BLM 4 alma Svlarnn zellikleri 4.1 Giri Motorlarn almas uzun bir analiz srecinden meydana gelmitir.

Bu analiz ve almalar sabit basn ve sabit hacim altndaki dngler ile nihai sonu bulmutur (Bknz. Blm 5). Yksek kapasiteli bilgisayarlarn var oluu ile birlikte bu analiz sreleri ksalm, gelimi, ve hassasiyet kazanmtr (Bknz. Blm 14). Tm bu ilemler motor dnglerinin her birinde emme, sktrma, yanma, genileme, egzoz- yaktn modellenmesi ve zelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Bu blmde yaktlarn bileenleri, termodinamik ve tanm zellikleri irdelenecektir. Yakt karm her bir evrimde Tablo 4.1 de belirtildii deimektedir. Bir kvlcm atelemeli motorun emme ve sktrma evriminde silindir iinde hava, yakt ve yanm yakt bulunmaktadr. Bu tip zengin karmlar N2, O2,H2O, CO2 ve H2 karmlar ve yakt (genellikle buhar olarak) bulunmaktadr. Tablo 4.1

Emme ve sktrma zamannda yanmam yaktn karm zellikleri byk lde deimemektedir. Bu karmn zelliklerini de sabit olarak alabiliriz. Sktrmal -atelemeli motorlarda emmeden nce ierisinde yanmam karm hava ve egzoz gaz iermektedir. Yanma rnleri ve yanm gaz karmlar, yanma ilemi genleme sresince termodinamik dengeye yakndr. Bu karmlarn bileimleri blm 3.7.1 de belirtilmitir. Bu yanma rnlerinin re kombinasyonu ekil 3-10 da gsterilmitir. Genileme safhasnda gaz bileimlilerinin termodinamik dengeye ulamas ok hzl bir ekilde meydana gelmektedir. Bu dengeyi hesaplamak iin egzoz ilemi yava kabul edilir ve sabit termodinamik bileim olarak alnr.

Yanmam ve yanm gazlarn termodinamik zellikleri Tablo 4.2 de be kategori altnda listelenmitir. lk kategori yanm ve yanmam gazlarn scaklkllar farkl olduu zaman kullanlr. Snrl ve zel s deerleri, yanmam ve yanm gazlarndan oluan snrlar belirli bir termodinamik aralndan alnabilir. Bu yaklaml tahmini deer hem zaman olarak ksa srer hem de basit analitik deer verebilir. Sabitlenmi ve dengelenmi varsaymlarn doruluu yukarda tarif edilmitir. Yaklaml termodinamik denge hesaplamalar, tam denge hesaplamalarna gre zamana asndan yararldr ve daha kullanldr. Motor hesaplamalar ile ilgili yanm ve yanmam karmlarn termodinamik zelliklerinin deerleri grafiklerden, tablolardan ve cebirsel eitliklerden bulunabilir. Bu deerlerin seimi ve hesaplanmas bu blmde gsterilmektedir. 4.2 Yanmam Gaz Karmlar Silindir iine sktrlm karmn ktlesi (mc), her bir evrimde indklenen karm (mi), evirim sonunda kalan karm (mr) ktleleridir. Buna gre artk ksm (xr);

Artk ksm; kvlcml-atelemeli motorlarda hafif ykte %20, tam ykte %7 olmaktadr. Dizel motorlarda artk ksm daha kktr nk yksek sktrma oran ve sktrlmam emie sahip doal emili olduklar iin. Alnan karm yakt ve hava (ya da hava iin), daha sonra sktrma esnasnda yanmam karm iindeki yanm gaz blm (xb) tortu miktar eittir. Baz motorlarda, egzoz gazlar tekrardan kullanlmak zere evrilir. NOx emisyon kontrl ile ilgili bu ilem Blm 11.2 de anlatlmtr. Toplam karm iindeki kazanlm egzoz gazlar;

Burada mEGR geri kazanlan egzoz gaz arldr. Yanm gazn, temiz gaza olan orannda ise;

Geri kazanlan egzoz gazlar %30 miktarndadr. Yanm gaz ksm ise sktrma esnasnda yaklak olarak %30-40 arasndadr. Yanm gazlarn, yanmam gazlar ile ilgi karm hesab

eklinde yaplmaktadr. Bu denklemde bir mol O2 iin hidrokarbon yaktlarnn H/C oran verilmitir. Burada

eklinde tanmlanrlar. ni ise u koullara gre hesaplanr; 1- Fakir ve stokiyometrik karmlarda 1 CO ve H2 ihmal edilir 2- Fakir ve stokiyometrik karmlarda 1 CO ve H2 ihmal edilir 3- Zengin karmlarda (a) su buharnn reaksiyonu

denge sabiti ile dengede olduu saylabilir. Dene sabiti K(T) ise;

burada K(T) JANAF Tablo-8 deki erinden hesaplanabilir.

denklem iin T= K yada normal motor operasyonlarndan alnabilir. Denklem 3.5 deki A deeri ise 1740K olarak varsaylabilir.

Mol oranlar ise

eklinde gsterilir. Burada

deeri Tablo 4.3 de gsterilmitir.

Denklem 4.4 de sadece C ve H ieriyorsa, denklem i alkol veya alkol-hidrokarbon iin dzenlebilir. CHyOz molar karm kompozisyonu

1 mol O2 iin dzenlenirse;

burada;

yazar isek;

reaktandr ifadesi(4.7a);

hidrokarbon yaktlarn reaktant karmlar ile ayn deerdedir (4.4) Tablo 4.3 deki veriler yanm yakttaki kalntlar ve yanmam yakt tanmlamak iinde kullanlabilir. Burada ni iin yer deitirirler. arl ile ve ile

imdi yanmam karm dnn. Karmdaki molar O2 bana yakt mol says yaktn molekl baldr. Yaktn ortalama molekl forml (CHy)a ise;

Taze hava-yakt karm (EGR siz ve atksz);

buradan

Bir mol O2 deki yanmam karm ise;

eklinde yazlabilir. Yanmam karmda bulunan her trn mol says, mol bana O2, Tablo 4.4 'de zetlenmitir. Her trlerin mol fraksiyonlar yanmam karm nu toplam mol saysna blnmesi ile elde edilir.

nb Tablo 4.3 de verilmitir. Tablo 4.4

Yanm ve yanmam gazlarn molekler arl art k hesaplana bilmektedir. Bir mol O2 deki karm arl (yanm yada yanmam) mRP ;

yanm karmn molekler arl Mb, buradan;

ekil 4.1

Tablo 4.5

yanmam karm molekler arl Mu;

ekil 4.1 de yanm gaz karmlarnn Mu ve Mb hava iinse

ve

deerleri verilmitir.

Sk sk, yanmam ve yanm karmlarn termodinamik zellikleri orijinal karm (yanm karm iin bu yanma nce karm) iinde hava birim ktlesi bana ifade edilmitir. Bu birimlerde ze lliklerinin elde edilmesi iin, bu karmn bir mol O2 bana orijinal hava ktlesi gerekir;

burada birim kg/kmol dr. Tablo 4.5 molar ve ktle temeli zerinde ifade zellikleri ilikilendirmek iin gerekli olan faktrler zetlemektedir. 4.3 Gaz zelliklerinin likileri Yanmam ve yanm gaz karmlar cinsler tek tek yeterli dorulukta ideal gaz olarak modellenebilir. deal gaz ilikileri motor hesaplamalar ve zellik belirlenmesi iin en nemli ilikileri aada zetlenmitir. enerji ve entalpi sadece scakla fonksiyonlar olduundan, zgl s sabit hacim ve sabit basn tarafndan aadaki gibi verilmektedir;

entropi s(T,v) yada s(T,p) ise;

denklem 4.13a-b deki integraller sadece scakln fonksiyonudur ve bu denklemler izontropik entropi deiiminin hesaplanmasnda kullanlabilir.

buradan rnekle (T1,p1) ile (T2,p2) arasndaki entropi deiimini incelersek;

izontropik ilem iin;

Bu denklemlerde u ve h nin birimleri J/kg yada J/kmol; ayn ekilde s, c v, cp ,R, birimleri J/kg*K yada J/kmol*K dir.

ve

deerlerinin

Gaz karmlar iin bileimin karm zellikleri ktle yada mol zerinden u ekilde hesaplanabilir;

4.4 deal Gazn Basit Analitik Modeli Tablo 4.2 de birinci kategoride listelenen bilgiler okta doru deillerdir. kinci kategori dikkatli seildiinde daha doru sonular vermektedir. Basit analitik modelleme iin bu tr problemler nemli olabilmektedir. ekil 4-2, stokiyometrik karmnn scaklk grafii bir i enerji deerini gsterir. Burada ekil 3-5 nicel bir kavramdr. Yanmam karm hattn 0.1 izgisi yanm gaz fraksiyonu iindir. Yakt izo-oktandr. Bu tr grafikleri oluturmak iin Blm 4,5-4,7 ye baklabilir. Grafik veya tablolar, bilgisayar programlar ile elde edilebilir. u iin birim, zgn bir hava karmnda kJ/kg dr (Blm 4.5 deki tablolarda verilmitir). Sfr noktas 298 K'de O2, N2, H2 ve C (kat) de entalpilerinin sfr olduunu biliyoruz. Yanmam ve yanm karmlarnn spesifik slarda scakln bir fonksiyonu olduuna dikkat edin. Yksek scaklklarda, yanm karmn i enerji scaklk ve basncn bir fonksiyonudur. Bununla birlikte SI motorlarda yanmam karmlarn scaklklar 400-900 K (700-1600 R) arasndadr. yanm gaz karm iin u durumdaki snr deerleri yaklak 2800 K, 35 atm (5000 R, 500 lb/in2 abs)

ve 1200 K, 2 atm (2200 R, 30 lb/in2 abs) deerleridir. u deeri iin Scaklk (ve basn) ile ilgli hatalar en aza indirmek zere deerler kesikli izgi ile gsterilmitir. Verine T deeri hatas 50 K den azdr. Bu ideal gaz modeli iin;

hf,u ve hf,b deerleri yanmam ve yanm gaz karmlarnn 0 K deki entaplileridir. Buradan sabit hacimde adyabatik durum iin;

eer Tb yi buradan (Rb/Ru)=(Mu/Mb) ve cv/R=1/(y-1) eitlikleri ile hesaplarsak

burada

sabit basnta adyabatik durum iin;

hu=hb
denklem u ekilde de gsterilebilir;

bu denklem ile 10 ve 4-11 den elde edilmelidir. 4.4 Termodinamik Tablolar

ve

deerleri hesaplanabilir. Mu ve Mb deerleri Eitlik 4deerleri ekil 4-2 den elde edilebilir.

Termodinamik tablolarn kullanm, iten yanmal motorlarda yanm ve yanmam gaz karmlarnn termodinamik zelliklerini bulmak iin basit yntemlerden biridir. izelgeler iki grupta toplanabilir: Hottel tarafndan ve Newhall ile Starkman tarafndan gelitirilen tablolar. Bu iki set tabloda ABD birimlerini kullanr. Biz ise Newhallve Starkman yaklam ile SI birimini kullanarak bir dizi kullanacaz. Grafikler ve tablolar motor devir hesaplarnda, alma svlarnn termodinamik zelliklerinin kullanlmas yaygnlamtr. Yakn zamanda bilgisayar modellemeleri ile grafikler bilgi amal olarak kullanlmakta ve doru bilgiler iermektedir. Aada verilen izo-oktan yaktlar iin e deer oranlardr.

4.5.1 Yanmam Karm Tablolar Yanmam yakt-hava karmnn termodinamik zellikleri iki grafik tarafndan temsil edilmektedir. lk grafik balangcnda ve sktrma ileminin sonunda karmn scaklk, basn ve hacim ilikilendirmek iin tasarlanm, ikinci scakln fonksiyonu olarak, karmdaki entalpiyi verir. Aadaki varsaymlar yaparsak; 12345Sktrma ileminin tersinir ve adyabatik olduu Yaktn buhar faznda olduu Toplam karmn homojen ve sabit olduunu Karmn ideal gaz olarak modellenebildiini yanm gaz atklarnn sfr olduu

Tablo 4.6

Pratik de 298.15 K de i enerjinin ve entalpinin sfr olduu kabul ederiz. enerji yada entalpi iin bu deerler mantkl i enerji u, yada mantkl entalpi h denebilmektedir. Burada mantkl ile kastedilen , u ve h deerlerinin scaklk yada basn tan etkilenmediini sadece faz deiimlerinin ve kimyasal reaksiyonlarn etki ettiini belirtmektedir. Tablo 4.6 da yanmam karmlar iin temel zellikteki veriler salanmaktadr. Denklem 4.13a-b de ekil 4-3 e dayanarak us,u(T) ve hs,u(T) deerleri hesaplanabilir. Denklemler (4.15) ve (4.16) bir tersinir adyabatik (yani izentropik) sktrma ileminin takibi iin temel salar. U durumlar 1 ve 2 arasnda kg bana hava karm elde edilir.

burada nu kilogram bana yanmam karm iindeki havann mol saysn gstermektedir. n u ve nuR deerleri Tablo 4.6 da; ve deerleri ekil 4.4 de verilmitir. Unutmayn ki v,p ve T deerleri;

denklemi ile ilgilidir.

ekil 4.3

ekil 4.4

4.5.2 Yanm Karm Tablolar Birincil yanm karm grafikleri yksek scaklklarda yanma rnleri iindir. rnein geniletme ilemi srasnda alma akkan. Bu durumlar iin aadaki varsaymlar yaplr: 1- Karmdaki her tr, ideal gaz olarak modellenebilir. 2. Karm, 1700 K zerindeki scaklklarda termodinamik denge iinde bulunmaktadr; karmn bileimi 1700K altnda sabittir. 3. Sfr noktas 298,15 K (25 C veya 77 F) ve 1 atm de sfr noktas durumuna de bunlarn doal formundaki (N2, O2, iki atomlu gaz ve C gibi kat grafit gibi H2) kimyasal elementler, sfr entalpi ve entropi olarak belirlenir. Grafikler, NASA denge program ile hazrlanm ve Blm 3.7.9.10'da tarif edilmitir. Karmn C/H/O/N oranlar, her istatistik iin belirtilir. Kapsaml zellikleri (i enerji, entalpi, entropi ve spesifik hacim) tm belirli karmda hava birim ktlesi bana ifade edilmitir. Yani bu yakt, uygun hava ktlesi ile 1 kg yanma karlk gelir. Yanmam ve yanm karmn temel ktle tablolar ayndr. ekil 4-5 den 4-9 a kadar olan ksmlarn zellikleri yksek scaklktaki yanm gazlar iindir. Her bir deer belirli bir yaktn ve edeerlik oran i enerji ve entalpinin deerleri ile elde edilmitir. Sabit scaklk, basn ve zgl hacim hatlar iin ayr ayr grafik izilebilir. Yanm gazn genileme srasnda silindir iindeki soumas sabittir nk kimyasal tepkimeler olduka yavatr. Bu ilem genellikle 1700K deerinde meydana gelmektedir (Bknz. Blm 4.9). Denge varsaym artk geerli deildir. Bu scakln altnda ayrm trlerin mol fraksiyonlar kk olduundan yaln ve stokiyometrik karmlar iin bu fark nemli deildir. Scaklk azaldka zengin karmlar, sabit zellikli seilmek zorundadr nk CO 2,CO,H2O ve H2 karmlarnn deerleri srekli deimektedir. Kilogram bana karmdaki havann i enerji ve entalpinin scakla gre deerleri ekil 4-10 da gsterilmitir. Yanm karmn varsaylan sabit deerleri Tablo 4.7 de listelenmitir. Bu deerler 298.15K scaklndaki mantkl i enerji ve entalpi deerleridir.

Tablo 4.7

4.5.3 Yanm ve Yanmam Karmlarn Birbirleri le lgili Tablolar imdi u sorular elimize alalm: T1,p1,v1 verilerini elimize aldmzda yanm karmn durumlar (1) sabit-hacimde adyabatik sktrmada yada (2) sabit-basnta durumlar ne olacaktr? ekil 4-3 de belirtilen yanmam karmlarn i enerjileri ve entalpi bilgileri yanm gazlardan farkldr. Yanmam karmlarn 298.15K de O2, N2, H2 ve C (kat halde) entalpi deerleri 0 olarak alnr. Bu veriler, yanmam karmda bulunan her trn O2, N2, H2 ve C oluumu entalpileri ile ilgili olabilir. eer oluum entalpisi 298.15 K de kmol , olarak belirtilirse yanmam karm iindeki hava miktar 298.15K kg

burada ni 1 kg havada her bir oluum iin kmol saysn belirtmektedir. Yanmam karmn entalpisi h u, ayn ekilde hassas entalpi deerlerinin toplam ile gsterilmek istenirse;

ayn ekilde enerji;

ile ifade edilecek olursa da;

Denklem 3.18 kullanlarak alternatif denklem oluturulmak istenirse;

Uygun olarak yanm gazlarn entalpi ve i enerji zellikleri tek tek Tablo 4-8 de verilmitir. ni deerleri ise Tablo 4-4 ve Tablo 4-7 den alnabilir. Tablo 4-8

Yanmam ve yanm gazlarn zellikleri aada gibi ifade edilebilirler; Adyabatik sabit-hacim deki yanma ilemleri iin;

Bylece verilen us,u ve vu deerlerine gre yanm karmn durumu uygun yanm karm grafiklerinden de belirlenebilir. Adyabatik sabit-basn daki yanma ilemleri iin;

verilen hs,u, p ub ve vb deerleri denem yanlma yntemi ile zelletirilmi sabit-basn da yanm gazlara ait grafiklerden bulunmaldr. 4.6 Bileim ve zellikler Tablolar Havaya ait termodinamik zellikler tablosu motorlarn, dizel motorlarn yada kompres rlerin analizleri iin faydaldr. Dk gaz basnlarnda havann termodinamik zellikleri iin Keenan, Chao ve Kay enin Gaz Tablolarna bavurulabilir. Bu tablolar hem U.S birimini hem de SI birimini iermektedir. SI birimine ait tablolar Reynolds tarafndan dier format ise Keenan tarafndan hazrlanmtr. Sktrlm havaya ait termodinamik zelliklerin tablolarn Reynolds elde etmitir. Bu tablolarda;

tabloda verilen scaklklar T (K) kelvindir. deeri 0 K ,1 atm basnta ve T scaklndaki entalpi deeridir. Eer 1 atm dnda entorpi eitlii yazlacaksa denklem 4.14b kullanlr.

Bal basn ise;

eklinde tanmlanr ve sadece T nin fonksiyonudur. Bu denklem eitliini izontropik olarak Denklem 4.18 ile balanarak yazlrsa;

Bal hacim ise;

Burada vr m3/kg ,T scakl K ve pr paskal olarak alnabilir. Sabit ktlede; hacimlerin orann, bal hacimlere olan oranlar ise;

burada T2 yi izantropik durumlarda, T1 ve V2/V1 oran verilmesi ile hesaplayabiliriz. Yanma rnlerine ait bileim ve termodinamik tablolar derlenmitir. Bu tablolar yanm gazlarn elik oranlarna, scakla ve basnca bal olarak zellikleri ve durum konsantrasyonlar iin yararl kaynaklardr. Ayn tablolarn genel zeti Tablo 4.9 da belirtilmitir. Yanma rnlerinin bileen ve termodinamik zellikleri iin en yaral kaynaklar AGARD seti , Hava ve yanma rnlerinin zellikleri ve Gaz ve Hidrojen yaktlar Banes tarafndan sunulmutur. unu not etmekte fayda var, her naslsa bu setlerdeki entalpi deerleri genel entapli deerlerinden farkldr (O2, N2, H2 ve C entalpi 298,15 K de sfrdr). 298.15 K de elemanlarn negatif entalpi deerlerinin nne gemek iin yanm gaz karmlarndaki dengelerde entalpi deerleri keyfi olarak pozitif seilmitir.

Tablo 4-9

4.7 Bilgisayar Ortamnda Bileenlerin ve zelliklerin Hesaplanmas Hesaplamalarda yksek rakamlarn olmas yada bileim hesaplamalarnda yksek doruluk gerektii zamanlarda bilgisayarlardan yardm alnabilir. Yanmam gazlar ile yanm gazlar arasnda bileenlerin yada termodinamik zelliklerin ilikilendirilmesi de gene bilgisayarlar yardm ile mmkndr. Bu uygulamalar ile doruluk oran olduka deiecektir. En gncel ve doru polinom erileri (1) anlk olarak yanmam karmlarn ve (2) yanm karmlarn denge halinde iken belirlenmitir. Bu polinomlar NASAnn JANAF termodinamik tablolar olarak verilmitir. Burada hesaplamalarda yaklak deerler zetlenerek alnmtr genel detay bilgileri Blm 3.7 den alnabilir. Her i maddelerinin zelliklerinde T(K) scaklk deerinde; zel ss;

entalpi deerleri ise;

entropi deerleri;

aij iin CO2, H2O, CO, H2, O2, N2, OH, NO, O ve H katsay deerleri NASA programndan tablo 4.10 da verilmitir. 2 scaklk aral verilmitir. Yanmam karm iin 300-1000K aral; yanm karm iinse 1000-5000K aral hesaplamalar iin uygundur. Sekil 4-11 de CO2, H2O, CO, H2, O2 ve N2 iin scakla bal ana cp/R deerleri verilmitir. 4.7.1 Yanmam Karmlar eitli yaktlar (buhar faznda) iin polinom fonksiyonlar ilevsel bir biimde gsterilmitir;

Af6 deeri C, H2, O2, ve N2 deerleri iin 298.15K deerinde 0 entalpi olarak belirlenir. 0K izgisinde ise Af8 , Af6 ya eklenir. Hidrokarbon bakmndan fakir karmlarda A fi deeri, denklem 4.42 ve 4.43 kullanlarak elde edilir. Bu denklemlerde Rossinin Tablo 4-11 daki deerleri kullanlr. cal/gmol*K , deerleri ise kcal/gmol olarak biimlendirilir. deeri

ok ierikli yaklarn zellikleri u ekilde hesaplanr. Yaktn kimyasal analizi H / C orannn, ortalama molekl arl, stma deeri ve aromatik arlk yzdesini, olefinler, parafinler ve toplam parafinleri (cycloparaffin ieren) elde etmek iin yaplr. Temsili bir aromatik, olefin ve parafin gibi hidrokarbon oluan yakt modellenir . Hidrojen ve karbon ve kimyasal analiz sonular, bileen molar fraksiyon ve ortalama karbon says iin atom korunumlar hesaplanr. Tipik petrol rnleri iin Af1 ile Af8 aralndaki deerler Tablo 4-11 de verilmitir. . t deeri ise T(K)/1000 dir. birimi cal/gmol*K , birimi ise kcal/gmol dur.

Yanmam karmn termodinamik zellikleri bu veriler ile artk hesaplanabilir. ni deeri 1 mol O2 iin Tablo 4-4 den, mRP in 1 mol O2 iindeki deeri ise Tablo 4-5 de verilmitir. Yanmam karmlar iin;

denklemleri geerlidir. Burada p atmosfer basncdr.

ekil 4-12 ve 4-13 de cp,u ve gaz orann vermektedir.

nin scaklk, edeerlik oran ile hava yakt karndaki yanm

4.7.2 Yanm Karmlar Yanm karmlarn ve karm hesaplamalar iin termodinamik zelliklerin belirlenmesinde 1700K scakl en yaklak deerleri iin uygundur. Bu karmlarn yksek ve dk scaklktaki polinom erileri Denklem 4.39 ile Denklem 4.41 arasnda, sabit deerleri ise Tablo 4 -10 da verilmitir. NAS tarafndan hazrlanan eitlik tablolar bu problemler iin daha uygundur(Bknz Blm 3.7). ekil 3-10 da 30 atm basnta 1750, 2250, ve 2750 K scaklklarnda yanm gazlara ait zellikler gsterilmiti. ekil 4-14 de yanm gazlarn molekler arl (Mb), ekil 4-15 ve 4-16 da 10 atm basnta 1750,2250,2750K scaklklarnda cp,b ve de cp,b ve deerlerinin eitlik oranlar verilmitir. ekil 4-17 deerleri basnca ve scakla bal olarak zengin stokiyometrik ve yasz

karmlar iin eitlik oran verilmitir. Zengin karmlar iin, T>2000K de cp,b ve deerleri eittir. 1500K scaklnn altnda, 3.5 deerine karlk egzoz gazlarnn da su -gaz karmlarnn deerleri Blm 4.9 da gsterilmitir. Tam bir denge durumundaki termodinamik hesaplamalarda zaman her eyden nemlidir nk denge programlarnda verilen deerler yaklak deerlerdir. Bu yaklam hesab zellikle bileimlerin ve/veya zlmemi yanma rnlerinin zelliklerini tahmin etmede ve ayrma sonras etkilerini ortaya koymak iin yaklam prosedrlerini iermektedir.

Bilgisayar programlar termodinamik denge halindeki karmlarn zelliklerini hesaplamada ve yeniden dizayn etme unsurlarnda Olikara ve Borman tarafndan gelitirilen yntemleri kullanmaktadr. Yakt karmlarnn, yakt/hava edeerlik orannn ve rn basn ve scaklklarnn kendilerine zeli olduu bilinmektedir. Bu zel karmlar; CO2, H2O, CO, H2, O2, N2, Ar, NO, OH, O, H ve N iermektedir. Yedi yedei olmayan reaksiyonlar iin eleman denge denklemleri ve denge sabitleri, bu trlerin konsantrasyonlarnn zm iin gerekli 11 denklem kmesi salar (Bknz. Blm 3.7). Bu denge

sabitleri JANAF tablolarnda bir eri ile gsterilmitir. terasyon prosedrn balatmak iin mol fraksiyonlar balang tahmini olmayan ayrk bileimlerdir. Karm, bileim belirlendikten sonra, scaklk, basn, ve edeerlik oran ile ilgili olarak termodinamik zellikleri ve bunlarn trevleri hesaplanr. Trlerin bu snrl set gaz hesaplamalar yanm motor iin yeterince doru olduu anlalmtr ve ok daha hzl bir kapsaml NASA denge programnn daha olumasn salamtr. Motor uygulamalar iin yksek scaklkta yanm gazlarn termodinamik zelliklerini tahmin etmek iin eitli teknikler gelitirilmitir. Yaygn olarak kullanlan bu yaklamlar Krieger ve Borman tarafndan gelitirilmitir. Ayrmam yanma rnlerinin i enerji ve gaz sabiti ilk gaz scaklk polinomlar ile tarif edilmitir. kinci adm, iten yanmal motorlarda bulunan deerlere T ve p araln snrlandrmaktr. Daha sonra Newhall ve Starkman'la tarafndan yaynlanan denge termodinamik zellii, veri ve hesaplanamayan ayrm deerleri arasndaki sapmalar T, p ve 'in stel

fonksiyonuyla bulunur. >1 iin her tekrar hesaplamada denklik oran belirli bir deer alnarak, bu denklem setleri gelitirildi. Genel olarak i enerji bahsinde geen bu uygulamalarda toplam hata oran yzde 1 den daha azdr. Birok zlmemi denklemlerde elde edilen termodinamik zellikleri iin bu hesaplamalar doru kabul edilebilir. Hidrokarbon ve alkol yaktlarnn zelliklerini hesaplamak iin alternatif bir yaklam olarak yazarn laboratuvar da kullanlabilir. Bu yol ile, hidrokarbon yaklmas (veya alkol) ve rn-hava karm, atomlu ve tek atomlu moleklleri srasyla, M3, M2 ve M1 olarak ayrlrlar. Eer znm sonunda 3l atomlarn ayrm sonraki mol says Y, 2li atomlarn ayrm sonras mol says U olarak tanmlanrsa;

Bu yntem, bu fonksiyonel formu iin kimyasal denge ayrntl hesap kmelerinden elde edilen verilerin balants zerine dayanr. Bu 2 ayrm; ve Bu denklemler donatlm benzer denge konsantrasyonlarn hesaplamak iin veya K1 (T) ve K2 (T) sabitlerini bulmak iin kullanlr. Bu yaklam denklemler iin zgl s titreim kalntlar, oluum entalpisi ve translasyon entalpilerini vermek iin gelitirilmitir.

Burada N3, N2 ve N1 deerleri sras ile 3l atom, 2li atom ve tek atom saylarnn 1 mol O 2 deki mol saylarn; Tv, titreim scaklklarn; mRP, 1 mol O2 deki karmnn arl; hf ise karmdaki rnlerin ortalama entalpi deerlerini gstermektedir. Molekl arl;

U ve Y deerleri Denklem 4.45 iin bulunmutu. hf deeri ise bir nceki denklemde belirtilmiti. Bu denklemlerde T ile ilgili olarak p,c ve ile bantl olarak sunulmutur. Bu ilikiler iinde H/C oran 4 ile 0,707 arasnda, e deerlik oran 0,4 ile 1,4 arasnda, basn 1 ile 30 atm arasnda ve scaklk ise 1000 ila 3000K deerleri arasndan seilerek motor hesaplamalar yaplmtr. Yanm karmlardaki scaklk hatas 10K olur iken younluk iin bu hata %2 yi gememektedir. 4.8 Tanm zellikleri Arlk, ktl ve enerjinin, sistem ierisinde bir noktan dierine aktarlmasna oran tanm denir. ten yanmal motorlarda, bu ilemlerin rnekleri, akaryaktn buharlatrlmas, yakt-hava karm, bir gaz / kat madde ara yzeyinde srtnme ve gaz ve motorun yanma odasnn duvarlar arasnda ki s transferidir. Motorlarda bu tanm ileminin trblans dalga modelinde olmas, ak zelliklerini olduka etkilemektedir. Ancak, alkantl olan bu sreler genellikle boyutsuz saylar arasndaki korelasyon ile karakterize edilir (rnein, Reynolds, Prandtl, Nusselt numaralar, vb) ve svnn tama viskozite zellikleri, termal iletkenlik ve difzyon katsays yan sra ak zelliklerini de ierir. Tama zelliklerinin hesaplanmas iin en basit yol sabit kre molekllerden oluan bir gaz kinetii teorisinin uygulanmasna dayanr. Bir dzlemde Couette aknda momentum aks analiz ile, bu tek

atomlu bir sert-kre gaz viskozitesi u (u= t/(dU/dX); t, kayma gerilmesi ; (dU/dX) ise hz gradyan) aada verdii gibi gsterilebilir (Chapman ve Cowling, Ref21.,sf 218);

burada m, gaz molekllerinin arl; d molekl ap ; k ise Bolztmann Sabiti, 1,381x10-23 J/K dir. But tr gazlarda gaz sabiti ve younluk deimez iken; viskozite deeri T 1/2 ne bal olarak deimektedir. Viskozite gstermek lmleri sadece scaklk ile deiir, ancak genel olarak T1/2 ile orantl deildir. llen scaklk bamll sadece sert krenin daha molekller aras iin potansiyel enerji daha gelimi modelleri ile aklanabilir. Etkin olarak, yksek scaklklarda, arpan molekl iftleri, kinetik enerji birikimiyle aralarndan gl bir itici kuvvet olutururlar. bunun bir sonucu olarak, molekller scaklk arttka daha kk kreler gibi grnmektedir. Tek atomlu sabit-kre modelinde ki bir gazn, s iletkenliini tretmek iin Couette Aknn s edeer analiz yntemi kullanlabilir;

Bu denklem u deerindeki scaklk bamll gz nne alndnda (Denk. 448-4.49);

ki bu deer tek atomlu gazlar iin spesifik s katsaysnn hacmi gazlar iin u ve k lmlerinin iyi bir uyum iinde olduunu belirtir.

dir. Bu basit eitlik monoatomik

Yukardaki modellemeler dikkate alndnda, motor tasarmnda gazlar iindeki ok atomlu yapdaki molekllere ait titreim ve dnme enerji deiimleri dikkate alnmaz. Deneyimlere gre u ve k nn deerleri cv deerinin ile birlikte incelendiinde deerlerin daha az olduu grlmektedir. Titreim ve dnme enerji nakil teleme enerjisinin daha yava olduu Eucken tarafndan nerildi. Deneyimlerine gre Pr yani Prandtl saysnn daha uygun olduunu sylendi.

kili bir difzyon sreci benzer bir analiz, bir baka gaz nfuz eder, ikili difzyon katsays Dij iin bir ifade oluur. Fickin Kanunlar iler belirlenen i ve j gaz karmlarndan yola klarak, Dij nin gaz tanm iin i ve j zellikleri belirlenir. Burada Txi ve Txj dni/dx in ve dnj/dx in gradyanlar olarak karmza kar.

Sert-kre molekllerin ikili karm iin difzyon katsays;

burada mij indirgenmi ktle (mi mj/(mi+mj)dir. Hirschfelder ayn zamanda gazlarn karmlarnn tanm zelliklerini de ieren- almalarndan gaz tanmlarn ve daha gereki ok molekll enerji modellemesini inceleyebiliriz. NASA bilgisayar program " Termodinamik ve Kompleks Kimyasal Sistemleri Transport zellikleri " ile viskozite, sl iletkenlik ve yksek scaklk denge ve dondurulmu gaz bileimi karmlar iin Blm 3.7 ve 4.7 'de termodinamik hesaplamalara ek olarak Prandtl saysn hesaplar. Bu nakil zellikleri hesaplamak iin NASA programnda kullanlan prosedrler, Hirschfelder tarafndan aklanan teknikler dayanmaktadr. NASA Program hidrokarbon hava yanma rnlerinin tama zelliklerini hesaplamak iin kullanlmtr. Bu miktarlar; scaklk T , edeerlik oran ve ( viskozite hari) basn p deerlerinin birer fonksiyonlardr. Yaklak korelasyon ; viskozite ve Prandtl saysnn hesaplanan verilere dayanarak uyarland. Bu bantlarn balca avantaj hesaplama hzdr. Prandtl says iin, bamsz bir deiken olarak, , zgl s orann kullanmak daha uygun bulunmutur. iletkenlik belirlenmesi izin verir. ve cp deerleri daha sonra s

500 ila 4000K arasnda hidrokarbon-hava rnlerinin viskozitesi; 1 ila 100 atm ve =0 ila =4 snrlar iindeki deerleri ekil 4-19 da gsterilmitir. Hidrokarbon hava yanma rnlerinin ssnn bir fonksiyonu olarak viskozite havadan ok az farkllk gsterir. Bu nedenle, hava viskozite verilere dayanan bir g yasalar dahiline girebilmesi iin;

bants kullanlr. burada T deeri Kelvin birimindendir.

Yanma karmlarnn viskoziteleri genellikle basntan bamsz deerlerdir. Bu iliki hidrokarbon-hava yanma rnlerinin viskozitesinin edeerlik oran etkisini incelemek iin dzeltilmitir:

ekil 4-19 da grld zere ngrlen viskozite deeri hesaplanan viskozite deerine olduka yakndr. %4 lk bir yanlma grlmektedir. Hidrokarbon hava yanma rnlerinin Prandtl says, ayn zamanda, scaklk, basn, ve edeerlik oranlarnda yukardaki aralklar zerinden ilikilendirilmitir. Bir tek atomlu sabit kre molekl gaz Prandtl says iin sentezleme fonksiyonu olduu iin, iin ikinci bir dereceden polinom hesaplanm Prandtl say veri -uyacak erisi iin kullanlmtr. Yaln yanma rn karmlarnn uyumu iin veriler aadaki gibidir.

NASA programna gre Pr deeri iin hesaplanan deer ngrlen deerden %5 orannda farkldr. Zengin karmlar iin 2000K deerinde Pr ve gstermektedir. deerleri iin aadaki denklem iyi bir uyum

Denklem sonucundan yola klarak; n grlen Pr deerinin hesaplana deere gre %10 luk fark gsterilmitir. Denklem 4.55, dengedeki karmn Pr deeri ve deeri , 1200K ile 2000K arasnda kabul edilebilir sonular vermektedir. Buradan bilindii zere dk scaklklarda Pr iin herhangi bir deer bulunmamaktadr, bunun yerine datay doru bir ekilde almak -mesela egzoz kndandeerinin de dzgn hesaplanmasn salamaktadr. Prandtl numaras bilindii takdirde, yukardaki ilikilerden elde edilebilir. N ve c p deerleri bilinen durumunda termal iletkenlii Prandtl numarasndan elde edilebilir. Scaklk, basn, ve edeerlik oran fonksiyonu olarak
b

ve cp,b deerleri ekil 4-15 ve 4-18 de verilmilerdir.

Viskozite ve s iletkenlii iin temel ilikiler karmak olduu iin, eitli yaklak yntemler gaz karmlar iin, bu tama zelliklerinin deerlendirilmesi nerilmitir. ok-bileenli gaz karmnn viskozitesinin iyi bir uyumu aada gsterilmitir;

burada her bir i deeri iin; mol orann, Mi mol arln, ui viskoziteyi, v karm saysn ve Dij ise ikili difzyon katsaysn gstermektedir.