Hasan Halilčević - Osnove Elektrotehnike Modul 5

Osnove elektrotehnike Modul 5
1

Zanimanje:

TEHNIAR RAUNARSTVA
TEHNIAR ELEKTRONIKE

Predmet:

OSNOVE
ELEKTROTEHNIKE

Modul 5:

ANALIZA SLOENIH KOLA
NAIZMJENINE STRUJE

Profesor:
Hasan Halilevi, dipl.ing.el
Zlatica Babi-Smaji, dipl.ing.el

Tuzla, septembar 2010.godine
2
SADRAJ
1. Metode rjeavanja sloenih elektrinih kola 3
1.1. Rjeavanje sloenih elektrinih kola primjenom I i II KZ 3
1.2. Metoda konturnih struja 4
1.3. Metoda potencijala vorova 11
1.4. Tevenenova teorema 19
1.5. Nortonova teorema 28
2. Oscilatorna kola 31
2.1. Prosto rezonantno kolo 31
2.2. Rezonancija u prostom rezonantnom kolu 34
2.3. Rezonantno kolo sa nesavrenim kalemom 36
2.4. Q-faktor kalema 40
2.5. Rezonantno kolo sa nesavrenim kondenzatorom 45
2.6. Prosto antirezonantno kolo 49
2.7. Antirezonantno kolo sa nesavrenim kondenzatorom 51
2.8. Antirezonantno kolo sa nesavrenim kalemom 57
LV1. Prosto rezonantno oscilatorno kolo 61
LV2. Rezonantno kolo sa nesavrenim kalemom 64
LV3. Prosto antirezonantno kolo 67
LV4. Antirezonantno kolo sa nesavrenim kondenzatorom 69

3
1.METODE RJEAVANJE SLOENIH ELEKTRINIH KOLA

1.1 RJEAVANJE SLOENIH ELEKTRINIH KOLA POMOU
PRVOG I DRUGOG KIRHOFOVOG ZAKONA

Osnovni pojmovi koje je potrebno poznavati da bi mogli primijeniti za
rjeavanje sloenih elektrinih kola:

grana je dio strujnog kruga u kojem tee ista struja,
vor je taka gdje se spajaju 3 ili vie grana ,
kontura se sastoji iz onoliko grana koliko je potrebno da se zatvori
strujni krug . Smjer orjentacije je proizvoljan,
nezavisna kontura je ona koja ima bar jednu granu koja ne pripada
ni jednoj konturi.

Prvi Kirhofov zakon :

= =
=
n
i
k
j
j i
I I
1 1

Vektorski zbir svih struja koje ulaze u jedan vor jednaka je vektorskom
zbiru struja koje izlaze iz vora, ili :

0 I
1
i
=
=
n
i

Vektorski zbir svih struja koje ulaze odnosno izlaze iz jednog vora
jednaka je nuli. Pri tome za struje koje ulaze u vor usvaja predznak +, a
za struje koje izlaze iz vora predznak -.

Drugi Kirhofov zakon :

0 E
1 1
k
=

= =
n
k
m
i
i i
I Z

Vektorski zbir svih EMS, napona i padova napona u zatvorenom
elekrinom kolu jednaka je nuli.

Pozitivne ems su one koje djeluju u smjeru obilaenja konture, a
pozitivni padovi napona su oni kod kojih struja, kroz imedansu, tee istim
smjerom kao i smjer obilaenja konture.

Pri rjeavanju sloenih elektrinih kola primjenom ova dva zakona postavlja
se onoliko jednaina koliko imamo nepoznatih struja (n jednaina). Po
prvom Kirhofovom zakonu se postavlja (n-1) jednaina, a po drugom
Kirhofom zakonu
n-(n-1) jednaina.

4
1.2. METODA KONTURNIH STRUJA

Metoda direktne primjene Kirhofovih zakona za rjeavanje elektinih
kola, odlikuje se sloenom matematikom procedurom, koja se sastoji u
rjeavanju velikog broja jednaina. Zbog toga je bilo opravdano nastojanje
da se definiu nove metode i metodoloki postupci sa osnovnim ciljem da se
smanji broj jednaina i pojednostavi procedura rjeavanja.

Metoda konturnih struja takoe poiva na primjeni Kirhofovih
zakona, ali je broj jednaina znatno reduciran, ime je matematika
procedura znaajno pojednostavljena. Metoda direktne primjene Kirhofovih
zakona predstavlja konstituisanje ng jednaina, dakle onoliko jednaina
koliko ima grana, odnosno nepoznatih struja u kolu. Maksvel je definisao
metodu konturnih struja, koja poiva na postavljanju ng - (n - 1) jednaina
tj. onoliko jednaina koliko je u prethodnoj metodi postavljeno primjenom
drugog Kirhofovog zakona. On je razmatranje sveo na struje u nezavisnim
konturama, dok struje u zajednikim granama za dvije i vie kontura
rjeava kao algebarski zbir usvojenih konturnih struja.

Opti oblik jednaine konturnih struja glasi:

Z11IK1 + Z12IK2 + ...... + Z1kIkn = EK1
Z21IK1 + Z22IK2 + ...... + Z2KIKn = EK2
.
.
.
Zk1IK1 + Zk2IK2 + ...... + ZkKIKn = Ekn

- Elementi:

Zii (i = 1............n)

zovu se sopstvene impedanse konture i predstavljaju zbir svih impedansi
koje ine i konturu. Predznak elemenata Zii je pozitivan.

- Ako su dvije grane iste konture induktivno spregnute ili dva elementa
jedne grane tada u zbir sopstvene impedanse konture ulazi i dvostruka
vrijednost meusobne induktivne impedanse sa odgovarajuim predznakom.

- Elementi:

Zij (i =1............n, j =1..........n, i = j)

zovu se meusobne impedanse izmedju i i j konture. Predznak elementa
Zij je pozitivan ako se smjerovi konturnih struja poklapaju, a negativan ako
su smjerovi konturnih struja suprotni.

5
- Ako izmedju dvije razliite grane konture i i j postoji induktivna
sprega, tada u meusobnoj impedansi Zij postoji lan meusobne
induktivnosti impedansi tih grana sa odgovarajuim predznakom.

Za ove elemene vrijedi da je Zij = Zji.

- Elementi:
EKi (i =1.......n)

zovu se elektromotorne sile konture i predstavljaju zbir ems iz ovih grana
konture raunajui u pozitivnom smjeru konture. U ovaj zbir ulaze i
ekvivalentni naponski generatori dobiveni dualnom zamjenom strujnih
generatora.

- Elementi:

Ik1, Ik2, Ik3,. Ikn su konturne struje.

Redoslijed rjeavanja zadatka:

Prvo se odrede nezavisne strujne konture i izvri se proizvoljna
orjentacija tih kontura. Zatim se primjenjujui opti oblik Metoda
konturnih struja postavi odgovarajui sistem jednaina. Rjeavanjem ovog
sistema jednaina izraunavamo vrijednosti konturnih struja. Struje
pojedinih grana se dobijaju na sledei nain:

Ako struja tee kroz nezavisnu granu onda se gleda da li se njen
smjer poklapa sa smjerom konture (pozitivna) ili se ne poklapa (negativna),
poto su vrijednosti iste.

Ako struja tee kroz granu koja je sastavni dio dvije konture, opet se
gleda smjer struje grane sa smjerom konturnih struja. Nakon odreivanja
predznaka vri se sabiranje (oduzimanje) konturih struja.

Prilikom rjeavanja zadataka metodom konturnih struja, treba znati
da dolazi u obzir sluajevi sa naponskim generatorom. Ukoliko imamo
strujne - pretvaramo ih u naponske.

6
Primjer 1.2.1

Metodom konturnih struja odrediti struje u granama kola.
O = O = O = = = 4 , 1 , 2 , 10 , 5
3 2 1 3 1
R R R V E V E

E 1
5 V
E 2
1 0 V
R 1
2 O
R 2
1 O
R 3
4 O
I 1
I 2 I 3
I I I

3 3 2 2
1 2 2 1
) (
) (
E I R R I R
E I R I R R
II I
II I
= + +
= +

10 ) 4 1 ( 1
5 1 ) 1 2 (
= + +
= +
II I
II I
I I
I I

3 /* 10 5 1
5 78 , 1 3 5 1 3
= +
= + =
II I
I II I
I I
I I I
07 , 1 22 , 3 3 = =
I I
I I

| | A I
I
I I
I I
II
II
II I
II I
78 , 1
14
25
25 14
30 15 3
5 1 3
= =
=
= +
=

| |
| |
| | A I I
A I I I
A I I
II
II I
I
78 , 1
85 , 2 78 , 1 07 , 1
07 , 1
3
2
1
= =
= + = =
= =

Uz pomo programa Tina moe se uraditi simulacija ovog kola sa
mjerenjem struja u granama kola. Podaci mogu biti dati kao rezultati
mjerenja u emi ili izdvojeni u posebnu tabelu.
7
E1 5
E2 10
R1 2
R2 1
R3 4
I1
I2 I3 -1,79A 2,86A
-1,07A

Primjer 1.2.2.

E 1
V 2
E 2
4 V
R 1
1 2 O
R 2
1 O
R 5
4 O
I 1
I 2 I 5
R 4
2 O
R 3
2 O
I 3
I 4
I
I I
I I I
| | | |
| | | | | | O = O = = O = =
= =
4 2 1
4 2
5 4 3 2 1
2 1
R R R R R
V E V E

2 5 2 2
2 1 2 1 4 2 1
1 1 2 1
) ( 0
) (
0 ) (
E I R R I R I
E E I R I R R R I R
E I I R I R R
III II I
III II I
III II I
= + +
= + + +
= + +

8

| |
| | A I I
A I I
I I
I I
I I
I I
I I I
I I
I I I I
I I I
I I
I I
I I I
I I
III II
III III
III I
III I
III I
III I
III III I
III I
III II III II
III II I
II I
III II
III II I
II I
55 , 0 4 69 , 0 * 5 4 5
69 , 0
52
36
36 52
42 57 3
6 5 3
3 / 14 19
6 5 3
2 16 20
2 4 5 3
5 4 4 5
2 1 4
2 1 3
4 5 1 0
4 2 1 ) 1 2 1 ( 1
2 0 1 ) 2 1 (
= = =
= = =
= +
=
- = +
=
= +
= +
= = +
= +
=
= +
= + + +
= + +

| |
| |
| |
| |
| |
| | A I I
A I I
A I I
A I I I
A I I I
A I
I
I
I I
III
II
I
III II
II I
I
I
I
III I
69 , 0
55 , 0
89 , 0
24 , 1 69 , 0 55 , 0
34 , 0 55 , 0 89 , 0
89 , 0
89 , 0
14 69 , 0 * 19
14 19
5
4
3
2
1
= =
= =
= =
= = =
= + = =
=
=
= +
= +

Simulacijom kola na raunaru dobivamo sledee vrijednosti.

E1 2
E2 4 R1 1
R2 1
R5 4
I1
I2 I5
R4 2
R3 2
I3
I4 -538,46mA
846,15mA
692,31mA -1,23A
-307,69mA

9
Primjer 1.2.3.
Primjenom metode konturnih struja odrediti struje u kolu:
| |
| |
| |
| | V E
X
X
R
C
L
4
2
4
2
=
O =
O =
O =

( ) ( )
( ) ( ) E I jX jX I jX jX
I jX jX I jX jX R
II C L I C L
II C L I C L
= +
= +
2
0 2

( ) ( )
( ) ( ) 4 2 8 2 4
0 2 4 4 4 2
= +
= +
II I
II I
I j j I j j
I j j I j j

4 6 2
0 2 2
= +
=
II I
II I
I j jI
I j I

6 , 0 2 , 0
02 6 , 0
j I
j I
II
I
=
+ =

Poslije simulacije na raunaru dobivamo:

R1 2
C1 1,59m
L1 12,74m L1 12,74m
C1 1,59m
+
E
I1
I2
I3 632,02mA - 161,57
894,24mA - 26,55
632,16mA - 71,53

T
Real part
-1.00 -500.00m 0.00 500.00m 1.00
I
m
a
g
i
n
a
r
y

p
a
r
t
-1.0
-0.5
0.0
0.5
I3 = 632.02mA
I2 = 894.24mA
I1 = 632.16mA

| |
| |
| | A j I I
A j I I I
A j I I
II
II I
I
6 , 0 2 , 0
8 , 0 4 , 0
2 , 0 6 , 0
3
2
1
= =
+ = =
+ = =
| |
| |
| | A I
A I
A I
632 , 0
894 , 0
632 , 0
3
2
1
=
=
=
10
Primjer 1.2.4.

Primjenom metoda konturnih struja odrediti struje kroz pojedine grane.

O = O = O = = = 3 . 4 , 2 , 3 , 2
2 1 L C
X X R V E V E

| | A j
j
j
j
j
I
I j I
I j I J I
I j I j
I j I j
I j I J
JI I j
I j I j
I j j I j
I j I j
E I X jX I jX
E I jX I jX R
I
I I
I I I
I I
II I
II I
II I
II I
II I
II I
II C L I C
II C I C
81 , 0 135 , 0
148
120 20
12 2
12 2
*
12 2
10
10 12 2
10 16 4 2
10 16 ) 4 2 (
12 4 16
2 4 ) 4 2 (
4 /* 3 4
2 4 ) 4 2 (
3 ) 4 3 ( 4
2 4 ) 4 2 (
) ( ) (
) ( ) (
2
1
+ =
+
=
=
= +
= +
= +
=
= +
=
= +
= +
= +
= +
=

| | A j I
j
j
j
j
j
I
j jI
jI j
jI j j
II
II
II
II
II
24 , 0 24 , 0
1
24 , 0 54 , 0
*
24 , 0 54 , 0
24 , 0 54 , 0
3 24 , 3 54 , 0
3 ) 81 , 0 135 , 0 ( 4
+ =

=

=
+ =
=
= +

+
| |
| |
| | A j I I
A j j j I I I
A j I I
II
II I
I
24 , 0 54 , 0
57 , 0 405 , 0 24 , 0 54 , 0 81 , 0 135 , 0
81 , 0 135 , 0
3
2
1
+ = =
+ = + + = =
= =
| |
| |
| | A I
A I
A I
591 , 0
699 , 0
82 , 0
3
2
1
=
=
=
11
1.3.METODA POTENCIJALA VOROVA

Ova metoda se odnosi na kola sa strujnim izvorima. U kolu se
pronau svi vorovi i jedan od njih se uzme za referentni. U odnosu na taj
vor se raunaju potencijali drugih vorova, kao i njihovi meusobni
potencijali. Ukupan broj jednaina je n -1 gdje je n broj vorova u el . kolu.
Opti oblik jednaina za jedno el.kolo je :

2 n n 2 2 22 1 21
1 n n 1 2 12 1 11
I U Y ........ U Y U Y
I U Y ......... U Y U Y
= + +
= + +

.
.
.
n n nn 2 2 n 1 1 n
I U Y ....... U Y U Y = + +

Yii.su sopstvene admitanse i tog kola vora i predstavljaju algebarski
zbir admitansi onih grana koje su svojim krajem vezane za vor i .
Preznak im je pozitivan.

Yij.su meusobne admitanse vorova i i j . Predznak im je negativan.

Ii se zovu aktivne struje vora i i predstavljaju algebarski (vektorski )
zbir aktivnih struja koje ulaze (izlaze) iz i tog vora . Ovdje treba voditi
rauna i o strujama strujnih generatora koji su dobijeni iz naponskih
generatora .

Naponi Uij se raunaju kao Uij = Vi Vj.

Primjer 1.3.1.

| |
| |
| |
| |
| | A I
A I
R
R
R R
G
G
3
4
4
5
2
2
1
3
2
4 1
=
=
O =
O =
O = =

12
( )
| | V U U
U
I I U
R R R R
G G
69 , 0 1 45 , 1
3 4 5 , 0 25 , 0 2 , 0 5 , 0
1 1 1 1
10 10
10
2 1 10
4 3 2 1
= =
= + + +
=
|
|
.
|
\
|
+ + +

| |
| |
| |
| | A
R
U
I U R I
A
R
U
I U R I
A
R
U
I U R I
A
R
U
I U R I
R R
R R
R R
R R
1725 , 0
4
69 , 0
0
138 , 0
5
69 , 0
0
345 , 0
2
69 , 0
0
345 , 0
2
69 , 0
0
3
10
3 10 3 3
2
10
2 10 2 2
4
10
4 10 4 4
1
10
1 10 1 1
= = = =
= = = =
= = = =
= = = =

Provjera:
4 4
345 , 0 1725 , 0 138 , 0 345 , 0 3 4
4 3 2 1 2 1
=
+ + + + =
+ + + + =
R R R R G G
I I I I I I

Nakon simulacije na raunaru dobivamo sledee vrijednosti za struje u kolu.

Primjer 1.3.2.
| |
| |
| |
| |
| | O =
O =
O =
=
=
5
4
2
3
1
3
2
1
2
1
R
R
R
A I
A I
G
G

R1 2 R2 5 R3 4 R4 2
I1 I2 I3 I4
Ig1 4
Ig2 3
U10 689,66mV
344,83mA 172,41mA 137,93mA 344,83mA
13
2 20
3 2
10
3
1 20
3
10
3 1
1 1 1
1 1 1
G
G
I U
R R
U
R
I U
R
U
R R
=
|
|
.
|
\
|
+ +
=
|
|
.
|
\
|
+

7 , 0 3 45 , 0 2 , 0
2 , 0 1 2 , 0 7 , 0
20 10
20 10
= +
=
U U
U U

1 , 2 315 , 0 14 , 0
2 , 0 04 , 0 14 , 0
20 10
20 10
= +
=
U U
U U

| | V U U 91 , 6 9 , 1 275 , 0
20 20
= =

| |
| | V U
V
U
U
55 , 0
55 , 0
7 , 0
2 , 0 1
10
20
10
=
=
+
=

| |
| |
| | A
R
U U
R
U
I U R I
A
R
U
I U R I
A
R
U
I U R I
272 , 1
5
91 , 6 55 , 0
0
727 , 1
4
91 , 6
0
273 , 0
2
5 , 0
0
3
20 10
3
12
3 12 3 3
2
20
2 20 2 2
1
10
1 10 1 1
=
= = =
= = = =
= = = =

Provjera:
727 , 1 3 272 , 1
272 , 1 1 273 , 0
2 2 3
3 1 1
= + = +
~ + = +
I I I
I I I
G
G

Primjer 1.3.3.

| |
| |
| |
| |
| |
| |
| | O =
O =
O =
O =
=
=
=
5
4
2
1
1
3
2
4
3
2
1
3
2
1
R
R
R
R
A I
A I
A I
G
G
G

1
2 3

0
14

3 2 30
3 2 2
2 1 30
2
20
2 1
10
1
1 30 20
1
10
4 1
1 1 1
1 1 1 1
0
1 1 1
G G
G G
G
I I U
R R R
I I U
R
U
R R
U
R
I U U
R
U
R R
+ =
|
|
.
|
\
|
+ +
=
|
|
.
|
\
|
+ +
=
|
|
.
|
\
|
+

4 75 , 0 5 , 0
1 5 , 0 5 , 1
2 2 , 1
30 20
30 20 10
20 10
= +
= +
=
U U
U U U
U U

| |
| | V U
U
V U
67 , 1
0
33 , 5
10
20
30
=
=
=

| |
| |
| |
| | A
R
U U
I U R I
A
R
U U
I U R I
A
R
U
I U R I
A
R
U
I U R I
665 , 2
2
33 , 5
0
67 , 1
1
67 , 1
0
33 , 1
4
33 , 5
0
333 , 0
5
67 , 1
0
2
30 20
2 23 2 2
1
20 10
1 12 1 1
3
30
3 30 3 3
4
10
4 10 4 4
=
= =
=
= =
= = = =
= =
= = +

Provjera:

vor 1.
1 1 4
I I I
G
+ = 67 , 1 2 333 , 0 =
vor 3.
3 2 3 2
I I I I
G G
= + + 33 , 1 665 , 2 1 3 = +

Primjer 1.3.4.

Metodom potencijala vorova odrediti struje u kolu
O = O = O = = = 4 , 1 , 2 , 10 , 5
3 2 1 3 1
R R R V E V E

15
| | V U U
U
U
U
R
E
R
E
U
R R R
85 , 2
7
20
20 7
4
20
4
7
4
10 10
4
1 4 2
4
10
2
5
4
1
1
2
1
1 1 1
10 10
10
10
10
3
3
1
1
10
3 2 1
= = =
=
+
=
|
.
|
\
| + +
+ =
|
.
|
\
|
+ +
+ =
|
|
.
|
\
|
+ +

| | A I
R
E U
I
E U R I
U E R I
O
075 , 1
2
5 85 , 2
0
1
1
1 1
1
1 10 1 1
10 1 1 1
=
=
=
= +

| | A I
R
E U
I
E U R I
U E R I
78 , 1
4
10 85 , 2
0
3
3
3 10
3
3 10 3 3
10 3 3 3
=
=
=
= +

| | A I
R
U
I
U R I
85 , 2
1
85 , 2
0
2
2
10
2
10 2 2
=
= =
=

Primjer 1.3.5.

Metodom potencijala vorova odrediti struje u kolu. Poznati su podaci.
O = O = = O = = = = 4 , 2 , 1 , 4 , 2
5 4 3 2 1 2 1
R R R R R V E V E

16
| |
| | V U
U
U U U
V U
U
U U
U U
U U
U U
76 , 2
38 , 19 7
16 7 38 , 3 16 7 2
69 , 1
44 26
16 7 2
28 7 28
16 7 2
7 * 4 4
20
20
20 20 10
10
10
20 10
20 10
20 10
20 10
=
=
= + = +
=
=
= +
=
= +
=
1
4
4
7
2
1
1
2
2
1
2
1
2
1
1
1 1 1 1
1 1 1 1
20 10
20 10
2
2
20
5 4 2
10
4
1
1
20
4
10
4 3 1
= +
=
|
.
|
\
|
+ +
=
|
|
.
|
\
|
+ + +
=
|
|
.
|
\
|
+ +
U U
U U
R
E
U
R R R
U
R
R
E
U
R
U
R R R

4 * 4
4
7
2
1
2 * 2
2
1
2
20 10
10 10
= +
=
U U
U U

17

| |
| |
| |
| |
| | A I
R
E U
I
E U R I
U E R I
A I
R
E U
I
E U R I
U E R I
A I
R
U
I
U R I
A I
R
U U
I
U U R I
U U R I
A I
R
U
I
U R I
24 , 1
1
4 76 , 2
0
31 , 0
1
2 69 , 1
0
69 , 0
4
76 , 2
0
53 , 0
2
76 , 2 69 , 1
0
84 , 0
2
69 , 1
0
2
2
2 20
2
2 20 2 2
20 2 2 2
1
1
1 10
1
1 10 1 1
10 1 1 1
5
5
20
5
20 5 5
4
4
20 10
4
20 10 4 4
10 20 4 4
3
3
10
3
10 3 3
=
=
=
= +
=
=
=
= +
=
= =
=
=
=
=
= +
=
= =
=

Primjer 1.3.6.

Metodom potencijala odrediti struje u kolu
O = O = O = = = 3 . 4 , 2 , 3 , 2
2 1 L C
X X R V E V E
18

| |
| |
| | A j I
j
j
jX
U
I U jX I
A j I
j j
R
E U
I
U E R I
V j U
j
j
U
j U
j
j U
j
J
U
j j
jX
E
R
E
U
jX jX R
C
C
L L C
56 , 0 405 , 0
4
62 , 1 27 , 2
0 ) (
81 , 0 135 , 0
2
62 , 1 7 , 0
2
2 62 , 1 27 , 2
0
62 , 1 27 , 2
083 , 0 5 , 0
1
1
12
1
2
1
1
12
3 4
2
1
3
3
2
2
3
1
4
1
2
1
1 1 1
2
10
2 10 2
1
1
1 10
1
10 1 1 1
10
10
10
10
10
2
1
1
10
1
+ =

= =
=
=

=
=
= +
=
+
=
=
|
|
.
|
\
|
+
=
|
|
.
|
\
|
+
+ =
|
|
.
|
\
|
+
+ =
|
|
.
|
\
|
+
+

| | A j I
j
j
j
j
I
jX
E U
I
E U jX I
U E jX I
L
L
L
24 , 0 54 , 0
3
67 , 1 73 , 0
3
3 67 , 1 27 , 2
0
3
3
2 10
3
2 10 3
10 2 3
+ =

=

=
=
=
= +

19
1.4. TEVENENOVA TEOREMA

Posmatrajmo sloenu linearni mreu, proizvoljne konfiguracije, i uoimo
njenu granu, ili dio grane, koji sainjava otpornik R. Dio mree, bez uoenog
otpornika, ematski je predstavljen pravougaonikom A (simbol A znai da
je mrea aktivna, tj. da sadri proizvoljan broj naponskih i strujnih
generatora u svojim granama) u gornjem lijevom kutu slike otpornik R je
izdvojeno naznaen i priljuen izmeu krajeva a i b. Krajevi a i b mogu
predstavljati dva vora posmatrane mree ali i dvije take u presjeku jedne
grane koja moe sadrati i druge redno vezane otpornike i generatore.

Prema tevenenovoj teoremi mrea se u odnosu na krajeve a i b ponaa
kao naponski generator ija je EMS ET , jednaka naponu izmeu krajeva a i
b kada je otpornik R uklonjen, a unutranja otpornost generatora , RT , je
jednaka ekvivalentnoj otpronosti mree, gledane se strane krajeva a i b
kada su sve ems naponskih generatora i struje strujnih generatora u mrei
jednake nuli.

Napon Uab pri uklonjenom otporniku R ustvari predstavlja napon praznog
hoda imeu krajeva a i b dijela aktivne mree unutar pravougaonika A.
Prilikom odreivanja ekvivalentne otpornosti RT dijela mree unutar
pravougaonika, a gledano sa strane krajeva a i b elektromotorne sile svih
naponskih generatora u struje strujnih generatora moraju se anulirati, ali
unutranje otpornosti generatora moraju ostati na svojim mjestima. U
sluaju idealnog strujnog generatora unutranja otpornost je beskonana, pa
se cijela grana koja sadri ovakav generator moe ukoniti. Mreu iste opte
konfiguracije kao to je ona u pravougaoniku A, ali u kojoj su sve ems i
struje strujnih generatora ponitene, nazvaemo pasivnom mreom i u
daljem izlaganju emo je oznaiti pravougaonikom P. prema tevenenovoj
teoremi, struja u otporniku je :

20

R R
E
I
T
T
+
= (4.1)

gdje je ET = Uab napon na prikljucima a i b kada su ovi otvoreni.

RT nalazimo na sljedei nain
1) otpojimo granu u kojoj traimo struju
2) kratko spojimo sva naponske generatore , a ostavimo njihove unutranje
otpore te naemo ekvivalentni otpor,to je ustvari RT0.

Postupak primjene Tevenenove teoreme je sljedei:
1. Otpojimo granu kroz koju treba izraunati struju
2. Odredimo otpor izmeu taaka gdje smo otpojili granu tako to
naponske generatore kratko spojimo a strujne otpojimo ostavljajui pri
tome njihove unutranje otpore.
3. Odredimo
T
E kao napon izmeu taaka gdje smo otpojili granu i
4. Izraunamo struju po formuli I =
R R
E
T
T
+
, gdje je
I struja koju raunamo
R otpor u grani kroz koju tee struja koju raunamo.

T
E i
T
R je definisano u gornjem djelu teksta.

Primjer 1.4.1.

| |
| |
| |
| | O =
O =
O =
=
3
2
1
2
3
2
1
1
R
R
R
V E

| | O =
+
= = 67 , 0
2 1
2 1
2 1
R R
R R
R R R
T

21
( )
| | V E
R R
R E
E E IR
R R
E
I
E R R I
T
T T
33 , 1
2 1
2 2
2 1
2 1
2
2 1
1
1 1 2
=
+
=
+
= =
+
=
= +

| | A
R R
E
I
T
T
R
363 , 0
3 67 , 0
33 , 1
3
3
=
+
=
+
=

Primjer 1.4.2.

Tevenenovom teoremom odrediti struju
2
I u kolu
O = O = O = = = 4 , 1 , 2 , 10 , 5
3 2 1 3 1
R R R V E V E

O = =
+
=
+
=
O = =
+
=
+
=
O = =
+
-
=
+
-
=
33 , 3 6 / 20
4 2
4 * 5 *
33 , 3 6 / 20
4 2
2 * 10 *
33 , 1
6
8
4 2
4 2
3 1
3 1
2
3 1
1 3
1
3 1
3 1
R R
R E
E
R R
R E
E
R R
R R
R
T
T
T

22

| | A I
R R
E E
I
E E R R I
E E R I R I
T
T T
T T T
T T T
85 , 2
33 , 2
66 , 6
33 , 1 1
33 , 3 33 , 3
) (
0
2
2
2 1
2
2 1 2 2
2 1 2 2 2
=
=
+
+
=
+
+
=
+ = +
= +

Nakon simulacije na raunaru dobivamo:
R1 2 R2 1 R3 4
E1 5 E2 10
I2 2,86A
R1 2 R3 4
E1 5 E2 10
Et 6,67V
R1 2 R3 4
+
O
Rt 1,33ohms

Primjer 1.4.3.

| |
| |
| |
| |
| | O =
O = =
O = =
=
=
4
2
1
4
2
5
4 3
2 1
2
1
R
R R
R R
V E
V E

| | O =
+
+
+
=
+ =
5 , 1
4 1
4 1
2 1
2 1
5 2 3 1
T
T
R
R R R R R

5
16
4 1
4 4
3
4
2 1
2 2
5 2
5 2
2
3 1
3 1
1
=
+

=
+
=
=
+
=
+
=
R R
R E
E
R R
R E
E
T
T

| | A
R R
E E
I
N T
T T
54 , 0
2 1
4
=
+
+
=

23
Primjer 1.4.4.
Tevenenovom teoremom odrediti struju
4
I u kolu
O = O = = O = = = = 4 , 2 , 1 , 4 , 2
5 4 3 2 1 2 1
R R R R R V E V E

| | A I
R R
E E
I
E E R R I
E R I E R I
T
T T
T T T
T T T
54 , 0
46 , 3
78 , 1
46 , 1 2
2 , 3 33 , 1
) (
0
4
4
2 1
4
2 1 4 4
1 4 2 4 4
=
=
+
=
+
=
= +
= + +

Primjer 1.4.5.

| |
| |
| |
| |
| | O = =
O = =
=
=
=
1
2
3
3
2
4 3
2 1
1
2
1
R R
R R
A I
V E
V E
G

| | O = +
+
= +
+
= + = 67 , 1 1
1 2
1 2
4
3 2
3 2
4 3 2
R
R R
R R
R R R R
T

| |
| | V E
R R
R E
E
V E
R R
R E
E
R
R R
R R
R R
R R
R
T
T
T
T
T
T
2 , 3
5 / 16
4 1
4 * 4 *
33 , 1
3 / 4
2 1
2 * 2 *
46 , 1 8 , 0 66 , 0
5
4
3
2
4 1
4 * 1
2 1
2 * 1 * *
2
5 2
5 2
2
1
3 1
3 1
1
5 2
5 2
3 1
3 1
=
=
+
=
+
=
=
=
+
=
+
=
O = + = + =
+
+
+
=
+
+
+
=
24
| |
| | V R I E
V
R R
R E
E
G T
T
3 1 3
1
1 2
1 3
4 1 2
3 2
3 2
1
= = =
=
+
=
+
=

( )
| | A I
R R
E E E
I
E E E R R I
T
T T
T T T
09 , 1
09 , 1
67 , 3
2 3 1
0
1
1
1 2 1
1
2 1 1 1 1
=
=

=
+
+
=
= + +

Primjer 1.4.6.
| |
| |
| |
| |
| |
?
________
5
3
2
2
5
3
3
2
1
2
1
=
O =
O =
O =
=
=
I
R
R
R
V E
V E

| | O =
+
= = 2 , 1
3 2
3 2
2 1
R R R
T

( )
| | V
R R
R E
E
E R R I
E IR
T
T
3
3 2
3 5
2 1
2 1
1 2 1
2
=
+
=
+
=
= +
=

( )
| | A
R R
E E
I
E E R R I
T
T
T T
161 , 0
2 , 1 5
2 3
0
3
2
3
2 3 3
=
+
=
+
=
= + + =

25
Primjer 1.4.7.

| |
| |
| | O =
O =
=
3
2
3
2
1
1
R
R
A I
G

| | O = = 2
1
R R
T

| | V R I E
G T
6 2 3
1 1
= = =

| | A
R R
E
I
T
T
2 , 1
3 2
6
2
2
=
+
=
+
=

Primjer 1.4.8.

| |
| |
| |
| |
| |
| | O =
O =
O =
=
=
=
2
3
1
3
2
1
3
2
1
2
1
1
R
R
R
V E
V E
A I
G

| | O =
+
= = 75 , 0
3 1
3 1
2 1
R R R
T

| | V
R R
R R
I E
G T
75 , 0 75 , 0 1
2 1
2 1
1 1
= =
+
=

26

( )
| | V
R R
R E
E
E IR
E R R I
T
T
5 , 0
3 1
1 2
2 1
1 1
2
2 1
1 2 1
=
+
=
+
=
=
= +

( )
| | A I
R R
E E E
I
E E E R R I
T
T T
T T T
636 , 0
75 , 2
75 , 1
2 75 , 0
3 5 , 0 75 , 0
0
3
3
2 2 1
3
2 2 3 3
=
=
+
+
=
+
+
=
= + +

Primjer 1.4.9.

| |
| |
| |
| | V E
X
X
R
C
L
4
2
4
2
=
O =
O =
O =

( ) ( )
33 , 1
3
4
6
8
2 4 4
2 4 4
j j
j j j j
j j j
jX jX jX
X jX jX
Z
C L L
C L L
T
= =
=
+

=
+

=

( ) ( )
| | V
j j j
j j
JX JX jX
jX jX E
E
C L L
C L
T
3
4
2 4 4
2 4 4
=
+

=
+

=

( )
| | A j I
j
j j
Z jX R
E
I
E Z jX R I
T C
T
T T C
2 , 0 6 , 0
66 , 0 2
33 , 1
3
4
2 2
3
4
+ =
=
=
+
=
+

=
= +

27
Primjer 1.4.10.

Za izmjenino kolo na slici Tevenenovom teoremom odrediti struju I3 ako je
dato

R=6[O]
XL1=1[O]
XL2=2[O]
XC=4[O]
U1=4[V]
U2=8[V]

| |
| |
| |
| |
| | A
53
20 j 36
jX R Z
E
I
3
j 2
jX jX
jX jX
Z
V 33 , 5 66 , 2 66 , 2 E E E
V 66 , 2
j 2 j
j
8
jX jX
jX jX
I E
jX
U
I
V 66 , 2
j 3
j 8
j 2 j
j 2
4
jX jX
jX jX
I E
jX
U
I
C T
T
3
2 L 1 L
2 L 1 L
T
2 T 1 T T
2 L 1 L
2 L L
2 2 T
2 L
2
2
2 L 1 L
2 L 1
1 1 T
1 L
1
1
+
=
+
=
O =
+
=
= + = + =
=
+
=
+
=
=
= =
+
=
+
=
=

28
,
T N
R R =
T
G =
N
G
1.5. NORTONOVA TEOREMA

U predhodnom poglavlju pokazano je da se proizvoljna linearna
mrea u odnosu na svoje krajeve a i b moe zamijeniti ekvivalentnom
tevenenovim naponskim generatorom , ija je ems ET = Uab , a unutranja
otpornost RT =Rekv.

Poto se svaki naponski generator, sem idealnog mee zamijeniti
ekvivalentnim strujnim generatorom, to se i posmatrana mrea na slici
moe zamijeniti ekvivalentnim strujnim generatorom , koji se naziva
nortonov generator (slika .c). Na osnovu formula ekvivalencije naponskog i
strujnog generatora, i struja Nortonovog strujnog generatora je :

a paralelna otpornost odnosno provodnost

Na osnovu prethodnog proizilazi da je struja Nortonovog generatora,
IN , ustvari struja kratkog spoja tevenenovog generatora , odnosno mree
koju ovaj generator predstavlja . Prema tome,

gdje je IKS struja kroz kratki spoj izmeu taaka a i b mree na slici a.
Paralelna otpornost Nortonovog generatora je jednaka ekvivalentnoj
otpornosti mree na slici a. gledane sa strane krajeva a i b , kada su sve ems
i struje strujnih generatora u mrei jednake nuli:

ekv N ekv N
G G odnosno R R = =

Na osnovu svega reenog Nortonova teorema se moe iskazati na
sljedei nain :
Elektrina mrea se u odnosu na bilo koja dva svoja prikljuka ponaa kao
(nortonov) sturujni generator , ija je struja IN jednaka struji kroz kratak
spoj izmeu posmatranih prikljuaka, a paralelna otpornost mu je jednaka
T
T
N
R
E
I =
KS N
I I =
29
| |
| |
| |
| |
| | A
R R
R
I I
R R
R R
R R
R R
R
A
I I
I I
A
R
U
I
A
R
U
I
N
N
N
U
U
U
U
N
K N
U
U
4 , 0
8
2 , 1
2
6 , 9
2 , 7
2
2
3 2
3 2
1 1
1 1
1 3
2
2
3
1
1
1
=
+
=
O =
+
+
+
=
=
= =
= =
= =
ekvivalentnoj otpornosti mree, gledane sa strane ovih prikljuaka , kada su
sve ems naponskih generatora i struja strujnih generatora ponitene.

Primjer 1.5.1.

Za kolo na slici odrediti struju I2 metodom Nortonovog generatora pri datim
vrijednostima:
R1=R3=20[O]
R2=16[O]
Ru1=Ru2=5[O]
U1=36[V]
U2=48[V]

Primjer 1.5.2.
Metodom Nortonove teoreme odrediti struju I3 ako je dato:
R1=R2=4[O]
R3=6[O]
U1=8[V]
U2=12[V]
Rjeenje :
A
R
U
I 2
1
1
1
= =
A
R
U
I 3
2
2
2
= =
IN=IK=I1-I2= - 1A

A
R R
R
I I
R R
R R
R
N
N
N
N
25 , 0
2
3
3
2 1
2 1
=
+
=
O =
+
=

30
Primjer 1.5.3.

Za kolo na slici Nortonovom teoremom odrediti struju I3 uz dato:
jXL1=jXL2=2[O]
R=2[O]
jXc=1[O]
U1=4[V]
U2=6[V]

Rjeenje :

j I I I
j
jX
U
I
j
jX
U
I
K
C
L
8
6
2
2 1
2
2
1
1
1
= =
=
=
= =

| | A
jX R Z
Z
I I
j
jX jX
jX jX
Z
L N
N
K
C L
C L
N
8
2
3
=
+ +
=
=
+
=

Primjer 1.5.4.
Nortonovom teoremom odrediti struju
1
I u kolu
O = O = O = = = 3 . 4 , 2 , 3 , 2
2 1 XL
C
X R V E V E

| | A j
j
j
j
j jX
E
I
j
j
j
j j j
j j
jX jX
jX jX
Z
L
N
C L
C L
N
=
= = =
O =
=
+

=
3
3
*
3
3
12 *
12
4 3
) 4 ( * 3
) (
) ( *
2

| |
| | A j I
j j
j
j
j j Z R
E E
I
E E Z R I
E Z I E R I
V j j I Z E
N
N
N N
N N
N N N
81 , 0 135 , 0
140
120 20
144 4
120 20
12 2
12 2
*
12 2
10
12 2
2 12
) (
0
12 ) ( * 12 *
1
1
1
1
1 1 1
1 1 1 1
=
=
+
+
=
+
=
+
=
= +
= + +
= = =

31
2.OSCILATORNA KOLA

2.1. PROSTO REZONANTNO KOLO

Pod prostim rezonantnim kolom podrazumijevamo rednu vezu
kalema induktivnosti L, zanemarivih gubitaka, i kondenzatora C,
zanemarive aktivne provodnosti, sl.1.

Slika 1

Ako je ovakvo kolo bilo prikljueno na prostoperiodini izvor napona
e(t), prekida u poloaju 1, u kolu e postojati elektromagnetna i
elektrostatika energija, iji se iznosi takoe mijenjaju po
prostoperiodinnim zakonima.
Prebacimo prekida P iz poloaja 1 u poloaj 2, u trenutku kada je
struja u kolu jednaka nuli. Elektromagnetna energija kola je tada takoe
jednaka nuli, a elektrostatika energija je maksimalna i iznosi:

.
2 2
1
2
2
C
Q
CU W
m
c e
= =

Kako i poslije prebacivanja prekidaa u poloaj 2 u kolu postoji
izvijesna energija (u ovom sluaju elektrostatika), u kolu e tei neka
struja, mada u kolu ne postoji aktivan izvor energije. Struja kroz kolo i
naponi na krajevima elemenata bie u ovom sluaju prostoperiodine
funkcije vremena dok za kolo preputeno samo sebi kaemo da se nalazi u
sopstvenom reimu. Za odreenje napona i struje u kolu za svaki trenutak,
koristimo jednainu ravnotee napona, koja odreuje reim u kolu poslije
prebacivanja prekidaa u poloaj 2:

0 = +
C L
u u

Na osnovu ovih jednaina imamo da je:
), sin( ) (
0 0
e + = t I t i
m

Gdje je:
LC
1
0
= e i ,
0 m m
Q I e = pa je izraz za struju dat u obliku:
. sin ) (
0 0
t Q t i
m
e e =
32

Tako da su napon na krajevima kondenzatora i optereenje kondenzatora
dati izrazima 1 i 2 :

, cos ) (
0
t
C
Q
C
q
t u
m
c
e = = (1)
, cos ) (
0
t Q t q
m
e = (2)

a napon na krajevima kalema:

. cos ) (
0
t
C
Q
t u
m
L
e =

Sve veliine u kolu su prostoperiodine, a kruna uestanost
0
e se
naziva sopstvena kruna uestanost kola.

Data je izrazom: ,
2
1
0
LC
f
t
=
a perioda oscilacija (Tompsonov obrazac): . 2 LC T t =

Slika2

U prostom rezonantnom kolu u sopstvenom reimu nema gubitaka
energije, jer smo ih zanemarili, a u toku jedne periode dolazi do
naizmjenine razmjene energije izmeu kondenzatora i kalema.
Elektrostatika i elektromagnetna energija date su izrazom:

,
2 2
1
2
2
C
q
Cu w
c e
= =
2
2
1
Li w
m
=
Sa dijagrama se vidi da u prvoj etvrtini periode q opada, a i raste po
apsolutnoj vrijednosti, tj. elektrostatika energija opada, a elektromagnetna
raste :

4
0
T
t s s
33
Zbir ove dvije energije mora da je u svakom trenutku konstantan, jer
prosto rezonantno kolo predstavlja zatvoreni energetski sistem.
Poveanje elektromagnetne energije u prvoj etvrtini periode vri se
na raun smanjenja elektrostatike energije. Kondenzator se u ovom sluaju
ponaa kao generator. U drugoj etvrtini periode struja se smanjuje po
apsolutnoj vrijednosti, a koliina elektriciteta poveava, odnosno
elektromagnetna energija se smanjuje, a elektrostatika energija se
poveava:

2 4
T
t
T
s s

Slika 3

U ovom sluaju kalem se ponaa kao generator energije. U drugoj
polovini periode, promjena energije se vri na isti nain kao u toku prve
polovine periode. Perioda promjene energije je dva puta manja od sopstvene
periode kola.
Dijagrami energije dati su na slici 2.i 3.

Tada su naponi na krajevima kalema i kondenzatora:

t LI t
C
Q
u
m
m
L 0 0 0
cos cos e e e + = = , t
C
I
t
C
Q
u
m m
C 0
0
0
cos cos e
e
e = =
Uvodei veliinu :
,
1
0
0
C
L
C
L Z
C
= = =
e
e
Pa dobijemo da je:

, cos
0
t I Z u
m C L
e = , cos
0
t I Z u
m C c
e =

C
Z se naziva karakteristina impedansa kola.

34
2.2. REZONANCIJA U PROSTOM REZONANTNOM KOLU

Ako se prosto rezonantno kolo prikljui na prostoperiodini naponski
generator, struja kroz kolo e biti takoe prostoperiodina:

), sin( 2 ) ( u e + = t E t e
), sin( 2 ) ( e + = t I t i
gdje je :

Z
E
I = = Z |
C
L
e
e
1
| u =
= 90 pri
C
L
e
e
1
> = 90 pri .
1
C
L
e
e <

Vidimo da modul impedanse kola i njen argument zavisi od
uestanosti spoljanjeg generatora, te e i vrijednost struje i njen argument
takoe zavisiti od uestanosti spoljanjeg generatora.

Impedansa kola bie minimalna pri uslovu :

|
C
L
e
e
1
|=0
0
1
e e = =
LC

Tada e imati vrijednost nula. Struja u kolu e tada imati beskonanu
vrijednost, argument impedanse skae sa vrijednosti 90 do 90.
U ovom sluaju kaemo da je u kolu nastupila idealna rezonancija, a
na osnovu naprijed izvedenog ,uslov za to je da je krina uestanost spolja-
njeg generatora jednaka sopstvenoj krunoj uestanosti kola.
U ovom sluaju generator se ponaa kao da su mu krajevi u kratkom
spoju i ne ulae nikakvu energiju za odravanje struje u kolu, jer je napon
na njegovim krajevima jednak nuli. Kalem i kondenzator se ponaaju kao
prosto rezonantno kolo u sopstvenom reimu, u kome se vri samo izmjena
elektrostatike i elektromagnetne energije.

Uslov za pojavu rezonancije u kolu moemo postii bilo promjenom
uestanosti generatora, bilo promjenom vrijednosti parametara kola.
Promjenom parametara kola dolazi do promjene impedanse kola,
argumenta impedanse i struje u kolu.

Krive linije koje pokazuju promjene ovih veliina kada se mijenja
uestanost generatora ili neki od parametara kola nazivaju se krive
rezonancije i imaju analitike oblike :

L X
L
e =
C
X
C
e
1
= Z=|
C L
X X |=|
C
L
e
e
1
|

35
C
L
e
e
1
90 > =
C
L
E
I
e
e
1
=
C
L
e
e
1
90 < =

1
2
2
= =
LC
LCE
LI U
L
e
e
e .
1
1
2
= =
LC
E
C
U
C
e e

Slika 4

Primjer 2.1.
Parametri prostog rezonantnog kola su: L = 1mH, C = 10pF,
prikljuenog na prostoperiodini napon oblika t E t e e sin 2 ) ( =
E = 2V, f = 1,5MHz. Odrediti napon na pojedinim elementima i struju u
kolu i odrediti sopstvenu uestanost.

O = =
=

=
=
O = = =
= = =

k
C
X
L X
f
C
L
6 , 10
42 , 9
10
10 42 , 9
1
10 10 42 , 9
1 1
10 42 , 9 10 10 42 , 9
10 42 , 9 10 5 , 1 14 , 3 2 2
5
5 11 6
3 3 6
6 6
e
e
t e
36

2.3. REZONANTNO KOLO SA NESAVRENIM KALEMOM

Ako omska otpornost kalema nije zanemarljiva, pa izgled takvog kola
je predstavljen na slici 5

Ako se prekida iz poloaja 1 prebaci u poloaj 2 i kolo prepusti samo
sebi, reim u kolu e biti odreen jednainom naponske ravnotee:

0 = + +
C L R
u u u

Slika 5
Struja u kolu u sopstevnom reimu e biti data izrazom
). sin( ) (
0
t e I t i
S
t
S
e
o
=
Gdje
S S S
j p e o =
S
p se naziva sopstvena kompleksna uestanost kola.

LC
Q
I
S
e
0
0
=
. sin sin ) (
0
0
t e I t e
LC
Q
t i
S
t
S
t
S
S S
e e
e
o o
= =

Vidimo da se i u ovom sluaju javljaju oscilacije stuje, ali
pseudoperiodinog tipa. Struja u kolu se postepno smanjuje, jer se jedan dio
energije kola stalno gubi zbog postojanja otpornosti R.
Struja u kolu e pasti na nulu, kada se sva el. energija pretvori u
toplotnu, a oscilacije u kolu e nestati.

Ovakav reim moemo postii ako kolo prikljuimo na generator koji
daje pseudoperiodian napon:

) sin( ) (
0
u e
o
+ =

t e E t e
t

Struja u kolu e imati beskonano veliku vrijednost ako kompleksnu
uestanost generatora podesimo tako da je jednaka sopstvenoj kompleksnoj
uestanosti kola :
37
S
p p =
2
)
2
(
1
L
R
LC
S
= = e e

Za ovaj sluaj kaemo da je nastupila idealna rezonansa. Ako
promijenimo uestanost generatora mijenjat e se impedansa kola i njen
argument, tj. i struja kroz kolo, ali e ona uvijek imati konanu vrijednost:
)
1
(
C
L j R Z
e
e + = ,
2 2
)
1
(
C
L R Z
e
e + =

R
C
L
arctg
e
e
= ,
Ako se kruna uestanost generatora podesi tako da je jednaka
sopstvenoj uestanosti pseudoperiodinih oscilacija u kolu, kaemo da je u
kolu nastupila prava rezonancija:

. )
2
(
1
2
L
R
LC
S
= = e e

Ako su parametri kola i uestanosti generatora izabrani tako da je
reaktivna otpornost kola jednaka nuli, kaemo da je nastupila fazna
rezonancija.
0
1
= =
C
L X
e
e
0
1
e e = =
LC

Struja ima maksimalnu vrijednost (to nije uvijek sluaj pri faznoj
rezonanciji), a naponi na kalemu i kondenzatoru su u svakom trenutku isti
po efektivnoj vrijednosti, ali suprotnog su znaka.
Posmatrano kolo se ponaa kao da nema kalema i kondenzatora, tj.
kao da je ovaj dio kola u kratkom spoju, a generator ne ulae rad za
odravanje elektrostatike i elektromagnetne energije. U kolu se vri
izmjena ove dvije energije, kao i u sluaju prostog rezonantnog kola u
sopstvenom reimu.
Krive rezonancije podrazumijevaju promjenu efektivne vrijednosti
impedanse, njenog ugla, efektivne vrijednosti struje i napona na pojedinim
elementima kola, mogu se nacrtati na osnovu relacija:
2 2
)
1
(
C
L R Z
e
e + =
R
C
L
arctg
e
e
=

2 2 2
) 1 ( ) ( +
=
LC CR
CE
I
e e
e

2 2 2
) 1 ( ) ( +
= =
LC CR
CRE
RI U
R
e e
e

2 2 2
2
) 1 ( ) ( +
= =
LC CR
LCE
LI U
L
e e
e
e .
) 1 ( ) (
1
2 2 2
+
= =
LC CR
E
I
C
U
C
e e
e

38
Na slici 6 prikazane su krive rezonancije dobijene promjenom krune
uestanosti generatora, pri emu su L i C konstantni, a R parametar
familije krivih.
Uestanosti pri kojima su napon na kondenzatoru i na kalemu
maksimalni date su izrazima:

2
0
2
1
) ( 2 1 ) ( 5 , 0
1
C
R
R
L
R
LC
= = e e
.
) ( 2 1
) ( 5 , 0
1
2
0
2
2
C
R
R
RC LC

=
=
e
e

Maksimalna efektivna vrijednost napona kondenzatora je:

2 2
max
) ( 1 2 )
2
(
C
C
C
R
R
R
E R
L
RC
L
C
R
E
U
=
Ako je otpornost kola mala, vrijednost napona na kondenzatoru moe
biti i vie puta vea od napona generatora, ak toliko velika da doe do
proboja dijalektrika kondenzatora. Napon na kondenzatoru nee premaiti
napon generatora ako izaberemo da je:
.
2
C
R
R >

Slika 6.

39
Primjer 2.2.
Odrediti napone na R, L, C elementima za sluaj fazne rezonance ako
je dato mH L R nF C V E 2 , 50 , 50 , 2 = O = = = . Sopstvenu i kompleksnu
uestanost kola.

? , , , ,
50
2
50
2
0
=
=
=
O =
=
s C L R
p U U U
nF C
mH L
R
V E
e

2 2
0
2
3
9 3
0
2
1
500 , 12
10 2 2
50
2
100000
10 50 10 2
1 1
S S
S
L
R
LC
s
rad
L
R
s
rad
LC
o e e
o
e
=
|
.
|
\
|
=
=

= =
=

= =

( ) ( )
s
rad
S
S
99215
10 25 , 156 10 10 5 , 12 10
6 10
2
3
2
5
=
= =
e
e

( )
V E U
s
rad
j j p
RO
S S S
2
10 215 , 99 5 , 12
3
= =
= = e o

V
CR
E
I
C
U
V
R
E
L I L U
CO
LO
8
50 10 50 10
2 1
8
50
2 10 2 10
9 5
0 0
3 5
0 0
=

= = =
=

= = =
e e
e e

V U U
CO LO
8 = =

Primjer 2. 3.
Za rezonantno kolo sa nesavrenim kalemom poznato je
kHz f nF C k R 100 , 5 , 1 = = O = .
Odrediti induktivnost L tako da napon na kalemu bude maksimalan.
Odrediti i sopstvenu uestanost.

2
0
2
2 1
|
|
.
|
\
|
=
C
R
R
e
e
C
L
R
C
2 =
LC
1
0
= e
2
2
2 2 2
2
2 2
2
2
2
2
2
2
e
e
e
C
C R
L
C R LC
+
=
=

40
mH L 3
10 948 , 3
8696 , 11
10 4 10 5 2
10 25 10 10 4 2
3 10 2 9
18 6 10 2
=
=

+
=

t
t

kHz
LC
f 09 , 41
10 5 10 3 2
1
2
1
10 3
0
=

= =

t
t

Primjer 2.4.

kHz f mH L k R 100 , 5 , 1 = = O = . Odrediti kapacitete C da napon na
kondenzatoru bude maksimalan za datu sopstvenu frekvenciju.

2
0 1
2 1
|
|
.
|
\
|
=
C
R
R
e e
C
L
R
C
2 = f t e e 2
1
= =
( )
pF C
R f L
L
C
482
10 20739
10 10
10 10 10 25 4 2
10 5 2
2 2
2
4
3
6 10 6 2
3
2 2 2 2
=
=
+

=
+
=

t t

kHz f
LC
f
5 , 102
10 82 , 4 10 5 2
1
2
1
0
12 3
0
=

= =

t
t

2.4.Q-FAKTOR KALEMA

Pojave u rezonantnom kolu sa nesavrenim kalemom znatno zavise
od veliine aktivne otpornosti kalema. Ovom otpornou ne treba smatrati
samo istu omsku otpornost kalema, od ije veliine zavisi koliina
osloboene toplote u kalemu, ve i otpornosti koje potiu od drugih pojava,
kao to su skin-efekat, meusobni uticaj zavojaka kalema. i itd.
Ekvivalentni otpor za ove pojave zavisi od uestanosti, te se moe
govoriti o ekvivalentnom otporu kalema samo za odreenu uestanost. Zbog
toga se kao karakteristika kalema uvodi Q-faktor kalema, koji predstavlja
kolinik njegove reaktivne i aktivne otpornosti i koji je u velikom opsegu
promjene uestanosti konstantan:

,
) (
2
max
R
m
L
w
w
R
L
Q t
e
= =

gdje je

- (w
max
)
m
- maksimalna elektromagnetna energija
- w
R
-energija gubitaka u kalemu u toku jedne periode.
41
- Q- faktor za sluaj fazne rezonancije je:

CR C
L
R R
L
Q
LO
0
0
1 1
e
e
= = =

esto je od interesa odrediti opseg uestanosti u kome efektivna
vrijednost struje nee pasti ispod neke unaprijed definisane granice.
Obino je ta granica 2 puta manja vrijednost maksimalne
efektivne vrijednosti struje, sl 7.

.
2
max
I
I
gr
=

Opseg uestanosti za koji je prethodna zadovoljena relacija naziva se
propusni opseg, a moe se definisati i kao opseg u kome je aktivna snaga
kola vea od polovine maksimalne snage koja se u kolo ulae pri faznoj
rezonanciji.

Pa vrijedi :
.

2
)
1
(
2 2
R
E
C
L R
E
=
+
e
e
).
1
(
C
L R
e
e =

Slika 7

Ukoliko je irina propusnog opsega manja, kaemo da je kolo
selektivnije, a stepen selektivnosti kola se definie kao odnos uestanosti
kola pri faznoj rezonanciji i irine propusnog opsega:

LO
Q
R
L
= =
A
0 0
e
e
e

42
Selektivnost kola jednaka je Q-faktoru kola za uestanost fazne
rezonancije.

Pomou Q-faktora mogu se definisati i naponi na krajevima
kondenzatora i kalema pri faznoj rezonanciji:

|
CO
U |=|
LO
U |= .
1
0
0
E Q
R
E
L
R
E
C
LO
= = e
e

QLO faktor kalema pokazuje koliko je puta vrijednost napona na kalemu i
kondenzatoru vea od napona na krajevima kola pri faznoj rezonanciji.

Primjer 2.5.
100 , 500 = O =
L
Q R za MHz f 1 = . Odrediti kapacitet C da napon na
kondenzatoru bude maksimalan za datu uestanost i odrediti sopstvenu
frekvenciju.
? ?
1
100
500
0
= =
=
=
O =
f C
MHz f
Q
R
L

mH L
f
RQ
L
R
fL
R
L
Q
LO
L
96 , 7
10 2
100 500
2
2
6
=
=
= = =
t
t
t e

2
0 1
2 1
|
|
.
|
\
|
= =
C
R
R
e e
C
L
R
C
2 =

( ) ( )
pF C
F C
R f L
L
C
18 , 3
10 18 , 3
10 08 , 5003
10 92 , 15
10 96 , 7 10 25 , 0 10 4 2
10 96 , 7 2
2 2
2
12
6
3
6 2 6 12 2
3
2 2 2 2
=
=
=
+

=
+
=
t t

MHz f
MHz f
LC
f
0003 , 1
00034 , 1
10 18 , 3 10 96 , 7 2
1
2
1
0
0
12 3
0
=
=

= =

t
t

43
Primjer 2.6.

Za rezonantno sa nesavrenim kalemom poznato je e0=100 000 rad/s.
Voltmetri V1=50V i V2=52,1V pokazuju aktivne vrjednosti pri faznoj
rezonanciji. Odrediti vrjednost prikljuenog napona E i irinu propusnog
opsega Af.
e0=100 000 rad/s
V1=50V
V2=52.1V
E=? UC0=V1
Af=? UR0=E

Rjeenje:
V2=
2
1
2 2
0
2
0
V E U U
C R
+ = +

V V V E 65 , 14 50 1 , 52
2 2 2
1
2
2
= = = E=14,65V

0
0
L
Q
f
f = A , QL0= 415 , 3
65 , 14
50
1 0
= = =
E
V
E
U
C

) ( 9 , 4660
415 , 3 2
100000
2
0
0
Hz
Q
f
L
=
= = A
t t
e

Primjer 2.7.

Za rezonantno kolo sa nesavrenim kalemom poznata je uestalost f0=200
Hz i irina propusnog opsega Af=4KHz. Odrediti pokazivanje voltmetra V2 i
vrijednost prikljuenog napona E. Ako instrument V1 pokazuje aktivnu
vrjednost V1=100V pri faznoj rezonanciji.
f0=200KHz
Af=4KHz
V1=100V (e=e0)
V2=?
E=?

Rjeenje:
50
10 4
10 200
3
3
0
0
=

=
A
=
f
f
Q
L

44
? , ,
10
3
50
10
2
0
1
=
=
=
O =
=
V E Q
MHz f
V V
R
mH L
LO
+
E
R
C
L
V
+
V2
V
+
V3
V
+
V1
E Q
R
E
L LI U
L L 0 0 0 0
= = = e e

V V U
L
100
1 0
= =

E= V
Q
U
L
L
2
50
100
0
0
= =

) ( 02 , 100 4 10000
2
0
2
0
2 2
1 2
V U U E V V
R L
= + = + = + =
Primjer 2.8.
Za rezonantno kolo poznato je R=50 O, L=10mH i pokazivanje
voltmetra (efektivna vrijednost napona na otporniku) V1=3V pri rezonantnoj
uestanosti (fazna) fc= 10MHz. Odrediti pokazivanje voltmetra V2 (napon na
rednoj vezi zavojnice i kondezatora) i faktor dobrote QLO i vrijednost E,
napon na kondenzatoru V3.

0
3
2
1
= + =
=
= =
CO LO
RO
U U V
V E
V E U

50
10 10 10 10 2
3 6
0 0

= =
A
=
t e
e
e
R
L
Q
LO

12566 =
LO
Q

kV E Q U
LO LO
7 , 37 3 12566 = = =
45

2.5. REZONANTNO KOLO SA NESAVRENIM KONDENZATOROM

U sluaju da kondenzator nije idealan ve da njegov dielektrik
posjeduje neku konanu provodnost G, tada o njoj moramo voditi rauna, te
e rezonantno kolo imati oblik dat na slici 10.
Sopstveni reim u kolu, prekida u poloaju 2, odreen je
jednainama:
0 = +
C L
u u

G C
i i i + =

Slika 10

Rjeavanjem ovih jednaina dobivamo izraz za napon na kondenzatoru
( ) t e E t u
S
t
C
S
e
o
sin ) (
0

= , gdje je

s s S
j
C
G
LC
j
C
G
p e o =
|
.
|
\
|
=
2
2
1
2

Prethodna relacija odreuje sopstvenu kompleksnu uestanost kola sa
nesavrenim kondenzatorom.
Idealna rezonancija u rezonantnom kolu sa nesavrenim
kondenzatorom nastupie ako je kompleksna uestanost e o j p =
generatora pseudoperiodinog napona:

( ) u e
o
+ =

t e E e
t
t
sin
0 ) (

jednaka sopstvenoj kompleksnoj uetanosti ps kola:

C
G
s
2
= = o o
2
2
1
|
.
|
\
|
= =
C
G
LC
s
e e

Struja na krajevima kola tada ima beskonano veliku vrijednost.

Prava rezonancije u kolu sa nesavrenim kondenzatorom nastupie
ako je kruna uestanost e prostoperiodinog generatora:
( ) u e + = t E e
t
sin 2
) (

jednaka sopstvenoj krunoj uestanosti es kola:
46

2
2
1
|
.
|
\
|
= =
C
G
LC
s
e e

Struja u ovom sluaju nee biti u fazi sa naponom niti e njena
efektivna vrijednost biti maksimalna, to se moe lako pokazati. Perioda
prinudnih oscilacija jednaka je periodi sopstvenih oscilacija kola iji su
krajevi kratko spojeni.
Fazna rezonancija u kolu sa nesavrenim kondenzatorom nastupie u
sluaju da je ukupna reaktivna otpornost kola jednaka nuli:

( ) ( )
|
|
.
|
\
|
+
+
+
=
+
+ =
2 2 2 2
1
C G
C
L j
C G
G
C j G
L j Z
e
e
e
e e
e

Uslov se svodi na:

( )
0
2 2
=
+
=
C G
C
L X
e
e
e
odakle se dobijaju dva rjeenja:
0
1
= e
2
2
1
|
.
|
\
|
=
C
G
LC
e
Prvo rjeenje odgovara jednosmjernoj struji, tada su uvijek struja i
napon u faznom skladu.
Za razliku od kola sa nesavrenim kalemom, kod kola sa nesavrenim
kondenzatorom efektivna vrijednost struje u kolu nee pri faznoj rezonanciji
biti maksimalna, jer vrijednost impedanse kola nije minimalna za
uestanost e2.
Kada efektivna vrijednost struje u kolu dostigne svoju maksimalnu
vrijednost kaemo da je u kolu nastupila amplitudska rezonancija. Ako je
kruna uestanost generatora promjenljiva, uslov amplitudske rezonancije
se izraava u obliku:
0 =
e d
dZ

Rjeenje jednaine je:

2
2
2
2
1
2
1
C
G
LC C
G
LC

|
|
.
|
\
|
+ = e

Napomenimo da se amplitudska rezonancija moe postii i
promjenom nekog drugog parametra kola.
U sluaju kola sa nesavrenim kalemom, uestanosti fazne i
amplitudske rezonancije su se poklapale, jer je struja imala maksimalnu
vrijednost pri faznoj rezonanciji.

U sluaju kola sa nesavrenim kondanzatorom, uestanosti prave,
fazne i amplitudske rezonancije se razlikuju. Ove tri uestanosti su iste
47
samo kada se otpornost kalema i provodnost kondenzatora mogu
zanemariti.
Slino kao i kod kalema, kvalitet kondenzatora se moe definisati
preko Q- faktora:

( )
G
e
c
G
C
Q
e
e
t
e
max
2 = =
Uobiajeno je da se vrijednost Q- faktora kondenzatora zadaje za
uestanost e0:

LG L
C
G G
C
Q
CO
0
0
1 1
e
e
= = =
Krive rezonancije se za ovaj sluaj crtaju slinim postupkom kao i za
kolo sa nesavrenim kalemom.

Primjer 2.9.

Za rezonantno kolo sa nesavrenim kondezatorom poznato je R=10O , e=10
6

rad/s. Odrediti L i C tako da pri faznoj rezonanciji ulazna ipedansa kola
bude 1O odrediti QL0 i kompleksnu uestalost.

R=10O
e=10
4
rad/s
Rjeenje:

1
1
=
+
+ =
C j G
L j Z
e
e
2 2 2
2
*
1
*
1
C G
C j G
C j
C j G
C j G
C j G
L j
C j G
C j G
C j G
LC LG j
Z
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e e
+ =
+
+ =
+
+
=

0 1
2 2 2 2 2 2
j
C G
C
L j
C G
G
Z + =
|
.
|
\
|
+
+
+
=
e
e
e
e

0 1
2 2 2 2 2 2
=
|
.
|
\
|
+
. =
+ C G
C
L
C G
G
e
e
e

2 2 2
C G G e + =
F G G C
e
3 . 0 1 . 0 1 . 0
10
1 1
2
6
2
= = =
( )
H
C G
C
L
e
3
10 * 3 . 0 * 10 1 . 0
10 * 3 . 0
2
6 6 2
6
2 2 2
=
+
=

s Mrad
LC
/ 054 . 1
10 * 3 . 0 * 10 * 3
1 1
6 6
0
= = =

e
48
s rad
G
C
Q
C
/ 10 * 1666 . 0
10 * 3 . 0 * 2
1 . 0
6
6
0
0
= = =

e

( ) ( ) s rad G
C
G
LC
S S
/ 10 * 041 . 1 10 * 1666 . 0 10 * 054 . 1
2
1
6
6
6
2
6 2 2
0
2
= = =
|
.
|
\
|
=

e e

( )
( ) ( )
S S S
S S
S
C
j p
s rad
C
G
LC
s rad
C
G
CR
G
C
Q
s rad
LC
H
C G
C
L
H G G C
C G G
C G
C
L
C G
G
e o
o e e
o
e
e
e
e
e
e
e
e
=
= = =
|
.
|
\
|
=
=

= =
= = = =
=

= =
=
+

=
+
=
= = =
+ =
=
|
.
|
\
|
+
. =
+
/ 10 041 , 1 10 1666 , 0 10 054 , 1

2
1
/ 10 1666 , 0
10 3 , 0 2
1 , 0
2
16 , 3 10 10 3 , 0 10 054 , 1
/ 10 054 , 1
10 3 , 0 10 3
1 1
3
10 3 , 0 10 1 , 0
10 3 , 0
3 1 , 0 1 , 0
10
1 1
0 1
6
2
6
2
6 2 2
0
2
6
6
6 6
0
0
0
6
6 6
0
2
6 6 2
6
2 2 2
2
6
2
2 2 2
2 2 2 2 2 2
49
2. 6. PROSTO ANTIREZONANTNO KOLO

Pod prostim antirezonantnim kolom podrazumijevamo paralelnu vezu
idealne zavojnice induktivnosti L i idealnog kondenzatora kapacitivnosti C,
slika 11.
Ako se prekida, prema slici 11 , otvori i kolo prepusti samo sebi, kroz
kolo e i dalje proticati struja, jer u njemu je prilikom iskljuenja postojala
neka energija koja to omoguuje.

Slika 11.

Ako prekida ostavimo zatvoren i mijenjamo uestanost
prostoperiodinog generatora, struja na krajevima kola (kroz generator) e
se mijenjati, jer se mijenja ukupna admitansa kola:

L
C B
e
e
1
= (1)

Uestanost generatora za koju struja na krajevima kola ima
vrijednost nula naziva se uestanost antirezonancije, a kada vlada, kaemo
da je u kolu nastala idealna antirezonancija.

LC
1
0
= = e e (2)

Impedansa u tom sluaju beskonano velika, a argument impedanse
se skokovito mijenja sa 90
o
na vrijednost -90.
Unutar samog antirezonantnog kola e i dalje tei struja,
antirezonancije, koja e biti jednaka:

CE E
L
I I
C L 0
0
1
e
e
= = = (3)

Generator ne ulae nikakav rad za odravanje struje, a kolo se
ponaa kao da je otkaeno od generatora.
Procesi koji se u njemu deavaju su isti kao kod prostog rezonantnog
kola preputenom samom sebi.
50

Krive antirezonancije, slika 12. moemo nacrtati prema relacijama:

L
C
Z
e
e
1
1
= E
L
C I
e
e
1
= (4)

Slika 12.

Primjer 2. 10.

Za prosto rezonantno kolo odrediti struju koju daje generator za
sluaj
2
0
e
e = ,
0
e e = i
0
2e e = , ako je poznato F C mH L V E 1 , 10 , 5 = = = .

F C
mH L
V E
1
10
5
=
=
=

s
rad
LC
10000 10
10 10 10
1 1
4
6 3
0
= =

= =

e

a) za
0
e e = = Z 0 = B 0 = I
b) za
0
2e e = E
L
C I =
e
e
1

51
A I
E
L
E
L
I
075 , 0
10 10 10 2
5 3
2
3
2
1
1
4
3 4
0 0
2
0
2
0
=

= =
=

e e
e
e

c) za
2
0
e
e =

A E
L
I 075 , 0
10 10
2
10
5
4
3
2
1
1
4
3
4
0
2
0
2
0
=

e
e
e

2. 7. ANTIREZONANTNO KOLO SA NESAVRENIM
KONDENZATOROM

U sluaju da kondenzator nije idealan, ve da njegov dielektrik
posjeduje neku konanu provodnost G, tada antirezonantno kolo ima oblik
prikazan na slici 13.

Slika 13.

Ako se prekida otvori, sopstveni reim u kolu e biti isti kao i
sopstveni reim rezonantnog kola sa nesavrenim kondenzatorom, pa e
sopstvena kompleksna uestanost kola iznositi:

s s
j
C
G
LC
j
C
G
p e o = |
.
|
\
|
=
2
2 , 1
2
1
2
(5)

Idealnu antirezonanciju postii emo u ovakvom kolu ako kompleksnu
uestanost e o j p = generatora pseudoperiodinog napona

) sin( ) (
0
u e
o
+ =

t e E t e
t
(6)

podesimo tako da je jednaka sopstvenoj kompleksnoj uestanosti kola:
52

C
G
s
2
= = o o
2
2
1
|
.
|
\
|
= =
C
G
LC
s
e e (7)

Struja na krajevima kolaje u ovom sluaju jednaka nuli.

Ako je generator prostoperiodian, tada se uslov idealne
antirezonancije ne moe postii. U kolu e se postii prava antirezonancija
ako je kruna uestalost e prostoperiodinog generatora:

( ) u e + = t E t e sin 2 ) (

jednaka sopstvenoj uestalosti es, kola:

2
2
1
|
.
|
\
|
= =
C
G
LC
s
e e (8)

U ovom sluaju perioda prinudnih oscilacija jednaka je periodi
sopstvenih oscilacija kola iji su krajevi otvoreni.
U kolu e nastati fazna antirezonancija ako je reaktivna provodnost
kola jednaka nuli:

0
1
= =
L
C B
e
e
0
1
e e = =
LC
(9)

Struja i napon su u fazi, admitansa ima svoju minimalnu, a
impedansa maksimalnu vrijednost:

G Y Y = =
min

G
Z Z
1
max
= = (10)

Pri faznoj antirezonanciji, struje u kalemu i kondenzatoru imaju istu
efektivnu vrijednost, a suprotnog su znaka:

E
L
j I
L
0
1
e
= CE j I
C 0
e = (11)

Kolo se ponaa kao da nema kalema i kondenzatora, ovaj dio kola je
otvoren, generator ne ulae rad za odravanje struja u ovom dijelu kola, a u
kalemu i kondenzatoru dolazi do naizmjenine izmjene elektrostatike i
elektromagnetne energije.
Kod antirezonantnog kola je zanimljivo razmotriti sluaj kad je na
njegovim krajevima prikljuen strujni generator struje i0(t) .
53
Tada je napon na krajevima pri idealnoj antirezonanciji beskonano
veliki, a pri faznoj antirezonanciji ima maksimalnu vrijednost koja iznosi:

G
I
U U
g
= =
max
(12)

gdje je Ig efektivna vrijednost struje prostoperiodinog strujnog generatora.
Krive rezonancije se mogu crtati za sluaj da je kolo prikljueno na
naponski generator ili na strujni generator.

a) naponski generator

2
2
1
|
.
|
\
|
+ =
L
C G Y
e
e
2
2
1
|
.
|
\
|
+ =
L
C G E I
e
e
G
L
C
arctg v
e
e
1
= GE I
G
=
CE I
C
e = E
L
I
L
e
1
= (13)

Na slici 14 prikazane su krive antirezonancije za sluaj da je kruna
uestanost generatora promjenljiva, da je provodnost G parametar familije
krivih i da su L i G konstantni.

Slika 14.

b) strujni generator

( ) ( )
2
2 2
1 +
=
LC LG
LI
U
g
e e
e

( ) ( )
2
2 2
1 +
=
LC LG
LGI
I
g
G
e e
e

( ) ( )
2
2 2
2
1 +
=
LC LG
LCL
I
g
C
e e
e

( ) ( )
2
2 2
1 +
=
LC LG
I
I
g
L
e e
(14)
54

Izlazi za struje su u potpunosti dualni izrazima za napone za sluaj
rezonantnog kola sa nesavrenim kondenzatorom.

Uobiajeno je da se i ovdje kao parametar uvede, umjesto provodnosti
G, Q- faktor kondenzatora za uestanost eo, kao i pojam propusnog opsega.
Propusni opseg se definie kao opseg uestanosti u kome efektivna
vrijednost napona na krajevima kola ne opada ispod vrijednosti 2 puta
manje od efektivne vrijednosti napona pri faznoj antirezonanciji (opseg u
kome je snaga u kolu vea od polovine maksimalne snage). Kolo je
prikljueno na strujni generator prostoperiodine struje, pa je:

2
1
2
2
G
I
L
C G
I
g g
=
|
.
|
\
|
+
e
e
(15)

Relacija (15) je dualna odgovarajuoj relaciji za rezonantno kolo sa
nesavrenim kalemom, pa je:

LC C
G
C
G 1
2 2
2
2 , 1
+ |
.
|
\
|
+ = e (16)

irina propusnog opsega je:

C
G
= = A
2 1
e e e (17)

Stepen selektivnosti:

CO
Q
L
C
G G
C
= = =
A
1
0 0
e
e
e
(18)

Qco faktor kondenzatora pokazuje takoe koliko su puta struje u kalemu i
kondenzatoru vee od struje generatora pri faznoj antirezonanciji:

g CO
g g
L C
I Q
G
I
L G
I
C I I = = = =
0
0
1
e
e (19)
Primjer 2. 11.
U antirezonantnom kolu s nesavrenim kondenzatorom poznato je
F C G 10 , 1 , 0 = = ,
s
rad
5
10 = e i mA A 10
1
= pri faznoj razonanciji. Odrediti
pokazivanje ampermetra A2, A3, A5 i napon izvora.
55

s
rad
C
G
3
6
10 10
10 10
1 , 0
=
= = A

e

10
10
10
4
5
0
= =
A
=
e
e
CO
Q
! A C G CO C
I I I Q I = =
4 3 A A G
I I I = =
mA
Q
I
I
CO
A
G
1 10
10
10 10
3
3
1
= =
= =

mV
mA
G
I
U G U I
G
G
10
1 , 0
1
= = = =

2
5
2
4 2 A A A
I I I + = mA I I
A A
10
1 5
= =

Primjer 2. 12.

U antirezonantnom kolu poznato je G=1S, kHz f kHz f 200 , 5 = = A
struja IA1=5mA kroz ampermetar A1 pri faznoj antirezonanciji. Odrediti
pokazivanje ampermetra A2, A3, A4, A5 i induktivnost L kao kapacitivnost C
i napon na kondenzatoru.

40
10 5
10 200
5
3
3
0 0
1 2
=

=
A
=
A
=
= =
f
f
Q
mA I I
CO
A A
e
e

mA mA I Q I
I
I
I
I
Q
A CO A
A
A
A
A
CO
200 5 40
1 4
2
4
1
4
= = = = =
56
0
200
3
4 5
=
= =
A
A A
I
mA I I

t t t
t e
=

=
A
= = A = A
4 3
10
1
10 5 2
1
2
2
f
G
C
C
G
f
C
G

F C 85 , 31 =
( )
6 10 2
0
2 2
0
0
10 85 , 31 10 4 4
1
2
1 1 1

=

= = =
t t e
e
C f C
L
LC

mV U
S
mA
G
I
G
I
U
C
A G
C
5
1
5
2
=
= = =

Primjer 2.13.
U antirezonantnom kolu poznato je O =100 R , A C 1 = i
s
rad
5
0
10 = e .
Ampermetar A1 pokazuje IA1=30mA pri faznoj antirezonanci. Odrediti
pokazivanje ampermetra A2, A3, A4, A5, napon izvora U i induktivnost L.

e
e
A
=
0
CO
Q

10
01 , 0
10 1 10
1
1
6 5
0
=

= =
= = = A
G
C
Q
RC C
G
CO
e
e

mA
mA
Q
I
I
I
I
Q
CO
A
A
A
A
CO
3
10
30
1
2
2
1
= = = =

0
0
=
A
e
e
CO
Q
C
G
= Ae
G
C
C
G
Q
CO
0 0
e e
= =

S G 01 , 0 =

mA I I
mA I I
A A
A A
30
3
1 5
2 4
= =
= =

mA I I I
A A A
15 , 30 30 3
2 2 2
5
2
4 3
= + = + =

V mV R I U
A
3 , 0 300 100 10 3
3
4
= = = =

H L
mH L
2 , 0
199
=
=
57
mH
C
L
LC
1 , 0
10 10
1 1 1
6 10 2
0
0
=
= = =

e
e

H L 100 =

Primjer 2.14.

U antirezonantnom kolu poznato je mH L 1 = , kHz f 2 = A i kHz f 100 = ,
struja kroz ampermetar A1 je IA1=10mA pri faznoj antirezonanci. Odrediti
pokazivanje ampermetra A2, A3, A4, A5, kapacitet C i provodnost G.

mA I I
A A
10
1 2
= =

50
10 2
10 100
3
3
0
=
=
A
=
A
=
f
f
Q
CO
e
e

mA mA I Q I
A CO A
500 10 50
2 4
= = =

mA I I
A A
500
4 5
= =

0
3
=
A
I

3 10 2 2
0
0
10 1 10 4
1 1 1

= = =
t e
e
L
C
LC

nF 53 , 2
0
= e

3 9
10 2 10 535 , 2 2 = A

t e

S G 84 , 31 =

2.8. ANTIREZONANTNO KOLO SA NESAVRENIM KALEMOM

Ako se otpornost kalema ne moe zanemariti, antirezonantno kolo
ima oblik prikazan na slici 15.
Ako se prekida otvori, pojave u kolu e biti iste kao u rezonantnom
kolu sa nesavrenom zavojnicom, pa je sopstvena kompleksna uestanost
kola:

s s
j
L
R
LC
j
L
R
p e o = |
.
|
\
|
=
2
2 , 1
2
1
2
(20)

58

Slika 15.

U kolu e nastupiti idealana antirezonancija ako je kompleksna
uestanost
s s s
j p e o = generatora pseudoperiodinog napona:

) sin( ) (
0
u e
o
+ =

t E t e
t

jednaka sopstvenoj kompleksnoj uestanosti p, kola:

S
p p =
L
R
s
2
= = o o
2
2
1
|
.
|
\
|
= =
L
R
LC
s
e e (21)

U ovom sluaju je na krajevima kola struja jednaka nuli.

U kolu e nastupiti prava antirezonancija ako je kruna uestanost e
generatora prostoperiodinog napona:

) sin( 2 ) ( u e + = t E t e

jednaka sopstvenoj krunoj uestanosti e, kola:

2
2
1
|
.
|
\
|
= =
L
R
LC
s
e e (22.)

U ovom sluaju, perioda prinudnih oscilacija je jednaka periodi
sopstvenih oscilacija kola iji su krajevi otvoreni.

Fazna antirezonancija nastupiti u kolu za sluaj da je ukupna
reaktivna provodnost kola jednaka nuli:

( )
|
|
.
|
\
|
+
+
+
=
+
+ =
2 2 2
) (
1
L R
L
C j
L R
R
L j R
C j Y
e
e
e
e e
e
59
0
) (
2 2
=
+
=
L R
L
C B
e
e
e (23)

Rjeenja jednaine (23.)

0
1
= e
2
2
1
|
.
|
\
|
=
L
R
LC
e (24)

Prvo rjeenje odgovara jednosmjernom naponu, a tada su struja i
napon uvijek u fazi.
Za uestanost fazne antirezonancije modul admistanse nije
minimalan. U kolu e nastupiti amlitudska antirezonancija za sluaj da je
admitansa kola minimalna, to odgovara minimalnoj struji u kolu, ako je
ono prikljueno na naponski generator. U sluaju da je kruna uestanost
generatora promjenjiva, uslov amlitudske antirezonancije se moe izraziti u
obliku:

0 =
e d
dY
(25)

Rjeenje jednaine (25):

2
2
2
2
1 2 1
L
R
LC L
R
LC

|
|
.
|
\
|
+ = e (26)

Antirezonantno kolo sa nesavrenim kalemom se u praksi najee
primjenjuje kao prekida struje. Naime, ako je kruna uestanost
generatora e jednaka krunoj uestanosti
LC
1
0
= e , impedansa kola e biti
vrlo velika, a struja na krajevima kola vrlo mala, praktino jednaka nuli. Za
uestanosti bliske vrijednosti eo vrijednost impedanse kola brzo opada.

Primjer 2.15.

Za antirezonantno kolo sa nesavrenom zavojnicom poznato je O =10 R i
s
rad
6
10 = e . Potrebno je odrediti L i C tako da ulazna admitansa kola bude
S Y
3
10
= pri faznoj antirezonanci.

60
3
2 2 2 2 2 2
3
2 2 2
3
10
10
10
1
= |
.
|
\
|
+
+
+
=
+
+
=
+
+ =
L R
L
C j
L R
R
L j R
L j R
C j
L j R
C j Y
e
e
e
e
e
e
e
e

3
2 2 2
10
=
+ L R
R
e
i
2 2 2
L R
L
C
e +
=

H
Y
YR R
L
e
5 , 99
10
10 10 10
10
1 1
3
2 3
6
2
=

pF
L R
L
C 995
10 9900 10 100
10 5 , 99
12 12
6
2 2 2
=
+

=
+
=

e

s
rad
L
R
S
6
6
10 05 , 0
10 5 , 99 2
10
2
=

= =

o
s
rad
LC
6
12 6
0
10 178 , 3
10 995 10 5 , 99
1 1
=

= =

e
s
rad
S S
6 2
0
10 177 , 3 = = o e e

61

Prezime i ime Razred
Vjeba broj 1. PROSTO REZONANTNO OSCILTORNO
KOLO
Datum: Ocjena: Profesor:

1. Cilj vjebe:

Upoznavanje sa prostim rezonantnim oscilatornim kolom.

2. Zadatak vjebe:
a) Odrediti sopstvenu krunu frekvenciju prostog rezonantnog
oscilatornog kola.
b) Odrediti sopstvenu frekvenciju rezonantnog oscilatornog kola.
c) Snimiti i nacrtati zavisnost struje u kolu u funkciji od frekvencije.
d) Snimiti i nacrtati zavisnost napona na kalemu u funkciji od
frekvencije.
e) Snimiti i nacrtati zavisnost napona na kondenzatoru u funkciji od
frekvencije.
f) Snimiti i nacrtati zavisnost impedance kola u funkciji od frekvencije.

3. Opis vjebe:

Spojiti prosto rezonantno oscilatorno kolo. Prikljuiti voltmetar
paralelno sa kalemom. Prikljuiti voltmetar paralelno sa kondenzatorom.
Spojiti ampermetar u seriju sa kalemom i kondenzatorom. Na signal
generatoru pri konstantnoj amplitudi mijenjati frekvenciju signala i pri tim
vrijednostima izmjeriti struju u kolu i napone na kalemu i kondenzatoru.
Na osnovu dobivenih rezultata nacrtati AFK (zavisnost veliine od
frekvencije).

62
4. Pitanja za pripremu vjebe:

1. Iz ega se sastoji prosto rezonantno oscilatorno kolo?
2. Kako se rauna sopstvena kruna frekvencija?
3. Kako se rauna sopstvena frekvencija?
4. Kako se rauna period spostvenih oscilacija?
5. Koliki je napon na kondenzatoru pri rezonantnoj frekvenciji?
6. Koliki je napon na kalemu pri rezonantnoj frekvenciji?
7. Kolika je struja u kolu pri rezonantnoj frekvenciji?
8. Kolika je impendansa u kolu pri rezonantnoj frekvenciji?

5. Popis koritene opreme:

- Signal generator__________________________
- 2 voltmetra_______________________________
- Ampermetar______________________________
- Kalem___________________________________
- Kondenzator_____________________________
- spojni kabl

6. Tabelarni i grafiki prikaz rezultata ogleda

f(Hz) 1 10 100 1K 10K 100K frez 0.9frez 1.1frez
I
UL
UC
Z

63

7. Zakljuak
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
64

Vjeba broj 2. REZONANTNO OSCILTORNO KOLO SA
NESAVRENIM KALEMOM

1. Cilj vjebe:

Upoznavanje sa rezonantnim kolom sa nesavrenim kalemom.

2. Zadatak vjebe:
a) Odrediti sopstvenu krunu frekvenciju rezonantnog oscilatornog kola
sa nesavrenim kalemom.
b) Odrediti sopstvenu frekvenciju rezonantnog oscilatornog kola sa
nesavrenim kalemom.
c) Snimiti i nacrtati zavisnost struje u kolu u funkciji od frekvencije.
d) Snimiti i nacrtati zavisnost napona na otporniku u funkciji od
frekvencije.
e) Snimiti i nacrtati zavisnost napona na kalemu u funkciji od
frekvencije.
f) Snimiti i nacrtati zavisnost napona na kondenzatoru u funkciji od
frekvencije.
g) Snimiti i nacrtati zavisnost impedance kola u funkciji od frekvencije.
h) Odrediti Q-faktor kola?
i) Odrediti irinu propusnog opsega?

3. Opis vjebe:

Spojiti rezonantno oscilatorno kolo sa nesavremin kalemom.
Pklirjuiti voltmetar paralelno sa otpornikom. Prikljuiti voltmetar
paralelno sa kalemom. Prikljuiti voltmetar paralelno sa kondenzatorom.
Spojiti ampermetar u seriju sa otpornikm, kalemom i kondenzatorom. Na
signal generatoru pri konstantnoj amplitudi mijenjati frekvenciju signala i
pri tim vrijednostima izmjeriti struju u kolu i napone na otporniku, kalemu
i kondenzatoru. Na osnovu dobivenih rezultata nacrtati AFK (zavisnost
veliine od frekvencije).
65


1. Iz ega se sastoji rezonantno oscilatorno kolo sa nesavrenim
kalemom?
3. Kako se rauna frekvencija pri kojoj je napon na kalemu
maksimalan?
4. Kako se rauna frekvencija pri kojoj je napon na kondenzatoru
maksimalan?
5. Kolika je struja u kolu pri rezonantnoj frekvenciji?
6. Kolika je impendansa u kolu pri rezonantnoj frekvenciji?


- Signal generator__________________________
- 3 voltmetra_______________________________
- Ampermetar______________________________
- Otpornik_________________________________
- Kalem___________________________________
- Kondenzator_____________________________
- spojni kabl


f(Hz) 1 10 100 1K 10K 100K frez f1 f2
I
UR
UL
UC
Z

66

7. Zakljuak
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

67
Vjeba broj 3. PROSTO ANTIREZONANTNO OSCILTORNO
KOLO

1. Cilj vjebe:

Upoznavanje sa prostim antirezonantnim oscilatornim kolom.

2. Zadatak vjebe:
a) Odrediti sopstvenu krunu frekvenciju prostog antirezonantnog
oscilatornog kola.
b) Odrediti sopstvenu frekvenciju prostog antirezonantnog oscilatornog
kola.
c) Snimiti i nacrtati zavisnost struje kalema u kolu u funkciji od
frekvencije.
d) Snimiti i nacrtati zavisnost struje kondenzatora u kolu u funkciji od
frekvencije.
e) Snimiti i nacrtati zavisnost struje u kolu u funkciji od frekvencije.
f) Snimiti i nacrtati zavisnost impedance kola u funkciji od frekvencije.
g) Snimiti i nacrtati zavisnost admitanse kola u funkciji od frekvencije.

3. Opis vjebe:

Spojiti prosto atinrezonantno oscilatorno kolo. Spojiti ampermetar u
seriju sa kalemom. Spojiti ampermetar u seriju sa kondenzatorom. Spojiti
ampermetar sa paralenom vezom LC elemenata. Na signal generatoru pri
konstantnoj amplitudi mijenjati frekvenciju signala i pri tim vrijednostima
izmjeriti ukupnu struju u kolu i struje kroz kalem i kondenzator. Na osnovu
dobivenih rezultata nacrtati AFK (zavisnost veliine od frekvencije).


1. Iz ega se sastoji prosto antirezonantno oscilatorno kolo?
68
3. Kako se rauna sopstvena frekvencija?
4. Kolika je struja u kolu pri antirezonantnoj frekvenciji?
5. Kolika je impendansa u kolu pri antirezonantnoj frekvenciji?


- Signal generator_________________________
- Voltmetar_______________________________
- 2 ampermetra____________________________
- Kalem___________________________________
- Kondenzator_____________________________
- spojni kabl


I
IL
IC
Z
Y

7. Zakljuak
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
69

Vjeba broj 4. ANTIREZONANTNO OSCILTORNO KOLO SA
NESAVRENIM KONDENZATOROM

1. Cilj vjebe:

Upoznavanje sa antirezonantnim oscilatornim kolom sa nesavrenim
kondenzatorom

2. Zadatak vjebe:
a) Odrediti sopstvenu krunu frekvenciju antirezonantnog oscilatornog
kola sa nesavrenim kondenzatorom.
b) Odrediti sopstvenu frekvenciju antirezonantnog oscilatornog kola sa
nesavrenim kondenzatorom.
c) Snimiti i nacrtati zavisnost struje kroz otpornik u kolu u funkciji od
frekvencije.
d) Snimiti i nacrtati zavisnost struje kalema u kolu u funkciji od
frekvencije.
e) Snimiti i nacrtati zavisnost struje kondenzatora u kolu u funkciji od
frekvencije.
f) Snimiti i nacrtati zavisnost struje u kolu u funkciji od frekvencije.
g) Snimiti i nacrtati zavisnost impedance kola u funkciji od frekvencije.
h) Snimiti i nacrtati zavisnost admitanse kola u funkciji od frekvencije.

3. Opis vjebe:

Spojiti atinrezonantno oscilatorno kolo sa nesavrenim
kondenzatorom. Spojiti ampermetar u seriju sa otpornikom. Spojiti
ampermetar u seriju sa kalemom. Spojiti ampermetar u seriju sa
kondenzatorom. Spojiti ampermetar sa paralenom vezom RLC elemenata.
Na signal generatoru pri konstantnoj amplitudi mijenjati frekvenciju
signala i pri tim vrijednostima izmjeriti ukupnu struju u kolu i struje kroz
70
otpornik,kalem i kondenzator. Na osnovu dobivenih rezultata nacrtati AFK
(zavisnost veliine od frekvencije).


1) Iz ega se sastoji antirezonantno oscilatorno kolo sa nesavrenim
kondenzatorom?
2) Kako se rauna sopstvena kruna frekvencija?
3) Kako se rauna sopstvena frekvencija?
4) Kolika je struja u kolu pri antirezonantnoj frekvenciji?
5) Kolika je impendansa u kolu pri antirezonantnoj frekvenciji?


- Signal generator_________________________
- Voltmetar_______________________________
- 3 ampermetra____________________________
- Otpornik_________________________________
- Kalem___________________________________
- Kondenzator_____________________________
- spojni kabl


I
IR
IL
IC
Z
Y

71

7. Zakljuak
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________

Hasan Halilčević - Osnove Elektrotehnike Modul 5

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Hasan Halilčević - Osnove Elektrotehnike Modul 5

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Osnove elektrotehnike Modul 5

/ 10 041 , 1 10 1666 , 0 10 054 , 1

= pri faznoj antirezonanci.

Вам также может понравиться