Spotkanie buddyzmu z Zachodem

Frdric Lenoir Od Aleksandra Wielkiego po Marco Polo, od Schopenhauera po Nietzschego, od Carla Gusta a !unga po Allena Gins"erga, od #elen$ %la atskie& po Ale'andr( )a id*Neel, od transcendentalist+, po holl$,oodzkie g,iazd$ - liczni podr+.nic$, /$0liciele i art$0ci z 1achodu pas&ono,ali si( /2dro0ci2 %udd$3 4si2.ka Frederica Lenoira &est pier,sz2, kt+ra tak dog5("nie analizu&e r+.ne etap$ kontakt+, "udd$z/u z 1achode/ oraz pokazu&e, &ak ,iele "udd$&skich nauk "5(dnie zinterpreto,ano, podchodz2c do nich przez kulturo,e pr$z/at$ nasze& c$,ilizac&i3 6kazane , ninie&sze& ksi2.ce /$lne ,$o"ra.enia o "udd$z/ie, takie &ak chocia."$ /it 70,i(tego 8$"etu9, cz(0cio,o ,$&a0nia&2 &ego po,odzenie , :uropie i Stanach 1&ednoczon$ch3 4si2.ka ta poz,ala r+,nie. zrozu/ie;, dlaczego, po pora.ce inn$ch ,ielkich ideologii religi&n$ch, nauko,$ch i polit$czn$ch, "udd$z/ zacz$na ciesz$; si( coraz ,i(ksz$/ uznanie/ na 1achodzie3 Wielu ludzi dostrzega , istocie "udd$&skie& /$0li co0, co /o.na naz,a; ducho,o0ci2 laick2, a tak.e hu/anist$czn2 <ilozo<i( i et$k( opart2 na ind$,idualne& odpo,iedzialno0ci, kt+re szczeg+lnie odpo,iada&2 zar+,no ducho,$/ potrze"o/ &ednostek, &ak te. ,ielki/, glo"aln$/ ,$z,anio/ &akie czeka&2 ludzko0; , ==> ,ieku3 Cz$ przek5ada&2c dzia5ania na rzecz 0,iata ponad dzia5anie/ dla ,5asnego do"ra, a tak.e prz$,raca&2c r+,no,ag( po/i(dz$ intuic&2 a rozu/e/, "udd$z/ /o.e po/+c napra,i; nadu.$cia zachodnie& c$,ilizac&i, kt+ra do te& por$ "$5a z"$t za&(ta technologiczn$/ roz,o&e/, po0,i(ca&2c /nie& u,agi poszuki,anio/ sensu .$cia oraz &edno0ci 0,iata i cz5o,ieka? 1d$stanso,an$ oraz popular$zatorski charakter tego dzie5a poz,ala ka.de/u ,$ro"i; so"ie ,5asn2 opini( na te/at spotkania "udd$z/u i 1achodu, o kt+r$/ histor$k c$,ilizac&i, Arnold 8o$n"ee, nie ,aha5 si( po,iedzie;, .e stano,i5o 7na&"ardzie& znacz2ce ,$darzenie == ,ieku39

Frdric Lenoir &est doktore/ soc&ologii i nauko,ce/ z,i2zan$/ z Centru/ >nterd$sc$plinarn$ch %ada@ nad Aeligia/i3 Wsp+5kiero,a5 t,orzenie/ Encyklopedii religii B%a$ard, CDDEF, ,sp+5pracu&e z opiniot,+rcz$/ czasopis/e/ LExpress3 Pe5ni5 tak.e rol( /oderatora roz/o,$ po/i(dz$ "udd$&ski/ la/2 )zig/e Ainpocze i katolicki/ /niche/, "ened$kt$ne/, o&ce/ Ao"erte/ Le GallGe/, kt+re& zapis zosta5 opu"liko,an$ , popularne& ksi2.ce Mnich i lama B,$danie polskieH 4OS, 4ato,ice IJJIF3

8$tu5e/ ,st(pu do ksi2.ki, chcia5"$/ przedsta,i; kilka kr+tkich ,$po,iedzi autorst,a na&,i(ksz$ch zachodnich u/$s5+, nasz$ch czas+, na te/at spotkania 1achodu z "udd$z/e/3 W porz2dku chronologiczn$/ ,chodz2 na scen(H <ilozo<, nauko,iec, ps$cholog, teolog i histor$k3 Prawdopodobiestwo nowego, europejskiego buddyzmu niebezpieczestwo Fryderyk Nietzsche !ajwy"sze

#e"eli istnieje w og$le religia, kt$ra mo"e sprosta% wymaganiom wsp$&czesnej nauki, to jest ni' buddyzm Albert Einstein (udda, tak naprawd), nie przedstawi& tylko pewnej *ilozo*ii +zuci& on cz&owiekowi prawdziwe wyzwanie Carl-Gusta !un" Prawdopodobnie (udda jest ostatnim z religijnych geniuszy, z kt$rym chrze,cijastwo b)dzie musia&o si) skon*rontowa% #omano Guardini -potkanie buddyzmu z .achodem stanowi najbardziej znacz'ce wydarzenie // wieku Arnold $oynbee F3L3

CZ%&' ()E#*SZA

Narodziny b+,dne"o -yobra.enia

Podr+.nic$ i /is&onarze staro.$tno0ci, 0rednio,iecza i renesansu Aozdzia5 >

Grec/a0 )ndie i buddyzm

Cz$ "udd$z/ przenika5 na 1ach+d &u. , czasach ant$czn$ch? !e0li tak, to cz$ /ia5 on &aki0 ,p5$, na /$0l .$do,sk2, greck2 lu" chrze0ci&a@sk2? 8e k,estie s2 o"ecnie "ardzo .$,o d$skuto,ane , 0rodo,iskach zachodnich "udd$st+,3 Prz$po/ni&/$ na&pier,, .e &ednolito0; polit$czna i/periu/ perskiego, kt+re& kont$nuatore/ "$5o pa@st,o Aleksandra Wielkiego, a &eszcze p+Knie& 0mperium +omanum, przez ,iele ,iek+, sprz$&a5a kontakto/ /i(dz$ Oriente/ a 0,iate/ 1achodu, , szczeg+lno0ci dot$cz$ to kontakt+, >ndii i Grec&i3 W istocie , roku LMN p3n3e3, kied$ to prz$sz5$ %udda /ia5 oko5o dziesi(ciu lat, perski ,5adca C$rus Wielki pod"i&a5 greckie /iasta , Az&i Mnie&sze&, &ednocze0nie zagarn25 ind$&skie ter$toria po5o.one , dorzeczu >ndusu, ko@cz2c , ten spos+" "udo,( ,ielkiego i/periu/, kt+re rozci2ga5o si( od :giptu po >ndie3 )zi(ki 0,ietnie utrz$/an$/ drogo/ i liczn$/ stanico/, rozsian$/ ,zd5u. g5+,n$ch szlak+, oplata&2c$ch ca5$ o"szar "(d2c$ pod ,5adanie/ Pers+,, %udda /+g5"$ na,et oso"i0cie, , czasie kr+tsz$/ ni. trz$ t$godnie, od"$; konn2 podr+. i z5o.$; ,iz$t( ,sp+5czesne/u so"ie Pitagoraso,i3 O"ecnie z po,odu "raku sta"ilno0ci polit$czne& , ,i(kszo0ci pa@st, us$tuo,an$ch /i(dz$ Grec&2 a >ndia/i taka podr+. "$5a"$ nie/al nie/o.li,aO #egel podkre0li5 ,i(c s5usznie, .e z po,odu ,pro,adzone& &ednolito0ci polit$czne& 7Perso,ie ,p5$n(li na roz,+& kontakt+, /i(dz$ Oriente/ a 1achode/39C ),a ,ieki p+Knie&, , roku PPC p3n3e3, /5od$ /acedo@ski kr+l Aleksander z,$ci(.$5 perskiego

,5adc( )ariusza >>> i pod"i5 &ego i/periu/3 !eszcze "ardzie& zach5ann$ na no,e zie/ie ni. ,5adc$ persc$, Aleksander kont$nuo,a5 s,+& /arsz na ,sch+d, przekrocz$5 >ndus i odnosz2c kole&ne z,$ci(st,a, posu,a5 si( , kierunku Gangesu3 1/uszon$ &ednak przez s,$ch genera5+, do za,r+cenia z drogi, pozosta,i5 po 0/ierci i/periu/ r+,nie sta"ilne &ak pa@st,o C$rusa3 QFakt$cznie zie/ia/i pod"it$/i przez Aleksandra podzielili si( ,odzo,ie &ego ar/ii zapocz2tko,u&2c trz$ ,ielkie d$nastieH Ptole/eusz$, Ant$gonid+, i Seleuc$d+, - prz$p3 t5u/3R 8aki &est pocz2tek epoki kt+r2, naz$,a/$ okrese/ helle@ski/, kied$ to kultura ant$czne& Grec&i rozprzestrzeni5a si( na ca5$/ ter$toriu/ rozleg5ego i/periu/ a &(z$k #o/era sta5 si( s,oist$/ lingua *ranca dla ,ielu ludzi za/ieszku&2c$ch teren$ rozci2ga&2ce si( od delt$ Nilu do p+5nocno* ,schodnich pro,inc&i >ndii3 ),a ,ieki p+Knie& Cesarst,o Az$/skie zagarnie te o"szar$ i utrz$/a &e &eszcze przez ,iele ,iek+, , polit$czne& &ednolito0ci, kt+ra "(dzie sprz$&a; ,szelkiego rodza&u ,$/ianie3 QW istocie ,5adza Az$/u nie si(ga5a ,schodnich ru"ie.$ pod"it$ch przez Aleksandra Wielkiego3 W czasach rz$/skich teren$ od dzisie&szego >ranu na ,sch+d podlega5$ d$nastii Seleuc$d+,, a nast(pnie Parto/ i Sasanido/, kt+rz$ ulegli dopiero , S>> ,ieku n3e3 /uzu5/a@ski/ na&eKdKco/ z Ara"ii - prz$p3 t5u/3R !ean Filliozat &asno ,$kaza5, .e , czasach ant$czn$ch liczne i ucz(szczane szlaki ko/unikac$&ne zape,nia5$ ,a.n2 i sta52 ,$/ian2 handlo,2 /i(dz$ Wschode/ a 1achode/T podkre0li5 ponadto, .e 71ach+d racze& i/porto,a5 ni. eksporto,a539I Skoro i/porto,a5 to,ar$, r+,nie do"rze /+g5 i/porto,a; idee3 Wp5$, intelektualn$ >ndii na Grec&(, a nast(pnie na Az$/, &est dzi0 trudn$ do oszaco,ania, nie/nie& nie nale.$ go z tego t$lko po,odu ignoro,a;3 >nd$&skie 0lad$ , /$0li i religii grecko*rz$/skie& nie s2 ,cale rzadkieH od do0; pr$/it$,nego pitagoreiz/u, poprzez /$0l Platona i stoik+,, a. do liczn$ch orientaln$ch kult+, ,$zna,an$ch przez /ieszka@c+, Cesarst,a Az$/skiego3 Wiara Grek+, , /ete/ps$choz(, ,(dr+,k( dusz, &est z pe,no0ci2 &edn$/ z na&do"itnie&sz$ch tego prz$k5ad+,3 Wielu staro.$tn$ch pisarz$ .$&2c$ch , r+.n$ch czasach ceni5o ,iedz( >ndii i ich religi(3 >nspiru&2c si( pra,dopodo"nie Sc$lakse/ i #ekate z Miletu BS> ,iek p3n3e3F grecki histor$k #erodot opisu&e , "ar,n$ spos+" <lor(, <aun( i o"$cza&e ind$&skie , 1wadze o 0ndiach opu"liko,ane& oko5o roku MIJ p3n3e3 Po ni/ 4tez&asz z 4nidos Bpocz2tek >S ,iekuF k5adzie nacisk , opisach na 7zadzi,ia&2c$9 charakter >ndii, podczas gd$ Plutarch , s,oi/ 2yciu 3leksandra, oraz Megastenes Bkt+r$ opu"liko,a5 s,o&e dzie5o 0ndica , IDC roku p3n3e3F , /alo,nicz$ spos+" ,pro,adza&2 na scen( 7gi/nozo<ist+,9, nagich <ilozo<+,*ascet+, z >ndii, kt+rz$ , czasach Aleksandra "udzili og+ln2 sensac&(3 !ako pe5no/ocnik ,ielu a/"asad Megastenes sp(dzi5 , >ndiach na prze5o/ie >S i >>> ,ieku p3n3e3 "lisko pi(; lat3 Aelac&onu&e on, &ak to pos5o,ie Aleksandra, 7s$na 1eusa9, chcieli z/usi; hinduskiego /(drca Mandanisa, "$ ten uda5 si( z ni/i3 U/ia5a odpo,iedK, &ak2 otrz$/ali od niego ,z"udzi5a ostatecznie podzi, ,ielkiego ,5adc$ - "rz/ia5a onaH 7Aleksander, kt+r$ rz2dzi t$lko nie,ielk2 cz(0ci2 1ie/i, nie &est .adn$/ s$ne/ 1eusaT /(drzec nie chce &ego podark+, i nie o"a,ia si( &ego gr+K"3 )op+ki pozosta&e prz$ .$ciu, >ndie s2 dla niego po.$,ienie/ ,$starcza&2c$/ dla &ego potrze"T &e0li u/rze, ,$z,olon$ od zu.$tego staro0ci2 cia5a, zdo"(dzie , za/ian ,spanialsz$ i cz$stsz$ ,$/iar egz$stenc&i39P *p+y- czy podobie1st-o2 !e.eli zna&o/o0; pe,n$ch ind$&skich doktr$n ,0r+d Grek+, &est <akte/ "ezd$skus$&n$/, i &e0li ich ,p5$, na roz,+& ant$czne& <ilozo<ii &est "ardzo pra,dopodo"n$, to &akie /ie&sce za&/u&e , t$/ "udd$z/? 4,estia &est "ardzo z5o.ona i ,z"udza od stu pi(;dziesi(ciu lat - a , rzecz$,isto0ci odk2d "udd$z/ sta5 si( znan$ na 1achodzie - .$,e pole/iki /i(dz$ ,sp+lnot2 histor$k+,, kt+rz$ odrzuca&2 ,szelk2 /o.li,o0; ,p5$,u "udd$z/u na /$0l greck2 cz$ chrze0ci&a@sk2, a pe,n2 licz"2 roz/ait$ch autor+,, przekonan$ch, .e &est przeci,nie3 )$sponu&e/$ trze/a histor$czn$/i 0lada/i, kt+re pot,ierdza&2 s$/"ioz( kultur$ greckie& i "udd$&skie& na Wschodzie , okresie helle@ski/3 Szczeg+lnie dot$cz$ to pro,inc&i Gandhara, regionu Az&i Centralne&, kt+r$ przez d5ugi czas zna&do,a5 si( pod ,5adz2 Seleuc$d+,3 Prace

Al<reda Fouchera na te/at sztuki grecko*"udd$&skie& , GandharzeM pokazu&2 nadz,$cza&ne przenikanie si( kultur$ helle@skie& i "udd$&skie& u,idocznione , pos2gach %udd$, kt+re/u nadano greckie r$s$ t,arz$, a tak.e , pos2gach Apollina zasiada&2cego , posta,ie O0,iecenia3 S5$nn$ tekst "udd$&ski Pytania Milindy BMilindapanhasF przedsta,ia dialog "udd$&skiego /(drca Nagasen$ z grecki/ kr+le/ Milind23 Autent$czno0; i staro.$tno0; tego tekstu nie podlega&2 .adne& ,2tpli,o0ci, na,et &e0li nie nale.$ on do o<ic&alnego kanonu "udd$&skich pis/3 O ile Nagasena nie pozosta,i5 .adnego histor$cznego 0ladu, istnie&2 0,iadect,a co do kr+la Milind$ B&ego i/i( &est zindianizo,an2 <or/2 greckiego i/ienia Menander, MenandrosF3 %$5 on sz+st$/ nast(pc2 )e/etriosa, kt+r$ , CEL roku p3n3e3 st,orz$5 kr+lest,o indo*greckie3 Menandros pano,a5 oko5o >> ,ieku p3n3e3 na rozleg5$/ ter$toriu/ rozci2ga&2c$/ si( od Pend.a"u, poprzez Gandhar(, a. po okolice 4a"ulu3 Wielu greckich autor+, BStra"on, PlutarchF ,spo/ina o &ego rz2dach, a liczne /onet$ z ta/tego okresu pozosta,i5$ na/ ,izerunek tego ,5adc$3 Menandros, pra,dopodo"nie na,r+con$ na "udd$z/ Bco do tego nie /a pe,no0ciF, ciesz$5 si( tak ,ielk2 reputac&2 spra,iedli,ego ,5adc$, .e ,ed5ug Plutarcha po &ego 0/ierci sta,iano /u pos2gi, a na,et spierano si( o to, kto otrz$/a proch$ z/ar5ego3 Napisane , &(z$ku pali&ski/ Pytania Milindy porusza&2 g5+,ne <ilozo<iczne zagadnienia "udd$z/u Ma5e& )rogi, takie &akH nietr,a5o0; z&a,isk, nieistnienie dusz$ &ako su"stanc&alne& zasad$, reinkarnac&a, kar/a, sa/sara, nir,ana, itd3 8ekst /a <or/( dialogu /i(dz$ grecki/ kr+le/, kt+r$ z zaintereso,anie/ i ,nikli,o0ci2 zada&e p$tania, a "udd$&ski/ /(drce/, kt+rego odpo,iedzi s2 przekonu&2ce i naznaczone g5("ok2 /2dro0ci23 W t$/ apologet$czn$/ tek0cie /o.na dostrzec pe,ne sk5onno0ci do prozelit$z/u t$po,e dla "udd$&skie& ,sp+lnot$ ta/te& epoki3 Wed5ug Louisa Finot, kt+r$ przet5u/acz$5 Pytania Milindy na &(z$k <rancuski, to zadzi,ia&2ce dzie5o 7&est ,spania52 ind$&sk2 ro0lin2, kt+ra zak,it5a , godzinie, gd$ s5o@ce #ellad$ rzuca5o s,e ostatnie pro/ienie na urodza&n2 zie/i( Gandhar$39L 8e d,a prz$k5ad$ spo0r+d ,ielu pokazu&2 /o.li,o0; ,$/ian$ grecko*"udd$&skie&, cz$ te. ,p5$,u "udd$z/u na kultur( helle@sk2 na Wschodzie3 A &ak ,$gl2da5a s$tuac&a na 1achodzie? Cz$ przes5anie %udd$ przekrocz$5o granice kr+lest,a Gandhar$, "$ rozprzestrzeni; si( , Grec&i, Az$/ie lu" , Palest$nie? W czasach pano,ania ind$&skiego cesarza A0oki Boko5o >>> ,3 p3n3e3F doktr$na %udd$ dotar5a, za po0rednict,e/ tego ,5adc$, na 1ach+d gdzie zdo"$5a ,ielu adept+,3 A0oka "$5 ,nukie/ Czandragupt$, znanego z pod"o&+, ind$&skiego kr+la i za5o.$ciela d$nastii Maur&+,, kt+r$ nied5ugo po 0/ierci Aleksandra Macedo@skiego ustano,i5 , >ndiach rozleg5e cesarst,o3 W$,odz2c$ si( z niskie& kast$, na,r+ci5 si( na d.iniz/, re<or/atorski od5a/ hinduiz/u "liski "udd$z/o,i, i po0lu"i5 greck2 ksi(.niczk(3 W$cho,an$ , grecko*ind$&skie& kulturze A0oka doko@cz$5 dzie5o z&ednoczenia >ndii, pod&(te przez dziadka3 %$5o to szczeg+lnie kr,a,e przedsi(,zi(cie i prze&0cie A0oki na "udd$z/, oko5o ILL r3 p3n3e3, "udzi ,2tpli,o0ci ,ielu histor$k+,, uzna&2c$ch tak2 kon,ers&( racze& ,$racho,an2 polit$czn2 gr( ni. za szczere prz$&(cie no,e& et$ki oparte& na niestoso,aniu prze/oc$3 Mi/o to A0oka zaznacz$5 si( , historii &ako ,ielki pro/otor doktr$n$ "udd$&skie&3 W roku IMI p3n3e3 z,o5a5 , stolic$ kra&u Pataliputrze ,ielki so"+r, na kt+r$/ zarz2dzi5, "$ do ,sz$stkich zak2tk+, 0,iata udali si( /is&onarze z zadanie/ g5oszenia "udd$&skiego przes5ania poko&u3 Na,i2za5 stosunki d$plo/at$czne z ,ielo/a kra&a/i "asenu Morza Ur+dzie/nego BMacedonia, :gipt, S$riaF, ,i(c 5at,o /u "$5o ,$s5a; pos5a@c+, , te odleg5e re&on$3 Wed5ug &ego ed$kt+,, gra,ero,an$ch , ka/ieniu i spot$kan$ch a. na,et na kra@cach &ego rozleg5ego i/periu/, u<undo,a5 "udd$&skie ,sp+lnot$ , kilku o0rodkach kultur$ helle@skie&, takich &ak Aleksandria , :gipcie, i rozpo,szechni5 )har/( na 1achodzie3 Na prz$k5ad trzeci ed$kt ozna&/ia triu/<alnieH VW kr+lest,ie Grek+, ,sz(dzie stosu&e si( nauki )har/$39N O ile &ednak ,iado/o, t,ierdzenia te nie znalaz5$ pot,ierdzenia3 %udd$z/ ,$da&e si( "$; ko/pletnie nieznan$ t,+rco/ kultur$ ant$czne&, na,et t$/ p+Knie&sz$/3 1godnie z nasz2 ,iedz2 histor$czn2 pier,sz$/, kt+r$ c$to,a5 i/i( %udd$, "$5 chrze0ci&a@ski teolog 4le/ent$n z Aleksandrii3E Pisa5 on , s,oi/ dziele -tromata B4obierceF oko5o IIJ rokuH VPo0r+d /ieszka@c+,

>ndii s2 tac$, kt+rz$ pod2.a&2 za ,skaz+,ka/i &ako,ego0 %utt$, odda&2c /u cze0; nicz$/ "ogu39W 8o nie,iele &ak na opt$/ist$czne zape,nienia odcz$tane z ed$kt+, A0oki o pro/ienio,aniu )har/$ na 1ach+d3 Prz$,o5a&/$ tu &ednak ostatnie ,$niki "ada@ ,p5$,u "udd$&skiego /onachiz/u B.$cia zakonnegoF na .$do,skie ,sp+lnot$ esse@cz$k+,, dzia5a&2ce &u. , drugi/ ,ieku przed nasz2 er2 Bod,r+cenie si( od 0,iata, celi"at, u"+st,o, d$sc$plina, organizac&a .$cia ,sp+lnot$F3 X$do,ski histor$k Fla,iusz !+ze< B> ,3 n3e3F ,spo/ina tak.e o ,ierze <ar$zeusz$ , reinkarnac&(CJ, kt+ra /og5a "$; inspiro,ana doktr$n2 "udd$&sk2 prz$niesion2 przez pos5a@c+, A0oki do Aleksandrii, intelektualne& stolic$ 0,iata helle@skiego, a zaraze/ /ie&sca krz$.o,ania si( kultur$ .$do,skie& oraz greckie&3 !ednak do te& por$ .aden histor$czn$ 0lad, nie poz,ala z ca52 pe,no0ci2 pot,ierdzi; t$ch hipotez3 Chc2c znaleK; pier,sze 0,iado/e zapo.$czenia z "udd$z/u, trze"a racze& si(gn2; do /aniche&skich pis/ z >>> ,3 n3e33 Mani, ducho,$ prz$,+dca pochodzenia "a"ilo@skiego, u,a.a5 si( za Vpiecz(; Proroka9 i pr+"o,a5 st,orz$; no,2 trad$c&( ducho,2, opiera&2c si( na ,ielkich religiach ant$cznego 0,iata3 Mani uda5 si( do >ndii i , s,oi/ s$nkret$czn$/ s$ste/ie za,ar5 ,iele ele/ent+, "udd$&skich3 Pisa5H VPos5a@c$ %oga przez ca5e stulecia dzielili si( s,2 /2dro0ci2, dlatego /ani<esto,ali si( &ako ,ielkie oso"o,o0ciH %udda , >ndiach, 1aratustra , Pers&i, !ezus , kra&ach %liskiego Wschodu, a ,reszcie prz$"$5 ostatni prorok, kt+r$/ &este/ &a, Mani, ,$s5aniec pra,dzi,ego %oga do krain$ %a"el39CC O ile tez$ /aniche&skie - z kt+r$ch cz(0; znacznie od"iega od 0,iatopogl2du "udd$&skiego - znalaz5$ du.$ pos5uch , "asenie Morza Ur+dzie/nego, nie prz$ci2gn(5$ &ednak u,agi ludzi 1achodu do oso"$ %udd$ ani do &ego nauki3 1na&du&e/$ &ed$nie aluz&( Bi to "5(dn2F do &ego cudo,n$ch narodzin u 0,3 #ieroni/a , >S ,ieku i kilka rzadkich ,z/ianek na te/at &ego i/ienia , <or/u5ach kl2t, ko0cieln$ch rzucan$ch na /aniche&cz$k+,3 Na,et &e0li nasza ,iedza histor$czna &est ograniczona z po,odu zagini(cia ,i(kszo0ci ant$czn$ch tekst+,, &asne &est, .e "udd$z/ nie zado/o,i5 si( , 0,iado/o0ci :urope&cz$k+, , przeci,ie@st,ie do "ra/iniz/u, du.o cz(0cie& prz$,o5$,anego3 !ak podkre0la5 cz(sto ,ielki orientalista S$l ain Le i pod koniec =>= ,iekuH VMi/o nieprzer,an$ch kontakt+, 0,iata helle@skiego z >ndia/i, a pote/ ,$pra,$ Aleksandra na kra@ce Cesarst,a Az$/skiego, literatura grecka ,5a0ci,ie zignoro,a5a istnienie "udd$z/u, st2d te. &ego nik5a zna&o/o0;39CI Na,et #enri de Lu"ac QFrancuski &ezuita, kard$na5, &eden z na,$"itnie&sz$ch teolog+, katolickich == ,ieku3 * prz$p3 t5u/3R przekon$,a5 , CDLI r3H 9Nie /a/$ .adnego do,odu, "$ nauka %udd$ dotar5a , ta/t$ch czasach do "asenu Morza Ur+dzie/nego93CP Pot,ierdza5 to pote/ !ean FilliozatH V%udd$z/ ,$da&e si( "$; ca5ko,icie ignoro,an$ , ant$czn$/ 0,iecie grecki/39CM