Вы находитесь на странице: 1из 27

VI.

KOMBINATORIKA
Kombinatorika sht deg e matematiks q merret me njehsimin e numrit t
mnyrave sipas t cilave mund t kryhet nj proces.
N nivel elementar, kombinatorika, zakonisht konsiderohet si deg e
matematiks diskrete. Ajo ka zbatim t madh edhe n degt e ndryshme t
matematiks, shkencs kompjuterike si dhe n shkencat tjera natyrore dhe
teknike.
Gjat ktij kapitulli kryesisht do t msojm teknikat themelore kombinatoriale
q zbatohen gjat zgjidhjes s problemeve t ndryshme.
1. RREGULLA E SHUMS DHE RREGULLA E
PRODHIMIT
a) RREGULLA E SHUMS
Nse nj ngjarje mund t zhvillohet n m mnyra dhe ngjarja tjetr n n mnyra,
dhe nse kto dy ngjarje nuk ndodhin njkohsisht, ather njra nga kto dy
ngjarje mund t ndodh n m n + mnyra.
N prgjithsi, nse ( 1, 2,..., )
i
E i k jan k ngjarje ashtu q asnj dyshe e tyre
nuk ndodh njkohsisht dhe nse
i
E mund t ndodh n
i
n mnyra, ather njra
nga k ngjarjet mund t ndodh n
1 2
...
k
n n n + + + mnyra.
Le t ilustrojm kt me an t shembujve vijues:
Shembulli 1. Nse klasa ka 11 djem dhe 9 vajza, ather kemi 11 9 20 +
mnyra q t zgjedhim 1 student (djal ose vajz) si prfaqsues i
klass.
Shembulli 2. Le t jet A ngjarja q t zgjedhet numri i thjesht m i vogl se 10
dhe B ngjarja q t zgjedhet numri ift m i vogl se 10.
Ather ngjarja A mund t ndodh n kto raste:
2,3, 5, 7.
Pra gjithsejt n 4 raste.
Ngjarja B mund t ndodh n rastet:
2, 4,6,8.
Pra n 4 raste.
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
61
Meq 2 sht numri i thjesht ift, ather ngjarja A dhe B mund t
ndodh n 4 4 1 7 + raste.
Detyra pr ushtrime t pavarura
1. Le t jet A ngjarja q t zgjidhet numri i thjesht m i vogl se 20 dhe B
ngjarja q t zgjidhet numri tek m i vogl se 20. N sa raste mund t ndodh
ngjarja A ose B?
2. Le t jet A ngjarja q t zgjidhet numri i thjesht m i vogl se 20 dhe B
ngjarja q t zgjidhet numri tek m i vogl se 15. N sa raste mund t ndodh
ngjarja A ose B?
b) RREGULLA E PRODHIMIT
Nse nj ngjarje mund t paraqitet n m mnyra dhe ngjarja tjetr n n mnyra
dhe nse numri i mnyrave t paraqitjes s ngjarjes s dyt nuk varet nga fakti se
si ndodh ngjarja e par, ather t dy ngjarjet njkohsisht mund t paraqiten n
m n mnyra.
N prgjithsi ( 1, 2,..., )
i
E i k jan k ngjarje dhe nse
1
E mund t ndodh n
1
n
mnyra,
2
E n
2
n mnyra (pa marr parasysh si zhvillohet ngjarja
1
E ),
3
E
mund t ndodh n
3
n mnyra (pa marr parasysh si zhvillohen ngjarjet
1 2
, ,...,
k
E E E ) zhvillohen n
k
n mnyra (pa marr parasysh si zhvillohen ngjarjet
1 2 1
, ,..., )
k
E E E

ather k ngjarjet njkohsisht mund t ndodhin n
1 2
...
k
n n n
mnyra.
Le t shohim kt me an t shembujve vijues:
Shembulli 3. N shitoren e automobilave n shitje jan 5 lloje automobilash:
MERCEDES, BMW, AUDI, GOLF, OPEL. Secili nga
automobilat ka tri nnlloje ngjyrash: E KUQE, E KALTR, E
BARDH. Sa lloje t automobilave gjenden n shitore?
Zgjidhja.
Meq jan 5 lloje automobilash dhe secili lloj ka nga tri nnlloje n shitore
gjithsej jan 5 3 15 automobila.
Kombinimet jan paraqitur n figur e mposhtme.
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
62
MERCEDES
BMW
AUDI
GOLF
OPEL
KALTR
KUQE
BARDH
KALTR
KUQE
BARDH
KALTR
KUQE
BARDH
KALTR
KUQE
BARDH
KALTR
KUQE
BARDH
Problemi mund t shprehet edhe me an t kuptimit t bashksive. Le t jet A
bashksia e automobilave dhe C bashksia e ngjarjeve.
Automobili OPEL me ngjyr t KALTR konsiderohet si dyshe e renditur
(OPEL, KALTR).
Kshtu bashksia e t gjitha dysheve t renditura sht prodhimi kartezian
, A C kshtu q problemi sillet n caktimin e numrit kardinal (numrit t
elementeve) t bashksis . A C Dhe prgjigja arrihet duke shumzuar numrin
kardinal t bashksis A me numrin kardinal t bashksis C.
Pra, pr dy bashksi t fundme , X Y vlen:
( ) ( ) ( ) n X Y n X n Y
dhe n prgjithsi:
1 2 1 2
( ... ) ( ) ( ) ... ( ).
n n
n X X X n X n X n X
Shembulli 4. N vitrin gjenden 6 libra t ndryshme t Matematiks, 8 t
Programimit dhe 10 t Fiziks.
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
63
Sipas rregulls s prodhimit ka
6 8 10 480
mnyra q t zgjedhen 3 libra, 1 nga secila lmi.
Sipas rregulls s shums ka
6 8 10 24 + +
mnyra q t zgjedhet nj libr, pa marr parasysh lmin.
Nse dshirojm t zgjedhim nj libr t Matematiks dhe nj libr t
Programimit kt mund ta bjm n
6 8 48 mnyra.
Zgjedhjen e nj libri t Matematiks dhe nj libri t Fiziks mund ta bjm n
6 10 60 mnyra.
Zgjedhjen e nj libri t Programimit dhe t Fiziks mund t bjm n
8 10 80 mnyra.
N sa mnyra mund t zgjedhim dy libra nga dy lmi?
(prgjigja 48 60 80 188). + +
Shembulli 5. Shifra e prdoruesit prbhet nga 3 shkronja q prcillen pastaj me
tre numra dhe n fund me nj shkronj, p.sh. 702 . ABC F
Supozojm se kemi 26 shkronja dhe se nuk ka dallim n mes t
shkronjave t mdha dhe t vogla t alfabetit.
a) Sa shifra t ndryshme gjithsejt mund t konstruktohen?
b) N sa prej atyre shifrave, numri 0 paraqitet s paku nj her?
Zgjidhja.
a) Shkronja e par mund t jet nj nga 26 shkronjat e alfabetit. Ngjashm vlen
pr shkronjn e dyt dhe t tret. Karakteri i katrt, i pest dhe i gjasht
mund t zgjidhen nga 10 numrat. Karakteri i shtat zgjidhet nga 26
shkronjat. N baz t rregulls s prodhimit kemi:
26 26 26 10 10 10 26 456976000 shifra t ndryshme.
b) N vend se t krkojm drejtprdrejt numrin e shifrave q prmbajn t
paktn nj zero, sht m leht t krkohet numri i shifrave q nuk
prmbajn zero dhe prgjigjen tia zbresim rezultatit nn a).
Nse shifra nuk ka zero ather n dispozicion kemi vetm 9 numra, kshtu
q numri i shifrave pa zero sht:
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
64
26 26 26 9 9 9 26 333135504.
Prfundojm se numri i shifrave q prmbajn s paku nj zero sht
26 26 26 10 10 10 26 26 26 26 9 9 9 26 123840496.
2. PERMUTACIONET, VARIACIONET DHE
KOMBINACIONET
Le t shqyrtojm shembullin vijues.
Shembulli 1. Le t jet { , , }. S A B C
a) Sa vargje tre elementshe, me elemente t ndryshme mes vete, mund t
formohen nga elementet e bashksis S?
b) Sa vargje dy elementshe, me elemente t ndryshme mes vete, mund t
formohen nga elementet e bashksis S?
c) Nse , , A B C jan tri pika t nj rrafshi q nuk i takojn nj drejtze, sa
segmente prcaktohen prej tyre?
Zgjidhja.
a) Le t shohim vargjet tre elementshe:
, , , , , . ABC ACB BAC BCA CAB CBA
Pra, gjithsejt kemi gjasht vargje t tilla.
b) Le t shohim vargjet dy elementshe:
, , , , , . AB AC BA BC CA CB
Pra, gjithsejt kemi gjasht vargje t tilla.
c) E dijm se do dy pika t ndryshme prcaktojn nj drejtz. Pra, t
gjitha vargjet dy elementshe nga rasti b) prcaktojn segmente. Por
segmenti AB sht i njjt me segmentin BA.
Pr kt kemi kto segmente: , , . AB BC CA
N rastin a) kemi t bjm me permutacionet, n rastin e dyt kemi t bjm me
variacionet dhe n rastin e tret me kombinacionet.
B
C
A
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
65
a) PERMUTACIONET
Permutacionet q merren nga elementet , , , A B C jan paraqitur grafikisht.
h.1
ACB
h.2 h.2 h.2
ABC BAC BCA CAB CBA
A B C
B C A C A B
Fillojm me hapin e par i cili parashtron pyetjen: Cili element t vendoset i
pari? Merren tri drejtza q i korrespondojn tri prgjigjeve t mundshme.
Procesi vazhdon me pyetjen: Kush t vendoset i dyti? Pr secilin rast merren dy
drejtza q tregojn prgjigjet e mundshme.
M sipr pam se nse bashksia ka tri elemente ather prej tyre formohen 6
permutacione.
Shtrohet pyetja: Sa permutacione formohen nga bashksia n elementshe?
Elementi i par i permutacionit mund t jet secili prej n elementeve. Pasi ky
element t jet zgjedhur, ather elementi i dyt mund t jet cilido prej 1 n
elementeve. Duke vazhduar n kt mnyr elementi i tret mund t jet secili
prej 2 n elementeve. E kshtu me radh. sht e qart se pr elementin e
fundit ka vetm nj mundsi.
N baz t rregulls s prodhimit, numri i trsishm i permutacioneve sht:
( 1)( 2) ... 3 2 1 ! n n n n
Pra, numri i permutacioneve t bashksis me n elemente sht ! n .
Shembulli 2. T shkruhen t gjitha permutacionet e elementeve:
a) 1, 2,3, 4; b) , , , . x y z t
Zgjidhja. a) 1234 2134 3124 4123
1243 2143 3142 4132
1324 2314 3214 4213
1342 2341 3241 4231
1423 2413 3412 4312
1432 2431 3421 4321
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
66
b) n mnyr analoge.
Shembulli 3. T paraqiten t gjitha permutacionet e elementeve 1,2,3,4 me
vetit:
a) 3 gjendet i pari dhe 1 i fundit
b) 24 gjenden t part
c) 13 gjenden t fundit.
Zgjidhja.
a) 3241; 3421, b) 2413; 2431, c) 2413; 4213.
Shembulli 4. Sa numra pesshifror mund t formohen nga shifrat
a) 12345; b) 01234?
Zgjidhja.
a) sht e qart se t gjitha permutacionet e elementeve 1, 2, 3, 4, 5 paraqesin
numra 5 shifror, prandaj kemi
(5) 5! 120 p - gjithsej 120 numra.
b) Nga numrat 0, 1, 2, 3, 4 si pam nga rasti a) mund t formohen 5! numra 5
shifror, por n kt rast duhet t jemi t kujdesshm sepse numrat q fillojn
me 0 nuk paraqesin numra.
Zero n pozitn e par qndron 4!=24 her, prandaj gjithsejt kemi
5! 4! 96.
Shembulli 5. N sa permutacione t elementeve 1, 2, 3, 4, 5, 6 elementet 2, 4, 6
gjenden pran njri tjetrit:
a) n renditjen e dhn,
b) n renditjen e fardoshme?
Zgjidhja.
a) Le t shnojm renditjen 246 . a
Ather kemi numrat 1, 3,5, . a
Gjithsejt kemi 4!=24 permutacione.
b) Renditjet e fardoshme t numrave 2, 4, 6 jan:
246 426 624
246 462 642
pra gjithsejt 3!=6.
D.m.th. numrat 2, 4, 6 paraqitjen n renditjen e fardoshme
4! 3! 24 6 144 her.
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
67
Shembulli 6. Sa numra natyror m t mdhenj se 5000 mund t paraqiten me
an t shifrave 2, 3, 7, 8 nse shifrat nuk prsriten?
Zgjidhja.
Nga shifrat 2, 3, 7, 8 gjithsejt kemi (4) 4! 24 P permutacione.
N gjasht prej tyre shifra 2 gjenden n pozitn e par dhe n gjasht t tjera
shifra 3 gjendet n pozitn e par.
Q numrat t jen m t mdhenj se 5000 duhet q shifra e par doemos t jet 7
ose 8. Pra, gjithsej kemi 12 numra.
Shembulli 7. T caktohet permutacioni i 604 i elementeve 1, 2, 3, 4, 5, 6.
Zgjidhja.
Dihet se nga 6 elemente kemi 6! 720 permutacione.
Permutacionet prej 1 120 numrin 1 e kan si shifr t par, ngjashm veprohet
me permutacionet tjera.
Me fjal t tjera, permutacioni i 601 sht:
612345 permutacioni i 601
Ather kemi:
612354 permutacioni i 602
612435 permutacioni i 603
612453 sht permutacioni i krkuar.
Detyra pr ushtrime t pavarura
3. T njehsohet vlera e shprehjes:
a) 8! 9!; + b)
2005!
;
2003!
c)
6! 5!
.
120

4. T thjeshtohen shprehjet:
a)
1 1
;
! ( 1)! n n

+
b)
1 1
.
( 1)! ! s s

5. T vrtetohen identitetet:
a)
( 3)!
( 1)( 2)( 3);
!
m
m m m
m
+
+ + +
b)
!
( 1) ... ( 1), .
( )!
n
n n n r n r
n r
+ >

UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI


Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
68
6. T thjeshtohen thyesat:
a)
( 2)!
;
( 4)!
n
n

b)
( 1)!
:
( 1)!
n
n
+

c)
( 4)!
;
( 1)!
n
n

d)
( 4)!
.
( 2)!
n
n
+

7. T zgjidhen ekuacionet:
a)
( 2)!
72;
!
n
n
+
b)
( 1)!
30;
( 1)!
n
n
+

c)
(2 )! 20 !
;
(2 3)! ( 2)!
x x
x x


d)
12
.
( 4)! ( 2)!
y y
y y


8. T zgjidhen mosbarazimet:
a)
( 1)!
72;
( 3)!
n
n

<

b)
(2 1)!
420;
(2 3)!
x
x

>

c)
( 2)!
100;
( 1)( 2)
y
y y
+
<
+ +
d)
( 2)( 3)
0, 00002.
( 1)!
m m
m

>

9. T vrtetohet se
1! 1 2! 2 3! 3 ... ! ( 1)! 1, . n n n n N + + + + +
b) VARIACIONET
Variacionet paraqesin rast t prgjithshm t permutacioneve. Supozojm se
dshirojm t zgjedhim r elemente nga bashksia me n elemente ( ), n r > dhe
ato elemente ti radhisim sipas nj renditje t caktuar. N sa mnyra mund t
bhet kjo?
Prgjigja merret duke vepruar n mnyr analoge me rastin e par. Elementi i
par i variacionit mund t jet secili nga n elementet e bashksis m t
madhe. Elementi i dyt mund t zgjedhet nga 1 n elementet e mbetura,
elementi i tret zgjedhet nga 2 n elementet e mbetura e kshtu me radh.
Elementi i fundit (elementi i r t) mund t zgjedhet nga 1 n r + elementet q
kan mbetur.
N baz t rregulls s prodhimit, numri i trsishm i mnyrave q kjo t bhet
sht:
( 1)( 2) ... ( 1). n n n n r +
Shprehjen e fundit do ta shnojm me .
n
r
V
N detyrn 5, rasti b) pam se
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
69
!
( 1)( 2) ... ( 1).
( )!
n
n n n n r
n r
+

Prandaj, mund t shkruajm


!
.
( )!
n
r
n
V
n r

Shembulli 8. T paraqiten variacionet:


a) e klass s dyt
b) e klass s tret
pr elementet , , , . a b c d
Zgjidhja.
a) Variacionet e klass s dyt jan:
ab ac ad
ba bc bd
ca cb cd
da db dc
pra gjithsejt jan 12 variacione.
4
2
4! 4 3 2!
4 3 12 .
(4 2)! 2!
V
_

,
b) Variacionet e klass s tret jan:
abc abd acb acd adb adc
bac bad bca bcd bda bdc
cab cad cba cbd cda cdb
dab dac bda dbc dca dcb
pra, gjithsejt jan
4
3
4!
24.
(4 3)!
V

Shembulli 9. T caktohet numri i numrave treshifror me shifra t ndryshme.


Zgjidhja.
Numrat e krkuar treshifror formohen nga shifrat 0,1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Pra,
kemi t bjm me variacione t klass s dyt prej 3 elementeve.
10
3
10!
10 9 8 720.
(10 3)!
V

Por n mesin e numrave t msiprm ka t till q shifrn e par e kan 0. P.sh.


014. T till ka gjithsejt
9
2
9 8 72. V (Pse?)
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
70
D.m.th. kemi
10 9
3 2
720 72 648 V V numra treshifror me shifra t
ndryshme.
Detyra pr ushtrime t pavarura
10. T caktohet numri i numrave katrshifror me shifra t ndryshme.
11. Shifra e prdoruesve sht numr pesshifror (q nuk fillon as me zero e as
me 1). Sa sht numri i trsishm i shifrave?
12. Si pjes e hulumtimeve n gazetari, t intervistuarve u jepen 18 revista t
ndryshme duke krkuar prej tyre q t caktojm 5 revista m t mira. Sa
mundsi t prgjigjeve t ndryshme kemi?
Shembulli 10. sht dhn bashksia {1, 2,3,..., }. N n T paraqiten grafikisht
variacionet e klass s dyt.
Zgjidhja.
2
3
4
n
1
1
3
4
n
2
1
2
3
n-1
n
Shembulli 11. T caktohet numri natyror n pr t cilin
2 4
3
4
4
2
.
3
n
n
V
V
+
+

Zgjidhja.
Zbatojm formuln
!
.
( )!
n
r
n
V
n r

Merret
(2 4)(2 3)(2 2) 2
.
( 4)( 3)( 2)( 1) 3
n n n
n n n n
+ + +

+ + + +
Meq n N merret
2( 2)(2 3)2( 1) 2
( 4)( 3)( 2)( 1) 3
n n n
n n n n
+ + +

+ + + +
4(2 3) 2
( 4)( 3) 3
n
n n
+

+ +
prej nga merret 6. n
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
71
Detyra pr ushtrime t pavarura
13. Numri i variacioneve t n elementeve t klass s tret sht
5
12
e numrit
t variacioneve t klass s tret prej 2 n + elementeve. T caktohet numri i
elementeve.
14. Sa numra pesshifror mund t paraqiten nga shifrat 0,1, 3,5, 7, 9 nse 0 nuk
gjendet as n pozitn e par e as n pozitn e fundit dhe nse shifrat nuk
prsriten.
15. T zgjidhen barazimet:
a)
2
380;
x
V b)
2
72;
x
V
c)
1
4 5
: 1: 3;
x x
V V

d)
1
3 3
7 6 .
x x
V V
+

16. T vrtetohet se
1
!
n n
n n
V V n


c) KOMBINACIONET
N pjest paraprake shqyrtuam problemin e zgjedhjes s nj numri t caktuar
elementesh nga bashksia, me rast merrej n konsiderim renditja se si jan
zgjedhur elementet.
Nj problem m praktik sht caktimi i numrit t mnyrave pr kryerjen e
przgjedhjes, pa marr parasysh renditjen.
P.sh. le t themi se jemi duke luajtur LOTO t tipit 7 nga 40. D.m.th. nga numrat
natyror 1 deri n 40 duhet zgjedhur 7 numra. N sa mnyra t ndryshme mund
t kryhet przgjedhja. Me fjal t tjera, sa loj duhet t luajm q t jemi t
sigurt n fitore?
S pari njehsojm numrin e mundsive nse merret parasysh renditja, pra
40
7
. V
sht e qart se ky numr nuk sht prgjigja e detyrs sepse przgjedhjet e
njjta i kemi numruar disa her.
N fakt meq jan 7! mnyra pr t paraqitur 7 numrat e zgjedhur.
Numrin
10
7
V duhet pjestuar me 7!.
Pra, numri i mnyrave t ndryshme sht
40
7
40 39 38 37 36 35 34
7! 7 6 5 4 3 2 1
V


Ky shembull na jep iden pr t zgjidhur problemin e kombinimeve n rastin e
prgjithshm. Supozojm se kemi pr t zgjedhur r elemente nga bashksia prej
n elementesh, pa e marr parasysh renditjen e zgjedhjes s br. N sa mnyra
mund t bjm kt?
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
72
sht e qart se numri i mundsive kur merret parasysh renditja sht .
n
r
V Tani
nse nuk duhet t merret parasysh renditja ky numr duhet t pjestohet me r!,
q paraqet numrin e permutacioneve t r elementeve t zgjedhura, pra kemi
!
n
r
V
r
mundsi.
Duke ditur se
!
( )!
n
r
n
V
n r

ather prfundojm se gjithsejt kemi


!
!( )!
n
r n r
mundsi.
Shprehjen e fundit e shnojm me
n
r
_

,
ose
n
r
C .
Shembulli 12. Le t jet {1, 2, 3, 4,5, 6}. N T caktohen t gjitha
kombinacionet e klass s 3.
Zgjidhja.
Meq
6
3
6
6! 6 5 4 3!
20.
3 3!(6 3)! 3! 3!
C
_



,
Prfundojm se gjithsejt jan 20 kombinacione t klass s tret prej 6
elementesh. Ato jan:
123 124 125 126 134 135 136 145 146 156
234 235 236 245 246 256
345 346 356
456
Shembulli 13. N nj turne shahu marrin pjes 15 shahist. Secili do t luaj me
secilin. Sa ndeshje do t luhen gjat turneut?
Zgjidhja.
Kemi
15
2
15!
105.
2!(15 2)!
C

Shembulli 14. Klasa ka 16 vajza dhe 20 djem. Kryesia e klass duhet t zgjedhet
m s paku katr nxns ashtu q s paku njri t jet vajz. N
sa mnyra mund t kryhet zgjedhja.
Zgjidhja.
16 20 16 20 16 20 16
54060.
1 3 2 2 3 1 4
_ _ _ _ _ _ _
+ + +

, , , , , , ,
Arsyetoni.
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
73
Detyra pr ushtrime t pavarura
17. T zgjidhen barazimet:
a)
2
3 4
5 ;
x x
C C
+
b)
2 2 1
1
3 5 ;
n n
n n
C C


c)
1 1
2 3
2 7( 1);
n n
n
C C n
+

+ d)
3 2
14 .
n n
n
V C n

+
18. T vrtetohet se vlen:
a) ;
n
n
k n k
_
_

,
,
b)
1
;
1
n n n
k k k
+ _ _ _
+

, , ,
c)
2
2 ;
1 1 1
n n n n
k k k k
+ _ _ _ _
+ +

+ +
, , , ,
d)
2 2 2
2 ;
2 1
n n n n
k k k k
_ _ _ _
+ +


, , , ,
e)
2 2 2 4
2 .
1 2 3 3
n n n n
m m m m
+ + + + _ _ _ _
+ +

+ + +
, , , ,
3. PERMUTACIONET ME PRSRITJE
N njsin paraprake pam se nse kemi bashksin
1 2 3
{ , , } S a a a ekzistojn
3! 6 permutacione t elementeve
1 2 3
, , . a a a
Permutacionet jan:
1 2 3 1 3 2 2 1 3 2 3 1 3 1 2 3 2 1
, , , , , a a a a a a a a a a a a a a a a a a (1)
Supozojm se
1 2
. a a Ather permutacionet (1) marrin formn:
1 1 3 1 3 1 1 1 3 1 3 1 3 1 1 3 1 1
, , , , , a a a a a a a a a a a a a a a a a a
pra ekzistojn tri permutacione t ndryshme.
Ato jan:
1 1 3 1 3 1 3 1 1
, , . a a a a a a a a a
N kt rast elementi
1
a paraqitet dy her, prandaj nga 2! permutacione
shndrrohen n nj dhe si rezultat merren
3! 6
3
2! 2
- permutacione.
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
74
N prgjithsi, nse ( )
k
P n shnojm numrin e t gjitha permutacioneve prej n
elementeve prej t cilave k jan t njjta, ather numri i permutacioneve sht:
!
( ) .
!
k
n
P n
k

Kt rezultat, leht mund ta prgjithsojm.


Le t jet
1 2
, ,...,
( )
m
k k k
P n numri i permutacioneve prej n elementeve n mesin e t
cilave jan
1
k t njjta, pastaj
2
k t njjta, ...,
m
k t njjta ather:
1 2
, ,...,
1 2
!
( ) .
! ! ... !
m
k k k
m
n
P n
k k k


(2)
Shembulli 1. T caktohet numri i permutacioneve t elementeve
0, 0,1,1, 0, 0,1, 0,1.
Zgjidhja.
Vrejm se kemi 9 elemente.
Elementi 0 prsritet 5 her, kurse elementi 1 prsritet 4 her, prandaj n baz
t formuls (2) kemi:
5,4
9! 9 8 7 6 5!
(9) 126.
5! 4! 5! 4 3 2 1
P



Shembulli 2. Sa numra t ndryshm pesshifror mund t formohen nga numrat
11222?
Zgjidhja. N baz t formuls (2) kemi
2,3
5!
(5) 10.
2! 3!
P

4. VARIACIONET ME PRSRITJE.
Le t jet
1 2
{ , ,..., }.
n
S a a a Variacion me prsritje t klass k prej n elementeve
t bashksis S sht do k she e renditur e elementeve t bashksis S.
P.sh. variacionet e klass s dyt t elementeve t bashksis S jan:
1 1 1 2 1
2 1 2 2 2
1 2
...
...
: : ... :
...
n
n
n n n n
a a a a a a
a a a a a a
a a a a a a
Vrejm se gjithsejt kemi
2
n n n variacione me prsritje t klass s dyt
prej n elementeve.
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
75
Nse
k
n
V e shnojm numrin e variacioneve me prsritje t klass k prej n
elementeve, ather me an t induksionit matematik vrtetohet se .
k k
n
V n
Shembulli 1. Le t jet
1 2
{ , }. S a a T caktohen variacionet me prsritje t
klass s katrt.
Zgjidhja.
Vrejm se 2, 4, n k prandaj gjithsejt kemi
4 4
2
2 16 V variacione me
prsritje t klass s katrt. Ato jan:
1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1 2 2
1 2 1 1 1 2 1 1 1 2 2 1 1 2 2 2
2 1 1 1 2 1 1 1 2 1 2 1 2 1 2 2
2 2 1 1 2 2 1 2 2 2 2 1 2 2 2 2
a a a a a a a a a a a a a a a a
a a a a a a a a a a a a a a a a
a a a a a a a a a a a a a a a a
a a a a a a a a a a a a a a a a
Shembulli 2. Le t jet {0,1, 2,3, 4}. S T caktohet numri i t gjith numrave
treshifror q formohen nga elementet e bashksis S.
Zgjidhja.
Numrat treshifror jan t gjitha variacionet me prsritje t klass s tret t cilt
nuk fillojn me zero.
Pra gjithsejt kemi
3 2 3 2
5 5
5 5 100. V V
5. KOMBINACIONET ME PRSRITJE
Le t jet
1 2
{ , ,..., }.
n
S a a a Kombinacione me prsritje t klass k prej n
elementesh nga bashksia S jan ato variacione me prsritje t klass k t atyre
elementeve q konsiderohen t njjt vetm nse prbhen prej elementeve t
njjta.
Pr shembull, t gjitha variacionet me prsritje t klass s dyt t elementeve
t bashksis
1 2 3
{ , , } S a a a jan:
1 1 1 2 1 3 2 1 2 2 2 3
3 1 3 2 3 3
a a a a a a a a a a a a
a a a a a a
iftet vijuese
1 2
a a dhe
2 1
; a a
1 3
a a dhe
3 1
; a a
2 2
a a dhe
3 2
a a i konsiderojm t
njjta, kshtu q t gjitha kombinacionet me prsritje t klass s dyt jan:
1 1 1 2 1 3 2 2 2 3 3 3
. a a a a a a a a a a a a
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
76
Kombinacionet e klass k prej n elementeve i shnojm .
k
n
C
Vlen
1
1
( ).
k k k
n n n k
n k
C C C
k
+
+ _


,
6. FORMULA E BINOMIT
sht leht t provohen identitetet vijuese:
0
1
2 2 2
3 3 2 2 3
( ) 1
( )
( ) 2
( ) 3 3
x y
x y x y
x y x xy y
x y x x y xy y
+
+ +
+ + +
+ + + +
N prgjithsi vlen formula; q quhet Formula e Binomit (ose teorema e
Binomit).
1 1
0
( ) ...
0 1 1
n
n n k k n n n n
k
n n n n n
x y x y x x y xy y
k n n

_ _ _ _ _
+ + + + +

, , , , ,

(1)
Nj vrtetim t formuls s msiprme e kemi paraqitur tek induksionit
matematik.
Tek kjo formul arrihet edhe sa vijon. Nisemi nga shprehja

( ) ( )( ) ... ( )
n
n faktor
x y x y x y x y

+ + + +
1 4 4 4 42 4 4 4 43
E zbrthejm ann e djatht dhe i grupojm termat e forms .
a b
x y Meq kemi
n faktor t trajts ( ) x y + kemi , a b n + kshtu q termat duhet t jen t
forms .
n k k
x y

Koeficientet e shprehjes
n k k
x y

do t jen baras me numrin e


mnyrave n t cilat mund t zgjedhet y nga fardo k faktor (dhe x nga n k
faktort e mbetur) e q e dim se sht .
n
k
n
C
k
_


,
Shprehja
n
k
_

,
paraqet koeficientt binomial.
Teorema e Binomit mund t zbatohet pr t treguar identitetet q kan t bjn
me koeficientet binomial.
P.sh. nse n shprehjen (1) zvendsojm 1, x y merret
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
77
(1 1) 2 ... .
0 1 2 1
n n
n n n n n
n n
_ _ _ _ _
+ + + + + +

, , , , ,
Shembulli 1. Tregoni se
0
( 1) ... ( 1) 0.
0 1 2 3
n
k n
k
n n n n n n
k n
_ _ _ _ _ _
+ + +

, , , , , ,

Udhzim. N formuln (1) zvendsojm 1, 1. x y


Shembulli 2. Duke zbatuar formuln e Binomit t zbrthehet
6
(1 ) . x +
Zgjidhja.
6 2 3 4 5 6
6 6 6 6 6 6 6
(1 )
0 1 2 3 4 5 6
x x x x x x x
_ _ _ _ _ _ _
+ + + + + + +

, , , , , , ,
2 3 4 5 6
1 6 15 20 15 6 . x x x x x x + + + + + +
Shembulli 3. T caktohet antari i pest i zhvillimit binomial
12
2 1
3 2
. a b
_
+

,
Zgjidhja.
Le t jet
1 k
T
+
antari i ( 1) k + - t i zhvillimit binomial. Tregohet leht se
1
.
n k k
k
n
T a b
k

+
_


,
Pra, n rastin ton krkohet
5
, T ku
2 1
3 2
; , 12. x a y b n
D.m.th.
{
4 12 4
2 8 8 1
4 4
3 3 3 2
5 4 1
12
12!
495 .
4 4! 8!
k
T T a b a b a b

+
_ _ _

, , ,
7. TREKNDSHI I PASKALIT.
IDENTITET N TREKNDSHIN E PASKALIT
Gjat studimit t vetive t koeficienteve binomial, rndsi paraqet skema vijuese,
q njihet si trekndshi i Paskalit (emrtuar sipas matematikanit dhe filozofit
franes Blaise Pascal, 1623 1662).
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
78
0
0
_

,
1 1
0 1
_ _

, ,
2 2 2
0 1 2
_ _ _

, , ,
3 3 3 3
0 1 2 3
_ _ _ _

, , , ,
4 4 4 4 4
0 1 2 3 4
_ _ _ _ _

, , , , ,
5 5 5 5 5 5
0 1 2 3 4 5
_ _ _ _ _ _

, , , , , ,
. . .
N vijim koeficientet binomial i zvendsojm me vlerat e tyre numerike.
1
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1
1 6 15 20 15 6 1
1 7 21 35 35 21 7 1
1 8 28 56 70 56 28 8 1
. . .
Trekndshin e Paskalit n tekste t ndryshme mund ta hasim edhe n formn:
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
79
1
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1
1 6 15 20 15 6 1
. . .
Nse e analizojm trekndshin e Paskalit vrejm nj veti shum t
rndsishme: do numr (me prjashtim t numrit 1) sht shum e dy numrave
t msiprm.
Ky sht n fakt nj relacion q e kemi pasur tek kombinacionet.
1 1
.
1
n n n
k k k
_ _ _
+

, , ,
Le t vrejm me an t disa shembujve zbatimin e koeficienteve binomial.
Shembulli 4. Duke u nisur nga barazimi:
2
(1 ) ...
0 1 2
n n
n n n n
x x x x
n
_ _ _ _
+ + + + +

, , , ,
njehsoni:
a) 2 3 ...
1 2 3
n n n n
n
n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
b) 2 3 ... ( 1)
0 1 2
n n n n
n
n
_ _ _ _
+ + + + +

, , , ,
c) 2 3 ... ( 1) .
2 3 4
n n n n
n
n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
Zgjidhja.
a) 2 3 ...
1 2 3
n n n n
A n
n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
80
( 1) ( 1)( 2)
2 3 ...
2 1 2 3
( 1)( 2)
1 ( 1) ... 1
1 2
1 1 1 1
... .
0 1 2 1
n n n n n
n n
n n
n n
n n n n
n
n

+ + + +


_
+ + + +

,
_ _ _ _ _
+ + + +

, , , ,
,
M sipr treguam se:
... 2
0 1 2
n
n n n n
n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
D.m.th.;
1
1 1 1 1
... 2 .
0 1 2 1
n
n n n n
n

_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
Prandaj,
1
2 .
n
A n


b) 2 3 ... ( 1)
0 1 2
n n n n
B n
n
_ _ _ _
+ + + + +

, , , ,
1 1
... 2 3 ...
0 1 2 1 2 3
2 2 2 ( 2).
n n n
n n n n n n n n
n
n n
n n

1 1
_ _ _ _ _ _ _ _
+ + + + + + + + +
1 1
, , , , , , , ,
] ]
+ +
c) 2 3 ... ( 1)
2 3 4
n n n n
n
n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
(3 1) (4 1) ... ( 1)
2 3 4
2 3 4 ...
1 1 2 2 3 3 4 4
n n n n
n
n
n n n n n n n n n n
n
n n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _
+ + + + +

, , , , , , , , , ,
2 3 ... ...
1 2 3 0 1 0
A
n n n n n n n n
n
n n
1 1 _ _ _ _ _ _ _ _
+ + + + + + + +
1 1
, , , , , , , , ] ]
1 4 4 4 4 442 4 4 4 4 4 43
1 1
2 2 1 2 ( 2) 1.
n n n
n n

+ +
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
81
Detyra pr ushtrime t pavarura
Njehsoni:
19.
0 1 3
... .
1 2 3 1
n n n n
n
n
_ _ _ _

, , , ,
+ + + +
+
20.
0 1 2
... ( 1) .
1 2 3 1
n
n n n n
n
n
_ _ _ _

, , , ,
+ +
+
Le t vrejm me an t disa shembujve t tjer zbatimin e koeficientve
binomial.
N vijim, le t shohim nj zgjidhje tjetr t shembullit (1) t piks paraprake.
Duhet t tregojm se vlen:
... ( 1) 0.
0 1 2 3
n
n n n n n
n
_ _ _ _ _
+ + +

, , , , ,
(1)
Meq
1
1; 1,
0 0
n n _ _


, ,
ather
0
n _

,
mund t zvendsojm me
1
.
0
n _

,
N baz t relacionit
1 1
1
n n n
k k k
_ _ _
+

, , ,
mund t kryejm kto
zvendsime:
1 1
1 0 1
n n n _ _ _
+

, , ,
1 1
2 1 2
n n n _ _ _
+

, , ,
. . .
Kshtu q ana e majt e relacionit (1) do t jet:
1 1 1 1 1 1 1
...
0 0 1 1 2 2 3
n n n n n n n 1 1 1 _ _ _ _ _ _ _
+ + + + + +
1 1 1
, , , , , , ,
] ] ]
gj q shihet qart se sht e barabart me zero.
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
82
Detyr pr ushtrime t pavarura
21. Duke zbatuar t njjtn ide t vrtetohet se vlen:
1
... ( 1) ( 1)
0 1 2 3
k k
n n n n n n
k k
_ _ _ _ _ _
+ + +

, , , , , ,
Shembulli 2. T vrtetohet se vlen
2 2 2 2 2
2
... .
0 1 2 1
n n n n n n
n n n
_ _ _ _ _ _
+ + + + +

, , , , , ,
Le t vrejm s pari disa raste. Kshtu pr shembull nse 1 n kemi:
2 2
1 1 2 1
.
0 1 1
_ _ _
+

, , ,
Vrtet
2 2
1 1 2. +
Pr 2 n kemi:
2 2 2
2 2 2
2 2 2 2 2 4
1 2 1 6; 6.
0 1 2 2 2
_ _ _ _ _
+ + + +

, , , , ,
Po ashtu tregohet dhe pr rastet 3, 4. n
Por si e dim disa raste t vetme nuk mjaftojn pr vrtetimin.
Nj qasje pr vrtetimin e detyrs sht induksioni matematik. Provoni!
N vijim do t shohim nj vrtetim tjetr.
Gjat vrtetimit do t zbatojm rezultatin ; 0
n n
k n
k n k
_ _

, ,
t cilin e kemi
dhn n detyrn 18.
Meq
2
(1 ) (1 ) (1 )
n n n
x x x + + + merret:
2 2
... ...
0 1 2 0 1 2
n n
n n n n n n n n
x x x x x x
n n
1 1 _ _ _ _ _ _ _ _
+ + + + + + + +
1 1
, , , , , , , ,
] ]
2
2 2 2 2
... .
0 1 2
n
n n n n
x x x
n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
... ...
0 1 1
n
n n n n n n
x
n n n n
1 _ _ _ _ _ _
+ + + +
1

, , , , , ,
]
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
83
2
2 2 2 2
... .
0 1 2
n
n n n n
x x x
n
_ _ _ _
+ + + +

, , , ,
Duke barazuar koeficientin para
n
x merret:
2
... .
0 1 1
n n n n n n n
n n n n n
_ _ _ _ _ _ _
+ + +

, , , , , , ,
Duke zbatuar rezultatin e msiprm merret:
2 2 2
2
... ,
0 1
n n n n
n n
_ _ _ _
+ + +

, , , ,
gj q duhej treguar.
Shembulli 3. T vrtetohet se pr do numr natyror n vlen:
1
1
1 1 1 1
( 1) 1 ... .
2 3
n
k
k
n
k k n
+

_
+ + + +

,

Zgjidhja.
Pr 1 n kemi
1 1
1
1
( 1) 1
1 1
+
_


,
gj q sht e sakt.
Supozojm se pohimi sht i sakt pr 1. n
1
1
1
1
1 1 1
( 1) 1 ... .
2 1
n
k
k
n
k k n

_
+ + +

(hi)
Vrtet,
1
1 1 1
1 1
1 1 1
( 1) ( 1) ( 1)
n n
k k n
k k
n n n
k k n k k n

+ + +

_ _ _
+

, , ,

1
1
1
1
1
1 1 1 ( 1)
1 ... ( 1)
1 2 1
n
n
k
k
n
k n k n
+

_
+ + + + +


,

1
1
1
1
1 1 ( 1)! 1 ( 1)
1 ... ( 1)
2 1 ( 1)! ( )!
n
n
k
k
n
n k n k k n
+


+ + + + +

1
1
1
1
1 1 ! 1 ( 1)
1 ... ( 1)
2 1 ! ( )!
n
n
k
k
n
n k n k n n
+

+ + + + +

UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI


Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
84
1
1 1
1
1 1 1 1
1 ... ( 1) ( 1)
2 1
n
k n
k
n n
k n n n n

+ +

_ _
+ + + + +

, ,

1
1
1 1 1
1 ... ( 1)
2 1
n
k
k
n
k n n
+

_
+ + + +

1
1
1 1 1
1 ... ( 1)
2 1
n
k
k
n
k n n
+

_
+ + + +

1
0
0
1 1 1
1 ... 1 ( 1)
2 1
n
k
k
n
k n n
+

1
1
_
+ + + +
1

,
1
1
]

1 442 4 43
1 1 1
1 ... ,
2 1 n n
+ + + +

gj q duhej treguar.
Shnim. Zbatuam faktin q
1
1
1
1
1 1 1 1
1 ( 1)
( 1)
1 1
n
n
k
k
n n n n n
k k k k k k n
+

1 _ _ _ _ _
+ + +
1

, , , , ,
]

1
1 1
1 1
1 1
( )
1 1
1 1 ( 1)
( 1) ( 1)
1
n
n n
k k
k k
hi
n n
k k k k n
+

+ +

_ _
+ +

, ,

1 4 442 4 4 43
Le t kthehemi srish tek vetit e trekndshit t Paskalit.
Nj veti e trekndshit t Paskalit sht simetria, n lidhje me vertikalen
qendrore.
Po ashtu nse i analizojm t dhnat vrejm se n secilin rresht, numrat rriten
dhe pastaj zvoglohen.
Nse n sht numr ift, ekziston elementi i vetm i mesm n rreshtin e n - t
dhe ai sht numri m i madh.
Nse n sht numr tek, n mes gjenden dy elemente (numra) t njjt dhe ata
jan numra m t mdhenj.
Le t tregojn n vijim se t dhnat (numrat) rriten deri n mes prej nga pastaj
zvoglohen (duke u bazuar n simetrin).
Do t shohim se n cilat raste .
1
n n
k k
_ _
<

+
, ,
SISTEMET DISKRETE
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
85
N baz t formulave tek kombinacionet merret:
! !
!( )! ( 1)!( 1)!
n n
k n k k n k
<
+
( 1) ... ( 1) ( 1) ... ( )
( 1) ... 3 2 1 ( 1) ... 3 2 1
n n n k n n n k
k k k k

<
+
1
1
n k
k

<
+
prej nga
1
.
2
n
k

<
Pra: nse
1
2
n
k

< ather
1
n n
k k
_ _
<

+
, ,
nse
1
2
n
k

ather
1
n n
k k
_ _


+
, ,
(rasti kur dy elementet e mesme jan
t barabarta)
nse
1
2
n
k

> ather .
1
n n
k k
_ _
>

+
, ,
N figurn vijuese sht paraqitur grafiku i rastit t n t trekndshit t
Paskalit pr 10 n dhe 100. n
UNIVERSITETI PER BIZNES DHE TEKNOLOGJI
Prgatitur nga Armend Shabani www.armendshabani.org
86
Detyra pr ushtrime pavarura
22. T caktohet
6
x n zbrthimin
7
4
1
2 .
3
x
x
_
+

,
23. T vrtetohet se (1 2) (1 2) ,
n n
n N + + jan numra i plot.
24. T caktohen numrat k, n ashtu q t vlej:
a)
1 1
: : 3: 4: 8,
1
n n n
k k k
+ + _ _ _


+
, , ,
b) 2002; 3003.
1
n n
k k
_ _

, ,
T vrtetohen identitetet:
25.
4 4
1 14 36 24 ( 1) .
1 2 3
n n n
n n
_ _ _
+ + + +

, , ,
26. 2 3 ... ( 1) ( 1) 0.
0 1 2
n
n n n n
n
n
_ _ _ _
+ + +

, , , ,
27.
1
1 1 1 2 1
... .
0 1 2 2 3 1 1
n
n n n n
n n n
+
_ _ _ _
+ + + +

+ +
, , , ,

Вам также может понравиться