Istoria Matematicii (Rusa)

ont
. .
,
2001
22.1
49
49
. . . . 3-
., . .: , 2001. 448 .
ISBN 5-900916-83-9

( XVI XX ), .
, ;
.
. .
,
1985 .
c . .

ISBN 5-900916-83-9
c , 2001

01335 24.03.2000 .
. 28 . .
5000.
121002, , . 11. . 241-05-00

.
.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . .
3. , . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
13
43
43
64
104
119
119
136
144
157
181
204
253
290
308
308
328
341
362
376
389
401
424
1981
. 1985 ,
, ,
. ,
. ,
1981 , - .
. 20 , ,
, .
, VII
, - . VII

.
XVIII : ,
( XIX ).
,
. ,
, , , . :

, .
. XIX XX -
, , ,
. ,
, , . ,
.
, .
, , , , , , ,
. ,
. ,
- , , ,

.
: ,
, , , . , , ,
, ,
-
.

(, , ), , , .

, . . (, , ). ! , , ,
XVII -
? ,
,
. , ,
VII ,
XIX .
: . ,
. ?
.
XVII

;
. ,
,
( , ):
, , ; , , . ,
,
, .
( ),
( , XIV 250 ; .
).
.
? ,
?
,

?
?
, , ,
?
,

( ). ,
, ,
.
10 ,
. .
. , ,
, ,
. ,
,
, , (,
,
,
).
.
.
, - , ,
.
, -
.
, .
, ,
, , XVIII

: .
50 ,
. ,
, ,
. .
. .
.
11 2001 , , .

, .
, , . ,
,
.

XVI ,
,
. ,
,
, :
.
XVI XVII , , ,
, .
XVII (
). ,
, .
.

. ,
. XVII
.
, ,

.
.
XVIII
,
. ; ,
. . , .
- . ,
.
, .
, 2000 : 17- ( n- n = 2k , 3 2k , 5 2k , 15 2k

n).
.

, , . -
10
, , .
, , ,
.
: ,
,
. : ;
,
;
;
, ,
; , ,
, . .
,
( , ,
). ,
, . ,
, ; ,
;
, ,
(
);
, ,
,
( ,
,
).
. -
11
. ,

,
, , ,
.
-
. ,
, , , .
( 30 !) ,
(
,
, ). - 30 ,
.
,
, , .

( , ,
). ,
, . , ,
. ,
.
.
. , .
, - . .
:
,
( -
12
),
,
, .
, ,
.

1545 . ,
( Ars magna). 3- 4- ,

. XX ,
, : , .
XVI . , , .

, . , ,
,
.
(1180 1240), ( ).
( ).
. . , , ,
. XVI
,
, . 3- 4- .
,
, , , , .
13
14
(1501 1576)
-
, , , .
: .
.
. , , ,
. (a + b)2 = 2 + b2 + 2ab. , , ,
. .
, ( ). ,
)
p (
a + b.
( ) .

. , , (
1572 . ). ,
(, ).
, ,
. ( . .).
, .
.
-
(1501 1576)
15
, .
. , 3 + 22 + 10 = 20

p
a + b. XIII ,
, .
.
XV XVI (1445 1514)
(1494 .), , , .
, ,
. ,
, ( ,
) ,
.
. ,
. (1465 1526);
x3 + ax = b.
(1)
, ,
x3 = ax + b
(2)
!
.
. ,
, . 12 1535 .
.
. 1500 .
. ,
16
(1501 1576)
( ).
,
. (). ,
. ,
. ,
. (-
). , 1534 . .

. , , ,
. ,
, 45 . ,
,
. ,
, ( ).
(1501 1576)
17
,
: (1537 .) (1546 .), . . . ,
, ,
, , . , ,
.
.
,
,
, , , ,
, .
, ( ,
).
(
),
.
, . (, ; ) ,
, - ,
. ()
, .
.
.
, , 30 (1) a b. ,
,
: ,
, ( . .) ,
. 50 ,
, , (1).
18
(1501 1576)
, , ( !),
. , ( 12 1535 .):
! .
. ,
( , ).
, .
. (2).
. ,
. ,
?
.
, . , .
. 24 1501 . .
, , . . ,
. ,
.
, 1539 .
, .
,
, , .
( ).
(1501 1576)
19
,
. , ,
, . ,
. - .
,
( , . .), , . -, ,
, ,
.
, , (
).
.
. , (,
VI, , , , ).
(
,
). ,
( ). -
.
,
-,
. , .
. -
. , . ,
, ,
. ,
20
(1501 1576)
(
, , ; ,
,
. .). , ( , ),
, , , . , .

. ,
. ,
.
.
,
; ,
(. ).
. ( XVI ),
(
XVIII ). , ,
XVII .

( , ). , ,
(
), .
III . . ,
.
(,
(1501 1576)
21

).

.
,
1/50. 1541 .
V , .
, ( V
).
( , , ) . ,
, ,

. XVI , -,
.
,
, , .
. .
. ,
,
.
. ,
, . ( ,
, ,
),
( ).
, .

, 1526 ., 1663 .
, -
22
(1501 1576)
,
, .
. : . . . , ,
, , , . . . .
, . . .

, ,
.
. ,
, .
. 1539 .
;
. ,
.

2 1539 . ,
, (1) ,
. : , ,
, , .
30 ,
(, ),
7 , . , ,
, . 12

. , . 13
, , ,
(1501 1576)
23
. , , ,
25 .
( ,
; ,
):
. : - , - ,
, , ,
. ,
(
13- ). , , ,
. . . ( ),
(
)
. .
.
,
, , , ,
. , , , , ,
.
. , , ,
, .
, .
. ,
, . ?
. ,
, ,
. -
24
(1501 1576)
? ,
.
, 12 .
: , .
(1) . .
, : ! ,
, .
, ,
. , ,
XVI .
, . ( !) (1), (2),
x3 + b = ax
(3)
, x2 . . ; 1543 . .
, , ,
, , . . . ,
, ,
, .
. (1522 1565) . 14

. , , , 14
1536 ., 14- ,
(1501 1576)
25
,
- . . ,
. ,

.
, .
.
1543 .
,
. ,
. , , -, .
, ,
( 1543 . ). , ,
, , ,
. !
, : . . . ,
, - , , . . . 1534 . (
, 4 1535 . . .)
. . . .
.
. ,
, ,
,
1545 .
.
.
: . . . ,
.
. ,
26
(1501 1576)
,
, , , , ,
. , ,
,
, , ,
. , , , ,
, , .
,
, ;
, , , , ,
.
,
(1), . (1) x = . x+ =
x3 + 3x2 + 3x2 + 3 = 3 .
(4)
3x2 + 3x2 = 3x( + ) = 3x, (4)

x3 + 3 = 3 3 .
(5)
(a, b) (, ), (5)
(1). , (, )
3 = a,
3 3 = b,

3 (3 ) =
a3
,
27
3 + (3 ) = b.
1 3 3
1
(1540 1603) ,
, , , , .
(1501 1576)
27

y 2 by
a3
= 0.
27
(1), > .
,
r
r
b2
b2
a3
b
a3
b
3
3
+ ,
=
+ .
= +
2
4
27
2
4
27
,
s
x=
b
+
2
b2
4
a3
27
b2
a3
+ .
4
27
a b .
.
: = + x , , x,
, , , , x , x, x;
(4); (5)
. ,
, ,
, ,
, . ,
, -.
(2) x =
+ , ,
,
.
.
(, , ).
(3), , .
28
(1501 1576)
, :
(1) (2) !
x3 + ax2 + bx + c = 0, , ,
x = y a/3 2 .

( ), (
). , ,
, ,
. ,
. (
, , . .)
,
. , .

(1526 1573), -
(1572 .).
, x3 +ax2 +bx+c =
= 0 ,
a. .
( !). : ( )
,
, . ,
, . ,
( ), , ,
.
(1501 1576)
29
. x3 + px + q = 0 .
p q. ,
s
s
r
r
3
3
q
q2
p3
q
q2
p3
x= +
+
+
+ .
2
4
27
2
4
27
x
, . , , = 27q 2 + 43 > 0.
, , x.

x > 0.
x3 + px + q,
, > 0. < 0
. = 0
, p = q = 0 x = 0.
> 0 (
). , ,

. , x3 + 3x 4 = 0
x = 1.
q
q
3
3
x = 2 + 5 + 2 5.
,
q
3
2+
q
5+
5 = 1,
! , ,
.
, ,
. , , (
30
(1501 1576)
), .
.
. = 27q 2 +43 < 0,
.
,
.
? , a + ib
a b.
3 a + ib = u + iv,
. u, v a, b , .
!
, .
( ).
.
4- .
4- .

x4 + ax2 + bx + c = 0
(6)
( (6)) .
t, (6)
:
2

a2
a
.
(7)
x2 + + t = 2tx2 bx + t2 + at c +
2
4
t ,
( x) , (7),
. , :

a2
b2 4 2t t2 + at c +
= 0.
4
(1501 1576)
31
t. - t0 . (7) :

x2 +
2

a
b 2
+ t0 = 2t0 x
2
4t0
(8)
(8) , .
, ,
.
. 1539 . . ,
, , . , . , , . ,
(1545 .).
(1546 .) , , .
, 10 1547 .
. ,
,
, , (,
).
, , , , , , .. , ,
, , , , .
() . 19 .
32
(1501 1576)
:
, (
) -, . . , .
,
() ,
. : , , , .
. , :
. . . ? ,
. ?
. ,
, , ,
, ?.
, . ?

( 1548 .), (
) ,
. ,
,
, .
10 1548 . ,
, . ,
. ,
. ,
- ,
, .
.
(1501 1576)
33
. ; , . .
( 1557 .)
, . ,
,
, .
, . ,
, , .
! 43 (1565 .);
. , :
.
, , , 1 .
. . ( , )
1560 . . .
1570 . ,
. ,
. 120 . ,
( ), .
. 28 1576 ., 21 .
.
, , ,
1
. . .
34
(1501 1576)
, . ,
,
, .
,
. , ,
: , -,
, . ,
!
. .
, - , .
( , , , ).

XIX . ,
. , , . . ?
?
? ,
,
,
. ,
.
, .
.
. ,
(1501 1576)
35
. ,
.
.
.
XIX - . (
). ,
XVI . , :
; .
(1829 1920;
),
,
, ,
(, ).
, ,
, . ,
- ,
,
, ,
. , ,

. , ,
. , - , ,
. : ,
,
.
, .
, , , .
36
(1501 1576)
.

,

.
.
75-. 21 1576 . . ,

. - . 44 ,
.
, . ,
, , ,
, . , .
, ,
. .
, -, , , .
,
. ,
. , , . .,
.
XVI , ,
.
(1501 1576)
37
1938 .
.
, . -
. , ,
, ,
,
, ,
, , . , -
. . . .
(), . : . . . 24 1500 . (-,
: 1501 . . .) , ,
h. . .i,
;
, . . . .
, , , h. . .i,
. ,
,
.
: , , ,
.
; , . . . ;
1 . ; ,
. ! ,
, , , .
,
. : 1
, .
38
(1501 1576)
,
,
. . . ,
, . . . ;
, .
, , - . . .
. . . ,
. . ,
, : , ,
.
, , .
, ,
,
, ,
, 21 , ,
,
.

, h. . .i - , . . . , . , , ,
45 ,
. , , . . .
, ;
h. . .i; ,
. , , :
;

. . . .
: . . . , -
(1501 1576)
39
. . . ,

.
:

, . . .
. . .
- , . . . ,
,
. , .
, ,
, .
:
, , ,
, . ,
, ,
, ;
;
.
, ,
.
. , ,
: . . . , , . ,
, , , ,
,
.
: (
),
( ), , , , , , -
40
(1501 1576)
, , ,
. .. , -
, .
.
. , . ,
: , ,
. , . . . , , . , , ,
. , : ,
, ,
, , ,
. . , ,
.
. , , ,
. .
, , .
.
, , ,
. (
,
.) : ,
, .
,
, , . .
, -
(1501 1576)
41
- : ,
, ,
, , , .
.
-
. , , ,
. : . . .

?.
. ,
. , , .
,
: . . .

. ! .

:
; ; (
); ,
; , , ,
.
, .
, ,
. : , -, ,
. : . . .
, ,
. , , , . . ,
, .
, , -
42
(1501 1576)
. ,
-, ,
, ,
. :
, , , ,
, , ,
, .
.
, , ,
.

1.
.
;

,
, .

. h. . .i . , ,
, . ., , ,
,
.
. , ,
,
. , , ,
- . 1581 .,
,
. ,
, . , ,
, .
, .
. , ,
43
44
(1564 1642)
.
.
, , , , () ,
.
:
, ,
. .

,

,
;
, :
, , .
, .
. , , . ,
, :
,
.
. . .
1583 ., , , , , .
, , ,
,
, , , ,
45
, ; ,
, , ,
.
, , ,
, ,
. ,
, , , , , ,
, . ,
. . . , , 30,
10, . , , -
,
.
, . , ,
- , 300, , ,
40, , , h. . .i, ,

, ,
,
,
, .
, ,
, ,
() ;
, , .
-
46
(1564 1642)
(1622 1703), 1639 .

, . (1608 1647).
;
(
, ). -, ,
, .
. ,
, : .
.
. :
. , :
(, ). ,
XX , ,
.
( ). , ,
, ( ).
:
. , ,
,
, ,
, . , -, , .
, 60 , , .
, .
47
.
, . 1585 .
, .
, , . ,
. 1589 .
. 1592 . . ,
,
. 1610 . .
, .
.
. , ,
. ,
,
, ,
. , . , . , , , .
, ( ).

. , , 1585 .
. :
. . ,
48
(1564 1642)
. ,
! , ,
11 , .
.
.
: . . . , , , , ,
, . , , , ,
, , , ,
. , ,
.

. (, , ,
). ,
.
, .

. , , : , ( );
, ,
. , , . ,
.
?
-
49
. ,
. , , .
,
, ,
. .
,
. ,
.
, . , , ,
. , ,
: v = cs, c .
: ,
, ,
. ,
: ,
,
,
, , , , ,
,
, ?
,
.
, ,
, ?

, . . . !
, . -
50
(1564 1642)
.
, c = 1, , . v = s.
A, 1 O. ,
. A 1 /.
1 , . 1
1 /, 1/2
1/2 . A2
O A1 . A2 A1 1/2 / ( O , 1/2 ),
A2 A1 1/4 1/2 . , , , : A3
OA2 , A3 A2 1/8 , 1/4 /, - 1/2 . .
,
,
1/2 , O. , O A
!
, A 1 O.
,
O .
!
. , ,
, , .
,
,
,
( , ). ,
, .
, , .
. , : v = at. -
51
,
.
0 t ,
t1 , t2 t/2, t1
at/2, t2 . , at/2,
at/2 t = at2 /2 ( !). ,
t = 1, 2, 3, 4, . . . ,
, ,
1, 4, 9, 16 . . . , ,
,
1, 3, 5, 7, . . .
. . . , ,
, , .
,
. , ,
.
( 1604 .) ,
,
, : ,
, ,
.
, , . ,
: , . ,

, , .
,
.
52
(1564 1642)
,
. 1609 1610 .
( !).

.
, . ,
, . ,
.
, , , .
, .
, . ,
. ,
, .
, .
, , , .
.
, .
, , , .
( ) .
, ,
. , , ,
,
, . . . -
53
, , , .
,
:
, , ,
. . ,
,
( ).
, , :
( )
. , , ,
.
. , , . . ?
, . .
: . ,

. ,
, , g sin ,
(g
). :
, , , .
54
(1564 1642)

,

( ,
).

, ,

(?).
. 1.
. . , AEi , BFj , AB ,
AB
(!).
, A, B, C
, ABC , AC. : ,
, .
. ( ). , , , , , ,
. , ,
,
, .

. , , : ( )
. : , ,
55
, , , .
. ,
.
, : . . .

, , ,
, , , , .
, , ( ).
,
, . ,
.
, , .
, 45
, , , 90 ,
( ).
.
. (, , ) , .
, . ( XIX
.) ,
. 16041605 .
(15711630) , ,
(
). , ,
56
(1564 1642)
, , . , ,
,
( ).
.
.
, . 1597 . (
)
. : . . .
,
, , , .
,
, , ,
.
: , , !
: ,
,
. , . , ,
.
, . . ,
,
. , , , . ,
!
, . , ,
, .
. ( , . .). -
57
(
). , , ,
, .
, . , ,
( 2500 ). , .
-, ( ) , ,
. .
, ,
, .
( , 1618
1621 ., ).

,
. ,
.
.
, ,
(2- ).
.

. , 80 (
). ,
, - , ,
,
(). , ,
58
(1564 1642)
, . , ,
, . ,
.
.
: (, ) ,
,
.
, ,
,
.
, , ,
.
, , :
( 1/r,
). . ,
, ,
.
,
. ,
.
,
, , ,

, ,
, . ,
.
,
.
: , ,
59
.
. 1610 . , 20 .
, 20 !
1610 . .
. , . 23
,
1633 . .
,
.
. , ,
, ,
. ,
, . ,
.

.
. , , . -
,
. ,
(1637 .). , , : , , , ; ,
60
(1564 1642)
.
,
1 .
,
, :
? ,
, ?
R v. . .
,
v.
( ), . ! ? , ( )
s(t) = R2 + v 2 t2 R, t ,

v 2 t2 s s
, s(t) =
0 t 0 .
2
2R
a = v 2 /2R. , g > ,
.
,
. , ,
1659 .
. 1633 . ,
,
. , ,
1
,
1632 .
, , . ,
. .
61
, . , .
, ,
1636 ., ( , )
1638 . ,
, ,
: ( ),
( ;
) . ()
. , ,
.
,
.

. ,
. ,
.
.
,
, .
, ; .
, .
,
,
,
.

. . ,
, -
62
(1564 1642)
,
. ,
(1602 1675), . ,
, .
,
, : , ,

(, , ,
,
, ),
, . . . .
.
.
, . ,
,
.
. :
, . . . . , v(t) = cs(t)
, .
!
, .
,
v(t) = l(t), v(t) t, l(t) , t O .
, , , t = 0 O,
63
. . l(0) = 0, l(t) = s(t). l(0) > 0, l(t) = l(0) + s(t).

, l(0) > 0
( !). . , l(0) c, l(t) v(t)
. , !
, l v v(t) = l(t)
. , l(0) = 1.
l(t1 + t2 ) = l(t1 )l(t2 ).
. t1 .
t2 ( t1 + t2 ) O
l(t1 ) , t2 . ,
l(t1 + t2 ) = l(t1 )l(t2 ). !
: l(t) = et , e = l(1), . . O
t = 1. , e O
t = 1, , v = l, , e > 2 (!).
e = 2,71828 . . . ; e .
, v(t) = kl(t),
.
a t, l(t) = a,
() a ( ln a)1 . ln ab = ln a + ln b.
, 1614 . , :
.
,
, , , .
, .
1
.
64
(1564 1642)
2.
1979 . , 1633 .
, ,
. . . ,
, . 1979 .
, ,
II ,
, ,

, ,
, . 1980 .
, . II
(1962 1965). 400- 1964 ., , , ,
. ( )
1835 . ,
, , .
, (
). , .
XVI XVII . IV . . ,
,
, ,
. : , ,

.
, , ,
65
, - .
. II . . , .
, (), (), ,
. . ,
.
(14731543). ,
:
, ; , ,
; .
,
. ,
( ), ,
-, ,
, .
, .
,
. : , . .
,
.
. . .
( )
(, ),
.
. , -
66
(1564 1642)
. !
.
III. ,
. .
-, , , ,
.
,
, . ,
, ( ). ,
, .
, ,
, (, , ).
, ,
. .
: ,
, ,
. ,
, ! ,
, . .
, (
1597 .). XVII ,
, , . 1610 .
: (
). .
? , -
67
, .
,
,
. .
. ,
.
. .
180 , , ; ,
.
,
. 1609 . .
- , . .
, (
), .
,
.
.
1608 . , ;
. ,
, , .
- . 1609 . .
. IV
, ,
, , . -
,
. , , -
68
(1564 1642)

, . . , .
. . . , , ,

, , ,
.
, , .

: . . . , ,
, ,

, .
,
, .
.
, ,
, . ( , ). 21 . , 24
. . ,

.
,
(
).
, , ( ). : , , . ,
, , ,
69
,
. , , .
(. ) 1611 .
; .
,
: ,
(- ,
, ).
: , . 12
, .
. 20-
, , h. . .i,
. 1609 . ,
, , , , ,
, , . , , .
. ,
(
). ,
, .
, .
: . . . , , . . .
, , . . .
, 7 1610 . -
70
(1564 1642)
. .
, , -
. , ,
. !
, . . . : ,
. , . 9
. 10 11
, 13 , , .
: ,
,
. ,
. :
,

.
, , , .
, ,
.
2 , , 12 , ,
, ,
, , ,
, , , , , ,
,
-
71
. . .
.
, ,
, . .
II,
.
,
. , .
: ,
, ,
, , .

. .
, .
: ,
, , ,
, , ,
.
(, , , ),
, .
.
, . ,
, ,
. ,
. 14
20 ,
- ,
. IV.
, .
, :
72
(1564 1642)
, . ,
: ,
( 50
, ).
. , . ,
.
, , , . ,
, . :
, , . .
, , . , . . ,
, ,
, . ,
,
.
. 19 .
, .
, :
. . . , ,
h. . .i, .
, , ( ) , ,
, , , -
73
. :
, : . . . , , , , , ,
,
,
, , ; , ,
- . !
, ,
, ,

.
II ( ) . : ,
, ,
.
, ,
, ,
,
.
, , : ,
,
( , )
, , ,
- .
,
!
( , ). ,
, -
74
(1564 1642)
:
. :
,
, . . . , ,
. . . .
.
: .
( ) :
. 1610 . ,
.
. .
,
. ,
, :
. . . ;
.
.
. , ( ).
: , ,
. . . , , . . .
. , II,
, ,
. , .
. , ! .
,
75
: . , ,
. .
( , ). ,
, , ,
.
. ,
( ,
).
.
!
. 1610 , , -:
. 25
.
.
,
: , , ,
h. . .i,
, .
: . :
(),
.
.
II , :
, .
, . , ,
. , ( )
.
76
(1564 1642)
. ,
. , . ,
1655 . , 92 , , ,
.
,
. .
: ,
.

. ,
, .

, .
,
. ,
. , , ,
( , ).
, ,
(-, )
( ). ,
, ?

5 1610 .: ( ) , ,
, , h. . .i, , ,
. .
10 :
77
,

. , ,
: ,
!
, , .
,
, . ,
. , ,
, , ;
. , ,
, : , , ,
( , )
, , ,
. , ,
, , ,
. . . .
,
! .
, , 1610 .
, 1610 ., 1613 .
;
. , , ( ).
.
78
(1564 1642)
, ! , ,
,
(, ). ,
.
. 29 1611 .; , ( , ). : , , , . , -
, . 21

( )
, , , . 24 ,
. (, , )
( ,
).
14 ( )
(),
, .
, .
: , ,
, - , .
; .
(
).
. , ,
.
79
,
, ,
. ,
. : . . . ,
, ,
,
. . . . ,
: ,
,
, ,
, , , . -,
.

:
, - (
, ).
.
: , ,
, , , ,

, . ,
, , .
. ,
. ,
. , , - . . ( , ).
. ,
80
(1564 1642)
, , ,
. , . , ,
, , , ,
, . ,
,
.
, ,
!
,
,
. , . ,
. ,
,
, , .
. : , .
,
- . , , .
,
. . . , .

. ,
, , ,
. : ,
, . . . , .
81
,
.

,
: -
, ,
-.
, . , ,
. (, , ),
. ,
( ) .
, , ,
. . . , ,
( , ),
, .
, .

; , ,
, .
( ,
!).
, , , , , ,
. :
, , ,
,
,
82
(1564 1642)
, ,
!
. 1612 . , ,
.
,
: , , ,
, h. . .i, ,
, , ,
( ). . ,
. . .
, . : , , , . . , :
!.
. 1614 . , :
,
, ,
,
, . ,
. , .
,
(
).
1615 . ,
83
.

: . . . , , ,
, , . , ,
, ,
. . ,
h. . .i ,
-,
,
. .
1615 . . ,
,
.
. .
, .
.
.
, , . ,
.
, ! ,
,
. : , ,
.
, 24 11 -
84
(1564 1642)

. . 5 ( ) . .
,
, ,
( !). , , .
, , ,
: ,
, , ,
, , ,
, , . ,
V. , ,
, . .
. ,
.
? , , ,
,
: , ,
,
, , , . .
,
. , ,
. . . ,
. ,
. . -
85
V, XV
, , 1621 .
, 1623 . VIII
, , , .
. 1623 .
, . .
, 1624 .,
. , , 1616 . ,
8 .
. , ,
;
, ;
.
, ,
.
, , ,
,
: . . . , , ,
,
. !
,
, , ,
( ): . . . ,
, ,
.
1624 .,
1625 . . ,
, -
86
(1564 1642)
. ,
,
, .
, : VIII
. ,

. ,
, ,
, , ,
. !
, ( )
, .
. , , ,

. 1597 ., , ,
. 60 , .
,
. , , , ,
, ,
.
, .
,
.
. ,

. -
87
,
.
;
, , .
1630 . : ,
, , ,
. ,
. 1630 .
.
, , , -. , ;
. , -
, .
,
.
, . -,
.
, . VIII ,
,
, .

, . , . .
( ) ( ) .
, -
88
(1564 1642)
.
,
, . , -, ,
, , . . , , . . .
22 1632 .
,

, ,
,
, .
, , , . ,
.
, , . - .
,
,
h. . .i
, ,
,
,
, , . ,
,
, , , , -
89
. ,
: , . .
, - . , ,
, .
. -,
VIII. ? ,
? ,
.
,
, . ,
, . , ,
, .
, , -
?
1632 .
. . . , ,
, , , ,
.
VIII .
1633 . . 13
, 12 . , , -, . . ,
, , . ,
90
(1564 1642)
.
22 -- ,
70 , . , ,

, ,
, , (
!) .
: . . . , ,
, ,
,
, . . . , .
, ,
, , .
, -, ,
, , . ,
; .
,
, . , .
,
.
VIII
. : . . .
, , .
(
).
.
91
,
? : 70-
, ,
, ( )
( ,
, ,
). . ,
: .
, . ,
, . ,
1616 .
( ).
- ! , , , , .
, ,
1635 . . :
,
, .
! : , , ,

.
,
, , ,
.
,
,
. , . ?
: ,
,
92
(1564 1642)
, ,
! ( 1616 .
): ,
,
.
,
,
.

. . ,
, , 1637 . : . . . ,
,

,
, ,
, . -

,
. -
,
, .
. , , 1635 .,
, , . ,
, . ,
XVII
. ,
, -
. , , : , , XVI (, ).
93
,
.
.
(, 1/2 )
100 000 II ,
100 000 XIV, 20000 , 100 000
. .
.
(II
. .): ,
. , , 15 , 1 (360 /24 =
15 ). - , , .
,
? . , !
, ,
.
- ,
. ! ,
? , (
). :
, ,
: ,
, , ,
94
(1564 1642)

. . . , , ,
. ,
,
1610 ., .
, , ,
. , ( 42,5 ).

.
, . (, , ),
- , , .
1636 . ,
.
. . , ,
, . , ,
: , ,
, , , ,
,
, ,
.
, , ,
( ).
95
.
,
, , . .
.
,
.
. :
, , .
. . 1637 . ,
- .
, ( ).
,
. - , -, , . , .
,
. . ,

,
. . ,
,
.
. . , , , , .
, ,
96
(1564 1642)
. ,
.
, , , ,
.
,
, : , , ,

, , ,
. , ,
, ,
.
.
, . ,
.
,
. ,

. -, , , . , , ,
.
-, , , , .
!
() , .
,
. -
97
, , .
, ,
(), . ,
, ( ). ,
,
.
, ,
. . ,
.
()
. ,
. . (
) .
: , . ,
.
(, ,
). ,

( ). ,
, ,
. ,
, , , , .
, .
. , ,
98
(1564 1642)
.
-
. 1685 .
, , ,
T 2 R3 (T , R
), . ,
, .

. , ,
. 1774 .

.
1789 . , . . , ,
,

. ,
.
.
. . : 92- , 1670 .
, 150 . , :
. , XIV, -
(1564 1642)
99
(16251712) , .
. , ,
(), ,
,
, ,
. .
:
.
146 . 149,6 .
8 . , .
, XVII
.
, .
, , , . 1672 .
( ). ,
,
,
. ,
22 ( 42,5 ),
. -,

, .
.
1672 . ,
, (16441710). (, ).
,
. , -
100
(1564 1642)
, ! XIV ,
! , , ,
. ,
- ,
,
.
, ,
.
. ,
(, ).
.
, , .
, . ,
. , , ,
, ,
, , . ,
, , ,
, . ,
,
. ( ,

1/100 000 .) , ; , ,
, .
, -
(1564 1642)
101
. , ,
, , ,
. ,
, , ,
,
, , . ,
, ,
,
, . ,
.
. . ,
, 22 , , , .
.
.
, ,
(146 . ). , , 292 . 1320 (22 ).
221 200 /.
- ( 149,6 .), , , -
( 16 36 ). 300 400 /,
. ,
.
1676 .
, ,
. , 10 . , -
102
(1564 1642)
, , .
. ,
, ( ).
,
, , .
!
. ,
(16561742). , 1728 . (16931762)
. , , .
, 10 000 , , . ,
, .
1849 .
, , -1
-2 , . . : ,
. ,
,
, .
, . , ,
.

,
, !
,
(1564 1642)
103
,
. . . .

, XVII .
,
,
XVII . (1629 1695)
. , .
, : 17- ,
,
. ,
, . ,
, .
, , , , 92-
( 20-), , .
, 1610 .: , .
, , , (
), . 1655 . ,
. , ,
104
(1629 1695)
105
- . .
, .
, ,

, , ,
. , . , ,

,
, (. . 60).
.

. ,
.
:
( )
. , :
.
, , :
1656 1693 . , ,
1673 . ,
, , -
106
(1629 1695)
. ,
,
;
( ,
, . .).
, ,
.
. , , ;
. .
. , ,
, , : . . .
,
, , , ,
.
.
, , ,
( . . .),

, .
, (
, ).
.
,

. ,

.
(1629 1695)
107
. . , ,
, . . , ,
. .
. 5 1636 .
. . 1641 .,
. .
, 1649 .,
, . , .
1657 . 27- , , .
12 1657 . : , ,
, .
, 16
, . 1658 . Horologium .
, . , , XVII

. ,
(. ).
. , ,
. , , .
108
(1629 1695)
, . ,
, ,
. ,
.
,
.
, .
(. ), , - . ,
(1641 .),
.
, , , ,
, .
. , , .
,
, . , , , , . 1673 .
: , , ; ,
, , , ,
, , .
,
50 ,
.
, (

). -
(1629 1695)
109
.
1693 . .
,
,
.
, .
:
,
, .

, .

.

, , , 60 ( ,
). 1673 . ,
90 , 34 29.
, .
,
.
. 1658 . ,
.
. 1659 . ,
: , , XVII .
; ,
.

: -
110
(1629 1695)
, ,
. ,
,
.
. , .
. , ,
.

(, 5 1659 .).
, 1659 .,
. , ,
, -
. , , , ,
.
F.. = mv 2 /R, .

, ( , ) ,
.
,
.
.
, , . l ,
, R . ,
mv 2 /R = mg tg . v = gr tg .
(1629 1695)
111
( T = 2R/v)
s
s
r
R
l cos
u
ctg = 2
= 2
.
T = 2
g
g
g
u = l cos .

.
, :
( ) (
).
, .

, . ,
, , .
, (
py = x2 y).
(),
( ), .
, l , u .

-
.
, py = x2 u (
)
p/2. ,
:
p
T = 2 p/2g.
112
(1629 1695)
,
, , . ,
,
py = x2 ,
. , ,
l ,
.
.
y 2 = ax3 +b, , ,
a, b , ,
,
. ,
.
, 1687 .
,
, , , . .
.
, . .
,
.
, , , .
,
(1629 1695)
113
1658 . ,
. .

.
, .
1 .
: ( 17
. .), . ,
, , ,
,
. . . , , .
, h. . .i,
, ,
. , , , , , ,
,
.
, , ,
, . , ,
, ,
,
, , , , , .
, , 1
,
, ,
, , , ,
.
114
(1629 1695)
, ,
, , , ,
. , , , , :

, .
, , ,
,
, 1/3 ,
.
.
, ,
: ,
( ). ,
, .
.
. 1673
.
,
.
,
. 1661 ., 1663 . .
, ;
. ,
,
. 1687 ., ,
.
, 1679 . ,
(1629 1695)
115

. 1735 .
. , 20 .
.
300 . , .
. : , , , (
).
. ,
, , , , .
,
. . .
, , .
, . , , ,
, - , , ,
.
,
.

;
. -
116
(1629 1695)

,
.
. BH ,
. A , AB,
, EF , VIII . AE ,
; BAE EF . BCF , AB,
. F .
DH , BCF , ,
F , .
, , K.
,
, , .
, EF
(1629 1695)
117
4 , . .
2
, 1/2 .
; 27/16 ; AE,
EF . , ,
, AE.
, 1
I
, ,
.
II

,
.
III

, ,
, , .
IV

, , .
1
. : m , F , T , R
, v .
118
(1629 1695)
V
, , 1/4
, , . .
, , , .
[ H = R/2,

v = 2gH = Rg, F = mv 2 /R = mRg/R = mg.]
VI
, () ,
, , ,
.

,
;
, , h. . .i,
, , , ,
, ,
.
1.
, ,
(1588 1648)
. ( , , ), . ,
, . XVII ,
, .
. ( ),
. ,

, .
XVII :
, (,
(1622 1703), (1601 1665), (1596 1650), 119
120

. 2.
(1602 1675) ) ,
1673 ,
.
. .
.
, , ( ),
Ox, ( )
Ox. ,

A0 = (0, 0) (. 2).
r , y = r. , , , !1 ,
, ,
r. t
Ct = (tr, r),
Bt = (tr, 0). At t (
At ). , ,
: ,
0 t ( OBt , . . 2)
Bt At , (
1
, , ,
.
121
).
t Bt Ct At t ( ), tt tr. Dt At
, Ct Ox,
Et At ,
Ct Oy (. 3), ( )
Ct Dt = r sin t,
Ct Et = r cos t
(, t > /2, t > ). ,

t
x = rt r sin t,
y = r r cos t.
, t = 2 OB
, Ox,
. ,
2r.
, (rt r sin t, r r cos t),
. : x y
At t.
, Ox, , , y = 2r, ,
. r
( ). ,

(0, 0) ,
.

(x, y), x 6= 0, r ,

, (0, 0) . 3.
().
122
.
, ;
. , , . ,
,
,
. .
.
t0 ,
( t = t0 ).
. ,
XVII , , ,
( ). ,
,
.
.
O .
t At , r(t)
OAt . r(t) t
.
t r (t); , r (t) . |r(t)|
.
, , r(t) r (t) , s(t) s(t).
1. , s(t) =
= gt2 /2 s(t)
= gt.
2. , R O,
O. r (t) , , |r(t)| = 2R/T ,
T ( ). ,
T = 2 |r(t)| = |r(t)| = R.
123
. r1 (t)
r2 (t). , r(t) = r1 (t) +
+ r2 (t), . , r (t) r 1 (t) + r 2 (t),
() .
;
.
r(t)
. , O = (0, 0), x(t), y(t) r(t). , r(t) x(t) y(t) . x(t) y(t)
r(t) ( ). 2
R = 1, T = 2, r(0) Ox, r(t) = (sin t, cos t), r (t) = (cos t, sin t), ,
s(t)
= sin t s(t) = cos t, s(t)
= cos t s(t) = sin t. , , ,

sin t cos t.
.
(1564 1642) , , .
, .
. .
1, 2 .
1. , , At : At = (x(t), (t)) = (vt, gt2 /2),
(0, y(t)) = (0, gt2 /2).
, (u, v).
{x1 (t) = ut, x2 (t) = vt} (u, v) {x2 (t) = 0, y2 (t) =
= gt2 /2}. :
{x(t) = ut, y(t) = vt gt2 /2} (
O ).
2. , , ,
124
(u, v), (x(t), y(t))

(0, y2 (t)) = (0, gt2 /2).
, , , , .
.
,
,

r1 (t)
O

r2 (t) l,

,

(s(t)). s(t)
-; . 4.
, (),
, . : s(t) = ct.
, , r 1 (t) = r 2 (t) = c (.
2)1 .
.
t At (. 4). r 1 (t)
, r 2 (t) ; . ( ) r (t), , .
3. , At
Ft .
( : r (t) At Ft .)
, |r(t)| : , (
1
c = 2R/T , R , T
. , T = 2, c = R.
125

. 5.
r 1 (t) r 2 (t) ), , l (
r 1 (t) r 2 (t) . 5).
,
-

.
, , ,
,
. ,
. 6.
, , . ,
. ,
. , .
. , At
(. 6)
F . 6. Bt ,
F Bt . At Bt
( ; , , ,
), y At y = Et Bt = 2r sin2 .
:
r
y
sin =
.
(9)
2r
126
. , r
, (0, 0) (9).
. .
, . .
,
. ,
, .
,

( ), , .

; ,
.
, - .
.
1. k
k 2 ,
k
k.
2. (. . ,
) (
).
3. , , ,
, (
1635 (1598 1647) ).
, ,
,
l (, ). -
127

)
. 7.
, ,
. .
( , ), .
, , .
, .
, r =
= 1. At
(. . 6 . 125) Et
. Et

x = t, y = 1 cos t = 1 + sin t +
.
2
, Et t, . ,
( 1 /2 ).
.
,
XVII , , . . . ( ,
).
(. 7
128
. 127): , . 2
2:
(. 7).
. y = 1 cos t
At Et | sin t| (. . 3). ( t) , ,
(. 8). , . . /2. , r = 1 2 + 2(/2) = 3 ( , 3r2
r 6= 1).
.
:
, ,
1/4
. 8.
. , .
. , l
. , ,
, ,
(
).

:
1) , ();
2) ,
.
129

. 9.
( ).
, , . , ,
H, , H
,
, H. , T (H) H. ,
, , ,
.
( ), (
, 1658 ) ,
. !
, ( : ()
,
).
,
(. 9; r )
;
H ( C0 ).
, B
( ). 2 C2 , C0 ,
T = 4 ( ) C0 .
H.
130
t Ct h = h(t). r (t) t
Ct ; |r(t)|
( ) :
m|r(t)|2
= mg(H h(t)),
2
. .
|r(t)| =
2g(H h(t)).
, C0 B 0 . t Ct0 , B 0 (. . 9),
C0 B 0 H. w(t) t ( Ct0 . 9)
r (t) : w(t) = |r(t)| cos ,

. p
p(. (9)) cos =
(2r y)/2r y = 2r h(t),
cos = h(t)/2r,
r
w(t) =
g p
h(t)(H h(t)).
r
,
. ( !),
H
, w(t). , C0 B 0 , Ct00
,
h(t). Ct0 Ct00
p
h(t)(H h(t)).
,
. 9 ( : OCt00 , Ct00 p

), , (H/2) g/r,
Ct00 , w(t). , C ,
C 00
131
p
g/r ( H!). p
= r/g C 00 C0 B 0 ,
C 0 C0 B 0 , C C0 B. ,
(. . H),
:
r
r
T = 4 = 4
.
(10)
g
,
,
, H , (
) . H = 2r (9)
. 125.
(10) p
(T = 2 l/g,
l ), (10)
. , (10) . ,
, ,
l
l . ,
l = 4r ( ; ).

(10) r = l/4,
p
: T = 2 l/g ( ).
. , () , . , (. 10),
.
, .
132

)

)
. 10.
, , , ,
.
, (
) . , L, O l (. 10).
, M , . M L; M L, L
M ( , l).
.
M B, BA L A AO L l (. . 10 L ).
,
M B AB,

. . AB L
A M B. , M . ,
. 11.
( . ). -
133

. 12.
A ,
(. 11); A; B ; B
A , BA.
, , , ,
,
L , . AB M B.
,
(, )! ,
M
L. : ,
, ,
(, ).
, . ,
, 2r
(,
; . . 12 ).
134
, r = 1, l l0
, O O0
(l0 l; O0 O). l C
( ), l
C. C 0 C 00
, A A0
. CC 00 A OC; C 0 A0 ,
O0 C 0 . C 0 CA0 = C 00 CA, A0 , C, A
. , CA0
, CA (AC 00
).
,
, l 4r
( l
). ,
4r (. ).
. .
, , ,
. : , ,

.
. ,
,
.
, ,
; , (4r)
, , , 8r. 1658 ; , ,
.

135
, .
, . , (. . 126), ;
. ,
; ,
,
XVII . ,
( , , ). , ,
. ;
,
, , ( , ,
, , , ).
( 1657 , ): ,
, ,
ay 2 = x3 . , ,
: . , y = x2
x 2/3
1
.
y = +3
2
4

.
, 1673 .

.
136

1. , , , ( ,
).
2. L ( ) A,
L. L B, AB .

, r : F (r) = kr, k > 0.
, (.
) , :
( ) (
), ( , , ,
).
.
2.

, , . , , , , , ,
.
. () ; ,
,
. .
(. 13); k = /r, R , . k = 0
137
, , k = 1 .
. 13.
4. , .
, , ,
. R . ,

R ( ).
.
( , ,
, ). , (. 14). ,
, . k = /r > 1.
, ,
(|r1 | = , r 2 = r, > R).
,
?
. ,
.
, , -
. 14.
138
. ,

. , ,
(, , ). , (,

).
.
.
.
,
, , ,
.
.
, . -, , , , . A, B AB, C AB.
. ( ,
),
.
: ( ). ,
t0 , , r (t0 ) , , r (t0 ) 6= 0,
t0 (
).
t0 -
139
. , ,
t0 , ,
.
t
;
) ( );
) Ot , ; A Ot A, A Ot . (
t.)
, , , ) )
, (
). ), ).
, ) A B
BA. ) ( ,
Ot
). Ot
t. (

.)
Ot ,
t ( Ot At ), , , . ,
t ,
,
Ot .

. L, ;
L ; . ,
C, , -
140
. 15.
; C ; C . , ,
, ,

(. 15).
(
). ,
.
,
() , . . .
. ,
( ,
). XVII ; , ,
, ( , , ).
. ,
. r -
141
R.
() .
k = R/r (. 16 . 142). k , , ,
k k
k . k = 1 ( ). k = p/q
, , q , p
. k
, ,
. ( ,

{R 6 OA 6 R + 2r},
, .)

.
, ( ) ,
.
.
. A (. 18 . 143),
B, C, BA
BC; ,
R
BC
=
= k.
BA
r
( ) ( )
(. 17 . 143; k).
5. A O1 ,
, , O;
OO1 = r2 , O1 A = r1 .
; v1 v2 . ,
142

k=3
k=6
k=
1
2
k=
k=
2
3
. 16.
5
2
143
. 17.
A -
( , ). ?
. , r R > r, (, ).

R, r < R.
. , (.
).
6. ,
. 18.
5, ( , ). A?
, .
: (
).
(-
144
, ,
).
,
.
3. ,
. XVII , .
,
, . ,
, ,
. , , ,
,
, H , (
, |v|2 = 2gh. ,

.
, A B, , A, B
( ; , ?) M L, , L
M (. . 19), A B
M , L ( ). , , ,
, ,
.
, ,
A, B ( ), , ,
145
( ). ,
, .
. XVII .
,
:
,

?

,
,

. 19.
. . . .
A B
. ().
( , , ),
, , . 1696
, . ,
. , ,
. ,
,
.
, , , .
: !
, -
146

. 20.

, , ,
.

, . ,
, .
,
. , .
. ,
, , , , ,
. ().
. 140 . .
,
1621 , :
sin
= k,
sin
k ,
.
1650
. ,

147

. 21.
, (. 20).
, ,
,
. , , ,
,
. , ,
, , .
,
, ,
, . ,
. (
).
l ( ),
c1 , c2 ; A1 A2
, l. l B, sin 1 / sin 2 = c1 /c2 , 1 , 2
(. . 21).
B . C l. CE CF A1 B A2 B
.
ECB = 1 , F CB = 2 , BE
c1 ,
BF c2 . , A1 BA2 ,
148

. 22.
: A1 E c1 F A2 c2 .
A1 C A2 C A1 E
F A2 , A1 CA2 , A1 BA2 , ,
C .
, ,
1 .
,
, , : c1 , c2 , . . . (. 22),
, i ,
, ci ,
, sin j /cj = const . , sin j /cj 6= sin j+1 /cj+1 j,
:
( ), ,
, .

, ,
(. . ) : c(y)
1
, 1672 1673 .
149
( y = 0 ,
), ,

L,
sin (y)
= const,
y
(11)
(y) , ,
L y, .
, , (11) ,
,
(
). , , , , |v(y)| = 2gy,
y , ,
, ,
.
. ,

, L, ( ,
),
sin (y)
= const,
(12)
(y) L,
y.
,
(12).

! XVII
, - .

!

. 23.
150
, (y) , , r (
{y = 0}
p r)
y , sin (y) = y/2r
(. (9) . 125). , ,
, . , ,
A B ( ), ( ) (. . 23),
A . () ,
r B .
, ,
. ,
, ( ),
.
,
A B !
, , ,
,
.
. . ,

c(x, y) = k H y (. . ,
),

{y = H}.

, .
3 7. c(x, y) = k(y
a). ,
{y = a} (
151
).
3 8.
(x, y) =
k
.
ay
, .
y. ,
, ,
, -
, L,
sin (c(x0 , y0 ))
= const,
c(x0 , y0 )
(c(x0 , y0 )) L
c(x, y) = c(x0 , y0 ).
3
c(x, y) =
p
9.
= k 1 r2 , r =
x2 + y 2 .
, ,
1 .
3 10. c(x, y) = kr.

, (.
. 136).
7 10 c(x, y) ,

.
,
.

. ,
,
152
( ).
,

( ).
,
( )
,
.

-
, .
, .
. (
). .
,
: U = U (x, y).
|v| (x, y):
r
|v(x, y)| =
2
(E U (x, y)).
m
,
k
c(x, y) =
.
v(x, y)
, , ,
(
m U (x, y)). ,
,
.
, 8
, .
153
.
, U (x, y), |v|, y. ,
, ,
,
|v(y)| sin (y) = const,
(13)
(y)
y. (13) (11) . (
,
, , ,
, .)
, (, , , ), .
XVII .
, , . ,
, , , , , .
, , , , ,
, . . ,
, .
154
. 24.
, , , (. 143) . ,
.
. R, r < R,
. ,
R r,
r (. 24).
R r .

, ,
,
, ,
, .
, (R = r + ) .

. ,
,
A . 25.
(. 25). ,
155

)
)
. 26.
. B, ,
( ), C,
AB BC ( BC
) . 26.
, C 0 ,
( ), , B 0 ,
AB 0 B 0 C 0 , (. . 26).
, B
B 0 ( ), C () C 0
() (. 27). (
, B B 0 .)
B 0 , AB BB 0
/r: BC

)
)
. 27.
156
BB 0 .
. AB = . BC = ,
. BB 0 = r.
. B 0 C 0 = . AB 0 = r+, B 0 C 0
. O , O1 ,
B, O2 B 0 ; {O, B, O1 }
{O2 , O, B 0 } .
0 < < . (. 27) OB = OB 0 = r, O2 B 0 =
R, OO2 = R r = , OB = O1 C = , O1 O = r + = R,
BOB 0 = OO1 C = , , OO1 CO2 , O2 C = R, CO2 B 0 = . ,
C R O2 ,
B 0 C . , C C 0 . , ,
< ,
.

> . , 27
= , < < 2. , 2r
, , ,
, ,
, A1 .
2 < < 4 < 2,
A1 , A. A1 , ,
6 6 2 6 .

.
. , 1
,
,
XVII . (, ),

.

, , , , , .
:

. . . , - ,
( ). , ,
, ,

. 1805 . :
, , . 1910 .
. . ,
,

. ,
.
1
. .
157
158
(1623 1662)

.
. . .

. ,
,
. . :
,
, ,
. ( 5 )
.
. .
!
.
: ( , , , , , , , , -).
. , , - - : , , , ,
, . . .
, ,
. 4- (1588 1651)
(1623 1662)
159
. . , , () -.
,
, . (1601 1665).
. , . ;
(1596 1650) . . ,
.
,
( ,
). , , ,
. ( . ;
, ,
, .)

.
, : ,
,
. 12- ,
, ,
.
, , .
, , , . , , , . .
32- -
160
(1623 1662)
. .
, ,
.
,
, 32- ,
.
, . ,
,
, ,
. , ,
, ,
, . , (,
, , ),
,
(, ).
, 32-
. , ,
, , .
. ,
12
( ,
, ): ,
, .
10 . :
, .
(1623 1662)
161
, . 13 .
,
, . (
1631 .).
(1588 1648) 1 . ,

( ).

. :
, .
. . , 1648 . 17- ,
, . . .
.

,
. . (1593 1662), , .
,
(1639 .) , . ,
.
, , , . .
.
8 .
1
, 1665 .
162
(1623 1662)
Konika
,
(1585 1647),
,

. ,

.

. 28.
( O)
. , :
(, ). , , ,
, ,
; ; .
, ( ) . , A m , m, : A ( , m)
,
(1623 1662)
163

( ,

). ,
,
,
( )
.
,
(
,
). . 29.

, ,
.
1640 . . . : 50
, 53 , (
,
). ,
, , .
L ( 29 L )
6 . P , Q, R (1, 2) (4, 5); (2, 3) (5, 6); (3, 4) (6, 1).
( .)
P , Q, R 1 .
1
, , .
164
(1623 1662)

. 30.

.
, .
.

, , (
) . , , P , Q, R
, , P , Q, R
.
,
, ;
, .
, . ,
; ,
.

, 1654 . .
, 400
. (1646 1716)
, ,
1675 1676 . , , .
,
(1623 1662)
165
: .
, {1, 2, 3, 4, 5}
m , (5). m (6) ,
(5). P
(1, 2) (4, 5), Q (2, 3) m, R
(3, 4) P Q, (6)
(1, R) m.
. 2 1640 .
, ,
. . . ,
. , , ,
, . ,
. ,
.
(
, , ).
,
. 1640 . ,
. :
. . . ,
,
.
. . ,
, : ,
, ,
. , ( ,
166
(1623 1662)
), , , .
;
, : ,
, , , . ,
, , ,
.
, 250 . :
, ( ),
.
, ; ,
.
,
. , 1623 . , , ,
.
.
1646 . .
; : , ; , , , , . , ( XVII ).
,
. . :
, ? :
(1623 1662)
167
. ,
. , ,
, .
,
, . .
,
34 (10,3 ). , , , , , 34 , . , (, , ) , , ,
. , 13,3 , , . . 76 .
, ,
.
, ,
, , . ,
76 .
: -, ( ), -,
, , . , , , , .
. , ; ,
, ,
,
, . , -
168
(1623 1662)
,
,
.
, .
, 1647 . , , ,
,
15 . , . (
.)

, .
,
, (
. . , ).
.
. : , ,
, , , ,
- , , .
- : (
. .) , ,
, , . ,
(
, ,
).

. ; ,
, . 15 1647 . ,
-
(1623 1662)
169
-: ,
, ( , , ,
), , ,
horror vacui ( . .). , , , ,
, .
19 1648 .
. ,
.
1,5 82,5 ; , ,
. , . ,
,
. , ,
---, 39 , 4,5 . , .
,
, . (
, ).
. ,
. , - , ,
.
,
( , );
(, , ): ,
170
(1623 1662)
(), ,
, . ,
; (
).
( , ). 8,5 .
,
(1548 1620) .
, ,
. , , ,
, ,
: ,
100 , ; ,
. . ,
,
.
1653 .
,
.
. 1646 . , .
, :
,
. -, , .
(1585 1638),
(1623 1662)
171
, ( ).
: ,
, , , ,
. ,
. . .
: ,
, , .
, , .
1651 . , ,
( ,
,
,
).
,
. ,
, .
,
.
, . , -,
, ,
, . ,
.
, ,
, (). , ,
, ,
. ,
172
(1623 1662)
, ,
,
, . , , ,. . . ,
: 24 25 .
, . , , 25, .
. , (
) ;
, .
,
, ( ,
). , . . .
. . . .

, .
29 27 1654 .
( , ). , . ,
, .
: , : ,
, . , :
.
1654 . .
, ,
, XVI .
k1
k
Cnk n ( Cnk = Cn1
+ Cn1
).
, , -
(1623 1662)
173
.
1654 . ,
, ,
.
.
,
. -
, : ,
.
. 1654 .,
, , . , ,
, ,
, .
23 .
, ,
: , ,
, . . . .
; .
. , ,
.
1655 .
- ( ),
. . . , 23 1656 .
23 1657 . ( 18 ). .
(la montagne)
--. ,
, (
15 -
174
(1623 1662)
, ). , ,
, ,
( ,
), , , 1660 . .
. . ;
: , .
, .
.
, , . ,
. , , ,
( ,
). 1667 .
. ;
. , ,
XVII .
: ,
.
,
, .
,
. ,
(1865 1963) ,
,
, , . ,
(1623 1662)
175
,
.

. 1654 .
, . 1657 . (, , ), . . . .
, ( ),
. ,
. ,
, ,
( ). ! :
.
: , , . . . .
( : ,
). ,
.
. ;
. , ,
,
, , .
.
. . .
1658 . - ,
. , .
176
(1623 1662)
. . . . . ,
, ,
, , ,
, . 1658 . , , , .
(1629 1695),
, (1616 1703), . .
,
, . , Amos
Dettonville , Louis de Montalte (
, , XVII u
v ). 1 .
60 .
. . ,
. ,
. , ,
A,
() B A. ,
: , ,
.
, , ( , . .).
1

(Salomon de Tulti) , (
).
, , .
(1623 1662)
177
, . ,
, ,
, ,
,
, .
,
, ,
; ,
. .
,
, ,
. . : 1655 . 1658 .
, ,
, , , ,
.
; ,
, , ,
. , -
-.
. 1659 .
, . 1660 .
;
. 10 .
: . . . , , . . . ,
, ;
178
(1623 1662)
. . . , ,
,
, , .
, ,
, . ,
, ,
. . . . , , , : , ,
.
. . . . 1660 .
( 37 ),
.
, . :
, , , , . . . . ,
, , . . . : , , .

: . - :
, ,
. ( !). . . : ,
, , .
!. .
: , . : .
, ,
, , . : . : , -,
, ; , ; , . . .
(1623 1662)
179
?. . . ,
,
, ,
, . ., , . . .

.
? !
:
, .
.
. , .
, ( , ),
( - , - ,
, ).

. , , . , ,
.
. ,
. .
. , .
. . .
, - -
180
(1623 1662)
, , . . . , : , . . , !. . . , !. . . . . .
: . . . . . . .
. . . . .
. ( 200 ).
. . , .
19 1662 . 21
--- : 21 1662 .
, , ,
-. 50 , 20 .

,

, - ,
.
1684 . Acta Eruditorum, 1682 .

( , , , ),
(1646 1716) ,
,
, ,
. , ,

XVII .
. . . .
? XVII (1564 1642)
.
,
? , .
,
.
,
(?) .
,
181
182
(1646 1716)

. : , .

. .
,
: . ,

. XVI
.

.
. ,
. (
XVII ), ( ),
(), . ,
, .
, XVII ,
. ,
,
(1571 1630). 1616 . -
(1646 1716)
183
,
, . ,
, . ,
, , ,

,
. ( ,
) .
. : h. . .i
, . :
. :
( . .) , ?. , ,
.
, , (1616 .).
, ,
.
, ,
, .
. (. 1598 1647) .
(1635, 1647). ,
,
( ). , : ,
,
184
(1646 1716)
, h. . .i
,
, ,
. ,
, !
.

y = xn (
Rb
a xn dx). n, 1635 . 1647 . n = 9.
(1601 1655)
n 6= 1 ( 1644 . , 1629 .).
. 1644 .
: ,
. . . . . . , , .
n = 1, ? :
Rx
( 1 dy/y =
ln x). , - ( 1647 .). (1550 1617) XVI
,
. (!)
.
,
( ,
), ( ).
, .
, -
(1646 1716)
185
, ( 1 x2 )
() . , ( ).

.
,
.
XVII . 1629 . (1596 1650)
, , ,
.
(1602 1675) ,
, .
50 60- , ,
, ,
. , . 1659 . :
, ,
, . ,
, . !
, , (
) 1665 .
. ,
.
1668 . (1620 1689),
, :
Z
0
dx
x2 x3 x4
= ln(1 + x) = x
+
+ ...,
1+x
2
3
4
186
(1646 1716)
,
( ln 2 ). , (1656 .) (1665),
. , . , (1638 1675)
, ( )
.
,
( , ),
(, ),
,
,
: . . .
,
().
60- . ,
. : .
. , ,
, . ,
, . ,
. , : ()
, . , ,
(1630 1677) -
(1646 1716)
187
, 1669 1670 .,
.
60-
. , .
,
, . ,
,
,
,
, .

, . .

,

. ,
, , : -.
.
: ! . . (1642 1727)

(1665 67 .) , -
.
.
:
, - ,
. !
.
, , .
188
(1646 1716)
( ). . ,
,
, ,
( ).
,
() .
. .
(1 + x)k (
) k.
.
1666 . , 1669 .
, . 1670 71 .
,
,
1704 . -
, -
, .
,
(, ). -
,
.
, . , 70-
. , ,
(
. .) ().
.
, .
, , ,
. . .
,
(1646 1716)
189
. , (
).
, !
13 14 , ,
. : ,
. ,
, ; ,
.
:
, , ,
. ,
, ,
, .
, ,
, . XX ,
, ,
, .
, .
18 , . 20
:
.
:
,
;
.
. , ,
. -
190
(1646 1716)
. , . , 1717 .

,
.
, .

. . . ,
, , : .
. , . ,
: , .
. ,
,
, .
, , ,
.

. 1666 . , ,
: .
. 1676 .
,
.
. 1672 . , . a1 +a2 +. . .+an +. . .
b1 , b2 , b3 , . . . , an = bn bn+1 .
a1 + . . . + an = b1 bn+1 . ,
(1646 1716)
191
, ,
, :
1
1
1
+
+ ... +
+ ...
12 23
n(n + 1)
( bn = 1/n). , ,
.
.
: 1672 . ,
-, , . . .
. . . ,
. .
1673 . .
.
, .

. 27 ,
, ( . , 1703 .). 1673 .
, .
. . . . , , , , ,
.
. ,
. -, , , ,
. ,
, ,
,
. ,
,
192
(1646 1716)
.
,
;
. ,
, ,
1 1 1
= 1 + + ....
4
3 5 7
, . ,
( ,
, ). .

( , ),
( p
p
1 + 3 + 1 3 = 6),
,
(
).
.
, 1673 .
, . ,
.
,
.
. : .
,
.
, ( 1673 .).

( ) ,
( ;
). -
(1646 1716)
193
,
, .
, , , .
.
, . 1678 .
: ,
.
, ,
.
. ,

,
(1693 .):
,
, , . ,
. ,
- . ,
.
. : ,
,
. , dx dy, . ,

. . . , . . . , ,
. , ,
.
1674 . ,
,
. 1675 . -
194
(1646 1716)
, . , , :
, , .
(11 1675 .). ( A OX A
OX). ,
. 1676 . .
, .
, , ,
. , ,

, (. ).
,
. ,
, . , ,
. (1696 ., ) ,
:
, ,
, - ,
,
- . 1699 .: , -,
, .
1675 . ,
(1651 1708).
, . -
(1646 1716)
195
, .
,
: . . . ,
, , ,
. , ,
, ,
(1678 .).
, , , -
, .
( ) 1676 . .
, ,
, .
, ,
,
. , (), , 1000 , 20 . . ,
.
,
. ,
(5accdae10effh. . . ). .
. , ,
.
, .
, ,
. . . ,
(
). ,
( )
196
(1646 1716)
. -
( ),
.
R :
, x (1 + x) dx
.
, 1677 . ,
.
. .
.
, .
, ,
(,
). , 1676 .
. , , ,
, .
, , .
30- ,
. ,
.
, , ,
.
. ,
,
- .
,
:
.
(1646 1716)
197
1678 . , . ,
: ,
, , , , , , , ,
- . . . . 1685 . , .
, . ,
. : . . . , , ,
,
, ,
( ),
: (. ).
, , ,
( ).

. . 1682 . , .
168384 . , . -
,
. , , .
, ,
.
1684 . (
198
(1646 1716)
), ,
. , ,
( ,
). : , ,
, , ,
. .
. .
1686 .
, .
R ( , ; . ).
, .
. . , .
.
. 1685 . . (, ).
, .
, .
.
. , ,
. 1687 .
. .
: 50, 70,
200.
(1646 1716)
199
. , : ,
,
, .
, .
. (
, ).

. , ,
.
1690 . . . ,
, . , .
,
.
1687 .
(1654 1705). .
.
, ,
(1667 1748).
, .
.
(, ).
.
Acta eruditorum, ,
.
(1661 1704), . . 1692 . .
,
, 1696 .
. , , ,
.
,
:
200
(1646 1716)
, .

. 1692 . : , , , ,
,
. , 1708 .,
: ,
,
, , . . . ,

. .
. 1699 .
( ). . . 90- . 1700 1711 . III, .
,

. , 1713 . , VI .
: ,
- , ;
. I 1712 .
1711 .
.

. .
(1646 1716)
201
, , :
, ,
( ),
. , .
.
,
- . ( 1698 .)
.

. ,
( ):
, .

.
.
1695 . : , ,
. ,
.
. ,
, ,
, , , , , :
. . .
. . .
, . . .
, , ,
. . .
, ,
,
.
, ,
.
202
(1646 1716)
, , .
, !
, . . .
. . . . 1697 .:
, h. . .i ,
, , . ,
, , ,
, ,
,
. . 1697 .: . . .
,
, , , ,
h. . .i h. . .i;
. . . ,
.
( .
,
1697 .). ;
. ,
, -
, .
, ( ,
1694 .). , ,
. XIX
, ,
, .

.
. , , , .
.
,
(1646 1716)
203
, , , ; .
.
, , , ,
. ,
,
( ). . ,
. 1714 .

, .
- , 1714 . I.
, , (
). ,
,
. 1716 .

.
- I: ,
, - ,

h. . .i
, . ,
h. . .i , .
, .
-, :
,
,
.

, .
1783 .
,
20 II
. ,
. ,
.
. : ,
, , ,
,
.

: 11 1783 . . . 1 , - , . , 7 11 , 76 , 5 3 ,

.
, . 1
-, . .
204
(1707 1783)
205
. .
, .
,
. 23
. . ,
, .
, , (
) , ; , (
, . ). ( ) , .
.
( 10
h. . .i )
: , ,
,

: ,
,
206
(1707 1783)
. , ,
60 .
. I
XVII . 1711 . . , ,
, ,
.
.
. . . ,
. . . , . :
, ,
, , ,
, ,
. , 1724 .
. .
1725 . , . . I
, (
,
). .
, , , .
, . ,
- , ,
II (1727 .),
(1707 1783)
207
, ,
, ,
.
,
.
. 24 1729 . (
) .
, , . ,
. 1747 . : ,
, , , .
1730 . II; ,
.
I. , :
. , . - . ( , ,
). ,
(1667 1748) . , (1695 1726)
(1700 1782). : ,
,
( 1000 . ), ( 800 .). : . . .
208
(1707 1783)
, , ,
. , ,
!
.
1726 . : . . . , ,
,

.
4 (15) 1707 . , . , , .
(1654 1705), .
,
, . . , . , .
, .
1723 . ;
. , , . ,
, .
(
: ,
),
.
1727 .
, .

. , ,
, , , ,
. . . (. . ). , .
(1707 1783)
209
,
:
200 . ,
. , . ,
. : .
(, , ). ;
.
, . , 1727 .
. I.
. ,
. , . ,
.
. . . : . , . ,
. ,
II 1730 .
,
. . ,
() (, 400 ). .
(
600 . ,
).
.
, -
210
(1707 1783)
. : ,
, ,
, - , , , ,
. . ,
, . . , .
. . . . 40 ( ),
, (. . .
). ,
. ,
. , 1775 .
.
1733 . ,
.
, , : ,
- , .
1740 .
. ,
. 21 :
. , ,
;
, , ,
(1707 1783)
211
, ,
.
1735 ., , .
, (
) (
).
1740 . , ( ):

-, ; , . .
: ,

. ,
. . , , . ,
,
, .
. . ,
.
,
. .
, .
, .

. , ,
,
h. . .i . , :
212
(1707 1783)
,
, , ,
.
, , .
, , , ,
, , . ( II . .) ,
, . ,
.
1733 . , , I
.
.
, . ,
. . ,
(
, ).
1740 , , . , : 1200 . (
. ); , , .
;
, . ( , .
. , ,
.) ,
, , -
. 1740 . ,
(1707 1783)
213
, - .
, . ,
,
.

II, : . . . , ,
, .

. . . . , , . ,
, . 29 1741 . ,
, .
.
,
.
. , .
II . : ,
(-,
, ). ( 1744 .).
. ,
. - :
? : -
214
(1707 1783)
, , : , , ( ).
. ,
:
,

,
, .
, .
(1744 .)
.

. ,
. . .
1759 . , ;
: . . . ,
. ,
. , .
1747 . , .
: ,
, ,
. .
,
, .
,
. :
, . 1746 .
-, -
(1707 1783)
215
: . . . -
. , ,
. ,
. : ! , -
.
, -
. , , ,
,
. . , .
!
, , .
, , , , , ,
. ,
,
, . . . , ,
, . , , , .
, : ,
, a b.
, ,
, , . ,
. , , . , ,
216
(1707 1783)
.
, ,
, ,
. , .
, , .
.
, .

.
1742 . :
.
17 , 10
12 , , , , .
.
18- , .

. .
. 25
109 ( 127). :
, ,
,
(
).
,
.
50-
.
(1707 1783)
217
-, , .
. . . . , ( ,
, ).
. , . 1753 .
, ,
, 6 10 . , . --.
, :
?
.
, . . , ,
;
4000 .
. .
. , 1762
3 ,
,
. .
(1763 .) . 1746 1750 . ,
.
1763 .,
. -, ,
: , , ,
, . : ,
, -
218
(1707 1783)
. . ,
: , .
, II . :
3000 . ( , 1200 .), -,
, , , , , -
.
(
, , ). (. )
. ,
. 6 1766 .
: . , . ,
- ,
,
, .
3000 , , . ,
, 3000 .
.
1000
, , () ,
. ()
. . . ,
,
, -
(1707 1783)
219
. ,
, , . . . .
:
( ), : ,
, , ,
, . .
.
, , ,
,
.
,
. , .
.
: . ,
, . , XX, KK,
, ,
,
. , ,
( ). ,
, : , .
. 17 1766 .
25 .
. , ,
,
.
,
220
(1707 1783)
. ,
, . , -
. ( )
. . . , :
, , ,
. , . -
: , ,
, , , .
1774 . , .
, .
,
-
.
, . , .
,
, , .
, ,
. , .
: , , , ,
. 400 10 . .
1766 . , (
, ).
.
. 1777 . (III) -
(1707 1783)
221
(1747 1807), . :
,
. , , , , ,
, ! , ,

.
, ( ).
- .
, .
, 120 130 ..
.
17 . 1783 .
,
. .
: , , . 50
, , (
) ,
- . , . , .
. .
530 .
,
. . ,
20
. : 47 .
771, 1910 . 886 , : , ,
, , , , .
222
(1707 1783)
1910 . ,
: 75 . 80- 72 . .
,
,
, .
,
,
.
. , , , , . , , ,
.
.
, .
,
.
,
, . (,
) .
,
- ( )
, . :
,
, ,
, , .
(1707 1783)
223
,

, .
. ,
. . . : . . .
, , h. . .i ( ). . . ;
:
,

.
. ,
. 1732
.
: . , (III ),
(1601 1665) , , ,
.
( 1621 .),
.
,
,
. ,
.
,
(1605 1675). (,
XVII ), , .
, .
(1591 1661) . (1623 1662)
, .
224
(1707 1783)
(1746 1818) . 70- XVII

,
, .
.. (1821 1879) 1849 :
,
. h. . .i

:
. . ,
,
. :
, , , ;
, , ,
. ..
-, 1727 . . (1690 1764)
.

. . (1700 1782),
, 1778 . . . (1755 1826), , : . . . , , , , ,
?.
, ,
, , . . (1717 1783) ..
(1713 1765).
,

1772 73 .
1729 . n
, Fn = 22 + 1 n.
1732 , , -
(1707 1783)
225
F5 641.
: F5 ,
. , Fn
( ): k 2n+2 +1,
641 = 5 27 + 1 . ,
. ,
.
Mp = 2p 1 (p ). Mp
2pk 1 8l 1. ,
M31 = 2147483647.
, ( 1983 .:
p = 86243; ).
,
. , Mp
, Mp (Mp +1)/2 ( ,
). ,
(
, ). , P (n),
n . , , 41n+n2
n 6 40.
,
, ap1 1, a ,
p, p , p; , ,
: a
m , a(m) 1 m ( (m) , m m;
p (p) = p 1). , (m) ( )
,
.
. , a
226
(1707 1783)
ak 1 p k < p 1, .
a p. ,
p,
( ).
,
.
,
.
, , . n2 kp 1, p .
p = 3 (?), p = 5 22 = 5 1. , p
4l + 1 kp 1, p = 4l 1
. 1747 .
: p
kp + 2 , , p
a kp + a ? a = 2
,
p = 8l 1 .
: kp + a (p ) (
, a p)
(a )
p b + 4ak (k = 1, 2, 3, . . . ).
. , a = 1,
a = 3. a, 19-
( ).
, ,
. : xn + y n = z n
n > 2
( n = 2 ). 1738
n = 3, 4, -
(1707 1783)
227
n,
n. . 1995 .
- , , x+y = u2 , x2 +y 2 = v 4 .
, .
, , 13- : 1 061 652 293 520,
4 565 486 027 761.
x2 Dy 2 = 1, D 6= a2 , .

D
. , ,
.
, 4k +1
, ( 4k+3, ,
). , : N , N .
,
N . , 1 000 009 , 10002 + 32
2352 + 9722 . , , x2 + 2y 2 , x2 + 3y 2 .
x2 + 2y 2 , ,
8m + 1, 8m + 3, ,
, .
x2 + 3y 2
( 6m + 1).
: , N x2 + Dy 2 (D ) ,
N .
D 6 10, D = 11 ,
228
(1707 1783)
. . . D , x2 + Dy 2
. , ,
; 10 12, 13, 15, 16, 18, 21, 22, 24. . .
. 62,
, .
: 1320, 1365, 1848, , ,
10000 .
, 65 .
, .
, , , 1848.
,
, .
, , .
, .
( ) ,

.
.
.
,
, ,
,
.
, , .
, , ,
,
(1707 1783)
229
.
:
. ,
, .
,

, .
. ,
. .
.
: ,
,
.
s
1
1
1
+
+ ... + s + ...
(14)
2s 3s
n
( - ,
). ,

1 1
1 1
1 1
1 1
1 s
1 s
... 1 s
. . . . (15)
(s) = 1 s
2
3
5
p
(s) = 1 +
: s > 0 (1
ps )1 1 + ps + p2s + p3s + . . ..
p , p, ,
1, (14).
, ,
. .
230
(1707 1783)
, ,

. ,
1
1
1
. , n 1 + + + . . . +
2
n , . . (s)
s 1, (15), p . ,
, . ,

( ),
(
,
).
. ,
P
1
, ,
p<x p x
P
1
ln n<x , n
. ,
(s) s,
. ,
s 1 s (,

). (s)
. ,
, s 1 s
.
, , . ,
- - : 1979 ,
(3) , 2000
, , - ,
.
(1707 1783)
231
. .
(), , a0 +a1 x+. . .+an xn +. . ., (,
(1 + x) ). ,
, ,
n ( ). , , ,
: , ,
. . . , .
13+57+. . . = 0,
1
1
1
. . . + 3 + 2 + + 1 + n + n2 + n3 + . . . = 0. , n
1+ + +. . .+
2 3
n
, ln n,
0,577216 . . ., .
. , ,
,
.
, ,
.
. 1 + a1 x + a2 x2 + . . . 1, 2 , . . ., n ,. . . ,
x
x
... 1
. . ..
1
1
, ,
.
sin x = 1
x2 x4 x6
+
+ ...;
3!
5!
7!
232
(1707 1783)
k = k, :
1

x2
x2
x2
x2 x4
+
... = 1 2 1 2 1 2 ....
3!
5!
4
9
,
x2 ,
1+
1 1
1
2
+ + ... + 2 + ... =
.
4 9
n
6
- s = 2. . , .
.
: 1,6449340, .
, ,
2 /6
. ! 1735 .
, (4) = 4 /90,
(6) = 6 /42 6!. , (2n) = cn 2n
c2n .
, ,
.
, .
S(n) = f (1) + f (2) + . . . + f (n). (
):
Z
f (x) dx +
S(n) =
0
f (n) f 0 (n) f 00 (n) f 000 (n)

+
+
,
2
12
720
30240
, ,
. ,
, (1)n1 cn /22n1 . !
(1707 1783)
233
. Bn , .
k- n (Bn ), ,
B2n =
(1)n1 (2n!)cn
. , z/(ez 1)
22n1
z z n Bn /n!.
, , ,
.
, (2n) . , .
, 1 sin x
=
.
4
1 1 1
1 + + . . .,
3 5 7
. : ,
,
. ,
. ,
. , , .
,

sin x (, ).
. , s(x) = (1 x)(1 x2 )(1 x3 ) . . ., ,
:
s(x) = 1 x x2 + x5 + x7 x12 x15 + x22 + x26 x35 x46 + . . . ;
.

234
(1707 1783)
. : 1, 3, 2, 5, 3, , 7, 4, . . .,
: , : k-
1
m = (3k 2 k), xm (1)k . 2

:

(1x)(1x2 )(1x3 ) . . ., ,
, ,
,
- .
, , . . . . ,
(3k 2 k)/2 ( , I );
.
, . am (bm )
m () . , xm
(1 x), (1 x2 ),. . . , ,
xm am bm . ,
, , , am = bm m, (3k 2 k)/2,
|am bm | = 1 ( ).
,
.
s(x) (n) n. s0 (x)/x,
(n) = (n 1) + (n 2) (n 5) (n 7) + . . . .
, .
,
(1707 1783)
235
n 6 20, n = 101 ( ) 301 :

, ,
, .
,
, .
. (
, )
. , ,
. (1740 .), 1 .
. . ,
(1 + x)(1 + x2 )(1 + x3 ) . . . =
1
.
(1 x)(1 x3 )(1 x5 ) . . .
, (1 x), (1 x3 ), (1 x5 ),. . . ,
, (
).
1 + a1 x + a2 x2 + . . ., ak k
.

(1 + x + x2 + x3 + . . .)(1 + x3 + x6 + x9 + . . .)(1 + x5 + x10 + . . .) . . . ,

1 + b1 x + b2 x2 + . . ., bk k
,
(?).
ak = bk . , , ,
.
1
, ,
, .
236
(1707 1783)

(1 + x)(1 + x2 )(1 + x4 )(1 + x8 ) . . . = 1 + x + x2 + x3 + . . . ;
,
(1x) , x . ,
(
, ).
. a(n) (,
- n) ,
A(x) = a(0) + a(1)x +
+ a(2)x2 + . . .. ,
, , A(x) a(n). ,
, , XIX . . ,
, .

, . ( ).

, .
, , .
. . .
, , .
, n
, n < 2500 (
). . , , 8k+3 4l+1
(1707 1783)
237
. ,
:
2
3 .
, . . . !
.
.
XVII ,
.
( . ).
XVII
; (1696 .) , . .
, . 1748 . . . , , , , ,
.
. : ; ,
200 1 000 000 ;
, .
,
. (2n)
. 1755 . , 1768 1770 .
, .
. . ,
, ,
. -
238
(1707 1783)
, ,
- . ,
. . ,
, , . ,
()
, . , ( . .) ,
, .
, ,
. 1748 ., , ,
. ,
, - , ( , , , ).
1761 .
: . . .
h. . .i - ,
, ,
. . . . :
(, ) ,
. ,
. . , ( ),
. 70
. .
, -
(1707 1783)
239

, .
. -, 1830 . ,
(x), n!, B(x, y),

(n + m)!
( ). n!m!
(- -).
XVIII ,
, , , .
, ,
XIX , , , ,
, . -.
,
-, (, !), ,
. ,
,
.
, . ,
, . ,
, ,

P
n /n2 . ,
Li2 (z) =
z
n=1
, ,
.
, , . : (, -
240
(1707 1783)
) ,
;
,
, .
.

,
, .
eix = cos x + i sin x . . (1736 1813)
,
. .
, ,
XVIII . , .
. (1667 1748), ,

,

1
1
1
1
.
=
2i x i
x+i
1 + x2
, ,
, , .
x=
1
1 i tg x
ln
,
2i 1 + i tg x
(16)
.
. (16),
. (1712 13 .)
( ln(1)?), 1714 .

(1682 1716), . , ,
(1707 1783)
241
, 1728 ., , (16),
1739 . ,
(ln(1) = (2k + 1)i, k ).
.
, . , . ,
, : , , .
.

.
.
, , ,
. . , ( )

(
). ,
. (1849 1917) ,
, .
. .
. .
( ), , .
, .
, , ,
242
(1707 1783)

( ). .
, , ,
,
. , (), , .
, : + = + 2,
, , . ,
, ,
, , , .
: ,
, ,
, . .
, ,
, .
: , . .
, ,
.
, .
, . ,
, . 1736 .
:
, -
(1707 1783)
243
, . , - ,
. , , ,
. , ,
, , , , , .
, ,
.
,
, ( , 1679 .).
. ,
. , :
, , , .

: , , , -,
, ,
,
- , ,
- ,
. , , , ,
, , . ,
, ,
, , , ,
.
, ,
.
244
(1707 1783)
. .
1736 . , , . 29- .
, . ,

.
. , : ,
. ,

: . . . , , -,
,
,
. . . , ,

, .
, ,
. , 29 .
.
, , -
. 1736 . . . . ,
, .
,
. 1744 . ,
(1707 1783)
245
,
,
.
( ), ,
, , ,
. ,
, ,
. : ,
, , ,
, ,
.
.
: ,
,
, .
, .
, .
, , ,
, ,
, , .
, ( , ) ,
, ,

-.
, ,
. ,
, .
, 60 ,
246
(1707 1783)
, ,
.
.
, , . ,
( ) . , :
, . ,
.
, ,
. ,

.
. . .
( ,
, ). , . ,
. ,
( ,
) . , . ,
.
,
. , , ( ).
(1707 1783)
247
. ( 9 ). 18 , 1749 ,
. , ,
, : . . . - , , ,
h. . .i, - ,
.
, , . 1755 . (1723 1762)
. ,
, (
1735 .).
(. )
1765 () 3000 .
300 ,

, .
() . ,
1769 .,
(10 1983 . 200
).
,
, . -
, , . , , ,
,
. ,
248
(1707 1783)
.

: , , . , ,
- ; , ,
.
.
, , .
.
.
. ,
. ,
( ,
). -,
-, II. ,

, .
,
: ,
,
,
. , , .

. 1768 1774 . ,
.
(1707 1783)
249
, ,
, . ,
: ,
, , ,
, , ,
, ,
,
, , , , ,
, , ,
. .
,
, . : ,

, . , , ,
.
, . , , ,
.
, ,
. , , . 2
1768 . : . . . ,
:
. 15 1769
, , ,
.
:
, ;
7 : , ,
, .
, ,
,
, -
250
(1707 1783)
, :
.
! , XVIII
( ). ,
( - , 500 100;
12 ).
. . ,

, , XVIII ,
- .
, , .
(
; [0; 2] . .).
, . ,
:
,
, . ,
, ,
, ,
(). ,
, . , :
, , ,
. , , ,
,
, ; , , .
(1707 1783)
251
.
: , , , . . ,
, . XIX .
, .
,
,
. .
,
. , ,
. ,
, ,
, .

, .
1842 .
. .
:

,
, . , , .
,
,
252
(1707 1783)
. ; .
1841 . : , , ,
,
. , .
II ,
.
, ,
,
.
, , ,
, . XIX
1907 200- . 6 1899 .

.
( ) . .
(1849 1915). , ,
, . ,
, , -,
. , ,
, , ,
, , . .
, , , ,
. !
, .

.
,
, ; - : , ,
, - , .
. 1755 . (1707 1783)

19- ,
. , , ,
, .
.
XVII , ,
.
(1664 1748) .
, , -, :

( , ),
. .
, , .
,
. , ,
. (1654 1705).
253
254
(1736 1813)

.

19 , . .
() .
,
1732 .
. 12
,
1744 .

. 60 .
,
: XVIII .
,
. , ,
. , XX ( ).
, , , .
.
, : (
, ) . -
(1736 1813)
255
, .
(1749 1822; !),
, ,
.
, , . , , , , df f (x), dx x, x, df (x) =
0. (, ) I(l), ,
; l l,
I , I = 0,
,
,
. , , d, .
.
, . ,
.
: ,
.
. 1756 .
,
.

,
(,
, ).
, . 10 -
256
(1736 1813)
1759 .:
, , ,
, , , ,
.
,
. , , ,
, .
!

, II 1761 1762 . .
1764 . , :
, ,
, .
,
. ,
.
(I ).
.
. , ,
.
.
. ,
,
: ,
, .
. ,
. 25
(1736 1813)
257
1736 . , . ,
.
,
.
. , , ,
; ?
. , , 14 .
, .
19 (
, ).
.
(1682 1766) ,
. ,
,
.
.

, . 1759 . - , .
, II , I ,

. . 1747 48 .
(1707 1783),
(1700 1782). . , , ,
258
(1736 1813)
( ,
). , ( , ),
,
, , . ,
,
, , .
, . .
, . ,
, :

, . ,
,
() : ,
( ,
).
; (
), .
,
.
:
, , , , , . ,
,
, , , ,
, ,
, , .
,
(1736 1813)
259

.
. .

. , , -,
.
,
,
.
: , .

.
, , , , h. . .i .
,
: ,
. , , ,
: -, , , ,
.
. ABC, AB . A, B
P , C 2P .
M N , AB (. 31). , AC,
CB M , N .
CF , F AB, E CF ( M N CF ). ,
F 2P C ( ,
, ), AB.
,
.
260
(1736 1813)
, , , .

,
,
.
, .

, ,
. 31.
: . . . ,
, , ,
.

, . . ,
, , ,

.
,
,
. -, ,
, .
. II ,
, .
. 1744 .
(1698 1759) ,
, , ,
.
,

R
v ds.
(1736 1813)
261
,
, . ,
,
, ,
. ,
. : , ,
,
, .
,
. ,
,
, .
(1768 1830), , , ,
.
. ,
XVIII , ,
.
.
, .
, ,
, , ,

. ,
?
1764 .
,
, -
262
(1736 1813)
, , .

:
, ,
.

(1626 1712): ,
,
( ) , , , . , - , ,
.
, , . 1780 .
.
1766 .
(1713 1768) .
, , , , - . ,
, : , , ,
. ,
. . . ,
- , ,
,
, . 24
(1749 1827) ,
,
,
(sublime) .
(1736 1813)
263
. 1766 . 30 .
. .
, ,
.
. ,
,
. ,
, 1766 . . , ,
1755 . , . ,
. ,
,
, ,
,
.
,
, . ,
, ,
.
. (1717 1783), ,
(1743 1794), ,
. , , ,
.
1766 . , - . II .
,
.
264
(1736 1813)
: ,
. , , . ,
,
.
,
.
; , , ,
, .
.
, , . .
: ,
, , ,
. ,
, , ,
.
.
. 1766 69 .
, :
. , ,
. 1766 . ,
. . , , .
(1728 1777), , . , -
(1736 1813)
265
-.
.
.
, , . : ,
, ,
,
. . : ,
.
. ,
. : , ,
, ,
, .
, h. . .i
; ,
- . , ,
, .
.
. , . ,
( , ).
. 1788 ,
. ,
, .
:
, .
,
. ,
, ,
. , , :
,
266
(1736 1813)
,
. , : . ,
, , ,
, . ,
, .
, , , ( ,
),
( , ) ,
. ? ,
, 1736 .

, ( ,
). , 1743 . : :
. . . ,
, .
: . . . ,
, , ,
.
? ,
,
. ,
(1736 1813)
267
.
.
. ,
, .
, ,
. .
: . ()
( ), , , .
,
, , .

, ,
,
. , ,
, , ,
. . . (. . ).
.
,
. . ,
, ,
( ),
, .
. .
, (
!) .
: , , .
. , , ,
268
(1736 1813)
, , ,
. ,
. ,
: .
. , .
, , - ,
. , .
,
T U , L = T U
. .
, , . .
. , ,
, . , ,
( ).

: ,
( , ), ( , ), .
. , , ( . .) , .
, ( ). , ,
(1736 1813)
269
.

,
. .
, .
. , , . ,

? .
,
.
(1805 1865). :
, , , ,
, , ,
;
,
.

, . .
,
, ,
T U , ,
, , .
(1831 1879) :
.

,
. (
270
(1736 1813)
, ) ,
.
, , .

: , , ,
, , . ,
,
; (. ).

. ,
. (1781 1840) : ,
. ,
,
;
, , ,
; .
. . . .
. , . . . :
, ,
, , , ,
( ), . :
1805 .
(1736 1813)
271
7 000 , 14 000 18 000 .

, , ,
.
, ,
,
, , , , ,
;
, ,
, 16- ,
.

. 1936 .
. , ,
.
XVIII ,
,
. ,

. .
.
: .
,
: ,
, -
, , .
, -
272
(1736 1813)
. , , ,
, . (1777 1855),
,
, . ,
,
.
, , ,
: ,
, . , , , . , . , , , . , , .
, .
:
, . , , , , 1772 .
. ,
18 6 ,

. ,
:
, -
(1736 1813)
273
. , , ,

, .
, ,
, , . , .
, , .
: . ,
. ,
.
. ,
( )
,
. ,
.
.
, ,
. ,
(1749 1827). .
,
. , .
274
(1736 1813)
. ,
(
). , ,
( ),
.
,
,
, .
.
, , 1693 . (1656 1742), .
, .
, ,
,
.
. ,
, . ,
, , - .
, , ,
, ,
, .

. ,
. 1774 ., , ,

.
(1736 1813)
275
, . : ,
. , .
,
,
. . . . ,
. 1779 :
. . . .
.
. ,
, .
. 9 .
, ,
( ).
, . , : ,
( ,
), -, , ,
. ((p1)!+1 p p),

.
.

.
, , -, .
276
(1736 1813)
. . . ,
, . ,
, .
177071 .
, . , , 200 .
, .
XVI 3 4 , 5 .
, . ,
(1646 1716) , .
, , , ,
, . (1651 1708) , ,
n- y n + a = 0 (
!). n = 3 n = 5. : n = 5
,
5. , n = 3 n = 4
, x = n A + . . . + n F ,
.
, , , .

, ,
. n 6 4, , n- . -
(1736 1813)
277
a2
x2 + ax + b = 0 =
b, r 4
b 2
a 3
b
(
+
x3 + ax + b = 0 =
2
2
3
p
p
x = 3 + + 3 ).
, (. . )
.
x1 , x2 , x3 , = x1 + x2 + x3 2 , -
y 3 = 1, 1.
,
.
, = i ,
2
2
( ).

, (
). . : . . . ,
,
(, ,
),
,
. ,
XVIII ,
.
, 1 .
x1 , x2 x3 , ,
, (x1 , x2 , x3 ) = x1 + x2 + x3 2
( 3! = 6)
. !
= (x1 x2 )2
. 4 4 x1 x2 + x3 x4 , xj
, 4! = 24 .
, , -
278
(1736 1813)
n-
q , q,
.
, ,
3 4 . , 4
.
, , q < n .
n. , ,
(q = 1),
. x1 + x2 + . . . xn n1 , 6= 1
, ,
. 4.
, ,
: (x1 , . . . , xn ) (n 1)! . (n 1)! < n
n 6 3. , (n 1)! , .
n: n 1, , , (n 2)!
, .
n = 5 4
6 . ,
! : , , , ,
.
, ,
(1736 1813)
279
q . , .
, .
(x1 , . . . , xn )
q ; (!) n!/q
, . ,
, q n!.
.
, 5!/q , 1 < q < 5 ,
q < 5 . .
,
, : ,
, ,
, ; , , ,
.
.
(1765 1822) 5 , 5 , , 5
. , .
(1802 1829). , , y n 1 = 0
. .
(1811 1832).
. . . , (1735 1796).
, , ,
.
280
(1736 1813)
. ,
, ,
. . :
, ; ,
, , ,
. , ,
, ,
. , -
, ,
.
,
, .
,
. . 1772 .
: ,
, . , (
36 ),
, , 100 !
. , , 10 15 ,
.
, . , ,
. ,
, , ,
. ,
. . -
(1736 1813)
281
, ,
, , (1746 1818):

.
. 21 1781 . : , ,
, . ,
,
,
.
; ,
-, , ,
-
,
.
.
, ,
,
, ,
. :
.
, ,

.
, .
. . 1787 ,
II, ,
, .
51 . 1783 , .
,
,
.
. -
282
(1736 1813)
, , , . ,
?
. , .
(1743 1794).
, .
:
, ,
, ,
. ,
( , , ) .
,
.
. , ; ,
( ), .
, .
. 1793 . , . , .
. . . , : , , , ,
, .
, . , .
, -
(1736 1813)
283
, , .
(
, ,
).
. , , .
,
, . ,
,
.
, . , , , , , . . , .
.
. ; , , ,
.
,
(, ).
1793 .
. ,

, !
,
.
11.
, -
.
284
(1736 1813)
.
, -
.
. ,
1793 95 .
. , . ( ) .
.
, , , . : 1797 .
1801 .

: ,
, , ,
. , ,

. ,

, ,
( ) .
.
1784 .
, . ,
.
(1736 1813)
285

, , ,
. ,

, , ,
, ,
. , , .
, ,
, . II
1760 61 . , . (1849 1925),
, , ,
. ,
, ,
, - , , .
XVIII ( ). XX
, , ,
.
. . ,
, . -
286
(1736 1813)
. , ,
, .
, , , ( ). -,
, , , .
,
. . :
, ,
, ,
( . .), , . ,
, ,
, , (, , ),

.
,
.

, .
, , .
(1811 .) :
, , . ,

, -
(1736 1813)
287

.
.
, , f (x, y),
-
, , (x, y) = 0, .

. D
f
, ,
. ,
.
, , f + = 0.
. .
. .
. ,
,
.
. . , , . . . ,
. .
10 1813 . . ,
:
288
(1736 1813)
, ; -,
;
,
, ,
. . . ; . - ,
, . . .

. , .
, . . . ,
( ), , .
,
, 1793
, ,
,
,
. , :
.
,
. :
, , , ;
, , ,
, . , . :
. ,
, ,
, , - .

XVIII , ,
. , , ,
, ,
(1736 1813)
289
, , , ,
,
,
.
-
, 100
, ,
,
,
,
.
5 1827 9 ,
, ,
. ,
, ,
. ;
, .
. : ,
, : .
. ,
,
, . (,
.)
, 1749 1789. 23
1749 ().
21
. 290
- (1749 1827)
291
. 17
.
;
1770 , , .

, . -
: ,
. .

,
.
1784 ,
1804 :
, , ,
.
1772 1 ,
( ) 2 , 1
.
, 1635
,
, 1666 . 40 . .
. (Lacademie des
sciences) - .
2
XVII .

.
292
- (1749 1827)
. -, . : , : , ,
, .
( ). , , 1774
.

(. ). .
, 1779 1784
( , , ): , , ,
, ,
, , ; ,
, . ,
, ,
, . :
, ,
. .
1784 ( ).
.
XVIII . ,
, ,
. ;
: ,
.
1788 . .
, ,
- (1749 1827)
293
.
, , . .
,
, . 1791
(, ).
. :
- , :
, , ,
, .
, ,
,
.

. 1799 , .
1793

.
. ,

.
1793 .
1793 1794
. - .
. , .

1794 .
.
;
294
- (1749 1827)
. .
.
. , ,
-
.
1795
( ). .
.
, .
:
, , .
1799 ,
18
(12 ) .
: , ,
. , ,
, .

. ,
,
.
. , , , . :
,
,
18 ( ). ,
. ,
. , : ;
, .
- (1749 1827)
295
,
. , ; ; ,
,
.
. , .
(, .) 1803 .
. ,
. 1808 .
. 1802 , , ,
,
. :
, . :
,
. 12 1812 , ,
: , ,
. : ,
.
.
1801 .
.

. ,
. 1803

. ,
,
: .
296
- (1749 1827)
, , . ,
, .
1814 : .
. .
.
. . XVIII
,
. 1816
,
.
, .
X , . - : , , , ! ?. . .
, , ,
, .
. .
. , . .
. , ,
, ,
,
.
. - , ,
.
. ,
- (1749 1827)
297
. ,
.
.
, 1822 ,
.
. , . ,
, ,
, .
1813 . 1826 , , . : ,
.
, .
: ,
, -
. , , - , , .
. . . , , . , . ,
, - .
,
? , 1772 .
,
.
. XVII
, , ,
. -
298
- (1749 1827)
,

, ,
. .
,
, . .
.
,
.
, . , ,
, ( ) , .
1727 : . . . , , , ..
. ,
,
.
: . . .
,
h. . .i, ,
, , , ,
.
:
.

. . . ,
,
. ,
( ).

,
.
, , .
- (1749 1827)
299
.
.
, :
, . . 1758 , ,

. .
70- XVIII
.
. , ,
. , 1676 .
, ,
, .
, ,
, .
, .
. , . ,
, : ,
, , ,
.
, ; ;
, ,
. , ,
,
. - ,
300
- (1749 1827)
5 3
. , ,
; ,
(913 ). ,
, ,
, .
1784 .
, , ,
, , ,
, .
;
. :
, ,
,
.
, ,
, . , ,
( 41 ) . , 20 .
1849 , (
!).
, 1693 .
, , .
1787 .
: ( ),
. ,
, !
.
: , , ,
- (1749 1827)
301
, . , ,
(
).
, , ( ),
.
, ,
, . 1774

. 1789
, .
,
1773 1784 , .
, ,
. , ,
, .
: , , ,
,
. ,
, ,
, , , , ,
, - ,
.
, ,

().
:
70 80- .
302
- (1749 1827)
, , . ,
,
. , .
, , ,
; . , ,
,
, . , ,
, , ,
().
.
, 1788 . , . ,
.

. , ;
, , .
,
. , :
, .
,
.
,
, ,
- (1749 1827)
303
,
. , ,
. , , ( )
, ,
( ).
. , 1796 .
. , , , , , .
, .
, , :
. , . , ,
.
. ,
.
, , -,
, ,
.
,
; , , ,
( ).
, . ,
,
. : -
304
- (1749 1827)
( ), , , .

: ,
. .
, .
,
(
,
). XX :
.
. . ,
,
1774 .
, .
, ,
, .
. , ,
. , , .
. ,
.

- (1749 1827)
305
, .

,
( 1812 ).
,
,
. ,
:
, , ,
, , .
. ,
, 1795 ,
(1814 ).
,

, . , , , , -
, .
, , :
. . .
. , -
, , ,
, ,
: , , ,
, .
, ,
.
306
- (1749 1827)
, , .

. .
. :
,
, . ,
, , ,
.
;
, , ,
.
, , .
,
, ,
.
. ,
, ,
,
, , ,
,
.
, ,
. .
.
1899 .
,
.
: . . .
- (1749 1827)
307
, , , , , , !.
, , , .

.
: , , ,
. .
. ,
, .
, , , 250 . ,
. , ,
.

, . ,
. .
. . . , , , , . ,
. ()

, -
.
1854 . , , .

. , , !

. 1855 . . 1855 .
.
: Mathematicorum princeps ( ).
, . .
1.
, ,
, , , ,
,
, , , , .
: . , ,
308
309
. , ,
,
,
;

,
, (. ).
, 1777 1795.
, . , ,
(1803 .)
, ,
. ,
(,

).
30 1777 . 1550,
. , ,
.
, ,
, . ,
, . ,
-
, .
7
310
(1777 1855)
. , . 10- (15 ).
.
, . , ,
1 100. ( !)

.
. 10- , . ,
. : ,
! - .
, , ,
,
, .
; , . . .
!
.
1788 . . ,
. . ,
, .
. 1791 . .
. 1795 .
.
.
, . -
311
, , : , , ,
- . , , .
-
. , ,
,
, ,
, ,
- . , , ,
. ,
, , ,
XVIII , , . . .
,
, . -
, , ,
, , , ,
. 1795 ,
. . . ,
( ),
.
, .
, .
, ,
1/p p = 1 p = 1000 ,
, .
p.
312
(1777 1855)
, !
, . ( ,
.) 1795 .
-
: .
, . 1 1796 .
Jenenser Intelligenzblatt :
, (. . )
, : , , ,
.
, , , ,
: ,
.
,
, , , .
: . . , - .
. , ,
.
.
. ,
: , , , .
,
, ,
, , . . ,
313
.
n-, , 1
n . , ,
n-,
2 sin(/n). , n,
sin(/n) , - .
, , n = 3, 4, 5, 6, 10.
n = 3, 4, 6 .
, sin(/10) .
ABC, B /5 = 36 , AB 1; AD
A. x = AC = AD = BD = 2 sin(/10).
BD
AB
x
1
51
=
;
= , x=
.
DC
AC
1x
x
2
; 10-.
, p1 p2
, , p1 ( , ). , , . , .
1) p
2k p k.

.
2) p1 p2
, p1 p2 (, p1 , p2
),
p1 p2 . ,
2/p1 2/p2 2/p1 p2 ,
.
1
, 2/15 = (2/32/5),
2
15-.
314
(1777 1855)
.
:
. , z = a + ib

(a, b)
(0, 0).

z = a + ib
z. z
: z = a + ib = r(cos + i sin );
z.
; , . , n z n = 1;
k = cos
2k
2k
+ i sin
;
n
n
k = 0, 1, . . . , n 1.
(17)
, k n-. , k
(. . ), , n- .
n- . z n = 1:
z n 1 = (z 1)(z n1 + z n2 + . . . + z + 1) = 0.
: z = 1
z n1 + z n2 + . . . + z + 1 = 0.
(18)
(18) k 1 6 k 6 n 1.
(18).
315
n = 3
z 2 + z + 1 = 0. :
1
3
3
1
1 = + i , 2 = + i . n = 5 ,
2
2
2
2

z 4 + z 3 + z 2 + 1 = 0,
(19)
1 , 2 , 3 , 4 .
4- , . (19). ,
(19) z 2 .
z2 +
z+
1
1
+z+ +1=0
2
z
z
1 2
1
1 = 0.
+ z+
z
z
1
z
w = z + :
w2 + w 1 = 0.
(20)
1 5
w1,2 =
2
k
z+
1
= w1 ,
z
z+
1
= w2 ,
z
(21)
; , 1
1
1+ 5
2 cos(2/5) = 1 + 4 = 1 +
= w1 =
.
1
2
, w1 , ,
1 4 .
2 3 .
316
(1777 1855)
, n = 5 : (20), 1 + 4
2 + 3 (19), (21) (19).

17-: ,
. ?
. . .
17-. 30 1796 () . . .

. , , ,
. . .
. ,
(. ).
, .
. 1 p, , ,
. .
p = 97 97- , p = 337
336. , .
p < 1000 (. ).
, (p 6= 2, 5). , , . , , ,
! ,
1 (?). ,
k, 10k 1 p.
( 1
317
p 1), - k1 > k2 10k1 , 10k2 p

. 10k1 k2 1 p (?).
, k
p 1, . . 10p1 1 p 6= 2, 5 p.
, . (1601 1655) , ,
. .
: h. . .i ,
. k, 10k 1 p. k
p 1. p 1 (,
p = 7, 17, 19, 23, 29, 97, 337). ,
p. 10 a
, ak1 1 k < p 1
(, a p). a p. , a
, ,
1, a, a2 , . . . , p2 p
1, 2, . . . , p 1 (?). ,
(1707 1783), ( ),
. (1752 1833);
. ,
. , , p = 17 3 .
k,
3k 17. ,
1 16,
3 17.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
1 3 9 10 13 5 15 11 16 14 8 7 4 12 2 6

z 16 + z 15 + z 14 + . . . + z + 1
(22)
318
(1777 1855)

. 32.
( , ). ,
. k l ( [l] ), 3l 17 k.
, k , l
, ,
, .
, (22)
, (22) .
, 2,0 , 2,1
[l] l (
8 ). . ,
4,0 , 4,1 , 4,2 , 4,3 [l] , l 4 . ,
,
2,0 , 2,1 . , 8,i [l] , l
8 i.
319
, 4,j .
: 8,0 = 2 cos(2/17)
8,0 17-
.
. ,
! .
. 17- . , k l =
k+l ( k + l > 17, k + l
17), k = (1 )k . ,
1 + 2 + . . . + 16 = [0] + [1] + . . . + [15] = 1.
( , , .)
m,r [k] k, r m.
2,0 = [0] + [2] + [4] + . . . + [14] ;
2,1 = [1] + [3] + [5] + . . . + [15] .
,
2,0 + 2,1 = [0] + [1] + . . . + [15] = 1.
,
2,0 2,1 = 4([0] + [1] + . . . + [15] ).1
, ,
, 2,0 2,1 :
2
x + x 4 = 0,
1
x1,2
1 17
=
.
2
, , k l = k+l , . 318.
.
320
(1777 1855)
, . 318.
.
, 2,0 > 2,1 (
1 , 2 , 4 , 8 , 3 , 5 , 6 ,
7 ). ,
17 1
17 1
2,0 =
, 2,1 =
.
2
2
:
4,0 = [0] + [4] + [8] + [12] ,
4,1 = [1] + [5] + [9] + [13] ,
4,2 = [2] + [6] + [10] + [14] ,
4,3 = [3] + [7] + [11] + [15] .
: 4,0 + 4,2 = 2,0 ; 4,1 + 4,3 = 2,1 . , 4,0 4,2 = 2,0 + 2,1 = 1, , 4,0 , 4,2
x2 2,0 x 1 = 0. ,
4,0 > 4,2 (. . . 318),

q
1
17 1 + 34 2 17 ,
4,0 =
4

q
1
4,2 =
17 1 34 2 17 .
4
,

q
1
4,1 =
17 1 + 34 + 2 17 ,
4

q
1
4,3 =
17 1 34 + 2 17 .
4
.
8,0 = [0] + [8] = 1 + 16 ,
8,4 = [4] + [12] = 4 + 13 .
321
,
, 8,0 = 2 cos(2/17), 17-. 8,0 + 8,4 = 4,0 ,
8,0 8,4 = 4,1 ; , 8,0 > 8,4 , 8,0
x2 4,0 + 4,1 = 0, . .
q

1
2 4
8,0 = 2 cos(2/17) =
=
4,0 + 4,0
4,1

q2
1
=
17 1 + 34 2 17 +
8
r
q
1
+
17 + 3 17 170 + 38 17.
4

q 2 4 , 4,0
4,1
.
cos(2/17), 17-
, . ,
.
.
( ) .
cos(2/17) .
. .
, 17-.
. ,
- ,
(
).
(22)
,
322
(1777 1855)
, [l] , ? , ,
,
.
(22). ,
n ( n). , n = 1, k
n- , k
k n. = 1 (. (17)); k k, k l = k+l ,
n ( n); , k nk = 0 = 1.
3 1. p p- , k , k = 0, 1, . . . , p 1,
p- .
. , 0 <
< m < p km, k = 0, 1, . . . , p 1
0, 1, . . . , p 1.
Tk (
k): Tk l = (l )k = lk .
2. , n = p ,
k (k = 1, 2, . . . , p 1)
(. . {Tk 0 , Tk 1 , . . . , Tk p1 }
{0 , 1 , . . . , p1 }).
1 , 1 6 l 6 p 1 {Tk 0 , Tk 1 , . . . , Tk p1 } .
1 2 : , k- l- Tk l ,
1 6 k, l 6 p 1; 1 , 2 , . . . , p1 .
, Tp1 l = l = (l )1 . , , , Tk
Tk Tl = Tkl .
p = 17. ,
M -
323
Tk , Tk l M l M .
Tk {1 , 2 , . . . , 16 }.
,
,
.
Tk T[l] ,
k : T[l] = Tk , k = 3l . T[k] [l] = [k+l] ,
T[m] (T[k] [l] ) = T[m+k] [l] (
16).
, , , , [l] = 3l .
3. , T[k] , k ,
T[m] ,
. . , .
. , k , m, km 16 1.
, ,
T[k] k: [l] l
l. 2,0 , 2,1 .
, 2,0 + 2,1 = 1. 2,0 2,1 . [k] [l] , k
, l , [m] , 64 . ,
[0] , [1] , . . . , [15]
( ), 2,0 2,1 = 4. , Tk k
k .
2,0 2,1 [m] [m+r] ,
0 6 m 6 15, r = 1, 3, 5, 7 (!).
324
(1777 1855)
r.
[0] [r] + [1] [r+1] + [2] [r+2] + . . . + [15] [r+15] =
= T[0] ([0] [r] ) + T[1] ([0] [r] ) + . . . + T[15] ([0] [r] ) =
= T[0] [r] + T[1] [r] + . . . + T[15] [r] =
= [0] + . . . + [15] = 1.
,
T[m] [k] T[m] [l] = T[m] ([k] [l] )
T[m] .
2,0 , 2,1 .
. , ,
- T[k] . 3 ,
k 4. , T[4l]
, ; : 4,0 , 4,1 , 4,2 , 4,3 . , 4,0 +4,2 =
2,0 ; 4,1 + 4,3 = 2,1 .
4,0 4,2 ; 16 [4k] [4l+2] . [2m] [2m+2r] , r = 1, 3, m =
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. r ,
[0] [2] = 1 9 = 10 = [3] , [0] [6] = [1] [15] = [8] . r = 1
T[0] [3] + T2 [3] + . . . + T[14] [3] = 2,1 ;
P
r = 3 k T[2k] [8] = 2,0 , . . [4,0] [4,2] = 2,0 + 2,1 =
= 1. , [4,0] [4,2] .
, T[8] ; . , 8,0 + 8,4 = 4,0 .
8,0 8,4 . , [0] [4] = 1 13 = [14] = 9 ,
8,0 8,4 = T[0] [9] + T[4] [9] + T[8] [9] + T[12] [9] = 4,1 .
8,0 = 2 cos(2/17)
.
325
,
, . ,

, (1736 1813). ,
.
(1811 1832) , .

.
. ,
, , .
, 2,0 2,1 - [l] ,
T[k] ,
, 2,0 2,1
. , 4,0 4,2 T[2k] , 2,j ; 8,0 8,4
T[4k] , , 4,j .
,
p p- 1. ,
, p 1 = 2k (
), , 3 17.
. , p
(, (!), 3
p 2k + 1). ,
p = 2k + 1 , k = 2r . ,
r
p- p 22 + 1.
r
2
2 + 1 .
. ,
. ,
r = 0 3, r = 1 5, r = 2 17. r = 3
257, r = 4 65 537. .
326
(1777 1855)
r = 5 4 294 967 297.

, ,
641. , r = 6, 7, 8, 9, 11, 12, 15, 18, 23, 36, 38, 73 (,
r = 73 5 275 + 1). ,
.
n- n,
, (. 313), n > 2
2k p1 p2 . . . pl , p1 , p2 , . . . , pl .
, n, ,
.
: , ,
, -
, , , , (. .
. .)
7, 11, 13, 19, . . . .
p- p = 257 65537,
, ,
, . ,
p = 257 ( 80 ; , ), p = 65537
(, , ).
. :
, :

65537 . ,
20 .
. , 30
1796 ., 17-,
. . :
. . .
,
327
. . . , , ,
,
. , ,
.
. (1802 1860)
.
! (1802 1829),
5- ,
, , . 1825 .
: ,
, , , . . .
, :
,
, . , . ,
, . , .
.

:
, ,

3 : 2. , .
, .
, , ,
, , (. ).
328
(1777 1855)

. . (.: , 1966, . 49),

17-:
P0 J, OB OB/4
. , P0 , E F , OJE OJP0 ,
F JE 45 . , F P0
, OB K
EK OP0 N3 ( O
P0 ) N5 . OP0
P3 P5 .
2
.
P3 P5 ( P1 P3 )
17
,
x2 + 2x ctg 2 1 = 0 tg ctg .
2.
, , , ,
,
, , , .
, , , , .
30 1796 ., 17, . 8 . ,
329
.
, , . ,
. 8 . ,
. !
. ,
, ,
. ,
, 2,
3, 7, 8. ,
3,
1 ( 2). ,
10.
:
.
.
. ,
p , p 6= 2.
. ,
. .
, p , a

n = pq + r,
|r| 6
p1
,
2
(23)
q r .
r n p
n p. :
nr
(mod p).
. 1 1 p > 2. , ()
1
, (),
(). ,
. n r (mod p)
: , n r .
330
(1777 1855)
p k=
3
5
7
11
13
17
p1
2
1
2
3
5
6
8
() p
3
5 4 3
6 5 4 3
8 7 6 5 4 3
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
3
345
3456
345678
1.
p k=
3
5
7
11
13
17
p1
2
1
2
3
5
6
8
3
5 4 3
6 5 4 3
8 7 6 5 4 3
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
3
345
3456
3 45678
2.
. , .
n2 r2 , r n p,
p. ,
,
, . . r, |r| 6 k = (p 1)/2. ,
, r > 0.
. , (. 2).

. -, k + 1 . ,
331
p > 2. ,
p ( ) k + 1. , k + 1, ,
r2 (0 6 r 6 k) p . r1 > r2 r12 r22 ,
r12 r22 p. p , r1 + r2
r1 r2 p, ,
0 < r1 + r2 < 2k < p. p (,
).
. , , 0 1
.
, ,
. a = 1.
p = 5, 13, 17, . . . p = 3, 7, 11 . . . .
, , ,
4 1, 1 (, p 6= 2
) . , , 1 p = 4l + 1
p = 4l 1. , .
! ,
, , p,
.

1747 . . 1755 . , , :
p , a, 0 < |a| < p,
ap1 1
(mod p).
(24)
. p = 2 ,
p . p 0, a, 2a, 3, . . . , ka;
k = (p1)/2. p ,
r1 a r2 a, r1 > r2 , |r1 | 6 k, |r1 | 6 k,
p, a p r1 r2 p,
0 < r1 r2 < p. , ; (1)k (k!)2 ap1 .
332
(1777 1855)

, , , (1)k (k!)2 , . .
(k!)2 (ap1 1) p. k! (0 < k < p),
p ap1 1, .
( ). b 6=
6= 0 ,
bk 1
(mod p),
k=
p1
.
2
(25)
. (25)
. a2 b (mod p), 0 < a < p, a2k = ap1 bk
, , (25), . .
.
1. P (x) l, p
l r p,
P (r) 0
(mod p),
(26)
(26) .
l. l = 0 . l 1. r0 , r1 , . . . rl , 0 6 rj < p, P (r) 0 (mod p). P (x) P (x) =
(x r0 )Q(x) + P (r0 ), Q() l 1, P (r0 )
p. , P (r0 ) p, (rj r0 )Q(rj )
p 1 6 j 6 l. rj r0
p, Q(rj ) p,
Q(r) p r. , P (r)
p r.
P (x) = xk 1. (26) k . (r = 0), (26); ,
, (26)
, , (25) .
333
. b : b(p1)/2 1
(mod p).
, b(p1)/2 r (mod p), r2 1 (mod p), r = 1. ( r2 1 (mod p)
: r 1 (mod p), r 1 (mod p).)
,
p 1 . (25)
b = 1, , p = 4l + 1 (25) (k ), p = 4l 1 (k ).
.
3 1. , p 6= 2
n2 + 1, p = 4l + 1.
, , 1 p =
= 4l + 1 p = 4l 1.
. :
p = 4l 1 p = 4l + 1.
, , 1
, . , . .
.
, , ,
p = 4l + 1 n2 , p
1. ,
n p,
. , ,
1, 2, . . . , 2l,
, p,
1. ,
n p,
. (1736
1813) 1773 ., .
.1 p = 2k + 1 ,
(1)k (k!)2 1
1
(mod p).
(27)
(1741 1793) , .
334
(1777 1855)
1.
P (x) = (x2 1)(x2 4) . . . (x2 k 2 ), Q(x) = x2k 1.
R(x) = P (x) Q(x) 2k 1,
x = 1, 2, . . . , k p (
P Q). R(x) 0 (mod p) x. , , R(0) 0 (mod ).
R(0) = (1)k (k!)2 + 1, (27).
. p = 4l + 1 : [(2l!)]2 1 (mod p).
2. , (27) , p .
,
p .
, a = 1 , , , a. , a = 2
p 8; 2 p = 8l 1 = 8l 3
( p > 2 8
1, 3). , 3 p = 12l 1
p = 12l 5.
, p 4a.
.1 a , 4aq + r,
q = 0, 1, 2, . . .; 0 < r < 4a.
, 4a r s > 1,
.
, ,
(1805 1859),
(
).
. , , a = 1, a = 2.
. , a = 1,
1
335
a = 3. , ,
a = 2, 5, 7; 1785 .
, , , .
. , , a = 1, , ,
, : a =
2, 3, 5, 7. ( ) :
. , ,
: , , .
, 8 1796 . ,
(1823 1891)
.
a p;
(!) .
,
, .

( ). ,
,
, . , .
,
1808 .
2. p = 2k + 1 , a ,
0 < |a| 6 2k; r1 , r2 , . . . , rk a, 2a, . . . , ka;
.
ak (1)
(mod p).
(28)
, :
. , 2
.
336
(1777 1855)

)
)

. 33. ) p = 11 (k = 5), a = 7, = 3; ) p = 7 (k = 3), a = 5,

= 2.
2. , r1 , . . . , rk . , p: ri rj =
(i j)a, i 6= j, |i j| < p, |a| < p. , |r1 |, . . . , |rk | 1, 2, . . . , k . a2a. . .ka = ak k! p ,
r1 . . . rk = (1) k!. , k!
p, (28).
. ,
p . mp/2, a > 0, mp/2, a < 0 (. 33, ).
.
a, 2a, . . . , ka; a , p,
, -
(|a|p/2 > |a|k). ,
,
(!).

1/a (. 33 . 34). mp/2 , [0, p/2] |a|
, 1, 2, . . . , k.
a:
a > 0 , a < 0
; . p 4al,
2l .
, -
337

. 34.

. 35. r = 1, a = 2, = 0; r = 3, a = 3, = 1; r = 5, a = 2, = 1;
r = 7, a = 2, = 2.
,
n n
n (!). , p
p+4al , (1) . , p p = 4aq + r
(1) , .
,
a p. r p 4a ( ); (0, r/2)
|a| , () ,
a ();
, ; a , .
a = 2, , . 334. a = 2;
r = 1, 3, 5, 7,

. . 35, 2 p = 8q + 1, p = 8q + 7, . . p = 8q 1.
338
(1777 1855)

. 36. p = 11, q = 5, a = (p + q)/4, (p) = 2, (q) = 2.

. , 2
p = 8q + 1, p = 8q + 3.
= 3.
( ):
r=1 r=3 r=5 r=7
a=3
0
1
1
2
a = 3
0
1
2
3
, 3 p = 12l1 ( p = 12l 5), (3) p = 12l + 1,
p = 12l + 5.
a = 2, 3 , , : , 4a ,
,
, .
, , , ,
.

. p q
p + q = 4a. a
p, q,
p, q.
. , , (0, p/2), (0, q/2), a =
= (p + q)/4. ,
0 , ;
(0, q/2) (. 36). (p), (q)
p q
. , () + (q) .
j (p), j (q) -
339
j. , j (p) + j (q) = 2 j > 0,

.
, j- (j > 0) 2j , , , 2j
2j .
. 1798 .
, ,
.
:
(
+1, a p,
a
=
p
1, a .
( , . 333)

a
a(p1)/2 (mod p).
p
(29)
:

a
b
ab
=
.
(30)
p
,
a, p, (29), (30),

a+p
a
=
.
(31)
p
:
p, q ,

p1 q1
p
q
(32)
= (1) 2 2 .
q

,
p
q

q
p
340
(1777 1855)
p = 4l + 3, q = 4m + 3, .
,
, p
q q p.
. p q = 4a, p + q = 4a.
1. p q = 4a,
.
. p q

p
q
4.
q + 4a
q
4a
q
a
q

4
( (31), (30) ,
= 1 q).
q

q
p 4a
4a
1
a
,
=
=
=
.
p
p
p
p
p

a
a
p
q

=
, . .
=
p
q
q
p

p
q
1
1
=1
=
= 1. ,
p
q
p
p

1
1
= 1 p = 4l + 1,
= 1 p = 4l + 3.
p
2. p + q
= 4a,
. p q

.

p
4a q
a
4.
=
=
. ,
q
q
q

q
a
a
a
=
.
=
,
p
p
p
q

q
p
=
. . ,
. .
q

( !).
, (30) (32)

p
q
, -
. :

59
269
59 4 + 33
3
11
=
=
=
= 1,
269
3
59
59
59
3
59
2
3

= 1;
11
59
59
59
59
11
4
11
341
= 1. ,
, p q 2.

37
43
.
,
.
557
991
,
.

. , -
, .
, .

, .
,
.
3.
, , 10 ,
, 19 .
( ), .
.
. , ( ). .
: , , , , , , , , ,
, , .
342
(1777 1855)
,
, ,
.
, ,
, .
. 1798 . . , , ,
:
. , .
.
1801 .
. ( 500 ) :
, , am2 + bmn + cn2 ( ,
). . .
.
,
. 23
1813 ., , .
:

. , ,
.
, -
343
, . , . ,

.
. ,
. ,
, ., : , , .

. 40 ,
.
1807 .

.
,
.

.
. , . ,
. 1798 . , , ( , )
( , :
).
. ,
.
(-
344
(1777 1855)

1848 .).
- .
, .
1791 ., 14 ,
. a0 , b0
a1 = (a0 + b0 )/2 b1 = a0 b0 .
a1 , b1 : a2 = (a1 + b1 )/2 , b2 = a1 b1 ,
. . . an bn
. , M (a, b)
( - ).
, ( ), , O1 , O2 () (O1 O2 /2)2 . 1797 .
, 2
O1 O2 . , ,
M ( 2, 2)
, , 30 1799 . ,
, (!) . ,
. , , 2, sl t
, t.
345
XVIII . , .

. , . 1800 .
, , .
,
, .
.
1808 . :
,
, ,
terra incognita1 .
,
.

,
.
,
. . 1827 .

, .

, - .
,
( ).
,
. ,
1798 ., , 1
(.).
346
(1777 1855)
. ,
, ,
.
, ,
, - ( ).
, : , , ( 1828 .).
,
, , .
.
, . 1812 . . (
. , ,
.) .
.
. : 1801 .
( 1814 .). ,
10 .
, ( ).
. .
,
. , ,
, ,
.
, , , ,
. , .
, ,
347
, ,
.
, . - , 6 . 400 -
, , . - , .
.
.
- ,
.
,
. ,

, .
1801 . .
1 1801 . ,
, 8- .
40 ,
. .
, . ,
, , , , .
, . .
9 ,
, . 1801 ., ,
. .
, 31 1

, , , -
348
(1777 1855)
( ). !
25 1802 . . , , . .
.
-
. . , , , .
, ,
, . , 1000 ,
, 400 , ,
.
, . 1802 .
. ,
. ,
1807 . (
). 1806 .
, , -, . .
. 1809 .
, . .
2000 . , , . . , , ( , , ). ,
. , , , . , ,
:
349
.
1809 . 1807 . ,
. - , ,

-. . (
). . ,
1769 .,
( , ).
. ,
. ,
1794 ., 1802 . . (

.)
1810 . :
, .
1804 .
( 1 )
. ( 1816 .) ,
. (, ),
. , .
. 1812 . (
!) , . 28 1851 . .
- (, , ,
). , .
,
, .
350
(1777 1855)
.
- ,
!
. 1820 . .
, (),
.
.
. 1820 .
,
.
(
) ,
.
20- ,
.
,
.
; ,
, 1200 2000 . , , :
,
.
. ,
. 1816 .
, .
. 1822 .
, , ,
(-
351
).

, .
1828 .
. , . . ,
, .
, ,
, .
, , .
( ). ,
. ( ), ,
. .
, , , .
; .
A .
( ) . ,
. , .
. () ()

. k(A) = lim0
A.
, k(A) .
, , , A
k(A) = 0.
.
352
(1777 1855)
.
( k(A) = 1/R, R ).
. , , .
. , 1792 .
. 1799 ., . , , ,
, ,
: , . :
, , ,
, .
, - , ,
1799 .
, . , . , .
1804 . .
. : , , ,
. ,
, .
:
. , , ,
(1813 .). ,
2000 (1816 .). 1816 . , , 1817 .
: ,
, -
353
, .
,
, . ,
, .

.
, ,
.
. : .
, ,
1824 .
,
. , ,
.

. ,
, : , ,
. ,
: , ,
. ,
, 1 ,
, (
1829 .). 1831 .
: ,
, 40- ,
, 3
4 .
1
, .
354
(1777 1855)
, , ( ).
1832 . ( ,
). ,
. :
.
-.
.
: . . . , , ,
, , , h. . .i; ,
. : . . . , , , ,
, , 30 35 .
. ,
- ,
h. . .i h. . .i, , ,
, . ;
,
.
. ,
, , 40- .
1841 . ( 1829 .).
, , ,
. , , 1842 . -
. . , ,
355
, .

.
, ,
, .
,
(. 1817 .).
,
.

, , . 0,2 .
. 20- ,
50- , .
1829 1830 . (
);
. ,
. 1831 . . :
, .
27- . 1828 . .
,
, .

. , , ,
. , ,
, ;
356
(1777 1855)
, .

,
,
(. ).

. , . 1833 . (
).
.
.
,

,
.
, , ,
,
. .
1843 .,
,
( ).
1849 ., 72 . :
,
, .
(1777 1855)
357

, , ; ,
,

, .
. ,
, n- n, , , 7-. , 17-.
n = 7 n, , , n- . , ,
, , ,
n-,
. , -, .
, .

, ,

.
, (VI . .), ,
: , , 2. :
. , .
. , ,
358
(1777 1855)
( ). (429 348 . .)
, .
, .
,
, ,
, , ,
. , , ,
,
, ( ).
! , (
)
.
, , . . x3 = 2.
. , ,
. ,
, ,
,
:
, ,
. . . . ,
( a, b): a : x = x : y = y : b. .
. , . ,
, , ;
,
, -
(1777 1855)
359
,
, , . ,
(-, ) ,
.
,
()
(287 212 . .),
, , , . , ,

h. . .i, ,
, ,
; ,
.

,
: ( ), n-, , 7- 9-.

.
7- z 6 +
5
z + z 4 + z 3 + z 2 + z + 1 = 0 (. . 314)

1
1
1
z3 + 3 + z2 + 2 + z +
+ 1 = 0.
z
z
z
1
z
x = z + ,
x3 + x2 2x 1 = 0.
, ,
. ,
:
360
(1777 1855)
. a3 x3 + a2 x2 + a1 x + 0 = 0
, , .
. x1 .
. .
: A1 , A2 ,. . . , Aa , ,
Ai ( B1 , B2 ,. . . , Bb ) . .; - , .

. N ,
x1 . ,
x1 . ,
N
, x1 = + N , N
. , + N
: ,

,
N :
+ N
( + N )( N )
=
.
2 2N
+ N
x1 = + N
, P + Q N
= 0,
P , Q , , ai . Q 6= 0, N =
= P/Q, N x1 ,
x1 ,
N .
Q = 0, , x2 = N , , a2 /a3 = x1 + x2 + x3
( ), : x3 = a2 /a3 2, . . -
,
Ai , B i ,. . . , x1 , N . ,
, . ,
(1777 1855)
361
.
, . ,
a3 = 1. . x = p/q (p q
) , q 3 , p3 , p, q, . . q = 1. ,
, x3 + a2 x2 + a1 x + 0 = (x )(x2 + mx + n),
a2 = + m, a1 = m + n, a0 = n, . . m = a2 + ,
n = a1 + a2 + 2 . , ai , m n , a0 .
a3 = 1 .
, , ,
.

,
. 33 ,
- ,
.
. . 1849 . ; 1865
. (1801 1868)
. , . ,
, .
.
(1869 .) . ,
, (1868 .), , , ,
(1869 .) .
, .
(, ), , , .
, , . .
(1842 1899); 1870
. . , 1870 362
(1849 1925)
363

.
.

, , (. ),
. (1838 1922).
1870 , (1811 1832). ,
,
, .
- . ;
, .
. . , .
, .
. XVII (1593 1662)
(1623 1662) .
.
(1746 1818); , .
364
(1849 1925)
(1795) . .
(1788 1867).
, ,
,
().
, 1812 . ,
. 1822
.
,
, , (
). .
(, ,
, , ,
, ,
, ). (
),
.
;
,
, . ( ) , , . ( )
( , ). ,
, ;
.
,
. , (, ,
, ). . A, B, C,
AC BD
D , , {A, B, C, D} =
AD BC
(1849 1925)
365
, . A, B, C, D
A0 , B 0 , C 0 , D0 ( ).
{A, B, C, D} = {A0 , B 0 , C 0 , D0 }, . ,
, D , {A, B, C, D} AC

, ,
BC
, (?).
. , ,
,
? . ,
( !) ,
- , . . .
. .
:
(1790 1868), (1796 1863),
(1798 1867)
. .

: ,
;
.

; () () .
, , ,
: 600
.
.
, , .
366
(1849 1925)
.
, 19 ,
. , . , ,
, ,
. ,
, (
).
,
(1821 1895),
.
(1859 .). , ,
. ,
, (, . .)
( ). ,
: , , ,
. , , ,
. ,
, ( ):
( ), , .
. 1869
, . ,
.
(1849 1925)
367
, . (
), ,
. 1870 , ,
. : ,
;
,
. , .
. 1871

. ,
. , ,
.
, .
.
( , ),
( ).
; ,
,
, . ,
: ,
. , .
,
, ; . , , AB | ln{A, B, , }|,
368
(1849 1925)
AB ( ).
, , , . .
.
(1835 1900) 1868 . ,
() , .
, .
,
, , , ( , ).
,
. , .
(1871 .) , , ,
( ).
.
.
,
, , ,
, .
.
,
.
, ,
, , ( ).
.
: ,
,
(1849 1925)
369
, , .
. .
, , ,
, . : ? 1872
,
. , -,
. ,
,
, .
,
G M .
, M G (
, G M ).
, , ,
( ), ( ) :
, , . .
, G . , G, ,
, G; , g G G : g 1 (
g x y, g 1 y x). ,
.
, G . ?
G , G (,
370
(1849 1925)
-
, G , , ).

,
.
, .
,
, , . , . ,
. ,
( ); ,
( ), .
,
. , ,
(
. 365).
.
( ). , ,
, 1 : 2,
: , , . ,
, ,
, , ( ).
(1849 1925)
371
.

1837 :
-
;
. . .
,
. :
,
, ,
. ,
, ,
. ,
? , , , ,
, ,
, ( ) . .
,
, (
).
. : ,
, , , . , , .
.

,
G1 , G2 , G1 G2 . (, G1
G2 .) G2 , G1 ,
, G2 , ,
G1 .

, .
372
(1849 1925)
.
,
, , .

( ).
. , .
. ;
. ,
(. ).
.
, , , , , , .
(1826 1866), . , , h. . .i ,
, - ,
,
. , ,
.
,
.
,
, , . .
.
,
(1849 1925)
373
. 1881
(1854 1912), 1 .
. ; 26
. , ( 5
), .
,
, . :
.
: , , ,
. . . 1884
, . . .
1882 .
40 . 1886 .
. ( ).
.
, ,
, , . .
50 Mathematische Annalen.
XIX , 19141919 .
: , ,
,
1

(1900 .) 1907 .
374
(1849 1925)
.

, , , . , ,
, .
.
, ; .
, . ,
, ,
, ,
, .
, . ,
. ;
. , ,
, ,
.
,
,
, , . , .
.
. , ,
,
(1849 1925)
375
, . ,
;
, . , ,
().

,
.
.
, ,

.
. , ,
. ,
, , , .
, , ,
, -,
, , , , -, ,

. , , .

. . . ,
:
?
?
, , , -
( : , , ,
, , ).
376
377
, .
, .
, , ,
,
! ,
,
, .
,
. ,
.
, , : , ,
,
.
.
.
.
. , .
, (,
). ,
.

(y > 0), c(x, y) = y ( ).
,
, -
378
. (
c(x, y) = y)
L (. 37),
sin (y)
= k,
y
(33)
(y) , , L
y, ; k
L . , (33)
Ox

(

); 1
k = , r r
. k = 0

.
, , (33), ;
. 37.
(, :
).
,

Ox,

(, ,

)
.
.
(
)
. 38.
{(x, y), y > 0} {y = 0} ( !)1 .
, (),
,
,
.
379
Ox
( !) (. 38).
P - ( -). P - (
), P -,
Ox, . , , .
P - ;
(). P -
(?); L(, ), ,
( )
Ox.

. , , , ()
(). ,
,
, (, P - !),
-.
, , P - .
,
, Ox,
(!); . 38. , , ,

, (,
). , ,
. ( , P -, P -, P - , P -,
380

. 39.
P -, P -,
P -, P -
; P -, P -; P -, .
. 39.)

P -.
,
P -
.
,

(!) . 40.
.
P - , . P - L(, ),
L(, ) P - ( ; . 40) , . , (, ,
, ,
!);
, .
381
, , .
.
A B
, A B:
P -
. , (A, B)
:
1) (A, B) = (B, A);
2) A, B, C P - B [AC],
(A, B) + (B, C) = (A, C) ( A C
P - B);
3) A, B, C: (A, B) + (B, C) > (A, C)
,
, B [AC] (
, P - ABC , P - AC
, ).
(,
), - ;
.
: , , ,
. :
r0 + r
,
(34)
(A, B) = ln 0
r r
r A B, r0 A B 0 , B Ox; e (
). ,
, ;
. ,
382
(P -) , , , P -
P -.
,
.
Ox: Ta (x, y) = (x + a, y). , c(x, y) = y,
, A
B, P - (A, B), , , P - P -. , Fb (x, y) = (bx, by),
b > 0, , c(x, y), , , P - (A, B). , ,
( Ox),
. P -
. ,
(x0 , y0 )

x x0 y
(0, 1) P -
,
. y0
y0
P - P -
P - :
, (?).
, , P -
P - , (34),
, , A B y-: A = (0, y1 ), B = (0, y2 ).
(A, B) = (y1 , y2 ), .
O,
(by1 , by2 ) = (y1 , y2 ).
(35)
, C = (0, y3 ) y-,

(y1 , y2 ) + (y2 , y3 ) = (y1 , y3 )
(z) = (z, 1). (35)
(y1 , y2 ) = (y1 /y2 ) = (z1 ),
(y2 , y3 ) = (y2 /y3 ) = (z2 ),
(y1 , y3 ) = (y1 /y3 ) = (z3 ).
(36)
383
(36) ,
(z1 z2 ) = (z1 ) + (z2 ),
, ,
, , (z) = k ln |z|, k
, .
P - : , P - () P -
(). P - P -. , . (, P - P - L(1, 1)
O = (0, 0) 1; A, O, A0 , OA, ,
|OA| |OA0 | = 1.) , ,
. , , ,
P -
L(1, 1) P - L(, )

P -
P - L
1 1
,
. , P - L(, 0),

6= , P -1
L , , . , P -
, P - P -.
( ), P - P - . (,
, P - P -,
( ); .)
P -, , P - P -, , P - P -; ,
P -
, P - P - (!).
, P - P - P -, , P -. , P - .
384

. 41.
P - ,
( , , ).
. , ,
:
. :
, . , , P - (
), P -
(

),

.

:

! (

. 42.
; .
385
. 43.
. 44.
. 41 4.) , ( )
, .
. ( + + ) . ,
, ; :
, ,
;
: (. 42).
,
.
. 1. ) , P -, P -, (. 43).
) , P - ( 44, ).
2. , P - P -
P -. ,
P - (.
45: P - Ai BCi ,
L(0, ); i = 1, 2, 3; P - )?
3. , ( ) P - ( . 46). ?
4. , P - ,
. P -
.
5. L(, ), L(, 1 ), L(, 2 ) P -
386

. 45.
. 46.

. 47.

. 48.
(. 47). , P -,
L(, ) , L(, 1 ) L(, 2 ).
,
.
6. P - L1 , P - L0 , L0 P -;
L1 , L0 , P -.
7. P - L0 , L1 , A
L0 , L1 x (. 48). A
P - Mx , L1 , (x) ,
P - Mx L0 . (x) ,
(x) x 0 (x) 0 x .
2
(x) ; ,
, (
).
(x) ,
2
387

. ,
- ,
, : ()
! .
, , , .
, .
, P -; ,
(P -) . .
? ,
- ,
.
, , : .
, T . (,
,

.)
, r(A, B) ()
A B . T1 T2 ,
T2 /T1 (
, r(A, B)/T ). ,
?
? ,
388
, , m T1 ,
T2 , A ,
T1 , B ,
T2 . A B
C m. |AC| = r1 , |CB| = r2 r1 /T1 + r2 /T2 . ,

r1 /T1 + r2 /T2 ,
m A B!
,
, , , ,
sin 1
sin 2
,
=
, i T1
T2
m.
x, y T (x, y) = y. (
!) ,
P -, ( !) ,
, , P -. ,
,
,
.
, :
, ,
. ,
.
? -
, .

,
.
, ,
,
.

. 1913 . .
. 36 ,
. , ,
20 .
, ,
, .
.

.
, ,
, - . : ,
.
, . 120
.

( 2), , ( 1, 3, 4),
389
390
(1887 1920)
1. , .
15
3

3

3
1
13
135
2
+9
13
+ ... =
2
24
246

. a0 + a1 + a2 + . . .
an = (1)n (4n + 1)
1 3 5 . . . (2n 1)
2 4 6 . . . 2n
3
2/, . . .
. ,
.
: ; , ; , ?
, : , , ,
!
(. 1).
: . . . , .
(
3): . . . ; .
, ,
.
. ,
? 22 1887 . .
( 260 -
(1887 1920)
391
2. .
s
r
1+2
1 + 3 1 + 4 1 + . . . = 3.
:
p
n(n + 2) = n 1 + (n + 1)(n + 3) =
q
p
= n 1 + (n + 1) 1 + (n + 2)(n + 4) = . . . ,
n = 1. . ,

s
r
q
6 + 2 7 + 3 8 + 4 9 + . . . = 4.
),
. ,
. ,
, .
. , ,
, , , .
5 , 10 . , ,
. 14
. ,
. . ,

, .
, , -
392
(1887 1920)
3.
.
1
1
1
1
+
+
+
+ ... +
1 3 1 3 5 1 3 5 7 r1 3 5 7 9
1
e
+
=
.
2
1
1+
2
1+
3
1+
4
1+
1 + ...
1+
, , , . . , ,

e,
p
e/2 !
, , . , .
.
, 1880 1886 .,
1903 . 16 .
. 6165
, , .
, , ,
.

. ,
. :
, (
, ,
1 2 , ) , ,
. !
,
(1887 1920)
393
. . ,
,
. ,
.

; ,
, , , ,
,
. . .

, . ,
. , , , ,
?
,
,
, ?
.
,
( )
.
. ,
e, .
, , ,
XX .
. ,
394
(1887 1920)
,
1729. : ,
, , ,
! (1729 = 13 + 123 = 93 + 103 ).
, .
, . , , .
, ,
,
. , .

.
, .
.
.
. 1904 .
, ,
.
, .
, ,
, (1907 .).
. 1909 . ; ,
,
. ,
. 1910 .
, , ,
, ,
, ;
.
,
(1887 1920)
395
. 1911 .
, .
; 1 1913 .
75 (5 ) .
, . .
,
, . , 1913 .
. ? , , , ,
? :
, .
, :
, . ,

, . ,
, , , .
,
, .

. 27 1913 .: . . .
. . . : , ,
, , ,
- .
, ,
, , 17
: . . .
, . , 8
, .
, -
396
(1887 1920)
4. .

1+
x
x4
x9
+
+
+ ... =
1 x (1 x)(1 x2 ) (1 x)(1 x2 )(1 x3 )
1
=
(1 x)(1 x6 )(1 x11 ) . . . (1 x4 )(1 x9 )(1 x14 ) . . .
1911 , .
. 1917 ,
( ),
1894 ,
. , ,
p(n) (. 5).
. . . .

, .
, . . . .
: .
, . .
, .
,
. ,
, 1914 . . , .
, , . . . ( ,
). ,
,
. 17 1914 . .
250 .
(1887 1920)
397
5. .
p(n) n
. (, p(5) = 7, 5 = 4 + 1 =
3 + 2 = 3 + 1 + 1 = 2 + 2 + 1 = 2 + 1 + 1 + 1 = 1 + 1 + 1 + 1 + 1.) ,
!
v
!
u
u2
1
t
n
3
24
p(n) An e
,
1
1
n. 1
1 3/2
2 2
6 n
2 n
24
24
, n = 200
p(200) = 3 972 999 029 388. !
p(n) (1/24), . ,
, . ? ,
. :
p().
An =
50 .
60 .
. 27 .
, .
,
. , , 27 .
, ,
35- .
:
, ? , -,
: ,
398
(1887 1920)
, . :
,
.
. , - .
, , , , ,
, . .
.
. , ,
. :
1918 . ;
( ). .
. , . ,
. , 1917 .
, ( , ).
, .

, .
, , ,
.
: , , .
. . .
(1887 1920)
399
. ,
. 1919 . , .

.
, ,
.
. (
) .
. 1920 . ,
-. ,
. 26 1920 .
. 33 .
.
, .
, . :
,
100 ;
.
.
, ,
, ,
,
.
, ,
. , .

, , ,
, .
, .
,
400
(1887 1920)
. ,
.
. , , , ( 4 . 396)
.
. , , 70-
, p(n)
n. , 1918 . ( 5 . 397)
.

,
.
.
, , .
.
, . ,
, - . , , ,
.
, ! , - ,

, . ,
! ,
. ,
. ,
, .
,
.
. ,
401
402
, ,
.
.
, ,
, . , .
, , , ,
, .
, , . (
),
. , ,
,
.
.
: , . ,
,
, .
, , ,
. ,
. , , .
, , .
,
, , ,

.
403
,
.
,
, ,
.
, , ( ,
), .
, 30- XVII ,

. ,
, , ,
,
( ).
.
. .
,
, .
. , .
, .
. , ,
( ,
). ( ,
. .),
.
, . -
404
,
.
,
, .
. , 60- XVII (
1704 .).
: 72 . , ,
2
+ = (),
= (),
= (),
= (),
x.
,
. , - , , .
, . ,
, , . ,

. , ,
, XIX ( ), ,
. , ,
.
, ,
, , .
1.
( ). ,
,
405
( n n- ).
, .
2. :
k l kl ,
. ,
( , , Q1 Q2 = 0 Q1 = 0 Q2 = 0).
( ),
. , , ,
.
,
.
3. .

. , ,
. , ,
, ,
, ,
. n n x1 , . . . , xn , (x1 + . . . + n )/n
(, ;
, ). ,
.
, , y = const. F (, y) = 0
,
F (, ) = axn + bxn1 y + cxn1 + . . . .
x1 , . . . , xn F (, ) = 0 y. (x1 +
406
. . . + n )/n = (by + )/an, . .

anx + by + c = 0 .
4.
,
. ,
(,
).
. , ,
. , .
, (
)
, . ,
.
, y 2 = (), P
. .
5.
. , : ( ,
(0, 0) y 2 = x2 (x + 1)) ( (0, 0)
y 2 = x3 ). ,
(
), (
). ((0, 0) y = x3 ).

( (0, 0), (1, 0), (2, 0) y 3 = x(x 1)(x 2)).
,
( y = 0). XVIII , ,
.
.
. , -
407
,
, ,

( 1717 .
).

, .
, .
, , . (
) ,
,
. ,
. ,
, p. , . p = 6.
:
p = n(n 1).
(37)
, , , ,
. ,
, .
1827 1828 .
.
.
= (x0 , x1 , x2 ) 6=
(0, 0, 0) : (x0 , x1 , x2 ) =
(x0 , x1 , x2 ). P2 (, x) := 0 x0 + 1 x1 + 2 x2 = 0, 6= (0, 0, 0);
.
P2 P2
. P2
408
P2 = P2x .
.
x
=
P
= aji xi , det(aji ) 6= 0. ,
P2 .
P2 , , 0 = 0 ( ),
. 0 = 0 (1, x
1 , x
2 ). x
1 = x1 /x0 , x
2 = x2 /x0 .
.

, = x
P2x
P2 : x . x
. ,
( ). , ,
, (37)
. ,
. , ,
.
:
p = n(n 1) 2d 3r,
(38)
d , r .
. ,
( ) , ,
. ( ).
n = p(p 1) 2 3.

= 3n(n 2) 6d 8r.
(39)
, , , ,
409
,
. , , p = 6,
, .
, (38) , , , (39) ( ) ;
.
. , .
, , . , , (39), . ,
. ,
, ,
.

. :
.
, :
. . .
, , .
, , .
,
, : ,
. ,
410
20
.

. , n- (n + 3)n/2 + 1 ,
(
). n (n + 3)n/2 ( ).
, ,
, .
, n
. , n n2 . n2 > n(n + 3)/2 n > 3,
n2 ( )
n. ,
, , ,
, .
, . , A1 , A2 , . . . , A6 Q =
= 0 ( ).
pi Ai Ai+1 , Li = 0 , pi . B1 , B2 , B3 : (p1 , p4 ), (p2 , p5 ), (p3 , p6 ) . , B1 , B2 , B3 .
, .
. {Ai , j } .
, {Ai , j } (. ). {Ai , j }

L1 L3 L5 + L2 L4 L6 = 0,
(40)
. , Ai , j ,
411
. C - Q =
0, Aj ; , C (40). ,
Q = 0 2 3 = 6 ,
. , ,
1 , . . . , A6 , C,
Q = 0 (40), (40)
Q. Q M ,
M = 0 1 , 2 , B3 ,
Q = 0 ( -
Lj = 0 Q = 0 ).
, ,
( ),
. ( ).
-
, , -
, ,

L1 L2 L3 M 3 = 0,
(41)
{Li , } .

, (41). , {Li , } 12, (41) ,
L1 , L2 , L3 1 , 2 , 3 , M 3 1 2 3 . 12 3 = 9,
, , ( , ), , (41).
412
, . , ,
.
(41)? Aj
Lj = 0 Mj = 0.
, Aj (41)
Lj = 0. , A1 , A2 , A3 , a Lj = 0 . , M = 0
, A1 , A2 , A3
. , , ,
. , (),
, . .

,

L1 L2 L3 L4 2 = 0,
(42)
{Li } , a . , 14 . , (42) 3 4 + 6 = 18 .
{Li } {i }
4 1 2 3 4 .
18 4 = 14. , (42)
.
, Li = 0 = 0 (42). , Li = 0
( ).
. , (42)
, .
413
. ,
, 28 ( ). ,
.
, .
, . ,
, ,
.
.
P3 , , =
= (x0 , x1 , x2 , x3 ) 6= (0, 0, 0, 0), x x, 6= 0. P3
P3 , P3
h, xi = 0. G .
. P3 , ,
, .
, G . G (),
.

x, y. x, y = xy
.
z = 1 x + 2 y, = (1 , 2 ) 6= (0, 0), . X

: X 7 gX (
). X = (X1 , X2 ), X1 , X2
. det X1 6= 0,
, X1 = E ( x x0 = 1, x1 = 0 y y0 = 0, y1 = 1).
G -
414
X2 = (uij ), G. X . , . ,
.
1. P3
. , P3 ,
, ( ).
. .
, , ,

x
.
x (x) = (x1 , x0 , x3 , x2 ) X = (x)
, (x) 6= , y , (y) .
(0 x + 1 (x)) =
= 1 x + 0 (x). ,
, . G .
2. P3 .
, R3
, :
( x2 + y 2 z 2 =
= 1) ( : z = x2 y 2 ). ,
( ) . ,
( ),

. , () :
415
x20 + x21 x22 x23 = 0. ,

.
. , S ,
, S. S
, S0 S, . ,
, . , ,
, ,
, , .
. () P3 .
. 1.
, . , ,
, .
2. l. , l, . ,
,
.
3. l1 , l2 ,
, l1 , l2 , .
, , l1 , , l2 , l1 .
.
4.
, , .
5. l1 , l2 -
416
, , . , m l2 . m , l2 . l1 , , l1 ,
l2 .
, . ,
.
6. , , ,
. P3 , .
,

. .
(,
,
). , ,
,
.
, . .
l1 , l2 , l3 . ,
. A l1 , A
/ l2 .
A l2 . l3 B.
, P3 , , , l3
, l2 l3 . AB , l1 , l2 , l3
A. , ,
, .
7. , . .
, P3 ,
417
.
l1 , l2 , l3 P3 .
, h, yi = 0 h, yi = 0. , l1 y0 = 0, y1 = 0, l2 y2 = 0, y3 = 0.
, ( ). l3

0 y0 + 1 y1 + 2 y2 + 3 y3 = 0,
0 y0 + 1 y1 + 2 y2 + 3 y3 = 0
(0 , 1 ), (0 , 1 ) , l2 l3 . ,
, ,
. , (0 , 1 ) = (0 , 1 ), (1 , 0 , 0, 0) l2 l3 . ,
(2 , 3 ) (2 , 3 ) .
:
x0 = 0 y0 + 1 y1 ,
x2 = 2 y2 + 3 y3 ,
x1 = 0 y0 + 1 y1 ,
x3 = 2 y2 + 3 y3 .

. l1 x0 = x1 = 0, l2 x2 = x3 = 0, l3 x0 + x2 = x1 + x3 = 0.

x0 x3 x1 x2 = 0.
(43)
ecoe

0 x0 + 1 x1 = 0,
0 x2 + 1 x3 = 0,
(0 , 1 ) 6= (0, 0).
(44)

0 x0 + 1 x2 = 0,
0 x1 + 1 x3 = 0,
(0 , 1 ) 6= (0, 0).
(45)
418
, , ,

.
P1 , P1 (, ).
G . , , ( ).
,
. , P3 G.
P3 ,
G
( ).
: , , ,
.
( ).
, , , , .
:
R3 , , , ,
, .
. ,
,
.

-
419
,
. ,
.
, , .
,
.
, , . , (,
, ,
. .) :
, . . ,
. (
P3 ), .
n- Pn (x0 , x1 , . . . , xn ).
Pn .
Pn
.
:
.
, , : ()
. , , ,
.
,
Pn ,
. Pn , ,
. ,
420
.
P5

.
P5 , . , . , ,
, k- l- Pn
(k + l n)- ( ).
P5 (3 + 3 5 = 1),
(1 + 3 < 5). ,
P5 . ,
( ,
: 2 + 3 5 = 0).
, , , , .
, . , ()
.
. , ,
, ,
. , ,
.
.
P5 . ,
,
.
.
421
( ).
P5 , , , .
,
.
, .
,
. .
, .
,
, ,
. ,
.
, : , . .
( )
.
. , .
P5 , h, yi =
= h, yi = 0 .
l1 , l2 , l3 , l4 ,
. ,
l1 y0 = y1 = 0, l2 y2 = y3 = 0, l3
y4 = y5 = 0. , l1 , l2 , l3
, , , , (
). l4
422
5
X
i yi = 0,
i=0
5
X
i yi = 0.
i=0
(0 , 1 ), (0 , 1 ) ,
, l2 , l3 , l4
y2 = y3 = y4 = y5 = 0, l2
l3 . , , , .
(0 , 1 ) = (c0 , c1 ). (1 , 0 , 0, 0, 0, 0) l2 , l3 , l4 , ,
. , (2 , 3 ), (2 , 3 ) (4 , 5 ), (4 , 5 ) .
x0 = 0 y0 + 1 y1 ,
x3 = 2 y2 + 3 y3 ,
x1 = 0 y0 + 1 y1 ,
x4 = 4 y4 + 5 y5 ,
x2 = 2 y2 + 3 y3 ,
x5 = 4 y4 + 5 y5 .
l1 , l2 , l3 , l4
:
x0 = x1 = 0, x2 = x3 = 0, x4 = x5 = 0,
x0 + x2 + x4 = x1 + x3 + x5 = 0.

0 x0 + 1 x2 + 2 x4 = 0,
0 x1 + 1 x3 + 2 x5 = 0.
(46)
, (46), .

P2 : (0 , 1 , 2 ) 6= (0, 0, 0); c . l1 , l2 , l3 , l4
(1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1), (1, 1, 1).
, 6= c.
5
P , ,
(46) . ,
{, } P2 , . ,
423
P2 , .
P2 , , .
.
0 6= 0 ( , 0 j ).
(2 , x3 , x4 , x5 ).
:
x
0 x2 + x
1 x4 = 0, x
0 x3 + x
1 x5 = 0,
x
0 = 0 1 0 1 , x
2 = 0 2 0 2 .
(47)
, , x
= (
x0 , x
1 ) 6= (0, 0). , {, }. (47)
, H
. , H , P2 . ,
H ,
{, }.
, , H , H ,
. , H
, . 0
0 , P2 , {, 0 } {, 0 } (
). 0 , 0 ,
. (
, .)
, .

,
- .
.
,
1978 ., .
, ( )
.
(
). ,
(
).
,
: ,
(1869 1951). ,
,
.
(
)
, ( 424
425
, . . . ).
, , , -
. , XIX .
,
( , - ) .
(1801 1868) , (!)
. 1868 1869 .
. . ,
. , , ,
, . ,

50
.
( 50 ).
(1864 1909),
.
. . XIX

. XIX
. ,
( ).
( ) .
(1593 1662) 1639 .
426
,
. . ,
,
, ,
, , .
, ,

, . ()
,
( , , ). ,
. (1588 1648)
. 16- (1623 1662),
,
.
,
. ,
,
. , ,
. , , ,
,
. 200
, (1793 1880) ,
.
427
(1746 1818) , (1788 1867). , (1849 1925),

. 1812 .,
, , . ,
.
: , , , ( ).
, , ,
, ,
.
, ,
.
,
? :
( ). , , ,
, .

( !). :
.
,
(1771 1859), . , ,
( . .),
428
,
. , ()
.

. , ( )
. , ( ).
, , ( . .).
. ,
XIX , , (1790 1868), ,
(1796 1863), (1798 1867). ,
, .
,
. , , .
, , 19 ,
(1746 1827), .
,

, , , . , , ,
429
. , , ,
( ) .
.
, ,
. ( ) . ,
(x0 , x1 , x2 ) 6= (0, 0, 0), , (x0 , x1 , x2 ) (x0 , x1 , x2 ) . , , x0 6= 0
x0 = 1, . . (1, X1 , X2 ), X1 = x1 /x0 , X2 = x2 /x0 () . x0 = 0
. , . ,
, . 0 x0 +1 x1 +2 x2 = 0,
(0 , 1 , 2 ) 6= (0, 0, 0) . (0 , 1 , 2 ) , ,
() .
.

,
. X12 +
+ 22 + aX1 + bX2 + c = 0,
x21 + x22 + ax1 x0 + bx2 x0 + cx20 = 0.
, (0, 1, i), (0, 1, i),
. . ({x0 =
= 0} ).
430
(x0 , x1 , x2 , x3 ) 6= (0, 0, 0, 0),

. , {x0 =
0} . x0 0 + . . . + x3 3 = 0, . .

.
( ).
, ,
P3 . , (
)
. P3
. X1 , X2 , X3
X1 = 1 X3 + 1 ,
X2 = 2 X3 + 2 . ,
X1 OX2 , .
. . , . . x = (x0 , x1 , x2 , x3 ),
x
= (
x0 , x
1 , x
2 , x
3 ) ( P3 ), x x

.
. ,

pij = xi x
j xj x
i ,
(48)
( ) . pii = 0, pij = pji .

p01 , p02 , p03 , p12 , p13 , p23 . ,
{pij } {pij } .
pij , x x
, .
ce {pij }
P5 .
431
,
P5 . , pij
. , ,
p01 p23 p02 p13 + p03 p12 = 0.
(49)
, , : {pij },
(49), x, x
, (48).
(49) P5
.
p01 = u0 u3 ,
p13 = u4 + u1 ,
p23 = u0 + u3 ,
p03 = u2 u5 ,
p02 = u4 u1 ,
p12 = u2 + u5 ,
(49)
u20 + u21 + u22 u23 u24 u25 = 0.
(50)
,
P3
() (50) ( (49)), P5 .
;
: P3 P5 . (1842 1899), ,
.
, ,
.
: P5
( (3.3)), (50),
(4.2) (5.1),
? ,
432
,
P5 (4.2) ( ).
, aa , P5 (5.1).
,
. , , , i, , z02 +. . .+z52 =
0 (
).
,
.
. CP3 , z = (z0 , z1 , z2 , z3 ) ; z, z ,
z +
z . pij ,
(49), (50), uj .
Q CP5 , (50), .
uj , , . u0 , u1 , u2 , u5 , u3 =
iv3 , u4 = iv4 , u3 = iv3 , .
(u v !):
u20 + u21 + u22 + v32 + v42 u25 = 0,
(S)
u20
(H)
u21
u22
v32
u24
u25
= 0.
( ).
Q, Q
, , -
433
(S)
(H).
( ). (S) :
p01 = u0 iv3 ,
p13 = iv4 + u1 ,
p23 = u0 + iv3 ,
p03 = u2 u5 ,
p02 = iv4 u1 ,
p12 = u2 + u5 .
, (S) , :
p23 = p01 ,
p13 =
p02 ,
Im p03 = Im p12 = 0.
(51)
(S) . ,
z = (z0 , z1 , z2 , z3 ), , z = (
z3 , z2 ,
z1 , z0 ). , (S)
CP3 , (z0 , z1 , z2 , z2 ) (
z3 , z2 ,
z1 , z0 ).
? z
CP3 , . CP3 . ()
, , . CP3 P3 ,
P3 , (x0 , x1 , x2 , x3 )
(x3 , x2 , x1 , x0 ).
(
1979 .). (S)
CP3
.
. (H) :
p23 = p01 , Im p13 = Im p02 = Im p03 = Im p12 = 0.
(52)
p03 6= 0. p03 = 1
434
z0 = z3 = 1, z3 = z0 = 0.
. (52) , z = (1, a, c, 0),
z = (0, c, b, 1), a b .
, ?
, , (. . w = z +
z , , ),
Im(w1 w
0 + w2 w
3 ) = 0.
(53)
p03 6= 0, , ,
(53), . , (53) CP5 N 5 , , N ,
, (52), , , ,
(H). , N P3 ,
, , ,
,
, CP3 . ,
N , , , , . . , ,
( X3 = X12 X22 ,

).
. P3 ,
CP3 . , , , :
CP3 , -
435
CP3 ,
,
. , XIX . -,
. -,
, , , , ,
.
. Q CP5 . , Q
CP3 . CP3 Q
, ,
, (
Q).
, CP3
, () ().
.
.
? ,
{pij } {p0ij } ,
,
p01 p023 p02 p013 + p03 p012 + p23 p001 p13 p002 + p12 p003 = 0.
(54)
(54)
( ), p03 6= 0, p003 6= 0.
p03 = p003 = 1, (1, 1 , 2 , 0), (0, 1 , 2 , 1) (1, 10 , 20 , 0), (0, 10 , 20 , 1) ( ).
p
z1 = 1 z0 + 1 z3 ,
z2 = 2 z0 + 2 z3 ,
p0
z1 = 10 z0 + 10 z3 ,
z2 = 20 z0 + 20 z3 .
436
, (z0 , z1 , z2 , z3 )

(z0 , z3 ):

z0 (1 10 ) + z3 (2 20 ) = 0,
(55)
z0 (1 10 ) + z3 (2 20 ) = 0.
, ,

(, , 0 , 0 ) =
= (1 10 )(2 20 ) (2 20 )(1 10 ).
(56)
(56) . , p 6= p0 ,
. IX . , ,
( ).
,
.
p = (, ) p0 = (0 , 0 ).
, ,
.
. (). ,
, .
p Q Vp Q,
p ((p, p0 ) = 0, p, p0
). Vp ;
Q
Q p.
(S), (H).
(S). ,
p03 6= 1. (51) , 1 =
2 , 2 = 1 ,
(S)
437
(1 , 2 ). ,
(S) (; 0 ) = |1 10 |2 + |2 20 |2 .
(57)
:
= 0 . , ,
(S), .
.
(H) p03 = 1. M (H) (H). ,
(52), 1 , 2 , a 1 =
2 . : 1 = tx1 , 2 = t+x1 , 1 = x2 +ix3 , (t, x) .
(56)
(H) (t, x; t0 , x0 ) =
= (t t0 )2 (x1 x01 )2 (x2 x02 )2 (x3 x03 )2 .
(58)
( ,
). Vp p M
M , p.
,
Q (S) ,
(H) .
M (H) N ,
z0 = z3 = 0. (H)
M . ( ,

, , ).
CP3 ,
N ,
N N ,
. (H) ,
Vp .
438
(, , ),
().
( ), ,
z0 = z3 = 0. ,
.
? ,
, (
), ?
Vp . , Vp ,
p. , ,
Vp ( ),
p . N ;
N (H).
, CP3 Q (
Vp ).
. . ,
,
. , .
M (
(S)) N CP3 . ,
(S), (S) ,
, , - .
, ( -
439
) .

. ,
,
() ()
.

.
,
. , (S) CP3 :
- .
( , ,
), ( ).
.
.
- .

, (, ).
. , CP3 , , ,
- . (
).
.
: (3.1),
, (4.0).
, . ,
, -
440
( ).
, () ,

CP3 , . ,
.
.
,
,
, .
,
CP3 ,
.
, .
:
, ,
.
, , ,
. ,
,
.

Istoria Matematicii (Rusa)

Загружено:

Сведения о документе

Описание:

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Описание:

Авторское право:

Доступные форматы

Istoria Matematicii (Rusa)

Загружено:

Описание:

Авторское право:

Доступные форматы

ont

(1622 1703), 1639 .

. . l(0) = 0, l(t) = s(t). l(0) > 0, l(t) = l(0) + s(t).

(, t > /2, t > ). ,

= sin t s(t) = cos t, s(t)

= cos t s(t) = sin t. , , ,

(u, v), (x(t), y(t))

3 10. c(x, y) = kr.

1684 . Acta Eruditorum, 1682 .

(1746 1818) . 70- XVII

f (n) f 0 (n) f 00 (n) f 000 (n)

n 6 20, n = 101 ( ) 301 :

(1 + x + x2 + x3 + . . .)(1 + x3 + x6 + x9 + . . .)(1 + x5 + x10 + . . .) . . . ,

. 1755 . (1707 1783)

7 000 , 14 000 18 000 .

p 1), - k1 > k2 10k1 , 10k2 p

r = 5 4 294 967 297.

. . (.: , 1966, . 49),

. 33. ) p = 11 (k = 5), a = 7, = 3; ) p = 7 (k = 3), a = 5,

. 36. p = 11, q = 5, a = (p + q)/4, (p) = 2, (q) = 2.

j. , j (p) + j (q) = 2 j > 0,

. . . + n )/n = (by + )/an, . .

x20 + x21 x22 x23 = 0. ,

(1746 1818) , (1788 1867). , (1849 1925),

(x0 , x1 , x2 , x3 ) 6= (0, 0, 0, 0),

( ) . pii = 0, pij = pji .

Вам также может понравиться