UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE SARAJEVO

Predmet: Metodologija naunog i istraivakog rada Odsjek: Komunikacije Smjer: Komunikacijske tehnologije

METODA ANALIZE I SINTEZE U NIR -seminarski rad-

Predmetni nastavnik: R. prof.dr. efkija eki

Sarajevo, novembar 2013

SADRAJ

1. UVOD ................................................................................................................................................ 3 2. OPDENITO O NAUCI .......................................................................................................................... 4 2.1.DEFINICIJA NAUKE ...................................................................................................................... 4 2.2.NAUNOISTRAIVAKA DJELATNOST ........................................................................................ 5 2.3.NAUNOISTRAIVAKI RAD ....................................................................................................... 5 2.3.1.FUNDAMENTALNA ISTRAIVANJA .................................................................................... 6 2.3.2.PRIMIJENJENA ISTRAIVANJA ........................................................................................... 7 2.3.3.RAZVOJNA ISTRAIVANJA ................................................................................................. 7 3. METODE U NAUNOISRAIVAKOM RADU ......................................................................................... 8 3.1. KLASIFIKACIJA METODA .............................................................................................................. 9 4.METODA ANALIZE I SINTEZE ............................................................................................................... 12 4.1.METODA ANALIZE........................................................................................................................ 12 4.2.METODA SINTEZE ......................................................................................................................... 16 4.3.SLINOSTI I RAZLIKE IZMEU ANALIZE I SINTEZE ........................................................................ 17 4.4.DIJALEKTIKA ANALIZA I SINTEZA ................................................................................................ 18 4.5.DIJALEKTIKA ANALITIKO-SINTETIKA METODA ....................................................................... 19 5. ZAKLJUAK ........................................................................................................................................... 21 LITERATURA I IZVORI ................................................................................................................................... 22

1. UVOD
Kao i sve druge pojave u prirodi i svijetu uope, a posebno u naem ljudskom svijetu i nauka se razvija. Osobito smo danas svjedoci burnog razvoja nauke. Smatra se da je ritam promjena u nauci tako ubrzan da svake godine dolazi do novih saznanja u raznim oblastima nauk, koja mijenjaju ukupno stanje nauke uestalou od tri godine, koliko se smatra da je potrebno da se fundamentalna nauna iskustva pretvore u tehnologije i postupke koji omoguavaju iskoritavanje naunih otkria. Nauka se razvija ne samo tako to postie nova saznanja nego i tako da se mijenja i po sadraju i metodama koje se koriste u saznanju, ali i po svojim ciljevima i nainu ostvarivanja tilj ciljeva. Nauka se moe difinisati kao ukupno ljudsko znanje o prirodi, drutvu i ljudskom miljenju, koje je nastalo kao rezultat sistematskog, organiziranog, viestruko ponavljanog, provjerenog i eksperimentalno i na praktian nain potvrenog posmatranja prirodnih, ili bilo kojih drugih pojava, koje je mogue posmatrati i izuavati, te donoenje zakljuaka o tim pojavama i zakonitostima koji njima vladaju. Naunoistraivaki rad je sistematska stvaralaka aktivnost kojom se, prmjenom naunih metoda stiu nove naune spoznaje, odnosno stvaralaki koristi postojee znanje za nove primjene. Pod naunom metodeom se podrazumijeva skup razliitih postupaka kojima se nauka koristi u naunoistraivakom radu, a koji omoguuju da se predmet istraivanja shvati, nauno istrai i objasni te da se pomou njih doe do naunih spoznaja i istina. Postoje mnoge podjele naunih metoda koje su navedene u seminarskom radu, a nama od interesa je metoda analize i sinteze u NIR-u koja je dovoljno obrazloena, to j i naglaeno u seminarskom. Pored toga panja je posveena samoj nauci, njenom definisanju, naunoistraivakom radu, kao i trima vrstama naunog istraivanja.

2. OPENITO O NAUCI
U ukupnom ljudskom razvoju nita nije tako znakovito i bitno za ovjeka i nita ne ostvaruje toliko duboke i dalekosene utjecaje, niti proizvodi tako velike i kapitalne posljedice na ukupni ljudski ivot, kao to to ine nauka i nauni rad u cjelini. A nauka je samo jedna od ljudskih invencija, jedan od specifinih naina kojim se ovjek odnosi prema svijetu u kojem ivi, ali, istovremeno i prema samom sebi, tj.prema smislu i svrhi sopstvenog postojanja i djelovanja u svijetu, onom svijetu koji mu je dat od iskona, kao i onom kojeg on sam stvara, koji nije iskonski nego historijski svijet. Temelj nauke stoji u injenici da su ljudi razvili sposobnost miljenja, koja daleko nadilazi najbitnije sposobnosti bilo kojeg drugog bia, koje susreemo u postojeem svijetu i posebno meu onim ivim biima, koja svoju egzistenciju ostvaruju djelujui u prirodi i odnosei se prema njoj. 2.1. DEFINICIJA NAUKE

Kad smo svjesni da se ovjek nalazi u posebnom odnosu sa svijetom i da on ivi na takav nain, da svijet mijenja svojom svekolikom praksom, u kojoj su miljenje i nauka jedno od najmonijih oruja mijenjaja svijeta, tada je logino da, kao prvo, postavimo pitanje o tome ta je nauka, da pokuamo definisati taj posebni odnos ovjeka prema svijetu, iz kojeg nastaje ona vrsta spoznaje svijeta koju zovemo naunom, a konsekventno tome i tvorevina takve spoznaje koju nazivamo nauka ili znanost. Nauka se moe definisati kao ukupno ljudsko kao ukupno ljudsko znanje o prirodi, drutvu i ljudskom miljenju, koje je nastalo kao rezultat sistematskog, organiziranog, viestruko ponavljanog, provjerenog i eksperimentalno i na praktian nain potvrenog posmatranja prirodnih, ili bilo kojih drugih pojava, koje je mogue posmatrati i prouavati, te donoenje zakljuaka o tim pojavama i zakonitostima koje njima vladaju.1

Filipovi Muhamed: Metodologija znanosti i znanstvenog rada,I.P.Svjetslot, Sarajevo, 2004. Str. 23.

Jedna od bitnijih definicija nauke jeste definicija koju je dao Dr. uvela, a ona glasi: Znanost ili nauka je sistematizirani i argumentirani skup znanja o objektivnoj stvarnosti ( prirodi, drutvu i spoznaji) do kojega se dolo primjenom objektivnih metoda istraivanja.2 Ona obuhvata skup spoznatih znanstvenih injenica, pojmova, kategorija, naela, teorija i zakona o objektivnoj stvarnosti ili njenim pojednim dijelovima. Bitni su joj elementi : predmet i metode. Efekti nauke jesu da proiruje i produbljuje poznavanje prirode drutva i da mijenja uvjeta rada i ivota, a prije svega materijalne uvjete egzistencije. 2.2. NAUNOISTRAIVAKA DJELATNOST

Naunoistraivaka djelatnost je iri pojam od naunoistraivakog rada, jer ta djelatnost obuhvata i : 1) Naunoistraivai rad 2) Osposobljavanje za naunoistraivai rad 3) Naunoistraivaku infrastrukturu. 2.3. NAUNOISTRAIVAKI RAD

Naunoistraivaki rad je sistematska stvaralaka aktivnost kojom se, primjenom naunih metoda stiu nove naune spoznaje, odnosno stvaralaki koristi postojee znanje za nove primjene. 3 Znaenje i vrijednost rezultata naunoistraivakog rada odreuje se doprinosom tih rezultata razvoju same nauke, kao i u objektivnim mogunostima njihove primjene u razvoju privrednog i drutvenog sistema. Rezultati naunoistraivakog rada jesu ope ljudsko dobro i oni su dostupni javnosti. Ta se dostupnost i javnost moe zakonom ili ugovorom i ograniiti. Dostupnost i javost rezultata naunoistraivakog rada osigurava se u , u pravilu, njihovim objavljivanjem. Kada se
2

Prof.dr. efkija eki: Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i strunog djela, Fakultet za saobraaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 3-priredio
3

Prof.dr. efkija eki: Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i strunog djela, Fakultet za saobraaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 11-priredio

oni iz opravdanih razloga ne mogu objaviti, njihova se dostupnost mora osigurati obavjetavanjem ili stavljanjem na uvid zainteresiranim korisnicima. Odreenje naunoistraivakog rada moe se dopuniti i isticanjem njegovih najbitnijih svojstava. Apostrofiramo tri najznaajnija, i to: 1) Originalnost kao prvo svojstvo naunoistraivakog rada. Drugim rijeima,

naunoistraivaki rad uvijek mora polaziti od do tada, dijelom ili u potpunosti, neistraenog i nerijeenog problema i za cilj mora imati dolaenje do novih spoznaja, rezultata, normi. 2) injenice i ideje na kojima se naunoistraivaki rad temelji moraju biti pouzdane, prikupljene u dovoljnom broju, kritiki razmotrene i provjerene, pravilno analizirane i interpretirane, 3) Koritenje najprihvatljivije metode naunog istraivanja.4 U naunim krugovima najee prihvaena klasifikacija, usvojena u UNESCO-u, tj. Specijaliziranoj agenciji Ujedinjenih naroda za nauku, kulturu i umjetnost. Prema UNESCO-voj klasifikaciji mogu se razlikovati tri vrste naunoistraivakog rada, i to: FUNDAMENTALNA ISTRAIVANJA PRIMIJENJENA ISTRAIVANJA RAZVOJNA ISTRAIVANJA.

2.3.1. FUNDAMENTALNA ISTRAIVANJA

Fundamentalno (osnovno, bazino) istraivanje je teorisjki ili eksperimentalni rad koji se poduzima radi sticanja novih znanstvenih spoznaja o temeljnim pojavama i injenicama. Ono otkriva pojave, procese, uzrono-posljedine veze i zakonitosti u prirodi, drutvu i ljudskom miljenju, i to, prije svega, radi unapreenja ljudskog znanja i stvaranja bazinog znanja za druga istraivanja.
4

Prof.dr.Slavo Kuki i prof.dr. Mujo Demirovi,Metodologija znanstvenoistraivakog rada drutvenih znanosti,Pravni fakultet Univerziteta u Bihau i Ekonomski fakultet Univerziteta u Mostaru,str.3

Unutar fundamentalnih istraivanja se moe izvriti odreena unutarnja klasifikacija. Ona se mogu selektirati na dvije podvrste, i to: a. Neusmjerena (slobodna, ista) fundamentalna istraivanja, kod kojih predmet istraivanja odreuju potpuna sloboda i interes konkretnog istraivaa, njegova znatielja za otkrivanjem odreenih naunih istina,a ne i odreeni praktini cilj ili mogunost primjene u ivotu. b. Usmjerena fundamentalna istraivanja, koja se, ponekad oznaavaju i terminom strategijska istraivanja. Bit ove grupe fundamentalnih istraivanja se svodi na to da predmet istraivanja ne nastaje kao rezultat slobodnog opredjeljenja i interesa odreenog istraivaa. Pravac istraivanja i podruje rada su im strogo odreeni. Ona su orjentirana na praktine probleme, a to znai i na moguu primjenu u praksi.
2.3.2. PRIMIJENJENA ISTRAIVANJA

Pod ovim tipom istraivanja se podrazumijeva istraivanje iji je smisao dvostruk. Njihov cilj je, kao o i kod fundamentalnih istraivanja, takoer uveanje kvantuma znanja o prirodi i drutvu. Ali, to nije i jedini cilj. Cilj primijenjenih istraivanja je i rjeavanje nekog praktinog zadatka,a to drugim rijeima, znai postizanje znanje koje e biti ili koja mogu biti brzo i neposredno praktino primijenjena. To znai da je i predmet istraivanja unaprijed strogo odreen i istraiva uope nema slobode u izboru predmeta.
2.3.3. RAZVOJNA ISTRAIVANJA

Razvojna istraivanja predstavljaju zadnju fazu procesa istraivanja, fazu koja se temelji na fundamentalnim i i primijenjenim istraivanjima i u kojoj se ravijaju i testiraju novi ili poboljavaju stari postupci, proizvodi, usluge, poboljava stara ili uvodi potpuno nova organizacija itd. To su zapravo sve radnje i postupci, koji zauzimaju prostor izmee odreene znanstvene spoznaje i njene primjene. Razvojna istraivanja imaju naglaeno praktini cilj. Isto kao to nema otre granice izmeu fundamelnih i primijenjenih istraivanja, tako ne postoji ni izmeu primijenjenih i razvojih istraivanja, jer se ona meusobno nadopunjuju, isprepliu i uvjetuju, odnosno jedna se vrsta istraivanja transformira u drugu i obrnuto.
7

3. METODE U NAUNOISRAIVAKOM RADU

Nikad se ne moe bez metode, a nekada se mora protiv metode. . unji Metoda (grki methodos- put, nain istraivanja) openito znai postupak ispitivanja i istraivanja neke pojave, odnosno nain rada za ostvarivanje nekog cilja na filozofskom, naunom ili praktinom podruju. Termin 2metoda uglavnom se primjenjuje u dva znaenja, koja se djelimino ukrtaju, i to: 1. Metoda znai gotov model, procedure, redoslijed(shemu) po kojoj se odvija neka praktina djelatnost, kao to su npr.: proizvodne metode u industriji, agrotehnici, graditeljtvu, metode igre, nastave, umjetikog stvaralatva, politikih aktivnosti, itd. 2. Metoda znai misaoni postupak primijenjen sa svrhom da se lake i to tanije otkriju i sistematski obrade naune injenice, podaci i informacije. Metoda u nauci znai nain istraivanja i izlaganja predmeta (stvari ili pojava) koje nauka istrauje. Nauna metoda je skup razliitih postupaka kojima se nauka koristi u naunoistraivakom radu da bi istraila i izloila rezultate naunog istraivanja u odreenoj naunoj oblasti, naunom podruju ili naunoj disciplini. Istovremeno, nauna metoda je i put istraivanja kojima se oblikuje i izgrauje nauka. Naunom metodom se naziva i svaki nain naunog istraivanja koje osigurava sigurno, sreeno, sistematino i tano znanje. Razvojem se znanost razgranala na mnogo podruja istraivanja. Pri stjecanju znanja nauka se sluila postupcima koji su zajedniki svim naunim oblastima, a to je zapravo nauna metoda u irem logikom smislu, ali se ona sluila i posebnim, specifinim postupcima koji su svojstveni, manje ili vie, samo odreenim naunim oblastima (podrujima), a on je ustvari nauna metoda u uem tehnikom smislu. Postupci kojima se dolazi do znanja, koji predstavljaju najire osnove znanstvene metode jesu: 1) Opaanje 2) Eksperiment

3) Zakljuivanje. Za metodu se moe rei da nije nita drugo nego primjena teorije, jer se zapravo svaka teorija moe odreenim postupkom pretvoriti u metodu, odnosno svaka teorija se moe izraziti u obliku metode. 3.1. KLASIFIKACIJA METODA

U istraivanju, otkrivanju i sistematskoj obradi naunih injenica, naini misaonog (logikog) postupka su vrlo razliiti. Iz te injenice rezultiraju brojne naune metode, pod kojima se podrazumijeva skup razliitih postupaka kojima se nauka koristi u naunoistraivakom radu, a koji omoguuju da se predmet istraivanja shvati, nauno istrai i objasni te da se pomou njih doe do naunih spoznaja i istina. U literaturi se spominju razliiti pristupi klasifikaciji naunih metoda. ami navodi da teoretiari obinu razlikuju tri osnovne standardne naunoistraivake metode, i to: 1) Normativna 2) Eksperimentalna 3) Povijesna. Meutim, on smatra da su znaajnije sljedee tri: 1) Studij sluaja 2) Genetika metoda 3) Anketiranje 4) Intervjuiranje.5 Promatrajui aspekte opeg pristupa naunim istraivanjima Borojevi navodi sljedee metode istraivanja: 1) Induktivno-deduktivna metoda
5

Prof.dr. efkija eki: Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i strunog djela, Fakultet za saobraaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 38-priredio

2) Empirijska metoda 3) Eksperimentalna metoda 4) Metoda sluaja 5) Metoda procjene 6) Statistika metoda 7) Povijesna metoda 8) Sintetika metoda. U nunoistraivakom radu, odnosno naunom istraivanju i sistematskom otkrivanju naunih spoznaja, koje su ve ranije poznate naune injenice, stavove, zakljuke i teorije slue za izradu naunog i stunog djela, najpoznatije su sljedee naune metode: 1. Induktivna i deduktivna metoda 2. Metoda analize i sinteze 3. Metoda apstrakcije i konkretizacije 4. Metoda generalizacije i specijalizacije 5. Metoda dokazivanja i opovrgavanja 6. Metoda klasifikacije 7. Metoda deskripcie 8. Metoda kompilacije 9. Komparativna metoda 10. Statistika metoda 11. Matematika metoda 12. Metoda modeliranja 13. Kibernetika metoda 14. Eksperimentalna metoda 15. Dijalektina metoda 16. Povijesna metoda 17. Genetika metoda 18. Teorija sistema kao metoda 19. Aksiomatska metoda 20. Metoda idealnih tipova
10

21. Empirijska metoda 22. Metoda studija sluaja 23. Metoda anketiranja 24. Metoda intervjuiranja 25. Metoda promatranja 26. Metoda brojanja 27. Metoda mjerenje 28. Metoda mozaika6 Zajednika svojstva svim metoda naunoistraivakog rada su: a) Predmet im je sloena cjelina b) Osnovne i najoptije c) Meuzavisne i meusobno proete d) Pomou njih stiemo nauno saznanje e) Svaka ima norme i procedure f) Visok stepen upotrebljivosti g) Nemaju isti status u procesu istraivanja h) NE omoguavaju isti stepen istinitosti saznanja. Tema ovog seminarskog rada jeste sama metoda analize i sinteze u kojoj e biti govora u nastavku.

Prof.dr. efkija eki: Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i strunog djela, Fakultet za saobraaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 40-priredio

11

4. METODA ANALIZE I SINTEZE

4.1. METODA ANALIZE

Neosporno je da su predmeti ljudskih spoznaja nekada vie, a nekada manje kompleksni. Sastavljeni su iz veeg broja dijelova koji su meusobno povezani i isprepleteni. Na njih utie veliki broj raznovrsnih faktora. Na koncu, predmeti ljudske spoznaje se nalaze i u veoma raznovrsnim vezama s drugim predmetima objektivne stvarnosti. Sve to metodu analize ine nezaobilaznom u procesu njihova spoznavanja, osobito ako su u pitanju predmeti naune spoznaje u podruju drutvnih nauka. Do spoznaja o njima nemogue je doi bez uoavanja njihovih dijelova, strana, aspekata, meusobnih odnosa. Metoda analize je postupak naunog istraivanja i objanjenja stvarnosti putem ralanjivanja sloenih misaonih tvorevina (pojmova, sudova i zakljuaka) na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente i izuavanje svakog dijela (i elementa) za sebe i u odnosu na druge dijelove, odnosno cjeline. Ova metoda omoguuje uoavanje, otkrivanje i izuavanje naune istine. Tako se na primjer, primjenom ove metode sistem pomorske privredne mree moe objasniti bolje ako se ralani na osnovne podsisteme i njihove elemente, i to: 1) sistem proizvodnih djelatnosti koji obuhvata: brodogradnju morsko ribarstvo pretau industriju i druge djelatnosti koje se bave eksploatacijom morskog bogatstva

2) sistem prometnih djelatnosti koji obuhvata : morsko brodarstvo morske luke vanjsku trgovinu pomorsku pediciju saobraajno-pomorske agencije
12

kontrolu kvalitete i kvantitete robe osiguranje brodova opskrbljivanje brodova pomorski turizam spaavanje i teglenje brodova.

U nastavku slijedi pregled nekoliko definicija analize u pokuaju da se taj pojam to bolje objasni: Analiza je, prema Hegelu, postupak miljenja u kretanju od posebnog prema opem. Analiza je postupak izvoenja teorema iz aksioma po utvrenim pravilima. Ova se definicija susree u simbolikoj logici. Analiza je process redukcije nejednakog na sve veu jednakost. Karakretistina je za matematike spoznaje. Analiza je napredovanje od sloenog ka jednostavnom. To je jedna od primjerenijih definicija, jer se kod definiranja analize pretpostavlja neka sloena pojava koja se ralanjuje na njezine initelje, elemente, dijelove, aspekte. Analiza je proces ralanjivanja pojmova. Ta se definicija susree u djelima formalne logike. Analiza je rastavljanje sloenog, odnosno neke cjeline na svoje elemente, dijelove. Ukratko se za analizu moe rei sljedee: Postupak miljenja u kreiranju od posebnog ka opem Napredovanje od sloenog prema jednostavnom Proces ralanjivanja pojmova Rastavljanje sloenog odnosno neke cjeline na elemene, sastavne dijelove Postupak pri kojem se putem razlaganja, razdvajanja itd. Djelatnost subjekta postupno razvija od neke kopleksne cjeline, kao polazne tane istraivanja, ka pronalaenju i utvrivanju elemenata, sadraja, inioca datog objekta i odnosa tih inioca u njemu.

13

Najprikladnijim nam se namee odreenje analize kao misaonog teorijskog i praktinog rastavljanja svakog sloenog predmeta spoznaje na njegove initelje ili sastavne dijelove, momente i aspekte, rastavljanja opeg na posebne moment, te rastavljanje cjeline na dijelove. 7 Faze metode analize su: 1. Identifikacija predmeta istraivanja kao sloene cjeline + DEF. 2. Izbor radnji i sredstava za analizu 3. Misaono ili fiziko rastavljanje 4. Konstatovanje inilaca predmeta koji analiziramo 5. Konsatovanje odnosa meu iniocima 6. Kvalifikacija i evidentiranje i konstruisanje naunog saznanja Prema gnoseolokoj funkciji postoje dvije vrste analize: 1. Deskriptivna (opisuju se elementi neke cjeline) 2. Eksplikativna (pojanjava se odreena cjelina na temelju njezinih dijelova). Prema sloenosti analiza se moe podijeliti na : 1. Elementarna (traga se za elementima cjeline) 2. Kauzalna (utvruju se uzrono-posljedine veze) 3. Funkcionalna (ispituju se funkcije pojedinih elemenata koji ine strukturu cjeline ili pojave). Prema cilju, odnosno usmjerenosti analiza se moe podijeliti: 1. Strukturalna (utvruje se struktura pojave, predmeta ili dogaaja) 2. Genetika (pokuava se istraivanje razvoja predmeta) 3. Komparativna (razmatraju se odnosi jedne pojave prema drugoj).

Prof.dr.Slavo Kuki i prof.dr. Mujo Demirovi,Metodologija znanstvenoistraivakog rada drutvenih znanosti,Pravni fakultet Univerziteta u Bihau i Ekonomski fakultet Univerziteta u Mostaru,str.107

14

Prema naunom podruju u kojem se primjenjuje analiza, analize mogu biti: 1. Ekonomske 2. Povijesne 3. Matematike 4. Strojarske 5. Tehnologije prometa itd. U okviru ekonomskih istraivanja primjenjuju se sljedee analize: Metoda kvantitativne analize Metoda kvalitativne analize Metoda makroekonmske analize Metoda mikroekonomske analize.

Metoda kvantitativne analize ona se sastoji u tome da se odreene ekonomske injenice i pojave najprije zahvate pomou raznih ekonomskih pojmova, koliina i koliinskih odnosa, a zatim sadrajno rasporede i konano objasni njihovo uzrono djelovanje i znaenje. To znai da se ekonomske injenice i pojave svode na odreene koliine koje se meusobno usporeuju i uzrono objanjavaju. Tako se npr. pomou ove analize mogu izuavati i objanjavati ekonomski odnosi u transportu: usporedba transportnih trokova svih vidova transporta za odreenu robu i na odreenoj relaciji i po t/km, i uzrono objasniti te odnose, ali i sve druge pojave i odnosi u proizvodnji, raspodjeli, potronji u svijetu, narodnoj privredi,cijenama itd. Metoda kvalitativne analize postupak naunog istraivanja putem ralanjivanja kvalitativnih osobina ekonomskih injenica, pojmova, procesa i odnosa koji omoguuje uoavanje i utvrivanje ekonomskih zakona i istraivanja istina. Takve su na primjer ocjene i korisnosti nekog dobra, o oblicima vlasnitva, o utjecaju psiholokih elemenata na potranju za odreenom robom, o skretanju tokova preko odreenih luka i pristanita. Metoda makroekonomske analize postupak naunog istraivanja putem ralanjivanja ekonomskih globalnih veliina, usmjeren na izuavanje tih veliina u narodnoj privredi. Njihovo strukturiranje, usporeivanje i utvrivanje funkcionalnih veza. Takve su veliine, na primjer,

15

ospeg

struktura

nacionalnog

dohotka,

njegova

raspodjela,

tednja

investicije,

vanjskotrgovinska raspodjela i sl. Metoda mikroekonomske analize- analitiki postupak u ekonomskim istraivanjima, usmjeren na kvantitativno utvrivanje, oblikivanje, izuavanje i objanjavanje raznih oblika ponaanja pojedinih privrednih subjekata. Takva je na primjer analiza prihoda, rashoda, trokova, osobnih dohodaka, nabave, prodaje, investicija u pojedinom preduzeu itd. I metode makroekonomske i mikroekonomske analize treba kombinirati u naunoistraivakom radu, jer se one meusobno dopunjuju, prelaze jedna u drugu i kreu se na relaciji odnosa: ope, globalne, makro veliine-posebne, pojedinane, mikro veliine. 4.2. METODA SINTEZE

Metoda sinteze je drugi lan ovog metodolokog para. Po svome znaenje je, zapravo, metoda sa sasvim drugaijom sutinom. Stvarnost i pojave u njoj ova metoda objanjava logikom spajanja, objedinjavanja jednostavnijih predmeta i pojava u sloene i sloenih u jo sloenije. Za jedne je ona proces uopavanja u kojem nastaju sve apstraktniji pojmovi u usporedbi s prethodnim. Za druge je naprosto povezivanjem analizom dobijenih elemenata. Trei u njoj vide proces spajanja dijelova i elemenata u cjelinu. Svaka od ovih definicija moe zadovoljiti osnovne teorijske zahtjeve dobre definicije. Za pojam sinteze postoje brojne definicije, od kojih se spominje samo nekoliko: Sinteza je proces uopavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji pojmovi u usporeivanju sa prethodnim pojmovima. Sinteza je nain sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od posebnog ka opem, odnosno od vrste prema rodu. Sinteza je tok miljenja u kojemu se iz opih naela ili uvjeta izvode posljedice, odnosno ono to je uvjetovano. Sinteza je poimanje raznolikosti odredaba predmeta u njihovom jedinstvu. Sinteza je proces spajanja dijelova ili elemenata u cjelinu. To je istovremeno najjednostavnija i najprimjerenija definicija sinteze.
16

 Sinteza je povezivanje analizom dobivenih elemenata. I metoda sinteze se moe klasificirati prema kriterijima koji vae na metodu analize. Dakle: 1. Prema gnoseolokoj funkciji treba praviti razliku izmeu deskriptivne i eksplikativne sinteze; 2. Prema cilju se razlikuju genetika i strukturalna sinteza; 3. Prema sloenosti se razlikuju elementarna, kauzalna i funkcionalna sinteza; 4. Prema karekteru djelovanja sinteza se moe pojaviti kao reproduktivna i produktivna. Razlika je u tome to se reproduktivna sinteza zadovoljava pukim sakupljanjem i spajanjem dijelova utvrenih analizom, dok produktivna sinteza ide korak dalje. Ona za rezultat ima neki novi objekt, pojavu, kvalitet. 5. Prema naunom podruju se takoer moe praviti razlika izmeu socioloke, ekonomske, povijesne i drugih sinteza. 4.3. SLINOSTI I RAZLIKE IZMEU ANALIZE I SINTEZE

Meu analizom i sintezom se mogu identificirati znaajne razlike, pa i suprotnosti. Apostrofiramo najznaajnije: Analiza je poetni a sinteza zavrni proces poznaje odreenih pojava. Cilj poetnog procesa spoznaje je spoznaja inioca, dijelova, strana sloenih pojava. Cilj sinteze je sastavljanje tih dijelova i inioca u cjelinu. Po kretanju miljenja u njima analiza i sinteza su metodski suprotni procesi. Naime, kod analize se miljenje kree od cjeline prema dijelovima, a kod sinteze suprotno. Suprotnost izmeu analize i sinteze se manifestira i u onome to se njima otkriva. Analizom se, naime, otkrivaju raznovrsnost i dijelovi, a sintezom jedinstvo i cjelina pojave. Ali, analiza i sinteza imaju i niz zajdnikih odlika. Zajedniki su im: Predmet istraivanja Konani cilj istraivanja

17

Meusobno se pretpostavljaju iz jednostavnog razloga jer se cjelina moe razumjeti jedino razumijevanjem dijelova, ali i dijelovi se mogu shvatiti sam kao dijelovi cjeline. 4.4. DIJALEKTIKA ANALIZA I SINTEZA

Nasuprot formalno logikoj analiza samih oblika miljenja, stvarna dijalektika analiza uvijek je analiza samih predmeta, a ne samo njihovih misaonih odnosa. Dijalektika analiza ima est bitnih obiljeja, i to: 1. Dijalektika analiza uvijek je misaona analiza praktine spoznaje i predmeta praktine ljudske ulne djelatnosti 2. Dijalektika analiza shvata i dijelove cjelina sloenih predmeta kao dijalektiki sloena jedinstva inioca, odredaba strana. 3. Dijalektika analiza ne raskida razne veze i odnose inioca jedinstvenog predmeta. Ona rastavlja sloeni predmet na njegove posebne inioce, na sastavne dijelove, ali otkrivajui dijelove, inioce sloenog predmeta, dijalektika analiza otkriva i veze i odnose tih inioca meusobno, kao i u cjelini predmeta. 4. Sutina dijalektike analize ini razdvajanje jednog i spoznaja njegovih razliitih, suprotnih i proturjenih inioca. 5. Dijalektika analiza pridonosi objanjenju veza, prelaza i razvoja pojava i oblika svih predmeta objektivne i subjektivno-priholoke stvarnosti. 6. Dijalektika analiza se zasniva na dijalektiki sloenoj, protivrenoj i razvojnoj predmetnoj odreenosti i ona slui otkrivanju dijalektike zakonitosti kako objektivne stvarnosti tako i samog miljenja. Bitna obiljeja dijalektike sinteze su: 1. Dijalektika sinteza ne shvaa sloenu pojavu kao jednostavan mehaniki skup samo izvana spojenih, u sebe zatvorenih izoliranih elemenata. Ona svaku pojavu shvaa kao dijalektiko jedinstvo raznovrsnih, ali iznutra povezanih inioca u jedinstvenu cjelinu. 2. Dijalektika sinteza shvaa jedinstvo ne samo raznovrsnih nego suprotnih, pa ak i proturjenih inioca, zaljuno s identitetom proturjenosti u samom jedinstvenom predmetu.
18

3. Dijalektika sinteza je u mogunoti da shvati i da objasni postanak i razvitak novih pojava starim, i preko starog, to je neshvatljivo za metafiziku logiku. 4. Stvaralako miljenje nije apsolutno nezavisno od objektivne materijalne stvarnosti, od drutvene i prirodne stvarnosti, od ulne stvarnosti neposredne ljudske djelatnosti. 5. Osnovu stvaralatva dijalektike sinteze ini drutvena praksa kao praktina ulna djelatnost: proizvodna djelatnost, nauni eksperiment, drutvena djelatnost, te zbivanja u drutvu-kretanje i razvoj drutva. 4.5. DIJALEKTIKA ANALITIKO-SINTETIKA METODA

Elaborirajui dijalektiko analitiko-sintetiku metodu ei navodi da se dijalektiko jedinstvo analize i sinteze sastoji u sljedeem: Analiza i sinteza imaju zajedniki predmet istraivanja Analiza i sinteza se meusobno pretpostavljaju: tako analiza pretpostavlja nepoznatu, objektivno ostvarenu sintezu raznih inioca u jednom predmetu ili pojavi. I sinteza pretpostavlja analizu, jer bez poznavanja dijelova inioca i bitnih svojstava nekog predmeta nije mogue vriti bilo kakvu stvarnu sintezu, odnosno nije mogue shvatiti cjelinu i jedinstvo predmeta. Ove se metode uzajamno pretpostavljaju zato to se cjelina moe razumjeti shvaanjem dijelova, a dijelovi se mogu shvatiti samo kao dijelovi cjeline. Analiza i sinteza ne samo da se pretpostavljaju i da dopunjuju jedna drugu nego one i prelaze jedna u drugu. Najdublju vezu izmeu analize i sinteze ini to to se one sadre jedna u drugoj.

19

Dijalektika analiza jeste sistem ili jedinstvo elemenata sistema dijalektike sinteze i obrnuto: dijalektika sinteza jeste sistem ili jedinstvo elemenata sistema dijalektike analize. Prema tome, dijalektika analiza i dijalektika sinteza su samo dva dijalektika suprotna, ali jedinstvena metodska postupka jedinstvene sloene osnovne analitiko-sintetike metode spoznaja.

20

5. ZAKLJUAK
Budui da svako bavljenje naukom podrazumijeva unaprijed odreenu i izabranu nauku, kojom se neko eli baviti i za koju se sprema, kao i odreeni stepen njenog poznavanja i da svako ko se eli baviti nekom naukom mora prethodno o njoj stei nune informacije, to se ispostavlja da j e glavno pitanje, za svaki nauni i istraivaki rad u bilo kojoj nauci precizno odreenje predmeta istraivanja i metoda kojima moemo vriti istraivanje njenog predmeta. Izbor metoda koje emo primijeniti u istraivanju nekih pojava, je koliko vano toliko i vrlo sloeno pitanje. Ono u najveoj mjeri zavisi od uspjenih epistemolokih definicija,tj. od tanog opisa i definisanja prirode pojava koje elimo istraiti, zatim od njihovog dovoenja u vezu sa slinim pojavama i utvrivanjem principa razlikovanja tih pojava od njima slinih pojava, te od naih namjera i ciljeva koje postavljamo u odnosu na istraivanja koja namjeravamo provoditi. Metoda analize je postupak naunog istraivanja i objanjenja stvarnosti putem ralanjivanja sloenih misaonih tvorevina (pojmova, sudova i zakljuaka)b na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente i izuavanje svakog dijela (i elementa) za sebe i u odnosu na druge dijelove, odnosno cjeline. Metoda sinteze je drugi lan ovog metodolokog para. Po svome znaenje je, zapravo, metoda sa sasvim drugaijom sutinom. Za jedne je ona proces uopavanja u kojem nastaju sve apstraktniji pojmovi u usporedbi s prethodnim. Za druge je naprosto povezivanjem analizom dobijenih elemenata. Trei u njoj vide proces spajanja dijelova i elemenata u cjelinu.

21

LITERATURA I IZVORI
1. Prof.dr. efkija eki: Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i strunog djela, Fakultet za saobraaj i komunikacije, Sarajevo-priredio 2. Prof.dr.Slavo Kuki i prof.dr. Mujo Demirovi,Metodologija znanstvenoistraivakog rada drutvenih znanosti,Pravni fakultet Univerziteta u Bihau i Ekonomski fakultet Univerziteta u Mostaru, 2003 3.Prof.dr. Muhamed Filipovi,Metodologija znanosti i znanstvenog rada,I.P.Svjetlost, Sarajevo,2004

22