Вы находитесь на странице: 1из 24

TICA, CULTURA E CRISE TICA DE NOSSOS DIAS

ETHICS, CULTURE AND CONTEMPORARY ETHICS CRISIS Zeferino Rocha 1 UNICAP

Resumo: O obje i!o "o #re$en e en$aio % &o$ rar '(e $e& )e!ar e& con$i"era*+o a$ e,i-.ncia$ % ica$ f(n"a&en ai$ "o a-ir h(&ano, '(e $+o co/e, en$i!a$ 0 C() (ra, a ran$for&a*+o $ocia) con e&#or1nea, #or &ai$ #ro&i$$ora '(e #o$$a #arecer, -ra*a$ 0$ e, raor"in2ria$ con'(i$ a$ "a Ci.ncia e "a T%cnica, n+o con$e-(ir2 a$$e-(rar o be& e$ ar in"i!i"(a) e $ocia) "a co&(ni"a"e h(&ana ne& e!i ar2 a$ "e$a$ ro$a$ con$e'3.ncia$ "e (&a cri$e % ica '(e no$ con"enar2 a (&a for&a "e in"i!i"(a)i$&o in eira&en e a)heio 0$ nece$$i"a"e$ "o$ &ai$ infe)i4e$ Palavras-chave5 6 ho$, 6 ica, C() (ra, Cri$e % ica, 7io).ncia8

Abstract: The objec i!e of hi$ e$$a9 i$ o $ho: ha :i ho( a;in- in acco(n he f(n"a&en a) e hica) e,i-encie$ abo( h(&an ac in-, ha are co/e, en$i!e o he C() (re, he con e&#orar9 $ocia) ran$for&a ion, for &ore #ro&i$in- ha i can be, "(e o e, raor"inar9 con'(e$ $ fro& Science an" Techni'(e$, i :i)) no &a;e $(re he in"i!i"(a) an" $ocia) :e)fare of he h(&an co&&(ni 9, nor :i)) a!oi" he "i$a$ ro($ con$e'(ence$ of a e hica) cri$i$ :ha :i)) con"e&n ($ o a for& of in"i!i"(a)i$& en ire)9 $ ran-e o he nee"$ fro& he (nha##ie$ #eo#)e8 e!"or#s5 6 ho$, E hic$, C() (re, E hic$ cri$i$, 7io)ence8

Mestre em Filosofia e Teologia pela Pontifcia Universidade Gregoriana de Roma (Itlia); o!tor em Psicologia pela Universidade de Paris " (#anterre$Fran%a); Professor tit!lar aposentado do epartamento de Psicologia da Universidade Federal de Pernam&!co; professor no Mestrado em Psicologia 'lnica da Universidade 'at(lica de Pernam&!co; mem&ro do 'omit) de *tica em Pes+!isa da U#I',P e mem&ro f!ndador e -onorrio do 'rc!lo Psicanaltico de Pernam&!co. /ndere%o0 R!a 'onsel-eiro Portela1 1234567. /spin-eiro 8 '/P 57676$626. Recife1 P/. Telefone0 (91) 27::;<:;. /ndere%o eletr=nico0 >ep-?rin!s@glo&o.com

7 INTRODU$%O
Se no se espera, no se encontra o inesperado.

&er'cl(to #e )eso

6 &e( obje i!o, ne$ e en$aio, en ar &o$ rar co&o, $e& a$ e,i-.ncia$ % ica$ '(e e$ +o na ba$e "o a-ir h(&ano, a c() (ra, '(a)'(er '(e $eja a %#oca e& '(e e)a $e &anife$ e no "e$enro)ar "a Hi$ <ria, na(fra-a $e&#re no &ar "a !io).ncia, o( #er"e/$e na noi e "o barbari$&o8 O( "i4en"o co& o( ra$ #a)a!ra$, $e& )e!ar e& con$i"era*+o a$ e,i-.ncia$ % ica$ f(n"a&en ai$ "o a-ir h(&ano, '(e $+o co/ e, en$i!a$ ao raba)ho "a c() (ra h(&ana, a ran$for&a*+o "a !i"a $ocia), #or &ai$ #ro&i$$ora '(e $e a#re$en e -ra*a$ 0$ e, raor"in2ria$ con'(i$ a$ "a Ci.ncia e "a T%cnica, n+o con$e-(ir2 -aran ir o be& e$ ar "a co&(ni"a"e h(&ana, ne& i&#e"ir a on"a "e !io).ncia, '(e a&ea*a ornar inabi 2!e) o &(n"o e& '(e !i!e&o$8 E$ e o obje i!o "o #re$en e en$aio8 Para a in-i/)o, e, ao &e$&o e&#o, #roce"er "e (& &o"o '(e faci)i e a co&#reen$+o "o '(e !o( a#re$en ar, "i!i"irei a e,#o$i*+o e& "(a$ #ar e$5 na #ri&eira, &o$ rarei co&o o concei o "e 6 ica, "eri!a"o "a #a)a!ra -re-a thos, % co/e, en$i!o 0 no*+o "e C() (ra, "e a) &o"o '(e, $e& a "i&en$+o % ica, nenh(&a c() (ra h(&ana $(b$i$ e8 Na $e-(n"a, &o$ rarei co&o, #or ca($a "o nii)i$&o re$() an e "a ="e$con$ r(*+o> "o$ #rinc?#io$ &e af?$ico$, no$ '(ai$ a ra4+o c)2$$ica f(n"a&en o( a !i$+o % ica "o ho&e& oci"en a), a !i"a $ocia) bra$i)eira !e& $en"o aba)a"a #or (&a cri$e % ica, c(ja$ #ro#or*@e$ e con$e'3.ncia$ no$ "ei,a& #er#)e,o$ e an-($ ia"o$, re)e-an"o/no$ a (& !er"a"eiro "e$a&#aro raciona), "ian e "o cini$&o "e (&a razo tcnica e instrumental '(e $< reconhece a =% ica> "o con$(&o e "o )(cro, con"enan"o/no$ ao &ai$ i&#ie"o$o in"i!i"(a)i$&o, a)heio 0$ nece$$i"a"e$ "o$ o( ro$, #rinci#a)&en e "o$ &ai$ caren e$ e infe)i4e$8

2 Aina)&en e, 0 -(i$a "e (&a conc)($+o, !o( en ar &o$ rar co&o a a (a) cri$e % ica '(e an o no$ an-($ ia, e& !e4 "e $er !i$ a co&o (&a cri$e "e "e$e$#ero, '(e an(ncia (&a noi e $e& a&anhecer, #o"e e "e!e $er o)ha"a co&o um momento histrico de desafio e de esperana, &e$&o '(e e$ a e$#eran*a enha '(e $er $($ en a"a na #er$e!eran*a "e (&a )( a, '(e, #ro!a!e)&en e "e!er2 $er ra!a"a con ra a #r<#ria e$#eran*a8 Da? o $en i"o "a$ be)a$ #a)a!ra$ "e Her2c)i o "e 6fe$o '(e e$co)hi co&o e#?-rafe "o en$aio5 Se no se espera, no se encontra o inesperado... >
B

Defini"o$, a$$i&, o obje i!o e o ro eiro, #a$$o a "e$en!o)!er a "irei o '(e en en"o #or % ica e "e '(e &o"o % ica e

#ri&eira #ar e, na '(a)

c() (ra h(&ana $+o er&o$ co/e, en$i!o$, "e a) &o"o '(e % i&#o$$?!e) #en$ar (&a % ica $e& c() (ra o( (&a c() (ra $e& % ica8 PRI*EIRA PARTE : T&OS, TICA E CULTURA Na Cr%cia An i-a, &(i o an e$ "e Ari$ < e)e$ e$ r( (rar fi)o$ofica&en e a 6 ica co&o (&a !er"a"eira =Ci.ncia "o thos>, ha!ia (&a % ica ra"iciona), narra"a e "i!()-a"a no$ !er$o$ %#ico$ "e Ho&ero, o e"(ca"or "a Cr%cia8 E$$e$ #oe&a$ ena) ecia& o hero?$&o "e A'(i)e$, a $abe"oria "e Ne$ or, a cora-e& e a a("2cia "e U)i$$e$, a fi"e)i"a"e "e Pen%)o#e e "e)e$ fa4ia& !er"a"eiro$ &o"e)o$ #ara"i-&2 ico$ "e con"( a % ica, '(e o #o!o -re-o #roc(ra!a i&i ar8 O &e$&o #o"er/$e/ia "i4er "a$ )i*@e$ "e !i"a e "e $abe"oria '(e e&ana!a& "a$ &2,i&a$ "o$ Se e S2bio$ "a Cr%cia, "en re a$ '(ai$ e( "e$ acaria a'(e)a '(e afir&a5 =tima a medida >, e a$ '(e e,or a&5 =no desejes o impossvel> e =no enriqueas de modo desonesto>8 E$ a$ &2,i&a$ % ica$ fa4e& #ar e "o #a ri&Dnio "a $abe"oria ra"iciona) "o #o!o he).nico8 De#oi$, e)a$ fora& ran$for&a"a$ e& (&a !er"a"eira ci.ncia "a % ica, '(an"o fora& ar ic()a"a$ ao$ #rinc?#io$ &e af?$ico$, no$ '(ai$ encon rara& o $e-re"o "a !a)i"a"e "e $(a$ e,or a*@e$8 Ma$, !eja&o$ #ri&eiro o '(e o$ -re-o$ en en"ia& #e)o er&o thos, #oi$ % ne)e '(e a #a)a!ra 6 ica e& $(a rai4 e i&o)<-ica8
7

Aerclito de *feso1 Fragmento .nB 191 ap!d A. iels1 (135;)1 p.75

: timolo!ia e sem"ntica do thos E i&o)o-ica&en e, a #a)a!ra -re-a =thos> e& (&a #o)i$$e&ia &(i o $i-nifica i!a8 E(an"o e$cri o co& a )e ra =F> GpsilonH, e)a $i-nifica =co$ (&e>, !a)e "i4er, a'(e)a ="i$#o$i*+o in erior>, '(e )e!a o in"i!?"(o, co& (&a cer a con$ 1ncia "o a-ir, a co&#ar i)har "a co&(ni"a"e $ocia) a '(e #er ence8 Por'(e "e$#ro!i"o "a nece$$i"a"e e "o "e er&ini$&o na (ra) '(e re-e& o &(n"o "a #h$sis, !a)e "i4er, o &(n"o "a Na (re4a e -aran e& a $(a or"e&, o $er h(&ano #reci$a "e (&a cer a =con$ 1ncia no a-ir> #ara con$e-(ir (& e$ i)o "e !i"a har&onio$o co& $e($ co&#anheiro$ "e e,i$ .ncia e #ara n+o $e #er"er no$ )abirin o$ cria"o$ #e)a $(a #r<#ria )iber"a"e8 E$ a =con$ 1ncia no a-ir>, $i-nifica"a #e)o ethos%costume, j($ ifica!a, #ara o$ -re-o$, a ana)o-ia en re a or"e& c<$&ica "o (ni!er$o e a or"e& % ica "o a-ir h(&ano8 U&a for&a &ai$ acaba"a "e$ e thos%costume % a'(e)a e,#re$$a #e)o =h&'ito>, '(e o$ -re-o$ "e$i-na!a& co& a #a)a!ra =h(is > e '(e ra"(4ia a &aneira re-()ar e con$ an e "e a-ir, '(e $< era ca#a4 "e #o$$(ir, a'(e)e '(e inha (& cer o "o&?nio "e $i e "e $e($ a o$8 O)ha"o, "e$$e &o"o, o thos, $eja na "i&en$+o "o =co$ (&e>, $eja na "i&en$+o "o =h2bi o>, cria (& e$#a*o #ara a rea)i4a*+o in"i!i"(a) e $ocia) "o $er h(&ano8I Na con$ 1ncia "o co$ (&e, a$ a*@e$, na &e"i"a e& '(e $+o re#e i"a$, for&a& o$ h2bi o$, e, "e$$e &o"o, orien a& o $er h(&ano #ara a con'(i$ a "o$ ben$ e "o$ !a)ore$, co& o$ '(ai$ #o"e "ar $en i"o 0 $(a !i"a8. ) conceito !re!o de virtude *+ Na Cr%cia An i-a, o concei o "e !ir ("e GaretH inha (& !a)or o"o e$#ecia)8 Pri&eira&en e, o ho&e& !ir (o$o era (& ho&e& =,smios>, !a)e "i4er, (& ho&e& $in oni4a"o co& a har&onia "a or"e& c<$&ica8 O $e( o#o$ o era o ho&e& =h$'risthos>, i$ o %, o ho&e& ran$-re$$or "a &e"i"a e e$cra!o "a "e$&e"i"a, e& o a) o#o$i*+o 0 no*+o "e &e"i"a GmtronH, na '(a) Ari$ < e)e$ !ia a e$$.ncia "a
2

'f. Aenri+!e de Cima Da> (1399).

5 !ir ("e8 Di4en"o '(e a !ir ("e era $e&#re o &eio er&o en re "oi$ e,ce$$o$,

Ari$ < e)e$ n+o e$ a!a fa4en"o a a#o)o-ia "a &e"iocri"a"e, &a$ o e)o-io "o e'(i)?brio ca#a4 "e har&oni4ar, no $e( &o"o "e a-ir, a$ en".ncia$ con r2ria$ e con ra"i <ria$ "a na (re4a h(&ana8 A$$i& $en"o, o ho&e& corajo$o % a'(e)e '(e con$e-(e e'(i)ibrar, e& (&a con"( a $en$a a e !ir (o$a, a #($i)ani&i"a"e "o &e"ro$o e a a("2cia "o i&#r("en e8 O ho&e& !er"a"eira&en e corajo$o % a'(e)e '(e, a#e$ar "e $en ir &e"o, n+o "ei,a "e enfren ar o #eri-o, n+o "e '(a)'(er &o"o, &a$ "e (& &o"o $en$a o e raciona)8 E$ e o $e-re"o e e$ a a -ran"e4a "a'(i)o '(e o$ -re-o$ cha&a!a& a !ir ("e "a cora-e&8 Para e)e$, #oi$, a !ir ("e re!e)a!a a e,ce).ncia no &o"o "e $er e "e a-ir "o$ ho&en$8 7ir (o$o era o ho&e& '(e fa4ia, "e &o"o e,ce)en e, o '(e #reci$a!a $er fei o, fo$$e e)e o -enera) #)anejan"o $(a$ ba a)ha$, o( o $i&#)e$ e h(&i)"e $a#a eiro fabrican"o $e($ $a#a o$8 Dan"o (&a cer a con$ 1ncia ao a-ir, o thos/costume, a#erfei*oa"o #e)o h&'ito, #ro#orciona ao ho&e&, "e$#ro!i"o "e (& &o"o "e a-ir #r%/"e er&ina"o #e)a na (re4a, a con"i*+o "e $e ornar =re$#on$2!e)> #e)o$ $e($ a o$ e o in ro"(4, a$$i&, no &(n"o "a )iber"a"e e "a re$#on$abi)i"a"e8 ) thos%morada Ma$ o er&o ethos, '(an"o e$cri o co& a )e ra =J> GetaH, e& a&b%& (& o( ro $en i"o i-(a)&en e &(i o $i-nifica i!o8 E)e '(er "i4er =&ora"a>8 Para n+o $e #er"er no i)i&i a"o "o e$#a*o '(e o circ(n"a e en!o)!e, o $er h(&ano #reci$a con$ r(ir (&a &ora"a, na '(a) #o$$a #ro e-er/$e an o con ra a$ in e&#%rie$ "a na (re4a, '(an o con ra a$ a&ea*a$ e ho$ i)i"a"e$ "o &eio a&bien e e "o$ o( ro$ ho&en$ co& o$ '(ai$ #ar i)ha a a!en (ra "o e,i$ ir8 Con$ r(ir (&a &ora"a orna/$e, a$$i&, #ara o $er h(&ano, (&a $(-e$ i!a &e 2fora "a arefa e,i$ encia) '(e o "efine e con$ i (i co&o (& ser%no%mundo. Co& efei o, a !i"a n+o )he foi "a"a rea)i4a"a o( fei a, &a$, $i&, co&o (&a arefa a $er fei a, o( co&o (&a &i$$+o a $er rea)i4a"a e c(&#ri"a8 Se o $er h(&ano, na $(a e$$.ncia,

< o( $eja na'(i)o '(e "efine a $(a na (re4a, recebe( a "2"i!a "a $(a na (re4a h(&ana, $e& '(e "e)a i!e$$e #o"i"o fa4er (&a !er"a"eira e$co)haK a e,i$ .ncia, o( $eja, a hi$ <ria "e $(a !i"a % "e $(a in eira re$#on$abi)i"a"e8 Ca"a (& "e n<$ $er2 a'(i)o '(e fi4er "e $(a e,i$ .ncia e a hi$ <ria "e no$$a$ !i"a$ $er2 a'(e)a '(e ca"a (& "e n<$ e$cre!er na raje <ria "e $(a e,i$ .ncia8 L2 $e "i$$e '(e o ani&a), '(an"o en ra no &(n"o, n+o #reci$a con$ r(ir (&a ca$a, #or'(e =$(a ca$a % o Co$&o$>8
M

Se( a#ara o in$ in i!o #ar ici#a "a )ei (ni!er$a)

'(e re-e o &ara!i)ho$o #oe&a "o acon ecer c<$&ico, o '(a) $e &anife$ a no ba)% "o$ a$ ro$ e na "an*a "o e&#o '(e re-e a $(ce$$+o "o$ "ia$ e "a$ noi e$, be& co&o a &("an*a "o$ cen2rio$, no$ '(ai$ % re#re$en a"o o e$#e 2c()o "a$ e$ a*@e$ "o ano, !a)e "i4er, a be)e4a "a #ri&a!era co& $(a$ f)ore$, a "o !er+o co& a c)ari"a"e ran$#aren e "e $e($ "ia$, a ri$ e4a "o cair "a$ fo)ha$ &or a$ '(e $e "e$#ren"e& "a$ 2r!ore$, e, fina)&en e, o in!erno co& o $i).ncio )i&#o "e $e($ ca&#o$ cober o$ "e ne!e8 Ma$ o ho&e&, e$ e "e!e con$ r(ir (&a &ora"a e e$ a %, $obre ("o, o )(-ar "a in i&i"a"e e "o re#o($o, o )(-ar on"e e)e re$ a(ra a$ ener-ia$ #er"i"a$ na$ )( a$ "o "ia a "ia88 Se )e!ar&o$ e& con$i"era*+o a #recoci"a"e bio)<-ica "a criancinha rec%&/na$ci"a e o $e( con$e'3en e e$ a"o "e "e$a&#aro, #oi$ ao na$cer e)a % o &ai$ "e$a&#ara"o "e o"o$ o$ ani&ai$ e $e encon ra na o a) i&#o$$ibi)i"a"e "e #o"er aj("ar/$e a $i &e$&a, co&#reen"er/$e/2 '(e a #$ican2)i$e enha fei o "a fantasia do retorno ao -tero materno, (&a "a$ =fan a$ia$ ori-in2ria$>G.rphantasien co&o a$ cha&a!a Are("H, '(e e$ +o na ba$e "a e$ r( (ra*+o e "a or-ani4a*+o "e o"a a no$$a !i"a fan a$&2 ica, #ar ic()ar&en e '(an"o no$ co)oca&o$ "ian e "o$ -ran"e$ eni-&a$ "a e,i$ .ncia h(&ana8 O ho&e&, ca"a noi e, re orna e&#oraria&en e ao aconche-o "e$ a >&ora"a ori-in2ria>, '(an"o "or&e e $onha8 De fa o, o $ono %, #ro!a!e)&en e, o #ro < i#o &ai$ e,#re$$i!o "o N ero, '(e o"a$ a$ noi e$ no!a&en e no$ aco)he8 E e$ a !o) a

'f. A. Pellegrino1 (1399)1 p.21;.

; ao aconche-o "o $i)encio$o N ero "a &+e/noi e, no$ fa4 !i!er, e& o"o a&anhecer, a #oe$ia "e (& !er"a"eiro rena$cer8 O ethos/&ora"a % a&b%& (& $?&bo)o "a rea)i"a"e "o &(n"o e& '(e o ho&e& $e $i (a co&o (& ser%no%mundo, e$ r( (ra)&en e con$ i (?"o #e)a$ ca e-oria$ "o cor#o, "a rea)i"a"e #$?'(ica e "a rea)i"a"e e$#iri (a)8 Con$ i (?"o #e)o cor#o, o ho&e& n+o a#ena$ tem (& cor#o co&o o$ "e&ai$ ani&ai$, &a$ o seu corpo. Pe)a $(a &e"ia*+o, e)e $e e, eriori4a e $e $i (a no &(n"o co&o (&a realidade dada, co&o (& =en e> en re o$ "e&ai$8 To"a!ia, #e)a $(a e$ r( (ra #$?'(ica, e)e in eriori4a o &(n"o, no '(a) foi e, eriori4a"o #e)o cor#o, e, &e"ian e $e($ "e$ejo$, fan a$ia$, concei o$ e re#re$en a*@e$, orna o &(n"o (&a realidade si!nificada, con$ r(in"o a$$i& a rea)i"a"e "e $e( &(n"o in erior8 Na #a$$a-e& "o &(n"o e, erior "a$ coi$a$ &a eriai$ O o mundo da natureza % #ara a realidade si!nificada '(e % o mundo da cultura, abre/$e o e$#a*o, no '(a) !+o $e in$cre!er a$ nor&a$, o$ i"eai$ e o e$o(ro "e inN&era$ for&a$ $i&b<)ica$, ai$ co&o5 o $aber, a ar e, a re)i-i+o, a ci.ncia, a %cnica, for&a$ $i&b<)ica$ e$ a$ '(e orna& o &(n"o/&ora"a "o ho&e& (& mundo ha'it&vel8 Re$(&in"o, o ho&e& % o Nnico ani&a) '(e cria $e( &(n"o/&ora"a co&o (& (ni!er$o $i&b<)ico "e nor&a$ e "e i"eai$, e i$ o % j($ a&en e o '(e e( en en"o #or c() (ra8 thos e /ultura Por an o, a "(#)a $i-nifica*+o "a #a)a!ra ethos, !a)e "i4er, o thos/co$ (&e e o thos/&ora"a, abre (& e$#a*o, no '(a) o $er h(&ano, #ara ornar $e( &(n"o &ai$ habi 2!e), cria a$ for&a$ $i&b<)ica$, a ra!%$ "a$ '(ai$ a$ =coi$a$ &a eriai$>, o( a$ rea)i"a"e$ "a na (re4a, $+o in e-ra"a$ ao $i$ e&a $i&b<)ico "a c() (ra8 A rea)i"a"e &a eria) GresH ran$for&a/$e, en +o, e& (&a !er"a"eira =obra> c() (ra) GopusH8 E '(an"o a$ coi$a$ "a na (re4a ran$for&a&/$e e& obra$ h(&ana$, a Na (re4a $e fa4 C() (ra, "a '(a) o ho&e& %, ao &e$&o e&#o, a ca($a e o efei o8 Ca($a #or'(e % e)e '(e& ran$for&a a Na (re4a e& C() (ra, e, ao &e$&o e&#o, efei o, #or'(e o"o ho&e& % ho&e& "e $e( e&#o e ra4 a$ &arca$ "a c() (ra e& '(e $e in$ere e "a '(a) recebe a$ inf)(.ncia$8

Poi$ be&, na &e"i"a e& '(e o ho&e&, co&o cria"or "e $?&bo)o$, re!e)a o $i-nifica"o "o$ obje o$ &a eriai$ '(e ran$for&a e& obje o$ "e c() (ra, e)e "i4, ao &e$&o e&#o, o que esses o'jetos so, o que si!nificam e o que devem%ser para atin!ir sua finalidade no mundo sim'lico da cultura8 Ne$ e &(n"o, o in"i!?"(o n+o encon ra a#ena$ o '(e #reci$a #ara $(a $obre!i!.ncia, &a$ a&b%& "e$cobre (& $i$ e&a "e nor&a$ e "e !a)ore$ "e '(e #reci$a #ara $(a rea)i4a*+o, an o in"i!i"(a) '(an o co&(ni 2ria8 Por i$$o, o thos % co/e, en$i!o 0 c() (ra e a c() (ra, #or $(a !e4, a"'(ire (&a "i&en$+o a,io)<-ica, !a)e "i4er, (&a "i&en$+o % ica e !a)ora i!a, '(e % con$ i ( i!a "a'(i)o '(e a "efine co&o c() (ra8 E$ a a ra4+o #e)a '(a) $e "i4 '(e n+o e,i$ e c() (ra $e& % ica, "a &e$&a for&a '(e n+o #o"e e,i$ ir % ica $e& c() (ra8 0o 1thos 2 /i3ncia do 1thos Na Cr%cia an i-a, o '(e #o$$ibi)i o( a #a$$a-e& "a % ica ra"iciona), re-i"a #e)o re$#ei o ra"iciona) "o$ &i o$ e "o$ ri o$ $a-ra"o$, #ara a Ci.ncia "a 6 ica, re-i"a #e)a =ra4+o>, foi o raba)ho "e S<cra e$, '(an"o re)aciono( a$ &2,i&a$ % ica$ ra"icionai$ a (&a !i$+o &ai$ #rof(n"a "a ps$ch h(&ana, !en"o, ne)a, o #rinc?#io f(n"a&en a) "o $er e "o a-ir "o ho&e&8 Se na Cr%cia An i-a, o$ ho&en$ n+o $e $en ia& re$#on$2!ei$ #e)o$ $e($ #r<#rio$ a o$, #or'(e !i!ia& in eira&en e $(b&i$$o$ ao$ ca#richo$ e ao "e$ ino e$ abe)eci"o #e)o$ "e($e$, co& S<cra e$, o ho&e& #a$$o( a er (&a o( ra conce#*+o "e $i e foi no in erior "e $(a a)&a, '(e e)e foi b($car a$ ra4@e$ "o $e( !i!er8 Para S<cra e$, o i&#or an e, na !i"a, n+o era a#ena$ o fa o "e !i!er, &a$ a$ ra4@e$ #e)a$ '(ai$ o ho&e& !i!e8 Da? #or'(e o"o $e( fi)o$ofar e!e co&o obje i!o cuidar da alma "o$ ho&en$ $e($ conci"a"+o$, a fi& "e orn2/)o$ &e)hore$8 P)a +o afir&a '(e foi o "e($ A#o)o '(e& confio( a S<cra e$ e$ a &i$$+o, fa4en"o "e)e (& terapeuta da alma humana8 In e-ran"o 0 $(a fi)o$ofia o =conhece%te a ti mesmo> "o Or2c()o "e De)fo$, e)e #re#aro( o erreno #ara P)a +o e Ari$ < e)e$ e$ r( (rare& "e#oi$ a$ ba$e$ &e af?$ica$ "a ci.ncia e "a con$ci.ncia % ica8

N+o $eria e$ e o &o&en o o#or (no #ara ana)i$ar co&o na$ce(, "e$en!o)!e(/$e e $e e$ r( (ro( a ci.ncia "a % ica na ra"i*+o $ocr2 ico/#)a Dnica e na ra"i*+o ari$ o %)ica8 Direi a#ena$ co&o a 6 ica, re-i"a #e)a Ra4+o #r2 ica, $(r-i( na$ ori-en$ "a c() (ra oci"en a), "an"o in?cio ao cic)o ci!i)i4a <rio no '(a) ain"a hoje no$ &o!e&o$8 4 5azo #r&tica O 6!os , o( a Ra4+o, '(e $(b$ i (i( o &i o na e,#)ica*+o fi)o$<fica "a or"e& "a Na (re4a, orno(/$e a&b%& a Ra4+o '(e re-e e orien a a con"( a "o$ ho&en$8 Se, co&o !i&o$, o thos%costume j2 $($ en a!a (&a cer a =con$ 1ncia no a-ir>, i$ o era fei o #reci$a&en e #or'(e o ho&e& #o"ia $er "iri-i"o no $e( a-ir #e)o$ "i a&e$ "e $(a Ra4+o8 Ari$ < e)e$ "i$ in-(i( A Ra4+o, '(e "iri-e o a-ir % ico, % a 5azo pr&tica, '(e an o "a razo terica, "e$ ina"a 0 re#re$en a*+o "o$

concei o$ e 0 con e&#)a*+o "a !er"a"e, '(an o "a razo poitica, ou tcnica, "e$ ina"a a "iri-ir o raba)ho #ro"( i!o "o ho&e& no ca&#o "o fa4er8 A ra4+o e<rica "iri-e o #en$ar, a ra4+o #r2 ica o a-ir e a ra4+o %cnica o fa4er "o ho&e& co&o $er no &(n"o8 En'(an o a ra4+o %cnica "e$ ina/$e ao a#erfei*oa&en o "o$ obje o$, '(e o ho&e& raba)ha #ara ran$for&2/)o$ e& obra$ h(&ana$ e in$eri/)a$ no (ni!er$o $i&b<)ico "a c() (ra, a finalidade da razo pr&tica o auto% aperfeioamento do ser humano, mediante a consecuo dos 'ens e dos valores, desde os materiais at os espirituais, nos quais se escondem as raz7es do viver e o sentido da vida. Para o$ -re-o$, a Ra4+o #r2 ica inha (&a aber (ra &e af?$ica #ara o hori4on e (ni!er$a) "o Pe&, e i$ o f(n"a&en a!a a #r2 ica % ica no #rinc?#io on o)<-ico '(e a$$i& $e en(ncia!a5 o 8em deve ser feito 8onum est faciendum. Da? e)e$ conc)(?a& '(e h2 (& dever%ser '(e % i&anen e 0 #r2 ica % ica, '(e "2 ao thos (&a !a)ora*+o (ni!er$a), a '(a) an ece"e e ran$cen"e a #ar ic()ari"a"e "o$ co$ (&e$ "a$ "i!er$a$ c() (ra$ h(&ana$ e& '(e e)e $e &anife$ a8

16 E& '(a)'(er '(e $eja a c() (ra, '(ai$'(er '(e $eja& $e($ co$ (&e$ e h2bi o$, #or &ai$ "iferen e$ '(e e$ e$ #o$$a& $er no$ "iferen e$ #o!o$ e& '(e !i-ora&, e$$e$ h2bi o$ e co$ (&e$ $< $er+o "i-no$ "e (&a c() (ra !er"a"eira&en e h(&ana, $e fore& "iri-i"o$ #or e$ e #rinc?#io on o)<-ico "a #r2 ica % ica5 faciendum, !a)e "i4er, o 'em deve ser feito. E(an"o n+o #er"e "e !i$ a e$ a "i&en$+o (ni!er$a), o thos ao $e in$cre!er na #ar ic()ari"a"e "a$ "i!er$a$ c() (ra$, ao in!%$ "e $e fra-&en ar e& !a)ore$ #ar ic()are$ re-i"o$ (nica&en e #e)o$ ca#richo$ e in ere$$e$ "o$ in"i!?"(o$, e)e =$(#ra$$(&e> Gno $en i"o "a 4ufhe'un! he-e)ianaH, na $(a #ar ic()ari"a"e c() (ra), o !a)or "e $e($ #rinc?#io$ (ni!er$ai$ e e&o$, a$$i&, a con$ i (i*+o "o sujeito tico, '(e, e&bora $eja #ar ic()ar na &e"i"a e& '(e % in$eri"o e& (&a c() (ra #ar ic()ar, ne& #or i$$o "ei,a "e $er (& $(jei o "e "irei o$ e "e "e!ere$ (ni!er$ai$8 Ne$ a en".ncia on o)<-ica "a Ra4+o #r2 ica #ara o Pe&, e$ aria, #oi$, o $e-re"o "o !a)or % ico (ni!er$a) "a con"( a h(&ana, '(e e&bora #erca e$ a (ni!er$a)i"a"e ao $e #ar ic()ari4ar na !arie"a"e "a$ "i!er$a$ c() (ra$, % ao &e$&o e&#o con$er!a"o, '(an"o, no "ina&i$&o "e $e( &o!i&en o "ia)% ico, =$(#ra$$(&e> G#ara con in(ar fa)an"o co&o He-e)H na $in-()ari"a"e "o $(jei o % ico, an o a #ar ic()ari"a"e "a c() (ra e& '(e $e in$ere, '(an o a (ni!er$a)i"a"e "e $e($ #rinc?#io$8 I$$o concre a&en e $i-nifica '(e a$ )ei$ &("a& e "e!e& &("ar a ra!%$ "a Hi$ <ria e o$ co$ (&e$, e)e$ a&b%&, &("a& e "e!e& &("ar na$ "i!er$a$ c() (ra$ e na$ "i!er$a$ %#oca$ "o "e!ir hi$ <ricoK &a$, $e a$ no!a$ )ei$ e o$ no!o$ co$ (&e$ "ei,are& "e #roc(rar o 8em da comunidade humana, a % ica en rar2 e& cri$e #or &aior '(e $eja o #ro-re$$o $<cio/econD&ico "a$ c() (ra$ #ar ic()are$8 Para Ari$ < e)e$, o ho&e& % e$$encia)&en e n+o $< (& ani&a) raciona), &a$ a&b%& (& ani&a) #o)? ico G9on politi,nH8 I$ o '(er "i4er '(e, #ara o$ -re-o$, o$ ho&en$ n+o #o"ia& encon rar (&a !er"a"eira a( o/rea)i4a*+o $e& )e!ar e& 8onum est

11 con$i"era*+o o be& e$ ar "a plis o( "a co&(ni"a"e #o)? ica a '(e #er encia&8 Po)? ico era o ho&e& '(e #ri&or"ia)&en e #en$a!a no$ in ere$$e$ e no be& "a co&(ni"a"e a '(e #er enciaQ N+o ob$ an e ("o i$$o, a Cr%cia "o $%c()o 7 a8C !i!e(, e)a a&b%&, (&a cri$e % ica, '(e e& &(i o$ ra*o$ $e&e)han e$ 0 cri$e % ica '(e e$ a&o$ !i!en"o a (a)&en e8
R

6 e$ a cri$e % ica "e no$$o$ "ia$, $(a$ ca($a$ e con$e'3.ncia$ '(e

#a$$arei a ana)i$ar, e& $e-(i"a, na $e-(n"a #ar e "e$ e en$aio8S SE+UNDA PARTE : A CRISE TICA DE NOSSOS DIAS : SUAS CAUSAS E CONSE,-.NCIAS 4 noo de crise A #a)a!ra cri$e e$ 2 +o "e$-a$ a"a e& no$$a )in-(a-e& co)o'(ia), '(e nece$$2rio $e fa4 "e$cre!er, #ri&eiro, o '(e en en"e&o$ #or cri$e, ao no$ referi&o$ 0 cri$e % ica "e no$$o$ "ia$8 No $en i"o e& '(e a en en"e&o$ a'(i, a cri$e % (& =#roce$$o hi$ <rico>, c(jo cerne % a confron a*+o en re o '(e foi $e"i&en a"o no #a$$a"o como tradio e o '(e a)i&en a a$ e$#eran*a$ "e (&a no!a &aneira "e !er o #re$en e e "e $onhar o f( (ro8T Se&#re ha!er2 cri$e, '(an"o a ra"i*+o $e encon rar e& conf)i o co& o #ro-re$$o, o( !i!e/!er$a8 A$$i& $en"o, a % ica en ra e& cri$e '(an"o a$ #ar ic()ari"a"e$ "e $e( ethos c() (ra) e hi$ <rico n+o encon ra& &ai$ (&a j($ ifica*+o raciona) na ra"i*+o '(e a$ !inha $($ en an"o e )e-i i&an"o8 A$$i& concebi"a, a cri$e % (& #roce$$o '(e na (ra)&en e acon ece e& o"a$ a$ in$ i (i*@e$, c(jo "ina&i$&o e$ 2 $(jei o 0$ !ici$$i ("e$ hi$ <rica$8 A cri$e n+o e& nece$$aria&en e (& $en i"o ne-a i!o, #oi$, no $e( "ina&i$&o, #o"e $i-nificar n+o a#ena$ o oca$o "o$ !a)ore$ "e (&a "e er&ina"a ci!i)i4a*+o, &a$ a&b%& a a(rora "e (& no!o e&#o e "e no!o$ "ia$8
5 <

'f. E. Roc-a1 (133:) p. 72<$7:2 Retomo a+!i no!tro conteFto alg!mas idGias tra&al-adas em artigo anterior p!&licado so& o tt!lo0 HI pro&lema da viol)ncia e a crise Gtica de nossos diasJ (Roc-a1 7661). ; P. Ricoe!r1 (139;)1 p. 91$167

17 4l!umas das principais causas da crise tica de nossos dias Acre"i o '(e a$ #rinci#ai$ ca($a$ '(e &o i!ara& e &o i!a& a cri$e % ica "e no$$o$ "ia$, encon ra&/$e na$ oci"en a), ran$for&a*@e$ e$ r( (rai$ '(e &o"ificara& e !.& &o"ifican"o co&#)e a&en e a :eltanschauun! G!i$+o "e &(n"oH "o ho&e& ran$for&a*@e$ e$ a$ ocorri"a$ e $i (a"a$ en re a$ i)($@e$ "a
U

Mo"erni"a"e e a$ "e$i)($@e$ "a P<$/&o"erni"a"e8

Por i)($@e$ "a Mo"erni"a"e, en en"o a'(e)a$ cria"a$ #e)a ra4+o '(e $e orno( o ei,o "o (ni!er$o $i&b<)ico "a era &o"erna e '(e "o&ino( o Oci"en e #<$/ rena$cen i$ a, #rinci#a)&en e no$ N) i&o$ $%c()o$ "o &i).nio #a$$a"o8 Refiro/&e 0 Ra4+o %cnico/cien ?fica, '(e $(b$ i (i( a Ra4+o c)2$$ica "o$ an i-o$ e "o$ &e"ie!ai$8 A ra4+o cien ?fica e!e $e( a#o-e( no I)(&ini$&o, e& '(e $e con$a-ro( co&o a =Ra4+o e$c)areci"a>, a '(a) "ecre o( a &aiori"a"e in e)ec (a) "o ho&e&, e)aboran"o (& #roje o c() (ra), a fi& "e )iber 2/)o #ara $e&#re "o #o"er "o$ "e($e$ e "a$ cren"ice$ "o$ fei iceiro$8 Para an o, "oi$ ca&inho$ &ai$ i&#or an e$ fora& aber o$5 #ri&eira&en e, a "e$$acra)i4a*+o "a Na (re4a, o( #ara "i4./)o co& a$ #a)a!ra$ "e Ma, Veber, o "e$encan a&en o "o M(n"o G0ie ntz;u'erun! der :eltH, e, e& $e-(n"o )(-ar, (&a no!a or"e& "e rea)i"a"e in rin$eca&en e )<-ica #or'(e e$ r( (ra)&en e re-i"a #e)a$ ci.ncia$ f?$ica$ e &a e&2 ica$8 E$ a no!a or"e& "e rea)i"a"e $(b$ i (i( a an i-a #h$sis "a fi)o$ofia c)2$$ica e o '(e a "efine % '(e e)a = % e$ r( (ra)&en e &a e&2 ica, "o a"a "e (&a in e)i-ibi)i"a"e o#eraciona) e, co&o a), referi"a ao fa4er %cnico "o ho&e&8>
W

De$$acra)i4a"a, a na (re4a "ei,o( "e $er !i$ a co&o o -ran"e #oe&a "e De($ e #a$$o( a $er obje o "e (& raba)ho "e ran$for&a*+o fei o #e)o ho&e&8 O$ an i-o$ e o$ #ri&i i!o$ recorria& ao$ &i o$ e ao$ ri o$ &2-ico$ #ara ran'3i)i4ar e a#a4i-(ar o f(ror "a na (re4a, an o &ai$ a&ea*a"ora, '(an o &ai$ eni-&2 ica e
9 3

E. Roc-a (133:&). A. de C. Da> (1399)1 13:.

12 "e$conheci"a8 A ra4+o &o"erna "e$&i$ ifica e$ a a&ea*a, na &e"i"a e& '(e conhece a na (re4a co& o obje i!o "e "o&in2/)a, #oi$ e$ a % a "i!i$a "a ra4+o e$c)areci"a5 sa'er para poder, poder para dominar8 E a %cnica orno(/$e a e$$.ncia "e$ e no!o $aber8 Por $(a !e4, a no!a or"e& "o $aber e "o fa4er %cnico re!e)a o ho&e& co&o o "oa"or "e $en i"o "e ("o o '(e e,i$ e8 No &(n"o "a Mo"erni"a"e, a ra4+o %cnica #a$$o( n+o $< a "e er&inar $e($ obje o$, e)a a&b%& $e "e( a arefa "e "e er&inar $e($ fin$ e $e($ !a)ore$8 O ho&e& &o"erno $en ia/$e &ai$ or-()ho$o #or ca($a "e$ a a( o/"e er&ina*+o % ica, "o '(e #ro#ria&en e e& "o&inar o &(n"o8 Tran$for&a"or "o &(n"o, e)e '(eria $er a&b%& o cria"or "e $i &e$&o, "o$ $e($ fin$ e "o$ $e($ !a)ore$8 A$$i& fa4en"o, e)e a#o"ero(/$e, $ob a %-i"e "a Ra4+o %cnica, "a'(e)e$ a rib( o$ '(e o$ an i-o$ e o$ &e"ie!ai$ re$er!ara& e,c)($i!a&en e #ara De($, na '(a)i"a"e "e Ser Ab$o)( o8 Ma$ o #roje o "e "o&ina*+o "a na (re4a e "e )iber a*+o "o ho&e& '(e a Mo"erni"a"e e)aboro(, er&ino( !o) an"o/$e con ra o #r<#rio ho&e& e "e-ra"an"o a ra4+o 0'(i)o '(e Haber&a$ cha&o( "e =ra4+o in$ r(&en a)>, a -ran"e re$#on$2!e) #e)a$ incon-r(.ncia$ "a no$$a industria cultural. Ne$ a in"N$ ria c() (ra) $+o cria"a$ con in(a&en e con"i*@e$ ca"a !e4 &ai$ fa!or2!ei$ #ara a a)iena*+o n+o $< "o raba)ho h(&ano, &a$ a&b%& "a #ro"(*+o8 I&#)an a/$e (& co&%rcio fra("()en o, no '(a) o$ con$(&i"ore$ $+o en-ana"o$ e& re)a*+o ao$ ben$ '(e )he$ $+o ofereci"o$8 S($ci a/$e #e)o$ &eio$ "e co&(nica*+o e #e)o #o"er "e $e"(*+o "a &?"ia, c(jo fa$c?nio orna/$e irre$i$ ?!e), o "e$ejo "e co&#rar ca"a !e4 &ai$8 No en an o, o obje i!o "a i"eo)o-ia con$(&i$ a % '(e e$ e "e$ejo n(nca $eja $a i$fei o8 Crian"o nece$$i"a"e$ e $($ci an"o "e$ejo$ '(e n+o "e!e& $er $a i$fei o$, a in"N$ ria c() (ra) or-ani4a/$e #ara '(e o ho&e& con$(&i"or co&#reen"a '(e na"a &ai$ % "o '(e (& $i&#)e$ con$(&i"or e, en'(an o a), i-(a)&en e &ani#()a"o e "iri-i"o #e)a in"N$ ria c() (ra)8

1: O #ro-re$$o ran$for&o(, $e& "N!i"a, o &(n"o, fe4 !er"a"eiro$ &i)a-re$ e no$ #ro#orciono( (&a co&o"i"a"e "e !i"a, na '(a) no$$o$ a!<$ ja&ai$ eria& #o"i"o $e'(er i&a-inar8 Ma$ e$ e #ro-re$$o er&ino( !o) an"o/$e con ra o #r<#rio ho&e& e, ao "e$re$#ei o "o ho&e&, foi acre$cen a"o a&b%& (& "e$re$#ei o ao &eio a&bien e, on"e o ho&e& con$ r<i $(a &ora"a8 E co&o n+o #o"eria "ei,ar "e $er, "a? $e-(i(/$e (&a "e$e$ abi)i4a*+o "a !i"a $ocia), '(e $e &anife$ a no ro$2rio "e a&ea*a$, '(e #aira& e #e$a& $obre o"o$ n<$ 5 e$ca$$e4 "e re$er!a$ na (rai$, #o)(i*+o "o &eio a&bien e, "e$ r(i*+o e "e$&a a&en o cri&ino$o$ "e no$$a$ f)ore$ a$ na i!a$, efei o e$ (fa, b(raco na ca&a"a "e o4Dnio '(e a&ea*a ornar in$(#or 2!e) a !i"a $obre a erra, &("an*a$ c)i&2 ica$ $(r#reen"en e$ na$ "i!er$a$ #ar e$ "o -)obo, "e$e&#re-o -enera)i4a"o, in ere$$e$ in"i!i"(ai$ co)oca"o$ aci&a "o Pe& Co&(&, in ere$$e$ #ar i"2rio$ o$ en$i!a&en e #o$ o$ aci&a "o be& "o #a?$, o '(e #@e e& ri$co a $(a -o!ernabi)i"a"e, e a$$i& #or "ian e8 N+o % #reci$o $er #rofe a #ara !er '(e a a (a) $ocie"a"e, ran$for&a"a #e)a ra4+o %cnica, e$ 2 a&ea*a"a "e "e$ r(i*+o81X To"a!ia, o '(e &ai$ "e$ejo $a)ien ar % '(e a ra4+o %cnica foi #ara n<$ ca($a "e (&a re&en"a "e$i)($+o8 A Mo"erni"a"e cre"i o(/)he (&a confian*a i)i&i a"a, '(e $e ra"(4i( na e$#eran*a "e (& #ro-re$$o $e& )i&i e$, na cren*a e& !er"a"e$ ab$o)( a$, e& $i$ e&a$ fi)o$<fico$ o a)i4an e$ e e& i"eo)o-ia$ $a)!a"ora$, #e)a$ '(ai$ an o$ $acrificara& $(a$ !i"a$, !en"o ne)a$ o $en i"o &e$&o "a Hi$ <ria8 Ma$ e$ a confian*a conhece( a "or "e (&a re&en"a "e$i)($+o8 Ra$-ara&/$e a$ ban"eira$ "o$ i"eai$, o$ -ran"e$ $i$ e&a$ (ni 2rio$ e o a)i 2rio$ e$face)ara&/$e8 A$ ( o#ia$ '(e a)i&en ara& a cha&a "e an o$ i"eai$ ornara&/$e re&en"o$ #e$a"e)o$8 N+o a)i&en a&o$ &ai$ ( o#ia$ "e (& f( (ro "iferen e8 No &o&en o e& '(e o ho&e& &o"erno, co& o e, raor"in2rio #o"er "a ci.ncia e "a %cnica #o"e "eci"ir '(e n+o haja &ai$ f( (ro #ara a h(&ani"a"e, o f( (ro "ei,o( "e re#re$en ar, #ara &(i o$, (&a &en$a-e& "e e$#eran*a e $e orno( (&a a&ea*a "e "e$ r(i*+o8 L2 $e "i$$e '(e no$$o$ jo!en$ !i!e& hoje na re&en"a in$e-(ran*a "e #o"er n+o er (& f( (ro811
16 11

A. KLng1 A.1 (1337). A. ,rendt (133:)1 p. 77

15

Co& i$ o n+o e$ o( '(eren"o fa4er a a#o)o-ia "o #e$$i&i$&o8 Di-o a#ena$ '(e a ra4+o in$ r(&en a), na '(a) o ho&e& &o"erno an o confio(, !e& $e re!e)an"o ca($a "e #rof(n"a$ "ece#*@e$ e "e$i)($@e$8 Ma$ i$ o n+o &e )e!a a "e$acre"i ar "a ra4+o8 So( "o nN&ero "a'(e)e$ '(e, co&o Her2c)i o "e 6fe$o, acre"i a& '(e5 =por mais que percorramos todos os caminhos, jamais alcanaremos os limites de nossa alma, pois ela possui um l!os muito profundo.> 1B8 E(e& e& '(e $e $en ar no banco "o$ r%($ n+o % a ra4+o h(&ana, co&o !e& $en"o e,i-i"o #or a)-(n$ cr? ico$ con e&#or1neo$ () ra/ra"icai$8 Po"er/$e/ia a % #en$ar '(e % a ra4+o %cnica e in$ r(&en a) '(e "e!eria $er j()-a"a8 U&a !e4 '(e foi e)a '(e )e-i i&o( e !e& )e-i i&an"o e$ e e$ a"o "e coi$a$, "e#oi$ '(e o ho&e& &o"erno a co)oco( no cen ro "e $e( (ni!er$o $i&b<)ico, % e)a '(e #reci$aria re$#on"er 0 '(e$ +o "e $(a )e-i i&i"a"e, #oi$ % a e)a '(e $+o a rib(?"a$ a$ con$e'3.ncia$ "a cri$e % ica "e no$$o$ "ia$8 E, no en an o, '(e& "e!e $en ar/$e no banco "o$ r%($ n+o % a&b%& a ra4+o %cnica, #or'(an o e)a a&b%& % (&a &anife$ a*+o "o 6!os e, en'(an o a), #o"eria e "e!eria e$ ar a $er!i*o "o ho&e&8 E&bora na in"($ ria c() (ra), a ecnoci.ncia !enha ca"a !e4 &ai$ $e "e$(&ani4an"o, a %cnica, e& $(a na (re4a &ai$ #rof(n"a, n+o % "e$(&ana8 A'(i o e,e&#)o "o$ -re-o$ #o"eria $er N i), #or'(an o e)e$ inha& (&a !i$+o #rof(n"a&en e h(&ana "a %cnica8 A ra!%$ "a %cnica, e)e$ b($ca!a& o &e)hor '(e #o"ia $er fei o8 Por i$$o, n+o "i$$ocia!a& %cnica e !a)or, %cnica e !ir ("e8 A ra!%$ "a %cnica !i$a!a/$e o &e)hor "o obje o8 A fina)i"a"e "a %cnica era ornar o obje o &ai$ !a)io$o8 E i$ o era a&b%& !2)i"o no #)ano "a plis / "on"e o concei o "e (&a = %cnica #o)? ica>, c(jo obje i!o era o be& "a Ci"a"e8 Por an o, '(e& "e!e $en ar/$e no banco "o$ r%($ n+o % a ra4+o %cnica, &a$ a ra4+o '(e $e co)oco( a $er!i*o "a "e$ra4+o, #er!er en"o/$e co&o ra4+o8 E a ra4+o
17

'f. A. iels (135;) p.7<.

1< #er!er e/$e co&o ra4+o '(an"o $e co)oca a $er!i*o "o #o"er arbi r2rio "a irania e "a &en ira8 A $er!i*o "a &en ira, e)a n+o $e can$a "e fabricar raciona)i4a*@e$ #ara j($ ificar o inj($ ific2!e) e a $er!i*o "o #o"er, e)a faci)&en e "e-enera e& i"eo)o-ia$ "e error e "e$ r(i*+o8 A $er!i*o "a &en ira o( "o #o"er, a ra4+o $e #er!er e e (&a !e4 #er!er i"a $e( "e$ ino % o "e$e$#ero8

4s conseq<3ncias da crise tica de nossos dias Na i&#o$$ibi)i"a"e "e fa4er, a'(i, (&a an2)i$e "e a)ha"a "a$ con$e'3.ncia$ "a cri$e % ica "e no$$o$ "ia$, !o( &e re$ rin-ir a#ena$ 0 cultura da viol3ncia e ao &o"o co&o e)a !e& &arcan"o o e$#?ri o "e no$$o e&#o8 Ine-a!e)&en e !a)ore$ e$$enciai$ e$ +o "e$a#arecen"o "o no$$o (ni!er$o $i&b<)ico, #ara '(e o &(n"o e& '(e !i!e&o$, !enha $e ornan"o ca"a !e4 &ai$ !io)en o e a !io).ncia $e a)a$ re e& o"o$ o$ $e ore$ "a !i"a $ocia)5 na$ fa&?)ia$ Gfi)ho$ #)aneja& fria&en e o a$$a$$ina o "e $e($ #ai$H, na$ e$co)a$ Ga"o)e$cen e$ &a a& $e($ #rofe$$ore$ e co)e-a$H, no$ ca&#o$ Ga-ric() ore$ e ca&#one$e$ a-ri"e&/$e e $e &a a&H e na$ ci"a"e$ Go$ a$$a) o$, $e'3e$ ro$ e cri&e$ $+o +o fre'3en e$ e corri'(eiro$ '(e j2 e$ a&o$ no$ habi (an"o a o)h2/)o$, #ara "i4./)o co& Hannah Aren" , co&o (&a !er"a"eira =bana)i4a*+o "o &a)>H8 Ma$, no con e, o "e ("o o '(e !enho "i4en"o, e( $eria inc)ina"o a #en$ar '(e o &(n"o e$ 2 $e ornan"o ca"a !e4 &ai$ !io)en o, #or'(e o$ ho&en$, e& -ran"e nN&ero, e$ +o $en"o, ca"a !e4 &ai$, habi a"o$ #e)o nada8 Co& i$ o '(ero "i4er '(e a !io).ncia '(e hoje no$ a&ea*a, % a con$e'3.ncia "e (& niilismo tico '(e "o&ina o e$#?ri o "e no$$o e&#o8 Nin-(%& &e)hor "o '(e o fi)<$ofo Nie 4$che #o"eria "i4er/no$ o '(e $e "e!e en en"er #or nii)i$&o8 No$ =ra!mentos #stumos, e$cre!e e)e5 =0escrevo o que vir&> o advento do niilismo. o que si!nifica o niilismo? Si!nifica que os valores

1; supremos se desvalorizaram.
1I

8 Por an o, nii)i$&o % (&a a($.ncia "e fin$ e "e

re$#o$ a$ ao$ #or'(.$ '(e )e!an a& a '(e$ +o "o $en i"o "a !i"a8 Ora $e& fin$ e $e& re$#o$ a$ ao$ #or'(.$ f(n"a&en ai$ "a e,i$ .ncia, n+o e,i$ e % ica8 6 !er"a"e '(e Nie 4$che a$$i& #roce"e #or'(e e$ 2 con!enci"o "e '(e a Nnica e !er"a"eira % ica % a'(e)a '(e "i4 $i& 0 !i"a8 Para e)e, a % ica cri$ +, f(n"a&en a"a no$ !a)ore$ &e af?$ico$ "a !i$+o #)a Dnica "o &(n"o, era (&a % ica "e fraco$ e "e e$cra!o$, #reci$a&en e #or'(e n+o "i4ia $i& 0 !i"a8 Co&o '(er '(e $eja, $(b&e er a ra4+o &o"erna, co&o fe4 Nie 4$che, 0 (&a cr? ica +o ra"ica), % #ra ica&en e con"en2/)a ao $(ic?"io, c(ja$ con$e'3.ncia$ er&ina& abrin"o o$ ca&inho$ "o #e$$i&i$&o e "o "e$e$#ero8 Por an o, a !io).ncia '(e an o cre$ce e& no$$o$ "ia$ % a con$e'3.ncia "e (&a !i$+o "e &(n"o, na '(a), en"o $i"o "e$car a"a a f(n"a&en a*+o N) i&a "o$ !a)ore$ % ico$ e #o)? ico$ '(e a$$e-(ra!a& a #ri&a4ia "o $er, e!e )(-ar "e "e$ a'(e o #o"er econD&ico, re#re$en an"o a primazia do ter so're o ser8 Infe)i4&en e, o$ '(e "e .& e$ e #o"er econD&ico, ca"a !e4 &ai$ $e orna& in"iferen e$ 0 $or e "o$ infe)i4e$ e "e o"o$ a'(e)e$ '(e a$ inj($ i*a$ &ar-ina)i4ara& "e no$$a !i"a $ocia)8 Poi$ be&, e$$e$ infe)i4e$ &ar-ina)i4a"o$, !? i&a$ "a$ inj($ i*a$, er&ina& $ociai$

a#e)an"o #ara a !io).ncia, #ara #o"ere& $(#or ar o #re$en e, #or'(e, #ara e)e$, #er$#ec i!a$ "e f( (ro n+o e,i$ e&8 Na c() (ra "a !io).ncia, o f( (ro n+o e,i$ e, o( % re#re$en a"o $ob a for&a "a a&ea*a e "a "e$ r(i*+o8 Ora, '(an"o n+o $e e& #er$#ec i!a "e f( (ro, re$ a a#ena$ o )(-ar "o "e$e$#ero, e no "e$e$#ero ("o $e a#o$ a e na"a $e e&e, (&a !e4 '(e na"a $e e& a #er"er8 O$ $ofri&en o$ e a$ #ri!a*@e$ $< $+o $(#or 2!ei$, '(an"o a e$#eran*a "e (& a&anh+ &e)hor $($ en a a ca#aci"a"e "e re$i$ .ncia "o$ '(e )( a& #or (&a &e)hor '(a)i"a"e "e !i"a8 E er?a&o$ a'(i, e& (&a #er$#ec i!a $<cio/#o)? ica, (&a o( ra "i&en$+o "a

!io).ncia, co&o con$e'3.ncia "a cri$e % ica "e no$$o e&#o8 Tra a/$e "a'(i)o '(e
12

'f. #iet>sc-e1 ap!d G. Reale1 (1335) p. 12.

19 L(ran"ir Areire Co$ a "eno&ino( a !i$+o '(e a$ e)i e$ "a $ocie"a"e bra$i)eira .& "e $e( "e$ ino $<cio/in"i!i"(a), #ar ic()ar&en e no '(e concerne $e( a)hea&en o e& re)a*+o ao$ o( ro$ &ai$ caren e$ e &ai$ infe)i4e$8 Mai$ "o '(e (&a a i ("e "e ri!a)i"a"e e "e <"io, o a)hea&en o % (&a a i ("e "e "i$ ancia&en o, na qual o outro desqualificado como um sujeito tico8 De$'(a)ificar &ora)&en e o o( ro % n+o !./)o co&o (&a #e$$oa, ca#a4 "e #ar ici#ar a i!a&en e na con$ r(*+o "a !i"a $ocia)8 De$'(a)ifica"o ne$ e $e( #a#e) $ocia), o o( ro % '(a$e in eira&en e an()a"o e& $(a h(&ani"a"e8 Se& $en ir &ai$ nece$$i"a"e "e !er o$ #obre$ e infe)i4e$ co&o a"!er$2rio$, a$ e)i e$ $i&#)e$&en e o$ "e$'(a)ifica& co&o $(jei o$ &orai$8 E ("o i$$o co&o $e fo$$e (&a e!i".ncia '(e n+o #reci$a $er j($ ifica"a8 L(ran"ir Areire Co$ a &ai$ (&a !e4 a"!er e5 =No e$ a"o "e a)hea&en o o a-en e "a !io).ncia n+o e& con$ci.ncia "a '(a)i"a"e !io)en a "e $e($ a o$>8 "e $e&e)han e rec($a "e (&a
1M

N+o % "e a"&irar '(e "ian e o"o$ $eja&

ran$for&a*+o $ocia), na '(a)

con$i"era"o$ co&o $(jei o$ % ico$, o$ "e$#ro e-i"o$ enha& a&b%& $e orna"o in"iferen e$ 0 !i"a "a$ e)i e$8 Dian e "e$$e$ i&#a$$e$ "a !io).ncia, &ai$ "o '(e n(nca $e fa4 nece$$2ria (&a ran$for&a*+o "a !i"a $ocia), na '(a) o$ $(jei o$ $e re$#ei e& &( (a&en e co&o $(jei o$ % ico$ / +UISA DE U*A CONCLUS%O 6 hora "e conc)(ir, e no &o&en o "e fa4./)o, recor"o '(e, ao iniciar o en$aio, an(nciei '(e, no %r&ino, en aria &o$ rar "e '(e &o"o a cri$e '(e no$ "o&ina n+o % nece$$aria&en e (&a cri$e "e "e$e$#ero, #oi$ e$ a&o$ !i!en"o (& &o&en o hi$ <rico "e "e$afio e "e e$#eran*a8 Sen"o o $er h(&ano, na $(a rea)i"a"e on o)<-ica, (& $er ca#a4 "e #en$ar e "e co)ocar a '(e$ +o "o $er e a '(e$ +o "o &o"o "e $e( a-ir, $e-(e/$e '(e nenh(& &(n"o hi$ <rico e& '(e e)e $e $i (a, #or &ai$ cr? ico '(e #o$$a $er, $eja ca#a4 "e #o"er "e er&in2/)o "efini i!a&en e8 E)e n+o e$ 2 #re$o a nenh(& &o&en o hi$ <rico e "e!e, #or
1:

'f. M.F. 'osta1 (133;)1 p.12.

13 con$e-(in e, e$ ar #ron o a a$$(&ir o$ "e$afio$ "e $(#era*+o "ian e "o$ ob$ 2c()o$ '(e a !i"a e a hi$ <ria )he oferece&81R E& no$$a rea)i"a"e hi$ <rica, j2 e,i$ e& fa o$ '(e #o"e& aj("ar/no$ a $($ en ar e$ a a i ("e "e e$#eran*a8 En re e$$e$, e( )e&braria a =con$ci.ncia eco)<-ica>, '(e !e& $e i&#on"o, naciona) e in ernaciona)&en e, co&o ab$o)( a&en e nece$$2ria #ara '(e #o$$a&o$ $a)!ar o no$$o #)ane a8 Aoi #reci$o '(e che-2$$e&o$ ao e, re&o "e "e eriora*+o "o no$$o &eio a&bien e, foi #reci$o '(e o$ f?$ico$ e o$ cien i$ a$ no$ a"!er i$$e& $eria&en e "o ri$co '(e e$ 2!a&o$ e e$ a&o$ corren"o, #ara '(e e$ a con$ci.ncia eco)<-ica "e$#er a$$e e& n<$ e #a()a ina&en e fo$$e con'(i$ an"o a $i&#a ia (ni!er$a)8 E( &e #er-(n o $e o &e$&o n+o #o"er2 acon ecer co& a consci3ncia moral, '(e % o cerne "a !i"a % ica8 Co&o o "i$$e &(i o be& Pa()o Mene$e$5 =A$$i& co&o #e)o$ e,ce$$o$ "a #o)(i*+o, o ri$co "a $obre!i!.ncia "a e$#%cie fe4 a$ #e$$oa$ $e con$cien i4are& "a nece$$i"a"e !i a) "e )( a #e)a "efe$a "o &eio a&bien e, a&b%& $e #o"e e$#erar '(e o #r<#rio ab$(r"o "o e$'(eci&en o "a % ica !enha a $($ci ar (& "e$#er ar "o $en i"o % ico ain"a &ai$ !i-oro$o e ra"ica) "o '(e o"o$ o$ &o!i&en o$ eco)<-ico$8 Poi$ o #eri-o '(e ra4 o e$'(eci&en o "a % ica % &aior "o '(e o "a #o)(i*+o a&bien a), j2 '(e #@e e& '(e$ +o a con!i!.ncia h(&ana ci!i)i4a"a8> 1S Na noi e "a cri$e e& '(e e$ a&o$ &er-()ha"o$, e,i$ e& !i$)(&bre$ '(e an(ncia& a a(rora "e &e)hore$ "ia$8 S+o e$ e$ !i$)(&bre$ '(e $($ en a& no$$a a i ("e "e e$#eran*a8 E e$#erar % an"ar abrin"o ca&inho$ co& o$ no$$o$ #r<#rio$ #a$$o$8 Ne& $e&#re e$$e ca&inhar % f2ci)8 A e$#eran*a % a !ir ("e "o$ e&#o$ "if?cei$8 Na rea)i"a"e, e$#erar n+o % f2ci), &a$ % #reci$o8 E(an"o $e e$#era, acre"i a/$e na !i <ria &e$&o '(an"o a )( a #arece #er"i"a8 O "e$afio % e$#erar e, $e nece$$2rio, &e$&o con ra a e$#eran*a8 E(e& i$ o con$e-(e cria (& e$#a*o in erior "e

15 1<

'f. M. ,. e Iliveira1 (7661). P. Meneses1 (7661) p.29.

76 confian*a na !i"a, (& hori4on e "e e$#eran*a, no '(a), '(an"o &eno$ $e e$#era, o ine$#era"o acon ece8 Poi$ be&, $e for&o$ ca#a4e$ "e re#en$ar (& no!o ethos #ara no$$a ci!i)i4a*+o, a cri$e % ica #o"e a&b%& $i-nificar (&a cri$e "e e$#eran*a8 E a e$#eran*a % &ai$ "o '(e e$#erar '(e a)-o "e bo& acon e*a, '(e (& f( (ro &e)hor $e "e$cor ineK e$#erar % ca&inhar e ca&inhar na "ire*+o "o$ $onho$ e "o$ i"eai$8 Po(co i&#or a '(e ne& $e&#re e)e$ $eja& a in-?!ei$, #oi$, co&o "i$$e o #oe a5 = '(e ri$ e$ o$ ca&inho$, $e n+o fora a #re$en*a "a$ e$ re)a$ "i$ an e$>Q
1T

RE0ER.NCIAS 1I1LIO+R20ICAS Aren" , H8, G1WWMH8 So're a @iol3ncia 8 YTra"(*+o e En$aio cr? ico "e An"r% D(ar eZ8 Rio "e Laneiro5 Re)(&e/D(&ar28 Co$ a, L8 A8 G1WWTH8 A 6 ica "e&ocr2 ica e $e($ ini&i-o$8 O )a"o #ri!a"o "a !io).ncia #Nb)ica8> In Arei Pe o, Pbaba, E8, e Co$ a, A8 A8, 1tica8 Rio "e Laneiro [ Pra$?)ia 5 Cara&on" [ Co"e#)an8 \\\\\\\\\\\\\ G1WUUH8 Narci$i$&o e& e&#o$ $o&brio$8 In Pir&an, L8, Gor-8H #ercursos na Aistria da #sican&lise8 Rio "e Laneiro, E"8 Ta(r($8 \\\\\\\\\\\\\ G1WWRH8 A ra4+o c?nica8 In Co$ a, L8A8, cultura8 Rio "e Laneiro5 Rocco8 4 1tica e o espelho da

De O)i!eira, M8 A8, GBXX1H8 0esafios ticos da Blo'alizao8 S+o Pa()o5 Pa()ina$8 Her2c)i o "e 6fe$o, =ra!mentos8 In Die)$, H8, G1WRTH 0ie =ra!mente der @orso,rati,er8 Ha&b(r-5 Ro:oh) 8 ]3n-, H8, G1WWBH8 #roje,t :eltethos8 YTra"(*+o bra$i)eira "e Haro)"o Rei&erZ8 S+o Pa()o5 E"i*@e$ Pa()ina$8 Mene$e$, P8 GBXX1H, 6 ica e C() (ra8 In Mene$e$, P8, .niversidade e 0iversidade8 Recife5 AASA8 Pe))e-rino, H8, G1WUUH 6"i#o e a Pai,+o 8 In No!ae$, A8 GXr-8H3 Os Sentidos da Paixo3 S+o Pa()o5 Co&#anhia "a$ Le ra$8
1;

M. N!intana1 (1333)1 p.2<.

71 Perine, M8, G1WWBH8 A Mo"erni"a"e e $(a cri$e8 In Sntese. Cova =ase8 7o)(&e 1W, n(&8 RT, #81SR8 Rea)e, C8, G1WWRH8 Sa!ezza 4ntica. Derapia per i mali delEuomo dEo!!i8 Mi)ano5 Raffae))o Cor ina8 Tra"(*+o bra$i)eira G1WWWH8 ) sa'er dos anti!os. Derapia para os tempos atuais8 S+o Pa()o5 E"i*@e$ Lo9o)a8 Ricoe(r, P8, G1WUTH8 La cri$e co&e fone&eno "e))a Mo"erni 28 In Fl Cuovo 4repa!o8 Ano 7I, n8 I, #8 U1/1XB Rocha, Z8 G1WWMH 4 morte de Scrates. .ma mensa!em para nosso tempo8 Recife5 E"i*+o Uni!er$i 2ria8 \\\\\\\\\\\\\\ G1WWMbH A 6 ica en re a$ i)($@e$ "a Mo"erni"a"e e a$ "e$i)($@e$ "a P<$/Mo"erni"a"e8 In Rocha, Z8 G1WWMH 4 morte de scrates. .ma mensa!em para nosso tempo8 Recife5 E"8 Uni!er$i 2ria8 7a4, H8 C8 "e L8, G1WUUH8 E"i*@e$ Lo9o)a8 \\\\\\\\\\\\\\\ G1WWTH E"i*@e$ Lo9o)a8 scritos =ilosficos FF G 1tica e /ultura8 S+o Pa()o5 scritos de =ilosofia GFFF. =ilosofia e /ultura8 S+o Pa()o5

\\\\\\\\\\\\\\\\ G1WWWH8 scritos de =ilosofia F@ G Fntroduo 2 1tica =ilosfica G F8 S+o Pa()o5 E"i*@e$ Lo9o)a8 \\\\\\\\\\\\\\\\ GBXXXH8 scritos de =ilosofia G@ G Fntroduo 2 1tica =ilosfica% H8 S+o Pa()o5 E"i*@e$ Lo9o)a88

77

72

7:

Вам также может понравиться