ERAH BAYRAKTAR 151920041023

Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm Eskiehir Osmangazi niversitesi

Al-Li ALAIMLARININ UAK GVDESNDEK UYGULAMALARI

Alminyumun zellikleri Alminyum,yumuak ve hafif bir metal olup mat gmms renktedir. Bu renk, havaya maruz kaldnda zerinde oluan ince oksit tabakasndan ileri gelir. Alminyum, zehirleyici ve manyetik deildir. Kvlcm karmaz. Saf alminyumun ekme dayanm yaklak 49 megapascal (MPa) iken alamlandrldnda bu deer 700 MPa kar. Younluu, eliin veya bakrn yaklak te biri kadardr. Kolaylkla dvlebilir, makinede ilenebilir ve dklebilir. ok stn korozyon zelliklerine sahip olmas, zerinde oluan oksit tabakasnn koruyucu olmasndandr.

Alminyum Alam: Alminyum havaclkta hemen hemen tm paralarda kullanlan bir alamdr.Havaclkta; motor aksamlarnda, aksesuarlarda, petrol tank kullanld balca yerlerdir.Alminyumun yaygn olarak kullanlmasnn sebepleri; Dk oranda kullanlmasyla dahi gl olmas, Korozyona dayankll, Hafif olmas, Kolayca ekillendirilebilmesi, Ucuz olmas, Balca sebepleridir. Bu metalin en ziyade zerinde durulacak zelliklerinden birisi, phe yok ki spesifik arldr.

Uak retiminde performanslar gelitirmenin en etkili yolu yapsal arln azaltlmas; dolays ile yeni ve gelimi malzemelerin kullanlmasdr Bu dnce ile retilen alminyum-lityum alamlarnn uak yaplarna uygulanmas ile olduka nemli bir arlk tasarrufu elde edilebilmektedir. Bu malzemenin uygulama alan askeri ve sivil tm hava aralarm kapsamaktadr (Langcnbeck and Sakataet al., 1988). Alminyum-lityum alamlar konvansiyonel alamlara nazaran iki kat daha pahal olmalarna ramen %10 daha dk bir younlua sahiptirler. Krlma direnci , korozyon mukavemeti gibi faktrler ise alam tipine gre farkllklar gsterir.

Havaclkta kullanlan alamlarn tam olarak geliimi 1970'lerde Air Frame alamlarn yerine Al-Li gibi bir alamn bulunmasyla balamtr. Dk younluktaki Alminyum alamnn arln drmesi ve performansn arttrmas bekleniyordu. Kle Al-Li alamlarnn eldeki tehizatlarla retilmesiyle ve havaclk sanayinde geleneksel alamlarn yerine kullanlmasyla elde edilmitir.1980 li yllarn ortalarnda bu gelimeyi 8090, 2090 ve 2091 alamlar takip etmitir. Weldalite 049 ve CP276 bundan hemen sonra kefedilmitir.Bu alamlar ok dk deerdeki denge alamlar ile dzenlenir. Ticari Al-Li alamlarnn yksek krlma eilimi (sertlii) ve kriyojenik dayankllk zellii sayesinde havaclk teknolojisinde ilerleme amalanmtr.

Burada yazl olan numaral alamlar eitli alamlarn eitli yzdelerle katlmasyla oluturulur.

rnein; Weldalite 049: 5.4 Cu, 1.3 Li, 0.4 Ag, 0.4 Mg, 0.14 Zr. Alam 2090: 2.7 Cu, 2.2 Li, 0.12 Zr. Alam 2091: 2.1 Cu, 2.0 Li, 0,10 Zr. Alam 8090: 2.45 Li, 0.12 Zr, 1,3 Cu, 0.95 Mg. Alam CP276: 2.7 Cu, 2.2 Li, 0.5 Mg, 0.12 Zr.

Al-li alamlarnn krlmalarn ve aralarn zerini rten tabakalardaki atlaklarn oalmasndaki dayankllk eilimi artrlmak iin 2xxx (bakr iki fazl) ve 7xxx (inko iki fazl) alamlar ile birlikte kullanlmas uygun grlmtr.

1979 ylndan itibaren alam aratrma ve gelitirme almalarnda alminyum-lityum alamlar zerine olan ilgi artmtr. Alminyumlityum alamlar ile, uaklarn % 15 hafiflemesi mmkndr.

Alminyuma eklenen her %1 lityum ; Younluu %3 kadar drrken, Elastik modl ise %5 artrmaktadr. Alminyum iinde %4.2 znrle sahip lityum, genellikle %1-3 arasnda kullanlmaktadr.

Alminyum-Lityum alamlarnn; Yorulmaya kar dayanm, ok dk scaklklardaki (kriyojenik) tokluu, Dk younluu ve yksek mukavemeti, zellikle yakt tanklar iin cazip olmaktadr. AA2094, AA2095, AA2195, AA2197, AA2219 roketlerde kullanlan alamlardan en nemlileridir.

Airbus n Uai A 350 de Al-Li kullanmyla arlk kazan

A330 ile kyaslandiginda A350 yeni kabin, yeni kanatlar, yeni motorlar, yeni bir kuyruk, yeni ini takmlar ve daha pek ok yeni sistem ieriyor. A350 ayrca A380 iin gelitirilen teknolojilerden de faydalanyor, rnein kompozit materyaller gibi. A350nin %60i gelimis materyaller kullanlarak retilecek: %39 kompozit, %23 alminyum-lityum, %14 elik, %11 alminyum, %9 titanyum ve dier gelitirilmis materyaller gibi. A350nin kanatlar yeni bir kompozit maddeden yaplacak ve gvdesi de zel gelitirilmis bir alminyum-lityum alam ile retilecek. Kompozit ve Alminyum-Lityum alamlarnn yaygn kullanm sayesinde uan Dowunda (Dry Operating Weight) 8 tonluk bir kazan salanacak.

Uaklarda kullanlan malzemelerin hafif olmalarnn nemi byktr. Bir uan uu boyunca harcad yaktn %55i kalk, ini ve manevralaryla, %45i ise dz uuta harcanr. %20-30luk arlk kazanc, harcanan yaktta %50lere varlabilen bir azalma getirecektir ya da uak ald yaktla eskisine gre yaklak %20 daha bir dz uu yapabilecektir. Uak malzemesinde halihazrda kullanlan duralminyum(alminyum-bakr) yerine %15 orannda daha hafif olan gelecekteki en nemli uak malzemesi alminyum-lityum alasmlar kullanm konusunda alsmalar devam etmektedir. Bu sayede hem aralarn yk kapasiteleri artacak hem de nemli oranda yakt tasarrufu salanabilecektir.

Kaynaklar:
www.uted.org/dergi/2006/nisan/AirbusA350.htm - 8k www.metalurji.org.tr/arsiv/05_sektorel_rapor/aluminyum _raporu.pdf www.tkb.com.tr/ESA/GA/2006-GA/GA-06-0708_Aluminyum_Sektoru_Hakkinda_Bir_Degerlendirme. pdf Roket / Fze Uygulamalarnda Alminyum Kullanm ve Trkiye Altyapsndan Beklentiler, Murat KURTULUS, Roketsan A.S. -II. Alminyum Sempozyumu ve Sergisi, Mays 2003 Seydisehir