.

Më ®Çu

Cïng víi xu thÕ cña thêi ®¹i vµ thÕ giíi th× viÖc chuyÓn
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña ViÖt Nam lµ tÊt yÕu. Vµo
nh÷ng n¨m 70 , cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX , khi mµ
nh÷ng khñng ho¶ng kinh tÕ trong hÖ thèng c¸c níc x· héi chñ
nghÜa ®· ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh ®iÓm, ViÖt Nam còng kh«ng
n»m ngoµi t×nh tr¹ng nµy . Tríc t×nh h×nh nµy , §¶ng vµ Nhµ
níc ta ®· quyÕt ®Þnh chuyÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc tõ c¬ chÕ
tËp trung quan liªu , bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, mµ
mèc ®¸nh dÊu lµ §¹i héi §¶ng VI (th¸ng 12 n¨m 1986).
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt
cho tíi nay víi rÊt nhiÒu mÆt u ®IÓm. Tuy nhiªn, trong qu¸
tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng , níc ta kh«ng tr¸nh
khái nh÷ng khã kh¨n . Theo quan ®IÓn triÕt häc duy vËt biÖn
chøng th× bÊt cø mét sù vËt , hiÖn tîng nµo còng chøa ®ùng
trong nã nh÷ng m©u thuÉn cña c¸c mÆt ®èi lËp . §iÒu nµy
còng ®óng trong nÒn kinh tÕ thÞ truêng ë ViÖt Nam hiÖn
nay, trong lßng nã ®ang chøa ®ùng c¸c m©u thuÉn . Trong
giai ®o¹n chuyÓn tiÕp nµy , tríc hÕt ®ã lµ m©u thuÉn cña sù
xuÊt hiÖn c¬ chÕ míi cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ c¬ chÕ cò
trong nÒn kinh tÕ tËp trung , quan liªu , bao cÊp ; m©u thuÉn
gi÷a yªu cÇu ph¸t triÓn víi kiÕn tróc thîng tÇng vÒ mÆt
chÝnh trÞ , ph¸p lý , quan ®iÓm , t tëng . M©u thuÉn gi÷a
tÝnh tù ph¸t cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng (theo chñ
nghÜa t b¶n) víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa , m©u thuÉn
gi÷a mÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ trêng…
Nh÷ng m©u thuÉn nµy ®ang hiÖn diÖn vµ t¸c ®éng
m¹nh mÏ tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc . ViÖc

1
nhËn thøc râ vÊn ®Ò nµy vµ gi¶i quyÕt chóng cã ý nghÜa v«
cïng quan träng ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam hiÖn nay . §©y lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña §¶ng vµ Nhµ
níc ta .
NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy vµ
b»ng nh÷ng kiÕn thøc thu ®îc trong n¨m häc võa qua t«i
chän ®Ò tµi:
"Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi
lËp víi viÖc ph©n tÝch hÖ thèng c¸c m©u thuÉn biÖn
chøng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam hiÖn nay.
I.C¬ së lý luËn.
I.1.LÞch sö nh÷ng t tëng triÕt häc chñ nghÜa duy vËt tríc
M¸c vÒ m©u thuÉn .
Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kh¸c
nhau vµ c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cao cña c¸c t tëng triÕt häc
nh©n lo¹i c¸c quan niÖm vÒ m©u thuÉn kh¸c nhau còng thay
®æi. Mçi thêi ®¹i , mçi trêng ph¸i l¹i cã nh÷ng lý gi¶i kh¸c
nhau vÒ m©u thuÉn , vÒ c¸c mÆt ®èi lËp , v× triÕt häc lu«n
ph¸t sinh tõ nh÷ng bèi c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh . Thø nhÊt lµ
triÕt häc thêi cæ ®¹i mµ ®iÓn h×nh lµ ba nÒn triÕt häc lín
®ã lµ Trung Hoa , Hy L¹p vµ Ên §é .
TriÕt häc Trung Hoa ®· xuÊt hiÖn rÊt l©u vµo cuèi thÕ
kû thø II tríc c«ng nguyªn. Tuy nhiªn , ph¶i ®Õn cuèi thêi
Xu©n thu _ ChiÐn quèc , c¸c hÖ thèng triÕt häc lín cña Trung
Quèc míi xuÊt hiÖn . Nh÷ng quan ®iÓm biÖn chøng vÒ m©u
thuÉn thêi kú nµy xuÊt hiÖn tuy cßn s¬ khai. VÝ dô nh trêng
ph¸i ¢m – D¬ng . ph¸i ¢m – D¬ng nh×n nhËn mäi tån t¹i
kh«ng ph¶i trong tÝnh ®ång nhÊt tuyÖt ®èi còng kh«ng ph¶i

2
trong sù lo¹i trõ biÖt lËp kh«ng thÓ t¬ng ®ång . Tr¸i l¹i tÊt c¶
bao hµm sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp gäi lµ sù thèng
nhÊt ¢m – D¬ng. Quy luËt nay thõa nhËn mäi thùc t¹i trªn tinh
thÇn biÖn chøng lµ trong c¸i mÆt ®èi lËp kia – Ýt nhÊt còng ë
tr¹ng th¸i tiÒm n¨ng sinh thµnh. TriÕt häc Ên §é th× ®a ra
ph¹m trï “v« ng¶”, “v« thêng”(cña tr¬ng ph¸i PhËt Quèc ).
“Mét tån t¹i “ nµo ®ã ch¼ng ph¶i lµ nã mµ lµ “tæng hîp”,
“héi häp” cña nh÷ng c¸i kh«ng ph¶I lµ nã mµ nhê héi ®ñ
nh©n – duyªn . Kh«ng cã tån t¹i nµo ®éc lËp tuyÖt ®èi víi tån
t¹i kh¸c Nhng ®· nh vËy th× tÊt yÕu ph¶i ®i ®Õn mét kh¼ng
®Þnh vÒ lÏ v« thêng . V« thêng lµ ch¼ng “thêng h»ng” , “th-
êng h»ng “ lµ c¸i bÊt biÕn, ch¼ng bÊt biÕn lµ biÕn ®éng ,
biÕn tøc lµ biÕn ®éng . Cã thÓ nãi , cïng víi sù ph¸t triÓn cña
c¸c h×nh thøc kinh tÕ – x· héi c¸c t tëng vÒ m©u thuÉn còng
ngµy cµng râ nÐt.
Hªraclit – nhµ triÕt häc lín nhÊt cña Hy L¹p cæ ®¹i ë
thêi kú ®Çu cña nã th× pháng ®o¸n r»ng: m©u thuÉn tån t¹i
trong mäi sù vËt cña thÕ giíi . Theo «ng , c¸c mÆt ®èi lËp
g¾n bã , quy ®Þnh , rµng buéc víi nhau. Heraclit cßn kh¼ng
®Þnh vò trô lµ mét thÓ thèng nhÊt nhng trong lßng nã lu«n
diÔn ra c¸c cuéc ®Êu tranh cña c¸c lùc lîng ®èi lËp, nhê vËy
vò trô tån t¹i vµ vËn ®éng . V× thÕ ®Êu tranh lµ “cha ®Î cña
tÊt c¶ , lµ «ng hoµng cña tÊt c¶”.
Tr¶i qua h¬n mét ngµn n¨m ®ªm dµi trung cæ , nÒn
triÕt häc thêi kú nµy chñ yÕu lµ triÕt häc linh viÖn tËp trung
vµo c¸i chung vµ c¸i riªng . Sang ®Õn triÕt häc T©y ¢u thêi
phôc hng vµ cËn ®¹i cïng víi nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa häc tù
nhiªn th× sù ®Êu tranh gi÷a triÕt häc duy t©m vµ triÕt häc

3
duy vËt còng diÔn ra hÕt søc gay g¾t . Nhng c¸c quan ®IÓm
thêi kú nµy vÉn r¬i nhiÒu vµo siªu h×nh , m¸y mãc .Tíi triÕt
häc cæ ®iÓn §øc míi thùc sù bao hµm nh÷ng t tëng triÕt häc
tiÕn bé . C¸ch m¹ng vµ khoa häc . TriÕt häc cæ diÓn §øc ®·
®¹t ®îc tr×nh ®é kh¸i qu¸t vµ t duy trõu tîng rÊt cao víi
nh÷ng hÖ thèng kÕt cÊu chÆt chÏ , thÓ hiÖn mét tr×nh ®é t
duy tµi biÖn th©m cao vît xa tÝnh trùc quan , siªu h×nh cña
nÒn triÕt häc Anh – Ph¸p ë thÕ kû XVII – XVIII, do vËy c¸c t t-
ëng triÕt häc vÒ m©u thuÉn ®· cã nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng kÓ
§¹i biÓu ®Æc trng cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ Hªghen .
I.2.Quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vÒ m©u
thuÉn.
Mçi sù vËt hiÖn tîng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng
nhÊt ®îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt ®èi lËp , c¸c thuéc tÝnh ,
c¸c khuynh híng ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau , ®èi lËp nhau…
*Sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp .
Kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp trong quy luËt m©u thuÉn lµ sù
kh¸i qu¸t c¸c mÆt , c¸c khuynh híng , c¸c thuéc tÝnh tr¸i ngîc
nhau trong mét chØnh thÓ lµm nªn sù vËt , hiÖn tîng . Mçi
m©u thuÉn ph¶i cã hai mÆt ®èi lËp . Nhng kh«ng ph¶i hai
mÆt ®èi lËp bÊt kú cña mét mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh
m©u thuÉn . ChØ nh÷ng mÆt ®èi lËp nµo n»m trong mét
chØnh thÓ cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau , t¸c ®éng qua l¹i
lÉn nhau míi t¹o thµnh m©u thuÉn . M©u thuÉm lµ mét
chØnh thÓ , trong ®ã c¸c mÆt ®èi lËp võa ®Êu tranh , võa
thèng nhÊt víi nhau .
Trong mét m©u thuÉn , hai mÆt ®èi lËp cã quan hÖ
thèng nhÊt víi nhau. Kh¸i niÖm “thèng nhÊt” trong quy luËt

4
m©u thuÉn cã nghÜa lµ hai mÆt ®èi lËp liªn hÖ víi nhau,
rµng buéc nhau , quy ®Þnh nhau ,mÆt nµy lÊy mÆt kia lµm
tiÒn ®Ò tån t¹i cña m×nh . NÕu thiÕu mét trong hai mÆt ®èi
lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i
cña sù vËt . Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ
®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc cho sù tån t¹i cña bÊt kú sù
vËt , hiÖn tîng nµo vµ ngîc l¹i . VÝ dô :trong sinh vËt hai mÆt
®èi lËp ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸ thèng nhÊt víi nhau , nÕu chØ lµ
mét qu¸ tr×nh th× sinh vËt sÏ bÞ chÕt .Trong x· héi t b¶n , giai
cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n lµ hai mÆt ®èi lËp thèng nhÊt víi
nhau , nÕu kh«ng cã giai cÊp v« s¶n víi t c¸ch lµ giai cÊp b¸n
søc lao ®éng cho giai cÊp t s¶n , th× còng kh«ng cã giai cÊp
t s¶n tån t¹i víi t c¸ch lµ mét giai cÊp mua søc lao ®éng cña
giai cÊp v« s¶n ®Ó bãc lét gi¸ trÞ thÆng d…
Tuy nhiªn , khai niÖm “thèng nhÊt “ nµy chØ mang tÝnh
t¬ng ®èi . B¶n th©n néi dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh
chÊt t¬ng ®èi cña nã .
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù
vËt kh«ng t¸ch rêi sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng . Bëi
v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i träng cïng mét sù vËt thèng
nhÊt nh mét chØnh thÓ trän vÑn nhng kh«ng n»m yªn bªn
nhau mµ ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸ lÉn nh©u t¹o thµnh ®éng
lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt . Sù ®Êu tranh chuyÓn
ho¸ , bµi trõ , phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp trong
thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau .
VÝ dô : lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÈt trong x·
héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp , m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt
tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu k×m h·m nã diÔn ra rÊt

5
quyÕt liÖt vµ gay g¾t . ChØ cã thÓ th«ng qua c¸c cuéc c¸ch
m¹ng x· héi b»ng rÊt nhiÒu h×nh thøc kÓ c¶ b¹o lùc míi cã
thÓ gi¶i quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch c¨n b¶n.
Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®îc chia thµnh
nhiÒu giai ®o¹n . Th«ng thêng khi nã míi xuÊt hiÖn , hai mÆt
®èi lËp cha thÓ hiÖn râ xung kh¾c gay g¾t ngêi ta gäi ®ã lµ
giai ®o¹n kh¸c nhau . TÊt nhiªn kh«ng ph¶i bÊt kú sù kh¸c
nhau nµo còng ®îc gäi lµ m©u thuÉn . ChØ nh÷ng sù kh¸c
nhau nµo cïng tån t¹i trong cïng mét sù vËt cã liªn hÖ h÷u c¬
víi nhau , ph¸t triÓn ngîc chiÒu nhau , t¹o thµnh ®éng lùc bªn
trong cña sù ph¸t triÓn th× hai mÆt ®èi lËp ®ã míi h×nh
thµnh bíc ®Çu cña mét m©u thuÉn . Khi hai mÆt ®èi lËp
cña mét m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn xung ®ét gay g¾t , nã
biÕn thµnh ®éc lËp . Sù vËt cò mÊt ®i , sù vËt míi h×nh
thµnh . Sau khi m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt sù thèng nhÊt cña
hai mÆt ®èi lËp cò ®îc thay thÕ bëi sù thèng nhÊt cña hai
mÆt ®èi lËp míi , hai mÆt ®èi lËp míi l¹i ®Êu tranh chuyÓn
ho¸ t¹o thµnh m©u thuÉn .M©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt , sù vËt
míi xuÊt hiÖn . Cø nh thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp
lµm cho sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp ®Õn cao .
ChÝnh v× vËy Lªnin kh¼ng ®Þnh “sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc
®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp “.
Khi bµn vÒ mèi quan hÖ gi÷a sù thèng nhÊt vµ ®Êu
tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp , Lªnin chØ ra r»ng :’MÆc dï thèng
nhÊt chØ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sù vËt tån t¹i víi ý nghÜa lµ chÝnh
nã – nhê cã sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ chóng ta
nhËn biÕt ®îc sù vËt , sù vËt tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch
quan . Song b¶n th©n sù thèng nhÊt chØ lµ t¹m thêi . §Êu

6
tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi . Nã diÔn ra th-
êng xuyªn , liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt .
KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i æn ®Þnh , còng nh khi chuyÓn ho¸
nh¶y vät vÒ chÊt . Lªnin viÕt :”sù thèng nhÊt (phï hîp , ®ång
nhÊt ,t¸c dông ngang nhau )cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã ®iÒu
kiªn , t¹m thêi , thoang qua trong t¬ng ®èi . Sù ®Êu tranh
cña c¸c mÆt ®èi lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi còng nh sù
ph¸t triÓn , sù vËn ®éng tuyÖt ®èi”.
*ChuyÓn hãa cña c¸c mÆt ®èi lËp .
Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®èi
lËp ®Òu dÉn tíi sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng . ChØ cã sù ®Êu
tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é
nhÊt ®Þnh , héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi dÉn ®Õn
chuyÓn ho¸ , bµi trõ , phñ ®Þnh lÉn nhau . Trong giíi tù nhiªn ,
chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp thêng diÔn ra mét c¸ch tù
ph¸t , cßn trong x· héi chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp diÔn
ra nhÊt thiÕt ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng-
êi
Do ®ã , kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt
®èi lËp chØ lµ sù ho¸n ®æi vÞ trÝ mét c¸ch ®¬n gi¶n , m¸y
mãc . Th«ng thêng th× m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph-
¬ng thøc :
+Ph¬ng thøc thø nhÊt :MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸
thµnh mÆt ®èi lËp kia nhng ë mét tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ
ph¬ng diÖn chÊt cña sù vËt .
VÝ dô :Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x·
héi phong kiÕn ®Êu tranh chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh
thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi ë tr×nh ®é cao h¬n.

7
 +Ph¬ng thøc thø hai:C¶ hai mÆt ®èi lËp ®Òu chuyÓn
ho¸ lÉn nhau ®Ó t¹o thµnh hai mÆt ®èi lËp hoµn toµn míi .
VÝ dô :NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn ho¸ tõ nÒn kinh
tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung , quan liªu , bao cÊp sang nÒn kinh
tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa .
Tõ m©u thuÉn trªn cho ta thÊy trong thÕ giíi thùc , bÊt
kú sù vËt , hiÖn tîng nµo còng chøa ®ùng trong nã nh÷ng
mÆt nh÷ng thuéc tÝnh cã khuynh híng ph¸t triÓn ngîc chiÒu
nhau. Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp trong
®iÒu kiÖn cô thÓ t¹o thµnh m©u thuÉn . M©u thuÉn lµ hiÖn
tîng kh¸ch quan , phæ biÕn cña thÕ giíi . M©u thuÉn ®îc gi¶i
quyÕt , sù vËt cò mÊt ®i , sù vËt míi h×nh thµnh . Sù vËt míi
l¹i n¶y sinh c¸c mÆt ®èi lËp vµ m©u thuÉn míi .
C¸c mÆt ®èi lËp nµy ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ
®Þnh lÉn nhau dÓ t¹o thµnh sù vËt míi h¬n . Cø nh vËy c¸c sù
vËt , hiªn tîng trong thÕ giíi kh¸ch quan thêng xuyªn biÕn
®æi vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng . V× vËy m©u thuÉn lµ
nguån gèc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña mäi qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn.

8
II.TÝnh tÊt yÕu vµ m©u thuÉn b¶n chÊt cña nÒn kinh
tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam.
II.1.tÝnh tÊt yÕu cña qu¸ trÜnh x©y dùng nÒn kinh tÕ
thÞ trêng ë ViÖt Nam.
* ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch
quan trong qu¾ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc .
Nh ®· biÕt ,kinh tÕ thÞ trêng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh
tÕ ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt cña v¨n minh nh©n lo¹i
.Tõ tríc ®Õn nay nã tån t¹i vµ ph¸t triÓn chñ yÕu díi chñ
nghÜa t b¶n. Ngµy nay , kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa
®· ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é kh¸ cao vµ phån thÞnh ë c¸c níc t
b¶n ph¸t triÓn
Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa kh«ng
ph¶i lµ v¹n n¨ng. Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc nã cßn cã mÆt tr¸i ,
cã khuyÕt tËt tõ trong b¶n chÊt cña nã do chÕ ®é së h÷u t
b¶n t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt chi phèi. Cïng víi sù ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt , cµng ngµy m©u thuÉn cña chñ nghÜa
t b¶n cµng béc lé s©u s¾c , kh«ng gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn
®Ò x· héi , lµm t¨ng thªm bÊt c«ng vµ bÊt æn cña x· héi ,
®µo s©u thªn hè ng¨n c¸ch gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo.
ChÝnh v× thÕ mµ , nh C.M¸c ®· ph©n tÝch vµ dù b¸o , chñ
nghÜa t b¶n tÊt yÕu ph¶i ®îc thay thÕ bëi mét ph¬ng thøc
s¶n xuÊt vµ chÕ ®é míi v¨n minh h¬n , nh©n ®¹o h¬n. Chñ
nghÜa t b¶n , mÆc dï ®· vµ ®ang t×m mäi c¸ch ®Ó tù ®iÒu
chØnh vµ tù thÝch nghi, nhng do m©u thuÉn tõ trong b¶n
chÊt cña nã , chñ nghÜa t b¶n kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt ®îc ,
cã ch¨ng nã chØ t¹m thêi xoa dÞu ®îc chõng nµo m©u thuÉn
mµ th«i . NÒn kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i

9
®ang ngµy cµng thÓ hiÖn xu híng tù phñ ®Þnh vµ tù tiÕn
ho¸ ®Ó chuyÓn sang mét giai ®o¹n hËu c«ng nghiÖp , theo
xu híng x· héi ho¸ . §©y lµ tÊt yÕu kh¸ch quan , lµ quy luËt
ph¸t triÓn cña x· héi . Nh©n lo¹i muèn tiÕn lªn , x· héi muèn
ph¸t triÓn th× døt kho¸t kh«ng thÓ dõng l¹i ë kinh tÕ thÞ tr-
êng t b¶n chñ nghÜa .
M« h×nh chñ nghÜa x· héi kiÓu X« ViÕt lµ mét kiÓu tæ
chøc x· héi , tæ chøc kinh tÕ muèn sím kh¾c phôc khuyÕt tËt
cña chñ nghÜa t b¶n, muèn nhanh chãng x©y dùng mét x·
héi tèt ®Ñp h¬n , mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt v¨n minh hiÖn
®¹i h¬n chñ nghÜa t b¶n . Nhng cã lÏ , do n«n nãng , lµm tr¸i
quy luËt , kh«ng n¨ng ®éng , kÞp thêi ®iÒu chØnh khi cÇn
thiÕt cho nªn rót côc ®· kh«ng thµnh c«ng . Liªn X« kh¾c
phôc sù nãng véi b»n c¸ch ®a ra thùc hiÖn “chÝnh s¸ch kinh
tÕ míi “(NEP) mµ néi dung c¬ b¶n cña nã lµ khuyÕn khÝch
ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, chÊp nhËn ë møc ®é nhÊt ®Þnh
c¬ chÕ thÞ trêng Muèn thÕ , Nga cÇn ph¶i sö dông quan hÖ
tiÒn tÖ – hµng ho¸ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn , ®Æc biÖt lµ sö dông chñ nghÜa t b¶n nhµ níc
®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt . Tuy chØ míi thùc hiÖn trong
mét thêi gian ng¾n nhng NEP ®· ®em l¹i nh÷ng kÕ qu¶ tÝch
cùc cho níc Nga:håi phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ bÞ chiÕn
tranh tµn ph¸, nhiÒu nghµnh kinh tÕ ho¹t ®éng n¨ng ®éng ,
nhén nhÞp h¬n . TiÕc r»ng , t tuëng cña V.I.Lªnin vÒ x©y
dùng chñ nghÜa x· héi víi chÝnh s¸ch NEP ®· kh«ng ®îc tiÕp
tôc thùc hiÖn sau ®ã .
Vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, nh÷ng khuyÕt
tËt cña m« h×nh kinh tÕ X« ViÕt béc lé ra rÊt râ céng víi sù

10
yÕu kÐm trong c«ng t¸c l·nh ®¹o , qu¶n lý lóc bÊy giê ®· lµm
cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ c¸c níc
§«ng ¢u r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng tr× trÖ . Mét sè nhµ
l·nh ®¹o chñ chèt cña §¶ng vµ Nhµ níc Liªn X« lóc ®ã muèn
thay ®æi t×nh h×nh b»ng c«ng cuéc c¶i c¸ch , c¶i tæ nhng
víi mét “ t duy” chÝnh trÞ míi , hä ®· m¾c sai lÇm nghiªm
träng cùc ®oan , phiÕn diÖn ®·n tíi sù tan r· cña Liªn X« vµ
sù sôp ®æ cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi , ®· lµm lé
râ nh÷ng khuyÕt tËt cña m« h×nh kinh tÕ cøng nh¾c , phi
thÞ trêng , mÆc dï nh÷ng khuyÕt tËt ®ã kh«ng ph¶i lµ
nguyªn nh©n tÊt yÕu dÉn tíi sù sôp ®æ .
ViÖt nam lµ mét níc nghÌo , kinh tÕ kü thuËt l¹c h©u ,
tr×nh ®é x· héi cßn thÊp , bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ ,
di lªn chñ nghÜa x· héi lµ môc tiªu lý tëng cña nh÷ng ngêi
céng s¶n vµ nh©n d©n ViÖt Nam , lµ kh¸t väng thiªng liªng
ngµn ®êi cña nh©n d©n ViÖt Nam . Nhng ®i lªn chñ nghÜa
x· héi b»ng c¸ch nµo? §ã lµ c©u hái lín vµ cùc kú hÖ träng ,
muèn tr¶ lêi thËt kh«ng ®¬n gi¶n . Chóng ta ®· ¸p dông m«
h×nh chñ nghÜa x· héi kiÓu X« ViÕt , m« h×nh kinh tÕ kÕ
ho¹ch tËp trung mang tÝnh bao cÊp . M« h×nh nµy ®· thu ®îc
nh÷ng kÕt qu¶ quan träng , nhÊt lµ ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña
thêi kú ®Êt níc cã chiÕn tranh. Nhng vÒ sau m« h×nh nµy
béc lé nh÷ng khuyÕt ®iÓm ;vµ trong c«ng t¸c chØ ®¹o còng
ph¹m ph¶i mét sè sai lÇm mµ nguyªn nh©n s©u xa cña
nh÷ng sai lÇm ®ã lµ bÖnh gi¸o ®iÒu , chñ quan , duy ý chÝ .
Lèi suy nghÜ vµ hµnh ®éng ®¬n gi¶n , nãng véi kh«ng t«n
trong quy luËt kh¸ch quan, nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi
kh«ng ®óng víi thùc tÕ ë ViÖt Nam .

11
 Trªn c¬ së nhËn thøc ®óng ®¾n h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n
vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë
ViÖt Nam , §¹i héi VI cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam(th¸ng 12
n¨m 1986) ®· ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc
nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ h¬n c«ng cuéc x©y dùng chñ
nghÜa x· héi . §¹i héi ®a ra nh÷ng quan niÖm míi vÒ con ®-
êng , ph¬ng ph¸p x©y dùng chñ nghÜa x· héi , ®Æc biÖt lµ
quan niÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa trong thêi
kú qu¸ ®é , vÒ c¬ cÊu kinh tÕ , thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch
quan cña s¶n xuÊt hµnh ho¸ vµ thÞ trêng . Phª ph¸n triÖt ®Ó
c¬ chÕ tËp trung , quan liªu , bao cÊp vµ kh¼ng ®Þnh
chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh. §¹i héi VI lµ mét mèc
®¸nh dÊu bíc chuyÓn quan träng trong nhËn thøc cña §¶ng
céng s¶n ViÖt Nam vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®êng ®i lªn
chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam .
*.B¶n chÊt vµ nh÷ng ®Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh h-
íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
Nãi kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã
nghÜa ®©y kh«ng ph¶i kinh tÕ thÞ trêng tù do theo kiÓu t
b¶n chñ nghÜa , còng kh«ng ph¶i kinh tÕ bao cÊp qu¶n lý
theo kiÓu tËp trung quan liªu bao cÊp vµ còng cha hoµn toµn
lµ kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa ,bëi v× ViÖt Nam ®ang
ë trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi , võa cã võa cha
cã c¸c yÕu tè cña chñ nghÜa x· héi .
Chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa lµ sù tiÕp thu cã chän läc thµnh tùu cña v¨n minh
nh©n lo¹i , ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña kinh tÕ thÞ trêng
trong viÖc thóc ®Èy søc s¶n xuÊt , x· héi ho¸ lao ®éng , c¶

12
tiÕn kü thuËt – c«ng nghÖ , n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm ,
t¹o ra nhiÒu cña c¶i , gãp phÇn lµm giµu cho x· héi vµ c¶i
thiÖn ®êi sèng nh©n d©n : ®ång thêi ph¶i cã nh÷ng biÖn
ph¸p h÷u hiÖu nh»m h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr-
êng . §©y còng lµ sù lùa chän tù gi¸c con ®êng vµ m« h×nh
ph¸t triÓn trªn c¬ së qu¸n triÖt lý luËn M¸c – Lªnin n¾m b¾t
®óng quy luËt kh¸ch quan vµ vËn dông vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ
cña ViÖt Nam .
Môc ®Ých cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa lµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt , ph¸t triÓn kinh tÕ
®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi ,
n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n .Ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt
hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt míi , tiªn
tiÕn.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu
h×nh thøc së h÷u ,, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ , trong dã kinh
tÕ nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o : kinh tÕ nhµ níc cïng víi kinh
tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c .
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã sù
qu¶n lý cña Nhµ níc , Nhµ níc x· héi chñ nghÜa qu¶n lý nÒn
kinh tÕ b»ng chiÕn lîc , quy ho¹ch , kÕ ho¹ch , chÝnh s¸ch ,
ph¸p luËt , vµ b»ng c¶ søc m¹nh vËt chÊt cña kinh tÕ nhµ níc :
®ång thêi sö dông c¬ chÕ thÞ trêng , ¸p dông c¸c h×nh thøc
kinh tÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ trêng ®Ó
kÝch thÝch s¶n xuÊt , gi¶i phãng søc s¶n xuÊt , ph¸t huy mÆt
tÝch cùc , h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng , b¶o
vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng , cña toµn thÓ nh©n d©n
.

13
 Kinh tÕ thÞ rêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn
ph©n phèi chñ yÕu theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh
tÕ , ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c
nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt , kinh doanh vµ th«ng qua phóc
lîi x· héi . T¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi ®¶m b¶o tiÕn bé vµ
c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng bíc ph¸t triÓn . T¨ng trëng
kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc , x©y dùng
nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn , ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc ,
n©ng cao d©n trÝ , gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con ngêi , x©y dùng
vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®Êt níc .
C.M¸c kh¼ng ®Þnh r»ng:”…s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ lu
th«ng hµng ho¸ lµ nh÷ng hiÖn tîng thuéc vÒ nhiÒu ph¬ng
thøc s¶n xuÊt hÕt søc kh¸c nhau, tuy r»ng quy m« vµ tÇm
quan träng cña chóng kh«ng gièng nhau…Chóng ta hoµn
toµn cha biÕt g× vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nh÷ng ph-
¬ng thøc s¶n xuÊt Êy vµ chóng ta cha thÓ nãi g× vÒ nh÷ng
ph¬ng thøc s¶n xuÊt Êy, nÕu chóng ta chØ cã nh÷ng ph¹m trï
trõu tîng cña lu th«ng hµng ho¸ , nh÷ng ph¹m trï chung cña
tÊt c¶ c¸c ph¬ng thøc Êy”.
Lùa chän m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ sù g¸n ghÐp chñ quan gi÷a kinh tÕ
thÞ trêng vµchñ nghÜa x· héi , mµ lµ sù n¾m b¾t vµ vËn
dông xu thÕ vËn ®éng kh¸ch quan cña kinh tÕ thÞ trêng
trong thêi ®¹i hiÖn nay . §¶ng céng s¶n ViÖt nam trªn c¬ së
nhËn thøc tÝnh quy luËt ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ sù kh¸i
qu¸t ®óc rót kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi
, ®Æc biÖt lµ tõ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë Trung
Quèc vµ ViÖt Nam , ®Ó ®a ra chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh

14
tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa , nh»m sö dông kinh
tÕ thÞ trêng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu tõng bíc tiÕn lªn chñ
nghÜa x· héi . Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
lµ m« h×nh kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x·
héi . §©y lµ mét kiÓu kinh tÕ thÞ trêng míi trong lÞch sö ph¸t
triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng .
II.2.Nh÷ng m©u thuÉn tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng ë ViÖt Nam .
*M©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt .
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn , vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng
cã sù qu¶n lý cña nhµ níc , theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
ë níc ta hiÖn nay , vÊn ®Ò lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n
xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc phøc t¹p , m©u thuÉn gi÷a hai
lùc lîng nµy vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã xÐt trªn ph¬ng diÖn
triÕt häc Mac-Lªnin , theo ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung
cña sù vËt cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ ý thøc cña sù vËt , lùc lîng
s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt , lùc lîng
s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®éng , lu«n thay ®æi. Khi lùc lîng s¶n
xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ
s¶n xuÊt sÏ kh«ng cßn phï hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m
h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt . §Ó më ®êng cho lùc
lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn , cÇn thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt cò
b¨ng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt .ChÝnh quan hÖ s¶n xuÊt tù
ph¸t triÓn ®Ó ®Ó phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt , quan hÖ s¶n
xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt ,
®ã lµ quy luËt kinh tÕ chung cho sù ph¸t triÓn cña x· héi .

15
 Qu¸ tr×nh m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn
víi quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu k×m h·m nã diÔn ra gay g¾t ,
quyÕt liÖt vµ cÇn ®îc gi¶i quyÕt . Nhng gi¶i quyÕt nã b»ng
c¸ch nµo ? §ã chÝnh lµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi ,c¸c cuéc
chuyÓn ®æi kinh tÕ mµ c¸c cuéc chuûªn ®æi kinh tÕ ë níc ta
lµ mét vÝ dô . Khi mét môc tiªu , mét nhiÖm vô cùc kú quan
träng , thÓ hiÖn tÝnh chÊt c¸ch m¹ng cña c«ng cuéc ®æi míi
hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ phÊn ®Êu x©y dùng níc ta trë thµnh
quèc gia c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ , x· héi c«ng b»ng ,
d©n chñ , v¨n minh .
C«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc lµ chñ tr¬ng ,
biÖn ph¸p võa mang tÝnh c¸ch m¹ng võa mang tÝnh khoa häc
®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi . Nãi ®Õn c«ng nghiÖp ho¸ ,
hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc chÝnh lµ nãi ®Õn nÒn s¶n xuÊt tiªn tiÕn
vµ ®ã chÝnh lµ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt , nãi
®Õn khoa häc , ®Õn sù anh minh cña trÝ tuÖ lµ nãi ®Õn mét
ph¬ng thøc tèi u ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá ,
n«ng nghiÖp l¹c hËu , t¹o ®iÒu kiÖn vµ c¬ së vËt chÊt – kü
thuËt cho chñ nghÜa x· héi ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn.
Kh«ng thÓ ¨n ®ãi mÆc r¸ch víi c¸i cuèc trªn vai céng thªm
tÊm lßng céng s¶n ®Ó kiÕn thiÕt chñ nghÜa x· héi , chuyÓn
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng . Kh¼ng ®Þnh c¸i míi , ®óng
®¾n tù b¶n th©n nã ®· bao gåm c¶ ý nghÜa phñ ®Þnh , g¹t
bá c¶ quan niÖm cò sai lÇm vÒ ®iÒu kiÖn x©y dùng chñ
nghÜa x· héi ë níc ta . Tríc ®©y , chóng ta thiÕu quan t©m tíi
vai trß cña trÝ tuÖ , khoa häc ®Õn viÖc t¹o lËp c¬ së vËt chÊt
–kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi . B»ng chøng lµ mét thêi
chóng ta coi träng kh«ng ®óng møc tÇng líp trÝ thøc vµ khoa

16
häc trong m«i trêng t¬ng quan víi ®éi ngò nh÷ng ngêi lao
®éng kh¸c . Do thÕ , hËu qu¶ tÊt yÕu s¶y ra lµ khoa häc ë níc
ta chËm hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn , ®Êt níc kh«ng
tho¸ khái nÒn s¶n xuÊt nhá , n«ng nghiÖp l¹c hËu vµ còng
kh«ng thÓ nãi tíi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc .
*M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u tríc ®©y vµ trong
kinh tÕ thÞ trêng .
Tríc ®©y , ngêi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u
trong chñ nghÜa x· héi lµ: së h÷u chñ nghÜa x· héi tån t¹i díi
hai h×nh thøc lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ . Sù tån
t¹i hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ tÊt yÕu kh¸ch quan bëi hoµn
c¶nh lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ
x©y dùng x· héi chñ nghÜa . Sau khi giµnh ®îc chÝnh quyÒn
giai cÊp c«ng nh©n ®øng tríc hai h×nh thøc së h÷u t nh©n
kh¸c nhau: së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa vµ së h÷u t nh©n
cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá. Thùc tÕ ®ßi hái giai cÊp c«ng
nh©n ph¶i cã th¸i ®é gi¶i quyÕt kh¸c nhau. §èi v¬Ý h×nh
thøc së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa b»ng c¸ch tíc ®o¹t hoÆc
chuéc l¹i ®Ó ®a th¼ng lªn së h÷u toµn d©n , cßn ®èi víi
h×nh thøc së h÷u t nh©n cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá th×
kh«ng thÓ dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh trªn , mµ pØai kiªn tr×
gi¸o dôc , thuyÕt phôc tæ chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn
chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng viÖc hîp t¸c ho¸ hai h×nh
thøc . Së h÷u ®ã lµ ®Æc thï tiÕn lªn chñ nghÜa céng s¶n cña
giai cÊp c«ng vµ n«ng d©n tËp thÓ.
C¸c h×nh thøc së h÷u tríc ®©y vµ trong thêi kú qu¸
®é chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam.

17
 H¬n 10 n¨m ®æi míi ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ë níc ta ®· chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi
®æi míi , cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u
do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn . Thùc
tiÔn ®· cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng
nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u , chø kh«ng ph¶i
chØ bao gåm hai h×nh thøc së h÷u lµ së h÷u toµn d©n vµ së
h÷u tËp thÓ nh quan niÖm tríc ®©y .
Trong giai ®o¹n hiÖn nay , nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa mµ chóng ta
®ang x©y dùng vµ ph¸t triÓn bao gåm nhiÒu h×nh thøc së
h÷u nh: së h÷u toµn d©n , së h÷u tËp thÓ , së h÷u nhµ níc ,
së h÷u c¸ thÓ vµ së h÷u hçn hîp . Trong c¸c h×nh thøc së
h÷u nµy , kh¸i qu¸t l¹i chØ cã hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ :
c«ng h÷u vµ t h÷u , cßn c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c chØ lµ
h×nh thøc trung gian, qu¸ ®é hoÆc hçn hîp . ë ®©y mçi
h×nh thøc së h÷u l¹i cã nhiÒu h×nh thøc biÓu hiÖn vÒ tr×nh
®é thÓ hiÖn kh¸c nhau. Chóng ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së cã
cïng b¶n chÊt kinh tÕ vµ tuú theo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc
lîng s¶n xuÊt vµ n¨ng lùc qu¶n lý .
VÒ së h÷u toµn d©n.
Tríc ®©y , ngêi ta quan niÖm së h÷u toµn d©n trïng víi
së h÷u nhµ níc . NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng nhiªn
bao g«m nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ quèc
doanh gi÷ vÞ trÝ then chèt liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo híng cã lîi cho quèc tÕ d©n sinh .
Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ víi t c¸ch lµ c¬ quan cã quúªn lùc ®¹i

18
diÖn cho lîi Ých cña nh©n d©n vµ lµ ®¹i diÖn ®èi víi tµi s¶n
së h÷u toµn d©n .
ë níc ta hiÖn nay , nh hiÕn ph¸p vµ luËt ®Êt ®ai quy
®Þnh râ :”XÐt vµ mÆt kinh tÕ , ®Êt ®ai lµ ph¬ng tiÖn tån t¹i
cña c¶ mét céng ®ång x· héi . XÐt vÒ mÆt x· héi , ®Êt ®©i
lµ n¬I c tró cña mét céng ®ång . ThÕ nhng khi xÐt trªn c¶ hai
ph¬ng diÖn cã thÓ nãi ®Êt ®ai kh«ng thÓ lµ së h÷u cña
riªng ai . Tuy nhiªn , suy cho cïng , ®Êt ®ai lµ t liÖu s¶n xuÊt ,
hay nãi chÝnh x¸c h¬n ®ã lµ mét bé phËn quan träng cña
s¶n xuÊt . Bëi thÕ , dï lµ ®Æc biÖt th× trong nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ , nã vÉn ph¶I ho¹t ®éng theo quy luËt cña thÞ trêng
vµ chÞu sù ®iÒu tiÕt cña quy luËt ®ã .ViÖc ®Êt ®ai thuéc së
h÷u toµn d©n mµ nhµ níc lµ ngêi ®¹i diÖn , thèng nhÊt qu¶n
lý kh«ng hÒ m©u thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng
d©n , kÓ c¶ quyÒn chuyÓn nhîng , quyÒn sö dông ®Êt ®ai
nÕu biÕt gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò së h÷u , biÕt t¸ch quyÒn së
h÷u víi quyÒn sö dông . Ch¼ng h¹n nh ruéng ®Êt vÉn thuéc
quyÒn së h÷u toµn d©n nhngngêi n«ng d©n cã quyÒn sö
dông æn ®Þnh l©u dµi th× cã thÓ ®em l¹i mét søc bËt cho
sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt võa t¨ng cêng cña nÒn
kinh tÕ nãi chung. V¨n kiÖn ®¹i éi VII cña §¶ng ta ®· chØ
râ:”Trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ ®Êt ®ai ,®Êt ®îc
giao cho ngêi n«ng d©n sö dông l©u dµi . Nhµ níc quy ®Þnh
b»ng luËt ph¸p c¸c vÊn ®Ò vÒ thõa kÕ , chuyÓn quyÒn sö
dông ®Êt…” (§¶ng céng s¶n ViÖt Nam-v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i
biÓu toµn quèclÇn thø VII-Nhµ xuÊt b¶n sù thËt-Hµ néi
1991).Nh vËy h×nh thøc së h÷u toµn d©n ë níc ta hiÖn nay

19
®· ®îc x¸c ®Þnh theo néi dung míi , cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó
thùc sù trë thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ .
VÒ së h÷u nhµ níc .
Trong thêi kú bao cÊp tríc ®©y , kh«ng chØ cã níc ta
mµ cßn ë c¸c níc kh¸c trong hÖ thèng c¸c níc x· héi chñ nghÜa
thêng ®«ng nhÊt së h÷u nhµ níc víi së h÷u toµn d©n. Do
nhÇm lÉn nh vËy mµ trong mét thêi gian kh¸ dµi , ngêi ta th-
êng bá qua së h÷u nhµ níc chØ quan t©m ®Æc biÖt tíi së
h÷u toµn d©n víi chÕ ®é c«ng h÷u díi hai h×nh thøc së h÷u
toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Vµ còng bëi së h÷u toµn d©n
g¾n kÕt víi khu vùc kinh tÕ quèc doanh mµ chóng ta ra søc
quèc doanh ho¸ nÒn kinh tÕ víi niÒn tin cho r»ng chØ cã nh
vËy míi cã chñ nghÜa x· héi nhiÒu h¬n. Thùc ra , víi quan
niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n kh«ng trë thµnh së h÷u cña mét
chñ thÓ cô thÓ nµo c¶.
Trong x· héi mµ nhµ níc cßn tån t¹i th× së h÷u toµn
d©n cha cã ®iÒu kiÖn vËn ®éng trªn bÒ mÆt cña ®êi sèng
kinh tÕ nãi chung. H×nh thøc së h÷u nhµ níc xÐt vÒ tæng
thÓ , míi chØ lµ kÕt cÊu bªn ngoµi cña së h÷u . Cßn kÕt cÊu
bªn trong cña së h÷u nhµ níc ë níc ta cã lÏ chñ yÕu thÓ hiÖn ë
quyÒn së h÷u ®ã , ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh , khu vùc
c¸c doanh nghiÖp nhµ níc .
VÒ së h÷u tËp thÓ .
ë níc ta tríc ®©y , së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i díi
h×nh thøc hîp t¸c x· (gåm c¶ hîp t¸c x· n«ng nghiÖp vµ tiÓu
thñ c«ng nghiÖp ) víi néi dung lµ c¶ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông
®Òu lµ cña chung mµ c¸c x· viªn lµ chñ së h÷u chÝnh . V×
vËy, víi h×nh thøc së h÷u nµy , quyÒn mua b¸n hoÆcchuyÓn

20
nhîng t liÖu s¶n xuÊt , trong thùc tÕ s¶n xuÊt vµ lu th«ng
hµng ho¸ ë níc ta ®· diÔn ra hªt søc phøc t¹p. QuyÒn cña c¸c
tËp thÓ s¶n xuÊt thêng rÊt h¹n chÕ , song ®«i khi l¹i cã t×nh
tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh , sù nhËp nh»ng gi÷a
quyÒn së h÷u nhµ níc vµ së h÷u t nh©n tr¸ h×nh còng lµ
hiÖn tîng phæ biÕn . §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi
c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn naycÇn ph¶i x¸c ®Þnh
râ quyÒn mua b¸n vµ chuyÓn nhîng t liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c
tËp thÓ s¶n xuÊt kinh doanh .ChØ cã nh vËy , së h÷ tËp thÓ
míi cã thÓ trë thµnh h×nh thøc së h÷u cã hiÖu qu¶.
Chóng ta biÕt , hîp t¸c x· kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc riªng
cã ®Æc trng cho chñ nghÜa x· héi , nhng nã lµ mét h×nh
thøc sá h÷u kinh tÕ tiÕn bé trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi . V× vËy , chóng ta ph¶i duy tr× vµ ph¸t triÓn
h¬n n÷a khi x©y dùng chñ nghÜa x· héi nh V.I.Lªnin ®·
kh¼ng ®Þnh :”chÕ dé cña ngêi x· viªn hîp t¸c x· v¨n minh lµ
chÕ ®é x· héi chñ nghÜa “.
Hîp t¸c x· lµ nhu cÇu thiÕt thùc cña nÒn kinh tÕ hé gia
®×nh , cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ . Khi lùc lîng s¶n xuÊt
trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhá ph¸t triÓn ®Õn mét
tr×nh ®é nhÊt ®Þnh , nã sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh hîp t¸c .
Trong ®IÒu kiÖn cña nÒ kinh tÕ hµng ho¸ c¸c nhu cÇu vÒ vèn
, cung øng vËt t, tiªu thô s¶n phÈm…®ßi hái c¸c hé s¶n xuÊt
ph¶i liªn kÕt víi nhau míi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t
triÓn. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®· liªn kÕt nh÷ng ngêi lao ®éng l¹i
víi nhau lµm n¶y sinh quan hÖ së h÷u tËp thÓ. Thùc tÕ cho
thÊy , ë níc ta hiÖn nay ®· cã nh÷ng h×nh thøc hîp t¸c x·
kiÓu míi ra ®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸ triÓn cña c¬ chÕ

21
thÞ trêng “hîp t¸c x· ®îc tæ chøc trªn c¬ së ®ãng gãp cæ
phÇn vµ sù tham gia trùc tiÕp cña x· viªn , ph©n phèi theo
kÕt qu¶ lao ®éng vµ cæ phÇn ®ãng gãp, mçi x· viªn cã
quyÒn nh nhau ®èi víi c«ng viÖc chung”(§¶ng céng s¶n ViÖt
Nam –V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lµn thø VIII-nhµ
xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi –1996) . §IÒu nµy cho
thÊy kÕt cÊu bªn trong cña së h÷u tËp thÓ ®· thay ®æi phï
hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn ë níc ta hiÖn nay.
*M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng
con ngêi x· héi chñ nghÜa .
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng :muèn x©y dùng chñ
nghÜa x· héi tríc hÕt ph¶i cã con ngêi x· héi chñ nghÜa . YÕu
tè con ngêi gi÷ vai trß cùc kú quan träng trong sù nghiÖp
c¸ch m¹ng , bëi v× con ngêi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o , cña
mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸ . Con ngêi ph¸t triÓn
cao vÒ trÝ tuÖ , cêng tr¸ng vÒ thÓ chÊt , phong phó vÒ tinh
thÇn , trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp x©y
dùng x· héi míi , lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi . Chóng ta
ph¶i lÊy con ngêi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t .
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã
c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi ®Òu th«ng qua
thÞ trêng , tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n , trao ®æi hµng
ho¸ tiÒn tÖ trªn thÞ trêng . Trong kinh tÕ hµng ho¸ , quan hÖ
hµng ho¸ tiÒn tÖ ph¸t triÓn , më réng bao qu¸t trªn mäi lÜnh
vùc , cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu
dïng . Do n¶y sinh vµ ph¸t triÓn trong mét ®IÒu kiÖn lÞch sö
nhÊt ®Þnh , kinh tÕ thÞ trêng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tr×nh ®é
v¨n minh vµ ph¸t triÓn lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt ,

22
t¨ng trëng kinh tÕ , thóc ®¶y x· héi ph¸t triÓn . Tuy nhiªn ,
kinh tÕ thÞ trêng còng cã nh÷ng khuyÕt ®IÓm cña nã nh
c¹nh tranh l¹nh lïng , tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng dÉn ®Õn sù ph¸
s¶n , thÊt nghiÖp , khñng ho¶ng chu kú.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y , chóng ta thÊy
r»ng ®æi míi ë níc ta hiÖn nay , kh«ng thÓ x©y dùng vµ
ph¸t triÓn con ngêi nÕu thiÕu yÕu tè kinh tÕ thÞ trêng . Do
hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh , cña nÒn kinh tÕ kÐm
ph¸t triÓn , cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp nÒn kinh
tÕ níc ta ®· tôt hËu rÊt xa so víi khu vùc vµ thÕ giíi . Trong
t×nh h×nh ®ã th× kinh tÕ thÞ trêng lµ nh©n tè rÊt quan
träng ®a nÒn kinh tÕ níc ta tho¸t khái khñng ho¶ngvµ ph¸t
triÓn phôc håi s¶n xuÊt , ®Èy m¹nh tèc ®é ph¸t triÓn, b¾t
kÞp bíc bíc tiÕn cña thêi ®¹i.
Trªn c¬ së ®ã ®êi sèng nh©n d©n ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn
vµ n©ng cao , nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vËt chÊt c¬ b¶n hµng
ngµy ®îc ®¸p øng ®Çy ®ñ vµ nhanh chãng . Con ngêi kh«ng
thÓ cã c¬ thÓ khoÎ m¹nh nÕu thiÕu ¨n , thiÕu mÆc, thiÕu c¸c
®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc khoÎ hiÖn ®¹i . Con ngêi kh«ng thÓ
cã trÝ tuÖ minh mÉn , ph¸t triÓn c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt tiÕn
hµnh c¸c ho¹t ®éng häc tËp , nghiªn cøu khoa häc kh«ng ®îc
®¸p øng . ViÖc x©y dùng , cñng cè hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ tr-
êng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra ®iÒu kiÖn vËt chÊt
c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn lîc x©y dùng con ngêi cho thÕ kû
XXI.
Trong n¨m qua , kinh tÕ thÞ tr¬ng ë níc ta ®· ®îc nh©n
d©n hëng øng réng r·i vµ ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh chãng ,

23
gãp phÇn kh¬i dËy nhiÒu tiÒm n¨ng s¸ng t¹o , lµm cho nÒn
kinh tÕ sèng ®éng h¬n . §©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ rÊt ®¸ng
mõng , ®¸ng ®îc ph¸t huy . nã thÓ hiÖn sù ph¸t hiÖn vµ vËn
dông ®óng ®¾n c¸c quy luËt kh¸ch quan cña x· héi . Qu¸
tr×nh biÖn chøng ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ kh¸ch quan
®ang trë thµnh nhËn thøc chñ quan trªn quy m« toµn x· héi .
Bªn c¹nh ®ã , cã mét khÝa c¹nh kh¸c cÇn ®Ò cËp tíi :
kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay kh«ng chØ t¹o ®iÒu kiÖn
vËt chÊt ®Ó x©y dùng , ph¸t huy nguån lùc con ngêi mµ cßn
t¹o ra m«i trêng thuËn lîi cho con ngêi ph¸t triÓn hoµn toµn ,
toµn diÖn c¶ vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn. Kinh tÕ thÞ trêng t¹o
ra sù ch¹y ®ua , c¹nh tranh quyÕt liÖt . §iÒu ®ã buéc con ng-
êi ph¶i n¨ng ®éng , s¸ng t¹o , linh ho¹t , cã t¸c phong nhanh
nh¹y , cã ®Çu ãc ph©n tÝch , tæng hîp ®Ó thÝch nghi vµ
hµnh ®éng cã hiÖu qu¶. Tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng
thùc tiÔn cña con ngêi gãp phÇn lµm gi¶m ®i tÝnh tr× trÖ vµ
chËm ch¹p vèn cã cña ngêi lao ®éng trong nÒn kinh tÕ l¹c
hËu tõ ngµn ®êi con ngêi ViÖt Nam. Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra
nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho con ngêi më réng c¸c quan
hÖ mua b¸n , giao lu , tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng chuÈn mùc
v¨n ho¸ , ®¹o ®øc theo tiªu chÝ cña thÞ trêng nh ch÷ tÝn
trong chÊt lîng vµ giao dÞch…§©y còng lµ mét híng tèt ®Ñp
bï ®¾p nh÷ng thiÕu hôt trong hÖ gi¶i trÝ cña con ngêi ViÖt
Nam.
Tuy nhiªn , cÇn ph¶i thÊy r»ng kh«ng ph¶i cø x©y dùng
kinh tÕ thÞ trêng lµ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp tù nã h×nh
thµnh cho con ngêi . Cã nh÷ng lóc , nh÷ng n¬i , kinh tÕ thÞ
trêng kh«ng nh÷ng lµm cho con ngêi ta n¨ng ®éng h¬n , tèt

24
®Ñp h¬n mµ ngîc l¹i , cßn lµm tha ho¸ b¶n chÊt con ngêi
biÕn con ngêi trë thµnh g· n« lÖ sïng b¸i ®ång tiÒn hoÆc ®¹o
®øc gi¶ chØ biÕt t«n träng søc m¹nh vµ lîi Ých c¸ nh©n , s½n
sµng chµ ®¹p lª nh©n phÈm , ®¹o ®øc , lu©n lý… Bªn c¹nh
nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc , kinh tÕ thÞ trêng cã nhiÒu khuyÕt
tËt ,h¹n chÕ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng xÊu .
Nhng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy , kinh tÕ thÞ trêng
lµ môc tiªu x©y dùng con ngêi x· héi chñ nghÜa lµ mét m©u
thuÉn biÖn chøng trong thùc tiÔn ë níc ta hiÖn nay .
§©y chÝnh lµ hai mÆt ®èi lËp cña mét m©u thuÉn x· héi .
Gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ngêi võa
cã sù thèng nhÊt , võa cã sù ®Êu tranh . Kinh tÕ thÞ trêng
võa t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn x©y dùng , ph¸t huy nh÷ng
nguån lùc cña con ngêi , võa t¹o ra nh÷ng ®éc tè huû ho¹i
con ngêi . ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trªn ®©y lµ
viÖc lµm kh«ng hÒ ®¬n gi¶n . §èi víi níc ta , m©u thuÉn gi÷a
kinh tÕ thÞ trêng vµ qu¸ tr×nh x©y dùng con ngêi ®îc gi¶i
quýªt b»ng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng , b»ng sù qu¶n lý cña
nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa . §¶ng ta x¸c
®Þnh :”s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi
mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i , tån
t¹i kh¸ch quan , cÇn thiÕt cho x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ
c¶ khi chñ nghÜa x· héi ®· ®îc x©y dùng “.Nh vËy , §¶ng ta
®· v¹ch râ sù thèng nhÊt gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu
x©y dùng chñ nghÜa x· héi . ViÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ trêng
®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý tÇm vÜ m« cña Nhµ
níc , ®ång thêi ph¶i x¸c nhËn ®Çy ®ñ quyÒn tù chñ cña c¸c
®¬n vÞ s¶n xuÊt khinh doanh . Thùc hiÖn tèt nh÷ng vÊn ®Ò

25
nµy sÏ ph¸t huy ®îc nh÷ng t¸c ®éng to lín còng nh ng¨n ngõa
nh÷ng h¹n chÕ , kh¾c phôc ®îc nh÷ng tiªu cùc , khiÕm
khuyÕt cña kinh tÕ thÞ trêng . C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh ph¶i híng vµo phôc vô c«ng cuéc x©y dùng nguån lùc
con ngêi. CÇn ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ gi¸o dôc
nh»m lo¹i bá t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn , bÊt chÊp ®¹o lý , coi
thêng c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n , ph¶i ra søc ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ
tinh thÇn nh©n ®¹o , thÈm mü , c¸c di s¶n v¨n ho¸ nghÖ
thuËt cña d©n téc nh néi dung cña NghÞ quyÕt trung ¬ng V
®· nªu. §©y chÝnh lµ c«ng cô , ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó
t¸c ®éng , gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn ®· nªu trªn
*M©u thuÉn gi÷a c¬ chÕ cò vµ c¬ chÕ míi.
Tr¶i qua mét thêi gian dµi nÒn kinh tÕ ®îc ®iÒu khiÓn
b»ng c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp , nÒn kinh tÕ ho¹t
®éng theo mªnh lÖnh b¾t buéc … ®· t¹o ra mét phong c¸ch
lµm viÖc tr× trÖ , thiÕu tr¸ch nhiÖm , s¶n xuÊt ®×nh ®èn .
ChÝnh v× vËy, khi chuyÓn sang nÒn kinh ttÕ thÞ trêng , nÒn
kinh tÕ më ®· khiÕn nÒn kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n.
C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vÉn cßn mang nÆng tÝnh tËp
trung quan liªu bao cÊp . C¸c ho¹t ®éng th«ng qua c¸c c¬
quan trung gian nhµ níc vÉn cßn ®Çy dÉy nh÷ng thñ tôc
phiÒn hµ g©y tèn thêi gian v« Ých , c¸n bé quan liªu cöa
quyÒn dÉn ®Õn h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ . Ho¹t
®éng cña c¸c c¬ quan nhµ níc khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ
trêng kh«ng b¾t kÞp nhÞp ®é s¶n xuÊt do m¸y mãc .

II.3.Thùc tr¹ng vµ ph¬ng híng gi¶i quyÕt nh÷ng m©u

thuÉn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.

26
 Theo quan ®iÓm cña M¸c : c¸c quy luËt kh¸ch quan
®Òu tån t¹i vµ ph¸t huy t¸c dông mét c¸ch kh¸ch quan vµ
kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ cña con ngêi . V× vËy , con ngêi
kh«ng thÓ s¸ng t¹o thªm quy luËt vµ con ngêi còng kh«ng cã
kh¶ n¨ng thñ tiªu c¸c quy luËt kh¸ch quan . VËn dông vµo nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam ,
chóng ta mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn cña
nÒn kinh tÕ tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan vµ tu©n theo quy
luËt cña phÐp biÖn chøng duy vËt . Do vËy , muèn gi¶i quyÕt
m©u thuÉn ë ViÖt Nam hiÖn nay chóng ta ph¶i dùa vµo quy
luËt ®Êu tranh vµ thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp . Trong
ph¹m vi bµi tiÓu luËn , t«i xin m¹n phÐp ®a ra híng gi¶i quyÕt
cô thÓ cho mét m©u thuÉn ®ã lµ :m©u thuÉn gi÷a t¨ng tr-
ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi .
Khi ®Ò cËp tíi m©u thuÉn nµy chóng ta ph¶i kh¼ng
®Þnh ®©y lµ néi dung chñ yÕu cña c¸c häc thuyÕt kinh tÕ ,
cña c¸c chiÕn lîc , chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc
®ang ph¸t triÓn . Mét môc tiªu chiÕn lîc CNH-H§H ë níc ta lµ
t¨ng trëng kinh tÕ cao , liªn tôc , l©u dµi, ®i kÌm víi tiÕn bé
vµ c«ng b»ng x· héi . §¹i héi VIII ®· chØ râ bµi häc còng nh ph-
¬ng híng ph¸t triÓn lau dµi “t¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi
c«ng b»ng x· héi “. Vµ giíi nghiªn cøu níc ngoµi t¬ng ®èi
thèng nhÊt kh¼ng ®Þnh ph¬ng híng ®ã lµ ë giai ®o¹n ®Çu
cña sù ph¸t triÓn , ®èi víi níc n«ng nghiÖp ®i theo con ®êng
c«ng nghiÖp ho¸ , ®iÒu cÇn thiÕt lµ gia t¨ng ®¸ng kÓ vÒ thu
nhËp do t¨ng trëng kinh tÕ ®îc thóc ®Èy bëi viÖc bé phËn lao
®éng ®îc thu hót vµo mét sè nghµnh cã n¨ng xuÊt lao ®éng
cao ®i liÒn víi sù gi¶m sót tû lÖ thu nhËp cã 20 , 40 hoÆc

27
60% d©n sè ë phÝa díi . VÊn ®Ò ®Æt ra g©y nhiÒu tranh c·i
lµ ph¶i ch¨ng sù bÊt b×nh ®¼ng cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
lµ kh«ng tr¸nh khái , hay lµ mét vÊn ®Ò lùa chän chÝnh s¸ch .
CÇn ph¶i thÊy trong luËn ®iÓm míi vÒ bÊt b×nh ®¼ng nãi
riªng vµ trong qua tr×nh t¨ng trëng kinh tÕ –bÊt b×nh ®¼ng
rÊt phu thuéc vµo m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc
gia gåm nh÷ng lùc lîng thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ chi phèi
bÊt b×nh ®¼ng vµ c¶ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ®ã.
Ngµy nay, trong giíi níc ngoµi cho r»ng :”Kh«ng cã m©u
thuÉn “ ,gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi . NhËn
thøc nµy cã tÝnh tiÕn bé bëi : ë nhiÒu níc trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh ®¹t ®îc t¨ng trëng kinh tÕ cao
vµ c«ng b»ng x· héi lu«n lu«n ®îc c¶i thiªn nh: §µi Loan , Hµn
Quèc ,hay nh ë mét sè níc ASEAN sau nµy .MÆc dï vËy ,cßn
nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn “loay hoay”gi¶i quyÕt t¨ng trëng
kinh tÕ , c«ng b»ng x· héi hoÆc cha g¾n liÒn ph¶t triÓn kinh
tÕ víi c«ng b»ng x· héi . Hay c¸i gäi lµ t¨ng trëng kinh tÕ vµ
c«ng b»ng x· héi l¹i g¾n liÒn víi khñng ho¶ng kinh tÕ theo
chu kú. ë c¸c níc t b¶n thùc chÊt lµ biÓu hiÖn ra bªn ngoµi sù
mÊt c©n ®èi cña c¸c môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng
b»ng x· héi nh cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thõa kh¸ch quan
nhÊt ®ã lµ hÖ qu¶ cña viÖc tËp trung qu¸ møc tµi s¶n , vèn
liÕng trong tay mét sè ngêi gi÷ vai trß lµm “cung” cho nÒn
kinh tÕ , trong khi ngêi tiªu dïng víi quy m« thu nhËp thÊp
h¬n nhiÒu vµ víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cßn h¹n chÕ
cña hä –c¸i quyÕt ®Þnh quy m« thùc sù cña thÞ trêng ®ãng
vai trß lµ ngêi thùc hiÖn “cÇu” . MÊt c©n b»ng cung-cÇu lµ

28
kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ ®ã lµ c¨n bÖnh nan y cña chñ nghÜa
t b¶n.
Thùc tiÔn kh¸ch quan kh¼ng ®Þnh ,víi bÒ dµy kinh
nghiÖm l·nh ®¹o c¸ch m¹ng h¬n 70 n¨m , b¶n lÜnh chÝnh trÞ
v÷ng vµng , nh©n quan chÝnh trÞ s©u s¾c , sù nh¹y c¶m tríc
thêi cuéc , §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh híng ®i ®óng ®¾n , tiÕn bé
vµ c¸ch m¹ng trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
ë níc ta trong thÕ kû XXI vµ g¾n liÒn t¨ng trëng kinh tÕ víi
tiÕn bé x· héi . §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu nµy , tríc
hÕt cÇn thÊm nhuÇn quan ®iÓm chØ ®¹o bao chïm: kiªn
®Þnh con ®êng ph¸t triÓn theo con ®êng x· héi chñ nghÜa ,
cã môc tiªu d©n giµu níc m¹nh , xa héi c«ng b»ng , d©n
chñ ,v¨n minh .§©y võa lµ môc tiªu , võa lµ ph¬ng tiÖn ®Ó
thùc hiÖn g¾n bã keo s¬n gi÷a giai cÊp c«ng nh©n , n«ng
d©n vµ lùc lîng tri thøc . Nãi kh¸c ®i , c¨n cø liªn kÕt giai
cÊp , tr¸nh ph©n ho¸ giai cÊp lµ néi dung cèt lâi vµ t¨ng trëng
kinh tÕ g¾n liÒn víi c«ng b»ng x· héi ë ViÖt Nam . Thùc hiÖn
t¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c«ng b»ng x· héi lµ thùc hiÖn
liªn t tëng chØ ®¹o cña qu¸ tr×nh chØ ®¹o ®æi míi ë níc ta
®îc khëi xíng t¹i §¹i h«I VI , liªn tôc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi VII,
VIII .§ã lµ ®æi míi kinh tÕ lµ träng t©m , tõng bíc ®æi míi
chÝnh trÞ . Tõ quan ®iÓm chØ ®¹o cña níc ta lµ toµn diÑn,
®ång bé , cÇn tiÕp tôc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh hoµn thiÖn thÓ
chÕ ph¸t triÓn ë níc ta , trong ®ã tiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ chÕ
thÞ trêng ®i ®«i n©ng cao vµ t¨ng trëng , n©ng cao n¨ng lùc
qu¶n lý cña bé m¸y nhµ níc lµ then chèt . ViÖc ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi trong thùc tiÔn ph¶i hîp lý ®ã lµ :
khi thùc hiÖn ph¬ng híng chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch

29
x· héi hoµ quþªn víi nhau nh lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Ó
®¶m b¶o ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n liÒn víi c«ng b»ng x· héi .
Trªn c¬ së lÊy con ngêi lµm träng t©m , kh«ng ngõng ph¸t
huy , båi dìng, n©ng cao nguån vèn con ngêi ; c©n nh¾c
thùc hiÖn vµ h¹n chÕ dÇn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ , thóc ®Èy
t¨ng trëng kinh tÕ tríc mÆt nhng kh«ng cã h¹i cho c«ng b»ng
x· héi vÒ l©u dµi. Sö dông hîp lý chÝnh s¸ch x· héi , c¨n cø
vµo hoµn c¶nh kinh tÕ – tµi chÝnh ®Êt níc , phï hîp víi truyÒn
thèng nh©n nghÜa , ®¹o lý tèt ®Ñp cña d©n téc , tinh thÇn
bao dung nh©n ¸i cña nh©n d©n , cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
; kiªn quyÕt thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ kh«ng thóc ®Èy
t¨ng trëng kinh tÕ cã h¹i cho c«ng b»n g x· héi .

30
 KÕt luËn

NÒn kinh tÕ thÞ trêng tuy míi h×nh thµnh ë níc tanhng
bíc ®Çu ®· vît qua nh÷ng khã kh¨n tëng chõng nh kh«ng thÓ
vît qua do nªn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®Ó l¹i thu
®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng phÊn khÝch trong nÒn kinh tÕ.
T¹o niÒn tin trong nh©n d©n vµo sù nghiÖp ®æi míi , kiªn
®Þnh ®i theo con ®êng chñ nghÜa x· héi mµ §¶ng vµ Nhµ n-
íc ®· lùa chän . Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc do
nÒn kinht tÕ thÞ trêng mang l¹i chóng ta còng kh«ng thÓ
tr¸nh khái nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nã . V× míi bíc ®Çu
héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng , do vËy viÖc nhËn thøc c¸c
mÆt ®èi lËp , nh÷ng quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ
hÕt søc cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta ®Ó cã nh÷ng biÖn phÊp
cÇn thiÕt gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn nµy gãp phÇn ®a
®Êt níc ph¸t triÓn héi nhËp víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn trªn
thÕ giíi , æn ®Þnh kinh tÕ , x· héi tiÕn lªn x· héi chñ nghÜa .

31