Вы находитесь на странице: 1из 367

1

P.M. HYPEEB
3KOHOMHKA PA3BHTHR:
uoenn c1anonnennn n uoepnnsannn
pmnounon +xonounxn
YHEBHHK
nn c1yen1on +xonounuecxnx nyson n qaxynt1e1on
Hsanne 2-e, nepepao1annoe n ononnennoe
Mocxna, 2008
2
Hypeen P.M. 3xonounxa pasnn1nn. Vuennx. M. Hopma: 2008,
AHHOTAHHR
Kypc 3xonomnxa pasnnrnx xnnxercx nepntm poccncxnm yuennxom no anno
ncnnnnnne. Ocnony nacroxmero yuennxa cocrannxmr nexnnn, npounrannte anropom n IV-BB3,
Hannonantnom Hncrnryre Btcmax Bxona Vnpannennx, Mocxoncxom, Honocnnpcxom,
Kpacnoxpcxom n Tamoncxom Iocyapcrnenntx Vnnnepcnrerax n pxe pyrnx BV3on Poccnn, n
nonyunnmne mnpoxym nsnecrnocrt, naroapx nynnxannxm n xypnane "Bonpoct +xonomnxn".
B xypce paccmarpnnamrcx xencnancxne, neoxnaccnuecxne, nncrnrynnonantnte n
nenopanxantnte moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn, a raxxe anannsnpymrcx nonemne
renennnn n +xonomnxe pasnnrnx, cnoxnnmnecx n xonne XX nexa. Paccmarpnnaercx ontr ntxoa ns
xpnsnca CBA, Iepmannn, a raxxe ncroxn noncxoro n Rxno-Kopecxoro +xonomnuecxoro uya.
ocronncrnom yuennxa xnnxercx ro, uro nponemt Poccnn paccmarpnnamrcx n xonrexcre
+xonomnxn pasnnrnx. Hpenaraercx opnrnnantnax crparernx n raxrnxa poccncxo moepnnsannn.
Hapxy c reopernuecxnm marepnanom x xaxo reme amrcx nonpoct nx ocyxennx na
cemnnapcxnx sanxrnxx, ocnonnax n ononnnrentnax nnreparypa, nnnmcrparnnnt marepnan,
npnmept pemennx rnnontx saau c orneramn n recrt nx camonponepxn
nx cryenron, acnnpanron n npenoanarene +xonomnuecxnx nyson n ]axyntreron, ncex
nnrepecymmnxcx axryantntmn nponemamn conpemenno +xonomnuecxo nayxn.
P.M. Hypeen, 2008.
3
BBEEHHE ......................................................................................................................................................................... 6
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ............................................................................................................................. 15
HACTL 1. MOEAH CTAHOBAEHHR PLHOHHOH 3KOHOMHKH C TOHKH 3PEHHR OCHOBHLX
TEHEHHH 3KOHOMHHECKOH MLCAH .................................................................................................................. 17
IAABA 1. KEHHCHAHCKHE MOEAH POCTA .................................................................................................... 17
1.1. TEOPH HOPOuHOIO KPVIA HHBETI ..................................................................................................................... 17
1.2. KOHHEHHH HEPEXOA K CAMOHOEPXHBARBEMVC POCTV ........................................................................... 23
1.3. TEOPH "FOHIBOIO TOHuKA" ............................................................................................................................... 26
1.4. MOEHI 3KOHOMHuECKOIO POCTA C BVM EuHHHTAMH .................................................................................. 37
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ............................................................................................................................. 40
IAABA 2. HEOKAACCHHECKHE MOEAH PA3BHTHR .................................................................................... 50
2.1. MOEHI C H3FITOuHIM HPEHOXEHHEM TPVA .................................................................................................. 50
2.2. MOEHH VAHHCTHuECKOH 3KOHOMHKH ............................................................................................................. 55
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ............................................................................................................................. 62
IAABA 3. HHCTHTYHHOHAALHLE KOHHEHHHH CTAHOBAEHHR PLHOHHOH 3KOHOMHKH. ..... 67
3.1. HHCTHTVHHOHAHIHIE HPOIPAMMI MOEPHH3AHHH........................................................................................... 67
3.1.1. Memooo.oeu:ecrue npeonoci.ru. ................................................................................................................ 67
3.1.2. "Asuamcra opa+a" I. Mmpoa.. ................................................................................................................. 68
3.1.3. B.uuue rouenuu I. Mmpoa. ................................................................................................................... 75
3.1.4. Po.i :e.oee:ecroeo ranuma.a ...................................................................................................................... 77
3.2. HEOHHCTHTVHHOHAHIHIH HOXO: 3PHAHO E COTO ...................................................................................... 79
HPHHOEHHE 1 ....................................................................................................................................................... 89
Huoerc paseumu :e.oee:ecroeo ranuma.a e 2004 eoov .............................................................................................. 89
Cooeprauue ................................................................................................................................................................ 89
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ............................................................................................................................. 95
IAABA 4. HCKYCCHR O BHEmHHX mAKTOPAX IEHE3HCA PLHOHHOH 3KOHOMHKH (BKAA
AEBLX PAHKAAOB).................................................................................................................................................. 103
4.1. HTOIH AHAHH3A 3AKPITOH 3KOHOMHKH ............................................................................................................ 103
4.2. OTKPITA 3KOHOMHKA: HEOKHACCHuECKA TEOPH CPABHHTEHIHIX HPEHMVBECTB ..................................... 106
4.3. KOHHEHHH HE3KBHBAHEHTHOIO OFMEHA A. 3MMAHV3H. .............................................................................. 110
4.4. "HAKOHHEHHE B MHPOBOM MACBTAFE" HO CAMHPV AMHHV. ............................................................................ 113
4.5. MHP CHCTEMHIH AHAHH3 H. BAHHEPCTAHHA .................................................................................................. 115
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 117
IAABA 5. HOBLE MOEAH POCTA (BKAA HEAOBEHECKOIO KAHHTAAA) ....................................... 120
5.1. MOEHI COHOV H HOHITKH E HPHMEHEHH K PA3BHBARBHMC CTPAHAM ..................................................... 120
5.1.1. Mooe.i Co.ov. ............................................................................................................................................ 120
5.1.2. Hpoo.e+a cxoou+ocmu ............................................................................................................................... 124
5.1.3. Mourim Po+ep Vo.: mecmupoeauue +ooe.u Co.ov .................................................................................. 125
5.2. PACBHPEHHE MOEHH COHOV C VuETOM HAKOHHEHH uEHOBEuECKOIO KAHHTAHA .......................................... 128
5.2.1. Ue.oee:ecru ranuma., rar qarmop orouo+u:ecroeo pocma .................................................................... 128
5.2.2. Mooe.i Hvraca ........................................................................................................................................... 133
5.2.3. Mooe.i I. Mourim, . Po+epa, . Vo.a .................................................................................................... 133
5.2.4. Br.ao oopasoeauu ..................................................................................................................................... 138
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 142
HACTL 2. PLHKH mAKTOPOB HPOH3BOCTBA .................................................................................................. 146
IAABA 6. PLHOK TPYA H PACHPEEAEHHE OXOOB. HPOBAEMA BEHOCTH. ............................ 146
6.1. VPFAHH3AHH KAK uOPMA VIHVFHEHH VAHH3MA ........................................................................................... 146
6.2. HOBOE HOHHMAHHE VAHH3MA. MOEHI BHVTPEHHEH HMMHIPAHHH TOAPO. ................................................. 150
6.3. FEHOCTI: MACBTAFI HPOFHEMMI................................................................................................................... 153
6.4. CHPOC HA HPOOBOHICTBHE H KAHOPHH ............................................................................................................ 156
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 160
IAABA 7. PLHOK 3EMAH H AIPAPHLE PEmOPML ...................................................................................... 165
7.1. POHI AIPAPHIX PEuOPM B HPEOOHEHHH FEHOCTH: OHIT HE3ABHCHMOH HHHH ........................................... 165
4
7.2. POCT HPOH3BOHTEHIHOCTH TPVA B PE3VHITATE PEuOPM HPAB COFCTBEHHOCTH HA 3EMHR B 3AHAHOH
FEHIAHHH (HHH)........................................................................................................................................................ 168
7.3. OFVuEHHE B HPOHECCE ETEHIHOCTH H HOHVuEHHE 3HAHHH OT PVIHX: uEHOBEuECKHH KAHHTAH H
TEXHHuECKHH POCT B VCHOBHX 3EHHOH PEBOHRHHH. ............................................................................................ 174
7.4. KOMHHEKCHOE PA3BHTHE EPEBHH ..................................................................................................................... 180
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 183
IAABA 8. KAHHTAA H mHHAHCOBLE PLHKH............................................................................................... 189
8.1. BOHCTBEHHOCTI EHEXHOH CHCTEMI B PA3BHBARBHXC CTPAHAX ............................................................. 189
8.2. MHKPOKPEHT H FOPIFA C FEHOCTIR B FAHIHAEB: OHIT IP3MHH FAHKA .................................................... 193
8.3. FAHKOBCKHE VCHVIH H FEHIX: OHIT HHHH .............................................................................................. 197
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 199
HACTL 3. 3KOHOMHKA PA3BHTHR: HOAHTHKO-3KOHOMHHECKHH HOXO ....................................... 202
IAABA 9. HA HYTH K EMOKPATHHECKOMY OBmECTBY ......................................................................... 202
9.1. OFBA XAPAKTEPHCTHKA ABTOPHTAPHIX H EMOKPATHuECKHX CHCTEM. ........................................................ 202
9.2. HEPEXOHIE HOHHTHuECKHE CHCTEMI ............................................................................................................. 204
9.3. HPE3HEHTCKHE H HAPHAMEHTCKHE CHCTEMI. .................................................................................................. 205
9.4. PA3EHEHHE BHACTH. HPOFHEMI uEEPAHH3MA. ............................................................................................... 209
9.4.1. Pasoe.euue e.acmu: npeu+vuecmea oeeumpa.usauu. ............................................................................. 209
9.4.2. 4armopi cmaou.iuocmu qeoepamueuoeo eocvoapcmea ............................................................................ 211
9.4.3. Koa.uuouui npoerm A. Himuca "Hv:ue npaeumi e+ecme, :e+ eucemi nooouuo:re" .......................... 211
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 213
IAABA 10. HOAHTHHECKAR 3KOHOMHR PA3BHTHR................................................................................. 218
10.1. B3AHMOEHCTBHE HPABHTEHICTBA H PIHKA ................................................................................................. 218
10.2. PA3BHTHE KAK CBOFOA: KOHHEHHH A. CEHA ............................................................................................... 220
10.3. IOCVAPCTBO H IPAXAHE: POHI HOHHTHuECKH AKTHBHOIO 3HEKTOPATA .................................................... 223
10.4. HMEET HH COHHAHIHIH KAHHTAH BHHHHE HA 3KOHOMHKV? ....................................................................... 231
10.5. EMOKPATH H 3OPOBIE OFBECTBA .............................................................................................................. 235
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 242
HACTL 4. IAOBAAH3AHHR H PA3BHTHE............................................................................................................... 246
IAABA 11. 3KOHOMHHECKAR HOAHTHKA B OTKPLTOH 3KOHOMHKE ............................................. 246
11.1. TPH ACHEKTA IHOFAHH3AHHH ......................................................................................................................... 246
11.1.1. I.ooa.usau rar paseumue +upoxoscmeeuuix cese ........................................................................... 246
11.1.2. I.ooa.usau rar paseumue +erovuapoouix orouo+u:ecrux opeauusau .............................................. 246
11.1.3. I.ooa.usau rar ooocmpeuue e.ooa.iuix npoo.e+ .................................................................................. 252
11.2. CTPATEIH HMHOPTO3AMEBEHH .................................................................................................................. 252
11.3. CTPATEIH HOOBPEHH 3KCHOPTA ................................................................................................................ 255
11.4. HuuEPEHHHAHH HAHHOHAHIHIX uHPM B VCHOBHX HHFEPAHH3AHHH 3KOHOMHKH ................................. 256
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 260
HACTL 5. 3KOHOMHKA PA3BHTHR: OHLT OTEALHLX CTPAH B CTAHOBAEHHH H
MOEPHH3AHHH PLHOHHOH 3KOHOMHKH ..................................................................................................... 264
IAABA 12. KHAR KOPER: POAL IOCYAPCTBA B CTAHOBAEHHH COBPEMEHHOH
3KOHOMHKH. ............................................................................................................................................................... 264
12.1. HPHuHHI BICOKHX TEMHOB POCTA. POHI BHEBHEIO PIHKA. ........................................................................ 264
12.2. 3KOHOMHuECKHH POCT: BKHA uEHOBEuECKOIO KAHHTAHA .......................................................................... 267
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 271
IAABA 13. KHTAH: YCHEXH H HPOBAEML OIOHRKmEIO PA3BHTHR............................................ 274
13.1. AIPAPHA PEuOPMA H CEHICKOXO3HCTBEHHIH POCT B KHTAE
.
.................................................................... 274
13.2. HPEOOHEHHE IEHEPHIX PA3HHuHH B HPOHECCE MOEPHH3AHHH ............................................................... 279
13.3. VCHHEHHE PEIHOHAHIHOIO HEPABEHCTBA H HAHPABHEHH BHXEHHE PAFOuEH CHHI B KHTAE .................. 284
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 289
HACTL 6. HPOBAEML POCCHH B KOHTEKCTE 3KOHOMHKH PA3BHTHR .................................................. 294
IAABA 14. HPOBAEML POCCHH B KOHTEKCTE 3KOHOMHKH PA3BHTHR ......................................... 294
14.1. 3BEHOHI PA3BHTH KAHHTAHH3MA ............................................................................................................... 294
14.1.1. Hepei oue.ou, romopi oaeuo vue.. ...................................................................................................... 294
5
14.1.2. Bmopo oue.ou, om romopoeo +i omcma.u. ............................................................................................. 297
14.1.3. "Ha no.vcmauo:re" ao+uuucmpamueuo-ro+auouo cucme+i. .................................................................. 307
14.2. 3KOHOMHuECKHE CVFIEKTI HOCTCOBETCKOH POCCHH: HHCTHTVHHOHAHIHIH AHAHH3 ............................... 321
14.2.1. o+oxoscmea: uepiuo:uoe npucnocoo.euue r piurv. ............................................................................ 321
14.2.2. 4up+a: orouo+ura qusu:ecrux .u, namepua.us+a, oapmepa u porema. .................................................. 325
14.2.3. Vnaoor eocvoapcmeeuuocmu - cmauoe.euue :acmuo coocmeeuuocmu. ..................................................... 328
14.3. HA3A K uACTHOH COFCTBEHHOCTH HHH BHEP K uACTHOH COFCTBEHHOCTH? ............................................. 334
14.3.1. Ocmamo:ua eocvoapcmeeuua coocmeeuuocmi ........................................................................................ 334
14.3.2. Hasao r :acmuo coocmeeuuocmu? ............................................................................................................ 336
14.3.3. Bnepeo r :acmuo coocmeeuuocmu? ........................................................................................................... 342
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 346
IAABA 15. CTPATEIHR H TAKTHKA POCCHHCKOH MOEPHH3AHHH ................................................. 350
15.1. PEKOMEHAHHH H POCCHH: THHHuHIE OBHFKH B BIFOPE HPHOPHTETOB .................................................. 350
15.2. TAKTHuECKHE HPHOPHTETI ............................................................................................................................ 352
15.3. CTPATEIHuECKHE 3AAuH ............................................................................................................................... 357
15.4. BO3MOXHIE CHEHAPHH PA3BHTH ................................................................................................................. 358
V:eouo-+emoou:ecrue +amepua.i ........................................................................................................................... 359
HPHMEPHLH HEPEHEHL BOHPOCOB K 3K3AMEHY HO BCEMY KYPCY ..................................................... 364
TEMATHHECKHH HAAH KYPCA 3KOHOMHKA PA3BHTHR .......................................................................... 366
6
BBEEHHE
B nacroxmne npemx, xora n pesyntrare rnyoxoro rpanc]opmannonnoro cnaa Poccnx
samerno orcrana or nepeontx crpan, n nce ontme n ontme npenpamaercx n epxany rpertero
mnpa, ocrpee, uem npexe, cronr saaua ocnoennx ncero orarcrna +xonomnuecxo mtcnn pasnnuntx
nanpannenn n mxon. B nepnym ouepet +ro ornocnrcx x reopnn +xonomnuecxoro pasnnrnx, xoropax
npecrannxer nx name crpant ne rontxo reopernuecxn, no n npaxrnuecxn nnrepec. Pasnnrne -
+ro mnoromepnt nponecc, nxnmuammn rnyoxne nsmenennx n rexnnuecxo, +xonomnuecxo,
connantno n nonnrnuecxo c]epax. Cnoxnocrt nponemt saxnmuaercx n rom, uro pasnnunte
naprnn ntramrcx cosart ne ony moent, a necxontxo napnanron pasnnrnx, peannsannx xoroptx
yer sanncert ne crontxo or +xonomnuecxnx, cxontxo or tcrpo menxmmnxcx nonnrnuecxnx
ycnonn. K romy xe +rn napnanrt onxnt trt oprannuno nnncant n mnponoe xosxcrno, onxnt
paccmarpnnartcx xax cocrannxmmax uacrt +nonmnnn nenocrno mnpono nnnnnnsannn.
Kpnsnc, pacna n xpymenne xononnantno cncremt npnnenn x noxnnennm na semnom mape
ontmo rpynnt nesanncnmtx rocyapcrn (cm. Tan. 10-1). Ha nx onm n nauane XXI nexa
npnxonnoct 3/4 mnponoro nacenennx n oxono 40% mnponoro BBH (cm.: pnc. 0-1 n 0-2)
14%
7%
10%
23%
8%
30%
3% 5%
ErvxHvv Ecc1c v CeneHen
^qve
Ecc1cHen ^avn v TvcceeHcvv
ervcH
Ie1vHcen ^weve v KevCcvv
CeccevH
HxHen ^avn
^qve ry c1 CeeL
]EEv C!!
CGCF (He nren CH^)
CH^
Puc. 0-1. Mupoeoe uaceueuue e 2005 e. (eceeo 6,589 +up. ueu.)
Hcmo:uur: World Urbanization Prospects, 2005 Revision. P.31.
3%
20%
7%
8%
2%
5%
35%
20%
ErvxHvv Ecc1c v CeneHen
^qve
Ecc1cHen ^avn v TvcceeHcvv
ervcH
Ie1vHcen ^weve v KevCcvv
CeccevH
HxHen ^avn
^qve ry c1 CeeL
]EE v C!!
CGCF (He nren CH^)
CH^
Puc. 0-2. Mupoeo BBH no HHC e 2005 e. (eceeo 56 mpuu. ouu.)
Hcmo:uur: Human Development Report, 2006. P.334.
7
Tannna 0-1
Iom nponosrnamennn nesanncnuoc1n xononnantnmx n nonyxononnantnmx c1pan n XX nexe
1921 Hpax
1922 Ernner
1923 Henan
1943 Cnpnx, Hnnan
1945 Hnonesnx
1946 Hopannx, unnnnnnnt
1947 Hnnx n Haxncran
1948 Ocnooxenne Fnpmt, Henon
1949 Haoc
1951 Hnnnx
1952 penonmnnx n Ernnre
1953 Kamoxa
1956 Mapoxxo, Tynnc, Cyan
1957 Iana, Manacxax ue.
1958 - Innnex
1959 penonmnnx na Kye
1960 Knnp n 17 a]pnxancxnx crpan: aromex, Feper Cnonono Kocrn, Bepxnxx Bontra, Iaon,
Konro (Knnmaca), Kamepyn, Konro (Fpassannnt), Knnp, Manpnrannx, Maaracxap, Mann, Hnrep,
Hnrepnx, Ceneran, Comann, Toro, Henrpantnoa]pnxancxax pecnynnxa, ua
1961 Kyner, Cteppa-Heone, Tanrantnxa
1962 Anxnp, Fypynn, Pyana, Tpnnna n Toaro, Vrana, maxa, 3ananoe Camoe
1963 3ansnap, Kennx
1964 3amnx, Manann, Mantra
1965 Mantnncxax pecn., Cnnranyp, Iamnx
1966 Fapaoc, Forcnana, Iaana, Hecoro
1967 Haponax emoxparnuecxax Pecnynnxa Hemen
1968 Manpnxn, Cnasnnen, 3xnaropnantnax Innnex, Haypy
1970 Tonra, unxn
1971 Faxpen, Karap, Oennennte Apacxne 3mnpart
1973 Innnex-Fnccay, Faramcxne o-na
1974 Ipenaa
1975 Anrona, Mosamnx, Ocrpona 3enenoro mtca, Komopcxne o-na, Can-Tome n Hpnncnnn,
Cypnnam, Hanya-Honax Innnex
1976 Cementcxne o-na
1977 xnyrn
1978 Conomonont o-na, omnnnxa, Tynany
1979 Cenr-Bnncenr n Ipenannt, Cenr-Hmcnx, Knpnarn
1980 3nmane, Banyary
1981 Fenns, Anrnrya n Fapya
1989 Hamnnx
1990 - Mapmannont Ocrpona
1991 - Mnxponesnx
1993 - 3pnrpex
1994 - Hanay
Crpant mnpa cnntno ornnuamrcx pyr or pyra.
Ecnn napnconart xapry mnpa, noxastnammym pasnnunx
n uncnennocrn nacenennx pasntx pernonon, ro xonrypt
+roro mnpa yyr samerno ornnunt or snaxomtx nam oueprann reorpa]nuecxo xaprt (cm. pnc. 0-
1). 3rn pasnnunx ne cnyuant, onn oycnonnent onronpemenntmn emorpa]nuecxnmn
renennnxmn (cm. pnc. 0-3).
Kpumepuu ouuocmu
paseueamuuxca cmpau
8
Puc. 0-3. 1e+nm pocma uaceueuua peeuouoe +upa
Hcmo:uur: or.ao o Mupoeo+ paseumuu 2003 eooa. M.: Beci +up, 2003, c. 5
Fonee nononnnt nacenennx 3emnn npnxonrcx na Asnm. Hpornost noxastnamr, uro yentnt
nec pasnnnammnxcx pernonon n nacenennn yer nospacrart, nocxontxy na nnx npnxonrcx 90 %
npnpocra nacenennx nnanert. Ecnn nsopasnrt semno map nponopnnonantno nacenennm, rax
urot 1 xnaparnt canrnmerp orpaxan 10 mnnnnonon uenonex, ro ero nponopnnn samerno
ncxasxrcx n mt ynnnm ncrnnnym xaprnny pacnpeenennx nacenennx no semnomy mapy (pnc. 0-4).
Onaxo nx nxna n mnponoe +xonomnuecxoe pasnnrne snaunrentno cxpomnee. Ha xapre semnoro
mapa, cenanno nponopnnonantno BBH, px pernonon yer cmorpertcx concem nnaue. ( pnc. 0-5).
Puc.0-4. Ipaquuecuaa uuumcmpauua e+oepaquuecuo cmpyumypm +upa. (Huouao cmapu ua
aua+opqupoeauuo uapme coomeemcmeyem uucueuuocmu ux uaceueuua).
Ooua mo:ra coomeemcevem 10 +.u. :e..
9
Cpannenne +rnx pncynxon narnxno noxastnaer orpomnt pasptn mexy nnycrpnantno
pasnnrtmn crpanamn n crpanamn rax nastnaemoro "rpertero mnpa". Tepmnn "rpern mnp" ouent
ycnonen. On tn npenoxen n nocnenoennte ecxrnnernx ]pannyscxnmn nccneonarenxmn
nepn]epnn mnponoro xosxcrna no ananornn c "rpertnm cocnonnem", xoropoe n nosne]eoantnom
omecrne "tno nnuem, no xoreno crart uem-ro".
Puc. 0-5. Bauoeo euympeuuu npoyum cmpau +upa (2005 e.).
Ooua mo:ra coomeemcmevem 1 +.po. oo... CLA no HHC.
Harn omne xapaxrepncrnxn, noxoxmne nx ncex es ncxnmuennx crpan "rpertero mnpa"
onontno cnoxno. Fontmnncrno ns nnx n npomnom tnn xononnxmn, nonyxononnxmn nnn
sanncnmtmn reppnropnxmn. ocrnxenne nonnrnuecxo nesanncnmocrn ne osnauano nx nnx
nesanncnmocrn +xonomnuecxo. 3xonomnuecxax orcranocrt, nounnennoe nonoxenne n
mexynaponom pasenennn rpya, mnoroyxnanocrt connantno-+xonomnuecxo crpyxrypt o cnx
nop rnnnunt nx mnornx ns nnx.
Oomammnm xonnuecrnenntm noxasarenem pasptna yponne pasnnrnx xnnxercx BBH na ymy
nacenennx. B 1996 r. on tn nourn n 7 pas nnxe, uem y pasnnrtx crpan (cm. ran. 10-3). Hpnuem sa
nocnenne nonnexa pasptn ne ymentmnncx, a ntpoc.
Hentsx cxasart, uro reopnx connantno-+xonomnuecxoro pasnnrnx "rpertero mnpa" concem
ntnana ns nonx spennx namnx +xonomncron. B nocnenoennte rot axrnnno ocyxannct pasnnunte
nponemt xononnantntx n sanncnmtx crpan, a c ntxoom nx na nonnrnuecxym apeny
pasnnnammnxcx crpan. Ho repmnnom pasnnnammnecx crpant nopasymenann nesanncnmte
crpant Asnn, A]pnxn n Harnncxo Amepnxn. Hocnenne ocnoonnnct eme n nepno rpern XIX
nexa, no+romy nx a]po-asnarcxnx crpan nosnee noxnnncx nont repmnn ocnoonnmnecx
crpant.
C ntxoom na nonnrnuecxym apeny ecxrxon nontx crpan nosnnxna nponema onpeenennx
xpnrepnen omnocrn pasnnnammnxcx crpan. Ecnn n xononnantnt nepno n xauecrne raxontx
ntcrynann orcyrcrnne nesanncnmocrn, nonoxenne +xcnnyarnpyemoro npnarxa n arpapno-ctptenax
cnennannsannx, ro c nonyuennem rocyapcrnennoro cynepennrera n nauana nponeccon
nnycrpnannsannn nepnt n rpern npnsnaxn ornann, no+romy nocne ocrnxennx nesanncnmocrn n
nosnnxna reopnx rpex mnpon, n xoropo onnm ns rnanntx npnsnaxon cnyxnna nnenoxonocrt
+rnx crpan. ecrnnrentno, ecnn pasnnrte crpant n xonnn n nox HATO, a conanncrnuecne n
10
Oprannsannm napmancxoro oronopa (OB), ro ontmnncrno ocnoonnmnxcx crpan ntpann
nenpncoennenne n xauecrne ocnonono nponosrnamenno nonnrnuecxo opnenrannn.
B 1969 roy ntxonr xnnra C.H. Tmntnanon. Ouepxn nonnrnuecxo +xonomnn
(pasnnnammnecx crpant)
1
, n xoropo tnn ntenent 4 xpnrepnx omnocrn pasnnnammnxcx crpan:
1) Vponent pasnnrnx nponsnonrentntx cnn;
2) Ocooe mecro n cncreme ncemnpntx +xonomnuecxnx n nonnrnuecxnx cnxse;
3) Vponent +xonomnuecxoro pasnnrnx n cnenn]nuecxne ueprt nocnponsnocrna;
4) Ocoennocrn connantno-+xonomnuecxo crpyxrypt.
Hcropnn tno yrono, urot xaxt ns +rnx xpnrepnen cran c reuennem npemenn
camocroxrentntm reuennem n oreuecrnenno +xonomnuecxo mtcnn. uerneprt npnsnax tn pasnnr
yuentmn Hncrnryra nocroxoneennx. Hauano +romy noxoy nonoxnna xnnra A.H. Henxoncxoro
Tpern mnp n conpemennom mnpe
2
. Ona nerna n ocnony xonnexrnnnoro nsannx 3apyexnt
Bocrox n conpemennocrt
3
. Hosnee noxnnnact nenax cepnx xnnr, n xoroptx ocyxannct
pasnnunte acnexrt connantno crpyxrypt crpan rpertero mnpa. Hanontmee nnnmanne
npnnnexann menxax ypxyasnx, ne]apnunt nponerapnar n maprnantnte cnon
4
.
Bropo xpnrepn, c]opmynnponannt C.H. Tmntnanontm, ner n ocnony xnnr Hncrnryra
mnpono +xonomnxn n mexynapontx ornomenn (HM3MO), yuente xoroporo pasnnnann reopnm
sanncnmoro pasnnrnx xannrannsma, nentm noxnonnrenem xoropo tn B.B. Kptnon. C 1974
naunnaer nsanartcx cepnx xnnr, xaxax ns xoroptx naunnanact cnonamn Pasnnnammnecx
crpant:. Hepno crana oomammax xnnra Pasnnnammnecx crpant: saxonomepnocrn, renennnn,
nepcnexrnnt
5
no peaxnne B.H. Txrynenxo. B 1983 xonnennnx nperepnenaer nsmenennx, uro
naxonr orpaxenne n monorpa]nn Pasnnnammnecx crpant: enncrno n mnoroopasne, ntmeme
no peanne B.H. Bennca, M.A. uemxona
6
.
Tpern npnsnax, axnenrnponanmn nnnmanne na cnenn]nuecxnx ueprax nocnponsnocrna,
tn nepeocmtcnen A.H. Kononraentm n ner n ocnony ero reopnn esnnrerpannn +xonomnxn. 3ra
xonnennnx nonyunna antnemee pasnnrne n rpyax yuentx Hncrnryra nocroxoneennx n tna n
cepenne 90-x roon nepeocmtcnena B.I. Pacrxnnnxontm
7
.
Vuente Henrpantnoro +xonomnxo-maremarnuecxoro nncrnryra (H3MH) nontrannct
xonxpernsnponart n ononnnrt nepnt npnsnax, xapaxrepnsymmn yponent pasnnrnx
nponsnonrentntx cnn. Peantno nonyunnact ropaso onee orarax xapaxrepncrnxa, noromy uro n
nx mnoromepnom crarncrnuecxom anannse tnn ncnontsonant 85 pasnnuntx noxasarene.
Pesyntrart nx nccneonann namnn orpaxenne n onynnxonanno n 1976 roy monorpa]nn
Tnnonornx neconnanncrnuecxnx crpan (ontr mnoromepnoro crarncrnuecxoro anannsa napontx
xosxcrn)
8
.
Konxpernsannx orentntx xpnrepnen snaunrentno oorarnna nauantnt noxo, oaxo
npnnena x yrpare nenocrnocrn ncxono xonnennnn. Ho+romy ne ynnnrentno, uro n xonne 70-x
nauane 80-x rr. nosononnxercx rxra x xomnnexcnomy noxoy. Oruacrn ona namna yxe orpaxenne n
nynxannxx B.H. Bennc, ntmemnx n 1978-1980 rr. B xauecrne xpnrepnen nm tnn
c]opmynnponant cneymmne npnsnaxn:
1) Connantno-nonnrnuecxax opnenrannx;
2) uopmannonno-yxnanax crpyxrypa;
3) Vponent n rnn pasnnrnx nponsnonrentntx cnn;
1
C.H. Tmntnanon. Ouepxn nonnrnuecxo +xonomnn (pasnnnammnecx crpant). M., 1969.
2
Henxoncxn A.H. Tpern mnp n conpemennom mnpe, M. 1970.
3
3apyexnt Bocrox n conpemennocrt (1-e ns. B 2-x romax, M. 1974; 2-e ns. B 3-x romax, M. 1980).
4
Connantnax crpyxrypa pasnnnammnxcx crpan, M. 1978; Menxax ypxyasnx: onnx n cytt xnacca, M. 1978;
Hponecct exnaccnponannx n crpanax Bocroxa, M. 1981; He]apnunt nponerapnar n connantnax +nonmnnx crpan
sapyexnoro Bocroxa, M. 1985; Iopo n ]opmannonnom pasnnrnn Bocroxa, M. 1986; Connantnt onnx Bocroxa,
M. 1999 n p.
5
Pasnnnammnecx crpant: saxonomepnocrn, renennnn, nepcnexrnnt. Ho pe. B.H. Txrynenxo. M. 1974.
6
Pasnnnammnecx crpant: enncrno n mnoroopasne. Ho pe. B.H. Bennca, M.A. uemxona. M. 1983.
7
Hnrerpannonnte nponecct n nnncxo +xonomnxe, M. 1977; 3xonomnxa Hnnn: omax xapaxrepncrnxa. Ho
pe. I.K. Bnpoxona. M. 1980; Kononraen A.H. ; Kannrannsm na Bocroxe no nropo nononnne XX nexa. Ho pe.
B.I. Pacrxnnnxona n I.K. Bnpoxona, M. 1995.
8
Tnnonornx neconnanncrnuecxnx crpan (ontr mnoromepnoro crarncrnuecxoro anannsa napontx xosxcrn), M. 1976.
11
4) Honoxenne n mnponom xannranncrnuecxom xosxcrne;
5) 3xonomnuecxn norennnan pasnnrnx.
Onn nonyunnn antnemee pasnnrne n monorpa]nn nonoro npexropa Hncrnryra
nocroxoneennx E.M. Hpnmaxona Bocrox nocne xpaxa xononnantno cncremt
9
.
B ne tnn c]opmynnponant cneymmne xpnrepnn:
- Onocroponnxx sanncnmocrt or nenrpon mnponoro xannrannsma nno acnmmerpnunax
nsanmosanncnmocrt;
- Mnoroyxnanocrt +xonomnxn;
- Ornocnrentno nnsxn yponent pasnnrnx nponsnonrentntx cnn;
- Heconmecrnmocrt nnrepecon pasnnnammnxcx crpan c nmnepnanncrnuecxnmn nnrepecamn n
nonnrnxo pasnnrtx xannranncrnuecxnx rocyapcrn.
Hontm crano ne rontxo nonnmanne enncrna, no n pasnnun, cymecrnonanmnx mexy
pasnnnammnmncx crpanamn. Taxne pasnnunx ntrannct n +ro npemx oxcnnrt nennncxnm saxonom o
nepannomepnocrn +xonomnuecxoro n nonnrnuecxoro pasnnrnx. Cama +xonomnuecxax n nonnrnuecxax
n]]epennnannx pasnnnammnxcx crpan oxcnxnact ne rontxo yrnynxmmnmcx +xonomnuecxnm
pasptnom mexy nenrpom n nepn]epne. Vcnnenne n]]epennnannn nnyrpn rpertero mnpa, no
mnennm poccncxnx yuentx, oxcnxnact nncrnrynnonantntmn ]axropamn pasnnrnx, nmnoprom
xannrana, ycxopennem npomtmnennoro pasnnrnx orentntx crpan, crpyxrypntmn cnnramn n
+xonomnxe n +xonomnuecxo nonnrnxo rocyapcrna. Ftna c]opmynponana nex o nosmoxnocrn
ntxoa orentntx crpan ns cocrana nepn]epnn xannranncrnuecxoro mnpa.
Vuentmn HM3MO tna npenoxena nonax xnaccn]nxannn pasnnnammnxcx crpan n
reppnropn. Bce crpant tnn pasenent na rpn +menona: nepxnn, cpenn (npomexyrount) n
nnsmn:
I. Bepxnn +menon (45 crpan);
1. Crpant n reppnropnn cpenepasnnroro xannrannsma (15 crpan);
2. He]re+xcnoprnpymmne crpant c ntcoxnm ymentm oxoom (11 crpan);
3. Mentuamne crpant n reppnropnn c ntcoxnm ymentm oxoom (19 crpan);
II. Hpomexyrount +menon (64 crpant);
4. Bepxnxx cpenxx (29 crpan n reppnropn);
5. Hnxnxx cpenxx (35 crpan n reppnropn);
III. Hnsmn +menon (33 crpant);
6. Mnoronacenennte crpant c nnsxnm ymentm oxoom (3 crpant);
7. Hanmenee pasnnrte crpant (30 crpan n reppnropn)
10
.
Taxon tn yponent +xonomnxn pasnnrnx n Conercxom Comse x xonny 80-x roon. Tnnnuno,
uro axe nx nyumnx oreuecrnenntx paor
11
n ontme nnn mentme mepe tn xapaxrepen
rpannnonnt noxo, ncxonnmn ns npesymnnnn nennnonnocrn mapxcnsma n npesymnnnn nnnt
sapyexntx ("ypxyasntx") reopn. Hocne xpaxa mapxcnsma n xauecrne o]nnnantno neonornn n
name crpane nanmaercx pyrax xpanocrt: nexpnrnuecxoe npnnxrne nmtx nonoxenn,
ntnnnyrtx sanano +xonomnuecxo nayxo. B pesyntrare nponcxonr tcrpoe pasmtnanne
rpannn +xonomnuecxo reopnn, yrpara raxoro naxnemero xauecrna nayxn, xax cncremnocrt.
9
Hpnmaxon E.M. Bocrox nocne xpaxa xononnantno cncremt, M. 1982.
10
Hoponee cm.: Pasnnnammnecx crpant: enncrno n mnoroopasne. Ho pe. B.H. Bennca, M.A. uemxona. M.
1983.
11
A.euuua H.B. Hponemt moennponannx +xonomnxn pasnnnammnxcx crpan (x xpnrnxe ypxyasno reopnn n
meroonornn). H.,1970; Kvsi+uu C.A. Cncremnt ananns +xonomnxn pasnnnammnxcx crpan (Hponemt meroonornn).
M.: Hayxa, 1972; Aeceuiee M.M. Teopnn +xonomnuecxoro pocra pasnnnammnxcx crpan. M.: Mtcnt, 1974; Ceumou T.
"Tpern mnp" Hponemt pasnnrnx. M.: Hporpecc, 1974; Oo+uucru J.B. Konnennnn mexynaponoro +xonomnuecxoro
nopxxa. M.: Mtcnt, 1977; Huo.eu H.A. Fypxyasnte reopnn +xonomnuecxoro pasnnrnx (xpnrnuecxn ananns). M.:
Mtcnt, 1978; 3apyexnte xonnennnn +xonomnuecxoro pasnnrnx crpan A]pnxn. Kpnrnuecxn ananns. M.: Hayxa.
1980; Ko..ouma B.M. Kpnsnc ypxyasntx reopnn pasnnrnx ocnoonnmnxcx crpan. M.: Mtcnt, 1982; C.aeui B.H.
Hemapxcncrcxax nonnr+xonomnx o nponemax orcranocrn n sanncnmocrn n pasnnnammemcx mnpe. M.: Hayxa, 1982;
Ceumeu T. Fypxyasnte n "nononente" reopnn mnponoro xannranncrnuecxoro xosxcrna. M.: Mtcnt, 1984; Pasnnrne
asnarcxnx omecrn XVII - nauana XX nexa conpemennte sanante reopnn. Btnycx 1-3. M.: HHHOH. 1990-1991;
Hauiroea H.H. Conpemennte sapyexnte xonnennnn pasnnrnx ocnoonnmnxcx crpan: meroonornx, reopnx,
npaxrnxa. Anrope]. ox. nc. M., 1991; n p.
12
Heocrarouno xpnrnuecxoe nocnpnxrne sapyexntx reopn n oreuecrnenno +xonomnuecxo nayxe
ntrnxnr ocoenno xonrpacrno na ]one ocrptx ncxyccn, pasnepnynmnxcx sa pyexom n 70-e - 90-
e rot.
12
Kpnrnxa, na nam nsrnx, onxna crart xoncrpyxrnnntm nanorom, ornnuammnmcx xax or
"pasnoca" ornnuntx or namnx npecrannenn n nsrnxon, rax n or nonnrnxn "cornamarentcrna" c
nmtmn ntcxasanntmn onnonenrom npenonoxennxmn. B ycnonnxx, xora nepe name crpano
cronr saaua ntxoa ns +xonomnuecxoro n ]nnanconoro xpnsnca, xpnrnxa onxna paccmarpnnartcx
npexe ncero xax +nemenr ntpaorxn xoncrpyxrnnno reopnn.
1auuua 0-3
BBH na ymy nacenennn no HHC n 1975-2004 rr.
Peruoum, rpynnm c1pau, c1paum
BBR ua pymy
uaceneuun no RRC
(n ponn. CLA)
B % k CLA
B % k
cpepueuuponouy
1975-
1990
2004
Poc1,
pas
1975-
1990
2004
1975-
1990
2004
Mup ncero, n 1ou uucne 6588 8833 1,341 16,94 22,26 100 100
ErvxHvv Ecc1c v CeneHen ^qve 3054 5680 1,86 7,855 14,32 46,36 64,3
Ecc1cHen ^avn v TvcceeHcvv ervcH 1921 5872 3,057 4,941 14,8 29,16 66,48
Ie1vHcen ^weve v KevCcvv CeccevH 3755 7964 2,121 9,657 20,07 57 90,16
HxHen ^avn 697 3072 4,407 1,793 7,743 10,58 34,78
^qve ry c1 CeeL 731 1946 2,662 1,88 4,905 11,1 22,03
Bmnmue couc1paum, n 1.u. 2980 6756 2,267 7,664 17,03 45,23 76,49
]eH1eruHen v Ecc1cHen Encne v C!! 3722 8802 2,365 9,573 22,18 56,5 99,65
Fcccvn 10020 9902 -0,98 25,77 24,96 152,1 112,1
C1paum c pasnu1o pmuouuo
akououuko
26036 26568 1,02 66,96 66,96 395,2 300,8
CH^ 38882 39676 1,02 100 100 590,2 449,2
!cnervn 37684 38454 1,02 96,92 96,92 572 435,3
Hneuvn 29038 29541 1,017 74,68 74,46 440,8 334,4
aueproakcnop1epm 4095 6756 1,65 10,53 17,03 62,16 76,49
Pacc:umauo no:: Human Development Report, 2006. P. 330-334.
B paore cranxrcx neyonte nonpoct. 3]]exrnnno nn ncnontsyercx poccncxoe
nannonantnoe orarcrno? Aanrnponanoct nn nacenenne x ptnouno +xonomnxe? Kax nama crpana
orneuaer na ntsont nono +xonomnxn? uro nam cneyer enart cooma? Moxer nn xonnexrnnnoe
yuacrne sacrannrt omecrno ]ynxnnonnponart? Kaxona pont rocyapcrna n nepexono +xonomnxe?
Kaxona pont omecrnenntx n uacrntx cpecrn n pasnnrnn omecrna? Fyyr nn yxpennxrtcx nnn
ocnaenart emoxparnuecxne ocnont nocrconercxo Poccnn?
12
O pasnnrnn sanano +xonomnuecxo mtcnn n pasnnuntx noxoax x npemery n meroy nccneonannx crpan
"rpertero mnpa" cm.: Underdevelopment and Development. Ed. by H. Bernstein. L., 1973; Development Theory. Four
Critical Studies. Ed. by D.Lehman. L., 1979; Theories of Underdevelopment. Ed. by I. Roxborough L., 1979; Wilber C.K.
The Political Economy of Underdevelopment. N.Y. 1981; Nafziger E.W. The Economics of Developing Countries. Belmont,
1984. Ch. 7; Preston P.W. Theories of Development. L., 1982; Coleman D., Nixson F. Economics of Change in Less
Developed Countries. 2 Ed. Oxford. 1986.Ch.2; Wilferd L.D. Conflicting Paradigmes in the Economics of Developing
Nations. N.Y., 1986; Rostow W.W. Theories of Economic Growth from David Hume to the Present N.Y. 1992; Todaro M.P.
Economic Development. 5
th
Ed. L., 1994. Ch 3; Ingham B. Economics and Development. L., 1995; Ingham B., Ross C.
Economic and Development:. L., 1995, Ch. 4-6; Gillis M., Perkins D.H., Roemer M., Snodgrass D.R. Economics of
Development. 4
th
Ed. N.Y. 1996. Ch. 2-4; Basu K. Analytical Development Economics The Less Developed Economy
Revisited. L., 1997; Hayami Y. Development Economics from the Poverty to Wealth of Nations. Oxford, 1997; Hess P.,
Ross C. Economic Development: Theories, Evidence and Policies. Philadelphia etc., 1997. Ch. 1,2,3,5; Skarstein R.
Development Theory. Delhi, 1997; Ray D. Development Economics. Princeton, 1998; Mier G., Raush J. Leading Issues in
Economic Development 7
th
Ed. Oxford, 2000; Development: Theory, Policy and Practice. Ed. by Jan K. Coetzee, etc.
Oxford, 2001; Van den Berg H. Economic Growth and Development. Lincoln, 2001; Easterly W. The Elusive Quest for
Growth. The MIT Press, Cambrige, 2002; Thirlwall A.P. Growth & Development with special reference to developing
economies 8
th
Ed. London, NY, 2006
13
Hopono paccmarpnnaercx nponema path dependence (+]]exr xonen). Bosmoxno nn
npeoonert sanncnmocrt or rpaexropnn npemecrnymmero pasnnrnx? H ecnn nosmoxno ro xax, a
ecnn nentsx, ro nouemy?B xnnre anannsnpymrcx pasnnunte npnnnnnt n nenn, xoropte cranxr nepe
Poccne pasnnunte naprnn, a raxxe mnennx rpaxan no nonoy nx nosmoxnocrn nnnxrt na
npnnxrne pemenn. Kpnrnxymrcx npnntunte nosynrn n cranxrcx nonte nonpoct, es pemennx
xoroptx nenosmoxno ncrart na nyrt ycrounnoro pasnnrnx poccncxo +xonomnxn.
B saxnmuenne xouercx ntnonnnrt npnxrnt onr n ntpasnrt rnyoxym naroapnocrt ncem,
xro nomoran n nororonxe pyxonncn x neuarn n, n nepnym ouepet, .+.n. Rpnm Banepnennuy
Harony, x.+.n. Ceprem Ieoprnennuy Byntrnny, a raxxe acnnpanram Anexcanpy mnrpnennuy
Foponny, mnrpnm Fopnconnuy Konrmenxo, Enrennm Baneptennuy Mapxnny, Pnnary
Bnanmnponnuy Kaneeny n Hnany Cepreennuy Xpomony. Ocoym naroapnocrt cneyer ntpasnrt
cryenry mnrpnm Hropennuy Konparony sa nomomt n ononnennn crarncrnuecxnx marepnanon
xnnrn. Hpn nororonxe recron tnn ncnontsonant nonpoct n saaun npnymannte cryenramn IV-
BB3 n P3A nm. I.B. Hnexanona n xoe urennx xypca.
B nacroxmem nsannn yurent sameuannx, ntcxasannte cryenramn n npenoanarenxmn n
xoe npenoanannx xypca. Anrop ocoenno npnsnarenen xonneram no xa]epe nncrnrynnonantno
+xonomnxn Iocyapcrnennoro ynnnepcnrera - Btcme mxont +xonomnxn n xa]ept nannonantno
+xonomnxn Poccncxo 3xonomnuecxo Axaemnn nm I.B. Hnexanona, cenanmnm px nenntx
sameuann, xoropte tnn yurent npn nororonxe pyxonncn x neuarn.
Vueuo-+emouuecuoe oecneueuue uypca
1. Basonme yuennxn
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M. Hn]pa-M.
2001.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006.
2. Ocnonnan nn1epa1ypa
3xonomnuecxne cyexrt nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns). uacrn 1-3, 2-
oe ns. Ho pe. P.M. Hypeena, M.: MOHu, 2003. (www.mpsf.org)
3. ononnn1entnan nn1epa1ypa
Bau ep Bee I. Hcropnx mnpono +xonomnxn. 1945-1990. M., 1994.
uepuuc I.A. u p. Or arpapnoro omecrna x rocyapcrny nceomero narococroxnnx.
Moepnnsannx 3anano Enpont c XV n. o 1980-x rr. M., 1998.
Hncrnrynnonantnax +xonomnxa: Vuennx / no om. pe. A. Onennxa, M.: HHuPA-M, 2007
Mmpauo I. Conpemennte nponemt rpertero mnpa". M.: Hporpecc. 1972.
Poseuepe H., Bupeuu B.E. Kax 3ana cran orartm. Honocnnpcx, 1995.
Ceu A. Pasnnrne xax cnooa / Hep. c anrn. Ho pe. n c nocnecnon. P.M.Hypeena
e Como 3. 3araxa xannrana. Houemy xannrannsm ropxecrnyer na 3anae n repnnr
nopaxenne no ncem ocrantnom mnpe. M.: Onnmn-Fnsnec, 2001.
e Como 3. Hno nyrt. Hennnmax penonmnnx n rpertem mnpe". M.: Catallaxy, 1995.
1oapo M.H. 3xonomnuecxoe pasnnrne. M.: RHHTH, 1997.
Xuuc xou Teopnx +xonomnuecxo ncropnn. Hep. c anrn. / Om. pe. n ncryn. Crartx P.M.
Hypeena, M.: Bonpoct +xonomnxn, 2003
3pxap B. Fnarococroxnne nx ncex. M., Hauana-Hpecc, 1991.
4. OCHOBHIE HHTEPHET-PECVPCI
4.1. MEVHAPOHBE OPIAHH3AHHH
14
United Nations
http://www.un.org
World Bank
http://www.worldbank.org
International Monetary Fund (IMF)
http://www.imf.org
Organisation for Economic Co-operation and Development
HTTP://WWW.OECD.ORG
Asian Development Bank
http://www.adb.org
Inter-American Development Bank
http://www.iadb.org
African Development Bank
http://www.afdb.org
Global Development Network
HTTP://WWW.GDNET.ORG
OneWorld
http://www.oneworld.net
World Health Organization
http://www.who.int
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)
http://www.fao.org
United Nations Industrial Development Organization (UNIDO)
http://www.unido.org/
United Nations Online Network in Public Administration and Finance
(UNPAN)
http://www.unpan.org
United Nations Centre for Regional Development
http://www.uncrd.or.jp
Division for Public Administration and Development Management
(DPADM)
http://www.unpan.org/dpepa.asp
United Nations Development Programme (UNDP)
http://www.undp.org/
European Development Research Network (EUDN)
http://www.eudn.org
4.2. Cmamucmuuecuue +amepuaum
15
4.2.1.Meaynaponme c1a1nc1nuecxne aren1c1na
WORLDBANK: DATA ANDSTATISTICSHTTP://WWW.WORLDBANK.ORG/DATA/
WORLDDEVELOPMENT REPORTS(WORLDBANK) HTTP://ECON.WORLDBANK.ORG/WDR/
UNITEDNATIONSSTATISTICSDIVISION HTTP://UNSTATS.UN.ORG/UNSD/
UNITEDNATIONSCONFERENCE ON TRADE ANDDEVELOPMENT HTTP://WWW.UNCTAD.ORG/
HUMAN DEVELOPMENT REPORT HTTP://HDR.UNDP.ORG/DEFAULT.CFM
OECD: STATISTIC HTTP://WWW.OECD.ORG/STATSPORTAL
HTTP://WWW.SOURCEOECD.ORG/CONTENT/HTML/PORTAL/STATISTICS/STATISTICS.HTM?COMM=STATIS
TI0000&TOKEN=00499A737D390911051FC307BE53A1
INTERNATIONAL MONETARY FUND: COUNTRIES DATA HTTP://WWW.IMF.ORG/EXTERNAL/INDEX.HTM
IMF DISSEMINATION STANDARDS BULLETIN BOARD
HTTP://DSBB.IMF.ORG/APPLICATIONS/WEB/DSBBHOME/
WORLDHEALTHORGANIZATION: HEALTH DATA HTTP://WWW.WHO.INT/RESEARCH/EN/
WHOSTATISTICAL INFORMATIONSYSTEM (WHOSIS)HTTP://WWW3.WHO.INT/WHOSIS/MENU.CFM
4.2.2. Pernonantnme c1a1nc1nuecxne aren1c1na
ASIAN DEVELOPMENT BANK HTTP://WWW.ADB.ORG/ECONOMICS/DEFAULT.ASP
AFRICAN DEVELOPMENT BANK GROUPHTTP://WWW.AFDB.ORG/STATISTICS.HTM?N1=9&N2=0&N3=0
INTER-AMERICAN DEVELOPMENT BANK HTTP://WWW.IADB.ORG/INTAL/INGLES/BDI/I-BDI.HTM
4.3. Heuomopme nouesume apeca e pyueme
4.3.1. Bnnno1exn
Bnnno1exa Anep1apnyua ("Moscow Libertarium Library (Russian)") -
http://libertarium.ru/library
Hannonantnan +nex1ponnan nnno1exa. Anannrnuecxne marepnant
http://www.nel.ru/analytdoc/svodka.html;
4.3.2. Poccnncxne oprannsannn n can1m
Iocyapc1nennmn Ynnnepcn1e1 Bmcman mxona 3xonounxn www.hse.ru
Hnc1n1ynnonantnan +xonounxa http://ie.boom.ru/1/index.htm
aypnan "Bonpocm +xonounxn"- http://infomag.mipt.rssi.ru/data/j112r.html
aypnan "3xonounxa n ua1eua1nuecxne ue1om" -
http://www.cemi.rssi.ru/emm/home.htm
aypnan "Hponeum 1eopnn n npax1nxn ynpannennn"- http://www.ptpu.ru
Hnc1n1y1 "3xonounuecxan mxona". Ianepen +xonounc1on.
http://www.ise.spb.ru/gallery/main.html
Hnc1n1y1 +xonounuecxnx nponeu nepexonoro nepnoa http://www.iet.ru
Hen1pantnmn +xonounxo-ua1eua1nuecxnn nnc1n1y1- http://www.cemi.rssi.ru
Paounn nen1p +xonounuecxnx peqopu npn Hpann1entc1ne Poccnncxon meepannn-
http://wcer.park.ru
Hen1pantnmn Banx Poccnncxon meepannn- http://www.cbr.ru
Mocxoncxan ueaanxoncxan nanm1nan npaa - http://www.micex.ru
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 1. OTEHECTBEHHAR 3KOHOMHKA PA3BHTHR O CTAHOBAEHHH PLHOHHOH
3KOHOMHKH: OT TEOPHH PA3BHBAKmHXCR CTPAH K MOEAH PA3BHTHR POCCHH.
16
Hpenoctnxn cranonnennx. Ocnonnte nanpannennx pasnnrnx. Teopnx mnoroyxnano
connantno-+xonomnuecxo crpyxrypt. Konnennnx sanncnmoro pasnnrnx xannrannsma. Ontr
mnoromepno-crarncrnuecxoro anannsa. Teopnx mnoro]axropnoro +xonomnuecxoro anannsa.
Hsyuenne esnnrerpannn +xonomnxn. Hontrxa maxpo]opmannonnoro nccneonannx.
Hncrnrynnonantnt noxo.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Kannrannsm na Bocroxe no nropo nononnne XX n. M.: Bocrounax nnreparypa, 1995. In.1.
C.16-133.
Meuoauuee B.A. Bocrox n 3ana no nropom rtcxuenernn: +xonomnxa, ncropnx n
conpemennocrt. M.: Hs-no MIV, 1996. In. 3(2). C.124-145.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006.Bneenne.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
K nonpocy o ome reopnn pasnnnammnxcx crpan // Hapot Asnn n A]pnxn. 1989. N 6.
1990. N 1.
Pasnnnammnecx crpant n conpemennom mnpe: enncrno n mnoroopasne. M., Hayxa. 1988.
Kououmaee A.H. Hponema 3anxrocrn n pasnnnammecx +xonomnxe. Ontr nesanncnmo
Hnnn. M., Hayxa, 1988. In.2.
Haeuoe B.H. K cranantno-]opmannonno xapaxrepncrnxe nocrountx omecrn n nonoe
npemx // yuoe E.M., Bape M.A. u p. Teopernuecxne nponemt ncemnpno-ncropnuecxoro nponecca.
M.: Hayxa, 1979. C.173-254.
17
HACTL 1. MOEAH CTAHOBAEHHR PLHOHHOH 3KOHOMHKH C TOHKH 3PEHHR
OCHOBHLX TEHEHHH 3KOHOMHHECKOH MLCAH
IAABA 1. KEHHCHAHCKHE MOEAH POCTA
Pacna n xpymenne xononnantno cncremt, noem nannonantno-ocnoonrentnoro
nnxennx n a]po-asnarcxnx crpanax cenann ]enomen pasnnrnx npemerom camocroxrentnoro
nccneonannx. Boxnonnennte ontrom nnycrpnannsannn n CCCP, mnorne nnept "rpertero mnpa"
npecrannxnn cee nponemy orcranocrn, npexe ncero, xax rexnnxo-+xonomnuecxym nponemy.
Onn, xax n poccncxne yuente n xonne 80-x roon, nepnonauantno nectma onrnmncrnuno onennnann
nosmoxnocrn npnmenennx conpemenno +xonomnuecxo reopnn n xauecrne ocnont moepnnsannn
cnonx crpan. B nepnte nocnenoennte rot onn cunrann, uro ocrarouno nnecrn ononnnrentnte
npenoctnxn n nexoropte xo+]]nnnenrt n rpannnonnte moenn, urot cosart aexnarnym
moent pasnnrnx nepn]epnn mnponoro xosxcrna.
B xauecrne ncxono npenoctnxn anannsa npenonaranoct, uro nponemt pasnnnammnxcx
crpan ananornunt rem nponemam, xoropte n npomnom pemann crpant, cranmne ntne pasnnrtmn.
Orcma enancx ntno, uro moxno ncnontsonart ocnonnte nonoxennx xnaccnuecxo n
neoxnaccnuecxo +xonomnuecxo reopnn nx anannsa ptnouno cpet, a xencnancxne n
neoxencnancxne moenn - nx nccneonannx rocyapcrnennoro cexropa pasnnnammnxcx crpan.
1.1. Teopnn nopounoro xpyra nnme1m
Konnennnx "nopounoro xpyra nnmert" nosnnxna n cnxsn c
npnmenennem reopnn +xonomnuecxoro pannonecnx nx anannsa
cnaopasnnrtx crpan. Honxrne "nopount xpyr nnmert" npenoxnnn
nnepnte eme n 1949-1950 rr. I. 3nnrep n P. Hpenm. Vuente
nontrannct oxcnnrt cnaopasnnrocrt onpeenenntm naopom
nsanmocnxsanntx +xonomnuecxnx n emorpa]nuecxnx ]axropon. B
nocnenoennte rot noxnnnnct pasnoopasnte napnanrt "nopountx
xpyron nnmert". B ocnone nx - coornomenne mexy pocrom nacenennx n
nsmenennem +xonomnuecxnx ycnonn. Koneanne cnxsano c ynyumennem
nnn c yxymennem cpeneymenoro yponnx nannonantnoro oxoa.
Hontmenne xauecrna xnsnn otuno tcrpo "ceaercx" nocneymmnm
pocrom nacenennx. Hpnneem n xauecrne npnmepa reopnm
xnasncranntnoro pannonecnx amepnxancxoro yuenoro Xapnn
Aenenc1anna (1922-1994, cm. pnc. 1-1
).
Vnennuenne
ypoxanocrn
Haenne
ypoxanocrn
Vnyumenne nnrannx,
Vmentmenne ronoonox
Haenne
cmeprnocrn
Pocr nacenennx ponenne sementntx
yuacrxon
Puc.1-1 1eopua ueasucmauuouoeo paeuoeecua X. Beueucmaua
Cocmae.euo no: Leibenstein H. Economic Backwardness and Economic Growth. Studies in the Theory of Economic
Development. New York. 1957. P.48-51.
Ecnn ncnecrnne pocra npoyxrnnnocrn centcxoro xosxcrna ynennunnaercx cpeneymeno
oxo, ro on tcrpo nornomaercx nospocmnm nacenennem. Vnennuenne ypoxanocrn, nnmer
X. Heencran, npnnonr x ynyumennm nnrannx. 3ro ntpaxaercx n ymentmennn noxasarenx
cmeprnocrn n neer x pocry ecrecrnenno npoonxnrentnocrn xnsnn. Onaxo emorpa]nuecxn
pocr ycnnnnaer annenne na nmemmnecx n pacnopxxennn omecrna npnponte pecypct, npexe
Xapnn Aenenc1ann
(1922-1994)
18
ncero, na semnm. Hponcxonr ponenne sementntx yuacrxon n n xoneunom nrore - naenne
ypoxanocrn (cm. pnc. 1-2)
E
i
pannonecnt cpeneymeno oxo
R
i
- pecypct
E
1
E
3
R
1
R
3
0 L
2
L
1
L
3
Poxaemocrt=
cmeprnocrt
Hponsnocrno
na ymy
nacenennx
Hnnnx
nynenoro
pocra
nacenennx
uncnennocrt
nacenennx
E
2
R
2
Puc.1-2 Keasucmauuouoe paeuoeecue e "mpemoe+ +upe" (no X. Beeucmauy)
Cocmae.euo no: Leibenstein H. Op.cit, P.21
ecrnnrentno, n pesyntrare "emorpa]nuecxoro nsptna" onee nononnnt nacenennx 3emnn
n nacroxmee npemx npnxonrcx na Asnm, a ecnn oannrt eme A]pnxy, Harnncxym Amepnxy n
Oxeannm, ro nx onx cocrannr nourn 80 %. Hpornost noxastnamr, uro yentnt nec +rnx pernonon
n nacenennn yer nospacrart, nocxontxy na nnx npnxonrcx 90 % npnpocra nacenennx nnanert
(cm. ran. 1-1). Onaxo nx nxna n mnponoe +xonomnuecxoe pasnnrne snaunrentno cxpomnee.
Ho+romy annenne, oxastnaemoe na npnponte pecypct n rpertem mnpe, ropaso cnntnee, uem n
pasnnrtx crpanax n ecrnnrentno cosaer onacnocrn nopountx xpyron, onncanntx
Heencranom, ocoenno ecnn yuecrt onronpemennte renennnn +xonomnuecxoro pocra
(cm. ran. 1-2)
Tannna 1-1
onn n unponou nacenennn (n %)
Iot Mnp A]pnxa Harnncxax
Amepnxa
Cenepnax
Amepnxa
Asnx Enpona Oxeannx Ftnmn
CCCP
1970 100 9,8 7,7 6,1 56,8 12,5 0,5 6,5
1990 100 12,1 8,5 5,2 58,8 9,4 0,5 5,4
2025 100 18,8 8,9 3,9 57,8 6,1 0,5 4,0*
* CHI
Hcmo:uur: Poououoea H.A. I.ooa.iuie npoo.e+i :e.oee:ecmea. M.: Acnerm Hpecc, 1995. C. 48.
Kax nnno ns rannnt 1-2, exeronte remnt npnpocra BHH na ymy nacenennx n
nocnenoennte rot tnn n 2-3 pasa nnxe, uem n pasnnrtx crpanax, uro cnococrnonano yrnynennm
pasptna mexy nenrpom n nepn]epne mnponoro xosxcrna. Bce +ro cosanano ononnnrentnte
rpynocrn nx nxoxennx +rnx crpan n mnponym nnnnnnsannm n xauecrne pannonpanntx naprnepon.
Ho+romy nx roro, urot onpeennrt renennnn pocra, neoxonmo npoanannsnponart ]axropt,
xoropte nnnxmr, c ono cropont, na ynennuenne cpeneymenoro oxoa, a c pyro na ero
ymentmenne. Taxo ananns n tn npenpnnxr X. Heencranom.
19
Tannna 1-2
Hc1opnuecxne 1enennnn +xonounuecxoro poc1a unponon cnc1eum xosnnc1na 1800-1990 rr.
(eaeronme 1eunm npnpoc1a BHH na ymy nacenennn, n %)
Crpant Pasnnrte crpant Crpant rpertero mnpa * Bce crpant
1800-1830 0,6 -0,2 0,1
1830-1870 1,1 0,0 0,4
1870-1880 0,8 0,0 0,5
1880-1890 1,1 0,1 0,8
1890-1900 1,7 0,2 1,2
1900-1913 1,6 1,0 1,5
1913-1920 -1,3 0,2 -0,8
1920-1929 3,1 0,1 2,4
1929-1939 1,1 0,3 0,8
1939-1950 1,5 0,4 0,8
1950-1960 3,3 1,6 2,5
1960-1970 4,6 1,7 3,5
1970-1980 2,5 1,7 2,0
1980-1990 1,8 0,0 0,9
- Hpu+e:auue: C 1950 e. ucr.m:eui cmpaui c eumpa.usoeauuo n.auupve+o orouo+uro.
Hcmo:uur: Bairoch P. Economics and World History. Myth and Paradoxes. London, 1993. P. 7
Ecnn na ocn acnncc ornoxnrt cpeneymeno oxo n sanncnmocrn or nontmammnx
]axropon, a na ocn opnnar cpeneymeno oxo n sanncnmocrn or nonnxammnx ]axropon, ro
nopount xpyr nnmert, cunraer X. Heencran, moxer trt npecrannen cneymmnm opasom
(pnc. 1-3)
-
y
Puc. 1-3. Hopouum upye uuuemm (no X. Beeucmauy)
Cocmae.euo no: Leibenstein H. Op.cit, P.98
E rouxa pannonecnx nnsmero yponnx oxoa
Z
t
cpeneymeno oxo npn ycnonnn ecrnnx rontxo nonnxammnx ]axropon
X
t
cpeneymeno oxo npn ycnonnn ecrnnx rontxo nontmammnx ]axropon
Pasnnrne sanncnr or rnynnt nosecrnnx na rpannnonnym +xonomnxy nontmammnx n
nonnxammnx ]axropon. onycrnm, nauantnt yponent oxoa panen m, ecnn nosecrnne
nontmammnx ]axropon cnntnee, ro nponcxonr nnxenne, pesyntrarom xoroporo xnnxercx
nonnxenne yponnx oxoa. Hpn +rom nontmammne ]axropt nnmt ocnanxmr omee naenne.
20
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
K
n
1
a
n
H
p
n
a
n

n
n
A
s
e
p

a
n

a
a
n
A
m
x
c
e
u

y
p
r
K
o
p
e
n

(
K
a
n
a
n
)
H
o
n
t
m
a
H
n

n
n
C
n
n
r
a
n
y
p
A
n
n
a
n
H
n
n
n
C
n
o
n
e
n
n
n
M
a
n
t
1
a
K
n
n
p
H
e
x
n
n
E
r
n
n
e
1
A
n
c
1
p
a
n
n
n
M
o
n
r
o
n
n
n
B
e
n
n
x
o

p
n
1
a
n
n
n
m
n
n
n
n
n

n
n
B
a
x
p
e
n
n
K
a
n
a

a
H
o
n
a
n

3
e
n
a
n

n
n
H
o
p
1
y
r
a
n
n
n
H
n

e
p
n
a
n

m
I
o
n
x
o
n
r

(
C
A
P
)
A
n
c
1
p
n
n
C
m
A
m
n
e
n
n
n
B
e
n
t
r
n
n
K
a
s
a
x
c
1
a
n
H
e
u
e
n
m
p
a
n
n
n
n

a
n
n
n
H
s
p
a
n
n
t
B
e
n
o
p
y
c
c
n
n
H
a
x
n
c
1
a
n
C
n
p
n
n
I
e
p
u
a
n
n
n
A
p
r
e
n
1
n
n
a
H
1
a
n
n
n
M
e
x
c
n
x
a
Y
s

e
x
n
c
1
a
n
B
p
a
s
n
n
n
n
R
n
o
n
n
n
H
o
p

a
n
n
n
m
n
e
n
n
a
p
n
n
C
a
y

o
n
c
x
a
n

A
p
a
n
n
n
K
y
n
e
n
1
P
o
c
c
n
n
I
p
y
s
n
n
K
n
p
r
n
s
n
n
Y
x
p
a
n
n
a
T
y
p
x
u
e
n
n
n
T
a

a
n
x
n
c
1
a
n
Puc. 1-4. Cpeueeooeme me+nm npupocma BBH ua yuy uaceueuua e 1990-2004 ee. (e %)
Pacc:umauo no: Human Development Report 2006. P. 331-334.
Hpn nce acrpaxrnocrn reopnn nopounoro xpyra nnmert, opamaer na cex nnnmanne ror
]axr, uro mnorne ns nnx axnenrnpymr nnnmanne na onacnocrn cnnxennx cpeneymenoro oxoa.
ecrnnrentno, n pesyntrare ntcoxnx remnon pocra nacenennx n menenntx BBH, nponcxonr
cnnxenne BBH na ymy nacenennx. Ananornunax cnryannx cnoxnnact n n nocnepe]opmenno
Poccnn, npana ne crontxo n pesyntrare ecrecrnennoro npnpocra nacenennx, cxontxo n pesyntrare
orpnnarentntx remnon pocra BBH (cm. pnc. 1-4).
.
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
A
m
x
c
e
u

y
p
r
C
m
A
H
p
n
a
n

n
n
H
o
p
n
e
r
n
n
H
c
n
a
n

n
n
m
n
e
n
n
a
p
n
n
A
n
c
1
p
n
n

a
n
n
n
H
n

e
p
n
a
n

m
K
a
n
a

a
B
e
n
t
r
n
n
B
e
n
n
x
o

p
n
1
a
n
n
n
A
n
c
1
p
a
n
n
n
m
n
n
n
n
n

n
n
m
n
e
n
n
n
m
p
a
n
n
n
n
R
n
o
n
n
n
I
e
p
u
a
n
n
n
H
1
a
n
n
n
C
n
n
r
a
n
y
p
H
c
n
a
n
n
n
H
s
p
a
n
n
t
H
o
n
a
n

3
e
n
a
n

n
n
K
n
n
p
I
p
e
n
n
n
C
n
o
n
e
n
n
n
K
o
p
e
n

(
K
a
n
a
n
)
H
o
p
1
y
r
a
n
n
n
H
e
x
n
n
M
a
n
t
1
a
B
e
n
r
p
n
n
C
n
o
n
a
x
n
n
3
c
1
o
n
n
n
A
n
1
n
a
H
o
n
t
m
a
X
o
p
n
a
1
n
n
A
a
1
n
n
n
P
o
c
c
n
n
M
e
x
c
n
x
a
P
y
u
m
n
n
n
B
o
n
r
a
p
n
n
T
y
p
n
n
n
K
a
s
a
x
c
1
a
n
M
a
x
e

o
n
n
n
B
e
n
o
p
y
c
c
n
n
T
y
p
x
u
e
n
n
n
A
s
e
p

a
n

a
a
n
A
p
u
e
n
n
n
I
p
y
s
n
n
K
n
p
r
n
s
n
n
M
o
n

a
n
n
n
T
a

a
n
x
n
c
1
a
n
H
e
u
e
n
Puc. 1-5. BBH ua yuy uaceueuua no HHC 2004 e.. (e %)
Pacc:umauo no: Human Development Report 2006. P. 331-334.
21
B nrore Poccnx nce onee n onee cnnraercx no mxane: BBH na ymy nacenennx, nponycxax
nnepe nce nonte n nonte crpant rpertero mnpa, npenpamaxct ns nennxo epxant no
nropocoprnoe rocyapcrno, c xoropom nce onee n onee nepecramr cunrartcx cnntnte mnpa cero
(cm. pnc. 1-5). Ceuac no BBH na ymy nacenennx (c yuerom napnrera noxynarentno cnoconocrn
onnapa) Poccnx naxonrtcx na onom yponne c raxnmn crpanamn xax Xopnarnx, Harnnx, Mexcnxa,
Fonrapnx.
pyro pasnonnnocrtm "nopountx xpyron nnmert" xnnxmrcx reopnn, oxcnxmmne ysocrt
nnyrpennero ptnxa n (nnn) nexnarxy pecypcon nx moepnnsannn
13
. Taxont, nanpnmep, nosspennx
amepnxancxoro yuenoro, npo]eccopa Konymncxoro ynnnepcnrera Parnapa Hypxce. Hexnarxa
xannrana, no ero mnennm, npnnonr x nnsxo nponsnonrentnocrn rpya, uro oycnonnnnaer, n
cnom ouepet, nnsxn yponent oxoon. Orcma cnaax noxynarentnax cnoconocrt n, xax
cnecrnne, neocrarount crnmyn x nnnecrnponannm. B ycnonnxx orpannuennocrn cepexenn n
orcyrcrnnx nnrepeca x xannranonnoxennxm nexnarxa xannrana nocnponsnonrcx xax rnnnunax uepra
+roro omecrna (cm. pnc. 1-6.).
H n s x ax
n p o n s no n r e n t -
n o c rt rp y a
H e o c ra r o u n t
cr n m yn x
n n ne c r n p o n a n n m
H n s x n yp o n e n t
ox o o n
H pn n e xn a r x e
c ep e x e n n
H p n n a n n u n n
x a n n ra n a C n a ax
no x y n a r e n t c x a x
c n o co no c r t
H e xn a rx a
x a n n r a n a
Puc.1-6. Hopouum upye uexeamuu uanumaua P. Hypuce
Cocmae.euo no: Nurkse R. Problems of Capital Formation in Underdevelopment Countries. Oxford. 1955. P. 5.
Px nccneonarene cnxstnaer orcranocrt c nncrnrynnonantntmn ycnonnxmn, n uacrnocrn c
nnsxo xnann]nxanne paoue cnnt n nepasnnrocrtm cncrem naponoro opasonannx n
npo]eccnonantno nororonxn (cm. pnc. 1-7). ecrnnrentno, orcranax +xonomnxa ne nosnonxer
ntennrt ocrarounte accnrnonannx nx pasnnrnx naponoro opasonannx n npo]eccnonantno
nororonxn n nepenororonxn xapon. Orcranocrt cncremt omero n cnennantnoro opasonannx
npnnonr x nnsxomy yponnm xnann]nxannn paoue cnnt, nocroxnno nexnarxe cnennanncron, uro,
n cnom ouepet, xnnxercx ono ns naxnemnx npnunn nnsxo nponsnonrentnocrn rpya. A
nentcoxn yponent nponsnonrentnocrn rpya n menennte remnt ero pocra xnnxmrcx rnanno
npnunno orcranocrn +xonomnxn, xoropax yxe ne moxer ntennrt neoxonmte accnrnonannx nx
xapnnantnoro nsmenennx cymecrnymmero nonoxennx neme.
Puc. 1-7. "Kpye omcmauocmu " B. Kuauua
Hcmo:uur: Wirtshaftsdienst, 1964, A4
13
Cm. nanp. Baran P.A. The Political Economy of Growth. New Delhi, 1962.
Hnsxax
nponsnonrentnocrt rpya
Orcranocrt cncremt
naponoro opasonannx n
npo]eccnonantno nororonxn
Heocrarox
xnann]nnnponanno
pa. cnnt, nexnarxa
cnennanncron
Orcranocrt
+xonomnxn
Hexnarxa
accnrnonann
22
Cornacno xencnancxo rpannnn, nopount xpyr nnmert cnxsan c nnsxnm yponnem oxoa,
xoropt oxcnxercx nnsxnm yponnem norpenennx n nentcoxn yponent cepexenn. Hnsxn
yponent norpenennx oopaunnaercx ne+]]exrnnntm cnpocom, xoropt cnococrnyer ysxomy
nnyrpennemy ptnxy n nnsxnm remnam pocra nnnecrnnnn, a, onn n cnom ouepet, npnnoxr x nnsxo
+]]exrnnnocrn nponsnocrna, nnsxomy yponnm npntntnocrn n nnsxnm crnmynam x pocry
nponsnocrna, uro n xoneunom cuere, oxcnxer nentcoxn oxo (cm. pnc. 1-8).
Hnsxn
oxo
Hnsxn
yponent
nnnecrnnnn
Hnsxne
cepexennx
Hnsxax
+]]exrnnnocrt n
penraentnocrt
Hentcoxn
yponent
norpenennx
He+]]exrnnnt
norpenrentcxn cnpoc
Vsocrt nnyrpennero
ptnxa
Hnsxne crnmynt
x pacmnpennm
nponsnocrna
Puc. 1-8. Hopouum upye uuuemm: ueucuaucuaa uumepnpemauua
K nopountm xpyram enocrn oannxmrcx nopounte xpyrn nonnrnuecxo necranntnocrn.
B ycnonnxx necranntnoro nonnrnuecxoro pexnma ntcoxa onacnocrt napymennx npan
cocrnennocrn, nannonannsannn uacrntx npenpnxrn, orpannuennx ntnosa npntne n r.. Bce
+ro pesxo nontmaer rpancaxnnonnte nsepxxn. Vrposa +xcnponpnannn n cnyuae npnxoa x nnacrn
xpane nentx (nnn npantx) naprn, a raxxe ntcoxne rpancaxnnonnte nsepxxn ne
naronpnxrcrnymr npnnneuennm n crpany nnocrpanntx nnnecrnnn, c ono cropont, n
ynennunnamr ercrno nannonantnoro xannrana sa rpannny, c pyro. Hnsxne remnt cepexennx
orpaxamrcx na nnsxnx remnax nnnecrnponannx, uro npnnonr x crarnannn nnn axe naennm
nannonantnoro nponsnocrna, ntcoxomy yponnm nn]nxnnn, uro xpome ncero npouero cnococrnyer
pocry maprnnanon n ycnnennm connantno nanpxxennocrn. Pocr enocrn n oocrpenne
connantntx xon]nnxron, n cnom ouepet, cosaer naronpnxrnym nouny nx nonynxpnsannn ne
xpane nentx (nnn npantx) rpynnnponox, a +ro cosaer yrposy nx pesxnx nonnrnuecxnx nsmenenn,
co ncemn ntrexammnmn ns nnx nerarnnntmn nocnecrnnxmn (cm. pnc. 1-9)
Hnsxne remnt
+xonomnuecxoro pocra
Pocr enocrn
n connantno
nanpxxennocrn
Honnrnuecxax
necranntnocrt
Vrposa napymenn npan
cocrnennocrn
Btcoxne
rpancaxnnonnte
nsepxxn
Hnsxn yponent
nnyrpennnx n
nnocrpanntx
nnnecrnnn
Fercrno nannonantnoro
xannrana sarpannny
Puc. 1-9. Bsau+oceaso nouumuuecuo u +uouo+uuecuo uecmauuouocmu
Herpyno samernrt, uro mnorne ns +rnx uepr rnnnunt n nx conpemenno Poccnn, xoropax
roxe nonana n cnoero poa nopount xpyr.
Koneuno nx reopnn "nopountx xpyron nnmert" xapaxrepen px neocrarxon: n +rnx xpyrax
npnunna cnnnaercx co cnecrnnem n xaxt nocneymmn ]axrop ne cnxsan crporo xasyantno
cnxstm c npetymnm. Orcma nenonnora naopa orpannunnammnx ]axropon n nesanepmennocrt
nene, mnorne ns xoroptx n ecrnnrentnocrn npecrannxmr coo cxopee cnnpant, uem "xpyr".
23
Ananns +rnx nene xax samxnyrtx xpyron npenxrcrnyer pasenennm cnxse na nepnnunte n
nropnunte, oocnontnaer ]arantnym nensexnocrt nnemnero ronuxa nx ntxoa ns cocroxnnx
xnasncranntnoro pannonecnx
14
. Heynnnrentno, uro nornuecxnm npoonxennem reopnn "nopountx
xpyron nnmert" crana xonnennnx nepexoa x camonoepxnnammemycx pocry.
1.2. Konnennnn nepexoa x cauonoepannammeuycn poc1y
Fontmoe nnnxnne na cranonnenne conpemenntx sanantx
xonnennn moepnnsannn "rpertero mnpa" oxasana reopnx
nepexoa x "camonoepxnnammemycx pocry", xoropym
ntnnnyn amepnxancxn yuent Yon1 Yn1uen Poc1oy (1916-
2003).
Konnennnx nepexoa x "camonoepxnnammemycx pocry"
tna c]opmynnponana npo]eccopom Maccauycercxoro
rexnonornuecxoro nncrnryra V. Pocroy n 1956 roy. Ee ocnonnax
nex saxnmuanact n oocnonannn nepexoa or rpannnonnoro
omecrna x conpemennomy omecrny sananoro rnna
15
. Pasnnnax
xonnennnm nepexoa x "camonoepxnnammemycx pocry"
V. Pocroy nosnee, n 1960 r. c]opmynnponan cnom reopnm
cran +xonomnuecxoro pocra
16
, xoropax n 1963 r. crana
npemerom ocyxennx na xon]epennnn, oprannsonanno
Mexynapono +xonomnuecxo acconnanne
17
.
Hepnonauantno V. Pocroy npenaran ntenxrt rpn crann pocra; nosnee on ynennunn nx
uncno o nxrn:
1. rpannnonnoe omecrno (the traditional society),
2. nepno cosannx npenoctnox nx nsnera (the preconditions for take-off),
3. nsner (the take-off),
4. nnxenne x spenocrn (the drive to maturity),
5. +noxa ntcoxoro macconoro norpenennx (the age of high mass consumption).
Kpnrepnem ntenennx cran cnyxnnn npenmymecrnenno rexnnxo-+xonomnuecxne
xapaxrepncrnxn: yponent pasnnrnx rexnnxn, orpacnenax crpyxrypa xosxcrna, onx
nponsnocrnennoro naxonnennx n nannonantnom oxoe, crpyxrypa norpenennx n r..
ua nepeo cmauu "rpannnonnoro omecrna xapaxrepno, uro cntme 75%
rpyocnoconoro nacenennx sanxro nponsnocrnom npoonontcrnnx. Hannonantnt oxo
ncnontsyercx rnanntm opasom nenponsnonrentno. 3ro omecrno crpyxrypnponano nepapxnuecxn,
nonnrnuecxax nnacrt npnnanexnr sementntm cocrnennnxam nnn nenrpantnomy npannrentcrny.
Bmopaa cmaua xnnxercx nepexono x nsnery. B +ror nepno ocymecrnnxmrcx naxnte
nsmenennx n rpex nenpomtmnenntx c]epax +xonomnxn: centcxom xosxcrne, rpancnopre n nnemne
ropronne.
1pemoa cmaua - "nsner" - oxnartnaer cpannnrentno neontmo npomexyrox npemenn: 20-
30 ner. B +ro npemx pacryr remnt xannranonnoxenn, samerno ynennunnaercx ntnycx npoyxnnn na
ymy nacenennx, naunnaercx tcrpoe nnepenne nono rexnnxn n npomtmnennocrt n centcxoe
xosxcrno. Pasnnrne nepnonauantno oxnartnaer neontmym rpynny orpacne ("nnnpymmee
sneno"), n nnmt nosnee pacnpocrpanxercx na ncm +xonomnxy n nenom. nx roro, urot pocr cran
anromarnuecxnm, camonoepxnnammnmcx, neoxonmo ntnonnenne necxontxnx ycnonn:
1. pesxoe ynennuenne onn nponsnocrnenntx nnnecrnnn n nannonantnom oxoe (c 5% o
xax mnnnmym 10%);
2. crpemnrentnoe pasnnrne onoro nnn necxontxnx cexropon npomtmnennocrn;
14
Pasnepnyrym xpnrnxy "nopountx xpyron nnmert" cm.: Ceumou T. "Tpern mnp": Hponemt pasnnrnx. M.:1974.C.96-
109.
15
Rostow W. The Take-off into Self-sustained Growth // The Economics of Underdevelopment. 2nd Ed. L., I960. P. 154- 186.
16
Rostow W. W. The Stages of Economic Growth. A Non-communist Manifesto. Cambridge, 1960; Idem. The Process of
Economic Growth. The 2nd Ed. Oxford, 1960. P. 307 - 331.
17
The Economics of Take-off into Sustained Growth // Proceeding of a Conference Held by the International Economic
Association / Ed. by W.W. Rostow. L., 1963
Vonr Vnrmen Pocroy
(1916-2003)
24
3. nonnrnuecxax noea croponnnxon moepnnsannn +xonomnxn na samnrnnxamn
rpannnonnoro omecrna.
Bosnnxnonenne ouaron nono nncrnrynnonantno crpyxrypt onxno oecneunrt, no mtcnn
V. Pocroy, pacnpocrpanenne nepnonauantnoro nmnyntca pocra na ncm +xonomnuecxym cncremy
(nyrem monnnsannn xannrana ns nnyrpennnx ncrounnxon, pennnecrnnnn npntne n r..).
Hemeepmaa cmaua nepno "nnxennx x spenocrn" xapaxrepnsyercx V. Pocroy xax
nnrentnt +ran rexnnuecxoro nporpecca. Anrop cunraer nauanom +roro nepnoa nx:
Bennxopnrannn - 1850r., Kanat -1920 r.
CBA - 1900, Bnennn - 1930,
Iepmannn - 1910, nonnn - 1940,
upannnn - 1910, Poccnn - 1950
18
,
B +ror nepno pasnnnaercx nponecc ypannsannn, nontmaercx onx xnann]nnnponannoro
rpya, pyxonocrno npomtmnennocrtm cocpeorounnaercx n pyxax xnann]nnnponanntx
ynpannxmmnx - menexepon.
B nepno namo cmauu- "+noxy ntcoxoro macconoro norpenennx" - ocymecrnnxercx cnnr
or npenoxennx x cnpocy, or nponsnocrna x norpenennm. 3ror nepno coornercrnonan cocroxnnm
amepnxancxoro omecrna 60-x rr.
B cnoe onee nosne paore "Honnrnxa n crann pocra" (1971) V. Pocroy oannxer
mecrym cranm - "cranm noncxa xauecrna" xnsnn, xora na nepnt nnan ntnnraercx yxonnoe
18
Cm.: Rostow W.W. The Process of Economic Growth. P. 319
Puc.1- 10. Cmauu +uouo+uuecuoeo pocma e pasuuuumx cmpauax +upoeoeo xosacmea
Hpu+e:auue: HHC PBA Hoeie uuovcmpua.iuie cmpaui Peo-eocmo:uo Asuu
Hcmo:uur: H.H. Kvsueoea H.H. Jrouo+u:ecru pocm e ucmopu:ecro+ roumercme. CHo., 1996. C. 106
25
y
(Cpeneymeno
oxo)
t
(Bpeun)
Tpannnonnoe
omec1no
Cosanne
npenocmnox
nn nsne1a
Bsne1 nnaenne
x spenoc1n
Puc.1-11. Kouuenuua V.V. Pocmoy: epaquuecuaa
uumepnpemauua
Hcmo:uur: Hess P., Ross C. Economic Development: Theories, Evidence and
Policies. Philadelphia etc., 1997. P 98.
pasnnrne uenonexa
19
. Tem camtm on ntrancx namernrt nepcnexrnny pasnnrnx n conpemenntx
omecrn 3anaa. H.H. Kysnenona cxemarnuecxn nsopaxaer crann V.V Pocroy cneymmnm opasom
(cm. pnc. 1-10). Ha pncynxe 1-10 npomtmnennt nepenopor coornercrnyer 3- crann Pocroy,
cranx spenocrn 4-, macconoe nponsnocrno 5-, nn]opmannonnax cranx 6-.
urot narnxnee nsopasnrt xonnennnn Pocroy, napncyem rpa]nx (cm. pnc. 1-11). Ornoxnm
no ocn acnncc npemx c yxasannem ntenenntx V.V. Pocroy cran, a no ocn opnnar
cpeneymeno oxo. nx
rpannnonnoro omecrna
xapaxrepno xoneanne na
onom n rom xe yponne,
cpeneymeno oxo, ro
nemnoro ynennunnaercx, ro
naaer no nnnxnnem
yxymennx coornomennx
xnsnennte cpecrna /
nacenenne. Bo nropo
crann, nepexono x
nsnery, cnryannx necxontxo
ynyumaercx: pacrer
cpeneymeno oxo,
onaxo, eme nentsx
ronopnrt o neoparnmtx
nsmenennxx. Hnmt cranx nsnera nepenonr cpeneymeno oxo, na xauecrnenno nont
xnsnennt yponent n rnannoe cosaer npenoctnxn nx neoparnmoro (xorx n nnxnnuecxoro) pocra
nnepx.
Pasnn1ne npn 1axou noxoe nonnuae1cn, npeae ncero, xax cnnonnu nmcoxnx 1eunon
poc1a. Inyoxne connantnte, nncrnrynnonantnte nsmenennx oxastnamrcx xax t n renn, na
nepenn nnan ntxonr coornomenne nnnecrnnn n remnon pocra nanonoro nannonantnoro
npoyxra.
Teopnx cran pocra npecrannxer cymecrnennt mar nnepe no cpannennm c reopnxmn
nepno nononnnt XX nexa. Bmecre c rem, +ra xonnennnx, nperenymmax na oxcnenne
ncropnuecxoro nponecca pasnnrnx uenoneuecrna, ne cnoona or cymecrnenntx neocrarxon.
Bo-nepntx, ona xapaxrepnsyer +xonomnuecxne ornomennx ne cncremno, anannsnpyx nnmt nx
orentnte +nemenrt. nno neoonennnamrcx connantno-npanonte momenrt.
Bo-nroptx, nontno nnn nenontno ncxaxaercx ncropnuecxn nponecc, rax xax
aconmrnsnpyercx nnmt onn nepno pasnnrnx - nepno moepnnsannn, cranx nororonxn n
pasneprtnannx npomtmnenno penonmnnn. pyrne xauecrnennte +rant n pasnnrnn omecrna, n
uacrnocrn, samena npncnannammero xosxcrna nponsnoxmnm (neonnrnuecxax penonmnnx) n
nnycrpnantnoro omecrna - nocrnnycrpnantntm (nayuno-rexnnuecxax penonmnnx) ne nonyuamr
nnxaxoro orpaxennx.
B-rpertnx, cama npomtmnennax penonmnnx rpaxryercx necxontxo onocroponne. Ha
nepenn nnan ntnnramrcx, rnanntm opasom, connantno-ncnxonornuecxne xapaxrepncrnxn,
ocrannxx n renn ncm rammy connantno-+xonomnuecxnx nocnecrnn, cnxsanntx c nepexoom or
arpapnoro omecrna x nnycrpnantnomy.
H, naxonen, n-uerneprtx, neoxonmo ormernrt onontno acrpaxrnt xapaxrep
xonnuecrnenntx xpnrepnen, npenoxenntx nx ntenennx cran. B reopnn
"camonoepxnnammerocx pocra" ontmym nornuecxym narpysxy necer resnc o ynoennn onn
nponsnocrnenntx nnnecrnnn n nannonantnom oxoe. Mexy rem on xnno npornnopeunr nc-
ropnuecxomy ontry pasnnrtx xannranncrnuecxnx crpan. Kax cnpanennno saxnnn C. Kysnen, onx
nnyrpennero naxonnennx n nannonantnom oxoe nepe crane nsnera no mnornx crpanax tna
19
Cm.: Rostow W.W. Politics and the Stages of Growth. Cambridge. The University Press. 1971. P.230. Hcropnm paspaorxn
nonpoca onee nopono cmorpn n xnnre: Rostow W.W. Theory of Economics Growth from David Hume to the Present.
With Perspective to the Next Century N.Y. Oxford University Press, 1992.
26
samerno ntme 5% (n CBA n 40 50-e rot XIX n. ona cocrannxna 15 20%, n Kanae n 1870r.
15, n 1890r. 15,5 n n 1900 r. 13,5%), n ynoennx ee n xoe nsnera rax n ne nponsomno. Cxema V.
Pocroy, sameuaer C. Kysnen, cxopee "morna t coornercrnonart xommynncrnuecxnm nsneram"
20
,
nocxontxy n nponecce "connanncrnuecxo nnycrpnannsannn" ecrnnrentno nponsomno (xorx n na
onee ntcoxom yponne) ynoenne nopmt nponsnocrnennoro naxonnennx.
Hecmorpx na ouennnte nx mnornx +xonomncron neocrarxn, xonnennnx nepexoa x
"camonoepxnnammemycx pocry" oxasana ontmoe nnnxnne na nnepon "rpertero mnpa" n tna
ncnontsonana n nponecce cosannx nontx reopn moepnnsannn - xonnennn "ontmoro ronuxa".
1.3. Teopnn "ontmoro 1onuxa"
Teopnn "ontmoro ronuxa" (big push) crann cnoeopasntm cnnresom nyx reopernuecxnx
xonnennn sanano nocnenoenno nnreparypt: "nopounoro xpyra nnmert" n
"camonoepxnnammerocx pocra".
Poonauantnnxom +ro reopnn xnnxercx H. Posenmren-Poan, c]opmynnponanmn ee eme n
1943 r. nx cnaopasnnrtx crpan enponecxo nepn]epnn
21
. Hosnee xonnennnx "ontmoro ronuxa"
tna ncnontsonana sanantmn yuentmn (P. Hypxce, X. Heencranom, A. Xnpmmanom,
I. 3nnrepom n p.) nx oocnonannx ycnonn moepnnsannn ocnoonnmnxcx crpan. B nenrpe nx
nccneonann oxasannct nponemt nepnnuno nnycrpnannsannn, xoropte nnrepnpernponannct n
yxe neoxencnancrna. Ho+romy rnannoe nnnmanne yenxnoct ponn anronomntx nnnecrnnn,
oycnonnenntx +xonomnuecxo nonnrnxo rocyapcrna, nanpannenno na pocr nannonantnoro
oxoa.
Kencnancrno ne tno rorono x pemennm +rnx nponem. Moent Kenca paccmarpnnana
nnmt enpeccnnnym +xonomnxy n xparxocpounom nepnoe. Heoxonmo tno ononnnrt ee n
pacnpocrpannrt na onrocpount nepno. Hontrxa pemennx +ro nponemt tna npenpnnxra
Poeu Xappoou (1900 1978) n 1939 n Encn ouapou (1914-1997) n xonne 40-x rr.
Crparernuecxo nepemenno, c nomomtm xoropo onn crpemnnnct ynpannxrt +xonomnuecxnm
pocrom tnn nnnecrnnnn. Texnonornx nponsnocrna n +ro moenn onnctnaercx ]ynxnne
Heonrtena c nocroxnno npeentno nponsnonrentnocrtm xannrana npn ycnonnn, uro rpy ne
xnnxercx e]nnnrntm pecypcom. Cymecrnymmee nstrounoe npenoxenne na ptnxe rpya
oycnonnnnaer nocroxncrno yponnx nen. E. omap ncxonr ns nocroxncrna xannranonoopyxennocrn
(
Y
K
) n nopmt cepexenn (s). Btnycx peantno sanncnr nnmt or onoro pecypca, a nmenno
xannrana. Hnnecrnnnonnt nar nx ynpomennx pacueron npnnnmaercx panntm nynm. Hpnpocr
conoxynnoro cnpoca sanncnr or npnpocra nnnecrnnn
AY = m AY= I
s
Y
c
A = A

1
1
1
re: m- myntrnnnnxarop pacxoon
c- npeentnax cxnonnocrt x norpenennm;
s- npeentnax cxnonnocrt x cepexennm.
Vnennuenne conoxynnoro npenoxennx moxer trt
sanncano cneymmnm opasom:
AY = o AK nnn AY =o I
re: o- npeentnax nponsnonrentnocrt xannrana
I- nnnecrnnnn
Hocxontxy npeentnax nponsnonrentnocrt xannrana
saaercx rexnonorne, a ona tcrpo ne menxercx, ro ]axrnuecxn
o=const.
B ycnonnxx pannonecnx conoxynnt cnpoc panen
conoxynnomy npenoxennm, cneonarentno: I
s
A
1
= o I nnn
=
A
I
I
o s.
20
Kuznets S. Notes on Take-off // The Economics of Take-off into Sustained Growth. P. 34, 41.
21
Rosenstein-Rodan P.N. Problems of Industrialization of Estern and South-Eastern Europe// The Economics J ournal. 1943.
Vol. 53, June/September.
Encn ouap (1914-1997)
27
Hocxontxy n ycnonnxx pannonecnx I = S, a S=s Y, u npn +rom s const, ro remnt pocra
nannonantnoro oxoa pannt remnam pocra nnnecrnnn: =
A
=
A
I
I
Y
Y
o s.
Hrax, pannonecnt remn pocra oxoa (npn xoropom nonnocrtm ncnontsymrcx
nponsnocrnennte momnocrn) npxmo nponopnnonanen nopme cepexenn n npeentno
nponsnonrentnocrn xannrana nnn npnpocrno xannranooraue (
K
Y
A
A
).
Cornacno moenn E. omapa, urot coxpanxnoct
pannonecne, nnnecrnnnn n nannonantnt oxo onxnt pacrn
onnaxontm n nocroxnntm no npemenn remnom. Ouennno, uro
raxoe nnamnuecxoe pannonecne pexo tnaer ycrounntm, r.x.
remn pocra nnanontx nnnecrnnn uacrnoro cexropa moxer
orxnonxrtcx or yponnx saannoro moentm xax n ry, rax n n
pyrym cropony, r.e. moxer trt xax ntme, rax n nnxe pacuernoro
yponnx. Cnpanennnocrn pan cneyer ormernrt, uro moent
E. omapa n ne nperenonana nepnonauantno na pont reopnn pocra.
Ona tna cmeno nontrxo pacmnpnrt ycnonnx xparxocpounoro
xencnancxoro pannonecnx na onee nnrentnt nepno.
Ecnn n moenn E. omapa nnnecrnnnn tnn saant
+xsorenno, ro P. Xappo eme pantme (n 1939 r.) nontrancx
nocrponrt cnennantnym moent +xonomnuecxoro pocra, nxnmunn n
nee +norennym ]ynxnnm nnnecrnnn. nx +roro on nontrancx
ononnnrt myntrnnnnxarop Kenca npnnnnnom axceneparopa n
nnen n moent oxnannx npenpnnnmarene. On ncxonn ns roro,
uro nmoe nsmenenne oxoa ntstnaer coornercrnymmee
nsmenenne nnnecrnnn npxmo nponopnnonantno nsmenennm
oxoa:I
t
=v(Y
t
- Y
t-1
), re v axceneparop.
Hpenpnnnmarenn, xax npnnnno, nnannpymr oem cocrnennoro nponsnocrna ncxox ns
cnryannn cnoxnnmecx n npemecrnymmn nepno, r.e. npexe ncero or coornomennx cnpoca n
npenoxennx. Ha xstxe ]opmyn +ro moxer trt npecranneno cneymmnm opasom:
2
2 1
1
1

t
t t
t
t t
Y
Y Y
Y
Y Y
o
Ecnn o =1, ro cnpoc n npemecrnymmem nepnoe tn panen npenoxennm, ecnn o <1 ro
cnpoc n npemecrnymmem nepnoe tn nnxe npenoxennx, ecnn o >1 ro cnpoc n npemecrnymmem
nepnoe tn ontme npenoxennx. Taxnm opasom, mt moxem sanncart oem conoxynnoro
npenoxennx n annom roy xax
|
|
.
|

\
|
+

1
2
2 1
1
t
t t
t t
Y
Y Y
Y Y o , a oem conoxynnoro cnpoca (npn
panencrne I = S) xax :
s
Y Y v
s
I
Y
t t t
t
) (
1

= =
Pannonecnt +xonomnuecxn pocr npenonaraer panencrno conoxynnoro cnpoca n
conoxynnoro npenoxennx:
|
|
.
|

\
|
+

1
) (
2
2 1
1
1
t
t t
t
t t
Y
Y Y
Y
s
Y Y v
o
1
) (
2
2 1
1
1
+
|
|
.
|

\
|
=

t
t t
t
t t
Y
Y Y
Y
Y Y
s
v
o Ecnn conoxynnt cnpoc tn panen conoxynnomy
npenoxennm, ro o =1. Tora n rexymem nepnoe npenpnnnmarenn coxpanxr re xe camte remnt
pocra r.e.:
1 2
2 1
1
1

A
=

t
t
t
t t
t
t t
Y
Y
Y
Y Y
Y
Y Y
Tora 1
1 1
+
A
=
A

t
t
t
t
Y
Y
Y
Y
s
v
, nnn
s v
s
Y
Y
t
t

=
A
1
.
Coornomenne
s v
s

, oecneunnammee pannonecnt yponent n +xonomnxe (n coornercrnenno


nonnoe ncnontsonanne nponsnocrnenntx momnocre), tno nasnano Xappoom "rapanrnponanntm
Pon Xappo (19001978)
28
remnom pocra". Ecnn ]axrnuecxn remn pocra nnxe rapanrnponannoro, ro +xonomnuecxax cncrema
oranxercx or cocroxnnx pannonecnx. Baxno, onaxo, xax coornocnrcx rapanrnponannt remn pocra
c ecrecrnenntm, r.e. raxnm, xoropt oecneunnaer "nonnym sanxrocrt" nacenennx.
Temnt pocra cpeneymenoro oxoa
(% ro)
T
e
m
n
t

p
o
c
r
a

n
n
n
e
c
r
n
n
n

n
a

y
m
y

n
a
c
e
n
e
n
n
x

(
%

n

r
o

)
Hnnnx perpecnn
Pernonm: x C1panm:
AFR A]pnxa Ta Tausauu Ko Kope
Ch Kuma
SAS Prua Asu Ni Hueepu Ar Apeeumuua Is Huoouesu
EAS Bocmo:ua Asu Ke Keuu Me Mercura
Th Tau.auo
LAM Hamuucra A+epura Ba Baue.aoeu Br Bpasu.u Fr 4pauu
OECD Opeauusau cmpau orouo+u:ecroeo
compvouu:ecmea u paseumu
In Huou UK Be.uro-
opumauu
US CLA
Ja Bnouu
Puc. 1-12 Bsau+oceaso cpeueyueemx me+noe pocma BHH u cpeueyueemx me+noe pocma
eauoemx euympeuuux uueecmuuu e pasuuuumx cmpauax (e cpeue+ sa 1965-90 ee.)
Hcmo:uur: Hayami Y. Development Economics From the poverty to wealth of nations. Oxford. 1997. C. 37.
Ecnn rapanrnponannt remn pocra ntme ecrecrnennoro, ro ncnecrnne neocrarxa rpyontx
pecypcon ]axrnuecxn remn pocra yer nnxe rapanrnponannoro n nponsnonrenn, pasouaponannte
n cnonx oxnannxx, cnnsxr oem ntnycxa n nnnecrnnnn: nac1ynn1 coc1onnne enpeccnn.
Ecnn rapanrnponannt remn pocra
mentme ecrecrnennoro, ro ]axrnuecxn
remn moxer npentcnrt rapanrnponannt,
nocxontxy cymecrnymmn nstrox
rpyontx pecypcon cosacr npenoctnxn
nx ynennuennx nnnecrnnn: naune1cn
yu.
Hnmt npn panencrne
rapanrnponannoro, ecrecrnennoro n
]axrnuecxoro remnon pocra ocrnraercx
neantnoe pasnnrne nannonantno
+xonomnxn. Hocxontxy ncxxoe
orxnonenne nnnecrnnn or ycnonn
rapanrnponannoro remna pocra ntnonr
cncremy ns pannonecnx n npnnonr x
ncanancy cnpoca n npenoxennx, ro
nnamnuecxoe pannonecne n moenn
Xappoa neycrounno.
Puc. 1-13. Hoemueuue cpeueyueeoeo nompeueuua
no +epe pacuupeuua npenpuuu+ameuocuo
eameuouocmu (+yuomunuuuamueuum +qqeum).
Hcmo:uur: Leibenstein H. Op.cit, P.132
C1enent pacmnpennn npenpnnnua1entcxon
en1entnoc1n n pauxax ee nxnaa n poc1
cpeneymenoro oxoa
y
29
Moenn Xappoa n omapa ononnxnn pyr pyra, onn tnn oeent n ennym moent,
xoropax crana "reopernuecxnm opyxnem" xencnancrna n +xonomnxe pasnnrnx. Hmenno +ra moent
nerna n ocnony reopnn ontmoro ronuxa.
Hecmorpx na ro, uro moent tna onontno neconepmenna, ona noxastnana necomnennym
cnxst mexy remnamn pocra nnnecrnnn n remnamn pocra BHH, uro neonoxparno nornepxanoct
mnorouncnenntmn +xonomerpnuecxnmn nponepxamn (cm. pnc. 1-12)
Vuente ncxonnn ns roro, uro nx moepnnsannn ocnoonnmnxcx crpan neoxonmo
xpynnoe nnnnanne xannrana, n pesyntrare xoroporo naunnaercx camonoepxnnammncx pocr.
Monnnsonart +rn pecypct na oponontno ocnone npecrannxnoct nepeantntm, no+romy axnenr
enancx na npnnynrentnte cepexennx, opasonanmnecx n pesyntrare xpenrno-enexno n
nanorono nonnrnxn rocyapcrna. He+]]exrnnnocrt ]ncxantno cncremt morna trt
xomnencnponana nmnoprom xannrana. Bennunna nnexnnn onxna trt ocrarouno nx nauana
neoparnmoro nnxennx; n npornnnom cnyuae nosnnxaer onacnocrt, uro ona nennxom yer na
oecneuenne rexymnx norpenocre, cnntno nospocmnx ncnecrnne emorpa]nuecxoro pocra n
(nnn) emoncrpannonnoro +]]exra. "Mnnnmantnoe xpnrnuecxoe ycnnne", no mnennm
X. Heencrana, onxno trt raxnm, urot yponent nnnecrnnn cocrannn ne menee 1215%
nannonantnoro oxoa. Taxo ronuox, cunraer on, c ono cropont, nontcnr remn pocra
cpeneymenoro oxoa (r.e. nt neer
norpenenne ns cocroxnnx crarnannn
cm. pnc. 1-13), a c pyro pacmnpnr
uncno xosxcrnymmnx cyexron
npenpnnnmarene, xoropte oecneuar
antnemn pocr cpeneymenoro
oxoa (pnc. 1-14).
Pocr cpeneymenoro oxoa
nontmaer noxynarentnym cno-
conocrt nacenennx n ynennunnaer
cnpoc. Pocr cnpoca cranonnrcx
crnmynom pacmnpennx
npenpnnnmarentcxo exrentnocrn,
uro nosnonxer pacmnpnrt n yrnynrt
nepnonauantnt
myntrnnnnxannonnt +]]exr (r.e.
nepern x xpnno G
1
x G
2
n or nee - x
G
3
n r..)
nx reopernxon "ontmoro
ronuxa", xax n nx neoxencnancrna n
nenom, xapaxrepno, raxnm opasom,
nectma xpnrnuecxoe ornomenne x
perynnpymme cnoconocrn ptnxa.
Ho+romy nx +rnx reopn tn
xapaxrepen npexe ncero
maxponoxo. Maxponoxo ncxonr ns anannsa +xonomnxn n nenom, rnanntm xnnxercx
onpeenenne onrnmantntx remnon pocra nannonantno +xonomnxn. C +ro nentm ocymecrnnxercx
pacnpeenenne nnnecrnnn no orpacnxm, npn +rom nosmoxna oprannsannx xonxypca
nnnnnyantntx npoexron, c rem, urot onrtcx rnannoro pesyntrara ycxopennx remnon pocra
nannonantno +xonomnxn (cm. pnc. 1-15).
Fontmnncrno croponnnxon reopnn "ontmoro ronuxa" paccmarpnnaer ptnox cxopee xax
crarnuecxym, uem nnamnuecxym cncremy, xoropax n npnnnnne, cama no cee, ne n cocroxnnn
ocymecrnnrt moepnnsannm n ntnecrn +xonomnxy pasnnnammnxcx crpan ns "nopounoro xpyra
nnmert". Tem camtm onn ne rontxo nocnontsonannct nonynxpnocrtm nen connanncrnuecxoro
nnannponannx, no n nnrepnpernponann ee n yxe xonnennnn cmemannoro omecrna. Hex
"ontmoro ronuxa" nosnnxna no nnnxnnem "nnana Mapmanna", ctrpanmero orpomnym pont n
nospoxennn nocnenoenno Enpont.
y
Puc.1-14. Pocm uucua xosacmeymuux cyzeumoe,
euuamuux ua yeeuuueuue cpeueyueeoeo oxoa
(uapma npenoumumeuoumx peauuu)
Hcrounnx: Leibenstein H. Op.cit, P.134
30
Teopnx "ontmoro ronuxa" nmnonnponana xax nnepam "rpertero mnpa" (rax xax nastnana
nexnarxy xannrana n xauecrne rnanno npnunnt +xonomnuecxo n connantno orcranocrn
pasnnnammnxcx crpan), rax n onee mnpoxnm cnoxm nacenennx crpan +rnx pernonon (nopoxax
nnnmsnm nosmoxnocrn pemnrentno moepnnsannn n tcrporo ocrnxennx ntcor "omecrna
nceomero naroencrnnx"). Hocxontxy ocymecrnnenne nporpammt moepnnsannn nosnaranoct na
unnonnnxon rocyapcrna, c reuennem npemenn n "rpertem mnpe" cnoxnnact n connantnax npocnoxa,
sannrepeconannax n ee ocymecrnnennn, - rocyapcrnenno-mpoxparnuecxax ypxyasnx. Haxonen, ne
cneyer cpactnart co cueron n nenn xpynntx xopnopann pasnnrtx crpan, nmymnx nanonee
ntronte c]ept npnnoxennx cnoero xannrana. Bce +ro npeonpeennno ne rontxo ntcoxn
reopernuecxn nnrepec x nono xonnennnn, no n nontrxn ee npaxrnuecxoro nonnomennx n Asnn,
A]pnxe n Harnncxo Amepnxe.
Pasnn1ne nonnuae1cn n +1ou noxoe, npeae ncero, xax rnyoxne c1pyx1ypnme
nsuenennn, oxna1mnammne ocnonnme o1pacnn naponoro xosnnc1na. Ho-npexnemy, xax n n
reopnxx camonoepxnnammerocx pocra, na nepenem nnane oxastnamrcx rexnnxo-+xonomnuecxne
nponemt. Orcyrcrnne conpemenntx orpacne naponoro xosxcrna nocnpnnnmaercx xax rnannt
ropmos pasnnrnx, no+romy cosannm naopa conpemenntx orpacne yenxercx nepnocrenennoe
snauenne.
Ananns
nnnnnyantntx
npoexron
Ananns
+xonomnxn
Btop xpnrepnx
saanne remnon
pocra
Pacnpeenenne
xannrantntx
nnoxenn no
orpacnxm
Conocrannenne
pesyntraron
Koppexnnx
pacnpeenennx
Puc.1-15. Hpuuuunuauouaa cxe+a +auponoxoa
Hcmo:uur: A.euuua H.B. Hpoo.e+i +ooe.upoeauu orouo+uru paseueamuuxc cmpau (r rpumure ovprvasuo meopuu
u +emooo.oeuu). H., 1970. C. 132
Paccmorpnm ocnonnte pasnonnnocrn reopnn "ontmoro ronuxa". Parnap Hypxce n nenxx
moepnnsannn npenaraer ocymecrnnxrt "canancnponannmn naop nnnec1nnnn"
22
. Cama
canancnponannocrt rpaxryercx nm n xareropnxx ptnounoro xosxcrna - xax coornercrnne cnpoca n
npenoxennx. Ha nauantnom +rane +roro coornercrnnx ner. Onaxo cnnxponnoe npnnoxenne
xannrana x mnpoxomy xpyry orpacne marepnantnoro nponsnocrna nosnonnr ne rontxo onrtcx
camonoepxnnammerocx pocra, no n npeoonert ysocrt ptnxa, rnnnunym nx ontmnncrna
pasnnnammnxcx crpan. Hpn +rom npenonaraercx, uro rocyapcrno samercx, npexe ncero,
cosannem ptnouno nn]pacrpyxrypt, uem nororonnr npenoctnxn nx pasneprtnannx uacrnoro
npenpnnnmarentcrna. Hpnnynrentnte cepexennx nocrenenno cmenxrcx oponontntmn,
anronomnte nnnecrnnnn nnynnponanntmn. Bce +ro cosacr ycnonnx nx nonnonennoro ecrnnx
mexannsma ptnxa.
3ra nex nonyunna pasnnrne n pxe paor. Hponnnmcrpnpyem +ro na moenn Kennna Mpqn,
Anpen mnnnqepa n Poep1a Bnmnn(1989), onynnxonanno n crarte Hnycrpnannsannx n
ontmo ronuox
23
. Ho nnycrpnannsanne anropt nonnmamr nepexo or nnoxoro
+xonomnuecxoro pannonecnx, ocnono xoroporo xnnxercx arpapnt cexrop +xonomnxn, x
xopomemy pannonecnm, ocnonannomy na rocnocrne npoyxnnn opaartnammero cexropa.
22
Nurkse R. Op. cit.; Nurkse R. Equilibrium and Growth in the Worid Economy. Cambridge, 1961.
23
Kevin M. Murphy, Andrei Shleifer, Robert W. Vishny Industrialization and the Big Push Journal of Political Economy
1989
31
Hnycrpnannsannx onoro cexropa +xonomnxn, nnmyr anropt, otuno tnaer ne ntrona, rax
xax NPV<0. Orcma ntrexaer nex ononpemenno nnycrpnannsannn cpasy n necxontxnx cexropax
+xonomnxn. B +rom cnyuae nponsoer cosanne oxoa, xoropt nocnyxnr ncrounnxom cnpoca na
ronapt n pyrnx cexropax, uro nonneuer ynennuenne +rnx ptnxon n cenaer nnycrpnannsannm
npntntno. ecrnnrentno, n onrocpounom nepnoe nontmaercx cnpoc na npoyxnnm pyrnx
cexropon, ocymecrnnxercx peannsannx ntro or rexymnx nnnecrnnn n onrocpounom nepnoe n
cnnxamrcx nsepxxn nponsnocrna n pesyntrare pasnnrnx nn]pacrpyxrypt (cm. pnc. 1-16). 3ro
osnauaer, uro n annom cnyuae nosnnxnyr nonoxnrentnte +xcrepnannn:
1. Bnnxnne nnnecrnnn ]npmt n onom cexrope na pasmep ptnxon npoyxnnn n pyrnx cexropax.
2. Hnnecrnnnn na ronapt n ycnyrn, ncnontsyemte conmecrno (nn]pacrpyxrypa, xenesnte oporn,
rpancnoprnte nepenosxn, cnxst).
Puc.1-16 Hocuecmeua uuycmpuauusauuu omeuoumx ceumopoe +uouo+uuu
Ocnonntm ]axropom, orpannunnammnm nnycrpnannsannm, xnnxercx ysocrt nnyrpennero
ptnxa. Ho+romy nanonee naxntmn ncrounnxamn pocra ntnycxa onxnt crart: noompenne
nnyrpennero cnpoca n ynennuenne +xcnopra. Bo ncex moenxx ncrounnxom mnoxecrnenntx
pannonecn cnyxar +xcrepnannn, ntsnannte neconepmenno xonxypennne c ontmnmn
]nxcnponanntmn nsepxxamn. Hnycrpnannsannx ynennunnaer cnpoc na npomtmnennte
ronapt, rax xax paounm ntnnaunnaercx onee ntcoxax sapaornax nnara c rem, uro t npnnneut nx
n npomtmnennt cexrop. Taxnm opasom, ]npma moxer npnnecrn ntroy ocrantntm cexropam,
ynennunnax oxo rpya n cnpoc na npoyxnnm pyrnx cexropon. Anropt ]axrnuecxn
paccmarpnnamr rpn mexannsma ocymecrnnennx ontmoro ronuxa:
1. Moent c npocrtm nnemnnm +]]exrom conoxynnoro cnpoca n enncrnenntm pannonecnem.
2. Moent c pocrom sapaorno nnaro n npomtmnennocrn
3. Moent c nnnecrnnnxmn n nn]pacrpyxrypy.
Paccmorpnm xaxym ns nnx noponee.
Moeuo c npocmm+u eueuuu+ +qqeumo+ coeouynuoeo cnpoca u euucmeeuum+paeuoeecue+.
Hpenoctnxamn nepno moenn xnnxercx cneymmee:
3xonomnxa paccmarpnnaercx n xoporxom nepnoe (rounee anannsnponaercx onn nepno)
Cymecrnyer onn norpenrent c ]ynxnne nonesnocrn Koa-yrnaca:
Hpenoxenne rpya ne+nacrnuno; L naenennocrt rpyom
Fmxernoe orpannuenne: y =a +L, re a conoxynnt oxo
Kaxoe naro nponsnonrcx n onom cexrope
B xaxom cexrope 2 rnna ]npm: a) crapax rexnonornx c nocroxnno oraue or
macmraa (constant returns of scale- CRS), npn xoropo ynennuenne na 1 ennnny rpya
npnnonr x pocry ntnycxa roxe na 1 ennnny (1L=1ennnnna nara); ) nonax
rexnonornx c nospacramme oraue or macmraa (increasing returns of scale IRS), npn
xoropo ynennuenne sarpan na ennnny npnnonr x ontmemy, uem ennnna, nospacrannm
nar (1L=u>1e.nara)
'Honym rexnonornm ocymecrnnxmr ]npmt-monononncrt;
Hontmaercx cnpoc na
npoyxnnm pyrnx
cexropon n onrocpounom
nepnoe
Pacmnpenne nny1pennero pmnxa
3KOHOMHHECKHH POCT
Ocymecrnnxercx peannsannx
ntro or rexymnx
nnnecrnnn n onrocpounom
nepnoe
Cnnxamrcx nsepxxn
nponsnocrna n onrocpounom
nepnoe n pesyntrare pasnnrnx
nn]pacrpyxrypt
32
F- ]nxcnponannte sarpart.
Hpntnt monononncra panna pasnnne mexy oxoom n nsepxxamn:
Ecnn n +ro xonnuecrno ]npm n +xonomnxe, ocymecrnnxmmnx nnycrpnannsannm, rora npntnt
n +xonomnxe panna
H nanont oxo
Hnnecrnnnn ocymecrnnxmrcx npn ycnonnn:
Tora nosmoxno cymecrnonanne enncrnennoro pannonecnx no H+my, a nnycrpnannsannm, n
xoneunom cuere, ocymecrnnxmr nno nce ]npmt, nno nn ona ns nnx.
Paccmorpnm renept nropym moent -
Moeuo c noemueuuo sapaomuo nuamo e npo+muueuuocmu
Hpenoctnxamn nropo moenn xnnxmrcx cneymmne:
3apaornax nnara n npomtmnennocrn ntme, uem n arpapnom cexrope, urot
xomnencnponart paornnxy cnnxenne nonesnocrn npn cmene paort:
,
re
Hena ntnycxa ycranannnnaercx na yponne 1
Tora npntnt n nanono oxo n +xonomnxe pannt coornercrnenno:
n
re - m(n) onx ypannsnponannoro nacenennx.
Hepnoe pannonecne n ycnonnxx orcyrcrnnx nnycrpnannsannn ycrounno, ecnn ]npma
naxonr nentrontm nnnecrnponart:
33
Bropoe pannonecne npn nnycrpnannsannn ycrounno, ecnn nce ]npmt ocymecrnnxmr
nnycrpnannsannm, nn ona ne orxnonxercx:
Pannonecne 1 n 2 moryr cymecrnonart ononpemenno. B +rom cnyuae nosmoxen ontmo
ronuox npn xoopnnannn nnnecrnnn. Onaxo moent c nontmenno sapaorno nnaro n
npomtmnennocrn moxer trt paccmorpena ne rontxo xax crarnuecxax, no n xax nnamnuecxax
(nyxnepnonax) moent nnnecrnnn.
Hpenoctnxamn nnamnuecxo moenn xnnxmrcx:
3xonomnxa paccmarpnnaercx n onrocpounom nepnoe (ro ecrt paccmarpnnaercx 2 nepnoa);
Cymecrnyer onn norpenrent;
uynxnnx nonesnocrn nmeer nn:
B xaxom cexrope cymecrnyer norennnantnt monononncr, xoropt moxer nnnecrnponart
n 1-om nepnoe n nonym rexnonornm (mexnpemenno ntop nnnecrnnn);
Pemenne monononncra ocnontnaercx na:
- snauennn pannonecno cronmocrn nponenra;
- conoxynnom oxoe no 2-om nepnoe;
Hpntnt monononncra panna:
Hepnoe pannonecne n ycnonnxx orcyrcrnnx nnycrpnannsannn ycrounno, ecnn ]npma-
monononncr ne ocymecrnnxer nnnecrnnnn, r.e. ne nannmaer F paornnxon n 1-om nepnoe:
Tora: y
1
=y
2
=L
Bropoe pannonecne npn nnycrpnannsannn ycrounno, ecnn nce ]npmt-monononncrt
ocymecrnnxmr nnnecrnnnn n 1-om nepnoe. Tora: y
1
=L F, a
Horpenrenn yyr norpenxrt ontme no 2-om nepnoe no cpannennm c 1-tm, ecnn
pannonecnax cronmocrt nponenra panna:
2-oe pannonecne cymecrnyer, ecnn enexnt norox ]npmt no 2-om nepnoe nonoxnrentnt:
34
Kora pannonecnx 1 n 2 cymecrnymr ononpemenno, nosmoxen ontmo ronuox npn
xoopnnannn nnnecrnnn.
Bropoe pannonecne npenounraercx nepnomy (crporoe npenourenne no Hapero).
He+]]exrnnnocrt pannonecnx es nnycrpnannsannn aer nosmoxnocrt nmemarentcrna
rocyapcrna. Koopnnannonnax pont rocyapcrna n ycxopennn nnycrpnannsannn moxer trt
cneena x nym ocnonntm ]ynxnnxm. Iocyapcrno onxno, c ono cropont, noompxrt nponecc
nnnecrnponannx, a c pyro, cepxnnart rexymee norpenenne.
Moeuo c uueecmuuua+u e uuqpacmpyumypy.
Tpertx moent npenonaraer, uro rocyapcrno ne rontxo noompxer nnnecrnponanne n
cepxnnaer norpenenne, no n yuacrnyer n cosannn nn]pacrpyxrypt. ecrnnrentno, pasnnrne
nn]pacrpyxrypt xnnxercx naxno cocrannxmme ontmoro ronuxa, rax xax naroapx ee
cosannm pacmnpxercx ptnox ctra. 3ro, npexe ncero, xacaercx rpancnopra, naroapx xoropomy
nponsnonrenn moryr onee ementm cnocoom ocrannxrt nara x norpenrenxm. Hpn +rom
cnnxamrcx nsepxxn no ncex orpacnxx naponoro xosxcrna.
Hpenoctnxamn rperte moenn xnnxmrcx:
uynxnnx nonesnocrn ananornuna nyxnepnono moenn c nnnecrnnnxmn, no:
n pannonecnax cronmocrt nponenra panna nynm;
Cymecrnymr na rnna IRS rexnonorn: n ]npm F
1
, (1-n) F
2
>F
1;
R (ennnnt rpya) nsepxxn crponrentcrna xenesno oporn;
unpmt oonx rnnon onxnt nnnecrnponart n crponrentcrno xenesno oporn:
Hentsx nponecrn nenonym ncxpnmnnannm npn ycranonnennn nent crponrentcrna
xenesno oporn, rax xax rnnt ]npm n 1-om nepnoe ne nanmaemt.
Heoxonmoe n ocrarounoe ycnonne cymecrnonannx pannonecnx c nnycrpnannsanne n
crponrentcrnom xenesno oporn:
B +rom cnyuae:
- npntnt ]npm c nsepxxamn F
1
panna (F
2
-F
1
)
- ]npmt c nsepxxamn F
2
ocrnramr BEP, ecnn oxo 2-oro nepnoa panen
Bosmoxna cnryannx, xora +xonomnuecxn ntrono crponrt xenesnym opory, onaxo ]axrnuecxn
nnnecrnnnn ne yyr ocymecrnnent, rax xax:
- ycnonne crponrentcrna xenesno oporn, menee xecrxoe, uem
ycnonne nnycrpnannsannn orpacne:
35
3ro osnauaer, uro norpenrene ycnyr xenesno oporn npn saanno nene neocrarouno.
Bosnnxaer nonpoc: yyr nn nnnecrnnnn n crponrentcrno xenesno oporn ocymecrnnxrtcx ncera,
xora nsnecrno, uro +ro npnneer x pannonecnm c nnycrpnannsanne? B ptnouno +xonomnxe -
ornmt ner. Onaxo +ry ]ynxnnm moxer nsxrt na cex rocyapcrno.
Cymecrnyer necxontxo pannonecn:
Her rapanrnn, uro norennnantnte norpenrenn ycnyr ocymecrnxr nnnecrnnnn. Cenanntx
nnoxenn xnno neocrarouno, urot npnrn x ycrounnomy pannonecnm c nnycrpnannsanne ncex
orpacne. Ho+romy +]]exr ontmoro ronuxa nosmoxen nnmt nocpecrnom pacmnpennx ptnxa no
nropom nepnoe n cnnxennx nsepxex no ncex orpacnxx. Hpn +rom pont rocyapcrna xnno
nospacraer. Ono onxno sanxrtcx cycnnponannxem crponrentcrna xenesno oporn, urot
ocymecrnnrt ontmo ronuox, n nosnoxnrt na cex xoopnnannm uacrntx nnnecrnnn
nontsonarene xenesno oporn, urot ocrnut pannonecnx c nnycrpnannsanne. Tax xax
+xonomnuecxax exrentnocrt sanncnr or oxuauu, ro ]ynxnne rocyapcrna cranonnrcx n
uoopuuauua oxuauu.
Moent Mep]n-Bnx]epa-Bnmnn uacrnt nn moenn canancnponannoro naopa
nnnecrnnn. Onaxo nsnecrno, uro nex canancnponannoro naopa nnnecrnnn ntsnana na 3anae
pesxym xpnrnxy. Peannsannx +roro nnana ]axrnuecxn npnnena t x nacrpoxe nono
+xonomnuecxo cncremt na crapo. Hoonax xonnennnx ne yunrtnana n npemennoro nara,
nocxontxy npn orcyrcrnnn nenrpantnoro perynnpymmero oprana nnnecrnnnn npx nn connann t no
npemenn n n npocrpancrne. Hecanancnponannocrt n nponecce moepnnsannn crana t ]axropom,
samenxmmnm omne remnt pocra. Ho+romy nexoropte anropt npenoxnnn nno napnanr
xonnennnn "ontmoro ronuxa". B nx uncne tn n nsnecrnt amepnxancxn nccneonarent,
npo]eccop Konymncxoro ynnnepcnrera Antepr Xnpmman. nx peannsannn nnana moepnnsannn
nyrem canancnponannoro naopa nnnecrnnn, cnpanennno sameuaer A. Xnpmman, nyxno nmert
orpomnt xannran ror camt ]axrop, xoropt xax pas orcyrcrnyer n "rpertem mnpe"
24
. Ho+romy
on npenaraer pasnnnammnmcx crpanam xonnennnm necanancnponannoro pocra. Hepnte
nnnecrnnnn, cunraer on, nensexno napymar pannonecne. Onaxo +ro napymenne nrpaer n
nonoxnrentnym pont, rax xax craner crnmynom x nontm nnnecrnnnxm. Honte nnnecrnnnn, nc-
npannxx crapoe nepannonecne, ntsonyr nepannonecne n pyrnx orpacnxx n n +xonomnxe n nenom. A
ono, n cnom ouepet, craner crnmynom x antnememy pocry (cm. pnc. 1-17).
B xaprnne, napnconanno A. Xnpmmanom, ontme peannsma, uem n acrpaxrntx reopnxx
canancnponannoro pocra. Onaxo n ona cnntno neannsnpyer peantnte ornomennx n
pasnnnammnxcx crpanax. Hpexe ncero, cnnmxom ontmax pont ornonrcx ptnounomy mexannsmy,
xoropt xxot tcrpo n oneparnnno orxnnxaercx na nosnnxammne e]nnnrt n manemne
nsmenennx n nonnrnxe rocyapcrna. Ha camom ene n pasnnnammecx +xonomnxe nce, uro cnxsano c
pasnnrnem, ne crnaxnnaer, a, nanpornn, nocroxnno nopoxaer nce nonte n nonte npornnopeunx n
e]nnnrt. B pesyntrare nponcxonr onooxoe pasnnrne pasnnuntx cexropon +xonomnxn.
Hponnnmcrpnpyem +ro npocro cxemo. onycrnm npn canancnponannom nyrn pasnnrnx
cymecrnymr onpeenennte nponopnnn mexy cexropamn A n B (cm. pnc. 1-18). B cnyuae
necanancnponannoro pocra +rn nponopnnn cnntno napymamrcx, uro neer x nesarpyxenntm
nponsnocrnenntm momnocrxm n pocry nsepxex nponsnocrna n n xoneunom nrore x pocry nen.
Hontrxa ncnpannrt ncananct cnococrnyer nosnnxnonennm nontx ncnponopnn n nce
naunnaercx cnauana. 3ro ne snaunr, uro canancnponannte n necanancnponannte nyrn pasnnrnx ne
24
Hirshman A.O. The Strategy of Economic Development. 2 ed. New Haven, 1961. P. 50-54.
36
nmemr omnx rouex, onaxo onn xnnxmrcx cxope ncxnmuennem, uem npannnom (cm. rouxn a n b na
pnc. 1-18).
Puc. 1-17. Hecauaucupoeauuocmo +uouo+uuu uau cmu+yu u uueecmuuua+
Cocmae.euo no: Hirshman A.O. The Strategy of Economic Development. 2 ed. New Haven, 1961. P. 62-75.
Bosnnxammne mnorouncnennte ncananct n +rnx ycnonnxx ntcrynamr ne xax crnmyn, a,
cxopee, xax ropmos moepnnsannn, ycnnnnax o xpanocrn cymecrnymmne ncnponopnnn. B crpanax
Rxno Asnn, nnmer I. Mmpant, "nent ne pearnpymr na cnpoc n npenoxenne; ]axropt
nponsnocrna, nxnmuax npenpnnnmarentcxym exrentnocrt, onee cnenn]nunt n cnao, ecnn
noome, pearnpymr na +xonomnuecxne crnmynt. Heconepmencrno ptnxa, nenexecrno n
nppannonantnocrt xnnxmrcx npannnom. Crenent nnepcn]nxannn snaunrentno mentme, a
monononnsannn snaunrentno ontme, monntnocrt orcyrcrnyer nnn sarpynena,
xomnnemenrapnocrt cnntna n noncemecrna. B raxnx ycnonnxx arpernponanne cxptnaer ontme, uem
pacxptnaer"
25
.
Kpome roro, ormernm
cnntnym neannsannm exrentnocrn
rocyapcrna n "rpertem mnpe".
Cornacno Xnpmmany, ono saornrcx
rnanntm opasom o moepnnsannn
nyrem noepxannx ntcoxnx remnon
pasnnrnx omecrna. Mexy rem
peantno cymecrnymmne n "rpertem
mnpe" mpoxparnuecxne crpyxrypt
npecneymr, xax nsnecrno, npexe
ncero, cocrnennte xoptcrnte
xopnoparnnnte nnrepect. 3ro
narnxno oxasann paort
croponnnxon reopnn omecrnennoro
ntopa.
Kpnrnxa nsrnxon A.
Xnpmmana cnococrnonana
nsnecrno peannnrannn n
antnememy pasnnrnm ncxono
xonnennnn. Ianc 3nnrep n uacrnocrn
ntnnnyn nonym xonnennnm
moepnnsannn, n xoropo
"canancnponannt pocr ocymecrnnxercx nocpecrnom necanancnponanntx nnnecrnnn"
26
.
"Fontmo ronuox" n npomtmnennocrn, cnpanennno nonaraer on, nenosmoxen es "ontmoro
ronuxa" n arpapno c]epe. Ho+romy I. 3nnrep yenxer ocooe nnnmanne ycnonnxm moepnnsannn
25
Mmpoa.i I. Conpemennte nponemt rpertero mnpa. M., 1972. C. 638. Cm. raxxe: Streeten P. Balanced versus
Unbalanced Grouth // Readings in Economic Development/Ed. by W. LJohnson, D.R. Kamerschen. Cincinaii etc.. 1972. P.
230-240.
26
Singer H.W. International Development: Growth and Change. N.Y. etc.. 1964. Ch. 5.
Tpaexropnx
necanancnponannoro
pocra
Tpaexropnx
canancnponannoro
pocra
Bmnycx n cex1ope B
B
m
n
y
c
x

n

c
e
x
1
o
p
e

A
0
Puc.1-18. 1paeumopuu cauaucupoeauuoeo u
uecauaucupoeauuoeo pocma
Hcmo:uur: Gillis M., Perkins D.H., Roemer M., Snodgrass D.R, Economics
of Development. 4
th
Ed. N.Y. 1996. C. 64.
37
nororonxe cocrnenno canancnponannoro nyrn pasnnrnx. Ha nepenn nnan on ntnnraer
ynennuenne npoyxrnnnocrn centcxoro xosxcrna, nontmenne nponsnonrentnocrn rpya n
arpapntx orpacnxx n crnmynnponanne pasnnrnx rpannnonntx +xcnoprntx nponsnocrn. B pxe
cnyuaen n xoe moepnnsannn nenecoopasno pasnnrne nmnoprosamemennx n, no ncxxom cnyuae,
nontmenne acopnnonno cnoconocrn pasnnnammerocx omecrna nyrem pasnnrnx cnoe
cocrnenno nponsnocrnenno n connantno nn]pacrpyxrypt. Hnmt n +rnx ycnonnxx "ontmo
ronuox" ocrnraer nenn. Mt nnnm, uro axe nx +ro nanonee pasnnro xonnennnn xapaxrepna
opnenrannx na nnemnne pecypct. Onaxo nx neoxonmo tno narn. Tax xax nosmoxnocrn
nnyrpennnx cepexenn tnn orpannuent, ro nsopt nannonantntx nnepon ycrpemnxmrcx nonne.
Bnemnne samt npenpamamrcx n cnacarentnt xpyr, yxnarnnmnct sa xoropt moxno, xax
xasanoct, ntramnrt nannonantnym +xonomnxy ns onora. Ho+romy antnemym paspaorxy rema
nmnopra xannrana nonyunna n pamxax reopnn pocra c nymx e]nnnramn.
1.4. Moent +xonounuecxoro poc1a c nyun eqnnn1aun
Moent +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn (two gaps model) tna paspaorana n 60-
70-e rr. rpynno amepnxancxnx nccneonarene X. uenepn, M. Fpyno, A. Crpayrom, H. 3xcrenom,
H. Kaprepom n p.
27
Ona npecrannxer coo cncremy cpene- n onrocpountx perpeccnnntx
moene, n xoroptx remn pocra onpeenxercx n sanncnmocrn or e]nnnra nnyrpennnx (e]nnnr ce-
pexenn) nno nnemnnx (ropront e]nnnr) pecypcon. Moent nxnmuaer rpn ocnonntx +nemenra:
no-nepntx, pacuer neoxonmtx pecypcon, nonyuaemtx xax pasnocrt cepexenn (S) n nnnecrnnn
(/); no-nroptx, ntuncnenne nnemneropronoro e]nnnra: +xcnopr (X) mnnyc nmnopr (M); n-rpertnx,
onpeenenne acopnnonno (nornornrentno) cnoconocrn, nonnmaemo xax maxcnmantnt oem
xannrantntx pecypcon, xoropte pasnnnammaxcx crpana cnocona nponsnonrentno ncnontsonart n
annt momenr. Ho+romy n crarnxe moent moxno sanncart cneymmnm opasom:
Y

Q
Y

C + S + M
Q

C + I + X
I S
e]nnnr
cepexenn

M - X
Topront
e]nnnr
re Y - oxo, Q - ntnycx, C conoxynnoe norpenenne, S nanonte nnyrpennne cepexennx,
I - nanonte nnyrpennne nnnecrnnnn, X- +xcnopr, M- nmnopr.
Pasnnna mexy nanontmn nnyrpennnmn nnnecrnnnxmn n nanontmn nnyrpennnmn
cepexennxmn moxer trt xomnencnponana nnocrpanno nomomtm.
I S = F I = S + F
Pasnnna mexy +xcnoprom n nmnoprom raxxe moxer trt xomnencnponana nnocrpanno
nomomtm: M - X = F M = X + F
Oem nnocrpanno nomomn nx oecneuennx npeycmorpennoro nonnrnxo moepnnsannn
saannoro nenenoro remna pocra onpeenxercx nanontmnm ns +rnx nyx e]nnnron. Homomt
ocymecrnnxercx ne rontxo nx roro, urot ymentmnrt nnyrpennn n nnemnn e]nnnrt, no n nx
roro, urot c reuennem npemenn nno noome orxasartcx or nnocrpanno nomomn, nno
snaunrentno cnnsnrt ee nennunny. Moent npenonaraer na nepnoa. Bropo (onrocpount)
nxnmuaer n cex ne antrepnarnnnte crann (ran. 1-3).
Hpoenannt X. uenepn n A. Crpayrom ananns 50 pasnnnammnxcx crpan noxasan, uro
cpenne remnt npnpocra cepexenn cocrannnn n 1957-1962rr. 6-8%, a maxcnmantnte 12-15%.
3rn nocnenne n tnn npnnxrt o xauecrne acopnnonno cnoconocrn crpan "rpertero mnpa".
27
Cm.: Chenery H., Bruno M. Development Alcernatoves in an Open Economy: The Case of Israel// Economic Journal. 1962.
Vol. 72, March; Chenery H.. Straut A. Foreign Assistance and Economic Oevelopment//American Economic Review. 1966.
Vol. 56. September, Chenery H., Eckstein P. Development Alternatives for Latin America//Journal of Political Economy.
1970. Vol. 78, J une/ August; Ueuepu X, Kapmep H. Bnyrpennne n nnemnne acnexrt nnanon n nponecca +xonomnuecxoro
pasnnrnx//Kon]epennnx no onrocpounomy nnannponannm n npornosnponannm. M., 1972 n p.
38
Tannna 1-3
Moent +xonounuecxoro poc1a c nyun eqnnn1aun
Hepnom C1ann
I. Cpenecpounmn
(5 -10 ne1)
1. "Bontmon 1onuox"
II. onrocpounmn
(cnmme 10 ne1)
2. B cnyuae npeonaannn
eqnnn1a cepeaennn
3. B cnyuae npeonaannn
1opronoro eqnnn1a
Maxcnmantnte remnt npnpocra cepexenn oecneunnann npn +rom exeront remn
npnpocra BHH na yponne 5-7%. Ho+romy n nnamnxe oem nnocrpanno nomomn paccunrtnancx
no ]opmyne:
F
t
= F
0
+ ( | k - o ' ) ( Y
t
- Y
0
)
re F
t
rpeyemt oem nomomn n nepno npemenn t;
| maxcnmantno nosmoxnt remn pocra nnnecrnnn;
k- npnpocrnt xannrantnt xo+]]nnnenr (ICOR);
o' npeentnax nopma cepexenn, nnn npeentnax cxnonnocrt x cepexennxm
(o' = A S / AY, re S - norennnantnte nnyrpennne cepexennx).
Hpenonaraercx, uro nepnax
cranx moepnnsannn saxonunrcx rora,
xora remn pocra nnnecrnnn cpannxercx
c remnom pocra BHH. onycrnm, uro +ro
nponsoer n momenr npemenn t=m.
Tora I
m
= kr Y
m
re r - neneno remn
pocra BHH.
B sanncnmocrn or roro, xaxo
nmenno e]nnnr npeonaaer, nacrynaer
nropax nnn rpertx cranx moepnnsannn.
Komnencnponart nexnarxy
nnyrpennnx cepexenn moxer nmnopr
nnocrpanntx ronapon n ycnyr, onaxo
nentm anno crann moepnnsannn
xnnxercx oecneuenne raxnx ycnonn,
npn xoroptx +ror npnrox onxen no-
crenenno ymentmartcx. 3ro ocrnraercx
npn o' >k r , rora: S = I, a M O, re
M - rpeyemt oem nmnopra ronapon
n ycnyr.
nx nnxnnannn
nnemneropronoro e]nnnra neoxonmo
nepepacnpeennrt nnyrpennne nnnecrnnnn raxnm opasom, urot +ror e]nnnr tn nnxnnnponan.
onycrnm, uro rpertx cranx moepnnsannn naunercx n momenr npemenn t =n. Tora:
F
t
= M
t
- X
t
=M
n
+ ' ( Y
t
- Y
n
) - X
n
( I + x )
t - n
re ' - npeentnax cxnonnocrt x nmnopry (' =A M/AY),
x - remn pocra +xcnopra, paccunrannt +xsorenno (xapaxrepnsyer mept rocyapcrna no
crnmynnponannm +xcnopra).
e]nnnr ropronoro ananca yer nnxnnnponan, ecnn x >>r , a ' <<
cp
re
cp
cpenxx
cxnonnocrt x nmnopry. ocrarount oem cepexenn naxonrcx xax:
S
t
=I
t
- F
t
= k r Y
t
- F
t
G
f
R1
S S
T
T' Topronmn
eqnnn1
S' eqnnn1
cepeaennn

e
q
n
n
n
1

e
x

a
n
t
e
(Henenon poc1
BHH)
r
Puc.1-19. Moeuo c ey+a equuuma+u:
epaquuecuaa uumepnpemauua.
Hcmo:uur: Ingham B. Economics and Development. L. 1995. P.178
39
Pocr oema norennnantntx cepexenn ne rontxo oecneunr nnyrpennne norpenocrn n
xannranonnoxennxx, no n nosnonnr c reuennem npemenn nonnocrtm orxasartcx or nnocrpanno
nomomn (ecnn S > I).
nanexrnxa moenn raxona, uro pemax nponemy nexnarxn cepexenn mt ononpemenno
nsannxemcx or ropronoro e]nnnra n naoopor, pemax nponemy nexnarxn ropronoro e]nnnra mt
ononpemenno pemaem nponemy e]nnnra cepexenn. Bce sanncnr, n xoneunom nrore, or
npannntnoro ntopa nenenoro remna pocra BHH n mep xoropte oecneunnamr ero ocrnxenne.
Ho+romy cymecrnyer raxax rouxa, n xoropo crparernn nepecexamrcx, ona n onpeenxr neneno remn
pocra BHH (cm. pnc. 1-19).
Onncannax moent moepnnsannn tna paspaorana nx Hspannx. B antnemem ona tna
snaunrentno yconepmencrnonana n mnpoxo npnmenxnact nx onpeenennx pasmepon nnocrpanno
nomomn n crpanax Asnn n Harnncxo Amepnxn. B 1972 roy X. uenepn n H. Kaprepom tna
ocymecrnnena xoppexrnponxa moenn, c nentm noxasart nnnxnne npnpocra nnocrpanntx pecypcon n
+xcnopra na pasmept nnyrpennnx cepexenn. Ho+romy ]opmyna nx onpeenennx norennnantntx
cepexenn tna yrounena:
X s F s Y s
S
S + + + =
3 2 1 0
,
re s
1
- npeentnax cxnonnocrt x cepexennxm,
s
2
, s
3
- xo+]]nnnenrt, orpaxammne nnnxnne npnpocra nnocrpanntx pecypcon (F) n +xcnopra
(X) na pasmep nnyrpennnx cepexenn (S),
Taxxe tna yrounena ]opmyna nx pacuera nnnecrnnn c yuerom nttrnx craporo
oopyonannx n naxnantx pacxoon, xoropte onontno ntcoxn n pasnnnammnxcx crpanax:
I = b
1
Y + b
2
A Y , re
b
1
- onx BHH, nymax na sameny craporo oopyonannx n naxnante pacxot,
b
2
- npeentnoe coornomenne mexy xannranom n oemom nponsnocrna (BHH)
28
.
Ho npnnnnny reopernuecxo moenn c nymx e]nnnramn n 70-e rr. tno cocranneno oxono
30 npaxrnuecxnx moene moepnnsannn nx RHKTA n 10-nx 3CKATO.
Moent c nymx e]nnnramn ecrt antnemax xonxpernsannx nen "ontmoro ronuxa". Ee
nent npocnenrt nsanmocnxst pasnnrnx nnyrpennero naxonnennx n nnemnnx ncrounnxon
]nnancnponannx. Pasnn1ne 1pax1ye1cn npn 1axou noxoe xax nm1ecnenne nnemnnx
nc1ounnxon qnnancnponannn - nny1pennnun, xax sauena nunop1nmx 1onapon
o1euec1nennmun, xax cosanne npenocmnox nn npeoonennn nnemnen qnnanconon
sanncnuoc1n. K coxanennm, na npaxrnxe nce nonyunnoct c rounocrtm o naoopor, nmenno n +ro
npemx crpemnrentno pacrer onr pasnnnammnxcx crpan crpanam onopam
Cosanart nnant oxasanoct ropaso npome, uem onnartcx nx peantnoro ntnonnennx,
nonyuart nnemnne samt ropaso npome uem oranart. H +ro cneyer paccmarpnnart xax rnannt
neocrarox anno xonnennnn moepnnsannn. Ona xnno neoonennnana nnyrpennne pecypct
pasnnnammnxcx crpan, uro oexrnnno neno x santmennm norpenocrn n nnocrpanno nomomn n n
xoneunom cuere x crpemnrentnomy pocry nnemnero onra(cm. ran. 1-3.).
Tannna 1-3.
Poc1 nnemnero onra pasnnnammnxcn c1pan n c1pan c qopunpymmnucn pmnxou, 1976-2006 rr.
onru 1976 1986 1996 2006
Feanvnevecn c1eHLv c1eHL c qcwvyvwcn
LHcw
526 1033,8 1783,3 3150,6
FervcHeruHLe rynnL
^qve 72 167,5 286,8 244,1
]eH1eruHen v Ecc1cHen Encne 42,5 93,1 119,9 664,4
Ccpyxec1nc !eaenvcvwL !ccypec1n 14,5 31,4 250,5 363,7
Feanvnevecn c1eHL^avv 124,5 281,8 563,7 892,9
ErvxHvv Ecc1c 89,5 203,6 274,3 243,4
3enepHce ncryueve 183 380,9 658,4 742
Hcmo:uur: World Economic Outlook, 1977-2006.
28
Ueuepu X Kapmep H. Bnyrpennne n nnemnne acnexrt nnanon n nponecca +xonomnuecxoro pasnnrnx // Kon]epennnx
no onrocpounomy nnannponannm n npornosnponannm. M., 1972
40
C 1976-1986 rr. nnemnn onr pasnnnammnxcx crpan ynonncx, ocoenno, tcrpo pocnn
onrn n crpanax A]pnxn, na Fnnxnem Bocroxe n pasnnnammnxcx crpanax Asnn. Oruacrn +ro tno
cnxsano c nsptnom nen na +nepronocnrenn nocne +neprernuecxoro xpnsnca 1973-1975 rr., oruacrn c
nnsxo xyntrypo ocnyxnnannx nnemnero onra Vcnnenne nnemne+xonomnuecxo sanncnmocrn
ntsnano pesxym xpnrnxy xencnancxo moenn co cropont nenopanxantno nonnrnuecxo
+xonomnn.
Paccmorpennte xonnennnn moepnnsannn (reopnn +xonomnuecxoro pocra n moent c nymx
e]nnnramn) tnn opnenrnponant na ncnontsonanne raxoro orpannuennoro n pasnnnammnxcx
crpanax ]axropa, xax xannran, n xnno ne yunrtnann nosmoxnocrn ncnontsonannx raxoro
ornocnrentno nstrounoro ]axropa, xax rpy. 3ro n onpeennno cnpanennnym xpnrnxy
neoxencnancxoro nanpannennx co cropont neoxnaccnxon.
Eme onnm samerntm neocrarxom +ro moenn xnnxercx ]axrnuecxoe oocnonanne
nmemarentcrna crpan-onopon no nnyrpennne ena crpan-onxnnxon. Cymecrnenntm neocrarxom
oxasancx nectma arpernponannt (npnnnsnrentnt) xapaxrep moenn. B ycnonnxx orpannuennocrn
n nenaexnocrn crarncrnuecxo nn]opmannn mnorne naxnte noxasarenn moenn (nanpnmep,
onpeenenne acopnnonno cnoconocrn +xonomnxn pasnnnammnxcx crpan) nocxr upesntuano
ycnonnt xapaxrep, uro cnnxaer nennocrt nonyuenntx c nx nomomtm npornoson n pexomenann.
Xapaxrepnoe nx 70-x roon pasouaponanne n pacrounrentntx penenrax neoxencnancrna ne
morno ne orpasnrtcx n na sanantx xonnennnxx moepnnsannn "rpertero mnpa". Konxypnpymmee c
neoxencnannamn neoxnaccnuecxoe nanpannenne nontranoct nocnontsonartcx nosnnxme
cnryanne. Hanontmym nonynxpnocrt nocrenenno npnopena nonax xonnennnx moepnnsannn -
reopnx yanncrnuecxo +xonomnxn
29
.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 2. TEOPHH OTCTAAOCTH.
Hpenoctnxn cranonnennx reopn orcranocrn. Tpaxronxa orcranocrn mepxanrnnncramn.
Hocrxnaccnuecxax +xonomnuecxax reopnx.
Cnaopasnnrocrt xax pesyntrar nosecrnnx orpannunnammnx ]axropon. emorpa]nuecxn
erepmnnnsm. Ieorpa]nuecxn erepmnnnsm. Texnonornuecxn erepmnnnsm.
Cnaopasnnrocrt xax ]opma xpyronoro nnxennx. Hontrxn oxcnennx cnaopasnnrocrn c
nosnnn reopnn pannonecnx. Coepxanne reopnn "nopounoro xpyra nnmert" n ee pasnnunte
napnanrt. Teopnx "xnasncranntnoro pannonecnx" X. Heencrena. Teopnx nepexoa x
camonoepxnnammemycx pasnnrnm V.V. Pocroy, ee ocronncrna n neocrarxn.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006.In. 2
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 1.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006.Tema1.
1oapo M.H. 3xonomnuecxoe pasnnrne. M.: RHHTH, 1997. In.1-4. C.18-126.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Mmpauo I. Conpemennte nponemt rpertero mnpa". M.: Hporpecc. 1972. Hpnnoxenne 1.
C.541-628.
Pasnnrne asnarcxnx omecrn XVII- nauana XX n.: conpemennte sanante reopnn. Btn.2.
Teopnn cnaopasnnrocrn. Honcx nnemnnx ]axropon pasnnrnx. M.: HHHOH, 1991.
29
Henopanxantnte, neoxnaccnuecxne, nncrnrynnonantnte n neonncrnrynnonantnte xonnennnn cranonnennx
ptnouno +xonomnxn yyr npecrannent n cneymmnx crartxx
41
Hess P., Ross C. Economic Development: Theories, Evidence and Policies. Philadelphia etc.,
1997. Ch.l, 2. P.3-56.
3AHRTHE 3. HEOKEHHCHAHCKHE MOEAH "BOALmOIO TOAHKA". MOEAL C BYMR
EmHHHTAMH.
Omax xapaxrepncrnxa xencnancxoro noxoa x anannsy cnaopasnnrtx crpan. Cnenn]nxa
npnmenennx +rarncrcxnx xonnennn na nepn]epnn nnycrpnantnoro mnpa. Konnennnn ycxopenno
xannranncrnuecxo nnycrpnannsannn: nx ocronncrna n neocrarxn.
Teopnn "ontmoro ronuxa": "mnnnmantnoro xpnrnuecxoro ycnnnx" X. Heencrena;
"canancnponannoro naopa nnnecrnnn" P. Hypxce; necanancnponannoro pasnnrnx
A.O. Xnpmmana; "canancnponannoro pocra nocpecrnom necanancnponanntx nnnecrnnn"
I. 3nnrepa.
Moent c nymx e]nnnramn, ee reopernuecxne npenoctnxn, coepxanne n ocnonnte ]ast
pasnnrnx. Hpaxrnuecxoe npnmenenne moenn, ee ocronncrna n neocrarxn.
3nauenne n orpannuennocrt neoxencnancxoro noxoa x pasnnnammecx +xonomnxe.
Teopnn +xonomnuecxoro pocra cnaopasnnrtx crpan - nonax crynent n pasnnrnn xencnancrna.
Konnennnn +xonomnuecxoro pocra: ontr npaxrnuecxo peannsannn n pasnnnammemcx mnpe.
Hpnunnt naennx nonynxpnocrn reopn +xonomnuecxoro pocra.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 1.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 1.
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 2
Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998. Ch. 3,4. P. 97-129
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Meuoauuee B.A. Bocrox n 3ana no nropom rtcxuenernn: +xonomnxa, ncropnx n
conpemennocrt. M.: Hs-no MIV, 1996. In. 1 (2). C.35-54.
Development Economics: Theory, Practice and Prospects. Kluwer Academic Publishers. Boston-
Dordrecht-London, 1989.
Hess P., Ross C. Economic Development Ch.3.P.59-70.
Murphy K, A.Shleifer and R.Vishny: "Industrialisation and the Big Push" Journal of Political
Economy, 1989
Bonpocm nn ocyaennn
1. 3xonomnxa pasnnrnx: ocoennocrn npemera n meroa. Hpenoctnxn nosnnxnonennx
saxonomepnocrn pasnnrnx reopnn pasnnnammnxcx crpan.
2. Cnaopasnnrocrt xax pesyntrar nosecrnnx orpannunnammnx ]axropon (emorpa]nuecxoro,
reorpa]nuecxoro, rexnonornuecxoro). Cnaopasnnrocrt xax ]opma xpyronoro nnxennx.
Teopnx "nopounoro xpyra nnmert", ee pasnnunte napnanrt. Teopnx xnasncranntnoro
pannonecnx X. Heencrena.
3. V. Pocroy o ocnonntx cranxx pocra. ocronncrna n neocrarxn xonnennnn. Bosmoxnocrn
+mnnpnuecxo nponepxn.
4. Moent Xappoa-omapa: npenoctnxn, coepxanne n ocoennocrn ee ncnontsonannx n
reopnxx "ontmoro ronuxa".
5. Teopnx "ontmoro ronuxa" n ee ocnonnte napnanrt. Canancnponannt naop nnnecrnnn
P. Hypxce. Hecanancnponannt pocr A. Xnpmmana. Canancnponannt pocr nocpecrnom
necanancnponanntx nnnecrnnn X. 3nnrepa. Enncrno n pasnnune xonnennn.
6. B uem, na Bam nsrnx, ocronncrna n neocrarxn moenn K. Mep]n, A Bnx]epa n P.
Bnmnn (1989 ro)? Kaxont nyrn pasnnrnx moenn? uro t Bt npenoxnnn, urot ee
npnnnsnrt x peantnocrn?
42
7. Moent +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn. Hpenoctnxn, crarnxa n nnamnxa
moenn.
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
1. B ocnone reopnn nopountx xpyron nnmert nexnr coornomenne mexy ynennuennem
ypoxanocrn n pocrom nacenennx.
a Hem
2. Teopnx nopountx xpyron nnmert, paspaorannax P. Hypxce, oxcnxna crarnannm ysocrtm
nnyrpennero ptnxa n/nnn nexnarxo pecypcon moepnnsannn.
a Hem
3. Kencnancxax reopnx nopounoro xpyra nnmert cnxsana c nnsxnm yponnem oxoa.
a Hem
4. Hornuecxnm npoonxennem reopnn nopounoro xpyra nnmert crana reopnx ontmoro ronuxa
a Hem
5. Inanno nee reopnn nepexoa x camonoepxnnammemycx pocry xnnxercx oocnonanne
nepexoa or rpannnonnoro omecrna x conpemennomy omecrny sananoro rnna.
a Hem
6. Kpnrepnem ntenennx cran, npenoxenntx V. Pocroy n xonnennnn nepexoa x
camonoepxnnammemycx pocry, xnnxnnct connantno-+xonomnuecxne xapaxrepncrnxn
a Hem
7. uerneprax cranx pocra n moenn V.Pocroy nepno nnxennx x spenocrn - xapaxrepnsyercx
ynennunnammnmncx remnamn pocra xannranonnoxenn, ntnycxom npoyxnnn na ymy nacenennx,
nnepenne rexnnxn n npomtmnennocrt n centcxoe xosxcrno.
a Hem
8. Pannonecnt remn pocra oxoa oparno nponopnnonanen nopme cepexenn n npxmo
nponopnnonanen npeentno nponsnonrentnocrn xannrana.
a Hem
9. Cornacno moenn +xonomnuecxoro pocra P. Xappoa ecnn rapanrnponannt remn pocra ntme
ecrecrnennoro, ro ]axrnuecxn remn pocra yer ntme rapanrnponannoro.
a Hem
10. Cornacno reopnn V.Pocroy, nenponsnocrnennoe ncnontsonanne nannonantnoro oxoa
ocnonnax xapaxrepncrnxa nepno crann +xonomnuecxoro pocra
a Hem
11. Konnennnx nopounoro xpyra nnmert tna paspaorana nx crpan c xomanno +xonomnxo
a Hem
12. Poonauantnnxom reopnn ontmoro ronuxa cunraercx H.Posenmren-Poan
a Hem
13. B moenn P.Xappoa nnnecrnnnn xnnxmrcx +xsorenno saanno ]ynxnne
a Hem
14. Hpnunnt orcranocrn cnaopasnnrtx crpan, cornacno reopnxm nopounoro xpyra nnmert:
a) Hontmenne xauecrna xnsnn otuno tcrpo ceaercx nocneymmnm pocrom nacenennx.
a Hem
) Orpannuennocrt cepexenn n orcyrcrnne nnrepeca x xannranonnoxennxm.
a Hem
n) Hnsxax xnann]nxannx paoue cnnt n nepasnnrocrt cncrem naponoro opasonannx.
a Hem
43
r) Btcoxn yponent norpenennx.
a Hem
15. Teopnx cran +xonomnuecxoro pocra Pocroy:
a) Ocnonntmn xpnrepnxmn ntenennx cran cnyxnnn n ocnonnom +xonomnxo-
emorpa]nuecxne npnsnaxn.
a Hem
) Hpornnopeunr ncropnuecxomy ontry pasnnrnx xannranncrnuecxnx crpan.
a Hem
n) Hpannntno orpaxaer xauecrnennte +rant pasnnrnx omecrna (neonnrnuecxym n nayuno-
rexnnuecxym penonmnnn).
a Hem
r) Connanncrnuecxax nnycrpnannsannx moxer trt aexnarno onncana +ro reopne.
a Hem
16. Pasnnrne n reopnn +xonomnuecxoro pocra Pocroy nonnmaercx xax rnyoxne crpyxrypnte
nsmenennx, oxnartnammne ocnonnte orpacnn naponoro xosxcrna.
a Hem
17. Fontmnncrno croponnnxon reopnn ontmoro ronuxa paccmarpnnann ptnox xax nnamnuecxym
cncremy.
a Hem
18. Ornomenne x perynnpymme cnoconocrn ptnxa n reopnn ontmoro ronuxa connaaer c
neoxencnanrcxnm.
a Hem
19. Peannsannx nporpamm n pamxax reopnn ontmoro ronuxa tna ntrona xpynntm
xopnopannxm pasnnrtx crpan.
a Hem
20. nanexrnxa moenn nyx e]nnnron cocror n rom, uro pemax nponemy nexnarxn cepexenn
neer x nsannennm or ropronoro e]nnnra, a pemenne nponemt ropronoro e]nnnra neer x
nsanennm or e]nnnra cepexenn.
a Hem
21. Moent nyx e]nnnron nosnnxna na ocnone xpnrnxn neoxonmocrn nnemnero ]nnancnponanx
reopnn ontmoro ronuxa.
a Hem
22. Pasnnrne n moenn nyx e]nnnron onpeenxercx xax ntrecnenne nnemnnx ncrounnxon
]nnancnponannx nnyrpennnmn, samena nmnoprntx ronapon oreuecrnenntmn, xax cosanne
nnyrpennnx npenoctnox nx coxpanennx nnemne ]nnancono sanncnmocrn na nocroxnnom
yponne.
a Hem
23. Hpnmenenne reopnn +xonomnuecxoro pannonecnx nx anannsa cnaopasnnrtx crpan noponno
xonnennnm nopounoro xpyra nnmert.
a Hem
24. Heycrounnocrt pannonecnx n moenn Xappoa oxcnxercx nenosmoxnocrtm ocrnxennx
rapanrnponannoro pocra +xonomnxn n crpanax rpertero mnpa.
a Hem
25. Konnennnx necanancnponannoro pocra A. Xnpmmana npenonaraer, uro nnnecrnnnn napymamr
pannonecne n orentntx orpacnxx n +xonomnxe n nenom, uro cranonnrcx npnunno xpnsnca n
crpanax rpertero mnpa.
a Hem
26. Teopnx ontmoro ronuxa ecrt antnemax xonxpernsannx moenn c nymx e]nnnramn.
a Hem
44
27. Moent +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn xnnxercx ono ns ]opm neoxnaccnuecxoro
noxoa x anannsy +xonomnuecxo +nonmnnn crpan "rpertero mnpa"
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Hena o1ne1a 4 anna.)
28. Kpyr orcranocrn F. Knanna oxcnxercx:
a) nncrnrynnonantntmn ycnonnxmn
) pocrom uncnennocrn nacenennx
n) nexnarxo xannrana
r) nonnrnuecxo necranntnocrtm
29. Cornacno nopountm xpyram nonnrnuecxo necranntnocrn nocnenxx ntstnaer:
a) Hnsxne rpancaxnnonnte nsepxxn
) Btcoxn yponent nnyrpennnx n nnocrpanntx nnnecrnnn
n) Vrposy napymennx npan cocrnennocrn
r) Bepno A n C
30. Kaxax cranx pocra orcyrcrnyer n xonnennnn nepexoa x camonoepxnnammemycx pocry:
a) nepno cosannx npenoctnox nx nsnera
) nsner
n) +noxa nnsxoro macconoro norpenennx
r) rpannnonnoe omecrno
31. Teopnx nepexoa x camonoepxnnammemy pocry tna c]opmynnponana:
a) P. Hypxce
) H. Posenmren-Poan
n) V. Pocroy
r) E. omap
32. uro ns nnxe nepeuncnennoro ne xnnxercx onymennem, npnnxrtm E. omapom n moenn reopnn
pocra:
a) rexnonornx nponsnocrna onnctnaercx ]ynxnne Koa-yrnaca
) nocroxnnax xannranonoopyxennocrt (K/Y)
n) nocroxnnax nopma cepexenn
r) ntnycx sanncnr rontxo or xannrana
33. Kro ns nnxe nepeuncnenntx +xonomncron paccmarpnnan pasnonnnocrn reopnn ontmoro
ronuxa:
a) P. Hypxce
) A. Xnpmman
n) C. Kysnen
r) nepno A n B
34. uro ns nnxe nepeuncnennoro nonnmaercx no pasnnrnem n moenn c nymx e]nnnramn:
a) rnyoxne crpyxrypnte nsmenennx, oxnartnammne ocnonnte orpacnn naponoro
xosxcrna
) ntrecnenne nnemnnx ncrounnxon ]nnancnponannx nnyrpennnmn, samena nmnoprntx
ronapon oreuecrnenntmn, cosanne npenoctnox nx npeoonennx nnemne
]nnancono sanncnmocrn
n) cnnonnm ntcoxnx remnon pocra
r) nontmenne crenenn yonnernopennocrn ocnonntx norpenocre ncex unenon
omecrna
35. Anropom ono ns reopn nopounoro xpyra nnmert, cornacno xoropo nontmenne xauecrna
xnsnn otuno ceaercx nocneymmnm pocrom nacenennx, xnnxercx:
a) P. Hpenm
) X. Heencran
n) F.Knann
r) P.Koys
36. Kro ns cneymmnx nepconann ne xnnxercx anropom ono ns reopn ontmoro ronuxa?
a) P.Hypcxe
) I.3nnrep
n) V. Pocroy
r) A.Xnpmman
37. Kaxax ns cneymmnx neoxnaccnuecxnx moene onpeenxer onrnmantnt oem nnocrpanntx
nnnecrnnn?
45
a) moent E.omapa
) xonnennnx necanancnponannoro pocra A.Xnpmmana
n) moent +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn
r) moent canancnponannoro naopa nnnecrnnn P.Hypcxe
38. Kaxax ns cran +xonomnuecxoro pocra no Pocroy coornercrnyer +rany rexnnuecxoro nporpecca?
a) Hororonxa x nsnery.
) Bsner.
n) Hepno nnxennx x spenocrn.
r) 3noxa ntcoxoro macconoro norpenennx.
39. B ocnone xaxo ns nnxe nepeuncnenntx xonnennn nopountx xpyron nexar
nncrnrynnonantnte ycnonnx.
a) Hopount xpyr nnmert no Heencrany.
) Kpyr orcranocrn Knanna.
n) Hopount xpyr nexnarxn xannrana no Hypxce.
r) Kencnancxax nnrepnperannx nopounoro xpyra nnmert.
40. Cornacno reopnn ontmoro ronuxa pasnnrne paccmarpnnaercx xax:
a) rnyoxne crpyxrypnte nsmenennx, oxnartnammne ocnonnte orpacnn naponoro
xosxcrna.
) ntcoxne remnt pocra.
n) cosanne nncrnrynnonantntx ycnonn nx cnoonoro npenpnnnmarentcrna.
r) nnnecrnnnn n uenoneuecxn xannran n nnxnnannx enocrn.
41. Teopnm nepexoa x camonoepxnnammemycx pocry ntnnnyn:
a) X. Heencran
) P. Hypxce
n) F. Knann
r) V. Pocroy
42. Cornacno moenn P. Xappoa, ecnn rapanrnponannt remn pocra +xonomnxn ntme
ecrecrnennoro remna pocra, ro
a) Hacrynnr cocroxnne enpeccnn.
) Haunercx ym.
n) Hacrynnr +xonomnuecxoe pannonecne.
r) Bce npenoxennte napnanrt ornera nenepnt.
43. Btepnre napnanr npannntnoro nopxxa ncrynnennx crpan n :emeepmvm cmaoum pocra
(nnxenne x spenocrn) cornacno reopnn cran +xonomnuecxoro pocra V. Pocroy
a) Bennxopnrannx, nonnx, Iepmannx, Poccnx
) CBA, upannnx, Poccnx, Bnennx
n) CBA, Bennxopnrannx, Iepmannx, nonnx
r) Bennxopnrannx, CBA, Iepmannx, Poccnx
44. Anrop xonnennnn necanancnponannoro pocra
a) V. Pocroy
) A. Xnpmman
n) C. Kysnen
r) E. omap
45. Honxrne nopount xpyr nnmert npenoxnnn:
a) I.M+nxtm n . Pomep;
) I. 3nnrep n P. Hpenm;
n) 3. Xexmep n F.Onnn;
r) K. Mapxc n u.3nrentc.
46. uro ns nnxenepeuncnennoro xnnxercx npnunno nosnnxnonennx nopountx xpyron nnmert n
cnaopasnnrtx cranax:
a) nonnrnuecxax necranntnocrt;
) ntcoxax poxaemocrt;
n) ysocrt nnyrpennero ptnxa;
r) nce nepeuncnennoe nepno.
47. Kro ns nnxenepeuncnenntx +xonomncron HE xnnxercx anropom onoro ns nopountx xpyron
nnmert?
a) F. Knann;
) X. Heencran;
n) V. Pocroy;
r) P. Hypxce.
46
48. Kencnancxax rpannnx cnxstnaer nosnnxnonenne nopountx xpyron nnmert c:
a) nnsxnm yponnem norpenennx n nnsxnm yponnem cepexennx;
) ornocnrentno ntcoxnm yponnem norpenennx npn nnsxom yponne cepexennx;
n) nnsxnm yponnem norpenennx npn ornocnrentno ntcoxom yponne cepexennx;
r) ntnosom xannrana sa rpannny.
49. F. Knann cnxstnaer orcranocrt cnaopasnnrtx crpan co cneymmnmn ]axropamn:
a) nnsxo xnann]nxanne paoue cnnt n nepasnnrocrtm cncrem naponoro
opasonannx n npo]eccnonantno nororonxn;
) nnsxnm yponnem oxoa, xoropt oxcnxercx nnsxnm yponnem norpenennx n
nentcoxnm yponnem cepexenn;
n) ysocrtm nnyrpennero ptnxa n (nnn) nexnarxo pecypcon nx moepnnsannn;
r) coornomennem mexy pocrom nacenennx n nsmenennem +xonomnuecxnx ycnonn.
50. Kro ns nnxenepeuncnenntx +xonomncron ne xnnxercx anropom reopnn ontmoro ronuxa?
a) I. 3nnrep;
) P. Hypxce;
n) P. Xappo;
r) A. Xnpmman.
51. nx xaxo reopnn tna npxmo ncnontsonana xonnennnx nepexoa x camonoepxnnammemycx
pocry?;
a) reopnx nopounoro xpyra nnmert;
) moent +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn;
n) xonnennnx ontmoro ronuxa;
r) xonnennnx xpyra orcranocrn.
52. Kro ns nnxenepeuncnenntx +xonomncron npenoxnn xonnennnm xpyra orcranocrn xax
npenoctnxy n pesyntrar nepasnnrocrn nannonantno cncremt naponoro opasonannx?
a) P. Hypxce;
) F. Knann;
n) X. Heencran;
r) I. 3nnrep.
53. Kaxo ns cneymmnx ]axropon ne yunrtnaercx n moenn +xonomnuecxoro pocra c nymx
e]nnnramn?
a) 3xcnopr;
) Horpenenne;
n) Cepexennx;
r) Hponsnonrentnocrt rpya.
54. K xaxo ns cran ornocnrcx nnrentnt +ran rexnnuecxoro nporpecca n xonnennnn V. Pocroy?
a) Tpannnonnoe omecrno;
) Hepexo x nsnery;
n) Bsner;
r) nnxenne x spenocrn.
55. Kaxo ns ]axropon ne ornocnrcx x nopounomy xpyry nexnarxn xannrana no P. Hypxce?
a) Hnsxax nponsnonrentnocrt rpya;
) Cnaax noxynarentnax cnoconocrt;
n) Hnsxn yponent oxoa;
r) Hexnarxa accnrnonann.
56. Teopnn ontmoro ronuxa noxnnnnct na ocnone:
a) xonnennn camonoepxnnammerocx pocra n nopounoro xpyra nnmert;
) mapxcnsma;
n) moene yanncrnuecxo +xonomnxn;
r) nnuero ns ntmenepeuncnennoro.
57. nx reopernxon ontmoro ronuxa HE xapaxrepno:
a) ananns +xonomnxn n nenom;
) paccmorpenne ptnxa xax nnamnuecxo cncremt;
n) ncnontsonanne xonnennnn cmemannoro omecrna;
r) xpnrnuecxoe ornomenne x perynnpymme cnoconocrn ptnxa.
58. Hycrt n crpane A npeentnax cxnonnocrt x cepexennm cocrannxer 0,2, a n crpane B - 0,25.
Hpeentnax nponsnonrentnocrt xannrana n crpane A n B onnaxont. Kaxoe ns nnxenpnneenntx
yrnepxenn xnnxercx nepntm n coornercrnne c moentm omapa:
47
a) Temnt npnpocra peantnoro ntnycxa crpant B cocrannxmr 75% or annoro
noxasarenx crpant A;
) Temnt npnpocra peantnoro ntnycxa crpant A cocrannxmr 80% or annoro
noxasarenx crpant B;
n) Temnt pocra peantnoro ntnycxa n crpanax A n B onnaxont;
r) nnuero ns ntmenepeuncnennoro.
59. Hopount xpyr nexnarxn xannrana tn paspaoran:
a) F.Knannom;
) I.3nnrepom;
n) P.Hypxce;
r) X.Heencranom.
60. Cornacno moenn E. omapa, ecnn o - npeentnax nponsnonrentnocrt xannrana, s - npeentnax
cxnonnocrt x cepexennm, ro pannonecnt remn pocra oxoa, npn xoropom nonnocrtm
ncnontsymrcx nponsnocrnennte momnocrn:
a) npxmo nponopnnonanen s n oparno nponopnnonanen o;
) oparno nponopnnonanen s n npxmo nponopnnonanen o;
n) npxmo nponopnnonanen s n o;
r) oparno nponopnnonanen s n o.
61. Kro ns nnxenepeuncnenntx +xonomncron ne tn anropom moenn +xonomnuecxoro pocra c
nymx e]nnnramn?
a) P. Xappo;
) M. Fpyno;
n) H. Kaprep;
r) X. uennepn.
62. Kaxo ns nnxenepeuncnenntx ]axropon ne yunrtnaercx n moenn +xonomnuecxoro pocra c
nymx e]nnnramn?
a) Horpenenne;
) Cepexennx;
n) Hponsnonrentnocrt rpya;
r) 3xcnopr.
63. Oem nnocrpanno nomomn n moenn c nymx e]nnnramn onpeenxercx no ]opmyne
F
t
= Mt Et = M
n
+ u (Yt Yn) En (I e)
t n
n cnyuae
a) e]nnnra cepexenn;
) ropronoro e]nnnra;
n) onpeenennx acopnnonno cnoconocrn crpan "rpertero mnpa";
r) ]opmyna nenepna.
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
64. Cpannnre reopnm nopounoro xpyra nnmert c xonnennne nepexoa x
camonoepxnnammemycx pocry n moentm c nymx e]nnnramn.
a) B uem enncrno n n uem pasnnunx?
) Kaxona nsanmocnxst +rnx reopn?
n) B uem saxnmuaercx xencnacxax npnpoa +rnx reopn?
r) B uem nx ocronncrna n neocrarxn?
65. Kparxo oxapaxrepnsyre ocnonnte napnanrt reopnn nopounoro xpyra nnmert.
a) Ha uem ocnontnaercx reopnx xnasncranntnoro pannonecnx X. Heencrana? Kaxona
npnunnno-cnecrnennax nsanmocnxst ocnonntx +nemenron xonnennnn.
) Kaxona ocnonnax nex nopounoro xpyra nnmert P. Hypxce?
n) uem ornnuaercx "xpyr orcranocrn" no F. Knanny?
r) Kaxont ocnonnte +nemenrt nopounoro xpyra nnmert n xencnancxo
nnrepnperannn?
) Hepeuncnnre ocnonnte neocrarxn reopnn nopountx xpyron nnmert
66. Hpoanannsnpyre xonnennnm nepexoa x camonoepxnnammemycx pocry V.Pocroy n ornertre
na cneymmne nonpoct:
a) Ha npnneennom rpa]nxe oosnautre crann +xonomnuecxoro pocra, ntenxemte
V.Pocroy.
48
) Btnonnenne xaxnx ycnonn no V.Pocroy neoxonmo nx roro, urot pocr cran
anromarnuecxnm?
n) Paccmorpnre c]epy centcxoro xosxcrna n ee coepxanne na xaxo ns cran.
r) C]opmynnpyre ycnonnx camonoepxnnammerocx pocra.
) Kaxono coepxanne mecro crann? nx uero ona tna npenoxena V.Pocroy?
67. Hycrt BBH nauantnoro nepnoa Y
0
=5000 , npeentnax nponsnonrentnocrt xannrana cocrannxer
15%, a nopma cepexenn 20%.
a) Onpeennre oem BBH n cneymmem nepnoe n coornercrnne c moentm E. omapa
npn ycnonnn coxpanennx nnamnuecxoro pannonecnx.
) Onpeennre nsmenennx n oeme xannrana sa +ror nepno.
n) Onpeennre npnpocrnym xannranoorauy.
r) B uem neocrarox moenn E. omapa?
68. B uem ocronncrna n neocrarxn moenn Xappoa-omapa?
a) nx xaxoro nepnoa (xparxocpounoro nnn onrocpounoro) paspaartnann cnon moenn
P. Xappo n E.omap, n uem +ro tno oycnonneno?
) uro xnnxnoct n moenxx P.Xappoa n E.omapa crparernuecxo nepemenno, c
nomomtm xoropo onn crpemnnnct ynpannxrt +xonomnuecxnm pocrom?
n) Kax +ra nepemennax saanannct n moenxx y xaxoro ns nnx?
r) xax coornocxrcx n moenn P.Xappoa rapanrnponannt, ]axrnuecxn n ecrecrnennt
remnt pocra, n xax +ro nnnxer na cocroxnne +xonomnxn?
) B ocnony xaxo reopnn nerna oennennax moent Xappoa-omapa?
69. Hycrt n moenn P.Xappoa oxo n nynenom n rexymem nepnoeY
0
=5000, Y
1
=5100. Axceneparop
panen 3, a xo+]]nnnenr nnannponannx pacxoon o=1,1.
a) Onpeennre rexmym nopmy cepexennx npn ycnonnn pannonecnoro +xonomnuecxoro
pocra.
) Onpeennre nennunny rapanrnponannoro pocra.
n) Onpeennre oxo (Y
2
) cneymmero nepnoa n nennunny ]axrnuecxoro pocra.
r) Cpannnre ]axrnuecxn pocr n rapanrnponannt, oxcnnre nx connaenne nnn
neconnaenne.
70. Cpannnre xonnennnn ontmoro ronuxa P.Hypxce n A.Xnpmmana n ornertre na cneymmne
nonpoct:
a) B uem ocnonnoe ornnune +rnx nyx xonnennn?
) Kaxne ]axropt ne yunrtnaer xonnennnx P.Hypxce?
n) B uem ocronncrna n neocrarxn xonnennnn A.Xnpmmana?
r) Kaxona pont rocyapcrna n xonnennnxx Xnpmmana n Hypxce?
71. Kparxo oxapaxrepnsyre xonnennnm "ontmoro ronuxa" n ee ocnonnte napnanrt.
a) Kaxax moent nerna n ocnony reopnn ontmoro ronuxa n nouemy?
) Oxapaxrepnsyre pasnnunx n pexomenannxx no ocymecrnnennm moepnnsannn n
xonnennnxx P.Hypxce, A.Xnpmmana, I.3nnrepa?
n) Kaxne peannn rpertero mnpa ne yunrtnann reopernxn xonnennnn ontmoro
ronuxa?
y (cpeoueovueeo
ooxoo)
t (epe+)
49
r) B uem cxocrno n n uem pasnnune n nonnmannn pasnnrnx n noxoe V.Pocroy n anropon
reopnn ontmoro ronuxa?
72. B uem ocronncrna n neocrarxn moenn c nymx e]nnnramn ?
a) Kora tna cosana +ra moent n nx xaxnx crpan?
) Kaxono coornomenne reopnn "ontmoro ronuxa" n moenn c nymx e]nnnramn?
n) Kax pemaercx n +ro moenn nponema e]nnnra cepexenn?
r) Kax pemaercx n +ro moenn nponema ropronoro e]nnnra?
) Vxaxnre ocnonnte neocrarxn moenn +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn.
50
IAABA 2. HEOKAACCHHECKHE MOEAH PA3BHTHR
2.1. Moent c nsm1ounmu npenoaenneu 1pya
Croponnnxn neoxnaccnuecxoro nanpannennx npenpnnxnn nontrxy cosart n npornnonec
neoxencnancxnm cncremam +xonomnuecxoro pocra cnom xonnennnm moepnnsannn
30
.
3xonomnuecxn pocr n reopnxx xencnannen, oxastnann onn, npecrannxer coo nsmenenne nnmt
rexnnxo-+xonomnuecxnx napamerpon, ne sarparnnammee nect xomnnexc connantno-+xonomnuecxnx
npenoctnox. On paccmarpnnaercx npexe ncero xax xonnuecrnennoe, a ne xauecrnennoe xnnenne.
Ho mnennm neoxnaccnxon, rnanntm ycnonnem +xonomnuecxoro pasnnrnx onxna trt onopa na
nnyrpennne pecypct, a ne na nnocrpannym nomomt, no+romy n peannsannn neoxnaccnuecxnx ne
moepnnsannn sannrepeconant n mecrnte npenpnnnmarenn, n nannonantnte npannrentcrna.
Hpenpnnnmarenxm ntronee ncnontsonart emenym paouym cnny npn mnnnmantntx sarparax
raxoro pexoro nx ocnoonnmnxcx crpan pecypca, xax xannran, a rocyapcrny nentsx npn
nponeennn nonnrnxn n onacrn sanxrocrn ne cunrartcx c nocnecrnnxmn emorpa]nuecxoro
nsptna. Kax cnecrnne xencnancxne reopnn pocra, n nenrpe nnnmannx xoroptx naxonnact
nponema coornomennx cepexenn n nnnecrnnn, onxnt tnn ycrynnrt nepnencrno
neoxnaccnuecxnm reopnxm, anannsnponanmnm pannonecne mexy naxonnennem xannrana n pocrom
nacenennx
2
. 3ro osnauano, no cnpanennnomy sameuannm neoxnaccnxon (V.A. Htonc, x. ue,
I. Pannc, . Hoprencon, C. Oxana n p.), y uer peantnoro ova.us+a cnaopasnnro +xonomnxn: nymx
ee xomnonenramn xnnxmrcx rpannnonnt centcxoxosxcrnennt n conpemennt npomtmnennt
cexropt (cm. ran. 2-1).
T a n n n a 2 - 1
Teopnn yannc1nuecxon +xonounxn
Anropt Cexropt +xonomnxn
conpemennt rpannnonnt
V.A. Htmnc xannranncrnuecxn nexannranncrnuecxn
A.O. Xnpmman pasnnrt cenep orcrant mr
C. Barn ronapnt narypantnt
Tpannnonnt cexrop xapaxrepnsyer cnaopasnnrym +xonomnxy n ee xnaccnuecxom
napnanre. nx nero rnnnuno xnasncranntnoe pannonecne, ocnonannoe na ncnontsonannn
npnmnrnnno rexnonornn n mecrnoro ontra. Conpemennt cexrop noxnnxercx xax cnoeopasnax
nacrpoxa, moepnnsnponannt anxnan nnyrpn rpannnonnoro, orcranoro omecrna. B
conpemennom cexrope - ntcoxne remnt HTH, tcrpoe pasnnrne ncex nnon xommynnxann, recnax
nsanmocnxst c mnpontm ptnxom. oxo na ymy nacenennx sect nmeer renennnm x pocry.
Centcxoxosxcrnennt cexrop n xonnennnxx yanncrnuecxo +xonomnxn oroxecrnnxercx c
oxannranncrnuecxnmn ]opmamn nponsnocrna, a npomtmnennt - c xannranncrnuecxnmn.
Hentsx cxasart, uro raxoe oomenne nnmeno pasymntx ocnonann, no ono nepno nnmt n
camom nepnom npnnnxennn. B ecrnnrentnocrn n npomtmnennt, n centcxoxosxcrnennt
cexropa ornmt ne onopont - n n rom, n n pyrom cocymecrnymr (xorx n n pasntx nponopnnxx)
xannranncrnuecxne n nexannranncrnuecxne ]opmt nponsnocrna. K romy xe +ro enenne ne
yunrtnaer omnpnym n tcrpo pacrymym n cnaopasnnrtx crpanax c]epy ycnyr.
Paccmorpnm reopnm yanncrnuecxo +xonomnxn na npnmepe xonnennnn Hoenencxoro
naypeara (1979) npo]eccopa Hpnncroncroro ynnnepcnrera Ynntnua Ap1ypa Atmnca (1915-1991).
30
O ncroxax neoxnaccnuecxnx reopn pasnnrnx n ncropnn nonnrnuecxo +xonomnn cm.: Arthur Lewis W. The Roots of
the Development Theory, in: Handbook of Development Economics. Vol. I. 3rd Ed. Amsterdam. 1993. P. 27-37.
51
V.A. Htmnc ponncx n Fpnrancxo Becr-Hnnn na ocrpone Cenr-
Hmcnx n 1915 r. Hocne oxonuannx Hononcxo mxont +xonomnxn n 1937 r. on
paoran n Hononcxom (1938-1948rr.) n Manuecrepcxom (1948-1957rr.)
ynnnepcnrerax. C 1951 no 1973 rot on nxonn n rpynny +xcnepron OOH no
nponemam pasnnnammnxcx crpan. B 1957-1959 rr. paoran conernnxon
npemtep-mnnncrpa Iant, a c 1959 no 1963 rr. nnne-npesnenrom
Vnnnepcnrera Becr-Hnnn, sa uro n 1963 roy nonyunn nopxncxoe snanne. C
1963 roa V.A. Htmnc npo]eccop Hpnncroncxoro ynnnepcnrera.
Htmnc cunraer, uro ero reopnx npnmennma nx rex
rocyapcrn, n xoroptx "nnornocrt nacenennx ntcoxa, xannran
e]nnnren, a ecrecrnennte pecypct orpannuent"
31
. K nnm
V.A. Htmnc ornocnr, npexe ncero, Hnnm, Fanrnaem,
Haxncran, Ernner n nexoropte pyrne crpant. B ornnune or
xencnannen, onnpammnxcx n cnonx reopnxx moepnnsannn na
rocyapcrno, V.A. Htmnc n nenrp xonnennnn crannr ]nrypy npe-
npnnnmarenx. uaxrnuecxn on xonxpernsnpyer na marepnane
"rpertero mnpa" nen H.A. Bymnerepa o npenpnnnmarene xax
nnrarene nporpecca, nonarope nponsnocrna
32
. V Htmnca
npenpnnnmarent +ro rnannt nocnrent ne
xannranncrnuecxo pannonannsannn. Emy npncymn uacrnax nnnnnarnna n (n coornercrnnn c
nocrynaramn conpemenno neoxnaccnuecxo oxrpnnt) crpemnrcx x maxcnmnsannn npntnn. 3ro
osnauaer, uro nx neoxnaccnxon rnnnuen ne maxpo-, a mnxponoxo, r.e. noxo c nosnnnn ]npmt.
Ananns nnnnnyantntx npoexron ocymecrnnxercx c rouxn spennx rnannoro xpnrepnx
maxcnmnsannn npntnn. Maxcnmym npntnn npeonpeenxer pacnpeenenne nnnecrnnn no
pasnnuntm onacrxm, a onn n cnom ouepet remnt pocra nannonantno +xonomnxn (cm. pnc. 2-1)
Ananns
nnnnnyant-
ntx npoexron
Btop
xpnrepnx
npntnt
npenpnxrnx
Pacnpeenenne
xannrantntx
nnoxenn no
npenpnxrnxm
Onpeenenne
remnon pocra
Puc.2-1. Hpuuuunuauouaa cxe+a +uuponoxoa
Hcmo:uur: A.euuua H.B. Hpoo.e+i +ooe.upoeauu orouo+uru paseueamuuxc cmpau (r rpumure ovprvasuo meopuu
u +emooo.oeuu). H., 1970. C. 132
Hrax, rnannoe ecrnymmee nnno y Htmnca, raxxe xax n y Bymnerepa, npenpnnnmarent.
Onaxo n ornnune or "nnnonaropa" Bymnerepa npenpnnnmarent Htmnca ecrnyer n conepmenno
cnenn]nuecxo ocranonxe. Xapaxrepnsyx ee, V.A. Htmnc ncxonr ns rnnorest o
neorpannuennocrn npenoxennx rpyontx pecypcon, cunrax, uro nx nexnann]nnnponanno
paoue cnnt sapaornym nnary moxno npnpannxrt x npoxnrounomy mnnnmymy
33
.
B conpemenno ptnouno +xonomnxe pasnnrtx crpan peantnax sapaornax nnara
]opmnpymrcx xax pesyntrar coornomennx cnpoca n npenoxennx rpya n onpeenxercx, n
xoneunom nrore, panencrnom peantno sapaorno nnart
npeentnomy npoyxry rpya:
P
W
MP
L
= (cm. pnc. 2-2).
Kpnnax npenoxennx rpya nmeer nonoxnrentnt
naxnon nnmt o onpeenenntx npeenon. eno n rom, uro c
ynennuennem sapaorno nnart xpnnax nnnnnyantnoro
npenoxennx rpya "sarnaercx nasa". C pocrom sapaorno
nnart otuno pacrer n xenanne rpynrtcx, onaxo xenanne
nmeer cnon ecrecrnennte npeent, rax xax npnxonrcx
31
Lewis W.A. The Theory of Economic Growth. N.Y., 1959. P.402.
32
Lv+nemep H.A. Teopnx +xonomnuecxoro pasnnrnx: (Hccneonanne npenpnnnmarentcxo npntnn, xannrana,
xpenra, nponenra n nnxna xonmnxrypt). M., 1982. In. 2.
33
Lewis W.A. Op. cit P. 407. Puc.2-2. Paeuoeecue ua pmuue
mpya e paseummx cmpauax
Ynntnu Ap1yp Atmnc
(1915-1991)
52
xeprnonart pyrnm naxntm narom ocyrom npemenem, neoxonmtm nx pasnnrnx nnunocrn.
Ho+romy c pocrom sapaorno nnart pacrer n nena ortxa n pano nnn nosno nacrynaer raxo
momenr xora nontmenne sapaorno nnart npnnonr ne x ynennuennm, a x coxpamennm paouero
npemxnn, uro orpaxaercx na rpa]nxe nonoporom xpnno nnnnnnyantnoro npenoxennx rpya S
L
34
B ycnonnxx pasnnnammnxcx crpan,
cunraer V.A. Htmnc, npenoxenne rpya
nstrouno, no+romy cymecrnymmn
cpeneymeno yponent sapaorno nnart
moxno npnnxrt xax nocroxnnt. 3apaornax
nnara na ymy nacenennx ne nsmenxercx no
nnnxnnem pocra cnpoca, ee perynnpyer
nncrnrynnonantno cnoxnnmncx cpenn
npoyxr rpya. 3ro osnauaer, uro
npenoxenne rpya aconmrno +nacrnuno n
xpnnax npenoxennx napannentna ocn
acnncc (cm. pnc. 2-3). Ho+romy nontmenne
cnpoca (cnnr cnpoca ns nonoxennx D
L1
n
D
L2
) ne ntstnaer pocra peantno
sapaoranno nnart.
Taxnm opasom, n ocnone yannsma,
cymecrnymmero n pasnnnammnxcx crpanax,
nexar pasnnunte saxont pacnpeenennx. B
npomtmnennom cexrope onpeenxmmnm
]axropom xnnxercx ptnox n ecrnyer saxon npeentno nponsnonrentnocrn, npnpannnnammn
peantnym sapaornym nnary x npeentnomy npoyxry rpya. B arpapnom cexrope, onpeenxmmnm
]axropom xnnxmrcx mecrnte nncrnryrt, perynnpymmne nocroxnnym nncrnrynnonantnym
sapaornym nnary, xoropax onpeenxercx cpennm npoyxrom rpya (cm. ran. 2-2).
Tannna 2-2.
Y.A. Atmnc o cex1opax +xonounxn
Cexropt Onpeenxmmn ]axrop 3axont pacnpeenennx
Hpomtmnennt ptnox npeentno nponsnonrentnocrn
(npeentno npoyxr)
Arpapnt mecrnte nncrnryrt nocroxnno nncrnrynnonantno
sapaorno nnart (cpenn npoyxr)
Oennnm +rn noxot n ono
moenn. Hpn +rom mt yem ncxonrt ns
roro, uro na nepntx +ranax cymecrnyer
nstrounoe npenoxenne rpya n n centcxom
xosxcrne, n n npomtmnennocrn. Ornoxnm no
ocn acnncc xonnuecrno rpya, a no ocn
opnnar peantnym sapaornym nnary n
npeentnt npoyxr rpya. Cornacno
V.A. Htmncy cymecrnyer na yponnx
sapaorno nnart: nncrnrynnonantnax
sapaornax nnara n arpapnom cexrope
+xonomnxn (S), cocrannxmmax 70% or
npoxnrounoro mnnnmyma n npomtmnennom
cexrope +xonomnxn (
P
W
0
). Ona nocroxnna n
34
Hoponee cm.: Hypeen P. Kypc mnxpo+xonomnxn. Vuennx nx nyson. M.: Hopma Hn]pa-M. 2000. C.279 - 288
L
MP
P
W
,
Cymec1nymmnn
cpeneymenon yponent
sapao1non nna1m
D
L1
L
D
L2
P
W
0
Puc.2-3. Ocoeuuocmu pmuua mpya e
ycuoeuax usmmouuoeo npeuoxeuua
paoue cuum e paseueamuuxca cmpauax
Puc. 2-4. Moeuo V.A. Bomuca.
Cocmae.euo no: Lewis W.A. Economic Development with
Unlimited Supplies of Labour//The Economics of
Underdevelopment. P. 412.
53
nesanncnma or pocra xonnuecrna rpya (no+romy na rpa]nxe ona nsopaxena nnnne napannentno
ocn acnncc). V.A. Htmnc nonaraer anee, uro npenoxenne rpya npn raxo nene npentmaer
cnpoc, a npeentnax nponsnonrentnocrt nstrounoro centcxoro nacenennx panna nynm. B ornnune
or nncrnrynnonanncro sapaornax nnara n npomtmnennom cexrope +xonomnxn nounnxercx saxony
npeentno nponsnonrentnocrn n ytnaer c pocrom uncna sanxrtx, no+romy xpnnte cnpoca D
L1
,
D
L2
n r.. nmemr orpnnarentnt naxnon. Ho mepe
pasnnrnx npomtmnennocrn nponcxonr
ynennuenne sapaorno nnart n uncna sanxrtx,
r.e. D
L1
cnnraercx n nonoxenne D
L2
n r.. (cm.
pnc. 2-4) o rex nop, noxa ne nacrynaer raxo
momenr, xora S
L
naunnaer pacrn n peantnax
sapaornax nnara W/P nontmaercx.
Hpntnt ncnontsyercx ncxnmunrentno
nx pacmnpennx sanxrocrn, r.e. ncnontsymrcx
nanonee rpyoemxne rexnonornn. oxo,
xoropt nonyuamr npenpnnnmarenn, noxasan na
pnc. 2-5 samrpnxonanno onacrtm. 3ro cnoero
poa cnepxnpntnt nsnnmex nponsnonrenx
(producer surplus), xoropt moxer trt
ncnontsonan o rex nop, noxa cymecrnyer
nstrox paoue cnnt n npenoxenne rpya
aconmrno +nacrnuno. Onaxo c reuennem
npemenn (no mepe ncuepnannx rpyontx pecypcon) sapaornax nnara naunnaer pacrn, uro npnneer n
antnemem x cnnxennm raxo cnepxnpntnn.
Hoxo Htmnca saxnmuaercx n rom, urot noxasart, uro nx moepnnsannn +xonomnxn
neoxonm nponecc nepepacnpeenennx pecypcon ns arpapnoro cexropa n npomtmnennt. Hpn +rom
nyxno pemnrt ne ocnonnte nponemt: no-nepntx, naxonnennx (r.e. monnnsannm cepexenn n
npenpamennx nx n nnnecrnnnn), no-nroptx, sanxrocrn (r.e. nsxrnx paoue cnnt ns
rpyonstrouno c]ept n nepememennx ee n rpyoneocrarounym). Ho+romy moepnnsannx y
V.A. Htmnca npecraer, npexe ncero, xax cnoco nepepacnpeenennx marepnantntx n rpyontx
pecypcon, xax omen mexy cexropamn: coxpamenne menee nponsnonrentnoro cexropa n pocr onee
nponsnonrentnoro.
B xauecrne rnannoro perynxropa ntcrynaer mexcexropnt ptnox. Hpn nstrxe paoue
cnnt n npomtmnennocrn ncnontsymrcx npenmymecrnenno rpyonnrencnnnte rexnonornn n
rpyoemxne nnt pecypcon. 3ro npnnonr x ycnnennm orroxa paoue cnnt ns centcxoro xosxcrna
n npomtmnennocrt n, n xoneunom cuere, x nnxnnannn nstrxa rpyontx pecypcon. B pesyntrare
sapnnara pacrer, nsnauantno ntcoxax nopma npntnn cnnxaercx (cm. pnc. 2-7).
Hsm1ox paouen
cnnm
Mnnnuy u
sapnna1m
Maxcnuyu npnmnn
(o1 nnnonannn)
Hcnontsona nne
1pyonn1encnnnmx
1exnonornn
O11ox paouen
cnnm ns centcxoro
xosnnc1na
Anxnnannn nsm1xa
paouen cnnm
Poc1 sapnna1m
n centcxou
xosnnc1ne
Cnnaenne
npnmnn
Puc. 2-6. Boeuua +oeuu V.A.Bomuca.
Puc.2-5. Hepcneumuem paseumua +oeuu
V.A. Bomuca.
54
Pasnn1ne npn raxom noxoe nonnuae1cn, npexe ncero, xax npeoonenne yannsua
ueay 1pannnonnon +xonounxon n conpeuennon, ueay onnyc1pnantnon n
nnyc1pnantnon, ueay na1ypantnon (ap1epnon) n pmnounon.
Onaxo n +ra xonnennnx ne tna nnmena neocrarxon. Heannsnpyx ptnount mexannsm,
ona ne nnonne aexnarno orpaxaer peantnte nponecct, nponcxoxmne n cnaopasnnrtx crpanax.
Hpexe ncero +ro xacaercx ponn +xonomnuecxnx cyexron n "rpertem mnpe". Peantnt
npenpnnnmarent n naemnt paornnx anexn
or mymnereponcxnx nepconaxe. Hepnt
cxopee ronnrcx sa cnexynxrnnntm oxoom,
uem sa xannranncrnuecxo npntntm, y nero
ne pasnnrt npenpnnnmarentcxne xauecrna,
ornercrnennocrt n ncnnnnnna. nx xnrene
pasnnnammnxcx crpan rnnnunt orpannuennte
norpenocrn, sanrocrt n nnsxax
nponsnocrnennax ncnnnnnna. Onn
npenounramr cranntnt oxo, oxoy
cnxsannomy c pncxom.
Axnenr rontxo na rpyoemxne merot
nponsnocrna raxxe ne nnonne aexnaren.
eno n rom, uro on oexrnnno moxer
cnococrnonart samenennm nayuno-
rexnnuecxoro nporpecca, coxpanennm n
saxpennennm nounnennoro nonoxennx pasnnnammnxcx crpan n mexynaponom pasenennn rpya.
Hanontmero +]]exra, xax noxastnaer ontr, onnamrcx na camom ene re crpant, xoropte
onrnmantno coueramr xannranoemxne n rpyoemxne nnt nponsnocrna. K romy xe, ecnn nmecro
rpyonnrencnnno rexnonornn ncnontsyercx xannranonnrencnnnax, ro ne nponcxonr pacmnpennx
cnpoca na rpy, r.e. xpnnax D
L1
cnnraercx ne n nonoxenne D
L2
, a n nonoxenne D'
L1
(cm. pnc.2-7).
Cnepxnpntnt npenpnnnmarene, n +rom cnyuae, pennnecrnponana ne n ononnnrentnt nam
paoue cnnt, a n nonoe, onee nponsnonrentnoe oopyonanne. B pesyntrare ne nponcxonr
cnnra sanxrocrn ns L
1
n L
2
, a no-npexnemy nannmaercx raxoe xe xonnuecrno paoue cnnt,
xoropo moxer ntnnaunnartcx onee ntcoxax sapaornax nnara (xorx +ro, xax nnno ns pncynxa),
ornmt ne oxsarentno. 3ra cnryannx, nastnaercx poc1ou es pasnn1nn.
Cneyer raxxe ormernrt, uro ynop na rpyoemxne rexnonornn moxer art ntnrptm nnmt n
xparxocpounom nnane. B onrocpounom xe nnane ncnontsonanne rpyonnrencnnntx nponsnocrn
ntstnaer pesxn pocr sanxrocrn, ynennuenne conoxynnoro ]ona sapnnart n norpenrentcxoro
cnpoca. 3ro neer n xoneunom nrore x ranonnpymme nn]nxnnn n oocrpennm connantno
nanpxxennocrn.
Tpyno cornacnrtcx n c pyro, conepmenno nenpanomepno, npenoctnxo o nocroxncrne
peantno sapnnart nnnort o nonnoro ncuesnonennx cxptro espaornnt. eno n rom, uro
nepennn nexnann]nnnponannoro rpya ns arpapnoro cexropa n nnycrpnantnt ne moxer
anromarnuecxn ("n onouacte") npnnecrn x ero npenpamennm n xnann]nnnponannt. Ho+romy
rpeyercx ononnnrentnax, n uacro onontno nnrentnax, nepenororonxa xapon, a ona n xoneunom
nrore ntsoner pocr nomnnantno n peantno sapaorno nnart. Paryx sa ocymecrnnenne xpynntx
nnnecrnnn n naponoe opasonanne, Htmnc ne n nonno mepe yunrtnaer ]axrop pocra nent rpya.
Hentsx nonnocrtm cornacnrtcx n c rpaxronxo nepanencrna oxoon xax npenoctnxn
tcrporo +xonomnuecxoro pasnnrnx. Htmnc paccmarpnnaer +ro nepanencrno n xauecrne ]axropa,
ycxopxmmero pocr ptnouno +xonomnxn, nonarax, uro npenpnnnmarenn ncnontsymr ncm npntnt
nx rexnnuecxo pannonannsannn nponsnocrna. On ne yunrtnaer, uro nepanencrno oxoon n
ocnoonnmnxcx crpanax n es roro onontno nennxo, no noannxmmax uacrt npntnn nepexo
ncnontsyercx ne na nponsnonrentnoe naxonnenne, a n xauecrne oxoa, pacxoyemoro na
npecrnxnoe norpenenne (rax nastnaemt emoncrpannonnt +]]exr), uro rnnnuno n nx
norpenennx "nontx pyccxnx" n conpemenno Poccnn.
Crarncrnuecxne nccneonannx ne nornepxamr crnmynnpymmero nnnxnnx nmymecrnennoro
nepanencrna n ocnoonnmnxcx crpanax na +xonomnuecxn pocr. Inyoxax nonxpnsannx oxoon,
Puc.2-7. Mexauus+ nepepacnpeeueuua
pecypcoe us mpauuuouuoeo ceumopa e
coepe+euum e uouuenuuu B.A. Bomuca
55
nospacrammax n pesyntrare npenoxenntx Htmncom mep, moxer ycnnnrt connantnym
nanpxxennocrt. 3ro upenaro connantntm nsptnom, xoropt cxopee saropmosnr, uem ycxopnr
nponecct moepnnsannn +xonomnxn. Hocnenoennoe pasnnrne ocnoonnmnxcx crpan nsonnyer
raxoro poa npnmepamn.
Teopnx yanncrnuecxo +xonomnxn ne nnonne aexnarno orpaxaer n nporexammne n
nacroxmee npemx n ocnoonnmnxcx crpanax nponecct ypannsannn. Temn pocra ropocxoro
nacenennx sect samerno onepexaer remnt pocra nponsnocrnenno exrentnocrn, nopoxax
upesntuano ocrpym nponemy sanxrocrn. uaxrnuecxn nponcxonr nepennn rpyontx pecypcon ns
rpannnonnoro arpapnoro n rpannnonnt npomtmnennt (pemecnennt) cexrop. nx ncex
ocnoonnmnxcx crpan rnnnuno rnranrcxoe pasyxanne ropocxo c]ept ycnyr, xoropomy
conyrcrnyer pocr exnaccnponanntx n maprnnantntx cnoen, a raxxe ne]opmantno +xonomnuecxo
exrentnocrn
35
.
Tem ne menee neoxnaccnuecxax xonnennnx V.A. Htmnca osnauana cymecrnennt mar nnepe
n ]opmnponannn reopnn +xonomnuecxoro pasnnrnx. Anrop (nmecre c Teoopom Byntnem) tn
ormeuen (n 1979 r.) npemne nmenn A. Hoenx sa paort no +xonomnxe pasnnnammnxcx crpan. Ero
nen nocnyxnnn ocnono nx paspaorxn pasnnuntx +xonomnxo-maremarnuecxnx moene
moepnnsannn yanncrnuecxo +xonomnxn. Hepnte moenn noonoro poa tnn cosant .
Hoprenconom, x. ueem n I. Panncom
36
. Kparxo npoanannsnpyem nx cnocrna na npnmepe moenn
x. uex n I. Pannca.
2.2. Moenn yannc1nuecxon +xonounxn
B moenn x. uex n I. Pannca yannsm nonnmaercx rnyxe n mnpe: anannsnpyercx yxe ne
onn, a rpn yannsma (cm. pnc. 2-8).
Hponsnontm or yannsma ptnxa rpya, xnnxercx yannsm ptnxa ronapon n ptnxa
]nnancontx cpecrn. Hepnonauantno, nnxenne cpecrn n arpapno n nearpapno c]epax
ntcrynamr xax camocroxrentnte xpyroooport, cymecrnymr pasnte nent na ooconenntx
ptnxax. Onenxa rpya na onom ptnxe nourn ne nnnxer na neny na pyrom. Haop norpenrentcxnx
ronapon raxxe cnntno ornnuaercx pyr or pyra. ecrnnrentno, naop (n rnanntm opasom
xauecrno) ronapon cymecrnenno pasnnuamrcx na centcxom n ropocxom ptnxax. 3amerno pasnnune n
cranox na ptnxax pocronmnuecxoro n ccynoro xannranon. Ho+romy saaue moenn xnnxercx
ycranonnenne nsanmocnxse mexy arpapno n nearpapno c]epamn.
Haunem c ptnxa ronapon. Hpoyxnnx centcxoxosxcrnennoro cexropa ner na norpenenne
omamnnx xosxcrn n camom arpapnom (A
a
) n nearpapnom (A
n
) cexrope, a raxxe n xauecrne
npomexyrounoro npoyxra (ctptx) nx nearpapnoro cexropa (A
m
). Omn centcxoxosxcrnennt
nsnnmex (total agricultural surplus TAS), raxnm opasom, panen A
n
+ A
m.
Coornercrnenno,
npoyxnnx nearpapnoro cexropa (Q) ncnontsyercx n xauecrne norpenennx n arpapnom (Q
a
) n
nearpapnom (Q
n
) cexropax, a raxxe nx nnnecrnnn (I). Hpoyxnnx npomtmnennocrn moxer
ncnontsonartcx n centcxom xosxcrne(Q
a
) xax nx nnunoro(Q
c
), rax n nx nponsnonrentnoro
norpenennx(Q
m
). Hpoyxnnx centcxoxosxcrnennoro cexropa, nonyuaemax sa cuer nnyrpennnx
]axropon oosnauaercx I. Panncom xax Y
a,
a sa cuer rexnnxn, nocrynamme ns npomtmnennocrn
xax Q
m.
oxo, nonyuaemt arpapntmn omoxosxcrnamn rparnrcx na norpenenne A
a
+ Q
c
, nnn
ceperaercx (S
a
). Ananornuno, nxna nnyrpennnx ]axropon nearpapnoro cexropa - Y
n,
xoropt
ncnontsyercx nno na norpenenne Q
n
+ A
n,
nno na cepexennx S
n.
Conoxynnte cepexennx pannt
35
Hoponee cm.: Hponecct exnaccnponannx n crpanax Bocroxa. M., 1981; He]apnunt nponerapnar n connantnax
+nonmnnx crpan sapyexnoro Bocroxa. M.. 1985; Hnsxne ropocxne cnon n connantnax +nonmnnx Bocroxa. M., 1986;
Iopo n ]opmannonnom pasnnrnn Bocroxa. M.. 1990. u. 2-3; Connantnt onnx Bocroxa.M., 1999. In.15.
36
Iorgenson O. Op. cit.: Fei J.. Ranis G.A. Theory of Economic Development // American Economic Review. 1981. Vol. 51,
September: Cm. raxxe: Fei J., Ranis G. Development if the Labour Surplus Economy. Homewood. 1964.P. 407
Konnennnx yanncrnuecxo +xonomnxn namna orpaxenne n oreuecrnenno nnreparype n reopnn esnnrerpannn
+xonomnuecxo crpyxrypt pasnnnammnxcx crpan (noponee cm. Kononraen A.H. Pasnnrne ronapnoro xosxcrna n
nponemt esnnrerpannn nnncxo +xonomnxn / B xn.: Tonapno-enexnte ornomennx n +xonomnxe Hnnn.
M.: Hayxa. 1976. C. 134-151; 3xonomnxa Hnnn: omax xapaxrepncrnxa. M.: Hayxa, 1980, In. 1. C. 17-59; Kononraen
A.H. nnamnxa n crpyxrypa sanxrocrn nacenennx n Hnnn (nponemt xannranncrnuecxo rpanc]opmannn). M.:
Hayxa. 1983.)
56
cepexennxm n oonx cexropax +xonomnxn: S =S
a
+ S
n.
uncrt nxna centcxoxosxcrnennoro
cexropa moxer trt sanncan cneymmnm opasom: B =TAS - Q
m -
Q
c.
Hpecrannennax cxema moxer
trt nnrepnpernponana n xax omen mexy nymx crpanamn c pasno cnennannsanne: arpapno n
nearpapno. B +rom cnyuae B npecrannxer ns cex +xcnoprnt nsnnmex pasnnnammecx
(centcxoxosxcrnenno) crpant nnn nmnoprnt nsnnmex pasnnro (nnycrpnantno) epxant.
Puc. 2-8. yauus+ u nymu eeo npeooueuua e saupmmo +uouo+uue
Hcmo:uur: Ranis G. Analytics of Development: Dualism. in Handbook of Development Economics, Vol. I. Ed. by H. Chenery
and T.N. Srinivasan. Amsterdasm. 1993 P. 78
Tenept paccmorpnm yannsm, cymecrnymmn na ]nnanconom ptnxe. Ecnn mt npoonxnm
namy ananornm omena mexy nymx crpanamn, ro cepexennx arpapnoro cexropa moryr trt
ncnontsonant n xax nnnecrnnnn n +ror cexrop, n xax cpecrno nx xannranonnoxenn n pyro.
Bosmoxnocrt ]nnancontx nnnnann sect nanpxmym sanncnr or pasmepon centcxoxosxcrnennoro
+xcnopra. Taxnm opasom, cepexennx n oonx cexropax onpeenxmr conoxynnte cepexennx n
saxptro +xonomnxe. H +]]exrnnnocrt pasnnrnx n +rom cnyuae sanncnr or roro, nacxontxo
]nnanconax cncrema cnocona axxymynnponart nx (]opmantntm nnn ne]opmantntm opasom) c
rem, urot nanpannrt ne na ]nnancnponanne cnexynxrnnntx onepann, a na pasnnrne nepeontx
orpacne nponsnocrna (n npomtmnennocrn nnn c]epe ycnyr).
57
Hrax, mexcexropnt o-
men ntcrynaer xax naxnemee
ycnonne nporpecca, npnuem ne
rontxo n c]epe rpyontx pe-
cypcon, no n n onee mnpoxom
nnane. B moenn uex-Pannca on
npenonaraer omen n na ptnxe
rpya, n na ronapnom n
]nnancontx ptnxax.
B ynpomennom nne (es
npomexyrounoro omena mexy
cexropamn) moent moxer trt
npecrannena rpa]nuecxn
cneymmnm opasom (cm. pnc. 2-
9). Conoxynnoe nacenenne
moxer trt noxasano na ocn
acnncc (xnapanr II), a
centcxoxosxcrnennt ntnycx
n norpenenne, pannoe
nncrnrynnonantno sapaorno
nnare (n narypantnom
ntpaxennn), na ocn opnnar.
Kpnnax 0Q* xapaxrepnsyer
cymecrnymmn yponent cpeneymenoro norpenennx (Q/L). Ona orpaxaer cymecrnymmn yponent
rexnonornn, xoropt onpeenxer nosmoxnocrn nx sanxrnx pyrnmn nnamn exrentnocrn (u =
B/L> 0), re u - yponent nponsnonrentnocrn rpya sanxrtx n arpapno c]epe, onpeenxmmn ero
nxna n nponsnocrno ronapnoro nsnnmxa. Kpnnax 0Q* moxer nmert ropnsonrantnt naxnon, ecnn
uacrt nacenennx npecrannxer coo nstrounym paouym cnny n nmeer upesntuano nnsxn nnn
axe pannt nynm npeentnt npoyxr (arpapnoe nepenacenenne). Hponsnocrnennax ]ynxnnx
(xnapanr II) onpeenxer yponent sanxrocrn n yponent peantnt sapaorno nnart n arpapno
c]epe. Touxa b orpaxaer pacnpeenenne nacenennx mexy arpapno n nearpapno erentnocrtm.
Ona cnxsana (uepes ncnomorarentnt xnapanr III) c ptnxom rpya n nearpapno c]epe.
B xnapanre IV nsopaxena pasopannax namn moent V.A. Htmnca, ona onpeenxer uncno
sanxrtx c yuerom cnoxnnmerocx yponnx sapaorno nnart n nearpapnom cexrope +xonomnxn (
0
na
w ).
Touxa pannonecnx n ycnonnxx canancnponannoro pocra onpeenxercx cneymmnm opasom.
onycrnm, nepnonauantnoe norpenenne c =W
a
0
n ycnonnx ropronnn mexy sapaorno nnaro,
ntpaxenno n arpapntx (A) npoyxrax W
a
0
n nearpapntx (NA) npoyxrax W
na
0
ant (xnapanr I).
Hpn +rom, c nentm ynpomennx npenonaraercx, uro ne cymecrnyer pasptna mexy
nexnann]nnnponanntm centcxoxosxcrnenntm n nnycrpnantntm rpyom.
B xnapanre I noxasan mexcexropnt omen, mexy arpapntm n nearpapntm cexropamn.
Kpnnax "nena norpenenne" yxastnaer na nce nosmoxnte rouxn conpnxocnonennx menxmmnxcx
ycnonn ropronnn n norpenrentcxne npenourennx n omene centcxoxosxcrnenntx npoyxron na
necentcxoroxosxcrnennte, cymecrnymmne y rnnnunoro paornnxa. Touxa e +ro rouxa
norpenrentcxoro pannonecnx nx rnnnunoro paornnxa nesanncnmo or roro, n xaxo on c]epe sanxr
(arpapno nnn nearpapno). Ona cnoxnnact, ncxox ns anntx ycnonn ropronnn. Vcnonnx
ropronnn, n cnom ouepet, onpeenxmr antnemee nanpannenne pasnnrnx yponnx xnsnn
(npecrannennoro xpnno "nena norpenenne"). Taxnm opasom, nce nepemennte n anno moenn
oprannuno cnxsant pyr c pyrom.
Hcnontsonanne rpyonnrencnnntx rexnonorn npnnonr x cnnry sanxrocrn n nearpapnom
cexrope +xonomnxn (xnapanr IV), a +ro, n cnom ouepet, x nsmenennm ntnycxa (xnapanr II), uro
orpaxaercx na nsmenennn ycnonn ropronnn (nx nanpannenne noxasano rpaexropne pasnnrnx
xpnno "nena norpenenne"). B pesyntrare nponcxoxr xax cnnxenne ycnonn rpya n sapa-
orno nnart n arpapnom n nearpapnom cexropax +xonomnxn, rax n ntpannnnanne xnsnennoro
Puc.2-9. Cauaucupoeauum pocm e saupmmo
yauucmuuecuo +uouo+uue.
Hcmo:uur: Ranis G. Analytics of Development: Dualism. in Handbook of
Development Economics, Volume I, Ed. by H. Chenery and T.N. Srinivasan.
Amsterdasm. 1993 P. 84
58
yponnx, coxpamenne yannsma na norpenrentcxom ptnxe. B nepcnexrnne ne rontxo nnxnnnpyercx
yannsm na ptnxe rpya, no n coxpamaercx yannsm na ptnxe ronapon n ycnyr.
Tpynee pemaercx nponema c npeoonennem yannsma na ]nnanconom ptnxe. 3ect naxnym
pont nrpaer nnxenne cepexenn paornnxon arpapnoro n nearpapnoro cexropon n npenpamenne
nx n nponsnocrnennte nnnecrnnnn (cm. pnc. 2-8). Omen conoxynnoro centcxoxosxcrnennoro
nsnnmxa xnnxercx ycnonnem nocrynnennx ne rontxo npomtmnenntx ronapon n arpapnt cexrop, no
n (uro naxnee) coornercrnymmnx nnnecrnnn, cnococrnymmnx pacmnpennm nponsnocrna.
Paccmorpnm moent mar sa marom.
Hpenoctnxamn nccneonannx centcxoxosxcrnennoro cexropa xnnxmrcx orpannuennocrt
semnn, nensmennocrt rexnonornn, cranntno
ntcoxn remn pocra nacenennx (saannt
+xsorenno), nocroxnnoe yxymenne
coornomennx semnn n rpya, snaunrentnt
nsnnmex rpyontx pecypcon. Oem
nponsnocrna n centcxom xosxcrne panen:
o
u
A e Y
dt

}
= ; u = f(t), u > 0,
re Y ntnycx centcxoxosxcrnenno
npoyxnnn; A arpapnte rpyonte pecypct, o
+nacrnunocrt ntnycxa no rpyy; Q ]ynxnnx
nnrencnnnocrn nononneenn n arpapno c]epe; t
ycnonnx mexcexropno ropronnn (xonnuecrno
npomtmnenntx ronapon, nonyuaemtx n omen na
ennnny centcxoxosxcrnenno npoyxnnn). Pocr
nponsnonrentnocrn rpya sanxrtx n arpapno c]epe
sanncnr or yponnx ptnountx nen na
centcxoxosxcrnennym npoyxnnm: u =f(t).
Hccneonanne npomtmnennoro cexropa
raxxe npenonaraer onpeenennt naop
npenoctnox. Tpyonte pecypct npomtmnennocrt uepnaer ncxnmunrentno ns arpapnoro cexropa.
Hponsnocrnennt nponecc onnctnaercx ]ynxnne Koa - yrnaca c nerpantntm, no Xnxcy,
rexnnuecxnm nporpeccom.
X= F ( t ) K
|
L
1 - |
X ntnycx npomtmnenno npoyxnnn; F(t) yponent nononneenn, orpaxammn nosecrnne rexnnuecxoro
nporpecca; K xannran; L rpyonte pecypct n npomtmnennocrn; | nopma npntnn.
Hocxontxy cymma xo+]]nnnenron npn K n L
panna 1, ro anropt paccmarpnnamr nocroxnnym orauy
or macmraa, uro snaunrentno oneruaer ananns, a
raxxe ocrannxmr nocroxnno +nacrnunocrt samemennx
]axropon, r.e. paccmarpnnamr nerpantnt no Xnxcy
rexnnuecxn nporpecc.
Ecnn xencnnant ncnontsonann n moenn
Xappoa-omapa ]ynxnnm neonrtencxoro rnna,
npenonarammym xecrxym nsanmoononnxemocrt
pecypcon, rpya n xannrana (cm. pnc. 2-10), ro
neoxnaccnxn ncxoxr ns ]ynxnnn Koa-yrnaca (cm.
pnc. 2-11). 3ro cnntno pacmnpxer nosmoxnocrn
reopernuecxoro anannsa, nocxontxy onycxaer onee
rnxym sameny xannrana rpyom. B ycnonnxx ntcoxo
nent xannrana n ornocnrentno emennsnt rpya mt
moxem samennrt onee e]nnnrnt pecypc menee
L
K
Q
1
Q
2
Q
3
l1 l2 l3
k3
k2
k1
E
Puc. 2-10. ecmuaa esau+oonouuae+ocmo
pecypcoe e ueucuaucuux +oeuax
L
E
1
K
E
2
w
1
w
2
r
2
r
1
Puc.2-11. Omuocumeuouocmo
esau+oonouuae+ocmo pecypcoe e
ueouuaccuuecuux +oeuax
59
e]nnnrntm n, ocranaxct na ro xe camo nsoxnanre (cm. pnc. 2-12). 3ro osnauaer coxpanenne
npexnero oema nponsnocrna npn cnnxennn namnx nsepxex. Taxnm opasom, neoxnaccnuecxn
noxo onaaer ropaso onee mnpoxnm naopom nosmoxnocre, uem neoxencnancxn.
Moent moepnnsannn uexPannca cocronr ns rpex cran: narypantno, npomexyrouno n
ptnouno.
Ha nepeo cmaouu npeentnax nponsnonrentnocrt nstrouno paoue cnnt panna nynm,
ee npenoxenne (npn cranxax onnart, panntx "nncrnrynnonantno sapnnare") ne orpannueno.
Hocxontxy npeentnt npoyxr rpya n centcxom xosxcrne raxxe panen nynm, ro ymentmenne
uncnennocrn arpapnoro nacenennx ne ntpaxaercx na nepntx nopax n coxpamennn
centcxoxosxcrnennoro nponsnocrna.
Coxpamenne arpapnoro nacenennx neer x noxnnennm centcxoxosxcrnennoro nsnnmxa.
Hem centcxoxosxcrnennoro nsnnmxa xax rnannoro
ncrounnxa nepnonauantnoro naxonnennx xannrana
x. ue n I. Pannc xnno sanmcrnonann y ]nsnoxparon.
Hmenno +ror nstrox n cranonnrcx, no nx mnennm,
nepnonauantntm ncrounnxom moepnnsannn.
Kora paccactnaercx nstrounoe nacenenne,
naunnaercx cneymmax npo+exymouuaa cmaua.
Hpeentnt npoyxr renept ontme nynx, no no-
npexnemy mentme yponnx "nncrnrynnonantno
sapnnart". B +rnx ycnonnxx orrox arpapnoro nacenennx
n npomtmnennym c]epy cnococrnyer cnnxennm
yponnx centcxoxosxcrnennoro nponsnocrna, uro
nopoxaer nexnarxy npoyxron nnrannx n,
coornercrnenno, ntstnaer pocr nen na nnx. Tenept nx
npnnneuennx ononnnrentno paoue cnnt n
npomtmnennocrt neoxonmo yxe nonxrt cranxn
onnart rpya. Pasmep sapnnart (ncnecrnne pocra
npeentno nponsnonrentnocrn rpya) nocrenenno
ocrnraer nncrnrynnonantnoro yponnx n axe naunnaer
ero npentmart. Tax nponcxonr nepexo x rperte crann.
Tpertx pmuouuaa - cmaua nacrynaer rora, xora n arpapno c]epe, xax n n
npomtmnennocrn, sapaornax nnara naunnaer onpeenxrtcx saxonom npeentno
nponsnonrentnocrn. 3ro osnauaer, uro yannsm nnxnnnpyercx, rax xax pocr nponsnonrentnocrn
rpya n ero onnara onpeenxmrcx n oenx c]epax +xonomnxn onnmn n remn xe saxonamn, saxonamn
ptnxa. Haunnaercx nepno camonoepxnnammerocx pocra.
Maremarnuecxn +ro moxer trt ntpaxeno cneymmnm opasom:
q
p
s q
L
= q
K
+
(B
L
+I)
c
LL
npn q
W
= 0, re q - remn pocra coornercrnenno, P - nacenennx, L - sanxrtx n npomtmnennocrn, K -
npomtmnennoro xannrana, W - cranox sapaorno nnart; I - nnrencnnnocrt rex. nporpecca, B
L
- crenent
rpyonnrencnnnnocrn nanpxxennocrn rexnnuecxoro nporpecca: npn B
L
> 1 - xannranoceperammn, npn B
L
< 1 -
rpyoceperammn, npn B
L
=1 - nerpantnt; c
LL
- nnexc cnnxennx nponsnonrentnocrn rpya npn nensmenno
]ononoopyxennocrn
yanncrnuecxne moenn axnenrnpymr nnnmanne na upesntuano naxnom nponecce
nepexauxn rpyontx pecypcon ns centcxoro xosxcrna n ropo, ntraercx narn +]]exrnnnte ]opmt
ypannsannn nacenennx n "rpertem mnpe". ecrnnrentno, ecnn nx pasnnrtx crpan n Harnncxo
Amepnxn +ra nponema, n nacroxmee npemx ne rax axryantna, noromy uro nacenennx xnner n
ropoax, ro n crpanax Rxno n Bocrouno Asnn n A]pnxn +ra nponema upesntuano naxna, rax
xax or 66 o 70% xnner n centcxo mecrnocrn n sanxro n centcxom xosxcrne (cm. ran. 2-3)
Hecomnenntm ocronncrnom +ro moenn (n ornnune or neoxencnancxnx reopn) xnnxercx
noncx nnyrpennnx ncrounnxon moepnnsannn. 3rn ncrounnxn, onaxo, cneent nnmt x ronapnomy
nsnnmxy n centcxom xosxcrne. K coxanennm, ue n Pannc, rax xe xax n Htmnc, aconmrnsnpymr
ptnount mexannsm, nenpanomepno pacnpocrpanxx ero ecrnne ne rontxo na conpemennt, no n
L
E
1
K
l
1
l
2
k
2
k
1
E
2
w
1
w
2
r
2
r
1 Q
Q
Puc.2-12. Bmop mexuouoeu
Hcrounnx: Ingham B. Economics and
Development. L. 1995. P.141
60
na rpannnonnt cexrop +xonomnxn. Hpn +rom n nepnonauantnom napnanre moenn nsnarannct
necxontxo neanncrnuecxne nsrnxt na nnemnmm ropronnm mexy "Cenepom" n "Rrom" xax na
nsanmoononnxmmym pyr pyra.
Tannna 2-3
Pacnpeenenne nacenennn, paouen cnnm n centcxoxosnnc1nennoro nponsnoc1na
n pasnn1mx n pasnnnammnxcn pernonax, 2004 r.
!ecereHve
ncerc
rccpcce, n
%
cerucce, n
%
crn aeHn1L n c..,
%
ErvxHvv Ecc1c v CeneHen ^qve 310,5 54,9 45,1 14,1
Ecc1cHen ^avn v TvcceeHcvv ervcH 1944 41,9 58,1 46
Ie1vHcen ^weve v KevCcvv CeccevH 548,3 76,8 23,2 15,15
HxHen ^avn 1528 29,9 70,1 59
^qve ry c1 CeeL 689,6 34,3 65,7 69
]EE v C!! 405,3 62,9 37,1 19
CGCF 1164 75,4 24,6 3,8
Ecerc 6389 48,3 51,7 35
Hcmo:uur: Human Development Report, 2006; World Indicators Report, 2006
He orpnnax nsanmooycnonnennt xapaxrep conpemennoro mnpa, nentsx acrparnponartcx n
or ero npornnopeun. Bet ne cexper, uro axe ecnn pasnnnammecx crpane n yaercx nonyunrt
centcxoxosxcrnennt nstrox,
ro on n ycnonnxx monoxyntrypno
cnennannsannn n +xcnoprno
opnenrannn peannsyercx n
ocnonnom na nnemnem ptnxe. 3xc-
nopr monoxyntrypntx ronapon
xonrponnpyercx THK, no+romy
pocr arpapnoro nponsnocrna
neer x naennm mnpontx nen na
+ror npoyxr n. cneonarentno, - x
ornocnrentnomy cnnxennm
cronmocrno nennunnt
centcxoxosxcrnennoro nstrxa
37
.
Ho+romy rnanno saoro
ontmnncrna crpan "rpertero
mnpa" xnnxercx perynnponanne (n,
ecnn nosnonxmr ycnonnx, -
cepxnnanne) +xcnoprntx xnor
ctptentx ronapon, n ornmt ne
esyepxnoe nx ynennuenne.
B moenn uex - Pannca
coepxnrcx raxxe nexoropax
aconmrnsannx saxona
ytnammero nnooponx nount n
ne yunrtnamrcx n onxno mepe
xax +xcrencnnnte
(nencnontsonannte semnn), rax n
(uro onee naxno) nnrencnnnte
]axropt pocra nponsnocrna. Anropt acrparnpymrcx or rexnnuecxoro nporpecca n arpapno c]epe
37
Hoponee o +rom cm.: Kacrpo u. 3xonomnuecxn n connantnt xpnsnc mnpa. Ero nocnecrnnx nx pasnnnammnxcx
crpan, ero mpaunte nepcnexrnnt n neoxonmocrt oportcx, ecnn mt xornm ntxnrt. oxna, npecrannennt VII
Kon]epennnn rnan rocyapcrn n npannrentcrn nenpncoennnnmnxcx crpan. M.. Hporpecc, 1983. C. 55-83.
Puc.2-13. Cauaucupoeauum pocm e omupmmo
yauucmuuecuo +uouo+uue.
Hcrounnx: Ranis G. Analytics of Development: Dualism. in Handbook of
Development Economics, Volume I, Ed. by H. Chenery and
T.N. Srinivasan. Amsterdasm. 1993 P. 88
61
nnnort o rperte crann. K romy xe nexcno, ns xaxnx xueex nponsnocrna cocronr centcxax
+xonomnxa ns cementx xosxcrn nnn ns npenpnnnmarentcxnx (nony]eoantntx?) ]npm. B
nepnom cnyuae eccmtcnenno ronopnrt o xaxo-nno sapaorno nnare (axe o
"nncrnrynnonantno"), no nropom xe cnyuae npx nn cymecrnymr raxne npenpnnnmarenn, xoropte
crann t nannmart paornnxon, cosammnx cronmocrt nnxe cnoe onnart. 3ro npornnopeunr
]ynamenrantno npenoctnxe conpemenno +xonomnuecxo reopnn - o pannonantnom noneennn
ncex cyexron ptnouno +xonomnxn.
Ho nnnxnnem xpnrnxn yanncrnuecxne reopnn moepnnsannn nperepnenn snaunrentnte
nsmenennx. Conepmencrnonanne mno, c ono cropont, no nyrn ycnoxnennx moene n
antnemero pasnnrnx nx rexnnuecxnx xapaxrepncrnx, a c pyro no nyrn yuera pyrnx cexropon
(+xcnoprnoro cexropa, c]ept ycnyr n r..) n cosannx mnorocexropntx moene moepnnsannn. B
uacrnocrn, tnn npenpnnxrt nontrxn onee erantnoro anannsa pecypcon n xaxom ns cexropon, a
raxxe sarpar, cnxsanntx c nx nepememennem ns onoro cexropa n pyro
38
. B pxe moene yuente
nontrannct orpasnrt rexnnuecxn nporpecc, n npexe ncero coornomenne mexy rpyo- n
xannranonnrencnnntmn rexnonornxmn
39
, a raxxe cnxst mexy HTH n naxonnennem
40
.
Hont xauecrnennt +ran n conepmencrnonannn xonnennn yanncrnuecxo +xonomnxn tn
cnxsan c onee nocneonarentntm nneennem n nee nnemneroprontx acnexron. 3ro osnauano no
cymecrny npenpamenne saxptro moenn n orxptrym. Baxnemnm ycnonnem moepnnsannn npn
raxom noxoe oxastnanoct ne nosnnxnonenne arpapnoro nsnnmxa, a cosanne ycnonn nx
nontmennx xonxypenrocnoconocrn oreuecrnenno npoyxnnn na nnemnem ptnxe. Oecneuenne
ntcoxo xonxypenrocnoconocrn cnxstnanoct, n cnom ouepet, c nnsxo sapnnaro n +xcnoprntx
orpacnxx. Ananns tn xonxpernsnponan na npnmepe "nontx nnycrpnantntx crpan" - npexe ncero
Rxno Kopen n Tananx
41
(cm. pnc 2-13).
3ro osnauaer, uro n yanncrnuecxo +xonomnxe onxnt trt npeycmorpent
ononnnrentnte pesepnt centcxoxosxcrnennoe npoyxnnn nx +xcnopra (cm. samrpnxonannym
onacrt n xnapanre II). ononnnrentnt cnpoc na npoyxnnm pasnnnammecx crpant ntsoner n
cnpoc na paouym cnny, uro n xonuenom nrore npnneer x pocry sapaorno nnart n +xcnoprno-
opnenrnponannom cexrope +xonomnxn (cm. xnapanr IV). B pesyntrare +xcnoprnpymmax crpana
cmoxer yonnernopnrt cnon norpenocrn n ronapax sa cuer nmnopra, uro nosnonnr nponnnyrtcx
cymecrnenno antme na xpnno "nena-norpenenne", nocxontxy npexnee mxernoe orpannuenne
ne yer raxnm xecrxnm.
pyrnm nanpannennem conepmencrnonannx reopnn yanncrnuecxo +xonomnxn crano
cosanne mnorocexropntx moene. eno n rom, uro nyxcexropnte moenn ornnuamrcx ntcoxo
crenentm arpernponannx, nocxr nectma nonepxnocrnt xapaxrep n moryr ncnontsonartcx rnanntm
opasom nnmt na crann cocrannennx npornosa
42
. Ho+romy nx neoxonmo xonxpernsnponart n na
maxpo-, n na mnxpoyponne, urot oecneunrt npnnnxenne x peantnocrn. Vxe n xonne 60-x roon
tnn cenant nepnte nontrxn cosannx uertpexcexropntx moene, n xoropte napxy c centcxnm
xosxcrnom n npomtmnennocrtm tnn nxnmuent raxxe cexrop ycnyr n +xcnoprno-
opnenrnponannt cexrop. Taxne moenn tnn cosant nx Aprenrnnt, Hepy, unnnnnnn n
nexoroptx pyrnx crpan
43
.
Onaxo axe ycnoxnennte moenn moepnnsannn crpaann pxom neocrarxon, npncymnx
ncem xonnennnxm yanncrnuecxo +xonomnxn, n tnn mano npncnoconent x pemennm rexymnx
38
Yhi-Min Ho. Development with Surplus Population: Case of Taiwan: A Critique of the Classical Two-Sectoral Model a la
Lewis//Economic Development and Cultural Change. 1972. January: Cheetham R., Kolly A., Wiliamson J. Dialistic
Economic Development: (Theory and History). Chicago. 1972.
39
Park S. Surplus Labor, Technical Progress, Growth and Distribution // International Economic Review. 1969. Vol.10. N. 1.
40
Ramanathan R. Iorgenson's Model of a Dual Economy: An Extension // The Economic Journal. 1967. Vol. 77. No3: Eitis
W. Capital Accumulation and Rate of Industrialization of Developing Countries //The Economic Record. 1970. Vol. 80. N 2.
41
Newbery D. Public Policy in the Dual Economy // The Economic Journal. 1978. Vol. 82. N2;
Fei J., Ranis G. A Model of Growth and Employment in the Open Dualistic Economy: The Case of Korea and Taiwan // The
Journal, of Development Studies. 1975. Vol. 12, N 1.
42
Newbery D. Op. cit.; Dixit A., Stem N. Developments of Shadow Prices in the Dual Economy //Oxford Economic Papers.
1974. March.
43
Fell., Paauw D. Analysis of the Open Dualistic Economy. AnApplication to the Philippine. W. D.C., 1966; The Theory and
Design of Economic Development. Chicago, 1968; The Role of Agriculture in Economic Development. N.Y., 1969.
62
npaxrnuecxnx saau. eno n rom, uro yanncrnuecxne reopnn moepnnsannn xnno neoonennnn
cnoxnocrn nepepacrannx rpannnonno +xonomnxn n conpemennym. Hponecc oxasancx onee
rpyntm n onesnenntm, uem npenonaranoct nepnonauantno. Btxcnnnoct, uro onnx
+xonomnuecxnx mep xnno neocrarouno. axe n cnonx xnaccnuecxnx -sananoenponecxnx - ]opmax
nponecc nepnonauantnoro naxonnennx xannrana rpeyer npnmenennx mnpoxoro apcenana mep
nne+xonomnuecxoro npnnyxennx. B pasnnnammnxcx crpanax noonte mept neoxonmt n
ropaso ontme crenenn. yanncrnuecxne reopnn, orpannunnammnecx rnanntm opasom
axaemnuecxnm anannsom, oxasannct no+romy necnocontmn ntpaorart ecrnennym cncremy
nonnrnuecxnx pexomenann nx nnepon crpan "rpertero mnpa". eno n rom, uro cam yannsm
oxasancx ropaso rnyxe. Peantno +ro ne rontxo yannsm arpapno c]ept n npomtmnennocrn,
ropoa n epennn, no n mnornx cropon connantno-+xonomnuecxo xnsnn pasnnnammerocx omecrna
Baxno ne rontxo omee orcrananne n pasnnrnn. Hpaxrnuecxn nx ncex pasnnnammnxcx crpan
xapaxrepna acnnxponnocrt ntspenannx npenoctnox conpemennoro ptnounoro xosxcrna (cm. ran.
4).
Tannna 2-4
Bmxo pasnnnammnxcn c1pan x +xonounuecxnu n connantnmu noxasa1ennu, oc1nrny1mu
nmne pasnn1mun rocyapc1naun n yxasannme rom (ycpenennan onenxa na 1970-e rr.)
Hponsnon1entnoc1t 1pya
n +xonomnxe n nenom 1840-1850 rr.
n centcxom xosxcrne 1780-1800 rr.
C1pyx1ypa BBH 1910-1920 rr.
C1pyx1ypa sann1oc1n
onx centcxoro xosxcrna 1820-1830 rr.
onx nnycrpnantntx orpacne 1840-1850 rr.
onx c]ept ycnyr 1870-1880 rr.
onn ropocxoro nacenennn 1920-1930 rr.
onn nerpauo1nmx 1840-1850 rr.
Oxna1 oyuenneu
nauantnax mxona 1860-1870 rr.
cpenxx mxona 1930-1940 rr.
ntcmax mxona (3ananax Enpona) 1950-1960 rr.
Oanaeuan npoonan1entnoc1t ansnn 1940-1950 rr.
e1cxan cuep1noc1t 1910-1920 rr.
Hcmo:uur: Leuuc B. Coua.iuie us+epeuu e paseueamuuxc cmpauax. Bse.o e ucmopu:ecro pempocnermuee // Asu
u Aqpura ceeoou. 1983. A 3. C. 27
Ecnn no crpyxrype BBH +rn crpant n 70-e rot orcranann or pasnnrtx na 50 ner, ro no
nponsnonrentnocrn rpya n +xonomnxe n nenom - onee uem na 125 ner, a n centcxom xosxcrne -
nourn na 200 ner. Acnnxponnocrt xacaercx xax +xonomnuecxnx, rax n connantntx acnexron. Xorx
oxnar oyuennem n ntcme mxone n crpanax "rpertero mnpa" nnsox x yponnm pasnnrtx crpan
3anano Enpont, onx nerpamorntx eme upesntuano nennxa - na yponne cepennt npomnoro
nexa.
Onaxo mnorne pasnnunx noome ne noamrcx onosnaunomy nsmepennm. Onn cnxsant c
ocoennocrxmn nnnnnnsannonnoro pasnnrnx. onroe npemx enponecxax xyntrypa, nnnnnnsannx
"xpncrnancxoro mnpa" oxastnana na nnx onontno cxpomnoe nosecrnne, uacro nx npaspes c
rpannnonntmn nopmamn mopann n npana, a noromy ntstnana peaxnnm orropxennx axe y
nanonee npocnemenno uacrn omecrna. Bce +ro npeonpeennno pocr nnrepeca x
nncrnrynnonantntm reopnxm moepnnsannn, xoropte yyr paccmorpent n cneymme uacrn
cnenxypca.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 4. OHLT HEOKAACCHHECKOIO AHAAH3A: MOEAH YAAHCTHHECKOH
3KOHOMHKH H CHOHTAHHOIO PLHOHHOIO PA3BHTHR.
3xonomnxc n +xonomnxa pasnnrnx. Honxrnx pocra n pasnnrnx.
63
Teopnx yanncrnuecxo +xonomnxn B.A. Htmnca. Mexannsm npeoonennx yannsma. Teopnx
sacronoro rpannnonnoro omecrna. Connantnt n rexnonornuecxn yannsm n ero pasnnunte
rpaxronxn.
Moenn yanncrnuecxo +xonomnxn. Cymnocrt moene yanncrnuecxo +xonomnxn c
nsnnmxom paoue cnnt x. uex n I. Pannca. Conepmencrnonanne n pasnnrne nyxcexropntx
moene. 3nauenne n orpannuennocrt moene yanncrnuecxo +xonomnxn.
Monerapncrt n nx pexomenannn nx pasnnrnx ptnouno +xonomnxn n unnn. Hpenoctnxn
n +xonomnuecxoe coepxanne monerapncrcxn moene.
Pont ptnxa n +xonomnuecxom camopasnnrnn nepn]epnno +xonomnxn. nnemma
enenrpannsannn. Ee conpemennte nnrepnperannn.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 2.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema2.
Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998. Ch. 3. P. 47-64
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Banerjee A. Newman A. "Information, the Dual Economy, and Development", Review of
Economic Studies, 1998
Handbook of Development Economics. Ed. by H. Chenery, T. Srinivasan. 3rd ed. Amsterdam etc.,
1993. Ch. 2, 4. P. 28-37, 74-92.
Hess P., Ross C. Economic Development Ch.3. P.59-70.
Hommes R. Conflicts and Dilemmas of Decentralisation//Annual World Bank. Conference of
Development conomics. 1995. Ed. by M.Bruno, B.PIeskovic. Washington, 1996.
Ingham P., Ross C. Economic and Development. L., 1995. Ch.4,5,6. P.103-192.
Reinvigorating Growth in Developing Countries. Washington, 1996.
Bonpocm nn ocyaennn
1. Mnxpo- n maxponoxo n +xonomnxe pasnnrnx, nx ocronncrna n neocrarxn.
2. Pocr n pasnnrne: enncrno n pasnnunx n rpaxronxe +rnx nonxrn y neoxnaccnxon n
xencnannen. Bosmoxen nn pocr es pasnnrnx? H pasnnrne es pocra?
3. yanncrnuecxne moenn. Houemy nosnnxaer yannsm na ptnxe ronapon, rpya n
]nnancontx cpecrn n rpertem mnpe?
4. Konnennnx B.A. Htmnca: npenoctnxn nosnnxnonennx n saxonomepnocrn pasnnrnx, ee
ocronncrna n neocrarxn.
5. Moent u+x-Pannca: npenoctnxn moenn, ananns ocnonntx cran ee peannsannn.
Canancnponannt pocr n saxptro n orxptro yanncrnuecxo +xonomnxe.
6. Kaxne tnn npenoxent napnanrt moepnnsannn yanncrnuecxnx moene? Houemy
moenn yanncrnuecxo +xonomnxn ne nonyunnn cront mnpoxoro npnmnnennx, xax moenn c
nymx e]nnnramn?
7. uro npecrannxer coo xonnennnx cnonrannoro ptnounoro pasnnrnx? B uem ee nnmct n
mnnyct n ycnonnxx oronxmmero pasnnrnx?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
73. Cornacno neoxnaccnuecxomy nanpannennm:
a) Inanntm ycnonnem +xonomnuecxoro pocra xnnxercx onopa na nnyrpennne pecypct, a ne na
nnocrpannym nomomt.
a Hem
64
) Hepnencrno onxno oranartcx anannsy coornomennx cepexenn n nnnecrnnn, a ne anannsy
pannonecnx mexy naxonnennem xannrana n pocrom nacenennx.
a Hem
n) Heoxonmo yunrtnart yannsm cnaopasnnro +xonomnxn.
a Hem
r) Hpenpnnnmarentrnannt nocnrent ne xannranncrnuecxo pannonannsannn.
a Hem
74. Hpomtmnennoe pasnnrne xononnantno nepn]epnn ornnuanoct or pasnnrnx merpononn rem,
uro ]apnunoe nponsnocrno nosnnxno pantme, uem many]axrypnoe
a Hem
75. Bepno nn ntcxastnanne: B xencnancxnx reopnxx +xonomnuecxn pocr paccmarpnnaercx xax
nsmenenne rexnnxo-+xonomnuecxnx napamerpon n ocnonno nponemo xnnxercx coornomenne
nnnecrnnn n cepexenn c nonpanxo na exeront npnpocr nacenennx. B neoxnaccnuecxnx
reopnxx +xonomnuecxn pocr cnxsan c nsmenennem conno-+xonomnuecxnx ]axropon n n nenrpe
nnnmannx naxonrcx nponema coornomennx naxonnennoro xannrana n pocra nacenennx.
a Hem
76. Cornacnt nn nt c yrnepxennem: Ho V.Htmncy n arpapnom cexrope onpeenxmmnm ]axropom
xnnxmrcx mecrnte nncrnryrt n sapnnara oycnonnena npeentntm npoyxrom, xoropt c
ynennuennem sanxrocrn naaer, noromy xpnnte cnpoca nmemr orpnnarentnt naxnon; n
npomtmnennom cexrope onpeenxmmnm ]axropom xnnxercx ptnox n sapnnara onpeenxercx
npeentntm npoyxrom, xoropt xnnxercx nocroxnntm, no+romy rpa]nuecxn ona (sapnnara)
ntpaxena ropnsonrantno nnnne.
a Hem
77. Kannar +xonomnuecxnx nayx, paspaartnax cnom reopnm yanncrnuecxo +xonomnxn, pemaer,
xaxo naop npenoctnox nyume noxonr npomtmnennomy cexropy +xonomnxn: xencnancxn
nnn neoxnaccnuecxn. B pesyntrare ero ntop ocranannnnaercx na neoxnaccnuecxom noxoe. Ero
omtcnt: Kencnannt ncnontsymr Heonrtencxym nponsnocrnennym ]ynxnnm, n ocnone ee
nexnr aconmrnax nesamenxemocrt ]axropon nponsnocrna. Heoxnaccnxn ncxoxr ns ]ynxnnn
Koa-yrnaca, xoropax onycxaer nsanmosamenxemocrt ]axropon, uro nosnonxer nponsnonrt ror
xe oem npn mentmnx nsepxxax
Cornacnt nn nt c xannarom?
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Hena o1ne1a 4 anna.)
78. Knaccnuecxn nnepannsm nxnmuaer raxne nanpannennx conpemenno +xonomnuecxo mtcnn,
xax
a) +nonmnnonnt +xonomnxc, neonncrnrynnonannsm, mapxcnsm;
) +xonomnxa narococroxnnx, nocrxencnancrno, neoxencnancrno;
n) monerapnsm, neonncrnrynnonannsm, nonax xnaccnuecxax +xonomnxa;
r) neoxoncepnarnsm, xopnoparnnnsm, connan-emoxparnuecxne reopnn.
79. Ho mnennm neoxnaccnxon, ntop nnnnna n +xonomnxe onpeenxercx
a) crpemnennem x maxcnmnsannn nnuno ntrot;
) coornomennem npeentntx ntro n npeentntx sarpar;
n) cnoconocrtm nepepaartnart nn]opmannm o ocrynntx antrepnarnnax ntopa;
r) nepno nce yxasannoe.
80. Hpeoonenne yannsma mexy rpannnonno +xonomnxo n conpemenno paccmarpnnaercx n
noxoe:
a) Htmnca; n) Beepa;
) 3nnrepa; r) Pocroy.
81. Ho V. Htmncy conpemennt cexrop +xonomnxn xnnxercx:
a) ronapntm;
) xannranncrnuecxnm;
n) nporpeccnnntm;
r) pasnnrtm Rro-3anaom.
65
82. Heocrarxamn moenn V. Hmnca xnnxercx nce, xpome:
a) npenpnnnmarent n crpanax rpertero mnpa ronnrcx sa cnexynxrnnntm, a ne
xannranncrnuecxnm, y nero ne pasnnnamrcx npenpnnnmarentcxne xauecrna, a xnrenn
nmemr nnsxn yponent npnrxsann;
) nepanencrno oxoon ne crnmynnpyer +xonomnuecxn pocr, a ntstnaer cmyrt;
n) rpyoemxne merot nponsnocrna cnococrnymr samenennm HTH n sanncnmomy
nonoxennm or pasnnrtx crpan;
r) onopa enaercx na nnyrpennne pecypct, a ne na nnocrpannym nomomt.
83. Moent moepnnsannn uex Pannca nxnmuaer cranm:
a) pasnnrym;
) macconoro norpenennx;
n) ptnounym;
r) npanonym.
84. Inanntm ocronncrnom moenn x. uex n I. Pannca xnnxercx:
a) npnsnaercx neconepmencrno ptnounoro mexannsma;
) neercx noncx nnyrpennnx ncrounnxon moepnnsannn;
n) ncrounnxom moepnnsannn xnnxercx ronapnt nsnnmex n centcxom xosxcrne;
r) +xcnopr centcxoxosxcrnenno npoyxnnn.
85. uro ne xnnxercx npenoctnxo nccneonannx centcxoxosxcrnennoro cexropa x. uex n
I. Pannca?
a) orpannuennocrt semnn;
) remn pocra nacenennx saan +xsorenno;
n) nensmennocrt cocroxnnx semnn n rpya;
r) nensmennocrt rexnonornn (n nocroxnnoe yxymenne).
86. B moenn x. uex n I. Pannca nponsnocrnennt nponecc onnctnaercx ]ynxnne, xoropax
npenonaraer:
a) aconmrnym nsanmosamenxemocrt pecypcon;
) aconmrnym nsanmoononnxemocrt pecypcon;
n) nosmoxnocrt coxpanennx npexnero oema nponsnocrna npn cnnxennn nsepxex;
r) nenosmoxnocrt sament e]nnnrnoro pecypca menee e]nnnrntm;
87. Hcnontsonanne rpyonnrencnnntx rexnonorn n moenn uex-Pannca npnnonr x :
a) nnxennm xpnno sanxrocrn nnns n nneno, npn +rom ntnycx pacrer, nponcxonr
cnnxenne ycnonn rpya n oonx cexropax, yannsm ymentmaercx;
) nnxennm xpnno sanxrocrn nnns n nnpano, npn +rom ntnycx naaer, nponcxonr
cnnxenne ycnonn rpya n oonx cexropax, yannsm ymentmaercx;
n) nnxennm xpnno sanxrocrn nnns n nnpano, npn +rom ntnycx pacrer, nponcxonr
cnnxenne ycnonn rpya n oonx cexropax, yannsm ymentmaercx;
r) nnxennm xpnno sanxrocrn nnns n nneno, npn +rom ntnycx pacrer, nponcxonr
cnnxenne ycnonn rpya n oonx cexropax, yannsm ynennunnaercx.
88. B moent moepnnsannn uex-Pannca nxnmuent cneymmne crann:
a) narypantnax n ptnounax: na nepno sapnnara xnnxercx nocroxnno, na nropo
onpeenxercx saxonom npeentno nponsnonrentnocrn;
) narypantnax, npomexyrounax n ptnounax: na nepno crann sapnnara xnnxercx
nocroxnno, na nropo ona pacrer n moxer npentmart nncrnrynnonantnt yponent, na
rperte sapnnara onpeenxercx saxonom npeentno nponsnonrentnocrn;
n) narypantnax, npomexyrounax n ptnounax: na nepno crann sapnnara naunnaer pacrn,
na nropo ona npentmaer nncrnrynnonantnt yponent, na rperte sapnnara
onpeenxercx saxonom npeentno nponsnonrentnocrn;
r) narypantnax, npomexyrounax n ptnounax: na nepno crann sapnnara xnnxercx
nocroxnno, na nropo ona onpeenxercx saxonom npeentno nponsnonrentnocrn, a na
rperte sapnnara naunnaer naart.
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
66
89. Kparxo oxapaxrepnsyre ocnonnte npenoctnxn moenn O. Htmnca:
a) npn anannse arpapnoro cexropa;
) npn anannse npomtmnennoro cexropa;
n) Hacxontxo oocnonana npenoctnxa o nstrounom npenoxennn rpya n
pasnnnammnxcx crpanax n moenn Htmnca?
r) Cnpanennno (nnn necnpanennno) yrnepxenne V. Htmnca, uro cymecrnymmn
cpeneymeno yponent sapnnart n rpannnonnom cexrope +xonomnxn moxno cunrart
nocroxnntm.
90. Bt nnmnre paory, n xoropo xornre yunrtnart ne rontxo yannsm ptnxon ronapon, ]nnancon n
rpya, no n npornnopeunx cymecrnymmne n pyrnx cexropax pasnnnammecx +xonomnxn. Kaxym
c]epy nt t ntpann n nepnym ouepet n nouemy?
91. B uem ocronncrna n neocrarxn reopnn yanncrnuecxo +xonomnxn?
a) B uem ornnune xonnennnn V. Htmnca or moenn c nymx e]nnnramn?
) Kaxne nonoxennx xonnennnn V.A. Htmnca pasnnnamrcx n moenn yanncrnuecxo
+xonomnxn x. uex n I. Pannca?
n) B uem enncrno n n uem pasnnunx moene yanncrnuecxo +xonomnxn n
nncrnrynnonantntx xonnennn pasnnrnx ocnoonnmnxcx crpan?
r) Kaxnmn neocrarxamn, c name rouxn spennx, naenent moenn V.A. Htmnca n uex-
Pannca?
67
IAABA 3. HHCTHTYHHOHAALHLE KOHHEHHHH
CTAHOBAEHHR PLHOHHOH 3KOHOMHKH.
3.1. Hnc1n1ynnonantnme nporpauum uoepnnsannn
H neoxencnancxne, n neoxnaccnuecxne xonnennnn necmorpx na nx cymecrnennte pasnnunx
nmemr cxonym meroonornuecxym asy. B ornnune or nnx nncrnrynnonannsm noxonrcx na
xauecrnenno nnom reopernuecxom ocnonannn. Ho+romy, npexe uem ronopnrt o
nncrnrynnonantntx penenrax moepnnsannn, xparxo ocranonnmcx na ero meroonornuecxnx
npenoctnxax.
3.1.1. Memoouoeuuecuue npenocmuuu.
C]opmnponanmnct na amepnxancxo noune, nncrnrynnonannsm nopan n cex mnorne nen
nemenxo "ncropnuecxo mxont", anrnncxnx ]anannen, ]pannyscxo connonornuecxo
rpannnn. Hentsx orpnnart n nnnxnne mapxcnsma na nncrnrynnonannsm. Hanontmee nosecrnne
na reopnn pasnnrnx "rpertero mnpa" oxasann nen M. Beepa (1864-1920), npexe ncero ero paort
"Hporecranrcxax +rnxa n yx xannrannsma" n "Tpn uncrtx rnna nernrnmnoro npannennx"
44
. Hepnax
paora, nanpxmym cnxsanmax renesnc ptnounoro xosxcrna co cnenn]nxo enponecxo
nnnnnnsannn, c ynnxantnocrtm nporecranrcxo menrantnocrn, ocrpo nocrannna nonpoc o
rpannnonannsme xnsnn na Bocroxe, o nenosmoxnocrn n cnxsn c +rnm tcrpo xannranncrnuecxo
moepnnsannn.
Hponeennax M. Beepom xnaccn]nxannx ocnonntx ("neantntx") rnnon npannennx
noxasana, uro onn noxoxrcx na pasntx ocnonannxx: pannonantno-nerantnt na saxonoarentno
o]opmnennom pannonantnom npane, rpannnonnt na ncropnuecxn cnoxnnmnxcx nopmax,
xapnsmarnuecxn na npeannocrn nnunocrn nnepa, nepe n ero ynnxantnte cnoconocrn:
repocrno, cnny yxa n oparopcxn rananr. Ananns +rnx rpex "neantntx" rnnon rocnocrna
pacxptn ne rontxo nx npnnnnnnantnte pasnnunx, no n oocnonan neoxonmocrt onee
aexnarnoro nnnnnnsannonnoro noxoa x a]po-asnarcxomy mnpy, uem +ro tno n yanncrnuecxnx
moenxx, ynpomenno npornnonocrannxnmnx rpannnonnoe conpemennomy.
antnemee pasnnrne nnnnnnsannonnt noxo nonyunn n paorax ntammerocx
anrnncxoro ncropnxa n connonora Apnonta xose]a Tonn (I8981975), xoropt cntme 30 ner
npenoanan xypc mexynapono ncropnn n Hononcxo mxone +xonomnxn. C 1934 no 1961 r.
ntmnn 12 romon "Hccneonannx ncropnn"
45
, oxasanmne orpomnoe nnnxnne na conpemennym
+xonomnuecxym mtcnt. Baxnoe mecro n ero xonnennnn sannmaer ananns nnnnnnsann Bocroxa:
ncnamcxo, nnyncrcxo, yncxo n antnenocrouno. B nenrpe ero nnnmannx nnnxnne
pennrnosntx ]axropon na connantno-+xonomnuecxoe n nonnrnuecxoe pasnnrne napoon. nnxyme
cnno pasnnrnx nnnnnnsannn A. Tonn cunraer rnopuecxoe mentmnncrno, cnoconoe ynneut
omecrno n nonom nanpannennn. Vnaox nnnnnnsannn Ton6n cnxstnaer c neocrarxom
cosnamme cnnt y rnopuecxoro mentmnncrna n, ncnecrnne +roro, npexpamennem npeannocrn n
nopaxannx emy co cropont ncropnuecxoro ontmnncrna. 3ro npnnonr x yrpare omecrnom
tnoro connantnoro enncrna. Hacrynaer esnnrerpannx. Omecrno pacnaaercx na rpn uacrn: 1)
rocnocrnymmee mentmnncrno, cosammee ynnnepcantnoe rocyapcrno, 2) nnyrpennn
nponerapnar, nsrnxt xoroporo orpaxamrcx n ynnnepcantno pennrnn n nepxnn (roncroncrno,
rannsm, xpncrnancrno amepnxancxnx nerpon n r. .), 3) nnemnn nponerapnar, o]opmnxmmncx n
napnapcxne noennte ant. Bropax n rpertx rpynnt oennxmr, no mtcnn A. Tonn, cnon,
xnnymne n omecrne, no emy ne npnnanexamne. 3rn cnnt n xoneunom cuere paspymamr crapym
nnnnnnsannm n ononpemenno (poxax nonym pennrnm) nororannnnamr npenoctnxn nx
nosnnxnonennx nono nnnnnnsannn.
Bnnmanne x nnnnnnsannn xax x cnoxno connantno cncreme ctrpano meroonornuecxym
pont n nocnenoenntx nncrnrynnonantntx xonnennnxx. B uacrnocrn, +ro namno cnoeopasnoe
orpaxenne n paorax amepnxancxoro nncrnrynnonanncra, npo]eccopa Konymncxoro n
44
Beoep M. Hspannte nponsneennx. M., 1990. C. 44135: Weber M. Die Drei Reinen Typen der legitiment Herrshaft:
Soziologie, Weltgeschichtliche Analysen, Politik. Stuttgart, 1956.
45
Toynbee A.J. A Study of History. Vol. 1 - 12. L., 1934 -1961.
68
Bamnnrroncxoro ynnnepcnreron Kapna Anrycra Bnrr]orenx (18961988), n npexe ncero n ero
monorpa]nn "Bocrount ecnornsm. Cpannnrentnoe nsyuenne rorantno nnacrn"
46
(1957).
Crpyxrypoopasymmnm +nemenrom n xonnennnn K.A. Bnrr]orenx xnnxercx ecnornsm, xoropt
xapaxrepnsyercx neyme pontm rocyapcrna. Iocyapcrno onnpaercx na mpoxparnuecxn annapar
n noannxer pasnnrne uacrnococrnennnuecxnx renennn. Forarcrno rocnocrnymmero xnacca n
+rom omecrne oycnonneno ne cocrnennocrtm na cpecrna nponsnocrna, a mecrom n
nepapxnuecxo cncreme rocyapcrna. Bnrr]orent cunraer, uro npnponte ycnonnx n nnemnne
nnnxnnx onpeenxmr ]opmy rocyapcrna, a ona n cnom ouepet rnn connantno crparn]nxannn.
Baxnym pont n cranonnennn meroonornn conpemennoro nncrnrynnonannsma ctrpann
paort Kapna Honantn. B paore "3xonomnxa xax nncrnrynnonannsnponannt nponecc" on
ntenxer rpn rnna ornomenn omena: pennnpoxrnocrt nnn nsanmnt omen na narypantno
ocnone, pencrpnynnm xax pasnnrym cncremy nepepacnpeenennx n ronapoomen, nexamn n
ocnone ptnouno +xonomnxn
47
. Haxonen, neoxonmo ormernrt paort Tonxorra Hapconca (1902-
1979) n Hena xose]a Cmencepa (1930 r.p.) n npexe ncero nx xnnry "3xonomnxa n omecrno.
Hccneonanne nnrerpannn +xonomnuecxo n connantno reopnn" (1956). Onnpaxct na omym
reopnm cncrem, onn oocnonann neoxonmocrt antnemero cnnra or +xonomnxn x connonornn
xax nenocrno reopnn, cnocono aexnarno oxcnnrt nponcxoxmne nsmenennx
48
.
Tannna 3-1.
Teopnn uoepnnsannn n nx xpn1nxn
Hpnunnm neyonne1nopennoc1n
uoepnnsannen
Kpn1nxn
Pont nennoc1en Cxorr, Bont], Xocaym,
Mmpant n Xnpmman
3nauenne pasnn1nn Mmpant, Iyne, Bymaxep, Feprep
O1uyaenne, noepaxa cnoonon
1opronnn
(disenfranchisement)
Bymaxep, Feprep
Texnonornn,
omec1nennan pont snannn
Coornercrnymmax nnreparypa no
rexnonornxm
Oxpyaamman cpea n pecypcm 3xonorn, "senente", Pnmcxn xny
Kynt1ypa n 1pannnn
(culture and resistance)
H+nn, Iepn, Repo, uanon,
upe mmonr, neocrpyxrypanncrt
Hcmo:uur: Ingham B. Economics and Development. L., 1995. P. 42
Xorx xaxax ns nncrnrynnonantntx reopn yxsnnma nx xpnrnxn (cm. ran. 3-1), rem ne
menee, camo nepeuncnenne npnunn neyonnernopennocrn moepnnsanne noxastnaer xax
nsmenxercx npecrannenne yuentx. B nenrpe nnnmannx oxastnamrcx ne cnaax noxynarentnax
cnoconocrt n ne+]]exrnnnt norpenrentcxn cnpoc, nn nnsxn yponent cepexenn n
nnnecrnnn, a snauenne nennocre, nponemt oruyxennx, rpannnn n xyntrypt. axe ecnn
paccmarpnnamrcx pecypct n rexnonornx, ro n cnxsn c omecrnenno pontm snann n nponemamn
samnrt oxpyxamme cpet. Pasepem nncrnrynnonantnte reopnn na npnmepe xonnennnn
"asnarcxo pamt" I. Mmpanx.
3.1.2. "Asuamcuaa pa+a" I. Mmpaua.
Ecnn n 40-50 rot neymym pont n omecrnoneuecxom snannn o pasnnnammnxcx crpanax
nrpana +xonomnuecxax nayxa, ro n 60-70 rot nenrp rxxecrn nepemecrnncx n connonornm. Hmenno
snaunrentnt nporpecc n connonornn (a rnannoe, nnrencnnnoe ocnoenne ee ocrnxenn)
46
Wittfogel K.A. Oriental Despotism. A Comparative Study Of Total Power. New-Haven: L., 1957.
47
Polanyi K. The Economy as Instituted Process // Trade and Market in the Early Empires / Ed. by Polanyi K. etc. Clencoe.
1957.
48
Parsons T., Smelser N. Economy and Society: A Study of the Integration of Economic and Social Theory. N.Y. 1965.
69
npeonpeennn ror omn ]on, na ase xoroporo n 70-80-e
rot nen nncrnrynnonannsma nonyunnn mnpoxoe
pacnpocrpanenne n "rpertem mnpe".
Hanontmee nnnxnne na connantno-+xonomnuecxym
mtcnt pasnnnammnxcx crpan oxasann paort xpynnoro
mnecxoro yuenoro, nouernoro npo]eccopa Croxrontmcxoro
ynnnepcnrera, +xcnepra OOH Iynnapa Mmpann (1898-
1987).
Kap. Ivuuap Mmpoa.i poou.c e ce+ie re.esuoooporuoeo
c.vraueeo e 1898 e. Hoc.e orou:auu e 1923 e. Cmoreo.i+croeo
vuueepcumema ou no.v:u. oun.o+ mpucma. Oouaro nosouee uumepec r
orouo+ure nooeou., u e 1927 e. ou sauumu. oormopcrvm ouccepmaum no
me+e "Hpoo.e+i euooopasoeauu e vc.oeux orouo+u:ecrux coeueoe".
Mmpoa.i ua npomreuuu ece ceoe rusuu co:ema.
araoe+u:ecrvm oeme.iuocmi (romopa ua:a.aci e Cmoreo.i+cro+
vuueepcumeme e 1927 e.) c uuporo nparmu:ecro oeme.iuocmim:
ua:uua c oo.ruocmu npaeume.icmeeuuoeo coeemuura, :.eua
nap.a+euma u +uuucmpa oo pvroeooume. ucc.eooeame.icro epvnni no
usv:euum oouecmeeuuoeo no.oreuu ueepoe e CLA, compvouura u
pvroeooume. poa +erovuapoouix opeauusau, Mmpoa.i npu:uc..
ceo r cmopouuura+ uucmumvuoua.iuo meopuu, :acmo rpumuroea.
ceoux ro..ee sa :pes+epuoe ve.e:euue orouo+empuro u npeueopereuue +opa.iui+u ocuoea+u orouo+uru
49
B 1968 r. n Htm-Hopxe ntmna ero rpexromnax monorpa]nx "Asnarcxax pama. Hccneonannx
enocrn napoon"
50
, nororonnennax nm no saannm amepnxancxoro "uona XX nexa".
Hosarononox paort xnno cnnerentcrnyer o cxptro nonemnxe c A. Cmnrom. Anrop nouepxnnaer
npornnononoxnocrt npemera nccneonannx yuentx, sannmammnxcx nponemamn "rpertero mnpa",
n xnaccnxon ypxyasno nonnr+xonomnn, nsyuanmnx +xonomnxy napoon, nepntmn ncranmnx na
nyrt xannranncrnuecxoro pasnnrnx. B xauecrne nenocpecrnennoro oexra anannsa ntpant
crpant Rxno n Rro-Bocrouno Asnn (Hnnx, Haxncran, Bpn-Hanxa, Fnpma, Tannan, Manasnx,
unnnnnnnt, Hnonesnx).
Konnennnx "pamt" nosnnxna necnyuano. Ona orpasnna xax oexrnnnoe pasnnrne
ocnoonnmnxcx crpan, rax n cyexrnnnoe ocosnanne nosnnxmnx nepe napoamn "rpertero mnpa"
nponem. emorpa]nuecxn nsptn conponoxancx naennem xnsnennoro yponnx n pxe
pasnnnammnxcx crpan. On connan c xpnsncom naex na tcrpoe npeopasonanne rpannnonnoro
omecrna, pasouaponannem n neoxencnancxnx n neoxnaccnuecxnx reopnxx. Cnaopasnnrocrt crana
nocnpnnnmartcx ne xax tcrpo npeoonnmoe sno, a xax pama, nenrpantntmn ]nrypamn n xoropo
oxasannct "camn napot Rxno Asnn n, npexe ncero, nnrennnrennnx"
51
. Hmenno nnrennnrennnx
nepno ocosnana rnynny pasptna mexy sanantm n nocrountm omecrnamn, nmenno e
npecroxno ntpaorart cnom crparernm n raxrnxy pemennx cnoxntx npaxrnuecxnx nponem. Fonee
roro, nx ocymecrnnennx neanon moepnnsannn ona onxna tna xpnrnuecxn noorn x
xyntrypnomy nacnenm, nannonantntm rpannnxm, na xoroptx ona tna nocnnrana n nocnrenem
xoroptx ona xnnxnact
52
. Cnryannx ycyrynxnact rem, uro c npnxoom x nnacrn nocne ocnooxennx
ona tna oxsana ntnonnnrt cnom nporpeccnnnym mnccnm n upesntuano cxarte cpoxn.
Hccneonanne naunnaercx c pesxo xpnrnxn sananoro noxoa x anannsy "rpertero mnpa".
Ero meroonornuecxax necocroxrentnocrt saxnmuaercx n rom, uro on ntraercx nepenecrn peannn
pasnnroro omecrna n omecrno cnaopasnnroe. Ha npaxrnxe +ro ntnnnaercx n cosanne anxnanno
+xonomnxn - ysxoro cexropa enponensnponanno npomtmnennocrn, ontme cnxsanno c nnemnnm,
49
Hoponee cm.: Myrdal G. Against the Stream. Critical Essays on Economics. N.Y., 1973.
50
Myrdal G. Asian Drama: An Inquiry into the Poverty of Nations. Vol. I III N.Y., 1968. Coxpamennt pyccxn nepeno
cm.: Mmpoa.i I. Conpemennte nponemt "rpertero mnpa". M., 1972.
51
Mmpoa.i I. Conpemennte nponemt "rpertero mnpa". M., 1972. C. 100.
52
"H nce xe npomnoe ncera c namn, n nce uro mt coo npecrannxem, nce, uro mt nmeem, ncxonr ns npomnoro. Mt
ero rnopenne, n mt xnnem norpyxennte n nero. He nonnmart +roro n ne omymart npomnoe xax neuro xnnymee nnyrpn
nac snaunr ne nonnmart nacroxmero. Couerart ero c nacroxmnm n pacnpocrpanxrt ero na yymee, noptnart c nnm,
xora ono ne noaercx raxomy coennennm, npenpamart nce +ro n nyntcnpymmn nnpnpymmn marepnan nx
pasmtmnennx n ecrnnx nor uro raxoe xnsnt." (r. Hepv. Orxptrne Hnnn. M.: Hnocrpannax Hnreparypa, 1955. C.
15).
Iynnap Mmpant (1898-1987)
70
uem c nnyrpennnm ptnxom. Oecneunrt xannranonnoxennx n npnopnrernte orpacnn oxasanoct
ropaso npome, uem ocymecrnnrt rnyoxne n nceoemnmmne npeopasonannx +xonomnxn n nenom.
Hponeenne xe nonnrnxn nnycrpnannsannn noxa ne ano n n nnxamem oospnmom yymem
npx nn acr cymecrnennte nosnrnnnte pesyntrart, xoropte xopenntm opasom nsmennnn t
nonoxenne mnpoxnx cnoen nacenennx. Orcma xpnrnxa ocnonntx xareropn reopn pocra: rexnnxn,
xax pemammero ]axropa npeoonennx cnaopasnnrocrn; ptnxa, xax anromarnuecxoro perynxropa
+xonomnuecxoro pasnnrnx; nnannponannx, xax cpecrna pemennx connantntx saau. Ha ene xe +rn
]axropt cnococrnymr ycnnennm rexnonornuecxo sanncnmocrn, esnnrerpannn +xonomnxn, pocry
xoppynnnn n rocyapcrnennoro mpoxparnsma.
Iynnap Mmpant cnpanennno opamaer nnnmanne na snauenne asnarcxnx nennocre,
xoropte ne sameuamr ontmnncrno sanantx nccneonann (xapaxrepno nasnanne nponora: "mopt
na namnx rnasax"). Hpnneem narnxnt npnmep.
Ie camoe ontmoe xonnuecrno n mnpe xopon?
B Hnnn. ecrnnrentno, n Rxno Asnn cocpeorouena uerneprax uacrt mnponoro
noronontx xpynnoro poraroro cxora.
Ie camoe ontmoe xonnuecrno n mnpe xopon, xoropte ne amr monoxa?
Tam xe, n Hnnn. Onaxo nnyncrcxn sanper na yo xopon ne nosnonxer nn pannonantno
ncnontsonart nx, nn ocnoonrtcx or nnx xax or nenyxnoro annacra.
V mycyntman cnon nponemt, nocxontxy nx nnx cnnntx xnnxercx neuncrtm xnnorntm,
mxco xoroporo nentsx ncnontsonart n xauecrne nnmn.
ononnnrentnte cnoxnocrn nosnnxamr c mnoroopasnem mecrntx xstxon. B ono rontxo
Hnnn 14 xstxon nmenn o]nnnantnt craryc. Henrpoexnte renennnn cnxsant ne rontxo c
xstxontmn nponemamn, onn ycnnnnamrcx eme nannunem xacr.
I. Mmpant anexo ne aconmrnsnpyer asnarcxne nennocrn. Hepeuncnxx nx, uame ncero
nastnamr cneymmne ocoennocrn: npecrannrenn +roro pernona onee pennrnosnt, nearpeccnnnt,
ntcoxo cranxr mopantnym nennocrt nnunocrn. Onaxo, xax cnpanennno sameuaer Mmpant, na
ene +ro osnauaer nosneenne nyxt n opoerent, nocxontxy mnorne ns +rnx asnarcxnx
nennocre xapaxrepnsymr sacronoe omecrno n npornnopeuar neanam moepnnsannn. Pennrnx
ocnxmaer rpannnonnym connantno+xonomnuecxym crparn]nxannm n ntcrynaer xax cnoeopasnax
cnna connantno nnepnnn. Ho+romy xpnrnxa rpannnonnoro omecrna ncrynaer n npornnopeune c
pennrnosntmn onenxamn. Camn xe pennrnn, rocnocrnymmne n pernone (nnynsm, paxmannsm,
ncnam) nnxora ne noneprannct cxontxo-nnyt cymecrnenno pe]opmannn. Hmemrcx n nny ne
menxne ncnpannennx (nnxenne nasa, x nepnoncrounnxy, ncrpeuaercx n nmo pennrnn onontno
uacro), a Pe]opmannx c ontmo yxnt A es nee nenosmoxno nnxenne x nono pannonantno
]nnoco]nn. Honoxenne ycyrynxercx eme n rem, uro nx mnornx asnarcxnx crpan neant
moepnnsannn, urot trt npnnxrtmn n noepxanntmn n omecrne, nyxamrcx n
nannonanncrnuecxo oxpacxe.
I. Mmpant nopono ocranannnnaercx na pacnpocrpanennn neonornn nnannponannx.
Iocyapcrno n "rpertem mnpe" ntcrynaer xax pemammn ]axrop omecrnenno +nonmnnn. Ecnn n
Enpone +xonomnuecxoe pasnnrne nnxora ne nosnonnoct n panr rocyapcrnenno nonnrnxn, ro n
Asnn xaxt ycnex n +xonomnxe nsopaxaercx xax pesyntrar ycnemnoro nnannponannx. Ecnn
enponecxne crpant n ecrnnrentnocrn npeymentmamr pont +xonomnuecxoro nnannponannx, ro
asnarcxne, xax npannno, npeynennunnamr. Hepexo x +xonomnuecxomy nnannponannm nopoxen
ocosnannem xpane enocrn n emorpa]nuecxnm nsptnom. Onaxo axe nnept +rnx crpan ne
pacnonaramr rountmn crarncrnuecxnmn anntmn, x romy xe nx ontmnncrna ns nnx rnnnuno
crpemnenne npeymentmnrt nenaronpnxrnte ocroxrentcrna (remnt pocra nacenennx n pyrne).
Vsxax nposananax nepxymxa cnennanncron npx nn nonnmaer ecrnnrentnym cnenn]nxy
ocnoonnmerocx mnpa. Tem ne menee, pacnpocrpanenne nen nnannponannx nponsomno ornmt ne
cnyuano. Ono cnxsano ne rontxo c nosecrnnem conercxnx nxrnnernnx nnanon n cnaocrtm
npenpnnnmarentcxoro cpenero xnacca. Ono cnxsano n c anne nocrouno rpannne nponsnonrt
ontme amnnncrparopon, uem npenpnnnmarene, n npnntuxo no ncex nonpocax nonarartcx na
nnacrt. I. Mmpant xsnnrentno ]opmynnpyer napaoxc: n nonnom npornnopeunn co cnoe
neonorne sanante nsnecment noepxnnamr rocyapcrnennoe nnannponanne n mxno-
asnarcxom pernone.
71
B uem xe ocoennocrn nnannponannx n "rpertem mnpe"? Hnannponanne sect ne pesyntrar
pasnnrnx, a npenoctnxa; ono nocnr ne nparmarnuecxn, a nporpammnt xapaxrep n nperenyer na
ro, urot trt ne uacrnuntm n nocrenenntm, a nceoemnmmem n nonntm. Xapaxrepno, uro ono ne
npeoonenaer nponacrt, orenxmmym +nnry or macc, noromy uro macct npnyuent rpeonart or
npannrentcrna nar, ne nsmenxx npnntunt yxna cnoe xnsnn. uaxrnuecxn, +xonomnuecxoe
nnannponanne cneeno x cocrannennm npornoson n npannrentcrna ne epyr na cex axe
]opmantnte oxsarentcrna no peannsannn nnanon. He ynnnrentno, uro n raxnx ycnonnxx nnant
nnxora ne ntnonnxmrcx.
Xorx no ncex crpanax pernona nnannponanne nmeno renennnm "pasnnnartcx n cropony
connantnoro n +xonomnuecxoro panxannsma", onaxo ero ]axrnuecxoe ocymecrnnenne ne npnneno
"x ymentmennm +xonomnuecxoro nepanencrna n ocnanennm xonnenrpannn +xonomnuecxo
nnacrn"
53
. Hpnnepxennocrt x nen +rannrapnsma n neonornn rocyapcrna nceomero
narococroxnnx no-npexnemy ocraercx na ymare n xauecrne naroro noxenannx. axe
mpnnuecxne saxont, npnnxrte n pxe crpan, ne oecneunnamr ocrnxennx ]opmantnoro
panencrna. Hononnnuarte mept npnnecnn ntrot ontme cpennm n ntcmnm cnoxm nacenennx, uem
nnsmnm, a saxonoarentcrno o rpye, o yponne sapaorno nnart n nnax connantnoro
oecneuennx ne xocnynoct ontmnncrna centcxoro nacenennx. Ho-npexnemy coxpanxercx
connantnoe nepanencrno, xoropoe n Hnnn nocnponsnonrcx n cncreme xacr. Hponosrnamaemte
nonnrnuecxnmn nnepamn cnoot, orpaxamr nx ncxymenne xnrt n mnpe nnnmsn.
I. Mmpant ormeuaer orcyrcrnne peantnoro xonrpacra mexy emoxparnuecxnmn n
anropnrapntmn pexnmamn. Hx oennxer nnoe: n re, n pyrne ne cnocont nponecrn xopennte
pe]opmt; n ram, n sect orcyrcrnyer ontr samnrt maccamn cnonx nnrepecon uepes
emoxparnuecxne nponeypt; n n rax nastnaemtx emoxparnuecxnx, n n anropnrapntx nocrountx
crpanax macct ne npnuacrnt nn x nosnnxnonennm, nn x ncxoy nponcxoxmnx nponeccon.
Ocoennocrn "panencrna" nxraropcxnx pexnmon saxnmuaercx n rom, uro nnxro ne nmeer npana
ronoca; n nxrarop yrnepxaer, uro ronopnr or nmenn napoa. Ho+romy n rpye I. Mmpanx snyunr
rnyoxn cxenrnnnsm n ornomennn oocnonannocrn nmtx npornoson o yymem nonnrnuecxom
pasnnrnn.
Bnecxn yuent nectma xpnrnuno onennnaer reopnm n npaxrnxy "connannsma" n
ocnoonnmnxcx crpanax. On cnpanennno ormeuaer, uro n "rpertem mnpe" npenounramr raxym
oxrpnny connannsma, xoropax ne npornnopeunna t mecrntm rpannnxm. Pesyntrarom oxastnaercx
neonornuecxn xomnpomncc, yt ro "ncnamncrcxn connannsm" n Haxncrane, "yncxn
connannsm" n Fnpme nnn "connannsm capnoan" nocneonarene Iann n Hnnn". Xorx nnora n
ntnnraercx rpeonanne sament uacrno cocrnennocrn rocyapcrnenno n pacmnpennx
rocyapcrnennoro perynnponannx +xonomnxn, na npaxrnxe "+ror "connannsm" npecrannxer coo
npocrym sameny xyuxn nnocrpanntx npenpnnnmarene mecrntmn"
54
.
Hnant ntopount n ne oneparnnnt. To, uro nastnaercx ]opmamn oneparnnnoro
perynnponannx, na camom ene nmn ne xnnxercx. Hoxcnnm +ro na npnmepe. uopmamn oneparnnnoro
perynnponannx xnnxercx noompnrentnoe n orpannunrentnoe. Onn cnoxrcx x xonrponm sa ntnycxom
axnn, ntaue nnnensn na crponrentcrno npenpnxrn, pacnpeenennm nnocrpanno nanmrt,
perynnponannm +xcnopra n nmnopra, xonrponm na nenamn n ntnycxom. H na camom ene,
nponcxoxr or cnyuax x cnyuam (xax npannno, n sanncnmocrn or cpoxon npeocrannennx nsxrxn). Ha
npaxrnxe, xax narnxno noxastnaer I. Mmpant, nonnrnxa nnannponannx neer x ycnnennm
monononnsannn nponsnocrna. On ntenxer na nna oneparnnnoro perynnponannx uacrnoro
cexropa. To, xoropoe "npnmenxercx no pemennm unnonnnxa, naenennoro npanom ecrnonart no
npany cocrnennoro ycmorpennx", on nastnaer ncxpennonntm; pyroe xe, xoropoe
"ocymecrnnxercx anromarnuecxn n coornercrnnn c ycranonnenntmn npannnamn nnn ncnecrnne
nsmenennx nen, nneennx rapn]ntx n axnnsntx copon", on nastnaer nencxpennonntm.
I. Mmpant cnpanennno ormeuaer, uro n crpanax Rxno Asnn ncnontsyercx npenmymecrnenno
nepnt nn. B pesyntrare "nsnecmenam ... npnxonrcx npoxnatnart cee nyrt cxnost xynrnn
amnnncrparnnntx ncxpennonntx mep..."
55
. Hpn +rom "emoxparnuecxax" nponeypa npnnxrnx
53
Mmpoa.i I. Conpemennte nponemt "rpertero mnpa". M., 1972. C. 181.
54
Tam xe. C. 203, 205.
55
Tam xe. C. 232.
72
pemennx ne oneruaer, a nnmt ycnoxnxer saauy. Pemammym pont nrpamr "cnxsn". Onaxo
npenpnnnmarenn, xoropte cymenn "nonanrt" c npannrentcrnenntmn unnonnnxamn, ne ocramrcx n
naxnae, "nocxontxy nm no ocrynntm nenam npeocrannxmrcx e]nnnrnte pecypct" n onn
nonyuamr rapanrnn mononontnoro nnn nonymononontnoro nponsnocrna n ctra, uro oecneunnaer
nm ncxnmunrentno ntcoxne npntnn. K romy xe nx nnx orxptnamrcx nasexn n nanoronom
saxonoarentcrne, nosnonxmmne yxnonnrtcx or ynnart nanoron. Ho+romy npenpnnmunnocrt na
Bocroxe osnauaer ymenne nanrt c perynnpymmnmn opranamn npannrentcrna. Hpn raxnx ycnonnxx
"npx nn y nnx ecrt crnmyn nontmart nponsnonrentnocrt n conepmencrnonart nponsnocrnennte
nponecct"
56
.
I. Mmpant onontno xsnnrentno xpnrnxyer neonornuecxne mornnt sananoro noxoa x
+xonomnuecxomy pasnnrnm. nx raxoro noxoa xapaxrepno npeynennuenne nponemt sanxrocrn,
uncro xonnuecrnennt noxo x paoue cnne, paccmorpenne nmo espaornnt xax
"ntnyxenno". Mnorne sanante +xcneprt ncxpenne cunrann, uro nx ncnontsonannx
"nstrouno" paoue cnnt neoxonmo nnmt npeocrannennx paort. I. Mmpant opamaer
nnnmanne na cpannnrentno neannee nponcxoxenne sananoro noxoa. On cunraer, uro +ro
rnnnunt nepenoc yntrpaconpemenno sanano reopnn n pasnnnammnecx crpant. Xapaxrepno, uro
panee, n xononnantnt nepno, cymecrnonana nponema e]nnnra paoue cnnt n nx pemennx
nponsnocrnenntx nponem mnpoxo npaxrnxonanoct nne+xonomnuecxoe npnnyxenne x rpyy.
Bosnnxna axe ocoax reopnx xononnsaropon - cnoeopasnax nontrxa oxcnennx napaoxca
neocrarxa paoue cnnt n ycnonnxx ee nstrxa. B xauecrne naxnemnx npnunn, oxcnxmmnx ero,
nastnannct nent n nerpeonarentnocrt paoue cnnt, xapxn nnaxnt xnnmar n paconax
nenonnonennocrt. ecrnnrentntmn npnunnamn, cunraer I. Mmpant, xnnxmrcx: nnoxoe nnranne n
cnaoe soponte; nnsxn yponent xnsnn; nncrnrynnonantnte ycnonnx n neconepmencrno ptnxa
rpya. On cunraer, uro xencnancxn noxo ne npnmennm x noannxmmemy ontmnncrny
nacenennx. Hcxnmuenne cocrannxer nnmt conpemennt cexrop, xoropt oxnartnan 13 mnn. ns
147 mnn. +xonomnuecxn axrnnnoro nacenennx n roramne Hnnn!
x
y
BHH na ymy nacenennx $

o
n
x

4
0
%

n
e

m
n
x

o
m
o
x
o
s
x

c
r
n

n
c
a
n
o
x
y
n
n
o
m

o
x
o

e
0,75
BHH na ymy nacenennx
K
o
+
]
]
n
n
n
e
n
r

x
n
n
n
0,50
0,35
0,25
a. .
Puc. 3-1. Kpueaa C. Kysueua:
a Kau esau+oceaso +exy oue oxoa 40% eueuux o+oxosacme u oxoo+ ua yuy
uaceueuua e BHH,
Kau us+eueuue uo+qquuueuma xuuu.
Onenxn espaorntx n pasnnnammnxcx crpanax nectma ycnonnt: orcyrcrnne nocon n
pasnnnammnxcx crpanax cnnxaer crnmyn x perncrpannn, no+romy perncrpnpymrcx rontxo nmn c
opasonannem. Onaxo ne cneyer satnart, uro xaxt nropo esrpamornt n conpemennom mnpe
- +ro xnrent Pecnynnxn Hnnx
57
. Ho+romy I. Mmpant nouepxnnaer, uro ontmnncrno rax
nastnaemtx espaorntx ornmt ne roront x ntnonnennm paort n conpemennom cexrope n ne
56
Tam xe C. 235.
57
Hoponee cm.: Hypeen P.M. Cncrema opasonannx Hnnn: nponemt pasnnrnx // Hnnx. 1987. Exeronnx. M.: Hayxa,
1988. C. 294-312
73
cocrannxmr pesepn paoue cnnt n connantno-+xonomnuecxom cmtcne +roro cnona. Fonee roro, n
pasnnnammnxcx crpanax pesepn paoue cnnt sanncnr or nanpannennx n nnrencnnnocrn
nonnrnuecxnx meponpnxrn, xax npxmtx (nocnnranne, opasonanne, nponarana, arnrannx,
perynnponanne n npnnyxenne), rax n xocnenntx (ynyumenne ycnonn rpya sa cuer pyrnx
pecypcon xannrana n semnn).
Ho+romy I. Mmpant ]opmynnpyer ocnonnte npnnnnnt onee peanncrnunoro noxoa. On
npenaraer pasnnuart nonxrnx norennnantnax paouax cnna, ro ecrt uacrt nacenennx,
naxoxmymcx n rpyocnoconom nospacre, n ecrnnrentnoe ncnontsonanne paoue cnnt. I.
Mmpant npenaraer cneymmne noxasarenn:
Conpemennt noxo, nnmer on, npnnnmaer no nnnmanne nnmt 1-t xo+]]nnnenr.
Anannsnpyx rpannnonnoe semneenne n ]axropt, nnnxmmne na ncnontsonanne paoue cnnt,
I. Mmpant cnpanennno ormeuaer, uro xo+]]nnnenr sanxrocrn n centcxom xosxcrne <1 . Fonee roro
on nmeer onrocpounym renennnm x nonnxennm. Hpoonxnrentnocrt paouero npemenncnntno
xonenercx n reuennn roa, xoropt npoonxaercx otuno 6-8 mecxnen. Heonnaxontmn, c rouxn
spennx nx peantnoro nanonnennx, xnnxmrcx axe raxne npocrte xareropnn, xax paouax neenx n ent.
Pasnnuno xnnxercx n nnrencnnnocrt, n nponsnonrentnocrt rpya. Onn cnntno sanncxr or
nncrnrynnonantntx ]axropon. He ynnnrentno, uro n +rnx ycnonnxx nosnnxaer nopount xpyr
enocrn n centcxom xosxcrne.
Hponenr nacenennx
H
p
o
n
e
n
r

o
x
o

a
Hponenr nacenennx
H
p
o
n
e
n
r

o
x
o

a
Puc. 3-2 Vcuueuue uepaeeucmea e npouecce
cmauoeueuua pmuouuo +uouo+uuu e
sanauoeeponecuux cmpauax.
Puc. 3-3. Ocuaueuue uepaeeucmea e xoe
paseumua pmuouuo +uouo+uuu.
Inannax npnunna cnaopasnnrocrn saxnmuaercx ne n neocrarxe nnocrpannoro xannrana, a n
neoncnontsonannn rpyontx pecypcon. Hmn, ne sannrepeconannte n cnoem rpye, paoramr,
cunraer I. Mmpant, nnoxo n mano, n ontmnncrne crpan ne npeooneno npespnrentnoe ornomenne
x npocromy ]nsnuecxomy rpyy. H n +rom nonnnna npexe ncero cncrema rpannnonntx "asnarcxnx
nennocre". Hpnsnanne +roro ocroxrentcrna ontno pannr nannonantnoe camocosnanne. Hexnarxa
nnemnnx oexrnnntx pecypcon - ronapon, ener, xannrana n r.. - ne rax ocrpo sarparnnaer
nannonantnte uyncrna, xax npnsnanne n xauecrne rnanntx n onpeenxmmnx ]axropon cocrnenntx
neocrarxon.
cu.i paoo:e i Uuc.euuocm
paoomamuux Uuc.o
cu.i paoo:e uu ucno.isoea m Kooqquueu =
coe :e.oeero:a ix ompaoomauu Uuc.o
npoovruu Oo+
mpvoa e.iuocmi npouseooum Uacoea =
paoomamuux Uuc.o
coe :e.oeero:a ix ompaoomauu Uuc.o
paoomuura ua pac:eme e epe+euu paoo:eeo .iuocmi npooo.rume Cpeou = 1
74
Ho cymecrny, I. Mmpant ncrynaer n nonemnxy c C. Kysnenom, xoropt nyrem nsyuennx
nnycrpnannsannn pasnnrtx crpan, ntnen cnoeopasnym nsanmocnxst mexy nepanencrnom n
oxoom na ymy nacenennx n BHH (cm. pnc. 3-1). Kpnnax Kysnena noxastnaer, uro na pannnx
+ranax nnycrpnannsannn cnnxaercx onx enemero nacenennx n nannonantnom oxoe n pacrer
xo+]]nnnenr xnnn, ocrnrax 0,6 0,7 x xonny nnycrpnannsannn. Peantno +ro osnauaer pocr
nonmcon orarcrna n nnmert, uro ntpaxaercx n cnnre xpnno Hopenna nnpano (cm. pnc. 3-2).
I. Mmpant orcrannaer npxmo npornnononoxnt noxo. On cunraer, uro nx pasnnrnx, nx
noema +xonomnxn pasnnnammnxcx crpan neoxonmo ocnanenne nepanencrna (cm. pnc. 3-3).
nx npeoonennx orcranocrn, nonaraer Iynnap
Mmpant, neoxonmo nsmennrt cncremy nosmemennx
rpyontx sarpar. eno n rom, uro n crpanax Asnn coxpanxercx
npxmax cnxst mexy yponnem xnsnn n nponsnonrentnocrtm, a
"...c pocrom oxoa onxnt nontcnrcx paorocnoconocrt n
+]]exrnnnocrt rpya"
58
. Ho+romy rnannym nponemy
I. Mmpant nnnr ne n pocre nopmt naxonnennx xannrana, a n
oecneuennn nacenennx npoonontcrnnem raxnm opasom,
urot crnmynnponart onee nnrencnnnt, onee
nponsnonrentnt rpy. Hponeennte o +roro pe]opmt ne
sarparnnann xopenntx ocnon rpannnonnoro omecrna. Hx
paspymennm, esycnonno, cnococrnonana t rnyoxax
arpapnax pe]opma. Onaxo rparenx saxnmuaercx n rom, uro
cosnanne xpecrtxncrna n ocnoonnmnxcx crpanax oxastnaercx xnno nenororonnenntm nx raxo
pe]opmt. Ho+romy I. Mmpant ntcrynaer n noepxxy nmtx connantntx cnn, xoropte yxe
ceuac cnocont oecneunrt peantnt pocr rpyonoro nxnaa nesanxro nnn cnaoncnontsyemo
paoue cnnt. Hpn +rom on ocoenno nponarannpyer raxne merot, npnmenenne xoroptx ne
npnnonr x pocry e]nnnra pyrnx ]axropon nponsnocrna. B uacrnocrn on ntnnraer nenym
nporpammy pasnnrnx mecrntx npomtcnon.
Hponenr nacenennx
Puc. 3-5. Hs+eueuue upueo Bopeuua ua uaceueuua +upa e 1950-1996 ee.
Pac:emi Hucmumvma orouo+u:ecroeo aua.usa. Bonpoci Jrouo+uru, 1997, A10, c. 130.
Hoxo I. Mmpanx nmen naxnoe rymanncrnuecxoe snauenne. Ho cymecrny on yrnynxn
nponacrt mexy reopnxmn pocra n reopnxmn pasnnrnx. Pocr, xoropt ne conponoxaercx
ynyumennem nonoxennx ontmnncrna nacenennx, ne paccmarpnnaercx nm xax pasnnrne c ontmo
58
Mmpoa.i I. Conpemennte nponemt "rpertero mnpa". M., 1972. C. 251.
0 Hponenr nacenennx
H
p
o
n
e
n
r

o
x
o

a
100
100
2
1
Puc.3-4. Paseumue u
uepaeeucmeo
75
yxnt, noromy uro on ocrannxer n cropone noannxmmym uacrt nacenennx n ocymecrnnxercx sa cuer
nee.
Hpenonoxnm, uro y nac nmeercx na napnanra xpnno Hopenna: 1 n 2 (cm. pnc. 3-4), xoropte
nmemr onn n ror xe xo+]]nnnenr xnnn. I. Mmpant paryer sa raxoe pasnnrne, xoropoe ne
ynennunnaer orarcrno orartx (1-x xpnnax), a nontmaer narococroxnne entx (2-x xpnnax).
uaxrnuecxn reopnx I. Mmpanx crana reopernuecxnm oocnonannem exrentnocrn nanonee
panxantno uacrn menxo ypxyasnn. Ho nnnxnnem xnnrn Mmpanx tna nororonnena
crparernx yonnernopennx ocnonntx norpenocre, pexomenonannax +xcnepramn OOH
ocnoonnmnmcx crpanam, a ee anrop (nmecre c upnpnxom ]on Xaexom) tn n 1974 r. yocroen
Hoenencxo npemnn sa ananns nsanmosanncnmocrn +xonomnuecxnx, connantntx n crpyxrypntx
xnnenn.
Pasnn1ne, c rouxn spennx I. Mmpanx, nonnuae1cn xax nonmmenne c1enenn
yonne1nopennn ocnonnmx no1penoc1en ncex unenon omec1na.
3.1.3. Buuauue uouuenuuu I. Mmpaua
Hocnenoennoe pasnnrne nponcxonno n coornercrnnn c pexomenannxmn I. Mmpanx, xorx n
anexo ne nocneonarentno. Ecnn sa nocnenne 50 ner xpnnax Hopenna nx nacenennx mnpa n
nsmenxnact n cropony nontmennx onn oxoon enemnx rpynn nacenennx (cm. pnc. 3-5), ro +ro
nponcxonno ne crontxo sa cuer pasnnnammnxcx crpan (n Harnncxo Amepnxe, nanpnmep, nponacrt
mexy entmn n orartmn no npexnemy upesntuano ntcoxa), cxontxo sa cuer Knrax.
Tannna 3-2
onn ennxon n unponou nacenennn.
1987 r. 1998 r.
Mnp. uen. 1.18 1.20
B nponen1ax 28% 24%
Cocmae.euo no: or.ao o +upoeo+ paseumuu 2000/2001 eooa. Bopioa c oeouocmim. Oosop.
Bauuuemou, Bce+upui Baur. 2001. C. 13.
Mexy rem nponema enocrn no-npexnemy xnnxercx ono ns rnoantntx nponem
conpemennocrn. Mexynaponax uepra enocrn onennnaercx n conpemennom mnpe xax peantnt
oxo 1 onn. n ent na uenonexa, no napnrery noxynarentno cnoconocrn (HHC) n nenax 1985 r. C
+ro rouxn spennx onx enxxon n conpemennom mnpe cocrannxer 1,2 mnp. uenonex nnn 24% (cm.
ran. 3-2).
51,7
53,9
54,6
56,1
57,8
59,3
60,6 61
66,6
70,8
72,3
75,8
0
10
20
30
40
50
60
70
80
P
y
a
u
p
a
F
a
u
1
u
B
y
p
y
u
p
y
3
u
u
6
a
6
n
e
T
a
u
s
a
u
u
n
F
a
u
6
u
n
H
u
r
e
p
u
n
M
a
p
a
r
a
c
k
a
p
Q
e
u
1
p
a
n
L
u
a
n
A
q
p
u
k
a
u
c
k
a
n
P
e
c
n
y
6
n
u
k
a
H
u
r
e
p
u
n
M
a
n
u
3
a
u
6
u
n
Puc. 3-6. Cmpaum, e uomopmx ouee 1/2 uaceueuua xueem sa +exyuapouo uepmo
euocmu, 1990-2004 ee. (%)
Hcmo:uur: Human Development Report, 2006. P.293, 294.
76
B pxe pasnnnammnecx crpan n raxnx ycnonnxx xnner n nacroxmee npemx onee nononnnt
nacenennx (cm. pnc. 3-6). Fontmnncrno ns nnx npnxonrtcx na crpant Rxno Asnn n A]pnxn
Rxnee Caxapt, re sa uepro enocrn xnner xaxt rpern. B crpanax Bocrouno Asnn, a raxxe
Rxno n Henrpantnt Amepnxn xnner xaxt uerneprt (cm. pnc. 3-7).
Onaxo mexynaponax
uepra enocrn, ne npnmennma x
pasnnrtm crpanam, re
cronmocrt xnsnn snaunrentno
ntme. 3ro npnnonr x raxnm
napaoxcantntm anntm, xax re,
xoropte noxasant na pnc. 3-7,
re onx entx n Poccnn
onenena n 1%. eno n rom, uro na
1 onnap n ent n pasnnrtx
crpanax npoxnrt nenosmoxno,
no+romy uepra enocrn
onpeenxercx n 14,4 onn nx
pasnnrtx n 4 onn. nx
nocrounoenponecxnx crpan (cm.
ran. 3-3).
Puc. 3-7. oua uaceueuua sa +exyuapouo uepmo euocmu (e %, 1998 e.)
Konnennnx asontx nyx ocrpo nocrannna nponemy yonnernopennx ocnonntx
norpenocre. K coxanennm, cymecrnymmax cncrema noxasarene ne orpaxaer ncero orarcrna
npnsnaxon, xapaxrepnsymmnx pasnnrne nnunocrn (cm. ran. 3-4). Tem ne menee, raxo mnoromepnt
noxo nosnonxer onennrt pasnnrne ro nnn nno crpant onee rnyoxo n ncecroponne n rnannoe
nocrannrt nponemy pasnnrnx nnunocrn, xax ocnonnym onrocpounym nent rnannym mepy
pasnnrnx uenoneuecxoro omecrna.
Tannna 3-3.
Hep1a enoc1n
(xnaccnqnxannn Bceunpnoro anxa).
Ipynna crpan.
uepra enocrn n HHC $
CBA n ent.
B nenax xaxoro roa.
nx pasnnnammnxcx crpan 1 1985
nx crpan Bocr. Enpont n CHI 4 1990
nx pasnnrtx crpan 14,4 1985
Ho nnnxnnem nncrnrynnonanncron tn paspaoran nnexc pasnn1nn uenonexa OOH
(Human Development Index). On ocnonan na rpex noxasarenxx:
- oxuae+aa npoouxumeuouocmo xusuu, nsmepxemax cpene npoonxnrentnocrtm
xnsnn nx nacenennx n nospacre or 25 ner o 85 ner;
- uumeepauoum nouasameuo ypoeua opasoeauua, nxnmuammn:
- onm nerpamornoro nacenennx (+ror nnexc epercx n pamxax nnrerpantnoro noxasarenx
yponnx opasonannx c yentntm necom n 2/3);
- oennennt noxasarent ocrynnocrn nauantnoro, cpenero n ntcmero opasonannx -
onx yuamnxcx n coornercrnymme nospacrno rpynne (+ror nnexc epercx c yentntm
necom n 1/3);
- ypoeeuo xusuu, us+epae+m peauoum+ BBH ua yuy uaceueuua (or 100 o 40000 onn.
no HHC). annt noxasarent ncuncnxercx no ]opmyne Arxnncona nx nonesnocrn
oxoa:
W(y) =y* nx 0 <y <y*
=y* +2[(y - y*)
1/2
] nx y* s y s 2y*
=y* +2(y*
1/2
) +3[(y - 2y*)
1/3
] nx 2y* s y s 3y*,
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
Aqpuka k ry o1 Cax apm
K uan Asun
0a1uuckan Auepuka u K apu6cku 6acceu
Boc1ouuan Asun u Tux ookeaucku peruou
npona u Cpepunn Asun
Bnu uu Boc1ok u Cenepuan Aqpuka
Bcero
77
re y* - cpenn mnpono oxo (onn., HHC), npnnxrt n xauecrne noporonoro yponnx; n
1997 r. on cocrannxn 5,711 onn.
.
Puc. 3-8. Hueuc ueuoeeuecuoeo paseumua e 2004 eoy
Hcmouuuu: United Nations Development Programme'sHuman Development Report 2006
C 1990 r. OOH exerono nynnxyer pacuert no +romy nnexcy. Hoxasarenn nnexca
uenoneuecxoro pasnnrnx ant n npnnoxennn 1 x anno rnane. Crpynnnponannte noxasarenn
npecrannent na pncynxe 3-8Ho+romy neynnnrentno, uro n nacroxmee npemx nponema
nnnecrnnn n nponsnocrnennte ]ont ycrynaer nponeme nnnecrnnn n uenoneuecxn xannran.
Onnm ns nepntx npnmennrentno x pasnnnammnmcx crpanam +ry nponemy nocrannn amepnxancxn
+xonomncr, npo]eccop unxarcxoro ynnnepcnrera Teoop myntn (1902 1998).
3.1.4. Pouo ueuoeeuecuoeo uanumaua
Teooop Lv.i poou.c e 1902 e. e CLA. Hoc.e orou:auu oov:euu e
Bucroucuucro+ vuueepcumeme ou e 1928 e. no.v:u. cmeneui +aeucmpa, a e 1930 e. -
oormopa uavr no cneua.iuocmu "orouo+ura ce.icroeo xoscmea". C 1930 e. ou ua:a.
npenooaeami e ro..eore umama Aoea (uiue vuueepcumem omoeo umama), a c 1943
e. - cma. npoqeccopo+ Uuraecroeo vuueepcumema, e romopo+ npopaooma. oo 1972 e.
Hepnoouepenocrt nncrnrynnonantntx nsmenenn Byntn
oocnontnaer n monorpa]nxx "Hpeopasyx rpannnonnoe centcxoe
xosxcrno" (1964), "Hnnecrnnnn n uenoneuecxn xannran: pont
opasonannx n nayuntx nccneonann" (1971) n "Hnnecrnnnn n nme:
+xonomnxa xauecrna nacenennx" (1981). Ho nncrnryramn T. Byntn
nonnmaer npannna noneennx, xoropte onpeenxmrcx onontno
mnpoxo. Onn nxnmuamr n xpenrno-enexnte ornomennx, n oprannsa-
nnonnte crpyxrypt, ocnonannte na xonrpaxrax, xoonepannn n r.., n
npana cocrnennocrn, nxnmuax rpyonoe saxonoarentcrno n ]opmt
uenoneuecxoro xannrana, a raxxe marepnantno-rexnnuecxym
nn]pacrpyxrypy
59
.
Vxe n paore "Hpeopasyx rpannnonnoe centcxoe xosxcrno"
noxasana naxnax pont arpapno rexnonornn, yponent xoropo, no mnennm T Byntna, sanncnr
npexe ncero or nn]opmannn, naxoxmecx n pyxax ]epmepa. Ee neocrarounocrt ntcrynaer xax
]axrop, cepxnnammn pocr ypoxanocrn n nontmenne +]]exrnnnocrn xosxcrna. B antnemem
59
Schultez T.W. Investment in Human Capital. N. Y., 1971. P. 249.
Teoop myntn
(1902 1998)
78
+ra nex nonyuaer pasnnrne n nonxrnn "uenoneuecxn xannran". Byntn nonnmaer +ry xareropnm
upesntuano mnpoxo. On ornocnr x nnnecrnnnxm n uenoneuecxn xannran ne rontxo npxmte
sarpart na opasonanne n cpennx n ntcmnx yuentx saneennxx, no n camoopasonanne oma,
nontmenne ontra na paore, a raxxe xannranonnoxennx n c]epy spanooxpanennx, opasonannx n
nayxn. Hmenno nnoxennx n "uenoneuecxn xannran", pocr nennocrn uenoneuecxoro rpya cranonxrcx
naxnemnmn ]axropamn npeopasonannx +xonomnxn, moepnnsannn +xonomnuecxnx n
mpnnuecxnx nncrnryron. 3a paort no +xonomnxe pasnnnammnxcx crpan Teoop Byntn (nmecre c
Vnntxmom Aprypom Htmncom) tn yocroen n 1979 r. Hoenencxo npemnn.
Pasnn1ne npn raxom noxoe, paccua1pnnae1cn ne npoc1o xax nonmmenne 1eunon
+xonounuecxoro poc1a, a xax nnnec1nnnn n uenoneuecxnn xann1an n nnxnnannn enoc1n
(cm. pnc. 3-9).
Tannna 3-4.
Ocnonnme no1penoc1n n nx xonnuec1nennme noxasa1enn
Ocnonnme no1penoc1n Konnuec1nennme noxasa1enn
3oponte Oxnaemax npoonxnrentnocrt xnsnn
Opasonanne Ipamornocrt
onx oyuammnxcx n nauantntx mxonax, n % or nacenennx n
nospacre 5-14 ner
Hnma Konnuecrno xanopn na ymy nacenennx, n % or neoxonmtx
Boocnaxenne ercxax cmeprnocrt (na 1000 poxenntx)
onx nacenennx, nmemmax ocryn x nnrteno noo
Cannrapnte ycnonnx ercxax cmeprnocrt (na 1000 poxenntx)
onx nacenennx, n omax c noonponoom n xanannsanne
(with access to sanitation facilities)
Xnnte Her
Hcmo:uur: Hicks N., Streenten P. Indicators of development: the search for a basic needs yardstick. World Development,
1979, N. 7. P. 578;
Paort nncrnrynnonanncron ctrpann ontmym pont n nepeocmtcnennn ne rontxo
nnyrpennnx, no n nnemnnx ]axropon pasnnrnx ocnoonnmnxcx crpan. eno n rom, uro
nncrnrynnonanncrt otuno paccmarpnnamr omecrno xax orxptrym cncremy. Ho+romy
+xonomnuecxn nponecc rpaxryercx ne xax anromarnuecxn nacrynammee ycrounnoe pannonecne
(ocrnraemoe nocpecrnom ptnxa), a xax nosnnxnonenne n ycnnenne acnmmerpnuno
nsanmosanncnmocrn mexy pasnnuntmn (n rom uncne n nnemnnmn) ]axropamn pasnnrnx.
Hnnecrnnnn n
opasonanne n
spanooxpanenne
Hnnecrnnnn
n uenoneuecxn
xannran
Coxpamenne
enocrn
Honnrnxa +xonomnu.
pocra, ntronax
nx entx
Vnyumenne
sopontx
3oponte
xenmnn
Pacmnpenne
nosmoxnocre
opasonannx
Puc. 3-9. Coupaueuue euocmu u paseumue ueuoeeuecuux pecypcoe.
Hcmouuuu: World Bank, World Development Report 1993, P. 37.
3ra nex o ycnnennn acnmmerpnuno nsanmosanncnmocrn tna noxnauena n cnoeopasno
ncronxonana panxanamn, rem onee uro paora n +rom nanpannennn (nanpnmep, xonnennnn
79
"nepn]epnno +xonomnxn") tna nauara nmn saonro o nnxa nonynxpnocrn nncrnrynnonantntx
xonnennn n "rpertem mnpe".
3.2. Heonnc1n1ynnonantnmn noxo: 3pnano e Co1o
3.2.1. "Hnon ny1t" 3pnano e Co1o
B 1989 r. ntxonr n cner xnnra nepyancxoro +xonomncra 3pnano e Coro "Hno nyrt.
Hennnmax penonmnnx n rpertem mnpe", xoropax crana ecrcennepom 1990-x roon
3puauo e Como poou.c e e. Aperuna (Hepv) e 1941 e. Hoc.e orou:auu acnupaumvpi e eueee ou paooma.
orouo+ucmo+ e IATT, a nosouee oupermopo+ Heumpa.iuoeo pesepeuoeo oaura Hepv. B
ra:ecmee npesuoeuma Hucmumvma ceooooi u oe+orpamuu (The Institute for Liberty and
Democracy) ou npoee. uumepecuie ucc.eooeauu, romopie .ee.u e ocuoev eeo ruueu. e
Como pacc+ampueaem oeo.mum ue.eea.iuix qop+ oeme.iuocmu, norasiea ux
sua:euue e cmauoe.euuu piuo:uo orouo+uru "cuusv", cosoauuu noo.uuuo
rourvpeumuo cpeoi.
Knnra ero cocronr ns nyx uacre: +mnnpnuecxo n
reopernuecxo. B +mnnpnuecxo uacrn on paccmarpnnaer rpn c]ept
nenerantno exrentnocrn (xnnnmnoe crponrentcrno, ropronnm n
rpancnopr), xoropte n snaunrentno mepe cnococrnonann pemennm
nponemt ypannsannn n Hepy. eno n rom, uro c 1940 no 1981 r.
ropocxoe nacenenne n +ro crpane ntpocno c 35 o 65%. 3ro osnauano
yxe ne nepnnunym nnycrpnannsannm, cnxsannym c sameno
narypantnoro xosxcrna arpapno ptnouno +xonomnxo, a ypannsannm, n pesyntrare xoropo
cosamrcx npenoctnxn nx pasnnrnx conpemenno npomtmnennocrn. B pesyntrare +ro
rpannnonno ypannsannn nosnnxaer nnycrpnantnoe omecrno. nx pasnnrtx crpan - +ro yxe
npoennt +ran, tnmne merpononnn nonnymr yxe nponemt eypannsannn n cosannx
nocrnnycrpnantnoro omecrna, n xoropom ropoa nosnnxamr noxpyr nayuntx nenrpon (cm. pnc. 3-
10).
Hno1no sacenennoe
ypannsnponannoe
nnyc1pnantnoe omec1no
C
r
e
n
e
n
t

x
o
n
n
e
n
r
p
a
n
n
n

n
a
c
e
n
e
n
n
x
Vponent connantnoro n +xonomnuecxoro nsanmoecrnnx (+xonomnuecxoe pasnnrne)
Arpapnan
pmnounan
+xonounxa
Ha1ypantnoe
xosnnc1no
Pasnn1oe
omec1no
ue1pononnn
Paccpeo1ouennoe
omec1no
ue1pononnn
Hepnnunax
ypannsannx
Tpannnonnax
ypannsannx
eypannsannx
Puc.3-10. 0asm pacnpeeueuua uaceueuua e npouecce +uouo+uuecuoeo paseumua
Hcmo:uur: Ingham B. Economics and Development. L., 1995. P 266.
nx pasnnnammnxcx crpan eme no-npexnemy axryantno xnnxercx rpannnonnax
ypannsannx, ronuox xoropo na 3anae ana npomtmnennax penonmnnx. Onaxo na 3anae
napannentno c pocrom ropoon pocnn n many]axrypt, xoropte cosanann paoune mecra nx nnont
ypannsnponannoro nacenennx. Ho+romy ne tno pasptna mexy pocrom ropocxoro nacenennx n
pocrom sanxrocrn n npomtmnennocrn. Hnax cnryannx n rpertem mnpe. 3ect remnt pocra
ropocxoro nacenennx snaunrentno onepexamr remnt pocra sanxrtx (cm. pnc. 3-11). Ho+romy xnnax
espaornna cymecrnyer ontme uacrtm cpen neanno ypannsnponannoro nacenennx, a cxptrax
n ropocxom ne]opmantnom cexrope (cm. ran. 3-5). Baxno nouepxnyrt, uro ecnn t ne tno
3pnano e Co1o (p. 1941)
80
nenerantnoro cexropa, ro naxnemne ropocxne nponemt rax n ne tnn t pement. Hourn
nanononnny xnnnmnax nponemt tna pemena sa cuer neneranon (cm. ran. 3-6).
Iopocxoe
nacenenne
3anxrte
n npomtmnennocrn

o
n
x

n

n
p
o
n
e
n
r
a
x
oxo na ymy nacenennx (no HHH)
(nor. macmra)
Puc. 3-11. Vpauusauua u uuycmpuauusauua e paseueamuuxca cmpauax.
Mexcrpanonte perpeccnn noxastnamr, uro BHH na ymy nacenennx nospoc o 7500 onn., pocr sanxrtx n
npomtmnennocrn c 6% or +xonomnuecxn axrnnnoro nacenennx o 24%. Onaxo pocr ropocxoro nacenennx ropaso
cymecrnennee.
Hcmo:uur: Gillis M., Perkins D.H., Roemer M., Snodgrass D.R, Economics of Development. 4
th
Ed. N.Y., 1996. C. 486.
eno n rom, uro n ycnonnxx maccono ypannsannn crpant, o]nnnantnte nnacrn oxasannct
ne n cocroxnnn oecneunrt xnntem mnrpanron, n mnrpanrt ornmt ne no cocrnenno none crann
renennxamn. e Coro mar sa marom noxastnaer, xax nmn ocymecrnnxmr nesaxonnt saxnar semnn
n, cosanax nenerantnte oprannsannn, onnamrcx nerannsannn nesaxonnoro xnnnmnoro
crponrentcrna. Taxo noxo oxastnaercx ne rontxo na nontsy nmxm c nnsxnm yponnem oxoon n
yeperaer ropo or npenpamennx n cnnomnte rpymot, no n cnococrnyer cranonnennm n
yxpennennm uacrno cocrnennocrn.
Tannna 3-5
Tnnm nenonnoro ncnontsonannn 1pya n pasnnnammnxcn c1panax
Tnn Bespao1nna Henonnan sann1oc1t
nnax Fontme uacrtm cpen neanno
ypannsnponannoro nacenennx
Centcxoxosxcrnennte n cesonnte
paoune
Cxptrax B ocnonnom xenmnnt
(nepecranmne ncxart paory)
Arpapnt +ropocxo
ne]opmantnt cexropt
(cxptrax espaornna)
Hcmo:uur: Gillis M., Perkins D.H., Roemer M., Snodgrass D.R, Economics of Development. 4
th
Ed. N.Y. 1996. C. 229
Ero ananns nenerantno ropronnn noxastnaer, xax nmn ntramrcx npeoonert
conpornnnenne o]nnnantntx nnacre, urot oprannsonart cnaxenne nacenennx npoyxramn
nnrannx n npemeramn nepno neoxonmocrn. 3. e Coro ntenxer na nna nenerantno
ropronnn: ynnunym n ptnounym.
B ynnunym ropronnm n cronnne Hepy (Hnme) nonneueno 200-300 rtc. uenonex. Ee oopor
cocrannxer 6,2 mnn. onn. n neenm n 322 mnn. onn. n ro. Mecxunt oopor rouxn,
ocnyxnnamme enemne cnon nacenennx, xonenercx or 155 onn. (ycnyrn) o 431 onn.
(npoonontcrnne). Cnennannsannx ropronnn raxona: 59,5% npnxonrcx na npoonontcrnne; 17,5%
na cannrapno-rnrnennuecxne ronapt; 13,7% na ycnyrn n 9,3% npemert omamnero onxoa n
oopyonanne nx o]ncon
60
.
60
Cm.: oe Como J., Hno Hyrt, M. 1995. C. 101-102
81
Hpocremnm nnom ynnuno ropronnn xnnxercx ropronnx npasnoc ("xopoennxn"), c
xoropo norpenrenn cranxnnamrcx xaxt ent na ynnne n n omecrnennom rpancnopre. Ona
nosnnxaer na nepntx cranxx, xora ropronen onaaer nesnaunrentntm xannranom n emy
neocrynen o]nnnantnt xpenr. Inannte nnnecrnnnn na +ro crann +ro nnnecrnnnn n
uenoneuecxn xannran. B +ro npemx ocymecrnnxercx cop neoxonmo nn]opmannn o ntrontx
mecrax, a raxxe o nosmoxnocrn saxpennrtcx na nnx. Kax rontxo raxne rouxn onapyxent
(npnnoxsantnte nnoman, xonen anroycntx mapmpyron n r..) naunnaercx saxnar ynnnt. Topronen
npeoonenaer conpornnnenne mecrntx nanounnxon, xnrene n nnacre. Haunnamrcx noncxn
comsnnxon n oprannsannx mnnnptnxon. Bnyrpn nnx noxnnxmrcx +nemenrt pasenennx rpya n
cnennannsannn, uro cnococrnyer pacmnpennm accoprnmenra npeocrannxemo npoyxnnn.
Tannna 3-6
nnnmnoe c1pon1entc1no n Anue na 1982 r (%).
Henerantnoe Herantnte
sacrpoxa rpymot
onx sacrpoxn 42,6 49,2 8,2
onx nacenennx 47 45,7 7,3
Cronmocrt sacrpoxn 90,6 9,4
Cocmae.euo no: oe Como. Huo Hvmi. M., 1995. C. 54
V ropronnen nosnnxamr cnenn]nuecxne npana cocrnennocrn na reppnropnm, nosnnxaer
ocoax nsanmocnxst mexy npoannom n mecrom, na xoropom on saxpennncx. Hecomnenntmn
ocronncrnamn xnnxmrcx ysnanaemocrt npoanna xax npnsnax ero naexnocrn, pocr penyrannn y
noxynarene n nocranmnxon, nosmoxnocrt nonyuennx xpenron (npexe ncero nenerantntx). K
neocrarxam cneyer ornecrn, uro npano cocrnennocrn npnxoxme n nenerantno, nocroxnno nnraer
yrposa nsrnannx c "nacnxennoro mecra". B +rnx ycnonnxx nenosmoxno enart nnrentnte
xannrantnte nnoxennx. Orcma - rpynocrn nepenpoaxn saxnauennoro npocrpancrna (raxax
"npoaxa" nosmoxna rontxo "semnxxy"). Hyrxmn paspemennx nosnnxmero npornnopeunx xnnxercx
ncnontsonanne renexex (mamnn) xoropte nosnonxmr pesxo pacmnpnrt accoprnmenr n oprannsonart
nocmennym ropronnm. Hmontrno, uro raxne ropronnt crpemxrcx ynnarnrt nanor mynnnnnantntm
nnacrxm, rax xax ynnara nanora cosaer nnnmocrt nerannsannn saxnauennoro mecra. B cnom
ouepet, +ro cosaer nennoxo ncrounnx oxoa nx mecrnt nnacre. nx mynnnnnantntx nnacre
n Hnme, nanpnmep, raxo nanor n 1,7 pasa ontme nanora c o]nnnantntx ropronnen.
V ynnuntx ropronnen nosnnxamr oprannsannn nx samnrt cnonx mnnn-ptnxon,
ntnonnxmmne, x romy xe, ]ynxnnn noepxannx uncrort n nopxxa, n nepexo npnnnexammne
nannonantnym rnapnm nnn mynnnnnantnym nonnnnm nx samnrt cnonx nnrepecon. Taxnm
opasom, ynnunax ropronnx oprannuno nepepacraer n ptnounym. Hoannxmmax uacrt ptnxon (n
Hnme - 82,8%) nosnnxna nmenno raxnm nenerantntm nyrem. Pacnonoxenne raxnx ptnxon ropaso
onee yono nx nacenennx n ocoenno nx ero nanmenee oecneuenntx cnoen.
Ananornunt nyrt npomen n nenerantnt rpancnopr. Omecrnennt rpancnopr n Hnme
pasnnnancx, rnanntm opasom, na nenerantno ocnone (cm. ran. 3-7)
Tannna 3-7
Omec1nennmn 1pancnop1 n Anue x 1984r (%).
Herantnt Henerantnt
Anroyct ncex nnon 9 91
Bect omecrnennt rpancnopr,
nxnmuax raxcn 5 95
Cocmae.euo no: oe Como. Huo Hvmi. M.,1995. C. 137
Tnnt nenerantntx rpancnoprntx cpecrn mnoroopasnt: +ro mapmpyrnoe raxcn - na 5
uenonex, mnxpoanroyct na 8-11 n na 16-18 nocaountx mecr, a raxxe anroyct na 71-90
naccaxnpon. Cronmocrt nenerantnoro napxa anroycon cocrannna n Hnme 1984 r. - 620 mnn. onn.
3ect nanmaercx raxax xe cnryannx, xax n n nenerantno ropronne: naxoxrcx nanonee
ntronte mapmpyrt n oprannsyercx nx nocroxnnoe ocnyxnnanne, n pesyntrare cnnxamrcx
82
+xcnnyarannonnte pacxot, oecneunnaercx perynxpnocrt npeocrannennx ycnyr, a raxxe
ocymecrnnxercx samnra mapmpyra or xonxypennnn co cropont nonnuxon. Inanntmn ]ynxnnxmn
oprannsann nonrene xnnxmrcx: oprannsannonno-xosxcrnennax exrentnocrt no +xcnnyarannn
mapmpyra (nxnmuax ycranonnenne nen), opta sa nerannsannm npan, a raxxe cosanne conmecrnoro
crpaxonoro ]ona.
Tannna 3-8
Cpenne uacm1am 1enenon +xonounxn no 1peu 1nnau c1pan,
19882000 rr., n % o1 oqnnnantnoro BBH
Ipynna crpan % or BBH
Pasnnnammnecx crpant 35-44
Crpant c nepexono +xonomnxo 21-30
O3CP 14-16
Hcrounnx: Luaoep 4. npu v:acmuu . Jucma. Crpieaci e meuu. Pocm noono.iuo orouo+uru. Bauuuemou. MB4.
2002.
uro xe ronxaer nme na oprannsannm cront omnpno nenerantno exrentnocrn? Hpexe
ncero, ntcoxne rpancaxnnonnte nsepxxn nepnnuno nerannsannn n noepxannx nerantnoro
nsneca, a raxxe mpoxparnuecxax saoprannsonannocrt, npenxrcrnymmax cnoonomy pasnnrnm
ptnountx ornomenn. Paora 3. e Coro nepenopaunnaer c ronont na norn rpannnonnte onenxn
renenoro n nerantnoro nsneca n "rpertem mnpe".
61
o neannero npemenn cunranoct, uro rontxo
nerantnt cexrop xnnxercx nocnrenem conpemenno +xonomnuecxo xyntrypt, n ro npemx xax
reneno cexrop - yponnnt nepexnrox rpannnonno +xonomnxn. Ha camom xe ene, oxastnaer
nepyancxn +xonomncr, nerantnax +xonomnxa pasnnnammnxcx crpan onyrana mepxanrnnncrcxnmn
ysamn, n nmenno renennxn ycranannnnamr nonnnno emoxparnuecxn +xonomnuecxn nopxox,
oprannsyx cnoe uacrnoe xosxcrno na npnnnnnax cnoono xonxypennnn. Hocxontxy
mpoxparnuecxoe perynnponanne nanonee nennxo n pasnnnammnxcx n nepexontx +xonomnxax, ro
nmenno n +rnx crpanax macmrat reneno +xonomnuecxo exrentnocrn oxastnamrcx nanonee
rpomantmn (cm. ran. 3-8).
Pyxononmt 3. e Coro Hncrnryr cnoot n emoxparnn nponen nent px +xonomnuecxnx
+xcnepnmenron nx ntxcnennx "nent nounnennx saxony" n Hepy, c rem urot onpeennrt
nsepxxn, xoropte ntnyxent necrn nnna, xenammne sanxrtcx otuntm nerantntm nsnecom.
nx perncrpannn ]apnxn no nomnny oext +xcnepnmenraropam npnmnoct sarparnrt 289 ne n
cymmy, pannym 32-m mnnnmantntm mecxuntm sapnnaram (pacxot na nsxrxn, nomnnnt,
ynymennte oxot). axe nonyuenne nnnensnn na ropronnm n ynnunom xnocxe rpeyer 43-x ne
xoxenn no mpoxparnuecxomy nanpnnry n enexntx pacxoon n 15 mnnnmantntx sapnnar
62
.
uro xacaercx "ntnnannx" sementnoro yuacrxa nx crponrentcrna xnntx, ro +ror mpoxparnuecxn
mapa]on rpeyer nourn 7-mn ner n 56-rn mnnnmantntx sapnnar. Taxax cncrema nonnocrtm orcexaer
or yuacrnx n nerantnom nsnece nme c nentcoxnmn oxoamn, no saro aer omnpnt npocrop
nx apecno pasaun npnnnnern ("nara") n xoppynnnn.
"Hame nccneonanne noxastnaer, nnmer 3. e Coro, uro roronnocrt nepyannen
ecrnonart nne pamox saxona n snaunrentno crenenn ecrt pesyntrar pannonantno... onenxn
nsepxex saxononocnymannx". Taxnm opasom, ocnonno npnunno reneno +xonomnuecxo
axrnnnocrn cneyer cunrart nepannonantnt npanono pexnm, xora "nponneranne xomnannn n
mentme crenenn sanncnr or roro, nacxontxo xopomo ona paoraer, n n ontme or nsepxex,
nanaraemtx na nee saxonom. Hpenpnnnmarent, xoropt nyume mannnynnpyer +rnmn nsepxxamn
nnn cnxsxmn c unnonnnxamn, oxastnaercx onee ycnemntm, uem ror, xro osaouen nnmt
nponsnocrnom"
63
. Pesyntrarom "nnoxnx saxonon" cranonnrcx +xonomnuecxax cnryannx, xora na
nenerantnym exrentnocrt n Hepy npnxonrcx 48 % +xonomnuecxn axrnnnoro nacenennx n 61,2 %
61
Hoponee o nxnae 3. e Coro n pasnnrne xonnennn ne]opmantno +xonomnxn cm.: Hamoe P.B. He]opmantnax
+xonomnxa xax rnoantno-ncropnuecxoe xnnenne. 3nonmnnx nccneonann ne]opmantnoro cexropa +xonomnxn sa
pyexom // Tenenax +xonomnxa: +xonomnuecxn n connantnt acnexrt. Hponemno-remarnuecxn c. M.: HHHOH,
1999. C. 13 66.
62
Cm.: oe Como J., Hno Hyrt, C. 12-13. Mnnnmantnax mecxunax sapaornax nnara n 1983 r. n Hepy tna panna
38,47 onn.
63
oe Como J., Hno Hyrt, C. 178, 189.
83
paouero npemenn, 38,9 % o]nnnantnoro BHH. B nexoroptx c]epax +xonomnxn, xax, nanpnmep, na
rpancnopre, renennxn noome crann ocnonntmn nponsnonrenxmn: nocxontxy nenerantnt
rpancnopr cocrannxer noannxmmym uacrt (93%) rpancnoprnoro napxa cronnnt Hepy. Cneyer
nouepxnyrt npn +rom, uro ronapt n ycnyrn, nponsnonmte renennxamn, no cymecrny nnuem ne
ornnuamrcx or npoyxnnn nerantnoro nponsnocrna.
pyroe naxnoe reopernuecxoe ocrnxenne nepyancxoro +xonomncra nccneonanne
mexannsma camooprannsannn +xonomnuecxoro "nonontx". B renenom nsnece rocnocrnyer ne
rpyoe nacnnne, xax ero nepexo npecrannxmr, a cnoeopasnoe nenerantnoe npano. Hpoenannt
3. e Coro ananns nenerantnoro xnnnmnoro crponrentcrna, ropronnn, rpancnopra noxastnaer, uro
sect cymecrnymr ycrounnte oprannsannn, xoopnnnpymmne xonraxrt renennxon pyr c pyrom n
c nnemnnm mnpom. Cxnatnaercx nneuarnenne, uro n "renn" xnner cnoeopasnt napannentnt
mnp co cnonmn "npo]comsamn", cyamn, n cnoxnnmnmncx npanontmn nopmamn, ropaso onee
+]]exrnnntmn, uem re xoropte cymecrnymr n o]nnnantnom mnpe. axe nensexnt, nx reneno
+xonomnxn, nponecc noxyna rocyapcrnenntx unnonnnxon npenpamaercx n ycrounnt nopxox, c
xoroptm cornacnt nce ero yuacrnnxn. Btcoxne rpancaxnnonnte nsepxxn nsneca enamr cyryo
nnnnnyanncrnuecxym exrentnocrt saneomo ne+]]exrnnno, sacrannxx renennxon cnnaunnartcx
n nenerantnte oprannsannn.
Anrop "Hnoro nyrn" npenaraer n cnxsn c +rnm opnrnnantnym xnaccn]nxannm
rpancaxnnonntx nsepxex na ocnone xpnrepnx "nerantnocrt nenerantnocrt" (Tan. 3-9).
Hepnax nx rpynna "nena nounnennx saxony", r. e. nsepxxn saxononocnymnoro noneennx.
Hpenpnnnmarent n nerantnom nsnece onxen necrn ennonpemennte "nsepxxn ocryna",
cnxsannte c nonyuennem npana sannmartcx onpeenenntm nnom +xonomnuecxo exrentnocrn.
Honyunn o]nnnantnym canxnnm na cno nsnec, on onxen nocroxnno necrn nsepxxn
"npoonxennx exrentnocrn n pamxax saxona": nnarnrt nanorn n connantnte nnarexn, nounnxrtcx
mpoxparnuecxo pernamenrannn nponsnocrnenntx cranapron, conmart oxsarentnte nopmt
npn pyxonocrne nepconanom, necrn norepn ns-sa ne+]]exrnnnocrn cyonponsnocrna npn
paspemennn xon]nnxron nnn nstcxannn onron.
Tannna 3-9
Cpannn1entnmn ananns nsepaex
n nerantnou n nnenerantnou cex1opax +xonounxn.
Hena nounnennx saxony Hena nnenerantnocrn
Hsepxxn nepnnuno nerannsannn
Hsepxxn, cnxsannte c yxnonennem or naxasann
(nerantntx canxnn)
Hsepxxn nerantnoro nsneca Hsepxxn, cnxsannte c rpanc]eprom uncrtx oxoon
Hsepxxn, cnxsannte c yxnonennem or nanoron n
napymennem saxonon o rpye.
Hsepxxn, cnxsannte c orcyrcrnnem nerantno
sa]nxcnponanntx npan cocrnennocrn
Hsepxxn, cnxsannte c nenosmoxnocrtm ncnontsonannx
xonrpaxrno cncremt
Hsepxxn, cnxsannte c ncxnmunrentno nyxcroponnnm
xapaxrepom nenerantno cenxn
Hsepxxn ocryna x nenerantntm nponeypam
paspemennx xon]nnxron
Hcmo:uur: e Como, Huo nvmi. C. 176 215. O.euur A. Hucmumvuoua.iua orouo+ura. Te+a 6. Bue.eea.iua
orouo+ura // Bonpoci orouo+uru. 1999. A 6. C. 143.
enax ntop n nontsy nenerantno oprannsannn, npenpnnnmarent nsannxercx or "nent
nounnennx saxony", no saro ntnyxen onnaunnart "neny nnenerantnocrn". B +ry nropym rpynny
rpancaxnnonntx nsepxex nxoxr "nena yxnonennx or nerantntx canxnn" (pncx nonmxn n
naxasannx uacrnuno cnnxaercx nsxrxamn xax ocoo ]opmo crpaxonannx), nsepxxn cnxsannte c
rpanc]eprom oxoon, nontmennte cranxn na renenom ptnxe xannranon, nenosmoxnocrt
yuacrnonart n nayxoemxnx n xannranoemxnx onacrxx nponsnocrna, ornocnrentno cnaax
samnmennocrt npan cocrnennocrn, "nena nenosmoxnocrn ncnontsonart xonrpaxrnym cncremy"
84
(onacnocrt napymennx enontx oxsarentcrn) n neocrarounax +]]exrnnnocrt nnexonrpaxrnoro
npana.
Orcyrcrnne nerantno sa]nxcnponanntx npan cocrnennocrn npnnonr x ne+]]exrnnnomy
xpanennm n ncnontsonannm nneneranamn cnonx pecypcon. K romy xe onn ne moryr cnoono
oruyxart cnom cocrnennocrt nnn ncnontsonart ee n xauecrne sanora. Hx xonnexrnnnte
oprannsannn, x coxanennm, necnocont nonnocrtm xomnencnponart orcyrcrnne nerantntx npan
cocrnennocrn. Heynnnrentno no+romy, uro "nnenerantnte nocenennx, ptnxn, npomtmnennte
macrepcxne ocrannxmr nneuarnenne neocrpoennocrn. oma nesanepmennt, crponrentnte
marepnant cnanent na rporyapax, oopyonanne ne yxomnnexronano. Koe-xomy moxer noxasartcx, -
nnmer e Coro, - uro raxono cnecrnne npoxenno nenn nepyannen, no +ro ne rax. Hpocro
renennxam ntronee naxannnnart cpecrna n nne marepnanon, a ne n entrax, ns-sa uero
]nnanconax cncrema ne paoraer"
64
.
Bosnnxaer cnoero poa nopount xpyr: pocr renenoro cexropa npnnonr x coxpamennm
nerantnoro. Onaxo npn coxpanennn yponnx omecrnenntx pacxoon +ro osnauaer neoxonmocrt
ynennuennx nanoron na nerantnt nsnec, uro npnnonr x pacryme npnnnexarentnocrn renenoro
cexropa n r.. (cm. pnc. 3-12). Hanorn na nerantnym exrentnocrt pacnpocrpanxmrcx na xpynnt n
xpynnemn nerantnt nsnec. nx nnx cxptrt exrentnocrt or nanorono nncnexnnn rocyapcrna
nenosmoxno. Onaxo nocxontxy +ror cexrop xnnxercx ocnonntm ncrounnxom oxoon rocyapcrna,
on, ncnontsyx nonnrnuecxoe non, crpemnrtcx ymentmnrt nanoronoe pemx, onrtcx nx cex
pasnnuntx +xonomnuecxnx npnnnnern n nanorontx ntror. Ecnn +ra raxrnxa npnnonr x ycnexy, ro
nponcxonr orpannuenne xonxypennnn n cosaercx ncxyccrnennax cpea nx ]ynxnnonnponannx
nerantnoro cexropa. Taxnm opasom, ynennuenne nanoron npnnonr x cnnxennm +]]exrnnnocrn
nerantnoro cexropa n eme ontme ynennunnaer pasptn mexy nnm n xonxypenrno reneno
+xonomnxo (cm. pnc. 3-13).
Poc1 1enenoro cex1opa
Coxpamenne nerantnoro
npn coxpanennn yponnn
omec1nennmx pacxoon
Ynennuenne nanoron na
nerantnym en1entnoc1t
Ynennuenne nanoron na
nerantnym en1entnoc1t
Tpeonanne +xonounuecxnx
npnnnnernn n nanoronmx ntro1
Orpannuenne xonxypennnn
Cnnaenne +qqex1nnnoc1n
nerantnoro cex1opa
Puc. 3-12. Hopouum upye eueueeauouocmu
Cocmae.euo no: oe Como, Huo nvmi. C. 219
Puc. 3-13. Hocuecmeua nopouuoeo upyea
eueueeauouocmu
Cocmae.euo no: oe Como, Huo nvmi. C. 219
Ho+romy pacxon omecrna na nerantnt n nenerantnt nsnec "oxastnaer nerarnnnoe
nosecrnne na +xonomnxy n nenom, ntpaxammeecx n cnnxennn nponsnonrentnocrn, coxpamennn
nnnecrnnn, ne+]]exrnnnocrn nanorono cncremt, yopoxannn xommynantntx ycnyr, samenennn
rexnnuecxoro nporpecca n mnorouncnenntx rpynocrxx n ]opmynnponannn maxpo+xonomnuecxo
nonnrnxn"
65
, n ornmt ne ocnooxaer omecrno or neoxonmocrn conepmencrnonannx
nncrnrynnonantno crpyxrypt.
3pnano e Coro npononr pasnnune mexy xopomnmn n nnoxnmn saxonamn. "Xopomn
saxon, - nnmer on, - rapanrnpyer n nontmaer +]]exrnnnocrt +xonomxn n omecrnenno
64
Tam xe. C. 196.
65
Tam xe. C. 216.
85
exrentnocrn, nm perynnpyemo, a nnoxo paspymaer nnn nonnocrtm nnxnnnpyer n ro, n pyroe"
66
.
To, uro snaunrentnoe ontmnncrno nacenennx ntpano reneno cexrop, a mentmnncrno ncnontsyer
cno xannran sa npeenamn crpant, narnxno cnnerentcrnyer o rom, uro saxont, rocnocrnymmne
n ne, - nnoxne.
Houemy xe n Hepy rocnocrnymr nnoxne saxont? eno n rom, uro npannrentcrno sanxro,
rnanntm opasom, nepepacnpeenennem nmemmnxcx oxoon, a ne cosannem nonoro orarcrna.
Ho+romy nyumne ymt crpant n +neprnx npenpnnnmarene pacxoymrcx ne na ocrnxenne
peantnoro nporpecca, a na neenne nepepacnpeennrentntx non. B pesyntrare oxastnaercx, uro ner
panencrna nme nepe saxonom, noromy uro nx onnx saxont cynxr npnnnnernn, a pyrnm onn ne
ocrynnt. Mexy rem "pasnnrne nosmoxno nnmt n rom cnyuae ecnn ecrnennte npanonte
nncrnryrt ocxraemt nx xaxoro rpaxannna"
67
.
Cntme 98% ncex saxonon rocyapcrna npnnnmamrcx opranamn ncnonnnrentno nnacrn c
napymennem n n oxo +nemenrapntx emoxparnuecxnx nponeyp n nourn nnxora ne nynnxymrcx.
"Hponeypt +rn sanncxr or xaxoro mnnncrpa" n npn cmene nauantcrna nsmenxmrcx nnont n nnont.
"Hamn saxont necranntnt n nenpecxasyemt, no sanncxr or roro, xro ntnrpan
nepepacnpeennrentnym nony"
68
. B crpane, re saxon moxno xynnrt, re moxno trt meptm sa
uyxo cuer, ntmntm nnerom pacnneraer xoppynnnx. uem omnpnee cncrema perynnponannx n
xonrponx, rem na onee nnsxne crynenn nepememaercx npnnxrne pemenn n peantnax nosmoxnocrt
axrnnno nosecrnonart na mexannsmt nepepacnpeenennx. Ho+romy nnacrt cranonnrtcx
ncxnmunrentntm ocroxnnem camtx menxnx mpoxparon, ne pesrymmnx nnuem. "B cnny npanono
n nonnrnuecxo rpannnn, namn npannrenn, axe emoxparnuecxn nspannte, nonyuamr
aconmrnym nnacrt na +xonomnuecxo n connantno exrentnocrtm n nenosmoxno noopasnrt
xaxne-ro npana cocrnennocrn nnn xonrpaxrt, xoropte rocyapcrno ne moxer nponsnontno
napymnrt. Hpaxrnuecxn no ncex cnyuaxx orcyrcrnyer mexannsm +]]exrnnno samnrt npan
ontmnncrna rpaxan or rocyapcrna"
69
.
Xapaxrepno, uro +ro rnnnuno n nx npantx n nx nentx nonnrnuecxnx naprn. H re, n
pyrne cnococrnymr +xcnancnn rocyapcrnenno exrentnocrn n nenocpecrnenno nmemnnamrcx n
+xonomnxy. H nente, n npante enamr +ro npn nomomn nnoxnx saxonon. H re, n pyrne nnxr
npnunny neyau ne n orcyrcrnnn nncrnrynnonantntx ycnonn pasnnrnx +xonomnxn n nponsnocrna
peantnoro orarcrna, a n neeecnoconocrn npnnxrtx nmn (nnoxnx!) saxonon. H nente, n npante
]axrnuecxn cnococrnymr ne pasnnrnm ptnouno +xonomnxn, a ee ncxpenrannn n rnasax
ontmnncrna nacenennx. "Hpenpnnnmarentcxne pecypct crpant moryr npoxnnrtcx nnmt rora,
xora +ro nosnonxmr rocnocrnymmne nncrnryrt. ocrarouno nsrnxnyrt na nepyannen opeuenntx
n cnoe crpane na enocrt n nposxanne, no ocrnrammnx ycnexa n pyrnx crpanax, re nx
exrentnocrt orpaxena coornercrnymmnmn nncrnryramn"
70
.
Herpyno samernrt, uro poccncxne +xonomnuecxne nponemt, n cymnocrn, ne rax yx
anexn or rex, xoropte npnxonrcx pemart n narnnoamepnxancxnx crpanax. Pocr nenerantnoro
cexropa nocnpnnnmaercx mnornmn onocroponne nnmt xax erpaannx nannonantno +xonomnxn.
Onaxo, xax noxastnaer ontr pasnnrnx Hepy, nama crpaaer ne crontxo or upesmepnoro, cxontxo or
neocrarounoro pasnnrnx ptnountx ornomenn. B raxom cnyuae n pasnnrnn renenoro nsneca
cneyer nnert ne rontxo npnsnaxn onesnn, no n nauana ntsoponnennx. uro xe nyxno cenart? C
rouxn spennx e Coro, neoxonmo npnnnsnrt npanonym cncremy x ecrnnrentnocrn. nx +roro
neoxonmo pemnrt nncrnrynnonantnte nponemt, xax n nacroxmem, rax n n yymem.
nn nac1onmero nanonee axryantntm xnnxercx nnxnnannx npenxrcrnn, memammnm
nnrerpannn nerantnoro n renenoro cexropon, cosanne enno npano n +xonomnuecxo cncremt
ncxnmuammne ncxpnmnnannm. 3ro npenonaraer rpn mept:
- ynpoueuue; r.e. onrnmnsannx ]ynxnnonnponannx npanontx nncrnryron nyrem
ycrpanennx ynnpymmnx n nenyxntx saxonon;
66
Tam xe. C. 227.
67
Tam xe. C. 233.
68
Tam xe. C. 245, 247.
69
Tam xe. C. 290, 291.
70
Tam xe. C. 300.
86
- eueumpauusauua; r.e. nepeaua saxonoarentno n amnnncrparnnno
ornercrnennocrn or nenrpantnoro x pernonantntm npannrentcrnam, c rem urot
npnnnsnrt nnacrn x peantno xnsnn n nacymntm nponemam;
- epeeyuupoeauue; r.e. pocr ornercrnennocrn n nosmoxnocre nx uacrntx nnn n
cyxenne nx nx rocyapcrna.
nn yymero neoxonmo nsmennrt camn nponeypt npnnxrnx nontx saxonon, c rem,
urot ne nonropxrt omnxn npomnoro. 3ro npenonaraer:
- nyuuuauum sauouonpoeumoe nx nx cnoonoro ocyxennx;
- auauus sauouonpoeumoe e mep+uuax usepxuu emeom, c rem urot oxasart
ncnnnnnnnpymmee nosecrnne na npannrentcrno n orneprnyrt neconepmennte
saxononpoexrt eme o nx nynnxannn;
Tontxo npn raxnx ycnonnxx "nmn nouyncrnymr nxyc x nesanncnmocrn n nonepxr n
nnoornopnocrt cnonx ycnnn", r.e. "cmoryr nonepnrt n cex n n +xonomnuecxym cnooy"
71
.
Paora 3. e Coro nonoxnna nauano nonomy nanpannennm neonncrnrynnonantntx
nccneonann +xonomnxo-npanontm xonnennnxm pasnnrnx (Law and Economics of Development)
72
.
3.2.2. 3pnano e Co1o: na ny1n x pasraxe 1annm xann1ana
B 2000 r. ntxonr nropax xnnra 3pnano o Coro "3araxa xannrana", re anrop ntraercx
pemnrt nxrt saraox:
saraxy neocramme nn]opmannn,
saraxy xannrana,
saraxy nonnrnuecxo neocneomnennocrn,
satrte ypoxn ncropnn CBA,
saraxy npanonoro eccnnnx.
e Coro crannr naxnt nonpoc o rom, nouemy saxont o cocrnennocrn ne paoramr sa
npeenamn 3anaa. Bcne sa P. Koysom, on cunraer, uro "+xonomncrt, no ontme uacrn, nepecrann
nsyuart paory xonxperntx +xonomnuecxnx cncrem. Onn orpannunnamrcx reopernsnponannem".
Ho+romy e Coro nouepxnnaer, uro npocroe xonnponanne sanantx saxonon nnuero ne aer, rax xax
"ontmnncrno rpaxan rax n ne nonyunnn nosmoxnocrt, onnpaxct na saxon, oparnrt cnon
naxonnennx n xannran"
73
.
3pnano e Coro nonaraer, uro snaunrentnax uacrt naxonnennoro n pasnnnammnxcx crpanax
xannrana neoxannrannsnponana. Ho ero pacueram, "conoxynnax cronmocrt nennxnmocrn,
ncnontsyemo enxxamn crpan rpertero mnpa n tnmero connarepx n ne xnnxmmecx nx nerantno
cocrnennocrtm, cocrannxer ne menee 9,3 mnn. onnapon", uro npnmepno nnoe ontme, uem ncx
cymma naxoxmnxcx n mnponom xosxcrnennom oopore onnapon CBA
74
.
Ecnn na 3anae axrnnt neyr nonym xnsnt: ne rontxo nenocpecrnenno ncnontsymrcx na
xosxcrnennte nyxt, no n xnnxmrcx ncrounnxom xannrana (ro ecrt rapanrne nonyuennx
xpenron), ro n rpertem mnpe n tnmnx concrpanax onn +ro nropo ]ynxnnn ne ntnonnxmr, rem
camtm ]axrnuecxn ne xnnxmrcx xannranom. Ho+romy e Coro ntenxer mecrt +]]exron uacrno
cocrnennocrn:
]nxcannx +xonomnuecxoro norennnana axrnnon,
nnrerpannx pasposnenno nn]opmannn,
ornercrnennocrt cocrnennnxon,
nontmenne nnxnnnocrn axrnnon,
pasnnrne omecrnenntx cnxse,
nacnoprnsannx cenox.
71
Tam xe. C. 317.
72
Osop paor 1990-x rr. cm.: Buscaglia E. Law and Economics of Development -
http://allserv.rug.ac.be/~gdegeest/0580art.htm.
73
oe Como J. 3araxa xannrana. Houemy xannrannsm ropxecrnyer na 3anae n repnnr nopaxenne no ncem ocrantnom
mnpe. M., 3AO "Onnmn-Fnsnec", 2001. C. 24.
74
Tam xe, c. 44.
87
"Kannran, - nnmer e Coro, - nosnnxaer naroapx ero orpaxennm n sanncxx o npane
cocrnennocrn, o sanore, n rexcre xonrpaxron n n npounx noonoro poa ymarax, ]nxcnpymmnx
connantno n +xonomnuecxn nanonee nonesnte xapaxrepncrnxn ornomennx axrnnon n
npornnononoxnocrt spnmtm xauecrnam camnx neme. B pasnnrtx crpanax cncrema
oxymenrantnoro oropaxennx axrnnon cnyxnr nx oecneuennx nnrepecon pyro cropont cenox
n rapanrnpyer ornercrnennocrt, nocxontxy nmenno +rnm nenxm cnyxnr coepxamaxcx n ne
nn]opmannx, npannna, nopmt n mexannsmt, npeornpamammne napymenne +rnx nopm n npannn"
75
.
Hn n ono ns ocneonanntx nm crpan 3. e Coro ne namen enno npanono cncremt
perncrpannn nennxnmocrn. 3ro osnauaer, uro ontmax uacrt npnnanexame nmxm
cocrnennocrn saxonoarentno ne samnmena. Hocxontxy rpaxane pasnnnammnxcx crpan ne moryr
nerannsnponart cnom uacrnym cocrnennocrt, ro nm npnxonrcx nnaert em nenerantno. Orcma
mnpoxoe pasnnrne nnenerantno +xonomnxn. 3a +ro, na nepnt nsrnx, nycro ]opmantnocrtm, no
mnennm e Coro, cxptnamrcx npnunnt nepasnnrocrn ptnxa xannrana. "Ho cocrnennocrt,
cunraer on, +ro ne npocro ymaxnt oxymenr, a nepearounoe ycrpocrno, xoropo orpaxaer n
xpannr ontmym uacrt nn]opmannn, oecneunnamme nnxenne ptnouno +xonomnxn. uacrnax
cocrnennocrt onnoornopxer ncm cncremy, nocxontxy enaer nme ornercrnenntmn, axrnnt
nnxnnntmn, ]nxcnpyer cenxn n oecneunnaer ecrnennocrt ncex neoxonmtx nx paort
mexannsmon, naunnax c enexno n anxoncxo cncrem o nponsnocrnenno n nnnecrnnnonno
c]ep"
76
.
Cnecrnnem orpesannocrn ontmnncrna nacenennx or mecrn nonoxnrentntx +]]exron
uacrno cocrnennocrn xnnxercx maprnnannsannx omecrna. Vponent xnsnn, no ero mnennm, nauner
pacrn rontxo ram n rora, re n xora npannrentcrno nsmennr saxont n cncremy cocrnennocrn
raxnm opasom, urot crnmynnponart yrnynenne pasenennx rpya. Ecnn xe +roro ne nponcxonr,
ro crpemnrentno pacryr macmrat nnenerantno +xonomnxn. Ocoenno tcrpo +ro nponcxonr n
nponecce ypannsannn nacenennx, uro xopomo tno nponnnmcrpnponano eme n nepno xnnre
3pnano e Coro "Hno nyrt".
Hsyuax ncropnm CBA, e Coro narnxno noxastnaer, xax amepnxannt ecxrnnernxmn
sacenxnn n ynyumann nonte semnn no nnenerantnom nopxxe. "Camounnnt saxnar sement +ro
annxx amepnxancxax rpannnx", cunraer on. Onaxo amepnxannam yanoct ocymecrnnrt npoptn n
onacrn saxonoarentcrna, nnex npanonoe nonmecrno, nsnecrnoe xax "npenmymecrnennoe npano".
Hmenno +ror npnnnnn n XVII-XVIII nexax ctrpan xnmuenym pont n nponecce ysaxonnnannx
nenerantno cocrnennocrn n CBA. Hsyuax ncropnm orentntx mraron, e Coro noxastnaer, uro
uem ontme tno npanontx npenxrcrnn, rem ontme noxnnxnoct na cner nneneranon. H naoopor, n
rex mrarax, re pano nosonaano "npenmymecrnennoe npano" na semnm, noxnnnnct ncrounnxn
oxoon n tnn cosant npenoctnxn nx tcrporo +xonomnuecxoro pocra. On noxastnaer, uro
nontrxa optt c ecnpannem tna opeuena na nponan nese, re pyxonocrno mraron nnn
]eepantnoe npannrentcrno ntranoct nrnopnponart npana nneneranon.
Vpoxn amepnxancxoro ontra nmemr ontmoe snauenne nx crpan rpertero mnpa n crpan
tnmero connarepx. "B npenpamennn Coennenntx Braron n camym momnym n camym onntnym
xannranom ptnounym +xonomnxy mnpa, nnmer 3pnano e Coro, ctrpano npnsnanne saxonnocrn
nnenerantntx npan cocrnennocrn, nx nnrerpannx n omenannonantnym cncremy npan
cocrnennocrn. Hpnnnmax saxont, ammne npano nonnonenno xnsnn nnenerantntm rpynnam
nacenennx, amepnxancxne nonnrnxn ntpasnnn penonmnnonnym nem, uro npanonte nncrnryrt
nmemr yymee n npano na ntxnnanne, rontxo ecnn onn orneuamr omecrnenntm nyxam"
77
.
Konnennnx e Coro onaaer pxom ouennntx neocrarxon. Cocrnennocrt ne rontxo
nepearounoe ycrpocrno, xoropoe orpaxaer n xpannr onpeenennym nn]opmannm, no npexe
ncero omecrnennoe ornomenne mexy nmtmn. K romy xe nosnnxaer samernt napaoxc: nontrxa
anannsnponart cocrnennocrt nne nce cncremt +xonomnuecxnx ornomenn cosaer nsnecrnym
oropnannocrt +xonomnuecxoro anannsa or connantnoro, xoropax, xax mt nnenn, npncyma
+xonomnuecxomy nnepannsmy. eno n rom, uro cocrnennocrt ne rontxo roronax npenoctnxa
75
Tam xe, c. 56-57.
76
Tam xe, c. 70.
77
Tam xe, c. 151, 153.
88
pasnnrnx ptnouno +xonomnxn, no n ee pesyntrar. Ho+romy nepasnnrocrt ornomenn
cocrnennocrn orpaxaer nepasnnrocrt +xonomnuecxnx omecrnenntx ornomenn na nepn]epnn
conpemennoro mnpa.
Koneuno xe, mt anexn n or roro npanonoro ]ernmnsma, xoropt n nonno mepe npncym
xonnennnn e Coro. Ho nentsx ne cornacnrtcx c anropom, uro es rpanc]opmannn cncremt
rpannnonntx nncrnryron, nopm n npannn, cosannx neoxonmtx nncrnrynnonantntx
npenoctnox nenosmoxno nocrponrt nacroxmym ptnounym +xonomnxy. Baxno npn +rom ne
satnart, uro eno ne cnonrcx rontxo x nsannm xopomnx saxonon. Hyxno npernopnrt nx n xnsnt.
A nx +roro neoxonma paspaorxa mexannsma enforcement mexannsma npnnyxennx, n xoropom
onxnt trt ne rontxo orpnnarentnte, no n nonoxnrentnte crnmynt nx roro, urot nonte
nncrnryrt openn nnort n xpont.
BLCOKOE HOHHMAHHE
HPOHECCOB
mOPMHPOBAHHR HOAHTHKH
Ronu1uko-akououuuecku
auanus
HH3KOE HOHHMAHHE
HPOHECCOB
mOPMHPOBAHHR
HOAHTHKH
HOCTEHEHHLE
HOAHTHHECKHE
H3MEHEHHR
KPYHHLE
HOAHTHHECKHE
H3MEHEHHR
Rpoc1o akououuuecku
auanus
Puc 3-14. Bum +uouo+uuecuoeo auauusa u eeo euuauue ua nouumuuecuue us+eueuua.
Cocmae.euo no: Meier G.M. Do economists influence the developing world? // Developing Policy. L , N.Y.: Macmillan Press,
1992. Chapter 2. P 20-34.
Paort 3. e Coro nonoxnnn nauano nonomy nanpannennm neonncrnrynnonantntx
nccneonann +xonomnxo-npanontm xonnennnxm pasnnrnx (Law and Economics of Development)
78
.
Heonncrnrynnonanncrt ornepramr pesxoe nmemarentcrno rocyapcrna n +xonomnxy. Ono, c nx
rouxn spennx, asnpyercx na nnsxom nonnmannn +xonomnuecxnx nponeccon n neer x xpynntm
nonnrnuecxnm nsmenennxm, ornmt ne ncera naronpnxrntm nx +xonomnxn. Knaccnuecxn
nnepantnt noxo, naoopor, ncxonr ns rnyoxoro anannsa nponcxoxmnx nponeccon,
ocmtcnennx renennn +xonomnuecxoro pasnnrnx n ne rpeyer pesxnx nonnrnuecxnx nsmenenn.
On nnmt crpemnrcx cosart naronpnxrnte nncrnrynnonantnte ycnonnx nx ptnounoro pasnnrnx,
raxne ycnonnx, xoropte cnococrnymr pacxptrnm norennn n nosmoxnocre pasnnrnx nnunocrn.
Honeeu n1orn. Heonncrnrynnonanncrt ornepramr pesxoe nmemarentcrno rocyapcrna n
+xonomnxy. Ono, c nx rouxn spennx, asnpyercx na nnsxom nonnmannn +xonomnuecxnx nponeccon n
neer x xpynntm nonnrnuecxnm nsmenennxm (cm. pnc. 3-14), ornmt ne ncera naronpnxrntm nx
+xonomnxn. Knaccnuecxn nnepantnt noxo, naoopor, ncxonr ns rnyoxoro anannsa
nponcxoxmnx nponeccon, ocmtcnennx renennn +xonomnuecxoro pasnnrnx n ne rpeyer pesxnx
nonnrnuecxnx nsmenenn. On nnmt crpemnrcx cosart naronpnxrnte nncrnrynnonantnte ycnonnx
nx ptnounoro pasnnrnx, raxne ycnonnx, xoropte cnococrnymr pacxptrnm norennn n
nosmoxnocre pasnnrnx nnunocrn.
78
Osop paor 1990-x rr. cm.: Buscaglia E. Law and Economics of Development -
http://allserv.rug.ac.be/~gdegeest/0580art.htm.
89
HPHBOEHHE 1
Hueuc paseumua ueuoeeuecuoeo uanumaua e 2004 eoy
Coepxauue
- 1 Btcoxn (High)
- 2 Cpenn (Medium)
- 3 Hnsxn (Low)
- 4 Bne xareropn (Not ranked)
- 5 Her anntx (Unavailable)
- 6 Crapte annte (Past data)
Bmcoxu (High)
Mec1o C1pana HDI
1
Norway
0.965
2
Iceland
0.960
3 Australia 0.957
4 Ireland 0.956
5 Sweden 0.951
6 Canada 0.950
7 Japan 0.949
8 United States 0.948
9
Switzerland
0.947
10 Netherlands 0.947
Mec1o C1pana HDI
33 Kuwait 0.871
34 Brunei 0.871
35 Hungary 0.869
36 Argentina 0.863
37 Poland 0.862
38 Chile 0.859
39 Bahrain 0.859
40 Estonia 0.858
41 Lithuania 0.857
42 Slovakia 0.856
90
11 Finland 0.947
12 Luxembourg 0.945
13 Belgium 0.945
14 Austria 0.944
15
Denmark
0.943
16 France 0.942
17 United Kingdom 0.940
18 Italy 0.940
19 Spain 0.938
20 New Zealand 0.936
21 Germany 0.932
22 Hong Kong SAR, China 0.927
23 Israel 0.927
24 Greece 0.921
25 Singapore 0.916
26 South Korea 0.912
27 Slovenia 0.910
43 Uruguay 0.851
44 Croatia 0.846
45 Latvia 0.845
46 Qatar 0.844
47 Seychelles 0.842
48 Costa Rica 0.841
49 United Arab Emirates 0.839
50 Cuba 0.826
51 Saint Kitts and Nevis 0.825
52 Bahamas 0.825
53 Mexico 0.821
54 Bulgaria 0.816
55 Tonga 0.815
56 Oman 0.810
57 Trinidad and Tobago 0.809
58 Panama 0.809
59 Antigua and Barbuda 0.808
60 Romania 0.805
91
28 Portugal 0.904
29 Cyprus 0.903
30 Czech Republic 0.885
31 Barbados 0.879
32 Malta 0.875
61 Malaysia 0.805
62 Bosnia and Herzegovina 0.800
63 Mauritius 0.800
Cpenu (Medium)
Mec1o C1pana HDI
64 Libya 0.798
65 Russian Federation 0.797
66 Republic of Macedonia 0.796
67 Belarus 0.794
68 Dominica 0.793
69 Brazil 0.792
70 Colombia 0.790
71 Saint Lucia 0.790
72 Venezuela 0.784
73 Albania 0.784
74 Thailand 0.784
Mec1o C1pana HDI
106 Cape Verde 0.722
107 Syria 0.716
108 Indonesia 0.711
109 Vietnam 0.709
110 Kyrgyzstan 0.705
111 Egypt 0.702
112 Nicaragua 0.698
113 Uzbekistan 0.696
114 Moldova 0.694
115 Bolivia 0.692
116 Mongolia 0.691
92
75 Samoa 0.778
76 Saudi Arabia 0.777
77 Ukraine 0.774
78 Lebanon 0.774
79 Kazakhstan 0.774
80 Armenia 0.768
81 China (PRC)
[2]
0.768
82 Peru 0.767
83 Ecuador 0.765
84 Philippines 0.763
85 Grenada 0.762
86 Jordan 0.760
87 Tunisia 0.760
88 Saint Vincent and the Grenadines 0.759
89 Suriname 0.759
90 Fiji 0.758
91 Paraguay 0.757
92 Turkey 0.757
117 Honduras 0.683
118 Guatemala 0.673
119 Vanuatu 0.670
120 Equatorial Guinea 0.653
121 South Africa 0.653
122 Tajikistan 0.652
123 Morocco 0.640
124
Gabon
0.633
125 Namibia 0.626
126 India 0.611
127 So Tom and Prncipe 0.607
128 Solomon Islands 0.592
129 Cambodia 0.583
130 Myanmar 0.581
131 Botswana 0.570
132 Comoros 0.556
133 Laos 0.553
93
93 Sri Lanka 0.755
94 Dominican Republic 0.751
95 Belize 0.751
96 Iran 0.746
97 Georgia 0.743
98 Maldives 0.739
99 Azerbaijan 0.736
100 Palestinian territories 0.736
101 El Salvador 0.729
102 Algeria 0.728
103 Guyana 0.725
104 Jamaica 0.724
105 Turkmenistan 0.724
134 Pakistan 0.539
135 Bhutan 0.538
136 Ghana 0.532
137 Bangladesh 0.530
138
Nepal
0.527
139
Papua New Guinea
0.523
140 Republic of the Congo
[3]
0.520
141 Sudan 0.516
142 Timor-Leste
[4]
0.512
143 Madagascar 0.509
144 Cameroon 0.506
145 Uganda 0.502
146 Swaziland 0.500
Husxu (Low)
Mec1o C1pana HDI
147 Togo 0.495
148 Djibouti 0.494
149 Lesotho 0.494
Mec1o C1pana HDI
163 Benin 0.428
164 Cte d'Ivoire
[5]
0.421
165 Zambia 0.407
94
150 Yemen 0.492
151 Zimbabwe 0.491
152 Kenya 0.491
153 Mauritania 0.486
154 Haiti 0.482
155 The Gambia 0.479
156 Senegal 0.460
157 Eritrea 0.454
158 Rwanda 0.450
159 Nigeria 0.448
160 Guinea 0.445
161 Angola 0.439
162 Tanzania 0.430
166 Malawi 0.400
167 Democratic Republic of the Congo
[6]
0.391
168 Mozambique 0.390
169 Burundi 0.384
170 Ethiopia 0.371
171 Chad 0.368
172 Central African Republic 0.353
173 Guinea-Bissau 0.349
174 Burkina Faso 0.342
175 Mali 0.338
176 Sierra Leone 0.335
177
Niger
0.311
Bne xameaopu (Not ranked)
Mec1o C1pana HDI
Republic of China (Taiwan)
[7]
0.910 (2003)
Macau SAR, China
[8]
0.909 (2003)
95
Hem annmx (Unavailable)
Mec1o C1pana HDI
Afghanistan
Andorra
Iraq
Kiribati
North Korea
Liberia
Liechtenstein
Marshall Islands
Micronesia
Mec1o C1pana HDI
Monaco
Montenegro
Nauru
Palau
Puerto Rico
San Marino
Serbia
Somalia
Tuvalu
Vatican City
Hcrounnx: United Nations Development Programme'sHuman Development Report 2006
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 5. HHCTHTYHHOHAALHLE TEOPHH CTAHOBAEHHR PLHOHHOH 3KOHOMHKH B
TPETLEM MHPE.
Omax xapaxrepncrnxa nncrnrynnonantnoro noxoa. Coepxanne n ocnonnte nanpannennx.
Bnnxnne paor A. Tonn. Konnennnx pasnnrnx nnnnnnsann. Bocrount ecnornsm K.-
A. Bnrr]orenx. Cpannnrentnoe nsyuenne rorannrapno nnacrn. Ocnonnte npnunnt,
npenxrcrnymmne pasnnrnm ptnouno +xonomnxn na Bocroxe.
Hepnt ontr +xonomnuecxo n nonnrnuecxo emoxparnn. Cranonnenne uacrno
cocrnennocrn. Ocnont pannonantnoro neennx xosxcrna.
Pont enponecxoro cpenenexontx. 3nonmnnx nncrnryron, naronpnxrntx nx xomepnnn.
Kax 3ana cran orartm. Pont nporecranrcxo +rnxn. Honnrnuecxax +xonomnx xax ]nnoco]nx
xosxcrna.
Hncrnrynnonantnte reopnn cranonnennx ptnouno +xonomnxn.
Teopnx cranonnennx ptnouno +xonomnxn I. Mmpanx. Moent yonnernopennx asontx
nyx. Konnennnn uenoneuecxoro xannrana n ocoennocrn nx npnmenennx n "rpertem mnpe".
96
3nauenne n orpannuennocrt nncrnrynnonantnoro noxoa. Kpnrnxa penenron I. Mmpanx n
+xonomnuecxo nnreparype. Ocnonnte nanpannennx pasnnrnx nncrnrynnonannsma nocne
"Asnarcxo pamt". Pont nncrnrynnonannsma n cranonnennn reopnn pasnnnammnxcx crpan.
Hpenoctnxn n ocoennocrn cranonnennx ptnouno +xonomnxn na nepn]epnn mnpono
nnnnnnsannn. Connantno-+xonomnuecxax crpyxrypa oxononnantntx omecrn. noxxax mnccnx
xannrannsma n xononnxx. Ocoennocrn nponecca rax nastnaemoro nepnonauantnoro naxonnennx
xannrana. Acnnxponnoe ntspenanne npenoctnox xannrannsma. Mnoroyxnanocrt conpemenno
connantno-+xonomnuecxo crpyxrypt.
Kpnrepnn omnocrn pasnnnammnxcx crpan. Hepannomepnocrt pasnnrnx n n]]epennnannx
nepn]epnn mnponoro xosxcrna. Knaccn]nxannx pasnnnammnxcx crpan.
3xonomnuecxn ananns pocra: xannran, rpy, rexnonornx. Hcropnuecxn ontr:
xapaxrepncrnxn +xonomnuecxoro pocra no C. Kysneny. Orpannuennax npnmennmocrt ncropnuecxoro
ontra: pasnnunx n craprontx ycnonnxx.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Mmpauo I. Conpemennte nponemt rpertero mnpa". M., Hporpecc, 1972. In.12. C.407-437.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 3.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 3.
Poseuepe H., Bupeuu B.E. Kax 3ana cran orartm. Honocnnpcx, 1995. C.120-149.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Cuaeum B.H. Hemapxcncrcxax nonnr+xonomnx... In.3. C.75-124.
Hess P., Ross C. Economic Development Ch.5. P.117-153.
Ingham P., Ross C. Economic and Development. L. etc., 1995. Ch.3. P.67-100.
3AHRTHE 6. HEOHHCTHTYHHOHAALHLE TEOPHH CTAHOBAEHHR PLHOHHOH 3KOHOMHKH.
Heonncrnrynnonantnte xonnennnn n nx nnnxnne na +xonomnxy pasnnrnx. Konnennnx
3 e Coro. Pont nnenerantntx nnon exrentnocrn n cranonnennn ptnouno +xonomnxn. Ananns
nnenerantnoro xnnnmnoro crponrentcrna, nnenerantno ropronnn n nnenerantnoro rpancnopra.
Hsepxxn saxononocnymannx n nena nnenerantnocrn.
3 e Coro o xopomnx n nnoxnx saxonax. 3axon xax omecrnennt xannran. Koncrnrynnonnax
+xonomnxa n ee pont n cranonnennn ptnxa. Bsner n ynaox mepxanrnnnsma. 3nauenne ontra
,rpertero mnpa" nx conpemenno Poccnn.
3araxa xannrana no e Coro. Houemy xannrannsm ropxecrnyer na 3anae n repnnr
nopaxenne no ncem ocrantnom mnpe. Hxrt saraox xannrana. 3]]exrt uacrno cocrnennocrn.
3atrte ypoxn CBA. Hpanonte n nonnrnuecxne saaun no e Coro.
3nauenne n orpannuennocrt nncrnrynnonantno reopnn n +xonomnuecxo nonnrnxn.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 3.
Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998. Ch. 3. P. 47-64
e Como 3. 3araxa xannrana. Houemy xannrannsm ropxecrnyer na 3anae n repnnr
nopaxenne no ncem ocrantnom mnpe. M., 3AO "Onnmn-Fnsnec", 2001
e Como 3. Hno nyrt. Hennnmax penonmnnx n rpertem mnpe". M.: Catallaxy, 1995.
In.1,7,8. C.38-52,248-318.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Duflo E. Schooling and Labour Market Consequences of School Construction in Indonesia:
Evidence from and Unusual Policy Experiments. Mimeo Department Of Economics. MIT. 1999.
Miguel E. Ethnic Diversity and School Funding in Kenya. Mimeo Department of Economics,
Harvard. 1999.
97
Bonpocm nn ocyaennn
1. Hpnunnt pocra nonynxpnocrn nncrnrynnonannsma n "rpertem mnpe" no nropo nononnne
20-ro nexa? Crapt n nont nncrnrynnonannnsm: enncrno n pasnnunx?
2. Hncrnrynnonantnte reopnn cranonnennx ptnouno +xonomnxn, nx ornnunx or
neoxnaccnuecxnx n xencnancxnx reopn. Pont nncrnrynnonannsma n cranonnennn
reopnn pasnnnammnxcx crpan.
3. Konnennnx "asnarcxo pamt" I. Mmpanx. uro raxoe "asnarcxne nennocrn"? H nouemy
nm raxoe ontmoe nnnmanne yenxer I. Mmpant?
4. Hpnunnt pacnpocrpanennx neonornn nnannponannx n rpertem mnpe? uem ornnuaercx
nnannponanne n rpertem mnpe or nnannponannx n pasnnrtx crpanax n crpanax c
xomanno +xonomnxo?
5. Teopnx n npaxrnxa "connannsma" n ocnoonnmnxcx crpanax.
6. Hponema sanxrocrn n "rpertem mnpe": ecrnnrentnax n mnnmax. Kaxona nosnrnnnax
nporpamma I. Mmpanx? Vanoct nn ee peannsonart nnn ner? Oocnyer cno orner.
7. Heonncrnrynnonantnte reopnn n nx nnnxnne na +xonomnxy pasnnrnx. Kaxont npnunnt
nepasnnrocrn npan cocrnennocrn n "rpertem mnpe"?
8. Konnennnx 3. e Coro. Pont nenerantntx nnon exrentnocrn n cranonnennn ptnouno
+xonomnxn. Omee n ocoennoe n pasnnrne posnnuno ropronnn, xnnnmnoro
crponrentcrna n omecrnennoro rpancnopra n Hepy?
9. Hsepxxn saxononocnymannx n nena nnenerantnocrn. Kaxont nyrn nx coxpamennx?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
92. Cornacno noxoy Teoopa Byntna, pasnnrne paccmarpnnaercx rontxo xax nontmenne remnon
+xonomnuecxoro pocra.(HET)
a Hem
93. Mmpant yrnepxan, uro ncnontsonanne sanantx meroon +xonomnuecxoro pasnnrnx npnnonr
x pasnnrnm +xonomnxn anxnannoro rnna n crpanax rpertero mnpa.(A)
a Hem
94. Ho mnennm Mmpanx, neant moepnnsannn moryr trt npnnxrt n noepxant n asnarcxnx
crpanax nesanncnmo or nx nannonanncrnuecxo nanpannennocrn.(HET)
a Hem
95. Ho mnennm Mmpanx, rnanno npnunno cnaopasnnrocrn crpan rpertero mnpa xnnxercx
neocrarox nnocrpannoro xannrana.
96. B rpertem mnpe, n ornnune or 3anaa, remnt pocra ropocxoro nacenennx n nepno
rpannnonno ypannsannn snaunrentno onepexann remnt pocra uncna sanxrtx n
npomtmnennocrn.(A)
a Hem
97. e Coro yrnexan, uro n renenom cexrope +xonomnxn Hepy rocnocrnyer nacnnne,
couerammeecx c nonntm orcyrcrnnem xaxnx nno npan npenpnnnmarene.(HET)
a Hem
98. Ho mnennm e Coro, rontxo nonnrnuecxne naprnn nesanncnmo or nonnrnuecxo opnenrannn
cnocont npornnocroxrt +xcnancnn rocyapcrnenno exrentnocrn.(HET)
a Hem
99. Pasnnrne, no mnennm I. Mmpanx,nontmenne crenenn yonnernopennx ocnonntx
norpenocre ncex unenon omecrna.
a Hem
98
100. Pocr es pasnnrnx nenosmoxen.
a Hem
101. K. Bnr]orent cunran, uro npnponte ycnonnx onpeenxmr rnn connantno crparn]nxannn, a
on, n cnom ouepet, ]opmy rocyapcrna.
a Hem
102. Cornacno xonnennnn asnarcxo pamt I. Mmpanx, orcyrcrnne cymecrnenno pe]opmannn
rocnocrnymmnx n Asnn pennrn sarpynxno pe]opmannm.
a Hem
103. Cornacno reopnn I. Mmpanx +xonomnuecxnm pocrom xnnxercx pasnnrne, xoropoe
conponoxaercx ynyumennem nonoxennx ontmnncrna nacenennx.
a Hem
104. B reopnn nnenerantno +xonomnxn 3pnano e Coro:
a) Pocr renenoro cexropa n Hepy ntstnaer coxpamenne nerantnoro cexropa.
a Hem
) Fypxyasnte penonmnnn paccmarpnnamrcx xax noea nneneranon na mepxanrnnncrcxnm
mpoxparnuecxnm xannrannsmom.
a Hem
n) Hepy omecrnennoe ycrpocrno +rannrapno.
a Hem
105. Mepxanrnnnsm n nporecranrcxax +rnxa xnnxmrcx, cornacno xonnennnn 3. e Coro,
pannosnauntmn ]axropamn renesnca xannrannsma
a Hem
106. Cpen naypearon Hoenencxo npemnn no +xonomnxe ner nn onoro npecrannrenx
nncrnrynnonannsma.
a Hem
107. "Bnenerantnte nocenennx, ptnxn, npomtmnennte macrepcxne ocrannxmr nneuarnenne
neocrpoennocrn. oma ne sanepment, crponrentnte marepnant cnanent na rporyapax,
oopyonanne neyxomnnexronano". nnxercx nn +ro, no mnennm e Coro, cnecrnnem npoxenno
nenn nepyannen?
a Hem
108. Pasnnrne, n xonnennnn 3pnano e Coro, nonnmaercx xax cosanne nncrnrynnonantntx
ycnonn nx cnoonoro npenpnnnmarentcrna.
a Hem
109. He]opmantnte orpannuennx onpeenxmrcx xyntrypo
a Hem
110. Otuan, rpannnn xnnxmrcx uacrtm xyntrypt
a Hem
111. Mexy yponnem connantno-+xonomnuecxoro pasnnrnx crpan rpertero mnpa n macmraamn
pasnnrnx ne]opmantnoro cexropa +xonomnxn cymecrnyer npxmo nponopnnonantnax sanncnmocrt
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Hena o1ne1a 4 anna.)
112. B 1- nononnne 1990-x rr. cpen panxan-pe]opmaropon rocnocrnonano mnenne, uro
xpnmnnannsannx +xonomnxn nensexnt, x coxanennm, xomnonenr renesnca ypxyasnoro
npenpnnnmarentcrna. 3ro mnenne ocnonano na rpaxronxe npenpnnnmarentcrna, npenoxennoro
a) K Mapxcom; n) H. Bymnerepom;
) M. Benenom; r) x. K. I+nperom.
99
113. Hpenoctnxam ]opmnponannx ptnouno +xonomnxn cnococrnonann cneymmne
nononneennx:
a) nonax sannct n yxranrepnn;
) +xonomnuecxne oennennx, ne ocnonannte na pocrnenntx cnxsxx;
n) nporecranrcxax +rnxa;
r) nepno nce nepeuncnennoe.
114. Paort Hporecranrcxax +rnxa n yx xannrannsma n Tpn uncrtx rnna nernrnmnoro
npannennx npnnanexar:
a) K.A. Bnrr]orenm
) H..Cmencepy
n) M. Beepy
r) T. Hapconcy
115. Hnexc pasnnrnx uenonexa tn paspaoran:
a) xencnannamn
) neoxnaccnxamn
n) nncrnrynnonanncramn
r) nce npenoxennte napnanrt ornera nenepnt.
116. Konnennnm asnarcxo pamt samnman:
a) I. Mmpant
) T. Byntn
n) 3. e Coro
r) A. Tonn
117. Hnannponanne n rpertem mnpe, no mnennm I. Mmpanx, nocnr:
a) nparmarnuecxn xapaxrep;
) nporpammnt xapaxrep;
n) +rannrapnt xapaxrep;
r) nepno nce nepeuncnennoe.
118. Ho mnennm I. Mmpanx, napaoxc neocrarxa paoue cnnt n ycnonnxx ee nstrxa n crpanax
rpertero mnpa moxno oxcnnrt:
a) nentm paounx;
) pacono nenonnonennocrtm;
n) nnsxnm yponnem xnsnn;
r) xapxnm xnnmarom.
119. Kax ntrnxnr xpnnax C. Kysnena, noxastnammax nsanmocnxst mexy nennunno
xo+]]nnnenron xnnn (no neprnxann) n yponnem connantno-+xonomnuecxoro pasnnrnx omecrna
(no ropnsonrann)?
a) ) n) r)
120. Inannoe coepxanne nponecca rax nastnaemoro nepnonauantnoro naxonnennx xannrana - +ro:
a) naxonnenne enexntx cpecrn nx ypxyasnoro npenpnnnmarentcrna;
) orenenne nenocpecrnenntx nponsnonrene or cpecrn nponsnocrna n xnsnenntx
cpecrn;
n) ycnnenne ronapnsannn +xonomnxn;
r) orpanenne xononn enponecxnmn epxanamn.
121. K neonncrnrynnonantno mxone moxno ornecrn raxym nnexy yuentx, xax
a) Xappo, omap, Xancen;
) Vnntxmcon, Koys, Hopr;
n) upnman, Xaex, Mentrnep;
r) Benen, Mnruen, Kommonc.
122. Hpn paccmorpennn nnenerantntx ]opm nsneca n Hepy, 3pnano e Coro paccmarpnnan
cneymmne ]opmt nsneca:
a) Omecrnennt rpancnopr.
) Xnnnmnoe crponrentcrno.
n) Topronnx.
r) Bce ntmenepeuncnennte.
100
123. uro ns nnxe nepeuncnennoro ne xnnxercx mepo nx npnnnxennx npanono cncremt x
ecrnnrentnocrn, cornacno e Coro?
a) Vcnnenne saxonoarentno n amnnncrparnnno ornercrnennocrn nenrpantntx
npannrentcrn.
) Onrnmnsannx ]ynxnnonnponannx npanontx nncrnryron.
n) Hynnxannx saxononpoexron nx nx cnoonoro ocyxennx.
r) Ananns saxononpoexron n repmnnax nsepxxn-ntrot.
124. Hpn paccmorpennn +xonomnuecxoro pasnnrnx n xonrexcre connantnoro nepanencrna Mmpant
oraer npenourenne cneymmemy
a) Vnennuenne oxoon orartx n nontmenne narococroxnnx entx.
) Coxpamennx oxoon orartx n nontmenne oxoon entx.
n) Heynennuenne narococroxnnx orartx n neymentmenne oxoon entx.
r) Heynennuenne oxoon orartx n nontmenne narococroxnnx entx.
125. uro nonnman Mmpant no repmnnom pasnnrne:
a) Vnennuenne remnon +xonomnuecxoro omecrna.
) Hontmenne crenenn yonnernopennx ocnonntx norpenocre ncex unenon omecrna.
n) Coxpamenne connantnoro nepanencrna.
r) Vnennuenne nnnecrnnn n uenoneuecxn xannran n nnxnnannx enocrn.
126. Kaxo cmtcn nxnatnan Byntn n nonxrne nncrnryr npn oocnonannn nepnoouepenocrn
nncrnrynnonantntx nsmenenn:
a) enexno-xpenrnte ornomennx.
) Hpana cocrnennocrn.
n) uopmt uenoneuecxoro xannrana.
r) Bce ntmenepeuncnennoe nepno.
127. Kaxnm opasom, no mnennm Mmpanx, moxno crnmynnponart onee nnrencnnnt n
nponsnonrentnt rpy:
a) Hpeocrannennem nacenennm npoonontcrnnx.
) Cosannem ycnonn nx nontmennx xnann]nxannn rpya.
n) Hpeocrannennem onee conepmenntx cpecrn nponsnocrna.
r) Cosannem cncremt enexnoro noompennx.
128. Kaxym c]epy nnenerantno exrentnocrn HE paccmarpnnan e Coro?
a) Iopocxo rpancnopr;
) Xnnnmnoe crponrentcrno;
n) Topronnm napxornxamn;
r) Topronnm npoyxramn nnrannx.
129. C rouxn spennx 3. e Coro nenerantnt cexrop n crpanax rpertero mnpa:
a) cnococrnonan pemennm ropocxnx nponem;
) ]opmnponancx n ocnonnom ns-sa nenexecrna ropocxnx xnrene;
n) tn nesnaunrentntm;
r) nce ornert ne nepnt.
130. 3. e Coro ntenxer cneymmne nnt nenerantno ropronnn:
a) ynnunym n nonontnym;
) ynnunym n ptnounym;
n) ropocxym n ptnounym;
r) ropocxym n nonontnym.
131. Ho mnennm 3. e Coro, rnannax saaua npannrentcrna +ro:
a) nepepacnpeenenne nmemmnxcx oxoon;
) cosanne nonoro orarcrna;
n) ynennuenne nent nnenerantnocrn;
r) nce ornert nepnt.
132. K uemy n xoneunom nrore npnnonr pocr renenoro cexropa n "nopounom xpyre nnenerantnocrn"
e Coro?
101
a) K ynennuennm nanoron na nerantnym exrentnocrt;
) K cnnxennm oxoon mxera crpant;
n) K naennm +]]exrnnnocrn renenoro cexropa;
r) K cmene nonnrnuecxoro pexnma.
133. Kaxym mepy (n uncne npounx) npenaran npnnxrt e Coro nx nnxnnannn npenxrcrnn,
memammnx nnrerpannn nerantnoro n renenoro cexropon, cosannx enno npanono n
+xonomnuecxo cncremt, ncxnmuamme ncxpnmnnannm?
a) Vcnnenne nenrpannsannn nnacrn;
) Vnpomenne (onrnmnsannm) ]ynxnnonnponannx npanontx nncrnryron;
n) Cnnxenne nanoron na nerantnym exrentnocrt;
r) Vxecrouenne nonnnecxoro xonrponx.
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
134. B uem ocoennocrn nncrnrynnonantnoro noxoa x anannsy +xonomnxn pasnnnammnxcx crpan?
B uem ero ocronncrna n neocrarxn no cpannennm c xencnancxnm n neoxnaccnuecxnm
noxoamn?
Ho cpannennm c neonncrnrynnonantntm? Oocnyre cno orner.
Kparxo oxapaxrepnsyre meroonornuecxne npenoctnxn nncrnrynnonantntx xonnennn
pasnnrnx.
135. Kax yxasan eme nsnecrnt amepnxancxn +xonomncr K. Honantn, ecrt na pasntx rnna
omecrnennoro pasenennx rpya: ptnount ronapoomen n nnycrpnantnom omecrne n
pencrpnyrnnnt npoyxroomen n onnycrpnantntx omecrnax. Hepeuncnnre ocnonnte
pasnnunx mexy +rnmn nymx nnamn pasenennx rpya.
136. Oxapaxrepnsyre ocnonnte nanpannennx xpnrnxn Iynnapom Mmpanem xencnancxoro n
neoxnaccnuecxoro noxoa x anannsy pasnnnammnxcx crpan.
I. Mmpant pesxo xpnrnxonan sanante noxot x anannsy rpertero mnpa. Kaxont
meroonornuecxne ncroxn +ro xpnrnxn n n uem saxnmuannct ero nanonee cnntnte
aprymenrt? uro I. Mmpant npenaraer nsamen?
B uem, no mnennm I. Mmpanx, saxnmuaercx orcyrcrnne peantnoro xonrpaxra mexy
emoxparnuecxnmn n anropnrapntmn pexnmamn n crpanax rpertero mnpa.
B uem saxnmuaercx rnannoe pasnnune mexy I. Mmpanem n C. Kysnesom n noxoe x
renesncy xannrannsma?
137. B uem ocronncrna n neocrarxn, no mnennm I. Mmpanx, nnannponannx n perynnponannx n
rpertem mnpe?
B uem, no mnennm I. Mmpanx, ocoennocrn nnannponannx n asnarcxnx n enponecxnx
crpanax?
Kaxne neocrarxn nnannponannx n crpanax "rpertero mnpa" ormeuaer I. Mmpant?
Kaxne ]opmt oneparnnnoro perynnponannx uacrnoro cexropa on ntenxer?
138. Kparxo oxapaxrepnsyre ocnonnte nen "asnarcxo pamt" I. Mmpanx. uro nonoro nnec I.
Mmpant n +xonomnxy pasnnrnx?
B uem I. Mmpant nnen "Asnarcxym pamy"? Kro n ne yuacrnonan n nouemy?
Houemy I. Mmpant cunraer nenrpantno ]nrypo Asnarcxo pamt nnrennnrennnm?
B uem ocoennocrt noxoa I. Mmpanx x reopnxm pocra?
Ho xaxnm npnunnam, no mnennm I. Mmpanx, na Bocroxe orcyrcrnymr ceptesnte
crnmynt nontmart nponsnonrentnocrt n conepmencrnonart nponsnocrnennte
nponecct y npenpnnnmarene Bocroxa?
Kaxona nosnrnnnax nporpamma I. Mmpanx?
139. Houemy nnenerantnt cexrop n Hepy oxasancx onee +]]exrnnntm n cpannennn c nerantntm?
Kaxne ocnonnte npnunnt, no mnennm 3. e Coro, ronxamr nme na nenerantnym
exrentnocrt?
102
xaxont rpancaxnnonnte nsepxxn nerantno n nnenerantno exrentnocrn?
n uem ocronncrno n n uem neocrarxn ypnoro pasnnrnx nnenerantnoro cexropa?
xaxne pyrne, xpome nepeuncnenntx e Coro, c]ept nnenerantno exrentnocrn
rnnnunt nx pasnnnammnxcx crpan?
Bcera nn cymecrnonanne nenerantnoro cexropa nmeer rontxo orpnnarentnte
nocnecrnnx nx omecrna (no e Coro). Oocnyre cno orner.
140. Oxapaxrepnsyre nopount xpyr nnenerantnocrn n ero nocnecrnnx:
a) uro raxoe nopount xpyr nnenerantnocrn n nouemy on nosnnxaer?
) xaxont nocnecrnnx nopounoro xpyra nnenerantnocrn, ntrexammne ns ynennuennx
nanoron na nerantnym exrentnocrt?
n) moxno nn paccmarpnnart nopount xpyr nnenerantnocrn xax cnoeopasnym
nncrnrynnonantnym nonymxy? Ecnn a, ro n uem ee ocoennocrt? Ecnn ner ro nouemy?
141. Hacxontxo ynnnepcantna xonnennnx 3pnano e Coro? Orpaxaer nn ona rontxo
narnnoamepnxancxym cnenn]nxy nnn npnmennma n x pyrnm crpanam?
a) npnmennma nn xonnennnx e Coro x anannsy nepexontx +xonomnx Bocrouno
Enpont? Ecnn npnmennma, ro n xaxo mepe? Ecnn ne npnmennma, ro nouemy?
) ecnn npnmennma ne xo ncem crpanam, ro xax nt ymaere, x xaxnm crpanam ontme, x
xaxnm mentme?
n) nacxontxo nonesnt nccneonannx e Coro nx conpemenno +xonomnxn Poccnn?
r) xaxne npaxrnuecxne ntnot moxno ns nnx cenart?
Cpannnre rpancaxnnonnte nsepxxn nerantno n nenerantno +xonomnxn. Hpn xaxnx
ycnonnxx nosmoxna +]]exrnnnax nerannsannx nenerantntx nncrnryron?
103
IAABA 4. HCKYCCHR O BHEmHHX mAKTOPAX
IEHE3HCA PLHOHHOH 3KOHOMHKH
(nxna nenmx panxanon)
4.1. H1orn anannsa saxpm1on +xonounxn
Hsyuenne xencnancxnx, neoxnaccnuecxnx n nncrnrynnonantntx moene noxasano
oprannuecxym nsanmocnxst ]axropon, npenxrcrnymmnx +xonomnuecxomy pasnnrnm. B npetymnx
crartxx mt orpannunnannct, rnanntm opasom (xorx n ne ncxnmunrentno), ]axropamn nnyrpennero
pasnnrnx crpan, nepexoxmnx x ptnouno +xonomnxe. Onaxo n ycnonnxx conpemennoro mnpa,
nenosmoxno acrparnponartcx or nnemnnx ]axropon pasnnrnx. Onn nrpamr ontmym (a nx
pasnnnammnxcx crpan nepexo pemammym) pont n conpemennom nsanmocnxsannom mnpe.
3ro narnxno nnno, ecnn npoanannsnponart nonymxn pasnnrnx (cm. pnc. 4-1)
79
. Hnsxn
yponent nponsnonrentnocrn rpya, c ono cropont, npeonpeenxer nentcoxn yponent oxoon,
a c pyro cropont, xnnxercx ero cnecrnnem. On n snaunrentno mepe npeonpeenen orcrano
cncremo omero n npo]eccnonantnoro opasonannx, xoropax n cnom ouepet ne moxer pasnnnartcx
ns-sa nnsxoro yponnx oxoon n r.. Baxno, uro xaxt ns nnmnrnpymmnx ]axropon xnnxercx
cnecrnnem n npenoctnxo ne onoro, a nenoro pxa pyrnx orpannuenn.
Hnsxnn yponent
nponsnon1entnoc1n
1pya
Hnsxnn
yponent
oxoon
O1c1anoc1t
cnc1eum omero n
npoqeccnonantnoro
opasonannn
Benoc1t
Meaynaponan
nsonnnnn
Puc. 4-1. Boeyuuu paseumua.
Oparnm nnnmanne nnmt na ro, uro nce +rn ]axropt npenxrcrnymr nxoxennm
pasnnnammnxcx crpan n xauecrne pannonpanntx naprnepon n conpemennoe mnponoe coomecrno.
Fonee roro, onn xnnxmrcx npnunno mexynapono nsonxnnn n ycnnennx yannsma ne rontxo
nnyrpn crpant, no n na mexynapono apene.
Kencnancxn noxo x nponemam pocra oxasancx orpannuenntm noromy, uro axnenrnponan
nnnmanne nnmt na nonpocax +]]exrnnnoro ncnontsonannx pecypcon n rexnonornn. Kpnrnxa
xencnannen co cropont neoxnaccnxon narnxno noxasana, uro npeoonenne orcranocrn ne cnonrcx
rontxo x nponemam pocra, a nxnmuaer n cex onee mnpoxn cnexrp nponem pasnnrnx. 3acnyro
neoxnaccnxon tno crpemnenne noxasart, uro pasnnrne ecrt ononpemennt nponecc pocra n
cymecrnenntx conyrcrnymmnx nsmenenn, cnococrnymmnx npenpamennm onoro xauecrna
(rpannnonnax +xonomnxa) n pyroe (conpemennax +xonomnxa). H naxno nouepxnyrt, uro +ro
79
Hex nsopaxennx nonymex pasnnrnx n nne nsanmocnxsannoro naopa nopountx xpyron npnnanexnr R. Chambers,
Rural development: putting the last first. 1983. P. 112. Onaxo mt ne moxem cornacnrtcx c npenoxenntm nm naopom
nsanmocnxsanntx ]axropon (raxnmn xax: ]nsnuecxax cnaocrt, pannmocrt, nemomnocrt n r..)
104
pasnnrne ycxopxercx, xora cosana xonxypenrnax cpea, crnmynnpymmax pasnnrne nnyrpennnx
ptnxon.
Onaxo neoxnaccnxam, xax n xencnannam, tn npncym ror neocrarox, uro onn tnn ne
cnocont ocosnart oprannuecxym nenpnmennmocrt x "rpertemy mnpy" peann pasnnroro omecrna
(n coornercrnymmero nonxrnnoro annapara) n cxnonnt ocymecrnnxrt npxmym npoexnnm
ncropnuecxoro ontra +nonmnnn enponecxnx crpan na cnryannm, cnoxnnmymcx n "rpertem mnpe".
Hncrnrynnonanncrt nomnn antme. Hx nccneonannx noxasann, uro pasnnrne nxnmuaer n
cex ne rontxo +xonomnuecxym nocncremy, no n mnpoxn cnexrp ne+xonomnuecxnx nepemenntx,
nxnmuax ]opmantnte n ne]opmantnte nncrnryrt, xyntrypy n ncm cncremy nennocre, es xoropo
nonnonennoe pasnnrne nenosmoxno (cm. pnc. 4-2).
Pecypcm
(Hponsnocrnennte
]axropt)
Texnonornn
(Hponsnocrnennax
]ynxnnx)
Kynt1ypa
(Cncrema nennocre)
Hnc1n1y1m
(Hpannna)
3xonomnuecxax
nocncrema
Kyntrypno
nncrnrynnonantnax
nocncrema
Cnc1eua neoxonuan nn +xonounuecxoro pasnn1nn
Puc. 4-2. Bsau+oceasauuoe paseumue e couuauouo cucme+e
Hcmo:uur: Hayami Y. Development Economics From the poverty to wealth of nations. Oxford. 1997. C. 11.
B nenrpe nx nnnmannx oxasannct ne rontxo nponemt pocra ymenoro oxoa, no n
ycrpanenne aconmrnoro n ornocnrentnoro onnmannx, coxpamenne nepanencrna, ynennuenne
sanxrocrn n pocr xauecrna rpyontx pecypcon n uenoneuecxoro xannrana n nenom. uopmnponanne
uenoneuecxoro xannrana npenonaraer ne rontxo oecneuenne ocnonntx norpenocre (ercxoe
nnranne, nauantnoe n cpenee opasonanne, mennnncxoe oecneuenne n r..), no n nosmoxnocrn
antnemero nontmennx xnann]nxannn, nxnmuax ntcmee opasonanne n pasnnunte ]opmt
nepenororonxn xapon. Taxnm opasom, onn ocymecrnnnn ntxo sa pamxn conpemenno
+xonomnuecxo reopnn economics. uaxrnuecxn, naroapx nx ycnnnxm crano ouennno, uro
+xonomnuecxoe pasnnrne nenosmoxno es rnyoxnx nsmenenn nce cncremt +xonomnuecxnx
nncrnryron, connantntx n nonnrnuecxnx ornomenn. Ho+romy cama xareropnx "+xonomnxa
pasnnrnx" oxasanact onee mnpoxnm nonxrnem, oxnartnammnm ne rontxo nonpoct rpannnonno
+xonomnuecxo nayxn, no n mnpoxn xpyr nponem, nxnmuammn connantnte, nncrnrynnonantnte
n nonnrnuecxne npeopasonannx, neoxonmte nx oecneuennx ycrounnoro pocra na nepn]epnn
xannranncrnuecxoro mnpa n xauecrnennoro ynyumennx ycnonn xnsnn mnpoxnx cnoen nacenennx
crpan Asnn, A]pnxn, Harnncxo Amepnxn (noneenne xoroptx, samernm n cxoxax, ne
yxnatnaercx n pamxn rpannnonno reopnn c ee npnnnnnamn nnnnnyannsma, pannonannsma,
nonno nn]opmnponannocrn n +]]exrnnnocrn ptnxon).
Ptnounax +xonomnxa npeonpeenxer panencrno nosmoxnocre, a ornmt ne panencrno
pesyntraron. Ona onnpaercx na cnooy ntopa, onaxo raxax cnooa nosmoxna nnmt ram n rora,
re n xora oecneuent +nemenrapnte ycnonnx cymecrnonannx n yonnernopent ocnonnte
norpenocrn nnunocrn. B ycnonnxx pasnnnammnxcx crpan, cymecrnyer nnsxn yponent xnsnn,
nnsxax nponsnonrentnocrt ncex ]axropon nponsnocrna, ntcoxne remnt pocra nacenennx n
nounnennoe nonoxenne n cncreme mexynapontx +xonomnuecxnx ornomenn.
Taxnm opasom, nncrnrynnonanncrt yunn ontr n neoxnaccnxon, n xencnannen. Onn
nonenn cnoeopasnt asnc no nx nporpammt. uopmnponanne uenoneuecxoro xannrana (sa
xoropt paronann nncrnrynnonanncrt) crano ocnono nx pasnnrnx xonxypenrntx nnyrpennnx
ptnxon (uro cocrannxno "xonex" neoxnaccnxn), xoropte npeonpeenxmr, n cnom ouepet,
105
cranntnym maxpo+xonomnxy (tnmym n nenrpe nnnmannx xencnancrna). Koneuno, nce +rn
]axropt nsanmocnxsant n ncntrtnamr ne rontxo npxmoe, no n oparnoe nnnxnne (cm. pnc. 4-3).
Fonee roro, onn naxoxrcx no nnnxnnem mnponoro coomecrna n npexe ncero mexynapono
ropronnn n nepememennx ]axropon nponsnocrna ns crant n crpany.
Onaxo raxoe nnnxnne ornmt ne ncera npnnocnr ntnrptm xax noxasano na cxeme
nsopaxenno X+ccom n Poccom. B xaxo mepe ropronnx n nepememenne ]axropon ecrnnrentno
naronpnxrno, nao eme pasopartcx.
Bcera nn mexynaponax ropronnx cnococrnyer pasnnrnm? Coxpamaer nn ona pasptn
mexy pasnnrtmn crpanamn n pasnnnammnmncx nnn naoopor cnococrnyer ero yrnynennm? Kax
ona nnnxer na pemenne nnyrpennnx nponem: npeoonennm yannsma, coxpamennm nnmert n
nepanencrna? H nnnxer nn noome? Hnn moxer trt ona noome ne orneuaer nnrepecam n uaxnnxm
cnaopasnnrtx crpan, a nnmt cnococrnyer ycnnennm nx sanncnmocrn or pasnnrtx? Kax cneyer
necrn cex crpanam "rpertero mnpa": napamnnart nn +xcnopr neopaoranntx ronapon (xoropte
cocrannxmr rpannnonnte crartn +xcnopra n n nponsnocrne xoroptx mnorne pasnnnammnecx
crpant onaamr cpannnrentntmn npenmymecrnamn), nnn pasnnnart crparernm
nmnoprasamemennx, orropaxnnaxct or nnemnero mnpa?
Cneyer nn noompxrt nnocrpannte nnnecrnnnn n xaxono nosecrnne +xonomnuecxo
nomomn orartx crpan? Cnococrnyer nn ona ymentmennm nnn pocry saonxennocrn "rpertero
mnpa"? H noome, ymentmaercx nnn nospacraer sanncnmocrt nepn]epnn or nenrpon mnponoro
xannrannsma? Bnonne nonxrno, uro +rn nonpoct ne xnnxmrcx nnemnnmn nx nonnmannx +xonomxn
pasnnrnx n pemennx rex mnorouncnenntx nponem, xoropte croxr nepe pasnnnammnmncx
crpanamn. Ho+romy pont nnemnnx ]axropon yer npemerom anannsa anno n cneymme crartn.
CTABHALHAR MAKPO3KOHOMHKA
- Hcnontsonanne rpamorno ]ncxantno n monerapno
nonnrnxn
Fnaronpnxrnax
maxpo+xonomnuecxax
cpea nx
+xonomnuecxoro pocra
Ptnounte nent
xax cnrnan nx
pacnpeenennx
pecypcon
KOHKYPEHTHLE BHYTPEHHHE PLHKH
- Cranntnoe omecrno (establishment) n cncrema
npnnyxennx (enforcement) nx +xonomnuecxnx n
mpnnuecxnx npannn
- onepne mexy uacrntmn npenpnxrnxmn n
ptnount mexannsm
- Hoepxxa xonxypennnn
- Oecneuenne nn]pacrpyxrypt
- Oecneuenne omecrnenntmn naramn
Oraua or nnnecrnnn
n uenoneuecxn
xannran
Vnennuenne nponsno-
nrentnocrn rpya n
npenpnnnmarentcrno
mOPMHPOBAHHE HEAOBEHECKOIO KAHHTAAA
- Oecneuenne ocnonntx norpenocre, nxnmuax
nauantnoe opasonanne n mennnncxoe oecneuenne,
ercxoe nnranne n nnannponanne cemtn
- Oecneuenne nosmoxnocrn nonyuennm ntcmero
opasonannx
MEYHAPOHAR HHTEPIPAHHR
- Pacmnpenne mexynapono
ropronnn, nnnecrnnnonnte n
rexnonornuecxne rpanc]eprt
Btnrptmn or ropronnn n
nepememennx ]axropon
nponsnocrna
Puc. 4-3. Cocmaeuamuue uaeonpuamuo pmuouuo (market-friendly) cmpameeuu paseumua
Hcmo:uur: Hess P., Ross C. Economic Development: Theories, Evidence and Policies. Philadelphia etc., 1997. P.525 .
106
Cnauana mt paccmorpnm ncxyccnm o ponn omena n xannrana n cranonnennn ptnouno
+xonomnxn, a sarem ncxyccnm mexy ]pnrpeepamn n nporexnnonncramn. nx roro, urot nonxrt
xapaxrep conpemenno nonemnxn, nam neoxonmo xorx t xparxo onncart neoxnaccnuecxym
reopnm cpannnrentntx npenmymecrn, noromy uro na nee onnpannct nnn or nee orranxnnannct
nourn nce yuacrnnxn ncxyccnn.
4.2. O1xpm1an +xonounxa: neoxnaccnuecxan 1eopnn cpannn1entnmx
npenuymec1n
Hsyuenne nnemne ropronnn - crapemn pasen nonnrnuecxo +xonomnn. Ero
nosnnxnonenne ornocnrtcx x +noxe mepxanrnnnsma XVI XVIII nn. Onaxo n ror nepno cunranoct,
uro nepeonte crpant, onxnt ontme ntnosnrt, uem nnosnrt, r.e. nmert nonoxnrentnt
ropront n nnarexnt ananc, canto xoroporo noxptnaercx naropontmn merannamn n
nnocrpanno nanmro. B nsnecrno mepe mepxanrnnncrcxax reopnx cnyxnna ocnono
anraronncrnuecxnx ornomenn mexy crpanamn, nocxontxy n raxo rpaxronxe ropronnn onn
crpant tnn noenrenxmn, a pyrne noexenntmn, onn cranonnnnct oraue, pyrne enee.
Kpnnax roprontx nosmoxnocre
Kpnnax nponsnocrnenntx nosmoxnocre
25 50 100 0
5
10
Pnc, mnn. r.
T
p
a
x
r
o
p
a
,

r
t
c
.

m
r
.
A
E
B
C D
Puc. 4-4. Kuaccuuecuaa meopua: upueme npouseocmeeuumx u mopeoemx eos+oxuocme.
Knaccnuecxax reopnx crpemnrcx noccranonnrt onee rapmonnunte ornomennx mexy
crpanamn. Ona onnpaercx na nocxoxmn x . Pnxapy n x. C. Mnnnm npnnnnn cpannnrentntx
npenmymecrn. Hepnonauantno raxax reopnx ncxonna ns onoro nepemennoro ]axropa (nent
paoue cnnt) n npnnnnna nonno cnennannsannn. Hoxcnnm +ro narnxntm npnmepom (cm. pnc. 4-
4). Hpenonoxnm, uro nama crpana nponsnonr rontxo na ronapa - rpaxropa n pnc - n uro
ornocnrentnte nent n crpane cnoxnnnct raxnm opasom, uro onn
rpaxrop cronr 5 ronn pnca n crpana pacnpeenxer cnon ycnnnx
noponny mexy nponsnocrnom rpaxropon n ntpamnnannem pnca. B
+rom cnyuae crpana yer nponsnonrt n rouxe A (na xpnno
nponsnocrnenntx nosmoxnocre BC), xoropax pannosnauna
nponsnocrny 25 mnn. ronn pnca n 5 rtc. rpaxropam. onycrnm anee,
uro n mnpe cnryannx cnoxnnact nnax: onn rpaxrop cronr 10 ronn
pnca. 3ro osnauaer, uro xpnnax roprontx nosmoxnocre BD nexnr
npanee xpnno nponsnocrnenntx nosmoxnocre, r.e. onycxaer
nponsnocrno nnn 10 rtc. mr. rpaxropon nnn 100 mnn. ronn pnca.
Tora name crpane ntrono cnennannsnponartcx rontxo n
nponsnocrne rpaxropon.
Ecnn npenourennx n norpenennn rpaxropon n pnca ne
nsmenxrcx n crpana no-npexnemy yer crpemnrtcx norpenxrt nx n
panno nponopnnn, ro anno crpane yer ntrono nponsnecrn 10
rtc. rpaxropon n omenxrt nononnny na 50 mnn. ronn pnca, r.e. nepemecrnrtcx ns rouxn A, n
neocrnxnmym panee rouxy E, xoropax oecneunnaer, npn npexnem nponsnocrne rpaxropon none
ontme pnca.
3nn Xexmep (1879-1952)
107
Hepnonauantnax xnaccnuecxax reopnx n XX-m nexe tna
snaunrentno yconepmencrnonana mnecxnmn +xonomncramn 3nn
Xexmepou (Eli F. Heckscher, 1879-1952) n Bep1nneu Onnnou
(Bertil Ohlin, 18991979). B ornnune or xnaccnuecxo reopnn,
xoropax oxcnxna ropronnm pasnnuno nponsnonrentnocrtm rpya
n pasnnuntx crpanax (npn nponsnocrne onoro n roro xe ronapa),
neoxnaccnuecxax reopnx ncxonr ns roro ]axra, uro nce crpant
nmemr onnaxont ocryn x rexnonornxm nponsnocrna ncex
ronapon. Onaxo n pasnnuntx crpanax cymecrnymr pasnnunte nent
pecypcon, no+romy crpant c emeno paoue cnno yyr nmert
npenmymecrna npn nponsnocrne rpyoemxnx ronapon, a crpant c
nentcoxo neno xannrana n nponsnocrne xannranoemxnx ronapon.
Hocxontxy crpant pasnnuamrcx no oecneuennocrn
pecypcamn, a pasnnunax npoyxnnx rpeyer pasntx coornomenn
pecypcon, cosamrcx npenoctnxn nx nsanmontronoro omena.
Hoxcnnm +ro na narnxnom npnmepe (cm. pnc. 4-5). onycrnm, uro y
nac ecrt ne crpant: pasnnrax n pasnnnammaxcx. nx
pasnnnammecx xapaxrepna ontmax cnennannsannx n arpapno c]epe n cpannnrentnoe
npenmymecrno n nponsnocrne centcxoxosxcrnenno npoyxnnn, nx pasnnro n c]epe
npomtmnennocrn.
D
B
A
C
Bnyrpennee coornomenne nen (
D
P
P
t
r
)
T
p
a
x
r
o
p
a
,

r
t
c
.

m
r
.
Pnc, mnn. r.
T
R
Mexynaponoe coornomenne nen (
*
*
t
r
P
P
)
0
3xcnopr
Hmnopr
a) Paseueamuaaca cmpaua
D'
B'
A'
C'
Bnyrpennee coornomenne nen ( R
P
P
t
r
)
T
p
a
x
r
o
p
a
,

r
t
c
.

m
r
.
Pnc, mnn. r.
T '
R'
Mexynaponoe coornomenne nen (
*
*
t
r
P
P
)
0
3
x
c
n
o
p
r
Hmnopr
) Paseumaa cmpaua
Puc. 4-5. Heouuaccuuecuaa meopua: cpaeuumeuoume npeu+yuecmea +ucnopmuo opueumauuu
Bep1nnt Onnn ( 1899-1979)
108
Hocxontxy xaxax crpana onaaer cpannnrentntm npenmymecrnom, ro mexynaponoe
coornomenne nen ne connaaer c nnyrpennnm. Ha pncynxe nnyrpennee coornomenne nen (nx
pasnnnammecx crpant
D
P
P
t
r , a nx pasnnro
R
P
P
t
r
) noxasano nynxrnpntmn nnnnxmn.
Mexynaponoe coornomenne nen
*
*
t
r
P
P
npn cnoono ropronne onxno ycranonnrtcx re-ro mexy
D
P
P
t
r n
R
P
P
t
r
(na rpa]nxe ono noxasano cnnomno nnnne). Hpn nnyrpennem coornomennn nen
D
P
P
t
r ,
crpana rpertero mnpa nponsnonna t n rouxe A. Onaxo c yuerom mexynaponoro coornomennx
nen
*
*
t
r
P
P
, ntronee tno t nponsnonrt n rouxe B. B +rom cnyuae ee +xcnopr pnca ynennunncx t na
CB. Onaxo n pesyntrare +ro cnennannsannn nonyuennt nmnopr, ne rontxo t noxptn norepn (n
nponsnocrne rpaxropon), cnxsannte co cnennannsann, AC, no n ynennunncx na AD, r.e. mt
cmornn t ntrn sa rpannnt nponsnocrnenntx nosmoxnocre, cymecrnonanmnx n ycnonnxx
orcyrcrnnx omena.
Ananornuno or mexynapono ropronnn ntnrptnaer n pasnnrax crpana, +xcnopr rpaxropon
B'C' nosnonnr ne rontxo xomnencnponart norepn cnxsannte co cnennannsanne A'C', no n
ynennunrt nmnopr pnca na A'D'.
Baxno nouepxnyrt, uro ropronnx canancnponana nx oenx crpan, r.x. cronmocrt +xcnopra
panna cronmocrn nmnopra. Taxnm opasom, neoxnaccnuecxax reopnx cunraer, uro c pocrom
mexynapono ropronnn pacryr n ntrot yuacrnymmnx n ne crpan. Xorx nonnax cnennannsannx
na nponsnocrne onoro xaxoro-nno ronapa nenosmoxna (n cnny pocra antrepnarnnntx nsepxex),
ntrot ornocnrentno cnennannsannn snaunrentnt. Fonee roro, onn cnococrnymr ntpannnnannm
nen ]axropon nponsnocrna, r.x. n pesyntrare mexynapono cnennannsannn nontmaercx cnpoc na
re ]axropt nponsnocrna, xoropte nmemrcx n nstrxe.
C rouxn spennx neoxnaccnuecxo reopnn, pasnn1ne osnauae1 nonnoe ncnontsonanne
cpannn1entnmx npenuymec1n xaaon c1panm n ueaynaponon 1opronne. Ho+romy u1om
c1nuynnpona1t poc1, c1pana onana cneona1t +xonounuecxon nonn1nxe, opnen1nponannon
nonne.
Tannna 4-1
Tenennnn unponoro +xcnop1a 1970-2000 rr. (unp. onn. 1980 r.)
1970 1980 1990 2000
2000/
1970
Mvcncv scnc1 312 2002 3187 7819 25,061
crn n wvcncw scnc1e, %
Feanv1Le c1eHL 71,9 66,3 74,6 59,8 0,8317
Feanvnevecn c1eHL 17,6 27,9 17,8 20,45 1,1619
4cwvyvecn c1eHL (c
neecpHcv scHcwvcv)*
10,5 8,8 7,5 19,75 1,881
Pacc:umauo no: World Economic Outlook, 2006. P. 232-236
* Bieuue cmpaui c ro+auouo orouo+uro
Onaxo raxax opnenrnponannax nonne +xonomnuecxax nonnrnxa npnnocnr ntroy cxopee n
xparxocpounom, uem n onrocpounom nnane. H cosaercx nneuarnenne, uro ntroy or raxo
cnennannsannn yxe anno nsnnexnn nepnte xononncrt n npenpnnnmarenn-+mnrpanrt. B
nocnenoennte rot nce nontrxn pasnnnammnxcx crpan ncnontsonart npenmymecrna nnemne
ropronnn ne ynenuannct ycnexom. Hecmorpx na snaunrentnt pocr mnponoro +xcnopra (ero
nomnnantnt oem ntpoc c 1970-ro no 1990- r. onee uem n 10 pas), onx pasnnnammnxcx crpan
ocranact npexne (cm. ran. 4-1). Oruacrn +ro cnxsanno c rem, uro ontmnncrno pasnnnammnxcx
crpan nmemr monoxyntrypnym cnennannsannm. Onn +xcnoprnpymr rnanntm opasom
centcxoxosxcrnennoe ctpte, mnnepant n ronnnno. Onaxo monoxyntrypnt +xcnopr nepnnuno
npoyxnnn, xax npannno, conpxxen c pncxom n neonpeenennocrtm. Fonee roro +nacrnunocrt
cnpoca no oxoy na noannxmmee ontmnncrno nepnnuntx npoyxron (sa ncxnmuennem
+nepropecypcon) xpane nnsxa (mentme ennnnt): c pocrom orarcrna ornocnrentnax onx
109
npoyxron nnrannx n mxere norpenrenx cnnxaercx. nx nponsnocrna centcxoxosxcrnenno
npoyxnnn ropaso ontme rnnnuna conepmennax xonxypennnx, uem nx pyrnx c]ep. Arpapnax
c]epa cnntno sanncnr or npnpontx ycnonn n nonepxena pesxnm crnxnntm xoneannxm
npenoxennx. o cnx nop nponsnocrno centcxoxosxcrnenno npoyxnnn nonnocrtm
nenpecxasyemo n ne moxer xonrponnponartcx n perynnponartcx n raxo crenenn, xax
npomtmnennoe nponsnocrno
80
. B ornnune or centcxoxosxcrnennoro, cnpoc na npomtmnennym
npoyxnnm nmeer ycrounnym renennnm x pocry, a +nacrnunocrt cnpoca no oxoy ontme
ennnnt. Bce +ro cosaer oexrnnnte npenoctnxn nx yxymennx ycnonn ropronnn mexy
pasnnnammnmncx n pasnnrtmn crpanamn. K coxanennm, mnorne pasnnnammnecx crpant ne moryr
camocroxrentno perynnponart oemt ntnosnmo npoyxnnn n nonnocrtm orxasartcx or
mexynapono ropronnn. nx nnx +xcnopr npoyxnnn xnnxercx ocnonntm ncrounnxom nonyuennx
nnocrpanno nanmrt n onn camn, pacmnpxx +xcnopr, cosamr npenoctnxn nx ero oecnenennx.
Koneuno, nentsx orpnnart, uro nnemnxx ropronnx crana naxno npenoctnxo tcrporo
+xonomnuecxoro pocra raxnx crpan xax Tanant, Rxnax Kopex, Fpasnnnx, nexoropte crpant OHEK
n p. Onaxo n ocnone nx ycnexa nexnr nno +xcnopr npoyxnnn opaartnamme
npomtmnennocrn, nno +xcnopr +nepronocnrene, nent na xoropte pesxo nospocnn c cepennt 70-
x roon.
K romy xe neoxnaccnuecxax reopnx noxonrcx na pxe npenoctnox, xoropte orcyrcrnymr n
conpemennom mnpe. Ha +ro oparnnn nnnmanne mnorne yuente, sannmammnecx nponemamn
pasnnrnx xax panxantnoro (A. Xnpmman
81
, A. Htmnc
82
, I. Mmpant
83
, T. Fanor
84
, u. Heppy
85
,
I. 3nnrep
86
n p), rax n nnepantnoro ronxa (. Tnnepren
87
, xomnccnx B. Fpanra n p.).
Hponsnocrnennte pecypct, ornmt ne ]nxcnponant xonnuecrnenno n ne nensmennt no
xauecrny. Onn cnntno pasnnuamrcx n pasnnrtx n pasnnnammnxcx crpanax. Monntnocrt ]axropon
nponsnocrna (nanpnmep, rpya n xannrana) pasnnuna. Ho+romy uacro nponcxonr nepexo ne nx
rouxn A n rouxy B, a ns rouxn C n rouxy A nnn B (cm. pnc. 5a)
88
. K romy xe ecrt cymecrnennte
orpannuennx monntnocrn pecypcon axe nnyrpn ocnoonnmnxcx crpan.
B ornnune or renesnca xannrannsma, xora omnnnponann ycnonnx cnoono xonxypennnn,
n conpemennom mnpe na mexynapono apene rocnocrnymr rpancnannonantnte xopnopannn, na
nnyrpennn omen xoroptx npnxonrcx oxono rpern mnpono ropronnn. Heoxnaccnuecxax reopnx
ncxonr ns rex npenmymecrn, xoropte cnoxnnnct panee. 3ro osnauaer, uro ona saxpennxer
cnennannsannm pasnnnammnxcx crpan na nponsnocrne rpyoemxo npoyxnnn c mnpoxnm
ncnontsonannem nexnann]nnnponanno paoue cnno, r.e. ynexoneunnaer nepasnnrocrt
marepnantntx n uenoneuecxnx pecypcon. Ho-npexnemy upesntuano axryantno ocraercx nponema
pasnnrne nepeontx ]axropon nponsnocrna (nn]opmannx, npenpnnnmarentcxne cnoconocrn,
uenoneuecxn xannran).
Heoxnaccnuecxax reopnx ne yunrtnaer n nospocmym pont rocyapcrna n mexynapono
ropronne, a raxxe acrparnpyercx or naxnoro nx pasnnnammnxcx crpan nonpoca: nannonantno
npnnanexnocrn ]axropon nponsnocrna. Ionopx o cpannnrentntx npenmymecrnax, or +roro
nonpoca nentsx acrparnponartcx. eno n rom, uro ontmnncrno pecypcon, oecneunnammnx
+xcnopr npoyxnnn, npnnanexnr n pasnnnammnxcx crpanax nnocrpanntm rpaxanam. 3ro
xapaxrepno nx mnornx otnammnx nonesnte ncxonaemte xomnann n nponsnoxmnx +xcnoprnym
80
Hoponee cm.: Hypeen P.M. Kypc mnxpo+xonomnxn. Vuennx nx nyson. M.: Hopma Hn]pa-M. 2000. C.329 - 341
81
Hirschman A. National Power and the Structure of Foreign Trade. University of California Press. 1945.
82
Lewis W. World Production Prices and Trade 1870-1960. The Manchester School of Economics and Social Studies, 1952.
N 22.; Idem. Aspects of Tropical Trade 1883-1965. Stockholm. 1969; Idem. The Evolution of the International Economic
Order. Princeton , N.Y. 1978.
83
Myrdal G. Economic Theory and Unerdeveloped Regions. L. 1957; Mmpoa.i I. Mnponax +xonomnxa. Hponemt n
nepcnexrnnt. M. 1958.
84
Balogh T. Unequal Partners. Oxford. 1963
85
Perroux F. L'conomie du XX sicle. P. 1964.
86
Singer H. International Development: Growth and Change. McGraw - Hill, 1964.
87
Tuuoepeeu B. Hepecmorp mexynaponoro nopxxa. M. 1980.
88
Hoponee cm. Hla Myint The classical theory of international trade and underdeveloped countries", Economic J ournal, 68
1968; Idem. International trade and the developing countries", International Economic Relations, Ed. by Paul A. Samuelson.
L.: Macmillan, 1969.
110
npoyxnnm nnanrann. Hemanonaxno n ro, xax +xcnoprnt cexrop cnxsan c pyrnmn orpacnxmn
pasnnnammecx +xonomnxn.
Mnponoe xosxcrno ne cronr na mecre. Ecnn noorn x nemy c nosnnnn nenocrnocrn, ro
cneyer yuecrt, uro cpannnrentnte npenmymecrna nocroxnno rpanc]opmnpymrcx, cranonxrcx
pesyntrarom crpyxrypntx cnnron. Hnnnnaropamn +rnx nsmenenn, xax npannno, ntcrynamr
nanonee cnntnte, r.e. pasnnrte crpant, a npncnocannnartcx ntnyxent, crpant onee cnate -
pasnnnammnecx. 3ro neer x omeprnnennm sarpar, pacrpare
rpyontx pecypcon n no mnorom nerpannsyer re
npenmymecrna, xoropte ntrexamr ns mexynaponoro
pasenennx rpya. Taxne rpanc]opmannn ornmt ne
cnyuant, onn orpaxamr onronpemennte renennnn
nayuno-rexnnuecxoro nporpecca, or xoroporo ropaso onee
ntnrptnamr pasnnrte, uem pasnnnammnecx crpant. Bce +ro
enaer onee npnnnexarentntm nx nnoxennx xannrana,
cxopee pasnnrte, uem pasnnnammnecx crpant
89
.
Ho+romy reopnx cpannnrentntx npenmymecrn,
cunramr nente panxant, nourn ne npnmennma x "rpertemy
mnpy". Onn ntnnramr px cnonx reopn oxcnxmmnx
conpemennoe nepanencrno. Fontmnncrno nx
c]opmnponanoct no ontmnm nnnxnnem mapxcnsma
90
.
Onaxo +ro ne tno mapxcnsmom n rpannnonnom nne, +ro
tna xpnrnxa co cropont "nontx nentx" n neomapxcncron,
n xonnennnxx xoroptx namno ntpaxenne pasouaponanne
nme, ne namemnx mecro n mexynaponom pasenennn rpya, a raxxe crnxnnt nporecr rex,
xro nocrpaan or +roro pasenennx. B 60-e 70-e rot nx reopnn ocrnramr nnxa nonynxpnocrn.
4.3. Konnennnn ne+xnnnanen1noro ouena A. 3uuany+nn.
B nenrpe nnnmannx nentx panxanon oxasannct ne reopnn pocra, a 1eopnn ymepnoro,
nepnqepnnnoro, sanncnuoro pasnn1nn. Fonee roro, cam +xonomnuecxn pocr, paccmarpnnaercx
nmn xax ]axrop cnaopasnnrocrn, onaxo, npexe ncero ne n nannonantnom, a n mexynaponom
macmrae. Hmontrno ormernrt, uro noono mepxanrnnncram nsyuenne nepn]epnnoro pasnnrnx
nauanoct ne c anannsa nponsnocrna, a c anannsa c]ept omena, npnuem omena ne nnyrpennero, a
nnemnero - mexynapono ropronnn.
Hponan nontrox tcrporo npeopasonannx rpannnonnoro omecrna ne rontxo sacrannn
oparnrt nnnmanne na nnyrpennne nponemt nepn]epnno +xonomnxn, no n cnococrnonan
noncxy nnemne+xonomnuecxnx npnunn neyau. B nenrpe nccneonannx pxa yuentx, npexe ncero
narnnoamepnxancxnx (P. Hpenm, C. uyprao n p.) oxastnaercx nponema anraronnsma ornomenn
mexy pasnnrtmn n pasnnnammnmncx crpanamn.
Aprenrnncxn +xonomncr Paynt Hpenm (1901 -1986) ctrpan ontmym pont n npeoonennn
nnnmsn rapmonnunoro mnponoro xosxcrna, ocoenno n nepno npetnannx na nocry renepantnoro
cexperapx RHKTA. Hpenm paccmarpnnaer nnemnmm ropronnm xax ocot mexannsm
ntxaunnannx oxoon ns nepn]epnn n nenrp. Vxymenne ycnonn ropronnn on cnxstnaer c
ocoennocrxmn mexynaponoro pasenennx rpya, ncxpnmnnannonno roprono nonnrnxo
pasnnrtx crpan n nsmenennxmn, nponcxoxmnmn n xoe nayuno-rexnnuecxoro nporpecca
91
. Bcne sa
89
Hoponee cm.: Balogh T. Op. sit. P. 18-55.
90
Cm. nanpnmep: Baran P.: The Political Economy of Growth. New Delhi. People's Publishing House. 1962; Idem. The
Political Economy of Neo-Colonialism. L.: Heinemann, 1975. Osop nnreparypt no +romy nonpocy cm.: Ceumeu T.
Fypxyasnte n "nononente" reopnn mnponoro xannranncrnuecxoro xosxcrna. M.: Mtcnt, 1984; Griffin K., Gurley J.
Radical analysis of imperialism, the Third World, and the transition to socialism: A survey article // Journal of Economic
Literature 23. 1985. September. P. 1089 1143; Skarstein R. Development Theory. A Guide to Some Unfashionable
Perspectives. Delhi. Oxford University Press. 1997. P. 4-51.
91
Prebisch R., The Economic Development of Latin America and Its Principal Problems. N.Y. 1962; Idem. Towards a New
Trade Police for Development. N.Y. 1964; Idem. Change and Development. Latin America's Great Task. Dakar. 1972;
Hpenm P. Hepn]epnnt xannrannsm: ecrt nn emy antrepnarnna? M.: HHA. 1992 (1981).
Paynt Hpenm (1901 -1986)
111
Hpenmem 3xonomnuecxax xomnccnx OOH nx Harnncxo
Amepnxn (3KHA), nponena ananns ]axropon nerarnnno
nnnxmmnx na ropronnm pernona. B pesyntrare tna
npenpnnxra nontrxa onponeprnyrt reopnm
cpannnrentntx npenmymecrn npnmennrentno x
pasnnnammnmcx crpanam ne rontxo na reopernuecxom, no n
na +mnnpnuecxom yponne, uro cosano npenoctnxn nx
xonnennnn sanncnmoro pasnnrnx.
Cenco myp1ao (1920-2004) opamaer nnnmanne na
ro, uro cnoxnnmncx n mnpono +xonomnxe yannsm,
xnnxercx cnecrnnem yannsma norpenrentcxnx n
xyntrypntx rpannn. Cnxst sanncnmo nocncremt c
omnnnpymme ocymecrnnxercx nocpecrnom +nnrt,
xoropax yxe nnrerpnponanact n onee pasnnrym
nocncremy n opnenrnpyercx na ee cranaprt. Ho+romy
cyrt cncremt orcranocrn, c ero rouxn spennx, n
snaunrentno mepe npeonpeenena "nponeccom
nopaxannx moenxm norpenennx nenrpa". B Harnncxo
Amepnxe +rn nponecct npocro onee xpxo ntpaxent, uem n
Asnn n A]pnxe, xorx n ram nyr rem xe nyrem "camopasnnrnx orcranocrn"
92
.
Kon]nnxrnt xapaxrep +rnx ornomennn paccmarpnnaercx xax cnecrnne nenaronpnxrnoro
nonoxennx crpan "rpertero mnpa" n cncreme mexynaponoro pasenennx rpya, uro ntpaxaercx n
yxymennn ycnonn ropronnn, pacrymem ]nnanconom onre, "yreuxe ymon" n r. . Crparernx
nmnoprosamemamme nnycrpnannsannn oocrpnna +rn nponecct, uro xnnnoct npnunno
antneme panxannsannn +xonomnuecxo mtcnn (H. Fapan, B. Ferrentxem, O. Fpayn,
H. Bannepcran, A.I. upanx, A. 3mmany+nt n p.). 3xonomnuecxn nponecc cran paccmarpnnartcx
ne xax anromarnuecxn nacrynammee ycrounnoe pannonecne (ocrnraemoe nocpecrnom ptnxa), a
xax nosnnxnonenne n ycnnenne acnmmerpnuno nsanmosanncnmocrn mexy pasnnuntmn (n rom
uncne n nnemnnmn) rpynnamn crpan. A. 3mmany+nt oparnn nnnmanne na pont ne+xnnnanenrnoro
omena, a C. Amnn na pont rpancnannonantntx xopnopann (THK) n +rom nponecce.
Ocnono ncxyccnn o ne+xnnnanenrnom omene crana ntmemax n 1969 r. monorpa]nx
]pannyscxoro +xonomncra Ap1ypa 3uuany+nn "He+xnnnanenrnt omen: ouepx o anraronnsmax n
mexynapontx +xonomnuecxnx ornomennxx"
93
.
Cymecrnyer nn ne+xnnnanenrnt omen n mexynaponom macmrae? H ecnn a, ro uro
xnnxercx ero ocnono? Hacxontxo perynxpno conepmaercx +ror nponecc n n xaxnx oemax?
Haxonen, xaxont ero nocnecrnnx n moxno nn ero npeoonert n nacroxmee npemx?
Panxannsm xonnennnn A. 3mmany+nx saxnmuaercx n crpemnennn anropa oxasart, uro
ocnono narococroxnnx sanano nnnnnnsannn xnnxercx n snaunrentno crenenn npncnoenne
pesyntraron rpya napoon xannranncrnuecxo nepn]epnn. Ho+romy rnanno nentm ero
nccneonann xnnxercx ananns mexannsma nsxrnx n npncnoennx npoyxra, cosannoro n "rpertem
mnpe". 3ra xonnennnx ntraercx ncnontsonart orentnte nonoxennx reopnn mepxanrnnncron
(paccmarpnnammnx ropronnm xax cnoco ooramennx onnx nann sa cuer pyrnx),
menxoypxyasno nonnr+xonomnn, npexe ncero H.X. Hpyona (rpaxronanmero cocrnennocrt xax
"xpaxy"), panxantno nonnr+xonomnn (xax reopnn naxonnennx xannrana P. Hmxcemypr, rax n
xonnennnn nepn]epnno +xonomnxn, pasnnnaemo narnnoamepnxancxnmn +xonomncramn) n
mapxcnsma ("ropront nmnepnannsm").
Kax nsnecrno, P. Hpenmy ne yanoct yenrentno oxasart na crarncrnuecxom marepnane
ne+xnnnanenrnt xapaxrep omena crpan Harnncxo Amepnxn c pasnnrtmn crpanamn 3anaa/
Ho+romy A. 3mmany+nt ntnnraer na nepenn nnan xauecrnennte xpnrepnn. Oexrom cpannennx
on eper conocrannmte ycnonnx nponsnocrna, nent na roronym npoyxnnm xoroptx pesxo
92
Furtado C. Obstacles to Development in Latin America. N.Y. 1970; Idem. External Dependence and Economic Theory.
Dakar 1971.
93
Emmanuel A.. L'echange inegal. Essai sur les ancagonismes dans les rapportes economiques internatfonaux. Paris. 1969.
Cenco myp1ao (1920 -2004)
112
pasnnuamrcx n pasnnrtx n pasnnnammnxcx crpanax. On ncxonr ns mapxcncrcxo reopnn cronmocrn
n nent nponsnocrna (xorx n rpaxryer nx nectma cnoeopasno).
A. 3mmany+nt pasnnuaer ne ]opmt ne+xnnnanenrnoro omena: "noounym"
("nonepxnocrnym") n "ncrnnnym" ("rnynnnym"). Hepnax cxnatnaercx ns napymenn,
nosnnxammnx n xoe ypannennx nopm npntnn na xannrant pasnnunoro oprannuecxoro crpoennx.
Bropax cnxsana c nncrnrynnonantntmn pasnnunxmn ]opmnponannx sapaorno nnart n pasnnrtx n
pasnnnammnxcx crpanax. Inannym npnunny pasnnun A. 3mmany+nt nnnr n mononontnom
noneennn npo]comson pasnnrtx crpan, xoropte onnamrcx onee ntcoxo onnart rpya nx
cnonx unenon. Ho+romy ocnonnax ntroa or ne+xnnnanenrnoro omena, no mnennm A. 3mmany+nx,
ocraercx paouemy xnaccy pasnnrtx crpan.
Craprom +xonomnuecxoro pasnnrnx A. 3mmany+nt cunraer ne nponecc nepnonauantnoro
naxonnennx xannrana, n axe ne npomtmnennym penonmnnm, a pocr sapaorno nnart ntme
pnxapnancxoro npoxnrounoro mnnnmyma. Ptnox nnepe ono ns crpan onnaunnaercx pyrnmn,
orcranmnmn crpanamn. Ho+romy narononyune cnntno, cunraer A. 3mmany+nt, noxonrtcx na
enocrn cnatx crpan. B ero xonnennnn "sapaornax nnara npnunna, a +xcnnyarannx nnmt
cnecrnne"
94
.
Pocr oprannuecxoro crpoennx xannrana nnmt ycnnnnaer +ror pasptn n cranonnrcx
ononnnrentntm ncrounnxom ooramennx. Bosnnxaer nopount xpyr: uem oraue cranonnrtcx
pasnnrax crpana, rem enee cnaopasnnrax. Ho+romy ncnponopnnx nenrpa n nepn]epnn ne
npnunna, a cnecrnne nepannoro omena. Btnos xannrana, nnmt ononnxer n ycnnnnaer
cnoxnnmncx anraronnsm.
uaxropom, memammnm nponeennm xononnantno nonnrnxn, oxasannct ente nepecenennt,
xoropte npnntxnn x onee ntcoxo sapaorno nnare n nonnrnuecxnm cnooam. Ho+romy n na
nonom mecre onn rpeonann ee ntnnart n nonnom oeme (n coornercrnnn c enponecxnmn
cranapramn), a xora +ro ne yananoct, crpemnnnct orennrtcx or merpononnn n cosart
cocrnennoe nesanncnmoe rocyapcrno, xoropoe t ntnonnnno nx rpeonannx. Tam, re nponema
tna pemena n nontsy nepecenennen (CBA, Kanaa, Ancrpannx), onn cmornn nepenomnrt
namernnmymcx renennnm, a ram re ner, pasnnrne npoonxnnoct no sanncnmomy nyrn, axe n n
rom cnyuae, xora yanoct npnopecrn nonnrnuecxym cnooy (Harnncxax Amepnxa n p.).
Hoxo A. 3mmany+nx nosnonxer cenart ntno o perynxpnom nepepacnpeenennn
npnanouno cronmocrn, cosanno n "rpertem mnpe", n nontsy nmnepnanncrnuecxnx epxan.
Htraxct oxcnnrt +ror ]enomen, 3mmany+nt opamaer cno nsop x ptnxam ]axropon npons-
nocrna xannrana n rpya. Cpannenne +rnx ptnxon npnnonr ero x mtcnn o onee pasnnrom
xapaxrepe ptnxa xannranon, uro ntpaxaercx n cnoonom mexynaponom nnxennn xannranon n
ntpannnnannn ome nopmt npntnn. nnxennm xe rpya npenxrcrnymr pasnnunte
nncrnrynnonantnte aptept (n npexe ncero npo]comst pasnnrtx crpan), uro memaer
ntpannnnannm cranox sapnnart. Taxnm opasom, rnannan npnunna saxnmuae1cn n
ueaynaponon uonntnoc1n xann1ana n ueaynaponon neuonntnoc1n 1pya. Ho pacueram
A. 3mmany+nx, cpenxx sapaornax nnara n orcrantx crpanax n 30 pas nnxe, uem n pasnnrtx,
nonpanxa na pasnnunx n nnrencnnnocrn rpya coxpamaer +ror pasptn o 15 pas
95
. Fonee nnsxax
sapaornax nnara paounx pasnnnammnxcx crpan cranonnrcx, no 3mmany+nm, ncrounnxom
ne+xnnnanenrnoro omena n ooramennx crpan 3anaa. Pasnnrocrt nenrpa n cnaopasnnrocrt
nepn]epnn ntcrynamr xax ne cropont ono meann. Pasnnrocrt nenrpa xnnxercx ooporno
cropono cnaopasnnrocrn nepn]epnn, a cnaopasnnrocrt nepn]epnn - ooporno cropono
pasnnrocrn nenrpa
B xonnennnn A. 3mmany+nx aconmrnsnpyercx c]epa omena n ymep ncem pyrnm c]epam
xnsneexrentnocrn. Cpannnnax pasnnunte crpant, on xnno neoonennnaer rnyoxne pasnnunx n
yponne pasnnrnx nponsnonrentntx cnn, n cnoxnocrn rpya n n nororonxe paoue cnnt. K romy
xe ero yrnepxennx o rom, uro nect paoun xnacc pasnnrtx crpan +xcnnyarnpyer nacenenne
rpertero mnpa, orronxnyno or nero axe ero nnxamnx croponnnxon mapxcncron, epexno
oxpanxmmnx nem enncrna ncex orpxon mexynaponoro paouero nnxennx.
94
Emmanuel A. Op. cit. P. 189.
95
Emmanuel A. Op. cit. P. 38.
113
Cnaocrtm xonnennnn A. 3mmany+nx xnnxercx n ro, uro on nnaer n xpanocrn. C nenanxnm
saopom on nnmer, uro "ntop nosmoxen rontxo mexy ne+xnnnanenrntm omenom n anrapxne"
96
.
Pasnn1ne, nonnmaemoe raxnm opasom, nosuoano nnmt ny1eu npeoonennn ne+xnnnanen1noro
ouena.
4.4. "Haxonnenne n unponou uacm1ae" no Caunpy Aunny.
Cpasy xe nocne ntxoa xnnrn 3mmany+nx pasnepnynact ocrpax ncxyccnx no nonoy
ntcxasanntx anropom ne. Panxant, noepxan n nenom nonaropcxn noxo, xpnrnxonann ero sa
nnencropnsm n upesmepnym acrpaxrnocrt.
Baruvm po.i e rpumure rouenuu J++auvo. ciepa. Ca+up A+uu (p. 1931). Eeunmuuu no npoucxoroeuum,
ou sua:ume.iuvm :acmi ceoe rusuu nporu. e arape, eoe oo 1981 e. eose.ae.. Aqpuraucru uucmumvm
orouo+u:ecroeo paseumu u n.auupoeauu, a nosouee oi. nepei+ ucno.uume.iui+ cerpemape+ KOECPHA. Ou -
aemop +uoeo:uc.euuix ruue u cmame, peev.puo nvo.uroeaeuuxc e rpvnueuux usoauux 4pauuu, CLA, Aue.uu u
poa oceooooueuuxc cmpau. Muoeue aqpuraucrue npaeume.icmea u cneua.usupoeauuie opeauusauu OOH
ueoouorpamuo npue.aua.u eeo e ra:ecmee orcnepma u roucv.imauma.
Honemnsnpyx c 3mmany+nem, C. Amnn npenoxnn onontno npocrte xonrpmept npornn
ne+xnnnanenrnoro omena:
1) nanoroonoxenne +xcnopra (uro craner ]onom nx peannsannn nporpamm pasnnrnx);
2) nnepcn]nxannm nnyrpennero nponsnocrna, c rem urot coxparnrt sanncnmocrt or
nnemnero mnpa n nontcnrt camooecneuennocrt pasnnnammnxcx crpan
97
.
B xauecrne ocnonnoro neocrarxa cnpanennno ormeuanact neannsannx ptnounoro
mexannsma, paccmarpnnaemax xax conepmennax xonxypennnx
xannranon. C. Amnn oparnn nnnmanne na pont monononn n
ne+xnnnanenrnom omene, noxasan, uro ero nponopnnn n
snaunrentno crenenn onpeenxmrcx nnxennem xannranon
98
.
ecrnnrentno, n conpemenntx ycnonnxx nentsx paccmarpnnart
mexynaponym ropronnm, ornnexaxct or exrentnocrn THK,
nannno nonarax, yro na mnponom ptnxe nponcxonr nonnoe
ntpannnnanne npntnn. Pemammnm ]axropom, c rouxn spennx
C. Amnna, n nacroxmee npemx cranonnrtcx mexynaponax
exrentnocrt xannrana. Hmenno cosannte n nenrpe monononnn
"cenann nosmoxntm nmemmee mecro pacxoxenne mexy
sapaorno nnaro nenrpa n nepn]epnn". "Hmnepnanncrnuecxax
ypxyasnx" xnnxercx, c ero rouxn spennx, rem "rocnocrnymmnm
xnaccom" n "rnanntm nonyuarenem ntrot", xoropt "xnaer n
xapman npeonaammym uacrt nonyuaemo n mnponom
macmrae npnanouno cronmocrn"
99
.
Kannrannsm, c momenra cnoero nosnnxnonennx, necer n
cee renennnm pacmnpennx n mnponom macmrae. Onaxo
nmecre co cranonnennem mnpono xannranncrnuecxo cncremt, n
ne nosnnxaer acnmmerpnunax nnrepnannonannsannx, xoropax
ycnnnnaercx n +noxy nmnepnannsma. C. Amnn axe nnonr
cnennantnoe nonxrne "nepn]epnnt cnoco nponsnocrna". Ero rnannax uepra cocronr n
"ononpemennom cymecrnonannn, n pamxax xannranncrnuecxo omecrnenno cncremt,
conpemenno rexnonornn (r.e. nospocme nponsnonrentnocrn) n nnsxoro yponnx sapaorno
nnart"
100
o rex nop noxa rexnnxa nponsnocrna ocrananact npnmnrnnno, xonrpont co cropont
nnocrpannoro xannrana tn npxmo. C ycnnennem rexnnuecxo sanncnmocrn, neoxonmocrt n
96
Emmanuel A. Op. cit. P. 146.
97
Amin S. L'change ingal et la loi de la valeur. La fin d'un dbat., P., 1973, P. 66 67.
98
Amin S. L'accumulation a I'echelle mondiale: critique de la theorie du sons-development. Dakar. 1971. P. 103. Anrnncxoe
nsanne ntmno n Htm-Hopxe n 1974 r. (cm.: Amin S. Accumulation on a World Scale: A Critique of the Theory of
Underdevelopment. N.Y. 1974)
99
Amin S. L'accumulation a I'echelle mondiale, P. 1976 P. 61.
100
Amin S. L'change ingal et la loi de la valeur. La fin d'un dbat., P., 1973, P. 70
Caunp Aunn (p. 1931)
114
npxmtx ("nenocpecrnenntx", no repmnnonornn C. Amnna) ]opmax xonrponx ornaaer.
ecrnnrentno, n nacroxmee npemx pasnnrte crpant xonnenrpnpymr 98% mnponoro nayuno-
rexnnuecxoro norennnana, rora xax na pasnnnammnecx npnxonrtcx nnmt 2%. Taxax ]opma
sanncnmocrn nosnonxer, c rouxn spennx C. Amnna, nsnnexart orpomnte npntnn n es
nenocpecrnennoro xonrponx sa cocrnennocrtm. 3romy nncxontxo ne npornnopeunr
nosnnxnonenne napaoxcantno, c rouxn spennx XIX nexa, crpyxrypt mnpono ropronnn, xora
centcxoxosxcrnennym npoyxnnm +xcnoprnpymr pasnnrte, a npomtmnennym - pasnnnammnecx
crpant. Ecnn pantme noopasen mexy nnmn npoxonn no nnycrpnantnomy xpnrepnm:
npomtmnennocrt centcxoe xosxcrno, ro n nacroxmee no nocrnnycrpnantnomy: nayxoemxne n
rexnonornuecxn cnoxnte nponsnocrna - n nenrpe n cranaprnax npoyxnnx (rexnonornuecxn onee
npocrax) - na nepn]epnn.
B xoe ncxyccnn tno opameno nnnmanne n na onontno onocroponnn noxo x
mnponomy ptnxy rpya. B uacrnocrn, no mnennm mnornx yuacrnnxon, neoxonmo onee erantno
noxasart pasnnunx n nponsnonrentnocrn rpya n cronmocrn nosmemennx paoue cnnt nenrpa n
nepn]epnn, a raxxe yuecrt ]axrop cermenrannn +roro ptnxa, xax n pasnnrtx crpanax
101
, rax n n
pasnnnammnxcx.
antnemax xonxpernsannx xonnennnn A. 3mmany+nx tna cnxsana c nccneonannem
+xcnancnn mexynapontx monononn n erannsanne anannsa paoue cnnt. m.A. Mnmane n
xnnre "Mnpono xannrannsm" (1976) nocrannn nonpoc o nepasptnno cnxsn mexy npnmenxemo
rexnonorne n xauecrnom ocnyxnnamme ee paoue cnnt, ro ecrt mexy ptnxamn xannrana n
rpya
102
. THK, nepecaxnnax n pasnnnammnecx crpant nonte rexnonornn, ne rontxo cosamr, no n n
nsnecrno mepe npeoonenamr pasptnt mexynaponoro +xonomnuecxoro npocrpancrna. Crnmynom
nepennna xannrana xnnxercx nnsxax sapaornax nnara xax ocnona ntcoxo nopmt npntnn. B ro xe
npemx exrentnocrt THK, coxpamax +ror pasptn, oocrpxmr nponemt sanxrocrn rax xax nnepxmr
xannranoemxne rexnonornn. Bpacrax n xosxcrnennym crpyxrypy nepn]epnntx omecrn, ]nnnant
THK ycnnnnamr nx sanncnmocrt or nenrpa, enamr nx nounnenntmn snentxmn
xannranncrnuecxoro mnponoro xosxcrna. Hponecc nnycrpnannsannn, ocymecrnnxmmncx no
nosecrnnem THK, npnoperaer yponnnt xapaxrep n ornmt ne ncxxax nnycrpnannsannx, xax
cnpanennno cunraer Ianc 3nnrep, cnocona ntnecrn ns cocroxnnx orcranocrn n sanncnmocrn.
Bosnnxammne anxnant, opnenrnpymrcx npexe ncero na nponsnocrno ronapon nx cocroxrentntx
cnoen omecrna, nxyct n npnntuxn xoroptx c]opmnponannct no nnnxnnem emoncrpannonnoro
+]]exra.
m. Anano n xnnre "Hpocrpancrnennax nnamnxa n ne+xnnnanenrnoe pasnnrne" (1976) raxxe
orpnnaer rnnoresy 3mmany+nx o onoponocrn rpya n pasnnrtx n pasnnnammnxcx crpanax,
nouepxnnax, uro npnunno neonoponocrn ntcrynamr pasnnunx n sarparax no nocnponsnocrny
rpyontx pecypcon. B uacrnocrn, on nnmer o ponn oyuennx, xnann]nxannn n opasa xnsnn
nacenennx pasnnuntx pernonon
103
. Onaxo mnrpannx paoue cnnt n exrentnocrt THK coxpamamr
n snaunrentno crenenn +ror pasptn, xorx n ne moryr ero nonnocrtm npeoonert.
Ycnonneu pasnn1nn, npn raxom noxoe, c1anonn1tcn orpannuenne +xcnnya1annn co
c1oponm 1pancnannonantnmx xopnopannn.
Fyyun croponnnxom neonornn rnoannsma, C. Amnn nmer anrnresnc onope na nnemnmm
nomomt n nponnxnonennm nnocrpannoro xannrana, xax ]axropam yrnynxmmnm nepanencrno na
mnponom ptnxe. On naxonr ero n nponarane xonnennnn "xonnexrnnno onopt na cocrnennte
cnnt", r.e. n nnrerpannn pasnnnammnxcx crpan. Onaxo nyrt x ocrnxennm +xonomnuecxo
nesanncnmocrn uepes nnrerpannm ne rax npocr, xax moxer noxasartcx na nepnt nsrnx. eno n
rom, uro nnyrpennxx crpyxrypa pasnnnammnxcx crpan e]opmnponana (nounnena nnrepecam THK).
Ho+romy oennenne e]opmnponanntx (sanncnmtx) crpyxryp moxer n ne art xenaemoro
pesyntrara, a yer nnmt nocnponsnonrt "nmmnen-pasnnrne". C. Amnn ntcrynaer croponnnxom
connannsma, onaxo ne raxoro connannsma xoropt nosnnx n CCCP n crpanax Bocrouno Enpont.
101
C. A+uu n uacrnocrn, yxasan na orcyrcrnne anannsa ]enomena paoue apncroxparnn" Cm.: Amin S. . L'accumulation a
I'echelle mondiale: critique de la theorie du sons-development. Dakar. 1971. P. 103.
102
Michalet Ch. A. Le capitalisme mondiale. Paris, 1976
103
Ajdalot P. Dinamique opatiale et development inegal. Paris. 1976. P. 117.
115
3ror peantnt connannsm on nastnan "xannrannsmom es
xannranncron", "rocyapcrnenntm xannrannsmom",
"rocyapcrnenno ynpannxemtm cnocoom
nponsnocrna"
104
.
4.5. Mnp cnc1eunmn ananns H.
Bannepc1anna
Hente panxant narnxno noxasann, uro mnorne
nnyrpennne ]axropt pasnnnammnxcx crpan xnnxmrcx
orpaxennem ]axropon nnemnnx. Cnaopasnnrocrt
cranonnrtcx nopoxennem sanncnmocrn, raxxe xax, n cnom
ouepet, sanncnmocrt ntrexaer ns cnaopasnnrocrn.
Crpemnenne ntxnnrt npnunnt nosnnxnonennx +roro
xnnennx opamaer nx nsopt n ncropnm. Hoxnnxercx nent
px paor, xoropte npocnexnnamr nosnnxnonenne conpemennoro xannranncrnuecxoro mnponoro
xosxcrna. B nx uncne cneyer npexe ncero nasnart paort A.I. upanxa n H. Bannepcrana
B 1978 r. n Htm-Hopxe n Honone ntxonr monorpa]nx Anpe Iynepa mpanxa
"Haxonnenne n mnpe, 1492-1789"
105
. B ne npenpnnxra nontrxa art ncropnuecxn ouepx
naxonnennx xannrana na nporxxennn rpex nexon c orxptrnx Konymom Amepnxn o Bennxo
]pannyscxo penonmnnn (c rr.) n npoanannsnponart ncropnuecxne xopnn cnoxnnmerocx n
conpemennom mnpe nepanencrna. Inannax nex saxnmuaercx n rom, uro orcranocrt nepn]epnntx
omecrn oycnonnena nx nxnmuennocrtm n mnponoe xannranncrnuecxoe xosxcrno n xauecrne
sanncnmtx n nounnenntx naprnepon. Mnpono ptnox cranonnrtcx ro cpeo, n xoropo nosnnx n
ntpoc mnpono yannsm. Hepn]epnnt xannrannsm, yyun sanncnmtm or merpononnn,
oxastnaercx sapaxenntm xomnnexcom nenonnonennocrn n repxer cnoconocrt x camocroxrentnomy
pasnnrnm. Hponcxonr ne rontxo sanncnmoe pasnnrne, no n "pasnnrne cnaopasnnrocrn", xoropoe
xnnxercx cnecrnnem +xcnopra nnocrpannoro xannrana n xononnantnte n sanncnmte crpant
106
. B
paorax H. Bannepcrana mt naxonm antnemee pasnnrne +ro nen.
Puc. 4-6. 3eoumuua uanumauucmuuecuo +up-+uouo+uuu e XX XV ee.
104
Amin S. L'accumulation a I'echelle mondiale, P. 1976 P. 106.
105
Frank A.G. World Accumulation, 1492-1789. N.Y.-L. 1978.
106
Cm. 4paur A.I. Cmemenne mnpontx nenron c Bocroxa na 3ana // Harnncxax Amepnxa. 1993. N 2. C. 3 - 12
Anrno-
qpannyscxne
nonnm
Mnponme
nonnm
Iereuonnn
Ionnannn
1620 1672 rr.
Iereuonnn
Bennxopn1annn
1815 1873 rr.
Iereuonnn CmA
1945 1973 rr.
Hauano
Kononnantnon
+xcnancnn
1492 r.
Honn1nuecxoe yrne1enne n +xonounuecxan
+xcnnya1annn npou nepnqepnn
+xonounuecxan +xcnnya1annn
npou nepnqepnn
Kononnantnan +noxa
Heoxononnantnan
+noxa
Anpe Iynep mpanx ( 1929-2005)
116
Hex o ycnnennn acnmmerpnuno nsanmosanncnmocrn
nonyunna opnrnnantnym rpaxronxy n xonnennnn mnp-
+xonomnxn Huuanynna Bannepc1anna (p. 1930)
107
.
B xnnrax croponnnxon mnp-cncremnoro noxoa
noxasant ocnonnte +rant +nonmnnn xannranncrnuecxo mnp-
+xonomnxn na nporxxennn nnrentnoro nepnoa c XV no XX
n. (cm. pnc. 4-6). Btenxmrcx +rant reremonnn Ionnannn
(1620-1672), Bennxopnrannn (1815-1873) n CBA (1945-1973).
Hoxastnaercx, xax xononnantnax +noxa nepepacraer n
neoxononnantnym
Ocnonnax nnna sa orcranocrt rocyapcrn rpertero
+menona pasnnrnx xannrannsma nexnr na crpanax "sonororo
mnnnnapa". 3rn ntcoxopasnnrte crpant nepnoro +menona rax
pyxonoxr cncremo xannranncrnuecxoro mnponoro xosxcrna,
uro orcrante crpant npocro opeuent ocranartcx orcrantmn:
nx ctptente pecypct noxynamr no sannxenntm nenam, a
npoamr nm npoyxrt ntcoxnx rexnonorn no santmenntm;
nx ne onycxamr x nepeontm rexnonornxm; ns nnx
ntxaunnamr ne rontxo xannrant, no axe "mosrn". Onnm
cnonom, "apncroxpart" nepnoro +menona ne rontxo ne
namepent noanart pyxy nomomn rem, xro ntraercx nx ornart, no, naoopor, "tmr no pyxam" rex,
xro ntraercx yxnarnrtcx sa nopyunn +roro nepeonoro +xcnpecca.
Bosnnxaer n rpynna crpan, xoropax sannmaer npomexyrounoe nonoxenne (nonynepn]epnx).
Onn xnnxmrcx nepn]epnntmn no ornomennm x nenrpy, no npn +rom xnnxmrcx "nenrpom" no
ornomennm x eme onee cnatm crpanam (nepn]epnn)
108
.
Honeem xparxne nrorn. 3anante yuente ctrpann naxnym pont n ]opmnponannn reopn
+xonomnuecxoro pasnnrnx. Onn nontrannct ncnontsonart xareropnnt annapar, ntpaorannt na
marepnane nepeontx crpan, nx anannsa +xonomnxn cnaopasnnrtx crpan. 3ro norpeonano
antnemero pasnnrnx neoxencnancxo, neoxnaccnuecxo n nncrnrynnonantno oxrpnn.
Hecomnenntm ocronncrnom nosnnxmnx xonnennn crana nontrxa ynxsart xauecrnennt ananns c
xonnuecrnenntm, ntpaorart npaxrnuecxne pexomenannn no ocymecrnnennm
naponoxosxcrnennoro nnannponannx, nponeennm ycxopenno nnycrpnannsannn, +]]exrnnnomy
ncnontsonannm cocrnenntx n npnnnexaemtx ns-sa pyexa ]nnancontx cpecrn.
HHTEPHAHHOHAAH3M
HAHHOHAAH3M
MAPKCH3M
HEOKAACCHHECKHH
AHBEPAAH3M
K y6a
Opueu1uponauume nonue
nsrnnpm
uonmx uupyc1puanLumx c1pau
Puc 4-7. Kapma ueouoeuuecuux opueumauu
Cocmae.euo no: Seers, D.The Political Economy of Nationalism. N.Y. Oxford University Press. 1983, P. 48.
107
Cm., nanpnmep: Wallerstein I. The Capitalist World-Economy. Cambridge etc., 1979. Kparxn osop ero nccneonann
cm. no nsannm: Inoantnte n pernonantnte nponemt n paorax Hmmanynna Bannepcrana [Pe]eparnnnt copnnx].
M.: HHHOH, 1998.
108
B oreuecrnenno nnreparype onn nonyunnn nasnanne "mnnn-nenrpon cnnt" nnn "cynmnepnanncrnuecxnx ouaron" .
Hoponee cm.: Hpnmaxon E.M. Bocrox nocne xpaxa nmnepnanncrnuecxo cncremt. M.: Hayxa. 1982. C. 46-53.
Huuanynn Bannepc1ann
(p. 1930)
117
Crporo ronopx, no +romy nonpocy cymecrnyer na npornnononoxntx mnennx. Hpecrannrenn
xnaccnuecxoro nnepannsma, pasnnnax moent cpannnrentntx npenmymecrn, oxastnamr ntrot
opnenrnponanno nonne nonnrnxn (cm. pnc. 4-7). Hx nsrnxt upesntuano nonynxpnt n pxe nontx
nnycrpnantntx crpan (Tanant, Rxnax Kopex, Fpasnnnx n p.). B npornnononoxnocrt nm, nente
panxant onontno xpnrnuecxn onennnamr nosmoxnocrn raxoro pasnnrnx. 3ro namno orpaxenne n
nsnecrnom oxnae unenx Kacrpo
109
. Onaxo crpan, samxnyrtx no nnyrpt, raxnx xax Kya nnn
Anannx, yxe nourn ner, xorx xpnrnxa mexynaponoro pasenennx rpya ne cxonr co crpannn
neuarn.
Heynnnrentno, uro pasouaponanne n reopnxx n penenrax, npenaraemtx neoxnaccnxamn,
neoxencnannamn, nncrnrynnonanncramn n panxanamn, ycnnnnaercx n 70-e n ocoenno n 80-e rr.
Bce +ro cosano npenoctnxn nx nosnnxnonennx n pasnnrnx +xonomnuecxnx reopn,
c]opmynnponanntx npecrannrenxmn camnx pasnnnammnxcx crpan: xonnennne "nepn]epnno
+xonomnxn", "sanncnmoro pasnnrnx", "onopt na cocrnennte cnnt", "nonoro mexynaponoro
nopxxa" n pyrnx, ctrpanmnx naxnym pont o cranonnennn camocosnannx n +nonmnnn nayuno
mtcnn "rpertero mnpa".
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 7. AEBOPAHKAALHLE TEOPHH KAHHTAAHCTHHECKOIO MHPOBOIO XO3RHCTBA.
Hrorn anannsa saxptro +xonomnxn: coornomenne neoxencnancxnx , neoxnaccnuecxnx n
nncrnrynnonantntx noxoon. Orxptrax +xonomnxa: reopnn aconmrntx n cpannnrentntx
npenmymecrn.
uopmnponanne "nepn]epnnoro" cosnannx. Anrnxononnantnax neonornx ocnooxennx.
Hannonannsm n ocoennocrn +xonomnuecxoro mtmnennx nnepon "rpertero mnpa". Ocnonnte
+xonomnuexne xonnennnn pasnnnammnxcx crpan "nepn]epnno +xonomnxn"; "sanncnmoro
pasnnrnx"; "onopt na cocrnennte cnnt"; nonoro mexynaponoro +xonomnuecxoro nopxxa.
Hcroxn conpemenno reopnn sanncnmocrn (nsrnxt mepxanrnnncron reopnx aconmrntx n
cpannnrentntx npenmymecrn . Pnxapo, naxonnenne xannrana P. Hmxcemypr). Teopnn
nepn]epnno +xonomnxn.
Konnennnn ne+xnnnanenrnoro omena A. 3mmanm+nx. Teopnx "ropronoro nmnepnannsma".
Ocnonnte nonoxennx xonnennnn ne+xnnnanenrnoro omena A. 3mmanm+nx. ncxyccnx no nonoy
xonnennnn A. 3mmanm+nx.
"Haxonnenne n mnponom macmrae" no C. Amnny. Hpenoctnxn xonnennnn. Coepxanne
xonnennnn. 3nauenne n orpannuennocrt noxoa C. Amnna.
Teopnx "mnpono cncremt" 3. Bannepcrana. Meroonornx. Hccneonanne npornnopeun
mnponoro xannranncrnuecxoro xosxcrna. Konnennnx "nonynepn]epnn". Mnp-cncremnt ananns,
ero ocronncrna n neocrarxn.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In.6, 7.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 4.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 4.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Bcemnpnax ncropnx +xonomnuecxo mtcnn n 6 romax. T.6. M.: Mtcnt, 1997. u.2.
Mnp - cncremnt ananns n ero xpnrnxn. (Hayuno-anannrnuecxn osop). M.: HHHOH, 1996.
109
Cm.: Kacrpo u. 3xonomnuecxn n connantnt xpnsnc mnpa. Ero nocnecrnnx nx pasnnnammnxcx crpan, ero mpaunte
nepcnexrnnt n neoxonmocrt oportcx, ecnn mt xornm ntxnrt. oxna, npecrannennt VII Kon]epennnn rnan
rocyapcrn n npannrentcrn nenpncoennnnmnxcx crpan. M.. Hporpecc, 1983. C. 55-83. Ou re. Ormena nnemnero onra n
ycranonnenne nonoro mexynaponoro +xonomnuecxoro nopxxa. Ianana. 1985.
118
Pasnnrne asnarcxnx omecrn XVII - nauana XX n.: conpemennte sanante reopnn. Btm.3.
Mnp -cncremnt noxo. M.: HHHOH, 1991.
Ceumeu 1. Fypxyasnte n nononente" reopnn mnponoro xannranncrnuecxoro xosxcrna. M.,
Mtcnt, 1984.
Rodrik D. Getting Interventions Right: How South Korea and Taiwan Grew Rich. Economic
Policy: A European Forum 0 (20). 1995.
Bonpocm nn ocyaennn
1. Teopnx aconmrntx n ornocnrentntx npenmymecrn. Bosmoxnocrn nx npnmenennx n
"rpertem mnpe".
2. Henopanxantnte reopnn mnponoro xosxcrna. Konnennnx ne+xnnnanenrnoro omena
A. 3mmany+nx: ee cnntnte n cnate cropont.
3. Kaxont npnunnt roro, uro mexynaponax monntnocrt xannrana ntme mexynapono
monntnocrn rpya? Coxpanxmrcx nn onn n conpemennom mnpe? Oocnyre cno orner.
4. Pont monononn n ne+xnnnanenrnom omene. "Haxonnenne n mnponom macmrae" no
C. Amnny.
5. Hpenoctnxn n ocoennocrn cranonnennx nepn]epnnoro xannrannsma. Acnnxponnoe
ntspenanne npenoctnox. esnnrerpannx +xonomnxn n ee nocnecrnnx.
6. Mnp-cncremnt ananns H. Bannepcrana: meroonornx, reopnx n npaxrnuecxax
pexomenannx.
7. Houemy nentm panxanam ne yanoct c]opmynnponart npnnnexarentnte nosnrnnnte
nporpammt?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
142. Cornacno reopnn Xexmepa-Onnna pasnnunx n ornocnrentntx nenax ronapon (ro ecrt
cpannnrentnte npenmymecrna) onpeenxmrcx coornomennem ]axropon n crpane (naenennocrtm
]axropamn, crenentm nnrencnnnocrn nx ncnontsonannx)?
a Hem
143. B rpyax npecrannrene nenopanxantno +xonomnuecxo mtcnn +xonomnuecxn nponecc
cran paccmarpnnartcx xax nosnnxnonenne n nocrenennoe ycnnenne sanncnmocrn pasnnrtx crpan or
pasnnnammnxcx (n uacrnocrn, or nocranox npnpontx pecypcon)?
a Hem
144. 3xonomnuecxn noxo, npenoxennt C. Amnnom, paccmarpnnaer nsanmoornomennx mexy
nenrpom n nepn]epne mnponoro xosxcrna xax ne+xnnnanenrnte
a Hem
145. 'Hepn]epnnt cnoco nponsnocrna neer x romy, uro nenocpecrnennt xonrpont sa
cocrnennocrtm co cropont nnocrpannoro xannrana cranonnrcx rnanntm ycnonnem nx nsnneuennx
orpomno npntnn ns pasnnnammnxcx crpan?
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Hena o1ne1a 4 anna.)
146. C uem cnxstnan Paynt Hpenm yxymennx ycnonn ropronnn
a) C ocoennocrxmn mexynaponoro pasenennx rpya;
) ncxpnmnnannonno nonnrnxo pasnnrtx crpan;
n) C nsmenennxmn, nponcxoxmnmn n xoe nayuno-rexnnuecxoro nporpecca;
r) Bepno nce ntmenepeuncnennoe.
147. A. 3mmany+nt pasnnuaer cneymmne ]opmt ne+xnnnanenrnoro omena:
a) Hcrnnnym n nonepxnocrnym;
) Hoounym n rnynnnym;
n) Hcrnnnym n noounym;
r) Bepno nce ntmenepeuncnennoe.
119
148. Kro, no mnennm A. 3mmany+nx, nonyuaer ontmym uacrt ntro or ne+xnnnanenrnoro omena?
a) nnaentnt xannrana n pasnnnammnxcx crpanax;
) paoune pasnnnammnxcx crpan;
n) nnaentnt xannrana pasnnrtx crpan;
r) paoune pasnnrtx crpan.
149. Kro xnnxercx poonauantnnxom "nono +xonomnuecxo ncropnn:
a) . Hopr; n) H.Bannepcran;
) K. Mapxc; r) A.I. upanx?
150. Kro ns nnxenepeuncnenntx +xonomncron nsyuan npenoctnxn n saxonomepnocrn cranonnennx
n pasnnrnx acnmmerpnuno nsanmosanncnmocrn?
a) 3. e Coro;
) A. 3mmany+nt;
n) M. upnman;
r) H. Bannepcran.
151. uro ne xnnxercx ono ns ocnonntx crynene pasnnrnx no H. Bannepcrany?
a) xannranncrnuecxoe mnponoe xosxcrno;
) mnnn-cncremt;
n) rnoantnoe mnponoe xosxcrno;
r) connanncrnuecxoe mnponoe npannrentcrno.
152. Kro ns nepeuncnenntx nccneonarene nponemt renesnca xannranncrnuecxo +xonomnxn
paccmarpnnan ero xax saxonomepnt cnonrannt nponecc?
a) K. Honantn; ) H. Bannepcran; n) 3. e Coro; r) nepno a) n n).
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
153. Oxapaxrepnsyre xparxo moent A. 3mmany+nx.
a) B uem saxnmuancx panxannsm xonnennnn Aprypa 3mmany+nx?
) Houemy ocnonnte ntrot or ne+xnnnanenrnoro omena, no mnennm 3mmany+nx,
ocramrcx paouemy xnaccy pasnnrtx crpan?
n) uro, no mnennm 3mmany+nx, xnnxercx ncrounnxom +xnnnanenrnoro omena n
ooramennx crpan 3anaa?
r) Hs uero cxnatnaercx noounax ]opma ne+xnnnanenrnoro omena?
) C uem cnxsana ncrnnnax ]opma ne+xnnnanenrnoro omena?
154. B uem ocronncrna n neocrarxn moenn A. 3mmany+nx?
a) Hasonnre n xparxo oxapaxrepnsyre ]opmt ne+xnnnanenrnoro omena A. 3mmany+nx.
) uro xnnxercx rnanntm neocrarxom moenn A. 3mmany+nx?
n) Kaxne neocrarxn moenn A. 3mmany+nx ormeuannct yuacrnnxamn ncxyccnn 60-70-x
rr. (C. Amnn, B.A. Mnmane, u. Aano n p.) n xax Bt ymaere, nouemy?
155. Oxapaxrepnsyre nnnxnne exrentnocrn THK na +xonomnuecxoe nonoxenne pasnnnammnxcx
crpan
a) Kaxont ocronncrna +roro nnnxnnx n xaxont neocrarxn?
) Houemy npecrannrenn nenopanxantnoro nanpannennx onennnamr exrentnocrn
THK na +xonomnuecxoe nonoxenne pasnnnammnxcx crpan nerarnnno?
Hponnnmcrpnpyre cno orner xonxperntmn npnmepamn.
n) Kaxont nocnecrnnx exrentnocrn THK n pasnnnammnxcx crpanax nx pasnnrtx?
r) Moxno nn cxasart, uro rnoannsannx +xonomnxn ecrt pesyntrar exrentnocrn THK?
Oocnyre cno orner.
156. uro npnneno x noxnnennm reopnn o nnemnnx ]axropax renesnca ptnouno +xonomnxn?
a) Kaxont ocoennocrn naxonnennx n mnpe c 1492 no 1789 ro no A.I. upanxy?
) Kparxo oxapaxrepnsyre ocnonnte +rant cranonnennx n pasnnrnx mnp-+xonomnxn H.
Bannepcrana?
120
IAABA 5. HOBLE MOEAH POCTA
(nxna uenoneuecxoro xann1ana)
B nepntx uertpex crartxx tnn oxapaxrepnsonant cnoxnnmnecx n 50 - 80-e rot ocnonnte
nanpannennx +xonomnxn pasnnrnx: xencnancxoe, neoxnacnuecxoe, nncrnrynnonantnoe,
nenopanxantnoe
110
. B nocneymmnx crartxx mt paccmorpnm nsanmoecrnne +rnx nanpannenn n
xonne XX-ro nexa. Hepnocrenennoe nnnmanne npn +rom yer yeneno nccneonannm raxnx
nonpocon, xax nonte moenn pocra, nonoe nonnmanne yannsma, nonte noxot x nponeme
enocrn n mexynaponoro +xonomnuecxoro nopxxa, a raxxe anannsy nyre pemennx
conpemenntx nponem.
5.1. Moent Conoy n nonm1xn e npnuenennn x pasnnnammnucn c1panau
Hncrnrynnonantnax xpnrnxa reopn pocra ne ocranact nesameuenno neoxnaccnxamn.
Ocoenno ontmoe nosecrnne na nnx oxasana reopnx uenoneuecxoro xannrana
111
, xoropym onn n
nontrannct nxnmunrt n cnon moenn. 3ro tno rem onee neoxonmo, r.x. xpnrnxa
neoxencnancxnx moene co cropont A. Htmnca tna neocrarouno. Heoxnaccnuecxne reopnn
pocra nonyunnn connnoe ocnonanne naroapx paoram Poepra Conoy.
Poep1 Mep1on Conoy ponncx n Htm-Hopxe n 1924 roy.
Hocne oxonuannx mxont nonyunn crnnennm nx oyuennx n
Iapnapcxom ynnnepcnrere. Onaxo ero yuea tna npepnana nropo
mnpono nono. B 1945 roy Conoy nepnyncx n Iapnapcxn
ynnnepcnrer, re npoonxnn oyuenne no pyxonocrnom Bacnnnx
Heonrtena.
3axonunn acnnpanrypy Konymncxoro ynnnepcnrera, nonyunn
npnrnamenne n Maccauycercxn Texnonornuecxn Hncrnryr (MIT) n
1954 roy, re n npopaoran npo]eccopom ncm xnsnt. 3a paort no
reopnn +xonomnuecxoro pocra Poepr Conoy nonyunn n 1987 roy
Hoenencxym npemnm no +xonomnxe.
C]opmynnponannax nm n 50-60-ee rr. xonnennnx
npnnena x samene xencnancxo moenn Xappoa-omapa
neoxnaccnuecxo reopne pocra. nx nonnmannx
ocoennocre npnmenennx moenn Conoy n pasnnnammnxcx
crpanax, xparxo paccmorpnm ee ocnonnte ueprt
112
.
5.1.1. Moeuo Couoy.
P. Conoy narnxno noxasan, uro necranntnocrt nnamnuecxoro pannonecnx n
neoxencnancxnx moenxx tna npexe ncero cnecrnnem nensanmosamenxemocrn pecypcon.
Ho+romy nmecro ]ynxnnn B. Heonrtena on ncnontsonan nponsnocrnennym ]ynxnnm Koa-
yrnaca, n xoropo, xax nsnecrno, rpy n xannran xnnxmrcx cycrnryramn.
Y(t) = A(t) K(t)
o
L(t)
1-o
0 < o < 1 (1)
Knaccnuecxax moent Conoy ncxonr ns
ytnamme nponsnonrentnocrn xannrana, nocroxnno
oraun or macmraa (cymma xo+]]nnnenron npn K n L
pannxercx 1), nensmenno nopmt nttrnx (amoprnsannn)
n orcyrcrnnx nnnecrnnnonntx naron. Bsanmosamenxemocrt
]axropon nponsnocrna oxcnxercx ne rontxo
rexnonornuecxnmn ycnonnxmn, no n neoxnaccnuecxo
npenoctnxo o conepmenno xonxypennnn na ptnxax
pecypcon.
110
Cm. Bonpoct +xonomnxn. 2000. N4 - 7
111
O cranonnennn xonnennnn uenoneuecxoro xannrana noponee cm.: Kane.muuuroe P.H. Conpemennax ypxyasnax
xonnennnx ]opmnponannx paoue cnnt (xpnrnuecxn anannsa). M.: Hayxa. 1981
112
Moent nnepnte onynnxonana n paore Solow R. A Contribution to the Theory of Economic Growth // Quarterly
Journal of Economics, 1956. February. PP. 65-94
k
f(k)
y
MP
k
Puc.5-1. Hpouseocmeeuuaa qyuuuua
Poep1 Conoy (p. 1924)
121
Ocoennocrtm ncnontsonannx ]ynxnnn Koa-yrnaca n moenn Conoy xnnxercx ro, uro nce
napamerpt (nponsnonrentnocrt, xannranonoopyxennocrt n p.) paccmarpnnamrcx na ennnny
rpya. Ho+romy on oosnauaer y = Y / L, k = K / L, re y ntnycx, a k xannran na onoro
paornnxa: y = f(k)
Tanrenc yrna naxnona nponsnocrnenno ]ynxnnn coornercrnyer npeentnomy npoyxry
xannrana MP
k
, xoropt ytnaer no mepe pocra xannranonoopyxennocrn (cm. pnc. 5-1).
Hocxontxy rocyapcrnennte saxynxn ne
yunrtnamrcx, conoxynnt cnpoc onpeenxercx
nnnecrnnnxmn n norpenennem:
y = i + c, (2)
re c norpenenne, i nnnecrnnnn n
pacuere na ennnny rpya.
c = (1 s)y, (3)
re s nopma cepexennx (naxonnennx).
y = i + (1 s) y i = s y. (4)
3ro osnauaer, uro n ycnonnxx pannonecnx
nnnecrnnnn pannt cepexennxm n
nponopnnonantnt oxoy. A rax xax y = f(k), ro i
=s f(k) (cm. pnc.5-2).
Hocxontxy n moenn Conoy npenonaraercx nocroxnnax nopma nttrnx, ro ona
nponopnnonantna xannrany o k n moxer trt
nsopaxena nyuom ntxoxmnm ns nauana
xoopnnar c yrnontm xo+]]nnnenrom o (cm.
pnc.5-3). B ycnonnxx pannonecnx nnnecrnnnn
pannt nttrnm: s f(k) = o k. Pannonecnt
yponent xannranonoopyxennocrn oosnauaercx
k* (cm. pnc.5-4).
Pannonecne n moenn Conoy ycrounno.
3ro osnauaer, uro ecnn nosnnxaer
necoornercrnne nnnecrnnn nttrnm moent
crpemnrtcx x pannonecnomy cocroxnnm. Ecnn k
1
< k* , ro nanonte nnnecrnnnn yyr ontme
nttrnx: s f(k) > o k. Cneonarentno, uncrte
nnnecrnnnn ynennuar sanac xannrana, n
pesyntrare uero xannranonoopyxennocrt nospacrer n k
1
k*. Haoopor, ecnn k
2
> k* , ro nanonte
nnnecrnnnn yyr mentme nttrnx: s f(k) < o k. Cneonarentno, uncrte nnnecrnnnn (yyun
orpnnarentntmn) ymentmar sanac xannrana, n pesyntrare uero xannranonoopyxennocrt cnnsnrtcx n
k
2
k* (cm. pnc.5-5).
Hopma cepexennx nenocpecrnenno
nnnxer na ycrounnt yponent
xannranonoopyxennocrn rpya. Pocr nopmt
cepexennx (nanpnmep, or s
1
o s
2
) cnnner
xpnnym nnnecrnnn nnepx ns nonoxennx s
1
f(k) o
s
2
f(k) (cm. pnc. 5-6). Coornercrnenno +ro npnneer
x ynennuennm ycrounnoro yponnx
xannranonoopyxennocrn c k
1
* o k
2
*.
Pocr nopmt cepexennx n xparxocpounom
nepnoe npnneer x ycxopennm +xonomnuecxoro
pocra n yer npoonxartcx o rex nop, noxa
+xonomnxa ne ocrnrner rouxn nonoro
k
sf(k)
y
f(k )
c
i
y
Puc. 5-2. Hpouseocmeo, nompeueuue u
uueecmuuuu e +oeuu Couoy.
k
o k
o
o k
Puc.5-3. Bmmmue uanumaua
k* k
s f(k)
o k
y
Puc.5-4. Paeuoeecum pocm e +oeuu Couoy
122
ycrounnoro pannonecnx.
Hecmorpx na ouennnte
ocronncrna, moent Conoy onaaer
pxom neocrarxon. Hecomnenno, uro nn
nponecc naxonnennx, nn nontmenne
nopmt cepexennx ne oxcnxmr cam
mexannsm nenpeptnnoro
+xonomnuecxoro pocra. Onn nnmt
noxastnamr nosmoxnocrt nepexoa or
onoro cocroxnnx pannonecnx x pyromy.
Ho+romy Conoy nnonr n moent pocr
nacenennx n rexnnuecxn nporpecc.
Ouennno, uro pocr nacenennx, xax n
nttrne, cnnxaer
xannranonoopyxennocrt r.x. nannunt
sanac xannrana onxen pacnpeenxrtcx
mexy nospocmnm uncnom sanxrtx.
Ecnn xe mt xornm ne rontxo noepxnnart
cymecrnymmn yponent nponsnonrentnocrn rpya,
no n ynennunnart ero +]]exrnnnocrt, neoxonmo
ntenxrt ononnnrentnte cpecrna na nontmenne
xannranonoopyxennocrn. Bce +ro npnneer x romy,
uro yron naxnona nyua, ntxoxmero ns nauana
xoopnnar, yer nxnmuart ne rontxo nttrne (o),
no remnt pocra nacenennx (n) n rexnnuecxn
nporpecc (g)
113
. Vcrounnoe pannonecne c yuerom
pocra nacenennx n rexnnuecxoro nporpecca noxasano
na pnc. 5-7.
Moent Conoy onpeenxer ycrounnoe
pannonecne n onrocpounom nepnoe,
oxcnxx ero rexnnuecxnm nporpeccom xax
enncrnenno ocnono ycrounnoro pocra
narococroxnnx. Mexy rem, nx
+xonomnuecxo nonnrnxn, naxen npexe
ncero xparxocpount acnexr: nnamnxa
nponsnocrna n yponnx xnsnn n nnxame
nepcnexrnne. Or +roro sanncnr n
nonynxpnocrt npannrentcrna, n nosmoxnocrt
ero nepenspannx.
Mnorne nepemennte (s, o, n, g)
onpeenxmrcx n moenn Conoy +xsorenno,
no+romy antnemne nontrxn
yconepmencrnonannx moenn tnn cnxsant c
npenpamennem nx n +norennte. K romy xe moent nocnr onontno omn xapaxrep n ne yunrtnaer
nent px peantntx orpannunrene +xonomnuecxoro pocra (connantntx, +xonornuecxnx n r..).
113
B moenn Conoy npenonaraercx, uro remnt pocra nacenennx n rexnnuecxoro nporpecca nocroxnnt (n, g const)
Hoponee cm.: Maurim I. Maxpo+xonomnxa. M.: Hs-no MIV. 1994. In. 4; Romer D. Advanced Macroeconomics. The
McGraw-Hill Comanies, Inc. 1996. Ch. 1. P. 5-32; Laeac H.H., Tv+auoea E.A. Maxpo+xonomnxa 2. onrocpount
acnexr. M. Tenc. 1997. C. 63-78; Kaeura H.H., Lapaee P.B. Maxpo+xonomnxa 2. uacrt 3. M.: IV-BB3. 1999. C.
11-26;
k* k
s f(k)
o k
k
1
k
2
k
1
' k
1
'' k
2
'
y
k
1
* k
s
1
f(k)
o k
s
2
f(k)
k
2
*
y
Puc. 5-6. Veeuuueuue uop+m cepexeuua.
k* k
s f(k)
(n + g + o) k
y
Puc.5-7. Paeuoeecum pocm c yuemo+ pocma
uaceueuua u mexuuuecuoeo npoepecca.
123
k
0
* k
1
* k(t)
sy(t)
(n
0
+ g + o) k(t) (n
1
+ g + o) k(t)
n
1
> n
0
y
Puc.5-8. Buuauue pocma uaceueuua ua ycmouuem ypoeeuo uanumauoeoopyxeuuocmu
Hecmorpx na +ro, tno npenpnnxro necxontxo nontrox nx ee xonxpernsannn n "rpertem
mnpe". Paccmorpnm nexoropte ns nnx.
Tannna 5-1.
Bxna qax1opon nponsnoc1na n +xonounuecxnn poc1
(nn 68 pasnnnammnxcn c1pan, 1960-87)
Pernont Pocr BBH
(% n ro)
Bxna rpya
Bxna
xannrana
Omax nponsnonrentnocrt
]axropon
A]pnxa 3,3 1,0 2,3 0,0
Bocrounax Asnx 6,8 1,1 3,8 1,9
Bocrounax Enpona,
Bocrounax n
Cenepnax A]pnxa
5,0 0,7 2,9 1,4
Harnncxax Amepnxa 3,6 1,2 2,4 0,0
Rxnax Asnx 4,4 0,9 2,9 0,6
nn ncex 68 c1pan 4,2 1,0 2,6 0,6
Hcmo:uur: World Bank, World Development Report// Washington, DC: The World Bank. 1991.
Ouennno, uro nontmenne remnon pocra nacenennx npnneer x cnnxennm ycrounnoro
yponnx xannranonoopyxennocrn. Btcoxne remnt pocra nacenennx rnnnunt nx pasnnnammnxcx
crpan. Heynnnrentno, uro n "rpertem mnpe" onee ntcoxne remnt pocra nacenennx npnnoxr x
romy, uro ycrounnt yponent xannranonoopyxennocrn ycranannnnaercx na onee nnsxom, uem n
pasnnrtx crpanax, yponne (cm. pnc. 5-8)
Hccneonannx Bcemnpnoro anxa, nponeennte n 68 pasnnnammnxcx crpanax, noxasann, uro
nanontmn nxna n nontmenne remnon pocra nnecno ynennuenne sarpar pecypcon: xannrana n
rpya, rora xax omax nponsnonrentnocrt ]axropon oxasanact onee uem cxpomno. B Harnncxo
Amepnxe n A]pnxe ona tna nyneno, n Rxno Asnn cocrannna 0,6% n ro, n Bocrouno Enpone,
Cenepno n Bocrouno A]pnxe ona ocrnrna 1,4% n nnmt n Bocrouno Asnn npnnnsnnact x 2%
(cm. ran. 5-1).
Hccneonannx a]pnxancxnx crpan, c cepennt 60-x o nauana 80-x, nponeennte
E. Baaennnom, noxasann eme onee ypyuammne pesyntrart. Omne remnt pocra
nponsnonrentnocrn n Kennn, Tansannn n 3amnn tnn orpnnarentnte, a n 3nmane ena
ornnuannct or nynx (cm. ran.5-2).
Tannna 5-2.
Bxna qax1opon nponsnoc1na n npoummnennmn poc1
(nx nexoroptx crpan A]pnxn)
124
Crpant Pocr ntnycxa
(% n ro)
Bxna rpya
Bxna
xannrana
Omn pocr
nponsnonrentnocrn
Kennx 1964-83 7,99 1,99 6,89 - 0,89
Tansannx 1966-80 8,06 3,16 5,41 - 0,51
3amnx 1965-80 4,98 1,20 9,38 - 6,60
3nmane 1964-81 5,28 1,88 3,39 +0,03
Hcmo:uur: Shaaeldin E. Sources of Industrial Growth in Kenya, Tanzania, Zambia and Zimbabwe: Some Estimates. African
Development Review. June. 1989. Hum. no: Thirlwall A.P. Growth and Development. With especial reference to development
economics. 6
th
Ed. L.: MACMILLAN Press Ltd. 1999. P. 115.
5.1.2. Hpoue+a cxou+ocmu
Baxnoe snauenne n moenn Conoy nmeer resnc o cxonmocrn (xonneprennnn).
ecrnnrentno, ecnn ne crpant nmemr onnaxonym nponsnocrnennym ]ynxnnm, remn pocra
nacenennx, nopmy nttrnx n nopmy cepexennx, ro ouennno, uro onn crpemxrcx x onomy n romy
xe ycrounnomy yponnm xannranonoopyxennocrn k
*
. Ecrecrnenno, uro pasnnnammaxcx crpana
nmeer nepnonauantnt yponent xannranonoopyxennocrn (k
1
) onee nnsxn, uem pasnnrax (k
2
) n oe
crpant nmemr yponent xannranonoopyxennocrn nnxe pannonecnoro (k
*
): k
1
<k
2
<k
*
. 3ro osnauaer,
uro ona onxna nmert nepnonauantno n onee ntcoxne remnt pocra xannranonoopyxennocrn: g
k1
>g
k2
(cm. pnc. 5-9). Ouennno, uro no mepe npnnnxennx x ycrounnomy yponnm
xannranonoopyxennocrn, remn npnpocra xannranonoopyxennocrn yer ymentmartcx, a
cneonarentno yer ymentmartcx n remn pocr +xonomnxn n nenom.
k
k
k sf ) (
n+o
k
1
k
2
k
*
g
k1
g
k2
sf(k)
Puc. 5-9. Iunomesa o cmpoeo (acoummuo) cxou+ocmu.
Innoresa o crporo (aconmrno) cxonmocrn oxcnxer ror ]axr, uro npn nannunn
yxasanntx ntme npenoctnox crpant c nepnonauantno mentmnm sanacom xannrana pasnnnamrcx
tcrpee, uem crpant c ontmnm nepnonauantntm sanacom xannrana. Onaxo na npaxrnxe, raxax
aconmrnax cxonmocrt manonepoxrna. Ho+romy otuno nx nponepxn moenn Conoy ncxoxr ns
rnnorest o cnao (ycnonno) cxonmocrn. 3ro osnauaer, uro xaxax crpana nmeer cno
ycrounnt yponent xannranonoopyxennocrn (k
1
*
<k
2
*
), ro ecrt cnnmaercx npenoctnxa o
onnaxono nopme cepexennx, ocrannxx nce pyrne es nsmenennx.
Ecnn nopma cepexennx n pasnnnammecx crpane (s
1
) mentme uem nopma cepexennx n
pasnnro crpane (s
2
), ro remn npnpocra xannranonoopyxennocrn moxer trt ontme, mentme nnn
panen remny npnpocra xannranonoopyxennocrn n pasnnro crpane. Ha pncynxe 5-10 noxasan cnyua,
xora g
k1
<g
k2
. Hpn +rom cxonmocrt ocrnraercx ornmt ne ncera.
Moent Conoy ncxonr ns nocroxnnoro remna pocra nacenennx, onaxo, n peantno
ecrnnrentnocrn remnt pocra nacenennx moryr menxrtcx. Ecrecrnennt npnpocr nacenennx n (uro
ocoenno naxno n moenn Conoy) npnpocr nacenennx n rpyocnoconom nospacre sanncnr ne rontxo
or yponnx poxaemocrn n cmeprnocrn, no n or remnon +mnrpannn. On moxer trt nonoxnrentntm,
nynentm n orpnnarentntm. Hx nsmenennx moryr npnnecrn x romy, uro nk moxer npecrannxrt ns
cex ne nyu, ntxoxmn ns nauana xoopnnar, a xpnnym.
125
k
k
k f s ) (
1
n+o
k
1
k
2
k
1
*
g
k1 g
k2
sf(k)
k
k f s ) (
2
k
2
*
Puc.5-10. Iunomesa o uecmpoeo (ycuoeuo) cxou+ocmu
Ornoxnm na ocn acnncc xannranonoopyxennocrt rpya (k), a na ocn opnnar oxnaemte
cepexennx na ennnny rpya (sy) n nnnecrnnnn neoxonmte na ennnny rpya (nk) (cm. pnc. 5-
11). B ycnonnxx nsmenennx remnon npnpocra nacenennx n rpyocnoconom nospacre nosmoxno
ycranonnenne pannonecnx npn pasnnuntx yponnxx xannranonoopyxennocrn (
*
1
*
0
,k k ). Onn ns
xoroptx yyr ycrounnt, a pyrne ner. B annom npnmepe: E
0
- ycrounnoe pannonecne, E
1
-
neycrounnoe pannonecne. Taxnm opasom, ycrounnoe pannonecne, npenonaraemoe n xnaccnuecxo
moenn Conoy, ornmt ne ncera ocrnxnmo n "rpertem mnpe".
nk
,
Puc. 5-11. Pasuuuume eapuaumm pocma uaceueuua e +oeuu Couoy
Hcmo:uur: Hess P., Ross C. Economic Development: Theories, Evidence and Policies. Philadelphia etc., 1997. P 107.
5.1.3. M+uuom Po+ep V+u: mecmupoeauue +oeuu Couoy
B 80 - 90-e rr. noxnnxmrcx mnorouncnennte nontrxn yrounnrt n ononnnrt moent Conoy.
Onaxo npn +rom nosnnxaer px nonpocon cnxsanntx xax c camo moentm, rax n c npnmenxemtmn
nx ee nponepxn crarncrnuecxnmn anntmn.
Kaxym uacrt peantnoro pocra oxcnxer cama moent? ecrnnrentno nn (n ecnn a, ro n
xaxo crenenn) oxcnxmmne nepemennte xnnxmrcx +xsorenntmn? B xaxo mepe remnt pocra
nacenennx, rexnnuecxoro nporpecca n ononnennx xannrana ne sanncxr or cymecrnymmero n
omecrne yponnx pasnnrnx nponsnonrentntx cnn (ntpaorxn na onoro paouero)?
Hpnmenenne ee n uncrom nne nx pasnnnammnxcx crpan ne moxer art raxnx xe
pesyntraron xax nx pasnnrtx crpan, r.x. moent enaer axnenr na xannranoemxnx rexnonornxx
(rnnnuntx nx nepeontx crpan) n ocnony rexnnuecxoro nporpecca nnnr, npexe ncero, n pocre
xannranonoopyxennocrn rpya.
126
Ho+romy neynnnrentno, uro nepn]nxannx moenn npnmennrentno x pasnnnammnmcx
crpanam cosaer raxne cnoxnocrn, xoropte nesnaxomt pasnnromy mnpy. urot n +rom yenrtcx
paccmorpnm nontrxy, npenpnnxrym n 1992 roy I. M+nxtm, . Pomepom n . V+nom
114
.
Onn paccmarpnnamr ee n cneymmem nne:
Y(t) = K(t)
o
[A(t)L(t)]
1-o
0 < o < 1 (5)
L(t) = L(0) e
nt
, re n
L
L
=

(6)
A(t) = A(0) e
gt
re g
A
A
=

(7)
AL
AL K
AL
Y
o o
=
1
) (
(8)
re: y = Y / AL, k = K / AL, r.e. paccmarpnnaercx ntnycx n xannran na ennnny +]]exrnnnoro
rpya.
y = k
o
(9)
) (t k

= sy(t) (n + g + o) k(t)
= sk(t)
o
(n + g + o) k(t). (10)
B cocroxnnn ycrounnoro pannonecnx
) (t k

= sk(t)
o
(n + g + o) k(t) = 0 (11)
) 1 (
1
*
o
o

|
|
.
|

\
|
+ +
=
g n
s
k (12)
) 1 (
*) ( *
o
o
o
o

|
|
.
|

\
|
+ +
= = =
g n
s
k y
AL
Y
(13)
Hponorapn]mnpyem (13)
) ln(
1
) ln(
1
) ln( o
o
o
o
o
+ +

= g n s
AL
Y
(14)
gt A
t L
t Y
t A
t L
t Y
t L t A
t Y
= = ) 0 ( ln
) (
) (
ln ) ( ln
) (
) (
ln
) ( ) (
) (
ln (15)
Vunrtnax, uro A(t) = A(0)e
gt
, nonyunm lnA(t) = ln A(0) + gt
) ln(
1
) ln(
1
) 0 ( ln )
) (
) (
ln( o
o
o
o
o
+ +

+ + = g n s gt A
t L
t Y
(16)
Moent Conoy npenonaraer, uro onx xannrana n oxoe (o) npnnnsnrentno cocrannxer
1
/
3
,
+nacrnunocrt cpeneymenoro oxoa no yponnm cepexenn panna 0,5 n +nacrnunocrt no
ornomennm x remnam pocra npnmepno panna -0,5.
I. M+nxtm, . Pomep n . V+n ntramrcx nccneonart, ecrnnrentno nn peantnt oxo
ntme n crpanax c onee ntcoxnm yponnem cepexenn n nnxe c onee ntcoxnm snauennem (n +g +
o). Onn npenonaramr, uro:
lnA(0) =o +c, (17)
114
Mankiw G., Romer D., and Weil D. A Contribution to the Empirics of Economic Growth. Quarterly Journal of Economics.
1992. 107 (2). P. 407 - 437
127
re o - const, a c -orpaxaer cnenn]nxy anannsnpyemtx crpan (country-specific shock).
Horapn]m noymenoro oxoa n annoe npemx (=0) nx ynpomennx panen:
c o
o
o
o
o
o + + +

+ + = ) ln(
1
) ln(
1
)
) (
) (
ln( g n s gt
t L
t Y
(18)
Anropt npenonaramr raxxe, uro s n n nesanncnmt or c. 3ra npenoctnxa nosnonxer nam
ncnontsonart nx onenxn (18) mero nanmentmnx xnaparon (MHK).
Onn ncnontsymr annte o peantnom oxoe, rocyapcrnennom n uacrnom norpenennn,
nnnecrnnnxx no 195 crpanam n nepno 1960 1985 rr. Hpn +rom n nsmepxercx xax cpenne remnt
pocra nacenennx n rpyocnoconom nospacre (15-64), s xax cpenxx onx peantntx nnnecrnnn
(nxnmuax rocyapcrnennte) n peantnom BBH, a Y/L xax peantnt BBH n 1985 roy enennt na
nacenenne n rpyocnoconom nospacre n rom xe roy. Bce crpant pasenxmrcx na rpn rpynnt. B
nepnym nxnmuamrcx 98 ne ne]reotnammnx crpan, no nropym - 75 crpan co cpennm yponnem
pasnnrnx n n rpertm 22 crpant O3CP. Anropt ncxoxr ns roro, uro g +o = 0,05.
Tannna 5-3
Onenxa xnaccnuecxon uoenn Conoy
3anncnmax nepemennax: log GDP na onoro uenonexa n rpyocnoconom nospacre n 1985 r.
Crpant: He ne]reotnammne Co cpennm yponnem
pasnnrnx
O3CP
Konnuecrno nanmenn: 98 75 22
CONSTANT 5.48 5.36 7.97
(1.59) (1.55) (2.48)
ln(I/GDP) 1.42 1.31 0.50
(0.14) (0.17) (0.43)
ln(n +g +o) -1.97 -2.01 -0.76
(0.56) (0.53) (0.84)
R
2 0.59 0.59 0.01
s.e.e. 0.69 0.61 0.38
Coxpamennax perpeccnx:
CONSTANT 6.87 7.10 8.62
(0.12) (0.15) (0.53)
ln(I/GDP)- ln(n +g + o) 1.48 1.43 0.56
(0.12) (0.14) (0.36)
R
2 0.59 0.59 0.06
s.e.e. 0.69 0.61 0.37
Hponepxa orpannuenn (Test of
restriction):
p-value 0.38 0.26 0.79
Hpenonaraemoe snauenne o 0.60 0.59 0.36
(0.02) (0.02) (0.15)
B croorax vrasaua cmauoapmua ouuora. Te+n pocma uueecmuu u uace.euu oau e cpeoue+ sa nepuoo c 1960 1985
ee. Te+n pocma (g+ o) npeono.aeaemc paeui+ 0.05.
Hcmo:uur: Mankiw G., Romer D., and Weil D. A Contribution to the Empirics of Economic Growth.// Quarterly Journal of
Economics. 1992. 107 (2). P. 414
Pesyntrart +mnnpnuecxoro anannsa npecrannent n ran. 5-3. Onn n nenom nornepxamr
xnaccnuecxym moent Conoy. Hpexe ncero, noromy uro: 1) xo+]]nnnenrt cepexenn n remnon
pocra nacenennx n nyx ntopxax ns rpex nornepxamr npenonaraemym cnxst n crarncrnuecxn
snaunmt; 2) xo+]]nnnenrt npn ln(s) n npn ln(n + g + o) npnmepno pannt no nennunne n
npornnononoxnt no snaxy, r.e. nentsx orneprnyrt rnnoresy o panencrne nynm nx cymmt;
3) pasnnunx n cepexennxx n remnax pocra nacenennx nx ontmnncrna crpan oxcnxmrcx
pasnnunxmn n oxoe na ymy nacenennx. Onaxo nentsx cxasart, uro +ra +mnnpnuecxax nponepxa
nac moxer nonnocrtm yonnernopnrt. B uacrnocrn, onenxa nnnxnnx cepexenn n remnon pocra
rpyocnoconoro nacenennx nonyunnact ropaso ontme, uem npenonaranoct moentm. K romy xe
128
o (noxastnammax onm xannrana n oxoe) oxasanact panno 0,60 (npn cranaprno omnxe 0,02), a
ne 0,30 0,35, xax reopernuecxn npenonaranoct. Ho+romy anropt nyr no nyrn pacmnpennx
moenn nyrem nxnmuennx n nee uenoneuecxoro xannrana.
5.2. Pacmnpenne uoenn Conoy c yue1ou naxonnennn uenoneuecxoro
xann1ana
5.2.1. Heuoeeuecuu uanumau, uau qaumop +uouo+uuecuoeo pocma
Hocnenne rot xapaxrepnsymrcx crpemnrentntm pocrom
nnnecrnnn n uenonexa.
Hcroxn xonnennnn uenoneuecxoro xannrana moxno narn n
rpyax orna nonnrnuecxo +xonomnn n crarncrnxn Ynntnua He11n
(1623 1687). On npomen nyrt or mnrn o nomemnxa n ne rontxo n
cnoe xnsnn, no n n cnoem rnopuecrne tn naxonnuen, ynpxm n crpor.
Hmenno emy npnnanexnr snamennroe ntcxastnanne: Hepnoe, uro
neoxonmo cenart, - +ro nocunrart
115
.
B nsanno n 1676 roy Honnrnuecxo apn]mernxe
coepxnrcx nepnax nontrxa nocuera uenoneuecxoro xannrana.
Hmontrno, uro yxe rora ocnonononoxnnx anrnncxo
nonnrnuecxo +xonomnn onennnan uenoneuecxn xannran ntme
nemecrnennoro. Cronmocrt nacenennx Anrnnn on onennn n 417 mnn.
]ynron crepnnnron, a nce nemecrnennoe n 250 mnn. uaxrnuecxn, xax
cnpanennno nncan K. Mapxc, on orxptnaer, uro Hacenenne
orarcrno
116
.
antnemee pasnnrne ne Herrn mt naxonm y anropa Teopnn
npancrnenntx uyncrn (1759) n Hccneonanne o npnpoe n npnunnax
orarcrna napoon (1776) Aama Cmnra (1723 1790). Aam Cmnr
pasnnnaer nem neypannnrentnoro panencrna. Cornacno A. Cmnry, nmn
nmemr or npnpot annte pasnnunx, n +ro, c rouxn spennx anropa, ne
neocrarox, a nx ocronncrno. Bocnnranne n opasonanne cnococrnymr
pasnnrnm n cnenn]nxannn ocoennocre xaxoro nnnnnyyma. Ecnn
uenonex npannntno nonxn cnoe npenasnauenne, ro on naunnaer
cnennannsnponartcx n ro onacrn, xoropax npnnocnr emy nanontmn
oxo, nocxontxy onaaer n ne cpannnrentntmn npenmymecrnamn.
Pasenenne rpya yrnynxer n saxpennxer +ry cnenn]nxannm.
Onaxo, yyun cnennanncrom n ono onacrn n nponsnox
annt nn ronapon, uenonex n ro xe npemx nyxaercx no mnoxecrne
pyrnx nx yonnernopennx cnonx pacrymnx norpenocre. Hpano na
omen ntcrynaer xax cnoco nxnmuennx n nnnnnnsannm. Ho+romy
uenonex xnnxercx ne rontxo xnnorntm, enammnm opynx rpya
(tool-making animal), no n xnnorntm-omennnammnmcx. Omen
ocnonan na yrnynxmmemcx pasenennn rpya, a ero ocnono xnnxercx
nnoxenne n uenonexa, naroapx xoroptm on conepmencrnyer n
pasnnnaer cnon cpannnrentnte npenmymecrna.
Kapn Mapxc (1818 1883) nnxora ne pacmmarpnnan uenonexa
xax xannran. Onaxo nmenno on n 3xonomnxo-]nnoco]cxnx
pyxonncxx 1844 roa n n nepnonauantnom napocxe Kannrana -
3xonomnuecxnex pyxonncxx 1857-1859 rr. pasnnnaer nem rpex
crynenn pasnnrnx uenoneuecxoro omecrna. Hepnym crynent on
xapaxrepnsyer xax uuuuym saeucu+ocmo. Mecro nenocpecrnennoro
nponsnonrenx n ero ]ynxnnx n nponecce nponsnocrna, nent n
115
Hern V. Tpaxrar o nanorax n copax n xn. 3xonomnuecxne n crarncrnuecxne paort, M.: Con+xrns, 1940, c. 175
116
Mapxc K., 3nrentc u. Cou. r. 26, u. 1, c. 357
Ynntnu He11n (1623 1687)
Aau Cun1 (1723 1790)
Kapn Mapxc (1818 1883)
129
cpecrna ero exrentnocrn, xauecrno n xonnuecrno ntnycxaemo npoyxnnn onpeenxnnct ne
rontxo yponnem pasnnrnx nponsnonrentntx cnn, no n xonxperntmn nnnamn: nno acconnanne
rpyxmnxcx, x xoropo annt nnnnn npnnanexan (nepnotrno nnn xpecrtxncxo omnno,
pemecnenntm nexom n r.n.); nno npecrannrenxmn rocnocrnymmero xnacca, n nnuno sanncnmocrn
or xoroptx nenocpecrnennt nponsnonrent naxonncx (yt ro copmnx penrt-nanora
asnarcxoro rocyapcrna, paonnaenen nnn ]eoan).
Hnunax sanncnmocrt oxnartnana ne rontxo ornomennx nenocpecrnennoro nponsnocrna.
Ona pacnpocrpanxnact n na ornomennx pacnpeenennx, omena n norpenennx. Hpnnanexnocrt x
romy nnn nnomy xonnexrnny (omnne, xacre, cocnonnm, xnaccy) npeonpeenxna mecro uenonexa ne
rontxo n nponsnocrne, no n n omecrne, a cneonarentno, orpaxanact n ero opase xnsnn,
"cranaprax" ero trnx: macmraax nnunoro orarcrna, pasmepax oxoon, ncrounnxax nx
nononnennx n r.. n r.n. Pacnpeenenne, omen n norpenenne marepnantntx nar npnoperann
]opmy nnuntx ornomenn, saxpennxnnct rpannne, nopmamn npana, mopann, a nnora n
nonnrnuecxnmn yupexennxmn, orpaxannct n connantno ncnxonornn, ocnxmannct pennrne.
Hpomtmnennax penonmnnx pacxpenomaer nnnnna: na cmeny nnuno sanncnmocrn
npnxonr nnunax nesanncnmocrt. Ona npoxnnxercx n rom, uro npncnoenne cpecrn nponsnocrna n
xnsnenntx cpecrn ne onocpeonano n ptnouno +xonomnxe npnnanexnocrtm uenonexa x xaxomy-
nnyt xonnexrnny. Kaxt ronaponponsnonrent xosxcrnyer na cno crpax n pncx n cam
onpeenxer, uro, xax n cxontxo nponsnonrt, xomy, xora n npn xaxnx ycnonnxx peannsonart cnom
npoyxnnm. Onaxo +ra ]opmantnax nnunax nesanncnmocrt nmeer n xauecrne cnoe ocnont
ncecroponnmm nemnym sanncnmocrt or pyrnx ronaponponsnonrene (n npexe ncero
sanncnmocrt no nnnnn nponsnocrna n norpenennx xnsnenntx nar). Ho+romy nropym crynent K.
Mapxc xapaxrepnsyer xax uuuuym uesaeucu+ocmo, ocuoeauuym ua eeuuo saeucu+ocmu. E na
cmeny npnxonr rpertx crynent ceoouaa uuueuyauouocmo, xora ncecroponnee pasnnrne
xaxoro cranonnrcx ycnonnem pasnnrnx ncex.
ecrnnrentno, n xoe nayuno-rexnnuecxo penonmnnn nayxa npenpamaercx n
nenocpecrnennym nponsnonrentnym cnny, nceomne nponsnonrentnte cnnt cranonxrcx
neymnm +nemenrom cncremt nponsnonrentntx cnn. Ecnn nocne neonnrnuecxo penonmnnn
cnoxnnact nocrnpncnannammax nponsnoxmax +xonomnxa, ocnono xoropo tno centcxoe
xosxcrno, a pesyntrarom npomtmnenno penonmnnn crano nosnnxnonenne nocrarpapno
+xonomnxn, ocnony xoropo cocrannxna nepnonauantno nerxax, a nosnee rxxenax
npomtmnennocrt, ro n xoe HTP nosnnxaer nocrnnycrpnantnax +xonomnxa. Henrp rxxecrn
nepenocnrcx n nenponsnocrnennym c]epy. B cepenne 80-x roon yxe cntme 70% nacenennx CBA
tno sanxro n c]epe ycnyr. Ecnn n arpapno +xonomnxe neymnm +nemenrom tna semnx, a n
nnycrpnantno xannran, ro n conpemenno - nnmnrnpymmnm ]axropom cranonxrcx
nn]opmannx, naxonnennte snannx.
Honte rexnonornn crann pesyntrarom rpya yxe ne "rananrnnntx xecrxnmnxon", a
"ntcoxonotx nnrennexryanon"
117
. Hror nx exrentnocrn penonmnnx n c]epe
renexommynnxann. Ecnn n XIX nepno nononnne XX n. rnanno ]opmo xommynnxannn tnn
rasert, xypnant, xnnrn, x xoroptm sarem oannnnct rene]on renerpa], pano n renennenne, ro n
nacroxmee npemx onn nce onee ntrecnxmrcx cpecrnamn xomntmrepno cnxsn. 3nannx n
nn]opmannx cranonxrcx crparernuecxnmn pecypcamn. 3ro npnnonr npexe ncero x cymecrnenntm
nsmenennxm n reppnropnantnom pasmemennn nponsnonrentntx cnn. B onnycrpnantnym +noxy
ropoa nosnnxann na nepeceuennxx roprontx nyre, n nnycrpnantnym nnnsn ncrounnxon
ctptx n +neprnn; rexnononnct nocrnnycrpnantno +noxn ntpacramr noxpyr nayuntx nenrpon n
xpynntx nccneonarentcxnx naoparopn (Kpemnnenax onnna n CBA).
B pasnnrtx crpanax nponcxonr cyxenne cocrnenno marepnantnoro nponsnocrna npn
ononpemennom crpemnrentnom pocre "nnycrpnn snann". Taxnm opasom, npenoctnxn yymero
omecrna cosamrcx ne rontxo n axe ne crontxo n marepnantnom, cxontxo, no mnennm K. Mapxca,
"no ry cropony marepnantnoro nponsnocrna"
Hayuno-rexnnuecxax penonmnnx cosaer npenoctnxn nx pasnnrnx ornomenn cnoono
117
Cm.: Be.. . Connantnte pamxn nn]opmannonnoro omecrna // Honax rexnoxparnuecxax nonna na 3anae. M.:
Hporpecc, 1996. C. 330
130
nnnnnyantnocrn. Onn snamenymr +ran, orpnnammn n ornomennx nnuno sanncnmocrn, n
ornomennx nnemne sanncnmocrn, ntcrynammn xax orpnnanne orpnnannx. Ornomennx nnuno
sanncnmocrn cymecrnonann n ycnonnxx rocnocrna ecrecrnenntx nponsnonrentntx cnn. Onn
xapaxrepnsonann raxo +ran pasnnrnx uenoneuecrna, xora nnnnn mor pasnnnartcx nnmt n pamxax
orpannuennoro, noxantnoro xonnexrnna, or xoroporo on sanncen. Ornomennx nnuno
nesanncnmocrn, ocnonanno na nemno sanncnmocrn, snamenonann raxo yponent pasnnrnx, xora
no nnnxnnem omecrnennoro pasenennx rpya nponcxonr ooconenne nponsnonrene n onn
yxe ne nyxamrcx n ro nnn nno ]opme ecrecrnenno cnoxnnmecx nnn ncropnuecxn pasnnnmecx
xonnexrnnnocrn nepepacramr ee pamxn. Onaxo nmecre co cranonnennem ncemnpntx ornomenn n
ynnnepcantntx norpenocre pasnnnaercx ncecroponnn nponecc onemecrnnennx
nponsnocrnenntx ornomenn, nponcxonr oruyxenne cymnocrntx cnn or paornnxa,
npenpamenne nx n uyxym, rocnocrnymmym na nnm cnny. Ornomennx cnoono
nnnnnyantnocrn snamenymr +ran rapmonnunoro ennennx uenonexa n npnpot, camoxonrpont
uenoneuecrna x ero omecrnenntx cnn, nnrennexryantnt nporpecc mnpono nnnnnnsannn.
Hnunocrt ntcrynaer xax camonent omeuenoneuecxoro pasnnrnx. Ononpemenno nnunocrt
xnnxercx rnanntm opynem nporpecca. Btop nenn, nyrn ee ocrnxennx, a raxxe oprannsannx neno-
cpecrnennoro rpyonoro nponecca n nocrnnycrpnantnom omecrne cranonxrcx ne
rexnonornuecxo, a rymannrapno saaue. 3ro oycnonnnnaer ntcoxym crenent
camocroxrentnocrn xaxoro uenonexa, npnaer rpyy nonnnno cnoonoe rnopuecxoe coepxanne.
Ceuac ouennno rnannoe: xax ptnounoe xosxcrno ntpaorano coornercrnymmn emy rnn uenonexa
"homo economicus", rax n nocrnnycrpnantnomy omecrny yer coornercrnonart cnox ]opma
connantnocrn cnoonax nnnnnyantnocrt.
Taxnm opasom, camo pasnnrne +xonomnxn cosaer onronorn-
uecxne npenoctnxn nx ]opmnponannx xonnennnn uenoneuecxoro
xannrana xax cocrannoro +nemenra mnpono nnnnnnsannn.
Conpemennax reopnx uenoneuecxoro xannrana tna
c]opmynnponana n rpyax I+ppn Bexxepa (p. 1930). Hocne oxonuannx
Hpnncroncxoro ynnnepcnrera n 1951 roy on yunrcx n unxarcxom
ynnnepcnrere, re n 1955 nonyuaer crenent Ph.D. C 1957 no 1968 rr. on
paoraer n Konymncxom ynnnepcnrere. Hmenno sect ntxonr ero
snamennraoe nccneonanne uenoneuecxn xannran (1-e ns. 1964, 2-e
ns. 1975). B 1968 roy on nosnpamaercx n unxarcxn ynnnepcnrer.
B1992 roy emy npncyxaercx Hoenencxax npemnx no +xonomnxe.
I. Fexxep ntenxer n uenoneuecxom xannrane nnnnnyyma
snannx, nponsnocrnennte nantxn n mornnannm. Vnennuenne nnoxenn
n nororonxy yymnx cnennanncron n oyuenne xnann]nnnponanntx
paornnxon, cunraer on, moryr npnnocnrt n yymem ne mentme
npntnn, uem pacxot na mamnnnym rexnnxy.
Konnennnx uenoneuecxoro xannrana nonyunna antnemee pasnnrne n paorax T. Byntna, H.
Fen-Hopara, M. Fnayra, V. Foy+na, 3. enncona, x. Kenpnxa, u. Maxnyna, I. Hcaxaponynoca, H.
Typoy, F. unsnnxa, 3. upomma n p.
Cpen poccncxnx +xonomncron cneyer, npexe ncero, ormernrt: B. Facona, B. Iono, H.
Hntnncxoro, P. Kanenmmnnxona, C. Kocranxna, B. Mapnnnxennua, M. Connna, C. Crpymnnnna, H.
Tyntunncxoro n p.
Honox nrorn onee uem 200-nernnx noncxon, moxno n nonxrnn uenoneuecxoro xannrana
ntennrt na acnexra:
1. Heuoeeuecuu uanumau uau sanac
uenoneuecxn xannran - nmemmncx y uenonexa sanac sopontx, snann, nantxon,
cnoconocre, mornnann, xoropte coecrnymr pocry ero nponsnonrentnocrn rpya n nnnxmr na
pocr oxoon. B ero crpyxrype otuno ntenxmr:
Hpnponte cnoconocrn;
Omax xyntrypa;
3nannx omne n cnennantnte;
Hpnoperennte cnoconocrn, nantxn, ontr;
Vmenne nx npnmennrt n nyxnt momenr n n nyxnom mecre.
I+ppn Bexxep (p. 1930)
131
2. Heuoeeuecuu uanumau uau nomou oxooe.
Bnoxennx n uenoneuecxn xannran cranonxrcx naxntm axrnnom, oecneunnammnm onee
ntcoxn norox oxoon na nporxxennn nce xnsnn uenonexa.
ecrnnrentno, uenoneuecxn xannran n nocnenoennte rot poc onee tcrptmn remnamn,
uem ]nsnuecxn, a cymmapnte pacxot n opasonanne, spanooxpanenne n connantnoe oecneuenne
onee uem n 3 pasa npentmann n CBA n 1990 r. nponsnocrnennte xannranonnoxennx (cm. ran. 5-
4).
Tannna 5-4
Coo1nomenne nnnec1nnnn n uenonexa
n nponsnoc1nennmx nnnec1nnnn n CmA
(connantnte pacxot, n % x nponsnocrnenntm nnnecrnnnxm)
Cqepm 1970 1980 1985 1990
Opasonanne 50 42 45 55
3panooxpanenne 54 63 76 101
Connantnoe oecneuenne 90 107 123 162
Bcero no rpem orpacnxm 194 212 244 318
Hcmo:uur: Mapuureeu: B. H., Cooo.eea H. B. Jrouo+ura :e.oeera. M.: Acnerm npecc, 1995. C. 47.
Hoxnnenne reopnn uenoneuecxoro xannrana orpasnno nospocmym n nocnenne rot pont
nenemecrnennoro naxonnennx nx pasnnrnx uenoneuecrna. Ho uenoneuecxnu xann1anou
nonnmaercx conoxynnocrt ncex nponsnonrentntx xauecrn paornnxa, r.e. nxnmuaer
npnoperennte snannx, nantxn, a raxxe mornnannm n +neprnm, xoropte ncnontsymrcx nx
nponsnocrna +xonomnuecxnx nar. K ocnonntm ]opmam nnnecrnnn n uenonexa otuno ornocxr:
opasonanne, nocnnranne, spanooxpanenne, a raxxe nect xomnnexc sarpar, cnxsanntx c
nororonxo uenonexa x nponsnocrny (nxnmuax noncx neoxonmo nn]opmannn, mnrpannm n
noncxax sanxrocrn n r..). Hoono ]nsnuecxomy xannrany, ero ]opmnponanne rpeyer xax or
camoro uenonexa, rax n or omecrna n nenom snaunrentntx nsepxex. Onn tnn t nenosmoxnt,
ecnn t ne oecneunnann ero onaarenm nonyuenne onee ntcoxoro oxoa. Taxnm opasom,
uenoneuecxn xannran paccmarpnnaercx xax sanac, xoropt moxer naxannnnartcx n trt
ncrounnxom onee ntcoxoro oxoa n yymem. Ho+romy raxo crpemnrentnt pocr nnoxenn n
uenonexa ne n nocnenmm ouepet cnxsan c ntcoxnm oxnaemtm oxoom.
eno n rom, uro pannonantnt nnnnn (n cemtx n nenom) onxen coornocnrt sarpart n
ntrot or nameuennoro meponpnxrnx. Meronxa nocuera nnyrpenne nopmt oxynaemocrn
nnnecrnnn n uenoneuecxn xannran ananornuna nnoxennxm n ]nsnuecxn xannran. nx +roro nao
coornecrn ononnnrentnte nsepxxn, cnxsannte, nanpnmep, c nonyuennem opasonannx, c
ononnnrentntmn ntroamn, xoropte moxno nonyunrt nocne oyuennx. B nsepxxn cneyer
nxnmunrt cronmocrt oyuennx, ynymennt n nepno oyuennx oxo n pyrne nsepxxn. Btrot
xe onxnt cxasartcx n nontmennn nocroxnnoro oxoa. ecrnnrentno, raxne npenoctnxn
cosamrcx noromy, uro opasonanne ne rontxo nosnonxer onnaert craptmn, yxe naxonnenntmn
snannxmn, no n cnococrnyer npnoperennm nontx snann n nponecce rpya, a raxxe cosaer
ycnonnx nx nx nponsnocrna n yymem. Ho+romy pasnnrne opasonannx onxno nrn nnepen,
cosanax npenoctnxn nx yymero nporpecca.
B pasnnrtx crpanax cymecrnyer ycrounnax sanncnmocrt mexy yponnem opasonannx n
oxoom, nonyuaemtm n reuenne nce xnsnn (cm. ran. 5-5). Ecnn nnna c nauantntm opasonannem
nonyuann n 1990 r. n CBA n reuenne nce cnoe xnsnn oxo 756 rtc. onn., ro nnna c ntcmnm
opasonannem 1720 rtc. onn. Aconmrnt pasptn cocrannn nourn 1 mnn. onnapon. Cneyer
samernrt, uro sa nocnenne 30 ner ornocnrentnt pasptn n oxoax mexy xpannm rpynnamn
]axrnuecxn ne nsmennncx. 3ro ronopnr o cymecrnonannn renennnn, xoropym crapamrcx yunrtnart
nce pannonantno neymne cnoe xosxcrno cemtn.
Ocosnannax eme n 60-70-e rot pont uenoneuecxoro xannrana npnnena x mnpoxomy
pacnpocrpanennm nporpamm nnnecrnnn n nero. B pasnnnammnxcx crpanax +ro ntpasnnoct, npexe
ncero, n pasnnrnn nauantnoro n cpenero opasonannx, xoropoe paccmarpnnanoct xax rnannt
]axrop pocra nponsnonrentnocrn rpya. ecrnnrentno nnxnnannx nerpamornocrn xnnxercx
naxntm ]axropom noema nannonantno nponsnonrentnocrn rpya. Kax noxasann pacuert
132
axaemnxa C.I. Crpymnnnna, nponsneennte n nauane 30-x roon n CCCP, rpamornocrt nontmaer
ee na 24%, a cpenee opasonanne na 67%
118
. Heynnnrentno, uro mnorne pasnnnammnecx crpant
cnxstnann c pasnnrnem opasonannx cnon naext na tcrpoe npeoonenne +xonomnuecxo
orcranocrn n sanncnmocrn.
Tannna 5-5
Cpenne nsepaxn na oyuenne n oxom pao1nnxon c pasnnunmu opasonanneu n CmA
(n rtc. onn., rexymne nent)
Vponent opasonannx Hsepxxn na opasonanne Hoxnsnennt sapaorox
1960 1983 1990 1960 1983 1990
Hauantnoe 3,2 19,8 30,0 168,8 384 756
Henonnoe cpenee (9 11 ner) 4,8 29,9 45,0 193,1 384 836
Cpenee 5,6 36,0 59,4 224,1 548 1084
Hesaxonuennoe ntcmee (13 15 ner) 9,6 55,2 81,8 273 618 1260
Btcmee (16 ner n onee) 15,1 74,3 107 360,6 805 1720
Pasptn n nsepxxax n n oxoax mexy
rpynnamn:
Aconmrnt 11,9 54,5 77,0 191,8 421 964
O1nocn1entnmn 4,7 3,7 3,6 2,1 2,1 2,3
Hcmo:uur: Mapuureeu: B. H., Cooo.eea H. B. Vras. Co:. C. 191.
Hoxcnnm +ro na xonxpernom npnmepe. Honyunn snaunrentnte cpecrna n pesyntrare
ne]rxnoro xpnsnca n cepenne 70-x roon, Hnonesnx ocymecrnnna rpannosnym nporpammy no
crponrentcrny nauantntx mxon. B coornercrnnn c npesnenrcxo nporpammo (Sekolah Dasar
INPRES program) n 1973/74-1978/79 roax tna nocrpoena 61 000 nontx mxontntx sann,
paccunranntx na 3 yunrenx n 120 mxontnnxon xaxax
119
. Ocooe nnnmanne yenxnoct
crponrentcrny mxon n rex paonax crpant, xoropte orcranann n cncreme naponoro opasonannx.
Hentm npannrentcrna tno ynennuenne oxnara oyuammnxcx ere n nospacre 7-12 ner c 69% n
1973 o 85% n 1978. Ho anntm Bcemnpnoro anxa (World Bank, 1990), peantnt oxnar
oyuammnxcx ocrnr n 1978 roy 84% y mantunxon n 82% y enouex. Bcemnpnt anx nasnan +ry
nporpammy onnm ns nanonee ycnemntx cnyuaen pacmnpennx cncremt mxontnoro opasonannx sa
ncm ncropnm.
Ecrecrnenno, uro raxoe rpannosnoe mxontnoe crponrentcrno npnneno xax x nontmennm
yponnx opasonannx n crpane, rax x pocry sapaorno nnart. ern omxontnoro nospacra (xoroptm
n 1974 roy, xora nauanact nporpamma, tno or 2 o 6 ner) nonyunnn npnanxy n
npoonxnrentnocrn oyuennx or 0,12 o 0,18 ner oyuennx na xaxym nocrpoennym mxony na 1000
uenonex n nx pernone.
urot onennrt nxna opasonannx n npnpocr sapaorno nnart E. m]no npenaraer
cneymmym +xonomerpnuecxym moent:
ln w
i
=o +|*X
i
+o*S
i
+u
i
re X
i
- ontr paort;
S
i
oraua or oyuennx.
Cpannenne xoropr ere, oxnauenntx nono mxontno nporpammo c remn, xoropte ne
cmornn nocnontsonartcx ee naramn (ern onee crapmnx nospacron n monoext n nospacre 12-24
ner), nosnonxer anropy cenart cneymmne ntnot o rom, uro ocymecrnnenne npesnenrcxo
nporpammt npnneno x ynennuennm sapaorno nnart xaxoro opasonannoro nnonesnna n
cpenem na 3,8%. Pacuert noxastnamr, uro +xonomnuecxax oraua or oyuennx (ntpaxennax n
sapaorno nnare) nospacra n cocrannna n Hnonesnn or 6,4% o 9,1%
120
.
118
Cm.: Crpymnnnn C.I. Hponemt +xonomnxn rpya. M., 1957. C. 598.
119
Duflo E. Schooling and Labour Market Consequences of School Construction in Indonesia: Evidence from and Unusual
Policy Experiments. Mimeo Department Of Economics. MIT. 1999. P. 5-6
120
Hoponee o +xonomnuecxo oraue or oyuennx n pasnnnammnxcx crpanax cm. paort: Psacharopoulos G. Returns
to Education: an International Comparison San Francisco. J ossy Bass-Elsevier. 1973; Psacharopoulos G. Returns to
Education: an Updated International Comparison. Comparative Education 1981. V. 17. P. 321-341; Psacharopoulos G.
Returns to Education: a further International Update and Implications // Journal of Human Resources 1985 V. 20. N4:
133
Vuecrt nnnxnne uenoneuecxoro xannrana n ero nxna n nponecc pocra BBH npenpnnxnn n
80-90-e rot px +xonomncron
121
.
5.2.2. Moeuo Byuaca
Onnm ns nepntx ee npenpnnxn n 1988 roy P. Hyxac
122
. On ntraercx yuecrt xax sanac
uenoneuecxoro xannrana rax n ero nocnecrnnx. On ncxonr ns cneymme rpaxronxn
nponsnocrnenno ]ynxnnn:
Y(t) =K(t)
1-o
[uh(t)L(t)]
1-o
(h
o
(t))

, (19)
re u onx sarpar rpya na cosanne uenoneuecxoro xannrana,
h(t) sanac uenoneuecxoro xannrana,
h
o
(t) cpenn yponent uenoneuecxoro xannrana n nenom no +xonomnxe n momenr npemenn t.
Hpn +rom neoxonmt na ycnonnx naxonnennx xannrana.
1) nx uenoneuecxoro xannrana: ) 1 ( u h h =|

(20)
| - +]]exrnnnocrt ("nponsnonrentnocrt") oyuennx
2) nx ]nsnuecxoro xannrana: k

=sk
o
h
(1-o+)
u
1-o
- nk (21)
Hpenonoxnm, uro mt naxonmcx n cocroxnnn nnamnuecxoro pannonecnx, re k

/k (
k
) u
h

/h(
h
), r.e. nocroxnnt remnt pocra ]nsnuecxoro (
k
) n uenoneuecxoro (
h
) xannrana.
Vcnonnem nx remnon pocra xannranonoopyxennocrn n cocroxnnn nnamnuecxoro
pannonecnx:
(o - 1)
k
k

+(1-o+)
h
h

=0 (22)
Vcnonnem nnamnuecxoro pannonecnx npn o = 1:

h
= | (1 - u) (23)
) 1 (
) 1 ( ) 1 (
o
| o

+
=
u
k
(24)
B cnyuae orcyrcrnnx +xcrepnann ( =0):

h
=
k
=| (1- u) (25)
Tora remn pocra ntnycxa yer nonnocrtm onpeenxrtcx pocrom uenoneuecxoro xannrana.
Hpn > 0,
h
<
k
pocr uenoneuecxoro xannrana npentmaer pocr ]nsnuecxoro xannrana.
Hs-sa cymecrnonannx +xcrepnann uenoneuecxoro xannrana, "+xonomnxa Hyxaca" ne
oxsarentno +]]exrnnna.
5.2.3. Moeuo I. M+uuom, . Po+epa, . V+ua
I. M+nxtm, . Pomep n . V+n raxxe npenoxnnn cnoe pemenne +ro nponemt. B moenn
Conoy, onn pasenxmr xannran na ]nsnuecxn n uenoneuecxn:
Y(t) = K(t)
o
H(t)
|
[ (A(t)L(t)]
1 -o -|
(26)
Oosnaunm: y = Y / AL, k = K / AL n h = H / AL, rora
PP. 583-604; Psacharopoulos G. Returns to Investments in Education: a Global Update /World Development 1994. V. 22
N9: PP. 1325-1343.
121
Lucas R. On the Mechanism of Economic Development. Journal of Monetary Economics. V. 22. 1988. P. 3 42; Azaridis
C. Drazen A. Threshold Externalities of Economic Development // Quarterly Journal of Economics. V. 105. 1990. May. PP.
501-526; Barro R. Economic Growth in a Cross Section of Countries. Quarterly Journal of Economics. 1991. 106 (2);
Mankiw G., Romer D., andWeil D. A Contribution to the Empirics of Economic Growth. Quarterly Journal of Economics.
1992. 107 (2). P. 407 437; Barro R. Institutions and Growth, an Introductory Essay. Journal of Economic Growth. 1996. 1
(2);
Mt sect ne yem anannsnponart moenn +norennoro pocra, ocnonannte na anannse nayuntx paspaorox nontx
ronapon n rexnonorn. Hoponee o nnx cm.: Romer D. Advanced Macroeconomics. McGraw-Hill. 1996. Ch. 3. P. 96-
126; Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998. Ch. 4. P. 107-129.
122
Lucas R. On the Mechanism of Economic Development. Journal of Monetary Economics. V. 22. 1988. July P. 3 -42
134
y = k
o
h
|
Anropt ncnontsymr ony n ry xe nponsnocrnennym ]ynxnnm nx ]nsnuecxoro xannrana,
uenoneuecxoro xannrana n norpenennx. Ho+romy ennnna norpenennx moxer trt npenpamena
nno n ennnny ]nsnuecxoro xannrana, nno n ennnny uenoneuecxoro xannrana. Onn
npenonaramr raxxe, uro yponent nttrnx y uenoneuecxoro xannrana raxo xe, xax n ]nsnuecxoro
xannrana. B +ro pacmnpenno moenn onn ncxoxr ns ytnamme oraun or xannrana (r.e.
npenonaramr, uro o +| <1).
h
k
k

=0
+k

<0
|k

>0
Puc. 5-12. uua+uua qusuuecuoeo uanumaua (ua euuuuy +qqeumueuoeo mpya)
k

(t) = s
k
y(t) (n + g + o) k(t) (27a)
k

(t) =0 npn s
k
y(t) = (n + g + o) k(t).
3ro ycnonne +xnnnanenrno:
h
k h

=0
h

>0
h

<0
Puc. 5-13. uua+uua ueuoeeuecuoeo uanumaua (ua euuuuy +qqeumueuoeo mpya)
| o
o
h
g n
s
k
k
|
|
.
|

\
|
+ +
=
1
nnn
o
|
o
o

|
|
.
|

\
|
+ +
=
1
1
1
h
g n
s
k
k
Komnnannx h n k, yonnernopxmmax +romy
ycnonnm noxasana na pnc. 5-12. Tax xax | <1- o , ro nropax nponsnonax k no h nont +ro
rpaexropnn orpnnarentnax. Hpn +rom k

(t) nospacrammax no h
123
. Cneonarentno, npanee or xpnno
k

(t) =0, k

>0, a nenee k

< 0.
Tenept paccmorpnm uenoneuecxn xannran na ennnny +]]exrnnnoro rpya (h):
h

(t) = s
h
y(t) (n + g + o) k(t) (27)
123
Hoponee cm.: Romer D. Advanced Macroeconomics. McGraw-Hill. 1996. P. 129-137
135
h

(t) =0 npn s
h
y(t) = (n + g + o) k(t).
3ro ycnonne +xnnnanenrno:
o
|
o
o

|
|
.
|

\
| + +
=
1
1
h
s
g n
k
h
Coornercrnymmax xpnnax noxasana na pnc. 5-13. Tax xax 1- | >o , ro nropax nponsnonax k
no h nont +ro rpaexropnn nonoxnrentnax. Cneonarentno, cnepxy or xpnno h

(t) =0, h

> 0, a
cnnsy h

< 0.
B cocroxnnn ycrounnoro pannonecnx ) (t k

= h

(t) = 0
) 1 (
1
1
*
| o
| |
o

|
|
.
|

\
|
+ +
=
g n
s s
k
h
k
(28a)
) 1 (
1
1
*
| o
o o
o

|
|
.
|

\
|
+ +
=
g n
s s
h
h
k
(28)
Ha pnc. 5-14 noxasana conmecrnax nnamnxa k n h. Touxa E coornercrnyer cocroxnnm
rnoantno ycrounnocrn.
h
k
k

=0
h

=0
E
k
*
h
*
Puc. 5-14. uua+uua k u h.
y* =( k*)
o
(h*)
|
(29)
Hponorapn]mnpyem (29) n nocne ananornuntx npeopasonann nonyunm:
) ln(
1
) ln(
1
) ln(
1
) 0 ( ln
) (
) (
ln
h k
s s g n gt A
t L
t Y
| o
|
| o
o
o
| o
| o

+

+ + +

+
+ = (30)
3ro ypannenne noxastnaer, xax cpeneymeno oxo sanncnr or pocra nacenennx n
naxonnennx ]nsnuecxoro n uenoneuecxoro xannrana. Kax n xnaccnuecxax moent Conoy,
pacmnpennax moent nonaraer, uro xo+]]nnnenrt n ypannennn (30) noxastnamr nxna (onm)
]axropon nponsnocrna, r.e. o - +ro onx ]nsnuecxoro xannrana n oxoe n npenonaraercx, uro ona
panna
1
/
3
. Onpeennrt onm uenoneuecxoro xannrana, ee nxna n npnpocr oxoa, snaunrentno
rpynee. Onaxo anropt ncxoxr ns roro, uro mnnnmym sapaorno nnart n CBA, xoropt
noxastnaer orauy es ponn uenoneuecxoro xannrana, cocrannxer 30-50% cpene sapaorno nnart
n npomtmnennocrn. Cneonarentno, ocranmnecx 50-70% onxnt npnxonrtcx na orauy or
uenoneuecxoro xannrana. Ho+romy | onxna trt panna
1
/
3
-
1
/
2
. Hanpnmep, ecnn o =| =
1
/
3
, ro
xo+]]nnnenr npn ln(s
k
) =1. Orcma moxno cenart, xax mnnnmym, na ntnoa.
Bo-nepntx, ecnn onee ntcoxn yponent cepexenn npnnonr x onee ntcoxomy oxoy, ro
+ro neer, n xoneunom cuere, n x onee ntcoxomy yponnm ycrounnoro pannonecnx uenoneuecxoro
xannrana, axe n rom cnyuae, xora onx oxoa nymero na naxonnenne uenoneuecxoro xannrana ne
menxercx.
136
Bo-nroptx, xo+]]nnnenr npn ln(n + g + o) onxen trt ontme (no aconmrno nennunne),
uem xo+]]nnnenr npn ln(s
k
). B namem npnmepe (o =| =
1
/
3
) +ro osnauaer, uro xo+]]nnnenr npn ln(n
+ g + o) yer panen -2. Btcoxn pocr nacenennx cnnxaer cpeneymeno oxo, r.x. pacxoyercx
na naxonnenne xax ]nsnuecxoro, rax n uenoneuecxoro xannrana n onxen pacnpeenxmrcx mexy
ontmnm uncnom nme. Ouennno, uro remnt pocra cepexenn nonoxnrentno, a remnt pocra
nacenennx orpnnarentno nnnxmr na h*.
Tannna 5-6.
Onenxa pacmnpennon uoenn Conoy
3anncnmax nepemennax: log GDP na onoro uenonexa n rpyocnoconom nospacre n 1985 r.
Crpant: He ne]reotnammne Co cpennm yponnem
pasnnrnx
O3CP
Konnuecrno nanmenn: 98 75 22
CONSTANT 6.89 7.81 8.63
(1.17) (1.19) (2.19)
ln(I/GDP) 0.69 0.70 0.28
(0.13) (0.15) (0.39)
ln(n +g +o) -1.73 -1.50 -1.07
(0.41) (0.40) (0.75)
ln(SCHOOL) 0.66 0.73 0.76
(0.07) (0.10) (0.29)
R
2
0.78 0.77 0.24
s.e.e. 0.51 0.45 0.33
Coxpamennax perpeccnx:
CONSTANT 7.86 7.97 8.71
(0.14) (0.15) (0.47)
ln(I/GDP) ln(n +g +o) 0.73 0.71 0.29
(0.12) (0.14) (0.33)
ln(SCHOOL) - ln(n +g +o) 0.67 0.74 0.76
(0.07) (0.09) (0.28)
R
2
0.78 0.77 0.28
s.e.e. 0.51 0.45 0.32
Hponepxa orpannuenn (Test
of restriction):
p-value
0.41 0.89 0.97
Hpenonaraemoe snauenne o
0.31 0.29 0.14
(0.04) (0.05) (0.15)
Hpenonaraemoe snauenne |
0.28 0.30 0.37
(0.03) (0.04) (0.12)
B croorax vrasaua cmauoapmua ouuora. Te+n pocma uueecmuu u uace.euu oau e cpeoue+ sa nepuoo c 1960 1985
ee. Te+n pocma (g+ o) npeono.aeaemc paeui+ 0.05. SCHOOL - cpeouu npoeum mpvoocnocoouix .u, orou:ueuux
cpeouum uro.v e nepuoo c 1960 no 1985 ee.
Hcmo:uur: Mankiw G., Romer D., and Weil D. A Contribution to the Empirics of Economic Growth.// Quarterly Journal of
Economics. 1992. 107 (2). P. 420
Hpn +mnnpnuecxo nponepxe I. M+nxtm, . Pomep n . V+n nsmepxmr uenoneuecxn
xannran (SCHOOL), xax onm nacenennx oyuammerocx n cpene mxone (n nospacre or 12 o 17),
ymnoxennym na onm paorocnoconoro nacenennx mxontnoro nospacra (15 19 ner)
124
. Taxo
noxo, cosnarentno nrnopnpymmn nxna nauantnoro n ntcmero opasonannx, xoneuno, anexo ne
eccnopen. Onaxo, no ncxxom cnyuae on npecrannxer necomnennt nnrepec, rax xax orpaxaer
nponemy ntopa, croxmym nepe crapmexnaccnnxamn, xoropte cranxnnamrcx c peantno
antrepnarnno: npoonxart oyuenne nnn naunnart paorart.
Pesyntrart, npecrannennte n ran. 6, onosnauno nornepxamr npanomepnocrt
pacmnpenno moenn Conoy. Onn noxastnamr, uro raxax mepa nsmepennx uenoneuecxoro xannrana
crarncrnuecxn snaunma n npxmo nnnxer na remnt pocra, uro nentsx orneprnyrt rnnoresy o panencrne
124
Mankiw G., Romer D., and Weil D. Op. sit. P. 419
137
nynm cymmt xo+]]nnnenron npn: ln(I/GDP), ln(SCHOOL),
ln(n +g +o). Hnn, pyrnmn cnonamn, moxno cunrart cymmy +rnx xo+]]nnnenron panno nynm, uro
upesntuano naxno nx anannsa ycrounnoro cocroxnnx, ns xoroporo ncxonr moent Conoy.
3mnnpnuecxax nponepxa, noxastnaer, uro snauenne uenoneuecxoro xannrana crarncrnuecxn
snaunmo nx ncex rpex ntopox. Ona snaunrentno coxpamaer pasmept xo+]]nnnenron ]nsnuecxoro
xannrana, npecrannenntx n ran. 5-6, n ocnxer nourn 80% mexcrpanontx pasnnun n oxoax na
ymy nacenennx nx ne ne]reotnammnx crpan n nx crpan co cpennm yponnem pasnnrnx. nx ne
ne]reotnammnx crpan o =0,31, a | =0,28. 3ro osnauaer npnmepno pannoe pasnnrne ]nsnuecxoro
n uenoneuecxoro xannrana c nexoroptm npentmennem nepnoro. Xapaxrepno, uro nx ntcoxo- n
cpenepasnnrtx crpan cnryannx nnax: yponent pasnnrnx uenoneuecxoro xannrana ntme, uem
yponent pasnnrnx ]nsnuecxoro xannrana (coornercrnenno nx crpan O3CP o =0,14, a | =0,37; a nx
cpenepasnnrtx crpan: o =0,29, a | =0,30). 3ro osnauaer, uro: Y =K
1/3
H
1/3
L
1/3
.
I. M+nxtm, . Pomep n . V+n paccmarpnnamr raxxe cnyua +norennoro pocra, xora o +|
=1. On naxen nx anannsa nponemt cxonmocrn. Hecomnenno, uro pacmnpennax moent Conoy
onaaer ontmnmn nosmoxnocrxmn nx pemennx nponemt cxonmocrn, nocxontxy neocrarox
pasnnrnx ]nsnuecxoro xannrana moxer xomnencnponartcx pasnnrnem uenoneuecxoro xannrana n
naoopor (cm. pnc. 15). onycrnm y* osnauaer ycrounnt yponent oxoa na +]]exrnnnoro
paouero n ypannennn 30, a y(t) osnauaer peantnoe ero snauenne n nepno npemenn t. Tora cxopocrt
cxonmocrn moxno onpeennrt xax:
))] ( ln( *) [ln(
)) ( ln(
t y y
dt
t y d
= , (31)
re =(n + g + o) ( 1- o - |), (32)
a - yponent cxonmocrn.
t
) (t y
Puc. 5-15. Cxou+ocmo +oeuu Couoy c yuemo+ ueuoeeuecuoeo uanumaua
Ecnn mt npoonxnm nam npnmep, n xoropom o =| =
1
/
3
(mt rem onee nmeem na +ro
ocnonannx, rax xax +mnnpnuecxax nponepxa ne ne]reotnammnx n cpenepasnnrtx crpan noxasana
nmenno raxoe snauenne +rnx xo+]]nnnenron), a (n + g + o) =0,06, ro yponent cxonmocrn () yer
panna 0,02. 3ro osnauaer, uro nononnna nyrn +xonomnxn o ycrounnoro pannonecnx samer cpox
oxono 35 ner
125
. 3amernm, uro n cnyuae orcyrcrnnx uenoneuecxoro xannrana cxonmocrt tna t
ocrnrnyra n na pasa tcrpee. Hpn | =0, yer panna 0,04. 3ro osnauaer, uro nononnna nyrn
+xonomnxn o ycrounnoro pannonecnx samer cpox oxono 17 ner.
Ouennno, uro annax moent npenonaraer ne aconmrnym, a ornocnrentnym cxonmocrt.
Aconmrnax cxonmocrt tna t n rom cnyuae, ecnn t rexnonornn, xannran (nxnmuax
uenoneuecxn) n rpy onaann t aconmrno monntnocrtm n ne tno t nn xaxnx rpannn nx
nx pacnpocrpanennx no ncemy mnpy. Onaxo n peantno ecrnnrentnocrn, xax +ro noxasann eme
125
Pemenne n]]epennnantnoro ypannennx (24) : ln(y(t)) =(1-e
-t
)ln(y*)+e
-t
ln(y(0)). nx onpeenennx nepnoa
nonycxonmocrn nyxno narn raxoe npemx t, npn xoropom xo+]]nnnenr e
-t
=0,5; r.e. t
non
=- ln (0,5) / .
138
nente panxant
126
, cymecrnymr orpannuennx nx nnxennx ]axropon nponsnocrna. Ho+romy
cxonmocrt n moenn Conoy, axe c yuerom uenoneuecxoro xannrana ne aconmrnax, a
ornocnrentnax, no nce xe n pacmnpenno moenn ona ntpaxena ropaso cnntnee, uem n
xnaccnuecxo.
ecrnnrentno, uenoneuecxne pecypct no mnornx pasnnnammnxcx crpanax onpeenxmr
coepxanne n +rant connantno-+xonomnuecxoro pasnnrnx. Crpana, ne ymemmax pasnnnart snannx n
cnoconocrn nme, opeuena na nponan. Kannran n semnx ocramrcx naccnnntmn ]axropamn, a
nmn (onaammne omnmn n cnennantntmn npo]eccnonantntmn snannxmn) xnnxmrcx nanonee
axrnnntm ]axropom pocra.
Ecrecrnenno onn moryr crart raxontmn, ecnn yer pasnnnartcx ne rontxo ]opmantnax
cncrema opasonannx, no n ymenne npnmennrt nonyuennte snannx na npaxrnxe. Opasonanne
npecrannxer ns cex nnmt norennnantnt ]axrop, npenoctnxy yymero +xonomnuecxoro pocra.
Hcrounnxom pasnnrnx ono cranonnrtcx nnmt rora, xora moxer nponsnonrentno ncnontsonartcx,
r.e. xora cosant npenoctnxn nx ero npaxrnuecxo peannsannn. 3ro upesntuano naxno, noromy
uro n nacroxmee npemx na c]epy opasonannx n rpertem mnpe npnxonrtcx snaunrentnax uacrt
rocyapcrnenntx pacxoon (or 15 o 30% ncex pacxoon mxera). Pasnn1ne, npn raxom noxoe,
nonnuae1cn xax naxonnenne uenoneuecxoro xann1ana n ero nanonee +qqex1nnnon qopue,
xora cosanm neoxonume npenocmnxn nn ero npax1nuecxon peannsannn n naponou
xosnnc1ne.
Hpn +rom ouent naxnoe snauenne nmeer connantnt acnexr nponemt, net o cnx nop
axryantno ocraercx nponema, xaxnm opasom opasonanne nosecrnyer na remnt, nponopnnn n
xapaxrep connantno-+xonomnuecxoro pasnnrnx. Cnococrnyer nn opasonanne n "rpertem mnpe"
coxpamennm nepanencrna n nnmert? nnxercx nn ono raxnm xe +]]exrnnntm xax n pasnnrtx
crpanax n nouemy nponcxonr orrox nanonee xnann]nnnponanno paoue cnnt n Enpony n
Cenepnym Amepnxy?
5.2.4. Buua opasoeauua
nx pasnnnammnxcx crpan no-npexnemy upesntuano axryantno xnnxercx nponema
nnxnnannn nerpamornocrn. Xorx nponenr nerpamornocrn coxparnncx c 60% n 1960 o 36% n 1990,
rem ne menee, n aconmrnom ntpaxennn uncno nerpamorntx n mnpe ntpocno sa +ror nepno n x
xonny XX nexa npentcnno 1 mnp. uenonex.
Xorx pasnnnammnecx crpant ocrnrnn snaunrentntx ycnexon na nyrn x nceomemy
nauantnomy opasonannm, nponema opasonannx n cpene mxone, cronr n nacroxmee npemx
onontno ocrpo. Btcox orcen yuamnxcx n cpene mxone n pasnnnammnecx crpant sa pexnm
ncxnmuennem (Rxnax Kopex, Hepy, Anxnp n nexoroptx pyrnx crpan) no-npexnemy cnntno
orcramr or pasnnrtx no oxnaemo npoonxnrentnocrn oyuennx. Ecnn n pasnnrtx crpanax ona
ocrnrana n cepenne 90-x roon - 14-17 ner, ro n ontmnncrne pasnnnammnxcx crpan ne opocna
eme n o 10 (cm. ran. 5-8). Btcoxn orcen xnnxercx cnecrnnem ne ymcrnenno orcranocrn ere
entx ponrene, a onee ntcoxnx antrepnarnnntx sarpar enxxon na nonyuenne nauantnoro n
cpenero opasonannx. ern n entx cemtxx yxe na mxontno cxamte onxnt nnocnrt onee
necomt nxna n cement mxer, uem ern orartx ponrene.
pyro nponemo xnnxercx xauecrno opasonannx. eno n rom, uro n 70-e 90-e rot
axnenr enancx na pocre xonnuecrna oxnauenntx oyuennem, rora xax nponema xauecrna
nonyuaemoro opasonannx ocrananact n renn. Xapaxrepno, uro n npnneennom ntme npnmepe c
Hnonesne uncno mxon ynennunnoct n na pas, a uncno yunrene nospocno rontxo na 43%
127
, x
romy xe n nporpamme ne tnn ntenent cpecrna na nepenororonxy camnx yunrene. Ho+romy no
mnornx pasnnnammnxcx crpanax mxona xnnxercx ne rontxo orpaxennem orcranocrn, no n (n cnny
nnsxoro xauecrna oyuennx) ]axropom ycnnnnammnm ee.
126
Hoponee cm.: Hvpeee P.M. Teopnn pasnnrnx: ncxyccnx o nnemnnx ]axropax cranonnennx ptnouno +xonomnxn //
Bonpoci orouo+uru. 2000. N7. C. 149-153
127
Duflo E. Schooling and Labour Market Consequences of School Construction in Indonesia: Evidence from and Unusual
Policy Experiments. Mimeo Department Of Economics. MIT. 1999. P. 5.
139
Tannna 5-8
Pacxom rocyapc1na na opasonanne n yentnmn nec yuamnxcn n pasnn1mx n pasnnnammnxcn
c1pana (1980, 1996 rr.)
Crpant n pernont

o
n
n

p
a
c
x
o

o
n

n
a
o

p
a
s
o
n
a
n
n
e
(
n

%

B
H
H
)
Yentnmn nec
yuamnxcn n
coo1ne1c1nymmen
nospac1non rpynne (%)
Yentnmn nec xorop1m,
oc1nrmen 4-ro xnacca
(%)
Oanaeuan
npoonan1entnoc1t
oyuennn
Hauantnoe Cpenee Myxunn Xenmnn Myxunn Xenmnn
1980 1996 1980 1996 1980 1996 1980 1996 1980 1996 1980 1996 1980 1996
Pasnnnammnecn
c1panm
1. Anxnp 7,8 5,1 81 94 31 56 90 94 85 95 9 11 6 10
2. Fypxnna uaco 2,2 1,5 15 31 .. .. 77 74 74 77 2 3 1 2
3. Fypynn 3,4 3,1 20 .. .. .. 100 .. 96 .. 3 5 2 4
4. Hnonesnx 1,7 1,4 88 97 .. 42 .. .. .. .. .. 10 .. 10
5. Mosamnx 4,4 .. .. 40 .. 6 .. 52 .. 39 5 4 4 3
6. Hepy 3,1 2,9 86 91 .. 53 78 .. 74 .. 11 13 10 12
7. Cayoncxax
Apannx
4,1 5,5 49 61 21 42 82 87 86 92 7 9 5 8
8. Rxnax Kopex 3,7 3,7 104 92 70 97 94 100 94 100 12 15 11 14
Pasnn1me c1panm
9. Ancrpannx 5,5 5,6 102 95 70 92 .. .. .. .. 12 16 12 16
10. Bennxopnrannx 5,6 5,4 100 100 79 92 .. .. .. .. 13 16 13 17
11. CBA 6,7 5,4 .. 95 .. 90 .. .. .. .. 14 15 15 16
12. upannnx 5,0 6,1 100 100 79 94 .. .. .. .. 13 15 13 16
13. Bnennx 9,0 8,3 .. 102 .. 98 98 98 99 97 12 14 13 15
14. nonnx 5,8 3,6 101 103 93 98 100 .. 100 .. 13 14 12 14
C1panm c nnsxnu oxoou 3,2 3,9 .. .. .. .. .. .. .. ..
C1panm co cpennu
oxoou
4.0 5,1 .. .. .. .. .. .. .. ..
C1panm c nnsxnu n
cpennu oxoou
3.5 4,1 .. .. .. .. .. .. .. ..
Bocrounax Asnx n
Tnxooxeancxn pernon
2.5 2,3 .. 101 .. .. 93 .. 94
Bocrounax Enpona n
Cpenxx Asnx
5,4 .. 92 .. .. .. .. ..
Rxnax n Henrpantnax
Amepnxa n Kapncxn
pernon
3.8 3,7 .. 91 .. 33 .. .. .. ..
Fnnxnn Bocrox n
Cenepnax A]pnxa
5.0 5,3 .. 85 .. 61 88 .. 84 ..
Rxnax Asnx 2.0 3,0 .. .. .. .. .. .. .. ..
A]pnxa Rxnee Caxapt 4.1 4,3 .. .. .. .. .. .. .. ..
C1panm c nmcoxnu
oxoou
5,6 5,4 .. 97 .. 90 .. .. .. ..
MHP B HEAOM 4.0 m 4.8 m .. .. .. .. .. .. .. ..
Cocmae.euo no: Entering the 21
st
century. World Development Report 1999/2000// Washington, DC: World Bank. 2000.
P.240-241
He cnyuano, uro n noannxmmem ontmnncrne pasnnnammnxcx crpan oraua or oyuennx
snaunrentno nnxe, uem n pasnnrtx crpanax. Heynnnrentno n ro, uro axe raxax maccnponannax
nporpamma no pasnnrnm mxontnoro opasonannx, xoropax tna ocymecrnnena n 70-e rot n
Hnonesnn, ynennunna sapaornym nnary nnmt na 4%.
Bxona n rpertem mnpe xnnxercx n nacroxmee npemx ]axropom, ycnnnnammnm nepanencrno, n
rom uncne no nononomy n +rnnuecxomy npnsnaxy. Orpaxax connantno +xonomnuecxym crpyxrypy
omecrna, cncrema opasonannx no mnorom cnococrnyer saxpennennm cnoxnnmecx cnryannn. 3ro
npoxnnxercx, nanpnmep, n orope nperenenron na npoonxenne oyuennx n cpene n ntcme
mxone no nmymecrnennomy npnsnaxy. Hocxontxy yponent oxoon sanncnr or yponnx opasonannx,
ro nenponopnnonantnoe ontmee npecrannrentcrno nnn c ntcoxnmn oxoamn n cpene n ntcme
mxone cnococrnyer romy, uro cnoxnnmeecx nepanencrno ne rontxo nocnponsnonrcx, no n
ycnnnnaercx naroapx nepannomepnomy pacnpeenennm omecrnenntx nar n c]epe opasonannx.
140
t
PB,
PC
Bpemx oyuennx
Hauantnoe
Cpenee
Btcmee opasonanne
uacrnte nsepxxn
Oxnaemax uacrnax ntroa
Puc. 5-16. Hacmume usepxuu u emeom e uauauouo, cpeue u emcue uuoue e "mpemoe+
+upe".
Vponent xencxo rpamornocrn, oxnar oyuennem n ero npoonxnrentnocrt n ontmnncrne
pasnnnammnxcx crpanax, xax npannno, nnxe, uem myxcxo. Honyuenne opasonannx xenmnnamn
nmeer naxnte connantno-+xonomnuecxne nocnecrnnx. Opasonannax xenmnna nosxe ncrynaer n
pax, poxaer mentme ere, ontme saornrtcx o nx soponte, aer nm onee xauecrnennoe
opasonanne. He cnyuano mnorne mexynaponte n nannonantnte oprannsannn cunramr nanonee
naxntmn nnnecrnnnxmn - nnnecrnnnn n opasonanne xenmnn, sannmammnxcx nocnnrannem
nopacrammero noxonennx. Ho+romy nontmenne rpamornocrn xenmnn xnnxercx ocrpoaxryantno
saaue n "rpertem mnpe".
t
SB,
SC
Bpemx oyuennx
Hauantnoe
Cpenee
Btcmee opasonanne
Oxnaemax omecrnennax
ntroa
Omecrnennte nsepxxn
N
Puc. 5-17. Ouecmeeuume usepxuu u emeom e uauauouo, cpeue u emcue uuoue e
"mpemoe+ +upe".
Hocxontxy ontmax uacrt opasonarentntx ycnyr, n nacroxmee npemx, npeocrannxercx
rocyapcrnom, nosnnxaer ecrecrnennoe crpemnenne nonyunrt +rn nara n maxcnmantnom xonnuecrne,
nesanncnmo or pocra nx oraun. Honyuenne opasonannx xnnxercx rem omecrnenntm narom,
xoropoe ynennunnaer pasptn mexy oxnaemtmn uacrntmn ntroamn n uacrntmn nsepxxamn.
Tax xax +ror pasptn pacrer c xaxtm room oyuennx, ro noxnnxercx ecrecrnennax renennnx x
pocry npoonxnrentnocrn oyuennx, nesanncnmo or oraun, xoropoe +ro oyuenne morno t
npnnecrn. Ecnn ornoxnrt no ocn acnncc npemx oyuennx, a no ocn opnnar uacrnte ntrot
(Private Benefits - PB) n uacrnte nsepxn (Private Costs - PC), ro cnoxnnmymcx cnryannm moxno
rpa]nuecxn nsopasnrt xax ynennuenne pasptna mexy oxnaemo uacrno ntroo n uacrntmn
nsepxxamn (cm. pnc. 5-16.).
Xapaxrepno, uro uacrnax ntroa pacrer onee tcrptmn remnamn, uem uacrnte nsepxxn.
Coornomenne mexy omecrnenntmn ntroamn (Social Benefits - SB)n omecrnenntmn
141
nsepxxamn (Social Costs - SC) - nnoe. Omecrnennax ntroa c pocrom npemenn oyuennx
ynennunnaercx ne rax tcrpo, xax pacryr omecrnennte nsepxxn (cm. pnc. 5-17) B nacroxmee
npemx maxcnmantnt omecrnennt +]]exr ocrnraercx re-ro na crann cpenero opasonannx
oosnaunm ero ycnonno N ner. Ecrecrnenno, uro +ro nennunna pasnnuna nx pasntx crpan.
Tannna 5-9
Maxpo+xonounuecxne qax1opm poc1a
3
a
n
n
c
n
m
t
e
n
e
p
e
m
e
n
n
t
e
C
x
o

n
m
o
c
r
t
C

e
p
e
x
e
n
n
e
/
n
n
n
e
c
r
n
n
n
n
P
o
c
r

n
a
c
e
n
e
n
n
x
O

p
a
s
o
n
a
n
n
e
H
s
m
e
n
e
n
n
e
n
p
a
n
n
r
e
n
t
c
r
n
e
n
n
t
x
p
a
c
x
o

o
n
H
o
n
n
r
n
u
e
c
x
a
x
n
e
c
r
a

n
n
t
n
o
c
r
t
u
n
c
x
a
n
t
n
t
e

n
m
o
n
e
r
a
p
n
t
e
n
e
p
e
m
e
n
n
t
e
T
o
p
r
o
n
t
e
n
e
p
e
m
e
n
n
t
e
H
n
]
n
x
n
n
x
Fappo (1991)
1 Pocr cpeney-
menoro oxoa
Vc-
non-
nax
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
3naunmax
(+)
3naunmax
(-)
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
M+nxtm,
Pomep, V+n
(1992)
2
Vponent
cpeneym.
oxoa
Vc-
non-
nax
3naunmax
(+)
3naunmax
(+)
3naunmax
(+)
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
Har, Hoasn,
Bnnnany+na
(1993)
3
Pocr ntnycxa na
onoro paouero
Vc-
non-
nax
3naunmax
(+)
3naunmax
(+)
3naunmax
(+)
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
3naunmax
(+)
He
paccmarpn
naercx
Fappo, Xa Hn
(1993)
4
Pocr BBH
Vc-
non-
nax
3naunmax
(+)
He
paccmarpn
naercx
3naunmax
(+)
3naunmax
(-)
3naunmax
(-)
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
Hennn,
Penenr (1992)
5
Pocr cpeneym.
oxoa
Vc-
non-
nax
3naunmax
(+)
He
ycrounnax
3naunmax
(+)
He
ycrounnax
He
ycrounnax
He
ycrounnax
He
ycrounnax
He
ycrounnax
Hennn, 3epnoc
(1993)
6
Pocr cpeneym.
oxoa
Vc-
non-
nax
He
paccmarpn
naercx
He
paccmarpn
naercx
3naunma
(+)
He
paccmarpn
naercx
3naunma
(-)
Mano
snaunmax
Mano
snaunmax
He
snaunmax
Hpu+e:auu:
1. 98 cmpau 1960-1985; 4. 116 cmpau 1965-1985
2. 98 cmpau 1960-1985; 5. 119 cmpau 1960-1989
3. 98 cmpau 1960-1985; 6. 98 cmpau 1960-1985
Hcmo:uur: Thirlwall A.P. Growth and Development. With especial reference to development economics. 6
th
Edition. L.:
MACMILLAN Press Ltd. 1999. P. 119.
B pasnnnammnxcx crpanax ntcmee opasonanne upesntuano oporo, ero oxynaemocrt
nponcxonr anexo ne cpasy. K romy xe cymecrnyer onacnocrt "yreuxn ymon" ns entx n orarte
crpant, rax xax onnara rpya ropaso ntme n Enpone n Cenepno Amepnxe. Tax, nanpnmep,
uncnennocrt nnnnen, npoxnnammnx n Bennxopnrannn, c 1951 no 1981 ro ynennunnact c 25 rtc.
o 720 rtc. r.e. sa 30 ner nourn n 30 pas. B CBA sa 20 ner (c 1965 no 1985 rr.) yexano onee 200
rtc. ntcoxoxnann]nnnponanntx cnennanncron, uro n onee, uem n 5 pas npentmaer uncno nnn
sanxrtx ananornuno paoro n Hnnn
128
.
He menee naxno nponemo xnnxercx nponema rax nastnaemo "nnyrpenne +mnrpannn",
xora nmn, ne noxnax cnom enym crpany, naunnamr xnrt nce onee n onee opnenrnpyxct na
nennocrnte ycranonxn n cranaprt orartx rocyapcrn. "B yuentx saneennxx +xonomncrt
unramr nexnnn n sanxrt nccneonannxmn cnoxntx maremarnuecxnx moene xonxypenrno
+xonomnxn, ne cymecrnymme n pasnnnammnxcx crpanax, n ro npemx xax nponemt enocrn,
espaornnt, xomnnexcnoro pasnnrnx epennn, opasonannx ne ntstnamr y nnx nnrepeca.
Kpnrepnem ycnexa no ncex nnax noono exrentnocrn cranonnrcx ne nxna n pasnnrne crpant, a
ntcoxax onenxa macrnrtmn yuentmn n pasnnrtx crpanax. uacro nynnxannn paor nccneonarene
ns pasnnnammecx crpant n mexynaponom xypnane nnn npnrnamenne yuacrnonart no ncrpeue co
cnennanncramn n Honone, Hapnxe, Htm-Hopxe n Mocxne cunramrcx onee naxntm enom, uem
128
Hoponee cm.: Hvpeee P.M. Cncrema opasonannx Hnnn: nponema pasnnrnx. // Huou 1987. ereeoouur. M.: Hayxa.
1988. C. 294 - 312.
142
ycnemnoe pemenne xaxo-nno mecrno rexnonornuecxo, arpapno, mennnncxo nnn
+xonornuecxo nponemt"
129
.
Honeem nexoropte nrorn. Ecnn cymmnponart mnorouncnennte nccneonannx 90-x roon
no nponemam +xonomnuecxoro pocra
130
moxno nonyunrt cneymmn pesyntrar (cm. ran. 9). Bce
nccneonarenn n xauecrne nanonee snaunmoro ]axropa maxpo+xonomnuecxoro pocra nastnamr
opasonanne. 3ror ]axrop orrecnnn n nacroxmee npemx, raxne naxnte nepemennte xax
cepexennx/nnnecrnnnn n pocr nacenennx. Xapaxrepno, uro raxne napamerpt, xax nn]nxnnx,
nsmenenne npannrentcrnenntx pacxoon, ]ncxantnax n monerapnax nonnrnxa n nonnrnuecxax
necranntnocrt ne paccmarpnnamrcx n ontmnncrne moene n xauecrne naxnemnx
maxpo+xonomnuecxnx ]axropon pocra. Onaxo camo opasonanne noxa orpaxaer nnmt ero nnsmym n
cpenmm crynenn. Ho-npexnemy coxpanxercx orpomnt pasptn mexy nayuno-rexnnuecxnm
norennnanom pasnnrtx crpan n crpan rpertero mnpa.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 8. HOBLE TEOPHH POCTA
Moent P. Conoy. Hpenoctnxn anannsa naxonnennx xannrana. Ocoennocrn
nponsnocrnenno ]ynxnnn. Vuer ]axropa pocra naxonnennx. Pannonecne n nyrn ocrnxennx
ycrounnoro cocroxnnx +xonomnxn. 3onoroe npannno naxonnennx. Texnnuecxn nporpecc moenn
Conoy. Vrounenne moenn Conoy: moent M+nxtm Pomepa V+na. Pont uenoneuecxoro xannrana.
Hyrn pasnnrnx moenn n ocoennocrn ee npnmenennx x pasnnnammnmcx crpanam.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 3-5.
Hvpeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 3.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 5.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Barro, Robert J. Institutions and Growth, an Introductory Essay. Journal of Economic Growth.
1996. 1 (2)
Barro, Robert J. Economic Growth in a Cross Section of Countries. Quarterly Journal of
Economics. 1991. 106 (2)
Gundlach E. Humankapital als Motor der Entwicklung. Ein neuer Ansatz der neoklassischen
Wachstumstheorie // Reinold E. Thiel (Hg.): Neue Anstze zur Entwicklungstheorie. Deutsche Stiftung
fr internationale Entwicklung (DSE). Informationszentrum Entwicklungspolitik (IZEP). Bonn:
DSE/IZEP 2. Aufl. 2001. S. 173-185.
Mankiw G., Romer D., Weil A Contribution to the Empirics of Economic Growth. Quarterly
Journal of Economics. 1992. 107 (2).
129
Toapo M., 3xonomnuecxoe pasnnrne. M.: 3xonomnuecxn ]axyntrere MIV, Rnnrn 1997. C. 353
130
Barro R.. Economic Growth in a Cross Section of Countries. Quarterly Journal of Economics. 1991. 106 (2);
Mankiw G., Romer D., and Weil D. A Contribution to the Empirics of Economic Growth.// Quarterly Journal of Economics.
1992. 107 (2).
Knight M., Loayza N., Villanueva D. Testing the Neoclassical Theory of Economic Growth./ IMF Staff papers. 1993.
Barro R.., Wha Lee. Losers and Winners in Economic Growth.// Proceedings of the World Bank Conference on
Development Economics. 1993.
Levine R., Renelt D. A Sensitivity Analysis of Cross-Country Growth Regressions // American Economic Review. 1992.
September
Levine R.., Zervos S. What We Have Learned About Policy and Growth From Cross-Country Regressions// American
Economic Review. 1993. May
143
Romer D. Advanced macroeconomics. N.Y. 1996. Ch.1-3, p.5-145.
Bonpocm nn ocyaennn
1. Houemy neoxnaccnuecxax moent Conoy ntrecnnna neoxencnancxne moenn pocra?
2. Kax oocnontnaercx rnnorest o crporo (aconmrno) n necrporo cxonmocrn n moenn
Conoy? Kaxax ns nnx onee nepoxrna na npaxrnxe?
3. Hornepxamr nn nponepxa M+nxtm-Pomepa-V+na (1992) ecrnne moenn Conoy n
ne]reotnammnx crpanax, crpanax co cpennm pasnnrnem n crpanax O3CP? Kax orpaxaercx
cnenn]nxa anannsnpyemtx crpan? uemy panna nennunna u nx xaxo ns rpynn crpan?
4. Houemy n conpemenntx ycnonnxx neoxonmo yunrtnart nxna uenoneuecxoro xannrana?
Kaxont ocoennocrn npnnoxennx reopnn uenoneuecxoro xannrana x crpanam rpertero mnpa.
Kaxo cmtcn n nonxrne uenoneuecxn xannran nxnatnaercx n moenn M+nxtm-Pomepa-V+na?
5. B uem ocoennocrn nnamnxn ]nsnuecxoro n uenoneuecxoro xannrana (na ennnny
+]]exrnnnoro rpya) n moenn M+nxtm-Pomepa-V+na? Bosmoxno nn ocrnxenne rnoantno
ycrounnocrn?
6. Kax onennnaercx nxna opasonannx conpemenntmn +xonomncramn? Kaxo yponent
opasonannx, na nam nsrnx, xnnxercx onrnmantntm n pasnnnammnxcx crpanax? Houemy?
7. Kaxne maxpo+xonomnuecxne ]axropt nmenn nanontmee snauenne n moenxx pocra 90-x roon?
Kax nt ymaere, nouemy?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
157. Moent Conoy npnnanexnr x xnaccy moene pocra.
a) neoxencnancxnx; ) neoxnaccnuecxnx.
158. Pannonecne n moenn Conoy xnnxercx:
a) ycrounntm; ) neycrounntm.
159. Hpn ynennuennn nopmt cepexennx n moenn Conoy pannonecnt yponent
xannranonoopyxennocrn:
a) cnnxaercx; ) nospacraer.
160. Hponsnocrnennax ]ynxnnx n moenn M+nxtm-Pomepa-V+na saaercx cneymmnm
ypannennem: Y(t)=K(t)
1/2
[A(t)L(t)]
1/2
.Kaxnm yer coornomenne y n k?
a) y=k
1/4
; ) y=k
1/2
.
161. Cocroxnne nnamnuecxoro pannonecnx n moenn Hyxaca osnauaer, uro:
a) remnt pocra ]nsnuecxoro n uenoneuecxoro xannrana ynennunnamrcx c nocroxnntm
remnom;
) remnt pocra ]nsnuecxoro n uenoneuecxoro xannrana nocroxnnt.
162. Hpn xaxom ycnonnn n moenn Hyxaca remn pocra ntnycxa yer nonnocrtm onpeenxrtcx
pocrom uenoneuecxoro xannrana:
a) npn orcyrcrnnn +xcrepnann; ) npn nannunn +xcrepnann.
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Hena o1ne1a 4 anna.)
163. B moenn Conoy Y=AK

L
1/2
, K=100, L=64. Onpeennrt y n k.
a) y=1,56 k=2,5;
) y=2,5 k=1,56;
n) y=k=0,5;
r) y=3,2 k=5,0.
164. B moenn Conoy Y=AK

L
1/2
, K=100, L=64, c=0,75 n=0,05 g=0,15 Onpeennrt o
a) 0,2;
) 0,4;
n) 0,01;
r) 0,6.
165. uro cornacno moenn Conoy onpeenxer mexannsm nenpeptnnoro mexannuecxoro pocra
a) nponecc naxonnennx;
144
) ntcoxax nopma cepexennx;
n) pocr nacenennx n rexnnuecxn nporpecc;
r) nanonte nnnecrnnnn ontme nttrnx.
166. Houemy +xonomnxa Hyxaca ne ncera +]]exrnnna:
a) moent Hyxaca ne yunrtnaer pocra nacenennx, xonnenrpnpyxct rontxo na uenoneuecxom
xannrane;
) cymecrnymr +xcrepnannn;
n) pannonecne n moenn neycrounno;
r) uenoneuecxn xannran rpynoonpeenxemt napamerp.
167. Inoantnax ycrounnocrt n moenn M+nxtm-Pomepa-V+na ocrnraercx, xora
a) h*>k*;
) h*=k* =0;
n) h*=k*;
r) h*<k*.
168. Ho uenoneuecxnm xannranom nopasymenaercx:
a) snannx n nantxn;
) mornnannm n +neprnm;
n) yponent opasonannx;
r) nepno 1 n 2.
169. B moenn M+nxtm Pomepa V+na uenoneuecxn xannran (school) onpeenxer:
a) onm nacenennx oyuammerocx n ntcme mxone n nospacre 17-22 ner;
) onm nacenennx oyuammerocx n cpene mxone n nospacre or 12 o 17 ner
ymnoxennym na onm paorocnoconoro nacenennx cpenero nospacra 15-19 ner;
n) onm nacenennx oyuammerocx n cpene mxone n nospacre or 12 o 17 ner enennym
na onm paorocnoconoro nacenennx cpenero nospacra 15-19 ner;
r) onm oyuammnxcx n cpene mxone 12-17 ner;
170. B cocroxnnn ycrounnoro pannonecnx n moenn M+nxtm-Pomepa-V+na
xannranonoopyxennocrt;
a) pacrer c nocroxnntm remnom;
) pacrer c nocroxnno ynennunnammnmcx remnom;
n) ne nsmenxercx;
r) onpeennrt nentsx.
171. Pasnnna mexy oxnaemo uacrno ntroo n uacrntmn nsepxxamn n pasnnna mexy
oxnaemo omecrnenno ntroo n omecrnenntmn nsepxxamn or nonyuennx ntcmero
opasonannx n rpertem mnpe.
a) npnmepno pannt;
) b >a;
n) a >b;
r) a >>b.
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
172. Onpeennrt nn nponsnocrnenno ]ynxnnn n moenn Conoy, ecnn nsnecrno, uro o=0.025,
n=0.05, g=0.05, npeentnax cxnonnocrt x norpenennm 0.5, maxcnmantnoe norpenenne ocrnraercx
npn yponne xannranonoopyxennocrn 4.
a) 0,25;
) 0,5;
n) 0,75;
r) ner npannntnoro ornera.
173. Moent Conoy n nosmoxnocrn ee npnmenennx nx anannsa nepexono +xonomnxn?
a) Oxapaxrepnsyre npenoctnxn moenn Conoy. Hacxontxo onn peanncrnunt?
ocrarount nn onn nx anannsa nepexono +xonomnxn?
) Cornacnt nn Bt c rpaxronxo nonxrnx uenoneuecxoro xannrana, ncnontsyemo n
moenn M+nxtm-Pomepa-V+na? Hacxontxo npnmennma raxax rpaxronxa x pasnnrtm
crpanam? x nocrconercxo Poccnn?
n) Bce nn snaunmte nx conpemenno Poccnn ncrounnxn pocra moryr trt nxnmuent n
moent Conoy? Kax Bt ymaere, nouemy?
145
174. Onpeennrt remn pocra xannranonoopyxennocrn n moenn Hyxaca, ecnn nsnecrno, uro
+]]exrnnnocrt oyuennx 50%, onx sarpar rpya na cosanne uenoneuecxoro xannrana 40%,
+xcrepnannn orcyrcrnymr.
a) 0,3;
) 0,6;
n) 0,2;
r) onpeennrt nentsx.
175. B moenn M+nxtm-Pomepa-V+na nsnecrnt cneymmne napamerpt: Y(t)=K(t)
1/4
H(t)
1/4
[A(t)L(t)]
1/2
, s
k
=0.2, s
h
=0.3, n=0.05, g=0.05, o=0.05, onpeennrt y
*
a) 1,35
) 1,11
n) 1,65
r) 1,79
146
HACTL 2. PLHKH mAKTOPOB HPOH3BOCTBA
IAABA 6. PLHOK TPYA H PACHPEEAEHHE OXOOB. HPOBAEMA
BEHOCTH.
Hepnonauantno pemenne nponem orcranocrn cnxstnanoct c nnycrpnannsanne n
ypannsanne pasnnnammnxcx crpan. ecrnnrentno n 90-e rot npoonxancx nponecc
ypannsannn. Cpenn mnpono nponenr xnnymnx n ropoax ntpoc c 43% n 1990 r. o 49% n 2005
r. (cm. ran. 6-1). B crpanax c nnsxnm oxoom n ropoax n nacroxmee npemx xnner cntme uerneprn
nacenennx, n crpanax co cpennm oxoom nourn nononnna n n crpanax c ntcoxnm oxoom yxe
nacenennx.
Hanonee ypannsnponanntmn xnnxmrcx crpant Enpont n Harnncxo Amepnxn. H xorx n
ropoax n nacroxmee npemx n Rxno Asnn npoxnnaer ncero 29% nacenennx, n Bocrouno Asnn
42%, n n A]pnxn mxnee Caxapt 35% remnt ypannsannn nocnenne 2 ecxrnnernx tnn
upesntuano ntcoxnmn. Kax noxasann nccneonannx nncrnrynnonanncron n
neonncrnrynnonanncron, remnt pocra ropocxoro nacenennx onepexann remnt pocra sanxrocrn,
cosanax orpomnym nponemy, cnxsannym c pasnnrnem ne]opmantnoro cexropa +xonomnxn.
Ho+romy npexe uem npoanannsnponart nonte noxot x ocmtcnennm rpannnonnoro nx
pasnnnammnxcx crpan yannsma mexy ropoom n epenne, mexy conpemenno n rpannnonno
+xonomnxo, xparxo oxapaxrepnsyem nocnecrnnx crpemnrentno ypannsannn n "rpertem mnpe".
6.1. Ypannsannn xax qopua yrnynennn yannsua
Ecnn n 50-m roy na pasnnnammnecx crpant npnxonnoct ne mnornm onee 1/3 ropocxoro
nacenennx nnanert, ro n xonne XX-ro nexa 2/3. Ha mante (c nacenennem o 0,5 mnn. uen) n
cpenne ropoa (c nacenennem 0,5-1 mnn. uen) npnxonrcx 63,5% omero ropocxoro nacenennx, na
xpynnte (1-5 mnn. uen.) 21,4%, na camte xpynnte meranonnct (c nacenennem cntme 5 mnn. uen)
15,1% (cm. pnc. 6-1).
15,1
21,4
63,5
0
10
20
30
40
50
60
70
MerLe v
cepHve rccpe
KynHLe rccpe MerencrvcHLe
rccpe
Puc. 6-1. Cmpyumypa eopocuoeo uaceueuua 1995 (%)
Ma.ie eopooa - < 0,5 +.u. :e..
Cpeouue - 0,5 1 +.u.
Kpvnuie - 1 5 +.u.
Meeano.uci > 5 +.u
Hcmo:uur: Ha nopoee XXI-eo eera. or.ao o +upoeo+ paseumuu 1999-2000. M.: "Beci +up". 2000. C. 118.
Hanonee tcrptmn remnamn pocnn mante ropoa. B 70-80e rot nx cpeneroonte remnt
npnpocra npentmann 3,5%. Kpynnte ropoa pocnn n +ror nepno 3-3,5%, nnmt nemnoro npentmax
remnt pasnnrnx cpennx ropoon. Menennee ncero pasnnnannct meranonnct (cm. pnc. 6-2). Tem ne
menee, ecnn n 1970 roy, ropoon c nacenennem cntme 1 mnn. uenonex nacunrtnanoct 163, ro ceuac
nx oxono 350. Temnt pocra ropocxoro nacenennx n pasnnnammemcx mnpe n necxontxo pas
npentmamr remnt pocra ropocxnx arnomepann pasnnrtx crpan.
147
Puc. 6-2. Pocm uucueuuocmu uaceueuua u eopooe
Hpu+e:auue:
OJCP cmpaui c eicoru+ vpoeue+ ooxoooe (ue oosame.iuo :.eui opeauusauu orouo+u:ecroeo
compvouu:ecmea u paseumu)
PHC paseueamuuec cmpaui u cmpaui c nepexoouo orouo+uro
Hcmo:uur: or.ao o +upoeo+ paseumuu 2003 eooa. M.: Beci +up, 2003, c. 15
Puc. 6-3. Cpeuue me+nm pocma eopocuoeo uaceueuua (%)
Hpu+e:auue:
Hcmo:uur: or.ao o +upoeo+ paseumuu 2003 eooa. M.: Beci +up, 2003, c. 115
Vcnonnx xnsnn ropocxoro nacenennx n "rpertem mnpe" no-npexnemy cnntno ornnuamrcx or
pasnnrtx crpan. uncno omamnnx xosxcrn nmemmnx noxnmuenne x xanannsannn axe n raxnx
xpynntx ropoax, xax enn nnn axxa, ne npentmamr nononnnt or omero uncna (cm. ran. 6-2).
148
Hnornocrt sacenennx reppnropnn n pesyntrare mnrpannn pesxo nontmaercx, a nosmoxnocrn nx
ynyumennx connantno-trontx ycnonn yxe xnnymnx n ropoax - ymentmamrcx. Vnennunnaercx
paccroxnne mexy mecrom npoxnnannx n mecrom paort, uro npnnonr x nontmennm narpysxn na
omecrnennt rpancnopr.
Tannna 6-1.
Macm1am ypannsannn n "1pe1teu unpe" (1990-2005 rr.)
!ccpcce HecereHve
!ccpcce HecereHve
nc eawey rccpcn n
%c1 cCerc
rccpccrc HecereHvn
crn
HecereHvn n
ynHevuew
rccpe n %c1
rccpccrc
HecereHvn
cc1yn
ceHv1eHc-
1eHvecvw
cvc1ewew n
rccpe
evcHe n %
c1
rccpccrc
HecereHvn
n wvrrvcHe
ercne n %c1
cCerc
HecereHvn
Ccruue
750000
er.
750000-
3wrH.
er.
cnLue
3wrH.
er.
C1eHe 1990 2005 1990 2005 2005 2005 2005 1990 2005 1990 2004
^reH1vHe 21,06 34,598 81 90,1 51,4 12,33 36,27 43 36,2734 81 91
EeHrrepeu 14,4936 34,939 19,8 25,1 46,16 6,494 47,35 33 35,5761 20 39
Eeavrvn 80,8588 154,84 74,8 84,2 52,02 14,18 33,8 16 11,8397 71 75
Ervne1 17,0955 31,073 43,5 42,8 52,05 0 47,95 38 35,8127 54 70
HHpvn 132,2091 311,97 21,3 28,7 54,5 18,86 26,64 5 5,83263 14 33
HHpcHeavn 25,9392 105,87 19,3 48,1 69,09 12,65 18,26 18 12,4825 46 55
HeH 15,2514 45,893 45,8 66,9 61,57 22,49 15,94 26 15,9369 83 86
HeweH 1,463 5,5419 20,9 27,3 67,5 32,5 0 30 32,4979 32 43
Kv1ev 317 528,43 33 40,4 48,92 33,05 18,03 6 2,74453 23 44
Kcen 16,944 38,461 48 80,8 33,95 31,73 34,32 2 25,0775 70 92
Mecve 37,2404 80,332 62,8 76 46,46 19,96 33,58 31 24,1635 58 78
!vrevn 20,615 62,033 35 48,2 63,95 18,5 17,55 23 17,5486 39 44
Revc1eH 17,9629 38,545 26,3 24,9 11,86 41,71 46,43 22 30,1153 37 59
Rey 11,0048 20,038 72,4 72,6 60,05 4,087 35,86 39 35,8626 52 63
Mup e enom 1515,15 3085,9 43 48,7 10,01 22,6 15,8 18 15,78 49 59
Husku u uu e
cpepuero poxop
(nkn uan K u1a)
369,863 812,18 20,7 29,9 9,7 22,3 14,1 16 19
22 38
Cpepuu pox op 708,574 1618,9 34,7 53,2 10,5 23 15,8 19 16 46 61
Bmcoku poxop 549,648 760,46 69,4 74,1 9,1 21,6 15,8 17 15 94 96
ErvxHvv Ecc1c
v CeneHen
^qve
60,4428 179,78 41,8 57,9 9,9 23,7 15,6 31 27 61 71
Ecc1cHen ^avn v
TvcceeHcvv
ervcH
267,24 814,54 20,4 41,9 5,6 50,2 9,2 13 9 30 50
Ie1vHcen
^weve v
KevCcvv
CeccevH
194,8608 421,09 61,2 76,8 9,7 21,9 20,2 27 81 67 78
HxHen ^avn 67,5008 163,94 21,2 29,9 7,5 15 18,5 9 11 18 37
^qve ry c1
CeeL
66,3772 242,74 21,2 35,2 10,8 25,4 6,4 28 33
32 37
]EE v C!! 210,0618 277,23 57,3 68,4 9,55 15,3 15,05 30 32 33 49
Cocmae.euo no: Human Development Report 2006. P. 297-300; World Urbanization Prospects. The 2005 Revision. P. 130-
142
Ho-npexnemy no mnornx ropoax ocrpo cronr nponema oecneuennx conpemenntm xnntem
nce nospacrammero ropocxoro nacenennx n axe perynxpnoro ntnosa mycopa. Hoannxmmee
ontmnncrno mnrpanron ne onaamr neoxonmtmn cpecrnamn nx crponrentcrna nonoro xnntx
149
n ntnyxent nononnxrt ropocxne rpymot, ycnonnx xnsnn n xoroptx nopoxamr ocrpte
connantnte, +rnnuecxne n +xonornuecxne nponemt.
Tannna 6-2.
Ycnonnn ansnn ropocxoro nacenennn
H
n
o
m
a

t

r
o
p
o

a

n

x
m
2
I
o
p
o

c
x
o
e

n
a
c
e
n
e
n
n
e

n

r
t
c
x
u
a
x
C
p
e

n
n

o
x
o

o
m
a
m
n
e
r
o
x
o
s
x

c
r
n
a

n

o
n
n
.

C
B
A
P
a
s
n
n
n
a

n

o
x
o

a
x
.

C
o
o
r
n
o
m
e
-
n
n
e

m
e
x

y

n
e
p
x
n
n
m

n

n
n
x
n
n
m
x
n
n
n
r
n
n
x
m
n
C
o
o
r
n
o
m
e
n
n
e

m
e
x

y

n
e
n
o

o
m
a

n

o
x
o

o
m
H
n
o
r
n
o
c
r
t

s
a
c
e
n
e
n
n
x

n

x
n
.
m
e
r
p
a
x

n
a

u
e
n
o
n
e
x
a
H
o
e
s

x
n

n
a

p
a

o
r
y

o

m
.
r
p
a
n
c
n
o
p
r
o
m

n

%
H
p
o

o
n
x
n
r
e
n
t
n
o
c
r
t

n
o
e
s

x
n

n
a
p
a

o
r
y

n

m
n
n
.
omamnne xosxcrna
H
m
e
m
m
n
e

n
o

x
n
m
u
e
n
n
e

x
x
a
n
a
n
n
s
a
n
n
n

n

%
O

e
c
n
e
u
e
n
n
t
e

p
e
r
y
n
x
p
n
t
m
y

a
n
e
n
n
e
m

o
r
x
o

o
n

n

%
H
m
e
m
m
n
e

o
c
r
y
n

x
n
n
r
t
e
n
o


n
o

e

n

%
Crpana Iopo 1993 1993 1993 1993 1993 1993 1993 1993 1993 1993 1993
Apa. Pecn.
Ernner
Kanp 420 14524 1658 6,1 4,9 13,0 58 60 91 65 98
Fanrnaem axxa 1194 7500 478 6,9 5,0 2,7 44
Fpasnnnx Pno-e-
Xanepo
1255 5554 12087 20,3 2,5 18,9 67 51 87 88 98
Hnnx enn 624 8957 1196 11,4 7,0 6,9 53 44 40 77 92
Hnonesnx xaxapra 13048 2460 6,6 9,9 15,0 38 82 84 93
Knra X+]+ 3809 2080 13,8 11,0 0 57 100
Hnrepnx Haroc 959 5968 492 18,2 10,0 5,5 54 85 2 8 75
Haxncran Haxop 5 150 3298 7.7 16,0 1,2 16 25 74 50 90
Hepy Hnma 6232 1 109 9,2 25,7 65 35 69 57 87
Iepmannx Kentn 405 1006 34,0 17 99 100 100
Hnepnant Amcrepam 202 724 21687 5,2 3,5 38,3 0 22 100 100 100
Coennennte
Brart
Htm-Hopx 39256 14,8 6,3 51 37 99 100
upannnx Hapnx 2586 9319 20899 14,7 4,3 30,0 40 35 98 100 100
Bnennx Croxrontm 309 30840 4,5 4,6 40,0 37 35 100 100 100
Cocmae.euo no: Ha nopoee XXI-eo eera. or.ao o +upoeo+ paseumuu 1999-2000. M.: "Beci +up". 2000. C. 204-205.
eno n rom, uro ne menee nononnnt mnrpanron ns centcxo mecrnocrn nononnxmr
ne]opmantnt cexrop. Cornacno onenxam, oxono rpern ncex ropocxnx oxoon cosaercx n +rom
cexrope +xonomnxn. On ncnontsyer onee rpyoemxne rexnonornn n onnpaercx na mecrnte pecypct,
a raxxe ne rpeyer ntcoxo npo]eccnonantno nororonxn paornnxon. 3ect onee nnsxn
yponent xannranoemxocrn n cronmocrt paouero mecra ropaso nnxe, uem n ]opmantnom cexrope
+xonomnxn. He ynnnrentno, uro on nornomaer nce nospacrammn norox nexnann]nnnponanno
nnn nonyxnann]nnnponanno paoue cnnt. Ero pocry raxxe cnococrnyer mpoxparnsm n
cnoxnocrn saxonnoro o]opmnennx ena.
Xapaxrepno ocoennocrtm nocnennx ner xnnxercx nontmenne ponn xenmnn n +rom
cexrope +xonomnxn. Onn mnpoxo sanxrt n c]epe ycnyr a raxxe na menxnx npenpnxrnxx posnnuno
ropronnn. Pasyxanne ropocxo +xonomnxn nocrannno no comnenne npanomepnocrt npnmenennx n
"rpertem mnpe" moenn V.A. Htmca, nocxontxy ona paccmarpnnana ypannsannm xax
nonoxnrentnoe xnnenne, onosnauno cnococrnymmee pocry nannonantno +xonomnxn
131
.
Btxcnnnoct, uro mnrpannx ycnnnnaer ncananc mexy ropoom n epenne.
Bo-nepntx, noromy, uro n ropo mnrpnpyer, npexe ncero, opasonannax paouax cnna,
uenoneuecxn xannran xoropo ne naxonr n reuenne nnrentnoro npomexyrxa npemenn aexnarnoe
npnmenenne. B pesyntrare yponent xnann]nxannn n epenne cnnxaercx eme ontme. Bce +ro
131
Hoponee o moenn Htmca cm.: Hvpeee. P.M. Teopnn pasnnrnx: neoxnaccnuecxne moenn cranonnennx ptnouno
+xonomnxn // Bonpoct +xonomnxn. 2000. N5. C. 145-151
150
npnnonr x romy, uro n conpemenntx pasnnnammnxcx crpanax nxna arpapnoro cexropa n BBH,
ropaso nnxe ero onn n nacenennn.
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
1970-75 1975-80 1980-85 1985-90
MerLe rccpe
CepHve rccpe
KynHLe rccpe
MerencrvcHLe rccpe
Puc. 6-4. uua+uua eopocuoeo uaceueuua 1970-1990 (cpeueeooeme me+nm npupocma %)
Ma.ie eopooa - < 0,5 +.u. :e..
Cpeouue - 0,5 1 +.u.
Kpvnuie - 1 5 +.u.
Meeano.uci > 5 +.u.
Hcmo:uur: Ha nopoee XXI-eo eera. or.ao o +upoeo+ paseumuu 1999-2000. M.: "Beci +up". 2000. C. 120.
Bo-nroptx, noromy, uro cosanne paouero mecra n ropoe rpeyer ropaso ontmnx
xannranonnoxenn, uem n epenne. B pesyntrare ycnnnnaercx ncnponopnnx mexy rpyom n
xannranom, a yannsm mexy ropocxo n centcxo +xonomnxo yrnynxercx.
6.2. Honoe nonnuanne yannsua. Moent nny1pennen nuunrpannn Toapo.
uro sacrannxer nme nepecenxrcx ns epennn n ropo? Hpexe ncero, ntcoxax sapnnara,
ntcoxn xnsnennt yponent n onee ntcoxn yponent connantnoro oecneuennx. K romy xe n
ropoe cosamrcx onee mnpoxne npenoctnxn nx pasnnrnx nopacrammero noxonennx. Onaxo
ornmt ne nce moryr cpasy nocnontsonartcx +rnmn npenmymecrnamn. Hoannxmmee ontmnncrno
xer espaornna, nocxontxy ona n rax nennxa n ropoax. Ho+romy mnrpanrt na nepntx nopax
ntnyxent onontcrnonartcx cnyuantmn npemenntmn sapaorxamn n naexe nonyunrt
nocroxnnym n ntcoxoonnaunnaemym paory.
Taxnm opasom, npnnnmax pemenne o mnrpannn uenonex onxen conocrannrt ntrot n
nsepxxn nepecenennx n ropo, cnxsannte c nosmoxnocrtm norepxrt, xorx n nnsxn, no
rapanrnponannt oxo, cymecrnymmn n epenne, a raxxe ocnemennte rpannnn rapanrnn cnoero
cymecrnonannx.
He cnyuano, uro n ropo n ocnonnom mnrpnpymr monote nmn, nmemmne, xax mnnnmym,
cpenee opasonanne. Honte peantnocrn cymecrnymmero yannsma n nontrancx orpasnrt n cnoe
moenn Mnxa+nt H. Toapo
132
.
Toapo ncxonr ns roro, uro n +xonomnxe cymecrnyer rontxo na cexropa: arpapnt n
npomtmnennt. Cnpoc na rpy n arpapnom cexrope orpaxaer xpnnax AA', a n npomtmnennom MM'
(cm. pnc. 6-3). Oe xpnnte cnnxamrcx, r.x. ncxoxr ns npenoctnxn o ytnamme npeentno
nponsnonrentnocrn rpya. Pasmept paoue cnnt n +xonomnxe pannt O
A
- O
M
. B ycnonnxx
conepmenno xonxypennnn pannonecnax nena ycranonnnact t na yponne W
M
*
= W
A
*
n tna t
132
Cm.: Todaro M.P. A model of labor migration and urban unemployment in less developed countries // American Economic
Review. 1969. March. V. 59. P. 138-148; Harris J.R., Todaro M.P. Migration, unemployment and development: A two-
sector analysis // American Economic Review. 1970. March. V. 60. P. 126-142
151
ocrnrnyra nonnax sanxrocrt, npn xoropo uncno sanxrtx n centcxom xosxcrne (O
A
L
A
*
) n uncno
sanxrtx n npomtmnennocrn ( L
M
*
O
M
) pannxercx omemy xonnuecrny paoue cnnt (O
A
O
M
)
133
:
(O
A
L
A
*
) +( L
M
*
O
M
) =O
A
O
M
Z
E
M'
q
*
A
L
*
M
L
A
L
M
L
A'
q'
M
*
M
W
M
W
M
0
A
0
A
W
*
A
W
* *
A
W
C
r
a
n
x
a

s
a
p
a

o
r
n
o


n
n
a
r
t

n

c
e
n
t
c
x
o
m

x
o
s
x

c
r
n
e
C
r
a
n
x
a

s
a
p
a

o
r
n
o


n
n
a
r
t

n
n
p
o
m
t
m
n
e
n
n
o
c
r
n
U
L
A
Puc.6-5. Muepauuouuaa +oeuo 1oapo
Hcmo:uur: Tooapo M., Jrouo+u:ecroe paseumue. M.: Jrouo+u:ecru qarv.imem MIV, Puumu 1997. C. 249
B cnyuae ecnn n npomtmnennocrn, n cnny connantntx, nonnrnuecxnx nnn
nncrnrynnonantntx npnunn, sapaornax nnara yer saxpennena na yponne
M
W , ro n
npomtmnennocrn yer sanxro L
M
O
M
paornnxon, a n centcxom xosxcrne O
A
L
M
c sapaorno
nnaro
* *
A
W . Pasptn sapaorno nnart cocrannr
M
W -
* *
A
W , uro craner +xonomnuecxo npnunno
mnrpannn ns epennn n ropo, necmorpx na ro, uro xonnuecrno paounx mecr n ropoe (L
M
O
M
) xnno
orpannueno. Ecnn nepoxrnocrt nonyuennx xenaemoro mecra n npomtmnennocrn moxno onpeennrt
coornomennem uncna sanxrtx n ne nme (L
M
O
M
), xo nce ropocxo paoue cnne xenamme ee
nonyunrt L
U
, ro:
M
U
M M
A
W
L
O L
W = , (1)
W
A
- +ro raxo oxo n centcxom xosxcrne, xoropt t npeornparnn mnrpannm n ropo n
cenan t nnnnna espasnnuntm x cmene mecra xnrentcrna. Oosnaunm napnanrt, orpaxammne
nosmoxnocrn mnrpannn paornnxon n ropo uepes mnoxecrno rouex, xoropte cocranxr xpnnym qq'.
3amernm, uro qq' npecrannxer coo xpnnym noxastnammym conoxynnym sapaornym nnary n
ropoe, npn ycnonnn uro L
M
*
M
W - const
134
. Pannonecnt yponent ycranonnrcx n rouxe nepeceuennx
xpnno AA' c xpnno qq' n onpeennr yponent sanxrtx (O
A
L
M
) n pannonecnym sapnnary (W
A
) n
centcxom xosxcrne, a raxxe yponent espaornnt cpen ropocxoro nacenennx (L
U
).
Hpn +rom M. Toapo nexnno npenonaraer, uro mnrpanr nerpanen x pncxy. B ecrnnrentno
ontmnncrno nme ne pacnonoxent x pncxy, no+romy pannonecnax sapnnara n (W
A
') yer nnxe
133
3amernm, onaxo, uro axe n pasnnro ptnouno +xonomnxe raxoro ne nponcxonr n sapaornax nnara n centcxom
xosxcrne na 10-15% nnxe uem n npomtmnennocrn. 3ro cnxsanno, c rem, uro monntnocrt nnaentnen ]epm n
naemntx paornnxon (axe ram, re onn ncnontsymrcx) orpannuena. uepmept n naemnte paornnxn, xax npannno,
xpome ocnonnoro, nmemr n nnte ]opmt oxoa (paora no conmecrnrentcrny, caua xomnar n uacrn reppnropnn n
apeny), a raxxe pasnnunte ]opmt neenexnoro nosnarpaxennx (centxosnpoyxnne n r..). Onaxo moent Toapo
acrparnpyercx or +rnx orxnonenn, paccmarpnnax nponecct n uncrom nne.
134
Hoponee cm.: Tooapo M., 3xonomnuecxoe pasnnrne. M.: 3xonomnuecxn ]axyntrer MIV, Rnnrn 1997. C. 246-254
152
uem paccunrannax Toapo (W
A
), xpnnax qq' cnnnercx n nonoxenne q
1
q', npn +rom coxparnrcx
ropocxax espaornna c L
U
o L
U
' (cm. pnc. 6-4).
Toapo ne eper n pacuer ror ]axr, uro nx mnornx, axe nosmoxnocrt cnyuanoro sapaorxa
n ropoe xnnxercx ynyumennem no cpannennm c "esenexntm cocroxnnem" rnnnuntm nx arapno
c]ept, xora snaunrentnax uacrt ntnnar ocymecrnnxercx n narype. K romy asonax moent Toapo
ne yunrtnaer roro ]axra, uro espaornte (L
U
) nmemr mnpoxne nosmoxnocrn sapaorxa n
ne]opmantnom cexrope +xonomnxe. H xorx raxne sapaorxn nocxr cnyuant xapaxrep, nce xe onn
ncrpeuamrcx onontno uacro.
Z
M'
q
'
A
L
M
L
A'
q'
M
M
W
M
0
A
0
'
A
W
* *
A
W
C
r
a
n
x
a

s
a
p
a

o
r
n
o


n
n
a
r
t

n

c
e
n
t
c
x
o
m

x
o
s
x

c
r
n
e
C
r
a
n
x
a

s
a
p
a

o
r
n
o


n
n
a
r
t

n
n
p
o
m
t
m
n
e
n
n
o
c
r
n
U
L
A
A
W
A
L '
U
L
q
1
Puc. 6-6. Muepauuouuaa +oeuo 1oapo c yuemo+ omuoueuua u pucuy.
B repmnnax moenn Toapo +ro yer osnauart cnnr xpnno qq' nnepx, ro ecrt ynennuenne
espaornnt n ne]opmantnoro cexropa +xonomnxn n ropoax.
Moent Toapo oxcnxer napaoxcantnym cnryannm, npn xoropo pocr sanxrocrn n ropoe
moxer conponoxartcx pocrom yponnx espaornnt, nocxontxy xaxax orxptnammaxcx naxancnx
moxer npnnneut n ropo ononnnrentno 3-4 uenonexa. Moent Toapo oxcnxer n ror
nmontrnt ]axr, uro pocr opasonannx, ne noxpennennt cosannem nontx paounx mecr,
moxer ne ynyumnrt, a yxymnrt +xonomnuecxym cnryannm n crpane. Horomy, uro sarpart
omecrna na opasonanne npnneyr x cnnxennm oraun or nero n tnmne yuennxn nononnxr pxt
opasonanntx espaorntx.
Tannna 6-3.
Benoc1t, nmsnannan nnsxnun oxoaun, 1981-2002 rr.
Amn, annymne uenee ueu na 1 onn. CmA n ent (n unnnnonax)
FervcH, wrH. er. 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002
Ecc1cHen ^avn v
TvcceeHcvv ervcH
796 562 426 472 415 287 282 214
Kv1ev 634 425 308 375 334 212 223 180
Encne v ]eH1eruHen ^avn 3 2 2 2 17 20 30 10
Ie1vHcen ^weve v
KevCcvv CeccevH
36 46 45 49 52 52 54 47
ErvxHvv Ecc1c v CeneHen
^qve
9 8 7 6 4 5 8 5
HxHen ^avn 475 460 473 462 476 461 429 437
^qve ry c1 CeeL 164 198 219 227 242 271 294 303
Eecu wv 1482 1277 1171 1218 1208 1097 1096 1015
3e vcreHvew Kv1en 848 852 863 844 873 886 873 835
Hcmo:uur: Global Monitoring Report 2007
153
Moent Toapo no-nonomy crannr nponemy yannsma. Ecnn y Htmnca ycnonnem
npeoonennx yannsma tna ycxopennax nnycrpnannsannx n ypannsannx, ro moent Toapo nnnr
nosmoxnocrt npeoonennx yannsma nnmt npn ocymecrnnennn rnyoxnx arpapntx npeopasonann
n ynennuennn accnrnonann n centcxoe xosxcrno, raxoe xoropoe nosnonnr coxparnrt pasptn n
yponnxx oxoon n ropoe n epenne.
6.3. Benoc1t: uacm1am nponeuum
Hecmorpx na samernte ycnexn n opte c ronoom n enocrtm, no-npexnemy cntme 1 mnp.
nme xnner sa uepro enocrn (rannna 6-3.). Ecnn n Bocrouno Asnn na nocnenne 20 ner
yanoct coxparnrt enocrt ontme uem n 3 pasa, ro n Rxno Asnn ona ocranoct nourn na rom xe
camom xe yponne, a n Harnncxo Amepnxe n Tponnuecxo A]pnxe axe samerno nospocna c 1981 no
2002 ro.
Tannna 6-4.
onn nacenennn, annymero uenee ueu na $ 1 cma n ent (%)
1990 2001
2015
(nporuos)
Ecerc 27,9 21,1 10,2
Ecc1cHen ^avn v TvcceeHcvv ervcH 29,6 14,9 0,9
Kv1ev 33 16,6 1,2
Encne v CepHnn ^avn 0,5 3,6 0,4
Ie1vHcen ^weve v KevCcvv CeccevH 11,3 9,5 6,9
ErvxHvv Ecc1c v CeneHen ^qve 2,3 2,4 0,9
HxHen ^avn 41,3 31,3 12,8
^qve ry c1 CeeL 44,6 46,4 38,4
Hcmo:uur: Global Monitoring Report 2007
B nacroxmee npemx nanonee ocrpo nponema enocrn cronr n Tponnuecxo A]pnxe n
Rxno Asnn, n xoroptx onx nacenennx, xnnymero menee, uem na 1 onnap CBA n ent,
npentmaer 30% (cm ran. 6-4). Iopaso nyumax cnryannx n Bocrouno Asnn, re entm xnnxercx
xaxt 6-o rpaxannn n Harnncxo Amepnxe, re entm xnnxercx xaxt ecxrt. Hponema
enocrn n ocnonnom pemena nnmt n Enpone, Cpene Asnn, Fnnxnem Bocroxe n n Cenepno
A]pnxe. Hpornost Bcemnpnoro Fanxa onontno onrnmncrnunt no ornomennm xo ncem pernonam,
sa ncxnmuennem A]pnxn mxnee Caxapt. 3ect axe n 2015 roy nourn 40% yyr xnrt sa
mexynapono uepro enocrn. 3ro narnxno nnno na pnc. 6-7.
27,9
29,6
33
0,5
11,3
2,3
41,3
44,6
21,1
14,9
16,6
3,6
9,5
2,4
31,3
46,4
10,2
0,9
1,2
0,4
6,9
0,9
12,8
38,4
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
Ecerc
Ecc1cHen ^avn v
TvcceeHcvv ervcH
Kv1ev
Encnev CepHnn ^avn
Ie1vHcen ^weve v KevCcvv
CeccevH
ErvxHvv Ecc1c v CeneHen
^qve
HxHen ^avn
^qve ry c1 CeeL
2015(ncrHca)
2001
1990
Puc. 6-7. oua uaceueuua, xueyueeo sa +exyuapouo uepmo euocmu,1990-2015ee.
(%).
Cocmae.euo no: oauui+ mao.. 6-4.
154
Pacnpeenenne nacenennx, xnnymero sa mexynapono uepro enocrn, npecranneno na
pncynxe 6-8. Hanontmn nxna n +ry nponemy nnocxr Rxnax Asnx n A]pnxa. Fonee roro,
nponema enocrn oocrpnnact n xonne XX nexa n +rnx pernonax. Ecnn n 1990 roy na nnx
npnxonnoct 1/2 entx nnanert, ro n 2001 r. yxe nourn 2/3. Ha Fnnxnem Bocroxe n n Cenepno
A]pnxe cnryannx nourn ne nsmennnact. H nnmt crpant Bocrouno Asnn n Tnxooxeancxoro pernona
(n ocoenno Knra) onnnct snaunrentntx ycnexon n pemennn +ro rnoantno nponemt
conpemennocrn (pnc. 6-9).
a) 1990 r.
18%
20%
0%
7%
1%
26%
28%
Boc1ouuan Asun u
Tux ookeaucku peruou
K u1a
npona u Cpepunn Asun
0 a1uuckan Auepuka u
K apu6cku 6acceu
Bnu uu Boc1ok u
Cenepuan Aqpuka
K uan Asun
Aqpuka k ry o1 Cax apm
) 2001 r.
12%
13%
3%
8%
2%
25%
37%
Boc1ouuan Asun u
Tux ookeaucku peruou
K u1a
npona u Cpepunn Asun
0 a1uuckan Auepuka u
K apu6cku 6acceu
Bnu uu Boc1ok u
Cenepuan Aqpuka
K uan Asun
Aqpuka k ry o1 Cax apm
Puc. 6-8. Pacnpeeueuue uaceueuua, xueyueeo +euee ue+ ua $1 e euo, 1990-2001ee.
Hcmo:uur: World Indicators Report, 2006
-582
-454
7
11
139
-4 -38
-700
-600
-500
-400
-300
-200
-100
0
100
200
B
o
c
1
o
u
u
a
n

A
s
u
n
u

T
u
x
o
o
k
e
a
u
c
k
u

p
e
r
u
o
u
K
u
1
a

n
p
o
n
a

u
Q
e
u
1
p
a
n
L
u
a
n
A
s
u
n
0
a
1
u
u
c
k
a
n
A
u
e
p
u
k
a

u
K
a
p
u
6
c
k
u

6
a
c
c
e

u
B
n
u

u
u


B
o
c
1
o
k
u

C
e
n
e
p
u
a
n
A
q
p
u
k
a
K

u
a
n

A
s
u
n
A
q
p
u
k
a

k

r
y

o
1
C
a
x
a
p
m
Puc. 6-9. Hs+eueuue uouuuecmea ume, xueyuux +euee ue+ ua $1 CHA e euo, 1981-2002 ee.
Hcmo:uur: World Indicators Report, 2006
155
Fenocrt orpaxaercx na ncex noxasarenxx xnsnn +ro uacrn nacenennx n, npexe ncero,
cxastnaercx na nponeme ronoa. Hecmorpx na samernte ycnexn n opte c ronoom n xonne XX
nexa, onx neoeammnx n omem nacenennn pasnnnammnxcx crpan cocrannxna 17%. Ocoenno
ocrpo +ra nponema cronr n A]pnxancxnx crpanax, re ronoaer xaxt 3-n (pnc. 6-10).
Puc. 6-10. oua ueoeamuux (e oue+ uaceueuuu) e paseueamuuxca cmpauax e 1979 1999 ee.
Hcmouuuu: The State of Food and Agriculture 2002, I.1.
Fenocrt raxxe npoxnnxercx n ntcoxo ercxo cmeprnocrn, xoropax raxxe ntcoxa n
Rxno Asnn n Tponnuecxo A]pnxe. Ecnn n crpanax c ntcoxnm yponnem oxoa ona ne npentmaer
10 , ro n Bocrouno Asnn ercxax cmeprnocrt cocrannxer 28 , na Fnnxnem Bocroxe 38 , n
Rxno Asnn 62 , a n Tponnuecxo A]pnxe npentmaer 103 (pnc. 6-11).
Fenocrt no oxoam n enocrt no spanooxpanennm npecrannxmr ns cex
nepecexammnecx mnoxecrna. Heocrarox cpecrn ne nosnonxer ntenxrt neoxonmte
accernonannx na noepxanne n yxpennenne sopontx. Ecnn orpasnrt pasmept oxoon no
ropnsonrantno ocn, a spanooxpanenne no neprnxantno, ro nx nsanmocnxst moxer trt ntpaxena
cneymmnm opasom (pnc. 6-12).
38
28
26
62
103
22
10
0
20
40
60
80
100
120
Bnu uu
Boc1ok u
Cenepuan
Aqpuka
Boc1ouuan
Asun u
Tux ookeaucku
peruou
0a1uuckan
Auepuka u
K apu6cku
6acceu
K uan Asun Aqpuka k ry
o1 Cax apm
QB u CHF OOCP
u
a

1
0
0
0

p
o
p
u
n
m
u
x
c
n
Puc. 6-11. Houasameuu emcuo c+epmuocmu, 2004 eo
Hcmo:uur: Human Development Report, 2006.
156
B nanonee rxxenom nonoxennn oxastnamrcx re, xro xnnxercx entm n no romy, n no
pyromy noxasarenm, y xoro noporont noxasarent enocrn no oxoam ononnxercx noporontm
noxasarenem neaexnarnoro ocryna x ycnyram spanooxpanennx.
Puc. 6-12. Auomepuamueume coeouynume nouasameuu euocmu
(1) Beouocmi no ooxooa+
(2) Beouocmi no ooxooa+ u sopaeooxpaueuum
(3) Beouocmi no sopaeooxpaueuum
H - nopoeoei norasame.i ueaoereamuoeo oocmvna r vc.vea+ sopaeooxpaueuu
Y - nopoeoei norasame.i oeouocmu no ooxooa+
Mexy rem anexo ne ncera nporpammt nomomn ocrnramr nenn. nx roro, urot onn
tnn onee +]]exrnnntmn, neoxonmo ne rontxo ntenenne enexntx cpecrn, no n nonnmanne
roro, na xaxne pecypct onn onxnt trt na npannent n nepnym ouepet. nx +roro neoxonmo
nsyunrt cnpoc na npoonontcrnne n xanopnn pasntx xareropn nacenennx pasnnnammnxcx crpan.
6.4. Cnpoc na npoonontc1nne n xanopnn
B ycnonnxx nocroxnno enocrn nepe mnnnnonamn nme cronr nponema ntxnnannx.
Ho+romy ecrecrnenno nosnnxaer nonpoc, nacxontxo +]]exrnnno ncnontsymrcx re cpecrna, xoropte
pacxoymrcx na nnranne pasnnuntmn xareropnxmn nacenennx. C. Cypamannxn n A. nron
nocrannnn nepe coo saauy paccmorpert sanncnmocrt mexy conoxynntmn pacxoamn
+xonomnuecxnx arenron n nnrarentntmn cnocrnamn norpenxemtx nmn npoyxron
135
. Hent nx
paort: onennrt, na cxontxo +]]exrnnno rparxr ente , orarte n npecrnnrenn cpenero xnacca
cnon enexnte cpecrna c rem, urot noxptrt cnom norpenocrt n xanopnxx, neoxonmtx nx
xnsneexrentnocrn.
Hocxontxy ropocxne omoxosxcrna npnoperamr ontmym uacrt npoyxron n nne
nony]apnxaron, no+romy cnoxno onennrt xonnuecrno xanopn, xoropte onn nornomamr c +rnmn
nony]apnxaramn. 3ro npnneno x romy, uro n nenrpe nnnmannx oxasannct centcxne omoxosxcrna.
Anropt nccneonann no 10 ceme ns 563 epenent (5630 centcxnx omoxosxcrn) n reuenne 30 ne
n onennnn +nacrnunocrt norpenennx nmn xanopn. nx nocrpoennx moenn onn ncnontsonann
nenapamerpnuecxne merot. C. Cypamannxn n A. nron npnmnn x neoxnannomy ntnoy, noxasan,
uro pacxot na npnoperenne xanopn, neoxonmtx nx nenno axrnnnocrn, cocrannxmr menee
5% sapaorno nnart n ent. Taxo noxo oxasancx n npornnopeunn c npecrannennxmn,
nocxoxmnmn x X. Heencrany (1957), x. Mnpnecy (1975) n x. Crnrnnny (1976) o rom, uro
+]]exrnnnocrt sapaorno nnart, onpeenxx yponent oxoa, nnnxer na nnranne. Cornacno +romy
135
Subramanian, S. and Deaton, A.: "The Demand for Food and Calories" Journal of Political Economy Vol.104 (1) 1996
Y
H
1
2 3
oxom
3

o
p
o
n
t
e
157
noxoy npoyxrnnnocrt sanncnr or nnrannx (nennnenax sanncnmocrt). 3ra sanncnmocrt
oxcnxer cymecrnonanne espaornnt rex, xro neoeaer.
136
.
Pecnonenram npenaranoct ntpart ns cnncxa npoyxron (300 nanmenonann) re, xoropte
onn norpenxnn neanno, ntpart, re norpenenne nponsomno, n onennrt sarpart na norpenenne
+roro xonnuecrna npoyxron. 3arem onn xonneprnponannct n cymmy xanopn. Ananns nosnonnn
onpeennrt xo+]]nnnenrt perpeccnn:
Cals = 1,550m
1
+1,379m
2
+607,8m
3
+726,9m
4
, R
2
=0,897
(1,9) (2,9) (7,7) (0,1)
re
m1 xonnuecrno npoyxron, norpenxemtx na nepemonnxx;
m2 - xonnuecrno npoyxron, norpenxemtx na pyrnx meponpnxrnxx;
m3 - xonnuecrno npoyxron, norpenxemtx cnyxamnmn na paore;
m4 - xonnuecrno npoyxron, norpenxemtx oma.
Tannna 6-5.
Cnonme annme no pacxoau n xanopnnu.
onn pacx opon,% onn kanopu,%
Qeua sa epuuuuy
kanopuu
C
p
e
p
u
u

k
n
a
c
c
M
a
n
o
u
u
y
m
u
e
1
0
%
B
m
m
e
c
p
e
p
u
e
r
o
,
1
0
%
C
p
e
p
u
u

k
n
a
c
c
M
a
n
o
u
u
y
m
u
e
1
0
%
B
m
m
e
c
p
e
p
u
e
r
o
,
1
0
%
C
p
e
p
u
u

k
n
a
c
c
M
a
n
o
u
u
y
m
u
e
1
0
%
B
m
m
e
c
p
e
p
u
e
r
o
,
1
0
%
Rpopyk1onan rpynna Rpopyk1onan rpynna
3rev 40,7 46 31 70,8 77,3 57,3 0,64 0,51 0,79
EcCcnLe 8,9 10,2 7,8 6,6 6,2 7,2 1,51 1,44 1,6
McrcHLe 8,1 4,9 11,8 2,8 1,3 4,9 3,69 3,59 3,9
XvLv wecre 9 9,2 9,2 5,9 4,8 7,6 1,74 1,67 1,81
Mncc 5,1 3,4 6,4 0,7 0,4 1 11,7 11 12,2
4y1Lv cncv 10,5 8,5 12 3,5 2,3 5,4 3,9 3,83 3,85
Cee 6,5 7,4 5,9 7,2 7 8 1,01 0,94 1,09
yrce 11,3 16,1 2,5 0,8 8,6 17,4 16,8 15,9
3nakonme 3nakonme
Fvc 11,6 9 10,9 15,2 10,1 16,5 0,95 0,89 1,02
RueHvue 5,6 3,8 7,9 8,5 4,7 14,4 0,89 0,73 0,82
Ccrc 18,2 27,4 9,3 37,8 52,9 21,6 0,5 0,43 0,55
Rccc 3 2,7 1,3 6,6 4,9 3,2 0,48 0,48 0,5
yrve
HecCeCc1eHLe
arecnLe 1,2 2,8 0,3 2,2 4,5 0,6 0,66 0,58 0,99
3eweHv1erv
arecnL 1,1 0,5 1,3 0,6 0,2 0,8 2,23 2,22 2,22
Ecerc ercvv 67,4 74,4 54,1 2 120 1 385 3 383 1,14 0,88 1,5
Hcmo:uur: Subramanian, S. and Deaton, A.: "The Demand for Food and Calories" Journal of Political EconomyVol 104 (1)
1996. P. 9.
Btxcnnnoct, uro orarte norpenxmr ontme, uem ente, no rparxr na nnmy ornocnrentno
mentme. Cnonte annte no pacxoam n nnmeno nennocrn npnneent n rannne 6-5. Ona
noxastnaer, xax norpenrenn pacnpeenxmr cno mxer, ns xaxnx npoyxrontx rpynn onn
nonyuamr xanopnn n cxontxo cronr xaxax xanopnx anno npoyxrono rpynnt. Anropt
paccmorpenn nce xareropnn npoyxron na xoropte ocymecrnnxmrcx ocnonnte pacxot (uacrt A),
rax n nce ocnonnte norpenxemte sepnonte xyntrypt (uacrt B). nx yocrna ntenxmrcx ente
136
Leibenstein, Harvey A. Economic Backwardness and Economic Growth: Studies in the Theory of- Economic Development.
New York: W iley, 1957; Mirrlees, J ames A. "A Pure Theory of Underdeveloped Economies." In Agriculture in Development
Theory, edited by Lloyd G. Reynolds. New Haven,Coon.: Yale Univ. Press, 1975; Stiglitz, J oseph E. "The Efficiency Wage
Hypothesis, Surplus Labour, and the Distribution of Income in L.D.C.s." Oxford Econ. Papers 28 (J uly 1976): 185-207
158
(manonmymne 10%), orarte (ntme cpenero 10 %) n cpenn xnacc. nx xaxo ns rpynn
onpeenxercx onx pacxoon, xanopn n nx nena.
Hepnte rpn cronna noxastnamr napnanrt pacxoon, ntpaxennte n nne onn mxera.
Onn nosnonxmr paccunrart onm mxera na uenonexa ncxox ns anntx xaxoro ns 5 630
omoxosxcrn c nomomtm xpnno, xoropax noxaxer cpenn noxasarent na ymy nacenennx. 3ror
noxasarent panen 115 pynnxm na ymy n mecxn. 3ro osnauaer, uro nnxnnm n nepxnnm noporom
xnnxercx 48 n 282 pynnn coornercrnenno.
Cneymmne rpn cronna noxastnamr xanopnnocrt (nnmenym nennocrt) pasnnuntx
npoyxron. Kax nerpyno samernrt, cpenxx nennunna xanopn na ymy panna npnnnsnrentno
2 120 ennnnam, xpanne noxasarenn pannt 1 385 n 3 382 ennnnt coornercrnenno. Baxno, uro nx
entx xareropn +ror noxasarent nospoc na 46 xanopn, a nx orartx coxparnncx na 215 xanopn.
Omne xanopnn onpeenxmrcx no ]opmyne:

e
=
G G i
G G
i i
k q c ) (
qGi xonnuecrno npoyxra i, norpenxemtx rpynno G
kGi xonnuecrno xanopn n 1 xnnorpamme npoyxra i ns rpynnt G
Hocnenne 3 cronna noxastnamr, cxontxo pynn neoxonmo norparnrt na npnoperenne
ro nnn nno rpynnt npoyxron, urot n xoneunom nrore nonyunrt 1000 xanopn.
3nacrnunocrt xanopn paccunratnaercx no ]opmyne:

e
=
G G i
c
iG iG G G
) ( e q o q c
o

=
G
G G G
) ( q o c
o
Hccneonanne cnnerentcrnyer, uro snaxonte, ocoenno neopaorannte, coepxar
emenym nnmenym nennocrt, no+romy onn sannmamr ontmym onm n one norpenxemtx
npoyxron n pacxoax na nx npnoperenne. C pyro xe cropont, mxcomonounte npoyxrt croxr
onontno oporo, coepxar oxono 1% nnmeno nennocrn n sannmamr nnmt 5 % mxera.
Opaorannte npoyxrt n nannrxn coepxar n cee eme mentme xanopn na ennnny pacxoon na
nx npnoperenne. Ha ]one roro ocroxrentcrna, uro norpenrenn nce mentme npenounramr
snaxonte, ocoenno neopaorannte, pasptn mexy opornmn n ementmn npoyxramn cranonnrcx
ouennen.
Ananns anntx nosnonxer cenart ntno, uro:
1. Ho mepe roro, xax narococroxnne omoxosxcrn ynennunnaercx, onn samemamr
norpenenne npoyxron c ementmn xanopnxmn norpenennem onee oporo npoyxnnn. B
pesyntrare, cpenxx nena norpenenno xanopnn pacrer.
2. Fente nnnnnt, oxo xoroptx neocrarouen nx noxynxn neoxonmoro xonnuecrna
npoyxron, nmemr ontmym +nacrnunocrt norpenennx xanopn no conoxynntm pacxoam, uem
onee cocroxrentnte nnnnnt.
Anropt ne orpannunnnct cpennmn anntmn n nontrannct npoanannsnponart
nncrnrynnonantnte ycnonnx. Tannna 6-6. noxastnaer pesyntrart uertpex ononnnrentntx
perpeccn, xoropte coepxar nepemennte c emorpa]nuecxnmn, xacrontmn, pennrnosntmn n
rpyontmn noxasarenxmn. Kax n npexe anropt nxnmuann norapn]m pasmepa cemtn, no xpome +roro
onn oannnn enxrt nepemenntx no emorpa]nuecxnm xapaxrepncrnxam, a rax xe xacrontm n
pennrnosntm. Paccmorpnm nx no nopxxy.
Anropt naunnamr c pasmepa omamnnx xosxcrn. Paccmarpnnamrcx 8 nnon: or 1 uenonexa n
omamnem xosxcrne o 8. Konnuecrno nccneonanntx omamnnx xosxcrn menxercx or 283 nx
omamnero xosxcrna, cocroxmero ns 1 uenonexa o 1100 nx 5 uenonex n cnnxaercx o 306 nx 8
uenonex n omamnem xosxcrne. Bsanmocnxst, nnnmcrpnpyemax xpnntmn, orpaxammnmn
sanncnmocrt xanopn n pacxoon na uenonexa nx omamnnx xosxcrn pasntx pasmepon, nnsxa x
monoronno. Hpn +rom nanntcmee snauenne coornercrnyer omamnnm xosxcrnam c 1 uenonexom, a
nanonee nnsxoe - nx 8. 3ror ]axr, uro norpenenne xanopn na uenonexa ymentmaercx c
ynennuennem pasmepa omoxosxcrn, orpaxaer ror ]axr, uro n ontmnx omoxosxcrnax ontme
ere, xoropte exr mentme. Bxnmuenne n perpeccnm pasmepa omoxosxcrn ntstnaer ymentmenne
+nacrnunocrn no xanopnxm or 0,4 o 0,35.
159
Tannna 6-6.
Onenxa pacxoon na xanopnn
0 orapuqu no1pe6nneumx
kanopu
0 orapuqu ueum sa 1 kanopu
Bcn
uuqopuauun
B npepenax
cenLcko
uec1uoc1u
Bcn
uuqopuauun
B npepenax
cenLcko
uec1uoc1u
|t| |t| |t| B |t|
Koncranra 6,028 78 27 -1,5934 18 23
Horapn]m pacxoa
na ymy nacenennx 0,3655 29 0,3407 21 0,3799 25 0,3217 8,4
Horapn]m pasmepa
cemtn -0,1572 14 -0,163 4,1 0,0839 6,8 0,0661 3,3
rm04 -0,0967 2,2 -0,1461 1 0,1024 2,3 0,1008 1,2
rm59 0,0488 1,2 0,0321 1,9 -0,0467 1,2 -0,0331 2,9
rm1014 0,0891 1,9 0,0612 5,9 -0,112 2,3 -0,0842 5
rm1555 0,1636 5,1 0,1634 2,8 -0,17 4,3 -0,1347 0,8
rm55+ 0,1406 3 0,1213 4,9 -0,1565 3,6 -0,1074 5
rf04 -0,1359 3,1 -0,1869 0,1 0,046 1,1 0,0742 2,9
rf59 0,0176 0,4 -0,004 2 -0,0643 1,4 -0,0476 2,2
rf1014 0,114 2,8 0,0679 2,1 -0,1108 2,7 -0,0873 1,4
rf1555 0,402 1,6 0,0514 2 0,0085 0,3 -0,0021 3
Kacra
nenpnxacaemtx -0,0083 0,8 -0,0179 2,1 0,002 0,2 -0,0071 0,1
Xnnn 0,0114 0,7 0,0302 2 -0,0562 2,6 -0,0605 0,8
Fyncrt 0,237 1,1 0,04 0,4 -0,108 4 -0,076 4,4
nontnonaemnte 0,087 1 0,0064 1,4 -0,027 1,1 0,0079 4
paoune c\x 0,0433 2,1 0,022 1,5 -0,0837 3,4 -0,0418 0,5
paoune pyrnx
cexropon 0,0275 1,1 0,0293 2,7 -0,21 0,8 -0,0315 2,7
nontnonaemnte n
c\x 0,067 3,5 0,0389 2,7 -0,061 2,8 -0,0118 1,7
R
2
0,5532 0,6706 0,4254 0,6414
Hcmo:uur: Subramanian, S. and Deaton, A.: "The Demand for Food and Calories" Journal of Political EconomyVol 104 (1)
1996. P. 22.
B xnsnn rax n ecrt: omne pacxot omamnnx xosxcrn nospacramr c ynennuennem nx
pasmepa, no ne n ro xe nponopnnn, ro ecrt cymecrnyer orpnnarentnax nsanmocnxst mexy
pasmepom omoxosxcrn n nx pacxoamn na uenonexa.
Kora mt xonrponnpyem pasmep omamnnx xosxcrn, ro nxnmuenne pyrnx nepemenntx
npnnocnr ornocnrentno neontmo ononnnrentnt +]]exr na onenxy +nacrnunocrn xanopn..
Honyuennte anropamn pesyntrart moryr trt cneent x cneymmnm ocnonntm
nonoxennxm:
- Mnorne ns nepemenntx nmenn uerxoe nosecrnne na xanopnn n na cronmocrt xanopn.
- Bspocnte norpenxmr ontme ere.
- 3anxrte n centcxom xosxcrne norpenxmr ontme xanopn.
- Fontmee xonnuecrno xanopn acconnnpyercx c onee nnsxo cronmocrtm xanopn.
- uem ontme xro-nno nyxaercx n xanopnxx, rem mentme on roron nnarnrt na nnx.
- Omax +nacrnunocrt pacxoon na ey nnsxa x 0,75 n ona pannomepno pacnpeenena
mexy +nacrnunocrtm xanopn n +nacrnunocrtm nen xanopn.
B crarte tna nponeena nnrepnperannx cnxsn mexy nnrannem n pacxoamn, xax ]ynxnne
cnpoca na xanopnn n ne paccmarpnnanact cnryannx, npn xoropo nosmoxnocrn nonyuennx ontme
160
sapnnart ocrynnt nnmt nx rex, xro nyume nnraercx. Ho mnennm anropon, +ra nsanmocnxst ne
moxer trt onenena c nomomtm cranaprno rexnnxn, npnmenxemo n crarte.
B Maxapamrpe (Hnnx), re tno nponeeno nccneonanne, n 1983 moxno tno xynnrt 2000
xanopn mentme uem sa 2 pynnn. Hpn +rom 70% xanopn rpeyercx nx noepxannx ]nsnuecxoro
cocroxnnx (axe npn ortxe), eme 600 xanopn neoxonmt nx ononnnrentntx ycnnn. 3rn
xanopnn ocrynnt sa 60 paise , uro cocrannxer 4% exenenno sapaorno nnart. 3ro cocrannxer
ocnony +mnnpnuecxoro saxnmuennx, uro ptnox rpya n Hnnn ne neer cex n coornercrnnn c
npecxasannxmn reopnn.
Haxonen, anropt cunramr, uro cnxst neca uenonexa n xanopn nacrontxo cnntna, uro ee
moxno npnnnmart n pacuer. Kax noxasann nccneonannx meraonnsm ynennunnaercx, xora nec rena
npentmaer ecrecrnennt yponent, raxnm opasom nosmemaercx nsmenenne n norpenennn xanopn,
n +ro anromarnuecxn ne npnnonr x nsmenennm neca rena. Taxxe n coornercrnnn c anntmn
Oprannsannn nnrannx n centcxoro xosxcrna, norpenenne xanopn na uenonexa n 1992 roy n
Hnnn cocrannxno 2394 xanopnn, no cpannennm c 2006 n 1971 roy. 3a +ror xe nepno peantnt
oxo na uenonexa ynennunncx na 54%. Taxnm opasom, +nacrnunocrt cocrannxer 0,41.
3nacrnunocrt nonyuennax n crarte panna 0,38. uro noxastnaer nnsocrt reopernuecxnx pesyntraron
n peantntx noxasarene.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 9. PLHOK TPYA H HEAOBEHECKOIO KAHHTAAA
Tpy: ocnonnte nonxrnx. Moent rpya. Heonornuecxne mornnt sananoro noxoa x
+xonomnuecxomy pasnnrnm. Fespaornna n nenonnax sanxrocrt n pasnnnammnxcx crpanax.
Moent +]]exrnnno sapnnart (efficiency wage).
Hcnontsonanne paoue cnnt n rpannnonnom centcxom xosxcrne. Fenocrt,
neonorpenenne n ptnox rpya. Heonorpenenne, ptnxn cesonnoro n npemennoro rpya. Moent
neonorpenennx.
Hcnontsonanne paoue cnnt nne rpannnonnoro centcxoro xosxcrna. Ptnxn nocroxnnoro
rpya. Tnnt nonno sanxrocrn. 3auem neoxonmo nsyuart nonnym sanxrocrt? Honnax sanxrocrt:
nexonrponnpyemax exrentnocrt. Ptnox rpya: npemennax exrentnocrt.
Vpannsannx xax ]opma yrnynennx yannsma mexy ropoom n epenne.
Moent nnyrpenne nmmnrpannn Toapo, n ee pasnnrne c yuerom ]axropon
neonpeenennocrn.
Ptnox uenoneuecxoro xannrana. Pont ]nnancontx orpannuenn n nospacramme oraun or
macmraa. Vreuxa mosron.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 5.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 6.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 6.1
1oapo M.H. 3xonomnuecxo pasnnrne. M.: 3xonomnuecxn ]axyntrere MIV, Rnnrn
1997.C. 246 254
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Subramanian S. and Deaton A.: "The Demand for Food and Calories" Journal of Political
Economy 104 (1). 1996
3AHRTHE 10. HEPABEHCTBO, BEHOCTL H PA3BHTHE
3xonomnuecxn pocr n pasnnrne. Pasnnrne +xonomnuecxoe n pasnnrne connantnoe. Pont
nncrnryron. He+xonomnuecxne ]axropt pocra.
161
3xonomnuecxoe nepanencrno, ero npnunnt n cnocot nsmepennx. Hepanencrno, oxo n
pasnnrne. Hepenepnyrax U-opasnax rnnoresa. Tecrnponanne nepenepnyro U-opasno rnnorest.
oxo n nepanencrno: Hecanancnponannte n canancnponannte nsmenennx. Hepanencrno,
cepexennx, oxo n pasnnrne. Hepanencrno, nepepacnpeenenne n pasnnrne. Hepanencrno n
crpyxrypa cnpoca. Hepanencrno n pasnnrne: pont uenoneuecxoro xannrana. Hepanencrno n ntop
npo]eccnn. Pont ocryna x ]nnancontm ptnxam.
Fenocrt: ocnonnte nonxrnx. Hsmepenne enocrn. Hnexc uenoneuecxo enocrn.
Fenocrt: npaxrnuecxne nanmennx. emorpa]nuecxne xapaxrepncrnxn enocrn. Centcxax
n ropocxax enocrt. onrocpounax enocrt. Hmymecrno. uaxropt enocrn. Heocrarox
nnrannx n npenoxenne rpya. ncxpnmnnannx xenmnn n noxnntx unenon cemtn.
Merot optt c enocrtm: nrorn 90-x roon. Pont ne]opmantnoro cexropa. Honnrnxa
optt c enocrtm, ee ocronncrna n neocrarxn.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 1.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 6.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 6.2.
Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998. Ch. 7,8, P. 197-294,
Deaton A. The Analysis of Household Surveys: A Microeconometric Approach to Development
Policy. J ohns Hopkins University Press. 1997. Ch. 4. P. 204 270.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Besley T., Burgess R. "Does the Media Make Government Responsive?: Theory and Evidence
from Indian Famine Relief Policy" . 2000
Besley T., Ghatak M. Public-Private Partnership for the Provision of Public Goods: Theory and
an Application to NGOs in Development Countries. mimeo Department of Economics LSE. 1999.
Bonpocm nn ocyaennn
1. Cnococrnonana nn ypannsannx ocnanennm nnn ycnnennm yannsma pasnnnammnxcx crpan
n nocnenoennte rot? Oocnyre cno orner.
2. Oxapaxrepnsyre moent nnyrpenne mnrpannn Toapo. Cpannnre ee c moentm V.A.
Htmnca. B uem ocronncrna n n uem neocrarxn moenn Toapo no cpannennm c moentm c
nstrountm npenoxennem rpya? Kaxont nyrn antnemero pasnnrnx moenn Toapo.
3. Kaxne cyexrnnnte n oexrnnnte xpnrepnn nx onenxn nponemt enocrn Bt snaere?
Kaxont nx ocronncrna n neocrarxn?
4. Houemy mexynaponte onenxn enocrn crpaamr cymecrnenntmn neocrarxamn? uro t
Bt npenoxnnn nx nx npeoonennx?
5. Kaxne crpant onnnct cymecrnennor cnnxennx enocrn n xonne XX nexa? Kaxont
npnunnt nx ycnexa? Kaxnm crpanam +roro ne yanoct cenart? Kax Bt ymaere, nouemy?
6. B uem ocoennocrn noxoa C. Cypamannana n A. nrona x anannsy nponemt cnpoca na
npoonontcrnne n xanopnn? Kaxne ntnot yanoct nonyunrt, nccneyx centcxne xosxcrna
Hnnn?
7. Hpoanannsnpyre cno npoonontcrnennt mxer n crpyxrypy nnrannx. Hacxontxo
+]]exrnnno Bt pacxoyere cno enexnt oxo, n xnnxercx nn Bama crpyxrypa nnrannx
onrnmantno? uro, na Bam nrnx, nao cenart, urot npnnnsnrcx x neany?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
176. Temnt pocra ropocxoro nacenennx n crpanax "rpertero mnpa" snaunrentno onepexamr remnt
pocra sanxrtx.
162
a Hem
177. Bnepnte nonxrne nopount xpyr nnmert npenoxnn X. Heencran.
a Hem
178. Hncrnrynnonantnax n neonncrnrynnonantnax reopnn cnxstnamr pasnnrne ne]opmantnoro
cexropa +xonomnxn c ncnponopnnonantntm pocrom ropocxoro nacenennx no ornomennm x
sanxrocrn n ropoe.
a Hem
179. B cnny roro, uro ns centcxo mecrnocrn n ropo mnrpnpyer, n ocnonnom, xnann]nnnponannax
paouax cnna, n ne]opmantnom cexrope, xoropt pasnnnaercx ncnecrnne mnrpannn, ncnontsyercx
xnann]nnnponannax paouax cnna.
a Hem
180. B moenn Toapo omax uncnennocrt paoue cnnt ne nocroxnna.
a Hem
181. B moenn Toapo npeentnax nponsnonrentnocrt rpya n n arpapnom, n n nponsnocrnennom
cexropax +xonomnxn xnnxercx ytnamme.
a Hem
182. B moenn Toapo mnrpanr npepacnonoxen x pncxy npn npnnxrnn pemennx o mnrpannn.
a Hem
183. Cornacno moenn Toapo, n ycnonnxx conepmenno xonxypennnn, nce xenammne paorart
nonyunnn t paory n sapnnara tna t onnaxono.
a Hem
184. Kpnnax 3nrenx orpaxaer pocr oxoa npn pocre pacxoon na nnranne
a Hem
185. Bxnmuenne n ananns nn]opmannn o pasmepax cemtn nnecno xoppexrnnt n nccneonanne n
yrounnno pesyntrart
a Hem
186. Hmax +xonomnuecxax nonnrnxa, ecnn ona +]]exrnnna, cnocona npnnecrn x pocry
narococroxnnx manonmymnx n, raxnm opasom, cnpannrcx c ronoom
a Hem
187. Hpnem norapn]mnponannx n nccneonannn nomor npnnnsnrt annte x nopmantnomy
pacnpeenennm:
a Hem
188. 3naxonte sannmamr ontmym onm n norpenennn, uem ocrantnte npoyxrt, n xnnxmrcx
ncrounnxom ementx xanopn
a Hem
189. omoxosxcrna, norpenxmmne ontmoe xonnuecrno snaxontx n sepnontx, npn pocre oxoa
uame enamr ntop n nontsy xauecrna norpenxemo nnmn, uem n nontsy ee xonnuecrna.
a Hem
190. nx centcxo Hnnn cnpanennno yrnepxenne: c nospacrannem nen na ronap pasmep cnpoca na
nero ymentmaercx, a cnnxenne nen conponoxaercx ynennuennem xonnuecrna ronapa, xoropoe xouer
npnopecrn norpenrent.
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Bosuoano onee onoro npannntnoro napnan1a. Hena o1ne1a 4
anna.)
191. Omee mexy craptm n nontm nonnmannem yannsma +ro nsanmoornomennx mexy:
a) xannranncrnuecxnmn n nexannranncrnuecxnmn;
) pasnnrtm Cenepom n orartm Rrom;
163
n) ronapntm n narypantntm;
r) ropoom n epenne.
192. B cnoe moenn M. Toapo paccmarpnnan
a) 2 cexropa;
) 3 cexropa;
n) 4 cexropa;
r) 1 cexrop.
193. Cymecrnonanne ne]opmantnoro cexropa oronnraer xpnnym qq' n moenn Toapo:
a) nnepx;
) nnns;
n) ne nnnxer;
r) nn onn ns orneron ne nepen.
194. B moenn Toapo no pasnnrnem nonnmaercx:
a) nnxnnannx orpnnarentntx nocnecrnn ycxopenno ypannsannn;
) xomnnexcnoe pasnnrne epenent;
n) ymentmenne pasptna mexy ropoom n epenne;
r) nce ntmenepeuncnennoe nepno.
195. Moent Toapo nexnno npenonaraer, uro:
a) Fespaornte nmemr mnpoxne nosmoxnocrn sapaorxa n ne]opmantnom cexrope
+xonomnxn;
) Mnrpanr nerpanen x pncxy;
n) axe cnyuante sapaorxn no cpannennm c ntnnaramn n narype ynyumamr ycnonnx
npoxnnannx mnrpanra;
r) Mnrpanr ne pacnonoxen x pncxy.
196. Vpannsannx n ycxopennax nnycrpnannsannx n rpertem mnpe n 60-80-e rot:
a) Crnannn pasptn mexy ropoom n epenne;
) ecnn x pocry ne]opmantnoro cexropa +xonomnxn;
n) cnnsnnn connantnoe nepanencrno;
r) ynennunnn +xonomnuecxoe nepanencrno.
197. Hoxo Heencrana npn anannse sanncnmocrn oxoa n nnrannx ncxonr ns:
a) 3]]exrnnnocrn sapaorno nnart
) anntx xpnno 3nrenx
n) Conoxynntx pacxoon
r) Conoxynntx oxoon
) nce napnanrt nepnt
e) Bepnt n) n r)
198. Hs cnncxa ntepere n pacnonoxnre n nopxxe ytnannx naxnocrn, npenoxennte nnxe
]axropt, nnnxmmne na xanopnnocrt norpenennx n namem pernone:
a) Connantnt craryc
) Vponent naroycrpoennocrn mecra npoxnnannx
n) Conoxynnt oxo cemtn
r) 3apaornax nnara
) Pasmep cemtn
e) Orner oocnyre
199. Pesyntrar nccneonannx noxasan, uro:
a) Pacxot sanncxr or norpenxemo nnmeno nennocrn
) Vponent nen n xanopnnocrt nnrannx centcxoro paona Hnnn
n) 3nacrnunocrt pacxoon pasenxercx mexy +nacrnunocrtm norpenennx xanopn n
+nacrnunocrtm nent sa annoe norpenenne
r) Kax nnranne sanncnr or connantnoro craryca.
) Bce nepeuncnennoe nepno
e) Bepno A n C
x) Bce nenepno
164
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
200. B moenn Toapo omee nacenenne cocrannxer 5 mnn. uen. Hs nnx, n pannonecnom cocroxnnn,
1,5 mnn. sanxrt n npomtmnennom cexrope, 1 mnn. - n arpapnom. 3apnnara n npomtmnennom cexrope
cocrannxer 100$. Onpeennrt yponent sapnnart n arpapnom cexrope, cnocont npeornparnrt
mnrpannm ns cena n ropo.
201. Houemy n moenn Toapo nontmenne npeentno nponsnonrentnocrn n arpapnom cexrope
osnauaer coxpamenne yannsma n, xax ncnecrnne, nocnpnnnmaercx xax pasnnrne?
202. Kax ynennuenne pasmepa cemtn nnnxer na
A) pasmep pacxoon na nnranne
B) +nacrnunocrt norpenxemo nnmeno nennocrn or nent na ronap npn npounx panntx
ycnonnxx
203. Hsnecrno, uro no mepe pocra oxoa norpenrenn samenxmr onn ronapt pyrnmn nce antme
yanxxct or rex rpynn, xoropte amr norpenrenm emente xanopnn. Hacxontxo nepoxren ]axr
sament onnx npoyxron pyrnmn n npeenax ono n ro xe npoyxrono rpynnt? Orner
oocnyre.
204. Houemy npn anannse npemera nacroxmero nccneonannx n xauecrne ocnonno npnnnmanact
nn]opmannx ns centcxnx paonon Hnnn? C uem, no namemy mnennm, +ro moxer trt cnxsano?
205. Paccunrare omee xonnuecrno xanopn, ecnn nsnecrnt cneymmne annte no neentnomy
norpenennm cemtn, cocroxme ns nyx uenonex:
ncpy1cnen rynne erc nvenen ueHHcc1u He 100 reww crvec1nc nc1eCreHHcrc ncpy1e
3rev 350 1,1
EcCcnLe 400 2,5
McrcHLe 600 1,5
XvLv wecre 800 0,2
Mncc 1000 1,5
4y1L v cncv 150 4
Cee 450 1
yrce 300 2,6
a) 4800
) 5200
n) 5775
r) 15000
206. Paccunrare +nacrnunocrt nent na 1 xanopnm n rpynne snaxonte, ecnn nsnecrno, uro na
nmennny na 100 rpamm npnxonrcx 380 xan, a omax onx xanopn n rpynne ns ncex ronapon panna
2300 xan, a +nacrnunocrt cnpoca na nee panna 0,4. 3nacrnunocrt pacxoon na ncm rpynny snaxontx
cocrannxer 0, 15.
a) 1,2
) 0,5
n) 0,141
r) 0,218
165
IAABA 7. PLHOK 3EMAH H AIPAPHLE PEmOPML
7.1. Pont arpapnmx peqopu n npeoonennn enoc1n: onm1 nesanncnuon
Hnnn
Btxoom ns cosanmero nonoxennx, mnorne cunramr nponeenne arpapntx pe]opm.
Arpapnan peqopua +mo coeouynuocmo ocyuecmeuae+mx eocyapcmeo+ uuu npu eeo
coecmeuu aepapumx npeopasoeauu, uomopme us+euamm aepapum cmpo nocpecmeo+
nepepacnpeeueuua se+euouo cocmeeuuocmu u opasoeauua uoemx npouseocmeeuumx euuuu.
Kaxax arpapnax pe]opma nxnmuaer ne cropont:
1. Oruyxenne sementno cocrnennocrn xpynntx nnaentnen ( +ro oruyxenne moxer
ornnuartcx no xapaxrepy, macmraam n ycnonnxm nponeennx) n
2. Cosanne nono sementno cocrnennocrn n nontx sementntx ]opm.
Fontmnncrno arpapntx pe]opm ornocnrcx xo 2-o nononnne XX n. (ncxnmuenne cocrannxer
nnmt mexcnxancxax pe]opma, xoropax nauanact n 1913 roy n npoonxanact ontme 65 ner)
ecrnnrentno, nnxnnannx ne+]]exrnnnoro nomemnutero semnennaennx orxptnaer
mnpoxne nosmoxnocrn nx ynennuennx centcxoxosxcrnennoro nponsnocrna. Onaxo n xaxo mepe
arpapnax pe]opma cnococrnyer ymentmennm yannsma, coxpamennm nepanencrna n npeoonennm
enocrn?
3ra nponema crana npemerom cnennantnoro nccneonannx T. Fecnn n P. Fypreca. B
xauecrne nenocpecrnennoro oexra nccneonannx onn ntpann 16 ocnonntx mraron Hnnn n
nepno c1958-92 rot
137
.
Hnnx ornnuaercx ncxnmunrentntm mnoroopasnem nponeenntx arpapntx pe]opm. eno n
rom, uro anrnnuane nontrannct cosart n pxe mraron (nanpnmep, n Fenrannn) nomemnute
semnennaente nanoone anrnncxoro (cncrema samnnapn). B pyrnx mrarax (rnanntm opasom na
mro-nocroxe) onn nontrannct pasnnnart ]pannyscxym xpecrtxncxym napnennxpnym cncremy
cocrnennocrn (paxrnapn). Haxonen, na cenepo-sanae (n Henxae) onn nontrannct cosart
cncremy, ocnonannym na omnnno cocrnennocrn (maxannapn)
138
. Ho+romy n pamxax arpapnoro
pasnnrnx Hnnn ]axrnuecxn npecranneno rpn ocnonntx nna arpapno +nonmnnn or
rpannnonnoro xosxcrna x conpemennomy ptnounomy.
Ecrecrnenno, uro nocne ocnooxennx norpeonanoct rpanc]opmnponart +rn cnoxnte n
onontno sanyrannte cncremt n conpemennym cncremy uacrno cocrnennocrn. Ananns nnncxnx
arpapntx pe]opm ornmt ne non: on onroe npemx tn n nenrpe nnnmannx sapyexntx n
oreuecrnenntx nccneonarene139. Onaxo npexe rnannoe nnnmanne yenxnoct nnnxnnm
sementntx pe]opm na +xonomnuecxn pocr. T. Fecnn n P. Fyprec crpemxrcx noxasart sementnte
pe]opmt npexe ncero xax ]opmy nonnrnxn nepepacnpeenennx. B nenrpe nx nnnmannx nponecct
ymentmennx nepanencrna. Hono xnnxercx nontrxa +xonomerpnuecxoro anannsa nnnxnnx +rnx
pe]opm na ymentmenne enocrn.
T. Fecnn n P. Fyprec nce mnorouncnennte npeopasonannx n arpapno c]epe cnoxr x
uertpem ocnonntm +nemenram:
- pe]opma apenaropon;
- nnxnnannx nocpennxon;
- orpannuenne pasmepon semnennaennx;
137
Besley T. and Burgess R.: "Land Reform, Poverty Reduction and Growth: Evidence from India". The Quarterly Journal of
Economics, 2000, May
138
Hoponee cm.: Hvpeee. P.M. Ienesnc mnoroyxnanocrn n pasnnnammnxcx crpanax (na npnmepe Hnnn) / B xn.
Pasnnnammnecx crpant: nponemt nocnponsnocrna n ycnonnxx mnoroyxnano +xonomnxn. M.: Hs-no MIV, 1976.
C. 5.-24; Hypeen P.M. O ycnonnxx cranonnennx xannrannsma n epenne sapyexnoro nocroxa (na marepnane Hnnn). /
B xn. Ocoennocrn pasnnrnx xannrannsma n rpertem mnpe. M.: Hs-no MIV, 1977. C. 6-29.
139
O arpapntx pe]opmax n nesanncnmo Hnnn noponee cm. : Arpapnte pe]opmt n crpanax Bocroxa. M. 1961;
Pacrxnnnxon B. I. Arpapnax +nonmnnx n mnoroyxnanom omecrne (Ontr nesanncnmo Hnnn). M.: Hayxa, 1973.
166
- mept no xonconnannn pasponennoro semnennaennx.
Pe]opma apenaropon nxnmuaer xomnnexc mep, nontmammnx pont apenaropon n rapanrnn
nx cymecrnonannx (ycranonnenne rapanrn or crona c semnn, perncrpannx n uerxoe onpeenenne
ycnonn xonrpaxron n r..), a raxxe mept no nepeaue semnn or cocrnennnxon x apenaropam.
Hnxnnannx nocpennxon npenonaraer coxpamenne nocpecrnymmnx snenten mexy
paornnxamn n xoneuntmn nonyuarenxmn penrt. eno n rom, uro n xononnantno Hnnn mexy
cocrnennnxamn semnn n remn, xro ee opaartnaer, nxnnnnnoct ontmoe uncno cyapenaropon n
pocronmnxon. Hoannxmmee uncno raxnx saxonon tno npnnxro o 1958 roa. Tem ne menee, n nxrn
mrarax (Iyxapar, Kepana, Opncca, Paxacrxan, Vrrap-Hpaem) +rn pe]opmt tnn nponeent
nosnee (ro ecrt n anannsnpyemt nepno).
Vcranonnenne noronxa semnennaennx crano naxntm ]axropom n nepepacnpeenennn
nsnnmxon semnennaennx n nontsy essementntx.
H, naxonen, uerneprax cocrannax uacrt arpapntx pe]opm nontrxn oennennx
ocranmnxcx or rpannnonnoro omecrna pasponenntx semnennaenn n ennte sementnte
xomnnexct, na ase xoroptx nerue necrn conpemennoe ]epmepcxoe xosxcrno.
Koneuno, +rn cocrannte uacrn arpapno pe]opmt nmenn pasnnunoe snauenne. Onaxo
naxno, uro anropt ne orpannunnamrcx acrpaxrntm nonxrnem arpapno pe]opmt, a ntramrcx
ntxnnrt nnnxnne pasnnuntx ee cocranntx uacre na +xonomnuecxoe n connantnoe pasnnrne.
Anropt ncnontsymr na noxasarenx enocrn:
1) oua uaceueuua xueyuux sa uepmo euocmu (head-count ratio)
HCR =
n
HC
(2)
re n-nce nacenenne crpant;
2) cmeneuo uuuemm - pasptn mexy oxoom xnnymnx sa uepro enocrn n oxoom
onpeenxmmnm uepry enocrn (poverty gap ratio -cm. pnc.7-7):
PGR =
nm
y p
p y
i
i

<
) (
(3)
re p-uepra enocrn, m-oxo.
Hep1a enoc1n
C1enent
nnme1m
% nacenennn
I
o

o
n
o
n

o
x
o

100 onn nacenennn


sa uep1on enoc1n
Puc. 7-7. ea nouasameua euocmu.
T. Fecnn n P. Fyprec npenaramr n xauecrne +mnnpnuecxo nponepxn cneymmym moent:
x
st
=o
s
+|
t
+y
st
+l
st-4
+c
st
(4)
x
st
mepa enocrn n mrare s (116) n momenr npemenn t (1958 - 1992),
o
s
nensmennt no npemenn +]]exr orpaxammn cnenn]nxy mrara,
|
t
amn nepemennax orpaxammax npemennte ocoennocrn,
y
st
+xsorennax nexrop nepemennax (cm. nnxe),
l
st-4
pesyntrar sementntx pe]opm ocymecrnnenntx sa nocnenne uertpe roa,
c
st
cnyuant nponecc AR(1) (c
st
=c
st-1
+u
st
, re u
st
nesanncnmte cnyuante nennunnt).
annax moent onennnaercx c nomomtm oomennoro meroa nanmentmnx xnaparon
(OMHK) ns-sa cymecrnonannx nponemt rerepocxeacrnunocrn.
167
Vpannenne (4) +ro coxpamennax ]opma moenn, noxastnammax nnnxnne sementno
pe]opmt. Fecnn n Fyprec crpemxrcx yuecrt npemenno nar. eno n rom, uro peannsannx
saxonoarentcrna ne nponcxonr mrnonenno. Heoxonm onpeenennt nepno, xora +ro
saxonoarentcrno oxaxer cnoe narornopnoe nnnxnne na cnryannm n epenne. Anropt cunramr, uro
raxo nepno panen uertpem roam. H xorx nnnxnne +roro saxonoarentcrna npoonxaercx n anee,
rem ne menee raxax npenoctnxa onontno pannonantna, noromy uro raxo nepno n ycnonnxx
cymecrnonannx rpannnonntx cncrem ne moxer trt ouent xoporxnm (ro-na), no n ne moxer
trt upesntuano nnnntm, rax xax c reuennem npemenn ero nonoxnrentnt +]]exr ocnaenaer.
B rannne 7-4 npecrannent ocnonnte pesyntrart nccneonannx. B nepnom cronne
noxasana nsanmocnxst saxonoarentcrna no sementno pe]opme n crenenn nnmert n epenne, c
yuerom npocrpancrnenno (+]]exr mrara) n npemenno (+]]exr roa) cocrannxmme. 3ra
nsanmocnxst orpnnarentna n crarncrnuecxn snaunma. 3ro osnauaer, uro nponeenne arpapntx
pe]opm ymentmaer crenent nnmert n epenne. 3ror pesyntrar eme onee snaunm no nropom
cronne, re amrcx rontxo uncrte nanmennx n ner +xcrpanonxnnn na rot, no xoroptm ner
anntx. B rpertem n uerneprom cronne nponsneen erantnt ananns arpapno pe]opmt,
noxasano nx nnnxnne na crenent nnmert n epenne n nsmenenne ueprt enocrn. Taxo erantnt
ananns nosnonxer cenart onosnaunt ntno o nanontmem nxnae n coxpamenne enocrn
saxonoarentcrna o apenaropax n nnxnnannn nocpennxon. Oa noxasarenx orpnnarentnt n
crarncrnuecxn snaunmt.
.Tannna 7-4.
Bnnnnne seuentnmx peqopu na enoc1t n Hnnn.
Crenent
nnmert n
epenne
Crenent
nnmert
n
epenne
Crenent
nnmert
n
epenne
uepra
enocrn
n
epenne
Crenent
nnmert
n ropoe
Pasnnune n
crenenn
nnmert
Pasnnune n
crenenn
nnmert
Pasnnune n
uepre
enocrn
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8)
GLS GLS GLS GLS GLS GLS GLS GLS
Moent AR(1) AR(l) AR(1) AR(1) AR(1) AR(1) AR(1) AR(1)
Bnnxnne saxonoarentcrna no sementno pe]opme (n
reuenne 4-x ner)
-0.281
(2.18)
-0.443
(3.21)
0.085
(1.05)
-0.534
(5.24)
Bnnxnne saxonoarentcrna o apenaropax (n
reuenne 4-x ner)
-0.604
(2.52)
-1.378
(3.13)
-0.736
(3.27)
-1.916
(4.37)
Bnnxnne saxonoarentcrna o nnxnnannn
nocpennxon (n reuenne 4-x ner)
-2.165
(4.08)
-4.354
(4.11)
-1.327
(2.59)
-3.364
(3.73)
Bnnxnne saxonoarentcrna o ycranonnennn noronxa
semnennaennx (n reuenne 4-x ner)
0.089
(0.11)
0.734
(0.86)
0.230
(0.61)
0.888
(1.14)
Bnnxnne saxonoarentcrna no xonconnannn
semnennaenn (n reuenne 4-x ner)
0.456
(0.82)
-0.208
(0.19)
-0.210
(0.42)
-1.737
(1.62)
3]]exr mrara a a a a a a a a
3]]exr roa a a a a a a a a
Konnuecrno nanmenn 507 300 507 507 507 507 507 507
Hpu+e:auue: Z-crarncrnxa naxonrcx n xpyrntx cxoxax. annte - nx mecrnanarn rnanntx mraron. Mt ncnontsyem
annte 1965-1992 nx uertpnanarn mraron. nx Xapnxnt, xoropax orennnact or Henxaa n 1965 roy mt
ncnontsyem annte 1965-1995, a nx mraron xamma n Kammnp mt ncnontsyem annte 1961-1991, rax xax osopa NSS
(National Sample Survey) n 1992 ne tno. 3ro aer nam oem ntopxn pannt 507. Pasmep ntopxn n cronne (2)
mentmn, nocxontxy on oxnartnaer ror nepno, xora osopt NSS ne npononnnct. Hoxasarenn yponnx enocrn
+xcrpanonnpymrcx na npomexyrounte nepnot. Oomennt mero nanmentmnx xnaparon OMHK nx onenxn
anroperpeccnn nepnoro nopxxa AR (1) nosnonxer ncnpannrt ncxaxennx cnxsannte c anroperpeccne AR(1)
orpaxamme cnenn]nxy mraron. B cronnax (6) n (7) pasnnunx n crenenn nnmert ecrt pasnocrt mexy centcxo n
ropocxo crenentm nnmert. B cronne (5) pasnnune n uepre enocrn ecrt pasnocrt mexy centcxo n ropocxo
uepro enocrn.
Hcmo:uur: Besley T. and Burgess R.: "Land Reform, Poverty Reduction and Growth: Evidence from India". The Quarterly
Journal of Economics, 2000, May.
168
B nxrom cronne nx xonrponx anannsnpyercx nsanmocnxst saxonoarentcrna no sementno
pe]opme n crenenn nnmert n ropoe. Hs rannnt nnno, uro raxo cnxsn ne cymecrnyer (no ncxxom
cnyuae, crarncrnuecxn ona ne nornepxaercx). B cronnax 6-8 noxastnamrcx pasnnunx n crenenn
nnmert n uepre enocrn n ropoe n epenne xax nenocroponnxx nepemennax. B cronne 6-3
noxasano nnnxnne saxonoarentcrna no sementno pe]opme na pasnnunx n crenenn nnmert n nenom,
a n cronne 7 n 8 nnnxnne orentntx +nemenron +roro saxonoarentcrna na pasnnunx n crenenn
nnmert n uepre enocrn. Hs rannnt 6-3 nnno, uro sementnax pe]opma cnococrnyer
ymentmennm pasnnunx n crenenn nnmert mexy ropoom n epenne n nanontmn nxna n +ror
nponecc nnocnr saxonoarentcrno o apenaropax n nnxnnannn nocpennxonHpoenannt T.
Fecnn n P. Fyprecom ananns noxasan, uro n Hnnn n pesyntrare pe]opm onx nacenennx xnnymero sa
uepro enocrn cnnsnnact c 55% o 40%, a crenent nnmert c 19% o 10%
140
, n +ro nponsomno n
nepnym ouepet naroapx yxpennennm nonoxennx apenaropon n nnxnnannn nocpennxon.
7.2. Poc1 nponsnon1entnoc1n 1pya n pesynt1a1e peqopu npan
coc1nennoc1n na seunm n 3ananon Benrannn (Hnnn)
B crarte 3nxnra Fanepxn, Honx Ieprnepa n M+rpnma Ixaraxa (2000) noxastnaercx xax
yxpennenne npan cocrnennocrn na semnm cnococrnyer pocry nponsnonrentnocrn rpya n
centcxom xosxcrne
141
. B uacrnocrn . anannsnpyercx +]]exr pe]opmt npan apent centxosyron, n
xoropo npenaraercx esonacnocrt cpoxa npetnannx apenaropam n perynnpyercx onx
npoyxnnn, xoropym onn onxnt sannarnrt nnaentny xax apennym nnary sa ncnontsonanne
]epmt.
Hocne nonyuennx nesanncnmocrn, Hnnx crpemnnact ynyumnrt xnsnennt yponent
apenaropon semnn uepes pe]opmy apent. 3axon 3ementntx pe]opm 1955 n ero nocneonarentnte
nonpanxn nmemr na rnanntx npenoxennx:
- Apenaropt onxnt nmert nocroxnnte n nacnecrnennte npana, xoropte
saperncrpnponant na nx nmx, npn ycnonnn, uro onn nnarxr mpnnuecxn npeycmorpennym
onm semnennaentnam, ne ocrannxx semnm no napom, n ne camr apenonannym semnm
nonropno. B npornnnom cnyuae apenarop norepxer cnoe npano na semnm, ecnn
semnennaenen saxouer ncnontsonart semnm nx nnunoro ncnontsonannx. 3rn npana
nacnecrnennt, no ne nepeanaemt.
- onx, xoropym nnaenen moxer norpeonart or saperncrpnponannoro apenaropa, ne onxna
npentmart 25 %.
Hpnmemee x nnacrn n 3anano Fenrannn nenonenrpncrcxoe npannrentcrno npnnxno nont
sementnt axr n 1977 roy. Cornacno +romy axry
npana semnennaentnen snaunrentno orpannunnannct;
tnn onee uerxo mpnnuecxn onpeenent ocnonnte nonxrnx;
tna nneena nporpamma nceomero nn]opmnponannx n onacrn npan cocrnennocrn;
a raxxe nneeno crpaxonanne npan cocrnennocrn na semnm.
Hpn cosannn moenn anropt ncxoxr ns roro, uro snauenne nmeer rontxo ycnnne,
npnxnatnaemoe semnenontsonarenem c nentm ynennuennx ntnycxa, npn +rom ycnnnx apenoarenx
ne yunrtnamrcx. Oxsarentcrna semnennaentnen orpannunnamrcx saxonoarentno (raxnm opasom,
oxsarentcrna ne moryr trt mentme ero orpnnarentnoro orarcrna (-w). Pncxn semnenontsonarenx
n semnennaentna onennnamrcx xax nerpantnte.
B anno moenn, nosnonxmme nanmart nsmenennx nponsnonrentnocrn rpya, n
cnecrnne pe]opm, nneent cneymmne noxasarenn:
- ncxonrnt ]axrop (o<1)
- YH=1 ('ycnex');
140
Besley T. and Burgess R. Op. cit. p.15.
141
Banerjee, A.V., P. Gertler and M. Ghatak: " Empowerment and Efficiency - The Economics of Agrarian Reform", mimeo
University of Chicago.2000.
169
- YL =0 ('orxas);
C(e) =1\2ce2,
re e- ycnnne; c- sarpart na ycnnnx
Puc 7-8. Kacmoeoe eueuue ouecmea uau qaumop npoeaua aepapumx peqop+ e Huuu.
Paccmarpnnamrcx na napnanra onrncmantntx xonrpaxron apent: es ntcenennx n c
ntcenennem. Paccmorpnm xaxt ns nnx noponee.
Onmu+auoume uoumpaumm apeum es emceueuua.
B cnyuae onrnmantnoro xonrpaxra apent es ntcenennx snauenne ycnnn e npenonaraer
onrnmantnt xonrpaxr mexy semnennaentnem n apenaropom:
c
e
2
1
* = ecnn c w m 8 / 1 < +
c
w m
e
) ( 2
*
+
= ecnn
c
w m c
2
1
8 / 1 < + s
c e / 1 * = ecnn w m
c
+ s
2
1
Puc. 7-9. Buuauue cpouoe apeum ua noemueuue npouseoumeuouocmu mpya.
Hcmo:uur: Banerjee, A.V., P. Gertler and M. Ghatak (2000). P. 40.
Kac1oaoe
penenne
o6uec1aa
Bnac1L
pacnpoc1pannnacL
a npepenax
1eppn1opnanLnoro
penennn
Hannune apHnnnc-
1pa1nanmx 6apLe-
poa npn pernc1pa-
unn npaa co6c1aen-
noc1n
Kak cnepc1ane,
peskoe napenne
nponsaopn1enLnoc1n
1pypa
170
Hpnnynrentnoe yuacrne apenaropa ne nnnxer na ntnycx, noxa ne yunrtnaercx ycnonne:
c
w m
8
1
< +
re:
m pesepnnte ntnnart,
w orarcrno, conoxynnoe nmymecrno.
3emnennaenen nonyuaer nsnnmxn or apenaropa npn ntcoxo cronmocrn npoyxnnn n
ntcoxo npoyxrnnnocrn apenaropa. Hocxontxy yrposa ntcenennx c yuacrxa orcyrcrnyer, ro
cornacno ]opmyne nocne 1/8c naunnaercx pocr rpyontx ycnnn n, xax cnecrnne, nontmenne
nponsnonrentnocrn rpya (pnc. 7-9).
Onmu+auoume uoumpaumm apeum c emceueuue+.
Ecnn apenaropy rposnr ntcenenne c yuacrxa, ro crnmynt x paore cnnxamrcx. B pesyntrare
nccneonannx, n uacrocrn, ntxnnnact nepoxrnocrt noxnnennx orpnnarentnoro pesyntrara pe]opmt,
rax xax tnn yurent nnmt apenaropt c nnsxnm oxoom, a ne ntcoxonponsnonrentnte.
c
w m
e
) ( 2
*
+
=
Hpn +rom neoxonmo ntnonnenne cneymmnx ycnonn:
c
e
1
* s npn ntnonnennn:
c
w m
2
1
s +
Hontmenne naexnocrn apent ntcrynaer xax crnmyn nx nnnecrnnn. Hanmaercx nponecc
crnmynnponannx nnnecrnnn n paspaorxy centxosyron n, xax cnecrnne, ynennuenne ntnycxa.
3rn crnmynt, xax noxasano nccneonanne, xnnxmrcx cnecrnnem saxpennennx npana nponennx
xonrpaxra apent n ncxnmuennx nosmoxnocrn ntcenennx apenaropa c semnn npn ycnonnn
nnoxennx cpecrn xax nnuntx, rax n cpecrn semnennaentna.
nx nponepxn anntx pesyntraron ncnontsyercx xnasn-+xcnepnmenrantnt noxo. Anropt, n
uacrnocrn, ncnontsymr noxasarenn Fanrnaem, re ananornunoro 3anano Fenrannn
saxonoarentcrna ne tno, nx xonrponx. Fonee roro, onn cpannnnamr pocr nponsnonrentnocrn n
paonax, re pe]opma npononnact nnrencnnno c remn paonamn, re remnt ee nponeennx ne tnn
cront ntcoxn.
Puc. 7-10. Cpeuu me+n pocma e eo cocmaeuau 4,1% e 3anauo Beueauuu u 2,7% e
Baueuaeu (e nepuo c 1969 no 1993ee.)
Hcmo:uur: Banerjee, A.V., P. Gertler and M. Ghatak (2000). P. 39.
171
3a rot nocne nponeennx pe]opmt (1979-1993) ypoxa pnca n 3anano Fenrannn nospoc na
69%, n cpannennn c 44% n Fanrnaem. 3ror ]axr moxno ynnert na pnc. 7-10, xoropt noxastnaer
ypoxa pnca c rexrapa nocenno nnoman n 3anano Fenrannn n Fanrnaem n nnamnxe (c 1969 no
1993 rr.).
Tannna 7-5.
Pasnn1ne centcxaoro xosnnc1na n 3ananon Benrannn n Banrnaem n 1969-1993 rr.
Log (Ypoaannoc1t pnca
na rex1ap)
onn
nmcoxoypoa.
cop1on
onn
sapernc1pnp.
apena1opon
Log
(1eppn1opnn
om.
nppnrannn)
Log
(npo1na.
opor)
Log
(oan)
Iot 1969-1993 1977-1993 1977-1993 1978-1992 1977-1993 1977-1993 1977-1993
3ananan Benrannn (Eaeronme osopm n 14-1n pernonax)
Omee, cpenee 7.24 7.32 0.11 0.49 10.01 6.99 7.42
Fes yxasannx art (nonnocrtm) 0.31 0.31 0.09 0.23 1.80 0.39 0.41
Fes yxasannx art (nnyrpn) 0.23 0.22 0.05 0.18 0.30 0.07 0.24
1969 7.06 - - - - - -
1977 7.20 7.20 0.06 - 9.91 6.93 7.24
1979 7.07 7.07 0.06 0.15 9.92 6.94 7.17
1993 7.60 7.60 0.18 0.65 10.13 7.02 7.58
Banrnaem (Eaeronme osopm n 15-1n pernonax)
Omee, cpenee 7.22 7.30 0.15 0 11.36 - 7.69
Fes yxasannx art (nonnocrtm) 0.23 0.20 0.11 0 0.89 - 0.35
Fes yxasannx art (nnyrpn) 0.19 0.15 0.07 0 0.43 - 0.21
1969 7.05 - - - - - -
1977 7.16 7.16 0.09 0 11.00 - 7.62
1979 7.14 7.14 0.09 0 11.06 - 7.64
1993 7.51 7.51 0.253 0 11.76 - 7.84
Hcmo:uur: Banerjee, A.V., P. Gertler and M. Ghatak (2000). P. 33.
Tannna 7-6.
Aorapnqunuecxne uoenn pasnnunn n pasnnunn no ypoaannoc1n pnca (1969-1993)
Log (Ypoaannoc1t pnca na rex1ap) Pasnnunn Yponent
1969-1978 1969-1993 Hcxnmuan 1981-1982
3ananax Fenrannx (=1) 0.004
(0.17)
- -
3ananax Fenrannx x (1979-1983) - -0.09***
(3.75)
-0.01
(0.38)
3ananax Fenrannx x (1984-1988) - 0.05**
(1.99)
0.05**
(2.00)
3ananax Fenrannx x (1988-1993) - 0.05*
(1.77)
0.05*
(1.78)
unxcnponannt +]]exr paona (F-crarncrnxa) - 44.55 42.61
unxcnponannt +]]exr roa (F-crarncrnxa) 4.26 29.75 31.81
R
2
0.12 0.80 0.81
Pasmep ntopxn 256 717 659
Hcmo:uur: Banerjee, A.V., P. Gertler and M. Ghatak (2000). P. 34.
Moent nsmenenn n nsmenennxx moxer trt npecrannena n ]opme perpeccnn:

+ + + + =
dt jdt j t d t d dt
X Post Treatment y c | | o * * ln
3anncnmtm ]axropom sect xnnxercx ypoxanocrt pnca c rexrapa n paone d sa ro t. Hpanax
uacrt ypannennx coepxnr pesyntrart no xaxomy paony sa xaxt ro (c yuerom o nnn nocne
pe]opmt). Ko+]]nnnenr xnnxercx pacuerntm noxasarenem nnnxnnx pe]opmt na ypoxanocrt
pnca. Pesyntrart nccneonannx npecrannent n rannnax 7-5 n 7-6.
B ononnenne anropt npnnoxr pacuert moenn pasnnun n pasnnunxx n coornercrnnn c
nsmepennxmn nnamnuecxnx ]axropon sa nepno 1970-1991 rr. no Fanrnaem n 3anano Fenrannn
(rannna 7-7). Vunrtnamrcx raxne ]axropt xax:
1) onx nocenon ntcoxoypoxantx copron pnca
2) nannune nppnrannonntx cncrem
3) xonnuecrno ntnanmnx ocaxon sa ro
172
Tannna 7-7
.Aorapnqunuecxne uoenn pasnnunn n pasnnunn no ypoaannoc1n pnca (1977-1991)
Bcn nmopxa Hcxnmuan sacymnnnme rom
(1981-1982)
Moent 1 Moent 2 Moent 3 Moent 1 Moent 2 Moent 3
3ananax Fenrannx x (1979-1983)
-0.08***
(-2.43)
-0.07**
(-2.05)
-0.05**
(-1.58)
0.01
(0.01)
0.002
(0,06)
0.015
(0.47)
3ananax Fenrannx x (1984-1987)
0.04
(1.17)
0.05
(1.47)
0.07**
(2.04)
0.04
(1.24)
0.04
(1,26)
0.06**
(1.93)
3ananax Fenrannx x (1988-1991)
0.08**
(2.20)
0.12***
(3.28)
0.18***
(5.11)
0.07**
(2.33)
0.11***
(2,97)
0.17***
(4.95)
Log (oxn)
- 0.01
(0.40)
0.007
(0.32)
- 0.019
(0.70)
0.01
(0.46)
Log (reppnropnx om. nppnrannn)
- 0.122***
(7.22)
0.07***
(4.27)
- 0.103
(5.77)
0.04***
(2.69)
onx ntcoxoypoxantx copron na reppnropnn,
oxnauenno seneno penonmnne
- - 1.04***
(8.18)
- - 1.05***
(8.21)
unxcnponannt +]]exr paona (F-crarncrnxa)
40.02*** 20.14*** 14.76*** 41.43*** 18.8*** 14.64***
unxcnponannt +]]exr roa (F-crarncrnxa)
20.18*** 12.14*** 7.73*** 21.67*** 12.41*** 6.04***
R
2
0.82 0.85 0.87 0.83 0.85 0.88
Pasmep ntopxn
424 424 424 367 367 367
Hcmo:uur: Banerjee, A.V., P. Gertler and M. Ghatak (2000). P. 34
nx onpeenennx nnrencnnnocrn nponeennx nporpamm anropt ncnontsymr nponenr
saperncrpnponanntx ncnontmnxon n pasnnuntx paonax n xauecrne mept nnrencnnnocrn
nponeennx nporpammt. 3arem onn onennnamr, ecrnnrentno nn nponsnonrentnocrt pocna
tcrpee n paonax, re nporpammt npononnnct nnrencnnnee.
Vunrtnaercx raxxe nponsnonrentnocrt orentntx ]epm. ecrnnrentno, nponsnocrno
sanncnr or nencuepnaemtx pecypcon ]epmepa (nanpnmep, ycnnnx), ncuepnaemtx pecypcon
(nanpnmep, yopenne n cemena), omecrnenntx pecypcon (nanpnmep, cncremt nppnrannn n oporn)
n ocaxon. uepmept otuno oramr npenourenne xomnnannn ycnnn n nencuepnaemtx pecypcon,
maxcnmnsnpymmnx npntnt, c yuerom nponsnocrnenno ]ynxnnn; ycnonn oronopa apent, nen,
n nmemmnxcx omecrnenntx pecypcon. Anropt paccmarpnnamr moent Koa-yrnaca nx
ntpaxennx maxcnmnsnpymmero npntnt ]epmt oema nponsnocrna na rexrap sa npemx t:
) (exp ) )( )( , (
1 1
it it
N
k
kit
n
j
jt i it it
r X P c A Y
k j
c u
| o
[ [
= =
=
Ie:
A X-+]]exrnnnocrt ]epmt
Cit- nexrop ycnonn oronopa (nanpnmep, pasen ypoxax, nosmoxnocrt ntnopennx
apenaropa npn onpeenenntx oemax nponsnocrna n r..)
ui - npecrannxer coo nocroxnnym xapaxrepncrnxy apenaropa n ]epmt (nanpnmep,
orarcrno, xomnerennnx, xauecrno yuacrxa)
Pjt- ptnounte nent na nencuepnaemte pecypct (mt npnnnmaem neny npoyxra sa 1)
Xkit - omeocrynnte pecypct, npeocrannxemt npannrentcrnom (nanpnmep, cncrema
nppnrannn, ocrynnax nx ncnontsonannx na ]epme, oporn nx rpancnoprnponxn npoyxnnn na
ptnxn)
rit - nennunna ocaxon, ntnanmnx na ]epme sa nepno npemenn t
cit - nynenoe cpenee nponsnontnoro moxa nponsnocrna
B antnemem moent yrounxercx ne rontxo npnmennrentno x orentntm ]epmam, no n
paonam. Omensnecrno, uro n centcxom xosxcrne naxen n reppnrpnantnt acnexr nponemt.
Tax xax annte o nanonom nponsnocrne onxnt paccmarpnnartcx na yponne paonon, anropt
yxpynnxmr moent nponsnonrentnocrn xonxperno ]epmt o +roro yponnx. urot nonyunrt onee
arpernponannym moent rpeyercx rpynnnponxa anntx o saperncrpnponanntx ncnontmnxax,
nesaperncrpnponanntx ncnontmnxax n cocrnennnxax, nosentnammnx semnm camocroxrentno.
Hponeennt ananns noxastnaer, uro c momenra nponeennx pe]opmt xonnuecrno
saperncrpnponanntx ]epmepon pocno, a nesaperncrpnponanntx naano.
173
Puc. 7-11.
Hcmo:uur: Banerjee, A.V., P. Gertler and M. Ghatak (2000). P.41.
Pe]opma xocnynact ]epmepon, npeocrannn nm nosmoxnocrt saperncrpnponartcx n mecrntx
opranax nnacrn. urot npnnecrn saxon n ecrnne, ]epmepon oxsann perncrpnponartcx n
enapramenre 3ementntx Copon. Onaxo npannrentcrny ne yanoct npeocrannrt nosmoxnocrt
saperncrpnponartcx ncem apenaropam ononpemenno ns-sa orpannuennocrn pecypcon n
rpancnoprntx nponem. Bmecro +roro raxax nosmoxnocrt npeocrannxnact epennxm no ouepen.
Ho+romy cpenxx X-+]]exrnnnocrt paona d n nepno npemenn t moxer trt onpeenena
cneymmnm opasom:
o
d
n
dt
u
d
r
d dt d dt
A s A A A s A ) 1 ( } ) 1 ( ) ) 1 ( ( {
1 1
+ + + =

u u
Ie,
An- +]]exrnnnocrt ]epm apenaropon o pe]opmt
Ar n Au- +]]exrnnnocrt ]epm apenaropon, utn oronopa tnn nepecmorpent nocne pe]opmt
Ar- saperncrpnponanntx ]epmepon, Au- ]epmepon, xoropte ne saperncrpnponannct necmorpx
na ro, uro y nnx tna raxax nosmoxnocrt
d- nena, no xoropo moxno ntxynnrt semnm
Sd- onx semnn n paone d, nosentnaemax ncnontmnxamn
Ecnn
1 1
=
dt d dt
b u
Honyunm:
o
d
n
d
n
u
d
d r
dt d dt
A s A
A
A A b s A ) 1 ( } )
) 1 (
( {
1
+ +

+ =

Heperpynnnponan unent panencrna n nponorapn]mnponan, nonyunm:


o
d o
n
d
d
o
d
n u
d
r
d
dt
d
d
dt
A s
A
A
s
s
A
A A A
b
s
s
A ) 1 ln( }
1
)
) 1 (
(
1
1 ln{ ln
1
+

+
+

+ =


Tax xax
x x ~ + ) 1 ln(
npn snauennxx x, crpemxmnxcx x nynm, mt moxem nepenncart xax:
dt kdt
k
k jdt
j
j dt d dt
X P b y c | o o + + + + =

ln ln ln
1
Ie:
o
d o
n
d
d
d
A s
A
A
s
s
) 1 ln(
1
+

= o
H
o
d
n u
d
r
d
d
d
A
A A A
s
s

=
) 1 (
1
174
Ko+]]nnnenr noxastnaer nnnxnne pe]opmt na nponsnonrentnocrt centcxoro xosxcrna.
Hnexc xo+]]nnnenra cpenxx X-+]]exrnnnocrt ncnontmnxon, xoroptm npenoxnnn
saperncrpnponartcx, sa ntuerom X-+]]exrnnnocrn ncnontmnxon, xoroptm ne tno npenoxeno
saperncrpnponartcx. On noxastnaer npeentnt pocr nponsnonrentnocrn, oycnonnennt
nosmoxnocrtm saperncrpnponartcx.
B reuenne ncero anannsa anropt nxnmuann nepemennte roa urot oxnarnrt rnnnunte
nsmenennx nen n pasntx paonax c reuennem npemenn. 3ro npnnnxenne xaxercx nnonne
nenecoopasntm, rax xax ]eepantnoe npannrentcrno n npannrentcrna mraron nsmepxmr xax nent
na pecypct, rax n nent na npoyxnnm. Cneonarentno, nce nsmenennx ne cnntno posnxrcx or paona
x paony. Onaxo urot nponepnrt ycrounnocrt nonyuenntx pesyntraron, anropt rax xe
paccunrann moent sa onee xoporxn cpox, nx xoroporo onn pacnonarann nopaonno
nn]opmanne o nenax na pnc n peantntx sapaorxax (1977 1991 rr.). Hpn +rom onn ncnontsonann
cneymmee ypannenne:
dt kdt
k
k dt t d dt
X b y c | o + + + + =

ln ln
1
re 1t- exeronte orceuxn
Hponeennt ananns noxasan, uro saxont o apene sement npnnenn x ynennuennm onn
ypoxax n ynyumennm esonacnocrn apent sement. Pe]opma nontcnna cpenmm
nponsnonrentnocrt ntpamnnannx pnca n 3anano Fenrannn na 20%. Bce +ro cnnerentcrnyer o
rom, uro yxpennenne npan cocrnennocrn na semnm apenaropon xnnxercx naxntm ]axropom pocra
nponsnonrentnocrn rpya n nontmennn npoyxrnnnocrn centcxoro xosxcrna.
7.3. Oyuenne n nponecce en1entnoc1n n nonyuenne snannn o1 pyrnx:
uenoneuecxnn xann1an n 1exnnuecxnn poc1 n ycnonnnx sennon penonmnnn.
Hponecc oyuennx ne cnxsan rontxo c nonyuennem nauantnoro, cpenero nnn ntcmero
opasonannx. Peantno xaxt uenonex yunrcx ncm xnsnt. Omensnecrno, uro nmn ysnamr nonoe c
nomomtm pontx n nnsxnx, pyse n snaxomtx, cocee n axe cnyuantx npoxoxnx. Taxoe
onymenne, xax noxasann paccmorpennte namn ntme moenn Hyxaca n M+nxtm-Pomepa-V+na,
xnnxercx snaunmtm ]axropom +xonomnuecxoro pocra. Onaxo xonnuecrnennoe npoxnnenne
naxnocrn +]]exra ononnnrentnoro oyuennx ne cront ouennno. Mexy rem, npaxrnuecxoe
snauenne nmeer ne rontxo omee opasonanne, no n peantnt ontr no npnmenennm nonyuenntx
snann.
Baxnym pont nx nontmennx nponsnonrentnocrn rpya n pasnnnammnxcx crpanax nmeer
oyuenne n nponecce paort. 3romy nocnxmena nnrepecnax crartx 3npm uocrepa n Mapxa
Posennnera Oyuenne n nponecce exrentnocrn n nonyuenne snann or pyrnx: uenoneuecxn
xannran n rexnnuecxne nsmenennx n centcxom xosxcrne (na npnmepe Hnnn)
142
.
Hent nccneonannx nporecrnponart npnmenenne moenn, oennxmme oyuenne n
nponecce exrentnocrn n nnemnne +]]exrt, nosnnxammne no npemx +roro oyuennx. 3ro ocoenno
naxno npn nnepennn nontx rexnonorn, xax tno, nanpnmep, n nauane seneno penonmnnn.
Moent nent-pecypc 3. uocrepa n M. Posennnera xax pas n ocnonana na npnmepe nnepennx
nontx ntcoxoypoxantx xyntryp n centcxoe xosxcrno Hnnn. Onrnmantnoe ncnontsonanne
]axropon nponsnocrna n ecrnnrentnocrn xnnxercx nenrpantntm momenrom nx npnmenennx
nontx rexnonorn. H sect nosnnxaer ouennnax cnxst mexy oyuennem n nannyumnm
ncnontsonannem pecypcon.
Honax rexnonornx rpeyer nono oprannsannn nponsnocrna. Onaxo snannx no nonoy
npnmenennx +ro nono oprannsannn nosnnxamr ne cpasy. Homoraer oyuenne n ontr cocee.
Ouent uacro cnennantnte nporpammt oyuennx oporn n neocrynnt ontmnncrny xpecrtxn.
Ho+romy nropo ]axrop npnoperaer ontmoe snauenne. On ocrnraer nenn, xora ycnex cocee n
npnmenennn nontx rexnonorn cranonnrcx ouennntm (cm. pnc. 7-12).
142
Foster, A. and Rosenzweig, M. "Learning by Doing and Learning from Others: Human Capital and Technical Change in
Agriculture " J ournal of Political Economy.Vol. 103(6) 1995. P.1176-1209.
175
Puc. 7-12. Bmop e nouosy +ouquuupoeauuo +oeuu ueueeoeo euepeuua uoeo
mexuouoeuu
B xauecrne ncxono anropt ncnontsymr moent Bnncona (1975), xonanonnua n Htxpxo
(1994)
143
. Ocnonnte ueprt moenn Bnncona (1975), xonanonnua n Htxpxo (1994) cnoxrcx x
cneymmnm nynxram:
Heocrarounoe snanne rexnonornn npn npnnxrnn pemennx o nnepennn nontx copron,
Btrot ymentmamrcx npn ynennuennn pasnnnt mexy peantntm n nnannpyemtm
ncnontsonannem nontx ]axropon,
Kaxt nnnnn snaer nnannpyemte oemt nnepennx n raxnm opasom npnnnmaer
pemenne o ncnontsonannn nontx xyntryp.
Onn mon]nnnpymr +ry moent nx nepnoa nauana seneno penonmnnn n Hnnn
cneymmnm opasom. Vpoxanocrt nontx copron onpeenxercx no ]opmyne:
2
)
~
(
ijt ijt
j
ha h a
A
i
u u q q q + , re
a
q - ypoxanocrt yuacrxa, sacaxennoro rpannnonno xyntrypo
h
q - ypoxanocrt yuacrxa, sacaxennoro nono xyntrypo
ha
q - norepn, cnxsannte c ncnontsonannem nenpnrono nx nontx xyntryp semnn
i - ennnna semnn ncnontsyemo ]epmepom
j
A - omax nnomat semnn ]epmepa
)
~
(
ijt ijt
u u - pasnnna mexy peantntm n onrnmantntm ncnontsonannem semnn
Onrnmantnoe ncnontsonanne sacaxennoro yuacrxa semnn moxer trt paccunrano no ]opmyne:
ijt ijt
U + ' = u u
~
, re
i - ennnna semnn ncnontsyemo ]epmepom;
j - ]epmep;
t - nepno;
ijt
u
~
- onrnmantnoe ncnontsonanne sacaxennoro yuacrxa semnn,
u' - cpenee onrnmantnoe ncnontsonanne yuacrxa semnn,
ijt
U - cnyuanax nepemennax.
Hpenoctnxamn maxcnmnsannn npntnn n nontx ycnonnxx cranonnrcx ne rontxo pemenne
ntpamnnart nonte ntcxoypoxante copra. Camo ono n snaunrentno mepe onnpaercx na oxnannx
]epmepa, yunrtnammero npomnt ontr cocee n ocrynnocrt nn]opmannn o nx nnxamnx
nnanax (cm. pnc. 7-13).
143
Wilson, Robert B. Informational Economies of Scale. Bell Journal Economics and Management Science 6 (Spring 1975)^
184-195; J ovanovic, Boyan and Nyarko, Yaw. The Bayesian Foundation of Learning by Doing. Manuscript. NY: New-York
Univ., Dept. Econ. 1994.
Honan 1ex uonorun
Peakuun qepuepon
Ynenuueuue nmrop
no npeueuu
O6yueuue ua npuuepe
ppyrux
176
Puc. 7-13. 0aumopm, cnococmeymuue +aucu+usauuu npumuu qep+epa e ycuoeuax
seueuo peeoumuuu.
Oxnaemax npntnt ]epmepa:
pjt j j a jt u jt
j
jt
ha h jt
A H
A
H
c q o o q q t
u
+ + + = )
2
(
2 2
, re
j
- nsmenennx n ome nponsnonrentnocrn semnn ]epmepon
2
jt u
o - nsmenenne cpenero onrnmantnoro yuacrxa semnn n nepno t
Tannna 7-8
Hnqopuannn o qepuepax, nonyuennan n pesynt1a1e nponeennn 1pex nccneonannn
Hnnx unnnnnnnt
Hcrounnx
ARIS: Hcrounnx
nn]opmannn o
ncnontsonannn
yopenn*
REDS: Hcrounnx
nn]opmannn o
ncnontsonannn
yopenn**
Fyxnnon: Hanonee naxnt
ncrounnx nn]opmannn o
rexnnxe ntpamnnannx sepnontx
xyntryp***
pystx n cocen 30,4 42,5 41,6
Hpannrentcrnennte arenrcrna 51,4 62,9
Mecrnte arenrt 35,0 0
emoncrpannx npoexron 3,2 50,0
Hcrounnx nx Hnnn: ARIS:NCAER ononnnrentnoe Hccneonanne Fnarococroxnnx n centcxom xosxcrne,
1970-71 (nannonantnoe); ]epmept. REDS: NCAER Hccneonanne +xonomnuecxoro pasnnrnx centcxoro xosxcrna, 1981-
82 (nannonantnoe); 186 epenent, ncnontsymmnx BPC. nx unnnnnnn: IFPRI Bukindon nccneonanne, 1986; 12 ]epm,
ncnontsymmnx BPC.
*Hponenr cpen 17 nsanmoncxnmuammnx xareropn
**Hponenr cpen cemn nensanmoncxnmuammnx xareropn
***Hponenr cpen noctmn nsanmoncxnmuammnx xareropn
Hcmo:ur: Foster, A. and Rosenzweig, M. "Learning by Doing and Learning from Others: Human Capital and
Technical Change in Agriculture " J ournal of Political Economy.Vol. 103(6) 1995. P.1179
nx nponepxn cnoe rnnorest 3. uocrep n M. Posennner ncnontsymr annte, nsxrte ns
nccneonann, nponeenntx n Hnnn n na unnnnnnnax, xoropte onnctnamr centcxne omamnne
xosxcrna yxasanntx crpan. Hccneonannx tnn nauart n 1968-69 rr., ncxope nocne nauana
seneno penonmnnn, xora n Hnnn crann nnepnte ncnontsonartcx emcouoypoxaume
pasuoeuuocmu ce+au (BPC). Hccneonanne, nponeennoe n Hnnn n reuenne onroro npemenn,
tno ncrounnxom nn]opmannn o 4 118 omoxosxcrnax (ns 250 epenent), ntpamnnammnx
sepnonte xyntrypt (nmennny n pnc) n 1968-71 rr. (cm. ran. 7-8).
Max npu6mnu
qepuepa
Pemeuue nmpamuna1L uonme
nmcokoypo aume cop1a
Rpomnm
onm1
cocepe
O upauun
cauoro
qepuepa
oc1ynuoc1L
uuqopuauuu
o 6ypymux
pemeuunx
cocepe
177
Tannna 7-9
annme, nonyuennme ARIS n pesynt1a1e nccneonannn
Io uccueoeauua Vpoeeuo
ucnouosoeauua
BPC
Huouao se+uu,
saceauuaa BPC
1968-1969 rr.* 19% 4%
1969-1970 rr. 29% 3%
1970-1971 rr. 42% 20%
* 1968-1969 rr. xapaxrepnsonannct ocoenno nnoxo noroo, uro, necomnenno, cxasanoct na ypoxanocrn.
annte ARIS noxastnamr, uro ]epmept tcrpo nepemnn x ncnontsonannm BPC, uro nnno na
npnmepe rpex nepntx ner ncnontsonannx nontx rexnonorn n 1970 r. B epennxx, re xax mnnnmym
onn ns ]epmepon ncnontsonan BPC, yponent ncnontsonannx BPC ocrnran 19% n 1968 r.; 29% - n
1969 r. n 42% - n 1970. Cpen ]epmepon, ncnontsonanmnx BPC n 1970-71 rr., nnomat semnn,
sacexnnax BPC, raxxe crpemnrentno ynennunnact, c 4% opaartnaemtx sement n 1968-69 n 3 % n
1969-70 rr., o 20% n 1970-71 rr. (cm. ran. 7-9).
Tannna 7-10
Onenxa oxonoc1n qepuepcxnx xosnnc1n, ne ncnontsymmnx BPC
MHK
(N = 1.536)
3qqex1
qnxcnponannn
(N = 1.277)
3qqex1 qnxcnponannn
nnc1pyuen1antnmx nepeuennmx
(N = 1.277)
(1) (2) (3) (4)
Conoxynnt ontr epennn ,137
(1,84)
-,187
(,654)
-,246
(,804)
-,240
(,784)
Hepnt nepno naxonnennx ontra
epenne
,166
(,514)
Oopyonanne ,085
(1,29)
,597
(2,11)
2,94
(2,90)
2,90
(2,85)
Bosmoxnocrt nppnrannn ,162
(7,68)
,050
(,681)
,425
(2,00)
,440
(2,06)
Xnnornte ,657
(17,9)
-,377
(2,30)
-1,74
(4,16)
-1,76
(4,20)
Hepnonauantnoe oyuenne 1,77
(2,01)
... ... ...
Opomaemax semnx ,018
(7,01)
... ... ...
Heopomaemax semnx ,032
(9,34)
... ... ...
om ,026
(3,41)
... ... ...
Hpnmeuanne: 3]]exr ]nxcnponannx onenen. Hncrpymenrt nxnmuamr n cex naxonnennte oxot,
ncnontsonanne epenne BPC n npomnom, a raxxe nsnemennte cpenne noxasarenn nepemenntx no xaxo
epenne.
Hcrounnx: Foster, A. and Rosenzweig, M. "Learning by Doing and Learning from Others: Human Capital and Technical
Change in Agriculture " J ournal of Political Economy.Vol. 103(6) 1995. P.1193
Pesyntrart onenxn ]ynxnnn npntnn ]epmepon, ne ncnontsymmnx nonte copra
npecrannent n ran. 7-10. Ha ocnonannn nx moxno cenart cneymmne ntnot:
onenxn MHK ntxnnnn nonoxnrentnym sanncnmocrt mexy ontrom cocee,
ntpamnnammnx nonte copra, n ntroamn ]epmepon, xoropte ne ncnontsymr nonte copra.
Hpn ncxnmuennn ns ntopxn ]epmepon, xoropte npoonxann ntpamnnart nonte copra no 2-
om nepnoe, onenxn oxasannct orpnnarentntmn n nesnaunmtmn.
Bneenne nncrpymenrantntx nepemenntx ne cymecrnenno nsmennno onenxn. Onn no-
npexnemy ocrannct orpnnarentntmn n nesnaunmtmn.
178
Omn ntno raxon: ]epmept, xoropte ntpamnnamr rpannnonnte copra, ne nonyuamr
nnxaxnx ntro or ncnontsonannx nontx copron pyrnmn ]epmepamn.
Tannna 7-11
Hepeuennme oxonoc1n qepuepcxnx xosnnc1n sa cue1 ncnontsonannn BPC (N = 450)
3qqex1 BPC
Annennoe oomenne C1pyx1ypnan onenxa:
Hennnennme
nnc1pyuen1antnme
nepeuennme
Hnc1pyuen1antnme
nepeuennme
Hpnneennme
nnc1pyuen1antnme
nepeuennme
(1) (2) (3) (4)
...
...
... ...
... 1,93
(2,64)
...
... ... ...
... ... ...
... ... ...
... ... ...
... ... ...
... ... ...
...
Oopyonanne na
qepue
Cxo1
Bosuoanoc1t
nppnrannn
Hpnmeuanne: Hcnontsonanne BPC nsmepxercx n ra, n ro npemx xax oxo n pynnxx. Hncrpymenrt nxnmuamr n cex
naxonnennte oxot, ncnontsonanne epenne BPC n npomnom, a raxxe nsnemennte cpenne noxasarenn nepemenntx
no xaxo epenne.
Hcrounnx: Foster, A. and Rosenzweig, M. "Learning by Doing and Learning from Others: Human Capital and Technical
Change in Agriculture " J ournal of Political Economy.Vol. 103(6) 1995. P.1194
Hoxasarenn ntro ]epmepon or ncnontsonannx nontx rexnonorn npecrannent n ran. 7-11.
ot
|
n
1 ot
|
- xo+]]nnnenrt, xoropte orpaxamr nnnxnne nnunoro ontra ]epmepa na ero ntroy.
3rn xo+]]nnnenrt nonoxnrentnt n snaunmt, uro oxastnaer nosmoxnocrt oyuennx n nponecce
exrentnocrn. Ko+]]nnnenrt, onennnammne ntroy or nontx xyntryp ornocnrentno
rpannnonntx, cnnerentcrnymr, uro nnepenne nontx xyntryp ne ntrono neontrnomy ]epmepy c
neontrntmn cocexmn. Ko+]]nnnenr
h
q'
, nsmepxmmn ornocnrentnym ntroy ncnontsonannx
nontx xyntryp nx neopasonannoro uenonexa c orcyrcrnnem ontra, noxastnaer, uro nx
neopasonannoro neontrnoro uenonexa ynennuenne nnoman nocena nontx xyntryp yer
ymentmart ero ntpyuxy. Honoxnrentnoe snauenne xo+]]nnnenra
he
q'
cnnerentcrnyer raxxe, uro
opasonannte, no neontrnte ]epmept norepxmr mentme, uem neopasonannte n neontrnte.
179
Anropt ocymecrnnnn n crarte cnmynxnnm, ocnonannym na onenenntx napamerpax. Ee nentm
tno nsyuenne +]]exra oxonocrn BPC n nosecrnnx oxpyxammnx, ncnontsymmnx BPC, na
+]]exr oyuennx annoro omoxosxcrna.
Onenxa moenn noxastnaer, uro onaanne nenonno nn]opmanne o ocoennocrxx
ncnontsonannx nontx rexnonorn xnnxercx cymecrnenntm aptepom nx nauana nx npnmenennx.
3]]exr ontra paoraer(xax mnnnmym, uacrnuno), ynennunnax nosmoxnocrt ]epmepon npnnnmart
nepnoe nepnonauantnoe pemenne o nauane ncnontsonannx nontx rexnonorn n sarparax pecypcon.
Ftcrpoe cnnxenne c reuennem npemenn nosecrnnx or +]]exra naxonnennx ontra na oxonocrt,
noxastnaer, uro naxnocrt +roro aptepa nocrenenno cnnxaercx n reuenne nepntx necxontxnx ner
ncnontsonannx +]]exra naxonnennx ontra.
Vnennuenne ntrot or ncnontsonannx nontx copron moxer trt cymmnponano cneymmnm
opasom (cm. pnc.7-14):
C reuennem npemenn ntrot or ncnontsonannx nontx copron npentmamr ntrot or
ntpamnnannx rpannnonntx copron (nesanncnmo or xaxoro nno ontra)
B cnyuae ntpamnnannn nontx copron remn pocra ntpyuxn npn ncnontsonannn ontra ntme,
uem es nero.
uepmep nonyuaer ontmym orauy or ntpamnnannx nontx copron n cnyuae ncnontsonannx
xax cnoero, rax n cocecxoro ontra.
uepmepy, ncnontsymmemy n cno, n cocecxn ontr npn ntpamnnannn nontx xyntryp,
yaercx ocrnrnyrt yponnx ntpyuxn ]epmepa, ntpamnnammero rpannnonnte xyntrypt, na
ro pantme, uem ]epmepy, ncnontsymmemy rontxo cno ontr.
Puc. 7-14 Hpoeuosupye+m ypoeeuo euuauua oyueuua ua oxouocmo sa ea npu pasuuuumx
onyueuuax omuocumeuouo ucnouosoeauua BPC u oyueuua.
Hcmo:uur: Foster, A. and Rosenzweig, M. (1995). P.1202
Hrorn nccneonannx sanncnmocrn ncnontsonannx semnn or orarcrna cocea narnxno
npecrannent na pnc. 7-15. Ananns npornosnpyemo aanrannn BPC nosnonxer cenart ntno, uro
na oem semnn, ncnontsonanno nx ntpamnnannx nono xyntrypt, oxastnaer ontmoe nnnxnne
oem cocrnennoro xannrana n xannrana cocee. Fente ]epmept c orartmn cocexmn
naunnamr nosxe ntpamnnart nonte xyntrypt, uem ente ]epmept c entmn cocexmn. uepmep
c orartm coceom nonyunr ontmn oxo n yymem, uem ror, xro nonaraercx rontxo na cno
ontr.
Hoc1onnnme nocaxn
Hocaxn npeun o1 npeuenn es nsm1xon
Hocaxn c nsm1xaun
Tpannnonnme cop1a
180
Puc. 7-15. Hpoeuosupye+aa aanmauua BPC npu pasuuuumx onyueuuax e omuoueuuu
nepeouauauouoeo uanumaua, u+emueeoca e pacnopaxeuuu y qep+epoe u ux cocee.
Hcrounnx: Foster, A. and Rosenzweig, M. (1995). P.1203
Omne ntnot anropon nccneonannx raxont: neconepmencrno snann o nnepennn nontx
rexnonorn ntcrynaer xax ceptesnt aptep x nx ncnontsonannm. 3ror aptep ymentmaercx npn
ynennuennn ontra ]epmepon. Cocrnennt ontr n ontr cocee snaunrentno ynennunnamr ntrot
or ntpamnnannx nontx copron.
7.4. Kounnexcnoe pasnn1ne epennn
Hepexo x ycrounnomy pasnnrnm n npnanne emy neoparnmoro xapaxrepa nenosmoxnt es
xomnnexcnoro pasnnrnx epennn. B nnreparype, nocnxmenno pasnnnammnmcx crpanam, nce uame n
uame ronopnrcx o neoxonmocrn naunnart pasnnrne nmenno c noema centcxoro xosxcrna
144
.
Ionopx o nosmoxntx cnenapnxx pasnnrnx centcxoro xosxcrna, Herep Tnmep npenaraer
cneymmym npocrym moent. On paccmarpnnaer pasnnunte napnanrt coornomenn nsmenennx
nponsnonrentnocre rpya n oraun or sementntx pecypcon n centcxom xosxcrne, ncnontsym npn
+rom norapn]mnuecxn macmra. He nanaxct n nponeennt nm +mnnpnuecxn ananns,
paccmorpnm noxo Herepa Tnmepa na xauecrnennom yponne.
Ecnn mt no ocn acnncc ornoxnm nponsnonrentnocrt rpya n centcxom xosxcrne (ntnycx
n arpapno npoyxnnn na onoro paouero - Y/L), a no ocn opnnar ypoxanocrt paccunrannym xax
ntxo centcxoxosxcrnenno npoyxnnn na rexrap (Y/A), ro nyu ntxoxmn ns nauana xoopnnar
acr nam coornomenne sementntx yron n pacuere na onoro paouero, xax nexoropym
nocroxnnym nennunny (cm. pnc. 7-8). B +rom cnyuae nponcxonr mnrpannx ns centcxo mecrnocrn
nnn orxptrne nontx sement nx opaorxn c nomomtm nontx rexnonorn nontmammnx ypoxa;
yponent xnsnn sanncnr or yponnx "essementnocrn" n sapaorno nnart n arpapno c]epe. 3ro
nanonee nepcnexrnnnt, c ero rouxn spennx nyrt. Onaxo on nponcxonr anexo ne ncera.
Ecnn nponsnonrentnocrt rpya pacrer es nsmenennx ypoxanocrn, ro +ro npnnonr x
coxpamennm arpapnoro nacenennx. Onaxo raxo pocr nenosmoxen es nocroxnnoro rexnnuecxoro
144
J ohn W. Mellor Agriculture on the road to industrialization, n J ohn P. Lewis and Valeriana Kallab (eds.) Development
Strategies Reconsidered. Washington D.C.: Overseas Development Council. 1986. P. 67-89; C. Peter Timmer The Agricultural
Transformation / Handbook of Development Economics ed. by H. Chenery and T.N. Srinivasan. Amsterdam 1993. Vol. 1. Ch.
8. P. 276-331; Subrata Ghatak Introduction to development economics. L. 1998. Third edition. Ch 8. P. 271-290
Benme c enmun cocenun
Bora1me c enmun cocenun
Benme c ora1mun cocenun
Bora1me c ora1mun cocenun
181
nporpecca (cm. na pnc. 7-8 crpenxy nnpano). Ecnn xe ero ner, ro orxptrne nontx sement ornmt ne
ncera conponoxaercx nontmennem ypoxanocrn. uame nponcxonr nepexo or nyumnx sement x
xymnm. 3ror napnanr npecrannen na pncynxe nanpannennem, nymnm nnpano-nnns.
Ha pncynxe npecrannent n rpn pyrnx napnanra, npn xoroptx nponsnonrentnocrt rpya
ne pacrer. Camt xymn napnanr, xora naenne nponsnonrentnocrn conponoxaercx n
nonnxennem ypoxanocrn. 3ro tnaer rora, xora nacenenne pacrer tcrpee orxptrnx nontx
sement nnn remnt ero pocra onepexamr rexnnuecxn nporpecc. Bosnnxamr nponemt +posnn
nount, xoropte ycyrynxmrcx manorpamorno arpapno nonnrnxo, xoropax neer x cnnxennm
ypoxanocrn n x yxymennm yponnx xnsnn centcxoro nacenennx (cm. na pnc. 7-8 crpenxy nneno-
nnns).
A
L
const
Pocr nacenennx nponcxonr cornaconano
c pocrom ypoxanocrn (ynennunnaercx
uncnennocrt npnnnexaemo paoue
cnnt, nmeer mecro nayuno-
rexnonornuecxn nporpecc), yponent
xnsnn centcxoro nacenennx ne
nontmaercx
Hanmaercx mnrpannx
ns centcxo mecrnocrn
nno nnoxrcx n oopor nonte
semnn, nno orxptnamrcx nonte
rexnonornn nontmammne ypoxanocrt;
yponent xnsnn sanncnr or yponnx
"essementnocrn" n sapaorno nnart n
centcxom xosxcrne
uncno sanxrtx n centcxom xosxcrne
coxpamaercx es nsmenennx ypoxanocrn
(neoxonmt rexnonornuecxne
nononneennx, nx noepxannx ypoxax
na npexnem yponne c mentmnm uncnom
sanxrtx n centcxom xosxcrne)
Bno n oopor nontx, menee nnoopontx
sement n orcyrcrnne rexnonornuecxnx
nsmenenn
Pocr nacenennx
nponcxonr tcrpee
rexnonornuecxnx
nsmenenn;
yponent xnsnn
centcxoro nacenennx
nonnxaercx.
Pocr nacenennx nponcxonr tcrpee
orxptrnx nontx sement nnn pacnpocrpanennx
rexnonornuecxnx nononneenn,
ns-sa +posnn
nount repxmrcx nnooponte semnn;
esrpamocrnax centcxoxosxcrnennax
nonnrnxa neer x cnnxennm
ypoxanocrn n yxymennx
yponnx xnsnn
centcxoro nacenennx.
Hponsnonrentnocrtrpya n centcxom xosxcrne (norapn]mnu. macmra)
Y
L
B
t
x
o


c
e
n
t
c
x
o
x
o
s
x

c
r
n
e
n
n
o


n
p
o

y
x
n
n
n


n
a

r
e
x
r
a
p

(
n
o
r
a
p
n
]
m
n
u
.

m
a
c
m
r
a

)
Y
A
Puc. 7-8. Hpocmaa +oeuo us+eueuua npouseoumeuouocmu e ceuocuo+ xosacmee Hemepa
1u+epa.
Hcmo:uur: C. Peter Timmer The Agricultural Transformation / Handbook of Development Economics ed. by H. Chenery and
T.N. Srinivasan. Amsterdam 1993. Vol. 1. P. 305
Bosmoxen n pyro napnanr, xora nontmaercx ypoxanocrt, ne ncnecrnne pocra
nponsnonrentnocrn rpya, a ncnecrnne pocra nacenennx, r.e. ne sa cuer nnrencnnntx, a sa cuer
+xcrencnnntx ]axropon. 3ro npnnonr n xoneunom nrore x yxymennm yponnx xnsnn n arpapno
c]epe (cm. na pnc. 7-8 crpenxy nneno-nnepx).
Haxonen, nosmoxen n pocr es pasnnrnx, xora ynennuenne nacenennx nponcxonr
ononpemenno c pocrom ypoxanocrn (xax pesyntrarom nontmennx npoyxrnnnocrn semnn), no es
pocra nponsnonrentnocrn rpya. B xoneunom cnyuae n sect mt ne nnnm ynyumennx yponnx
xnsnn centcxoro nacenennx (cm. na pnc. 7-8 crpenxy nnepx).
182
B xaprnne, napnconanno H. Tnmepom onontno mnoro npant, xorx or nee n neer
estcxonocrtm. ecrnnrentno n ocnone yrnynxmmerocx nepanencrna n pacryme enocrn
nexnr crarnannx n cnnxenne +xonomnuecxo axrnnnocrn n arpapno c]epe. B nacroxmee npemx n
A]pnxe, Asnn n Harnncxo Amepnxe onx sanxrtx n centcxom xosxcrne nourn n 2,5 pasa
npentmaer nx nxna n BBH. 3ro oxcnxercx xpane nnsxo nponsnonrentnocrtm
centcxoxosxcrnennoro rpya. Ho+romy ontmnncrno +xonomncron n nacroxmee npemx onontno
cxenrnuecxn ornocxrcx x nee ycxopenno nnycrpnannsannn. Touxa spennx na arpapnym c]epy xax
ocnonno ncrounnx nnycrpnannsannn yxonr n npomnoe, raxxe xax n npecrannennx o centcxom
xosxcrne, xax o naccnnno n ncnomorarentno c]epe. nx roro urot pasnnrne crano ycrounntm
centcxoe xosxcrno onxno npenparnrtcx n neymn nnamnunt xomnonenr. Fes +roro
nnxnnannx enocrn nenosmoxna.
onot n nontsy xomnnexcnoro pasnnrnx epennn onontno ouennnt. eno n rom, uro n
epenne ncnontsymrcx onee rpyoemxne rexnonornn, mnpe pasnnro menxoe nponsnocrno,
xycrapnte npomtcnt, xoropte npn cpannnrentno neontmnx nnnecrnnnxx moryr art
snaunrentnt npnpocr nannonantnoro npoyxra. Komnnexcnoe pasnnrne epennn nmeer naxnoe
connantnoe snauenne, r.x. enxxon mnpa cxonnenrpnponano n centcxo mecrnocrn n sanxro n
ocnonnom narypantntm xosxcrnom. Ho+romy aconmrnoe onnmanne onee rnnnuno nx centcxo
mecrnocrn, uem nx ropocxo.
Pemax nponemt xomnnexcnoro pasnnrnx epennn nam naxno ornernrt na nonpoct: "Kaxnm
opasom, c nomomtm xaxnx meroon moxno ne rontxo ynennunrt oem arpapno c]ept, no n
npenparnrt nnsxo+]]exrnnnte xpecrtxncxne xosxcrna, n ntcoxo+]]exrnnnte arpapnte
npenpnxrnx?"
Paccmarpnnax moenn pocra, mt onxnt yunrtnart ne rontxo nontmenne +xonomnuecxo
+]]exrnnnocrn, no n pemenne connantntx nponem. B xaxo mepe npenaraemte pe]opmt
cnocont pemnrt connantnte nponemt ymentmennx nepanencrna n npeoonennx enocrn? Ecnn
n amepnxancxom centcxom xosxcrne onn ]epmep oecneunnaer npoonontcrnnem 100 uenonex, ro
nx pasnnnammnxcx crpanax coornomenne n 40 pas xyxe.
Pasnnrne npn raxom noxoe nonnmaercx ne rontxo xax nnxnnannx orpnnarentntx
nocnecrnn ycxopenno ypannsannn n xomnnexcnoe pasnnrne epennn (npenpamenne
nnsxo+]]exrnnnoro centcxoro xosxcrna n ntcoxo+]]exrnnnym orpacnt nponsnocrna, coxpamenne
nnmert n enocrn), no n xax ymentmenne pasptna mexy ropoom n epenne, rapmonnunoe
pasnnrne ncero naponoro xosxcrna.
Hexoropte crpant npenpnnnmamr n nocnenee npemx marn no cmxruennm orpnnarentntx
nocnecrnn cnoxnnmerocx yannsma mexy ropoom n epenne. Onaxo, ouennno, uro onnx mep
no exonnenrpannn npomtmnennocrn neocrarouno. Crparernx +xonomnuecxoro pasnnrnx onxna
nxnmuart n xauecrne cnoe ocnonno npenoctnxn npexe ncero noem centcxoro xosxcrna. 3ro
npenonaraer mnpoxn xomnnexc mep.
- Bo-nepntx, nponeenne arpapntx pe]opm n nepepacnpeenennx nencnontsonanntx
sement n nontsy essementntx n manosementntx xpecrtxn, cosanne nncrnrynnonantntx
ycnonn sannrepecontnammnx xpecrtxn n nsmenennn cnoero rpannnonnoro xnsnennoro
yxnaa. 3ro cnxsanno c pncxom, no+romy neoxonmo npeycmorpert mept no
crpaxonannm rex semneentnen, xoropte nepexoxr na nonte rexnonornn (xpenrt,
y]epnte sanact, crpaxonte npemnn n r..).
- Bo-nroptx, ynennuenne oemon nponsnocrna nyrem nontmennx nponsnonrentnocrn
rpya, conepmencrnonannx rexnonorn, pe]opmt rpannnonntx nncrnryron. Ocooe
nnnmanne sect cneyer yennrt cosannm ycnonnx nx nnepennx ocrnxenn "seneno
penonmnnn". Hocxontxy nnepenne ee pesyntraron nerpantno no ornomennm x
macmraam nponsnocrna n orxptnaer mnpoxne nosmoxnocrn nporpecca nx menxnx
xosxcrn.
- B-rpertnx, crnmynnponanne nnyrpennero cnpoca na oreuecrnennym
centcxoxosxcrnennym npoyxnnm, orpannuenne nmnopra npoonontcrnnx n ctptx,
nponeenne naronpnxrno nx arpapno c]ept nenono nonnrnxn. B nacroxmee npemx
nent na npoonontcrnennte ronapt yepxnnamrcx na onontno nnsxom yponne c nentm
oecneuennx ropocxoro nacenennx ementm npoonontcrnnem. He ynnnrentno, uro n
183
+rnx ycnonnxx snaunrentnax uacrt xpecrtxncxnx xosxcrn ytrouna, r.x. ntnyxena
npoanart npoonontcrnne n ctpte, xonxypnpyx c mnpontmn nenamn.
- B-uerneprtx, pasnnrne npomtcnon, xycrapno npomtmnennocrn n pyrnx ]opm
sanxrocrn arpapnoro nacenennx c nentm ocnanennx nponemt arpapnoro nepenacenennx
n cosannx crnmynon nx sanxrocrn n camo arpapno c]epe, uro ocnanr mnrpannonnt
norox ns epennn n ropo. Heoxonmt raxxe cnennantnte nporpammt nx nontmennx
xencxoro rpya n onee mnpoxoro nx nonneuennx n xomnnexcnoe pasnnrne epennn
(nporpammt oyuennx, nororonxn n nepenororonxn, nenenoro xpenronannx n r..).
- B-nxrtx, yrnynenne opnenrannn oreuecrnenno npomtmnennocrn na nyxt centcxoro
xosxcrna, pacmnpenne n yxpennenne nannonantnoro arponpomtmnennoro xomnnexca.
Honeem nrorn. Hpoxonnmax n 60-80-ee rot crpemnrentnax ypannsannx n ycxopennax
nnycrpnannsannx n "rpertem mnpe" ne ocnanna, a yrnynna pasptn mexy ropoom n epenne,
cnococrnonana crpemnrentnomy pocry ne]opmantnoro cexropa n ycnnennm connantnoro n
+xonomnuecxoro nepanencrna. Bce +ro nocrannno nepe yuentmn nponemy yannsma c conepmenno
nono cropont, n sacrannno nepecmorpert ycroxnmnecx nsrnxt. B xonne XX-ro nexa cxnatnaercx
nce onee rnyoxoe nonnmanne roro, uro es xomnnexcnoro pasnnrnx epennn ycrounnoe pasnnrne n
"rpertem mnpe" nenosmoxno. Ho+romy cosanne peantntx npenoctnox nx pasnnrnx ptnouno
+xonomnxn npenonaraer yrnynenne ee ast nyrem nonneuennx n ee crponrentcrno noannxmmero
ontmnncrna arpapnoro nacenennx. nx roro, urot ptnounax +xonomxa pasnnnanact "cnepxy",
neoxonmo, npexe ncero, ee pasnnrne "cnnsy".
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 11. PLHOK 3EMAH H AIPAPHLE PEmOPML.
Cocrnennocrt n nam. Konrpaxrt sementno penrt. uopmt oronopon. Konrpaxrt n
crnmynt. Pncx, nam n nsontmnna (sharecropping). uopmt nama: pasnnunte ]opmt onnart.
onronoe saxaanenne n conpemennte ]opmt pacrna. 3ementnte xonrpaxrt, ntcenenne n npano
nontsonannx. Onrnmantnt xonrpaxr n pont ]nnancontx ptnxon.
3emnennaenne. Kparxax ncropnx sementnoro nepanencrna. Pasmep semnn n
nponsnonrentnocrt: ocnonnte nen. Pasmep semnn n nponsnonrentnocrt rpya n centcxom
xosxcrne pasnnnammnxcx crpan. Hpoaxa semnn.
Arpapnte pe]opmt n nx pont n pasnnrnn omecrna. Pont arpapntx pe]opm n npeoonennn
enocrn n nontmennn +]]exrnnnocrn semnenontsonannx: ontr Hnnn, Kopen, Mexcnxn,
Fpasnnnn. Arpapnax pe]opma n centcxoxosxcrnennt pocr n Knrae. Komnnexcnoe pasnnrne
epennn.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 4.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 6.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 6.3.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Besley T. and Burgess R. "Land Reform, Poverty Reduction and Growth: Evidence from India".
The Quarterly Journal of Economics, 2000, May
Bonpocm nn ocyaennn
1. Kaxne noxasarenn enocrn nt snaere? B uem nx ocronncrna n neocrarxn?
2. Honnnxnn nn sementnte pe]opmt na npeoonenne enocrn n Hnnn? Kaxne crartn
arpapnoro saxonoarentcrna oxasann nanontmee nnnxnne. Kax nt ymaere, nouemy?
184
3. B uem ocronncrna n neocrarxn oyuennx n nponecce exrentnocrn? B xaxnx cnyuaxx
ontr cocee xnnxercx nonoxnrentntm, a n xaxnx orpnnarentntm nnemnnm +]]exrom?
4. Kax pe]opmt npan cocrnennocrn nnnxmr na nponsnonrentnocrt rpya n centcxom
xosxcrne?
5. B uem ocronncrna n n uem neocrarxn moenn nsmepennx nponsnonrentnocrn n
centcxom xosxcrne H. Tnmepa?
6. Kax nt nonnmaere xomnnexcnoe pasnnrne epennn?
7. Fenocrt n Poccnn n ee ocoennocrn n 90-e rr. Kaxne ]axropt, na nam nsrnx,
cnococrnymr, a xaxne npenxrcrnymr yrnynennm nponemt?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
207. Cornacno moenn T. Fecnn n P. Fypreca nanontmee nnnxnne na macmrat enocrn
oxastnamr saxont o cncreme apent n nnxnnannn nocpennxon.
a Hem
208. Pe]opma H.A. Crontnnna cnnerentcrnyer o rom, uro, cxopee ncero, on tn croponnnxom
craporo yannsma.
a Hem
209. B cnoem nccneonannn T. Fecnn n P. Fyprec ntxcnnnn, uro ne cymecrnyer nnxaxo cnxsn mexy
saxonoarentcrnom no sementno pe]opme n crenentm nnmert n ropoe.
a Hem
210. 3ementnax pe]opma n 3anano Fenrannn npnnena x ynennuennm nponsnonrentnocrn rpya n
x ynennuennm ypoxanocrn (1979-1993rr.)
a Hem
211. Honoe npannrentcrno n 3anano Fenrannn (1977r.) nnecno necxontxo nonpanox n sementnt
saxon, uro, n cnom ouepet, npnneno x ynennuennm uncna saperncrpnponanntx apenaropon n xax
cnecrnne, npnneno x ynennuennm nponsnonrentnocrn rpya
a Hem
212. Onepannx Fapra (1978r.) ana nosmoxnocrt apenaropam sacrpaxonart nx npana na
nontsonanne semne, a rax xe cymecrnenno onerunna nponecc perncrpannn
a Hem
213. Cornacno o]nnnantntm ncrounnxam, x 1993r. npnmepno 15% ncex apenaropon tnn
saperncrpnponant no cpannennm c nepnoom o nponeennx onepannn Fapra
a Hem
214. onx, xoropym semnennaenen moxer norpeonart or apenaropa (cornacno saxony) moxer
trt ne onee 25%.
a Hem
215. urot onennrt nsmenennx n nponsnonrentnocrn rpya n npanax cocrnennocrn ncnontsyercx
xnasncranntnt +xcnepnmenrantnt noxo (ncnontsymrcx noxasarenn Fanrnaem nx
cpannennx)
a Hem
216. Pe]opma 1955r. norepnena nopaxenne ncnecrnne xacronocrn omecrna (semnennaentnt
nmenn snaunrentnym noepxxy co cropont opranon nnacrn n ne nosnonxnn apenaropam
perncrpnponartcx na semne).
a Hem
217. 3a rot nocne nponeennx onepannn Fapra (1979-1993rr.) ypoxa pnca n 3anano Fenrannn
nospoc no cpannennm c Fanrnaem
a Hem
185
218. Horennnantnt ncrounnx orxnonenn (pesyntrara c/x pe]opmt) cnxsan c rem, uro nexoropte
npannrentcrnennte nporpammt ecrnonann ononpemenno c c/x pe]opmo
a Hem
219. Hecmorpx na ro, uro nepexo na ntcoxoypoxante copra pnca n Fanrnaem npoxonn tcrpee,
uem n 3anano Fenrannn, remnt pocra +]]exrnnnocrn ntpamnnannx pnca n 3anano Fenrannn
tnn ntme. 3ro oxcnxercx nponeennem c/x pe]opmt
a Hem
220. Merot ]nxcnponannoro +]]exra, ncnontsonanmnecx nx onpeenennx yponnx oxonocrn n
moenn 3. uocrepa n M. Posennnera, xnnxmrcx nocroxnntmn:
a Hem
221. nnxercx nn +]]exr or naxonnennx ontra oxsarentno nocroxnntm:
a Hem
222. Ecnn npncyrcrnyer oyuenne sa cuer cocee, ro ontr, naxannnnaemt raxnm opasom,
onxen trt snaunrentntm nx ]epmepon, ncnontsonanmnx nonte copra.
a Hem
223. Hpnmenenne moenn oyuennx cocronr n rom, uro crenent cnnxennx oxonocrn BPC sa
cuer npnoperennx ononnnrentnoro ontra onxna trt ono n ro xe xax npn ncnontsonannn
cocrnennoro ontra , rax n uyxoro ontra.
a Hem
224. Onenxa nosecrnnx cocrnennoro n uyxoro ontra na ncnontsonanne BPC noepxnnaercx
moentm oyuennx sa cuer ontra oxpyxammnx.
a Hem
225. Hent nccneonannx 3. uocrepa n M. Posennnera: ntxnnrt sanncnmocrt noneennx nnnnna n
yponent ero npoyxrnnnocrn na ero oyuenne n nponecce npnmenennx nantxon na npaxrnxe n
oyuenne sa cuer nosecrnnx oxpyxammnx nme
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Bosuoano onee onoro npannntnoro napnan1a. Hena o1ne1a 4
anna.)
226. Crenent nnmert +ro
a) onx nacenennx, xnnymero sa uepro enocrn;
) onx nacenennx, npoxnrount yponent xoroporo nnxe ]nsnonornuecxoro mnnnmyma;
n) onx nacenennx, npoxnrount yponent xoroporo mentme onoro onnapa n ent;
r) pasptn mexy oxoom xnnymnx sa uepro enocrn n oxoom, onpeenxmmnm
uepry enocrn.
227. Honxrne nopounoro xpyra nnmert nnen(n):
a) I.3nnrep n P. Hpenm
) T. Benen
n) V. Htmnc
r) F.Knann n P.Hypcxe
228. Hnncxax sementnax pe]opma 1955r. ocnontnaercx na nonoxennn: apenaropt nmemr npano
nacneonannx na semnm (na xoropo onn saperncrpnponant) npn ycnonnx:
a) onn ne ocrannxmr semnm nenosenanno;
) onn nmemr npano na cyapeny (nmemr npano canart apenonannt yuacrox);
n) onn nnarxr onm 25% semnennaentny ronapom
r) nepno a) n n)
229. nx ntpaxennx maxcnmnsnpymmero npntnt ]epmt oema nponsnocrna na rexrap semnn sa
npemx t ncnontsyercx moent:
a) Koa-yrnaca;
) ]ynxnnx neonrtencxoro rnna
n) Xappoa-omapa
r) ner nepnoro ornera
230. Hpn pacuere moenn pasnnunx n pasnnunxx n coornercrnnn c nsmepennxmn nnamnuecxnx
]axropon ncnontsymrcx cneymmne moenn:
186
a) npocroe nenpnneennoe nsmenenne n nsmenennxx;
) moent, yunrtnammax xonnuecrno saperncrpnponanntx apenaropon;
n) moent, yunrtnammax onm ntcoxoypoxantx copron;
r) moent, yunrtnammax cncremy opomennx n oem ntnanmnx ocaxon
) nepno a), n), r)
231. Hpn pacuere nponsnonrentnocrn orentntx ]epm (ypannenne nponsnonrentnocrn,
nonyuennoe ns moenn maxcnmnsannn npntnn ]epmepa) nponsnocrno sanncnr or cneymmnx
]axropon:
a) nencuepnaemtx pecypcon ]epmepa (ycnnne);
) omecrnenntx pecypcon (oporn n cncrema opomennx);
n) rexymnx pecypcon n nnnecrnnn;
r) ncuepnaemtx pecypcon (yopennx, cemena)
) orner: a), ), r).
232. 3ementnax pe]opma (OF) n 3anano Fenrannn (1979-1993rr.) npnnena x:
a) ynennuennm onn ypoxax;
) coxpamennm onn saperncrpnponanntx apenaropon;
n) ynyumennm esonacnocrn apent sement;
r) ynennuennm omero narococroxnnx n 3anano Fenrannn;
) nontmennm nponsnonrentnocrn rpya;
e) ynennuennm nnnxnnx rocyapcrnenno nnacrn (n nnne semnennaentnen) na nponecc
perncrpannn;
x) nepno a), n), );
s) nepno a), ), );
n) nepno ), r), e).
233. nx uero ncnontsymrcx noxasarenn npnnxrnx pemennx ornocnrentno ncnontsonannx BPC:
a) Hoxastnamr xaxo ncnontsonancx ontr (cocrnennt nnn uyxo) npn ntpamnnannn
BPC
) Hpecxastnamr nnnxnne naxonnennoro ontra na ycnemnocrt npnmenennx BPC
n) Temnt naxonnennx ontra
r) A) n )
234. Onenxa oxoa or ncnontsonannx BPC
a) Hpenonaraer orcyrcrnne naxonnennoro ontra
) Cymecrnyer +]]exr oyuennx n nponecce npnmenennx nantxon na npaxrnxe
n) Temnt naxonnennx ontra nospacramr co npemenem
r) xorx nxna n oxonocrt nontx rexnonorn cocrnennoro n uyxoro ontra moxer
ornnuartcx no npemenn, crenent cnnxenne oxonocrn BPC sa cuer npnoperennx
ononnnrentnoro ontra onxna trt ono n ro xe xax npn ncnontsonannx
cocrnennoro, rax n uyxoro ontra.
) a),n), r)
235. Onenxa n]]epennnponanno oxonocrn
a) Hcxnmuaer rex, xro ncnontsonan BPC n reuennn nroporo roa nccneonannx
) Bsanmocnxst mexy ontrom ncnontsonannx cocexmn BPC n oxonocrtm
rpannnonntx xyntryp ne npecrannxercx nn nosnrnnno, nn pasnnunmo.
n) Bxnmuaer rex , xro ncnontsonan BPC n reuennn nroporo roa ncnontsonannx
r) a) n )
236. Hepemennte ,onnctnammne, ontr npnmenennx BPC cocexmn nxnmuamr :
a) Haxonnennoe omee xonnuecrno rexrapon semnn ,na xoropo ncnontsyercx BPC
) Vcpenennoe xonnuecrno semnn c BPC, npnxoxmee na xaxoe omoxosxcrno , nne
sanncnmocrn or roro ,ncnontsyercx nn annoe omoxosxcrno BPC nnn ner.
n) Vcpenennoe xonnuecrno semnn
r) a) n )
237. Moent nenn - pecypc 3. uocrepa n M. Posennnera conmemaer:
a) nponecc oyuennx n nponecce npnmenennx nantxon na npaxrnxe
187
) nponecc oyuennx no nosecrnnem oxpyxammnx nme
n) a) n )
r) ner npannntnoro ornera
238. BPC - +ro
a) ntcoxoypoxanax pasnonnnocrt cemxn
) ocot nn yopenn
n) ]epmept, xoropte ntpamnnamr nmennny n pnc
r) ocoax pasnonnnocrt pnca
239. Vponent ncnontsonannx BPC n snaunrentno crenenn sanncnr or ycnemnocrn ncnontsonannx
BPC ]epmepom n ero cocexmn n rom cnyuae xora:
a) ]epmept nmemr nepnonauantnt xannran
) xannran cocee n ]epmepa ocraercx na onom yponne
n) ]epmep nepennmaer ontr orartx cocee
r) Cocen xoropte nmenn xannran, no ne ncnontsonann na nepnonauantnom +rane BPC
240. 3a cuer uero nsmenxercx +]]exr cocrnennoro n uyxoro ontra:
a) nosecrnnx na snanne
) npannntnoe ncnontsonanne nontx copron
n) nocroxnnoe +xcnepnmenrnponanne
r) npnoperenne nn]opmannn sa uyxo cuer
) a) n n)
241. Cymecrnyer cneymmax sanncnmocrt: na noctmo ro nocne nauana ncnontsonannx BPC
oxonocrt ]epmepon, nepnonauantnt xannran cocee xoroptx tn na 29% ntme cpenero,
yer:
a) na 2% ntme, uem y ncex ocrantntx
) na 1% ntme, uem y ncex ocrantntx
n) na 2% nnxe, uem y ncex ocrantntx
r) 3% ntme, uem y ncex ocrantntx
242. uro noxastnaer moent nent-pecypc:
a) 3]]exr oyuaemocrn n centcxom xosxcrne
) Cnnxenne ntrot or ncnontsonannx nontx rexnonorn no mepe naxonnennx ontra
ee ncnontsonannx
n) 3]]exrnnnocrt npn ncnontsonannn nontx rexnonorn
r) a) n )
243. Herarnnnt +]]exr or nnnxnnx cocee na npnmenenne BPC, yer sanncert or roro:
a) cnnxaercx nn nnn nospacraer oraua or ncnontsonannx naxonnennoro ontra
) or nontmennx naxonnennoro ontra
n) or cnnxennx naxonnennoro ontra
r) ner npannntnoro ornera
244. nx uero nyxnt merot ]nxcnponannoro +]]exra:
a) nx onpeenennx yponnx oxoa, npnnxrnx pemennx ornocnrentno ncnontsonannx
BPC
) nx onpeenennx yponnx oxonocrn
n) nx npnnxrnx pemennx ornocnrentno ncnontsonannx BPC
r) nx onpeenennx ceecronmocrn
245. Kaxoe orpannuenne nx +]]exrnnnocrn naxonnennoro ontra nepnoe:
a) Cnnxenne conoxynno xonnuecrnenno ennnnt semnn , npn pocre conoxynnoro
xonnuecrna ennnnt semnn cocee , npnnonr x ynennuennm npoyxrnnnocrn BPC
na yuacrxax semnn ]epmepa j co npemenem t
) Pocr conoxynno xonnuecrnenno ennnnt semnn , npn pocre conoxynnoro
xonnuecrna ennnnt semnn cocee , npnnonr x cnnxennm npoyxrnnnocrn BPC
na yuacrxax semnn ]epmepa j co npemenem t
188
n) Pocr conoxynno xonnuecrnenno ennnnt semnn , npn pocre conoxynnoro
xonnuecrna ennnnt semnn cocee , npnnonr x nontmennm npoyxrnnnocrn BPC
na yuacrxax semnn ]epmepa j co npemenem t
r) Her npannntnoro ornera
246. Onnm ns ntnoon annoro nccneonannx xnnxercx:
a) uepmept c ontrntmn cocexmn onaamr samerno onee ntcoxnm yponnem
oxonocrn, uem re, cocen xoropte ne onaamr ontrom ntpamnnannx BPC.
) uro ]epmept c ontrntmn cocexmn onaamr samerno menee ntcoxnm yponnem
oxonocrn, uem re, cocen xoropte ne onaamr ontrom ntpamnnannx BPC.
n) uro ]epmept c ontrntmn cocexmn onaamr raxnm xe yponnem oxonocrn, uem re,
cocen xoropte ne onaamr ontrom ntpamnnannx BPC.
r) Her npannntnoro ornera
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
247. Ha rpa]nxe noxasart nanpannenne nsmenennx nponsnonrentnocrn n moenn Tnmepa n cnyuae
nnoa n oopor nontx menee nnoopontx sement n orcyrcrnnn rexnonornuecxnx nononneenn.
248. B crpane A c nacenennem 6 mnn. uen. 3 mnn. xnner sa uepro mexynapono nnanxn enocrn.
Onpeennrt onm nacenennx xnnymero sa uepro enocrn (head-count ration).
249. B uem rnannoe ornnune nonoro nonnmanne yannsma or craporo?
250. Oxapaxrepnsyre moent T. Fecnn n P.Fypreca.
B uem ee cyrt n uem ona ornnuaercx or ananornuntx moene?
Hacxontxo npecrannrentnt crarncrnuecxne annte ncnontsyemte n moenn, nepno nn
ntpan xpononornuecxn nepno nccneonannx?
Honnnxnn nn sementnte pe]opmt na coxpamenne enocrn n Hnnn n xax? Kaxne mept
nnecnn nanontmn nxna? Houemy?
B uem ocronncrno n n uem neocrarxn perpeccnonno moenn T. Fecnn n P.Fypreca?
251. Hpoanannsnpyre moent nsmepennx nponsnonrentnocrn rpya n centcxom xosxcrne Hnrepa
Tnmepa:
a) Hacxontxo pannonantnt npenoctnxn, ncnontsyemte n moenn? Moxno nn nx
ononnnrt nnn mon]nnnponart? Ecnn moxno, ro n xaxom nanpannennn? Oocnyre
cno orner.
) uro orpaxaer nyu, ntxoxmn ns nauana xoopnnar n moenn H. Tnmepa?
n) Kaxona nsanmocnxst mexy nanpannennxmn rexnnuecxoro nporpecca n centcxom
xosxcrne n nnamnxo arpapnoro nacenennx?
r) Cornacno moenn H. Tnmepa, nosmoxna nn cnryannx, xora pocr nacenennx n centcxom
xosxcrne ne neer x nsmenennm yponnx xnsnn n epenne?
) Kaxne nyrn conepmencrnonannx moenn Bt mornn t npenoxnrt?
252. Oxapaxrepnsyre crenent ynnnepcantnocrn moenn H. Tnmepa.
a) Hacxontxo ynnnepcantnt, npenaraemt H. Tnmepom, napnanrt pasnnrnx?
) Kaxne napnanrt pasnnrnx ns npenoxenntx H. Tnmepom, na Bam nsrnx, nanonee
rnnnunt
nx pasnnrtx crpan?
nx pasnnnammnxcx crpan?
nx nocrconercxo Poccnn?
n) Hpnmennma nn annax moent nx anannsa cnryannn, cnoxnnmecx n pasntx
pernonax Poccnn? Hponnnmcrpnpyre cno orner npnmepamn.
189
IAABA 8. KAHHTAA H mHHAHCOBLE PLHKH
8.1. nonc1nennoc1t eneanon cnc1eum n pasnnnammnxcn c1panax
K nanonee cymecrnenntm ocoennocrxm ]nnancontx ptnxon n pasnnnammnxcx crpanax
ornocxrcx:
Fontmoe nnnxnne ]nnancono cncremt tnme merpononnn (nanmrnoe ynpannenne
currency board)
Banmrnoe samemenne. Hnocrpannax nanmra cnyxnr antrepnarnnntm nncrpymenrom
nsmepennx cronmocrn n naxonnennx (onnapt CBA n p.).
Hnnecrnnnonnte pemennx ne ouent uyncrnnrentnt x nsmenennxm nponenrntx cranox
nocrnennocrt enexno cncremt n pasnnnammnxcx crpanax
145
.
uaxrnuecxn cymecrnymr na nna enexnoro ptnxa, o xoroptx nncann eme x. ue n I.
Pannc
146
. Hx ocnonnte pasnnunx npecrannent n rannne 8-1.
Tannna 8-1
BA BHA EHEHOIO PLHKA
OPIAHH3OBAHHLH HEOPIAHH3OBAHHLH
3axonnmn Hesaxonnmn
Kon1ponnpyeumn Hexon1ponnpyeumn
Ccynoro xann1ana Poc1onmnuecxnn
Hnoc1pannmn n xpynnmn xann1an Mec1noe nacenenne
Orpannuenne % c1anox He1 orpannuennn %
Cymec1nym1 4 ant1epna1nnm nen1pantnouy anxy. B uacrnocrn, uapnts Konnnns
147
ntenxer uertpe ocnonntx rnna:
1. Hen1pantnoe anxoncxoe yupeaenne nepnt mar or nanmrnoro ynpannennx x HF
(unxn, Fenns, Mantnnt, Fyran)
2. Hanannonantnmn HB. 3ananoa]pnxancxn nanmrnt coms (sona ]panxa),
Henrpantnoa]pnxancxn coms (sona ]panxa), Banmrnoe ynpannenne crpan Kapncxoro
accena.
3. Banm1nmn anxnan. Henrpantnoe anxoncxoe yupexenne p.c. no pyxonocrnom enexnoro
yupexennx tnme merpononnn nnn p. xpynno crpant. Hnepnx, Hanama (onnap CBA).
4. O1xpm1oe nen1pantnoe anxoncxoe yupeaenne. Cnnranyp, Ionxonr, Kyner, Cayoncxax
Apannx, OA3.
Hx ocnonnte pasnnunx npecrannent n rannne 8-2.
B xonne XX nexa nosnnxamr anxn pasnnrnx, ro ecrt cnennannsnponannte rocyapcrnennte
n uacrnte yupexennx, ]nnancnpymmne na cpenecpouno n onrocpouno ocnone npomtmennte
npenpnxrnx. Hx ncrounnxamn xnnxmrcx nycroponnne n mnorocroponnne xpenrt nannonantntx
(USAID) n mexynapontx (Bcemnpnt anx) oprannsann n samt y cocrnennoro npannrentcrna.
Ocnonntm neocrarxom xnnxercx ro, uro onn ocymecrnnxmr xpenronanne rontxo xpynnoro
nsneca. nx menxoro n cpenero nsneca oxastnaercx ocrynntm nnmt ne]opmantnoe
]nnancnponanne mantx npenpnxrn. B nnx sanxro 40-70% paoue cnnt, n ntnycx ocrnraer o
1/3 BBH. Kax npannno, npeocrannxmrcx neontmne cymmt (500-1000 onn.). K ocnonntm nnam
ne]opmantnoro ]nnancnponannx cneyer ornecrn
145
Ocoennocrn +rnx nponeccax n crpanax c nepexono +xonomnxo noponee cmorpn: Hyxma H. Hponemt
+nonmnnn nmonerapntx cncrem n crpanax c nepexono +xonomnxo. // Bonpoct +xonomnxn, N3, 2005; Luksha N.
Bimonetary System in Transition Economies: Evolution Theory. // 5th Global Conference on Business and Economics,
Cambridge University, UK, J uly 2006.
146
Hoponee cm. pasen 2.2 nacroxme paort.
147
Collins Charles. Alternatives to the Central Bank in the Developing World International Monetary Fund Occasional
Paper, #20, Washington DC. IMF. 1983. p. 22)
190
1) Ceperarentno-xpenrnte oennennx (raxne oennennx rnnnunt nx Mexcnxn,
Fonnnnn, Ernnra, Hnrepnn, Iant, unnnnnnn n pxa pyrnx crpan);
2) Cxemt rpynnonoro xpenronannx.
Tannna 8-2
Hen1pantnme anxoncxne yupeaennn
uynxnnn
Vupexennx
enenexnax
+mnccnx
Fanxnp
npannrentcrna
Fanxnp
xommepuecxnx
anxon
Konrpont
]nnancontx
yupexenn
Hpononnx
enexno-
xpenrno
nonnrnxn
Crnmynnponanne
pasnnrnx
]nnancono
cncremt
1. Knaccnuecxn HF 3 3 3 3 3G 1
2. Hanannonantnt HF 3E 2E 2 2 2E 2
3.Orxptroe nenrpantno-
anxoncxoe yupexenne
3C 2C 2 3 1 3
4.Hepexonoe
nenrpantno-anxoncxoe
yupexenne
3CG 2C 2 1 2G 3
5. Henrpantno-
anxoncxoe yupexenne
nanmrnoro anxnana
1,2CE 2CE 2 1 1 3
6. Banmrnoe ynpannenne 3C 1 1 1 1 1
1 oepauuueuuoe yuacmue, 2 suauumeuouoe yuacmue, 3 nouuoe yuacmue, C
suauumeuoume uoucmumyuuouume oepauuueuua, E- suauumeuouoe eueuuee euuauue, G cuuouoe
euuauue npaeumeuocmea
Hcmo:uur: Collins Charles. Alternatives to the Central Bank in the Developing World International Monetary Fund
Occasional Paper, #20, Washington DC. IMF. 1983. p. 22)
Acconnannx sanmcrnyer cpecrna n rocyapcrnennom nnn uacrnom xommepuecxom anxe n
pacnpeenxer mexy nnnnnyantntmn yuacrnnxamn. K nx uncny npexe ncero ornocnrcx ontr
Fanrnaem, nauart n 1974 r. Ip+meen Pypan Fanxom (Grameen Rural Bank) nx ]nnancnponannx
xynnn-nponxn cxora. On yer onee nopono paccmorpen n cneymmem naparpa]e. 3ect xe mt
paccmorpnm, xax nosnnxamr n pasnnnamrcx neptnounte nncrnryrt n c]epe crpaxonannx. 3ro
narnxno noxasano n crarte Pnuapa Apnorra n xose]a Crnrnna Mopantnt ymep n
neptnounte nncrnryrt: ne]ynxnnonantnoe ntrecnenne nnn ropnsonrantnt monnropnnr
148
.
Heptnounte nncrnryrt ntnonnxmr onpeenennym connantnym ]ynxnnm, ro ecrt nomoramr
rem, xro nonan n ey n oxasancx n rpynom ]nnanconom nonoxennn. B menee pasnnrtx crpanax
samt uacro npeocrannxmrcx rpynnam nnnnnon, ncnecrnne uero unent rpynnt nmemr crnmyn
nx nanmennx pyr sa pyrom. B pasnnrtx crpanax ona ns ]ynxnn conmecrnt samon
npononrt ononnnrentnt monnropnnr, xoropomy rax xe cnococrnymr naprnepcxne cornamennx.
Iopnsonrantnt monnropnnr naxen n na ptnxax rpya: paoune uacro nmemr ontme
nosmoxnocre nx +roro, uem nannmarenn. Cncremt ropnsonrantnoro monnropnnra noompxmrcx
nyrem cosannx nsanmosanncnmocrn sanncnmocrt nonesnocrn onnx arenron or ycnnn pyrnx. B
anno crarte anropt paccmarpnnamr ropnsonrantnt monnropnnr xax +xsorenno saannt n
nccneymr rontxo +xcrpemantnte cnyuan (cynepmonnropnnr nnn ero nonnoe orcyrcrnne).
Onn paccmarpnnamr ne moenn: moent c orcyrcrnnem neptnounoro crpaxonannx n moent
c neptnountm crpaxonannem. Hocnenxx moent paccmarpnnaercx n nyx napnanrax. B nepnom
ycnnnx ne nanmaemt xax nx ptnounoro, rax n nx neptnounoro crpaxonmnxa. Bo nropom
neptnount crpaxonmnx nmeer conepmennym nn]opmannm. Hosnaxomnmcx c nnmn noponee.
148
Arnott R., Stiglitz J. Moral Hazard and Non-market institutions: Disfunctional Crowding-out or Peer Monitoring? American
Economic Review, 1991.
191
Moeuo c omcymcmeue+ uepmuouuoeo cmpaxoeauua.
Moent c orcyrcrnnem neptnounoro crpaxonannx ncxonr ns cneymmnx npenoctnox. Ecnn
nnnnenr nponsomen, nnnnn nonyuaer nnarex a, n ero norpenenne y1 = w-d+a. Ecnn ne
nponsomen, nnnnn ntnnaunnaer crpaxonym npemnm b n ero norpenenne y0 = w b,
Ie w - narococroxnne nnnnna,
d ymep or nnnnenra.
Bepoxrnocrt peannsannn nnnnenra p sanncnr or ycnnn nnnnna nsexart ero e(a,b).
uynxnnx oxnaemo nonesnocrn EU= u(y0)(1-p) + u(y1)p - e, u>0, u<0. V(a,b) = EU(a,b,e(a,b)).
Puc. 8-1. Onpeeueuue +aucu+y+a nouesuocmu npu ycuoeua ueompuuameuouocmu
npumuu cmpaxoeo qup+m
Ha pncynxe noxasant nnnnn nyneno npntnn crpaxono ]npmt (ZPL) n xpnnte espasnnunx (V). q =b/a -
nena crpaxonannx. B rouxe O ocrnraercx maxcnmym nonesnocrn npn ycnonnn neorpnnarentnocrn npntnn crpaxono
]npmt.
Hcmo:uur: Arnott R., Stiglitz J . (1991).
B rouxe O naxnon xpnno V npentmaer q, cneonarentno npn +ro nene nnnnnt xenamr
ontmee xonnuecrno crpaxonannx, uem npeocrannxercx ]npmo. Hpnunna +roro ro, uro npn
nannunn mopantnoro ymepa npn nmo nene crpaxonannx, nnnnn npnnaraer neocrarouno
ycnnn. Hpn pannonecno nene crpaxonannx y nnnnna cymecrnyer ononnnrentnt cnpoc na
crpaxonanne, xoropt on ne n cocroxnnn yonnernopnrt c nomomtm ptnountx mexannsmon.
Tenept paccmorpnm ne pasnonnnocrn moenn c neptnountm crpaxonannem c
neconepmenno n conepmenno nn]opmanne.
Moeuo c uepmuouum+ cmpaxoeauue+, e uomopo ycuuua ue uaumae+m uau ua
pmuouuoeo mau u ua uepmuouuoeo cmpaxoeuuua.
B cnyuae nropo moenn neptnounoe crpaxonanne npeocrannxercx napo onnaxontx
nnnnnon. Tpanc]epr o ntnnaunnaercx n cnyuae, ecnn c onnm ns nnx nnnnenr nponsomen, a c
pyrnm ner.
Oxnaemax nonesnocrt ntpaxaercx xax
EU=u(w-b)(1-p(e))(1-p(e))+u(w-d+a)p(e)p(e)+
+u(w-b-o)(1-p(e))p(e)+u(w-d+a+o)p(e)(1-p(e))-e
Maxcnmnsnpyx npntnt, nnnnnt ntnpamr ycnnnx, npn ycnonnn saannocrn a, b, o, n
ycnnn pyroro.
B moenn cymecrnymr na pasnonanpannenntx +]]exra. Hpn ]nxcnponanntx snauennxx a,
b, npeocrannenne neptnouno crpaxonxn ynennunnaer nonesnocrt nnnnna. B orner na nsmenennx
nepoxrnocrn nnnnenra, crpaxonax ]npma ymentmaer a npn xaxom yponne b, n cneonarentno
nonesnocrt nnnnna ymentmaercx (noxasano na pncynxe).
Maxcnmnsnpyx oxnaemym nonesnocrt anropt nonyuamr, uro
d (EU)/d (o)|O=(-u(w-b- o) +u(w-d+a+o)) (1-p) p >0
Cneonarentno n pannonecnn npn orcyrcrnnn neptnounoro crpaxonannx, y nnnnnon
cymecrnyer crnmyn x ero cosannm. Ho nnnnnt ne yunrtnamr ror ]axr, uro npn noncemecrnom
192
saxnmuennn noontx cornamenn, crpaxonax ]npma, paorammax na ptnxe, nsmennr ycnonnx
cnoero oronopa.
Crpaxonmnxom xnnxercx arenr orpnnarentno ornocxmncx x pncxam, n ne nmemmn
ontme nn]opmannn, uem ptnount. Hpn nneennn neptnounoro crpaxonannx ono ntrecnxer
onee +]]exrnnnoe ptnounoe (uro npoemoncrpnponano na nropom pncynxe). Taroe uepiuo:uoe
cmpaxoeauue epeouo u ueqvuruoua.iuo.
Puc. 8-2. Houesuocmo uuueua npu npeocmaeueuuu uepmuouuo cmpaxoeuu
Hcmo:uur: Arnott R., Stiglitz J . (1991).
B moenn tnn cenant ononnnrentnte npenoctnxn o rom, uro ptnox, npeocrannxmmn
crpaxonanne or nnnnenron, cymecrnyer, n uro ner rpancaxnnonntx nsepxex, cnxsantx c
nonyuennem crpaxonxn. Ecnn raxoro ptnxa ner, ro neptnounoe crpaxonanne yer nonesntm.
pyro cnyua, xora raxoe moxer trt ecnn rpancaxnnonnte nsepxxn neptnounoro
crpaxonannx nnxe, uem ptnounoro.
Moeuo, e uomopo uepmuouum cmpaxoeuuu u+eem coeepueuuym uuqop+auum. B
moenn, cymecrnymr na +]]exra. Hmex ncm nn]opmannm o noneennn pyr pyra nnnnnt moryr
npeocrannxrt maxcnmantno nosmoxnt yponent ycnyr, noncxontxy nponema mopantnoro ymepa
mexy nnnnnamn orcyrcrnyer. Kpome roro, c noxnnennem neptnounoro crpaxonannx nponcxonr
ntrecnenne ptnounoro, n napymaercx +xcxnmsnnnocrt, uro moxer npnnecrn x noxnnennm
+xcrepnann.
Kaxt nnnnn maxcnmnsnpyer ]ynxnnm oxnaemo nonesnocrn, ntnpax e n o* =(d-a-
b)/2.
u(w-b-o*)=u(w-d+a+o*) n d(EU)/d(o)=0.
Pannonecne n +ro moenn xnnxercx +]]exrnnntm.
Hpn nsmenennn o c 0 o o*, ymentmamrcx pncxn n ycnnnx, no ononpemenno c +rnm
noneenne nnnnna cranonnrcx menee +roncrnuntm. Hpn p <1/2 omnnnpyer nepnt +]]exr; npn
p > 1/2 - nropo. B oonx cnyuaxx +]]exr npxmoro ynennuennx nonesnocrn npeonaaer na
+]]exrom ymentmennx ycnnn.
Ecrecrnenno, uro oxnaemax nonesnocrt npn nonno nn]opmannn ropaso ontme, uem n
paccmorpenntx namn moenxx. Fonee crporo yxasannym sanncnmocrt moxno sanncart n nne
npocro ]opmynt: EU(npn nonno nn]opmannn) >EU(n rperte moenn)>EU(n nepno moenn) >
EU(no nropo moenn).
Crartx npnnonr npnmep, n xoropom neptnounte nncrnryrt noxnnxmrcx cnonranno n
orcyrcrnnn conepmenno nn]opmannn. Hpn orcyrcrnnn neptnounoro crpaxonannx nnnnnamn
omymaercx ptnounax necnoconocrt yonnernopnrt nx cnpoc. B +rom cnyuae nosnnxamr
ne]ynxnnonantnte neptnounte nncrnryrt, n pannonecne ne onrnmantno. Onaxo n cnyuae, xora
naprnept moryr nanmart ycnnnx pyr pyra n nonno mepe, neptnounoe crpaxonanne npnnonr
pannonecne n +]]exrnnnoe cocroxnne (ropnsonrantnt monnropnnr +]]exrnnno ncnontsyercx nx
ymentmennx mopantnoro ymepa).
B antnemem nosmoxno nponeenne cpannennx onrnmantnoro n pannonecnoro uncna unenon
neptnounoro crpaxonannx (n ontmo rpynne ontmee pacnpeenenne pncxon, no n ontmee
193
neconepmencrno nanmennx), a raxxe nccneonanne ponn npoonxnrentnocrn naprnepcrna,
uacrort nnnnenron, cnnt penyrannn n connantnoro annennx, neenexntx narpa, antrpynsma
(onn ns nnnnnon, nnn oa, nxnmuaer n cnom ]ynxnnm nonesnocrn ]ynxnnm nonesnocrn pyroro
c nonpanxo). Bosmoxno raxxe paccmorpenne +ro moenn n xareropnxx npnnnnnan-arenr. 3amena
ptnounoro crpaxonmnxa n ero xnnenron na npnnnnnana n ero arenron, a naprnepcrna (c nexoropo
nepepaorxo moenn) na nropo ptnox.
Puc. 8-3. Hpoue+m quuaucoeoeo pmuua
Cymecrnonanne nyx nnon ptnxa: nerantnoro n nenerantnoro - ]axrnuecxn osnauaer cxarne
xpenra, nocxontxy on ocrynen rontxo nx xpynntx saemmnxon (cm. Pnc. 8-3). Btcoxne
nponenrnte cranxn n oprannsonannom cexrope +xonomnxn eme onee orpannunnamr nosmoxnocrn
mantx n cpeennx npenpnxrn, uro ycnnnnaer neperox xannrana ns oprannsonannoro cexropa n
neoprannsonannt. Ho+romy nx pasnnrnx ]nnancono cncremt n cymecrnennoro pacmnpennx
xpenronannx neoxonmo nnxnnnponart cymecrnymmn yannsm enexnoro ptnxa. Hnxnnannx
yannsma npnneer x pesxomy cnnxennm nponenrntx cranox n cosacr npenoctnxn nx pocra
nnyrpennnx cepexenn n nnnecrnnn (cm. Pnc. 8-4). 3ro nosnonnr nontcnrt onm nanontx
nnyrpennnx nnnecrnnn n BBH. Ecnn n 1984 1991 rr. nanonte nnyrpennne nnnecrnnnn
pasnnnammnxcx crpan Asnn cocrannxnn 29,9% BBH, ro x 2000 roy onn nospocnn o 36,3% (Pnc. 8-
5). Ecnn cymecrnymmax renennnx coxpannrcx, ro onn ntpacryr o 39,5% n 2008-2011 rr.
Puc. 8-4. 0uuaucoeaa uuepauusauua
8.2. Mnxpoxpen1 n opta c enoc1tm n Banrnaem: onm1 Ip+unn Banxa
Ipynnonte nporpammt xpenronannx nx pasnnnammnxcx crpan oxasannct n nenrpe
nnnmannx n nocnenne rot. eno n rom, uro myxunnt crpemxrcx nonyunrt onnaunnaemym
Heoxonuoc1t nopunponannn nuemmnxcn xpen1nmx cpec1n
(D>S xpen1a)
CATHE KPEHTA
Hpnunnm:
ocrynnocrt rontxo nx xpynntx saemmnxon,
Btcoxax nn]nxnnx,
Fmxernt e]nnnr,
Orpnnarentnte peantnte nponenrnte cranxn.
mHHAHCOBOE HOABAEHHE
(orpannuennn nnnec1nnnn ns-sa neoc1a1xa cepeaennn)
HEOBXOHMOCTL AHKBHAHHH YAAH3MA EHEHOIO
PLHKA
HOBLmEHHE HPOHEHTHLX CTABOK
B OPIAHH3OBAHHOM CEKTOPE
POCT BHYTPEHHHX CBEPEEHHH H HHBECTHHHH
HEPETOK KAHHTAAA H3 HEOIPAHH3OBAHHOIO
B OPIAHH3OBAHHLH PLHOK
194
entramn paort na nnanrannxx n n ropoax. Ho+romy onx xenmnn n ome uncnennocrn sanxro
n arpapnom cexrope paoue cnnt onontno ntcoxa. B Harnncxo Amepnxe ona ocrnraer 40%, a n
Asnn n A]pnxe axe 60-80%. Btcoxa pont xenmnn n n oecneuennn cemtn npoonontcrnnem.
B ornnune or myxunn, n panee pacnpocrpanenntx nporpammax nomomn otuno
npeycmarpnnanoct nnmt oyuenne rpannnonntm sanxrnxm (mnrte, npnroronnenne nnmn, ocnont
rnrnent). Mexy rem, nx ycnexa arpapntx pe]opm neoxonmo nontcnrt nponsnonrentnocrt
rpya xenmnn. B +ro cnxsn nanontmn nnrepec npecrannxer ontr Ip+mnn Fanxa n Fanrnaem.
21,20%
27,40%
29,90%
22,80%
20,60%
19,90%
23,30%
22,40%
32,40%
23,50%
21,30%
19,20%
22,40%
19,80%
29,80%
23,20%
19,40%
21,30%
23,80%
20,90%
34,80%
22,50%
20,70%
21,80%
24,90%
20,50%
36,30%
23,10%
20,70%
22,90%
26,60%
22,50%
39,50%
25,60%
21,70%
0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00% 40,00% 45,00%
^qve
]EE
C!!
!HC
EE
3R
2008-11(ncrHca)
2006
2005
2002
1992-99
1984-91
Puc. 8-5. Bauoeme euympeuuue uueecmuuuu uau oua om BBH (1984-2011 ee.).
Hcrounnx: World Economic Outlook. Financial Systems and Economic Cycles. September 2006. P.263-266.
B a]po-asnarcxnx crpanax ncxpnmnnannx xenmnn ncera tna rnnnuntm xnnennem.
Xenmnnt ne mornn nnocnrt sanor n oecneuenne xpenra. 3axon sanpeman nm nnaenne
cocrnennocrtm. Xent ne mornn saxnmuart n ]nnanconte cenxn es paspemennx myxa.
Ip+mnn anx napymnn +ry rpannnm. Ero ocnonntm xnnenrom crana nanonee yrnerennax
uacrt centcxoro nacenennx. On ocnyxnnaer 5400 cenenn, 250 rtc. uenonex n ntaer xpenrt
neontmnmn cymmamn. Kax npannno, xpenrtne npentmamr 100 onn., npnuem n crpyxrype
xpenron cpoxom na 1 ro onn sannmamr 97%, na 2 roa 99%. B ornnune or pyrnx anxon Ip+mnn
Fanx cran mnpoxo ncnontsonart npeocrannenne xpenra xenmnnam. Ha nx onm npnxonrcx 75%
saemmnxon. Vnnnrentno pyroe ntcoxax crenent nosnpara xpenron. Ona cocrannxer cntme 98%
npeocrannenntx xpenron. 3ro pesxo nontcnno +]]exrnnnocrt nnnecrnnn. Ona npentmaer
150%.
3ror ontr nopono npoanannsnponan n crarte Mapxa Hnra n Baxnypa Xanxepa
Bnnxnne rpynnontx xpenrntx nporpamm na ente cemtn n Fanrnaem: nmeer nn snauenne non
yuacrnnxon?
149
.
Paccmorpnm ypannenne (1) nx yponnx yuacrnx n ono ns xpenrntx nporpamm (C
ij
), re
yponent yuacrnx yer nennunno xpenra no nporpamme, xoropt eper cemtx i n epenne j,
C
ij
=X
ij

c
+Z
ij
a +
c
j
+C
c
ij
, (1)
149
Pitt, M., and S. Khandker. (1998) The impact of group-based credit programs on poor households in Bangladesh: Does the
gender of participants matter? Journal of Political Economy.
195
re X
ij
+ro nexrop xapaxrepncrnx cemtn (nanpnmep, nospacra n yponnx opasonannx rnant
cemtn), Z
ij
+ro xomnnexc xapaxrepncrnx cemtn n epennn ornnuntx or X n rom, uro onn nnnxmr na
C
ij
, no ne na pyrne xnsnennte nosnnnn cemtn, sanncxmne or C
ij
(cm. nnxe),
c
n a xnnxmrcx
nensnecrntmn napamerpamn,
c
j
xnnxercx nensmepenntm onpeennrenem C
ij
, xoropt ycranonnncx n
epenne, a C
c
ij
xnnxercx necncremarnuecxo norpemnocrtm, xoropax orpaxaer nensmepennte
onpeennrenn, xoropte pasnnuamrcx n pasntx cemtxx, raxne xax E(C
c
ij
|X
ij
, Z
ij
,
c
j
)=0.
Vcnonntm rpeonannem pesyntrara y
ij
(nanpnmep, oyuenne enouex nnn rpyonte pecypct
xenmnn), oycnonnenntm yponnem yuacrnx n nporpamme C
ij
xnnxercx
y
ij
= X
ij

y
C
ij
o +
y
j
+C
y
ij
, (2)
re
y
n o xnnxmrcx nensnecrntmn napamerpamn,
y
j
xnnxercx nensmepenntm onpeennrenem
y
ij
, xoropt ycranonnncx n epenne, a C
y
ij
xnnxercx necncremarnuecxo norpemnocrtm, xoropax
uacrnuno orpaxaer nensmepennte onpeennrenn y
ij
, pasnnuammnecx n pasntx cemtxx, raxne xax
E(C
y
ij
|X
ij
,
y
j
)=0. Onenxa nosnnxaer xax pesyntrar nosmoxnoro coornomennx
c
j
n
y
j
, a raxxe C
c
ij
n
C
y
ij
. 3xonomerpnuecxax onenxa, xoropax ne yunrtnaer +rn coornomennx, moxer ntart
neoexrnnnte onenxn napamerpon ypannennx (2) ncnecrnne +norennocrn yuacrnx n xpenrno
nporpamme C
ij
3norennocrt xpenra nx rpynnt moxer nosnnxnyrt ncnecrnne cneymmnx ]axropon:
Bo-nepntx, nenponsnontnoro nopxxa pasmemennx xpenrntx nporpamm, uro onaxo tnaer
anexo ne ncera. onxnocrnte nnna nporpamm ormeuamr, uro onn uacro pasmemamr nporpammt n
nanonee entx n onee nonepxenntx saronnennm sonax, a raxxe n sonax, re epennn sanpocnnn
ycnyrn nporpamm
Bo-nroptx, nensmepennte xapaxrepnte ueprt epennn nnnxmr n na nocrpeonannocrt
xpenra no nporpamme n na pesyntrart nx cemtn y
ij
. axe ecnn xpenrnte nporpammt
nponsnontno pasmement nonneuenntmn arenrcrnamn, xapaxrepnte ueprt epenent, xoropte ne
ocrarouno onenent n anntx, moryr nonnnxrt xax na nocrpeonannocrt xpenra no nporpamme, rax
n na nnrepecymmne pesyntrart nx cemtn. K +rnm xapaxrepntm uepram ornocxrcx nent,
nn]pacrpyxrypa, nosnnnx epennn n npnpoa oxpyxamme cpet, n rom uncne
npepacnonoxennocrt x crnxnntm ecrnnxm. K npnmepy, npnnnxennocrt epenent x ropocxnm
sonam moxer nonnnxrt na nocrpeonannocrt xpenron n nenxx oprannsannn manomacmrano
exrentnocrn, no moxer raxxe nonnnxrt na xnsnennte nosnnnn ceme, nsmennn cymecrnymmee
ornomenne.
B-rpertnx, nensmepennte xapaxrepnte ueprt cemtn nnnxmr xax na nocrpeonannocrt
xpenra, rax n na pesyntrart nx cemtn y
ij
. K raxnm xapaxrepntm uepram ornocxrcx npoxennoe
soponte, cnoconocrt n ]eprnntnocrt, a raxxe pasnoponocrt. Hpnnnmaercx no nnnmanne n ro
ocroxrentcrno, uro cemtn no-pasnomy ornocxrcx x renepno nponeme.Ouennno, uro cemtn,
xoropte onee cnoxono ornocxrcx x pannonpannm nonon, cxopee ncero yyr npeocrannxrt
ononnnrentnte nosmoxnocrn xenmnnam (ononnnrentnoe oyuenne enouex, yuacrne xenmnn ns
+rnx ceme n xpenrntx nporpammax).
nx noxcnennx crparernn nenrn]nxannn, anropt paccmorpnnamr ntopxy ns nyx epenent
n epenne 1 ner nporpammt, a n epenne 2 ecrt; n na rnna ceme, c semne (X
ij
=1) n es semnn
(X
ij
=0). Vpannenne ycnonnoro cnpoca n +rom cnyuae moxer trt sanncano cneymmnm opasom:
y
ij
=C
ij
o +X
ij

y
+
y
j
+C
y
ij
(3)
3xsorennocrt nnaennx semne saxnmuaercx n npenonoxennn, uro E(X
ij
,C
y
ij
)=0, ro ecrt, uro
nnaenne xnnxercx nexoppennponanntm c nenanmaemtm nnnxnnem, xapaxrepntm nx cemtn.
Oxnaemoe snauenne y
ij
nx xaxoro rnna cemtn n xaxo epenne:
E(y
ij
|j=1, X
ij
=0) =
y
1
(4a)
E(y
ij
|j=1, X
ij
=1) =
y
+
y
1
(4b)
E(y
ij
|j=2, X
ij
=1) =
y
+
y
2
(4c)
E(y
ij
|j=2, X
ij
=0) =po +
y
2
, (4d)
re p xnnxercx nponopnne essementntx ceme n epenne 2, xoropte npenounramr yuacrne
n nporpamme. cno, uro nce napamerpt, n rom uncne nnnxnne xpenrno nporpammt o, ntnoxrcx ns
+ro ]opmt.
Bonpoc o rom ornnuaercx nn nnnxnne xpenra na pasnnunte xnsnennte nosnnnn n
sanncnmocrn or roro xnnxercx nn yuacrnnx myxunno nnn xenmnno ouent naxen n annom
196
nccneonannn. Ho+romy ypannenne xpenra npnneennoro nna esarpernponano no nonono
npnnanexnocrn
C
ijf
=X
ij

cf
+
c
jf
+C
c
ijf
(5)
C
ijm
=X
ij

cm
+
c
jm
+C
c
ijm
(6)
re ononnnrentnte nocrpounte nnexct f n m oosnauamr xenmnn n myxunn. Vcnonnoe
ypannenne pesyntrara nx cemtn ne rontxo nosnonxer pasennrt nnnxnne xpenron, nsxrtx
myxunnamn n xenmnnamn, no n paennrt nnnxnne xaxo ns rpex xpenrntx nporpamm.
y
ij
=X
ij

y
+
y
j
+_C
ijf
D
jfh
o
fh
+_C
ijm
D
jmh
o
mh
+C
y
ij
(7)
h h
re D
jfh
n D
jmh
xnnxmrcx onpeenxmmnmn nepemenntmn, xapaxrepntmn nx epennn, ns
ycnonnx, urot Djfh npnnnmano snauenne ennnnnt n epenne j, ecnn n xpenrno nporpamme h
(h=KPCPF, CPCPF n Ip+mnn Fanx) saecrnonana xencxax rpynna n epenne j. Maxcnmym ona ns
nepemenntx D
jfh
n D
jmh
nmeer nonoxnrentnoe snauenne, nocxontxy maxcnmym rontxo ona
xpenrnax nporpamma ocrynna n ono ntpanno epenne. Bce rpn nporpammt nomnnantno
rpeymr, urot C
ijf
n C
ijm
ne nmenn nonoxnrentnoro snauennx n ono n ro xe npemx, rax xax
xenmnnt n myxunnt ne moryr yuacrnonart n nporpamme ononpemenno.
B crarte npecrannent onenxn nnnxnnx yuacrnx n xpenrno nporpamme na craryc
sauncnennx n mxont mantunxon n enouex n nospacre 5-17 ner na npemx nponeennx nccneonannx.
Pocr n onn nponenr xpenra Fanxa Ip+mnn, npeocrannennoro xenmnnam n myxunnam,
ynennunnaer nepoxrnocrt sanncn mantunxon n mxony na 2.4 n 2.8 nponenrntx rouex
coornercrnenno. Pocr n onn nponenr xpenra nx xenmnn CPCPF nmeer nanontmee nnnxnne na
noxasarent sanncn mantunxon n mxony 3.1 nponenrntx rouex. B ornnune or enouex, mantunxn
nepoxrnee ncero cocranxr nnoxym sameny npemenn xenmnn/enouex, onn cxopee ncero ne yyr
nonneuent n nnnnnyantnym npenpnnnmarentcxym exrentnocrt nnn nponsnocrno omamnnx
ronapon n pesyntrare npeocrannennx xpenra xenmnnam.
Hcnontsyx annte cnennantnoro nccneonannx, nponeennoro n 87 epennxx centcxo
mecrnocrn Fanrnaem c 1991 no 1992 ro, anropt nporecrnponann npenoxennym moent. B crarte
ncnontsyercx xnasn-+xcnepnmenrantnax ]opma osopa c nentm crarncrnuecxoro onpeenennx
nnnxnnx nporpammt n pamxax maxcnmantnoro npanonoonx nn]opmannn. uopma osopa
oxnartnaer ne rpynnt ceme: ony, y xoropo ecrt nosmoxnocrt yuacrnonart n xpenrno
nporpamme (n xoropax moxer nsmennrt cnon xnsnennte nosnnnn nocpecrnom nporpammt), n
pyrym - xonrpontnym rpynny, y xoropo raxnx nosmoxnocre ner.. Cpannenne
+xonomerpnuecxoro meroa c onee npocrtmn antrepnarnnntmn noxoamn uerxo noxastnaer
naxnocrt nnnmannx x +norennocrn n onenxe +rnx xpenrntx nporpamm.
B crarte npecrannent orentnte onenxn nnnxnnx npeocrannennx xpenra myxunnam n
xenmnnam no xaxo ns rpex xpenrntx nporpamm (Fanx Ip+mnn, Komnrer pasnnrnx centcxnx
paonon Fanrnaem (KPCPF) (Bangladesh Rural Advancement Committee (BRAC) n Hporpamma
pasnnrnx centcxnx paonon RD-12 Conera no pasnnrnm centcxnx paonon Fanrnaem (CPCPF)
(Bangladesh Rural Development Board (BRDB) na sarpart cemtn, nesementnoe nmymecrno,
naxoxmeecx no nnaennn xenmnn, rpyonte pecypct myxunn n xenmnn n oyuenne mantunxon n
enouex. Anropt cunramr, uro xpenr xnnxercx snaunmtm ]axropom. Fonee roro, xpenr,
npeocrannennt xenmnnam n ontme crenenn nnnxn na +rn xnsnennte nosnnnn, uem xpenr,
npeocrannennt myxunnam. Kpenr, npeocrannennt xenmnnam cymecrnenno nnnxer na nce 6
paccmarpnnaemtx xnsnenntx nosnnn. Kpenr, npeocrannennt myxunnam, npnnonr x raxomy
pesyntrary rontxo n 1 ns 6 cnyuaen. Exeronoe norpenenne n sarpart cemtn (uro xnnxercx
nanonee xomnnexcntm ocrynntm noxasarenem nnnxnnx nporpammt) ntpocno na 18 Tax (enexnax
ennnna Fanrnaem) na xaxte 100 ononnnrentntx Tax, sanxrtx xenmnnamn no +rnm
xpenrntm nporpammam (no cpannennm c 11 Taxamn y myxunn). 3ro narnxno cnnerentcrnyer, uro
xpenr neocrarouno nsanmosamenxem nnyrpn cemtn.
Anropt cunramr, uro nporpammnt xpenr n snaunrentno crenenn nnnxer na
narococroxnne entx ceme n Fanrnaem n, +ro nnnxnne onee cymecrnenno, ecnn yuacrnnxamn
nporpammt xnnxmrcx xenmnnt.
197
8.3. Banxoncxne ycnyrn nn enmx: onm1 Hnnn
Ananns anxoncxnx ycnyr nx entx na nporxxennn copoxonernero nepnoa
npoanannsnponan n crarte P.Fmpreca, P.Hane n I.Bonra Fanxoncxne ycnyrn nx entx: ontr
Hnnn
150.
Paora ocnonana na nccneonannn Connantno anxoncxo nporpammt n Hnnn. Ee
nentm xnnxercx noxasart, uro +xcnancnx anxoncxnx ]nnnanon n centcxne paont Hnnn
cnococrnonana snaunrentnomy coxpamennm yponnx enocrn n ynennunna ocryn npecrannrene
nnsmnx xacr n nnemenntx rpynn (SC/ST) x anxoncxnm xpenram.
K xonny 60-x rr. crano ouennno, uro n cnoxnnmnxcx n Hnnn ycnonnxx enoe nacenenne ne
nnocnr cno nxna n pasnnrne ]nnancono cncremt n menee ncero coecrnyer pasnnrnm
anxoncxnx ycnyr. Onaxo ncxnmuenne ns anxoncxo c]ept enoro centcxoro nacenennx nmeno
ceptesnte connantnte nocnecrnnx, npeoonert xoropte n nontrannct n Hnnn.
Konnennnx connantno anxoncxo nporpammt n Hnnn npeycmarpnnana nporpammy
xpenronannx nacenennx, n uacrnocrn, npecrannrene nnsmnx xacr n nnemenntx rpynn n
rocyapcrnennym nonnrnxy +xcnancnn orenenn anxon n centcxne pernont, xoropte panee tnn
orpesant or xpenra.
Connantnax anxoncxax nporpamma n Hnnn npononnact n reuenne nanarn ner. Ona
nauanact c nannonannsannn ecxrn xpynnemnx xommepuecxnx anxon n 1969 n npoonxanact o
nauana ]nnancono nnepannsannn n 1990 (cm. Pnc. 8-6).
Puc. 8-6. Paseumue couuauouo auuoecuo npoepa++m, 1969-1990ee.
Hcmo:uur: Burgess R., R. Pande, G. Wong (2005). P. 16.
B 1977 roy nenrpantnt anx npecrannn cnom nonnrnxy 1 x 4 . Ona nopasymenana, uro
na xaxt ]nnnan anxa, cymecrnymmn n ypannsnponannom pernone, onxnt trt orxptrt
uertpe orenennx n centcxnx paonax, n nepnym ouepet n rex, re nx ne tno concem. Bropo
ocoennocrtm nporpammt crano nenenoe xpenronanne npnopnrerntx cexropon - centcxoro
xosxcrna n menxomacmrantx orpacne npomtmnennocrn.
B 1980 nenrpantnt anx Hnnn ]opmannsonan nonnrnxy nenentx anxoncxnx ccy. 40%
ncex anxoncxnx ccy nanpannent n npnopnrernte cexropa. 25% xpenron onxnt trt
nanpannent nmxm, npnnanexamnm x cnatm snentxm omecrna. Taxne snentx ncropnuecxn
cocrannxmr nnsmne xacrt n nnemena.
3ra nonnrnxa tna npexpamena n 1990 r. c nauanom ]nnancono nnepannsannn. Hocne
+roro +xcnancnx anxoncxnx nopasenenn n centcxne pernont npexparnnact.
150
Burgess R., R. Pande, G. Wong. Banking for the Poor: Evidence from India. Journal of European Economic Association,
April/May 2005, Vol. 3, No. 2-3.
Hannonannsannn
anxoncxoro cex1opa
Ycnnenne nonn1nxn no
nmaue nnnensnn1:4
Hent no nmaue
xpen1on: 25%
nmanaeumx xpen1on
nanpannne1cn n cname
Anepannsannn
anxoncxoro cex1opa:
o1uena nonn1nxa no
nmaue nnnensnn 1:4.
Ocnonnon noxasa1ent
pao1m anxa - npnmnt
198
urot nccneonart nposecrnne connantno anxoncxo nporpammt na sanmcrnonannx
omamnnx xosxcrn n nerantnom n nenerantnom cexropax +xonomnxn anropt ncnontsymr
perpeccnnnt ananns.
Onenxa xpnno perpeccnn:
Y
ijt
=u
j
+
t
+
t
x B
j1961
+oX
ijt
+c
ijt
,
re Y
ijt
ammn nepemennax, noxastnammax nmeno nn omamnee xosxcrno samt i n mrare j n roy
t,
X
ijt
nexrop, orpaxammn xapaxrepncrnxn omamnero xosxcrna,
u
j
noxastnaer nnnxnne mrara,

t
roonax ammn nepemennax,
B
j1961
, nepnonauantnoe snauenne ]nnanconoro pasnnrnx, noxastnaer uncno orenenn na
ymy nacenennx n mrare j n 1961 roy.
Puc. 8-7. Bepoamuocmo nouyueuua upeuma ua o+auuux xosacme uusuux uacm u
nue+euumx epynn e ueeauouo+ ceumope +uouo+uuu
Henpeptnnax nnnnx noxastnaer xpanne pasnnunx nx SC/ST nepoxrnocrn nonyuennx xpenra n nerantnom
cexrope no roam, nonyuennte c nomomtm Pribit-perpeccn ammn-nepemenno anxoncxnx sanmcrnonann no SC/ST.
Hpeptnncrte nnnnn noxastnamr 95%-nt nnrepnan.
Hcmo:uur: Burgess R., R. Pande, G. Wong (2005). P. 18.
Pucyuou 8-8. Bepoamuocmo nouyueuua upeuma ua SC/ST cuoee e ueueeauouo+
auuoecuo+ ceumope
Henpeptnnax nnnnx noxastnaer xpanne pasnnunx nx SC/ST nepoxrnocrn nonyuennx xpenra n nenerantnom
anxoncxom cexrope no roam, nonyuennte c nomomtm Pribit-perpeccn ammn-nepemenno anxoncxnx sanmcrnonann
no SC/ST. Hpeptnncrte nnnnn noxastnamr 95%-nt nnrepnan.
Hcmo:uur: Burgess R., R. Pande, G. Wong (2005). P. 18.
Oem xpenronannx npnopnrerntx cexropon, ocrnrmn nnxa n 1987 r. - 40 % ncex
npeocrannenntx xpenron - c 1990 r. ycrounno coxpamancx, noxa ne cnnsnncx nnoe x 1997 r. (cm.
Pnc. 8-7). Connantnax anxoncxax nporpamma n 1980-x rr. ynennunna ocryn omamnnx xosxcrn
199
nnsmnx xacr n nnemen x xpenram n coxparnna nx sanmcrnonannx n neo]nnnantntx cexropax.
Onaxo nocne nnepannsannn enemne omamnne xosxcrna yrparnnn nosmoxnocrt nonyuennx
anxoncxoro xpenra n ynennunnn samt n nenerantnom cexrope (cm. Pnc. 8-8).
Hccneonanne noxasano, uro perynnponanne anxoncxoro cexropa Hnnn ctrpano xnmuenym
pont n npeocrannennn xpenron cnatm snentxm nnncxoro omecrna n snaunrentno cnnsnno
yponent enocrn nacenennx.
Ecrt, npana, ono no. urot ocrnrnyrt raxoro coxpamennx enocrn, nnncxoe
npannrentcrno nnnecrnponano cymecrnennte pecypct n pasnnrne rocyapcrnennoro anxoncxoro
cexropa. Bonpoc o rom, morno nn coxpamenne enocrn trt ocrnrnyro c mentmnmn sarparamn nnn
nocpecrnom nmemarentcrna n pyrne cexropa +xonomnxn ocraercx orxptrtm.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 12. BOHCTBEHHOCTL EHEHOH CHCTEML B PA3BHBAKmHXCR CTPAHAX H
HYTH E HPEOOAEHHR
unnanconte ptnxn n pasnnrtx n pasnnnammnxcx crpanax. Vcnonnx +]]exrnnnoro
]ynxnnonnponannx ]nnancontx ptnxon. Iocyapcrnennax n uacrnax nn]pacrpyxrypa
npeocrannennx nn]opmannn n ncnonnennx xonrpaxron.
Hpnunnt necocroxrentnocrn ptnxon. Moenn acnmmerpnuno nn]opmannn n
nenanmaemtx ecrnn. Moenn nenonntx xonrpaxron. Bsanmoononnxemocrt +]]exrnnntx
ptnxon xpenra n crpaxonannx.
He]opmantnte ptnxn xpenra. Pocronmnxn n pasnnnammnxcx crpanax. Bsanmocnxsannte
onepannn. Cxptrnte nponenrt. Bsanmocnxstnanne n nn]opmannx. He]opmantnte ptnxn
crpaxonannx n nx orpannuennx.
Mnxpo]nnancnponanne. Hnnnnyantnte n rpynnonte moenn mnxpoxpenra. Mnxpoxpenr
n opta c enocrtm: Fanrnaem, Hnnx, Haxncran.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 7-8.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 3.
Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998. Ch. 14, 15 P. 529 619.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Arnott R., Stiglitz J. Moral Hazard and Non-market institutions: Disfunctional Crowding-out or
Peer Monitoring? American Economic Review, 1991.
Burgess R., -R. Pande, -G. Wong. Banking for the Poor: Evidence From India. Journal of
European Economic Association, April/May 2005, Vol. 3, No. 2-3.
Pitt M., Khandekar S. "The Impact of Group-Based Credit Programs on Poor Households in
Bangladesh: Does the Gender of Participants Matter?" Journal of Political Economy 106 (5). 1998
Udry C. "Credit markets in Northern Nigeria: Credit as Insurance in a Rural Economy", World
Bank Economic Review. 1991
Bonpocm nn ocyaennn
1. uro npenxrcrnyer pasnnrnm ]nnancontx ptnxon n entx crpanax? Kax n nouemy
nosnnxna nocrnennocrt enexno cncremt n pasnnnammnxcx crpanax?
2. Kaxne antrepnarnnt nenrpantnomy anxy Bt snaere? Kora n npn xaxnx ycnonnxx onn
nosnnxamr?
3. Hasonnre npnunnt nosnnxnonennx cncremt neptnounoro crpaxonannx. B uem ero
ocronncrna n neocrarxn?
200
4. Houemy nosnnxaer nopount xpyr nnenerantnocrn n xax ntpnartcx ns nero? Kaxne
nncrnrynnonantnte ycnonnx (]opmantnte, ne]opmantnte) neoxonmt nx cnoonoro
npenpnnnmarentcrna? Hpnmennmt nn onn nx name crpant?
5. uem oxcnxercx pasnnrne mnxpoxpenra? Houemy ontr Ip+mnn anxa oxasancx
ycnemntm?
6. Kaxont npenmymecrna n neocrarxn rpynnonoro n nnnnnyantnoro ]nnancnponannx?
7. Kaxne +rant npomna Connantnax anxoncxax cncrema n Hnnn? Houemy ona tna
ormenena?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
253. "enexnax +xonomnxa xnnxercx rnnom xosxcrna, cocroxmero ns noxantntx ptnxon"
a Hem
254. ,yx" xannrannsma, no mnennm M.Beepa, saxnmuaercx n crpemnennn npenpnnnmarenx
nannyumnm opasom yonnernopxrt norpenocrn omecrna
a Hem
255. Moent c nymx e]nnnramn npenonaraer nocrenennoe ntrecnenne n +xonomnxe nnyrpennnx
ncrounnxon nnnecrnponannx nnemnnmn, n sameny oreuecrnenntx ronapon nmnoprntmn.
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Bosuoano onee onoro npannntnoro napnan1a. Hena o1ne1a 4
anna.)
256. Cornacno neoxnaccnuecxomy noxoy, entrn nyxnt nx roro, urot:
a) mnnnmnsnponart nn]opmannonnte nsepxxn;
) cosanart yocrna nx omena;
n) coxpamart xonnuecrno cenox, neoxonmtx nx nonyuennx onrnmantnoro naopa
nar;
r) nepno nce ntmenepeuncnennoe.
257. Kro ns nepeuncnenntx nepconaxe sananoenponecxo nnreparypt ne moxer cunrartcx
npenpnnnmarenem?
a) Ponnson Kpyso; n) 3mon anrec (rpa] Monre-Kpncro);
) Bepnox Xonmc; r) Tapsan.
258. Pont rocyapcrnenno anxoncxo nonnrnxn saxnmuanact n:
a) Cnnxennn xpenrntx cranox
) nnepcn]nxannn npecrannxemtx anxom ycnyr
n) Pacmnpennm ]nnnantno cern
r) He xnaraer nn]opmannn
259. B xaxne rot npononnact Connantnax Fanxoncxax Hporpamma n Hnnn?
a) 1969-1990
) 1980-1990
n) 1930-1960
r) 1940-1980
260. B xaxom roy tn ocrnrnyr maxcnmantnt +]]exr or CFH Hnnn?
a) 1969 ) 1983 n) 1987 r) 1990
261. Kaxoe xonnuecrno uncroro xpenra onxnt tnn ntanart anxn x 1985r (n %)?
a) 2
) 5
n) 10
r) 25
201
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
262. Kparxo oxapaxrepnsyre ocnonnte ueprt Connantno anxoncxo nporpammt n Hnnn.
a) uro npecrannxna ns cex rocyapcrnennax nonnrnxa 4 x 1?
) B xaxne roa coxparnncx yponent enocrn centcxoro nacenennx? uem +ro tno ntsnano?
n) B uem ntpaxancx maxcnmannt +]]exr or Connantno Fanxoncxo Honnrnxn Hnnn?
r) Knmuente +nemenrt CFH Hnnn?
) B uem neonosnaunocrt nonoxnrentnoro +]]exra or CFH Hnnn?
202
HACTL 3. 3KOHOMHKA PA3BHTHR: HOAHTHKO-3KOHOMHHECKHH HOXO
IAABA 9. HA HYTH K EMOKPATHHECKOMY OBmECTBY
151
Temo anno rnant xnnxercx ananns nonnrnuecxnx cncrem. Cnauana mt xapaxrepnsyem
ecnornuecxne n emoxparnuecxne ]opmt npannennx. Horom noponee ocranonnmcx na
emoxparnuecxnx cncremax: oxapaxrepnsyem ocronncrna n neocrarxn npesnenrcxnx n
napnamenrcxnx cncrem, a rax xe ntxnnm nnnxnne nponeyp nspannx unenon napnamenra na
+]]exrnnnoe uncno xannaron. anee mt nccneyem +]]exrnnnocrt n ycrounnocrt emoxparnn
npn npesnenrcxnx n napnamenrcxnx cncremax. 3ror ananns nac nnnornym noneer x nponemam
]eepannsma, +]]exrnnnoro pasrpannuennx nenrpantntx n mecrntx opranon ynpannennx.
9.1. Oman xapax1epnc1nxa an1opn1apnmx n euoxpa1nuecxnx cnc1eu.
Ocnonntmn ]opmamn nonnrnuecxnx cncrem xnnxmrcx emoxparnuecxax n ecnornuecxax
]opma npannennx. Hx cpannnrentnax xapaxrepncrnxa npnneena n rannne, npenoxenno
Iapontom Hacy+nnom n Apaxamom Kannanom n xnnre "Bnacrt n omecrno" (Cm. ran. 9-1).
Amepnxancxne nonnronorn npnnoxr cneymmne xpnrepnn: pacnonoxenne nnacrn, ee rpannnt,
]opmt pasenennx, cnocot pexpyrnponannx +nnr, ornercrnennocrt nepe napoom, pacnpeenenne
nennocre (cnococrnyer nn pocry narococroxnnx nnn rontxo +xcnnyarnpyer napo) n
nosmoxnocrt xpnrnxn npannrentcrnenntx pemenn (nnn orcyrcrnne raxo nosmoxnocrn).
Tannna 9-1
Xapax1epnc1nxn euoxpa1nuecxoro n ecno1nuecxoro npannennn.
XAPAKTEPHCTHKH EMOKPATHHECKOE HPABAEHHE ECHOTHHECKOE
HPABAEHHE
Pacnonoxenne nnacrn Pecnynnxancxoe
(Orxptrax +nnra)
Anroxparnuecxoe
(Orpannuennax +nnra)
Ipannnt nnacrn Hnepantnoe
(oponontnocrt)
Torannrapnoe
(Crporax ncnnnnnna n
ennoopasne)
Pasenenne nnacrn Fananc
(Paccennanne)
nxraropcxoe
(Konnenrpannx)
Pexpyrnponanne +nnr Pannonpanne
(Orxptrt xnacc)
ncxpnmnnaropcxoe
(3axptrt xnacc-xacra)
Ornercrnennocrt Hneprapnancxoe (Hnunocrt) Anropnrapnoe (pyrne)
Pacnpeenenne
nennocre
Fnaroerentnoe (Fecnpncrpacrnoe)
(Iocyapcrno nceomero narococroxnnx)
3xcnnyararopcxoe
(Hpncrpacrnoe)
Pemennx Rpnnuecxoe
(Ocnapnnaemoe)
Tnpannuecxoe
(Heocnapnnaemoe)
Hcmo:uur: Lasswell H., Kaplan A. Power and society: A framework for political inquiry. New Haven (Conn.): Yale
University Press, 1957. P. 235.
emoxparnx, no mtcnn +rnx nccneonarene, cymecrnyer ram n rora, re nnacrt
ocymecrnnxercx c maxcnmantno ornercrnennocrtm nepe napoom, pemennx ne xnnxmrcx
aconmrntmn n moryr trt ocnopent n nontsa or nponecca ynpannennx pacnpeenxercx mexy
ncemn +nemenramn nonnrnuecxo crpyxrypt. B ecrnnrentnocrn n ecnornuecxoe n
emoxparnuecxoe npannenne nmeer ontmoe pasnoopasne. Ho+romy, urot npecrannrt nx ne n
]opme neantno rnnnuecxnx cxem, a n ]opme mnpoxoro cnexrpa or panxantno rorannrapntx o
ntcoxo anronomntx emoxparnuecxnx, neoxonmo paccmorpert ocoennocrn nonnrnuecxoro
xonrponx. Ecrt nn nosmoxnocrn xonrponx npanxmnx +nnr co cropont ynpannxemtx n xaxont
npeent nnyrpncncremno anronomnn. Bnyrpncncremnax anronomnx noxastnaer crenent yuacrnx n
151
Hpn nanncannn anno rnant ncnontsonant marepnant xnnrn: Hypeen P.M. Teopnx omecrnennoro ntopa. Kypc
nexnn, M.: IV-BB3, 2005
203
xonrponx pasnnuntx +nemenron nonnrnuecxo crpyxrypt (nonnrnuecxne naprnn, rpynnt nnrepecon,
npecca) n crenenn nx oprannsannonno nesanncnmocrn or nnacrn. Iapn+nt Anmon n Fnnrxem
Hay+nn npecrannxmr cnexrp anropnrapntx n emoxparnuecxnx cncrem cneymmnm opasom (Cm.
pnc. 9-1).
Puc. 9-1 Cneump aemopumapumx u e+oupamuuecuux cucme+.
Hcmo:uur: Almond G., Powell B. Comparative Politics: A Developmental Approach, Boston: Little, Brown and Co,
1966, P. 308.
Kpnrepnem npenoxennoro xonrnnyyma anropnrapntx n emoxparnuecxnx cncrem xnnxercx
nnyrpncncremnax anronomnx. B panxantno-rorannrapntx cncremax ona orcyrcrnyer concem. B
ntcoxo anronomntx mt nnnm ee ncecroponnee pasnnrne.
Cpen an1opn1apnmx cnc1eu I. Anmon n F. Hay+nn ntenxmr panxantno-rorannrapnte,
xoncepnarnnnte rorannrapnte, npemonnnsannonnte anropnrapnte n oconpemenennte
anropnrapnte cncremt. ua momauumapumx cucme+ rnnnuna rmarentno paspaorannax
neonornx, xoropax oxnartnaer nce acnexrt xnsnn uenoneuecxoro omecrna; enncrnennax
macconax naprnx, monononnx na xommynnxannm, ncnontsonanne cnnontx crpyxryp nx
ycranonnennx macconoro reppopa (]nsnuecxoro nnn ncnxnuecxoro), a rax xe ntcoxax crenent
nenrpannsannn ynpannennx +xonomnxo. B npe+ouuusauuouumx aemouo+umx cucme+ax
coxpanxmrcx rpannnonnte anropnrapnte crpyxrypt ynpannennx, xoropte onaxo ne n cocroxnnn
ocymecrnnrt ecrnennt mexannsm monnnsannn nacenennx nx axrnnno noepxxn pexnmon.
3ro tno xapaxrepno nx Iant 60-x rr., a n nacroxmee npemx nx Cayoncxo Apannn n Mapoxxo.
Ocoepe+eueuume aemopumapume cucme+m xapaxrepnsymrcx orcyrcrnnem nonnrnuecxoro
nnmpannsma n uacro ocymecrnnxmrcx nocne noennoro nepenopora, xax +ro tno n Fpasnnnn nocne
1964 r. n n unnn nocne 1973 r.
Cpen euoxpa1nuecxnx cnc1eu I. Anmon n F. Hay+nn ntenxmr npemonnnsannonnte
emoxparnuecxne, nnsxo anronomnte, orpannuenno anronomnte, ntcoxo anronomnte cncremt.
Hpe+ouuusauuouume e+oupamuuecuue cucme+m xapaxrepnt nx pasnnnammnxcx crpan, re
emoxparnuecxne nncrnryrt xnnxmrcx cnatmn n ]opmantntmn, a ynpannenne ocymecrnnxercx es
axrnnnoro yuacrnx nacenennx n nonnrnxe. Ho+romy raxne crpyxrypt ne sacrpaxonant or noenntx
nepenoporon. Husuo aemouo+ume e+oupamuu yxe nmemr orentnte naprnn, oprannsannn, a rax
xe cpecrna maccono nn]opmannn, cnoconte orcrannart nnrepect mnpoxnx macc nacenennx.
Onaxo sect, xax npannno cymecrnyer omnnnpymmax nonnrnuecxax naprnx, npeonpeenxmmax
+xonomnuecxym nonnrnxy. Tax tno n Mexcnxe n nepno rocnocrna Hncrnrynnonantno-
penonmnnonno naprnn (1930 1980-e rr.) n Hnnn n nepno rocnocrna Hnncxoro
nannonantnoro xonrpecca (1940 1980-e rr.). ua oepauuueuuo aemouo+umx cncrem rnnnuno
ropaso onee pasnnrax cncrema nonnrnuecxnx naprn rpynn nnrepecon n nesanncnmtx cpecrn
maccono nn]opmannn. Onaxo n nonnrnuecxo c]epe nanmaercx nocroxnnoe crpemnenne x
H
p
e

u
o

n
n
n
s
a
n
n
o
n
n
m
e

e
u
o
x
p
a
1
n
u
e
c
x
n
e
(
H
n
r
e
p
n
x

o

1
9
6
6
)
H
n
s
x
o

a
n
1
o
n
o
u
n
m
e
(
M
e
x
c
n
x
a
)
O
r
p
a
n
n
u
e
n
n
o

a
n
1
o
n
o
u
n
m
e
(
4
-
x

p
e
c
n
y

n
n
x
a

n
o

u
p
a
n
n
n
n
)
B
m
c
o
x
o

a
n
1
o
n
o
u
n
m
e
(
B
e
n
n
x
o

p
n
r
a
n
n
x
)
Houuaa
euympucucme+uaa
aemouo+ua
Omcymcmeue
euympucucme+uo
aemouo+uu
P
a

n
x
a
n
t
n
o
-
1
o
1
a
n
n
1
a
p
n
m
e
(
C
C
C
P
)
K
o
n
c
e
p
n
a
1
n
n
n
m
e

1
o
1
a
n
n
1
a
p
n
m
e
(
]
a
m
n
c
r
c
x
a
x

I
e
p
m
a
n
n
x
)
H
p
e

u
o

n
n
n
s
a
n
n
o
n
n
m
e
a
n
1
o
p
n
1
a
p
n
m
e
(
I
a
n
a
)
O
c
o
n
p
e
u
e
n
e
n
n
m
e

a
n
1
o
p
n
1
a
p
n
m
e

(
F
p
a
s
n
n
n
x
)
An1opn1apnme cnc1eum
euoxpa1nuecxne cnc1eum
204
oennennm n xoannnnonntm ecrnnxm na ase nnsxo neonornn. B emcouo aemouo+umx
cucme+ax +nemenrt nonnrnuecxo crpyxrypt xnnxmrcx ntcoxopasnnrtmn n nesanncnmtmn pyr or
pyra.
Taxax xnaccn]nxannx npecrannxer ne rontxo axaemnuecxn nnrepec. Ona crana onontno
axryantno n ycnonnxx nepexoa pasnnnammnxcx crpan n crpan Bocrouno Enpont x emoxparnn.
Ho+romy ocranonnmcx na +ro nponeme noponee.
9.2. Hepexonme nonn1nuecxne cnc1eum
Hepnonauantno nepexonte nonnrnuecxne cncremt tnn oexrom nsyuennx +xonomnxn
pasnnrnx. Onn cocrannxnnct npnmennrentno x crpanam rpertero mnpa, ocymecrnnxmmnx nepexo or
noenntx pexnmon x emoxparnuecxnm ]opmam npannennx. Paccmorpnm rnnonornm nepexontx
nonnrnuecxnx cncrem C. Xarrapa n P. Kay]mana (cm. ran. 9-2.).
Tannna 9-2.
Honn1nuecxan +xonounn euoxpa1nuecxnx nepexoon.
KPH3HCHLE HEPEXOL HEKPH3HCHLE HEPEXOL
Honn1nuecxnn
nmson
an1opn1apnouy
npannennm
Honnrnuecxne rpeonannx
nepecexamrcx c:
eseprnpcrnom nsnec-+nnrt
3xonomnuecxn mornnnponanntm
maccontm nporecrom
Pacxonom nnyrpn npannrentcrna
ornocnrentno pacnpeenennx
pecypcon
Hpenmymecrnenno
nonnrnuecxne rpeonannx
nnepannsannn
Hponecc
xonc1n1ynnonnon
peqopum
Cnntnoe nnnxnne onnosnnnn Hpnnnmaercx anropnrapntmn
cnnamn xax oxsannocrt
Honnouounn
nspannmx
oqnnnantnmx nnn
Coxpamenne anropnrapno
reppnropnn
Honnxenne npeporarnnon noenntx
3naunrentnte anropnrapnte
reppnropnn
Cymecrnennte npeporarnnt
noenntx
Baptepm nepe
nauanou
nonn1nuecxoro
nepexoa
Hexoropte orpannuennx na yuacrne
Heoxsarentnt nsnparent n
saxont o perncrpannn naprn
Hpoonxammnecx
orpannuennx nexoroptx
nonnrnuecxnx rpynn
Cepxannt nsnparent n
orpannuennte saxont o
perncrpannn naprn
Honn1nuecxne
pacxonm n
pacc1anonxn
Cnate coxpanxmmnecx naprnn
uparmenrnponannte n/nnn
nonxpnsonannte naprnnte cncremt
Cnntnte coxpanxmmnecx
naprnn
Henrpncrcxne naprnnte
cncremt
Hcmo:uur: Haggard St., Kaufman R., The Political Economy of Democratic Transition. Princeton: Princeton University Press,
1995. P. 269.
Otuno ntenxmrcx xpnsncnte n nexpnsncnte nepexot. Kpnsnc moxer oxnarnrt c]epy
+xonomnxn, nonnrnxn n npana. B ontmnncrne xnaccn]nxann (n xnaccn]nxannx Xarrapa n
Kay]mana ne ncxnmuenne) axnenr enaercx na +xonomnuecxo c]epe. Cpannenne ecxrn crpan
noxasano, uro n Fonnnnn (1980), Aprenrnne (1983), Vpyrnae (1985) n na unnnnnnnax (1986) nepexo
ocymecrnnxncx n nepno rnyoxoro +xonomnuecxoro cnaa. B Hepy (1980) n Fpasnnnn (1985)
+xonomnuecxoe oxnnnenne ne cmorno cxptrt rnyoxnx +xonomnuecxnx norpxcenn, n nnmt n
uertpex crpanax Tanane (1983), Typnnn (1983), Kopee (1986) n unnn (1990), nepexo
ocymecrnnxncx n ycnonnxx +xonomnuecxoro pocra.
I. Manx n u. He]] ntramrcx yuecrt ontr nepexoa x emoxparnn ne rontxo n Rxno
Amepnxe, no n Bocrouno Enpone. Onn ntenxmr cemt nosmoxntx ]opm nepexoa or
205
anropnrapnoro pexnma x emoxparnn n sanncnmocrn or roro, xaxax rpynna +nnr ocymecrnnxer
nepexo: crapax nnn nonax, n xaxym crparernm ona ntnpaer: xon]ponrannm nnn npncnoconenne.
nyxxpnrepnantnt noxo nosnonxer ntennrt mnpoxn cnexrp nepexoa or penonmnnn cnepxy
o penonmnnn cnnsy (cm. ran. 9-3).
Tannna 9-3
Tnnm nepexoa: onm1 Kanon Auepnxn n Boc1ounon Enponm.
CTPATEIHR
AIEHTOB
HEPEMEH
HEHTHmHKAHHR AIEHTOB HEPEMEH
C1apme
peqopua1opcxne
+nn1m
C1apme
peqopua1opcxne
xon1p-+nn1m
Kon1p-+nn1m
Konqpon1annn
PEBOAKHHR
CBEPXY
Bo.eapu
PEmOPML HEPE3
PA3PLB
Uexoc.oearu
Apeeumuua
COHHAALHAR
PEBOAKHHR
Osennenne
xonqpon1annn n
npncnoconennn
PEmOPML HEPE3
BLHYTLBAHHE
Beuepu
Hpncnoconenne
KOHCEPBATHBHAR
PEmOPMA
PEmOPMA HEPE3
KOMHPOMHCCL
Ho.iua
Bpasu.u
PEmOPMA
CHH3Y
Uu.u
Hcmo:uur: Munk G., Leff C., 1997. P. 346. Hnr. no: Cmoprynon H. B. "Conpemennax cpannnrentnax nonnronornx", M.:
POCCH3H, 2002, c. 188.
9.3. Hpesnen1cxne n napnauen1cxne cnc1eum.
Conpemennte emoxparnn, npecrannent n nne npesnenrcxo n napnamenrcxo cncrem.
ua napua+eumcuo cucme+m xapaxrepnt cneymmne npnsnaxn:
1. Hcnonnnrentnax n saxonoarentnax nnacrt connaamr;
2. Bosmoxnocrt nspannx npemtep-mnnncrpom sanncnr or roro, cnocoen nn
xannar cosart napnamenrcxym xoannnnm ontmnncrna;
3. onxnocrt npesnenra (ecnn cymecrnyer) nocnr nepemonnantnt xapaxrep.
HPOHEYPL H3BPAHHR HAEHOB HAPAAMEHTA
OTHOCHTEALHOE BOALmHHCTBO HPOHOPHHOHAALHOE
HPECTABHTEALCTBO
CMEmAHHLE
Beuepu,
Iep+auu,
Poccu
Onouana1nme Mnorouana1nme Omenanno
-nantnme
Hspau.i,
Huoep.auoi
Pernonant-
nme.
Aecmpu,
Be.ieu,
Leeu Hpoc1oe
CLA,
Be.uroopu
-mauu,
Kauaoa
nyx-
c1ynenua1oe
4pauu
Hpoc1oe
Bnouu,
Taeaui
C npanou
nepeaun
ronocon
Hp.auou,
Ma.ima
Puc.9-2. Kuaccuquuauua npoueyp uspauua uueuoe napua+euma.
206
Hponeypt nspannx unenon napnamenra mnoroopasnt. Ocnonntmn xnnxmrcx:
ornocnrentnoe ontmnncrno, nponopnnonantnoe npecrannrentcrno n cmemannte cncremt. 3rn
cncremt, n cnom ouepet, moryr trt xonxpernsnponant n sanncnmocrn or yponnx nponeennx
(omenannonantnt nnn pernonantnt), n uncna manaron n xaxom oxpyre (onomanarnt nnn
mnoromanarnt). Ocnonnte ]opmt n nx pasnonnnocrn n pasnnuntx crpanax cxemarnuno
npecrannent na pncynxe 9-2.
B ornnune or napnamenrcxo, npesueumcuaa cucme+a xapaxrepnsyercx cneymmnmn
npnsnaxamn:
1. Inana rocyapcrna nsnpaercx nesanncnmo or napnamenra na orpannuennt cpox;
2. Onaaer saxonoarentno nnacrtm;
3. Konrponnpyer ncnonnnrentnym nnacrt.
Ocnonnmun nponeypaun nspannn npesnen1a xnnxmrcx cneymmne:
1. Ornocnrentnoe ontmnncrno (Ko.v+ou, Taeaui c 1995);
2. nyxcrynenuaroe npannno ornocnrentnoro ontmnncrna (Hopmvea.u, Poccu);
3. nyxcrynenuarax nponeypa, npn xoropo na 1-m +rane nsnpaercx xonnernx ntopmnxon
(CLA);
4. Cmemannax. (Tax, n Kocra-Pnxe ecnn xannar nanpaer ontme 40% ronocon, ro ecrnyer
npannno ornocnrentnoro ontmnncrna, ecnn mentme 40%, ro nyxcrynenuaroe npannno
ornocnrentnoro ontmnncrna).
Hpesnenrcxne ntopt moryr npoxonrt nmecre c napnamenrcxnmn nnn nesanncnmo or nnx
(cm. pnc. 9-3).
BPEMR HPE3HEHTCKHX
H HAPAAMEHTCKHX BLBOPOB:
Ononpeuenno Heononpeuenno
CLA (1/3 Ceuama), 4u.unnuui Poccu, Uu.u
Puc.9-3. Kuaccuquuauua npesueumcuux u napua+eumcuux emopoe c mouuu speuua
epe+euu ux npoeeeuua.
3]]exrnnnoe uncno naprn (xannaron) onpeenxercx no ]opmyne
152

=
=
+ + + +
=
n
i
i
n
a
a a a a
E
1
2
2 2
3
2
2
2
1
) 100 / (
1
) 100 / ( ... ) 100 / ( ) 100 / ( ) 100 / (
1
re a
1
, a
2
,..,a
n
- % ronocon, oranntx pasnnuntm naprnxm.
Hpnneem ycnonnt npnmep. Ecnn y nac ecrt uertpe xannara, xaxt ns xoroptx
nanpaer pannoe uncno ronocon (25%), ro nerpyno oraartcx, uro +]]exrnnnoe uncno naprn
yer panno 4. Ecnn xe na xannara omnnnpymr (xaxt nanpaer no 45% ronocon, a ocrantnte
no 5%), ro +]]exrnnnoe uncno naprn yer panno 2,44 (cm. ran. 9-4).
Tannna 9-4.
Hpnuepm onpeenennn +qqex1nnnoro uncna nap1nn
Hpnuepm
% ronocon
1 2
a
1
25 45,0
a
2
25 45,0
a
3
25 5,0
a
4
25 5,0
E 4,0 2,44
152
Taagepega R., Shugart M.S. Seats and Votes: The Effect and Determinants of Electoral Systems. New Haven, Yale
University Press, 1989.
207
Konnuecrno naprn n noxon, yuacrnonanmnx n ntopax n Iocyapcrnennym ymy n exape
1993 r. tno 13, onaxo +]]exrnnnoe uncno naprn, xax noxastnaer ]opmyna, panno 8. Hmontrno,
uro xonnuecrno naprn, npomemnx n ymy raxxe panno 8.
153
Tannna 9-5
Hpesnen1cxne cnc1eum
C1pana n nepno
E
(xanna1on)
% ronocon sa
2-x cnntnenmnx xanna1on
Hpannno o1nocn1entnoro ontmnnc1na
Fpasnnnx (1945-60) 2,6 80,1
Konymnx (1930, 46, 74-90) 2,7 81,6
omnnnxancxax pecnynnxa (1962, 82, 92) 2,7 80,4
Hnxaparya (1990) 2,2 95,5
unnnnnnnt (1946-69, 1992) 2,1 85,5
Benecy+na (1958-88) 2,6 83,8
nyxc1ynenua1oe npannno o1nocn1entnoro ontmnnc1na
Fpasnnnx (1989) 5,3 47,7
unnn (1989) 2,6 84,6
3xnaop (1978-92) 5,2 52,7
Hepy 3,4 69,8
pyrne cnc1eum
Aprenrnna ro..eeu eioopuuroe (1983, 89) 2,6 87,5
KocraPnxa 40% nopor (1953- 86) 2,2 81,5
unnn (1931 70) 2,7 85,3
Cocmae.euo no: Anecxepon u. T., Opremyx H. Btopt. Ionoconanne. Haprnn. M. Academia, 1995 c. 149 150.
3mnnpnuecxne nccneonannx noxastnamr, uro npannno ornocnrentnoro ontmnncrna no
cpannennm c nyxcrynenuartm npannnom ornocnrentnoro ontmnncrna, npnnonr x cnnxennm
uncna xonxypnpymmnx xannaron (cm. ran. 9-5).
Ha +]]exrnnnoe uncno xannaron nnnxmr mnorne ]axropt n, npexe ncero, uncno oxpyron
(onomanarnte, mnoromanarnte), npannna ronoconannx (ornocnrentnoe ontmnncrno,
nponopnnonantnoe npecrannrentcrno) n npemx nspannx napnamenra (ononpemennoe nnn
pasnonpemennoe c npesnenrom). Pasnnunte napnanrt npecrannent n ran. 9-6.
Ecnn ntopt n napnamenr nponcxoxr ne ononpemenno c npesnenrcxnmn ntopamn, ro +ro
cnococrnyer pocry uncna xonxypnpymmnx naprn. Haoopor, npn ononpemenntx ntopax
napnamenra n npesnenra uncno naprn n xannaron nanmentmee. Ecnn napnamenr nsnpaercx
ononpemenno c npesnenrom, a cam npesnenr nsnpaercx no npannny ornocnrentnoro
ontmnncrna ronocon, ro uncno naprn, xonxypnpymmnx na npesnenrcxnx n napnamenrcxnx
ntopax, xax npannno, onnaxono (cm. ran. 9-6).
Ocnonntmn ]axropamn, nnnxmmnmn na ynennuenne uncna naprn n napnamenre, xnnxmrcx
+rnnuecxax neonoponocrt crpant n uncno mecr n napnamenre or xaxoro nsnparentnoro oxpyra.
uem ontme neonoponocrt crpant, rem ontme naprn yuacrnyer n ntopax (cm. ran. 9-7). B
+ro rannne nce crpant pasenent na onoponte (nonnx, Hpnannx), neonoponte (Fentrnx,
Kanaa, Bnenapnx) n cnntno neonoponte (Poccnx, Hnnx).
pyrnm ]axropom, cnococrnymmnm pocry uncna naprn, xnnxercx, xax mt yxe ormeuann,
uncno mecr n napnamenre or oxpyra. Ono naptnpyercx or 1 (xax n Bennxopnrannn, CBA n
upannnn) o 20 (xax n Ancrpnn). Omee npannno raxono: uem ontme npecrannrene, rem ontme
naprn.
153
Hypeen P. Omecrnennt ntop n ycnonnxx emoxparnn: nonnrnuecxax xonxypennnx. - Bonpoct +xonomnxn. 2003.
N 1 C.(ran. 6.4.)
208
Tannna 9-6.
Bnnnnne na +qqex1nnnoe uncno xanna1on nponeypm nspannn npesnen1a
n npeuenn nspannn napnauen1a
C1pana E (xanna1on) E (nap1nn)
Hpesnen1 nsnpae1cn npannnou o1nocn1entnoro ontmnnc1na nnn
+xnnnanen1nmu npannnou; napnauen1 nsnpae1cn ononpeuenno c npesnen1ou;
Aprenrnna 2,6 3,0
Fpasnnnx(1945-50) 2,5 3,4
Kocra-Pnxa 2,2 2,6
omnnnxancxax pecnynnxa 2,7 2,9
Hnxaparya 2,2 2,2
Benecy+na 2,6 3,4
unnnnnnnt 2,0 2,1
Hpesnen1 n napnauen1 nsnpam1cn ne ononpeuenno;
Fpasnnnx(1955-62) 2,7 4,5
unnn(1933-73) 2,7 6,9
Konymnx 2,7 2,1
Hpesnen1 nsnpae1cn nyxc1ynenua1mu npannnou o1nocn1entnoro ontmnnc1na;
napnauen1 n npesnen1 nsnpae1cn ononpeuenno;
unnn(1989) 2,6 2,6
3xnaop 5,0 7,4
Hepy 3,4 3,4
Hapnauen1 n npesnen1 nsnpam1cn n pasnoe npeun;
Fpasnnnx(1989-90) 5,3 8,7
Cocmae.euo no: Anecxepon u. T., Opremyx H. Btopt. Ionoconanne. Haprnn. M. Academia, 1995 c. 151 152.
Hpesnenrcxne cncremt ornnuamrcx or napnamenrcxnx rem, uro n nnx sapanee onpeenen
cpox paort n onxnocrn, rora xax n napnamenrcxnx cncremax +ror cpox nepemennt. nx
npesnenrcxnx ntopon xapaxrepnt npxmte ntopt, xoropte, xax npannno, ocymecrnnxmrcx
nesanncnmo or napnamenra. Hpn npesnenrcxnx cncremax noenrent nonyuaer nce, rora xax npn
napnamenrcxnx nponcxonr pasen ornercrnennocrn mexy pasnnuntmn nonnrnuecxnmn
crpyxrypamn. Hnrepecno, uro napnamenrcxne cncremt oxasannct onee xnsnecnocontmn, uem
npesnenrcxne. C. Mennopnnr nccneonan 46 emoxparnuecxnx nepnoon npoonxnrentnocrtm ne
menee 25 ner n 30 crpanax. Pesyntrart ero nccneonann npecrannent n ran. 9-8. On pasenxer
nce cncremt na npesnenrcxne, napnamenrcxne n cmemannte, xoropte xnaccn]nnnpyer no
npnnnnny rocnocrna naprn: cncremt c ono, nymx nnn necxontxnmn omnnnpymmnmn
naprnxmn. B uncnnrene yxastnaercx uncno crpan, n xoroptx emoxparnx cymecrnonana ne menee 25
ner, a n snamenarene uncno crpan, n xoroptx cymecrnyer coornercrnymmax ]opma npannennx.
Tannna 9-7.
Xapax1epnc1nxa +1nnuecxon neonoponoc1n
Hncno uec1o n
napnauen1e o1 oxpyra, m
Onoponme Heonoponme
Cnntno
neonoponme
m=1 - 4,9 4,4
1<m<10 6,5 6,4 9,7
m>10 7,7 8,9 -
Hcmo:uur: Ordeshuuk P. C., Shvetsova O. Ethnic Heterogeneity, District Magnitude and the Number of Parties. American
J ournal of Political Science, v.38, no.1, February 1994, p.100-123
Btnot ns anannsa nanpamnnamrcx camn coo. Hanonee naxntm ns nnx xnnxercx ro, uro
npesnenrcxne cncremt menee cranntnt, ocoenno n ycnonnxx mnoronaprnno cncremt. Hs 31-o
crpant c npesnenrcxo cncremo, nnrentnte nepnot emoxparnn xapaxrepnt rontxo nx cemn
crpan. Hs 15 mnoronaprnntx crpan c npesnenrcxo cncremo rontxo ona (unnn!) oxasanact
209
cranntno. Vrposy emoxparnn npecrannxer n espasentnoe rocnocrno ono naprnn. B crpanax
c ono omnnnpymme naprne emoxparnuecxne pexnmt menee ycrounnt, rax xax ]opmo
ntxnnennx neonontcrna nepexo cranonxrcx noennte nyrun. 3ro nepexo cnyuaercx ram, re
cymecrnyer omnnnpymmax onnosnnnonnax naprnx, xannar xoropo ne cmor noenrt na
npesnenrcxnx ntopax. Ha 14 crpan c ono omnnnpymme naprne namnact rontxo ona, nx
xoropo tn xapaxrepen nnrentnt nepno emoxparnuecxoro npannennx. Hs 24 crpan c
necranntno npesnenrcxo cncremo, xoropte moxno cunrart necranntntmn, n 10
cymecrnonann ononaprnnte nnn nyxnaprnnte, a n 14 mnoronaprnnax cncremt.
Tannna 9-8
Yc1onunnoc1t euoxpa1nn npn npesnen1cxnx n napnauen1cxnx cnc1euax
HAPTHH
Ona
ounnnpymman
ne Mnoro
CHCTEML
Hpesnen1cxne 0/5 6/11 1/15
Hapnauen1cxne 1/8 5/7 19/29
Cuemannme 0/1 0/1 4/5
Hcmo:uur: Mainwaring S. Presidentialism, Multipartism and Democracy. Comparative Political Studies, 1991,
v.26, no2, p.198-228.
Cnaocrtm napnamenrcxnx cncrem xnnxercx neycrounnocrt xoannnn. Hannune ontmoro
uncna naprnntx ]paxnn npnnonr x romy, uro onn nepexo pacnaamrcx. Hapnamenrcxax cncrema
npannennx oxasanact nanonee +]]exrnnno n nnycrpnantno pasnnrtx crpanax. H naoopor, mt
onxnt cenart neyremnrentnt ntno o rom, uro nnxaxne ]opmt emoxparnn ne+]]exrnnnt n
crpanax rpertero mnpa.
Honeem nrorn. Pacna npesnenrcxnx cncrem cnxsan c ]paxnnonnocrtm naprn;
napnamenrcxnx - c rnyoxnmn +rnnuecxnmn xon]nnxramn. Ho+romy ocranonnmcx noponee na
nonpocax pasenennx nnacrn n nponemax ]eepannsma.
Puc.9-4. Vcuopeuue paseumua u noemueuue uauecmea ycuye
9.4. Pasenenne nnac1n. Hponeum qeepannsua.
9.4.1. Paseueuue euacmu: npeu+yuecmea eueumpauusauuu.
B conpemenntx omecrnax cymecrnyer pasenenne nnacrn, uro nosnonxer na npaxrnxe
peannsonart emoxparnuecxne nponeypt. Pasenenne ocymecrnnxercx xax mexy pasnnuntmn
nernxmn nnacrn (saxonoarentno, ncnonnnrentno n cyeno), rax n mexy nenrpom n
Heumpauouoe npaeumeuocmeo
crnmyn:
Honn1nuecxan noepaxa
Mecmume eoc. opeaum
crnmynt:
Peny1annn, ua1epnantnme nara
Mecmuoe uaceueuue
crnmynt:
Pasnn1ne n pacmnpenne npan n
nosuoanoc1en
Tpeonanne xauec1nennmx ycnyr
n xon1pont co c1oponm
-Ynpomenne oprannsannonnon c1pyx1ypm
-Cnc1eum nonn1nuecxnx n +xonounuecxnx c1nuynon
-Hcnontsonanne pecypcon n c1pa1ernuecxnx nennx
Hnqopuannn n noepaxa:
-C1nuynnponanne uec1nmx
nnnnna1nn
-Honmmenne oanannn n cnpoca
-Hnqopuannn o ycnyrax
210
nepn]epne. enenrpannsannx ntrona, rax xax orcrpanxer "antnmm" mpoxparnm, nosnonxer
npononrt +xcnepnmenrt n orentntx pernonax, a raxxe cnococrnyer pasnnrnm emoxparnn cnnsy
(emoxparnn "oma"). Pasnnrne mecrnoro camoynpannennx cnococrnyer pasnnrnm n pacmnpennm
npan n nosmoxnocrn xopennoro nacenennx cyexron ]eepannn (cm. pnc. 9-4). Onaxo npn +rom
nosnnxaer nponema pasrpannuennx nenrpantntx n mecrntx opranon nnacrn.
Tannna 9-9
Pasenenne nnac1en.
THH
BAACTH:
CYEBHAR, 3AKOHOATEALHAR,
HCHOAHHTEALHAR.
HPHMEP
nx1a1ypa Bcn nnac1t n onnx pyxax Conercxn Coms
Ononana1nan
napnauen1cxan
cnc1eua
Cyt +ona nanara c npemtep-
mnnncrpom
Bennxopnrannx
nyxnana1nan
napnauen1cxan
Cyt +nepxnxx nanara +nnxnxx
nanara c npemtep-mnnncrpom
Iepmannx
Ononana1nan
npesnen1cxan
Cyt +ona nanara
saxonoarentno nnacrn +npesnenr
upannnx
nyxnana1nan
npesnen1cxan
Cyt +nepxnxx nanara +nnxnxx
nanara +npesnenr
CBA
Hcmo:uur: Cooter R. The Strategic Constitution. Princeton. Princeton University Press. 2000. Ch.9. P.212
Tnnt enenrpannsannn naptnpymrcx or xecrxoro nenrpannsma o nonno anronomnn. B
nepnom cnyuae oprant pernonantnoro ynpannennx xnnxmrcx nnmt nopasenennxmn nenrpantnoro
npannrentcrna, no nropom oprant pernonantnoro ynpannennx nourn nonnocrtm anronomnt. Onaxo,
sonorax cepenna saxnmuaercx n rom, urot +ra anronomnx pacnpocrpanxnact nnmt na pemennx
nepeanntx nm nponem. Baxno, onaxo, urot tnn xoncrnrynnonnte rapanrnn nx conmennx,
rax xax n npornnnom cnyuae nosnnxaer yrposa nannonantnomy cornacnm.
Puc. 9-5. Cnpoc ua sauouoameuocmeo.
Onaxo cymecrnymr pasnnunte cnocot npeornpamennx +ro yrpost. Hanonee naxntm
xnnxercx npnnnnn pasenennx nnacre
154
. Pasnnunte napnanrt raxoro pasenennx npecrannent n
ran. 9-9. 3axonoarentnax, ncnonnnrentnax n cyenax nnacrn ntcrynamr, xax onpeenennte
npornnonect pyr pyry, uro nosnonxer nenrpantnomy npannrentcrny onrtcx onee rnxoro
154
B ocnony annoro naparpa]a nonoxent marepnant 9-o rnant xnnrn P. Kyrepa (Cooter R. The Strategic Constitution.
Princeton. Princeton University Press. 2000. Ch.9).
Pasenenne nnac1en
Oseu saxonoa1entc1na
S
1
D
S
0
P
Q
q
1
q
0
P
1
P
0
211
ynpannennx cyexramn ]eepannn, a cyexram ]eepannn orcroxrt cnom anronomnm n pamxax
npan, rapanrnponanntx xoncrnrynne. 3ro npnnonr x romy, uro oem nenrpantnoro
saxonoarentcrna coxpamaercx, onaxo nospacraer n nennocrt ]eepantntx saxonon (cm. pnc. 10-5).
9.4.2. 0aumopm cmauuouocmu qeepamueuoeo eocyapcmea
Cymecrnyer mnoro ]axropon, raxmnx n cee onacnocrn nx ]eepannn. Hannune ouent
cnntnoro cyexra ]eepannn otuno xnnxercx yrposo nx ocrantntx unenon. B raxo ]eepannn
ecrt onacnocrt reremonnn nnn pacnaa. ueepannx, cocroxmax ns onee nnn menee pannonpanntx
unenon, xnnxercx otuno onee ycrounno.
pyrnm ]axropom, npecrannxmmnm yrposy cranntnocrn, xnnxercx uncno cyexron
]eepannn. Otuno uem nx mentme, rem cnaee ]eepannx. Cneymmnm ]axropom xnnxercx
nponema xstxa nnn +rnnuecxo neonoponocrn unenon ]eepannn. Ouennno, uro nponema
ycrounnocrn ]eeparnnnoro rocyapcrna ocrpee cronr n nonynnmpanncrnuecxnx n
nnmpanncrnuecxnx omecrnax, ocoenno n rex ns nnx, xoropte coxpanxmr pennrnosnym n
nnnrnncrnuecxym neonoponocrt. uem onee necrptm xnnxercx cocran ]eepannn, rem mentme
nepoxrnocrt, uro ona npocymecrnyer onrn nepno. Fontmax pasnoponocrt otuno ranr n cee n
ontmo pncx.
Tannna 9-10.
Ananns 43 qeepannn (1787 1991 rr.)
Yc1onunnme Heyc1onunnme
2-5 cyexron 0 11
6-11 cyexron 4 7
12 n onee cyexron 10 11
Fente 5 21
Forarte 9 8
1 cnepxmomnt cyexr 7 24
Hn onoro raxoro cyexra 7 5
stxonte nponemt 6 19
Orcyrcrnne raxnx nponem 8 10
Hcmo:uur: Lemco J. Political Stability in Federal Government. New York, Praegar Publishers, 1991
Haxonen, naxntm ]axropom xnnxercx +xonomnuecxoe narococroxnne cyexron ]eepannn.
uem onee neonopono xnnxercx ]eepannx, rem ocrpee xon]nnxrt mexy orartmn n entmn
cyexramn ]eepannn. Ananns 43 ]eepann, cymecrnonanmnx c 1787 no 1991 rr. noxastnaer, uro
nce +rn ]axropt ctrpann snaunrentnym pont n pacnae ]eeparnnnoro rocyapcrna (cm. ran. 9-10).
Hanonee ycrounntmn oxasannct orarte, onee nnn menee pannonpannte ]eepannn, xoropte
nxnmuann ne menee 12 cyexron n n xoroptx orcyrcrnonann xstxonte nponemt.
9.4.3. Koauuuuouum npoeum A. Bomuca "Byuue npaeumo e+ecme, ue+ eucemo
noouuouue"
155
Anrnncxn +xonomncr, naypear Hoenencxo npemnn no +xonomnxe c+p Apryp Htmnc
nsnecren rnanntm opasom cnonmn rpyamn no nponemam +xonomnuecxoro pocra "rpertero mnpa".
Onaxo on ne oomen cnonm nnnmannem n nonnrnuecxne acnexrt. Ornnuno nonnmax
+xonomnuecxym cnenn]nxy pasnnnammnxcx crpan, A. Htmnc nnen n cnoeopasne nx nonnrnuecxnx
nncrnryron. B 1965 r. nm tna nsana xnnra "Honnrnxa n 3anano A]pnxe"
156
, n xoropo on
oxastnan nenpnmennmocrt nx pasnnnammnxcx crpan rpannnonntx moene sanano
emoxparnn n npenoxnn cno cocrnennt noxo x +romy nonpocy.
3anante nonnrnuecxne cncremt, xax yxastnaer A. Htmnc, ocnonant na npnnnnne
"npannrentcrno npornn onnosnnnn": ecrt orpannuennoe uncno xpynntx naprn nenrpncrcxoro rnna,
n noennmax na ntopax, xax npecrannrent ontmnncrna rpaxan, ]opmnpyer npannrentcrno, n
ro npemx xax naprnn, npecrannxmmne mentmnncrno, npemenno orcrpanxmrcx or pyxonocrna.
155
annt pasen nanncan R. B. Harontm.
156
Lewis W.A. Politics in West Africa. L.: Allen and Unwin, 1965.
212
Taxax nonnrnuecxax cncrema (ona ocoenno rnnnuna nx maxopnrapntx emoxparn, xax n
Bennxopnrannn) +]]exrnnna rontxo n ycnonnxx ntcoxo connantno onoponocrn n
omecrnennoro xoncencyca no nonoy "npannn nrpt". Vnt, nx crpan "rpertero mnpa" otuno
rnnnunt connantnax ponocrt, xora omecrno xnnxercx "mnorococranntm", r.e. pacxonoro no
nnemennomy n xon]eccnonantnomy xpnrepnxm. B +rnx ycnonnxx nonnrnuecxax xonxypennnx no
npnnnnny "noenrent nonyuaer nce" npononnpyer ecxoneunte mexoyconnt n xponante
rpaxancxne nont.
Kaxon xe ntxo ns +ro cnryannn? Ftrt moxer, nx crpan "rpertero mnpa" emoxparnx
noome nenpnmennma? Her, A. Htmnc onee onrnmncrnuen. B pasnnnammnxcx crpanax moxno
pasnnnart emoxparnm, no emoxparnm ocooro poa. Cyrt ero npenoxennx n pasnnrnn na
Bocroxe ne monncrnuntx, a xoannnnonntx ]opm nonnrnuecxo nnacrn. "Hpesnenry, nncan A.
Htmnc, nmecro roro, urot nopyuart ]opmnponanne npannrentcrna nnepy xpynneme naprnn,
cneyer n coornercrnnn c saxonom npnrnacnrt nnepon ncex naprn, nonyunnmnx onee 20%
ronocon, n pasennrt mexy nnmn (nnn remn ns nnx, xro npoxnnr roronnocrt corpynnuart pyr c
pyrom) npannrentcrnennte nocrt"
2
. Cmtcn cosannx npannrentcrnenno xoannnnn n
]opmnponannn cncremt nponopnnonantnoro npecrannrentcrna, xora "nce naprnn onxnt
nxonrt n oprant, npnnnmammne pemennx, nnnort o npannrentcrna crpant". Taxym moent
emoxparnn uacro nastnamr "coomecrnenno".
Cocrnenno ronopx, A. Htmnc ne "orxptnan Amepnxn", a nnmt ooman ror ontr, xoropt
emoncrpnponann nexoropte crpant Bocroxa, nepntmn nauanmne ocnannart moenn
npecrannrentno emoxparnn. Hanonee xpxn npnmep coomecrnenno emoxparnn Hnnan
1943-1975 rr.
Hacenenne +ro crpant pacxonoro na mnorouncnennte samxnyrte pennrnosnte omnnt,
xpynnemnmn ns xoroptx xnnxmrcx xpncrnane-maponnrt, mycyntmane-cynnnrt, mycyntmane-
mnnrt n xpncrnane-npanocnannte. Kora crpana nonyunna nesanncnmocrt, mexy
xon]eccnonantntmn rpynnamn tn saxnmuen neo]nnnantnt "nannonantnt naxr" o
nonnrnuecxom npecrannrentcrne. Ho+romy n Hnnane npesnenr oxsarentno tn maponnrom,
npemtep-mnnncrp cynnnrom, npecearent napnamenra mnnrom, samecrnrenn npemtep-mnnncrpa
n npecearenx napnamenra npanocnanntmn. Hpn ntopax n napnamenr no mnoromanarntm
oxpyram conmanact nponopnnx "6 xpncrnan 5 mycyntman" n xnort nx pasnnuntx omnn.
Hnnancxn ontr xopomo emoncrpnpyer nnmct n mnnyct raxo emoxparnn. C ono cropont, ona
cmorna oecneunrt "mosanuno" crpane rpnnarnnernee nponneranne. C pyro cropont, xora
coornomenne xpncrnan n mycyntman nomenxnoct, cncrema ne cmorna pe]opmnponartcx, n n 1980-e
rr. Hnnan npenparnncx n ony ns nanonee "ropxunx" rouex nnanert.
Bepoxrnocrt Fpnrancxax moent
ycnexa
Coomecrnennax moent
0 Crenent mnorococrannocrn
Puc. 9-6. Cpaeuumeuoume ocmouucmea pumaucuo u coouecmeeuuo +oeue
e+oupamuu
Hcmo:uur: Henxapr A. emoxparnx n mnorococranntx omecrnax: cpannnrentnoe nccneonanne. M.: Acnexr
Hpecc, 1997. C. 274.
Koneuno, coomecrnennax emoxparnx anexa or neana. Ona, n uacrnocrn, npaxrnuecxn
orpnnaer xonxypennnm "nopmantntx" naprn, samenxx nx anancom +rnoxparnuecxnx rpynnnponox.
2
Tam xe. P. 64-66, 83. Hnr. no: Henxapm A. emoxparnx n mnorococranntx omecrnax: cpannnrentnoe nccneonanne.
M.: Acnexr Hpecc, 1997. C. 183.
213
Ho nx "mnorococranntx" crpan "rpertero mnpa" ona, ouennno, xnnxercx nepnnuno "mxono
emoxparnn" n ropaso menee xon]nnxrna, uem rpannnonnax nx 3anaa emoxparnx ontmnncrna.
Vnt, npnstny P. Htmnca nnxnn anexo ne nce, n menee ncero ero npnstn tn ycntman xax
pas n crpanax 3anano A]pnxn. urot a]pnxancxne nonnrnuecxne nnept ocosnann narynocrt
optt sa naprnnym reremonnm, nm rpeonanact, no cnonam P. Htmnca, "ceptesnax npomtnxa
mosron"
3
. Kax otuno, ns-sa "nenpomtrtx mosron" nonnrnxon nx corpaxane "ymtnamrcx xpontm".
Ipaxancxax nona n Konro, nxmaxcx c 1960-x rr. no ce ent, nsanmnt renonn ryrcn n xyry n
Pyane n Fypynn nor nnmt nexoropte npnmept nonnrnuecxnx anraronnsmon, nosnnxmnx ns-sa
oprannsannn nonnrnuecxoro npecrannrentcrna no anrnncxomy npnnnnny "noenrent nonyuaer
nce". Te nonnrnuecxne nnept, xoropte orxastnannct cosanart xoannnnn c nonnrnuecxnmn
npornnnnxamn, onontno uacro yxonnn ne rontxo ns nonnrnuecxo xnsnn, no n ns xnsnn noome.
urot nyume nonxrt cpannnrentnte ocronncrna pnrancxo n coomecrnenno moene
emoxparnn, conpemennt amepnxancxn nonnronor Apen Henxapr npenoxnn cneymmym
moent (pnc. 9-6). Ee cmtcn n rom, uro emoxparnx nyume ncero noxonr nx connantno
onopontx rocyapcrn, npnuem pnrancxax moent emoxparnn yer samerno +]]exrnnnee
coomecrnenno cncremt nponopnnonantnoro npecrannrentcrna. Onaxo uem onee
"mnorococranntm" ("mosanuntm") xnnxercx rocyapcrno, rem menee nepoxren ycnex nmtx ]opm
emoxparnn (nx cnnmxom ponoro omecrna emoxparnx noome nenpnmennma). Hpn ntcoxo
crenenn mnorococrannocrn coomecrnennax moent emoxparnx yer nmert nyumne manct, uem
pnrancxax. "nx ontmnncrna mnorococranntx omecrn nesananoro mnpa, nnmer A. Henxapr,
peantntm npecrannxercx ntop ne mexy pnrancxo nopmarnnno moentm emoxparnn n
coomecrnenno moentm, a mexy coomecrnenno emoxparne n nenosmoxnocrtm emoxparnn
noome"
4
.
Haprnnax xoannnnx na ntcmem amnnncrparnnnom yponne n xpnsncntx cnryannxx
nosnnxaer n n pasnnrtx crpanax, npnntuntx x pnrancxo moenn. Tax, xora n 1860 r. n CBA
ornocnrentntm ontmnncrnom (40% ncex ronocon) tn nspan pecnynnxanen A. Hnnxontn, on nx
npeornpamennx pacxona crpant oran nocr nnne-npesnenra ne ononaprnnomy xonnere (xax +ro
tno o nero n nocne nero), a emoxpary 3. xoncony. Ipaxancxax nona nce xe ncxope nauanact,
no nonnrnuecxn manenp Hnnxontna nomor cnnornrt pecnynnxannen n emoxparon Cenepa.
Konnennnx coomecrnenno emoxparnn, xax nonnmaer unrarent, nmeer camoe npxmoe
ornomenne x conpemenno Poccnn, xoropax onpeenenno xnnxercx "mnorococranntm omecrnom".
Ftrt moxer, xoannnnonnax "nnnannsannx" nexoroptx nannonantntx anronomn npeornparnr nx
noennym "nnnannsannm"?
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 13. HPE3HEHTCKHE HAPAAMEHTCKHE CHCTEML. HPOBAEML mEEPAAH3MA.
Honnrnuecxne cncremt. Omax xapaxrepncrnxa ecnornuecxo n emoxparnuecxo ]opm
npannennx. Konrnnyym anropnrapntx n emoxparnuecxnx cncrem. Honnrnuecxax +xonomnx
emoxparnuecxnx nepexoon. Kpnsncnte n nexpnsncnte nepexot: ontr Harnncxo Amepnxn n
Bocrouno Enpont.
Hpesnenrcxne n napnamenrcxne cncremt. Hponeypt nspannx unenon napnamenra.
Hponeypt nspannx npesnenra. Bnt npesnenrcxnx cncrem. Bnnxnne na +]]exrnnnoe uncno
xannaron npemenn nspannx napnamenra. Ornnune npesnenrcxnx cncrem or napnamenrcxnx.
Poccncxax npesnenrcxax pecnynnxa n ee ocoennocrn.
Pasenenne nnacrn: npenmymecrna enenrpannsannn. ueepannsm. uaxropt cranntnocrn
]eeparnnnoro rocyapcrna. Hyrn ycnnennx nauan mxernoro ]eepannsma. Hncrnrynnonantnte
nonymxn na nyrn cranonnennx mxernoro ]eepannsma.
3
Tam xe. P. 55, 86. Hnr. no: Henxapm A. emoxparnx n mnorococranntx omecrnax: cpannnrentnoe nccneonanne. M.:
Acnexr Hpecc, 1997. C. 216.
4
Henxapm A. emoxparnx n mnorococranntx omecrnax: cpannnrentnoe nccneonanne. M.: Acnexr Hpecc, 1997. C. 275.
214
OCHOBHA HHTEPATVPA.
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 11.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-M,
2001. In. 3.
McNutt P.A. The Economics of Public Choice, 2
nd
ed. Edward Elgar, 2002.Ch. 3. P.39-65.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA
Hypeee P.M.Teopnx omecrnennoro ntopa. M.: IV- BB3. 2005.
Oucou M. Bosntmenne n ynaox napoon. 3xonomnuecxn pocr, crar]nxnnx n connantnt
cxnepos. Honocnnpcx: 3KOP, 1998.
Cmueuuu x. K. 3xonomnxa rocyapcrnennoro cexropa. - M. 1997. In.26-27.C.590-621.
Ruocou B.H.. Iocyapcrnennt cexrop +xonomnxn: +xonomnuecxax reopnx n nonnrnxa. M.:
IVBB3, 2000. In.13.C.327-360
Cooter R.D. The Strategic Constitution. Princeton. Princeton University Press. 2000. Ch.9. P.211-
239.
The Elgar Companion to Public Choice. Ed. by W. Shughrat II and L. Rarrolini. Cheltenhain.
Edward Elgar. 2001. Ch. 7. P.157-179.
Mueller Dennis C., Constitutional Democracy, Oxford University Press, 1996. Ch. 6; 10-11. P.77-
94; 127-174.
Persson T., Tabellini G., Political economics. Explaining Economic Policy, MIT Press, 2000.
Ch.10. P. 251-273.
Perspectives on Public Choice: A Handbook, Ed. by Dennis C. Mueller, Cambridge University
Press, 1997. Ch. 4. P.73-105.
Public Goods and Market Failures. A Critical Examinations. Ed. by Tyler Cowen. New Brunswick
and London Transaction Publishers. 1992. P.179--192.
Readings in Public Sector Economics. Ed. by S.Baker, C.Elliot. D.C. Health and Company, 1990.
P.554-565.
Bonpocm nn ocyaennn
1. uem anropnrapte pexnmt ornnuamrcx or emoxparnuecxnx? Kaxo xpnrepn
xnaccn]nxannn nx ]opm Bt t npenoxnnn?
2. Bosmoxen nn mnpnt nepexo or anropnrapnoro pexnma x emoxparnuecxomy? B xaxnx
cnyuaxx nosnnxamr xpnsnct npn raxom nepexoe n nouemy?
3. Kaxne cnnt moryr ntcrynart nnnnnaropamn nepexoa or anropnrapnoro pexnma x
emoxparnuecxomy? Hpnnnnre ncropnuecxne npnmept.
4. B uem ocoennocrn nocrpoennx emoxparnuecxoro omecrna n conpemenno Poccnn? uro
yanoct n uro ne yanoct, na Bam nsrnx, cenart n 90-e rr.? urot Bt nopexomenonann nx
yxpennennx n pasnnrnx emoxparnn n name crpane?
5. B uem ocronncrna n neocrarxn npesnenrcxnx n napnamenrcxnx cncrem? Hasonnre
]axropt, xoropte nnnxmr na ycrounnocrt +rnx cncrem. Kaxne cncremt xnnxmrcx onee
ycrounntmn n nouemy?
6. Kaxoe pasenenne mexy pasnnuntmn nernxmn nnacrn (saxonoarentno, ncnonnnrentno
n cyeno) xnnxercx, na Bam nsrnx, onrnmantntm, cnococrnymmnm +xonomnuecxomy nporpeccy?
7. B uem, na Bam nsrnx, saxnmuamrcx ocronncrna n neocrarxn pasenennx nnacrn nnyrpn
]eeparnnnoro rocyapcrna? Hasonnre npenmymecrna n neocrarxn enenrpannsannn nnacrn.
Tec1m
1. Bepnm nn cneymmne y1nepaennn?
215
263. Teopnx omecrnennoro ntopa +ro reopnx, nsyuammax pasnnunte cnocot n merot,
nocpecrnom xoroptx nmn ncnontsymr npannrentcrnennte yupexennx n cnonx cocrnenntx
nenxx.
a Hem
264. Hpxmax emoxparnx +ro nonnrnuecxax cncrema, npn xoropo nmn nmemr npano nnuno
ronoconart sa nonnrnuecxn xypc nnn nporpammy.
a Hem
265. Ecnn npenonoxnrt, uro nsnparent ecrnyer ncxnmunrentno ncxox ns cocrnennoro
nnrepeca, ro moxno oxnart, uro on noome orxaxercx or yuacrnx n ntopax.
a Hem
266. Pannonantnte nonnrnxn, xax npannno, noepxnnamr re nporpammt, xoropte cnococrnymr
pocry nx npecrnxa, axe ecnn onn ne conpxxent c nosmoxnocrtm ynennuennx rexymero nnunoro
oxoa.
a Hem
267. uem ontme naprn npecranneno n napnamenre, rem xyxe orpaxamrcx nnrepect nsnparene.
a Hem
268. uncno naprn, npecrannenntx n napnamenre, ne nnnxer na +]]exrnnnocrt omecrnennoro
ntopa.
a Hem
269. Hpecrannrentcrno mantx naprn n xoannnnonnom npannrentcrne otuno nnxe, uem onx nx
mecr n naprnno xoannnnn.
a Hem
270. uem uame oprannsymrcx ntopt, rem nyume enyrart yyr orcrannart ne mecrnte, a
omenannonantnte nnrepect.
a Hem
2 Bmepn1e ennc1nenno npannntnmn napnan1 o1ne1a
271. Hpecrannrentnax emoxparnx no ornomennm x npxmo emoxparnn onaaer cneymmnmn
npenmymecrnamn:
a) onee npocrtm nponeccom ronoconannx;
o) onee npocrtm npannnom npnnxrnx pemenn;
e) orcyrcrnnem nosmoxnocrn npnnxrnx pemenn, ntrontx ysxnm rpynnam nnn;
e) onee nnsxnmn nsepxxamn nponecca paspaorxn n npnnxrnx saxonon.
272. Honsm +ro:
a) nponecc nnnxnnx na npnnxrne pemenn saxonoarene n unnonnnxon rpynnamn c
ocotmn nnrepecamn;
o) nsanmnax noepxxa enyraron nyrem omena ronocamn npn npnnxrnn saxonoarentntx
pemenn;
e) nponecc perynnponannx ptnxa rocyapcrnenntmn crpyxrypamn;
e) nce ornert nenpannntnte.
273. Horponnnnr +ro:
a) npnnnnn nponeennx napnamenrcxnx cnymann no nonpocam nannonantno esonacnocrn;
o) npnnnnn, orpannunnammn exrentnocrt enyraron no paspaorxe onpeenenntx
saxonon;
e) npaxrnxa nsanmno noepxxn enyraron nyrem ropronnn ronocamn;
e) nce ornert npannntnte.
274. Haprnx, nmemmax n napnamenre mentme mecr, uem nce onnosnnnonnte naprnn nmecre nsxrte,
moxer ]opmnponart ycrounnoe npannrentcrno, ecnn:
a) onnosnnnonnte naprnn naxoxrcx na pasnnuntx nonmcax nonnrnuecxoro cnexrpa, a
naprnx mentmnncrna naxonrcx n nenrpe;
216
o) ronoconanne o noryme neonepnx onxno trt, cornacno npannnam, xoncrpyxrnnntm (c
oxcnennem npnunn);
e) naprnx mentmnncrna ontme, uem nmax ns onnosnnnonntx naprn no orentnocrn;
e) onxnt ntnonnxrtcx nce rpn ntmenasnanntx ycnonnx.
275. Topronnx ronocamn mexy enyraramn:
a) ynennunnaer uncno npnnxrtx saxonon;
o) uame cnyxnr omnm nnrepecam, uem pernonantntm;
e) npnnonr x npnnxrnm nporpeccnnntx saxonon
e) ynennunnaer manct noet na ntopax nnn]]epenrnoro ontmnncrna.
276. Teopnx omecrnennoro ntopa npenonaraer, uro npecrannrenn yyr:
a) sannmartcx "ropronne ronocamn" no noxantntm nonpocam, urot ntnrpart ronoca no
nonpocam, nmemmnm nannonantnoe snauenne;
o) sannmartcx "ropronne ronocamn" no nannonantntm nonpocam nx roro, urot ntnrpart
ronoca no nonpocam noxantnoro xapaxrepa;
e) ronoconart no ncem ocyxaemtm nonpocam n rounom coornercrnnn c mnennem cnonx
nsnparene;
r) Teopnx omecrnennoro ntopa ne nmeer nnxaxoro ornomennx x anntm yrnepxennxm.
3. Pemn1e saaun n o1ne1t1e na nonpocm nonmmennon cnoanoc1n.
277. emoxparnm uacro onpeenxmr xax nnacrt ontmnncrna. Oxcnnre npn nomomn moenn
enxrn nsnparene, oennenntx n rpn nsnparentntx oxpyra, xax n ycnonnxx npecrannrentno
emoxparnn moxer noenrt mnenne mentmnncrna, axe ecnn pemenne npnnnmaercx ontmnncrnom
ronocon, a enyrart nocnymno orpaxamr npenourennx ontmnncrna cnonx nsnparene.
278. Houemy n peantno cymecrnonanmnx emoxparnxx, cranxnnanmnxcx c rtcxuamn nponem,
nponema nenosmoxnocrn npnnxrt pemennx (ocymecrnnrt omecrnennt ntop) ne croxna?
279. Xenmnnt tnn npnsnant nonnonpanntmn rpaxanamn onontno nosno. Hanpnmep, n CBA
onn nonyunnn nsnparentnte npana nnmt n 1920 r. pantme, uem senenax monoext c 18 ner
(1971 r.), no nosxe, uem nerpt-pat (1863 r.). Cront nosnee npnsnanne xenmnn xax nonnonpanntx
cyexron emoxparnuecxo nonnrnuecxo xnsnn ornmt ne xnnxercx amepnxancxo cnenn]nxo.
Bnepnte n mnpe xenmnn onycrnnn x yuacrnm n omenannonantntx ntopax n 1893 r. n anexo
Hono 3enannn. B Enpone n 1906 r. nepno ypannxna xenmnn c myxunnamn n nsnparentntx
npanax unnnxnnx, tnmax rora uacrtm Poccncxo nmnepnn. Hocnennmn n Enpone
npeocrannnn xenmnnam nsnparentnte npana Bnenapnx (1971 r.), Hopryrannx (1975 r.), Hcnannx
(1977 r.) n Hnxrenmren (1986 r.). Hmontrno, uro nx onepennn raxne ne cnnmxom
emoxparnunte crpant, xax, nanpnmep, Typnnx (1934 r.), Bpn Hanxa (1949 r.), Konymnx (1957 r.).
Houemy xe myxunnt cront onro orxastnann npexpacno nononnne uenoneuecrna n
nonnrnuecxnx npanax? Honpoyre ornernrt na +ror nonnronornuecxn nonpoc c rouxn spennx
+xonomnuecxo nayxn
157
.
280. B Hnxne Bontrt neyr nonnrnuecxym opty nxrt naprn: naprnx Arac! nente
panxant, aemt! npanopanxantnax naprnx, a raxxe rpn nenrpncrcxne naprnn Fansa!, Bex
nonn ne nnart n Ion-cron. Hnxnenontronnt npnntxnn nx nastnart no nepntm yxnam A,
F, B, I n . Haprnx A nmeer 15% ronocon, naprnx F nmeer 25% ronocon, Haprnx B
35% ronocon, napnx I 15%, naprnx 10%.
Cocmaeime nosmoxnte mnnnmantnte ntnrptnammne xoannnnn n om+emime nanonee
nepoxrnte xoannnnn npn ronoconannn no npannny:
a) npocroro ontmnncrna;
) 2/3 ronocon;
n) ronocon.
Orner oxcnnre.
157
Bonpoc nororonnen R.B. Harontm.
217
281. Kannar n enyrart or mano-Henenxoro anronomnoro oxpyra, nexro X, ronopnr, uro
rpaxane, npoxnnammne n mano-Henenxom anronomnom oxpyre, onxnt ronoconart npornn
nepenspannx enyrara or +roro oxpyra na nropo cpox noromy, uro on noepxan npoexr
crponrentcrna nonoro a+ponopra n Mocxne. Mornnannx raxona: na crponrentcrno a+ponopra yyr
sarpauent n entrn nanoronnarentmnxon, pesnenron mano-Henenxoro AO, no nx xnrene +roro
oxpyra npoexr nontst ne npnnecer. nnxercx nn +ror aprymenr nx Bac, xax nx pesnenra mano-
Henenxoro AO, yenrentntm? Houemy?
282. Hpanxmax naprnx "Ham om cronnunax xara" onnpaercx na noepxxy 40% nsnparene.
ecrnyer nponopnnonantnax cncrema ntopon. Crpana pasenena na necxontxo maxpopernonon
oxpyron, nxnmuammnx no 3 5 nponnnnn xaxt. B xaxom oxpyre ntcrannxmrcx
xonxypnpymmne cnncxn xannaron. Hpanxmax xoannnnx nmeer npano yrounxrt nopmt,
perynnpymmne ntopt, no ne nmeer nosmoxnocrn menxrt nx panxantno. ne onnosnnnonnte
naprnn (Hpan yrnerenntx pernonon n Hnra npornn sacnntx Henrpa), cranntno onnpammnecx na
noepxxy 30% nsnparene xaxax, oronopnnnct o noepxxe enntx cnncxon. Hpn +rom oe
naprnn xnnxmrcx ]eepannxmn nponnnnnantntx oprannsann, xaxax ns xoroptx, ntnnraer cnonx
npecrannrene n rpeyer nnecrn nx n cnncox. 3arem nponoxrcx cornaconannx enntx cnncxon.
Oxcnnre, xax mnnnmantno mon]nnnponart ecrnymmym cncremy, urot cymecrnenno
nontcnrt manct npanxme naprnn.
283. Crpana Btopnxnnx cocronr ns 5-rn npe]exryp (A, B, C, D, E). B nepxnnx crpoxax rannnt
yxasano, xaxona uncnennocrt nacenennx (coren rtc. uenonex) n xaxo ns nnx. Ha ouepentx
npesnenrcxnx ntopax annornpymrcx 5 xannaron, oosnauennte xax a, b, c, d n e. B ran. 9-11
noxasano, xaxono ornomenne rpaxan xaxo ns npe]exryp x +rnm xannaram n cronnax onn
yxasant n nopxxe ytnannx nonynxpnocrn.
Tannna 9-11.
A B C D E
12 10 9 7 5
e
b
c
a
d
C
b
a
d
e
a
d
e
c
b
d
b
a
e
c
d
c
a
b
e
Onpeoe.ume, utx xannarypa noenr na ntopax npn npnmenennn pasnnuntx nponeyp
ronoconannx, xora ncnontsyercx:
a) nycrynenuaroe npannno ornocnrentnoro ontmnncrna;
) mnoromaronoe nonunoe ronoconanne;
n) nponeypa oopxmmero ronoconannx, ecnn nsnparent ncxnmuaer n xaxom cronne nce
xannarypt, naunnax c 4-o.
284. Paccmorpnm ncxo ntopon n Btopnxnnn no ycnonnxm ns npetyme saaun, ncnontsyx
pyrne nponeypt ronoconannx.
a) Vcmauoeume, xro craner noenrenem na ntopax, ecnn nponeypa ronoconannx yer
coornercrnonart npocromy npannny Fopa?
) Kax nsmennrcx orner, ecnn sa ocnony npn ronoconannn yer nsxro npannno ncxnmuennx
nponrpanmero no Fopa?
n) Homenxercx nn noenrent n cnyuae o, ecnn na 2-m mare n npe]exrypax A n B yer
nponsneeno mannnynnponanne ronocamn, n pesyntrare uero xannart a n d nomenxmrcx mecramn
no crenenn cnoe nonynxpnocrn?
218
IAABA 10. HOAHTHHECKAR 3KOHOMHR PA3BHTHR.
10.1. Bsanuoenc1nne npann1entc1na n pmnxa
B npetymnx rnanax mt ntxcnnnn, uro na narococroxnne nnnxmr camte pasnoopasnte
]axropt (cm. pnc. 10-1). 3ro ne rontxo npnponte pecypct n axrnnt, nponsneennte uenonexom,
no n uenoneuecxn n connantnt xannran. Fonee roro, xax noxastnamr mnorouncnennte
nccneonannx, pont uenoneuecxoro ]axropa n connantntx axrnnon crpemnrentno nospacraer.
Puc. 10-1. Kau pesepem ouecmea euuamm ua uaeococmoauue ueuoeeua
Hcmo:uur: or.ao o +upoeo+ paseumuu 2003 eooa. M.: Beci +up, 2003, c. 19
Bsanmocnxst nncrnryron n omecrnenntx nopm cxemarnuno npecrannena n rannne 10-1.
Hepexo or rpannnonntx npannn x conpemenntm cnococrnyer pasnnrnm nontx nncrnryron n
yupexenn, ocnonanntx na nenepconn]nnnponannom onepnn. 3ro npenonaraer pasnnrne nontx
]opmantntx nopm n npannn, ycnnenne xoncrnrynnonntx ocnon pasnnrnx, perynnponanne
ornomenn n saxonoarentnom nopxxe.
1auuua 10-1
Ouecmeeuume uop+m, npaeuua u oepauusauuu ua uoopuuauuu noeeeuua ueuoeeua
Hcmo:uur: or.ao o +upoeo+ paseumuu 2003 eooa. M.: Beci +up, 2003, c. 38
Ha cmeny narypantnomy xosxcrny npnxonr ptnounoe. Onaxo n nponecce ero cranonnennx
uacro nnnt ne rontxo ero ocronncrna, no n neocrarxn. Hponant ptnxa nomoraer
cxoppexrnponart Hpannrentcrno. B cnom ouepet uacrnt cexrop n omecrno nomoramr
CouuanLum
kanu1an
onepue
O6mue
ueuuoc1u
Penurun
Hopum
Ce1u
Rpanuna
Tpapuuuu
0 erko
usueuneume
Tpypuo
usueuneume
Perynuponauue
3akoum
Kouc1u1yuuu
Rpanu1enLc1neuume
yupe peuun
Oupum
Oprauusauuu
rpa pauckoro
o6mec1na
Ronuuun
Cypm
ueqopuanLume qopuanLume
RPABH0 A OPFAHH3AQHH
HHCTHTYTL
1papuuuouume,
ueqopuanLume
conpeueuume,
qopuanLume
Ypo6c1na u
akonoruueckue
qyukuuu
Cnnsu, o6mue ueuuoc1u
u ponepue
Cnnsu u
ponepue
Rpnume
npousnopc1neuume
sa1pa1m u
akonoruueckue qyukuuu
3uauun, qusuueckue ce1u u
quuauconme ak1unm
Ckpm1oe suauue,
uanmku, koune1eu1uoc1L
u cnoco6uoc1u
Ro1pe6neuue
ua1epuanLumx
npopyk1on
BLRYCK
B0 AFOCOCTORHH
CouuanLume ak1unm Rpupopume pecypcm
Ak1unm,
npousnepeuume
uenonekou
Henoneuecku kanu1an Kopuquuuponauuoe
suauue
Rpnume kauanm K ocneuume kauanm
219
cxoppexrnponart nponant nonnrnxn. uopmt nsanmoecrnnx Hpannrentcrna n ptnxa cxemarnuno
npecrannent na pnc 10-2.
Puc.10-2. Bsa+oecmeue npaeumeuocmea u pmuua
Hcmo:uur: or.ao o +upoeo+ paseumuu 2003 eooa. M.: Beci +up, 2003, c. 33
Hcropnuecxn cnoxnnnct rpn moenn nsanmoecrnnx Hpannrentcrna n ptnxa:
- Hennnmax pyxa
- Homorammax pyxa
- Ipaxmax pyxa.
Mexauus+ Heeuu+o pyuu tn onncan eme Aamom Cmnrom n Forarcrne napoon. Ero
cyrt saxnmuaercx n rom, uro cymecrnyer camoperynnpymmncx ptnox. Hpannrentcrno, cosan
nncrnrynnonantnte npenoctnxn nx ero pasnnrnx, naxonrcx n renn. Konrpaxrt samnmamrcx
cyamn, rocyapcrnennoe perynnponanne pasnnro mnnnmantno. Orcyrcrnymr npnunnt nx pasnnrnx
xoppynnnn (cm. ran. 10-2).
Tannna 10-2
OCHOBHLE MOEAH YCAOBHH PA3BHTHR BH3HECA (no T. mpem n A. mnnnqepy)
MOEAH HPABOBAR CPEA AMHHHCPATHBHOE
PEIYAHPOBAHHE
Heeuu+aa pyua:
ontmnnc1no c1pan
3ananon Enponm
Hpann1entc1no ne c1on1 na
saxonou. Kon1pax1m samnmam1cn
cyaun
Hpann1entc1no cneye1
ysaxonennmu npannnau.
Perynnponanne unnnuantno.
Koppynnnn cnaa
Ho+oeamuaa pyua:
KHP, Kanan Kopen,
Cnnranyp
Hpann1entc1no c1on1 na saxonou,
ncnontsyn nnac1t nn nouomn
nsnecy. Kon1pax1m samnmam1cn
roc. unnonnnxaun
Hpann1entc1no arpeccnnno
nouorae1 nexo1opmu
npenpnnnua1ennu.
Oprannsonannan xoppynnnn.
HPEKTHBHO-
KOHTPOHIHIE
METOI:
cranaprt,
sanpert,
paspemennx n
xnort.
CHIHAHI H
PIHKA:
nanorn,
nnara sa nontsonanne,
cncremt
pe]nnancnponannx
enosnron,
cycnnn.
CO3AHHE
PIHKOB:
npana
cocrnennocrn,
ropryemte
nnnensnn,
cncremt
mexynapono
xomnencannn.
BOBHEuEHHE
OFBECTBEHHOCTH:
yuacrne
omecrnennocrn,
npeocrannenne
nn]opmannn.
Hpannrentcrno nomoraer cxoppexrnponart nponant ptnxa
Vcrpanenne npeno nonnrnxn (nanpnmep,
ne+]]exrnnntx cycnn)
uacrnt cexrop n omecrno nomoramr cxoppexrnponart nponant
nonnrnxn
220
Ipaauaa pyua:
ontmnnc1no
noc1cone1cxnx
pecnynnx
Hpann1entc1no c1on1 na saxonou,
ncnontsyn nnac1t nn nonyuennn
pen1m. Hpanonan cnc1eua ne
pao1ae1, xon1pax1m samnmam1cn
uaqnen.
Mnorouncnennme
nonycauoc1on1entnme roc.
nnc1n1y1m ocymec1nnnm1
rpan1entcxoe perynnponanne.
esoprannsonannan xoppynnnn.
Cocmae.euo no: Timothy Frye, Andrei Shleifer. The Invisible Hand and the Grabbing Hand. The American Economic
Review, Vol. 87, No. 2, Papers and Proceedings of the Hundred and Fourth Annual Meeting of the American Economic
Association (May, 1997), pp. 354-358
B ycnonnxx oronxmmero pasnnrnx n pxe crpan Bocrouno n Rro-Bocrouno Asnn
c]opmnponanact +oeuo Ho+oeamue pyuu. Hpannrentcrno ncnontsyer cnom nnacrt nx nomomn
nsnecy, cosanax nncrnrynnonantnte n +xonomnuecxne npenoctnxn nx ero tcrporo pasnnrnx.
Orentnte orpacnn oxnnxmrcx npnopnrerntmn, n Hpannrentcrno axrnnno crnmynnpyer nx
pasnnrne. Bce +ro cosaer npenoctnxn nx pasnnrnx nonponannx n oprannsonanno xoppynnnn.
B ontmnncrne nocrconercxnx pecnynnx nosnnxna cnoeopasnax +oeuo Ipaaue pyuu.
Mnorouncnennte nonycamocroxrentnte rocyapcrnennte nncrnryrt ocymecrnnxmr rpanrentcxoe
perynnponanne. Hpanonax cncrema ne paoraer, a Hpannrentcrno cronr na saxonom, ero unnonnnxn
ncnontsymr nnacrt nx nonyuennx nonnrnuecxo penrt. Cosamrcx npenoctnxn nx pacnnera
xoppynnnn. Konrpaxrt, xoropte saxnmuamrcx mexy nesanncnmtmn nsnecmenamn, n cnyuae nx
napymennx samnmaer ma]nx.
10.2. Pasnn1ne xax cnooa: xonnennnn A. Cena
Ocoym nosnnnm n nonpoce o nyrxx pasnnrnx n
cpecrnax npeoonennx enocrn sannmaer
noenencxn naypear Amaprnx Cen. On ponncx n
ynnnepcnrercxom ropoe Canrnnnxeran n nponnnnnn
Fenrannx pnrancxo Hnnn. On nocrynnn n mxony n
axxe n npoonxnn oyuenne n xonnexe
Pannpanara Taropa n Canrnnnxerane. ecxrnnernnm
mantunxom cran cnnerenem crpamnoro ronoa,
oxnarnnmero Fenrannm n 1943 roy n ynecmero cntme
3 mnnnnonon uenoneuecxnx xnsne. B 1951-1953 roy
on yunncx n Kantxyrrcxom ynnnepcnrere, a c 1953 roa
npoonxnn oyuenne n Konnexe Cnxro Tponnt
Kempnxcxoro Vnnnepcnrera. Hmenno n +ro npemx
sapoxamrcx n yxpennxmrcx ero yymne
npo]eccnonantnte nnrepect, cnxsannte c nsyuennem nponem connantnoro nepanencrna n
enocrn c ono cropont n nponem pannonantnoro ntopa n emoxparnuecxom omecrne c
pyro. Baxnym pont n +rom ctrpana ntmemax n 1951 roy monorpa]nx Kennera 3ppoy
'Omecrnennt ntop n nnnnnyantnte nennocrn. B 50-e rot n Kempnxe paorann yuente
pasntx nanpannenn: xencnannt (Hnxonac Kanop, xoan Ponncon), nx nocroxnnte onnonenrt
neoxnaccnxn (Apryp Cncnn Hnry, ennc Ponncon), a raxxe xpnrnuecxn nacrpoennte no
ornomennm x mencrpnmy +xonomncrt, raxne xax Htepo Cpa]]a n Mapnc o. Bnpouem,
ncrannnx or nenoxencnannen o mapxcnsma n ro npemx tna upesntuno mana. B 1959 roy
Amaprnx Cen samnmaer oxropcxym ncceprannm n nanpannxercx na craxnponxy n Maccauycercxn
rexnonornuecxn nncrnryr, re n 1960-1961 roy on nosnaxomnncx c Honom 3nronn Camy+ntconom,
Poeprom Conoy, upanxo Monntxnn n ocnonarenem xnepnernxn Hopeprom Bnnepom. B 1961-
1962 rr. on paoraer n Cren]opcxom ynnnepcnrere, a n 1963 roy nosnpamaercx n enn.
C 1963-1971 rr. on paoraer npo]eccopom n enncxom ynnnepcnrere. Hmenno n +ro npemx
ntxonr ero nepnax xpynnax monorpa]nx Konnexrnnnt ntop n omecrnennoe narococroxnne
(1970 r.). H xorx ontmax uacrt xnnrn nanncana n Hnnn, ee anpoannx npomna n Iapnapcxom
ynnnepcnrere, n xoropom Amaprnx Cen unran xypc Omecrnennt ntop nmecre c Kennerom
Auap1na Cen (p. 1933)
221
3ppoy n xonom Poynsom. B +ro xnnre on yrounxer n pasnnnaer reopemy nenosmoxnocrn K.
3ppoy.
3ppoy, xax nsnecrno, oxasan, uro ne cymecrnyer raxoro nponecca npnnxrnx pemenn,
xoropt ononpemenno yonnernopxn nxrn c]opmynnponanntm nm axcnomam (Omecrnennt
ntop n nnnnnyantnte nennocrn 1 ns. 1951, 2 ns. - 1963). Ho+romy naext na ro, uro
moxno nonyunrt ono camoe nyumee npannno ronoconannx ecnounennt. Pemenne +ro nponemt
nosmoxno nyrem orxasa or axcnomt rpansnrnnnocrn nnn cmxruennx nocrynaron nesanncnmocrn,
nonnort n ynnnepcantnocrn.
Onaxo na npaxrnxe ocrnxenne anno nenn ne rpeyer npnmenennx axcnomt
rpansnrnnnocrn no nce ee nonnore, no+romy A. Cen oxasan reopemy nosmoxnocrn, samennn
rpansnrnnnocrt xnasnrpansarnnnocrtm (nnn rpansnrnnnocrtm crpornx npenourenn)
158
.
Knasnrpansnrnnnocrt orxptnaer nosmoxnocrt nx nanxstnannx omecrny nnacrn onnrapxnn (n rom
cnyuae, ecnn cymecrnymr ennornacnte nx ncex unenon onnrapxnn npenourennx). Hpeoonenne
nnxnnunocrn osnauaer, uro xaxt unen onnrapxnuecxo rpynnt ]axrnuecxn onaaer npanom
nero. 3ro osnauaer raxxe, uro nepexo or rpansnrnnnocrn x xnasnrpansnrnnnocrn ne ormenxer
nxraropcxym nnacrt noome, no nnmt pacnpocrpanxer ee na onnrapxnuecxym rpynny
159
.
B 1971 roy Cen nepeesxaer n Honon, re paoraer n Hononcxo mxone +xonomnxn n 1971-
1977 rr., a n 1977 roy n Oxc]op . 1977 1980 rr. Cen npo]eccop +xonomnxn Oxc]opcxoro
ynnnepcnrera. B80-e rot Cen axrnnno corpynnuaer c pxom mexynapontx n nannonantntx
oprannsann, raxnx xax: Mexynaponax oprannsannx rpya, Mnpono anx, Mnpono nncrnryr
nsyuennx pasnnnammnxcx crpan n p. B 1986-1998 rr. on paoraer n Iapnapcxom ynnnepcnrere, a n
1998 r. nosnpamaercx n Kempnxcxn ynnnepcnrer
B 70-90-e rot no-npexnemy n nenrpe ero nnnmannx ocramrcx nponemt omecrnennoro
ntopa n +xonomnxn pasnnrnx. Ero mnorouncnennte nynnxannn no nponemam ntopa nomnn n
xnnrn Btop, narococroxnne n mero nsmepenne (1982), Pecypct, nennocrn n pasnnrne (1984).
Hynnxannn no nponemam pasnnrnx namnn orpaxenne n xnnrax Fenocrt n rono (1981),
'Hepanencrno, paccmorpennoe nonropno (1992), Pasnnrne xax cnooa (1998). B +ro nocnene
xnnre crannrcx px npnnnnnnantno naxntx nonpocon
160
.
eno n rom, uro naxno npenoctnxo nepexoa x ptnouno +xonomnxe xnnxercx cnooa
ntopa. Onaxo n nonpoce o cosannn ycnonn nx cnoonoro pasnnrnx nnunocrn mexy
nccneonarenxmn ner enncrna mnenn. C nsnecrno one ycnonnocrn, moxno pasennrt
xonnennnm cnoot na nosnrnnnym n nerarnnnym, na cnooy nenn n cnooy cpecrn. Amaprnx
Cen npenaraer cneymmym xnaccn]nxannm cnoot. Cnooy xax cpecrno ocrnxennx nene on
nastnaer nncrpymenrantno, a cnooy, snaunmym camy no cee, on nastnaer ncrnnno
cnooo
161
. K croponnnxam nepno on ornocnr Hepemnm Fenrama n Mnnrona upnmana, x
croponnnxam nropo: Aama Cmnra, xona Crmapra Mnnnx, Kapna Mapxca, xona Poynsa,
xemca Ftmxenena, Poepra Hosnxa. Onaxo onn n cnom ouepet moryr trt pasenent c rouxn
spennx nerarnnno n nosnrnnno cnoot (cm. ran. 6-7).
Tannna 6-7.
Konnennnn cnoom
Herarnnnax
(cnooa or npnnyxennx)
Hosnrnnnax
(nosmoxnocrt enart,
nosmoxnocrt trt)
158
Sen A.K. Collective Choice and Social Welfare, San Francisco, Holden Day, 1970.
159
Cm. Gibbard A. Intransitive social indifference and the Arrow dilemma (1969) n Brown D.J., Aggregation of preferences //
Quaterly J ournal of Economics, 1975. Vol.89. P.456-469.
159
Hoponee cm.: Hypeen P.M. Teopnx omecrnennoro ntopa. .
M. 2005 In. 5-7
160
Ha pyccxom xstxe cm.:Ceu A. Honnrnuecxax +xonomnx ronoa // Bennxn nesnaxomen: xpecrtxne n ]epmept n
conpemennom mnpe / Cocr. T. Bannn; Ho pe. A. B. Iopona. M.: Hsarentcxax rpynna Hporpecc Hporpecc
Axaemnx, 1992. C. 186 188; Ou re. 3xonomnuecxax nsanmosanncnmocrt n mnponax npoonontcrnennax nponema //
Hponemt reopnn n npaxrnxn ynpannennx. 1999. N 2. C. 8 15 (http://www.ptpu.ru/issues/2_99/1_2_99.htm).
161
Hoponee cm.: Ceu. A. O +rnxe n +xonomnxe. M.: Hayxa , 1996
222
Hncrpymenrantnax
(cpecrno ocrnxennx nene)
Mnnron upnman Hepemnx Fenram
Hcrnnnax
(snaunma cama no cee)
xemc Ftmxenen,
xon Poyns,
xon Crmapr Mnnnt,
Poepr Hosnx
Aam Cmnr,
Kapn Mapxc
Hcmo:uur: Sen A.K. Food and freedom. Word development. 1989. Vol. 17. N. 6. P. 769 781.
Vnepennocrt n cee, camoynaxenne, uyncrno nyxnocrn nmxm, nocrpeonannocrn omecrnom
xnnxercx neoremnemo npenoctnxo nx cranonnennx nnunocrn. Ho+romy nx renesnca ptnouno
+xonomxn neoxonmo pasnnrne cnoot ne rontxo xax cpecrna, no n xax nenn, xoropax naxna cama
no cee. Baxnt n crenenn cnoot, nacxontxo ona peannsyercx na yponne nnunocrn, na yponne
omecrna n n rnoantnom macmrae (na mexynapono apene). Mt nce xnnem no nsanmocnxsannom
mnpe n acrpaxnnx or mnponoro coomecrna npx nn nosmoxna. Ouennno, uro ]enomen
cnaopasnnrocrn neoxonmo nccneonart ne rontxo nnyrpn crpant, no n na mexynaponom
yponne.
Knnra Fenocrt n rono crana ono ns nanonee nonynxpntx paor A. Cena.
Opnrnnantnax nex +ro paort n rom, uro maccont rono n crpanax rpertero mnpa,
oxastnaercx, nonce ne oxsarentno cnxsan nmenno c nexnarxo npoyxron nnrannx. Fonee rnyoxo
npnunno ronontx +nnemn oxastnaercx nepasnnrocrt rnepo n mxrxo nn]pacrpyxrypt n
pasnnnammnxcx crpanax cncrem ropronnn, rpancnoprntx xommynnxann, oparno cnxsn mexy
nenrpantntm npannrentcrnom n entmn xpecrtxnamn, n r. .
162
nx Amaprnx Cena xapaxrepno xomnnexcnoe nonnmanne cnoot. On cunraer, uro cnooa
sannmaer nenrpantnoe nonoxenne n nponecce pasnnrnx no nym npnunnam.
1) nennocrt cnoot: ocrnxennx nponecca pasnnrnx onennnamrcx n nepnym ouepet no
romy, nacxontxo pacmnpnnnct n oxpennn npana uenonexa n omecrne.
2) +]]exrnnnocrt cnoot: yponent pasnnrnx nenocpecrnenno sanncnr or cnoono
exrentnocrn unenon omecrna
163
.
Ho+romy on paccmarpnnaer npana n cnooy ne rontxo, xax rnannym nent, no n xax ocnonnoe
cpecrno pasnnrnx. B +xonomnxe xax nayuno ncnnnnnne, - nnmer on noxnnnact renennnx
]oxycnponart nnnmanne ne na nennocrn uenoneuecxnx cnoo, a na nonesnocrn, oxoe n
narococroxnnn. 3ro cyxenne ]oxyca neer x romy, uro pont ptnounoro mexannsma ne nonyuaer
onxnoro npnsnannx, axe necmorpx na ro, uro +xonomncron-npaxrnxon nn n xoem cnyuae nentsx
onnnnrt n neocrarounom nocxnanennn ptnxa. Hponema, onaxo, ne n rpomxocrn noxnan, a n rom,
sa uro onn nosamrcx.
164
ocronncrnom anannsa A. Cena xnnxercx nn]opmannonnt noxo. On narnxno
noxastnaer, uro ocnonnte neocrarxn yrnnnrapncrcxoro noxoa epyr cnoe nauano n
nn]opmannonno ase: 1) espasnnune x pacnpeenennm (yrnnnrapncrcxne pacuert nrnopnpymr
nepanencrno n pacnpeenennn cuacrtx), 2) npenepexenne npanamn, cnooamn n pyrnmn
xareropnxmn, ne cnxsanntmn c nonesnocrtm (npnnnmart no nnnmanne cuacrte ocrarouno pasymno,
- xsnnrentno sameuaer on, - no +ro ne osnauaer, uro mt cornacnmcx trt cuacrnnntmn paamn nnn
naxenntmn naccanamn), 3) aanrannx n nsmenenne cosnannx (nosnnnx yrnnnrapnsma n ornomennn
nnnnnyantnoro narococroxnnx nentsx nasnart cnnmxom ycrounntmn, no nx nerxo noxoneart
c nomomtm menrantntx nsmenenn n aanrnnnoro noneennx).
165
Amaprnx Cen onontno xpnrnuecxn ornocnrcx n x poynsnancxo rpaxronxe cnoot. On
cunraer, uro ]opmynnponxa npnopnrera cnoot nocnr y Poynsa onontno ymepennt xapaxrep n
ne nmeer roro aconmrnoro npenocxocrna, es xoroporo peannsannx ncex pyrnx cnoo cranonnrcx
nenosmoxno. nx roro, urot +ro oxasart, on nopono anannsnpyer nponemy enocrn n
ronoa. On narnxno noxastnaer, uro peantnax enocrt sanncnr ne rontxo or nnsxoro oxoa, no
162
Fonee nopono c norpa]ne n rpyamn A. Cena moxno osnaxomnrtcx no marepnanam na cnennantno nocnxmennom
emy cepnepe http://wwww.amartyasen.net.
163
Cen A. Pasnnrne xax cnooa. M.: uon Hnepantnax mnccnx, 2004, C. 22.
164
Tam xe, C. 44.
165
Tam xe, C. 80
223
npexe ncero or neocrarxa nosmoxnocre, no+romy ero noxo nosnonxer nsrnxnyrt na +ry
nponemy conepmenno c pyro cropont.
Hponema nepanencrna, cunraer A. Cen, cnxsana n nepnym ouepet c nonpocom
pacnpeenennx ]ynamenrantntx cnoo n nosmoxnocre. Onaxo urot nx yuecrt, neoxonm ne
ysxo +xonomnuecxn, a onee mnpoxn connantno-+xonomnuecxn n axe nonnrnuecxn noxo x
nponeme.
Hecnyuano 6 rnana monorpa]nn nocnxmena snauennm emoxparnn. B ne narnxno
noxastnaercx, uro ocrpora +xonomnuecxnx nyx cxopee ycnnnnaer a ne ymanxer axryantnocrt
nonnrnuecxnx cnoo. Tpn cneymmnx coopaxennx npnsnant nornepnrt ncxnmunrentnym pont
]ynamenrantntx nonnrnuecxnx n rpaxancxnx npan:
1) nenocpecrnennoe snauenne raxnx npan n cnoo n cosannn asontx norennnantntx
nosmoxnocre nnunocrn (nxnmuax yuacrne n nonnrnuecxo n omecrnenno xnsnn);
2) nx nncrpymenrantnax pont, nanpannennax na ro, urot nonnrnxn oparnnn onxnoe
nnnmanne na nposnyuanmne saxnnennx n rpeonannx omecrnennocrn (n rom uncne, rpeonannx o
yonnernopennn +xonomnuecxnx norpenocre)
3) nx xoncrpyxrnnnym pont n xonnenryannsannn norpenocre (nxnmuax nonnmanne
'+xonomnuecxnx norpenocre n connantnom xonrexcre)
166
.
On narnxno noxastnaer, uro cnoonax nosnnnx n emoxparnuecxo crpane, nesanncnmte
CMH cnocont ntnynrt nmoe npannrentcrno npnnxrt cnoenpemennte +]]exrnnnte marn no
npeornpamennm ronoa, n naoopor: nnuero noonoro ne nponcxonr n crpanax, re orcyrcrnymr
+nemenrapnte emoxparnuecxne cnoot.
Ocooe nnnmanne Amaprnx Cen yenxer nponemam axrnnnocrn xenmnn. On ntenxer na
pasnnuntx acnexra xencxoro nnxennx: nontmenne nx +xonomnuecxoro narococroxnnx n pasnnrne
npan, oecneunnammnx nx cnoonym exrentnocrt.
Knnra Pasnnrne xax cnooa crana, nnnmo, nocnene xanne n pocre xpnrnuecxo
macct nayunoro anropnrera Amaprnn Cena. Anrnncxn npo]eccop nnncxoro nponcxoxennx
cunrancx nperenenrom na nonyuenne snamennro Hoenencxo npemnn no +xonomnxe, no mentme
mepe, c nauana 1990-x rr. B rom xe 1998 r., cnycrx necxontxo mecxnen nocne ntxoa ns neuarn nono
monorpa]nn A. Cena, Hoenencxn xomnrer oxnnn o npncyxennn emy ntcmero nx +xonomncron
snaxa npnsnannx nayuntx sacnyr c ]opmynnponxo 3a ontmo nxna n pasnnrne +xonomnuecxo
reopnn narococroxnnx.
Hpncyxenne Hoenencxo npemnn 1998 r. crano cnmnromom necxontxnx ouent
naxntx renennn n pasnnrnn conpemenno +xonomnuecxo nayxn.
Bo-nepntx, nponcxonr nocrenennoe nncrnrynnonannsnponanne neo-xnaccnxn. B nayunom
rnopuecrne A. Cena ouent xpxo ntpaxeno coueranne neoxnaccnuecxnx npnnnnnon nayunoro anannsa
(nnnnnyantnax cnooa xax rnannax nennocrt) c +nemenramn nncrnrynnonantno meroonornn
(nnnmanne x ponn nonnrnuecxnx nncrnryron). Xorx A. Cena ne npnuncnxmr x
neonncrnrynnonanncram, ero nnsocrt x +romy nanpannennm ne moxer nn pocartcx n rnasa.
Bo-nroptx, +xonomnuecxax nayxa, xoropax n reuenne npemecrnymmnx rpex cronern
cocpeoraunnanact nourn ncxnmunrentno na nponemax pasnnrtx crpan, nonopaunnaercx nnnom x
rpertemy mnpy. Cnnr nayuntx nccneonann A. Cena or reopnn omecrnennoro ntopa x
+xonomnxe pasnnrnx cnmnonnsnpyer nepeopnenrannm nnrepecon nayunoro coomecrna c nponem
sonororo mnnnnapa na nponemt, nonnymmne pyrne rpn uerneprn uenoneuecrna.
B-rpertnx, cama ]nrypa +roro anrnncxoro +xonomncra nnncxoro nponcxoxennx
orpaxaer cnnres xyntryp Bocroxa n 3anaa. Kro-ro ynnnr n norpa]nn A. Cena anantnt npnmep
yreuxn mosron, no, nepoxrno, xoppexrnee ronopnrt o nnnnannn cnexe xponn n mnponoe
nayunoe coomecrno. Ho 3anaa ner, n Bocroxa ner, xora peut ner o oexrnnntx nayuntx
snannxx.
10.3. Iocyapc1no n rpaaane: pont nonn1nuecxn ax1nnnoro +nex1opa1a
166
Tam xe, C. 171
224
B nocnenne rot nce ontmee snauenne n +xonomnxe pasnnrnx sannmamr nonnrnxo-
+xonomnuecxne nccneonannx n, npexe ncero, nsanmoornomennx rocyapcrna n rpaxan omecrna.
Pont nonnrnuecxn axrnnnoro +nexropara nccneyercx n crarte T.Fecnn n P. Fmpreca Honnrnuecxax
+xonomnx ornercrnennocrn rocyapcrna n rpaxan: reopnx n ontr Hnnn
167
erepmnnanrt oparno cnxsn mexy npannrentcrnom n ero rpaxanamn - xnmueno nonpoc
n nonnrnxo-+xonomnuecxnx ornomennxx. B +ro paore paccmarpnnaercx moent, ocnonannax na
pemennn nonnrnuecxnx nponem. Hannune onee nn]opmnponannoro n nonnrnuecxn axrnnnoro
+nexropara crnmynnpyer npannrentcrno, enaer ero onee orstnunntm. 3ro npenonaraer, uro
cymecrnennym pont nrpamr emoxparnuecxne nncrnryrt n cpecrna maccono nn]opmannn,
cneonarentno, nnrepect rpaxan moryr trt npxmo n nenocpecrnenno orpaxent n nonnrnxe.
Hen +ro moenn nponepent na anntx ns Hnnn. Anropt noxastnamr re npannrentcrna
mraron, xoropte oxasannct onee orstnunnt x cnay n nponsnocrne npoonontcrnnx n ymentmann
ymep uepes nynnunoe pacnpeenenne npoonontcrnnx n oxasanne nomomn nx oneruennx
ecrnnx. Tam, re pont CMH ntme - ontme n nsnparentnax axrnnnocrt rpaxan.
Honnmanne roro, uro enaer npannrentcrno orstnunntm x nyxam rpaxan - xnmueno
nonpoc n +xonomnuecxo nonnrnxe. 3ro ocoenno ocrpo npoxnnxercx n crpanax c nnsxnm oxoom
re, n orcyrcrnne ptnountx nosmoxnocre, yxsnnmte cnon nacenennx, nonaramrcx n ontmo mepe,
na ecrnnx rocyapcrna, nx ntxnnannx. Knmueno nonpoc: xaxne pecypct +xonomnuecxne,
connantnte n nonnrnuecxne moryr trt ncnontsonant c rem, urot ynennunrt +]]exrnnnocrt
rocyapcrna n connantno samnre cnonx rpaxan.
Cymecrnyer mnoro npnunn, nouemy ent n yxsnnmt ne moxer nonyunrt nonnoe
nnnmanne nonnrnuecxnx exrene axe npn emoxparnn. Ipynnt raxnx rpaxan otuno nnoxo
nn]opmnpymrcx n noome menee cxnonnt ronoconart, uem onee orarte n nyume opasonannte
rpaxane. Knmueno nonpoc rora: xaxne nncrnryrt n mexannsmt nosnonxmr yxsnnmtm rpaxanam
npecrannxrt nx nonnrnuecxne nnrepect?
Cpecrna maccono nn]opmannn, moryr nrpart xnmuenym pont, nosnonxx yxsnnmtm
rpaxanam xonrponnponart ecrnnx onxnocrntx nnn n ncnontsonart +ry nn]opmannm n nx
ntope npn ronoconannn.
nx nponepxn moenn ncnontsonannct annte mecrnanarn ocnonntx nnncxnx mraron n
reuenne 19581992 rr. Hnnx nmeer naxnoe connonornuecxoe snauenne, urot nponepnrt
nannune oparno cnxsn n +xonomnuecxo nonnrnxe. 3ro crpana c ontmnm uncnom nacenennx,
xoropoe perynxpno nonepraercx crnxnntm ecrnnxm raxnm, xax sacyxa, nanonennx,
semnerpxcennx n nnxnont. Cymecrnyer ornocnrentno cnoonax n nesanncnmax npecca, ntxoxmax
onontno ontmnm rnpaxom. Hcnontsyx +rn annte, moxno npoemoncrpnponart cnxst mexy
pasnnrnem cpecrn maccono nn]opmannn n paoro npannrentcrna.
Hpocrax moent, xoropym ncnontsymr anropt crartn, npononr mnoxecrno recrnpyemtx
snauenn:
o ponn CMH n ycnnennn oparno cnxsn,
o nosecrnnn CMH na uacrory cment nnacrn,
o npenmymecrnax nnn neocrarxax npetnannn y nnacrn onxnocrntx nnn, npn nx
nponnxennn.
T.Fecnn n P. Fmprec moennpymr perpocnexrnnnoe ronoconanne rpaxanamn, xoroptm
coomann xax o rnne, rax n o ecrnnxx onxnocrnoro nnna. Anropt raxxe noxastnamr, xax +ro
cosaer crnmynt nepenspannx, npn xoroptx axrnnnocrt CMH nrpaer naxnym pont.
Paccmorpnnaercx na nepnoa moenn. Ipaxane nyx nnon: yxsnnmt n neyxsnnmt
npexnee nxnmuenne ]paxnnx (onx) <1/2 nacenennx. B nepno onn ]paxnnx(onx) yxsnnmoro
nacenennx ncntrtnaer crnxnnoe ecrnne, xoropoe moxer trt cmxrueno omecrnenntm
ecrnnem npnnneuennem nnnmannx omecrna x +ro rpynne xax nyxammnmcx. Honnrnuecxn
exrent moxer npnnnmart ycnnnx eC[0,E], nsnemennte n ennnnax nonesnocrn, urot nomout
nyxammnmcx.
167
Besley, T. and Burgess, R. (2002) "Political Economy of Government Responsiveness: Theory and Evidence from India"
mimeo Department of Economics, LSE.
225
onxnocrnte nnna moryr trt rpex rnnon. Antrpyncrnuecxne onxnocrnte nnna
(oosnauamrcx a); +roncrnunte onxnocrnte nnna (oosnauamrcx s), xoropte nnxora ne
npenpnnnmamr ycnnn (ro ecrt, naop e = 0); n onnoprynncrnuecxne onxnocrnte nnna
(oosnauaem o), xoropte npenpnnnmamr ycnnnx, ecnn +ro ynennunnaer nx nosmoxnocrn
nepenspannx. Bepoxrnocrt roro, uro xaxt rnn onxnocrnoro nnna yer oropan, xnnxmrcx {a,
s, o} coornercrnenno.
Hycrt q (e, m), n xnnxercx one (]paxnne) rex rpaxan, xoropte nn]opmnponant, re
q (0, m) =0,
qm (e, m)>0,
qe (e, m)>0,
qem (e, m)>0
n qee (e, m) <0.
226
1auuua 10-3
Cnopuan 1a6nuua ocuonumx nokasa1ene
m1a1 Omecrnennoe
pacnpeenenne
npoonontcrnnx
Vmep or
xaracrpo]
Hponsnocrno
sepna
Vmep or
nanonenn
Tnpax
rasert
Tnpax
pyrnx
nsann
Tnpax
anrnncxnx
raser
Tnpax
raser na
Xnnn
3aperecrpnponannt
+nexropar
Honnrnuecxax
xomnerenrnocrt
oxot
mrara
Anpa Hpaem 11.615 (9.012) 3.941 (3.399) 185.851 (18.448) 8.252 (14.937) 0.029
(0.011)
0.0299
(0.012)
0.003 (0.001) 0.001
(0.001)
68.719 (3.515) -0.558 (0.113) 1004
(260)
Accam 24.681 (7.632) 3.419 (3.124) 150.402 (12.973) 10.802
(11.729)
0.0186
(0.009)
0.0135
(0.007)
0.003 (0.002) 0.001
(0.001)
62.978 (11.530) -0.552 (0.241) 903 (196)
Fnxap 11.110 (6.001) 1.491 (1.216) 141.008 (19.695) 6.724 (9.177) 0.020
(0.012)
0.003
(0.002)
0.002 (0.001) 0.014
(0.011)
51.764 (5.903) -0.454 (0.136) 633 (110)
Iyxapar 18.576 (10.512) 5.414 (4.677) 118.376 (30.598) 3.599 (6.285) 0.054
(0.008)
0.053
(0.009)
0.002 (0.001) 0.0005
(0.0004)
55.906 (5.678) -0.568 (0.253) 1176
(272)
Xapnana 9.813 (4.081) 2.840 (2.102) 467.687 (99.335) 8.799 (15.280) 0.020
(0.005)
0.004
(0.002)
0.004 (0.004) 0.013
(0.005)
67.431 (5.108) 0.541 (0.237) 1444
(357)
xammy n Kammnp 42.690 (11.219) 3.585 (5.629) 191.525 (30.503) 3.871 (12.672) 0.026
(0.010)
0.022
(0.006)
0.004 (0.003) 0.001
(0.001)
68.964 (5.533) 0.547 (0.280) 1021
(228)
Kapnaraxa 15.368 (7.774) 1.663 (2.212) 180.081 (24.588) 0.485 (1.844) 0.047
(0.014)
0.045
(0.012)
0.008 (0.002) 0.001
(0.001)
63.372 (5.825) -0.587 (0.216) 1037
(216)
Kepana 45.979 (19.337) 1.662 (3.441) 54.886 (10.324) 3.607 (7.715) 0.151
(0.060)
0.162
(0.064)
0.004 (0.003) 0.001
(0.001)
77.572 (3.772) -0.152 (0.123) 864 (182)
Matx Hpaem 7.564 (5.333) 1.383 (1.802) 255.743 (31.733) 0.552 (2.300) 0.0225
(0.017)
0.0004
(0.002)
0.001 (0.002) 0.020
(0.017)
49.089 (6.056) -0.531 (0.145) 843 (190)
Maxapamrpa 28.271 (8.617) 2.752 (5.352) 147.700 (29.260) 0.339 (0.695) 0.117
(0.017)
0.055
(0.007)
0.0480 (0.015) 0.016
(0.008)
59.347 (4.384) -0.674 (0.183) 1288
(331)
Opncca 10.944 (5.082) 4.673 (5.625) 222.052 (31.243) 5.604 (8.093) 0.016
(0.010)
0.018
(0.011)
0.001 (0.0005) 0.0004
(0.0005)
44.939 (7.490) -0.413 (0.255) 873 (186)
Henxa 15.952 (12.328) 4.978 (8.058) 668.551
(206.580)
9.946 (19.041) 0.058
(0.019)
0.045
(0.014)
0.004 (0.003) 0.012
(0.007)
66.139 (4.077) -0.384 (0.223) 1732
(384)
Paxacran 10.209 (8.765) 5.000 (6.651) 229.405 (45.251) 2.188 (4.649) 0.032
(0.016)
0.003
(0.001)
0.001 (0.003) 0.027
(0.018)
52.991 (6.219) 0.454 (0.197) 785 (136)
Tamnn Hay 21.243 (11.344) 1.480 (1.470) 150.917 (17.887) 1.007 (2.407) 0.116
(0.016)
0.095
(0.015)
0.018 (0.005) 0.004
(0.004)
69.700 (4.160) 0.554 (0.141) 1015
(272)
Vrrap Hpaem 8.106 (3.368) 1.505 (1.360) 213.085 (33.443) 9.727 (10.255) 0.035
(0.013)
0.005
(0.001)
0.003 (0.001) 0.028
(0.012)
52.075 (6.033) 0.477 (0.165) 785 (136)
3ananax Fenrannx 34.504 (10.718) 3.344 (1.754) 159.934 (18.859) 7.972 (11.168) 0.070
(0.015)
0.042
(0.012)
0.019 (0.004) 0.008
(0.003)
66.506 (8.728) -0.452 (0.127) 1173
(191)
HTOIO 19.774 (15.191) 3.058 (4.340) 218.182
(154.980)
5.245 (10.526) 0.053
(0.045)
0.034
(0.041)
0.008 (0.013) 0.011
(0.013)
60.955 (10.793) -0.492 (0.224) 1030
(346)
uncno nanmenn 544 539 515 527 528 524 525 524 550 552 510
Hcmo:uur: Besley, T. and Burgess, R. (2002). P. 24.
227
Taxnm opasom, nn]opmannx o npenpnnnmaemtx ycnnnxx onee nepoxrno yer nsyuena
nnmt rora, xora onxnocrnoe nnno npenpnnnmaer ontme ycnnn. Fontmax exrentnocrt
CMH ynennunnaer xpanee nosecrnne na ]paxnnn, xoropte onee nn]opmnponant. Hsyuenne
rexnonornn nx nyxammnxcx rpaxan, p (e, m) ornnuno - onn moryr omymart nonoxnrentnt
+]]exr or ycnnn xax nenocpecrnenno, rax n or CMH.
Taxnm opasom, p (e, m)>q (e, m).
Mt npnnnmaem +ro xax
p (0, m) =0,
pm (e, m)>0,
pe (e, m)>0,
pem (e, m)>0,
pee (e, m) <0.
Hocne roro, xax nn]opmannx o npenpnnxrtx ycnnnxx nsyuena, nponcxoxr ntopt, n
xoroptx c nponsnontno oropanntm nperenenrom cranxnnaercx onxnocrnoe nnno.
onx yxsnnmoro nacenennx re, xro ysnan uro nx onxnocrnoe nnno npenpnnnmano ycnnnx
n 1- nepno, xaxt ns xoroporo
s (e, m., ) =p (e, m) +(1 - ) q (e, m).
Bce +rn rpaxane ronocymr sa onxnocrnoe nnno. nx npocrort anropt ncxoxr ns roro,
uro ne nn]opmnponannte yxsnnmte rpaxane ne ronocymr.
Bce neyxsnnmte rpaxane ronocymr sa onxnocrnoe nnno nnn nperenenra no
neonornuecxnm npnunnam. Onaxo, ns-sa ecrecrnennoro nsmenennx n +nexropare n noxnnennn
nntx nonnrnuecxnx nponem, onx, xoropax ronocyer sa nperenenra na raxnx ocnonannxx,
onpeenxercx croxacrnuecxn. onx nsnparene, xoropte saxanunnamr ronoconart sa onxnocrnoe
nnno no neonornuecxnm npnunnam, npnnnmaercx sa v. Anropt npenonaramr, uro +ro
pacnpeeneno onopono n nnrepnane
[a, 2b - a] re 1 >b >a >2b-1.
Hapamerp b +ro oxnaemt yponent noepxxn onxnocrnomy nnny n pasmep n
ronoconannn. Ecnn ynennunnaercx yponent b, ynennunnamrcx oxnaemte ronoca sa onxnocrnoe
nnno.
onxnocrnoe nnno ntnrptnaer ntopt, ecnn
o[p (e, m) +(1 - ) q (e, m)] +(1 - ) v>1/ 2.
re o nopma ronoconanmnx cpen yxsnnmtx nsnparene.
nx annoro b, nepoxrnocrt, uro onxnocrnoe nnno noenrr, ecnn on npenpnnnmaer
nanontmne ycnnnx e, moxer trt ntuncnena cneymmnm opasom:
P (e; m., t, , a, b, o) = (1)
1, ecnn os >(1/2 (1 ) a)
2b-a)+[/(1-)]os 1/[2(1- )] os C [1/2 (1 )(2b-a), 1/2 (1 ) a]
2(b-a)
0, ecnn os <(1/2 (1 )(2b-a))
Btop onnoprynncrnuecxoro onxnocrnoro nnna moxno ntpasnrt cneymmnm opasom:
max {P (e; m., t, , a, b, o) O - e} (2)
e
Ecnn onxnocrnoe nnno ntnrptnaer nanepnxxa, ro ero onrnmantnt yponent ycnnn
nyneno.
Hepnoe ycnonne nopxxa nx onrnmantnoro yponnx ycnnn, oosnauennoro e,
(npenonoxenne o nnyrpennem pemennn):
_____o_____ [pe (e`, m) +(1 - ) qe (e`, m)] O =1 (3)
2 (b - a) (1 - )
Coennxx +ro, anropt crartn nonyuamr pesyntrar, xoropt cymmnpyer c]opmynnponannte
panee npenonoxennx moenn.
B uacrnocrn npenonoxenne o rom, uro ycnnnx, npenpnnnmaemte, onnoprynncrnuecxnm
onxnocrntm nnnom ntme ecnn:
(a) nsnparenn nmemr ontmn ocryn CMH (ntcoxo m);
(b) ecrt onee ntcoxax nsnparentnax axrnnnocrt (ntcoxo o);
228
(c) ecrt ontmoe xonnuecrno yxsnnmoro nacenennx (ntcoxo );
(d) onxnocrnoe nnno nmeer onee nnsxoe npenmymecrno (nnsxo b).
Fontmee xonnuecrno nyxammerocx nacenennx ynennunnaer ycnnnx, ecnn
pe (e, m)>qe (e, m).
oxasarentcrno ocnonano na ncnontsonannn ypannenn (1) n (2) n nonyuennn nepntx
pesyntraron ycnonnx ypannennx (3). Vunrtnax cpannnrentnte annte crarnxn, moxno onpeennrt
h (e; m., t, , a, o) =_____o_____ [pe (e`, m) +(1 - ) qe (e`., m)]
2 (b - a) (1 - )
Hanomnnm, uro
sign {ce`/cp} = sign {hp} nx p C { m., t, , a, o }
Pesyntrar nonyuaercx npn n]]epennnponannn ]ynxnnn h,
npnuem qem >0 n pem >0.
Hmenno +rn npenonoxennx moenn anropt npnmennnn x anntm. Hnrynrnnno, npnunnt
nonyuenntx pesyntraron xcnt. Fontmax noepxxa CMH ynennunnaer xpanmm snaunmocrt
ycnnn, noromy uro onee nepoxrno, uro coomennx raxoro poa nayr nyrt x nsnparenxm.
Btcoxax xnxa nsnparene ynennunnaer +]]exrnnnocrt npenpnnxrtx ycnnn, npenpamax +ro n
noepxxy na nsnparentnom yuacrxe. 3ro ne yer nmert mecro, ecnn b = 1/2 n = 0. 3ro
oosnauaer cnyua orxptroro ntopa, re nn onxnocrnoe nnno, nn nperenenr ne nmemr
npenmymecrn. To xe camoe nepno, xora yxsnnmoe nacenenne xnnxercx ontmnm.
Vcnnnx ntme, xora ecrt ntcoxax nnornocrt nsnparene no xpnrnuecxo nennocrn v,
xoropax nerxo npnnonr ntopt x noee onxnocrnoro nnna. Fonee nnsxoe snauenne b
nontmaer v. Haxonen, onee nepoxrno, uro ycnnnx yyr onenent nacenennem, xoropoe
]axrnuecxn ncntrtnaer yap sa yapom, uro crnmynnpyer coornercrnymmne ycnnnx.
1auuua 10-4
Peaxnnn na c1nxnnnme ec1nnn n Hnnn n 1958-1992 rr.
Hponsnocrno
sepna
Omecrnennoe
pacnpeenenne
npoonontcrnnx
Omecrnennoe
pacnpeenenne
npoonontcrnnx
Vmep or
nanonenn
Vmep or
xaracrpo]
Vmep or
xaracrpo]
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
3acyxn -24.72 -3.510
(2.33) (3.43)
Hanonennx 4.475 6.207
(0.65) (3.20)
Hponsnocrno sepna -0.027 0.009
(3.55) (1.60)
Vmep or nanonenn 0.035 0.141
(0.79) (4.82)
3]]exr mrara a a a a a a
Ioono +]]exr a a a a a a
uncno nanmenn 460 512 524 480 507 523
Cxoppexrponannt R
2
0.84 0.71 0.69 0.18 0.19 0.27
Hcmo:uur: Besley, T. and Burgess, R. (2002). P. 25.
Honeem nrorn. Moent cosaer cnxst mexy onxnocrntm nnnom, ero ecrnnxmn n
crnmynamn x nepenspannm, npenonarax, uro nsnparenn ncnontsymr nanmennx sa ycnnnxmn
onxnocrntx nnn xax nn]opmannm o ocnonnom rnne nperenenra. 3rn crnmynt paoramr nyume
ncero nx onnoprynncrnuecxnx onxnocrntx nnn, xoropte pearnpymr c ontmnm ycepnem,
ocoenno xora +ro n nx nnrepecax. Ecnn panee axrnnnocrt CMH paccmarpnnanact xax +xsorennax
nennunna n nonnrnuecxom nponecce, ro anropt npenaramr noxo x paccmorpennm ocryna x
CMH xax +norennt napamerp.
nx nponepxn moenn anropt ncnontsymr rpynnonte annte nx i-ro mrara n t- nepno
no cneymme ]opmyne:
g
it
=u
i
+
t
+os
it
+ (s
it
)(z
it
) +z
it
+u
it
(4)
re u
i
n
t
- mrart, n ro, n z
it
- nexrop +xonomnuecxnx, nonnrnuecxnx n CMH nepemenntx,
xoropt xax npenonaraercx, moxer nnnxrt na oparnym cnxst. 3ra cnenn]nxa nosnonxer
229
nepemenntm c npano cropont z
it
nxonrt n oa yponnx n nsanmoecrnonart c nepemenntmn,
xoropte ncntrtnamr neoxonmocrt n rocyapcrnennom nmemarentcrne. B reopernuecxnx
ycnonnxx, mt npenonaraem, uro nepemennax s
it
samemaer onm nyxammerocx nacenennx. Mt
npecrannxem pyrne nepemennte, xoropte c nepoxrnocrtm onxnt nosecrnonart na
oparnym cnxst, xax +nemenrt nexropa z
it
.
1auuua 10-5
e1epunnan1m ax1nnnoc1n npann1entc1na
Omecrnennoe pacnpeenenne npoonontcrnnx Vmep or xaracrpo]
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
Hponsnocrno sepna -0.024
(2.51)
-0.026
(2.67)
-0.024
(2.43)
Vmep or nanonenn 0.149
(4.67)
0.146
(4.72)
0.144
(4.57)
Tnpax rasert 97.19
(3.37)
97.82
(3.60)
39.84
(2.34)
38.63
(2.25)
Btnycx -0.115
(1.612)
0.015
(0.52)
Honnrnuecxax
xomnerenrnocrt
5.671
(3.11)
0.753
(0.70)
Election dummy 2.497
(2.35)
-0.032
(0.07)
oxo mrara 3.617
(0.69)
5.678
(1.07)
2.705
(0.51)
-2.258
(0.72)
-1.724
(0.54)
-2.417
(0.78)
Coornomenne
ropocxoro n omero
nacenennx
130.47
(2.37)
71.82
(1.37)
62.14
(1.20)
-20.02
(0.97)
-45.54
(1.89)
-42.70
(1.77)
Hnornocrt
nacenennx
-18.42
(0.82)
-34.03
(1.76)
-36.04
(1.95)
-9.588 (1.56) -17.85
(2.61)
-17.29
(2.59)
Vurennoe nacenenne 43.96
(2.94)
46.23
(2.96)
49.59
(3.18)
10.86
(1.16)
9.249
(0.99)
12.25
(1.30)
orannn ns nenrpa 0.079
(1.88)
0.044
(1.13)
0.053
(1.41)
0.019
(0.43)
0.006
(0.14)
0.009
(0.19)
Ioono +]]exr a a a a a a
Ioono +]]exr a a a a a a
uncno nanmenn 476 474 471 491 489 486
Cxoppexrponannt R
2
0.75 0.76 0.77 0.27 0.28 0.28
Hcmo:uur: Besley, T. and Burgess, R. (2002). P. 26.
3mnnpnuecxne pesyntrart moryr trt oxcnent npocro reopernuecxo moentm, re na
npannrentcrna nnnxmr nx nosmoxnocrn nepenspannx. Pont CMH ynennunnaer +rn crnmynt, onee
recno npnnxstnax nx ecrnnx x pesyntraram ntopon.
Bmecre +rn pesyntrart nornepxamr naxnocrt nnnxnnx nonnrnxn na nponecc oxasannx
nomomn nx oneruennx ecrnnx. B nenom, nonnrnuecxne +]]exrt onee xnnt nx
pacnpeenennx npoonontcrnnx, uem nx nomomn npn oneruennn ecrnnx. Hs +roro cranonnrcx
nonxrno, uro omecrnennax cncrema pacnpeenennx npoonontcrnnx +ro onontno
nonnrnsnponannoe ecrnne. Hynxrt oxasannx nomomn, xoropte paoramr xax n reuenne
crnxnntx ecrnn, rax n n nepnot es norpxcenn, paccmarpnnamrcx xax xnmueno ncrounnx
connantno samnrt nx entx n yxsnnmtx n npornn xponnuecxo n npemenno nexnarxn
npoonontcrnnx, n xnnxercx npemerom nnrencnnntx nonnrnuecxnx earon n nccneonann.
Hanpornn, pacxo nomomn npn cmxruennn ecrnnx, xoropt sanncnr xax or npoonxnrentnocrn
camoro crnxnnoro ecrnnx, rax n or mentme onn +nexropara, pacnonoxennoro n annom
pernone, nepoxrno, yyr npnnnexart ornocnrentno mentme nonnrnuecxoro nnnmannx.
3]]exrnnno ]ynxnnonnpymmax emoxparnx nmeer mnoro acnexron. Cpen nnx
nosmoxnocrt cosannx crnmynon nx nspanntx onxnocrntx nnn, urot yonnernopnrt nyxt
rpaxan. B +ro crarte Fecnn n Fmprecc yrnepxamr, uro cpecrna maccono nn]opmannn
nesanncnmte or nonnrnuecxnx nncrnryron moryr nnnxrt na npannrentcrnennym axrnnnocrt n
ocymecrnnxmr oparnym cnxst mexy npannrentcrnom n rpaxanamn. Hanpornn, +xonomnuecxoe
230
pasnnrne npecranneno n anannsnpyemtx anntx nesnaunrentno. Btopt xnnxmrcx crnmynom nx
nonnrnuecxnx exrene ntnonnxrt oemannx. Heoxonmocrt nx ntnonnennx moxer trt
oecneuena pasnnrnem nesanncnmtx CMH. H uem ontme pasnnrt CMH, rem ontme nepoxrnocrt
tcrpo peaxnnn na nponemt xpnsncnoro ynpannennx.
1auuua 10-6
Peaxnnn CMH.
Omecrnennoe pacnpeenenne npoonontcrnnx Vmep or xaracrpo]
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)
Hponsnocrno sepna 0.019 -0.000 -0.021 0.011
(0.98) (0.00) (2.15) (0.56)
Vmep or nanonenn 0.06
3
0.144 0.085
(2.58
)
(4.46) (2.95)
Tnpax rasert 146.84 152.34 19.4
1
(4.52) (3.96) (1.31)
Konnuecrno nynnxann o
nponsnocrne sepna
-0.444 -0.412
(3.11) (2.53)
Konnuecrno nynnxann o
ymepe or nanonenn
1.67
7
(2.83)
Konnuecrno nynnxann n
anrnncxnx raserax
54.64 91.63 42.97 47.76
(0.61) (0.68) (0.86) (0.96)
Tnpax raser na Xnnn -14.34 -157.43 3.515 -19.33
(0.29) (1.18) (0.10) (0.52)
Tnpax pyrnx raser 118.88 168.02 42.14 20.35
(3.45) (3.88) (2.30) (1.35)
Tnpax anrnncxnx raser,
nponsnocrno sepna
-0.229
(0.36)
Tnpax raser na Xnnn,
nponsnocrno sepna
0.542
(1.09)
Tnpax pyrnx raser,
nponsnocrno sepna
-0.605
(2.84)
Tnpax anrnncxnx raser
Vmep or nanonenn
-5,683
(1,7)
Tnpax raser na Xnnn
Vmep or nanonenn
2,410
(1,29)
Tnpax pyrnx raser Vmep
or nanonenn
1,964
(3,16)
3xonomnuecxn xonrpont a a a a a a a
Honnrnuecxn xonrpont a a a a a a a
3]]exr mrara a a a a a a a
Ioono +]]exr a a a a a a a
uncno nanmenn 471 419 467 467 486 482 482
Cxoppexrponannt R
2
0,77 0,76 0,77 0,77 0,3 0,28 0,3
Hcmo:uur: Besley, T. and Burgess, R. (2002). P. 27.
Hnnx npecrannxer coo neantnoe nx nponepxn +rnx ne mecro: coueranne axrnnno
npecct c ontmnm xonnuecrnom yxsnnmoro nacenennx, xoropoe perynxpno nonepraercx
ecrecrnenntm yapam. Fonee roro, ontmax uncnennocrt nnncxoro nacenennx nosnonxer
npoemoncrpnponart ynyumenne narococroxnnx n pesyntrare nynnuntx axnn nnn naoopor
yxymenne npn nonnmmem esecrnnn.
231
Bosmoxno, camoe nsnecrnoe saxnnenne o +rom npemere tno osnyueno n 1981 na nexnnn
Amaprne Cenom, xoropoe nosnee nomno n ero xnnry Pasnnrne xax cnooa (1998), o uem tno
paccxasano n npetymem naparpa]e.
Pesyntrart nccneonann anropon connaamr c +ro onenxo. Onaxo onn ntnnramr na
nepnt nnan uncno pyrnx ]axropon, nxnmuax xnxy nsnparene na ntopt, nonnrnuecxoe
copennonanne n ntop npemenn nponeennx ntopon, a raxxe peaxnnm npannrentcrna. Kpome
roro, pesyntrart ntnnramr na nepnt nnan naxnocrt nannunx mecrntx raser n xstxa n nepeaue
nn]opmannn. Taxnm opasom, npn pacnpocrpanennn emoxparnn n pasnnrnn cnoono n
nesanncnmo pernonantno npecct, npoxnnxmrcx xax xnmuente ]axropt n oecneuennn samnrt
yxsnnmtx rpaxan.
Pesyntrart, nonyuennte Fecnn n Fmpreccom, raxxe nouepxnnamr norennnantnym pont
rpaxancxoro omecrna n CMH xax xnmuenoro ]axropa +]]exrnnnoro ]ynxnnonnponannx
emoxparnn. uopmantnte nncrnryrt nonnrnuecxoro copennonannx (rnna orxptrtx ntopon)
oxastnamrcx ne+]]exrnnnt, npn ntope orstnunnoro npannrentcrna, ecnn nsnparenn ne nmemr
peantno nnacrn nosecrnonart na nnoxo ]ynxnnonnpymmnx onxnocrntx nnn. Ho+romy
neoxonmt +]]exrnnnte nncrnryrt nepeaun nn]opmannn nsnparenxm.
10.4. Huee1 nn connantnmn xann1an nnnnnne na +xonounxy?
Bonpoct onepnx omecrna cnoemy npannrentcrny npn nponeennn rnyoxnx
npeopasonann nmemr nepnocrenennoe snauenne. Bnnxnne onepnx n omecrne na
+xonomnuecxym axrnnnocrt crano npemerom cnennantnoro nccneonannx n crarte Crnnena Haxa
n unnnna Kn]epa Hmeer nn connantnt xannran nnnxnne na +xonomnxy?
168
B crarte paccmarpnnamrcx cneymmne nonpoct:
- Bnnxnne omecrnenntx nsanmoornomenn, nonnrnxn n +ro onacrn na +xonomnxy;
- Anannsnpymrcx npornnopeuamne pyr pyry rnnorest (P. Hyrnama
169
n M. Oncona
170
) o
cnxsn omecrnenno axrnnnocrn n +xonomnuecxoro pocra;
- Hccneymrcx nnnxaropt omecrnenntx nsanmoornomenn, yunrtnammne
nncrnrynnonantnym n connantnym cpey.
Anropt ncnontsymr nonxrne connantnoro xannrana, annoe Hypn. Couuauoum uanumau -
ucno.isvemc o. onucauu marux pecvpcoe uuoueuoa rar e.acmuie no.uo+o:u, omuoueuu,
ocuoeauuie ua ooeepuu, uop+a ooeepu, vcmauoe.euua oouecmeo+
171
.
Hnnnnyymt n onee ntcoxo onepnrentntx omecrnax conepmamr cenxn c mentmnmn
rparamn, samnmax cex or +xcnnyarnponannx na +xonomnuecxnx rpancaxnnxx. Taxxe, nepoxrno,
ncnontsymr mentme pecypcon na samnry or napymenn nx npan cocrnennocrn (uepes nanoronte
nnarexn, nsxrxn, nnn uacrnte cnyxt esonacnocrn n oopyonanne). Hnsxoe onepne moxer
raxxe npenxrcrnonart nnnonannxm. Omecrna, xapaxrepnsonannte ntcoxnmn yponnxmn onepnx,
raxxe menee sanncnmt or ]opmantntx yupexenn, neoxonmtx nx o]opmnennx cornamenn.
Taxxe n raxnx omecrnax nnnecrnnnn onee oxont n menee pncxonant, ocryn x anxoncxnm
pecypcam ntme.
Baxnym pont n +xonomnxe nrpaer onepne omecrna cnoemy npannrentcrny. 3ro moxer
ntsnart n pocr nnnecrnnn, n axrnnnsannm +xonomnuecxo exrentnocrn n crpane.
onepnrentnte omecrna ne rontxo nmemr onee cnntnte crnmynt x pasnnrnm n axxymynnpymr
cpecrna n ]nsnuecxn xannran, no raxxe nmemr ontmym nepoxrnocrt nosnpamennx cpecrn n
naxonnennx uenoneuecxoro xannrana. Haxonen, n nnsxo onepnrentntx omecrnax, na npnnxrne
168
Knack S. and Keefer P. "Does Social Capital have an Economic Payoff? A Cross-Country Investigation" Quarterly
Journal of Economics, 1997.
169
Putnam R. (with R. Leonardi and R. Nanetti) Making Democracy Work, Princeton: Princeton University Press, 1993
170
Olson M. The Rise and Decline of Nations, New Haven: Yale University Press, 1982 (pyccxn nepeno Bosntmenne n
ynaox napoon, Honocnnpcx: 3KOP, 1998).
171
Loury G. A Dynamic Theory of Racial Income Differences, Lexington: Lexington Books, 1977.
232
pemenn yyr nnnxrt pocrnennte cnxsn n pyxecrnennte ornomennx, rax xax n raxnx
omecrnax sacnyxnnamr onepnx rontxo nnuno snaxomte xonrparenrt.
Anropt nsnauantno enamr nonpanxy na ro, uro n paore, ncnontsymrcx noxasarenn,
xoropte moryr trt nerount ns-sa rpynocre nepenoa, crarncrnuecxo omnxn n yxnona or
ornera - no n ro xe npemx onn amr pesyntrart, xoropte ocnonant na anntx ns nesanncnmtx
ncrounnxon.
Paora nocrpoena na onpoce nponeennom n 1980-90-te rot n 29 ptnountx crpanax cpen
pasnnuntx rpynn nacenennx. nx nccneonannx ncnontsonannct nsnemennte annte, ncnecrnne
pasnnun no crpanam n npecrannennocrn nexoroptx rpynn omecrna( n nexoroptx crpanax onee
opasonannoe ropocxoe nacenenne nmeer noannxmmn nec n uncnennocrn nacenennx).
Bonpoc, ncnontsyemt nx onenxn yponnx onepnx omecrny: "Boome ronopx, moxere nn
nt onepxrt ontmnncrny nme n omecrne, nnn moxere nn nt ne trt cnnmxom ocropoxnt n
rom, urot nmert eno c nmtmn? " Ham rpacront nnnxarop (OBEPHE) - nponenr
pecnonenron n xaxo crpane, ornernnmnx "ontmnncrny nme moxno onepxrt" (nocne roro,
xax yanent ornert "ne snam) Cpenee snauenne 35,8 nponenron, co cranaprntm orxnonennem
14 nponenron.
Kauecrno nopm omecrnennoro nsanmoecrnnx (nnnxarop - CIVIC) onennnaercx ncxox
ns orneron na nonpoc o rom, xaxax ns cneymmnx nnnn noneennx (ncera onpantnartcx,
nnxora ne moxer trt onpanana nnn uro-ro mexy) ntnpaercx.
1) mpeooeauue om npaeume.icmea eieoo, ua romopie ue u+eeme npae
2) vxoo om n.ami sa npoeso ua oouecmeeuuo+ mpaucnopme
3) vr.oueuue om ua.oeoe, ec.u ecmi eos+oruocmi
4) npuceoeuue uaoeuuix oeuee
5)vxoo om omeemcmeeuuocmu npu +e.ro+ TH, ec.u ecmi eos+oruocmi
Puc. 10-3. Oouecmeeuuoe esau+ooecmeue u ooeepue.
Hcmo:uur: Knack S. and Keefer P. (1997). P. 9.
Hpocremee cnnerentcrno nsanmocnxsn onepnx, omecrnennoro nsanmoecrnnx na
+xonomnuecxoe nonoxenne tno npnneeno n paore . Hapaxna n H. Hpnuera
172
, n xoropo na
npnmepe ransanncxnx epenent yrnepxanoct, uro onee ntcoxne yponnn omecrnenntx cnxse
172
Narayan D., Pritchett L. Cents and Sociability: Household Income and Social Capital in Rural Tanzania, World Bank
Policy Research Working Paper No 1796, 1997.
233
xapaxrepnt nx rpynn c onee ntcoxnmn oxoamn. A. Ipe]
173
oparnn nnnmanne na ro, uro
pasnnrne ]opmantntx yupexenn, xoropte yxpennxmr onepne (nonncanne cornamenn), nmeno
nerarnnnoe nosecrnne na ropronnm na antnne paccroxnnx yxe n Cpenenexonte. x. Xennnenn
n P Hyrnam
174
noxasann, uro npn ornocnrentno onnaxonom nauantnom +xonomnuecxom
nonoxennn, onacrn Hrannn c onee pasnnrtm "rpaxancxnm omecrnom", nmenn onee ntcoxn
xo+]]nnnenr pocra sa 1950-1990 nepnoon.
Puc. 10-4. Peepeccu: orouo+u:ecru pocm (19801992) u ooeepue
Hcmo:uur: Knack S. and Keefer P. (1997). P. 15.
onepne, omecrnennoe nsanmoecrnne n +xonomnuecxoe cocroxnne npecrannent na pnc.
10-3. 3ect nnepamn xnnxmrcx crpant Cenepno Enpont: Hopnernx, unnnxnnx, Bnennx, annx,
sa xoroptmn cneymr Kanaa, CBA, Bnenapnx, nonnx.
Crpant, onaammne ntcoxnm yponnem onepnx, nmemr n onee ntcoxne remnt pocra
(pnc. 10-4). K nnm ornocxrcx Rxnax Kopex, Hopnernx, Bnenapnx, Bnennx n naoopor crpant c
nnsxnm yponnem onepnx nmemr n ornocnrentno nentcoxne remnt pocra. 3ect n uncne nnepon
oxasanact Fpasnnnx.
Cymecrnymr n onpeenennax uerxo ntpaxennax nonoxnrentnax cnxst mexy pocrom
onepnx n one nnnecrnnn n nanonom nnyrpennem npoyxre. Anropt amr ontmym ntopxy sa
1960-1992 rot. B raxnx crpanax, xax Hnrepnx, Mexcnxa, Hnnx nnn Fpasnnnx, ornnuammnxcx
nnsxnm yponnem onepnx, coxpanxercx n ornocnrentno nnsxax onx nnnecrnnn n BBH, n,
naoopor, nx crpan c ntcoxnm yponnem onepnx (raxnx xax nonnn, unnnxnnn, Hopnernn n p.)
xapaxrepna n onee ntcoxax onx nnnecrnnn n BBH (cm. pnc. 10-5).
P. Hyrnam npnnnctnaer +xonomnuecxn ycnex n npannrentcrnennym +]]exrnnnocrt
cenepno Hrannn, ornocnrentno mra, n snaunrentno crenenn sa cuer onee ntcoxo
omecrnenno axrnnnocrn nacenennx. Pasnnroe corpynnuecrno n connapnocrt npnsnant pemnrt
xonnexrnnnte nponemt na yponne mantx rpynn. H naoopor: npn orcyrcrnnn cnaxenntx
ecrnn conoxynnt +]]exr or exrentnocrn unenon omecrna moxer trt orpnnarentntm.
173
Greif A. Reputation and Coalitions in Medieval Trade: Maghribi Traders, J ournal of Economic History, 1989, p 857-882.
174
Helliwell J., Putnam R. Economic Growth and Social Capital in Italy, Eastern Economic Journal, 1995, p 295-307.
234
M. Oncon sameuaer, uro ropnsonrantnte rpynnt moryr orpnnarentno nnnxrt na
+xonomnuecxn pocr, noromy uro mnorne ns nnx nonpymr pasnnunte ntrort n npnnnnernn,
xoropte nanaramr nenponopnnonantnte sarpart na omecrno. 3rn rpynnt, yonnernopxx cnon
uacrnte nnrepect, +xcnnyarnpymr omecrno n nenom.
B anno paore anropamn nonyuen xonxpernt pesyntrar o nnnxnnn ropnsonrantntx
rpynn. Pecnonenron cnpamnnann o npnnanexnocrn x onomy ns cneymmnx rnnon oprannsann:
1)oprant connantno onexn;
2) pennrnosnte nnn nepxonnte oprannsannn;
3) opasonanne, ncxyccrno, mystxa, nnn xyntrypa;
4) npo]comst;
5) nonnrnuecxne cropont nnn rpynnt;
6)oennennx no nponemam enocrn, espaornnt, paconoro nepanencrna;
7) pasnnrne crpan rpertero mnpa nnn npan uenonexa;
8) coxpanenne oxpyxamme cpet, +xonornx;
9) npo]eccnonantnte acconnannn;
10)monoexnte acconnannn.
Puc. 10-5. Peepeccu ooeepu u oo.u uueecmuu e BBH (19601992)
Hcmo:uur: Knack S. and Keefer P. (1997). P.18.
Bneennax nepemennax (GROUP), noxastnammax cpenee uncno rpynn, x xoroptm nmn
npnuncnxnn cex n xaxo crpane, oxasanact snaunmo. K coxanennm, annax nepemennax ne
yunrtnaer crenent yuacrnx nnnnna n xaxom ns oennenn.
Pasnte anropt ntrannct ntxnnrt xaxne nmenno norpynnt oxastnamr nanontmee
nnnxnne na +xonomnuecxn pocr n nnnecrnnnonnt xnnmar. P. Hyrnam anannsnponan pennrnosnte
(nepxonnte) oprannsannn, acconnannn n onacrn opasonannx, ncxyccrna, mystxn, xyntrypt, a
raxxe monoexnte acconnannn. M. Oncon nsyuan npo]comst, nonnrnuecxne rpynnt n
npo]eccnonantnte acconnannn.
Pesyntrar nponepxn +rnx noxoon npnnen anropon x nnrepecntm ntnoam: rpynnt,
nsyuennte M. Onconom (o-groups), ne cymecrnenno nnnxmr na +xonomnuecxn pocr n
235
nnnecrnnnonnt xnnmar. exrentnocrt rpynn P. Hyrnama (p-groups) orpnnarentno cxastnaercx na
nnnecrnnnonnom xnnmare.
Anropt cranxr nonpoc, uepes xaxne ononnnrentnte xanant onepne nnnxer na
+xonomnuecxn pocr? Onn npenaramr na noxasarenx:
- ICRG- noxasarent "xoppynnnx n npannrentcrnennom" n "xauecrna mpoxparnn",
- BERI- noxasarent "mpoxparnuecxnx saepxex" n "xauecrna xommynnxann".
Ocnonnte ntnot, x xoroptm npnmnn anropt, moryr trt pesmmnponant cneymmnm
opasom:
1) Omecrnennoe nsanmoecrnne, ocnonannoe na onepnn, cnxsano c onee ntcoxnm
yponnem pasnnrnx +xonomnxn. Harnxnt npnmep: crpant Cenepno Enpont.
2) exrentnocrt nnyrpn rpynn ne nnnxer na +xonomnuecxoe cocroxnne, xorx n xnnxercx
naxntm ]axropom ]opmnponannx rpaxancxoro omecrna. Henrpantntm sect xnnxercx nonpoc o
xapaxrepe exrentnocrn rpynnt.
3) onepne n nopmt rpaxancxoro nsanmoecrnnx onee cnntnt n crpanax c
]opmantntmn yupexennxmn, xoropte +]]exrnnno samnmamr cocrnennocrt n rapanrnpyer
ntnonnenne xonrpaxron. Onn onee pasnnrt n menee nonxpnsonanntx crpanax, yt ro
nonxpnsannx no xnacconomy nnn +rnnuecxomy npnsnaxam.
10.5. euoxpa1nn n soponte omec1na
Cymecrnyer nn nsanmocnxst mexy emoxparne n sopontem omecrna? 3ror nonpoc cran
npemerom nccneonannx Tnmorn Fecnn n Macamxn Kyamarcy n nx crarte 3oponte n
emoxparnx
175
.
uaxropt, nnnxmmne na npoonxnrentnocrt xnsnn omensnecrnt. 3ro cnaxenne
npoonontcrnnem, uncro noo, nn]pacrpyxrypa, yponent pasnnrnx mennnnt, yponent
opasonannx n yponent xnsnn. 3anncnmocrt mexy oxoom n npoonxnrentnocrtm xnsnn
(xpnnax Hpecrona) no anntm 1982 r. npecrannena na pncynxe 10-6. Pncynox orentno yxastnaer
emoxparnuecxne (rouxn) omecrna n anroxparnn (xpecrnxn) nx emoncrpannn pasnnunoro yponnx
npoonxnrentnocrn xnsnn. Bnno, uro n crpanax c emoxparnuecxnm pexnmom
npoonxnrentnocrt xnsnn necxontxo ntme, uem n anropnrapntx. Anropt crartn ntramrcx ne
rontxo xonxpernsnponart +ry omym sanncnmocrt, no n ntxcnnrt nxna orentntx
cocrannxmmnx, npexe ncero cnxsart emoxparnm c yponnem pasnnrnx spanooxpanennx.
Puc. 10-6. Kpuea Hpecmoua e 1982 e.
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P. 29
175
Besley T., Kudamatsu M. Health and Democracy. The American Economic Review, Volume 96, Number 2, May
2006, pp. 313-318(6)
236
Taxax rpaxronxa xnnxercx anexo ne nono n ne enncrnenno. Cymecrnymmne rouxn
spennx na pasnnunx mexy emoxparne n anroxparne moryr trt cneent x cneymmnm. Ecnn
moennponart anroxparnm, xax nxrarypy orartx, a emoxparnm xax nxrarypy nnsmero n
cpenero xnaccon, ro noxasarenn spanooxpanennx ynyumarcx, ecnn cncrema spanooxpanennx
xnnxercx npnopnrerom nx omnnnpymmero xnacca n emoxparnuecxom omecrne, no cpannennm c
remn, xro nmeer nonnrnuecxoe nnnxnne n anroxparnn.
Bropax rouxa spennx na pasnnune mexy emoxparnxmn n anroxparnxmn ]oxycnpyercx na
crpyxrypax oruernocrn. annt noxo raxxe npecxastnaer, uro ontmee nnnmanne yer
yenxrtcx nonpocam spanooxpanennx n emoxparnxx, rax xax n npornnnom cnyuae nnept yyr
cmement. annax cnxst menee samerna n anroxparnxx.
Tperte ornnune emoxparn n anroxparn ornocnrcx x nponeccy nonnrnuecxoro ntopa. B
emoxparnxx cymecrnymr onee cnntnte mexannsmt nx ntopa xomnerenrntx n uecrntx
nnepon nx ocymecrnnennx pyxonocrna. Pesyntrart xe nonnrnxn n onacrn spanooxpanennx
oxastnamrcx onee snaunmtmn n ro crenenn, n xoropo ynpannenne spanooxpanennem
noepxnnaercx onee ontrntmn n nenoxynntmn nonnrnuecxnmn nnepamn.
Tannna 10-7
euoxpa1nn n soponte
3envcvwLe neeweHHLe
Cxvpeewen ncpcrxv-
1eruHcc1u xvaHv
MrepeH-
ecen
cwe1-
Hcc1u
Cxvpeewen
ncpcrxv1eruHcc1u
xvaHv
1 2 3 4 5 6 7 8 9
EMCKF^THH 3,55*** 2,44*** -0,24 -0,78 -2,09
c t-4 <1,26> <0,96> <1,14> <1,68> <5,36>
CXC 1,75*** 1,61*** 2,08*** -9,19*** 1,62*** 1,61*** 1,48*** 1,45***
<0,22> <0,22> <0,29> <1,15> <0,23> <0,23> <0,26> <0,25>
CXC cCereHcvcneHHLv -0,05*** -0,05*** -0,08*** 0,32*** -0,05*** -0,05*** -0,05***
-
0,04***
<0,01> <0,01> <0,01> <0,04> <0,01> <0,01> <0,01> <0,01>
EMCKF^THH 5,39*** 4,88** -17,41** 5,49*** 5,45*** 4,09** 4,1**
c 1956 rcpe <1,65> <2,26> <8,17> <1,45> <1,46> <1,6> <1,61>
EMCKF^THH -0,92 -0,05 -2,98 -3,21
c1900nc 1955rcpL <1,59> <2,37> <1,97> <2,0>
KCIC!HH 0,57 1,97 1,71 1,78
c 1900nc 1955rcpL <1,13> <1,86> <1,25> <1,26>
(EMCKF^THH c 1900 -0,2
nc 1955rcpL)*TFG! <0,38>
(KCIC!HH c 1900 -0,34
nc 1950rcpL)*TFG! <0,29>
CepHee vcrc ncceev 1,19*** 1,49***
yeCHLe aenepeHvn n ncaec1e <0,41> <0,44>
c1eue 15re1 n 1960rcpy
(CepHee vcrc ncceev -0,09**
yeCHLe aenepeHvn n ncaec1e <0,04>
c1eue 15re1 n 1960rcpy)*TFE!
F-1ec1: F nervvHe 7,297 3,91 4,482
p nervvHe 0,001 0,022 0,013
ewwv-neeweHHen, c1Hccnencn
cCrec1v nene pe pe pe pe pe pe pe pe pe
FervcHeruHen pewwv-neeweHHen pe pe pe pe pe pe pe pe pe
!cpcnen pewwv-neeweHHen pe pe pe pe pe pe pe pe pe
C1eHL 160 146 145 136 146 144 144 92 92
Kcrvec1ncHeCrpeHvv 1309 999 996 764 543 993 993 752 752
Cce1vcneHHLv R
2
0,991 0,994 0,994 0,994 0,921 0,994 0,995 0,995 0,995
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P.23
Hpnmeuanne: *** - aHev1eruHc nv 1%, ** - aHev1eruHc nv 5%, * - aHev1eruHc nv 10%.
Anropt na ocnone annmx 5 ne1 nmnenn cneymmee ypannenne:
237
h
srt
= o
r
+
t
+ y1d
srt
+ y2D
srt
+ 01y
srt
+ 02(y
srt
)2 + x
srt
+ c
srt
re h
srt
+ro nexoropt noxasarent, onennnammn yponent sopontx n crpane s pernona r n
roy t;
u
r
- ycnonnt nnexc pernona;

t
- ycnonnt nnexc roa;

srt
cpenn oxo na ymy nacenennx n crpane s pernona r sa npemx c t-4 no t;
x
srt
- ocrantnte (nocroxnnte) +xsorennte nepemennte.
Hepemennte (d
srt
;D
srt
) noxasarenn emoxparnn:
d
srt
conpemennax onenxa, ntpaxammax onm emoxparnuecxnx ner n nepno t-4 n t;
D
srt
+ro onrocpount xo+]]nnnenr, noxastnammn onm emoxparnuecxnx ner n
nepno c 1956 roa, o nepnoa npemenn t;
c
srt
+ro omnxa nx xoropo mt nocunrtnaem ycrounnym cpenexnaparnuecxym
omnxy, xapaxrepnym nx yponnx crpant.
Tannna 10-8
euoxpa1nn n oanaeuan npoonan1entnoc1t ansnn n sanncnuoc1n o1 oxoa
1 2
EMCKF^THH * rcp 1962 6,33***
<1,39>
EMCKF^THH * rcp 1967 3,66***
<1,25>
EMCKF^THH * rcp 1972 2,86**
<1,31>
EMCKF^THH * rcp 1977 2,74**
<1,26>
EMCKF^THH * rcp 1982 1,92
<1,2>
EMCKF^THH * rcp 1987 1,08
<1,11>
EMCKF^THH * rcp 1992 1,86*
<1,12>
EMCKF^THH * rcp 1997 1,14
<0,99>
EMCKF^THH * rcp 2002 2,2
<1,45>
EMCKF^THH*ELCCKHH CXC 1,02
<1,36>
EMCKF^THH*CFE!HH CXC 3,28**
<1,27>
EMCKF^THH*!H3KHH CXC 3,63**
<1,43>
EMCKF^THH*C-E!L !H3KHH CXC 1,97
<1,35>
ELCCKHH CXC 12,48***
<1,57>
CFE!HH CXC 7,83***
<1,42>
!H3KHH CXC 3,6***
<1,22>
F-1ec1: F nervvHe 3,788 1,334
p nervvHe 0 0,266
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P. 24
Bsanmocnxst emoxparnn n ocnonntx noxasarene, xopaxrepnsymmnx yponent sopontx,
orpaxena n rannne 10-7. Bo nropo xononxe noxasan oxo na ymy nacenennx. B rperte onx
emoxparnuecxnx ner c 1956 roa. annte noxastnamr, uro emoxparnn cymecrnymmne n reuenne
npoonxnrentnoro nepnoa npemenn oxastnamr ontmee nnnxnne na omecrno, nexenn
238
xparxonpemennte, xorx f-recr nornepxaer, uro oe raxne emoxparnn nmemr naxnoe snauenne.
uerneprax xononxa emoncrpnpyer pesyntrart pasnnunoro anannsa emoxparnn, ocnonnte
pesyntrart n raxom cnyuae coxpanxmrcx. Hxrax xononxa noxastnaer, uro pesyntrart coxpanxmrcx,
ecnn npoanannsnponart yponent ercxo cmeprnocrn, a ne npoonxnrentnocrt xnsnn. B mecro
xononxe noxasarenn, cnxsannte c nonnrnuecxnm pasnnrnem, ocoenno n cnxsn c nepnoom c 1900 r.
no 1955 r., n reuenne xoroporo crpana xnnxnact nexoropoe npemx emoxparnuecxo, a nexoropoe
xononne. annte noxasarenn ne xnnxmrcx cymecrnenntmn n +]]exr or emoxparnuecxoro
nepnoa coxpanxercx c 1956 roa. 3ro coornercrnyer ecrnnrentnocrn, axe ecnn
npesmmnponart, uro ncropnx sarparnnaer noxasarent npoonxnrentnocrn xnsnn n cetmo
xononxe. Boctmax xononxa coepxnr annte o yponne opasonannx cpen nacenennx n nospacre
crapme 15 ner n 1960 r. Haxonen, n enxro xononxe nouepxnnaercx ro, uro nepnonauantnt
yponent opasonannx sarparnnaer yponent npoonxnrentnocrn xnsnn.
Kax emoxparnx n oxnaemax npoonxnrentnocrt noxasano sanncxr or oxoa, noxasano n
rannne 10-8. Anropt nccneymr nnnxnne, xoropoe oxastnaer emoxparnx na omecrno. Onn
ncxoxr ns roro, uro emoxparnx nmeer pasnym snaunmocrt n pasnnunte nepnot npemenn.
annte, npnneennte n nepno xononxe, noxastnamr, uro cymecrnennte pasnnunx nmemr mecro n
nauantnte nepnot paccmarpnnaemo ntopxn, n ncuesamr n onee nosnn nepno.
Puc. 10-7 Hpenouaeae+oe euuauue e+oupamuu u aemoupamuu no eoa+.
Puuun c movkauu - euokpamun
Puuun c kpecmukauu - aemokpamun
Ho ocu OX omnoeui aoi
Ho ocu OY - ouaeuan npoonumeniuocmi usuu
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P. 30
Pncynox 10-7 orpaxaer npenonaraemoe nnnxnne emoxparn n anroxparn n pasnnunte
rot. Xapaxrepno, uro nontmammax renennnx n yponne npoonxnrentnocrn xnsnn ncuesaer n
90-x roax n n emoxparnxx, n n anroxparnxx. 3rn pesyntrart nornepxamr rouxy spennx o rom,
uro 1960-e n 70-e rot, tnn xnmuentm nepnoom cnnxennx cmeprnocrn. Ormernm, uro npn
emoxparnn tcrpee nepennmamrcx rexnonornn, cnnxammne yponent cmeprnocrn. Bropax
xononxa rannnt 10-8 emoncrpnpyer, uro +]]exr or emoxparnn npncyrcrnyer n ocnonnom n
crpanax c nnsxnm n cpennm yponnem oxoa, n ornnune or ouent entx n orartx crpan. 3ro
onponepraer yrnepxenne o rom, uro ontmnncrno crpan c nanmentmnm yponnem oxoa xnnxercx
anroxparnuecxnmn, a orarte crpant emoxparnxmn.
Hacxontxo snaunrentno xnnxercx napnannx nnyrpn crpant, moxno nnert n rannne 10-9.
Hepnax xononxa noxastnaer, uro ntnot ne ncera ocnonant na xapaxrepntx noxasarenxx crpan.
Ecnn ocnonononarammnm npn ntxcnennn npnpot xnnennx tnn t mexcrpanonte pasnnunx,
(xoropte ne menxmrcx co npemenem no cnoe npnpoe), ro mt ne ynnnnn t nnxaxo perpeccnn.
239
B crarte paccmarpnnamrcx crpant, xoropte tnn emoxparnuecxnmn, a raxxe no xaxo-nno
npnunne nsmenxnn pexnmt. 3]]exr npoxnnncx xax no nropo, rax n n rperte xononxe. B
uernepro xononxe nnno, uro +]]exr ne nanmaercx ecnn npnnnmart no nnnmanne rontxo
nnyrpncrpanonte napamerpt cpen rpynnt crpan, xoropte xort pas menxnn pexnm. Hocnenne
ne xononxn (5 n 6) noxastnamr, uro xora mt xonnenrpnpyem cnoe nnnmanne nnmt na crpanax,
xoropte nmenn rontxo emoxparnuecxn nepexont nepno, ro mt nnnm +]]exr nosnpara x
emoxparnn. B mecro xononxe npecrannent ntopounte annte no raxnm crpanam, xoropte
tnn c]opmnponant n pesyntrare pacnaa Conercxoro Comsa n Rrocnannn.
Tannna 10-9
Hacxontxo snaun1entna napnannn nny1pn c1panm
Mcperu Euercw !e1 vaweHeHvn exvwe CweHe exvwe CweHe exvwe
FeacnLv neecp pewce1vv
cCereHcvcneHHLv HecCereHcvcneHHLv
1 2 3 4 5 6
EMCKF^THH 0,08 7,26*** 3,72*** 0,69 7,65** 6,15*
c1956 rcpe <1,02> <1,23> <0,78> <1,07> <3,26> <3,21>
CXC 0,28* 1,1*** 2,19*** 0,17 0,37 0,08
<0,15> <0,14> <0,32> <0,30> <0,55> <0,52>
(CXC )
2
-0,01*** -0,03*** -0,08*** -0,01 -0,03 -0,02
<0,00> <0,00> <0,02> <0,01> <0,03> <0,03>
Perynn1opm:
ewwv-neeweHHen,
c1Hccnencn cCrec1v
nene He1 pe pe He1 He1 He1
FervcHeruHen pewwv-
neeweHHen He1 pe pe He1 He1 He1
!cpcnen pewwv-
neeweHHen pe pe pe pe pe pe
C1eHL 145 54 91 91 21 38
!eCrpeHvn 996 358 638 638 189 235
Cce1vcneHHLv R
2
0,998 0,997 0,993 0,998 0,998 0,998
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P. 25
Tannna 10-10
euoxpa1nn n +qqex1nnnoc1t cnc1eum spanooxpanennn
1 2 3 4 5
3envcvwen neeweHHen !vrveHe
-vc1en
ncpe
HwwyHvaeuvn
3e1e1LHe
apencceHeeHve
pvq1evn cu
EMCKF^THH 14,93** 10,76** 8,80** 0,55 161,38*
c 1956 rcpe <6,72> <4,70> <3,53> <3,30> <95,28>
EMCKF^THH -0,82 -0,38 -0,88 5,78 191,58**
c 1900 nc 1955 <6,66> <4,21> <4,01> <4,12> <75,73>
KCIC!HH 6,45 -0,82 -4,37 -5,05* -97,37*
c 1900 nc 1955 <4,05> <3,78> <2,71> <3,04> <53,08>
Perynn1opm:
CXC pe pe pe pe pe
(CXC )
2
pe pe pe pe pe
ewwv-neeweHHen,
c1Hccnencn cCrec1v
nene pe pe pe pe pe
FervcHeruHen pewwv-
neeweHHen pe pe pe pe pe
!cpcnen pewwv-
neeweHHen pe pe pe pe pe
C1eHL 108 112 145 145 145
!eCrpeHvn 183 190 486 484 145
Cce1vcneHHLv R
2
0,957 0,976 0,956 0,959 0,947
240
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P. 26
emoxparnx n ee nocnecrnnx nx spanooxpanennx npecrannent n rannne 10-10. Ona
coepxnr annte, nornepxammne pasnnune n npnopnrerntx npnnnnnax n emoxparnuecxnx n
anroxparnuecxnx rocyapcrnax. B nepno n nropo xononxax nsyuamrcx pasnnunx n c]epe
cannrapnn n noocnaxennn n emoxparnuecxnx n neemoxparnuecxnx crpanax. B rperte n
uernepro xononxax paccmarpnnaercx cnxst mexy emoxparne n nmmynnsanne. Hocnenxx n
ocnonnom npecrannxer coo npenenrnnnoe cpecrno npornn nn]exnn, nepeammncx
nosymntm nyrem. B nxro xononxe emoncrpnpyercx cnxst mexy emoxparne n pacxoamn
rocyapcrna na spanooxpanenne n pacuere na yme nacenennx (sa ncxnmuennem pacxoon na
noocnaxenne n cannrapnm).
Tannna 10-11
antnenmne onenxn yc1onunnoc1n
1 2 3 4 5
EMCKF^THH 5,33*** 5,74*** 5,45*** 5,58*** 5,55***
c 1956 rcpe <1,43> <1,92> <1,42> <1,45> <1,35>
EMCKF^THH -1,11 -1,63 -1,06 -0,88 -1,19
c 1900 nc 1955 rcpL <1,60> <2,82> <1,52> <1,58> <1,54>
KCIC!HH 1,07 1,11 0,47 0,48 1,,15
c 1900 nc 1955 rcpL <1,21> <2,26> <1,08> <1,13> <1,01>
C1eneHu ecncc1eHeHvn
wernvv -0,14*
<0,07>
Cwe1Hcc1u nccereHuen -0,0014**
<0,0005>
G1Hvecve qeuvv -2,99**
<1,5>
CCrec1u ecncc1eHeHvn ncvH -1,33*
<0,69>
Gcnc1eLcLun -1,88**
<0,75>
Perynn1opm:
CXC pe pe pe pe pe
CXC
2
pe pe pe pe pe
ewwv-neeweHHen,
c1Hccnencn cCrec1v nene pe pe pe pe pe
FervcHeruHen pewwv-
neeweHHen pe pe pe pe pe
!cpcnen pewwv-neeweHHen pe pe pe pe pe
C1eHL 143 61 144 144 138
!eCrpeHvn 992 532 993 993 972
Cce1vcneHHLv R
2
0,995 0,994 0,995 0,995 0,995
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P. 27.
Onenxn ycrounnocrn npecrannent n rannne 10-11. 3ect moxno narn annte,
ononnnrentno nornepxammne ntno anropon nyrem nxnmuennx nexoroptx +xsorenntx
nepemenntx, nnnxmmnx na yponent saonenaemocrn. B nepno xononxe npnneen nnexc yponnx
manxpnn, npenoxennt A. Knsencxn
176
. uem ntme annt nnexc, rem onee nepoxrno, uro
manxpnx nepeaercx no +xonornuecxnm npnunnam. Bo nropo xononxe - yponent cmeprnocrn
enponecxnx nocenennen n 19 nexe, xax +ro tno cenano n paore Acemorny
177
. 3ro cnxsano c
onee nnsxnm yponnem npoonxnrentnocrn xnsnn n nacroxmee npemx, xorx nennunna n xnnxercx
176
Kiszewski, A., Mellinger A., Spielman A., Malaney P., Sachs S. E., Sachs J. "A Global Index of the Stability of Malaria
Transmission." American J ournal of Tropical Medicine and Hygiene, 2004, 70(5), pp. 486-98.
177
Acemoglu, D., Johnson S., Robinson, J. A. "The Colonial Origins of Comparative Development: An Empirical
Investigation." American Economic Review, 2001, 91(5), pp. 1369-1401.
241
ouent neontmo. Tpertx xononxa nxnmuaer +rnnuecxn nnexc, onncannt y Anesnna
178
. uem
ntme snauenne +rnnuecxoro nnexca, rem nnxe yponent npoonxnrentnocrn xnsnn. B uernepro
xononxe noxasant nocnecrnnx noopyxenntx xon]nnxron. Bont orpnnarentno cnxsant c
noxasarenem npoonxnrentnocrn xnsnn. Haxonen, nxrax xononxa nxnmuaer noxasarent yponnx
+xcnopra mnnepantntx pecypcon. Crpant, ocymecrnnxmmne +xcnopr mnnepantntx pecypcon,
nmemr onee nnsxn yponent npoonxnrentnocrn xnsnn.
Tannna 10-12
mopum euoxpa1nn
1 2 3
ReavpeHc1en 5,04***
c1956 <1,55>
RereweH1cen 5,39***
c1956 <1,52>
Mexcv1eHen 5,63***
c1956 <1,52>
RcncuvcHeruHen 4,88***
c1956 <1,49>
CncCcpHen cHyeHuvn 5,13***
c 1956 <1,66>
!e cncCcpHen cHyeHuvn 1,67
c 1956 <2,04>
Eweue1eruc1nc rccypec1ne -1,04
c 1956 <2,12>
F-1ec1 0,068 0,422 2,353
p - nervvHe 0,795 0,517 0,099
Perynn1opm:
CXC pe pe pe
CXC
2
pe pe pe
ewwv-neeweHHen, c1Hccnencn cCrec1v nene pe pe pe
FervcHeruHen pewwv-neeweHHen pe pe pe
!cpcnen pewwv-neeweHHen pe pe pe
C1eHL 145 145 145
!eCrpeHvn 996 996 996
Cce1vcneHHLv R
2
0,994 0,994 0,995
Hcmo:uur: Besley T., Kudamatsu M. (2006). P. 28
Tannna 10-12 coepxnr pasyxpynnennte noxasarenn emoxparnn. Hepnax xononxa
coepxnr annte o rom, nnnxer nn na npoonxnrentnocrt xnsnn rnn emoxparnn npesnenrcxax
nnn napnamenrapnte emoxparnn. Bropax xononxa npononr raxo xe ananns n sanncnmocrn or
rnna nsnparentno cncremt. Hoxasarent necymecrnenno pasnnuaercx n sanncnmocrn or anntx
rnnon emoxparn. B rperte xononxe anropt pasenxmr emoxparnn na rpn noxareropnn n
sanncnmocrn or rnna rocyapcrnennoro ycrpocrna. annte nornepxamr, uro pasnnna n
noxasarenxx oxcnxercx pasnnne n yponnxx xonxypennnn. Onaxo, yunrtnax ornocnrentno
ontmym sanncnmocrt mexy anntmn xomnonenramn, ne cneyer npeynennunnart snauenne
annoro ntnoa.
Omne ntnot, x xoroptm npnxoxr anropt, moryr trt pesmmnponant n cneymmnx
nonoxennxx:
178
Alesina, A., Devleeschauwer, A., Easterly, W., Kurlat, S., Wacziarg, R. "Fractionalization." Journal of Economic Growth,
2003, 8, pp. 155-194.
242
Hponeennoe nccneonanne noxastnaer, uro cymecrnyer cnntnax nsanmocnxst mexy
noxasarenxmn emoxparnn n spanooxpanennem, xoropax saxnmuaercx n rom, uro
npoonxnrentnocrt xnsnn n crpanax c emoxparnuecxnm pexnmom snaunrentno
ontme, uem n crpanax c pasnnro anroxparne.
Pesyntrart ronopxr o rom, uro rontxo nnrentnoe nosecrnne emoxparnuecxnx
nncrnryron nmeer snauenne.
Tor ]axr, uro +rn pesyntrart nxnmuamr annte o opasonannn n nonnrnuecxom
pasnnrnn n nne ypannennx perpeccnn, noxpennxer ncronxonanne +roro
nosecrnnx, ronopx nam o nnnxnnn nonnrnuecxnx nncrnryron.
Pesyntrart nponeennoro nccneonannx cnococrnymr nsyuennm anno onacrn,
nocxontxy paccmarpnnamr, xax ]axropt nonnrnuecxo +xonomnn nnnxmr na
nponneranne uenoneuecrna.
Inanno saaue ceuac xnnxercx orcrpannrtcx or npocroro cpannennx yponne
pasnnrnx crpan n erantno paccmorpert nonnrnuecxne n mpoxparnuecxne nponecct
n pasntx cncremax npannennx.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 14. HOAHTHHECKAR 3KOHOMHR PA3BHTHR.
uopmt nsanmoecrnnx npannrentcrna n ptnxa. Ocnonnte moenn pasnnrnx nsneca:
nennnmax pyxa, nomorammax pyxa, rpaxmax pyxa.
Iocyapcrno n rpaxane, pont nonnrnuecxn axrnnnoro +nexropara n opte c ronoom n
npeoonennn enocrn.
Connantnt xannran n ero nnnxnne na +xonomnxy. onepne n +xonomnuecxn pocr.
emoxparnx n soponte omecrna. uaxropt, nnnxmmne na npoonxnrentnocrt xnsnn:
+xonomerpnuecxn ananns.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 6-9.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-
M, 2001. In. 3.
Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998. Ch. 14, 15 P. 529 619.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Ceu A. Pasnnrne xax cnooa. M.: uon Hnepantnax mnccnx, 2004
Besley, T. and Burgess, R. (2002) "Political Economy of Government Responsiveness: Theory
and Evidence from India" mimeo Department of Economics, LSE.
Besley T., Kudamatsu M. Health and Democracy. The American Economic Review, Volume
96, Number 2, May 2006, pp. 313-318(6)
Knack S. and Keefer P. "Does Social Capital have an Economic Payoff? A Cross-Country
Investigation" Quarterly J ournal of Economics, 1997
Bonpocm nn ocyaennn
1. Kaxne xonnennnn cnoot nt snaere? B uem nx enncrno n pasnnune, nsanmocnxst n
nsanmosanncnmocrt?
2. Oxapaxrepnsyre ocnonnte moenn ycnonn pasnnrnx nsneca. B uem nx enncrno n
pasnnunx?
3. Hpn xaxnx ycnonnxx nonnrnuecxn-axrnnnt +nexropar moxer onrtcx ycnexon n opte c
ronoom n cymecrnennoro cnnxennx enocrn?
4. uro raxoe connantnt xannran n xax ero nsmepnrt? Kaxoe nnnxnne oxastnaer na +xonomnxy
pocr connantnoro xannrana?
243
5. uro raxoe nopma onepnx n xax ee moxno nsmepnrt n omecrne? Moxere nn Bt npenoxnrt
npocro recr, nosnonxmmn onpeennrt nopmy onepnnx n Bame rpynne (xonnexrnne)?
6. Hpoanannsnpyre moent C. Haxa n u. Kn]epa. uro yanoct n uro ne yanoct oxasart
anropam?
7. Cymecrnyer nn npnunnno-cnecrnennax cnxst mexy emoxparne n sopontem omecrna?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
285. Hannune ntcoxo onn nn]opmnponannoro n opasonannoro nacenennx nontmaer
nonnrnuecxym axrnnnocrt.
a Hem
286. uem ntme axrnnnocrt cpecrn maccono nn]opmannn ( ontmo rnpax raser n ocrynnocrt
renenemannx), rem nnxe nsnparentnax ornercrnennocrt nacenennx na ntopax.
a Hem
287. Hpannrentcrno n cpecrna maccono nn]opmannn onxnt nsanmoecrnonart nx cmxruennx
nonnrnuecxnx cnryann n crpane.
a Hem
288. Cpecrna maccono nn]opmannn onxnt nnmt npeocrannxrt nn]opmannm nx ntronoro
nponnxennx onxnocrnoro nnna na ntopax, a ne ntxnnxrt ocronepnym nn]opmannm o
xannare.
a Hem
289. Crnmynnpymr nn cpecrna maccono nn]opmannn orstnunnocrt Hpannrentcrna Hnnn x
xoppexrnponxe pe]opm?
a Hem
290. Hyxno nn n rocyapcrne ontmoe xonnuecrno cnoono npecct?
a Hem
291. Bepno nn yrnepxenne o rom, uro emoxparnn, cymecrnymmne n reuenne npoonxnrentnoro
nepnoa npemenn oxastnamr ontmee nnnxnne na omecrno, nexenn xparxonpemennte?
a Hem
292. B nocroxnntx emoxparnxx cornacno crarncrnuecxnm anntm pacxoyercx ontme cpecrn
na spanooxpanenne?
a Hem
293. B nnreparype o nacroxmero npemenn ocnonnoe nnnmanne yenxnoct nonnrnuecxnm ycnonnxm
ynennuennx npoonxnrentnocrn xnsnn, nexenn opasonarentntm n +xonomnuecxnm
npenoctnxam pasnnrnx emoxparnn.
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Bosuoano onee onoro npannntnoro napnan1a. Hena o1ne1a
4 anna.)
294. Kaxax onx raserno npomtmnennocrn npnnanexnr Hpannrentcrny Hnnn?
a) 2 %
) 20 %
n) 10 %
r) 70 %
295. Kaxne xareropnn nsnparene paccmarpnnamr T. Fecnn n P. Fmprec n cnoe crarte?
a) yxsnnmte
) nyxammnecx
n) nce nepeuncnennte
r) ner npannntnoro ornera
296. Kaxne ntenxmr rnnt nonnrnxon n moenn?
244
a) antrpyncrnuecxne
) +roncrnuecxne
n) ananrmpncrnuecxne
r) nce ntme nepeuncnennte
297. K xaxnm nepemenntm n moenn ornocxr sacyxy n nanonenne?
a) nenocroxnnte nepemennte
) ]nxrnnnte nepemennte co cranaprntmn orxnonennxmn
n) nepno a) n )
r) ner npannntnoro ornera
298. emoxparnx cnococrnyer ocrnxennm onee ntcoxoro yponnx xnsnn omecrna.
a) yrnepxenne nepno;
) yrnepxenne nepno nx pasnnnammnxcx crpan
n) yrnepxenne ne nepno;
r) nentsx art rouno onenxn annoro xnnennx.
299. Kaxo yuent ntnnran nen o rom, uro nx ycnemnoro pasnnrnx emoxparnn neoxonmt
crporo onpeenennte ycnonnx?
a) Hpecron
) Conoy
n) Inarxnn
r) Hnncer
300. B xaxo nepno cnxst mexy yponnem pasnnrnx emoxparnn n npoonxnrentnocrtm xnsnn
nanonee ouennna?
a) 30-e rot XX nexa;
) 60-e rot XX nexa;
n) 70-e rot XX nexa;
r) 90-e rot XX nexa;
) Bepno ) n n).
301. Vponent npoonxnrentnocrn xnsnn no mnennm Hpecrona sanncnr or:
a) ynyumenne nn]pacrpyxrypt;
) ynyumenne n onacrn mennnnt;
n) ynyumenne n onacrn opasonannx n yponnx xnsnn;
r) reppnropnantnoro pacnonoxennx crpant;
) nepno a), ), n).
302. K ocnonntm pasnnunxm mexy emoxparnxmn n anroxparnxmn, xoropte moryr sarponyrt
nonpoct narococroxnnx, ornocxr:
a) yponent npecrannrentcrna;
) crpyxrypt oruernocrn;
n) nponecc nonnrnuecxoro oropa;
r) yponent xnsnn;
) nepno a), ), n).
303. B ntneennom ypannennn hsrt =ur +t +1dsrt +2Dsrt +01ysrt +02(ysrt)2 +xsrt +csrt (1)
pesyntrnpymmax nepemennax npecrannxer coo:
a) nexoropt noxasarent, onennnammn yponent sopontx;
) yponent cmeprnocrn;
n) yponent poxaemocrn;
r) nepno a) n n).
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
304. Hnnx mnoroxstunax crpana. B xaxom pernone neoxonma nonnax nsanmocnxst CMH n
npannrentcrna, uro neer x orstnunnocrn nonnrnuecxnx exrene x nyxam nacenennx.
Oxapaxrepnsyre +xonomnuecxoe coepxanne ntcxastnannx.
305. Hasonnre npnunnt ymentmennx onn nonnrnuecxo axrnnnocrn cpen yxsnnmoro
nacenennx.
306. Btennre xnmuente nonpoct n moenn Fecnn n Fmpreca (2002).
a) Hapncyre cxemy nsanmocnxsn (CMH, Hpannrentcrna, nacenennx).
) Houemy Hnnx ntpana oexrom moenn?
245
307. Hpoanannsnpyre pesyntrart nccneonann Fecnn-Fmpreca (2000) n onpeennre, xaxne ns
mraron Hnnn nocrpaann or nanonenn menee ncero n xaxne onee ncero n 1970 roy.
308. Onpeennrt ntnrpaer nnn nponrpaer ntopt onxnocrnoe nnno, ecnn nam nsnecrno:
- Hopma ronoconanmnx cpen yxsnnmtx nsnparene o =0,8
- onx ronoconanmnx na npetymnx ntopax =0,6
- onx yxsnnmoro nacenennx, nn]opmnponanntx =0,4
- onx yxsnnmoro nacenennx, nyxammnecx =0,6
- onx nn]opmnponanntx rpaxan q (e, m) =0,4
- onx nsnparene, xoropte saxanunnamr ronoconart sa onxnocrnoe nnno na
neonornuecxom ocnonannn v =0,7
- Ko+]]nnnenr a =1
309. uro raxoe emoxparnx n xaxont ocnonnte ueprt emoxparnuecxoro pexnma?
310. Kaxont ocnonnte npenxrcrnnx na nyrn cranonnennx emoxparnn?
311. Ecrt nn npnunnt, no xoroptm emoxparnx ne cnococrnyer sopontm nannn?
312. Kaxne ntnot moxno cenart cornacno nccneonannm Fecnn-Kyamarcy?
313. uro nt ymaere no nonoy naxnnnannn n nmmynnsannn?
246
HACTL 4. IAOBAAH3AHHR H PA3BHTHE
IAABA 11. 3KOHOMHHECKAR HOAHTHKA B OTKPLTOH 3KOHOMHKE
11.1. Tpn acnex1a rnoannsannn
Otuno ntenxmr rpn acnexra rnoannsannn: rnoannsannx xax pasnnrne
mnpoxosxcrnenntx cnxse, rnoannsannx xax pasnnrne mexynapontx +xonomnuecxnx
oprannsann n rnoannsannx xax oocrpenne rnoantntx nponem. Paccmorpnm xaxt ns +rnx
acnexron noponee.
11.1.1. Iuoauusauua uau paseumue +upoxosacmeeuumx cease
B pamxax pasnnrnx mnponoro xosxcrna moxno ntennrt rpn ocnonntx +rana: +noxy
xononnantntx nmnepn (XV-cepenna XX nn.), neoxononnantnym (XIX-XX nn.) n
nocrxononnantnym (c xonna XX n.) +noxn.
B crpyxrype conpemennoro mnponoro xosxcrna ntenxmr:
a) mexynaponoe nnxenne ronapon mexynaponax ropronnx;
) mexynaponoe nnxenne ]axropon nponsnocrna, a nmenno rpyontx pecypcon
mnrpannx paoue cnnt, xannrantntx pecypcon mexynaponoe nnxenne xannranon,
nn]opmannn mexynaponte nayuno-rexnnuecxne cnxsn;
n) oecneuenne ycnonn nx mexynapontx xonrpaxron mnponte nanmrnte cnxsn,
mexynaponoe npano.
11.1.2. Iuoauusauua uau paseumue +exyuapoumx +uouo+uuecuux opeauusauu
Ho yponnm nnrerpannn mexynaponte +xonomnuecxne oprannsannn pasenxmrcx na
comst crpan-+xcnoprepon, pernonantnte nnrerpannonnte noxn n, naxonen, ncemnpnte
+xonomnuecxne oprannsannn.
a) Kaprent ) Vuacrnnx xaprenx
Puc. 11-1. Heuoopasoeauue e ycuoeuax uapmeua
Comsm cmpau +ucnopmepoe nosnnxnn xax nontrxa samnrt nnrepecon crpan-+xcnoprepon
onopono npoyxnnn.
Crpemnenne yuacrnnxon x xooneparnnnomy noneennm cnococrnyer opasonannm
xaprene. Kapmeuo omo ooeouueuue qup+, coe.acvmuux ceou peueuu no noeoov eu u ooe+oe
npoovruu mar, rar ec.u oi ouu c.u.uci e :ucmvm +ouono.um. Opasonanne xaprenx rpeyer
ntpaorxn conmecrno crparernn (no nonoy nen, oemon nponsnocrna), ycranonnennx xnor nx
Hena n
ceec1o
nuoc1t
(onn.
sa
app.)
Hena n
ceec1o
nuoc1t
(onn.
sa
app.)
E
M
P
M
D
P
M
P
C
MR*
H
A
G
AC
MC
MC
MR
E
Q
M
Q
C
Q
q
M
q
C
q
F
Bappenn neq1n
247
xaxoro yuacrnnxa n cosannx mexannsma xonrponx sa ntnonnennem npnnxrtx pemenn.
Vcranonnenne enntx mononontntx nen nontmaer ntpyuxy ncex yuacrnnxon, no pocr nen
ocrnraercx nyrem oxsarentnoro cnnxennx oema npoax. B pesyntrare y xaxoro yuacrnnxa
nosnnxaer conasn nonyunrt nono ntnrptm: npoanart cnom npoyxnnm no ntcoxo
xaprentno nene, no c npentmennem nnsxnx xaprentntx xnor. Ecnn noonoro poa
onnoprynncrnuecxoe noneenne craner nceomnm, ro xaprent pasnannrcx.
Hponnnmcrpnpyem +ror nponecc na pnc. 11-1. B ycnonnxx conepmenno xonxypennnn n
orpacnn nponsnonnoct t Q
c
npoyxnnn n npoananoct t no nene P
c
. Opasonanne xaprenx
npnnonr x orpannuennm nponsnocrna o Q
M
n nontmennm nent o P
M
. Hpnmennrentno x
orentnomy yuacrnnxy +ro osnauaer, uro ns npeentno ]npmt on cranonnrcx onpeentno.
Onaxo npn raxnx nenax xouercx ynennunrt nponsnocrno c q
M
o q
c
. Onaxo ecnn nce ]npmt
conepmar noonoe ecrnne, mnponax nena P
M
, ycranonnennax naroapx ecrnnm xaprenx,
ynaer o P
c
.
Puc. 11-2. Kapmeuo OHEK u +upoeo pmuou ueqmu eo epe+a upusuca 1973-1975 ee.
Kaprent xnaccnuecxn npnmep xooneparnnno nrpt c n yuacrnnxamn, re n moxer trt
panno 2, 3 n r. . Oxsarentnoe ycnonne xaprentnoro cornamennx saxnmuaercx n rom, urot
xaxt ero yuacrnnx nonyunn ne mentme roro, na uro on mor t paccunrtnart npn oennennn
npornn nero ncex pyrnx onnrononncron. uacro xaprentnoe cornamenne npeycmarpnnaer cosanne
xonnexrnnnoro ]ona (omaxa), ns xoroporo ocymecrnnxmrcx noounte nnarexn rem, xro
nocrpaan or coxpamennx xnor. 3rn ntnnart nrpamr pont ypannnnammnx nnarexe.
Horennnantnym yrposy xaprenm necer oennenne ayrcaepon n xonrpxaprent. Ecnn
cymmapnt oxo yuacrnnxon orpacnn nocroxnen n pannxercx maxcnmantno nennunne, ro nepe
namn nrpa nyx yuacrnnxon (xoannnn) c nyneno cymmo, uacrntm cnyuaem xoropo xnnxercx
moent yononnn no Kypno.
Hanonee nsnecrno xnnxercx oprannsannx crpan-+xcnoprepon ne]rn (OHEK),
oprannsonannax n 1960 roy. B ycnonnxx nocroxnnoro n pacrymero cnpoca a ne]rt OHEK
onnact onpeenenntx ycnexon n nontmennn nen na ne]rt.
Orpannunnax otuy, OHEK onnact cymecrnennoro nontmennx nent na ne]rt. Ha pnc.
11-2 narnxno noxasan +ror nponecc n xoe mnponoro +neprernuecxoro xpnsnca cepennt 70-x rr.
B 1973-1974 rr. crpanam OHEK yanoct, orpannunn nponsnocrno c Q
1
o Q
2
, yonoct nonxrt c
2,5 o 11 onn. sa appent ctpo ne]rn. Taxoe snaunrentnoe nontmenne morno nponsorn nnmt n
ycnonnxx ne+nacrnunoro cnpoca. Bropax ycnemnax nontrxa nponsomna n 1979-1980 rr., xora
nent yanoct nonxrt o 32-34 onn. sa appent.
Onaxo pesxoe nontmenne nen orxptno nosmoxnocrn nx ncrynnenne n orpacnt
ayrcaepon n nauano paspaorxn rex mecropoxenn, xoropte tnn panee nepenraentntmn. B
pesyntrare tnn noopnant mononontnte nosnnnn OHEK.
Ho mepe pasnnrnx nponsnocrna n nactmennx ptnxa nce cnntnee cxastnamrcx pasnnunx n
cnpoce n n nsepxxax nponsnocrna yuacrnnxon cronopa. Te, xomy yanoct nonnsnrt nsepxxn n
nontcnrt cnpoc, ntstnamr sanncrt xonxypenron, xoroptm xaxercx, uro nx oomnn neuecrntm
Q
P
1
0
Q
2
S
D
Q
1
HOCBE 1973 eoa
O 1973 eoa
P
2
P
S
248
nyrem. K oexrnnno n]]epennnannn nponsnonrene oannxercx cyexrnnnt ]axrop
momennnuecrno, xoropoe cranonnrcx sapasnrentntm. B oxo cornamennx ocymecrnnxmrcx
rante npoaxn na ntrorntx ycnonnxx. Bce +rn xnnennx ocoenno amr o cee snart n ycnonnxx
cnaa nponsnocrna, xora xaxt xouer ntxnrt sa cuer pyrnx. uaxropom, npenxrcrnymmnm
ranomy cronopy, cranonnrcx raxxe anrnrpecroncxoe saxonoarentcrno.
Tannna 11-1
Paynm 1opronmx neperonopon n pauxax IATT/BTO
Eewn
ncnepeHvn
Mec1c ncnepeHvn CcHcnHLe ncnccL -vcrc
c1eH-
yec1Hvu
1947r. XeHene 451Lc. 1evqHL ccrreueHvv (n cywwe He 10wrp. pcrrecn). 23
RFH!HTHE!^TT.
1949 r. ^HHecv 1evqL 31
1951r. Tyv 1evqL 38
1956 r. XeHene TevqL 26
1960-1961rr. XeHene (eyHp
vrrcHe)
TevqL 26
1964-1967rr. XeHene (eyHp
KeHHepv)
1evqL v eH1vpewnvHrcnLe weL, nvHn1 eaper IV !^TT Tcrcnrn v eanv1ve 62
1973-1979 rr. XeHene (1cvvcvv
eyHp)
1evqL, He1evqHLe CeueL, ewcHLe ccrreueHvn, Kcpec nc 1ewcxeHHcv
cueHe, Kcpec c cyCcvpvn v ^H1vpewnvHrcnLv Kcpec
102
1986-1994rr. XeHene (yyrnevcvv
eyHp)
1evqL, He1evqHLe CeueL, nenvre, ycryrv, vH1erre1yeruHen ccCc1neHHcc1u,
yeryrvcneHve cnccn, 1ec1vruHLe vapervn, c/ ncpyuvn, ccapeHve ETC, v 1. p.
123
Rpuun1ue BTO
9-13 peeCn
1996 r.
CvHreny (Renen
MvHvc1ecen
KcHqeeHuvn)
nvHn1c CcrreueHve nc rvCeervaeuvv 1crcnrv n cCrec1v vHqcweuvcHHL
1eHcrcrvv (HT^).
125
18-20 Men
1998r.
XeHene Hnevuevn
(E1cen
MvHvc1ecen
KcHqeeHuvn)
ccHcnHLe v1crv nn1vpecn1vre1Hev pen1eruHcc1v !^TT/ETC v nvHn1ve
eueHvn c ncprc1cne Hcncwy eyHpy wHcrcc1ccHHv 1crcnL neercnccn.
132
30!cnCn 3
peeCn 1999
r.
Cvs1r CH^ (Te1un
MvHvc1ecen
KcHqeeHuvn)
eu ure c 1ev ncncce, e cerucce canvc1nc, 1crcnrn ycryrewv v p.,
Texe n cpe Hcncrc eyHpe nepc1cnrc nLeCc1e1u ecweHpeuvv nc
necne1vnewpen1eruHcc1v ETCc ye1cweueHvv nepLpyv KcHqeeHuvv,
n 1.. ncawcxHcwy nreHvHcnL cqe n ncnec1y Cypyv neercnccn.
134
9-13 !cnCn
2001r.
ce Ke1e
(-e1ne1en
MvHvc1ecen
KcHqeeHuvn)
nvHn1ve eueHvn Hee1u HcnLv eyHp - FeyHp eanv1vn. Encrewwy
neercnccn nreHLncnccL, cnnaeHHLe c eanv1vew, y1cHeHvewv
pcncrHeHvewpevc1nyv CcrreueHvv ETC, e 1exe 1epvuvcHHLe ncnccL
cHvxeHvn 1crcnL Ceuecn. Kcwe 1crc, n ncrewwy ncurv v ncnccL
nc1ceHHcv ncnec1v. CccCce wec1c n ncrewwe neercnccn aeHnrv
ncnccLcHvxeHvn ncppexv ceruccrc canvc1ne n eanv1L c1eHe.
142
10-14
CeH1nCn
2003r.
KeHyH Mecve
(Rn1en MvHvc1ecen
KcHqeeHuvn)
cHqeeHuvn aecHvrecu ne1vecv Ceaeayru1e1Hc. !eypee cHqeeHuvv
n KeHyHe Heyuvre nencHeeruHc yc1eHcnreHHLe ccv ccHeHvn
neercnccn ce eyHpe 1nHnen 2005r. Evre 2004r. n XeHene wexpy
reHewv ETCCLrc pcc1vrHy1c ewcHce ccrreueHve c ncpcrxeHvv
neercnccn ce eyHpe, n ec1Hcc1v, CLrc aeqvcvcneHc cCee ccrrecve
c1Hccv1eruHc rvnvpeuvv scnc1HL cyCcvpvv n ceruccwcanvc1ne.
146
13-18eeCn
2005r.
!cHcHr, C^FKv1ev
(Hec1en
MvHvc1ecen
KcHqeeHuvn)
1) Gcnc1HLe cyCcvpvv n ceruccwcanvc1ne ncprexe1 c1weHe 2013r.;
2) K 2008r. eanv1Le c1eHL (CGCF) cCnaeHLcCecnev1u cncCcpHLv
pcc1yn He cncv LHv prn 97%1cnecn va 32HevweHee eanv1L c1eH;
148
Hcmo:uur: or.aoi Muuucmepcrux Kouqepeuu, Bce+upua Topeoea Opeauusau (www.wto.org).
Ha ceeoou 150 cmpau-v:acmuuroe Bce+upuo Topeoeo Opeauusauu (BTO): 11 oeraop 2005 e. 149 :.eu
Cavooecra Apaeu, 11 ueap 2006 e. 150 :.euo+ cma. Biemua+.
Pasnnrne pernonantntx nnrerpannonntx noxon nauanoct n xonne 50-x nauane 60-x rr.
Hanonee nsnecrntmn ns nnx xnnxmrcx EC, EACT, NAFTA n AT3C. B 1957 r. Pnmcxn oronop
nonoxnn nauano Enponecxomy +xonomnuecxomy coomecrny, npeopasonannomy n 1992 r. B
Enponecxn Coms (European Union). C 1 xnnapx 2007 roa on oennxer 27 crpan. 3a rot
cymecrnonannx EC tn cosan ennt nnyrpennn ptnox, cnxrt orpannuennx na cnoonoe
nepememenne ronapon, xannranon, paoue cnnt mexy crpanamn, opasonana ennax nanmrnax
cncrema c enntm pyxonoxmnm enexno-xpenrntm yupexennem.
B npornnonec Enponecxomy +xonomnuecxomy coomecrny n 1960 r. Bennxopnrannx
npenpnnxna nontrxy cosannx antrepnarnnno oprannsannn Enponecxo acconnannn
249
cnoono ropronnn (EACT, European Free Trade Association EFTA). Ona oennnna 6 crpan
Ancrpnm, Hcnannm, Hopnernm, unnnxnnm, Bnenapnm n Bnennm. EACT sannmanact n
ocnonnom nponemamn, cnxsanntmn c roprontmn aptepamn n samnro nnrepecon ee yuacrnnxon n
xonxypenrno opte c rpertnmn crpanamn. Hosnee EACT n EC crann ecrnonart conmecrno na
oronopno ocnone. Onaxo nocne ncrynnennx Bennxopnrannn n ontmnncrna pyrnx crpan
EACT n EC ee exrentnocrt tna ]axrnuecxn npexpamena.
B 1988 r. mexy CBA n Kanao tno saxnmueno Cenepoamepnxancxoe cornamenne o
cnoono ropronne (North American Free Trade Association NAFTA), x xoropomy n 1992 r.
npncoennnnact Mexcnxa.
B 1994 r. nponsomno opasonanne Asnarcxo-Tnxooxeancxoro +xonomnuecxoro coomecrna
(AT3C, Asian-Pacific Economic Cooperation APEC), unenamn xoroporo crann 14 crpan.
B rpertem mnpe ecrt onee 30 pernonantntx +xonomnuecxnx comson (rnna
Harnnoamepnxancxo acconnannn nnrerpannn nnn Acconnannn crpan Rro-Bocrouno Asnn), no
nx snauenne eme ornocnrentno nenennxo.
Paseumue ece+upumx +uouo+uuecuux opeauusauu
B 1944 r. nponcxonr opasonanne Fperron-Bycxnx ]nnancontx nncrnryron, nanonee
naxntmn ns xoroptx xnnxmrcx Mexynapont nanmrnt ]on (MBu) n Mexynapont anx
pexoncrpyxnnn n pasnnrnx (MFPP), a n 1948 r. opasonanne Ienepantnoro cornamennx no
rapn]am n ropronne (The General Agreement on Tariffs and Trade, IATT, c 1995 r. BTO).
Puc. 11-3. Opeauusauuouuaa cmpyumypa B1O
C 1948 no 1994 rr. Ienepantnoe cornamenne no rapn]am n ropronne oecneunnano npannna
mexynapono ropronnx nx ontmnncrna crpan. Ocnonntmn npnnnnnt ]ynxnnonnponannx
IATT xnnxmrcx:
- nencxpnmnnannx n ropronne;
- ncnontsonanne npenmymecrnenno rapn]ntx cpecrn samnrt nannonantnoro ptnxa;
- nporpeccnnnoe cnnxenne ramoxenntx rapn]on n xoe nepnonuecxn npononmtx
paynon mnorocroponnnx roprontx neperonopon (MTH) n nx mpnnuecxn o]opmnxemoe
saxpennenne na cornaconannom yponne;
- nsanmnocrt n npeocrannennn roprono-nonnrnuecxnx ycrynox;
- paspemenne roprontx cnopon nyrem nponeennx xoncyntrann n neperonopon.
Hanonee nsnecrnte paynt roprontx neperonopon n pamxax IATT noxasant n Tannne
11-1.
Ha cmeny IATT c 1 xnnapx 1995 npnmna Bcemnpnax ropronax oprannsannx (BTO, World
Trade Organization WTO) mexynaponax +xonomnuecxax oprannsannx, perynnpymmax npannna
mexynapono ropronnn cornacno npnnnnnam nnepannsma. Inannax saaua BTO
coecrnonart ecnpenxrcrnenno mexynapono ropronne. 3xonomnuecxax cnooa n
MHHHCTEPCKAR KOHmEPEHHHR
IEHEPAALHLH COBET
Cone1 no
1opronne
1onapaun
Cone1 no
1opronne
ycnyraun
Cone1 no
1opronmu
acnex1au npan
nn1ennex1yantnon
Cexpe1apna1
Cexpe1apna1 Cexpe1apna1
250
mexynapono ropronne cnococrnyer +xonomnuecxomy pocry n nontmennm +xonomnuecxoro
narococroxnnx nme. Oprannsannonnax cryxrypa BTO npecrannena na Pnc. 11-3.
Mnponax ropronax cncrema onxna coornercrnonart 5 npnnnnnam:
1. Orcyrcrnne ncxpnmnnannn n ropronne;
2. Cnnxenne roprontx (nporexnnonncrcxnx) aptepon;
3. Cranntnocrt n npecxasyemocrt ycnonn ropronnn;
4. Crnmynnponanne copennonarentnocrn n mexynapono ropronne;
5. Htrort n mexynapono ropronne nx menee pasnnrtx rocyapcrn.
C xnnapx 2005 roa rapn]t na centcxoxosxcrnennte ronapt ycranonnent na yponne 8%, a
na npomtmnennte 10%
179.
Tpeonannx no nmnoprntm rapn]am nx nexoroptx
npncoennnnmnxcx x BTO crpan n 1996-2004 rr. npecrnnent n rannne 11-2.
Tannna 11-2
Yc1ynxn n onsa1entc1na npncoennnnmnxcn x BTO c1pan no 1onapau n sanncnuoc1n o1
roa npncoennennn
BHH na
ymy
nacenennx
(onnapt
CBA)
Crpana
Io
ncrynnennx
n BTO
Tapn]nte ycrynxn no
centcxoxosxcrnenntm
ronapam
Tapn]nte
ycrynxn no
pyrnm
ronapam
Vuacrne n
cexropantntx
nnnnnarnnax
Arpernponannte
mept noepxxn
centcxoro xosxcrna
3xcnoprnte
cycnnn no
centcxomy
xosxcrny
1310 3xnaop 1996
25,8% (n ocnonnom or 15
o 30%) nepexont
nepno 5 ner npnmenenne
C3M no nexoroptm
ronapam
20,1% (n
ocnonnom or
15 o 30%) ner
nepexonoro
nepnoa
10% or BHH c/x Hont
1380 Fonrapnx 1996
34,9% (n ocnonnom or 15
o 63%) nepexont
nepno n 5-6 ner
npnmenenne C3M no
nexoroptm ronapam
12,6% (n
ocnonnom or 5
o 25%)
nepexont
nepno o 15
ner
Tontxo n
necxontxnx
'nynentx
nnnnnarnnax
cnnxenne na 79% sa
na roa
Cnnxenne no
peantntm
ntnnaram na
35,8% n no
accnrnona-
nnxm na 22,0%
sa mecrt ner
350 Monronnx 1997
18,4% (n ocnonnom or 10
o 30%) es nepexonoro
nepnoa nenpnmenenne
C3M
20% (n
ocnonnom or
10 o 20%) es
nepexonoro
nepnoa
Xnmnuecxax
rapmonnsannx
10% or BHH c/x Hont
300 Knprnsnx 1998
11,7% (n ocnonnom or 5 o
20%) es nepexonoro
nepnoa, xpome mepcrn;
no mepcrn - 5 ner
nenpnmenenne C3M
6,7% (n
ocnonnom
nnxe 10%)
nepexont
nepno 7 ner
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
5% or BHH c/x Hont
620 Ipysnx 2000
12,1% (n ocnonnom or 12
o 20%) nepexont
nepno 5 ner
nenpnmenenne C3M
5,8% (n
ocnonnom or 0
o 12%)
nepexont
nepno 5 ner
Bce nynente
nnnnnarnnt, sa
ncxnmuennem
anxorontntx
nannrxon,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
10% or BHH c/x Hont
870 Anannx 2000
10,6% (n ocnonnom or 10
o 20%) nepexont
nepno 7 ner
nenpnmenenne C3M
6% (n
ocnonnom or 0
o 10%)
nepexont
nepno 9 ner
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
10% or BHH c/x Hont
370 Monona 2001
n ocnonnom or 10 o 15%
maxcnmantno 40%
nepexont nepno 4
roa nenpnmenenne C3M
n ocnonnom or
10 o 20%
maxcnmantno
40%
nepexont
nepno 4 roa
Bce nynente
nnnnnarnnt, sa
ncxnmuennem
anxorontntx
nannrxon n
meenn,
xnmnuecxax
Cnnxenne na 16% sa
uertpe roa
Hont
179
International Trade Statistics, 2006. P. 110, P. 122.
251
rapmonnsannx,
HTA
3070 Hanama 1997
26,1% (n ocnonnom or 10
o 70%) nepexont
nepno o 14 ner
npnmenenne C3M no
nexoroptm ronapam
11,5% (n
ocnonnom or 5
o 30%)
nepexont
nepno o 14
ner
Xnmnuecxax
rapmonnsannx
10% or BHH c/x Hont
2470 Harnnx 1999
33,6% (n ocnonnom or 10
o 40%) nepexont
nepno 9 ner
nenpnmenenne C3M
9,3% (n
ocnonnom
nnxe 15%)
nepexont
nepno 9 ner
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
5% or BHH c/x;
ncnontsonanne 24
mnnnnonon CH3
(SDR) (oxono 8%)
xax mnnnmym o 1
xnnapx 2003)
Hont
3480 3cronnx 1999
17,7% (n ocnonnom or 10
o 30%) nepexont
nepno 5 ner
nenpnmenenne C3M
6,6% (n
ocnonnom
nnxe 15%)
nepexont
nepno 6 ner
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
5% or BHH c/x Hont
1500 Hopannx 2000
25% (n ocnonnom or 15 o
35%) nepexont nepno
10 ner nenpnmenenne
C3M
25% (n
ocnonnom or
20 o 30%)
nepexont
nepno 10 ner
Hexoropte
'nynente
nnnnnarnnt,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
Cnnxenne na 13% n
reuenne7 ner
Hont
4580 Xopnarnx 2000
10,4% (n ocnonnom or 0 o
15%) nepexont nepno
5 ner nenpnmenenne C3M
5% (n
ocnonnom or 0
o 10%)
nepexont
nepno 5 ner
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
Cnnxenne no
ornomennm x
asonomy nepnoy
1996-1998 na 20%
exerono panntmn
uacrxmn n reuenne 5
ner c art
ncrynnennx
Hont
4940 Oman 2000
30,5% (n ocnonnom or 0 o
15%) nepexont nepno
4 roa nenpnmenenne
C3M
11% (n
ocnonnom or 5
o 15%)
nepexont
nepno 4 roa
Hexoropte
'nynente
nnnnnarnnt,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
10% or BHH c/x Hont
2620 Hnrna 2001
n ocnonnom or 15 o 35%
maxcnmantno 50%
nepexont nepno 8 ner
nenpnmenenne C3M
n ocnonnom or
10 o 20%
maxcnmantno
30%
nepexont
nepno 4 roa
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
Cnnxenne na 17% sa
nxrt ner
Hont
1470 Apmennx 2003
B cpenem 15%, ner
nepexonoro nepnoa
B ocnonnom or
4 o 15%,
nepexont
nepno 4
roa
Fontmnncrno
nynentx
nnnnnarnn xpome
anxorontntx
nannrxon,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
10% or BHH
centcxoro
xosxcrna, c 1999
roa 5%
Hont
270 Henan 2004
B cpenem 27%, ner
nepexonoro nepnoa
B ocnonnom or
13 o 23%,
nepexont
nepno 9 ner
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
10% or BHH c/x Hont
380 Kamoxa 2004
B cpenem 23%, ner
nepexonoro nepnoa
B ocnonnom
17%,
nepexont
nepno 9 ner
Fontmnncrno
'nynentx
nnnnnarnn,
xnmnuecxax
rapmonnsannx,
HTA
10% or BHH
centcxoro
xosxcrna, c 1999
roa 5%
Hont
Hcmo:uuru: Ipaqur vcmvnor raroo cmpaui; BTO; WT/ACC/7 u eeo peoaruu; Cerpemapuam BTO Bce+upui Baur,
Oosop Bce+upuoeo oaura sa 2005 eooa, Pac:emi PHKTA
Hpu+e:auu u nocueuu r mao.ue:
- C3M - cneua.iuie sauumuie +epi e ce.icro+ xoscmee
252
- HTA (Minsterial Declaration on Trade in Information Technology Products) Coe.aueuue no uuqop+auouui+
mexuo.oeu+, noopasv+eeaem cuureuue oo uv. ecex u+nopmuix nou.uu u ocma.iuix mapuquix mopeoeix
oapiepoe ua oeoeopeuuvm e Coe.aueuuu npoovrum e cqepe uuqop+auouuix mexuo.oeu
- Cermopa.iuie uuuuamuei mpuou:ecru ue oosame.iuie o. eino.ueuu uuuuamuei, npoe.euuie
omoe.iui+u cmpaua+u-:.eua+u BTO e omuoueuuu omoe.iuix epvnn moeapoe. Hv.eeie uuuuamuei:
npuumue cmpauo ua ceo oosame.icme nocuureuum oo uv. u+nopmuix mapuqoe ua onpeoe.euuie euoi
moeapoe
- CH3 (SDR) cneua.iuie npaea sau+cmeoeauu (Special Drawing Rights) ucrvccmeeuua oeuerua eouuua
ua ocuoee ropsuui nmu eeovuux sanaouix ea.mm, cosoauua MB4, CH3 e.mmc +erovuapooui+ pesepeui+
armueo+ u ucno.isvmmc :.eua+u MB4 ra:ecmee c:emuo u v:emuo eouuui u o. pac:emoe +erov cooo.
11.1.3. Iuoauusauua uau oocmpeuue euoauoumx npoue+
Inoannsannx moxer trt paccmorpena n n acnexre nponem, xoropte nosnnxamr nepe
uenoneuecrnom n nenom. 3rn nponemt, nonyunnmne nasnanne rnoantntx, c nsnecrno one
ycnonnocrn moryr trt cnxent x nym rpynnam: nponemam nsanmoornomennx omecrna n
oxpyxamme cpet n connantntm nponemam. K nepntm ornocxrcx ncromenne npnpontx
pecypcon, erpaannx oxpyxamme +xonornuecxo cpet, crpemnrentnt pocr nacenennx n p. B
ycnonnxx nponsomemero nocne Bropo mnpono nont emorpa]nuecxoro nsptna pesxo
yxymnnoct nsanmoornomennx omecrna n npnpot, nontcnnoct emorpa]nuecxoe annenne na
cymecrnymmne npnponte pecypct.
Puc. 11-4. Iuoauusauua uau oocmpeuue euoauoumx npoue+
B uncne connantntx nponem otuno nastnamr ronxy noopyxenn, mexynaponym
oprannsonannym npecrynnocrt, reppopnsm, orcranoct pasnnnammxcx crpan n p. (cm. Pnc. 11-4).
Hponecct rnoannsannn ne mornn ne sarponyrt pasnnnammnecx crpant. Onaxo nocne
ocnooxennx or xononnantno sanncnmocrn onn ocrannct n xauecrne arpapntx n ctptentx
npnarxon pasnnrtx crpan. nx ontmnncrna nx nnx tna xapaxrepna monoxyntrypnax
cnennannsannx, npeoonert xoropym moxno tno nno nyrem nmnoprosamemennx, nno nyrem
noompennx +xcnopra. B ycnonnxx napacramme nnepannsannn mnpono +xonomnxn peannsonart
oe +rn crparernn tno nenpocro. Ho+romy paccmorpnm xaxym ns nnx noponee.
11.2. C1pa1ernn nunop1osauemennn
Cymecrnymr ne crann nmnoprosamemennx: npocrtx norpenrentcxnx ronapon n cnoxntx
npomtmnenntx nsenn. Koneuntmn nenxmn xnnxmrcx nnepcn]nxannx mecrno
npomtmnennocrn n nontmenne xonxypenrnocnoconocrn nannonantno npomtmnennocrn. B
1963-1985 rr. +ro crparerne nocnontsonannct Mexcnxa, Cantnaop, Hnxaparya, Ionypac,
unnnnnnnt, Ceneran, Kennx, Rrocnannx.
IAOBAALHLE HPOBAEML
erpaannn
+xonornuecxon
cpem
Hc1omenne
npnponmx
ncxonaeumx
Poc1
euorpaqnuecxoro
annennn
Ionxa
noopyaennn
O1c1anoc1t
pasnnnammnxcn c1pan
Meaynaponan
oprannsonannan
npec1ynnoc1t
Hponeum nsanuoo1nomennn
omec1na n oxpyaammen cpem
Connantnme nponeum
n
n
p.
Ouecmeo-npupoa
Heuoeeu-ouecmeo
253
nx samnrt nannonantno npomtmnennocrn ncnontsymrcx na rnanntx nncrpymenra:
rapn]t (r.e. nanorn na nmnopr) n xnort (r.e. xonnuecrnennte orpannuennx nmnopra). Bnnxnne
rapn]on na nmnopr nponnnmcrpnponano na pncynxe 11-5. Ecnn nena nmnoprno npoyxnnn Pw,
uro snaunrentno nnxe nannonantnoro pannonecnoro yponnx Pd, ro c rem, urot samnrnrt
oreuecrnennym npomtmnennocrt nnonrcx rapn] t, xoropt cymecrnenno nonnmaer neny
nmnoprnpyemo npoyxnnn nx xoneuntx norpenrene. Onn nnarxr Pt=Pw+t. oxo
npannrentcrna or nneennx rapn]a cocrannxer C, ntroa nponsnonrene (A) saxnmuaercx n rom,
uro renept nena na nnyrpennem ptnxe npnnnxena x nene oreuecrnenno npoyxnnn. Onaxo
norepn norpenrene npn +rom snaunrentnt, onn pannt A+B+C+D, uro snaunrentno npentmaer
ntnrptm n npannrentcrna, n nponsnonrene (CA). Taxnm opasom, norepn +]]exrnnnocrn
cocrannxmr B+D n cxnatnamrcx ns norept n nponsnocrne n norpenennn.
Puc. 11-5. B.uuue mapuqoe ua u+nopm
pyro ]opmo samnrt oreuecrnennoro nponsnonrenx xnnxercx nneenne xnor na
nnosnmte ns-sa pyexa ronapt (cm. Pnc. 11-6). Ecnn oreuecrnennte ronapt, nanpnmep,
renennsopt, nsnauantno ne nontsyercx ontmnm cnpocom, ro moxno orpannunrt nmnopr
nnocrpanntx renennsopon, nnex onpeenennte xonnuecrnennte orpannuennx nmnopra (xnort). B
+rom cnyuae uacrt neyonnernopennoro cnpoca moxer trt noxptra sa cuer ynennuennx
nnyrpennnx oemon nponsnocrna. 3ro nponsoer noromy, uro n pesyntrare nneennx xnort
nena nonnmercx c P o P
2
. Horepn nnocrpanntx nponsnonrene cocranxr n +rom cnyuae AQ* P,
a nx ntnrptm - AP*QL. Bce sanncnr or xonxpernoro coornomennx nen, n ne ncxnmuen napnanr,
xora nnocrpannte nponsnonrenn axe ntnrpamr or nneennx xnort. Ho+romy, ouent uacro
nnocrpannte nponsnonrenn npenounramr xnort nneennm rapn]on na nmnopr, net n
nocnenem cnyuae onn nnxax ne xomnencnpymr cnnxenne oemon nocranox. Btnrptm or
nontmennx nen ocraercx rocyapcrny, nnoxmemy rapn].
Pasnnuamr na ocnonntx yponnx samnrt nannonantno npomtmnennocrn: nomnnantnt n
+]]exrnnnt. Ho+uuauoum ypoeeuo sauumm noxastnaer n nponenrax, nacxontxo nnyrpennne
nent nmnoprntx ronapon npentmamr nent +rnx ronapon npn orcyrcrnnn samnrt
re t nomnnantnax (ad valorem) rapn]nax cranxa,
p n p' nent ennnnt ronapa c rapn]om n es rapn]a coornercrnenno
P
Q
0
a b
c
d
P
d
P
t
=P
w
+t
P
w
D
d
(cncc)
S
d
(neprcxeHve)
A
B C
D
A nmroa nponsnon1enen
C oxo npann1entc1na
A+B+C+D no1epn no1pen1enen
B+D unc1me no1epn ns-sa nneennn 1apnqa
B no1epn +qqex1nnnoc1n n nponsnoc1ne
D no1epn n no1penennn ns-sa ncxaaennn nen 1apnqou
p
p p
t

=
'
254
3qqeumueum ypoeeuo sauumm noxastnaer n nponenrax, nacxontxo oannennax
cronmocrt na onpeenenno crann nponsnocrna n oreuecrnenno npomtmnennocrn ntme ro,
xoropax cymecrnonana t npn orcyrcrnnn samnrt.
re g +]]exrnnnt yponent samnrt,
v n v oannennax cronmocrt na e. ntnycxa c samnro n es nee coorn.
Fonee rounax ]opmyna moxer trt sanncana rax:
t
j
nomnnantnt rapn] na xoneunym npoyxnnm npom-crn j,
t
i
yponent rapn]a na npomexyrounym npoyxnnm i,
a
ij
ptn. nena npomex. npoyxnnn i na e. cr-crn xoneun. npoyxnnn npom-crn j.
Puc. 11-6. Jrcnopmuie reomi e cpaeueuuu c mapuqo+
Or rapn]on crpaaer nce nacenenne crpant, a ntnrptnamr nnmt orentnte rpynnt
nponsnonrene. Houemy xe rora rapn]t nnoxrcx nnont n nnont? B noepaxy 1apnqnon
samn1m n pasnnnammnxcx crpanax otuno npnnoxrcx cneymmne apryuen1m:
- Hanorn na ropronnm cnyxar euaeum+ ucmouuuuo+ eocyapcmeeuumx oxooe n
ontmnncrne pasnnnammnxcx crpan, rax xax nx nerxo nnonrt n conpart.
- Orpannuennx nmnopra ecrecrnennax peaxnnx na xponnuecxne npoue+m c nuamexum+
auauco+ n nnemnnm onrom.
- H+nopmum npomeuuuouus+ ono ns nanonee noxoxmnx cpecrn nx cranonnennx
nan. npomtmnennocrn n npeoonennx +xonomnuecxo sanncnmocrn
- Honnrnxa orpannuennx nmnopra nosnonxer pasnnnammnmcx crpanam onnartcx ououe
+uouo+uuecuo uesaeucu+ocmu, crnmynnpyx nnocrpannte nnnecrnnnn n mecrnym
nmnoprosamemammym npomtmnennocrt.
Onaxo, ne cneyer cpactnart co cueron n nenaronpnn1nme nocnec1nnn. Hpexe ncero,
nneenne nmnoprntx orpannuenn cnocorcnyer coxpanennm ne+]]exrnnntx n opornx
nannonantntx nponsnocrn. Btrot or nmnoprosamemennx ocramrcx, xax npannno,
nnocrpanntm ]npmam. K romy xe, npeonaammax uacrt nmnoprosamemennx sanncnr or
nmnoprnpyemtx npomexyrountx ronapon, uro npnnonr x santmennm omenntx xypcon
A
B
E
E2
S
ST
D1
D2
QL
Q
ST
S
P1
P
P2
P
Q
E1
PQL
SL
Mnu. 1enenusopon n
rop
Qeua
ponn.
sa TB.
0
% 100 *
'
v
v v
g

=

=
i
ij
i
i ij j
j
a
t a t
g
1
255
nannonantntx nanmr. B pesyntrare, nannonantnoe nponsnocrno no npnxptrnem ramoxenntx
aptepon ne ocrnraer mnpono xonxypenrocnoconocrn.
11.3. C1pa1ernn noompennn +xcnop1a
Cymecrnymr ne ocnonnte ]opmt +xcneprno cnennannsannn:
- Opnenrannx nepnnuno npoyxnnn na nnemnne ptnxn (noompenne +xcnopra c/x n
mnnepantnoro ctptx)
- Opnenrannx nropnuno npoyxnnn na nnemnne ptnxn (noompenne +xcnopra
npomtmnenntx nsenn)
Hepnax ]opma omnnnpyer n ycnonnxx nepasnnro nannonantno npomtmnennocrn n ee
saaua naxonnrt cpecrna nx nnnecrnnn. 3rn nnnecrnnnn nosnonxmr nnepcn]nnnponart
+xonomnxy n nocrenenno nepern or +xcnopra ctptentx pecypcon x +xcnopry rorono npoyxnnn.
Hocxontxy, na nepntx nopax, nent na oreuecrnennym npomtmnennym npoyxnnm ntme mnpontx,
npannrentcrno nnonr +xcnoprnte cycnnn, nosnonxmmne cnnsnrt nent na +xcnoprnpyemym
npoyxnnm o mnpontx.
Puc. 11-7. Jrcnopmuie cvocuouu
Cncrema +xcnoprntx cycnn nx oreuecrnenntx nponsnonrene noxasana na pncynxe
11-7. Ecnn mnponax nena (P
w
) nnxe oreuecrnenno (P
d
), ro pasptn +rnx nen moxer trt ymentmen
sa cuer npannrentcrnenno cycnnn (S). B +rom cnyuae nena, no xoropo oreuecrnennte
nponsnonrenn +xcnoprnpymr cnom npoyxnnm, yer panna P
s
=P
d
S. Horepn norpenrene
crpant cocranxr A+B, ntnrptm nponsnonrene ABC. Hocxontxy sarpart npannrentcrna =
BC+D, ro uncrte norepn omecrna yyr pannt B+D. Onn cocranxr nnary sa noepxxy
nannonantno npomtmnennocrn n ntno ee n nepcnexrnne na mnpono yponent.
3xcnoprnoopnenrnponannax nonnrnxa n xparxocpounom nepnoe oepnercx orpannuennem
nannonantnoro cnpoca n npemenntm cxarnem ptnxa.
Tannna 11-3.
C1pyx1ypa nna1anoro ananca
I. CuT TEKVBHX OHEPAHHH
1. Tonapnt +xcnopr 2. Tonapnt nmnopr
Canto ananca nnemne ropronnn (ropront ananc)
3. 3xcnopr ycnyr (oxot or nnocrpannoro
rypnsma n r.., ncxnmuax xpenrnte ycnyrn).
4. Hmnopr ycnyr (nnarexn sa rypnsm sa pyexom
n r.., ncxnmuax xpenrnte ycnyrn).
A+B no1epn no1pen1enen c1panm
B+D unc1me no1epn
A+B+C nmnrpmm nponsnon1enen
B+C+D sa1pa1m npann1entc1na
P
Q
0
Pd
Pw
D
S
A
B
C
D
Ps =Pd -S
256
5. uncrte oxot or nnnecrnnn (uncrte oxot or xpenrntx ycnyr)
6. uncrte rpanc]eprt
Canto ananca no rexymnm onepannxm
II. CuT BHXEHH KAHHTAHA
7. Hpnrox xannrana 8. Orrox xannrana
Canto ananca nnxennx xannrana
Canto ananca no rexymnm onepannxm n ananca nnxennx xannrana
III. H3MEHEHHE OuHHHAHIHIX PE3EPBOB
B 1973-1985 rr. crparernm +xcnoprno opnenrannn ycnemno npnmenxnn raxne crpant xax:
Ionxonr, Cnnranyp, Rxnax Kopex, Tanant. uyrt nosnee +ry nonnrnxy axrnnno crana npononrt
KHP. Hecmorpx na necomnennte ycnexn, xoroptx onnnct +rn crpant, cneyer ormernrt n
rpynocrn, nosnnxammne na nepntx nopax npn nponeennn +xcnoprnoopnenrnponanno nonnrnxn.
Hepnax nponema, c xoropo cranxnnamrcx yxasannte crpant, saxnmuaercx n ycnnennn
monoxyntrypno cnexnnannsannn, uro enaer +xonomnxy crpant cnntno yxsnnmo, sanncxme or
xonmnxrypt mnponoro ptnxa. Bropax nponema saxnmuaercx n rom, uro snaunrentnoe
ynennuenne +xcnopra oocrpxer xonxypennnm n npnnonr x samenennm remnon pocra nen na
oreuecrnennym npoyxnnm no cpannennm c rorono npoyxnne, nocrynamme ns pasnnrtx
crpan. Ho+romy mnorne pasnnnammnecx crpant ntramrcxu nnepcn]nnnponart cno +xcnopr.
Onaxo n na +rom nyrn nx oxnnmr rpynocrn.
Hoompenne +xcnopra npomtmnenntx nsenn n peantno xnsnn ncrpeuaer mnoxecrno
aptepon, rax xax npomtmnenno pasnnrte crpant, cranxnnaxct c xonxypennne monotx
nesanncnmtx rocyapcrn, ncnontsymr rapn]t n xnort nx orpannuennx nmnopra ns
pasnnnammnxcx crpan. Canto ropronoro ananca CBA n ropronne c Knraem yxe mnorne rot
nocnr orpnnarentnt xapaxrep. emenax xnracxax npoyxnnx anno sanononnna amepnxancxn
ptnox. Onaxo nnarexnt ananc CBA, xax npannno, nonoxnrentnt. Orpnnarentnt cuer
rexynnx onepann xomnencnpyercx nonoxnrentntm cuerom nnxennx xannrana (Cm. Tan. 11-3).
11.4. nqqepennnannn nannonantnmx qnpu n ycnonnnx nnepannsannn
+xonounxn
Hmnoprosamemenne n +xcnoprnax opnenrannx cnococrnymr noemy nannonantno
npomtmnennocrn o yponnx mnpono. B pesyntrare nosnnxaer nosmoxnocrt cnxrnx roprontx
orpannuenn n nnepannsannn ptnxon. Hponema nocnecrnn nnepannsannn nx nannonantno
npomtmnennocrn pasnnnammnxcx crpan paccmorpena n nnrepecno crarte unnnnna Arnona,
Ponna Fmprecca, Crenen Pennra, uapnnno 3nnnorrn Bcrynnenne n nnepannsannm n
nepanencrno n npomtmnennom nponsnocrne
180.
. B xauecrne nenocpecrnennoro oexra
nccneonann ntpana Hnnx.
Hnycrpnantnoe ennnensnponanne, xoropoe nauanoct n 1985 roy n Hnnn, oosnauano
rnyoxn pasptn c npomntm nnycrpnantntm pasnnrnem, nx xoroporo tno xapaxrepno
nenrpannsonannoe nnannponanne. Hpenoxennax anropamn moent axnenrnpyer nnnmanne na
nnepannsannn +xonomnxn n ee nocnecrnnxx nx nnncxnx ]npm. Peaxnnx nx oxasanoct anexo
ne onopono, uro npnneno x nx antneme n]]epennnannn. Texnonornuecxn nponnnyrte
]npmt n re, xoropte pacnonoxent n pernonax c nncrnryramn, ntcrynammnmn n nnrepecax
enontx xpyron, cxopee orxnnxnynnct na yrposy ncrynnennx sanantx ]npm na nnncxn ptnox.
B +rnx ycnonnxx nnepenne nontx rexnonorn crano nacroxrentno neoxonmo.
180
Aghion P., Burgess R., Redding S., Zilibotti F. Entry Liberalization and Inequality in Industrial Performance. Journal of
the European Economic AssocitionApril/May 2005, Vol. 3, No. 2-3, Pp 291-302.
257
Anropt ncnontsymr meroonornm H. A. Bymnerepa. Ha yrposy ncrynnennx nontx ]npm
crapte moryr ornernrt moepnnsanne nponsnocrnenntx nponeccon, nnnecrnpyx n nonte
rexnonornn. Ho+romy rexnonornuecxn norennnan ]npm onpeenxer nx cnoconocrt
xonxypnponart c norennnantntmn ncrynammnmn. Vrposa nropxennx yer ntcrynart crnmynom
nx nepeontx ]npm x nnnecrnnnxm n nnnonannxm, n ro npemx xax rexnnuecxn orcrante ]npmt,
xoropte ne n cocroxnnn cnpannrtcx c nontm ntsonom, yyr repxrt crnmynt.
Anropt paccmarpnnamr mymnerepnancxym moent nx ncxpernoro npemenn. Moent
+xonomnxn cocronr ns rpynnt mraron (nnn pernonon), xoropte ornnuamrcx cnonmn
]axropntmn nnoxennxmn, nxnaom n nponsnonrentnocrt n perynnponannem ptnxa rpya. B
xaxom nepnoe t xoneunax ntroa (n antnemem macmra nen) nponsnonrcx n xaxom mrare
xonxypenrocnocontm cexropom, ncnontsyx xonrnnyym npomexyrountx nonts, cornacno
rexnonornn:
, ) , ) , )
(

=

}
dv v x v A y
t s t s t s
o o
o
,
1
,
1
0
,
1
,
re x
s,t
(v) +ro xonnuecrno npomexyrountx sarpar, nnoxenntx n cexrope v, mrare s n na
ary t,
A
s,t
(v) +ro napamerp nponsnonrentnocrn, xoropt nsmepxer xauecrno npomexyrountx
sarpar v n nponsnocrne xoneuno ntrot, n ue(0,1).
Koneunax ntroa moxer trt ncnontsonana nno nx norpenennx, nno nx nxnaa n
nponecc nponsnocrna npomexyrountx ntro, nno nx nnoxenn n nnnonannn. nx npocrort n
pxe cnyuaen anropt onycxamr noxasarent mrara s.
Anropt paccmarpnnamr xax nocrenenno coxpamaercx pasptn mexy nnncxnm n mnpontm
yponmen rexnonorn. Hanonee nepeonte nnncxne ]npmt sannmamr n +rom nponecce
npomexyrounoe nonoxenne. Hentm xnnxercx coxpamenne pasptna mexy nannonantntm n
mnpontm yponnem. 3ro onxno nacrynnrt n xonne nepnoa t. Anropt onycxamr, uro mnponax
rexnonornuecxax rpannna pacrer n +xsorennom yponne g. Fonee ]opmantno +ro moxer trt
npecranneno:
, ) g A A
t t
+ =

1
1
B nauane nepnoa t (nnn, uro pannosnauno, n xonne nepnoa t1), nnnpymmax no
nponsnonrentnocrn nnncxax ]npma moxer naxonrtcx n nyx cocroxnnxx:
(i) ]npmt c ntcoxo nponsnonrentnocrtm nmemr yponent nponsnonrentnocrn A
t-1
(u)
=
1 t
A ,a nmenno, na rexyme rpannne;
(ii) ]npmt c nnsxo nponsnonrentnocrtm nmemr yponent nponsnonrentnocrn A
t-1
(u)
=
2 t
A ,a nmenno, na onn mar nosan nee.
Hepe pemennem cnonx nponsnocrnenntx nnanon, ]npmt moryr npenpnnxrt nnoxennx n
rexnonornuecxoe ocnamenne, urot ynennunrt nponsnonrentnocrt. Hnnonannonnte nnoxennx
nmemr croxacrnuecxym orauy. B cnyuae ycnexa annax ]npma moxer ocnonrt cneymmym
nanonee npoyxrnnnym rexnonornm, r.e. ynennunrt cnom nponsnonrentnocrt c nomomtm
]axropa 1 + g n nrn napanne c nponnxennem rexnonornuecxo rpannnt. Cronmocrt
rexnonornuecxoro ocnoennx onycxaercx xax xnaparnunax n cnyuae nepoxrnocrn ycnexa n
nnneno na yponne rexnonornn:
, ) , ) v A z v c
t t t 1
2
2
1

= ,
re z nepoxrnocrt ycnexa nnnecrnnn. Ecnn naoopor nnnecrnnnn ne npnnocxr ycnexa
(nepoxrnocrt 1-z), ]npma nponsnonr c yponnem nponsnonrentnocrn panntm ero
nepnonauantnomy cocroxnnm.
Ecnn nepeonax ]npma ycnemna n nepnoe t, ona naunnaer xax nepeonax ]npma n n
nepnoe t+1. Bce ocrantnte ]npmt naunnamr xax orcrammne ]npmt Onaxo n +rom cnyuae c
+xsorenno nepoxrnocrtm h, nnep samenxercx na nonym ]npmy, naunnammym xax nponnnyrax n
t+1. Oosnaunm a
t
nponopnnm nponnnyrtx ]npm n nepnoe t, a z
A
oosnaunm nnnonannonnte
258
nnnecrnnnn nponnnyrtx ]npm. Tora pacnpeenenne nponsnonrentnocrn xapaxrepnsyercx
cneymme nnamnxo:
a
t+1
= z
A,t
a
t
+ h (1-z
t
a
t
) =(1- h) z
A,t
a
t
+h,
Hopasymenax cpannnrentno ycrounnym nponopnnm nponnnyrtx ]npm pannym
, ) h z
h
a
A

=
1 1
*
Hpomexyrounte ]npmt nonepxent xonxypennnn co cropont ayrcaepon. B uacrnocrn,
anropt crartn onycxamr, uro n xaxom nepnoe ayrcaep moxer nonpoonart nnesannoe n
xoporxoe ncrynnenne na mecrnt ptnox nx onpeenenno xparxonpemenno ntrot. unpmt-
ayrcaept nanmamr sa pesyntrarom nnnonannonntx nnnecrnnn mecrno ]npmt, n
cranxnnamrcx co cneymmnm ntopom: onn moryr nnn ocranartcx nne ptnxa, nnn sannarnn
neontmo ]nxcnponannt rapn] , e yer ano paspemenne npoanart na mecrnom ptnxe c
nepoxrnocrtm . Ayrcaept, nx roro urot nponnxnyrt na mecrnt ptnox, onxnt nmert
nepeonym nponsnonrentnocrt,
__
A
.
Kora ncrynaer ayrcaep n xonxypnpyer c ]npmo c nnsxo nponsnonrentnocrtm, on
sanoentnaer nect ptnox. B cnyuae, ecnn on xonxypnpyer c ]npmo c ntcoxo
nponsnonrentnocrtm, xonxypennnx Feprpana cnonr npntnt oenx ]npm x nynm. onycrnm,
uro napamerpt raxont, uro ]npma-ayrcaep yer ncera cunrart npntntntm ncrynnenne,
xora ptnox xonrponnpyercx ]npmo c nnsxo nponsnonrentnocrtm. Onaxo, ayrcaep ne yer
ntrartcx ncrynnrt, ecnn na ptnxe nnacrnyer ]npma c ntcoxo nponsnonrentnocrtm.
Cneonarentno, nepoxrnocrt ncrynnennx na ptnox c sarparamn u yer panna nynm, ecnn sarpart
mecrno ]npmt tnn nsnauantno nponnnyrtmn n tnn npenpnnxrt ycnemnte
nnnonannonnte nnoxennx. B npornnnom cnyuae, nponsnonrentnocrt panna .
Tenept, paccmorpnm pemennx nccneyemtx nponsnonrene n xaxom rexnonornuecxom
mrare. Bcnomnnm, uro npenoctnxo moenn tnoycnonne, uro nce arenrt cymecrnymr rontxo
onn nepno. Cneonarentno, nccneyemte nponsnonrenn, noxnnnmnecx n ent t maxcnmnsnpymr
oxnaemym npntnt, nsnnexaemym n xonne roro xe nepnoa t. 3ro nonesnoe ynpomenne, xoropoe
nosnonxer nsexart neoxonmocrn pemennx onee cnoxntx nnamnuecxnx nponem.
Orcrammne ]npmt nonpamr cnon nnnecrnnnn raxnm opasom, urot maxcnmnsnponart
oxnaemym npntnt:
, ) , ), )
)
`

+
2
2
2 1
2
1
1 1 1 max
t t t
z
A z A z A z o
Pemnn ypannenne, nonyunm: z = o (1- n) g = z
B
(1)
Bcnomnnm, uro orcrammne ]npmt moryr nsnnexart ntroy rontxo, ecnn ner ncrynnennx
ayrcaepon (nepoxrnocrt 1-). Hponsnonrentnocrt panna
1 t
A , ecnn nnoxenne npnnocnr ycnex
(nepoxrnocrt z) n
2 t
A , ecnn nnoxenne ne npnnocnr ycnex (nepoxrnocrt 1- z).
Hepeonte ]npmt ntnpamr cnon nnnonannonnte nnoxennx n nentm pemnrt cneymmym
nporpammy:
, ), )
)
`

+
1
2
1
2
1
1 1 max
t t t
z
A z A z A z o
Pemnn ypannenne, nonyunm: z = o (g + n) = z
A
. (2)
B +rom cnyuae nccneyemte ]npmt moryr npeornparnrt ncrynnenne c ycnexom npnmenxx
nepeonte rexnonornn, uro nponcxonr c nepoxrnocrtm z. B +rom cnyuae mecrnax ]npma nmeer
yponent nponsnonrentnocrn
t
A . unpma raxxe yepxnnaer ptnox, ecnn nnnecrnnnn ne npnnocxr
ycnexa, no n ner ncrynnennx ayrcaepon. 3ro nponcxonr c nepoxrnocrtm (1- ) (1-z). B +rom
cnyuae nponsnonrentnocrt ]npmt panna
1 t
A
Hpxmax n]]epennnannx pannonecntx nnnonannonntx cnn n ornomennn x npnnonr x:
259
0 > =
c
c
o

A
z
n 0 < =
c
c
g
z
B
o

(3)
Taxnm opasom, ynennuenne yrpost ncrynnennx (nanpnmep, uepes coxpamenne aptepon
nx ncrynnennx uepes ennnensnponanne) noompxer nnnonannn n nepeontx ]npmax n
npenxrcrnyer nnnonannxm n orcrammnx ]npmax.
Tenept, paccmorpnm +]]exrt nsmenenn n perynnponannn ptnxa rpya npn
nnnonannonntx nnoxennxx. Perynnponanne, opnenrnponannoe na paornnxa saxnartnaercx
mentmnm o. B pesyntrare:
, ) 0 1 > =
c
c
g
z
B

o
n 0 > + =
c
c

o
g
z
A
Ho+romy, perynnponanne ptnxa rpya, opnenrnponannoe na paornnxa na npaxrnxe
npenxrcrnyer nnnonannxm no ncex ]npmax, no uame ncero +ro xacaercx nepeontx ]npm.
o cnx nop anropt onycxann, nx npocrort, uro cymecrnyer nnmt onn cexrop naponoro
xosxcrna.
Hpecrannennax ntme moent moxer trt nepeocmtcnena xax moent, onnctnammax ony
orpacnt npomtmnennocrn, a ne +xonomnxy n nenom. Kaxax orpacnt npomtmnennocrn mrara
onxna paccmarpnnartcx xax ocrpon, nacenennt rpynno xonxypnpymmnx xoneuntx
nponsnonrene n rpynno ne xonxypnpymmnx n]]epennnponanntx npomexyrountx
nponsnonrene. Hpoyxnnx pasntx orpacne npomtmnennocrn conepmennte samennrenn npn
norpenennn, n nena ncex xoneuntx ronapon ycranonnena xax pannax ennnne. Taxnm opasom,
pannonecne, onncannoe ntme (raxxe xax ero cpannnrentnax crarnxa), moxer paccmarpnnartcx xax
pannonecne n npomtmnennocrn mrara. Cpenxx nponsnonrentnocrt ]npm n npomtmnennocrn
mrara panna A
i,s,t
=}A
i,s,t
(u) du.
onycrnm, uro pasnnna n cpannnrentno ycrounno nponsnonrentnocrn mexy orpacnxmn
npomtmnennocrn mrara crnmynnpyercx ocotmn +]]exramn npomtmnennocrn mrara, xoropte
nnnxmr na +xsorennym nepoxrnocrt nontmennx yponnx, h, n n napamerpe , cnenn]nunom nx
xaxoro mrara (perynnponanne ptnxa rpya).
, )
s i A
s i
s i
h z
h
a
,
, *
,
1 1
=
re h
i,s
=h+c
i,s
. 3ra ]opmyna nosnonxer npecrannrt npocrtm cnocoom pasnnny n
nponsnonrentnocrn mexy orpacnxmn npomtmnennocrn mrara. Hpn +rom, onee nponnnyrtmn
orpacnxmn npomtmnennocrn mrara (ycnonno no perynnponannm ptnxa rpya) yyr re, xoropte
nmemr ntcoxne h
i,s
.
Hpornos moenn ocymecrnnen Arnonom, Fmpreccom, Pennrom n 3nnnorrn n crarte
2004
181
.
urot nenocpecrnenno cnxsart nepanencrno nnyrpn opaartnamme npomtmnennocrn,
cocroxme ns rpex cexropon, c nnycrpnantntm ennnensnponannem, noxaxem perpeccnm n
]opme:
it i t it it
u d delic y + + + = q
re i osnauaer npomtmnennocrt, cocroxmym ns rpex cexropon n
t ro,
y
it
+ro nponenrnt oxo,
delic
it
+ro ammn-nepemennax (0/1), xoropax nxnmuaercx n moent, xora nponcxonr
ennnnnsnponanne orpacne opaartnamme npomtmnennocrn.
d
t
roonax ammn-nepemennax, xoropax orpaxaer omne maxpo+xonomnuecxne moxn n
oxnartnaer omne +]]exrt nnepannsannn a nepno mexy 1985 n 1991 rr. n opaartnamme
npomtmnennocrn, cocroxme ns rpex cexropon.
181
Aghion P., Burgess R., Redding S. Zilibotti F. .The Unequal Eects of Liberalization: Theory and Evidence from
India..LondonSchool of Economics, mimeograph, 2004.
260
q
i
+ro ]nxcnponannt +]]exr npomtmnennocrn, xoropt xonrponnpyer nenanmaemym
pasnoponocrt mexy orpacnxmn npomtmnennocrn, n
u
it
+ro croxacrnuecxax omnxa, nosnonxmmax pemnrt nponemy rerepocxeacrnunocrn.
Hoxasarent delic
it
coornercrnyer nepoxrnocrn noxasarenx ncrynnennx u n moenn.
B nacroxmee npemx mnp pasenen na rex, xro sa n xro npornn nnepannsannn. Mexy rem,
peantnax xnsnt oxastnaercx ropaso cnoxnee. Btnrptm nnn nponrptm or nnepannsannn
sanncnr or xonxperntx ycnonn.
B coornercrnnn c moentm anropt cunramr, uro nauantnax nnepannsannx, ocymecrnnennax
n Hnnn n 80-90-e rot ntsnana neonosnaunym peaxnnm orpacne npomtmnennocrn n pasnnuntx
mrarax crpant. Onaxo onn yexent, uro nponecct rnoannsannn nomnn na nontsy nepeontm
npenpnxrnxm, xoropte cmornn ycnnnrt cnon xonxypenrnte npenmymecrna. H naoopor,
orcrammne npenpnxrnx oxasannct n eme onee cnoxnom nonoxennn. Kax nocnpnnnmart +rn
cotrnx, co snaxom nnmc nnn co snaxom mnnyc. Anropt amr onosnaunym nonoxnrentnym
onenxy. Onn cunramr, uro, uero yer ontme nonoxnrentnoro nnn orpnnarentnoro sanncnr or
nncrnrynnonantntx ycnonn, cosanntx nx pasnnrnx ]npm n xaxom mrare. Mecrnte nnacrn
ntcrynamr xax xysnent cocrnennoro cuacrtx.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 15. 3KOHOMHHECKAR HOAHTHKA B OTKPLTOH 3KOHOMHKE B
YCAOBHRXIAOBAAH3AHHH.
uenomen nono +xonomnxn. Pasnnrne nen nocrnnycrpnantnoro omecrna. Hpo]nnn
nnycrpnantno n nocrnnycrpnantno +xonomnxn. Hn]opmannonnax +xonomnxa n cerenoe
omecrno M. Kacrentca. Hn]opmannonnax nnycrpnx. Hnrepner-+xonomnxa. Pasnnrne ntcoxnx
rexnonorn n ee cocrannxmmne. Pont nono +xonomnxn n rnoantntx nsmenennxx.
Kauecrnennte n xonnuecrnennte noxasarenn mexynapono nnrerpannn n conpemenno
+xonomnxn. Inoantnte ptnxn npoyxnnn, xannrana, rpya, uenoneuecxoro xannrana n
rexnonorn. Cpannenne c npetyme nonno rnoannsannn. Conpemennax mexynaponax
mnrpannx.
Mexannsmt npeocrannennx rnoantntx omecrnenntx nar.
Hpenmymecrna n neocrarxn nnepannsannn nnemne ropronnn. Aprymenr sapoxammecx
orpacnn (infant industry argument). Honnrnxa nmnoprosamemennx: reopnx n npaxrnxa npnmenennx n
pasnnuntx crpanax. Honnrnxa +xcnoprno-opnenrnponannoro pocra. Cxocrna n pasnnunx.
Anrnrnoanncrcxoe nnxenne. Honnrnuecxax +xonomnx npornnoecrnnx rnoannsannn.
Bnnxnne rnoannsannn na pasnnrne n nepanencrno.
nycroponnne n mnorocroponnne ropronte cornamennx. Honecrxa nx Payna Pasnnrnx
BTO.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hcmepuu V. B noncxax pocra: Hpnxnmuennx n snoxnmuennx +xonomncron n rponnxax. M.:
Hncrnryr xomnnexcntx crparernuecxnx nccneonann, 2006. In. 6-9.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-
M, 2001. In. 3.
Ray D. Development Economics. Princeton University Press. 1998, Chapters16, 17.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Bourguignon, F., Coyle D., Fernandez R., Giavazzi F., Marin D., O'Rourke K., Portes R.,
Seabright P., Venables A., Verdier T., Alan Winters "Making Sense of Globalization: A Guide to the
Economic Issues", CEPR Policy Paper No. 8, Center for Economic Policy Research, London, 2002.
261
Rodriquez, F., Rodrik D. Trade Policy and Economic Growth: A Skeptic's Guide to the Cross-
National Evidence In Macroeconomics Annual 2000, eds. Ben Bernanke and Kenneth S. Rogoff, MIT
Press for NBER, Cambridge, MA, 2001.
Bonpocm nn ocyaennn
1. uro raxoe rnoannsannx n xaxont ee ocoennocrn ee npoxnnennx n pasnnnammnxcx crpanax?
2. uro yanoct n uro ne yanoct comsam crpan-+xcnoprepon n opte sa nx xnsnennte npana na
mexynapono apene?
3. Houemy nponsomno cnnxenne ponn OHEK na mexynaponom ptnxe ne]rn n xonne XX nexa?
4. Oxapaxrepnsyre crparernm nmnoprosamemennx. B uem ee ocronncrna n neocrarxn? Kaxo
yponent samnrt xnnxercx +]]exrnnntm n nouemy?
5. Oxapaxrepnsyre crparernm noompennx +xcnopra. B uem ee ocronncrna n neocrarxn? Houemy
ona nonyunna mnpoxoe pacnpocrpanenne n 1970-1990 rr.?
6. Kaxax ns crparern nmnoprosamemenne nnn noompenne +xcnopra oxasanact onee ycnemno
nx ontmnncrna pasnnnammnxcx crpan?
7. Houemy nponcxonr n]]epennnannx nannonantntx ]npm n ycnonnxx nnepannsannn
+xonomnxn? Moxno nn ee npeornparnrt n nyxno nn +ro enart?
Tec1m
1. Bepnm nn cneymmne y1nepaennn?
314. Horepn norpenrene npn nneennn rapn]a na nmnopr mentme uem uncrte norepn ns-sa
nneennx rapn]on?
a Hem
315. Horepn norpenrene ns crpant npn nneennn +xcnoprntx cycnn pannt ntnrptmy
nponsnonrene?
a Hem
316. Cpenn yponent rapn]on, ecrnymmn n nacroxmee npemx n BTO na npomtmnennte
ronapt, nnxe, uem na centcxoxosxcrnennte?
a Hem
2 Bmepn1e ennc1nenno npannntnmn napnan1 o1ne1a
317. Monoxyntrypnt +xcnopr nepnnuno npoyxnnn otuno conpxxen c neonpeenennocrtm n
pncxom, rax xax (ormernrt nenepnt napnanr):
a) +nacrnunocrt cnpoca no oxoy na ontmnncrno nepnnuntx npoyxron (xpome
+nepropecypcon) ouent nnsxa (ontme 1);
) nx centcxoxosxcrnenno npoyxnnn rnnnunt pesxne xoneannx nent;
n) arpapnax c]epa n ontmo crenenn sanncnr or npnpono-xnnmarnuecxnx ycnonn,
uro cnococrnyer pesxnm crnxnntm xoneannxm npenoxennx;
r) nx nponsnocrna centcxoxosxcrnenno npoyxnnn n ornnune or ocrantntx c]ep
onee rnnnuna conepmennax xonxypennnx.
318. Crpant A n F nponsnoxr cneymmee xonnuecrno ronapon X n Y (n ennnnax)
Tonap X Tonap Y
Crpana A
Crpana F
12
8
16
8
Ecnn xaxax crpana cnennannsnpyercx na ocnone npnnnnna cpannnrentntx npenmymecrn, ro
omennt xo+]]nnnenr cocrannr:
262
a) Or 1 o 1 /13 e. X sa 1 e. Y.
) 1 e. X sa 11 /3 e. Y.
n) 1 e. X sa 2 e. Y.
r) 1 e. X sa 1 e. Y
319. Pasnnune mexy nmnoprntm rapn]om n xnoro na nmnopr cocronr n rom, uro rontxo rapn]:
a) Hpnnocnr oxo n rocmxer
) Hpnnonr x coxpamennm oemon mnpono ropronnn.
n) Hpnnonr x nontmennm nnyrpennnx nen.
r) Vxymaer narococroxnne norpenrene.
320. Hpenonoxnm, uro omennt xypc cocrannxer 3 amepnxancxnx onnapa sa onn ]ynr. Hena
anrnncxoro ronapa panna 15 ]ynram, a nena amepnxancxoro ronapa cocrannxer 30 onnapon. uemy
panen peantnt omennt xypc onnapa?
a) 6
) 1
n) 1.5
r) 2
) 2.5
321. Heoxnaccnuecxax reopnx (ormernrt nenepnt napnanr):
a) saxpennxer cnennannsannm crpan rpertero mnpa na nponsnocrne rpyoemxo
npoyxnnn c ncnontsonannem nexnann]nnnponanno paoue cnnt;
) ne yunrtnaer nospocmym pont rocyapcrna n mexynapono ropronne;
n) npnnnmaer no nnnmanne rocnocrno THK n conpemenno mnpono +xonomnxe;
r) acrparnpyercx or nannonantno npnnanexnocrn ]axropon nponsnocrna n
pasnnnammnxcx crpanax.
3. Pemn1e saaun n o1ne1t1e na nonpocm nonmmennon cnoanoc1n.
322. B crpanax X n Y nponsnonrcx rontxo npoonontcrnne n cranxn.
X Y
Hponsnocrnennte
nosmoxnocrn
Hpoyxrt (mnn. r) Cranxn (mnn. mr) Hpoyxrt (mnn. r) Cranxn (mnn.
mr)
A 0 64 0 48
F 10 48 4 36
B 20 32 8 24
I 30 16 12 12
40 0 16 0
Hycrt o cnennannsannn n ropronnn onrnmantnax crpyxrypa nponsnocrna nx crpant X-
napnanr I, a nx crpant Y- napnanr F.
(A) Ha nponsnocrne xaxoro ronapa cnennannsnpyercx xaxax crpana n cnyuae
ycranonnennx roprontx ornomenn?
(B) Kaxon omn npnpocr nponsnocrna npoonontcrnnx n cranxon npn ycnonnn
nonno cnennannsannn?
323. B crpanax X n Y nponsnonrcx rontxo npoonontcrnne n cranxn (cm. rannny x saannm 322).
(A) Onpeennre npeent ycnonn ropronnn mexy +rnmn crpanamn npn ycnonnn
nonno cnennannsannn.
(B) Ecnn peantnte ycnonnx ropronnn raxont, uro 1 e. npoyxron = 2e. cranxon, ro
xaxnm yer ntnrptm or nonno cnennannsannn n nsanmno ropronnn nx crpan X n Y
no xaxomy ronapy?
324. Crpana nponsnonr 2 nna npoyxnnn: nmennny n oexy. Ornocnrentnte nent raxont, uro
1 ennnna oext =3 xr. nmennnt. Crpana moxer nponsnecrn maxcnmym 100 rtc. ennnn oext
nno 300 ronn nmennnt. Hpenonoxnm, uro cnon ycnnnx ona pacnpeenxer noponny mexy nymx
ronapamn. Mnponte nent: 1 e. oext=6 xr nmennnt.
263
a) Kaxnm tno norpenenne oext n nmennnt n anno crpane nsnauantno, ecnn ncm
npoyxnnm ona nponsnonna camocroxrentno?
) Ha nponsnocrne xaxoro npoyxra ntrono cnennannsnponartcx anno crpane?
n) Ecnn ona cnennannsnpyercx na nponsnocrne onpeenennoro ronapa n crpemnrcx no-
npexnemy norpenxrt oexy n nmennny n onnaxontx nponopnnxx, ro xaxnm yer
norpenenne xaxoro ronapa?
325. onycrnm, uro ypannenne xpnno LM n mano orxptro +xonomnxe c nnanammnm omenntm
xypcom E nmeer nn: Y =400R - 400+2(M/P), ypannenne xpnno IS nmeer nn: Y =800 +3G - 3T+
6NX - 400R. uynxnnx uncroro +xcnopra saaercx ypannennem: NX=200-100E. Vponent nen (P)=2.
Vponent mnpono nponenrno cranxn = 5. Hpenoxenne ener (M)=200. Iocyapcrnennte
pacxot (G)=200. uncrte nanorn (T)=200. Peantnt omennt xypc (E)=1.
A) Hacxontxo nnyrpennxx nponenrnax cranxa orxnonxercx or mnpono:
a) -3;
6) 3
n) 1,5;
r) 1.
F) Btuncnnre pannonecnt yponent BHH, ne npnnnmax n pacuer mnponym nponenrnym
cranxy:
a) 500;
) 600;
n) 700;
r) 800.
B) Btuncnnre pannonecnt yponent BHH:
a) 1800;
6)900;
n) 800;
r) 2000
264
HACTL 5. 3KOHOMHKA PA3BHTHR: OHLT OTEALHLX CTPAH B CTAHOBAEHHH
H MOEPHH3AHHH PLHOHHOH 3KOHOMHKH
IAABA 12. KHAR KOPER: POAL IOCYAPCTBA
B CTAHOBAEHHH COBPEMEHHOH 3KOHOMHKH
182
.
12.1. Hpnunnm nmcoxnx 1eunon poc1a. Pont nnemnero pmnxa.
B 1950 roy Rxnax Kopex nmena oxo na ymy nacenennx $146 (ntpaxennt n onnapax
CBA 1974 r.), rora xax Ernner $203, Hnrepnx $150, nnn Mexcnxa $562. B 1980 roy oxo na
ymy nacenennx Rxno Kopen (n onnapax CBA 1974 r.), nonxncx o yponnx $1553 (c roontm
pocrom 8,2%), xora xax n Ernnre on cocrannxn $480 (2,9 % roontm pocrom), n Hnrepnn $670
(5,1%), n n Mexcnxe $1640 (3,6%). H +ro npn rom, uro Ernner, Hnrepnx n Mexcnxa crpant-
nponsnonrenn ne]rn.
C 1962 no 1980 rot BHH R.Kopen nmen cpeneroono pocr 8,5% n peantnom
ntpaxennn. B onpeenenntx cexropax pocr tn eme onee nneuarnxmmnm: n 1962-1980 rr. n
npomtmnennom nponsnocrne cpeneroono pocr cocrannn 18%. 3xcnopr R.Kopen ntpoc c 55
mnnnnonon onnapon CBA n 1962 roy o 20 mnnnnapon n 1980r. n 60 mnnnnapon onnapon
CBA n 1988 roy. B 1960-m roy Kopex sannmana 101-oe mecro n panre mnpontx +xcnoprepon,
ceronx e npnnanexnr 12-oe mecro (cm. ran. 12-1).
Tannna 12-1
Cxopoc1t c1pyx1ypnon 1pancqopuannn +xonounx c1pan
Crpant 3anxrocrt n arpapnom cexrope onx centcxoxosxcrnennoro cexropa n
nponsnocrne
Iot 40% Iot 16% Konnuecrno
npoenntx
ner
Iot 40% Iot 16% Konnuecrno
npoenntx
ner
Bennxopnrannx <1800 1868 70 1788 1901 113
Hnepnant 1855 1950 96 1800 1965 165
Iepmannx 1897 1950 60 1854 1960 106
CBA 1900 1942 42 1866 1958 92
annx 1920 1962 42 1850 1969 119
upannnx 1921 1965 44 1878 1972 94
nonnx 1940 1971 31 1896 1969 73
Kopen 1977 1991 14 1965 1991 26
Hcmo:uur: Park (1998). Park,
Chanyong and Meesook Kim. (1998). Current Poverty Issues and Counter Policies in Korea. Seoul: KIHASA-
UNDP.
Kaxont xe ocnonnte npnunnt cront crpemnrentnoro pocra?
3a +ror nepno nponsomno cnntnoe nsmenenne crpyxrypt +xcnopra (c menee uem 10%-ro
yponnx npomtmnenntx ronapon n 1962 roy, o 90% n 1980 r). 3ro crano cnecrnnem crparernn
tcrporo npeopasonannx crpyxrypt +xonomnxn, xoropoe tno cnxsano c nsannennem or
omnnnponannx centcxoxosxcrnennoro cexropa n nepexoom x npeonaannm npomtmnennoro
nponsnocrna. Hsmenenne onn centcxoro xosxcrna n cocrane sanxrocrn n nponsnocrne
nponsomno nourn sa ony rpert, nnn axe ony mecrym roro npemenn, xoropoe norpeonanoct
pasnnrtm crpanam mnpa nx ananornuntx nsmenenn.
B reuenne 1950-x Rxnax Kopex sanncena or cycnn n ntrorntx rocyapcrnenntx
samon, ocoenno co cropont CBA. CBA n ecrnnrentnocrn ]nnancnponann +xcnopr n
nnyrpennne npoexrt crant.
C nauana 1960-x roon n coornercrnnn c nepntm nxrnnernnm nnanom +xonomnuecxoro
pasnnrnx npannrentcrno R.Kopen ntpano crparernm nponnxennx +xcnopra nerxo
npomtmnennocrn npexe ncero noromy, uro crpana onaana xonxypenrntm npenmymecrnom n
cnny nnsxnx sarpar rpya:
182
Hpn nororonxe Hexnnn 10 ncnontsonant annte, nmesno npeocrannennte E. Herenxo
265
Hontrxa nepeopnenrannn +xcnopra R. Kopen n nontsy rxxeno n xnmnuecxo
npomtmnennocrn n 1970-x rr. npnnena x nerarnnntm pesyntraram. Onn tnn cnecrnnem pocra
upesmepntx onron rex ]npm, xoropte tnn ntnyxent nnnecrnponart n xannranoemxym
rxxenym npomtmnennocrt; a raxxe neocrarounocrtm nnnecrnnn n nonte orpacnn nerxo
npomtmnennocrn n ocrptm cnpocom na nnsxo-nponenrnte samt, xoropt npnnen x ynennuennm
nnyrpennero npenoxennx ener n crpane;
Tannna 12-2
Hanonee nepeonme o1pacnn npoummnennoc1n naxanyne xpnsnca 1997-1998 roa
O1pacnn npoummnennoc1n uec1o n unpe onn unponoro pmnxa, %
Anromonnecrpoenne 5 5,2
Cyocrpoenne 2 26,3
Merannyprnx 6 6,8
Hponsnocrno
nonynpononnxon 3 10,3
He]rexnmnx 5 4,8
Hcmo:uur: Piuo:ua oe+orpamu e oecmeuu. Coepe+euuoe no.umuro-orouo+u:ecroe vcmpocmeo paseumix cmpau.
Hoo peo. B. Mav, A. Mopoauoea, E. Tvpvueea. M.: Hso-eo HJHH, 2005. C.277
Vcnnennoe nponnxenne npannrentcrnom +xcnopra nauanoct c npesnenra Haxa, ute
crparerne crana opnenrannx na +xonomnuecxoe pasnnrne, no c mentmnm +xonomnuecxnm
onepnem x Coennenntm Braram. Cxynocrt cocrnenno pecypcno ast Rxno Kopen
osnauana, uro raxoe pasnnrne onxno trt ocnonanntm na nnycrpnannsannn (xoropax, n cnom
ouepet, onxna tna conponoxartcx nnrencnnntm nmnoprom). Hent coxpamennx sanncnmocrn
or Coennenntx Braron osnauana, uro raxax nmnopro-nnrencnnnax nnycrpnannsannx onxna
trt npo]nnancnponana uepes onee ntcoxn +xcnopr.
Tannna 12-3.
Meaynaponoe cpannenne 1apnqnmx c1anox K.Kopen
(npoc1on ycpenennmn nponen1)
K.Kopen CmA Rnonnn
1988 1990 1992 1999 1995 1993
Centcxoe xosnnc1no 25,2 19,9 18,5 16,6 - 11,5
Hpoummnennoc1t 16,9 9,7 8,4 6,2 - 2,2
Bcero 18,1 11,4 10,1 7,9 4,9 7,0
Hcmo:uur: Choi Nak Gyoon (2001)
Fes ontmoro npeynennuennx moxno cxasart, uro Kopex ncnontsonana nourn nce nsnecrnte
napnanrt, urot crnmynnponart nponnxenne +xcnopra. 38 pasnnuntx +xcnoprntx nonnrnuecxnx
mexannsmon tnn saecrnonant o 1976 roa. Hanonee naxntmn n nanonee nocneonarentno
ncnontsyemtmn tnn: omennt xypc, ocnooxennt or rapn]on nmnopr n oecneuenne
anxoncxnx samon (uacro no cycnnponanntm cranxam nponenra). B antnemem
npnopnrerntmn nanpannennxmn crann cyocrpoenne, nponsnocrno nonynpononnxon,
anromonnecrpoenne, merannyprnx n ne]rexnmnx (cm. ran. 12-2).
266
2,3
3,1
0,4
0,9
4,0
1,2
0,7 0,8
8,5
5,9
2,2
2,1
3,3 3,3
1,3
1,4
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
1981-1990 1991-2000 2001-2005 2006-2010
(ncrHca EIU)
!eweHvn HncHvn HxHen Kcen CH^
Pnc. 12.1. Temnt pocra BBH n Iepmannn, nonnn, Rxno Kopen n CBA
Hcmo:uuru: Economist Intelligence Unit, Deutsche Bank.
Vcnexn n pasnnrnn +rnx orpacne tnn cront snaunrentnt, uro c 1980-x o nauana 1990-x
rr. xopecxoe npannrentcrno nororonnnoct x romy, urot cnpannrtcx c orxptrnem nnyrpennero
ptnxa, ycranannnnax onrocpount nnan nx cnxrnx roprontx orpannuenn n rapn]noro
ymentmennx. Hocne +xonomnuecxoro xpnsnca 1997 r., Kopecxoe npannrentcrno ocymecrnnno
cepnm nonnrnuecxnx mep no nnxnnannn nnn cnnxennm nerapn]ntx aptepon. B 1999 r.
Kopecxoe npannrentcrno ycnnnno cnxrne orpannuenn na nmnopr, ymentmax nporpammy
cycnn. B pesyntrare, yponent rapn]ntx cranox n R.Kopen n 1999 r. cmor ocrnut yponnx
raxnx nepeontx crpan, xax CBA n nonnx (cm. ran. 12-3).
3ro nosnonnno orxptrt crpany nx nnocrpannoro xannrana. B nacroxmee npemx
noannxmmee uncno orpacne nmemr nonnym crenent nnepannsannn. nx orxptrnx npenpnxrn
c nnocrpanntm xannranom rpeyercx rontxo yneomnenne. 3ro pacnpocrpanxercx na 95% nnon
npenpnnnmarentcxo exrentnocrn (cm. ran. 12-4). Hnmt 56 orpacne ns 1148 sanpement nx
exrentnocrn nnocrpannoro xannrana, a eme n 64 cymecrnyer uacrnunax nnepannsannx, ro ecrt
rpeyercx ntnonnenne pxa ycnonn. Taxoe mnpoxoe orxptrne +xonomnxn n cepenne 90-x roon
tno cnxsano c rem, uro c 1989 no 1992 ro npxmte nnnecrnnnn n Kopem coxpamannct ns-sa
crarnannn mnpono +xonomnxn. C rem, urot npeoonert +ry nerarnnnym renennnm, Kopecxoe
npannrentcrno npenpnnxno snaunrentnte marn no ynyumennm nnnecrnnnonnoro xnnmara n
crpane. uro ne samennno cxasartcx na tcrpom remne pocra nnocrpanntx nnnecrnnn n xonne XX
- nauane XXI nexon. B nacroxmee npemx rpert nnocrpanntx nnnecrnnn npnxonrcx na nonnm,
uyrt mentme 30% na CBA n uerneprt na 3ananym Enpony.
Tannna 12-4.
C1enent o1xpm1oc1n nnon npenpnnnua1entcxon en1entnoc1n nn nnoc1pannmx
nnnec1nnnn (no coc1onnnm na anryc1 1996 r.)
C1enent nnepannsannn
Kon-no nnon
en1entnoc1n Hpnuepm
Honnax (rpeyercx rontxo yneomnenne) 1028
uacrnunax (rpeyercx ntnonnenne pxa
rpeonann 64
Bnemnxx ropronnx, nponsnocrno
nsptnuartx nemecrn,
nnnecrnnnonnte xomnannn n rpacrt
3anpemennte c]ept exrentnocrn nx
nnocrpannoro xannrana 56
Btpamnnanne sepnontx,
npnpexnoe ptononcrno,
renenemanne, ropocxo
naccaxnpcxn rpancnopr
Bcero 1148
Hcmo:uur: Piuo:ua oe+orpamu e oecmeuu. Coepe+euuoe no.umuro-orouo+u:ecroe vcmpocmeo paseumix
cmpau. Hoo peo. B. Mav, A. Mopoauoea, E. Tvpvueea. M.: Hso-eo HJHH, 2005. C.297
Ho remnam pocra Kopex snaunrentno onepenna ne rontxo CBA, no n tcrpo
pasnnnanmnecx Iepmannm n nonnm. 3ro crano ocoenno samerno n xonne XX nexa, xora remnt
267
pocra n Iepmannn n nonnn samerno ynann (cm. Pnc. 12-1.). Bce +ro nosnonnno Kopee sanxrt
ocronoe mecro cpen nontx nnycrpnantntx crpan. B rannne 10-5 npecrannent
cpannnrentnte annte o +xonomnuecxom pocre n mnpe. Hs rannnt nnno, uro Bocrounax Asnx
pasnnnanact tcrpee pyrnx pernonon, a cpen crpan Bocrouno Asnn nanonee ntcoxne remnt
tnn xapaxrepnt nx Kopen, Tananx n Cnnranypa. Ecnn uncno sanxrtx ntpocno sa +ror nepno
npnmepno n 2,5 pasa, ro ]nsnuecxn xannran nourn n 12 pas. Fonee tcrptmn remnamn
nontmanoct n xauecrno rpya, uro nosnonnno Rxno Kopee nnnornym npnnnsnrtcx x
cpenepasnnrtm crpanam no noxasarenxm yponnx opasonannx n xannranonoopyxennocrn rpya.
12.2. 3xonounuecxnn poc1: nxna uenoneuecxoro xann1ana
Rxnax Kopex, pano ocosnana snauenne uenoneuecxoro xannrana. eno n rom, uro nepexo
xnann]nxannx rpya n xauecrno xannrana moryr paccmarpnnartcx xax nsanmosamenxemte. Hnsxoe
xauecrno xannrana moxer trt xomnencnponano ntcoxo xnann]nxanne rpya, a ntcoxoe
xauecrno xannrana n snaunrentno mepe oecnennnaercx nnsxo xnann]nxanne rpya (cm. ran.
12-6).
Tannna 12-5.
annme o cpannn1entnou poc1e, 1960-1990
Btnycx Tpy unsnuecxn xannran uenoneuecxn xannran
Pernont n
crpant
BHH BHH na
onoro
sanxroro
uncno
sanxrtx
Conoxynnt
]nsnuecxn
xanran
unsnuecxn
xannran na
onoro
sanxroro
Kauecrno
rpya
Hepno
opasonannx
Bocrounax
Asnx
7,46 4,71 2,75 10,89 8,14 1,33 1,94
Harnncxax
Amepnxa
3,27 0,85 2,42 4,51 2,09 0,98 1,57
Cpenn
Bocrox
5,14 2,71 2,43 6,43 4,00 1,36 2,93
Rxnax Asnx 4,10 2,02 2,08 5,38 3,30 1,51 3,39
Rxno-
A]pnxancxne
crpant
3,42 0,81 2,61 3,64 1,03 0,77 1,83
Pasnnrte
crpant
3,56 2,38 1,17 4,62 3,44 0,63 0,90
Manasnx 6,86 3,71 3,14 9,43 6,29 1,52 2,47
Hnonesnx 5,92 3,74 2,18 7,91 5,73 1,75 3,62
unnnnnnnt 4,11 1,59 2,52 6,10 3,58 1,40 1,64
Cnnranyp 8,17 5,27 2,90 12,93 10,03 0,69 1,03
Kopex 8,49 5,93 2,56 11,90 9,34 2,18 2,83
Tanant 8,31 5,66 2,66 11,87 9,22 1,83 2,41
Tannan 6,97 4,26 2,72 9,75 7,03 0,39 0,89
nonnx 6,17 5,03 1,14 9,35 8,22 0,10 0,48
Hcrounnx: Hahn and Kim (2000),
http://scholar.google.com/scholar?q=Hahn%20and%20Kim%20(2000)&hl=en&lr=&oi=scholart
Hpnmeuanne: Cpenne noxasarenn nx pernona paccunrant nyrem nsnemnnannx cpennx noxasarene BHH
xaxo crpant sa nepno c 1960 no 1990 rr.
Hnexc xauecrna rpya cocrannen xax nsnemennoe cpenee yponnx opasonannx sanxrtx, re neca
onpeenxnnct n coornercrnnn c (ytnamme) oraue or npoxoxennx ononnnrentnoro +rana opasonannx
(nanpnmep, nauantnoe, cpenee, ntcmee n r.n.).
Rxnax Kopex n Tanant xomnencnponann neocrarount yponent pasnnrnx ]nsnuecxoro
xannrana ntcoxnm xauecrnom paoue cnnt, uro, xax cunramr cnennanncrt, xnnnoct onnm ns
naxnemnx ]axropon tcrporo pocra nannonantno +xonomnxn n 60-e 80-e rr. Onaxo n 1980-
90-e rr. crann pacrn accnrnonannx na HHOKP. C 1981 no 2002 ro onn ynennunnnct n 28 pas. B
268
pesyntrare onx HHOKP n BHH ntpocna onee uem n 3 pasa, a uncnennocrt nepconana, sanxroro n
+ro onacrn, n 9 pas (cm. ran. 12-7.). B nacroxmee npemx yponent rpamornocrn n Rxno Kopee
npentmaer 98%, a no yponnm pacnpocrpanennx ntcmero opasonannx n nauane XXI nexa Kopex
sannmana 3-e mecro nocne Kanat n CBA (n 2003 roy 4540 cryenron na 100 rtc. uenonex).
Tannna 12-6.
Bosuoanoc1n nsanuosauenneuoc1n qax1opon nponsnoc1na
Knannqnxannn 1pya
Btcoxax Hnsxax
Kauec1no
xann1ana
Btcoxoe A F
Hnsxoe B I
Onaxo tcrpt pocr xnann]nxannn paoue cnnt npnnen x romy, uro pocr sapaorno
nnart c nauana 1990-x roon cran onepexart pocr nponsnonrentnocrn rpya (cm. Pnc. 12-2). nx
crpant crano nenosmoxntm npoonxart nponnxenne +xcnopra, ncnontsyx ement rpy xax
cpannnrentnoe npenmymecrno n nponox nonnrnxy nporexnnonnsma nnyrpennnx ptnxon or
nnocrpanno xonxypennnn. Btcoxax sapaornax nnara npnnena x pocry pacnonaraemoro oxoa,
uro n cnom ouepet ntsnano pocr uacrnoro norpenennx n yxymenne nnarexnoro ananca. K
+romy oannnoct upesmepnoe amnnncrparnnnoe perynnponanne n enono exrentnocrn, a raxxe
pacrymne rpyonte xon]nnxrt.
Tannna 12-7.
Hayunme pecypcm n xnannqnxannn paouen cnnm n 1981-2002 rr.
1981 1994 2002
Accnrnonannx na HHOKP
(mnp. onn.) 0,5 9,8 14
onx HHOKP n BHH (%) 0,81 2,61 -
uncno HHH 53 2270 -
uncnennocrt nepconana,
sanxroro n onacrn HHOKP
(rtc. uen.) 21 117 190
Hcmo:uur: Piuo:ua oe+orpamu e oecmeuu. Coepe+euuoe no.umuro-orouo+u:ecroe vcmpocmeo paseumix cmpau.
Hoo peo. B. Mav, A. Mopoauoea, E. Tvpvueea. M.: Hso-eo HJHH, 2005. C.277
B 1990-x roax +xonomnxa Rxno Kopen oxasanact ouent pannmo x nenaronpnxrntm
nnemnnm moxam, n rom uncne x +xonomnuecxomy xpnsncy 1997 r. Hpnunnamn +roro crann:
upesmepnax opnenrannx crpyxrypt nnemnero onra na xparxocpounte xpenrt; neocrarount
nanmrnt pesepn nx ropronnn sa rpannne; tcrpt pocr sanmcrnonann uacrnoro cexropa
(nxnmuax npxmte sanmcrnonannx xopnopann n sanmcrnonannx anxon, ]nnancnpymmnx
xopnoparnnnte nnnecrnnnn).
269
0
250
500
750
1000
1250
1500
1750
2000
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
1
m
c
.

k
o
p
p
e

c
k
u
x

n
o
u
Pnc. 12-2. Cpennn uecnunan sapao1nan nna1a sa nepno 1985-2004 rr. (1mc. xopencxnx non,
KRW)
Bonna ptnouno nnepannsannn nmecre c nonnrnuecxo emoxparnsanne n R. Kopen c
1987 roa npnnena x romy, uro nepe npannrentcrnom R.Kopen upesntuano ocrpo crana nponema
neoxonmocrn nsmennrt cnom +xonomnuecxym crparernm. B crpane nanmancx upesmepnt
pocr uacrnoro norpenennx. Hnarexnt ananc yxymancx, nn]nxnnx nontmanact. Or
xponnuecxoro mxernoro e]nnnra, ocrnrnynmero npo]nnnra nocne 1986-x roon, crpana
cnona nosnparnnact x e]nnnry n 1990 roy. Hn]nxnnx ocrnrna nourn 10% n nauane 1990-x.
Crparernx tcrporo pocra BBH R.Kopen raxxe sarponyna n centcxoxosxcrnennt
cexrop, ocoenno c xonna 1960-x, uro tcrpo nsmennno nonoxenne n centcxo mecrnocrn.
Ocnonnoe nsmenenne n nonnrnxe tno n pesxom nonxrnn nen n 1969 roy na
centcxoxosxcrnennym npoyxnnm (ocoenno pnc n xument) ornocnrentno nen, nxnatnaemtx n
centcxoe xosxcrno. Kpome roro, naunnax c 1970-x roon npannrentcrno cnococrnonano n
noepxnnano nneenne nontx ntcoxo-ypoxantx copron pnca (rax nastnaemax 3enenax
Penonmnnx), uro nontcnno ypoxanocrt pnca c axpa nourn na 50%. Hpannrentcrno raxxe
nontcnno nnnecrnnnn n centcxoe pasnnrne, xonxperntm npnmepom cran sanycx nporpammt NCM
(New Community Movement) n 1971 roy. B cepenne 1970-x roon naroapx ecrnnm NCM
nourn 10 nponenron omnx nannonantntx nnnecrnnn pacnpeenxnnct exerono n centcxym
mecrnocrt. Hpnuem +ro tno ononnnrentntm nnoxennem x uacrntm nnnecrnnnxm n centcxom
xosxcrne n x omecrnenntm nnnecrnnnxm n centcxoxosxcrnennym n centcxym nn]pacrpyxrypy.
Tannna 12-8
onn centcxoxosnnc1nennoro cex1opa n oxom ropocxnx n centcxnx ouoxosnnc1n
n 1955 2000 rr.
Iom onn
centcxoro
xosnnc1na n
BBH (%)
onn
nacenennn,
npoannammero
n centcxon
uec1noc1n
oxo ouoxosnnc1n (1mc. xopencxnx non)
Centcxan
uec1noc1t
(A)
Iopo (B) O1nomenne
(A/B)
1955 43,9 61,9 - - -
1960 36,5 58,3 - - -
1965 37,6 55,8 112,3 112,6 99,7
1970 26,8 45,9 255,8 381,2 67,1
1975 24,7 13,2 872,9 859,3 101,6
1980 14,4 28,9 2693,1 2809,0 95,9
1985 13,5 21,1 5736,2 6046,4 97,4
1990 8,7 15,5 11025,8 11319,3 97,4
1995 6,6 10,8 20315,8 20415,6 99,5
2000 4,6 8,7 23072,1 28642,8 80,6
Hcmo:uur: Song, Byung-Nak. (2003). The Rise of the Korean Economy. 3rd ed. Hong Kong: Oxford University
Press.
270
Pesyntrarom crano nneuarnxmmn pocr oxoon centcxoro nacenennx. Crparernx pocra
ycnnnna nponecc nnycrpnannsannn n ypannsannn ( nacenenne, xnnymee n ropoax ynennunnoct
c 28% n 1960 roy o 78.5% n 1995 r.). Tem ne menee, c nauana 1970-x rr. cement oxo centcxnx
omoxosxcrn nospacran npnnnsnrentno remn xe remnamn, uro n oxot ropocxnx ceme (ran.
12-8).
Tannna 12-9.
Hsuenenne ponn Ceyna n 60-90rr. (n % o1 omnx nannonantnmx noxasa1enen)
1960 1970 1980 1990
Iopocxoe nacenenne crpant 34 41 38 33
Omee nacenenne crpant 9 17 22 25
Hpomtmnennocrt .. .. 21 14
.. annte orcyrcrnymr.
Hcrounnx: Henderson, Lee, and Lee 1998; Henderson 1998. Hnr. no Ha nopore XXI-ro nexa. oxna o mnponom
pasnnrnn 1999-2000. M.: "Bect mnp". 2000. C. 119.
Rxnax Kopex npenpnnnmaer n nocnenee npemx marn no cmxruennm orpnnarentntx
nocnecrnn cnoxnnmerocx yannsma mexy ropoom n epenne. Ona onnact samerntx
ycnexon na nyrn nepenecennx uacrn npomtmnenntx npenpnxrn ns xpynnemnx meranonncon
(Ceyn, Hypcan, T+ry n p.) n ropoa- cnyrnnxn n centcxne paont. Hauaroe n 1970 rot
crnmynnponanne enenrpannsannn npomtmnenno exrentnocrn ano yxe nepnte pesyntrart.
Ecnn n 1970 r. ropocxoe nacenenne Ceyna, npentmano 41%, ro n 1980r. cocrannxno yxe 38%, a x
1990r. ymentmnnoct o 33%. onx Ceyna n npomtmnennocrn coxparnnact c 21% n 1980r., o 14%
(cm. ran. 10-9), n ro npemx xax onx pyrnx ropoon n centcxnx paonon n omem uncne paounx
mecr n npomtmnennocrn nospocna c 26% n 1983 o 42% n 1993. Onaxo, ouennno, uro onnx mep
no exonnenrpannn npomtmnennocrn neocrarouno. Heoxonmo xomnnexcnoe pasnnrne epennn.
B 1960-1990-e rr. BBH na ymy nacenennx n CBA ntpoc n na pasa, n Fpasnnnn nourn n
rpn pasa, n Tanane 4,6, na Tanane n 6,4 pasa. Kopex cymena npentcnrt axe +ror nocnenn
neotuano ntcoxn noxasarent. BBH na ymy nacenennx n +ro crpane sa +ror nepno ntpoc
nourn n 7 pas. Taxnx remnon pocra ne ocrnrana nn ona crpana n mnpe (cm. ran 15-10).
Tannna 12-10.
Cpannn1entnme noxasa1enn +xonounuecxoro pasnn1nn, 1960 -1990rr.
Crpana BHH na ymy nacenennx n
1960r. (n onn. CBA 1985 r)
BHH na ymy nacenennx n
1990r. (n onn. CBA 1985 r)
Cpenn roono
npnpocr (%)
Knra
Mosamnx
Ceneran
894
1153
1047
902
760
1145
0,27
-1,17
0,39
Kopex
Manasnx
unnnnnnnt
Tanant
Tannan
904
1420
1133
1256
943
6673
5124
1763
8263
3580
6,98
4,49
1,55
6,43
4,61
Aprenrnna
Fpasnnnx
Mexcnxa
4462
1784
2836
4706
4042
5827
0,31
2,87
2,52
CBA 9895 18054 2,05
Hcrounnx: Tannna 5.6 Penn World
B nacroxmee npemx Rxnax Kopex rnepo cronr na cnonx norax. 3xonomnxa Rxno Kopen
xapaxrepnsyercx ymepenno nn]nxnne (2.8% n 2005 r.), nnsxo espaornne (3,7% n 2005 r.),
nstrxom +xcnopra, n onontno panntm pacnpeenennem oxoa (xo+]]nnnenr xnnn: 35.8 n
2000-m r.). Hacenenne nnxe ueprt enocrn cocrannxer ncero 4% (2001 r.) Hanenemne 10%:
nonyuann n 1999 roy 2.9% conoxynnoro oxoa, a oraremne 10%: - 22.5%. B centcxom
xosxcrne sanxro 8%, n npomtmnennocrn 19%, a n c]epe ycnyr 73% (2004 r.) Centcxoe xosxcrno
271
nponsnonr 3.8% BBH; npomtmnennocrt: 41.4%; a c]epa ycnyrn: 54.8% (2005 r.) Rxnax Kopex
crana ntcoxo pasnnro crpano.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 19. KHAR KOPER: POAL IOCYAPCTBA B CTAHOBAEHHH COBPEMEHHOH 3KOHOMHKH.
uertpe pasnnuntx noxoa x nponeme pasnnrnx. Moent cran pocra. Crpyxrypanncrxn
noxo. Teopnx sanncnmoro pasnnrnx. Heoxnaccnuecxax xonrppenonmnnx.
Hpnunnt ntcoxnx remnon pocra. Pont CBA. Hnycrpnantnax nonnrnxa rocyapcrna. Pont
nnannponannx n perynnponannx. Fmxernax nonnrnxa. Honnrnxa oxoon. 3xonomnuecxn pocr:
nxna uenoneuecxoro xannrana. Kopex: pont nnemnero ptnxa.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 10.
Gregory P., Stuart R. Comparative Economic Systems, Houghton Mifflin Company, Boston,
1999 Ch. 12, p. 339-348
Wonhyuk Lim. Bosnnxnonenne n +nonmnnx. Kopecxo +xonomnuecxo cncremt.
http://www.opec.ru/library/images/attach/2661.doc
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Korea: managing the Industrial Transition. W. World Bank 1997.
Rodrik D. Getting Interventions Right: How South Korea and Taiwan Grew Rich. Economic
Policy: A European Forum 0 (20). 1995.
Bonpocm nn ocyaennn
1. Kaxont ocnonnte npnunnt crpemnrentnoro pocra Rxno Kopen n 60-70-e rr.?
2. Kax nsmennnact crpyxrypa +xcnopra n nmnopra +ro crpant n nocnenee rpern XX nexa?
3. Kaxne mept ncnontsonana Rxnax Kopex nx crnmynnponannx nponnxennx +xcnopra? B
uem nx ocronncrna n neocrarxn?
4. Kaxne orpacnn cunrannct npnopnrerntmn y Rxno-Kopecxoro npannrentcrna n nouemy?
5. Kaxne nocnecrnnx nmen crpemnrentnt npnrox nnocrpannoro xannrana n Rxnym Kopem n
nocnenoennoe ecxrnnerne?
6. Kaxont ycnexn Rxno Kopen n onacrn pasnnrnx uenoneuecxoro xannrana? Kax n nouemy
nx yanoct ocrnut?
7. Kaxont connantno-+xonomnuecxne nocnecrnnx tcrporo +xonomnuecxoro pocra?
Vcnnnnact nnn ocnana connantno-+xonomnuecxax n]]epennnannx omecrna n Rxno Kopen n
nocnenne ecxrnnernx XX nexa?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
326. Moent +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn nocnyxnna reopernuecxo ocnono nx
paspaorxn npaxrnuecxnx moene moepnnsannn nx crpan Asnn n Harnncxo Amepnxn.
a Hem
327. C rouxn spennx neoxnaccnuecxo reopnn pasnnrne- +ro nonnoe ncnontsonanne cpannnrentntx
npenmymecrn xaxo crpant n mexynapono ropronne, ro ecrt urot crnmynnponart pocr,
+xonomnuecxax nonnrnxa onxna trt opnenrnponana nonne?
272
a Hem
328. Cornacno nonomy nonnmannm yannsma, nx npeoonennx nepanencrna orcranocrn crpan
rpertero mnpa rnanntm oexrom pe]opmnponannx onxnt crart ycnonnx xnsnn n ropoe.
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Bosuoano onee onoro npannntnoro napnan1a. Hena o1ne1a
4 anna.)
329. Hepnonauantnax moent +xonomnuecxoro pocra c nymx e]nnnramn tna paspaorana nx
cneymme crpant:
a) Rxno Kopen;
) Hspannx;
n) Cnnranypa;
r) Hepy.
330. Kaxax crpana rnanntm opasom ]nnancnponana +xcnopr n ontmnncrno nnyrpennnx npoexron
R.Kopen n 1950-x roax?
a) Poccnx;
) nonnx;
n) CBA;
r) Kya.
331. C nauana 1960-x roon n coornercrnnn c nepntm nxrnnernnm nnanom +xonomnuecxoro
pasnnrnx npannrentcrno R.Kopen ntpano crparernm nponnxennx +xcnopra
__________________________ , nnny roro, uro crpana onaana xonxypenrntm npenmymecrnom n
cnny nnsxnx nsepxex sarpar rpya:
a) nerxo npomtmnennocrn;
) rxxenax npomtmnennocrt;
n) sepno;
r) pnc.
332. Kaxne nnemnne ]axropt nonnnxnn na mon]nxannm crparernn nponnxennx +xcnopra
R.Kopen n nsmenennx crpyxrypt +xcnopra crpant n 1970-x?
a) xpymenne Fperron-Bycxo ]nnancono cncremt;
) mnponax nexnarxa ronapon 1972-1973r.r.;
n) ne]rxno mox 1973-1974r.r.;
r) nce ntmenepeuncnennoe nepno.
333. C xaxnmn nerarnnntmn pesyntraramn tn cnxsana nepeopnenrannx +xcnopra R. Kopen n
nontsy rxxent n xnmnuecxo npomtmnennocrn n 1970-x rr..?
a) npnoperenne upesmepntx onron ]npmamn, xoropte tnn ntnyxent
nnnecrnponart n xannranoemxym rxxenym npomtmnennocrt;
) neocrarounocrt nnnecrnnn n nonte orpacnn nerxo;
n) ocrpt cnpoc na nnsxo-nponenrnte samt npnnen x ynennuennm nnyrpennero
npenoxennx ener n crpane;
r) nce ntmenepeuncnennoe nepno.
334. K uemy npnnena npnnarnsannx xommepuecxnx anxon n 1981-1983 r.r.?
a) nponsomno ynennuenne pasptna mexy yponnem rocyapcrnenno cranxn nponenra n
nponenrntmn cranxamn xommepuecxnx anxon;
) rocyapcrnennax cranxa nponenra n cranxn nponenra xommepuecxnx anxon tnn
npaxrnuecxn ntponnent;
n) pasptn mexy yponnem rocyapcrnenno cranxn nponenra n nponenrntmn cranxamn
xommepuecxnx anxon tn aconmrno ycrpanen yxe n 1982 r.;
r) nenepno nn ono ns ntmenepeuncnennoro.
335. B 1990-x roax +xonomnxa R. Kopen oxasanact ouent pannmo x nenaronpnxrntm nnemnnm
moxam, n r.u. x +xonomnuecxomy xpnsncy 1997 r. Kaxne ns npnunn nam xaxyrcx nanonee
nepoxrntmn nx oxcnennx cnaocrn +xonomnxn crpant:
a) upesmepnax opnenrannx crpyxrypt nnemnero onra na xparxocpounte xpenrt;
) neocrarount nanmrnt pesepn nx ropronnn sa rpannne;
n) tcrpt pocr sanmcrnonann uacrnoro cexropa, nxnmuax npxmte sanmcrnonannx
xopnopann n sanmcrnonannx anxon, ]nnancnpymmn xopnoparnnnte nnnecrnnnn;
273
r) nepno nce ntmenepeuncnennoe.
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
336. Heoxnaccnuecxax reopnx cpannnrentntx npenmymecrn: ee ocronncrna n neocrarxn.
a) B uem pasnnune mexy xnaccnuecxo n neoxnaccnuecxo reopnxmn ropronnn?
) B uem cocronr xpnrnxa neoxnaccnuecxo reopnn cpannnrentntx npenmymecrn?
337. Pasnnnammnecx crpant nxnatnamr mnoro rpya n ronapt, xoropte +xcnoprnpymr. Bsamen
onn nonyuamr mentme rpya (rax xax mentmee xonnuecrno rpya saxnmueno n ronapax,
nnosnmtx n pasnnnammnecx crpant). Kax +ro oxcnnrt c nosnnn reopnn .Pnxapo?
338. Kparxo oxapaxrepnsyre ocrnxennx Rxno Kopen n onacrn pasnnrnx uenoneuecxoro
xannrana.
a) Kaxont ocoennocrn xopecxo cncremt opasonannx?
) Kax menxnoct coornomenne mexy ]nsnuecxnm n uenoneuecxnm xannranom n 1960-
90-e rr. n Kopee?
n) Kaxym pont ctrpano nontmenne xnann]nxannn n xauecrna rpya n pasnnrnn
nannonantno +xonomnxn?
339. Kaxne orpacnn npomtmnennocrn n Kopee tnn noxomornnamn nporpecca? C uem cnxsano
pasnnrne +rnx orpacne? Kaxne ]opmt nomomn co cropont rocyapcrna nonyuann +rn orpacnn n
nouemy? B uem nnmct n mnnyct rocyapcrnenno noepxxn n Rxno Kopee?
274
IAABA 13. KHTAH: YCHEXH H HPOBAEML OIOHRKmEIO PA3BHTHR.
Crpemnrentnt pocr Knrax ntstnaer neonosnaunym peaxnnm nconpemennom mnpe.
Onaxo ncex: ncroponnnxon, n npornnnnxon nponcxoxmero nnrepecymr npnunnt n nponemt, c
xoroptmn cranxnnaercx crpana n ycnonnxx ycnemnoro oronxmmero pasnnrnx. Hontraemcx
pasopartcx xorx t n nexoroptx ns nnx n mt.
13.1. Arpapnan peqopua n centcxoxosnnc1nennmn poc1 n Kn1ae
183.
Ceuac cranonnrcx nce onee ouennntm, uro orpomnoe snauennx nx cye nannonantno
+xonomnxn nmena arpapnax pe]opma, nponeennax n xonne 70-x roon n Knrae. 3ra arpapnax
pe]opma nxnmuana n cex rpn ocnonntx ]axropa: pe]opmy nen, nncrnrynnonantnym pe]opmy n
pe]opmy nnannponannx.
urot nonxrt ocoennocrn pe]opmt nen xparxo nanomnnm cnryannm, cnoxnnmymcx n
ope]opmennom Knrae. o 1979 roa n Knrae cymecrnonana raxax xe cncrema xax n Conercxom
Comse: n coornercrnnn c nnanom xonnexrnnnte xosxcrna onxnt tnn canart rocyapcrny
ocnonnym uacrt centcxoxosxcrnenno npoyxnnn no rocyapcrnenntm nenam (quota prices)
nonyuax nsamen (raxxe no rocyapcrnenntm nenam) ronnnno, rexnnxy n pyrne npomtmnennte
ronapt. Hpoyxnnx, npoanaemax cnepx nnana nocranox, onnaunnanact no onee ntcoxnm (n
cpenem na 30%) nenam (above-quota prices).
22,1%
30%
40,7%
Pmnouna n nena
Q
0
P
0
P'
0
P
1
P'
1
Ioc yapc1nen nmn
nna n saxy nox
Cnepxnnanonan
s axynxa
Q
P
P
M
Puc.16-1 Peqop+a ueu e Kumae e 1979 eoy.
Ecnn no ocn acnncc ornoxnrt ntnycx, a no ocn opnnar nent, ro cymecrnonanmym
cncremy moxno nsopasnrt cneymmnm opasom (cm. pnc.16-1). Ocnonnax uacrt npoyxnnn
0
Q
nocrannxnact no rocyapcrnenntm nenam
0
P . Cnepxnopmarnnnax npoyxnnx npoananact no nenam
1
P , xoropte, xax mt yxe ormeuann, n Knrae tnn na 30% ntme, uem
0
P . B 1979 roy
rocyapcrnennte nent na sepno macnnuntx xyntryp, mepcrt, caxap n cnnnnny tnn nonxrt na
17,1%, a na nexoropte pyrne nnt axe n ontme nponopnnn, rax uro n cpenem nent ntpocnn
na 22.1% (o
'
0
P ). uncno nnon npoyxnnn na xoropte pacnpocrpannnact naanxa pacmnpnnoct
cnepxnopmarnnnte, a camn cnepxnopmarnnnte nent na ocnonnte nnt npoyxron ntpocnn c 30 o
Hpn anannse xnracxo arpapno pe]opmt mt onnpaemcx, npexe ncero, na crartm xacrnna Hnna " Arpapnax
pe]opma n centcxoxosxcrnennt pocr n Knrae", n xoropo anannsnpymrcx nocnecrnnx exonnexrnnnsannn n
uacrnunoro ornycxa nen (nocrenennoro npnnnxennx nx x ptnountm) na centcxoxosxcrnennt pocr. Lin J. "Rural
Reforms and Agricultural Growth in China" American Economic Review 82 1,73(1). 1992.
275
50%, rax uro cpenee nontmenne nen cocrannno 40.7% (
'
1
P ). Onaxo, axe +rn onee ntcoxne
nent tnn necxontxo nnxe cnoontx ptnountx nen
M
P (cm. Pnc. 13-1).
Inanno ocoennocrtm nncrnrynnonantno pe]opmt tn nepexo or cncremt
xonnexrnnntx xosxcrn x cncreme, ocnonanno na ornercrnennocrn orentntx omamnnx
xosxcrn (household responsibility system). onx +rnx xosxcrn nospocna c 0.01 n 1979r. o 0.99 n
1984r.
Pe]opma nnannponannx pesxo nontcnna pont ptnxa, n nocrenenno cnena na ner
rpannnonnt rocyapcrnennt nnan saroronox centxosnpoyxnnn, samennn ero cncremo
xonrpaxron c ]epmepamn. Honnrnxa nannonantno camooecneuennocrn tna cnymena na
noxantnt (nponnnnnantnt) yponent. B pesyntrare xaxax nponnnnnx onxna tna pemart
nponemy camooecneuennx npoonontcrnnem camocroxrentno.
B pesyntrare nponeenntx pe]opm exeronte remnt npnpocra centcxoxosxcrnenntx
xyntryp ntpocnn n 2,5 pasa c 2,5 n 1952-1978rr. o 5,9 n 1978-1984rr. (cm. ran. 13-1). Ocoenno
ntcoxnx ycnexon yanoct ocrnut n xnonxonocrne, re exeronte remnt npnpocra ynennunnnct
nourn n 9 pas. Xnnornonocrno crano pasnnnartcx remnamn n 2,5 pasa npentmammnmn re, xoropte
tnn n ope]opmennt nepno. Hs ncex orpacne centcxoro xosxcrna nanonee cxpomnte ycnexn
tnn ocrnrnyrt rontxo n ptononcrne n ro noromy, uro n npemecrnymmn nepno ono
pasnnnanoct nennanno ntcoxnmn remnamn (nourn 20 % exerono).
Crarncrnuecxne annte, xoropte ncnontsyer Hnn, nxnmuamr 28 ns 29 nponnnnn
xonrnnenrantnoro Knrax sa nepno c 1970 no 1987 ro (ncxnmuen rontxo Tner nnny orcyrcrnnx
anntx). Centcxoxosxcrnennt ntnycx nxnmuaer n cex ypoxa no 7 sepnontm no 12 ronapntm
xyntrypam n cronmocrnom ntpaxennn. Hpn +rom n xauecrne ast npn arpernponannn
ncnontsymrcx o]nnnantnte nent 1980 roa. 3rn 19 xyntryp sannmann 92%
centcxoxosxcrnenntx yron n anann 72.5% cronmocrn centcxoxosxcrnenno npoyxnnn n
1980 roy.
nx anannsa ncnontsyercx nponsnocrnennax ]ynxnnx Koa-yrnaca c uertptmx
pecypcamn, xoropte nxnmuamr opaartnaemym semnm (Land), uncno paornnxon (Labor),
rpaxropa n rxrnont paoun cxor n nomanntx cnnax (Capital) n xnmnuecxne yopennx
asornte, ]oc]opnte n xannnte - (Fert), paccunranntx npnmennrentno x xaxo nponnnnnn (i) n
xaxomy paccmarpnnaemomy roy (t).
Tannna 13-1.
Cpeneroonme 1eunm npnpoc1a centcxoro xosnnc1na n Kn1ae n 1952-1987rr.
Orpacnn centcxoro xosxcrna
Exeront remn npnpocra (n %) Hsmenenne remnon npnpocra
1952-1978 1978-1984 1984-1987 (1978-1984)
(1952-1978)
(1984-1987) -
(1978-1984)
Centcxoxosxcrnennte
xyntrypt n r.u.
2,5 5,9 1,4 3.4 -4,5
3epnonte 2,4 4,8 -0,2 2,4 -5.0
Xnonox 2,0 17,7 -12,9 15.7 -30,6
Xnnornonocrno 4,0 10,0 8,5 6,0 -1,5
Ptnoe xosxcrno 19,9 12,7 18,6 -7,2 5,9
Hecnoe xosxcrno 9,4 14,9 0 5,5 -14,9
Hpoune 11,2 19,4 18,5 8,2 -0,9
Centcxoe xosxcrno n nenom 2,9 7,4 4,1 4,5 -3,3
Pacc:umauo no: Lin J. "Rural Reforms and Agricultural Growth in China" American Economic Review 82 1,73(1). 1992,
p.35.
Kpome uertpex nepemenntx, orpaxammnx nxna pecypcon, n perpeccnonnym moent
X. Hnn nxnmuaer eme px ]axropon, orpaxammnx pesyntrart pe]opmt nen n nncrnrynnonantno
pe]opmt. Taxnx ]axropon 5: nsmenenne n cncreme ornercrnennocrn omamnnx xosxcrn
(household responsibility system - HRS), rounee nponenr nponsnocrnenntx ennnn oxnauenntx
HRS; nnexc ptnountx nen no ornomennm x nenam npomtmnennocrn (market prices MP);
nnexc npemnantntx nen, ycranonnenntx rocyapcrnom nx cnepxnnanono npoyxnnn (GP),
nponenr ncex nnomae sanxrtx no nesepnontmn xyntrypamn (nongrain crops area - NGCA);
276
mnoro]axropnt nnexc nocenntx xyntryp (multiple cropping index - MCI). Taxxe nnonrcx
npemenno rpen (time T) n ammn nepemennax orpaxammax cnenn]nxy nponnnnnn (D).
Ho+romy ocnonnax moent, xoropym ncnontsyer Hnn, ntrnxnr cneymmnm opasom:
it
j
j j t it it t t it
it it it it it
D T MCI NGCA GP MP HRS
Fert Capital Labor Land Y
c o o o o o o o
o o o o o
+ + + + + + + + +
+ + + + + =

39
12
11 10 9 8 1 7 6
5 4 3 2 1
) ln( ) ln( ) ln( ) ln( ) ln(
(13-1)
re,
Y
it
ntnycx centcxoxosxcrnenno npoyxnnn, i =1,2,28; t =1970,1971,1987;
o
1-11
napamerpt,
c - omnxa.
Hocxontxy pasmep nponnnnn cnntno pasnnuaercx, ro c rem urot paspemnrt nponemy
rerepocxeacrnunocrn ntnycx n ycnonnte sarpart pecypcon nopmnpymrcx na uncno paounx
pnra n xaxo nponnnnnn n 1980 roy.
Tannna 13-2.
Onenxa nponsnoc1na n qynxnnn peaxnnn npenoaennn (sanncnuan nepeuennan ln
(c1onuoc1t nmnycxa centxosnpoyxnnn n noc1onnnmx nenax))
Ono]axropnax moent nyx]axropnax
moent
MHK Bepoxrnax
rpannna
snauennx
Onenxa OMHK
Oxcnxmmne nepemennte (1) (2) (3) (4) (5) (6)
ln(Land) 0.65
(0.07)
0,59
(0.05)
0.67
(0.04)
0.67
(0.04)
0.58
(0.09)
ln(Labor) 0.14
(0.03)
0.11
(0.03)
0.14
(0.02)
0.13
(0.01)
0.15
(0.03)
ln(Capital) 0,037
(0.040)
0.057
(0.034)
0.050
(0.027)
0.070
(0.015)
0.10
(0,04)
ln(Fert) 0.18
(0.02)
0.18
(0.02)
0,20
(0.01)
0.19
(0.01)
0.17
(0.02)
Hponopnnn n ]epmepcxom xosxcrne (HRS) 0.19
(0.03)
0,22
(0,03)
0.19
(0.01)
0.20
(0.01)
0,18
(0.01)
0.15
(0.05)
(Ptnoounax nena)/(nena pecypca) n nepno
t-1 (MP
t-1
)
0.00038
(0,00123)
0.0010
(0,0013)
0.00051
(0.00061
)
0.0034
(0.0007)
(Iocyapcrnennax nena) / (nena pecypca) n
nepno (GP
t
)
-0.00067
(0,00055)
-0,00054
(0,00059)
-0.00058
(0.00035
)
0.0021
(0.0004)
Mnoro]axropnt nnexc nocenntx
xyntryp (MCI)
0.0020
(0.0009)
0.0018
(0,0011)
0.0015
(0.0006)
0.0020
(0.0006)
0,020
(0.0008)
nponenr ncex nnomae, sanxrtx no
nesepnontmn xyntrypamn
(NGCA)
0.0067
(0.0023)
0.0093
(0.0023)
0.0068
(0.0015)
0.0078
(0.0013)
0.0078
(0.0022)
Bpemenno rpen (T) 0.0065
(0.0065)
0.0005
(0.0068)
0.0028
(0.0042)
0.021
(0.003)
Pernonantnte ammn-nepemennte a a a
Bpemennte ammn-nepemennte a
Cxoppexrnponannt R
2
: 0,961 0.966
Log npanonoonx: 430.35
R
it
,
it-1
: -0.15
Hcmo:uur: Lin J. "Rural Reforms and Agricultural Growth in China" American Economic Review 82 1,73(1). 1992, p.43.
Hpu+e:auu: uncna n xpyrntx cxoxax - +ro cranaprnte omnxn nnn onenennte acnmnrornuecxne cranaprnte
omnxn. Onenennte xo+]]nnnenrt npn ammn-nepemenntx no 27 nponnnnnxm n cronnax 1,2 n 6, xo+]]nnnenrt nx
16 roontx ammn-nepemenntx n cronne 6 ne npnnoxrcx.
277
Hent npnnnmamrcx ncxox ns oxnann, ro ecrt xax nent npetymero roa. 3ro
nosnonxer nocrponrt moent c yuerom onoro nocroxnnoro +]]exra (one-way fixed effect model), a
nmenno yunrtnaercx rontxo ammn nepemennax, orpaxammax cnenn]nxy nponnnnnn. nx roro,
urot yuecrt npemenno ]axrop, Hnn nnonr n moent npemennym ammn nepemennym, xoropax
nosnonxer npocnenrt nsmenennx or roa x roy, uro nosnonxer nocrponrt moent yunrtnammym
na nocroxnntx +]]exra: cnenn]nxy nponnnnnn n npemx (two-way fixed effect model):
it k
k
k
j
j j it it it
it it it it it
T D MCI NGCA HRS
Fert Capital Labor Land Y
c o o o o o
o o o o o
' + ' + ' + ' + ' + ' +
+ ' + ' + + ' + ' + ' =

= =
52
37
36
9
8 7 6
5 4 3 2 1
) ln( ) ln( ) ln( ) ln( ) ln(
(13-2)
Hnn raxxe onennnaer ]ynxnnm peaxnnn npenoxennx n cneymme ]opme:
it i
i
i t t t it it
D T GP MP HRS Y | | | | | | + + + + + + =

=

33
6
5 4 1 3 2 1
) ln( (13-3)
B anno cnenn]nxannn T oxnartnaer ne rontxo rpen rexnonornuecxnx nsmenenn, no n rpen
ocrynnocrn pecypcon.
Cronnt 1 n 5 n rannne 13-2 cnnerentcrnymr o rom, uro sa ncxnmuennem noxasarenx
nponenra nponsnocrnenntx ennnn (HRS) onenxa no meroy nanmentmnx xnaparon (MHK) ne
aer crarncrnuecxn snaunmtx pesyntraron, nocxontxy cxastnaercx nnnxnne
rerepocxeacrnunocrn. Onaxo ncnontsonanne oomennoro meroa nanmentmnx xnaparon
(OMHK) aer crarncrnuen snaunmte pesyntrart. nx npocrort onn cneent n rannny 13-4.
Tannna 13-5 noxastnaer, uro nxna n centcxoxosxcrnennt pocr pasennncx npnmepno
noponny mexy +xcrencnnntmn (45.79%) n nnrencnnntmn (48,64%) ]axropamn. Hanontmn
nxna cpen ]axropon nponsnocrna npnxonrcx na yopennx (32,20%) n xannran (10,82%).
Bxna rpyontx pecypcon tn menee snaunrenen (4,52), a raxo ]axrop xax semnx ctrpan axe
orpnnarentnym pont (-1,75%), nocxontxy sementnt ]on sa +ror nepno coxpamancx.
Tannna 13-4.
Me1om onenxn nnc1n1ynnonantnmx nepeuennmx
Onennnaemte
nepemennte
Onenxa no meroy 3nauenne
nepemenntx
Crarncrnuecxn
snaunma (+) nnn ner (-)
HRS MHK 0,19
(0,03)
+
OMHK 0,18
(0,01)
+
MP
t-1
MHK 0,00038
(0,00123)
-
OMHK 0,0034
(0,0007)
+
GP
t
MHK 0,00067
(0,00055)
-
OMHK 0,0021
(0,0004)
+
Cocmae.euo no: annte ran. 5.
Hnn onennnaer n 20,00 xo+]]nnnenr nx HRS, n 0,20 - nx MCI n n 0,78 - nx NGCA c rem,
urot noxasart nx nnnxnne na nontmenne nponsnonrentnocrn rpya. Ecrecrnenno, uro
nanontmn nxna n nontmenne nponsnonrentnocrn rpya ctrpana exonnexrnnnsannx n
nepexo x cncreme ornercrnennocrn omamnnx xosxcrn (HRS) 46,89%, rora xax pont pyrnx
]axropon neconsmepnmo mana (cm. ran. 13-5).
Hepexo or amnnncrparnnno-xomanntx meroon perynnponannx centcxoro xosxcrna x
npenmymecrnenno ptnountm, exonnexrnnnsannx n yxpennenne uacrno cocrnennocrn na semnm
cnococrnonann pocry nponsnonrentnocrn n nontmennm +]]exrnnnocrn centcxoro xosxcrna.
3ro cosano npenoctnxn nx ynennuennx nnnecrnnn n centcxoe xosxcrno, npnmenennx nontx
rexnonorn, nnrencn]nxannn rpya, mnpoxoro ncnontsonannx yopenn n cnennannsannn
centcxoro xosxcrna c yuerom cpannnrentntx npenmymecrn.
278
Cnryannx, onaxo, pesxo nsmennnact nocne 1984 roa (cm. ran. 13-1). Cpeneroonte
remnt pocra sepnontx crann orpnnarentntmn (-0,2%), a nponsnocrno xnonxa cnnxanoct
exerono na 12,9%. Haenne remnon pocra, xorx n ne raxoe snaunrentnoe, nponsomno no ncex
centcxoxosxcrnenntx orpacnxx. Hcxnmuenne cocrannno nnmt necnoe xosxcrno. Ecnn
conoxynnt pocr cocrannn n 1978-1984 rr. 42,23%,. ro n 1984-1987 rontxo 4,21 (cm. ran. 13-5).
3ror cpannnrentno cxpomnt nxna cnxsan c orroxom paoue cnnt ns centcxoro xosxcrna (-
70,07%), antnemnm coxpamennem sementnoro ]ona (-38,24%), n ymentmennem oema
+]]exrnnnocrn yopenn. Onaxo nanonee nerarnnnym pont ctrpana nonnrnxa rocyapcrna n
onacrn nenoopasonannx. eno n rom, uro cycnnponanne centcxoro xosxcrna nerno rxxentm
pemenem na rocyapcrnennt mxer. Henonte cycnnn centcxomy xosxcrny ntpocnn c 8.4%
rocmxera n 1982 o 24.6% n 1984 roy, uro sacrannno rocyapcrno nepecmorpert cnom nenonym
nonnrnxy n npnneno x cnnxennm accnrnonann, nocrynammnx xnracxnm xpecrtxnam. Bce +ro
npeonpeennno pesxoe samenenne remnon pocra centcxoro xosxcrna. Exeronte remnt
cnnsnnnct c 7,4% n 1978-1984 rr. o 4,1% n 1984-1987rr (cm. ran. 13-1).
Tannna 13-5.
Bxna pasnnunmx qax1opon n +xonounuecxnn poc1 n centcxou xosnnc1ne Kn1an.
1978-1984 1984-1987
Oxcnxmmne nepemennte
Onenxn
xo+]]nnn-
enron
(1)
Hsmenennx n
oxcnxmmnx
nepemenntx
(2)
Bxna n pocr
(%)
(3)=(1)*(2)
Hsmenennx n
oxcnxmmnx
nepemenntx
(4)
Bxna n pocr
(%)
(5)=(1)*(4)
Pecypcm 19,34
(45,79)
-0,42
(-9,97)
3emnx 0.67 -1.1 -0.74
(-1.75)
-2.4 -1.61
(-38,24)
Tpy 0.13 14.7 1,91
(4,52)
-22.7 -2,95
(-70,07)
Kannran 0.07 65.3 4,57
(10,82)
26.9 1,88
(44,73)
Vopennx 0.19 71.6 13,60
(32,20)
11.9 2,26
(53,71)
Hponsnon1entnoc1t 20,54
(48,64)
2,05
(48,69)
HRS 20,00 0,99 19,80
(46,89)
0 0
MCI 0,20 -4,1 -0,82
(1,94)
4,4 0,88
(20,90)
NGCA 0,78 2,0 1,56
(3,69)
1,5 1,17
(27,79)
Oc1a1ox 2,35
(5,57)
2,58
(61,28)
Omnn poc1 42,23
(100.00)
4,21
(100,00)
Hcmo:uur: Lin J. "Rural Reforms and Agricultural Growth in China" American Economic Review 82 1,73(1). 1992, p.43.
Hpu+e:auu: Onenennte xo+]]nnnenrt nsxrt ns cronna 4 rannnt 5. HRS, MCI n NGCA n norapn]mnuecxo
]opme n ntpaxennn (1). urot ntuncnxrt nxnat +rnx nepemenntx n remn pocra ntnycxa (n nponenrax), onenennte
xo+]]nnnenrt npn +rnx nepemenntx ymnoxent na 100. nx semnn, paoue cnnt, xannrana n yopenn, "nsmenenne
n oxcnxmme nepemenno" ornocnrcx x pocry coornercrnymme nepemenno. nx HRS, MCI n NGCA nsmenenne
ornocnrcx x pasnnne n snauennn +ro nepemenno mexy t
1
n t
2
. Hsmenennx n ntnycxe npoyxnnn n sarparax pecypcon
paccunrant no rannne 4. Hsmenennx n HRS, MCI, n NGCA paccunrant no rannne 3. uncna n xpyrntx cxoxax
osnauamr onm (n nponenrax) nxnaa n omn pocr ntnycxa (omn pocr npnnxr sa 100%).
279
Ananns arpapntx pe]opm n Hnnn n Knrae noxastnaer, uro nx nosecrnne na ycxopenne
+xonomnuecxoro pocra n coxpamenne nepanencrna n nnmert nosmoxno rontxo npn ocymecrnnennn
neno cncremt mep, xoropte ne onxnt cnonrtcx x rexnnxo-+xonomnuecxnm napamerpam, a
onxnt nxnmuart n cex connantno-+xonomnuecxym n nncrnrynnonantnym cocrannxmmym.
Taxnm opasom, npeoonenne yannsma nosmoxno rontxo npn xomnnexcnom pasnnrnn epennn.
13.2. Hpeoonenne renepnmx pasnnunn n nponecce uoepnnsannn
Hpenourennx n poxennn mantunxon mnpoxo nsnecrnt ]enomen n crpanax c nnsxnm
noymentm oxoom. Tpannnx npenourennx ctnone ocoenno mnpoxo pacnpocrpanena n
Rxno n Bocrouno Asnn. B xaxo crenenn +xonomnuecxne ]axropt nnnxmr na npenourenne
poxennx mantunxon? Bnnxer nn nannune ere onoro nospacra, no pasntx nonon na pacxot
omamnnx xosxcrn? 3rn nonpoct crann npemerom nccneonannx n crarte Ponna Fmprecca n
Rxon Xyan Moepnnsannx n npenourenne poxennx mantunxon
184
.
ecrnnrentno, pasptn n connantnom oecneuennn n opasonannn mantunxon n enouex n
Knrae anno npnnnexaer mexynaponoe nnnmanne. B nacroxme crarte anannsnpymrcx
nponemt, n pacxptnamrcx npnunnt, xoropte npnnoxr x raxomy nononomy nepanencrny.
Meroonornx nx onpeenennx renepnoro nepanencrna no nnyrpncementx rparax sanncnr
or roro, rparxr nn n cemte na ere onoro nospacra n pasntx nonon onnaxonoe xonnuecrno ener.
urot ornernrt na +ror nonpoc ncnontsyercx noxo 3pncra 3nrenx (1821-1896). B +rom noxoe
pasnte nospacrnte xareropnn tnn pasenent no nononomy npnsnaxy, urot tno nosmoxno
paccunrart xo+]]nnnenrt nx myxunn n xenmnn.
Hccneonanne ceme c onnaxontmn oxoamn, no c pasntmn pacxoamn na ere
onnaxonoro nospacra, no pasnoro nona ocymecrnnxercx no ]opmyne (13-4):
re
- onx iro npemera norpenennx n mxere
- +nacrnunocrt pacxoon (>0 nx npemeron pocxomn n <0 nx npemeron nepno
neoxonmocrn)
x pacxot omamnnx xosxcrn
- noxastnaer, ecrt nn +]]exr macmraa n norpenennn iro npemera norpenennx
n pasmep omamnero xosxcrna
- uncno unenon omamnnx xosxcrn n nospacrno-nonono rpynne j
z dummy-nepemennax, onpeenxmmax mecro pacnonoxennx n ornocnrentnte connantno-
+xonomnuecxne xapaxrepncrnxn omoxosxcrna
- xo+]]nnnenrt, re j - xonnuecrno mantunxon (enouex) n ono nospacrno rpynne.
nx nponepxn renepnoro nepanencrna anropt onpeenxmr, pannt nn xo+]]nnnenrt
ij
=
ik
,
re j n k xapaxrepnsymr mantunxon n enouex ono nospacrno rpynnt i.
nx onenxn pasnnuno nennocrn ctnone n ouepe nx ponrene ncnontsymrcx
nponeypt 3nrenx (Engel) n Porapra (Rothbarth).
nx noxoa 3nrenx xapaxrepno, uro omoxosxcrna c nnsxo crpyxrypo pacxoon, no c
pasnnuno emorpa]nuecxo crpyxrypo, nmemr onnaxont yponent xnsnn.
Ornomenne (pacxotnaere)/(pacxotnaponrene) moxer trt onpeeneno nyrem
cpannennx pasntx nospacrntx rpynn nj. Hpn +rom,
ecnn
ij
>
ik
, ro npenourennx oramrcx mantunxam
ecnn
ij
<
ik
, ro npenourennx oramrcx enouxam
ecnn
ij
=
ik
, ro ner pasnnunx n npenourennxx ponrene
Btopxa ennrcx na 7 nospacrntx rpynn, xaxax ns xoroptx na 2 norpynnt (no nononomy
npnsnaxy):
184
Burgess, R.S.L. and Zhuang, J . (2002): "Modernisation and Son Preference", mimeo LSE
i
e
|
ij

i
q

=
+ + + + + =
1
1
) / ( ln ln
j
j
i i j ij i i i i
u z n n n x o q | o e
280
0-4
5-9
10-14
15-19
20-29
30-54
55+
C yuerom renepntx pasnnun (xencxne F n myxcxne M) nonyuaercx 14 emorpa]nuecxnx
rpynn.
nx noxoa Porapra (1943) xapaxrepno, uro npn nocroxnnom oxoe omamnero
xosxcrna, noxnnenne peenxa moxer trt cmoennponano xax orpnnarentnt +]]exr oxoa, uro
neer x ymentmennm pacxoon n narococroxnnx nspocntx. Ecnn mantunxn ymentmamr
norpenenne nspocntx ontme, uem enouxn +ro moxer trt nnnxaropom onee ntcoxo
onenxn mantunxon.
Ko+]]nnnenr +xnnnanenrnoro yponnx pacxoon (outlay equivalent ratio) noxastnaer
nsmenenne n norpenennn nspocntmn nmtmn npn nannunn ononnnrentnoro uenonexa n jo
nospacrno-nonono rpynne. On ntuncnxercx no ]opmyne (13-5):
Ecnn mantunxn onee npenournrentnt, uem enouxn, ro orpnnarentnt n mentme, uem
nx enouex. uem mentme aconmrnoe snauenne, rem onee npenournrentna nononospacrnax
rpynna ij.
Tannna 13-6.
Oman c1a1nc1nxa asncnmx nepeuennmx
Hepeuennan Centcxnn Cmuyant Centcxnn Rnnsm
Logomnx pacxoon 7.6762 (0.446) 8.0397 (0.562)
Logpasmepon omoxosxcrn 1.4205(0.327) 1.3651 (0.350)
Fmxernax onx npoyxron nnrannx 64.2685 (11.130) 55.7166 (15.033)
Fmxernax onx xanopn 4.7446 (1.271) 3.4953 (1.643)
Fmxernax onx ronapon spanooxpanennx 2.0895 (2.997) 1.6069 (3.234)
Fmxernax onx ycnyr spanooxpanennx 0.4242 (1.155) 0.7926 (2.898)
Fmxernax onx ronapon opasonannx 0.9659 (1.416) 0.5197 (1.211)
Fmxernax onx ycnyr opasonannx 2.0894 (2.997) 1.6069 (3.274)
Fmxernax onx raauntx nsenn 2.1403 (1.983) 3.6797 (3.455)
Fmxernax onx anxoronx 2.2259 (1.770) 2.0970 (1.987)
Fmxernax onx uax 0.1815 (0.427) 0.1156 (0.3166)
onx myxcxoro nacenennx n nospacre o 4 ner 0.0353 (0.089) 0.0321 (0.086)
onx xencxoro nacenennx n nospacre o 4 ner 0.0305 (0.085) 0.0274 (0.082)
onx myxcxoro nacenennx n nospacre or 5 o 9 ner 0.0367 (0.095) 0.0391 (0.100)
onx xencxoro nacenennx n nospacre or 5 o 9 ner 0.0334 (0.091) 0.0302 (0.087)
onx myxcxoro nacenennx n nospacre or 10 o 14 ner 0.0530 (0.105) 0.0443 (0.103)
onx xencxoro nacenennx n nospacre or 10 o 14 ner 0.0466 (0.101) 0.0383 (0.095)
onx myxcxoro nacenennx n nospacre or 15 o 19 ner 0.0848 (0.135) 0.0609 (0.120)
onx xencxoro nacenennx n nospacre or 15 o 19 ner 0.0752 (0.124) 0.0481 (0.103)
onx myxcxoro nacenennx n nospacre or 20 o 29 ner 0.0780 (0.129) 0.0906 (0.140)
onx xencxoro nacenennx n nospacre or 20 o 29 ner 0.0727 (0.121) 0.0838 (0.129)
onx myxcxoro nacenennx n nospacre or 30 o 54 ner 0.1756 (0.134) 0.1971 (0.145)
onx xencxoro nacenennx n nospacre or 30 o 54 ner 0.1703(0.120) 0.1848 (0.128)
onx myxcxoro nacenennx n nospacre or 55 n crapme 0.0557 (0.122) 0.0579 (0.134)
onx xencxoro nacenennx n nospacre or 55 n crapme 0.0519 (0.111) 0.0646 (0.136)
Vponent opasonannx rnant omoxosxcrna (EDU) 2.1563 (0.798) 2.4106 (0.943)
onx oxoon or necentcxoxosxcrnenno exrentnocrn (OFF) 0.1664 (0.215) 0.3076 (0.297)
Dummynx mentmnncrna omoxosxcrn (MIN) 0.0576 (0.233) 0.0059 (0.077)
Hpnmeuanne: Fmxernte onn ntpaxent n nponenrax
i i
J
j
j ij ij i
i i
j i i
ij
w
n n
x
n
x q p
n q p
+
+
=
c c
c c
=

=
|
q
t
1
1
) ( ) (
) (
) (
ij
t
281
Co npemenn nauana pe]opm n 1978 r. n pasntx uacrxx Knrax nanmannct pasnnunte remnt
+xonomnuecxoro pocra n pasnnrnx ptnxa. Anropt orpannunnamr cnoe nccneonanne nnmt nymx
nponnnnnxmn, ncnontsyx annte crarncrnuecxoro nccneonannx ceme centcxoxosxcrnenntx
paonon Knrax, nponeennoro Hannonantntm Crarncrnuecxnm Fmpo KHP n 1990 roy.
B uacrnocrn, nccneymrcx nponnnnnx Ctuyant (Sichuan) n nnst (J iangsu). Btopxa nx
Ctuyant cocrannxna 5380 ceme, rora xax ntopxa no nnst cocrannxna 3364 cemtn; annte no
ropocxnm cemtxm nx Ctuyant cocrannxnn n 1990 roy 800 ceme):
Cmuyauo onee enax, menenno pacrymax, c rpannnonntm neennem centcxoro
xosxcrna, pacnonoxena n nenrpantno onacrn crpant;
Ruusm onee orarax, tcrpo pasnnnammaxcx, c ntcoxo crenentm mexannsannn
centcxoro xosxcrna, pacnonoxena na nocrounom noepexte crpant.
C 1978 roa nanmaercx snaunrentnt pocr centcxoro nacenennx, sanxroro ne n centcxom
xosxcrne. B nnst +ror nponecc nnepcn]nxannn onee xpxo ntpaxen.
Pacxot omamnnx xosxcrn nxnmuamr pacxot na npoonontcrnne, raax, ua, oexy,
npemert noncenennoro nontsonannx, xyntrypt n ortx, ensnn n +neprnm, soponte,
opasonanne, xnnte, rpancnopr n xommynnxannn. B nccneonannn raxxe ncnontsymrcx annte o
unenax omamnnx xosxcrn, nxnmuax nx uncno, nospacr, non, sanxrne n opasonanne (cm ran 13-
6).
Tannna 13-7.
Ea n xanopnn (Kpnnme 3nrenn), 1990
Hnma 3nepre1nuecxan nennoc1t
Cmuyant Rnnsm Cmuyant Rnnsm
Constant 194.216 (667.4) 210.072 (56.9) 21.270 (82.898) 17.947 (58.199)
ln(x) -18.858 (-52.482) -20.33 (49.978) -2.474 (-77.260) -2.007 (-58.835)
ln(n) 14.307 (30.365) 13.262 (19.430) 2.061 (49.232) 1.673 (29.045)
M0-4p -11.919 (-6.337) -18.104 (6.684) -1.338 (-7.987) -1.056 (-4.344)
F0-4p -10.825 (-5.706) -15.456 (5.655) -1.059 (-6.264) -1.376 (-5.693)
M5-9p -15.965 (-8.407) -18.135 (-6.687) -0.862 (-5.096) -0.724 (-2.991)
F5-9p -12.986 (-6.797) -19.923 (-6.944) -0.797 (-4.681) -1.001 (-3.891)
M10-14p -13.269 (-7.279) -20.300 (-7.392) -0.518 (-3.189) -0.671 (-2.927)
F10-14p -15.334 (-8.430) -17.558 (-6.512) -0.707 (-4.361) -0.363 (-2.745)
M15-19p -6.856 (-4.142) -15.010 (-6.384) -0.264 (-1.791) -0.544 (-2.562)
F15-19p -4.727 (-2.843) -11.919 (-4.609) -0.314 (-2.118) -0.282 (-1.381)
M20-29p -7.252 (-4.760) -10.229 (-4.584) -0.212 (-1.562) -0.427 (-2.097)
F20-29p -3.314 (-2.446) -6.418 (-3.120) -0.177 (-1.467) -0.271 (-1.578)
M30-54p -7.146 (-4.381) -10.858 (-4.417) -0.321 (-2.211) -0.133 (-0.639)
M55+p -1.873 (-1.174) -3.801 (-1.690) -0.192 (-1.350) 0.187 (0.635)
F55+p -1.173 (-0.849) -6.887 (-3.579) -0.127 (-1.032) -0.373 (-2.654)
EDU -0.255 (-2.318) 0.078 (0.393) -0.063 (-4.622) -1.949 (-1.949)
OFF -2.984 (-5.218) -5.138 (-6.398) -0.742 (-14.558) -5.006 (-5.006)
MIN 3.163 (3.316) -1.295 (-0.522) 0.630 (7.419) -0.196 (-0.196)
Adj R
2
0.461 0.567 0.672 0.747
Mean wi 64.268 55.709 4.744 3.494
F tests:
0-4 0.36 0.77 3.77 1.76
5-9 3.12 0.37 0.04 1.32
10-14 1.90 1.10 2.05 0.15
Hpnmeuanne: t-crarncrnxa n xpyrntx cxoxax.
F xencxax nospacrnax rpynna, M myxcxax nospacrnax rpynna.
B rannne 13-7 npecrannent pacxot na nnranne n nnmenax nennocrt. Ea npecrannxer
coo xnmueno +nemenr n Knracxom epenencxom mxere, cocrannxx 64.3% or mxera n
Ctuyant n 55,7% or mxera n nnst. Cnpoc na ey noxox n nyx nponnnnnxx, ern 0-4, 5-9, 10-
14 nernero nospacra, nmemr onnaxont nxna n onm cemenoro mxera pacxoyemoro na ey.
282
Ko+]]nnnenrt na ere pasnnuntx nonon nnyrpn +rnx nospacrntx xareropn ne noxastnamr
cymecrnennoro pasnnunx.
Taxnm opasom, ner nornepxennx renepnoro nepanencrna n pacnpeenennn xanopn
nnyrpn cemtn. Oennxx nmecre pesyntrart nx et n xanopn, mt npenonaraem, uro ponrenn
ne sameuent n npensxrom ornomennn n xopmnennn ere xencxoro nona.
Onaxo +ro ne osnauaer, uro yxe ocrnrnyro nonnoe panencrno nonon. Ho+romy n crarte
anannsnpymrcx +xonomnuecxne ]axropt, nnnxmmne na poonte npenourennx.
connantnt yponent cemtn
neenne xosxcrna (n pasntx onacrxx)
mennnna
nonnrnxa
opasonanne.
Haunem c spanooxpanennx. Pacxot na ronapt n ycnyrn n nyx nponnnnnxx npecrannent
n rannne 13-8.
Tannna 13-8
3panooxpanenne (Kpnnme 3nrenn), 1990
Tonapm spanooxpanennn Ycnyrn spanooxpanennn
Cmuyant Rnnsm Cmuyant Rnnsm
Constant -1.108 (1.025) 0.409 (0.339) -1.885 (-4.691) -2.072 (-1.959)
ln(x) 0.483 (3.774) 0.300 (2.211) 0.323 (6.434) 0.306 (2.570)
ln(n) -0.481 (-2.865) -0.421 (1.884) -0.181(-2.752) 0.174 (0.888)
M0-4p 2.002 (2.989) 2.710 (3.059) 0.552 (2.104) 2.120 (2.730)
F0-4p 0.419 (0.621) 3.730 (4.172) 0.559 (2.111) 1.646 (2.100)
M5-9p 0.709 (1.049) 1.702 (1.901) 0.287 (1.083) 0.239 (0.304)
F5-9p 0.325 (0.477) -1.125 (1.198) -0.240 (-0.902) 1.433 (1.741)
M10-14p -0.729 (-1.123) 0.558 (0.621) -0.020 (-0.079) 1.774 (2.254)
F10-14p -0.959 (-1.481) 0.863 (0.971) -0.240 (-0.944) 0.816 (1.048)
M15-19p -1.077 (-1.827) -0.096 (-0.118) -0.062 (-0.267) 0.383 (0.532)
F15-19p -0.413 (-0.697) 0.761 (0.900) 0.029 (0.232) 0.253 (0.341)
M20-29p -1.282(-2.363) -0.379 (-0.519) -0.022(-0.102) 0.147 (0.230)
F20-29p 0.363 (0.635) 1.045 (1.551) 0.369 (1.953) 0.216 (0.365)
M30-54p -0.006 (-0.010) 0.391 (0.481) 0.412 (1.810) 0.298 (0.418)
M55+p 0.740 (1.302) -0.390 (0.514) 0.496 (2.228) 0.567 (0.852)
F55+p 1.233 (2.506) 0.499 (0.793) 0.345 (1.787) 0.529 (0.959)
EDU 0.056 (1.030) -0.145 (-2.213) -0.021(-0.986) -0.089 (-1.553)
OFF 0.223 (1.094) -0.170 (-0.649) -0.053(-0.663) 0.117 (0.506)
MIN -1.252 (-3.686) -1.347 (-1.660) -0.342(-2.566) -1.089 (-1.531)
Adj R
2
0.058 0.026 0.026 0.045
Mean wi 2.089 1.609 0.424 0.793
F tests:
0-4 6.07 1.00 0.00 0.33
5-9 0.41 0.43 0.04 2.48
10-14 0.19 0.17 1.10 1.78
Hpnmeuanne: t-crarncrnxa n xpyrntx cxoxax.
Honoxnrentnte xo+]]nnnenrt n omnx pacxoax () noxastnamr, uro mennnncxne
ronapt n ycnyrn xnnxmrcx npemeramn pocxomn n oenx nponnnnnxx. B centcxo mecrnocrn
nponnnnnn Ctuyant rpannnx npenourennx mantunxon npoxnnxercx n ncxpnmnnannn npn
mennnncxom ocnyxnnannn. Camte ontmne norpenocrn n spanooxpanennn nmemr cneymmne
rpynnt: 0-4; 5-9; F 20-29; 55+.
B rpynne 0-4, re camax ntcoxax cmeprnocrt, mantunxn nonyuamr ontme mennnncxo
nomomn n nponnnnnn Ctuyant, no ne n nnst. B centcxo mecrnocrn n Ctuyant cmeprnocrt
enouex n nospacrno rpynne 0-4 snaunrentno ontme, uem cmeprnocrt mantunxon.
B centcxo mecrnocrn n nnst ner nnnmo pasnnnt. 3rn ntnot conocrannmt c
ntnoamn o sarparax na soponte (cm ran 13-6).
283
B rannne 13-9 npecrannent pacxot na opasonanne. Opasonarentnte ycnyrn n Knrae
croxr opoxe nx marepnantnoro oecneuennx. Ho+romy onx opasonarentntx ycnyr (nnara sa
oyuenne n p) ntme, uem ronapon nx opasonannx (pacxot na yuennxn, xnnrn n r..).
Cnpoc na opasonanne n nyx nponnnnnxx onnaxont. Onaxo n oenx nponnnnnxx npn
pacnpeenennn sarpar na opasonarentnte ycnyrn n nospacrno rpynne 15-19 cymecrnyer cnnr n
cropony mantunxon. 3ra pasnnna onee pesxo ntpaxena n nponnnnnn Ctuyant. Xapaxrepno, uro
+ra ncxpnmnnannx ncuesaer nx oraro norpynnt n nponnnnnn nnst, no ocraercx n eno
nponnnnnn Ctuyant
ecrnnrentno, pasnnna n nnnecrnnnxx n uenoneuecxn xannran nosnnxaer yxe na pannnx
+ranax oyuennx n onee xpxo npoxnnxercx n entx nponnnnnxx Knrax.
Fonee pasnnrte n nnepcn]nnnponannte n nponsnocrnennom ornomennn (r.e. couerammne
centcxoxosxcrnennoe n necentcxoxosxcrnennoe nponsnocrna) omamnne xosxcrna ne
npoxnnxmr npenourenne ctnontxm n pacxoax na opasonarentnte ycnyrn.
Moepnnsannx moxer ctrpart ontmym pont n ymentmennn nonono ncxpnmnnannn n
sarparax na opasonanne. uem nspocnee ern, rem ontmax onx n cemenom mxere na nnx
npnxonrcx. 3ror +]]exr ontme n eno nponnnnnn Ctuyant, uem n onee oraro nnst
Tannna 13-9
Opasonanne (Kpnnme 3nrenn), 1990
Tonapm opasonannn Ycnyrn opasonannn
Cmuyant Rnnsm Cmuyant Rnnsm
Constant 0.574 (1.3413) 1.734 (4.233) -0.232 (-0.239) 2.693 (3.031)
ln(x) -0.108 (-2.020) -0.238 (-5.162) 0,083 (0.686) -0.318 (-3.182)
ln(n) 0.296 (4.222) 0.282 (3.715) 0.323 (2.034) 0.633(3.844)
M0-4p -0.605 (-2.162) -0.021 (-0.071) -2.145 (-3.385) -1.293 (-1.983)
F0-4p -0.562 (-1.992) -0.344 (-1.134) -1.696 (-2.654) -0.722 (-1.097)
M5-9p 2.310 (8.179) 0.900 (2.961) 2.706 (4.231) 2.813 (4.266)
F5-9p 2.294 (8.073) 1.292 (4.056) 3.450 (5.362) 2.962 (4.287)
M10-14p 3.844 (14.181) 2.628 (8.623) 5.565 (9.065) 5.906 (8.936)
F10-14p 3.411 (12.612) 2.859 (9.474) 5.125 (8.367) 5.299 (8.098)
M15-19p 0.770 (3.127) 1.229 (4.413) 1.933 (3.468) 3.292 (5.451)
F15-19p 0.578 (2.339) 0.630 (2.193) 0.361 (0.644) 2.192 (3.521)
M20-29p -0.758 (-3.346) -0.208 (-0.837) -2.297 (-4.476) -1.397 (-2.599)
F20-29p -0.515 (-2.553) -0.339 (-1.483) -0.531 (-1.163) -0.872 (-1.757)
M30-54p -0.362 (-1.494) -0.125 (-0.452) -0.950 (-1.730) -1.236 (-2.067)
M55+p -0.446 (-1.881) -0.193 (-0.748) -1.334 (-2.501) -0.507 (0.907)
F55+p -0.366 (-1.778) -0.059 (-0.275) -1.184 (-2.544) -0.789 (-1.702)
EDU 0.419 (6.552) 0.044 (1.992) 0.218 (4.243) 0.168 (3.495)
OFF 0.267 (3.138) -0.196 (-2.201) 0.304 (1.580) -0.561 (-2.899)
MIN -0.201 (-1.415) -0.045 (-0.162) -0.230 (0.717) 0.451 (0.754)
Adj R
2
0.264 0.179 0.180 0.231
Mean wi 0.966 0.521 1.821 1.403
F tests:
0-4 0.03 1.02 0.55 0.53
5-9 0.00 1.54 1.71 0.04
10-14 3.78 0.62 0.76 1.04
15-19 1.16 6.07 15.33 4.74
Hpnmeuanne: t-crarncrnxa n xpyrntx cxoxax.
Anropt anannsnpymr eme px ]axropon, nnnxmmnx na renepnoe nepanencrno:
norpenenne anxoronx, raaxa n uax, xo+]]nnnenrt cmeprnocrn n p. Moepnnsannx,
+xonomnuecxn pocr n necentcxoxosxcrnennax nnepcn]nxannx cnnxamr npenourenne
poxennx mantunxon, uro npoxnnxercx n ynennuennn pacxoon na soponte. 3ro neer x cnnxennm
cmeprnocrn enouex n nospacre 0-4. B nponecce moepnnsannn n ypannsannn npentmenne
xencxo cmeprnocrn, ntsnannoe pasntmn pacxoamn na neuenne, cnnxaercx.
284
Fonee ntcoxne oxot neyr x cnnxennm npenourennx poxennx mantunxon, xoropoe
npeonaaer n entx centcxnx paonax. Pasnnna mexy xo+]]nnnenramn n nospacrno rpynne 0-
4 ocraercx snaunrentno nx entx rpynn n nesnaunrentno nx orartx rpynn.
Anropt npnxoxr x ntnoy o rom, uro onpeenennym pont n cnnxennn yponnx renepnoro
nepanencrna moxer ctrpart rocyapcrno. Iocyapcrnennax nonnrnxa, nnnxmmax na raxne
]axropt, xax +xonomnuecxn pocr, nnepcn]nxannx oxoon n ypannsannx, cnnxaer crenent
nonono ncxpnmnnannn npn pacnpeenennn pacxoon na opasonanne n spanooxpanenne.
13.3. Ycnnenne pernonantnoro nepanenc1na n nanpannennn nnaenne
paouen cnnm n Kn1ae
Inyoxne pe]opmt, nponeennte n 80-90-e rr. n Knrae npnnenn x nontmennm
monntnocrn nacenennx. Mt yxe ormeuann n nepnom naparpa]e +ro rnant, uro ycnnnncx neperox
centcxoro nacenennx n necentcxoxosxcrnennte c]ept exrentnocrn n ns centcxo mecrnocrn n
ropoa. Onaxo ne menee cnntntm on oxasancx n n pernonantnom nnane. Hacenenne ns orcrantx
nnyrpennnx paonon ycrpemnnoct n tcrpopasnnnammnecx npnpexnte nponnnnnn. 3ro crano
npemerom nccneonannx xacrnna Hnna, I+y+x Banra n xtm Xao Pernonantnte nepanencrna n
nepememenne paoue cnnt n Knrae
185
.
Tannna 16-10.
Pernonantnoe nepanenc1no n pasnnunn n oxoax ropocxoro n centcxoro nacenennn
n 1985-2000 rr.
1985 1990 1995 2000
A
Pernonantnoe nepanencrno
Ornocnrentnt oxo npnpexnoro n
nnyrpennero pernonon
1,31 1,43 1,65 1,65
Ornocnrentnt oxo ropocxoro nacenennx
npnpexntx n nnyrpennnx nponnnnn
1,25 1,31 1,42 1,42
Ornocnrentnt oxo centcxoro nacenennx
npnpexntx n nnyrpennnx nponnnnn
1,27 1,38 1,66 1,67
B
Hepanencrno ropocxoro n centcxoro
nacenennx
Ornocnrentnt oxo ropocxoro/centcxoro
nacenennx
1,82 2,09 2,5 2,42
Ornocnrentnt oxo centcxoro n ropocxoro
nacenennx npnpexnoro pernona
1,77 1,98 2,24 2,16
Ornocnrentnt oxo centcxoro nnyrpennero
pernona
1,80 2,09 2,63 2,54
Hpu+euauue: Hpuoperuie npoeuuuu Huaouuue, Xeoe, Tuauoruu, Heruu, Lauooue, ruaue cv, Lauxa,
e:iue, 4voruau,Ivauovu, Ivuauecu u Xaau, Buvmpeuuue npoeuuuu Kuma Xe.oue oruau, cmapa Moueo.u,
Laucu, Xeuau, Auxim, Xvoe, Xvuau, Huauxu, Laauxu, Iaucv, Huueua, Keuuxa, Kcuuuaue, Ci:vaui, Puuau,
Ivoro. oxooi npoeuuu e.mmc cpeoueeseeueuuo ee.u:uuo ooxooa ua ovuv eopoocroeo u ce.icroeo uace.euu
oe.euuoeo ua :uc.euuocmi. Hauoua.iuie ooxooi eopoocroeo uace.euu e.mmc omuoueuue+ eopoocroeo u
ce.icroeo uace.euu. auuie o ooxooax eopoocroeo u ce.icroeo uace.euu esmi us onpocoe oo+oxoscme,
npoeeoeuuix Hauoua.iui+ Bmpo Cmamucmuru. Peeuoua.iuie ooxooi e.mmc cpeoueeseeueuuo ee.u:uuo
ooxoooe npoeuuu, oe.euuix ua :uc.euuocmi uace.euu npoeuuu. Hauoua.iuie ooxooi eopoocroeo uace.euu
e.mmc cpeoueeseeueuuo ooxoooe npoeuuua.iuix eopoooe ua :uc.euuocmi uace.euu npoeuuua.iuix eopoooe.
Hooooui +emoo oi. ucno.isoeau o. pac:ema Hauoua.iuix ooxoooe ce.icroeo uace.euu. Uuc.euuocmi uace.euu
no raroo npoeuuuu esma us oauuix Hauoua.iuoeo Bmpo Cmamucmuru (2001). auuie o coomuoueuuu
eopoocroeo u ce.icroeo uace.euu esmi us Vu. Hongwen. 2002. "A Discussion about Statistical Definition in Population
Census of China" [Woguo eenkou pucBa zhong chengzhen eenkou tongji koujing tamao]. Population and the Economy
[Renkou vu jingji] 6:3-8. Hpu oucroumupoeauuu npoeuuua.iuix ooxoooe ucno.isoea.c uuoerc npoeuuua.iuix
posuu:uix eu. Bo.ee noopooua uuqop+au e mercme cmamiu.
185
Justin Y.Linn, Gewei Wang, and Yaohui Zhao. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China. Economic
Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 587603
285
Hcmouuuu: Justin Y.Linn, Gewei Wang, and Yaohui Zhao. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China.
Economic Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 589
K npnpexntm nponnnnnxm anrop ornocxr Hnaonnnr, Xee, Tnanxnn, Hexnn, Banonr,
xnanr cy, Banxa, Xeutxnr, uyxnan,Iyanyn, Iynanrcn n Xaan; x nnyrpennnm nponnnnnxm
Knrax Xenonr xnan, crapax Monronnx, Bancn, Xenan, Anxtm, Xye, Xynan, Hnanxn,
Baanxn, Iancy, Hnnrnna, Knnnxa, Kcnnnnanr, Ctuyant, Rnnan, Iyxo (cm. Pnc.13-2).
Pernonantnoe nepanencrno ntpocno c 1985 roa no 2000 ro. Ecnn n 1985 roy noxasarent oxoa
nnyrpennero n npnpexnero pernonon tn panen 1,31, ro n 2000 roy on ynennunncx o 1, 65 (cm.
rannny 13-10). Eme ontme ntpocno nepanencrno ropocxoro n centcxoro nacenennx. Hpana
ropoa nnyrpn crpant crann ornocnrentno oraue n pasptn mexy nnmn n ropoamn na noepexte
coxparnncx, onaxo pasptn mexy centcxnmn paonamn coornercrnymmnx pernonon ynennunncx
(cm. rannny 13-10).
Puc. 13-2. Hpupexume u euympeuuue npoeuuuuu Kumaa.
Tannna 13-11
onn sann1mx n centcxou xosnnc1ne n 1990 n 2000 roax (%)
1990 2000
Bcero no crpane 71,1 63,3
Hpnpexnte onacrn 64,5 52,3
Bnyrpennne onacrn 75,7 71,9
Centcxax mecrnocrt 89,1 84,6
Centcxax mecrnocrt n npnpexntx paonax 84,2 76,6
Centcxax mecrnocrt nnyrpennnx pernonon 91,7 89,3
286
Hpu+euauue: Pacc:umauo ucxoo us 1% oauuix nepenucu uace.euu 1990 eooa u 0.95% nepenucu uace.euu
2000 eooa
Hcmouuuu: Justin Y.Linn, Gewei Wang, and Yaohui Zhao. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China.
Economic Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 590
Inanno npnunno +roro pacxoxennx crano pasnnrne sanxrocrn nne centcxoro xosxcrna.
B npnpexntx paonax nx +roro tnn cosant onee naxonpnxrnte ycnonnx. B pesyntrare n
nenom no crpane sanxrocrt n centcxom xosxcrne cnnsnnact c 71, 1% n 1990 roy o 63,3% n 2000,
npnuem +ro nponsomno n ontme crenenn n npnpexntx (64,5% n 52,3% coornercrnenno), uem no
nnyrpennnx onacrxx, re n 2000 roy ne yanoct ocrnrnyrt n omexnracxoro yponnx 1990 (75,7
% n 1990 roy n 71,9% n 2000 roy) (cm. Tannny 13-11).
B xnracxnx nepenncxx 1990 n 2000 roa pasnnuamrcx na nna mnrpannn. Ecnn nsmenennx
n perncrpannn nponcxonr ononpemenno c nsmenennem mecra xnrentcrna (mnrpannx hukou), ro
nepememenne nacenennx paccmarpnnaercx xax mnrpannx n oenx nepenncxx nacenennx. A ecnn
nsmenenne perncrpannn ne conponoxaercx nsmenennem mecra xnrentcrna (non hukou mnrpannx),
ro uenonex sannctnaercx xax mnrpanr rontxo rora, xora on yeer co cnoero mecra npoxnnannx na
onpeenennt nepno npemenn. B nepenncn nacenennx 1990 roa +rnm nepnoom cunraercx ro, a
n nepenncn 2000 roa 6 mecxnen. Ho+romy anropt ncnontsymr nesanncnmte nccneonannx
npoonxnrentnocrn mnrpannn, xoropte nosnonxmr nm npeoonert +rn crarncrnuecxne rpynocrn.
Tannna 13-12.
Ko+qqnnnen1m unrpannn, 1985-1990 n 1995-2000 rr.
1985-1990 1995-2000
Mexpernonantnax mnrpannx
Mnrpannx ncero, mnn. uen.* 11.83 27.53
Ko+]]nnnenr mnrpannn nacenennx (%)* 1.11 2.35
Mnrpannx rpyocnoconoro nacenennx, mnn. uen
+
!
10.47 25.78
Ko+]]nnnenr mnrpannn rpyocnoconoro nacenennx (%)
+
!
1.33 3.01
Mnrpannx sanxroro nacenennx, mnn. uen
+
+
8.13 21.24
Ko+]]nnnenr mnrpannn sanxroro nacenennx (%)
+
+
1.23 3.13
Pacc:umauo ucxoo us 1% oauuix nepenucu uace.euu 1990 eooa u 0.95% nepenucu uace.euu 2000 eooa.
Kooqquueum +uepauu Oouee ro.u:ecmeo +uepaumoe nooe.euuoe ua coomeemcmevmuvm :uc.euuocmi uace.euu.
Tuoem ucr.m:eu us pac:emoe.
Hpu+euauue: auuie o +uepauu sa 1995-2000 ee. croppermupoeaui e coomeemcmeuu c onpeoe.euu+u nepenucu
1990 eooa. Bo.ee noopooua uuqop+au e ocuoeuo+ mercme.
* Hoo uace.euue+ nouu+ammc ece .mou, oocmueuue nmu.emueeo eospacma ua +o+eum npoeeoeuu nepenucu.
+
!
Tpvoocnocooui eospacm oepauu:eu eospacmo+ om 15 oo 64 .em ua +o+eum npoeeoeuu nepenucu uace.euu.
+
+
Ho sanxrtm uenonexom nonnmaercx nnno, paorammee no namy sa neenm o nponeennx nepenncn.
Hcmouuuu: Justin Y.Linn, Gewei Wang, and Yaohui Zhao. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China.
Economic Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 594
Mexpernonantnax mnrpannx samerno nospocna sa nocnenee ecxrnnerne XX nexa. Econ n
1985 1990 rr. mnrpannx cocrannxna 11,83 mnn. uenonex, ro n 1995-2000 rr. +ror noxasarent ntpoc
nourn n 2,5 pasa n cocrannn 27,53 mnn. uenonex. H xorx n mnoromnnnnonnom Knrae +rn nn]pt n
nponenrnom ntpaxennn noxa cocrannxmr ne cnnmxom ontmne nennunnt (1,11% n 2,35%
coornercrnenno), onn ronopxr o rom, uro nauancx nponecc axrnnnoro nepecenennx ns orcrantx
pernonon n tcrpo pasnnnammnecx (cm. rannny 13-12).
Tannna 13-13.
C1pyx1ypa ueapernonantnon unrpannn 1pyocnoconoro nacenennn n 1985-1990 n 1995-2000
(%)
1985-1990 1995-2000
Hs npnpexnoro pernona no nnyrpennn 14.0 6.1
Hs nnyrpennero pernona n npnpexnt 32.5 60.1
B npeenax npnpexnoro pernona 27.1 18.6
B npeenax nnyrpennero pernona 26.3 15.2
287
Hpomexyrount nror 100.0 100.0
Hpu+euauue: Pacc:umauo ucxoo us 1% oauuix nepenucu uace.euu 1990 eooa u 0.95% nepenucu uace.euu
2000 eooa.
Hcmouuuu: Justin Y.Linn, Gewei Wang, and Yaohui Zhao. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China.
Economic Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 596
Xapaxrepno, uro ecnn n xonne 80-x rr. mnrpannx rpyocnoconoro nacenennx ns nnyrpennnx
nponnnnn n npnpexnte cocrannxna rpert nce mnrpannn (32,5%), ro n xonne 90-x rr. ona
ynonnact n cocrannxna yxe 60,1% nce mnrpannn mexy nponnnnnxmn) (cm. rannny 13-13).
Xapaxrepno, uro mnrpannx nnyrpn npnpexntx nponnnnn n +ror nepno coxparnnact c 27,1% o
18,6%, rax xe xax n mnrpannx n xonrnnenrantnom Knrae (c 26,3% o 15,2% coornercrnenno).
Tannna 13-14.
Onpeennmmne qax1opm ueapernonantnon unrpannn n 1985-1990 n 1995-2000 roax
1985-1990 1995-2000
lnDij (nporxxennocrt xenesno oporn mexy rnanntmn
ropoamn nponnnnn n xnnomerpax)
-1.271
*
-0.902
*
(0.077) (0.073)
lnY ji (xo+]]nnnenr cpenero oxoa na ymy nacenennx)
0.197
0.595
*
(0.283) (0.153
lnEi (npoonxnrentnocrt oyuennx n nponnnnnn
i
)
-0.209 -0.275
(0.319) (0.552)
lnE j (npoonxnrentnocrt oyuennx n nponnnnnn
j
)
2.434
3.118
*
(0.322) (0.575)
lnUi (Ko+]]nnnenr espaornnt n nponnnnnn
i
)
0.08
0.344
* *
(0.096) (0.151)
lnU j ( xo+]]nnnenr espaornnt n nponnnnnn
j
)
-0.608
*
-0.479
*
(0.095) (0.147)
lnR ji (onx ropocxoro nacenennx)
-0.04 -0.189
(0.235) (0.168)
lnT ji (Ko+]]nnnenr roontx remneparyp)
0.364
*
0.319
*
(0.121) (0.094)
Koncranra -0.035
-3.232
* *
(0.983) (1.643)
R
2
0.433 0.313
Konnuecrno nanmenn 785 712
Hpu+euauue: 3aeucu+a nepe+euua: Hoeapuq+ rooqquueuma ea.oeo +erpeeuoua.iuo +uepauu us
npoeuuuu
i
e npoeuuum
j
. Ko.u:ecmeo uao.moeuu +euiue 812 (29 x 28), nomo+v :mo e ueromopix c.v:ax
+uepauouuie nomoru +erov npoeuuu+u oi.u paeui uv.m. auuie marux c.v:aee oi.u vcmpaueui us qop+i
uao.moeuu. Tuoem ucr.m:eu us aua.usa. Cmauoapmuie ouuoru uaxoomc e rpve.ix croorax
* Horasame.i npuoopemaem sua:u+ocmi ua vpoeue 10%.
** Horasame.i npuoopemaem sua:u+ocmi ua vpoeue 5%.
*** Horasame.i npuoopemaem sua:u+ocmi ua vpoeue 1%.
Hcmouuuu: Justin Y.Linn, Gewei Wang, and Yaohui Zhao. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China.
Economic Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 598
Anropt paccunrtnamr moent mnrpannn no cneymme ]opmyne:
ij ji ji j i j i ji ij ij
e T b R b U b U b E b E b Y b D b a M + + + + + + + + + = ln ln ln ln ln ln ln ln ln
8 7 6 5 4 3 2 1
(13-6)
re
288
M
ij
- Banono noxasarent mnrpannn nacenennx ns nponnnnnn
i
n nponnnnnm
j
n reuenne 5 ner ( 1985-1990
nnn 1995-2000), onpeenennt xax xonnuecrno mnrpanron ns nponnnnnn
i
n nponnnnnm
j
, enennt na
uncnennocrt nacenennx nponnnnnn
i
na xonen nepnoa;
D
ij
- Hporxxennocrt xenesntx opor n xnnomerpax mexy cronnne nponnnnnn
i
n cronnne nponnnnnn
j
;
Y
ij
- oxo na ymy nacenennx n nponnnnnn
j
, enennt na oxo na ymy nacenennx nponnnnnn
i
(ncnontsymrcx oxot 1985 roa nx pacuera mnrpannn nepnoa 1985-1990, n annte oxoa 1995 roa nx
nepnoa 1995-2000rr)
E
i
E
j
- cpenee xonnuecrno saxonuenntx ner opasonannx nacenennx, npoxnnammero n nponnnnnn
i
n
j
coornercrnenno;
U i U j - yponent espaornnt sa neenm o nepenncn nacenennx n nponnnnnxx
i
n
j
coornercrnenno;
R ji - onx npoxnnammnx n ropoax nponnnnnn
j
no ornomennm x ropocxomy nacenennm nponnnnnn
i
n
ro nponeennx nepenncn;
Tij - cpeneroonax nopma remneparyp n cronnne nponnnnnn
j
, enennax na cpeneroono noxasarent
remneparypt n cronnne nponnnnnn
i
.
Hs pacueron anropt ncxnmunnn Tner, nocxontxy orcyrcrnonann annte no +romy pernony,
n paccmarpnnann uonrnsnnt xax uacrt nponnnnnn Ctuyant
186
. Hroro nonyunnoct 29 nponnnnn
187
.
Kaxax ns 29 nponnnnn xnnxercx nosmoxntm nnnnnaropom n nonyuarenem mnrpannonntx
noroxon.
Anropamn paccunrant ne perpeccnn, ona n ornomennn mnrpannonntx noroxon 1985-1990
rr, pyrax nx anntx 1995-2000 rr. Hx pesyntrart npnneent n rannne 13-14. Cpannenne
nonyuenntx xo+]]nnnenron nosnonxer nam nonxrt, xaxne pasnnunx nponsomnn n ocnonntx
erepmnnanrax +rnx nyx nepnoon.
Cymmapnte xapaxrepncrnxn crarncrnuecxnx anntx no pernonam, ncnontsonannte n
perpeccnn, npecrannent n rannne 13-15. Heynnnrentno, uro mnrpannonnte noroxn mexy
nponnnnnxmn oxasannct upesntuano uyncrnnrentntmn x paccroxnnxm mexy nnmn. Onaxo n
nocnenee npemx snauenne +roro ]axropa cnnxaercx. Oruacrn sa cuer ynyumennx rpncnoprntx
ycnyr, oruacrn sa cuer pacmnpennx omnn n mnrpannonntx coomecrn, xoropte cmxruamr rxrort
nepememennx n enamr nx menee onesnenntmn. Hannune pocrnennnxo, pyse n snaxomtx
oneruaer rpynocrn oycrpocrna na anonom mecre. K romy xe, rpynocrn nepeesa n
antnemem xomnencnpymrcx nosmoxnocrtm nonyuennx onee ntcoxnx sapaorxon.
Tannna 13-15.
Cyuuapnan c1a1nc1nuecxne annme xapax1epnc1nx pernonon,
ncnontsonannmx n Tannne 13-12.
Hepe+euuaa N Cpeuaa SD Muuu+auouaa Maucu+auouaa
Ko+]]nnnenr espaornnt, 1990 29 1.214 0.767 0.280 4.110
Ko+]]nnnenr espaornnt, 2000 29 4.392 2.445 1.360 9.640
Cpenee xonnuecrno mxontntx ner,
1990
29 6.426 1.248 4.379 9.463
Cpenee xonnuecrno mxontntx ner,
2000
29 7.976 1.038 5.974 10.558
Cpenn oxo na ymy nacenennx:
1989
*
29 507.817 184.909 340.530 1084.530
Cpenn oxo na ymy nacenennx:
1999
*
29 1062.607 447.273 605.260 2451.510
onx ropocxoro nacenennx, 1990 29 0.308 0.164 0.149 0.734
onx ropocxoro nacenennx, 2000 29 0.400 0.187 0.186 0.907
186
uonrnsnnt tn uacrtm nponnnnnn Ctuyant o 1997 roa.
187
Hexnn, Banxa n Txnxnn ropoa, nanpxmym nounnxmmnecx nenrpantnomy npannrentcrny. Iyanxn, Kcnntnsxnt,
Crapax Monronnx n Hnnnsnaxnnxmrcx anronomntmn pernonamn. nx npocrort mt nce nx nasnann nponnnnnxmn.
289
Cpeneroonax remneparypa 29 14.113 5.176 4.608 24.517
Hpu+euauue: N ro.u:ecmeo uao.moeuu.
* B nenax 1985 roa.
Hcmouuuu: Justin Y.Linn, Gewei Wang, and Yaohui Zhao. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China.
Economic Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 599.
Hoxasarenn espaornnt n nponnnnnn nepnonauantnoro npoxnnannx n n nponnnnnn nonoro
mecra xnrentcrna ntstnamr mnrpannm n nyxnom nanpannennn. Hmn yesxamr ns rex paonon,
re ona ntme, n re, re ona samerno nnxe. Fonee ntcoxne noxasarenn espaornnt n
npnnnmammnx paonax, naoopor, cranonxrcx ]axropom, cepxnnammnm mnrpannm. Hmontrno,
uro xo+]]nnnenr ypannsannn ne xnnxercx crarncrnuecxn naxntm. Fonee naxntm oxastnaercx
noxasarent cpeneroono remneparypt: nmn npenounramr nepememartcx n nponnnnnn c onee
renntm xnnmarom. 3ro onn ns ]axropon (xorx anxexo ne enncrnennt), nouemy mxnte
nponnnnnn Knrax xnnxmrcx onee pasnnrtmn.
Ecnn no ropo nononnne 80-x rr. pasnnna n oxoax ne tna naxntm ]axropom mnrpannn,
ro nropo nononnne 90-x rr. uyncrnnrentnocrt mnrpannn nacenennx x pernonantnomy
pacxoxennm n oxoax snaunrentno nontcnnact. 3ro xnnxercx xnntm cnnerentcrnom roro, uro
aptept, npenxrcnonamne mnrpannn 80-x, cymecrnenno coxparnnnct x xonny 90-x rr. Ecnn n 80-x
rr. rnnnuntm xnnennem tna npaxenocrt ropocxnx nnacre n omecrnennocrn x centcxnm
mnrpanram, uro ntpaxanoct n orpannuennn nx ocryna x xnntm, ee n paore, ro n 90-e rot +rn
orpannuennx n snaunrentno crenenn tnn npeoonent. Enncrnenntm cymecrnenntm
orpannuennem no npexnemy ocraercx ocryn nx ere-mnrpanron n omecrnennte ecnnarnte
mxont n rpeonannx nannunx oxymenron o npoxnnannn n sanxrocrn, es xoroptx moxno
noneprnyrtcx npensxromy nonnnecxomy npecneonannm.
Mt ocranonnnnct nnmt na nexoroptx nponemax, nosnnxmnx n nponecce ycnemnoro
oronxmmero pasnnrnx Knrax. Onaxo nx nsyuenne upesntuano nonesno, rax xax nosnonxer
nonxrt, xaxne ]axropt cnococrnymr, a xaxne npenxrcnymr +xonomnuecxomy pocry.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 20. AIPAPHAR PEmOPMA H HPOBAEML 3KOHOMHHECKOIO POCTA B KHTAE.
.Arpapnax pe]opma n centcxoxosxcrnennt pocr n Knrae. Pe]opma nen,
nncrnrynnonantnax pe]opma n pe]opma nnannponannx. Hx nocnecrnnx nx +xonomnuecxoro
pocra.
Tpannnx npenourennx ctnone n Rxno n Bocrouno Asnn. Ienepnte pasnnunx n
]opmt nx npoxnnennx n conpemennom Knrae. Hpeoonenne renepntx pasnnun n nponecce
oronxmmero pasnnrnx.
Ouarn pocra. Vcnnenne nepanencrna pernonon n nanpannennx nnxennx paoue cnnt n
xonne XX nexa n Knrae.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx: moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn. M.: Hn]pa-
M, 2001. In. 6.
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 6.3.
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Honoe B.B. Tpn xanentxn not: samerxn nexnrancra o Knrae. M.: eno, 2002.
Burgess, R.S.L. and Zhuang, J. "Modernisation and Son Preference", mimeo LSE, 2002
Lin J. "Rural Reforms and Agricultural Growth in China" American Economic Review 82
1,73(1). 1992,
Linn J., Wang G., Zhao Y. Regional Inequa1ity and Labor Transfers in China. Economic
Development and Cultural Change, volume 52 (2004), pp. 587603
290
Bonpocm nn ocyaennn
1. Kaxont npnunnt ycnexa arpapntx pe]opm n Knrae? Kaxne ]axropt nnecnn
nanontmn nxna n +xonomnuecxn pocr n centcxom xosxcrne n Knrae?
2. B uem saxnmuaercx meroonornx onpeenennx renepnoro nepanencrna? B uem ero
npaxrnuecxax snaunmocrt?
3. uro npecrannxmr coo nponnnnnn Ctuyant n nnst c rouxn spennx yponnx
xnsnn?
4. Kaxax cemenax moent npnnnmaercx nx nccneonannx?
5. Kaxnm opasom cnxsant +xonomnuecxn pocr n nnepcn]nxannx +xonomnxn Knrax n
pemenne nponemt renepnoro nepanencrna? Kaxne ]opmt nsanmocnxsn Bt snaere?
6. Houemy npnsomno ycnnenne pernonantnoro nepanencrna n Knrae n xonne XX nexa?
7. Kaxont ocnonnte nanpannennx nepememennx paoue cnnt n Knrae 1980-1990-e
rot? uem onn ntsnant n xaxne yyr nmert nocnecrnnx nx pasnnrnx crpant?
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
340. Bepno nn yrnepxenne: B nospacrno rpynne 0-4, re camax ntcoxax cmeprnocrt, n nponnnnnn
Knrax nnst mantunxn nonyuamr ontme mennnncxo nomomn, uem enouxn:
a Hem
341. B Rro-Bocrouno Asnn mnpoxo pacnpocrpanena rpannnx npenourennx poxennx
mantunxon.
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Bosuoano onee onoro npannntnoro napnan1a. Hena o1ne1a
4 anna.)
342. Pe]opma nnannponannx n Knrae npenonarana:
a) nnannponanne nponsnocrna arpapno npoyxnnn;
) nepexo or nnannponannx x cncreme xonrpaxron c ]epmepamn;
n) orxas or neprnxantnoro perynnponannx arpapnoro cexropa;
r) nn onn ns orneron ne nepen.
343. Pe]opma nen n Knrae saxnmuanact n:
a) Bneennn nenono naanxn sa c/x npoyxnnm, nponsneennym cnepx nnana;
) Vnennuennn rocyapcrnenntx nen na c/x npoyxnnm o yponnx cnoontx
ptnountx nen;
n) Pacmnpennn uncna nnon npoyxnnn, na xoropte pacnpocrpanxnact naanxa sa
nponsnocrno cnepx nnana;
r) Vnennuennn rocyapcrnenntx nen na c/x npoyxnnm n nontmennn naanxn sa
cnepxnnanonym npoyxnnm. (c,d).
344. B 1984 roy nepnonauantnt ycnex arpapntx pe]opm n Knrae cmennncx naennem remnon
nponsnocrna n centcxom xosxcrne. Kro nnnonar?
a) neoxnannax sacyxa;
) rocyapcrno, ne paccunranmee nosmoxnocrn cnoero mxera n ornnuammeecx
sannntm nenocroxncrnom n nponeennn +xonomnuecxo nonnrnxn;
n) xnmnuecxax npomtmnennocrt, xoropax ne cymena yonnernopnrt pesxo nospocmn
cnpoc na yopennx;
r) paornnxn centcxoro xosxcrna, xoropte, xax rontxo nx oxot nontcnnnct,
onennnnct n naorpes orxasannct ntxonrt paorart n none.
345. Kaxne ronapt xnnxmrcx ocnonntm +nemenrom n mxerax xnrene centcxo mecrnocrn n
Knrae?
a) tronte
) npoonontcrnennte
291
n) npemert pocxomn
r) ner npannntnoro ornera
346. Ecnn +nacrnunocrt pacxoon (xo+]]nnnenr ) xnnxercx nonoxnrentntm uncnom, ro annt
ronap xnnxercx:
a) npemerom nepno neoxonmocrn
) npemerom nropo neoxonmocrn
n) npemerom pocxomn
r) nepno a) n ).
347. Ecnn xo+]]nnnenr aij nx mantunxon nonoxnrentnt n ontme, uem nx enouex, +ro snaunr,
uro:
a) mantunxn onee npenournrentnt
) enouxn onee npenournrentnt
n) +ror xo+]]nnnenr ne noxastnaer npenourenne nona peenxa
r) ner npannntnoro ornera
348. Hpenourenne ctnone npoxnnxercx n ncxpnmnnannn
1) npn mennnncxom ocnyxnnannn
2) npn pacnpeenennn sarpar na opasonanne
3) npn noxynxe npoonontcrnnx nx ere
uro ns nepeuncnennoro nepno?
a) 1
) 1 n 2
n) 2 n 3
r) 1 n 3
) nce nepeuncnennoe
349. uro ns nepeuncnennoro ne nxnmuaercx n pacxot omamnnx xosxcrn?
a) ortx
) npemert pocxomn
n) raax
r) xommynnxannn
) ner nepnoro ornera
350. Crpyxrypa norpenocrn n ee n eno nponnnnnn Knrax Ctuyant n oraro nnst:
a) onnaxonax
) pasnax
n) ner anntx o crpyxrype norpenocrn n ee n +rnx nyx nponnnnnxx Knrax
351. Kaxym uacrt n mxerax omamnnx xosxcrn n centcxo mecrnocrn n Knrae cocrannxmr
npoonontcrnennte ronapt?
a) 50 % - 54,9 %
) 55 % - 64,9 %
n) 65 % - 74,9 %
r) 75 % - 84,9 %
) onee 85 %
352. Hepanencrno nponnnnn Knrax no yponnm oxoa n nacroxmee npemx nmeer renennnm:
a) Cnnxartcx;
) Vnennunnartcx;
n) 3ror noxasarent noxastnaer renennnm x cranntnocrn.
r) Her nepnoro ornera
353. Kaxne ]axropt oxastnamr ontmee nnnxnne na nepanencrno pernonon?
a) Knnmar;
) Pocr uncnennocrn nacenennx n pernonax;
n) Mnrpannx nacenennx.
r) Bepno a) n )
292
354. uem tn oycnonnen onee tcrpt pocr +xonomnxn npnpexntx nponnnnn n 1995-2000
roax:
a) Ecrecrnenntm npnpocrom nacenennx;
) Hpnroxom nnocrpannoro xannrana;
n) Btrontmn reorpa]nuecxnmn n xnnmarnuecxnmn ycnonnxmn.
r) Bcem ntmenepeuncnenntm
355. 3a uro paronan .xoncon n ocnonntx cnonx paorax:
a) 3a oyuenne ]epmepon conpemenntm rexnonornxm neennx centcxoro xosxcrna;
) Cnxrne saxonoarentnoro orpannuennx mnrpannn;
n) Hoompenne mnrpannn centcxoro nacenennx n ropoa.
r) Bepno ) n n)
356. onx sanxrocrn nacenennx Knrax n centcxom xosxcrne:
a) Hmeer renennnm cnnxennx no ncex nponnnnnxx Knrax;
) Fontme n npnpexntx nponnnnnxx, uem no nnyrpennnx;
n) Bo nnyrpennnx nponnnnnxx coxparnnact ontme, uem n npnpexntx.
r) Her nepnoro ornera
357. Konneprennnx oxoon +ro:
a) Pasnnune n oxoax nyx oexron;
) Cnnxenne pasnnunx n oxoax nyx oexron;
n) Perynnponanne yponnx oxoon maxpo+xonomnuecxnmn meroamn.
r) Her nepnoro ornera
358. Kaxnm opasom mnrpannx nacenennx nnnxer na nepanencrno n oxoax pernonon:
a) Hpnrox paoue cnnt ynennunnaer conoxynnt oxo pernona;
) Mnrpannx nacenennx cnnxaer pasnnny n oxoax sa cuer cnnxennx npenoxennx
sapaorntx nnar;
n) Mnrpannx nacenennx ne nnnxer nsmenenne nepanencrna pernonon n oxoax.
r) Her nepnoro ornera
359. Kax nonnnxnn na ynennuenne mnrpannn centcxoro nacenennx n ropoa nsmenennx n
rocyapcrnenno nonnrnxe 1990-2005 roon:
a) Mnrpannx centcxoro nacenennx n ropoa ynennunnact;
) Vnennunnact mnrpannx centcxoro nacenennx ontme n npnpexnt pernon
n) Temnt mnrpannn sa nocnenne 5 ner cnnsnnnct.
r) Hnxax ne nonnnxnn
360. Tenennnx pocra nepanencrna n oxoax ontme xapaxrepna:
a) mexy npnpexntmn n nnyrpennnmn nponnnnnxmn Knrax;
) Mexy nponnnnnxmn nnyrpennero pernona;
n) Mexy ropocxnm n centcxnm nacenennem npnpexnoro pernona.
r) Mexy npnpexntmn nponnnnnxmn
361. Ha omee nepanencrno pernonon n Knrae ontme nnnxer:
a) Hepanencrno n oxoax ropocxoro n centcxoro nacenennx;
) Fonee tcrpt pocr oxoon no nnyrpennnx nponnnnnxx Knrax;
n) Hepanencrno n oxoax ropocxoro nacenennx mexy nponnnnnxmn Knrax.
r) Her nepnoro ornera
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
362. Kaxono coepxanne n nocnecrnnx arpapno pe]opmt n Knrae?
a) B uem saxnmuanact pe]opma nen n Knrae 1979 r.? Ornnuanoct nn nonoe
nenoopasonannx or craporo. Ecnn ornnuanoct ro xax: xauecrnenno nnn xonnuecrnenno?
Oocnyre cno orner.
293
) Oxapaxrepnsyre +xonomerpnuecxym moent X. Hnna. Oxapaxrepnsyre asy
anntx, xoropym ncnontsonan X. Hnn. Kaxym pont n ero moenn nrpamr
nncrnrynnonantnte nepemennte?
n) Oxapaxrepnsyre nxna pasnnuntx ]axropon n +xonomnuecxn pocr n centcxom
xosxcrne Knrax n 1978-1987 rr.
r) B uem ocronncrna n neocrarxn moenn X. Hnna?
363. uro xnnxercx ocnonno npnunno neecrecrnennoro coornomennx nonon n raxnx crpanax, xax
Knra n Hnnx?
364. Ienepnoe npenourenne mantunxam rpannnx nnn +xonomnuecxn noxasarent?
365. Kparxo oxapaxrepnsyre moent Fmprecca-Xyana.
a) uro noxastnaer xo+]]nnnenr pannonenntx nsepxex?
) uro nomnmo moepnnsannn n +xonomnuecxoro pocra cnnxaer npenourenne
poxennx ctnone?
n) Kax moxer trt cmoennponano noxnnenne peenxa npn nocroxnnom oxoe
omamnnx xosxcrn?
r) uro noxastnaer nexrop z n ]opmyne:
366. Oxapaxrepnsyre enncrno n cymecrnennte pasnnunx, cymecrnymmne n nnrannn,
spanooxpanennn n opasonannn myxunn n xenmnn n Knrae.
a) Onpeennrt cymecrnyer nn npnnnnernx nx ctna n pacxoax na ey n xanopnn n
nospacrntx xareropnxx ere 0-4, 5-9, 10-14 n oenx nponnnnnxx.
) Onpeennrt n xaxo nospacrno rpynne, n n xaxo nponnnnnn nanmaercx
nanontmax npnnnnernx nx ctna n rparax na ronapt sopontm.
n) Onpeennrt n xaxnx nospacrntx rpynnax nanmaercx nepexoc n cropony mantunxon
n pacnpeenennn ronapon opasonannx n oenx nponnnnnxx.
r) Onpeennrt n xaxnx nospacrntx rpynnax, n n xaxo nponnnnnn xencxax cmeprnocrt
cymecrnenno ontme myxcxo.
) Onpeennrt nonono nepexoc n perncrpannn n centcxnx onacrxx.
367. Kax nsmennnact pasnnna n oxoax nacenennx nyx nponnnnn Knrax sa 2001 n 2002 ro, ecnn
:oxo na ymy nacenennx nponnnnnn 1 n 2001 roy pannxncx 650 mane, n 2002 roy pannxncx
645 mane, nponnnnnn 2 n 2001 roy 570 mane, n 2002 roy 575 mane, cpenxx nennunna
oxoa n macmraax +xonomnxn cocrannna n 2001n n 2002 roax -450 mane.
368. Kax nsmennncx % mnrpannn n npnpexnte nponnnnnn sa 2001-2002 ro, ecnn n2001 roy
npnrox mnrpanron ns nponnnnn nnyrpennero pernona cocrannn 525 rtc.uen, ns nponnnnn
npnpexnoro pernona 445 rtc.uen. B 2002 roy omn npnrox mnrpanron ns nnyrpennero
pernona cocrannn 650 rtc.uen., ns nponnnnn npnpexnoro pernona npntno 550 rtc.uen.
Hacenenne npnpexnoro pernona cocrannno n 2001 roy 85 mnn. uen, n 2002 85,7 mnn. uen.

=
+ + + + + =
1
1
) / ( ln ln
j
j
i i j ij i i i i
u z n n n x o q | o e
294
HACTL 6. HPOBAEML POCCHH B KOHTEKCTE 3KOHOMHKH PA3BHTHR
IAABA 14. HPOBAEML POCCHH B KOHTEKCTE 3KOHOMHKH PA3BHTHR
Conpemennoe poccncxoe nayunoe coomecrno, xax n omecrno n nenom, naxonrcx n
cnryannn noncxa cnoe nenrnunocrn. Haext na panntx norn n mnponym nayxy nyrem
mexannuecxoro xonnponannx neoxnaccnuecxoro (ocnonnoro n nacroxmee npemx) reuennx
+xonomnuecxo mtcnn ne onpanannct rouno rax xe, xax n ynonannx na nocrpoenne n Poccnn
conpemennoro omecrna npn nomomn neoxnaccnuecxnx +xonomnuecxnx pe]opm. Konraxrt c
poccncxnmn +xonomncramn yyr nnrepecnt namnm sanantm xonneram rontxo rora, xora mt
cmoxem ntrn na mnpono "ptnox" nayuntx ne c cocrnenntmn opnrnnantntmn nayuntmn
nexmn. Kpome roro, cneyer yunrtnart, uro n +xonomnuecxo nayxe 3anaa naspenaer nonopor or
neoxnaccnxn x nexm nncrnrynnonannsma; n n raxom cnyuae +xonomncrt Poccnn pncxymr, sayunn
naxonen neoxnaccnuecxn "+xonomnxc", nnont oxasartcx perporpaamn. Mexy rem nmenno n
c]epe nccneonannx nncrnrynnonantntx nponem xosxcrnennoro pasnnrnx poccncxne
+xonomncrt nmemr nectma cnntnt nayunt norennnan.
Tannna 14-1
3menonm pasnn1nn unponoro xann1annsua
"3menonm"
C1panm
Ocoennoc1n pasnn1nn
xann1annsua
Pont
rocyapc1na n
+xonounxe
Honoaenne
n unponon
xann1annc1nuecxon
cnc1eue
1-mn
(c XIV n.)
3ananax Enpona,
Cenepnax Amepnxa
nnrentnoe
cnonrannoe pasnnrne
3amernax Inanencrnymmee
2-on
(x. XVIII
cep.XIX nn.)
Bocrounax Enpona,
Poccnx, Typnnx, nonnx
Pasnnrne "cxaro", nmnyntc
pasnnrnx ner xax nsnyrpn,
rax n nsnne
3naunrentnax Bropocrenennoe
3-nn (x.XIX -
x. XX nn.)
Kononnantnax
n sanncnmax
"nepn]epnx" Asnn n
A]pnxn
Heoprannunocrt
xannranncrnuecxo
+nonmnnn, nosnnxnonenne
peaxnnn orropxennx
omnnnpymmax Honnocrtm sanncnmoe
(ctptente npnarxn)
Ecrt necxontxo nncrnrynnonantntx xonnennn, npn nomomn xoroptx moxno nontrartcx
nonxrt nornxy n nepcnexrnnt xosxcrnennoro pasnnrnx name crpant. Hanonee nsnecrnax ns nnx
+ro xonnennnx nocrnnycrpnantnoro omecrna. Onaxo +ra xonnennnx nosnonxer ynannnnart
rontxo onrocpounte, mnoronexonte renennnn +nonmnnn. nx nonnmannx saxonomepnocre
cpenecpounoro pasnnrnx nenecoopasnee ncnontsonart nnte xonnennnn, ono ns xoroptx
xnnxercx reopnx "+menonon pasnnrnx xannrannsma" A. Iepmenxpona
188
(Tan. 14-1). Paccmorpnm
onee nopono, xax ]opmnponannct +rn "+menont" n xaxoe mecro n nnx sannmana Poccnx.
14.1. 3menonm pasnn1nn xann1annsua
14.1.1. Hepem +ueuou, uomopm aeuo yueu.
Hncrnrynnonantnte npenoctnxn ptnouno +xonomnxn cnoxnnnct anexo ne cpasy
189
.
Hepnonauantnt ouar cranonnennx xannrannsma xapaxrepnsonancx menenntm ntspenannem
neoxonmtx npenoctnox. B 3anano Enpone onn cxnatnannct nocrenenno, naunnax c XIV -
XV nn. Ocranonnmcx na nosnnxnonennn rex nncrnryron, xoropte oecneunnn ncrounnxn pocra
188
Herschenkron A. The approach to European industrialization: a postscript // Economic Backwardness in Historical
Perspective: A Book of Essays. Cambridge (Mass.), Harvard University Press, 1962, p.353-364. Ono ns nepntx
nynnxann n name crpane c nsnoxennem xonnennnn +menonon pasnnrnx tna xnnra: Haumuu H.K., H.u+ar E.I.,
Xopoc B I. Penonmnnonnax rpannnx n Poccnn: 1783 1883 rr. M., 1986. C. 31 53.
189
Cneyer oronopnrtcx, uro nnnort o namnx ne ennoro mnennx o rom, xaxne xe ]axropt ctrpann nanonee
naxnym pont n nosnnxnonennn "sananoenponecxoro uya", rax n ne cnoxnnoct. Osop xonnennn no +ro nponeme
cm.: 4vpcoe A.H. Enponecxax nnnnnnsannx n xannrannsm: xyntrypa n +xonomnxa n pasnnrnn omecrna. Osop. M.:
HHHOH. 1991.
295
nnnonannn n ropronne, rexnonornn n oprannsannn. Baxnym pont ctrpana anronomnsannx
+xonomnuecxo xnsnn. enenrpannsannx nnacrn n ornercrnennocrn crann neoxonmtmn
ycnonnxmn +xcnepnmenrnponannx, nosnonnnn npeoonert conpornnnenne nnnonannxm. Hmenno
pocr nesanncnmocrn +xonomnuecxnx arenron cosan npenoctnxn nx +xonomnuecxoro pocra. Cam
xe pocr xnnxncx n snaunrentno mepe npoyxrom nenpeptnntx nnnonann. Hnnonannn
ocymecrnnxnnct uepes pacmnpenne ropronnn n orxptrne nontx pecypcon, uepes coxpamenne
nsepxex nponsnocrna, uepes ntnycx nontx npoyxron, uepes cosanne nontx ]opm oprannsann
n r.. 3rn nnnonannn tnn t nenosmoxnt es pasnnrnx n yxpennennx uacrno cocrnennocrn,
xoropax nosnonnna nsnnexart nonaropam nanontmne oxot ns nx nsoperenn. Baxno
nouepxnyrt pasnoopasne nosnnxmnx oprannsannonntx ]opm (rnnon n pasmepon ]npm), a raxxe
pasymnoe coueranne npnnnnnon nepapxnn n ptnxa.
Xorx rexnonornuecxne nncrnrynnonantnte nsmenennx xnnxmrcx n xoneunom cuere
rnanntmn erepmnnanramn +xonomnuecxoro n connantnoro pasnnrnx, onaxo ne onn camn no cee
ann nepnonauantnt ronuox nsmenennxm. Hepnonauantnt nmnyntc tn cnxsan c pacmnpennem
ptnxon n cnxsn c pocrom nacenennx n pasnnrnem nnyrpenne n nnemne ropronnn. 3ro npnneno x
noemy xyneuecrna n ycrpanennm nenoro pxa ]eoantntx orpannuenn nnuno cnoot n
uacrno cocrnennocrn. Ecnn cnauana axrnnnocrt xyneuecrna pocna napannentno c pacnnerom
]eoantno cncremt (XI - XIV nn.), ro nosnee nmenno ona noptnana ee ocnont n pasnnnanact
yxe n ymep e.
Pacmnpenne ropronnn nontmano ornocnrentnym cnooy +xonomnuecxnx arenron,
nocrenenno noptnano ocnont nponsnontnoro nmemarentcrna nnacre, rnnnunoro nx
]eoannsma. Bnemnxx ropronnx oxasanact onee cnoono or perynnponannx npannrentcrn n
ornnune or nnyrpenne. B paspymennn rpannnonno "saperynnponannocrn" nnnnna
onpeenennym pont ctrpann pasnnrne nnparcrna n mnpoxax npaxrnxa xonrpaant. Onn
pasnnnannct na rpannnax ]eoantntx nmnepn, a cronxnonenne nnrepecon rocyapcrn
npenxrcrnonano ycranonnennm nonnoro xonrponx na mopcxo ropronne.
Hmenno n +ror nepno cosamrcx nncrnryrt, naronpnxrnte nx pasnnrnx xommepnnn
190
.
Onn tnn nororonnent npexe ncero nsmenennxmn n cncreme npana. Bnpoxn ronapooopor
cosan cncremy npeneenron no nonoy raxnx naxntx nx ropronnn xnnenn xax crpaxonxa,
nexcenx, cyono ]paxr, oronopt o npoaxe, cornamennx o ronapnmecrne, narenrax n o
apnrpaxe.
Baxno nouepxnyrt, uro napannentno c pasnnrnem xommepnnn nponcxonno ounmenne
saxona or ncxpennonntx, pnryantntx, pennrnosntx npnmece. Bnepnte cosanancx saxon,
"naexnt xax mamnna". B 3anano Enpone anrnncxne cyt nepntmn sanoenann penyrannm
esyxopnsnenno uecrnocrn n ornomennn xynnon (n rom uncne n no ornomennm x rxxam
nnocrpannen).
Pacmnpenne ropronnn tno t nenosmoxno es pasnnrnx ener, xpenra, nsmenenn n
cncreme ]nnancon. Haunnax c XIII nexa nexcenx ncnontsymrcx nmecro monert, a c XVII nexa onn
npnoperamr cnocrno opamaemocrn c nepeaue rpertnm nnnam no nnoccamenry. Hmontrno
nouepxnyrt, uro ropronnx nexcenxmn conepmanact n oxo nepxonnoro sanpera na nsnmanne
nponenra. Cunranoct, uro "npnoperenne nexcene co cxnxo +ro ne nponenr, a yuer pncxa".
Vcnexy ropronnn cnococrnonano pasnnrne crpaxonannx. Vxe n xonne XII nexa n Hrannn
nponcxonr orenenne crpaxonannx or ]nnancnponannx, a nosnee orenenne mopcxnx pncxon or
ptnountx.
Pasnnrne ropronnn nororonnno cranonnenne aconmrnsma, xoropt cran comsom
nopxncrna n roprono ypxyasnn. Hpnntunte nx ]eoannsma +xcrpaopnnapnte noopt
ycrynamr mecro saxonnomy nanoroonoxennm. B Anrnnn n Ionnannn npannrentcrna nepntmn
yrpaunnamr npano na nponsnontnte copt. Vcranonnenne nanoron cranonnrcx enom napnamenra.
Hocrenenno ]opmnpymrcx npenpnxrnx nonoro rnna. 3romy n nemano crenenn
cnococrnyer nonax sannct n yxranrepnn, xoropax ns nponepxn omnox npenpamaercx n
mexannsm, saxpennnmn orenenne rpancaxnn npenpnxrn or rpancaxnn uenonexa.
190
Hoponee cm.: Poseuoepe H., Bupoe.. H.E., +.. Kax 3ana cran orartm. 3xonomnuecxoe npeopasonanne
nnycrpnantnoro mnpa. Honocnnpcx, 1995. C. 120149.
296
Cocrnennocrt npenpnxrnx naunnaer cymecrnonart orentno or cemeno cocrnennocrn.
Hpenpnxrne cranonnrcx mpnnuecxnm nnnom. Onenxa axrnnon - naccnnon, uerxoe onpeenenne
ananca npenpnxrnx (npntne n ytrxon) nosnonxmr pasnnrt npaxrnxy xpenronannx na ocnone
onenxn ]nnanconoro nonoxennx ]npmt n nepcnexrnn ee pasnnrnx.
Bosnnxamr +xonomnuecxne oennennx, ocnonannte ne na pocrnenntx, a na uncro
enontx cnxsxx. Hepnonauantno raxne npenpnxrnx oprannsontnann tnmne noennte n mopxxn,
nontsonanmnecx nsanmntm onepnem, noepxxo n nepnocrtm no ornomennm x ronapnmam.
Fontmoe snauenne n +nonmnnn nmenn n ne+xonomnuecxne ]axropt.
Cymecrnennym pont n ]opmnponannn nonoro connantnoro rnna npenpnnnmarenx ctrpana
Pe]opmannx. Hpononet M. Hmrepa n X. Kantnnna cnococrnonana ]opmnponannm
nporecranrcxo +rnxn, sanoxnnme nonte npancrnennte npannna n nonym mopant (rpyonmne,
ntnonnenne oxsarentcrn, uecrnocrt, nynxryantnocrt n r. .). Ocooe snauenne nmeno
nponeennoe M. Hmrepom orenenne pannexannranncrnuecxoro npenpnnnmarentcrna or
nosne]eoantnoro crxxarentcrna n "yuenne o nspanntx" X. Kantnnna
191
. Bce +ro
cnococrnonano emoxparnsannn nepxnn n nnrepecax ypxya.
Orpomnym pont n cranonnennn ptnouno +xonomnxn n 3anano Enpone ctrpann raxxe
nonnrnuecxne nncrnryrt. He cneyer satnart, uro n XIV - XIX nn. cymecrnonana axrnnnax
noepxxa rocyapcrnom pasnnrnx ropronnn n npomtmnennocrn. Hmenno rocyapcrno
oecneunnano nosnpamenne xpenron n ntnonnenne cornamenn, samnry npan cocrnennocrn,
noepxnnano cosanne npanontx ]opm, orneuammnx norpenocrxm npenpnxrn, sanoxnno
ocnont pasnnrnx nn]pacrpyxrypt (pasnnrne ecnnarnoro opasonannx, cosanne rpancnoprntx
cncrem n r..), samnmano nannonantnym npomtmnennocrt or nnocrpanno xonxypennnn n
oecneunnano cranntnocrt nanmrt. Bnnort o xonna XIX nexa rocyapcrno nanpxmym
nmemnnanoct n pasnnrne npomtmnennocrn n ropronnn. Hesanncnmocrt nponsnocrna n ropronnn
or nonnrnuecxnx nncrnryron ntcrynaer xax xapaxrepnax uepra sananoenponecxoro nyrn
pasnnrnx xannrannsma nnmt na ero nosnem n ornocnrentno xparxonpemennom +rane. Heonornx
nenmemarentcrna (laissez-faire) cosana naxnte nonnrnuecxne npenoctnxn nx pasnnrnx
xannrannsma nnmt n xonne +roro nepnoa.
Tannna 14-2.
C1anonnenne xann1annsua n Anrnnn n Hcnannn
Xapaxrepncrnxn AHIHH HCHAHH
Tenennnx K enenrpannsannn K nenrpannsannn
Vcnnenne Hapnamenra Fmpoxparnn
Honnrnuecxax
penra
Orpannuenne Honcx
Hepxont Ocnanenne nosnnn Vxpennenne
uacrnax
cocrnennocrt
Vxpennenne
(cosanne rapanrn)
Ocnanenne
(neoecneuennocrt)
Omen Henepconn]nnnponannt Hepconn]nnnponannt
Ptnox eperynnponanne
Perynnponanne
(xonrpont na nenamn)
Ptnox xannrana
Cosanne npenoctnox nx
pasnnrnx
Orpannuenne.
Hanoroonoxenne Ocnanenne Vcnnenne
Bnnxnne na CBA Harnncxym Amepnxy
Hcmo:uur: Cocmae.euo no: Hopm ., Hucmumvmi, uucmumvuoua.iuie us+eueuu
Cranonnenne xannrannsma tno onontno oprannuno ne rontxo n +xonomnuecxo, no n n
connantno-npanono n nonnrnuecxo c]epax (cosanne ecnnarntx nynnuntx mxon,
pe]opmnponanne cncremt npana, oecneuenne esonacnocrn xnsnn n cocrnennocrn rpaxan
191
Hoponee cm.: Bcemnpnax ncropnx +xonomnuecxo mtcnn. B 6 r. T. 1. M.: Mtcnt, 1988. C. 362369.
297
nyrem pasnnrnx saxononocnymannx n +]]exrnnno optt c npecrynnocrtm, pacmnpenne npana
yuacrnx n ntopax, cmena aconmrntx monapxn pecnynnxancxnmn n emoxparnuecxnmn
npannrentcrnamn, nnrentnt mnp n 3anano Enpone c 1815 no1914 rot).
Cneyer, nnpouem, nouepxnyrt, uro ncropnuecxne npenoctnxn renesnca xannrannsma
nosnnxann n pasntx crpanax 3anano Enpont anexo ne cnnxponno n ne nocneonarentno. Fonee
roro, +noxa nonoro npemenn crana apeno cronxnonennx nyx pasnonanpannenntx moene
connantno-+xonomnuecxoro pasnnrnx, uro npnopeno ]opmy "nexonoro xon]nnxra" (XVI -
XVII nn.) mexy nporpeccnnntmn nporecranrcxnmn rocyapcrnamn Cenepa (Anrnnx, Ionnannx) n
perpeccnnno xaronnuecxo nmnepne Iacypron (cm. ran. 14-2). B ro npemx xax nmnepnx
Iacypron pacnonarana, xasanoct t, nenccxxaemtmn sanacamn ener n ctptx ns xononn,
pecypct nporecranrcxnx rocyapcrn tnn ropaso onee cxyntmn. Onaxo pemammym pont n
ncxoe "nexonoro xon]nnxra" ctrpann ne marepnantnte pecypct, a nncrnrynnonantnte ]axropt.
3]]exrnnnte nncrnryrt nosnnxann n omecrnax, xoropte nmenn cnntnte crnmynt x cosannm n
saxpennennm npan cocrnennocrn. B ro npemx xax n nporecranrcxnx rocyapcrnax ypno mno
]opmnponanne nontx, naronpnxrntx nx ptnounoro xosxcrna nncrnryron (rocnocrno
npanontx nopm, napnamenrcxax pecnynnxa, nnsxne nanorn, "emenax" nepxont), n Hcnannn n
Hrannn pocrxn ptnounoro xosxcrna oxasannct yxnantno pasannenntmn perenepanne
apxanuntx, nony]eoantntx nncrnryron (mpoxparnuecxn nponsnon, aconmrncrcxax monapxnx,
nanoront rner, "oporax" nepxont). B pesyntrare x nauany XVIII n. mr Enpont npenparnncx n
rnyxoe saxonycrte, a reneparopamn +xonomnuecxoro pasnnrnx crann Ionnannx, Anrnnx n oruacrn
upannnx
192
: Hpornnonocrannenne +]]exrnnno anrnncxo n ne+]]exrnnno ncnancxo moene
nosxe ntnnnoct n npornnocroxnne nnamnunoro cenepoamepnxancxoro xannrannsma n
ne+]]exrnnnoro narnnoamepnxancxoro mepxanrnnnsma n xnnxercx nectma noyunrentntm nx
crpan, cosammnx ocnont ptnouno +xonomnxn.
Poccnx nnxora ne npnnanexana x nepnomy +menony; on nponeccx mnmo Poccnn, xora ona
saneunnana pant Cmyrnoro npemenn. Hmenno crpemnenne ornart +ror nepeono +menon cnyxnn
rnanno nentm ncex poccncxnx pe]opmaropon or Herpa I (opnenrannx na ontr Ionnannn n
Bnennn) o F. H. Entnnna (opnenrannx na moent CBA). Bpemenamn ornn nepnoro +menona
xncrnenno npnnnxannct, nopoxax naext, uro cronr cenart eme ono ycnnne, n Poccnx
noer n uncno ntcoxopasnnrtx epxan xax pannax cpen panntx. Vnt, sa ouepentm nonoporom
+xonomnuecxoro pasnnrnx onapyxnnanoct, uro pasptn mexy Poccne n nepeontmn crpanamn
ornmt ne coxparnncx, a ynennunncx.
14.1.2. Bmopo +ueuou, om uomopoeo +m omcmauu.
Bropo +menon pasnnrnx xannrannsma nauan ]opmnponartcx n xonne XVIII cepenne XIX
nn. n crpanax Bocrouno Enpont, n Poccnn, Typnnn, nonnn. Hmnyntc ptnouno moepnnsannn
nx +rnx crpanax tn saan ne crontxo nnyrpennnmn, cxontxo nnemnnmn ocroxrentcrnamn.
Kannrannsm n +rnx crpanax ne crontxo ntpacran "cnnsy", cxontxo nacaxancx "cnepxy" nyrem
ntrontx, rapanrnponanntx saxason, xpynntx cycnn n orann uacrnomy xannrany, nyrem
cosannx mononontntx ycnonn nponsnocrna n peannsannn orentntx nnon npoyxnnn, nyrem
npxmoro pasnnrnx rocyapcrnennoro npenpnnnmarentcrna n r.. He cnyuano K. Mapxc nncan no
nropom napocxe ornera na nnctmo B.H. 3acynnu, uro n Poccnn nosnnx "nsnecrnt po
xannrannsma, ncxopmnennt sa cuer xpecrtxn npn nocpecrne rocyapcrna..."
193
Bonpoc o rom, nacxontxo npanomepno ncnontsonart nx xapaxrepncrnxn omecrnennoro
crpox cpenenexono Poccnn reopnm asnarcxoro cnocoa nponsnocrna, ocyxancx na
nporxxennn ncero XX n., no nayunax ncxyccnx no +ro nponeme anexa or sanepmennx. Moxno
ncnomnnrt eme nonemnxy mexy poccncxnmn mapxcncramn, xora n 1906 r. I.B. Hnexanon
onpeennn onerponcxym Poccnm xax mocxoncxoe nsanne +xonomnuecxoro nopxxa, nexanmero
n ocnone ncex nennxnx nocrountx ecnorn
194
. B conercxn nepno noonax nnrepnperannx
192
Hopm . Vx. cou. C. 145150.
193
Maprc K., Juee.ic 4. Cou. T. 19. C. 415. Cm. raxxe: Heuuu B.H. Honn. cop. cou. T. 23. C. 361.
194
Hnexanon I.B. Counnennx. T. XV. M.-H., 1926. C. 31.
298
poccncxo ncropnn crana n camo Poccnn saneomo nenosmoxno, no saro nonyunna mnpoxoe
pacnpocrpanenne cpen sanantx coneronoron
195
. Oreuecrnennte ncropnxn ne es ocnonann
cunrann raxo noxo nonnrnuecxn anraxnponanntm n nerxonecntm. Hnmt n nocnenne rot
cpen ncropnxon name crpant naunnaer cxnatnartcx rpannnx nonnnno nayunoro nsyuennx
poccncxoro ecnornsma
196
. Anrop crartn ne nperenyer na ro, urot art oxonuarentnt orner,
tn nn n Poccnn npn crapom pexnme asnarcxn cnoco nponsnocrna xax raxono nnn
]eoannsm c +nemenramn nocrounoro ecnornsma. On cunraer nyxntm nouepxnyrt nnmt ror
necomnennt ]axr, uro n openonmnnonno Poccnn cymecrnonana momnax asnarcxax rpannnx,
oprannuecxn cnxsannax c nncrnryrom nnacrn-cocrnennocrn.
Buacmo-cocmeeuuocmo cunraercx ocnonno xapaxrepncrnxo nocrounoro ecnornsma.
Peut ner o nepacunenennom enncrne nnacrntx n cocrnennnuecxnx ]ynxnn: nonnrnuecxoe
nnepcrno aer neoremnemoe npano pacnopxxartcx cocrnennocrtm, a cocrnennocrt
oprannuecxn nopasymenaer nannune nonnrnuecxoro anropnrera.
3ror nncrnryr nosnnxaer n ycnonnxx, xora nponcxonr monononnsannx onxnocrntx
]ynxnn n omecrnennom pasenennn rpya, xora nnacrt n rocnocrno ocnontnamrcx ne na
uacrno cocrnennocrn xax raxono, a na ntcoxom nonoxennn n rpannnonno nepapxnn n
npecrnxe
197
.
Hpnanounoro
npoyx1a
Heoxonuoro
npoyx1a
Omec1na
n nenou
O1entnmx
o1pacnen
Monononnsannn qynxnnn
pacnpeenennn
Monononnsannn qynxnnn xon1ponn n
ynpannennn nponsnoc1nou
mOPML MOHOHOAH3AHHH mYHKHHH
HPH A3HATCKOM CHOCOBE HPOH3BOCTBA
Monononnsannn cqepm ouena
(eqnnn1nmx npoyx1on)
Monononnsannn ycnonnn nponsnoc1na n
nocnponsnoc1na
Cpecrn
nponsnocrna
Cpecrn
cymecrnonannx
Hppnrannonntx
coopyxenn
Haxonnennoro
nponsnocrnennoro
ontra, snann
Puc. 14-1. Mouonouusauuu eocyapcmeo+ ouecmeeuuo-nouesumx qyuuuu uau ocuoea euacmu-
cocmeeuuocmu npu asuamcuo+ cnocoe npouseocmea.
Hcmo:uur: Hvpeee P.M. Honnrnuecxax +xonomnx. oxannranncrnuecxne cnocot nponsnocrna: Ocnonnte
saxonomepnocrn pasnnrnx. M.:MIV, 1991, c.55.
uopmt monononnsannn ]ynxnn n omecrnennom pasenennn rpya, xoropte cranonxrcx
ocnono npncnoennx penrt-nanora, moryr trt pasnnunt (Pnc. 14-1):
195
Hasonem xorx t P. Hanca cm., nanpnmep: Hanc P. Cocrnennocrt n cnooa. M.: Mocxoncxax Bxona
Honnrnuecxnx Hccneonann, 2000.
196
Fontmo pesonanc, n uacrnocrn, nonyunnn nccneonannx A.H. Rpranona cm.: Ppeauoe A.H. Kareropnn pyccxo
cpenenexono xyntrypt. M., 1998.
197
Service E. Origin of the State and Civilization. New York, 1975; Sahlins M. Tribesmen. Englewood Cliffs, 1968; Fried
M. The Evolution of Political Society. An Essay in Political Anthropology. New York, 1967; Bacu.iee H.C. uenomen
nnacrn-cocrnennocrn. K nponeme rnnonornn oxannranncrnuecxnx crpyxryp // B xn.: Tnnt omecrnenntx
ornomenn na Bocroxe n cpenne nexa. M., 1982.
299
monononnsannx ]ynxnn pacnpeenennx conmecrno nponsneennoro npoyxra nnn ero
uacrn;
monononnsannx c]ept omena n ycnonnxx, xora omecrno nocroxnno nyxaercx n
orcyrcrnymmnx nnn neocrammnx ]axropax nponsnocrna nnn cpecrnax
cymecrnonannx;
monononnsannx ycnonn nponsnocrna (nn]pacrpyxrypt, naxonnennoro
nponsnocrnennoro ontra, snann n r. n.);
monononnsannx ]ynxnn xonrponx n ynpannennx omecrnenntm nponsnocrnom nnn
orentntmn ero orpacnxmn.
B antnemem monononnsannx ]ynxnn n omecrnennom pasenennn rpya morna
ononnxrtcx n yxpennxrtcx cocrnennocrtm na pecypct nnn na naxnemne xnsnennte cpecrna
semnm n noy.
B Poccnn rnanno omecrnenno-nonesno ]ynxnne, xoropym monononnsnponano
rocyapcrno, tna samnra or nnemne arpeccnn. Pyccxne semnn oxasannct cnoeopasntm
y]epom mexy nnnnnnsannxmn Bocroxa n 3anaa, n pesyntrare uero onroe npemx ycnonnem ne
rontxo nponsnocrna, no n +nemenrapnoro ntxnnannx +rnoca rpeonano npornnoecrnnx
arpeccnnnomy narncxy xax c nocroxa (xasapt, neuenern, nononnt, rarapt), rax n c sanaa (napxrn,
xpecronocnt, nnronnt, nonxxn, mnet). Ecnn n crpanax cpenenexono 3anano Enpont nona
onontno pano crana enom cocnonnx naropontx ptnape, paccmarpnnammnx cpaxennx
npexe ncero xax cnoco npnoperennx nnuno cnant n orarcrna, ro n name crpane nont
ncera nennct c mnpoxnm yuacrnem napontx ononuenn n nnxora ne cranonnnnct cocrxsannem
npornnnnxon n naropocrne. Hpnmepno c XVIII n. Poccnx cama crana npononrt arpeccnnnym
nnemnmm nonnrnxy, n pesyntrare uero noennte pacxot no-npexnemy noxnnnct na omecrno
rxxentm rpysom. Crarncrnxa noxastnaer (Pnc. 14-2), uro c xonna XVII n. noennte pacxot n
poccncxom rocmxere xorx n nmenn renennnm x cnnxennm, no pexo xora onycxannct nnxe
30%. Ho+romy ecnn Ernner, Knra nnn rocyapcrno nnxon moxno nastnart, no K.-A. Bnrr]orenm,
rnpannnuecxnmn omecrnamn, ro Poccnx +ro noennoe omecrno, cnaxnnoe yxom oenoro
xonnexrnnnsma.
Puc. 2 onn npnumx noeuumx pacx opon n rocypapc1neuuou 6 p e1e Poccuu
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1695 1745 1795 1845 1895 1945 1995
Fopm

o
n
n

n
o
e
u
u
m
x

p
a
c
x
o
p
o
n
,

%
Puc. 14-2. oua npa+mx eoeuumx pacxooe e eocyapcmeeuuo+ mxeme Poccuu.
Hcrounnx: Iopo n nponeccax ncropnuecxnx nepexoon. Teopernuecxne acnexrt n connoxyntrypnte
xapaxrepncrnxn. M.: Hayxa, 2001. C.173.
B omecrnax asnarcxoro cnocoa nponsnocrna neoxonmocrt xonnexrnnnoro rpya nx
cosannx ycnonn nponsnocrna memana noxnnennm n pasnnrnm uacrno cocrnennocrn,
orpannunnana nponecc connantno n]]epennnannn. Poccncxax mnnnrapnsannx nena x
pesyntraram nnonne ananornuntm.
300
Hesanepmennocrt nponeccon xnaccoopasonannx n Poccnn npoxnnxnact, n uacrnocrn, n
nenocpecrnennom connaennn nepxnero cnox xnacca +xcnnyararopon c rocyapcrnom.
Cocrnennnxn ]axropon nponsnocrna, c ono cropont, n mpoxparnuecxax n noennax mamnna, c
pyro, opasonann n +rom omecrne nepacunenennoe nenoe. He +xonomnuecxax c]epa onpeenxna
nonnrnuecxym, a nonnrnuecxax +xonomnuecxym
198
. H n Knencxo Pycn, n n Mocxoncxom
rocyapcrne, n n Poccncxo nmnepnn semnennaenen, xax npannno, tn cnyxnntm uenonexom
noenntm nno rpaxancxnm, nnaenmnm nomecrtem n xauecrne cnoeopasnoro xopmnennx sa
rocyapeny cnyxy
199
. Hnmt n 1762 r. ntmen Vxas Herpa III o nontnocrn nopxncrna
saxonoarentnt axr, conepmenno nemtcnnmt nx 3anano Enpont, re yxe n pannee
cpenenexonte ]eoant mornn nnonne cnoono ntnpart, uem nm sannmartcx.
Cnenn]nxa npanxmero cocnonnx n omecrnax Bocroxa oycnannnnana n cnenn]nxy
ornomenn +xcnnyarannn. Penra n nne nanora nnarnnact ne uacrntm cocrnennnxam, a
rocyapcrny, xoropoe n nnne ecnora pacnpeenxno ero mexy mpoxparnuecxnm annaparom n
apmne. 3xonomnuecxo ocnono npncnoennx penrt-nanora cnyxnna nepxonnax rocyapcrnennax
cocrnennocrt na semnm.
Tannna 14-3
Cpannenne o1nomennn nnac1n n coc1nennoc1n n onnyc1pnantnmx
omec1nax (coc1anneno K.B. Aa1onmu)
Xapax1epnc1nxn
Bnac1t-coc1-
nennoc1t npn
noc1ounou
ecno1nsue
Yentno-no1unnnan
cnc1eua na Pycn
meoantnan cnc1eua
naccantnmx
o1nomennn n
3ananon Enpone
O1nomennn nnunon
sanncnuoc1n nny1pn
npannmero xnacca
Bneoronopno
mnnncrepnannrer
Bneoronopno
mnnncrepnannrer
(xononcrno)
oronopno
naccannrer
Hacneonanne npan
coc1nennoc1n
Tontxo npn
nacneonannn
cnyxentx ]ynxnn
Tontxo npn
nacneonannn
cnyxentx ]ynxnn
Or orna x ctny
(maopar)
3amn1a npan
coc1nennoc1n
Hmmynnrer no
ropnsonrann
Hmmynnrer no
ropnsonrann
Hmmynnrer no
ropnsonrann n no
neprnxann
Hopnox nasnauennn
na onanoc1n
B coornercrnnn c
nnuntmn sacnyramn
nepe npannrenem
B coornercrnnn c
sacnyramn npexon
nepe npanxme
nnacrne
(mecrnnuecrno)
B coornercrnnn c
nnuntmn sacnyramn
nepe npannrenem
Xapax1ep nnac1n
nepxonnoro npann1enn
ecnornuecxn Camoepxannt Bnacrt nepxonnoro
npannrenx orpannuena
xpynntmn ]eoanamn
n cocnonntm
napnamenrom
B Poccnn cnryannx tna no mnorom ananornuno. uacrnoe semnennaenne n Poccnn
pasnnnaercx rnanntm opasom cnepxy: nenrpantnoe npannrentcrno npeocrannxno npano copa
oxoon c onpeenenntx reppnropn rem nnn nntm npecrannrenxm rocnocrnymmero xnacca.
Hoonte noxanonannx uame ncero tnn npemenntmn n ycnonntmn. Iocyapcrno nepexo
nepepacnpeenxno nx nnn npocro samenxno ono nnaenne pyrnm. H xorx rocyapcrnennax
cocrnennocrt (uepnte semnn) ]opmantno nnxora n oconercxo Poccnn ne oxnartnana 100
nponenron, nnnxnne ee ncera tno omnnnpymmnm. eno n rom, uro nomnnantnoe npano
rocyapcrnenno cocrnennocrn uacro cranonnnoct nnonne peantntm naroapx monononnn na
198
Wittfogel K.A. Op sit.
199
Camt pannn ns nsnecrntx yxason, crannnmnx onaanne norunno n sanncnmocrt or cnyxt mocxoncxomy
xnxsm, ornocnrcx x 1556 roy, no camo npannno nanepnxxa ecrnonano n nexom pantme (Hanc P. Vx. cou. C. 232
233).
301
ornpannenne nepxonntx amnnncrparnnno-xosxcrnenntx ]ynxnn, npncnoennm snaunrentno
uacrn nponsnonmoro npoyxra, xonrponm sa nnaennxmn npanocnanno nepxnn, perynnponannm
xosxcrnenno xnsnn n r. . B +rnx ycnonnxx uacrnte xosxcrna nmenn nounnennt xapaxrep n
ne mornn cxontxo-nnyt cymecrnenno noopnart nepxonnym cocrnennocrt rocyapcrna na
semnm (ran. 14-3).
Hepe mpoxparnuecxnm annaparom na Bocroxe npecmtxannct n paonencrnonann ne
rontxo nnxnne unnt, no axe +xonomnuecxn camocroxrentnte nmn. 3ro omecrno ne snano
cnoono nnunocrn n Mocxoncxom rocyapcrne axe oxpe nastnann cex xononamn,
opamaxct x napm. 3ect ne cymecrnonano n naexno rapanrnn uacrno cocrnennocrn. Hn napt,
nn npecrannrenn npanxmero cocnonnx ne ocosnanann pasnnnt mexy nnuntm nmymecrnom n
cocrnennocrtm rocyapcrna. axe npecrannrenn ntcme +nnrt, nonan n onany, mornn nnmnrtcx
ncero cnoero nmymecrna (ncnomnnm xorx t cyty ]anopnra Herpa I Anexcex Mentmnxona).
Ooxecrnnennax rocyapcrnennax nnacrt crpemnnact noannrt ncxxoe npoxnnenne
nnnnnarnnt, manemne npnsnaxn nmo camocroxrentnocrn. Ocoenno +rn nponecct ycnnnnnct
nocne Hnana III, nounnnnmero Mocxonnn nonropocxne semnn nocnenn ocrpon
nonnrnuecxo nesanncnmocrn. Anoreem napcxoro ecnornsma crano npannenne Hnana IV Hnana
Iposnoro.
Opamaer na cex nnnmanne ntcoxax nenrpannsannx ontmnncrna xosxcrnenntx ]ynxnn
ynpannennx, npexe ncero pacnpeenennx sement, noare n copa neonmox. B ro xe npemx nx
cncremt ynpannennx tna xapaxrepna nepacunenennocrt +xonomnuecxnx n nonnrnuecxnx
]ynxnn, nepasenennocrt saxonoarentno nnacrn n ncnonnnrentno, noenno n rpaxancxo,
pennrnosno n cnercxo, amnnncrparnnno n cyeno. Hepexo noenauantnnxn cranonnnnct
rpaxancxnmn unnonnnxamn, a rocyapcrnennte unnonnnxn naunnann ntnonnxrt ]ynxnnn
noenntx. B +rnx ycnonnxx rnanntm tno ne pasenenne na noennte n rpaxancxne ]ynxnnn, a
crenent npnnnxennx x nenrpantno nnacrn.
Fnarononyune orentntx npecrannrene rocnocrnymmero xnacca nceneno sannceno or nx
mecra n nepapxnn rocyapcrnenno nnacrn, or ro onxnocrn, xoropym nm yanoct nonyunrt,
nponnraxct no cnyxeno necrnnne.
B omecrne, n xoropom ne cymecrnonano naexno rapanrnn uacrno cocrnennocrn,
unnonnnxn sannmann ocooe mecro. Hpecrannrenn rocyapcrnenno nnacrn nmenn npxmte n
xocnennte oxot or ntnonnxemtx nmn onxnocrntx ]ynxnn. Mnorne onxnocrn
npenpamannct n cnoeopasnym cnnexypy, oecneunnanmym esenoe n essaornoe
cymecrnonanne. B ycnonnxx paspocmerocx mpoxparnuecxoro annapara, orcyrcrnnx naexnoro
xonrponx na exrentnocrtm xaxoro unnonnnxa n nepacunenennocrn nx ]ynxnn nensexnt
tnn xoppynnnx n snoynorpenenne nnacrtm.
KOHmECCHOHAALHLE OCOBEHHOCTH
HPABOCAABHR:
OBmECTBEHHLE HEHHOCTH:
Hpnnnnn npnmara yxonnoro
rpya na ]nsnuecxnm
Opxonepne
Hpexnonenne yxonno nnacrn
nepe cnercxo
Cnaocrt rpyono +rnxn
Oopenne enocrn
Konnexrnnnsm
Tpannnonannsm
Iocyapcrnennt
narepnannsm
Puc. 14-3. Hpaeocuaeuaa +muua uau qaumop qop+upoeauua poccucuo +uouo+uuecuo
+eumauouocmu.
Hcmo:uur: 3xonomnuecxne cyexrt n nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns) / Ho pe. P.M. Hypeena .
M.: MOHu, 2001, c.95.
302
Xapaxrepno, uro nonxrnx uacrnoro nontsonannx, nnaennx n cocrnennocrn cxnatnannct
na ase rocyapcrnenno cocrnennocrn n npornnonocrannennx e
200
. Kax npannno, pacmnpenne
uacrno cocrnennocrn sa cuer rocyapcrnenno ocymecrnnxnoct n nepnot ocnanennx
nenrpantno nnacrn. Haoopor, n xoe nonoro ycnnennx nenrpannsannn nepexo nponcxonno
nornomenne uacrntx nnaenn rocyapcrnenno cocrnennocrtm. Hnmt n 1785 r. npn Exarepnne
II sa nopxnamn tna npnsnana nonnax cocrnennocrt na nx sementnte nnaennx; uro xe xacaercx
xpecrtxn, ro onn nonyunnn npano saxpennrt cnon naent n uacrnym cocrnennocrt rontxo n
nauane XX n., no npemx neonroneuntx crontnnncxnx pe]opm.
COHHAALHLE YCAOBHR
HPOH3BOCTBA:
COHHAALHLE mOPML
H3HEERTEALHOCTH:
OBmECTBEHHLE HEHHOCTH:
Ieononnrnuecxoe
annenne
c Bocroxa n 3anaa
Orcrananne or nepeontx crpan
3anaa
Pasarounax +xonomnxa
(pencrpnynnx)
Hacaxenne rocyapcrnom
omnnntx nncrnryron
"oronxmmee" (monnnsannonnoe)
pasnnrne
nyrem "penonmnn cnepxy"
Iocyapcrnennt
narepnannsm
Konnexrnnnsm
Heonepne
x pe]opmam,
rpannnonannsm
Monnnsannonnoe
cosnanne
Puc. 14-4. Bocmouum ecnomus+ uau qaumop qop+upoeauua poccucuo +uouo+uuecuo
+eumauouocmu.
Hcmo:uur: 3xonomnuecxne cyexrt n nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns) / Ho pe. P.M. Hypeena .
M.: MOHu, 2001, c.96.
onxnocrnoe nnaenne morno nepern no nacnecrny nnmt n cnyuae nasnauennx ctna na
coornercrnymmym onxnocrt. Ecrecrnenno, uro mnorne crpemnnnct npenparnrt cnon
onxnocrnte nnaennx, xoroptmn onn nepexo nontsonannct ns noxonennx n noxonenne, n
cocrnennocrt. Onaxo +ro yananoct anexo ne ncera
201
.
Mnoronexonax rpannnx rocyapcrnennoro ecnornsma ne morna ne orpasnrtcx na
nannonantno menrantnocrn, xoropax xnnxercx rnanntm +nemenrom mexannsma path dependency
(pnc. 14-3, 14-4).
Poccncxax +xonomnuecxax menrantnocrt xapaxrepnsyercx otuno xax omnnnax,
paccmarpnnammax uenonexa n cocrane nenoro. Aconmrnsannx mopantntx nennocre n npornnonec
marepnantntm npeonpeennna cnaocrt rpyono +rnxn, nnsxne panrn axrnnno-ocrnxnrentntx
nennocre, cxnonnocrt x cmnpennm n noxopnocrn, npenxrcrnonana ntenennm n ]opmnponannm
nesanncnmo nnunocrn.
3romy cnococrnonann n rpannnn xonnexrnnnsma n ycnonnxx arpapno +xonomnxn, n
rocyapcrnennt narepnannsm, n oprooxcantnoe npanocnanne. nx rpannnonannsma noome n
poccncxoro n ocoennocrn rnnnuno neonepne x pe]opmam, opnenrannx na noneenne
xonnexrnna, ero nopmt, crepeornnt n ycranonxn. 3rn noneenuecxne nopmt ncera
noepxnnannct rocyapcrnenno nnacrtm, n no+romy rocyapcrnennt narepnannsm raxxe nnec
cno nxna n ]opmnponanne n nocnponsnocrno xonnexrnnncrcxnx rpannn. K romy xe onn tnn
ycnnent xon]eccnonantntmn ocoennocrxmn npanocnannx. nx oprooxcantnoro npanocnannx
ncera tno rnnnuno ocnxmenne cymecrnymmero nopxxa, npnmar yxonntx nennocre na
marepnantntmn, nounnenne nepxonno nnacrn cnercxo.
Ananns nnacrn-cocrnennocrn tn t ne nonntm, ecnn t mt ne noxasann nponecc ee
nocnponsnocrna, saxpennennx n pasnnrnx n cncreme +xonomnuecxnx ornomenn. Coornercrnenno
200
Hvpeee P.M. 3xonomnuecxn crpo oxannranncrnuecxnx ]opmann. ymane.: onnm, 1989.
201
Hvpeee P.M. Asnarcxn cnoco nponsnocrna xax +xonomnuecxax cncrema // B xn.: uenomen nocrounoro
ecnornsma: crpyxrypa ynpannennx n nnacrn. M.: Hayxa, 1993: c. 62-87.
303
nnxennm penrt-nanora nocnponsnocrno moxer trt paccmorpeno: 1) na yponne narpnapxantno
cemtn n omnnt, 2) na yponne amnnncrparnnno ennnnt, 3) na yponne rocyapcrna n nenom
(pnc. 14-5).
- Btcmn yponent rocyapcrnenno
nepapxnn
- Btcmax crynent cpenero yponnx
ynpannennx n amnnncrparnnntx
ennnnax (xnxxecrna, noenocrna,
ryepnnn)
- Hnsmax crynent cpenero yponenx
ynpannennx (nonocrn, ropoa)
- Hnsmn yponent ynpannennx
(crapocrt n rnant narpnapxantntx
ceme)
- asont +nemenr
nnpamnantno-
cermenrapno crpyxrypt
Henocpec1nennmn nponsnon1ent
Omnna
Hnnonnnx rocyapc1na
Inana uec1non
aunnnc1pannn
Hapt
Puc.14-5. euxeuue peumm-uauoea e cucme+e euacmu-cocmeeuuocmu
B pyxax mecrntx unnonnnxon nocrenenno xonnenrpnponannct ]nnanconte n noennte
pecypct anno amnnncrparnnno ennnnt. Taxax onacrt camocroxrentno nocnponsnonnact, n
n pamxax rocyapcrna ona yepxnnanact nnmt cnno opyxnx npanxmero monapxa. Bcxxoe
ocnanenne ero apmnn ycnnnnano nenrpoexnte renennnn.
Hocnenn n rnannt yponent, xoroporo ocrnrana penra-nanor, +ro yponent
rocyapcrna n nenom. B ycnonnxx samxnyro +xonomnxn Poccnn nosmoxnocrn omena rnranrcxoro
nponsneennoro npoyxra, copannoro n narypantno ]opme, tnn xpane orpannuennt. H
nenorpenennte rocnocrnymmnm xnaccom, nstrounte (c ero rouxn spennx) sanact
npoonontcrnnx n pecypcon ncnontmrcx nx nponsnocrna npemeron pocxomn, crponrentcrna
nopnon, xpamon n xpenocre.
Hoonax cncrema nocnponsnocrna na ase napasnrnuecxoro norpenennx penrt-nanora
saropmosnna antnemee pasnnrne Poccnn, sannxnnna ee nocrynarentnoe nnxenne. Omecrno, y
xoroporo cosanaemt npoyxr ner ne na pasnnrne nnnnnon, a ornpaercx n nne penrt-nanora
n napasnrnuecxn norpenxercx napem, ero apmne n mpoxparnuecxnm annaparom, sacrono, emy
saxptrt nce crnmynt nx antnemero pasnnrnx, ero oxnaer n yymem nnmt pacna, rax xax
xosxcrnennoe pasnnrne ero orentntx onacre n nx ynpannenne crepeornnnt.
Honeem nrorn. B oconercxo Poccnn opmrcx ne npocro nnacrt n cocrnennocrt.
Fopmrcx ne nncrnrynnonantnte cncremt, na naopa ]opmantntx npannn n ne]opmantntx
orpannuenn
202
. Hpnnnnnnantnte pasnnunx mexy cncremo nnacrn-cocrnennocrn n cncremo
uacrno cocrnennocrn moryr trt cneent x cneymmnm ocnonntm +nemenram (ran. 14-4). Ecnn
n cncreme nnacrn-cocrnennocrn omnnnpyer omecrnenno-cnyxenax cocrnennocrt
203
, ro n
cncreme uacrno nnnnnyantnax. Ecnn n cncreme nnacrn-cocrnennocrn ocnonntmn cyexramn
202
North D. Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge University Press, 1991; O nonxrnn
cncremt npan cocrnennocrn noponee cm.: Ta+ooeee B.H. Iocyapcrno n +xonomnxa. M., 1997; Kvsi+uuoe B.H.,
Poreeu: M.M. Hncrnrynnonantnax +xonomnxa. M., 2000.
203
Beccouoea O.J. Pasarox: nncrnrynnonantnax reopnx xosxcrnennoro pasnnrnx Poccnn. Honocnnpcx, 1999
304
ocnonntmn cyexramn npan cocrnennocrn xnnxmrcx unnonnnxn, ro n cncreme uacrno
cocrnennocrn nnaentnt ]axropon nponsnocrna. Ho+romy, ecnn n nepno omnnnpyer
pencrpnynnx n pennnpoxnocrt
204
, nnn, ntpaxaxct repmnnamn O. Fecconono, caun-
pasaun
205
, ro no nropo xonrpaxrt.
Tannna 14-4.
Cpannn1entnan xapax1epnc1nxa cnc1eu coc1nennoc1n:
nnac1t-coc1nennoc1t n uac1nan coc1nennoc1t
HPH3HAKH CPABHEHHR CHCTEMA BAACTL-COBCTBEHHOCTH CHCTEMA HACTHOH
COBCTBEHHOCTH
1. mopua coc1nennoc1n Omecrnenno-cnyxenax cocrnennocrt uacrnax cocrnennocrt
(nnnnnyantnax nnn xonnexrnnnax)
2. Cysex1m npan coc1nennoc1n Iocyapcrnennte unnonnnxn Hnnnnyantnte nnaentnt
pecypcon, omoxosxcrna.
3. Tnn npanouounn coc1nennoc1n Bnacrnte omecrnenno-cnyxente
npanomounx (nonnomounx) unnonnnxon n
pamxax nepapxnuecxo cncremt
rocyapcrnennoro ynpannennx
Hnnnnyantnte npanomounx
nnaennx, nontsonannx,
pacnopxxennx n p.
4. Xapax1ep pacnpeenennn npanouounn
ueay cysex1aun (c1enent
nnnnnyannsnponannoc1n n
ncxnmun1entnoc1n)
Hpanomounx pasmtrt mexy ncemn
xosxcrnymmnmn cyexramn n ne
npnnanexar n nonno mepe nnxomy.
Peannsannx npanomoun nmeer ]opmy
cnyxt
Orentnte nyuxn npanomoun
npnnanexar nesanncnmtm uacrntm
cocrnennnxam
5. Henenan qynxnnn cysex1on Maxcnmnsannx pasnnnt mexy
nonyuenntmn pasauamn n
nponsneenntmn cauamn
Maxcnmnsannx npnneenno
rexyme cronmocrn axrnnon nnn
nnnenon no axnnxm (onxm n
npenpnxrnn)
6. Cnc1eua c1nuynon Amnnncrparnnnoe xonrpont n
npnnyxenne
Hnnnnyantnte crnmynt x
nontmennm nnunoro
narococroxnnx
7. Mexannsum n nnc1pyuen1m nepeaun
npan coc1nennoc1n
Caun n pasaun Konrpaxrt mexy nesanncnmtmn
yuacrnnxamn
8. Cysex1m-rapan1m npan coc1nennoc1n Cnennantnte amnnncrparnnno-
xaparentnte nopasenennx nenrpantno n
pernonantno nnacrn
Cyt, npanooxpannrentnte oprant
9. Mexannsum rapan1nn npan
coc1nennoc1n
Amnnncrparnnnte xanot Hcxonte saxnnennx npornn
napymnrene xonrpaxrntx
oxsarentcrn
10. C1pyx1ypa n coc1an 1pancaxnnonnmx
nsepaex
a) cnennqnxannn npan coc1nennoc1n
) nepeaua n nepepacnpeenenne
n) samn1a
a) npana cocrnennocrn namepeno
pasmtnamrcx unnonnnxamn n nenxx
nsnneuennx penrt n xax asa nx
xoppynnnn.
) Hsepxxn nnnxnnx n pamxax
nepapxnuecxnx crpyxryp;
n) 3amnra npan nponsnonrcx
rocyapcrnenntmn unnonnnxamn n
nnnnnyantnom nopxxe
a) npana cocrnennocrn uerxo
cnenn]nnnponant c nomomtm
nerantntx nponeyp;
) nsepxxn saxnmuennx n
ntnonnennx xonrpaxron;
n) Iocyapcrno samnmaer n pamxax
ycranonnenntx saxonom nponeyp
npana nnnnnyantntx
cocrnennnxon
Cocranneno A.F.Pynontm no: Fecconona O.3. Pasarox: nncrnrynnonantnax reopnx xosxcrnennoro pasnnrnx Poccnn.
Honocnnpcx, 1999.
3ro nosnonxer nexoroptm nccneonarenxm ntnnnyrt rnnoresy o pasnnuntx
nncrnrynnonantntx marpnnax, nocrouno n sanano. Hucmumvuoa.iua +ampua, no mnennm
+rnx nccneonarene, oxnartnaer ne rontxo c]epy +xonomnxn, - +ro ycrounnax, ncropnuecxn
cnoxnnmaxcx cncrema asontx nncrnryron, perynnpymmnx nsanmocnxsannoe ]ynxnnonnponanne
ocnonntx omecrnenntx c]ep +xonomnuecxo, nonnrnuecxo n neonornuecxo
206
.
Cpannnrentnte ocoennocrn nocrouno n sanano nncrnrynnonantntx marpnn npecrannent na
pnc.14-6. Honeem nrorn. B oconercxo Poccnn opmrcx ne npocro nnacrt n cocrnennocrt.
Fopmrcx ne nncrnrynnonantnte cncremt, na naopa ]opmantntx npannn
207
. n ne]opmantntx
204
Polanyi K. Great transformation. New York: Farrar & Pinehart, Inc., 1944.
205
Beccouoea O.J. Pasarox: nncrnrynnonantnax reopnx xosxcrnennoro pasnnrnx Poccnn. Honocnnpcx, 1999
206
Kupouua C.I. 2000, Vx.cou., c.24.
207
North D. Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge University Press, 1991; O nonxrnn
cncremt npan cocrnennocrn noponee cm.: Ta+ooeee B.H. Iocyapcrno n +xonomnxa. M., 1997; Kvsi+uuoe B.H.,
Poreeu: M.M. Hncrnrynnonantnax +xonomnxa. M., 2000.
305
Puc.14-6. Cxe+a ocuoeuix noumu meopuu uucmumvuoua.iuix +ampu.
* Coe.acuo meopuu pasoamo:uo orouo+uru O.J. Beccouoeo (Becouoea, 1997, c. 9-48).Hcmo:uur: Kupouua C.I. 2000:
Hncrnrynnonantnte marpnnt n pasnnrne Poccnn. M.: c.26-29.
orpannuenn. Hpnnnnnnantnte pasnnunx mexy cncremo nnacrn-cocrnennocrn n cncremo
uacrno cocrnennocrn moryr trt cneent x cneymmnm ocnonntm +nemenram (ran. 17.4).
Ocuoeuie oouecmeeuuie noocucme+i
3xonomnxa
Honnrnxa
Heonornx
Hnc1n1ynnonantnan ua1pnna
3ananan nnc1n1ynnonantnan ua1pnna
Boc1ounan nnc1n1ynnonantnan ua1pnna
Hnc1n1y1m
pmnounon
+xonounxn
Hnc1n1y1m
qeepa1nnnon
nonn1nuecxon
cnc1eum
Heonornuecxnn
nnc1n1y1
cycnnapnoc1n
uacrnax
cocrnennocrt
ueepannx
Omen (xynnx-
npoaxa)
Camoynpannenne n
cycnnapnocrt
Konxypennnx Btopt
Haemnt rpy Mnoronaprnnocrt
n emoxparnuecxoe
ontmnncrno
uacrnax
cocrnennocrt
ueepannx
Hnc1n1y1m
ynn1apnon
nonn1nuecxon
cnc1eum
Hnc1n1y1m
pasa1ounon
+xonouxn*
Heonornuecxnn
nnc1n1y1
xouuynn1apnoc1n
Amnnncrparnnno-
reppnropnantnoe
enenne
Omecrnenno-
cnyxenax
cocrnennocrt
Hepapxnuecxnax
neprnxant no rnane c
Henrpom
Caun
Hasnauennx Pasaun
Omne copannx n
ennornacne
Cnyxent rpy
Amnnncrparnnnte
xanot no
nncrannnxm
Amnnncrp.
xanot
Oouecmeeuuoe ceocmeo +amepua.iuo-mexuu:ecro cqepi
Hexouuynantnoc1t Kouuynantnoc1t
306
3ro nosnonxer nexoroptm nccneonarenxm ntnnnyrt rnnoresy o pasnnuntx
nncrnrynnonantntx marpnnax, nocrouno n sanano. Hucmumvuoa.iua +ampua, no mnennm
+rnx nccneonarene, oxnartnaer ne rontxo c]epy +xonomnxn, - +ro ycrounnax, ncropnuecxn
cnoxnnmaxcx cncrema asontx nncrnryron, perynnpymmnx nsanmocnxsannoe ]ynxnnonnponanne
ocnonntx omecrnenntx c]ep +xonomnuecxo, nonnrnuecxo n neonornuecxo
208
.
Cpannnrentnte ocoennocrn nocrouno n sanano nncrnrynnonantntx marpnn npecrannent na
pnc.14-6.
Inannte pasnnunx n rom, uro n ornnunn or sanano n nocrouno marpnne rocnocrnymr
neptnouunte mexannsmt, nncrnryrt ynnrapno-nenrpannsonannoro rocyapcrnennoro ycrpocrna,
npnopnrer xonnexrnnntx, nannunocrntx nennocre.
Onaxo ncnontsonanne nncrnryron poccncxo nonyasnarcxo monapxnn nx cosannx n
yxpennennx xannranncrnuecxnx ornomenn npeonpeennno ne rontxo nporpeccnnnte, no n
peaxnnonnte ueprt poccncxoro xannrannsma nauana XX n. Pasnnrne nope]opmenno Poccnn ecrt
xpxn npnmep nepn]epnnoro xannrannsma, n xoropom cocymecrnonann camte mnoroopasnte
nepexonte ]opmt n ornomennx. Ha nnemnnx ptnxax monoo poccncxn xannrannsm
cronxnyncx c cnntno xonxypennne ocrarouno spenoro sananoenponecxoro xannrannsma. A
nnyrpn crpant ero pasnnrnm npenxrcrnonann mnorouncnennte ]eoantnte n o]eoantnte
ornomennx n n +xonomnuecxo, n n nonnrnuecxo crpyxrype.
Cnoxnocrt reopernuecxoro ocmtcnennx nponcxoxmnx nponeccon, ntpaorxn npannntno
onenxn pasnnrnx ycyrynxnact eme rem, uro nepeonax pyccxax nnrennnrennnx xopomo nnena
onaxnnmnecx na 3anae nnyrpennne npornnopeunx xannranncrnuecxoro pasnnrnx. Vxe
ocnonononoxnnxn pyccxoro xpecrtxncxoro connannsma, +xonomncrt-naponnxn, nomann ronony
na rem, xax nsexart "xannranncrnuecxo xsnt", xax narn nx Poccnn, ocot,
nexannranncrnuecxn nyrt x connannsmy. B ycnonnxx nepasnnrocrn xannranncrnuecxnx
ornomenn onn opamann cnon nsopt x xpecrtxncrny, nontno nnn nenontno neannsnpyx pyccxym
narpnapxantnym epennm. Onaxo n xoe pasnnrnx xannranncrnuecxoro omecrna nocrpoennx
naponnxon nce onee repxnn peantnym ocnony. nx sanoenannx na cnom cropony nnrennnrennnn
mapxcncram neoxonmo tno ne rontxo noxasart omne reopernuecxne omnxn naponnxon, no n
na xonxpernom marepnane, c nn]pamn n pyxax, mar sa marom pacxptrt ocoennocrn pasnnrnx
xannrannsma n Poccnn. B +rnx ycnonnxx saaua samnrt mapxcnsma nepepacrana n saauy
xonxpernsannn n antnemero pasnnrnx mapxcncrcxo reopnn na marepnanax crpant "nroporo
+menona pasnnrnx" xannrannsma, uro n nontrancx cenart B. H. Hennn. B cnoe snamennro xnnre
"Pasnnrne xannrannsma n Poccnn" (1899 r.) on crpemnncx oxasart, uro Poccnx yxe n ocnonnom
nxnmuena n xannranncrnuecxym cncremy xosxcrna, uro, coornercrnenno, crannno na nonecrxy nx
nonpoc o nororonxe nepexoa x connannsmy xax onee ntcoxopasnnro, no ero mnennm,
omecrnenno cncreme. Taxax npensxrax saaua norpeonana or anropa nsnecrntx narxxex,
nanpnmep, crnpannx rpann mexy pasnnrnem +nemenron menxoro ronapnoro nponsnocrna n
cocrnenno xannranncrnuecxnm nponsnocrnom
209
.
Hosxe, xora ontmennxn crann npannrenxmn Poccnn, onn na cocrnennom roptxom ontre
yennnct, uro nm npnxonrcx crannrt +xcnepnmenr n crpane axe ne "cpene-cnaoro", a npocro
cnaoro pasnnrnx xannranncrnuecxnx ornomenn. Tem camtm onn nonyrno ann oxonuarentnym
onenxy pesyntraram "nyremecrnnx" Poccnn no nropom +menone pasnnrnx xannrannsma: x nauany
XX n. crpana ne pemnna eme ocnonntx saau npomtmnenno penonmnnn, c xoroptmn crpant
nepnoro +menona cnpannnnct yxe x cepenne XIX n. Taxo nnauennt pesyntrar npnnen x xpnsncy
nept n nporpeccnnnte norennnn poccncxoro xannrannsma xax raxonoro. Opasno ntpaxaxct,
Poccnx ntmna ns cnnmxom rnxoxonoro nroporo +menona n nontranact "na nonycranouxe"
amnnncrparnnno-xomanno cncremt nepececrt na pyro cocran na "ponenoes"
antrepnarnnno ("ontmenncrcxo") moepnnsannn.
208
Kupouua C.I. 2000, Vx.cou., c.24.
209
Hvpeee P. M. "Pasnnrne xannrannsma n Poccnn" nepnt nennncxn mar or cxemarnsma x peantnocrn (nosnpamaxct
x naneuarannomy) // B xn.: "Pasnnrne xannrannsma n Poccnn": 100 ner cnycrx. M. Bonrorpa, 1999. C. 87 112.
307
14.1.3. "Ha nouycmauouue" a+uuucmpamueuo-uo+auuo cucme+m.
Antrepnarnnnax moepnnsannx +ro nontrxa pemart re xe saaun, xoropte pemann
crpant nepnoro n nroporo +menonon pasnnrnx xannrannsma, no namerpantno nntmn meroamn
ne nyrem pasnnrnx ptnounoro mexannsma, a nonno ero sameno mexannsmom npexrnnnoro
ynpannennx. Hporpamma moepnnsannn +xonomnxn Poccnn ponnact ne rontxo n ne crontxo ns
reopernuecxnx pasmtmnenn, cxontxo ns noncenenno xosxcrnenno npaxrnxn
"ontmenncrcxoro +xcnepnmenra".
Cmauoeueuue a+uuucmpamueuo-nuauoeo cucme+m. Baxnym pont n cranonnennn
anropnrapno-mpoxparnuecxoro crpox n CCCP ctrpan "noennt xommynnsm". "Boennt
xommynnsm" npecrannxn coo nontrxy npnmenennx n nnrepecax noennmero nponerapnara
orentntx ]opm rocyapcrnenno-monononncrnuecxoro perynnponannx n crpane "cpene-cnaoro"
xannrannsma. Bennxax Oxrxptcxax penonmnnx cosana ycnonnx nx ]opmantnoro
oomecrnnennx nponsnocrna: sament uacrno cocrnennocrn na cpecrna nponsnocrna
rocyapcrnenno n neennx nponsnocrna no omemy nnany n nnrepecax ncero omecrna. B
+xcrpemantntx ycnonnxx, cosanntx nepno mnpono n rpaxancxo nonamn, crana neoxonma
nenrpannsonannax npoonontcrnennax nxrarypa. Cornacno expery o npopasnepcrxe, menxne
xpecrtxncxne xosxcrna onxnt tnn canart rocyapcrny rax nastnaemte "nsnnmxn"-
nepnonauantno ro, uro npentmano 12 nyon sepna na eoxa, neoxonmtx nx nocena n et.
Hosnee, npana, x "nsnnmxam" tna ornecena n snaunrentnax uacrt neoxonmoro npoyxra.
Hapxomnpo ocymecrnnxn pacnpeenenne copannoro npoonontcrnnx n centcxoxosxcrnennoro
ctptx no ryepnnxm n coornercrnnn c nx norpenocrxmn (rounee, ncxox ns pecypcon n
nn]opmannn o +rnx norpenocrxx).
Bropo xapaxrepno uepro "noennoro xommynnsma" tna mnnnrapnsannx rpya. Oexrom
monnnsannn tno nce nspocnoe nacenenne crpant: myxunnt n nospacre or 18 o 40. ercxn
rpy (c 14 ner) ncnontsonancx xax ncxnmuenne. Xenmnnt, nmemmne uertpex n onee ere, tnn
ocnooxent or nceome rpyono nonnnnocrn. Monnnsannx, noono npnstny n apmnm,
ocymecrnnxnact no roam poxennx uepes npxn rpya n cnennantnte arenrcrna. 3rn yupexennx
sannmannct perncrpanne n pacnpeenennem paornnxon n coornercrnnn c yxasannxmn
Inanxomrpya. Cymecrnonana ennax rapn]nax cerxa onnart rpya, n coornercrnnn c xoropo nce
rpyxmnecx tnn pasnrt na 35 paspxon. Heocrarount pasmep rpyonoro naxa n
nenaexnocrt cnaxennx nm cnococrnonann mnpoxomy pasnnrnx eseprnpcrna. Ha IX cese
PKH() H.. Tponxn ormeuan, uro ns 1.150 rtc. paounx, sanxrtx n naxnemnx orpacnxx
npomtmnennocrn, 300 rtc. eseprnponann.
210
Mept optt c yxnonxmmnmncx or rpyono
nonnnnocrn n eseprnpamn tnn ocrarouno cypont, orpaxax saxont noennoro npemenn. Tem ne
menee nponecct +rn npnocranonnrt ne yanoct, rax xax sapaornax nnara, no anntm
Hapxomrpya, oecneunnana nnmt 50% ]nsnonornuecxoro mnnnmyma n Mocxne n rontxo 23%- n
pyrnx ropoax.
211
Cnonrt xonnt c xonnamn paounm nomoran nenerantnt ptnount cexrop.
nxoromnx narypantno n cnoe ocnone rocyapcrnenno nenrpannsonanno +xonomnxn n
sanpemennoro naprnxynxpnoro, paccexnnoro ptnxa cnoxnnact yxe na sape conercxo nnacrn, n
+noxy "noennoro xommynnsma". Ona, xax mt ynnnm nosnee, craner xapaxrepno uepro
rocyapcrnenno-mpoxparnuecxoro connannsma.
Honnrnxa H3Ha cnococrnonana nospoxennm ronapno-enexntx ornomenn, onaxo
npnmep "noennoro xommynnsma" ne npomen eccneno. Bet nmenno n +ror nepno paoun
xonrpont n yuer nnepnte nepepoc n cncremy rocyapcrnennoro perynnponannx nponsnocrna,
nponsomno cosanne ocnon yyme nepapxnuecxo cncremt ynpannennx. Hpaxrnxa "noennoro
xommynnsma" noxasana upesntuante nosmoxnocrn amnnncrparnnno-xomanntx meroon
ynpannennx. Hx nepnonauantno nponarannponan H.. Tponxn n ]axrnuecxn nsxn na noopyxenne
H.B. Crannn. B nepno ]opcnponanno nnycrpnannsannn n cnnomno xonnexrnnnsannn
nponcxonr ]opmnponanne amnnncrparnnno-xomanno cncremt.
210
enxrt ces PKH(). Hporoxont. M., Icononnrnsar, 1960, c. 93.
211
"Kyntmnnannx "noennoro xommynnsma". 3KO, 1989, N 1, c. 172.
308
B xonne 20-x roon nauanoct upesmepnoe (ne ocnonannoe na peantnom yponne
oomecrnnennx nponsnocrna) orocyapcrnnenne +xonomnxn. Btrecnenne uacrnoro cexropa
ocymecrnnxnoct ne crontxo +xonomnuecxnmn, cxontxo nne+xonomnuecxnmn mepamn.
"upesntuante mept cranonnnnct ne ncxnmuennem, a npannnom, cnococrnyx ]opmnponannm
amnnncrparnnno-xomanno cncremt. Crnxnnte ptnounte mexannsmt, xasanoct, cnnmxom
menenno cosamr ycnonnx nx nonoro omecrna. Penonmnnonnoe nerepnenne monooro paouero
xnacca tno ymeno ncnontsonano H.B. Crannntm n ero nnxamnm oxpyxennem.
Hcenopenonmnnonnte npnstnt, ananrmpncrnuecxne oemannx nocrponrt cnernoe
connanncrnuecxoe omecrno ncero sa necxontxo ner ynopnoro rpya cenann cnoe eno.
B ecrnnrentnocrn xe nontrxn nontcnrt remnt pocra ycnnnnn ncnponopnnn n
+xonomnxe n cnococrnonann naennm remnon pocra pasnnrnx n nauany omeprnnennx orpomntx
cpecrn n nesanepmennom nponsnocrne .
Hacnnne no ornomennm x centcxomy xosxcrny neno x naennm nanontx copon n
ypoxanocrn sepnontx n rexnnuecxnx xyntryp, x pesxomy coxpamennm nponsnocrna npoyxnnn
xnnornonocrna n noronontx cxora .
B nepno ]opcnponanno nnycrpnannsannn n cnnomno xonnexrnnnsannn
ocymecrnnxercx nropoe (nocne "noennoro xommynnsma") nacnntcrnennoe cneprtnanne ronapno-
enexntx ornomenn. Hnanomepnax ]opma neennx xosxcrna orpnnaer ronapnym. Onaxo raxoe
orpnnanne npenonaraer, uro ronapnax yxe nonnocrtm ncuepnana cnon nosmoxnocrn n
sanoxennte n ne norennnn. K coxanennm, n xonne 20-x roon +ro tno anexo ne rax.
uaxrnuecxn cneprtnanne ronapno-enexntx ornomenn conponoxanoct ne rontxo pasnnrnem
nnanomepno ]opmt, no n uacrnuno narypannsanne +xonomnxn. Bosnnxna raxax cnoeopasnax
cncrema, xoropym A.A. Foranon yauno nasnan "oennenntm narypantntm xosxcrnom"
212
.
uynxnnn +xonomnuecxoro xoopnnaropa n +ro cncreme oexrnnno onxen nsxrt na cex
rocyapcrnennt annapar. Pont ero no ornomennm x omecrny nensmepnmo nospacrana, uro
oexrnnno aer nono nx ananornn c asnarcxnm cnocoom nponsnocrna.
npexrnnnoe nnannponanne ]axrnuecxn oxasanoct nospoxennem (na rocyapcrnennom
yponne!) narypantntx ]opm neennx xosxcrna npn snaunrentnom orpannuennn n cymecrnenno
e]opmannn ronapno-enexntx ornomenn. Ecrecrnenno, uro nosnnxmn cnmnos ne tn
npocrtm nocnponsneennem nn narypantntx ]opm perynnponannx +xonomnxn, rnnnuntx nx
asnarcxoro cnocoa nponsnocrna, nn ronapntx ornomenn, xapaxrepntx nx npocroro ronapnoro
xosxcrna. Hntm tn yponent pasnnrnx nponsnonrentntx cnn n rnn nponsnocrnenntx
ornomenn. Tem ne menee ne cneyer satnart, uro n nepexont nepno nacrpoxa npnoperaer
nsnecrnym camocroxrentnocrt, pont cyexrnnnoro ]axropa nospacraer. o nsnecrntx npeenon
ona moxer "acrparnponartcx" or +xonomnuecxnx saxonomepnocre, nxryemtx
nponsnocrnenntm asncom. Ona n onpeenenno mepe cama oxastnaercx rnopnom ycnonn cnoero
cymecrnonannx n nocnponsnocrna. Heynnnrentno no+romy, uro nonnrnuecxne ananrmpncrt,
nrnopnpymmne cymecrnymmym n crpane marepnantno-rexnnuecxym asy, moryr npnnnmart
ornmt ne onrnmantnte pemennx n npnnonrt n xnsnt anexo ne camym +]]exrnnnym, c
+xonomnuecxo rouxn spennx, nonnrnxy. Omnounocrt npnnxrtx nporpamm onapyxnnaercx npn
+rom anexo ne cpasy.
Honoxnnennax anropnrapnax nnacrt naxonr onopy n xecrxom nenrpannsme n menounom
amnnncrpnponannn. Paspymennm ronapntx cnxse cnococrnonana xax nnemnxx ocranonxa
(xannranncrnuecxoe oxpyxenne), rax n nnyrpennxx (neoxonmocrt cosannx cocrnenno
rxxeno nnycrpnn xax ast ooponno npomtmnennocrn). uynxnnx xonrponx n yuera sa
omecrnenntm nponsnocrnom rpanc]opmnpyercx n ]ynxnnm oprannsannn n nnannponannx
pasnnrnx cncremt n nenom. Iocyapcrnennt annapar perynnpyer cnxsn mexy orentntmn
xuexamn nponsnocrna, onpeenxer, xaxym uacrt naxoxmerocx n ero pacnopxxennn paouero
npemenn neoxonmo sarparnrt na yonnernopenne ro nnn nno omecrnenno norpenocrn. He
saxon cronmocrn, a nnannpymmne oprant rocyapcrna pemamr, uro, xaxnm opasom n n xaxnx
pasmepax nponsnonrt, xomy, xora n re norpenxrt. C pocrom naponoxosxcrnennoro
212
Cm.: Boeoauoe A., Cmenauoe H. Kypc nonnrnuecxo +xonomnn. T. 1.4. Hs. M.-H., Iocnsar, 1925. C. 18.
309
oprannsma, onaxo, +ra saaua nce onee n onee ycnoxnxercx, nponcxonr cnnxenne xauecrna
cocrannxemtx anancon, naenne remnon pocra.
nx xomanno-amnnncrparnnno cncremt xapaxrepna xpanxx nernxocrt n npnnxrnn n
ncnonnennn pemenn. Mexannsm aanrannn x nontm ycnonnxm xpane neconepmenen, tcrpax
peaxnnx nosmoxna rontxo n ycnonnxx xpane onacnocrn. Ho cymecrny, ynpannenne nponcxonr
no npnnnnny, onncannomy eme n 20-e rot H.H. Kpnnmanom n nasnannomy nm "yapnt noc n
neyapnt xnocr". "... K uemy cnonrcx name "yapnoe" xosxnnuante? - nncan H.H. Kpnnman. -
Kaxax-nnyt orpacnt rpya oxnnxercx yapno. "Bce na nmxpex". eno ner na na. Ho ryr xe,
xax rontxo nnn eme o roro, xax c ontmnmn ycnnnxmn yaercx ntramnrt "yapnt" noc,
onapyxnnaercx, uro ynxs "neyapnt" xnocr. Xnocr nemenenno oxnnxercx yapntm, n ncropnx
naunnaercx c nauana"
213
.
ecrnnrentno, nepnonauantno nnannponanne ocymecrnnxnoct na ocnone orpacnentx
npoexrnponox. Onpeenxnnct saannx no naxnemnm orpacnxm rxxeno npomtmnennocrn
(nponsnocrny uyryna, crann, npoxara, +nexrpo+neprnn n r..), n nx nx pasnnrnx ntenxnnct
ocnonnte nmemmnecx pecypct. Ha yonnernopenne nyx pyrnx orpacne mno ro, uro ocrananoct
nocne pemennx nepnoouepentx saau. Ho cymecrny, onoennte n nepnte nocnenoennte
nxrnnerxn ne tnn nonnocrtm canancnponant n ncera coepxann uacrnunte ncnponopnnn.
Hnmt n 60-70-e rot nponcxonr nepexo x xomnnexcnomy mnoronapnanrnomy nnannponannm.
Onaxo renept na nepenn nnan ntxoxr nonte nponemt, nosnnxmne c pocrom macmraon
naponoro xosxcrna. B nauane 80-x roon Iocnnan cocrannxn onee 2000 anancon, nmenmnx
oxono 50 rtc. nosnnn. B crpane nponsnonnoct onee 12 mnn. nanmenonann npoyxron rpya. B
+rnx ycnonnxx ananct npnoperamr nce onee oomennt xapaxrep, nponcxonr nonnxenne
xauecrna cornaconannx nponsnocrna n pacnpeenennx nnon npoyxron. K +romy oannxercx
npornnopeune mexy npoyxrono n orpacneno xnaccn]nxanne, xoropoe ne pemaer n
mexorpacneno ananc. Hpn nnannponannn or ocrnrnyroro mexorpacneno ananc ]axrnuecxn
ocnontnaercx na nopmax sarpar npetymnx ner. Orpaxax ycrapenmne rexnnuecxne
xo+]]nnnenrt, mexorpacneno ananc, cocrannxemt Iocnnanom, oxastnaercx xponnuecxn
xoncepnarnnntm.
Hnanonoe xosxcrno cranonnrcx upesntuano rpomosxnm n nenonopornnntm. B nauane 80-
x roon uncno exerono cocrannxemtx nnanontx noxasarene onennnanoct n orpomnym nennunny-
2,7-3,6 mnp., n rom uncne n nenrpe yrnepxanoct nopxxa 2,7-3,5 mnn.
214
Fontmax uacrt +rnx
noxasarene (o 70%) npnxonnact na pacnpeenenne marepnanon n nnannponanne nocranox.
Hmte rexnnuecxne nononneennx, ecrecrnenno, npenonaramr nsmenenne pecypcnoro
oecneuennx, nanpannennx nnxennx nono npoyxnnn, ycranonnennx nontx xosxcrnenntx
cnxse. uem xapnnantnee nsoperenne, rem cnntnee nornxa cnoxnnmecx crpyxrypt.
Amnnncrparnnno-nnanonax cncrema nocnpnnnmaer nx c ontmnm onosannem n ocrarouno
onesnenno, yyun opnenrnponanno ]axrnuecxn na npocroe nocnponsnocrno. Ecrecrnenno
no+romy, uro pacrer cpox cnyxt oopyonannx, nocroxnno cnnxaercx ]onooraua. Cpenn
cpox cnyxt oopyonannx cocrannxn n oreuecrnenno npomtmnennocrn 26 ner n 1989 roy,
npentmax onee uem n 2 pasa cymecrnonanmn o]nnnantnt nopmarnn. uonooraua cnnsnnact c
1,29 n 1980-m roy o 1,03 n 1989 roy.
215
Heynnnrentno, uro nponcxonno nocroxnnoe cnnxenne
remnon cpeneroonoro npnpocra nponsneennoro nannonantnoro oxoa. Ecnn n 1976-1980 roax
onn cocrannxnn 4,3%, ro n 1981-1985-3,2%, a n 1986-1989- ncero nnmt 2,7%.
216
Onaxo, ecnn
+nnmnnnponart nenono ]axrop n oparnrtcx x narypantntm noxasarenxm, ro craner xcno, uro
ecrnnrentnte remnt pocra tnn eme onee cxpomntmn
217
.
Topmoxennm +xonomnuecxoro pasnnrnx cnococrnonana n monononnsannx nponsnocrna.
213
Kpu+au H. O ennom xosxcrnennom nnane. M., Iocnsar, 1921. C. 6.
214
Cm.: Hove A. uemy yunr conercxn ontr, nnn nonpoct es orneron 3KO, 1990, N 4. C. 49.
215
CCCP n nn]pax n 1989 roy. M., unnanct n crarncrnxa, 1990. C. 165, 200.
216
Tam xe. C. 11.
217
Hoponee cm. 3xonomnuecxne cyexrt n nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns) / Ho pe. P.M.
Hypeena . M.: MOHu, 2001, c.760-765.
310
Mouonouusauua npouseocmea. Hponecc monononnsannn +xonomnxn nauancx yxe n xoe
]opcnponanno nnycrpnannsannn. Ee xapaxrepntmn uepramn tnn mnpoxoe ncnontsonanne
pyunoro rpya, ynnnepcantno rexnnxn, onopa na nonoe crponrentcrno.
Ocnonntm pecypcom tn manoxnann]nnnponannt pyuno rpy, nosnnxmn n pesyntrare
nepennna rpyontx pecypcon ns epennn n ropo. Ftnmne xpecrtxne n pemecnennnxn tcrpo
nononnxnn pxt paouero xnacca. 3ror ]axrop nocnonnxn neocrarox pyrnx pecypcon n
onpeennn ocoennocrn nx ncnontsonannx. B uacrnocrn, ero npnxonnoct yunrtnart npn
nnepennn nono rexnnxn. Hepnnunax nnycrpnannsannx onxna tna mnpoxo ncnontsonart
npexe ncero raxym rexnnxy, na xoropo mornn paorart npnntxmne x npocromy ]nsnuecxomy
rpyy tnmne xpecrtxne. 3rnm ycnonnxm yonnernopxno ynnnepcantnoe oopyonanne. Ono
npexnnxno cpannnrentno nentcoxne rpeonannx x xauecrny paoue cnnt n ncnontsyemoro
ctptx. Vnnnepcantnoe oopyonanne cosanano npenoctnxn nx macconoro nponsnocrna
orpannuennoro uncna cranaprntx nsenn.
Ocoennocrtm nnycrpnannsannn n CCCP tno npenmymecrnennoe pasnnrne nepnoro
nopasenennx, crpemnenne cosart npexe ncero rpynny orpacne rxxeno nnycrpnn, xax
ocnony cocrnennoro mamnnocrpoennx, cocrnenno ooponno npomtmnennocrn. B +rnx
ycnonnxx nanontmee pasnnrne nonyunna ne pexoncrpyxnnx cymecrnymmnx momnocre, a nonoe
crponrentcrno. Ono tno rem onee neoxonmo, rax xax mnorne ns cosanaemtx orpacne
npaxrnuecxn orcyrcrnonann n napcxo Poccnn.
Bnpoxn nnyrpennn ptnox n orcyrcrnne xonxypennnn co cropont pasnnrtx
xannranncrnuecxnx crpan cnococrnonann opnenrannn npomtmnennocrn na nnepenne
ynnnepcantntx rexnonorn. Axnenr enancx na xonnuecrne, a ne na xauecrne ntnycxaemtx
nsenn. B camnx rexnonornxx ne tnn sanoxent npenoctnxn nx nocroxnnoro ononnennx
ntnycxaemo npoyxnnn. Honte sanot n ]apnxn cosanannct xax xpynnte npenpnxrnx-
rnranrt, monononncrt n coornercrnymmnx orpacnxx n noorpacnxx.
Inranromannx nmena cnon npnunnt. Ona tna nponxronana ne rontxo ome opnenranne
na yymee xommynncrnuecxoe omecrno, npenourennem sanrpamnero nx ceronxmnemy. B +rom
cxastnanoct n crpemnenne peannsonart +xonomnuecxne npenmymecrna xpynnoro nponsnocrna na
menxnm. Vuecrt norpenocrn xpynnoro nponsnocrna tno nerue n n naponoxosxcrnennom
nnannponannn. Haxonen, nemanonaxntm ocroxrentcrnom tno n ro, uro xpynnomacmranoe
crponrentcrno ncera tno samerno "cnepxy", morno trt no ocronncrny oneneno ntmecroxmnm
nauantcrnom.
Orpnnarentnte nocnecrnnx rnranromannn ne sacrannnn cex onro xart. Opnenrannx na
xpynnoe nponsnocrno ne yunrtnana mecrnte n pernonantnte norpenocrn, xoropte mornn trt
onee +]]exrnnno yonnernopent menxnmn n cpennmn npenpnxrnxmn. Heoonenxa menxo
mexannsannn npenxrcrnonana nontmennm +]]exrnnnocrn omecrnennoro rpya. Cosanne
npenpnxrn-rnranron, ne cunrammnxcx c nnrepecamn paonon, onacre n nentx pecnynnx,
oocrpxno nponemy couerannx reppnropnantnoro n orpacnenoro pasnnrnx. Hrnopnponanne
mecrntx n nannonantntx norpenocre cnococrnonano yrnynennm e]nnnra ronapon.
nnrentnt nepno crponrentcrna sanoon-rnranron, menennte cpoxn nx oxynaemocrn crann
ono ns naxntx npnunn nn]nxnnn. Ee yrnynennm cnococrnonana raxxe opnenrannx na
crponrentcrno npenpnxrn nepnoro nopasenennx. Heynnnrentno, uro ntcoxax monononnsannx
nponsnocrna saropmosnna n antnemem rexnnuecxn nporpecc. Mononontnte ycnonnx
nponsnocrna sanoon-rnranron ne crannnn nx nepe neoxonmocrtm tcrporo ononnennx
ntnycxaemo npoyxnnn. Tpynocrn, c xoroptmn cronxnynnct npenpnxrnx, tnn nnoro poa-
onn tnn cnxsant ne c nponemo peannsannn ntmeyxasanno npoyxnnn, a c nponemo
oecneuennx +roro ntnycxa neoxonmtmn pecypcamn: ctptem n xomnnexrymmnmn nsennxmn.
Tpynocrn marepnantno-rexnnuecxoro cnaxennx orpaxamrcx na ]ynxnnonnponannn
rocyapcrnenntx npenpnxrn, nosnnxaer raxoe napaoxcantnoe xnnenne, xora n ycnonnxx
yrnynxmmerocx pasenennx rpya nnyrpn xaxoro ns npenpnxrn napacramr narypantno-
xosxcrnennte renennnn. 3ro ntpaxaercx n rom, uro ocnonnoe nponsnocrno opacraer
xomnnexcom ononnnrentntx n ncnomorarentntx nponsnocrn, nomorammnx emy npeoonert (o
nsnecrntx npeenon) nponemt marepnantno-rexnnuecxoro cnaxennx, cnxrt ocrpory
oecneuennx paounx npoyxramn nnrannx. B pesyntrare mnorne npenpnxrnx npenounramr
ynnnepcantnoe oopyonanne cnennannsnponannomy, uro npnnonr x pocry sarpar npn onee
311
nnsxom xauecrne npoyxnnn. Hponcxonr xax t "nropnunax" ynnnepcannsannx nponsnocrna.
Vnennuenne ncnomorarentntx cnyx n nponsnocrn cnococrnyer pasyxannm pemonrno ast,
pocry pyunoro n nsmenennm xapaxrepa nnxenepnoro rpya. Inanno ]ynxnne nocnenero
cranonnrcx oecneuenne nponsnocrna ctptem n marepnanamn, a ne paspaorxa n nnepenne nono
rexnnxn. Texymne saaun no cnaxennm n oneparnnnomy ynpannennm ntrecnxmr nepcnexrnnnte,
cnxsannte c nayuno-rexnnuecxnm nporpeccom. Hepnrmnunocrt nocranox neer x nospacrannm
cnepxnopmarnnntx sanacon, ocrnrmnx x xonny 80-x roon 500 mnp. py. Cnepxnopmarnnnte
sanact xnnxmrcx ne rontxo ]axropom, oecneunnammnm pnrmnunocrt nponsnocrna n ycnonnxx
necanancnponanno +xonomnxn, no n pecypcom, xoropt moxno omenxrt na e]nnnrnte
cpecrna nponsnocrna. Pasnnnaercx aprep.
Btcoxax monononnsannx tna xapaxrepna nx nentx orpacne, uro ne morno ne orpasnrtcx
n na nnrepecax ynpannxmmnx nmn mnnncrepcrn n neomcrn. Ho mepe yxpennennx nx nonoxennx
onn npnoperamr cnon camocroxrentnte nnrepect, nepexo snaunrentno ornnuammnecx or
nnrepecon xax nponsnonrene, rax n norpenrene, omecrna n nenom. Ocoenno narnxno +ro
npoxnnxercx n ropmoxennn nayuno-rexnnuecxoro nporpecca.
Inanntmn npnunnamn ropmoxennx HTH xnnxmrcx: 1) mononontnt xapaxrep orpacnenoro
nponsnocrna; 2) cnaax cnxst rocmxernoro ]nnancnponannx c xoneuntmn pesyntraramn
exrentnocrn nayuno-nccneonarentcxnx n npoexrntx oprannsann; 3) orcyrcrnne +xonomnuecxo
ornercrnennocrn co cropont mnnncrepcrn n neomcrn sa exrentnocrt nounnenntx nm
orpacnentx HHH n r.. B omecrne ne cnoxnncx +xonomnuecxn mexannsm nocnponsnocrna,
ocnonannt na oneparnnnom nnepennn ocrnxenn nayuno-rexnnuecxoro nporpecca. Hnnnnarnna
ner, xax npannno, ne "cnnsy", a "cnepxy". 3ro npnnonr x romy, uro nepexo nnepxmrcx anexo
ne onrnmantnte napnanrt.
Hpn upesmepnom orocyapcrnnennn +xonomnxn orcyrcrnyer peantnt norpenrent,
+xonomnuecxn sannrepeconannt n marepnantno ornercrnennt sa nnepenne ocrnxenn
nayuno-rexnnuecxoro nporpecca n nponsnocrne. B ycnonnxx amnnncrparnnno cncremt
ynpannennx c]epo HHOKP pacrer uncno paor, yonnernopxmmnx rexymne nnrepect
ntmecroxmnx oprannsann n ymep paspaorxe npnopnrerntx nanpannenn n pasnnrnn nayxn n
rexnnxn. Vcxopennm HTH npenxrcrnyer coxpanxmmaxcx mnorocrynenuarocrt n cnoxnocrt
npnnxrnx ornercrnenntx ynpannenuecxnx pemenn, upesmepnax nnrentnocrt cornaconannx c
pyrnmn mnnncrepcrnamn n neomcrnamn mexorpacnentx nponem, nosnnxammnx n xoe
nsroronnennx nono rexnnxn. B pesyntrare 85% nnepenntx nsoperenn cymecrnyer nnmt n
pamxax onoro npenpnxrnx, 14,5% na nyx n rontxo 0,5% nsoperenn nnepent na 3-5
npenpnxrnxx.
218
Mnorne npenpnxrnx n ne sannrepeconant n pacnpocrpanennn rex ocrnxenn, xoropte
nosnonxmr nm nonyuart mononontnte cnepxnpntnn. Topmoxenne rexnnuecxoro nporpecca n
cosnarentnoe orpannuenne nponsnocrna (c rem, urot nonyunrt nanpxxennt nnan) saxonomepno
poxaer +xonomnxy e]nnnra.
3uouo+uua equuuma u ee meuo. e]nnnrnax +xonomnxa- xapaxrepnax uepra
npexrnnnoro nnannponannx. B ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno cncremt cnpoc orpannuen
ne nannuno enexno macco, a rocyapcrnenno cncremo nenrpannsonannoro pacnpeenennx. B
+rnx ycnonnxx nocroxnno nosnnxaer e]nnnr orentntx ronapon n ycnyr. e]nnnr osnauaer, uro
norpenrenn ne moryr npnopecrn nyxnym nm npoyxnnm, necmorpx na nannune ener. Hapaoxc
saxnmuaercx n rom, uro e]nnnr nosnnxaer n ycnonnxx nceome sanxrocrn n nourn nonno
sarpysxn nponsnocrna.
e]nnnr xnnxercx pesyntrarom aconmrnsannn nonnrnxn ycxopennoro +xonomnuecxoro
pocra, xora rnanno nentm tno "ornart n nepernart" pasnnrte xannranncrnuecxne crpant
(npexe ncero, n c]epe noennoro nponsnocrna). Taxax opnenrannx +xonomnuecxoro pasnnrnx
cnococrnonana rnyoxo e]opmannn omecrnenntx norpenocre, nocroxnnomy
neonponsnocrny rex nnn nntx ronapon naponoro norpenennx. K romy xe no mepe paspacrannx
anropnrapno-mpoxparnuecxo cncremt n ycnoxnennx xosxcrnenntx cnxse npaxrnuecxn
218
Cm.: Co.oeiee A. 3xonomnuecxne n oprannsannonnte ycnonnx nnepennx nono rexnnxn n nponsnocrno. Hnanonoe
xosxcrno. 1987, N 12. C. 65.
312
nenosmoxno yuecrt ns nenrpa nce norpenocrn n orpacnenom n pernonantnom acnexrax. K +romy
cneyer oannrt neocrarxn npexrnnnoro nnannponannx, samenennocrt ero "peaxnnn" na
nsmenenne nayuno-rexnnuecxoro nporpecca, mot n pyrnx ocroxrentcrn name tcrporexyme
xnsnn. K romy xe yonax nx npexrnnnoro nnannponannx rocyapcrnennax cncrema nocroxnntx
nen nnmana nx neoxonmo rnxocrn. Cymecrnymmne nent yxe ]axrnuecxn ne orpaxann nn
nennunny omecrnenno-neoxonmtx sarpar, nn nennunny omecrnenno norpenocrn.
uopmt e]nnnra n ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno cncremt mnoroopasnt.
Cymecrnyer ronapnt e]nnnr na npemert norpenennx n cpecrna nponsnocrna. Hnxnnannx
e]nnnra xaxoro-nno ronapa otuno nopoxaer nenym nepennny pyrnx. Ptnounax +xonomnxa,
xax nsnecrno, tcrpo pearnpyer na nosnnxnonenne e]nnnra pocrom nen. Hontmenne nen enaer
onee penraentntm, onee npntntntm nponsnocrno annoro ronapa, uro cnococrnyer
nepennny xannrana n rpya n +ry orpacnt. Taxo anromarnuecxn nepennn ]axropon nponsnocrna
n ycnonnxx xecrxo nenrpannsonanno cncremt orocyapcrnnenno +xonomnxn nenosmoxen, rax
xax nce pecypct pacnnannponant sapanee n pacnpeenent "cnepxy". Hoxa amnnncrparnnno -
xomannax cncrema nepepacnpeennr pecypct, npoer snaunrentnoe npemx n, nosmoxno, ocrpax
norpenocrt n +rom ronape yxe ncuesner. Onaxo nosnnxner nonax, nx yonnernopennx xoropo
cnona norpeyercx snaunrentnt npemennt nar.
pyro cropono e]nnnra xnnxercx e]nnnr rpyontx pecypcon, cnxsannt c
nepannonantnocrtm ncnontsonannx paoue cnnt, orcyrcrnnem ecrnenntx crnmynon x
nponsnonrentnomy rpyy, ero nnsxo +]]exrnnnocrtm n neocrarouno monntnocrtm.
Haxonen, cymecrnyer e]nnnr ]nnancontx pecypcon. Ero npnunnamn xnnxmrcx xax
neonrnmantnoe ]nnancnponanne, rax n nepannonantnoe ncnontsonanne ntenenntx rocmxerom
]nnancontx cpecrn, nenosmoxnocrt ncnontsonart nx nx ]nnancnponannx pyrnx nporpamm.
Heneno xapaxrep ]nnancnponannx n crporn xonrpont sa ncnontsonannem ntenenntx cpecrn
ne nosnonxmr rnxo ncnontsonart nmemmnecx pecypct. Cymecrnonanmax cncrema
]nnancnponannx ]axrnuecxn ne crnmynnponana n +xonomnm yxe ntenenntx cpecrn.
3naunrentnax +xonomnx n annom roy morna crart ocnonannem nx coxpamennx ]nnancontx
cpecrn n yymem roy.
B ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno cncremt nosnnxaer renenax +xonomnxa xax
cnoeopasnax rent +xonomnxn e]nnnra. Tenenax +xonomnxa +ro conoxynnocrt
nepernamenrnponanntx rocyapcrnom, neyurenntx, a nepexo n npornnonpanntx +xonomnuecxnx
nponeccon, saxonomepno nosnnxammnx n ycnonnxx neconepmennoro npexrnnnoro nnannponannx.
B pamxax reneno +xonomnxn otuno ntenxmr: 1) ne]opmantnym +xonomnxy; 2) ]nxrnnnym
+xonomnxy; 3) "nropym" +xonomnxy; 4) "uepnym" +xonomnxy
219
.
He]opmantnax +xonomnxa cnxsana c ne nxnmuenntmn n nnan n nepernamenrnponanntmn
nenrpantntmn opranamn xosxcrnenntmn cnxsxmn mexy cyexramn nponsnocrnenntx
ornomenn. Cma, nanpnmep, ornocnrcx npxmo npoyxroomen cpecrnamn nponsnocrna mexy
orentntmn npenpnxrnxmn.
unxrnnnax +xonomnxa nxnmuaer exrentnocrt, cnxsannym c napymennem nnn
]antcn]nxanne xosxcrnenno oruernocrn, ntnycxom npoyxnnn, ornnuammecx or
ycranonnenntx nopm n cranapron, pasnnuntmn npnnncxamn6 nosnonxmmnmn nonyuart
nerpyonte oxot.
Ho "nropo" +xonomnxo otuno nonnmamr +xonomnuecxym exrentnocrt, nporexammym
nne rocyapcrnennoro n xonxosno-xooneparnnnoro cexropon. Cma ornocxrcx nnnnnyantno
rpyonax exrentnocrt, n xoropo n 1989 r. tno sanxro oxono 700 rtc. uenonex, a raxxe
xooneparnnt, n xoroptx yxe paoramr cntme 4,8 mnn. uenonex. Vxasannte ]opmt cocrannxmr,
onaxo, nnmt neontmym, nerannsonannym, uacrt "nropo" +xonomnxn, xoropax yunrtnaercx
rocyapcrnom n onaraercx nanorom.
"uepnax" +xonomnxa oosnauaer nesaxonnym nponsnocrnennym exrentnocrt, xoropax
ncera cymecrnonana n nepax amnnncrparnnno-xomanno cncremt.
Cneyer nouepxnyrt "asnarcxne" ueprt reneno +xonomnxn. Tenenax +xonomnxa- +ro ne
cnoonoe npenpnnnmarentcrno n uncrom nne, ona nosnnxaer n nopax anropnrapno-
219
Hoponee cm.: Io.oeuuu C., Loxuu A. Tenenax +xonomnxa: sa peannsm onenox // Kommynncr, 1990, N1.
313
mpoxparnuecxoro crpox n ocnyxnnaer ero norpenocrn, yonnernopxer ero nnrepect. Ee nentm
xnnxercx cnexynxrnnnax npntnt na ase +xonomnxn e]nnnra, npenoctnxo- cymecrnonanne
mpoxparnuecxo cncremt. Ona crpemnrcx x cosannm mononontntx ycnonn nx cnoe
exrentnocrn n noromy nenontno nanomnnaer pocronmnuecrno n nepax asnarcxoro cnocoa
nponsnocrna. nx nee ecrnnrentno xapaxrepnt npexannranncrnuecxne ueprt. Ho- cymecrny,
ona ouent nnsxa npnpoe connantno-+xonomnuecxoro xnnennx, xoropoe 3.R. Cononten nasnan
"ropramecxnm ]eoannsmom"
220
.
Bsuem u ynaou coeemcuo mpoupamuu. Hocne 1917 roa rpannnn nnacrn-
cocrnennocrn ornmt ne ymepnn, naoopor, onn nonyunnn cnoeopasnoe noxpennenne co
cropont xommynncrnuecxo neonornn, orpnnamme uacrno-cocrnennnuecxoe nauano n
aconmrnsnpymme xonnexrnnncrcxne rpannnn. B ycnonnxx xpane nnsxoro pasnnrnx
rpaxancxoro omecrna nonnrnxa nonyunna nepnencrno nepe +xonomnxo.
B xonne 1920-x roon n CCCP oxonunncx n+noncxn +xcnepnmenr no cosannm cnoero poa
cmemanno +xonomnxn n nauanoct nenenanpannennoe rorantnoe orocyapcrnnenne +xonomnxn.
Omenpnsnanno, uro crannncxn nennxn nepenom xorx n nmen nsnecrnte oexrnnnte
ocnonannx, no npnnen x xnno upesmepnomy (ne ocnonannomy na peantnom yponne pasnnrnx
+xonomnxn) orocyapcrnnennm. Btrecnenne uacrnoro cexropa, xoropoe ocymecrnnxnoct ne
crontxo +xonomnuecxnmn, cxontxo nne+xonomnuecxnmn mepamn, sanepmnnoct npaxrnuecxn
aconmrntm omnnnponannem rocyapcrnennoro cexropa, ouent ntcoxnm axe no cpannennm c
pyrnmn connanncrnuecxnmn crpanamn (ran. 14-5).
Tannna 14-5.
onn rocyapc1nennoro cex1opa n +xonounxe connannc1nuecxnx c1pan,
1967 r., n %
C1panm Centcxoxosnnc1nennme
yrotn
Hpoummnennan
npoyxnnn
Posnnunan
1opronnn
Hannonantnmn
oxo
Bonrapnn 99 99 100 95
Benrpnn 94 99 99 96
Hontma 15 100 99 76
IP 95 88 79 94
Pyumnnn 91 100 100 95
Hexocnonaxnn 90 100 100 95
CCCP 98 100 100 96
Krocnannn 16 98 - 77
B cpeneu 92 99 98 95
Hcmo:uur: Laeauc B. 3xonomnuecxne pe]opmt n Bocrouno Enpone. 50-90-e rot. M.: Texcr Macrep, 1994. C.
32.
Innepnenrpannsm saxonomepno cnococrnyer pocry mpoxparnuecxoro annapara. B
ycnonnxx narypannsannn +xonomnxn n cnntno e]opmannn ronapno-enexntx ornomenn
pasnnnaercx cncrema neprnxantno ornercrnennocrn. Tax nastnaemt emoxparnuecxn
connannsm tcrpo nepepoxaercx n anropnrapnt. Pyxononrenn onee nnsxoro panra
nasnauamrcx ntmecroxmnmn unnonnnxamn n ne necyr ornercrnennocrn nepe paornnxamn rex
neomcrn, oprannsann n yupexenn, xoroptmn pyxonoxr. Bnacrt nx napoa
+nonmnnonnponana ne no nnacrt napoa, a no nnacrt mpoxparnn or nmenn napoa. Ftcrpo
paspymaercx, rax n ne ycnen nonnocrtm c]opmnponartcx, mexannsm nounnennx nenrpa none
rpyxmnxcx. Taxo mexannsm, no mtcnn Hennna, onxen tn ocymecrnnxrtcx uepes naprnm,
npo]comst, Conert n pyrne oprant npecrannrentcxo nnacrn, onnpartcx na nnnnnarnny
macc
221
. Hnxnnannx "crapo rnapnn" n naprnn, orocyapcrnnenne npo]comson n nnmenne
Coneron peantno nnacrn napannsonann oparnym cnxst, nocrenenno npenparnn emoxparnm n
]nxnnm.
220
Hoponee cm.: Co.oeiee J.P. Henoexennt epernx: Maprnn Hmrep n ero npemx. M., 1984. C. 40-45, 85-88.
221
Cm.: Heuuu B.H. Honn. cop. cou. T.35. C. 56-57, 204, 276; T. 37. C. 405, 586-587 n p.
314
Ocnono paspacranmerocx mpoxparnuecxoro annapara tna monononnsannx ponn n
nepapxnuecxom pasenennn omecrnennoro rpya. nx conercxo mpoxparnn, xax n nx
mpoxparnn noome, xapaxrepnt crpemnenne ycxopnrt xo ena amnnncrparnnntmn meroamn,
aconmrnsannx ]opmt n ymep coepxannm, npnnecenne crparernn n xeprny raxrnxe,
nounnenne nenn oprannsannn saauam ee coxpanennx. "Fmpoxparnx, - nncan K. Mapxc, - cunraer
camoe cex xoneuno nentm rocyapcrna. Tax xax mpoxparnx enaer cnon "]opmantnte" nenn
cnonm coepxannem, ro ona ncmy ncrynaer n xon]nnxr c "peantntmn" nenxmn. Ona ntnyxena
no+romy ntanart ]opmantnoe sa coepxanne, a coepxanne - sa neuro ]opmantnoe.
Iocyapcrnennte saaun npenpamamrcx n xannenxpcxne saaun, nnn xannenxpcxne saaun - n
rocyapcrnennte"
222
.
B ro xe npemx conercxax mpoxparnx onaana n pxom cnenn]nuecxnx uepr. nx nee
xapaxrepno cpamnnanne saxonoarentno n ncnonnnrentno, noenno n rpaxancxo,
amnnncrparnnno n cyeno nnacrn, cnnxnne naprnnoro n rocyapcrnennoro annapara.
Amnnncrparnnno-xomannax cncrema +ro cnoeopasnax, neonornsnponannax ]opma
mpoxparnsma. Baxnym pont n ynennuennn npan n nonnomoun conercxo mpoxparnn ctrpan
resnc o upesntuano cnryannn n yuenne o oocrpennn xnaccono optt.
B pamxax mpoxparnuecxo crpyxrypt moxno ntennrt ntcmee, cpenee n nnsmee snentx. C
nsnecrno one ycnonnocrn x ntcmemy sneny cneyer ornecrn mpoxparnuecxn annapar
nenrpantntx opranon, x cpenemy - unnonnnxon onacrntx opranon, n x nnsmemy paornnxon
ynpannennx sanoon, ]apnx, oprannsann n yupexenn. Moxno ronopnrt o nocnponsnocrne na
nonom +rane nnpamnantno cermenrapno crpyxrypt (pnc. 14-7). Onaxo na nepxnem yponne
naxonrcx yxe ne napt, a HK KHCC (Honnrmpo), na cpenem oxomt n ropxomt KHCC, a na
nnsmem npexropa sanoon, ]apnx, oprannsann n yupexenn
223
.
- Comsnt yponent nepapxnn HK
KHCC
- Pecnynnxancxn yponent nepapxnn
KHCC
- Onacrno yponent nepapxnn
KHCC (oxomt n ropxomt KHCC)
- Paonnt yponent nepapxnn
KHCC(paxomt KHCC)
- npexropa sanoon n ]apnx
- asont +nemenr
crpyxrypt e.acmu-
coocmeeuuocmu
HK KHCC (Honnrmpo)
HK KHCC comsntx
pecnynnx
Oxomt n ropxomt KHCC
Paxomt KHCC
npexropa npenpnxrn
Puc. 14-7. Cmpyumypa euacmu-cocmeeuuocmu e CCCP 1950-1980-x ee.
Xorx n +ro crpyxrype xaxax nnxecroxmax nnpamnxa ntranact xonnponart
ntmecroxmym, onaxo ocymecrnnrt +ro n nonno mepe tno yxe nentsx. eno n rom, uro
noxnnxmrcx +nemenrt, naxoxmnecx n npxmom nounnennn or nenrpantno nnacrn (nanpnmep,
npenpnxrnx comsnoro n pecnynnxancxoro nounnennx). Onaxo, nocrenenno snauenne +roro
]axropa cnnxaercx. 3ro nponcxonr noromy, uro crpyxrypa ne tna nensmenno na nporxxennn
ncero cymecrnonannx xomanno +xonomnxn. C reuennem npemenn nponcxonno
nepepacnpeenenne nnacrn mexy ee cocranntmn +nemenramn cnepxy nnns. Hecomnenno, uro n
222
Maprc K., Juee.ic 4. Cou. T. 1. C. 271.
223
Winecki J. Why economic reforms fail in the Soviet system: a property rights approachm / in Alston, L., Eggertsson T.,
North, D. (eds.) Empirical Studies in Institutional Change. Cambridge., 1996. P. 68-69.
315
ycnonnxx xyntra nnunocrn ncx nonnora nnacrn npnnanexana ntcmemy sneny. Bo npemena
Xpymena n Fpexnena nponcxonr snaunrentnoe ycnnenne mpoxparnn cpenero snena, a n +noxy
Iopauena nnsmero (ran. 14-6). Vcnnenne cpenero snena cnxsano c xpymencxo orrenentm n
xosxcrnenno pe]opmo 1957 roa, xora neymym pont crann nrpart ne orpacnente
mnnncrepcrna a connapxost. H xorx xoctrnncxax pe]opma 1965-ro r. nontranact nnont nepern x
orpacnenomy npnnnnny ynpannennx, nponcxonr nonnxenne ero craryca, ocnonntm
+xonomnuecxnm arenrom cranonnrcx yxe ne rocyapcrno n nenom, a orpacnente mnnncrepcrna.
antnemn cnnr n cropony cpenero n nnsmero snena nponsomen n 70-80-e rot n sanepmnncx
npnnarnsanne 1991 roa.
Tannna 14-6
3eoumuua xosacmeeuuoeo +exauus+a CCCP u Poccuu (no I.B. Kueuepy)
HEPHOL
KBKHEBME
COBM1HR
OCHOBHME
3KOHOMHHECKHE AIEH1M
Hauano 1940-x xonen 1950-
x rr.: "+xonounxa
rocyapc1na"
Pe]opma ynpannennx
1940 1941 rr.
Iocyapcrno
Konen 1950-x cepenna
1960-x rr.: "+xonounxa
pernonon"
Xosxcrnennax pe]opma
1957 r.
3xonomnuecxne paont,
connapxost.
Cepenna 1960-x cepenna
1970-x rr.: "+xonounxa
o1pacnen"
3xonomnuecxax pe]opma
1965 r.
Orpacnente mnnncrepcrna
Cepenna 1970-x cepenna
1980-x rr.: "+xonounxa
noo1pacnen"
Pe]opma ynpannennx
npomtmnennocrtm
1973 r.
Ienepantnte cxemt
ynpannennx
npomtmnennocrtm
Inannte ynpannennx
mnnncrepcrn, ncecomsnte
npomtmnennte oennennx
Cepenna 1980-x rr. 1992
r.: "+xonounxa xpynnmx
npenpnn1nn"
Hepecrpoxa 1985 r. Kpynnte npenpnxrnx,
oennennx
1992 1993 rr.: "+xonounxa
uanmx npenpnn1nn"
Hpnnarnsannx 1991 r. Hpenpnxrnx; mante
npenpnxrnx, ntennnmnecx ns
xpynntx
1993 1995 rr.: "+xonounxa
qnsnuecxnx nnn"
uexonax, nocneuexonax
npnnarnsannx
Pyxononrenn npenpnxrn, nx
nopasenenn, ]nsnuecxne nnna
Cocmae.euo no: K.euep I.B., Ta+ooeee B.H., Ka:a.oe P.M. 1997. Hpenpnxrne n necranntno +xonomnuecxo
cpee: pncxn, crparernn, esonacnocrt. M.: 3xonomnxa. C.48.
B ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno cncremt nponcxonr ]axrnuecxoe
orocyapcrnnenne paoue cnnt. ocrarouno ncnomnnrt mnpoxo npaxrnxonanmnecx o neannero
pasnnunte ]opmt rocyapcrnennoro npnnyxennx (nanpnmep, macconoe ncnontsonanne n 30-50-e
rot rpya saxnmuenntx; npnnneuenne mnnnnonon nme- paounx, cnyxamnx, yuamecx
monoexn n nnrennnrennnn- x ocenne-nonentm centcxoxosxcrnenntm paoram n p.). K +romy
cneyer oannrt neoocnonannte macconte penpeccnn, sarponynmne n nepno xyntra nnunocrn
Crannna mnnnnont uenonex!
uaxrnuecxax yrpara rpyxmnmncx nonoxennx cocrnennnxa cpecrn nponsnocrna npnnena
x nepepoxennm omenapono cocrnennocrn n rocyapcrnennym, napacranne nponeccon
oruyxennx, connantno anarnn, naennx ncnnnnnnt. Bnpoxo crano pacnpocrpanxrtcx
npecrannenne o rocyapcrnenno cocrnennocrn xax "nnueno". H eno ne rontxo n
nexomnerenrnocrn nexoroptx npnnxrtx or nmenn rocyapcrna naxntx (sarparnnammnx cytt
mnnnnonon nme!) pemenn, npoe nepepocxn cenepntx pex na mr, n r.. eno n rom, uro raxne
pemennx crann nosmoxnt n pesyntrare nosnnxnonennx pasptna cocrnennocrn n ornercrnennocrn,
316
]axrnuecxoro ycrpanennx xonnexrnnon rpyxmnxcx or oneparnnnoro ynpannennx
connanncrnuecxo cocrnennocrtm.
nx mpoxparnn xapaxrepno ornomenne x paornnxam xax x "nnnrnxam" rocyapcrnenno
cncremt. ecrnnrentno, nonnoe orocypcrnnenne +xonomnxn nnmaer paounx cnoot ntopa
mecra n xapaxrepa paort. Iocyapcrno mononontno onpeenxer ycnonnx npeocrannxemo
paort, ee coepxanne, cncremy onnart, ]opmnpyer penpeccnnnt annapar, saxonoarentno
orpannunnaer ]opmt nporecra. Hponcxonr ne rontxo ]opmantnoe, no n peantnoe nounnenne
rpya rocyapcrnenno-mpoxparnuecxomy crpom. Ho nnom optt c xapaxrepntmn nx
xannrannsma ornomennxmn nemno sanncnmocrn n +xonomnuecxoro npnnyxennx
nocnponsnoxrcx npexannranncrnuecxne ]opmt - ornomennx nnuno sanncnmocrn n
nne+xonomnuecxoro npnnyxennx. 3romy cnyxnna nenax cncrema npnnxrtx n 30-e rot mep:
cyponte naxasannx sa onosannx n nporynt, nneenne oxsarentnoro mnnnmyma rpyone n
xonxosax, xecroxne penpeccnn sa xnmennx rocyapcrnennoro n xonxosnoro nmymecrna. 3amnrnax
]ynxnnx conercxnx npo]comson tna npaxrnuecxn nnxnnnponana, npo]comsnte nnept crann
nocnymntmn mapnonerxamn n pyxax amnnncrparnnnoro annapara. Hponsomno ]axrnuecxoe
orocyapcrnnenne npo]comson.
B 30-e rot npnnnmaercx px nocranonnenn n yxason, ]axrnuecxn npnxpennxnmnx
paounx x orentntm npenpnxrnxm n yupexennxm. Ha +ro, n uacrnocrn, tno nanpanneno
nneenne rpyontx xnnxex n ocoenno Vxas Hpesnnyma Bepxonnoro Conera CCCP "O nepexoe
na noctmnuacono paoun ent, na cemnnennym paouym neenm n o sanpemennn yxoa paounx
n cnyxamnx c npenpnxrn n yupexenn", npnnxrt 26 nmnx 1940 roa. Cornacno +romy Vxasy,
nporyn es ynaxnrentno npnunnt xapancx ncnpannrentntmn paoramn cpoxom o 6-rn mecxnen c
yepxannem o 25% sapnnart. 3a camonontnt yxo c npenpnxrnx rposnno rmpemnoe
saxnmuenne or 2-x o 4-x mecxnen. Hapymnrene npnnnexann x ornercrnennocrn n 5-nennt
cpox. 3a nepnt mecxn nocne npnnxrnx Vxasa tna nosyxeno onee 100 rtc. cyentx en, a sa
nonropa nocneymmnx - eme 900 rtc.
224
Hoonte nocranonnennx n npnxast cnococrnonann
pocry neorpannuenno peantno nnacrn sanocxo amnnncrpannn na paornnxamn, ntrecnennm
+xonomnuecxnx meroon ynpannennx nne+xonomnuecxnmn, pesxomy yxymennm connantno-
ncnxonornuecxoro xnnmara na nponsnocrne n n crpane n nenom.
Tannna 14-7
nonnon yannsu cone1cxon +xonounxn
Kouannan +xonounxa
(penc1pny1nnnmn
npoyx1oouen)
Pmnounan +xonounxa
(pmnounmn
1onapoouen)
Aerantnan +xonounxa 1) Hnanonoe xosxcrno 2) Konxosnte ptnxn n p.
Henerantnan +xonounxa 4) Knanont connannsm 3) He]opmantnt cexrop
Hcmo:uur: 3xonomnuecxne cyexrt n nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns) / Ho pe. P.M. Hypeena .
M.: MOHu, 2001. C. 309.
Crpemnenne nnxecroxmnx unnonnnxon ntcnyxnrtcx nepe ntmecroxmnmn noponno raxoe
xapaxrepnoe nx amnnncrparnnno-xomanno cncremt xnnenne xax "nepernt". B ornnune or
+xonomnuecxnx meroon ynpannennx, xoropte n snaunrentno mepe ecrnymr anromarnuecxn n
nocnponsnoxrcx na cocrnenno ocnone, nne+xonomnuecxne merot ynpannennx neoxonmo
nocnponsnonrt ncxyccrnenntm nyrem. Hpn +rom ncera nerue "nepernyrt" nanxy, uem
"neornyrt", no ecrt peantnax onacnocrt nonnarnrtcx sa "rnnno nnepannsm". B ycnonnxx
cermenrapno cncremt ynpannennx cymecrnyer oexrnnnax renennnx x pocry nepernon na
xaxom onee nnsxom yponne nnpamnt nnacrn. Hapacranne nepernon ononr o acypa nmte
npenoxennte "nanepxy" m+pt, npenpamax nx n ouepenym xamnannm (nnepenne xyxypyst,
opta npornn ntxncrna n r.n.).
224
Cm.: X.eeumr O. 26 nmnx 1940 roa: nnnmsnn n peantnocrn amnnncrpnponannx // Kommynncr, 1989, N 9. C. 92.
317
Onaxo +ro ne osnauaer, uro xomannax +xonomnxa oxnartnana nce omecrno. Ha
nporxxennn nce ncropnn Conercxoro Comsa coxpanxncx nsnecrnt yannsm nnanono n
ptnouno +xonomnxn, c ono cropont, n nerantno n nenerantno +xonomnxn, c pyro (Haron,
2001) (ran. 14-7). To, o uem mt nncann ntme, xapaxrepnsyer nnmt, rax nastnaemoe nnanonoe
xosxcrno, napxy c xoroptm ncera coxpanxncx xonxosnt ptnox. 3rn na +nemenra
xapaxrepnsymr yannsm nerantno +xonomnxn. Onaxo napxy c nnm cymecrnonana eme n
nenerantnax +xonomnxa, xoropax, n cnom ouepet, roxe tna yanncrnuna. Ona nxnmuana, c ono
cropont, xnanont connannsm, a c pyro, ne]opmantnt cexrop. Honxrnem xnanont
connannsm mt oosnauaem mpoxparnuecxn ptnox amnnncrparnnno-xosxcrnenntx
cornaconann n ptnox onxnocre n npnnnnern, xoropt cnoxnncx n ycnonnxx pasnarammerocx
connannsma
225
. He]opmantnt xe cexrop nxnmuan n cex nenerantnte ptnounte ornomennx
maamnnuecrno, penernropcrno n r..
226
.
Vxpennenne rocyapcrnenno-mpoxparnuecxo ]opmt cocrnennocrn nponcxonr sa cuer
xonnexrnnno, xooneparnnno n nnnnnyantno ]opm cocrnennocrn. He rontxo n reopnn, no n
na npaxrnxe cyexrom cocrnennocrn cunranoct rontxo rocyapcrno. Mexy rem nmenno uepes
npenpnxrnx n rpyonte xonnexrnnt ocymecrnnxnoct peantnoe coennenne paoue cnnt co
cpecrnamn nponsnocrna. B ycnonnxx omecrnennoro pasenennx rpya npenpnxrnx ne mornn ne
nmert ocote +xonomnuecxne nnrepect. 3rn nnrepect ornmt ne ncuesann or roro, uro
mpoxparnuecxne oprant nepecrann c nnmn cunrartcx.
He rontxo rocyapcrnennte npenpnxrnx, no axe n xonxost tnn nnment peantntx npan
nnaennx, nontsonannx n pacnopxxennx npnnanexamnmn nm pecypcamn. Hepnonauantno nx
xonxoson ycranannnnanact cncrema oxsarentntx saroronox rontxo no sepny, onaxo n
antnemem cncrema oxsarentntx saxynox oxnarnna nce ocnonnte nnt npoonontcrnenntx n
rexnnuecxnx xyntryp, a raxxe npoyxnnm xnnornonocrna. Iocyapcrno, onpeenxx crpyxrypa
saxynox, nanxstnano rem camtm onpeenennym crpyxrypy nponsnocrna. Mononontno
ycranannnnaemte nent npeonpeenxnn +]]exrnnnocrt (nnn ne+]]exrnnnocrt) nponsnocrna
orentntx nnon npoyxnnn. Tem camtm xonxost ne mornn pannonantno pacnopxxartcx cnonmn
cpecrnamn nponsnocrna n axe cnonmn (xpanxmnmncx n Iocanxe) entramn.
Topmosxmym pont oxastnaer n menounax pernamenrannx nponsnocrna. Cnecrnnem
upesmepnoro orocyapcrnnennx cranonnrcx ]axrnuecxax yrpara xonxosno-xooneparnnno ]opmt
cocrnennocrn cnoero xooneparnnnoro coepxannx. "upesmepnax onexa co cropont rocyapcrna
napannsonana pasnnrne namero centcxoro xosxcrna, cnococrnonana nosnnxnonennm raxoro
crpannoro n rpyno oxcnnmoro c nosnnn "xonnennnn pasnnroro connannsma" xnnenne, xax
npoonontcrnennax nponema. Conercxn Coms n cepenne 80-x roon no ypoxanocrn sepnontx
sannman 90-e mecro, a no ypoxanocrn xapro]enx-71-e mecro, orcranax ne rontxo or
cpenemnponoro yponnx, no raxxe or cpenero yponnx ncex pasnnnammnxcx crpan! K coxanennm,
+ro orcrananne ne coxpamanoct, a ynennunnanoct nnnort o cepennt 80-x roon. 3a 1974-1985 rr.
centcxoxosxcrnennoe nponsnocrno ynennunnoct n CCCP nnmt na 11,6%, rora xax
cpenemnponoe nponsnocrno ntpocno na 30,6%.
227
ncxpnmnnannn nonepranact nnnnnyantnax rpyonax exrentnocrt n coornercrnymmax
e nnnnnyantnax rpyonax cocrnennocrt. Henecoopasnocrt ee coxpanennx n menxo
posnnuno ropronne n c]epe ycnyr oxastnaercx conpemenntm ontrom pasnnrtx n
pasnnnammnxcx crpan. ecrnnrentno, nnnnnyantnax rpyonax exrentnocrt +]]exrnnna nese,
re nponsnocrno eme ne ocrnrno ntcoxoro nayuno-rexnnuecxoro yponnx n xpynntx macmraon.
He cexper, uro cemenoe nponsnocrno tno ntrecneno n 30-e rot ne +xonomnuecxnmn, a
amnnncrparnnntmn meroamn, uro cymecrnenno orpannunno yonnernopenne omecrnenntx
norpenocre. Orocyapcrnnenne nponcxonno rora ne rontxo n c]epe nponsnocrna, no n n
c]epax pacnpeenennx, omena n norpenennx. Iocyapcrno onpeenxno cranaprt trnx
uenonexa no ncex c]epax n coornercrnnn c mecrom, xoropoe on sannman n naprnno-
rocyapcrnenno nepapxnn.
225
Hauv.i B. Btcmax n nocnenxx cranx connannsma / Horpyxenne n rpxcnny. M., 1991.
226
Hamoe P.B. 3xonomnxa nne saxona. M., 2001.
227
Cm.: H..apuouoe A.H. Ie mt naxonmcx? 3KO, 1988, N 12. C. 51.
318
Ocoenno narnxno +ro npoxnnxnoct n c]epe pacnpeenennx. Hepnonauantno sect
rocnocrnonann ypannnrentnte renennnn. Hx pasnnrnm cnococrnonana cymecrnonanmax n
nepno nononnne 30-x roon n n rot Bennxo Oreuecrnenno nont xaprounax cncrema, a raxxe
mnpoxo pacnpocrpanennt n 50-60-e rot npnnnnn npnmepno panno onnart sa pasnt rpy, uro
cnococrnonano naennm crnmynnpymme ponn sapaorno nnart. B rot sacrox x +romy
oannnact npaxrnxa ntnnart nesapaoranntx npemn, pocr pasnnuntx npnnnnern n
sanncnmocrn or mecra n naprnno-rocyapcrnenno nepapxnn, c ono cropont, n pocr
nerpyontx oxoon- c pyro. 3rn nponecct raxxe cnococrnonann yrnynennm pasptna mexy
rpyontm nxnaom n ero onnaro.
B ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno cncremt rocnocrnyer pencrpnyrnnnt
npnnnnn pacnpeenennx npoyxnnn. Hpnuacrnocrt x nnacrn osnauaer n npnuacrnocrt x
pacnpeenennm. Beprnxantnax, sanncxmax or nenrpa, ]opma pacnpeenennx npoyxra nonnomaercx
n nomenxnarypntx yponnxx pacnpeenennx. Ho+romy rnanno ]opmo connantno optt
cranonnrcx ne opta noxpyr cocrnennocrn na cpecrna nponsnocrna, a opta sa ocryn x
xnmuentm ptuaram pacnpeenennx, sa xonrpont na xananamn pacnpeenennx. oxo n omecrne
nce ontme sanncnr or craryca, unna n onxnocrn. Connantnoe enenne omecrna ntpaxaercx n
ero pasenennn na pxontx nponsnonrene n ynpannxmmnx. Bosnnxaer nenax cncrema
cnenpacnpeennrene e]nnnrno npoyxnnn nx nme, npnuacrntx x nnacrn. Topronnx
coennxercx c pacnpeenennem, cranonnrcx ne ]opmo omena, a ]opmo pencrpnynnn.
Bosnnxamr cnenmarasnnt, cneny]ert, cnencrononte n r..
Hannune ocryna x e]nnnrntm ronapam y orentntx connantntx rpynn n nx orcyrcrnne y
pyrnx cranonnrcx naxntm ]axropom, ycnnnnammnm connantno-+xonomnuecxoe nepanencrno.
Ecnn pxonte nponsnonrenn "oronapnnamr" cnon entrn n cncreme rocropronnn n na xonxosnom
ptnxe, ro npecrannrenn ynpannenuecxoro annapara nmemr nosmoxnocrt nonyunrt npoyxnnm n
uepes cnenpacnpeennrenn, n xoroptx nmeercx mnpoxn xpyr ronapon, npoanaemtx no
rocyapcrnenntm (xax npannno, mononontno nnsxnm) nenam. Ennax noxynarentnax cnna ener
e]opmnpyercx: ona cranonnrcx pasno y pasntx connantntx cnoen n rpynn. B +rnx ycnonnxx
npoxnamnpyercx nceomee panencrno nce onee n onee npenpamaercx n ]nxnnm.
Vrnynennm nepanencrna cnococrnonana n cnoxnnmaxcx n nocnenne rot cncrema
pacnpeenennx omecrnenntx ]onon norpenennx, raxxe cranmax ocnono nx pasnnuntx
npnnnnern (n nepnym ouepet paornnxon rocyapcrnennoro annapara). n]]epennnannx
oxoon nesanncnmo or peantnoro rpyonoro nxnaa crana ocoenno samerno na ]one
nn]nxnnonntx nponeccon, oxonuarentno e]opmnponan npnnnnn "or xaxoro - no cnoconocrxm,
xaxomy - no rpyy". Kcrarn, cam ]axr napacramme nn]nxnnn xnnncx cnoeopasntm
npoxnnennem nnyrpennnx npornnopeun xosxcrnonannx n ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno
cncremt. Hn]nxnnx (nesameuaemax conercxo crarncrnxo) narnxno noxastnana pasptn mexy
cnonom n enom, mexy o]nnnantntmn noxasarenxmn pocra yponnx xnsnn n ee peantntm
yponnem, yponnem e]nnnrno +xonomnxn.
Hapacrammee nepanencrno ycnnnnaer xacronte npnsnaxn mpoxparnn. Haunnamr
pasnnnartcx raxne ueprt, xax +noramnocrt (crpemnenne ncrynart n paxn nnmt c nmtmn "cnoero
xpyra"), npecrnxnoe norpenenne (ono nponnstnaer nect opas xnsnn n naxonr cnoe ntpaxenne
n cnenn]nuecxom snaxonom xapaxrepe oext, npemeron tra n r..), uyncrno nspannocrn,
cocnonnax ncnxonornx n r.n. Xapaxrepno, uro n xauecrne ornerno peaxnnn y pxontx
nponsnonrene nosnnxaer nonnmanne panencrna n connantno cnpanennnocrn xax ypannnnonxn n
norpenennn, uro namno narnxnoe orpaxenne n xamnannn no opte c npnnnnernxmn.
Pont mpoxparnn n ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno cncremt ocoenno nennxa,
noromy uro e npornnocronr ptxnax connantnax crpyxrypa. "Feccyexrnoe omecrno" onaxo
neonopono. Ono cocronr ns mnoxecrna connantntx rpynn, pasnnuammnxcx no connantnomy
crarycy: yponnm oxoa, norpenennx, crenenn samnmennocrn npan n r.. Hannune
menxorpynnontx nnrepecon, mnoxecrnennocrt crarycon, pernonantnt n neomcrnennt
cenaparnsm paounx cnococrnyer pocry rpynnonoro n npo]eccnonantnoro +ronsma n xpernnnsma.
B ycnonnxx ome marepnantno cxyocrn omecrna ontmym pont nrpamr pasnnunx n
norpenennn. Vmeno ncnontsyx pasnnunte menxne npnnnnernn (npemnn, npano na saxas, ntaua
ecnnarno nyrenxn, ntrornax ouepet na noxynxy anromonnx, nonyuenne xnaprnpt n r..),
mpoxparnx npenxrcrnyer enncrny paouero xnacca, ocosnannm nm cnonx xnaccontx nnrepecon n
319
ycnonnxx amnnncrparnnno-xomanno cncremt. Hponema nepexoa rpyxmnxcx ns ono
crpyxrypt n pyrym raxxe sanncnr or npecrannrene mecrno amnnncrpannn, uro oexrnnno
yxpennxer ee pont n omecrne.
Ooporno cropono mpoxparnuecxo cncremt xnnxercx nannune mnpoxnx maprnnantntx
cnoen. Hx pasnnrnm cnococrnonann macconax mnrpannx ns epennn n ropo, nmmnennsannx
nnrennnrennnn n nannune mnoroopasntx cnoen nenonnonpanno paoue cnnt (sexn, crpoar,
ncar, onrarenn neueno-rpyontx npo]nnaxropnen ncnxonenponornuecxnx ncnancepon).
Heynnnrentno, uro n xonne 1980-x roon mnnncrepcrno nnyrpennnx en no oemy ntnycxaemo
npoyxnnn croxna na 6-m mecre cpen nponsnocrnenntx mnnncrepcrn
228
. Opas
"connanncrnuecxoro narepx" nosnnx ornmt ne na nycrom mecre. H ecrnnrentno, narepnax
cyxyntrypa o cnx nop coxpanxercx n namem omecrne.
Horouennax nnyrpennnmn npornnopeunxmn rocyapcrnenno-mpoxparnuecxax cncrema
npoonxana cymecrnonart n xnpemmem nne. Ee orcrananne tno samerno npexe ncero ne
nsnyrpn, a cnapyxn, no ornomennm x pyrnm crpanam. B nocnenne ecxrnnernx CCCP crann
tcrpo oronxrt nonnx n Knra.
Bnyrpn crpant tno ocoenno samerno orcrananne or nepeontx ocrnxenn nayuno-
rexnnuecxoro nporpecca n nponsnocrne xax cpecrn nponsnocrna, rax n npemeron norpenennx.
Tem ne menee n raxom nne cncrema morna cymecrnonart eme ocrarouno onro.
Pemnrentnt yap, xax n cneonano oxnart, tn nanecen "cnepxy", co cropont
npnmemero nnacrn nonoro pyxonocrna. Hontrxa +nonmnnonno nepecrponrt amnnncrparnnno-
xomannym cncremy tna opeuena na nponan, rax xax ne sarparnnana ocnon xosxcrnenno
cncremt. Hepnte npaxrnuecxne marn, nanpannennte na cosanne ptnouno +xonomnxn,
]axrnuecxn nnxnnnponann ror orpannuennt naponoxosxcrnennt ptnox, xoropt
cymecrnonan n crpane. Ha cmeny ncecomsnomy ptnxy npnmen pecnynnxancxn n pernonantnt.
Onaxo n on npocymecrnonan neonro. Ero nce onee axrnnno ntrecnxer mecrnt, ropocxo
ptnox. Haprnxynxpnsannx ptnxa crana cnecrnnem ycnnennx esnnrerpannonntx nponeccon n
+xonomnxe n nonnrnxe.
Pacmnpenne npan npenpnxrn npeonpeennno pasryn monononnsma n, xax cnecrnne,
yrnynenne e]nnnra.
B ycnonnxx oocrpennx e]nnnra n nn]nxnnn ntmntm nnerom pacnnena renenax
+xonomnxa. Vcnnenne renentx crpyxryp ntstnaer pesxo orpnnarentnym peaxnnm macc no
ornomennm x ptnouno +xonomnxe, ycnnnnaer connantnym nanpxxennocrt n crpane.
Hpannrentcrno oxasanoct necnocontm npnnnmart tcrpte n +]]exrnnnte pemennx.
"Heperpxxnnanne" n coxpamenne mpoxparnuecxoro annapara mnnncrepcrn n neomcrn ne npomnn
eccneno. Crapax mpoxparnuecxax mamnna oxasanact n snaunrentno mepe paspymenno, a
nonax eme ne cosana. Pesyntrarom cran pocr neynpannxemocrn cncremt.
Heynnnrentno, uro no mepe ocnanennx nenrpantno nnacrn n +noxy Iopauena y
mpoxparnn nosnnxaer saxonomepnoe crpemnenne npuoaeumi r e.acmu coocmeeuuocmi, nnn
pacramnrt roccocrnennocrt no xapmanam n nmecre c rem coxpannrt +nemenrt +ro cncremt,
ammne rapanrnn nepapxnuecxo nnacrn na cocrnennocrtm
229
.
3ror napnanr ycrpannan tnmym conercxym n naprnno-xosxcrnennym nomenxnarypy.
Pan operennx cocrnennocrn ona rorona tna cosnarentno norn na cmeny cncremt, nocrynnrcx
uacrtm cnoe amnnncrparnnno nnacrn. Onaxo n nonnom oeme nponsomno +ro yxe n
nocrconercxo Poccnn.
Taxnm opasom, "ponenoes" antrepnarnnno moepnnsannn xorx n nomor Poccnn
npemenno pemart nexoropte nponemt ononnennx ee connantno-+xonomnuecxo cncremt, no y
+roro cocrana oxasannct onontno orpannuennte sanact "ropmuero". Fnaroapx ncnontsonannm
raxo crparernn pasnnrnx name crpane yanoct mnnonart "crannnm" npomtmnenno penonmnnn,
no "oexart" o nayuno-rexnnuecxo penonmnnn tno nentsx. B nauane 1990-x rr. "nam
ponenoes", ynpannxemt manoncxycntm "mamnnncrom", noome "pyxnyn no orxoc". Tem, xro
228
Hoponee cm.: Cmapuroe E. Honte +nemenrt connantno crpyxrypt // Kommynncr. 1990 N5.
229
Iaoap E.T. Iocyapcrno n +nonmnnx. M. 1997. C. 142-144; Pejovich S. Economic Analysis of Institutions and
Systems, Kluwer Academic Publishers, 1998. P. 143-145.
320
ntpancx ns-no ero onomxon, npnmnoct "nptrart na nonoxxy" rpertero +menona pasnnrnx
xannrannsma.
Coceu no mpemoe+y +ueuouy. Hocne roro, xax "nam ponenoes" norepnen xpymenne,
Poccnx na ncxoe XX n. oxasanact n rpertem +menone pasnnrnx xannrannsma, pxom co crpanamn
"rpertero mnpa".
Tpern +menon oxasancx ropaso onee mnoronmntm, uem nropo +menon, ns xoroporo
Poccnx ntmna n nauane XX n. Fonee nononnnt nacenennx 3emnn npnxonrcx ceuac na Asnm, a
ecnn oannrt eme A]pnxy, Harnncxym Amepnxy n Oxeannm, ro onx crpan "rpertero mnpa"
cocrannr nourn 80 %. Hpornost noxastnamr, uro yentnt nec +rnx pernonon n nacenennn yer
nospacrart, nocxontxy na nnx npnxonrcx 90 % npnpocra nacenennx nnanert. Onaxo nx nxna n
mnponoe +xonomnuecxoe pasnnrne snaunrentno cxpomnee, nocxontxy cymecrnyer orpomnt pasptn
mexy nnycrpnantno pasnnrtmn crpanamn n crpanamn rax nastnaemoro "rpertero mnpa".
Harn omne xapaxrepncrnxn, noxoxmne nx ncex es ncxnmuennx crpan "rpertero
mnpa" onontno cnoxno. Fontmnncrno ns nnx n npomnom tnn xononnxmn, nonyxononnxmn nnn
sanncnmtmn reppnropnxmn. ocrnxenne nonnrnuecxo nesanncnmocrn ne osnauano nx nnx
nesanncnmocrn +xonomnuecxo. 3xonomnuecxax orcranocrt, nounnennoe nonoxenne n
mexynaponom pasenennn rpya, mnoroyxnanocrt connantno-+xonomnuecxo crpyxrypt o cnx
nop rnnnunt nx mnornx ns nnx. Oomammnm xonnuecrnenntm noxasarenem pasptna yponne
pasnnrnx xnnxercx nannonantnt oxo na ymy nacenennx. B 1992 r. nx crpan "rpertero mnpa"
on tn n 4,5 pasa nnxe, uem y pasnnrtx crpan.
Conpemennt "rpern mnp" pasnnnaercx no nnnxnnem nyx npxmo npornnononoxntx
renennn. C ono cropont, ecrt ]axropt, cnococrnymmne cnnxponnsannn pasnnrnx
rocyapcrn: nomomt co cropont pasnnrtx crpan (npoonontcrnennax, mennnncxax, ]nnanconax),
cosanne pernonantntx nonnrnuecxnx n +xonomnuecxnx noxon (rnna OHEK nnn ACEAH). C
pyro cropont, ecrt momnax renennnx x acnnxponnsannn pasnnrnx, xoropax, esycnonno,
npeonaaer, oycnonnnnax rnyoxne n nce ynennunnammnecx pasnnunx "rpertero mnpa".
Bonneuenne +rnx crpan n mnponoe xosxcrno n XVI XIX nn. nepnonauantno
conponoxanoct "norepe craporo mnpa es npnoperennx nonoro" xora "cosnarentnax paora"
tna "ena nnna sa rpyo pasnannn"
230
. Bnpouem, nonnoro paspymennx rpannnonntx ]opm
sanncnmocrn rax n ne nponsomno. Brxrnnanne n mnponoe xosxcrno nponcxonno na ocnone
pasnnrnx ropronoro semneennx n monoxyntrypno cnennannsannn orentntx paonon n axe
nentx crpan.
Kpax xononnantno cncremt ornmt ne ycrpannn crpemnennx mecrno amnnncrpannn x
rorantnomy perynnponannm +xonomnxn. B pesyntrare nx xosxcrnenno xnsnn "rpertero mnpa"
xapaxrepno cymecrnonanne mnorouncnenntx sanperon n orpannuenn, xoropte uacro
crnmynnpymr ne crontxo nx ntnonnenne, cxontxo noncemecrnoe n mnpoxomacmranoe pasnnrne
ne]opmantnoro cexropa. He]opmantnax +xonomnuecxax exrentnocrt nponnstnaer nce nopt
pasnnnammerocx omecrna. Her raxo c]ept, re t ona orcyrcrnonana concem. Ee macmrat
naptnpymrcx or menxnx nesaperncrpnponanntx nanouex, roprymmnx otuntmn ronapamn
noncenennoro tra, o rpancnannonantntx napxoxaprene (rnna Meentnncxoro xaprenx n
Konymnn), xoropte moryr necrn nacroxmne nont c npannrentcrnamn n mexynapontmn
oprannsannxmn. Ma]nx cranonnrcx "rocyapcrnom n rocyapcrne", a npannrentcrnennax
mpoxparnx nonyuaer snaunrentnym uacrt oxoon ma]nosntmn meroamn.
Inneprpo]nx rocyapcrnennoro perynnponannx nmeer pasnoopasnte npnunnt. Onn
cnxsant n c rpannnxmn nocrounoro ecnornsma, n c nacnenem xononnantno amnnncrpannn,
xoropax nmena na nepn]epnn mnponoro xosxcrna ontmne ]ynxnnn, uem n ero nenrpe. He
nocnenmm pont nrpamr n amnnnn conpemenntx nannonantntx nnepon, crpemxmnxcx sa cuer
"ontmoro cxauxa" npeoonert mnoronexonym orcranocrt. emorpa]nuecxn nsptn cnntno
ocnanxer cpeneymeno pocr nponsnocrna. B pesyntrare remnt ero npnpocra nocroxnno
samerno orcramr or remnon npnpocra n pasnnrtx crpanax, uro ynennunnaer pasptn mexy nenrpom
n nepn]epne mnponoro xosxcrna .
230
Maprc K., Juee.ic 4. Cou. T.9, C.132,125.
321
Hsmenxercx xapaxrep sanncnmocrn nepn]epnn or nenrpa. Ecnn nepnonauantno
pasnnnammnecx crpant ntnonnxnn pont arpapno-ctptentx npnarxon, ro nocne nponeennx
nepnnuno nnycrpnannsannn onn crann cnennannsnponartcx na npocrtx, pecypcoemxnx n
"rpxsntx" rexnonornxx. HTP ycnnnnaer n]]epennnannm crpan. Onnm yaercx ocnonrt ntcoxne
rexnonornn n coxparnrt pasptn, pyrnm ner. Bce +ro cnococrnyer ynennuennm pasptna nnyrpn
"rpertero mnpa", yrpare ero tnoro enncrna. Crpant "rpertero mnpa" na namnx rnasax
"paseramrcx n pasnte cropont".
14.2. 3xonounuecxne cytex1m noc1cone1cxon Poccnn: nnc1n1ynnonantnmn
ananns
Moenn cranonnennx ptnouno +xonomnxn nx crpan Bocrouno Enpont n Poccnn,
necomnenno, cosanannct no nnnxnnem pexomenann mnponoro coomecrna. MBu n MFPP
c]opmynnponann no nnnxnnem monerapncrcxnx ne ocnonnte npnnnnnt pasnnrnx
("Bamnnrroncxn xoncencyc"), xoropte n nernn n ocnony "raapo+xonomnxn". Vponent
reopernuecxo nororonxn "Iaapa n ero xomant", ynt, ocrannxn xenart nyumero. Ecnn x +romy
oannrt eme onee cxpomnt xosxcrnennt ontr yymnx pe]opmaropon, ro npnunnt
rnyoxoro pasptna mexy naropontmn samtcnamn n xanxnm nx nonnomennem yyr nnonne
nonxrnt.
B pesyntrare rpanc]opmannonnoro cnaa remnt pocra n Poccnn 90-x roon tnn cranntno
orpnnarentntmn. Poccnx nce ontme n ontme nponycxana pyrne crpant nnepe. B nrore Poccnx
saxonomepno cnnraercx no mxane: BBH na ymy nacenennx, nponycxax nnepe nce nonte n nonte
crpant rpertero mnpa, npenpamaxct ns nennxo epxant no nropocoprnoe rocyapcrno, c xoroptm
nepecramr cunrartcx cnntnte mnpa cero.
14.2.1. o+oxosacmea: uepmuouuoe npucnocoueuue u pmuuy.
Hponema aexnarnocrn npoexron pe]opm poccncxnm peannxm tna ocosnana anexo ne
cpasy. Bcem xasanoct, uro saxont cranonnennx ptnounoro xosxcrna nese onnaxont n nnxro ne
nsyuan crenenn nororonnennocrn pasnnuntx nncrnryron x panxantntm pe]opmam n
+xonomnuecxo, connantno n nonnrnuecxo c]epax. Kyntrypnte crepeornnt poccnxn ne
cnococrnonann ptnountm pe]opmam, a cxopee nx ropmosnnn, a rnannoe, noome ne tnn
oexrom nsyuennx cnennanncron. Hncrnrynnonantnte npenoctnxn moepnnsannn +xonomnxn
nonann n none spennx +xonomncron-pe]opmaropon ropaso nosnee.
Mexy rem yuer nannonantno menrantnocrn upesntuano naxen n nponecce
rpanc]opmannn +xonomnxn. Poccncxax +xonomnuecxax menrantnocrt ]opmnponanact nexamn.
Ona xapaxrepnsyer cnenn]nxy cosnannx nacenennx, cxnatnammymcx ncropnuecxn n
npoxnnxmmymcx n enncrne cosnarentntx n eccosnarentntx nennocre, nopm n ycranonox,
orpaxammnxcx n noneennn nacenennx. Hcxox ns pasenxemtx nmn nennocre nmn nno
npnnnmamr, nno ornepramr nonte connantnte nopmt. Omensnecrno, uro poccncxym
+xonomnuecxym menrantnocrt moxno oxapaxrepnsonart xax xommynantnym, omnnnym,
paccmarpnnammym uenonexa xax uacrt nenoro. Baxnym pont ncera n Poccnn nrpann nponecct
pennnpoxannn n pencrpnynnn. Hpanocnanne nopmarnnno saxpennno nepepacnpeennrentnte
otuan xpecrtxncxo omnnt. Ono xe pasnnnano cxnonnocrt x cmnpennm n noxopnocrn n
npenxrcrnonano ntenennm nnnnna xax anronomnoro arenra, aconmrnsnpyx mopantnte
nennocrn n npornnonec marepnantntm. Orcma nnsxne panrn axrnnno-ocrnxnrentntx nennocre
n conpemenno Poccnn.
B pyccxo xyntrype ycnex - +ro npexe ncero yaua n cnecrnne nesennx (n nannnax nepa n
tcrpoe ooramenne), a ne pesyntrar nnrentntx cocrnenntx ycnnn; cxopee pesyntrar nnuntx
cnxse, a ne cnecrnne oexrnnntx nponeccon. Haxonnrentcrno n cocrnennocrt uacro
paccmarpnnamrcx n nannonantno xyntrype ne xax nonoxnrentnte, a xax orpnnarentnte
nennocrn. Cnooa rpaxryercx ne xax nesanncnmocrt n camocroxrentnocrt, a xax nosmoxnocrt
enart uro xouercx (n yxe anapxnn n cnoenonnx). He ynnnrentno, uro peauuue suauumeuouo
uacmu uaceueuua ua mpyuocmu nepexoa u pmuouuo +uouo+uue cmauo ue npucnocoueuue u
ue, a eecmeo om ue.
322
Heyaua +xonomnuecxnx pe]opm n Poccnn no penenram neoxnaccnuecxoro "+xonomnxca"
oxasana nenosmoxnocrt moepnnsannn nocrconercxo +xonomnxn es xcnoro nonnmannx
crparernuecxnx nene pasnnrnx n yuera ee conno-xyntrypntx ocoennocre.
B nponecce npeopasonannx poccncxo +xonomnxn nponsomno cronxnonenne nontx
]opmantntx npannn co craptmn ne]opmantntmn npannnamn, n nontx ne]opmantntx npannn co
craptmn ]opmantntmn
231
. B pesyntrare cnoxnnact cnryannx esycnonnoro npenannponannx
ne]opmantntx ornomenn na ]opmantntmn. Paspymenne craptx ]opmantntx perynxropon
orxptno mnpoxne nosmoxnocrn nx nx sanonnennx ne]opmantntmn ornomennxmn. Honte
ne]opmantnte ornomennx, ne tnn ornomennxmn uncro ptnounoro cnocrna, onn necnn na cee
connoxyntrypnt orneuarox npemecrnymmero pasnnrnx.
Hponsomno yxpennenne nnuntx cnxse n ymep nemntm, nepconn]nnnponannoro omena
n ymep nenepconn]nnnponannomy
232
.
nannsnpyx connantnym aanrannm nacenennx x ptnxy, moxno ntennrt ne rpynnt
nponem. Hepeaa ceasaua c pacuupeuue+ qop+auoumx ceoo u npae, npoue+o ux
uucmumyuuouauusauuu, a raxxe ]axrnuecxnm cyxennem connantntx n +xonomnuecxnx
nosmoxnocre. uopmnponanne nontx xnsnenntx crparern n nsmenenne macconoro cosnannx
nacenennx orpaxaer oe +rn renennnn. Hponeennte n 1990-e rot connantnte npeopasonannx
no-pasnomy orpasnnnct na yponne cnoot pasnnuntx rpynn nacenennx. eno n rom, uro y pasntx
connantntx rpynn n conercxo Poccnn cymecrnonan cno opas cnoot, cnoe nonnmanne
nosmoxnocrn camocroxrentno ntnpart n peannsontnart cnon nnrepect n cnoconocrn nyrem
axrnnno +xonomnuecxo, connantno n nonnrnuecxo exrentnocrn. 1990-e rot noxasann, uro
nx poccnxn none axryantno nnnnnyantno cnoot nexnr npexe ncero n connantno-
+xonomnuecxo, a ne n nonnrnuecxo n npanono c]epax. K romy xe xaxax +xonomnuecxax
cncrema nmeer cnon orpannunrenn cnoot: nocroxnnte n npemennte, ecrecrnennte n
ncxyccrnennte, peantnte n mnnmte. B ycnonnxx rpanc]opmannonnoro cnaa cyxenne
+xonomnuecxnx cnoo oxasano onee cnntnoe ecrnne, uem pacmnpenne cnoo connantntx n
nonnrnuecxnx. K romy xe mnorne nonnmamr cnooy onocroponne xax npnoperenne nontx
npan n nar es norepn craptx nosmoxnocre n rapanrn. Fontmnncrno nacenennx ne nnnr
rnyoxo nsanmocnxsn nonxrn "cnooa camocroxrentnocrt ornercrnennocrt". Xorxr cnoot,
no es ornercrnennocrn n camocroxrentnocrn, co ncemn ntrexammnmn ns nnx nocnecrnnxmn.
Bce +ro npnneno x napaoxcantnomy xnnennm ne rontxo nenocrpeonannocrn nontx npan,
ne rontxo pasouaponannx n nnx (ncnecrnne nenonnmannx nx npnpot), no n axe oruyxennm or
nnx mnpoxnx cnoen nacenennx, ocoenno n enpeccnnntx pernonax. Mnorne noopnnxn cnoot
neoonennnann ee npenoctnox camocroxrentnocrn n ornercrnennocrn nnnnnon, xoropte
pesxo nospocnn n ycnonnxx orpannuennocrn pecypcon ycnnenntx rnnepnn]nxnne n rnranrcxnm
naennem nponsnocrna. B +rnx ycnonnxx ontmax narpysxa noxnrcx na rocyapcrno. Onaxo
rocyapcrno oxasanoct ne rontxo ne n cocroxnnn samnmart nponosrnamennte nm camnm npana, no
n, naoopor, ncrano na nyrt nx cncremarnuecxoro napymennx. Orcyrcrnne naexntx
nncrnrynnonantntx rapanrn rpaxancxoro omecrna npnneno x pocry nponsnona nnacre ncex
yponne or nnsonoro snena o rocyapcrna n nenom. B conpemenntx ycnonnxx nnacrn pasntx
yponne camn uacro napymamr ycranonnennte saxonnte npana rpaxan n axe noepxnnamr
pyr pyra, ocymecrnnxx nenpanonte axnnn (nesaxonnoe pacxoonanne mxerntx cpecrn,
npoaxa na sapanee nentrontx ycnonnxx oexron rocyapcrnenno cocrnennocrn, saxnmuenne
saneomo ytrountx nx Poccnn mexynapontx oronopon n p.). He cnyuano, uro n onpocax
omecrnennoro mnennx nacenennx cpen napymnrene npan rpaxan oprant npanonopxxa
ncrpeuamrcx nourn nnoe uame, uem otxnonennte npanonapymnrenn
233
.
B +rnx ycnonnxx orxnonenne or npanontx nopm crano cnoeopasno nopmo noneennx, a
cneonanne nm - ncxnmuennem. Pesxo nospoc pasptn mexy exnapnpyemo, xenaemo n
231
Hoponee cm. Tpanc]opmannx +xonomnuecxnx nncrnryron n nocrconercxo Poccnn (mnxpo+xonomnuecxne
acnexrt). Ho pe. P. Hypeena. M., 2000. C. 14-20.
232
Hoponee o coornomennn nnuno n nemno sanncnmocrn cm.: Hvpeee P.M. Honnrnuecxax +xonomnx.
oxannranncrnuecxne cnocot nponsnocrna. Ocnonnte saxonomepnocrn pasnnrnx. M.: MIV, 1991. In. 2.
233
Hoponee cm.: Laoauoea M.A. Connonornx cnoot: rpac]opmnpymmeeecx omecrno. M.: MOHu. 2000
323
peannsyemo cnooo. Bce +ro cosano npenoctnxn nx xpnmnnannsannn omecrna, nx
cranonnennx n pasnnrnx uenpaeoeo cnoot. nx omecrna crano xapaxrepntm npeonaanne
naccnnntx ]opm aanrannn na axrnnntmn, orxas or ncnontsonannx noxnnnmnxcx saxonntx npan
n cnoo, nocnponsnocrno ornomenn c paoroarenxmn na onee sanncnmo n ecnpanno
ocnone, uem n ope]opmennt nepno. Btxnnanne n nenpanonom connantnom npocrpancrne crano
nosmoxno rontxo nyrem cncremarnuecxoro napymennx omecrnenntx nopm. urot ntxnrt
mnorne ntnyxent yrannart cnon ncrnnnte oxot. Ho+romy orxnonennx or connantntx nopm,
uapyueuue uoemx qop+auoumx npaeuu cmauoeamca uoem+ ueqop+auoum+ npaeuuo+.
Fontmnncrno ns o]nnnantno nponosrnamenntx npan peantno ne oecneuenno, rora xax
mnoroe ns roro, uro ne nponosrnamanoct, cymecrnyer na npaxrnxe n ne cunrartcx c +rnmn
cnoeopasntmn "npannnamn nrpt" nentsx. Pacmnpenne nn]opmnponannocrn nacenennx raxxe
nnocnr cno nxna. Iasert exenenno coomamr o mnorouncnenntx axrax nponsnona n
npoxnnennx essaxonnx n camtx pasntx c]epax xnsnn n exrentnocrn omecrna cnnsy onepxy.
Ceronn poccnncxoe omec1no oxasanoct antme o1 sananon nnc1n1ynnonantnon npanonon
cnoom, ueu mno naxanyne peqopu
234
. Cnpoc na mnorne nonte npana nocnr xax t
ornoxennt xapaxrep. Mnorne ns nnx xenaemt, no neocrynnt. Connantno-+xonomnuecxne npana
no-npexnemy omnnnpymr na connantno-nonnrnuecxnmn.
ecrnnrentno, rnanntmn nx paornnxon crann crpax norepn paort n opnenrannx na
nonynerantnym nropnunym sanxrocrt. Crpax norepn paort ycnnnnaer sanncnmocrt paounx or
npenpnnnmarenx, nosmoxnocrt nropnuno sanxrocrn cosaer npenoctnxn nx nexoropo
nesanncnmocrn. Onaxo nosmoxnocrn nropnuno sanxrocrn xpane orpannuennt. Ho+romy n
conpemenntx ycnonnxx nmn ntnyxent orcrannart cnon npana camocroxrentno, ne paccunrtnax
na nomomt rex, xro onxen +rnm sannmartcx n xauecrne cnoero ocnonnoro ena. Orcyrcrnne
oprannsonanntx connantntx nnxenn sa npana uenonexa, ntnyxaer nme camocroxrentno
npncnocannnartcx x cnoxnnmecx cnryannn, orcranart cnon npana n onnouxy. 3auuma ceoux
npae cmaua euo+ uuueuyauoum+, a ue couuauoum+.
Bmopaa epynna npoue+ ceasaua c auauuso+ ocoeuuocme poccucuo aanmauuu
uaceueuua u pmuuy e ycuoeuax +apeuuauusauuu ouecmea. Ona ns naxnemnx ocoennocre
saxnmuaercx n rom, uro +ror nepexo nponcxonr n ycnonnxx rnyoxoro rpanc]opmannonnoro
cnaa, xoropt npnnonr x nenocrpeonannocrn nontx connantntx npan n nosmoxnocre,
nosnnxammnx n nponecce nepexoa x orxptromy omecrny. 3arxnynmncx rpanc]opmannonnt
cna cnococrnyer ycnnennm connantno-+xonomnuecxo sanncnmocrn nacenennx or
mepxanrnnncrcxoro "rocyapcrna nceomero nepepacnpeenennx". Iocyapcrno ontme ne
rapanrnpyer ne rontxo oxo, oecneunnammn ocront yponent xnsnn, no axe oxo n
pasmepe npoxnrounoro mnnnmyma. Hcuesna rapanrnponannax panee rocyapcrnom nceomax
sanxrocrt, orcyrcrnne yrpost espaornnt. Crpax norepxrt paory cran naxntm +nemenron
ycnnennx +xonomnuecxo sanncnmocrn.
Tnnnuntmn cranonxrcx nonxrnx "onexyn" n "onexaemt". B macconom cosnannn
coxpanxercx naexa na onexy, oxnanne nomomn n noxponnrentcrna co cropont "cnntntx mnpa
cero", crpemnenne nepenoxnrt ornercrnennocrt na uyxne nneun. Pan +ro onexn nmn roront
orxasartcx or "ronono" cnoot, omenxn ee na cocroxnne "ctroro" nounnennx. Onaxo n
ycnonnxx rpanc]opmannonnoro cnaa "manna neecnax" ne ntnaaer, a nosmoxnocrn nerantnoro
rpyoycrpocrna n snaunrentno mepe coxpamamrcx. Bce +ro npnnonr x nonxpnsannn omecrna,
pocry connantno nanpxxennocrn n maprnnannsannn +xonomnuecxn axrnnnoro nacenennx.
Ornmt ne nce nmn n +rnx ycnonnxx namnn +]]exrnnnte cnocot aanrannn. uncno rax
nastnaemtx "nporpeccnnntx aanranron" ne npentmaer 1/5 uacrt nacenennx. Hoannxmmax uacrt
npnxonrtcx na "perpeccnnntx aanranron" (30-60%) n "perpeccnnntx HEaanranron" (20 -
50%)
235
.
234
Onnm ns nepntx na perpeccnnnt xapaxrep panxantntx +xonomnuecxnx pe]opm n Poccnn 1990-x rr. oparnn
nnnmanne M. Oncon: Olson M. Why Is Economic Performance Even Worse After Communism Is Abandoned? Fairfax,
Virginia, 1993.
235
Hoponee cm.: Laoauoea M.A. Connonornx cnoot: rpac]opmnpymmeeecx omecrno. M.: MOHu. 2000 C. 268-
282
324
Kax noxastnamr connonornuecxne onpoct nanonee snaunmtm nx ontmnncrna
pecnonenron, n nacroxmee npemx, xnnxercx nosmoxnocrt ynyumnrt marepnantnoe nonoxenne
cemtm, art xopomee opasonanne erxm, paorart no cnennantnocrn, ynyumnrt xnnnmnte
ycnonnx. Hporpeccnnnme pecnonen1m, onaxo, npn +rom ontme nonaram1cn na caunx cen n
ntme onennnamr raxne npana xax cosanne cocrnennoro ena, cnooa nepennxennx n
orcrannanne cocrnenntx nsrnxon. Perpeccnnnme aan1an1m n HEaan1an1m, ropaso nmme
onennnam1 rapan1nn sann1oc1n, oxoa, oecneunnaeume rocyapc1nou, cnoenpemennocrt
ntnnart sapaorno nnart, ecnnarnoro opasonannx n ecnnarno mennnncxo nomomn.
Tannna 14-8
Pacnpeenenne eneanmx oxoon nacenennn Poccnn
e 1991-2005ee., %
1991 1992 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
enexnte
oxot ncero,
nponenron
100 100 100 100 100 100 100 100 100 100
n rom uncne no 20-
nponenrntm rpynnam
nacenennx:
nepnax (c nanmentmnmn
oxoamn) 11,9 6,0 6,1 6,1 5,9 5,7 5,6 5,5 5,4 5,5
nropax 15,8 11,6 10,8 10,4 10,4 10,4 10,4 10,3 10,1 10,2
rpertx 18,8 17,6 15,2 14,7 15,1 15,4 15,4 15,3 15,1 15,2
uerneprax 22,8 26,5 21,6 20,9 21,9 22,8 22,8 22,7 22,7 22,7
nxrax (c nanontmnmn
oxoamn) 30,7 38,3 46,3 47,9 46,7 45,7 45,8 46,2 46,7 46,4
Ko+]]nnnenr xnnn
(nnexc xonnenrpannn
oxoon) 0,260 0,289 0,387 0,399 0,395 0,397 0,398 0,402 0,408 0,404
Hcmo:uuru:
1. Poccucru cmamu:ecru ereeoouur. 2005: Cmam. Co./Poccmam.-M.,2005. 690 c.
2. Poccu e uqpax. 2005 e. Kpam. Cmam. Co./Iocro+cmam Poccuu. M.,2005. 431 c. c. 108.
0
20
40
60
80
100
0 20 40 60 80 100
1991 1995 1999
Hponen1 nacenennn
H
p
o
n
e
n
1

o
x
o

a
Puc. 14-8. Ceue upueo Bopeuua e Poccuu c 1991 no 1999 eo
Hcmo:uur: Ho anntm Iocxomcrara.
Bce +ro npnnonr x ycnnennm connantnoro nepanencrna n nonxpnsannn omecrna. Xorx
annte Iocxomcrara sannxamr crenent nepanencrna n name crpane (uro cnxsano c
neconepmencrnom cncremt copa anntx, xoropax ne n nonno mepe yunrtnaer raxne ]axropt,
325
xax macmrat renenoro cexropa, neenexnte oxot n p.236), rem ne menee, onn noxastnamr
ycrounnym renennnm x nonxpnsannn omecrna.
B rannne 14-8 npnneent annte o pacnpeenennn omero oema enexntx oxoon
nacenennx Poccnn n 1991-2005 rr. Onn cnnerentcrnymr o rom, uro nx nepno nononnnt 90-x
roon tna xapaxrepna renennnx x ycnnennm nepanencrna. onx eneme rpynnt nacenennx (I
xnnnrnnt) sa uertpe roa ymentmnnact n 2 pasa, a onx orareme (V xnnnrnnt) nospocna onee
uem n 1,5 pasa. B pesyntrare ynennunncx pasptn mexy nnmn. Ecnn n 1991 r. oxot V xnnnrnnx
npentmann oxot I xnnnrnnx npnmepno n 3 pasa (30,7% no cpannennm c 11,9%), ro n 1999 r. -
nourn n 8 pas (47,9% npornn 6,1%). Eme ontmn pasptn nanmaercx, ecnn ncnontsonart npn
anannse ennntnte (10-nponenrnte) rpynnt. B pesyntrare nnexc xnnn nospoc c 0,260 n 1991 r.
o 0,399 n 1999 r., r. e. n 1,5 pasa.
Hponnnmcrpnpyem cnryannm, cnoxnnmymcx n Poccnn n 90-e rot, rpa]nxom (pnc. 14-8).
Herxo samernrt, uro nponsomen snaunrentnt cnnr xpnno Hopenna nnpano, n cropony ycnnennx
n]]epennnannn oxoon. H +ro crano saxonomepntm pesyntrarom ntcoxnx remnon nn]nxnnn n
naennx nponsnocrna. Hanonee tcrptmn remnamn nepanencrno pocno n nepno nononnne 90-x
roon. C 1995 roa nacrynnn nepno npemenno crannnsannn +roro nponecca. Onaxo nocne 17
anrycra 1998 nponecc yrnynennx nepanencrna nosononnncx.
14.2.2. 0up+a: +uouo+uua qusuuecuux uuu, namepuauus+a, apmepa u p+uema.
Tax xax n nponecce npnnarnsannn ontmax uacrt rocyapcrnenno cocrnennocrn nepemna
ne x ayrcaepam, a x nncaepam, ro n Poccnn ne nosnnxno +]]exrnnnoro uacrnoro cocrnennnxa,
uro n snaunrentno crenenn npeonpeennno nnepnnonnocrt rpannnonno +xonomnuecxo
cncremt, ee menennte remnt n myunrentnte ]opmt nepexoa x ptnouno +xonomnxe. 3rnm
npeonpeenxmrcx n nnyrpennne npnunnt rnyoxoro rpanc]opmannonnoro cnaa npn nepexoe or
xomanno +xonomnxn x ptnounomy xosxcrny.
Fontmnncrno npenpnxrn ne nmemr onrocpountx nnanon pasnnrnx nponsnocrna n axe
xonxperntx nsnec-nnanon no npnnneuennm nnnecrnnn, n xoroptx ocrpo nyxamrcx. Orcyrcrnne
crparernn noncxa +]]exrnnntx naprnepon npnnonr x romy, uro nx mnornx npenpnxrn
rnnnuna aanrannx, a ne rpanc]opmannx rpannnonntx ]opm, npncnoconenne a ne pasnnrne
nponsnocrna, samnra a ne nacrynnenne. Orcma cneyer ne+]]exrnnnax mapxernnronax
nonnrnxa ontmnncrna npenpnxrn, crpemxmnxcx, axe n ycnonnxx naronpnxrno
xonmnxrypt, x nponnxennm rpannnonno npoyxnnn na rpannnonnom ptnxe. Onaxo axe
+ra npoyxnnx ne ncera naxonr ctr, n no+romy nosnnxaer aprep xax ]opma cymecrnonannx
ne+]]exrnnno +xonomnxn. B nenom n exrentnocrn ]npm xparxocpount acnexr npeonaaer na
onrocpountm, a mornn nnunoro ooramennx nontx nnaentnen omnnnpyer na nenxmn pasnnrnx
nponsnocrna.
Faprepnax +xonomnxa npornnononoxna enexno ne rontxo no ]opme, n xoropo
cymecrnyer xoneunax npoyxnnx (narypantnax ronapnax). enexnax +xonomnxa nosnonxer
ocymecrnnxrt nnnecrnnnonnte npoexrt c ontmnm narom no npemenn n c npnnneuennem
orpomnoro uncna xosxcrnymmnx cyexron. Ona pasnnnaer ]tmuepct, onnnont n pyrne
]nnanconte nncrpymenrt, xoropte cnococrnymr tcrpomy n +]]exrnnnomy nepennny xannrana,
nepepacnpeenennm cpecrn n nontsy nyume xosxcrnymmnx ]npm. Fes ener nenosmoxno
+]]exrnnnoe nononnenne xannrantnoro sanaca. Fes ener ne nosmoxen +]]exrnnnt nayuno-
rexnnuecxn nporpecc.
B ycnonnxx aprepnoro xosxcrna orcyrcrnymr cpecrna nx peannsannn ontmnx
nnnecrnnnonntx npoexron. Ho+romy nponcxonr crapenne ocnonntx ]onon n ynennunnaercx
rexnnuecxoe orcrananne. Heynnnrentno, uro nmenno raxne nponecct nanmamrcx n Poccnn n
nacroxmee npemx. Hsnoc ocnonntx ]onon npomtmnennocrn npentcnn n 1997 roy 50%. Ho
236
Omensnecrno, nanpnmep, uro ntcoxne oxot, xax npannno, yxptnamrcx or nanoron. K romy xe Iocxomcrar
onpeenxer nepanencrno na ocnone crarncrnxn oxoon, a ne pacxoon nacenennx, xax ntramrcx onpeennrt
nepanencrno +xcneprt Mnponoro Fanxa. Heynnnrentno, uro pacuert Mnponoro Fanxa oxastnamrcx nepexo onee
peanncrnuntmn.
326
pacueram A.B. Anexceena, cpenn nospacr oopyonannx ocrnr 15,9 ner n ecnn nonoxenne ne
nsmennrcx, ro cpenn ]axrnuecxn cpox cnyxt ero yer cocrannxrt nourn 32 roa
237
.
Faprepnte cnxsn, no onpeenennm, nocxr noxantnt xapaxrep n saxpennxmr
xosxcrnennte cnxsn mexy onpeenenntmn cyexramn. B ornnune or ener, xnnxmmnxcx
"xocmononnramn", aprepnte cnxsn nocxr ne rontxo "nannonantnte xocrmmt", no n samxnyrt na
xonxpernte pernont. Ho+romy aprepnoe xosxcrno, no onpeenennm, xnnxercx
estnrerpnponanntm, cosammnm npenoctnxn nx nocnponsnocrna noxantno samxnyrocrn,
]axropom ycnnnnammnm nenrpoexnte renennnn n conpemenno Poccnn, noorpenammnm
pernonantnt cenaparnsm.
enexnte cnxsn xnnxmrcx orxptrtmn, aprepnte cnxsn ncera xnnxmrcx cxptrtmn. B
ycnonnxx enexnoro xosxcrna rpyno cxptnart cnon oxot, aprepnax +xonomnxa, naoopor,
nomoraer cranonnennm n pasnnrnm "+xonomnxn ]nsnuecxnx nnn"
238
. annt ]enomen onnctnaer
ooconenne nnuntx nnrepecon or nnrepecon ]npm, nnunoro orarcrna or cocrnennocrn
npenpnxrn. Bosnnxaer napaoxcantnax cnryannx, xora mnorne cenxn saxnmuamrcx n
nnrepecax orentntx nnn n ymep nnrepecam ]npm, axe ecnn +rn nnna xnnxmrcx nonnonpanntmn
nnaentnamn +rnx ]npm. Faprepnax ]opma nosnonxer cxptrt ncrnnnt xapaxrep noonoro poa
cenox. B Poccnn o cnx nop coxpanxercx cpenenexont npnnnnn ornomennx x cnoe ]npme xax
x onxnocrnomy nnaennm, xoropoe n noonoporax nepexonoro nepnoa (n cnny +xonomnuecxnx
nnn nonnrnuecxnx npnunn) moxer trt norepxno pas n nancera. Ho+romy saora o nnuno
cocrnennocrn orrecnxer na sann nnan saory o cocrnennom npenpnxrnn.
Fontmnncrno nacenennx ornocnrcx nerarnnno x xpynntm nonoxnnenntm uacrntm
cocrnennnxam, nnx n nsnecmenax, ne rpyonmnntm nponsnonrene, uecrno naxnnmnx cnon
orpomnte cocroxnnx, a anuntx xnmnnxon, ornxnmnx cocrnennocrt y ocnaenmero rocyapcrna
nnn narpannmnx ee y cnonx cooreuecrnennnxon. Herarnnnt nmnx "nontx pyccxnx" ycrounno
nocnponsnonrcx, uro nornepxamr mnorouncnennte connonornuecxne onpoct npecrannennte
n monorpa]nn
239
. Ho mnennm mnornx poccnxn, oman noxynarene n npoannon xnnxercx
npannnom, a uecrnt nsnec ncxnmuennem. Taxoe npecrannenne ornmt ne nnmeno ocnonann.
eno n rom, uro cnxrne amnnncrparnnntx orpannuenn cenano xnntm ro renenoe
npenpnnnmarentcrno, xoropoe cymecrnonano n conercxo Poccnn. Mexy rem ono ornmt ne
pannosnauno xnaccnuecxomy ptnounomy xosxcrny. Tenenax +xonomnxa, cymecrnonanmax n CCCP,
necna na cee ueprt "enannx ener" cymecrnonanmne n nopax nocrounoro ecnornsma.
B Poccnn ne tno Pe]opmannn n Hpocnemennx, xoropte n 3anano Enpone ocynnn
nosen]eoantnoe crxxarentcrno n samnrnnn pannexannranncrnuecxoe npenpnnnmarentcrno.
Hosen]eoantnoe crxxarentcrno +ro enanne ener nmtmn (n rom uncne camtmn neuecrntmn)
cpecrnamn, a pannexannranncrnuecxoe npenpnnnmarentcrno - +ro nponsnocrno orarcrno n
coornercrnne c saxonamn ptnxa. B ycnonnxx orcyrcrnnx nncrnrynnonantntx orpannuenn,
ocnooxenne npenpnnnmarentcrna or rocyapcrnenntx sanperon tno nocnpnnxro xax
paspemenne enart entrn nmtmn cpecrnamn, r.e. n nepnom, a ne no nropom cmtcne.
Heynnnrentno, uro poccncxn nsnec npnopen xpnmnnantnt n amopantnt orrenox.
Bosnnxaer cnoero poa nopount xpyr: nocxontxy "nont pyccxn" onnnernopxer n rnasax
corpaxan xynnxa, ro y nero orcyrcrnymr npancrnennte orpannuennx. Ocyxennt
omecrnenntm mnennem on conepmaer raxne nocrynxn, xoropte coornercrnymr ero opasy n
rnasax otnarene.
Baxnym pont n nocnponsnocrne aprepno +xonomnxn nrpamr ecrecrnennte monononnn.
uepes nnx rocyapcrno cnxsanno c mnorouncnenntmn ne+]]exrnnntmn npenpnxrnxmn.
Hpeocrannxx ecrecrnenntm monononnxm (]axrnuecxn es penrntx nnarexe) nosmoxnocrt
peannsannn npnpontx pecypcon sa pyexom, rocyapcrno sacrannxer nx cnaxart +rnmn
pecypcamn ne+]]exrnnnte npenpnxrnx. uaxrnuecxn peantno nnaro ntcrynaer ecnnarnax
237
Cm.: Tpanc]opmannx +xonomnuecxnx nncrnryron n nocrconecrxo Poccnn (mnxpo+xonomnuecxn ananns). no. pe.
P.M. Hypeena. M.: MOHu. 2000. C. 100.
238
Hoponee cm.: K.euep I. Conpemennax +xonomnxa Poccnn xax +xonomnxa ]nsnuecxnx nnn// Bonpoct
+xonomnxn. 1996. N 4.
239
Cm., nanpnmep: Beseoooe A.B. Ouepxn connonornn npenpnnnmarentcrna. C. 201.
327
nocranxa npnpontx pecypcon rocyapcrnenntm npenpnxrnxm (onnara pacrxnyra na
neonpeenennt cpox nnn nponsnonrcx npoyxnne +rnx npenpnxrn, xoropym nourn
nenosmoxno peannsonart na orxptrom ptnxe). Honyuennte npenpnxrnxmn pecypct
ncnontsymrcx nx nponsnocrna nenyxno npoyxnnn, peannsonart xoropym moxno rontxo no
aprepntm nenouxam. 3ro narnxno oxasan nocnenn xpnsnc 1998 roa, xora nourn
nxrnxparnax enantnannx pynx x onnapy ne pemnna nponemy xonxypenrocnoconocrn
npoyxnnn noannxmmero ontmnncrna oreuecrnenntx nponsnonrene. eno oxasanoct ne n
nexnarxe ener, a n nenocrpeonannocrn ptnxom nponsnonmo oreuecrnenntmn npenpnxrnxmn
npoyxnnn.
B ycnonnxx nepasnnro anxoncxo cncremt nosnnxaer cnoeopasnax nponema nyx
e]nnnron: e]nnnra cepexenn n e]nnnra nnarexnoro ananca. e]nnnr cepexenn cnxsan c
rem, uro yponent cepexenn, ocrynntx nx npomtmnennocrn, ropaso mentme uem oem
nnnecrnnn, neoxonmtx nx pasnnrnx nponsnocrna. Vponent cepexenn, monnnsyemtx
anxoncxo cncremo, naxonrcx na upesntuano nnsxom yponne n cnny naennx onepnx
nacenennx x cymecrnymmnm ]nnancontm nncrnryram. 3ro npnnonr x romy, uro ntcoxax
cxnonnocrt x cepexennxm peannsyercx xaxtm nnnnnyantno, rnanntm opasom n ]opme
naxonnennx nnocrpanno nanmrt, nennxnmocrn n pyrnx nennxnnntx ]opm, ne
axxymynnpyemtx ]nnancontmn yupexennxmn. B +rnx ycnonnxx enncrnenntm ncrounnxom
naxonnennx cranonxrcx nnocrpannte samt, uro npnnonr x ropronomy n nnarexnomy e]nnnry,
xora oem nmnopra snaunrentno npentmaer oem +xcnopra. Ha nonepxnocrn nnen nnmt
nponecc nnosa nnocrpannoro ccynoro xannrana n Poccnm, rora xax rnynnnte nponecct ntnosa
xannrana ns Poccnn ocymecrnnxmrcx n snaunrentno mepe nenerantno n ne ]nxcnpymrcx
o]nnnantno crarncrnxo. Bosnnxaer nopount xpyr, cnoero poa nncrnrynnonantnax nonymxa:
uem ontme cpecrn neoxonmo nx noxptrnx e]nnnra rexymero nnarexnoro ananca, rem
ontme neoxonmt nnemnne samt nx noxptrnx nnarexnoro e]nnnra. Onaxo uem ontme
nnemnne samt, rem ontmne nnarexnte e]nnnrt nac oxnamr n yymem, rem n ontmym
sanncnmocrt nonaaer crpana or sapyexnoro xannrana.
C eme onee ocrptmn nponemamn cronxnynnct arpapnte npenpnxrnx. Ecnn pantme n
arpapno c]epe xnmuentmn +xonomnuecxnmn arenramn tnn xonnexrnnnte xosxcrna (xonxost n
conxost), ro n nacroxmee npemx pesxo nospocna pont centcxo amnnncrpannn n omoxosxcrn,
crann nanpart cnny necnxsannte c xonxosamn ronaponponsnonrenn. Bce +ro cosaer
npenoctnxn nx ]opmnponannx n nepcnexrnne nontx +xonomnuecxnx cyexron,
nncrnrynnonantntx npenoctnox nx pasnnrnx ptnxa. Onaxo n nacroxmee npemx mt nmeem ne
cxontxo nnmct, cxontxo mnnyct nepexonoro nepnoa, xora re, xro nonyunn nnacrt, eme ne
nmemr ocrarounoro xonnuecrna marepnantntx n ]nnancontx pecypcon, a re, xro nmemr
marepnantnte pecypct, norepxnn yxe snaunrentnym uacrt nnacrn. Hocxontxy nponecc
nepecrpoxn nncrnryron n arpapno c]epe ne sanepmen, orcyrcrnyer naexnax uacrnax
cocrnennocrt, cymecrnyer onnne nepexontx ]opm, mnorne ns xoroptx n +xonomnuecxom nnane
xnnxmrcx ne+]]exrnnntmn. Bce +ro cnococrnyer nosnnxnonennm n pasnnrnm ncenoptnountx
]opm n arpapno c]epe.
Honoxenne yxymaercx ns-sa roro, uro rocyapcrno ne nmeer +]]exrnnno
nnycrpnantno nonnrnxn, xoropax t noepxnnana pocrxn nonoro n +]]exrnnnoro, cosanana
t naronpnxrnte ycnonnx nx +xonomnuecxoro pocra. Haoopor, exrentnocrt conpemennoro
poccncxoro rocyapcrna sacrannxer ncnomnnrt +noxy mepxanrnnnsma. Poccncxoe rocyapcrno
sannmaercx rnanntm opasom ]ynxnnxmn nepepacnpeenennx, npnuem raxoro, xoropoe ne
naronpnxrcrnyer pasnnrnm nponsnocrna, a ropmosnr ero, rax xax crpemnrcx nepepacnpeennrt
nmemmne pecypct or nyume xosxcrnymmnx npenpnxrn x xymnm. 3a cuer nepntx ne rontxo
conpamrcx nanorn, no n nponcxonr ornponanne ne+]]exrnnntx npenpnxrn, xoropte nanorn,
xax npannno, ne nnarxr. Bce +ro npnnonr x coxpamennm +]]exrnnno xosxcrnymmnx
nponsnocrn, noranxnnax npenpnxrnx x pacmnpennm nenerantno xosxcrnenno exrentnocrn.
328
14.2.3. Vnaou eocyapcmeeuuocmu - cmauoeueuue uacmuo cocmeeuuocmu
240
.
C nsnecrno one ycnonnocrn moxno ntennrt rpn ocnonntx +rana nsmenennx cncremt
npan cocrnennocrn n nocrconercxo Poccnn:
3man 1: Ho+euuuamypuaa npueamusauua (1988 1992)
Homenxnarypnoe pasnopontnanne rocyapcrnenno cocrnennocrn nponcxonr eme n
pamxax conercxo nncrnrynnonantno cncremt nnacrn-cocrnennocrn. 3a ocnony ptnxa
nomenxnarype xorenoct nsxrt crapt mpoxparnuecxn ptnox
241
, re nosnnnx yuacrnnxa
onpeenxercx ero unnom, amnnncrparnnno nnacrtm, no nayunrtcx nsnnexart ns +roro ptnxa
uacmouue oeueruie ooxooi. Pasrocyapcrnnenne e xorenoct nponsnecrn raxnm opasom, urot
nsepxxn nponsnocrna necno omecrno (rocyapcrno), a ntrot or +roro nponsnocrna crann
uacrntmn (n ocranannct mpoxparnn)
242
. 3ro nenn yanoct ocrnrnyrt sa cuer pasmtnannx
rocyapcrnenno cocrnennocrn.
Taxo (cosannt cnepxy) +xonomnuecxn ptnox moxno paccmarpnnart xax cnoeopasnym
oprannsannonnym nnnonannm nomenxnarypt
243
. Ee ocoennocrt saxnmuaercx n rom, uro
mpoxparnx (n, npexe ncero, npexropa tnmnx rocyapcrnenntx npenpnxrn), ncnontsyer
cocrnennocrt ocnaenmero rocyapcrna n nenxx nnunoro ooramennx, nonyuax ntrornte
rocyapcrnennte xpenrt, nnnensnn na aponoe ncnontsonanne npnpontx pecypcon, cosanax
cnon xooneparnnt npn rocnpenpnxrnxx, n xoropte nepenonrcx npntnt ormtnamrcx entrn.
Hmenno +rn rpynnt axxymynnponann nepnte xpynnte xannrant (n/nnn +sa cuer +roro yxpennxnn
cno norennnan nnnxnnx na nnacrt) n cosanann npenpnxrnx na camtx ntrontx ptnxax n c
nomomtm yxe ptnountx (nnn ncenoptnountx) mexannsmon, xoropte sect moxno noxa
paccmarpnnart xax oprannsannonnoe nononneenne n pamxax npexne conercxo cncremt.
Bosnnxaer cnoeopasnax uacrno-mpoxparnuecxax cocrnennocrt (pnc. 14-9)
3xcnponpnannn
uac1non
coc1nennoc1n
Iocyapc1nenno-
mpoxpa1nuecxan
coc1nennoc1t
(nnac1t-
coc1nennoc1t)
Hac1no-
mpoxpa1nuecxan
(nouenxna1ypnan)
coc1nennoc1t
Hannonannsannn.
C1anonnenne
nonon cnc1eum
nnac1n-
coc1nennoc1n
Yxpennenne
uac1non
nnnnnyantnon
coc1nennoc1n
1917 1932 1992 2001
Bpe+a
Honm1xn
cosannn uac1non
coc1nennoc1n
1988
Puc. 14-9. Hs+eueuue e-qaumo cucme+m cocmeeuuocmu e pa+uax coeemcuo cucme+m.
B pesyntrare n crpane noxnnxercx rnpn mpoxparnuecxoro n +xonomnuecxoro ptnxa
(npn npeonaannn nepnoro), nourn saxonuennoe sanne nomenxnarypnoro xannrannsma eme
mpnnuecxn ne o]opmnennoe
244
. 3ry ero orpannuennocrt nontrannct cnxrt na nropom +rane
nonoxnnennte cocrnennnnxn.
240
B annom pasene ncnontsonant marepnant, nmesno npeocrannennte A.F.Pynontm n R.B.Harontm.
241
Hauv.i B. Btcmax n nocnenxx cranx connannsma / Horpyxenne n rpxcnny. M., 1991.
242
Hepnte nontrxn nepnonsannn n anannsa annoro nponecca cm. n paorax: Iaoap E.T. Iocyapcrno n +nonmnnx,
1997: rn.4,5; uyac (pe.), Hpnnarnsannx no-poccncxn, 1999: In.6.
243
O oprannsannonntx nnnonannxx noponee cm. Vu.i+cou O. 3xonomnuecxne nncrnryrt xannrannsma. CH.,
1996.
244
Iaoap E.T. Iocyapcrno n +nonmnnx. 1997.
329
3man 2: Honmmua cosauua cucme+m uacmuo cocmeeuuocmu (1992-2000).
urot npeoonert ecxonrpontnoe ycnnenne mpoxparnn amnnncrpannx npesnenra
Entnnna pemnna cenart nponecc npnnarnsannn ]opmantntm. Orntne oe qarmo cocrnennnxn
onxnt tnn ]opmannsonart cnon npana. B +rom tnn sannrepeconant n nonoxnnennte
cocrnennnxn, noromy uro n ycnonnxx pasmtrocrn crapo n neynopxouennocrn nono cncremt
npan cocrnennocrn na nnmn nocroxnno nnrana yrposa +xcnponpnannn npnoperenno
cocrnennocrn.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Fop
K
o
n
u
u
e
c
1
n
o

n
p
u
n
a
1
u
s
u
p
o
n
a
u
u
m
x

n
p
e
p
n
p
u
n
1
u

Pnc. 14-10. nnaunxa nponecca npnna1nsannn n npoummnennoc1n Poccnn


Cocmae.euo no: Hpo+iu.euuocmi Poccuu: Cmam. co. / Iocro+cmam Poccuu. M., 2000, c.73; 1996, c.33.
Onaxo enanoct +ro nyrem mexannuecxoro nmnopra sanantx nncrnryron uacrno
cocrnennocrn es yuera poccncxo nncrnrynnonantno cnenn]nxn. Ho+romy nosnnxaer pasptn
cocrnennocrn oe-qarmo n oe-mpe n npn +rom pemammnmn oxastnamrcx ne]opmantnte,
mpnnuecxn neo]opmnennte npana, n xoropte nxnatnaercx coepxanne, ornnunoe or
saxpennenntx n mpnnuecxnx xonrpaxrax nopm
245
.
Inannax nent annoro +rana cocroxna, no mnennm oprannsaropon, n cosannn
nncrnrynnonantntx ycnonn nx cranonnennx n pasnnrnx cncremt uacrno cocrnennocrn no
opasny sanantx emoxparn. Hpnnarnsannx sect paccmarpnnanact xax cpecrno neoxonmoe
nx noxpennennx nnepannsannonntx n crannnsannonntx meponpnxrn. Hmnopr sanantx
nncrnryron npnxptnan poccncxoe (nocrounoe) coepxanne.
Hauano nonoxnna macconax uexonax npnnarnsannx . 3a uexontm +ranom nocneonan +ran
enexntx n sanorontx ayxnnonon n nnnecrnnnonntx xonxypcon. H xorx +ror +ran npoonxaercx
n nontne (n ]opme ennnuno enexno npnnarnsannn) nnx ero npnxonrcx na nepnym nononnny
90-x rr (cm. pnc. 14-10).
uopmantntm nrorom +roro +rana cran ror ]axr, uro 80% nce cocrnennocrn n Poccnn
nepemno n uacrnte pyxn. Hpnnarnsannx rocyapcrnenno n mynnnnnantno cocrnennocrn
sarponyna nce es ncxnmuennx orpacnn +xonomnxn.
K nauany 2001 r. na onm rocyapcrnenno cocrnennocrn npnxonnoct rontxo 42%
ocnonntx ]onon n +xonomnxe (no cpannennm c 91% n 1991 r.), n uacrno cocrnennocrn
naxonnoct onee 80% or omero uncna npenpnxrn. Hpnnarnsannx rocyapcrnenno n
mynnnnnantno cocrnennocrn sarponyna nce es ncxnmuennx orpacnn +xonomnxn. B pesyntrare
ne rontxo n omem uncne npenpnxrn, no n n omem oeme nponsnocrna n uncnennocrn
paornnxon rocyapcrnennax cocrnennocrt crana sannmart nounnennoe mecro (pnc. 14-11).
B pesyntrare ne rontxo n omem uncne npenpnxrn, no n n omem oeme nponsnocrna n
uncnennocrn paornnxon rocyapcrnennax cocrnennocrt crana sannmart nounnennoe mecro.
245
Ta+ooeee B.H. uopmantnoe n ne]opmantnoe n ynpannennn +xonomnxo: Hayxa, 1990, In. 3; Kane.muuuroe P.H.
"Ie nauano roro xonna?" (x nonpocy o oxonuannn nepexonoro nepnoa n Poccnn // Bonpoct +xonomnxn. 2001
N 1: 138-156.
330
Te uacrnte pyxn, n xoropte nonann camte naxomte xycxn tnme rocyapcrnenno
cocrnennocrn, npnnanexann rnanntm opasom ntxonam ns nce ro xe conercxo +nnrt. B xoe
nomenxnarypno npnnarnsannn nponsomen ne crontxo omen nnacrn na cocrnennocrt (xax
nsnauantno nnannponanoct), cxontxo cnnnanne nonnrnuecxo +nnrt c nsnec-+nnro. annte
connonornuecxnx nccneonann 1994 1995 rr. poccncxo nsnec-+nnrt noxasann, uro nmn c
nomenxnarypntm npomntm cocrannxmr n ne npnmepno nononnny ntopxn (ran. 14-9).
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Fop
Y
p
e
n
L
u
m


n
e
c
,

%
-vcrc nepnv-n1vv
CCLew ncwLureHHcv ncpyuvv
-vcreHHcc1u ncwLureHHc-
ncvancpc1neHHcrc neccHere
onn rocypa pc1neuumx u uyuuuuna nLumx npe pnpun1u
Puc. 14-11. uua+uua us+eueuu ocuoeumx xapaumepucmuu
eocyapcmeeuuo u +yuuuunauouo cocmeeuuocmu e npo+muueuuocmu
Cocmae.euo no: Poccucru cmamucmu:ecru ereeoouur sa 2001 eoo. - M.: Iocro+cmam P4, 2002, c.343;
Hpo+iu.euuocmi Poccuu: Cmam. co. / Iocro+cmam Poccuu. M., 2000, c.49-51; Hpo+iu.euuocmi Poccuu: Cmam.
co. / Iocro+cmam Poccuu. M., 1996, c.28-29; Poccucra 4eoepau e 1992. Cmamucmu:ecru ereeoouur /
Iocro+cmam P4. M.: Pecnvo.uraucru uuqop+auouuo-usoame.icru eump, 1993, c.68; Hapoouoe xoscmeo
Poccucro 4eoepauu. 1992. Cmamucmu:ecru ereeoouur / Iocro+cmam Poccuu. M.: Pecnvo.uraucru
uuqop+auouuo-usoame.icru eump, 1992, c.68
Eme onee narnxen nponecc cnnxnnx nnacrn n cocrnennocrn npn anannse ncropn xnsnn
namnx onnrapxon (ran. 14-10): ns 15 uenonex nnmt onn (M.M. upnman ns Ant]a-rpynnt)
xnnxercx ntxonem ns rpamorntx cnennanncron n nnmt 4 ne npnnnmann npxmoro yuacrnx no
nnacrntx crpyxrypax nocrconercxo Poccnn. Taxnm opasom, namnx onnrapxon moxno cunrart
xnaccnuecxnm npnmepom mpoxparnuecxo ypxyasnn, utn nosnnnn n nsnece nponsnont or
nx yuacrnx n nnacrn.
Tannna 14-9
Hpemyman pao1a poccnncxnx nnepon nsneca (nmpanm no cnncxy 100 neymnx
nsnecuenon Poccnn n xa1anory 3nn1a poccnncxoro nsneca)
uncnennocrt
ntopxn, uen.
Hpnmemne n n nsnec c
nomenxnarypntx nnn ntcmnx
pyxonoxmnx nocron
Cenanmne
cex camn
He yxasanmne
mecra npetyme
paort
Pecnonenrt 1994 r.
86 44% 56% 0
Pecnonenrt 1995 r.,
n rom uncne
paornnxn anxon
145
64
26%
31%
50%
39%
24%
30%
Hcmo:uur: Baoaeea H.B., Uupuroea A.E. Poccncxax +nnra: ontr connonornuecxoro anannsa. uacrt II. Hnept nsneca
o cee n omecrne. M.: Hayxa, 1996. C. 66.
3amernoro pocra +]]exrnnnocrn poccncxnx uacrntx npenpnxrn n 1990-e rr.
ontmnncrnom nccneonarene ne onapyxeno
246
. H +ro ne cnyuano, noromy uro npnpoa
cocrnennocrn xopenntm opasom ne nsmennnact. Onaxo +ro crano xcno nnmt na rpertem +rane.
246
Hpnnarnsannx no-poccncxn / Konnexrnn anropon: M. Foxo, . Bacnnten, A. Encra]ten, A. Kasaxon, A. Kox, H.
Mocrono, A. uyac / Ho pe. A.F. uyaca. M., 1999; Kane.muuuroe P.H. Kpynnemne n omnnnpymmne
cocrnennnxn n poccncxo npomtmnennocrn // Bonpoct +xonomnxn. 2000, N1, c.99-119; Hepeea.oe P.B., Iu+aou
331
Tannna 14-10
Poccnncxne onnrapxn n nnac1t
Onnrapxn Connantnoe nonoxenne n nocnenne
rot cymecrnonannx CCCP
Vuacrne no nnacrntx crpyxrypax nocne 1991
r.
Ipynna Anexnepona (OAO Heq1nnan xounannn AYKonn)
Anexnepon
B.R.
B 1991 r. nepnt sam. mnnncrpa ne]rxno
n rasono npomtmnennocrn CCCP. B xonne
1991 r. Hocranonnennem npannrentcrna
nasnauen npesnenrom xonnepna HVKon.
O]nnnantno ne yuacrnonan.
Antqa rpynna
upnman
M.M.
Koncrpyxrop sanoa 3nexrpocrant, c 1988
r. uacrnt npenpnnnmarent n xooneparnne
Ant]a-]oro, c 1991 r. npecearent
Conera npexropon rpynnt Ant]a-
Koncopnnym
O]nnnantno ne yuacrnonan.
Anen H.O. B 1989 1991 rr. conernnx MH CCCP, n
1991 r. nepnt sam. mnnncrpa
nnocrpanntx en Poccnn.
B 1992 r. nosrnannxer Mnnncrepcrno nnemnnx
+xonomnuecxnx cnxse, nosxe sam. npecearenx
nanmrno-+xonomnuecxo xomnccn Hpannrentcrna Pu.
B exape 1992 r. yxonr n orcranxy n nepexonr n
nsnec.
Bn H.F. B 1991 r. nepnt sam. mnnncrpa
+xonomnxn n npornosnponannx CCCP.
B 1992 1995 rr. sam. npexropa, norom npexrop
Henrpa +xonomnuecxo xonmnxrypt npn
Hpannrentcrne Pu. B ]enpane 1996 r. nepexonr na
paory n Ant]a-anx.
Ipynna Bepesoncxoro-Apauonnua
Fepesoncxn
F.A.
C 1983 r. pyxononrent naoparopnn n
Hncrnryre nponem ynpannennx, c 1989 r.
Ienepantnt npexrop ouepne ctrono
crpyxrypt HoroBA3a.
B 1992 1993 rr. unen Conera no npomtmnenno
nonnrnxe npn Hpannrentcrne Pu, n 1996 1997 rr.
sam. cexperapx Conera esonacnocrn, nosxe conernnx
Pyxononrenx Amnnncrpannn Hpesnenra Pu, n
1998 1999 rr. ncnonnnrentnt cexperapt CHI
Apamonnu
P.A.
Her anntx. Fnsnecom n Mocxne sannmaercx
c 1992 r.
Heo]nnnantnt xaccnp cemtn Hpesnenra.
Cmonencxn
A.H.
B 1987 1989 rr. nauantnnx 4-ro crponr.-
monraxn. ynpannennx Mocxnt n
pyxononrent xooneparnna Mocxna III, c
1989 r. pyxononr KF Cronnunt.
unen xoncyntrarnnnoro Conera no anxoncxo
exrentnocrn npn Hpannrentcrne Pu.
Ipynna Bnxnpena (OAO Iasnpou)
Bxxnpen P.H. B 1986 1989 rr. nepnt sam. mnnncrpa
rasono npomtmnennocrn CCCP, c 1989 r.
sam. npecearenx npannennx
ocyapcrnennoro rasonoro xonnepna
Iasnpom.
O]nnnantno ne yuacrnonan.
Ipynna Iycnncxoro (rpynna MOCT)
Iycnncxn
B.A.
o 1986 r. paoraer n c]epe xyntrypt, n
1986 r. oprannsyer xooneparnn Merann, c
oxrxpx 1991 r. npesnenr KF MOCT-
Fanx.
O]nnnantno ne yuacrnonan.
Ipynna Ayaxona
Hyxxon
R.M.
C 1991 r. npemtep npannrentcrna Mocxnt, n
1991 r. sam. npecearenx Komnrera no
oneparnnnomy ynpannennm napontm
xosxcrnom CCCP.
C nmnx 1992 r. m+p Mocxnt.
Enrymenxon
B.H.
B 1990 1991 rr. nauantnnx Inannoro
ynpannennx no nayxe n rexnnxe
Mocropncnonxoma, c anpenx 1991 r.
npecearent AO3T Mocxoncxn
ropocxo xomnrer no nayxe n rexnnxe.
Conernnx m+pa Mocxnt.
Ipynna Ho1annna Hpoxopona Hopana
H.J., oopooe B.B. Ananns nnnxnnx npnnarnsannn na exrentnocrt npomtmnenntx npenpnxrn. M.: Cepnx:
Hayunte oxnat PH3H, 2000.
332
Horannn B.O. Paornnx Mnnncrepcrna nnemne ropronnn
CCCP, c 1991 r. nosrnannn AOOT
Hnreppoc.
C anrycra 1994 r. unen Conera no npomtmnenno
nonnrnxe n npenpnnnmarentcrny npn Hpannrentcrne
Pu, n nmne 1996 r. pacnopxxennem Hpannrentcrna
Pu nasnauen unenom Conera npexropon PAO
Hopnntcxn Hnxent. 3annman mnoro pyrnx
nocron.
Hpoxopon
M..
B 1989 1992 rr. neymn +xonomncr, sarem
nauantnnx ynpannennx Mexynaponoro
anxa +xonomnuecxoro corpynnuecrna.
B anpene 1996 r. pacnopxxennem Hpannrentcrna Pu
nasnauen unenom Conera npexropon PAO
Hopnntcxn Hnxent.
Ipynna Xooponcxoro (POCHPOM KKOC)
Xooponcxn
M.F.
B 1986 1987 rr. sam. cexperapx
upynsencxoro paxoma BHKCM Mocxnt, n
1987 1989 rr. npexrop Henrpa nayuno-
rexnnuecxoro rnopuecrna monoexn, c
anrycra 1991 r. Ienepantnt npexrop
mexanxoncxoro oennennx MEHATEH.
B 1993 1995 rr. sam. mnnncrpa ronnnna n
+neprernxn Pu.
Ipynna Hyanca (PAO E3C Poccnn)
uyac A.F. B 1990 1991 rr. nepnt sam.
npecearenx ropncnonxoma Henconera,
npecearent Komnrera no +xonomnuecxo
pe]opme.
B 1991 1992 rr. npecearent Ioc. Komnrera Pu
no ynpannennm rocyapcrnenntm nmymecrnom, n
1996 1997 rr. Pyxononrent Amnnncrpannn
Hpesnenra Pu, n 1997 1998 rr. mnnncrp
]nnancon Pu, c 1998 r. npecearent npannennx
PAO E3C Poccnx. 3annman mnoro pyrnx nocron.
Cocmae.euo P.B.Hamoei+ no: Mvxuu A.A. Hn]opmannonnax nona n Poccnn: yuacrnnxn, nenn, rexnonornn. M.:
Hsarentcrno Inom n , 2000.
3man 3. Hucmumyuuouauusauua uoeo euacmu-cocmeeuuocmu (2001-)
Hocne ncero xaoca, nosnnxmero n xoe nroporo +rana, x xonny 1990-x rr. crano ouennno,
uro omnnnpymme nce-raxn oxasanact cncrema nnacrn-cocrnennocrn, xax na ]eepantnom, rax n
na pernonantnom yponne. O +rom cnnerentcrnyer cocran poccncxo +xonomnuecxo (ran. 14-
10) n nonnrnuecxo +nnrt (ran. 14-11). Hs conercxo nomenxnarypt ntmnn cntme nononnnt
nnepon naprn n rpn uerneprn nnn, nxoxmnx n npannrentcrno n oxpyxenne npesnenra.
Pernonantnax +nnra yxomnnexronana conercxo nomenxnarypo n eme ontme crenenn. Cntme
uertpex nxrtx ee ntxonen paorann n conercxom naprnnom, xomcomontcxom nnn xosxcrnennom
annapare (cm.ran. 14-11).
1auuua 14-11
Cocmae poccucuo nouumuuecuo u +uouo+uuecuo +uumm emcueeo ypoeua, cep. 1990-x ee.
(e % om ooue :uc.euuocmu o.umuo epvnni)
Btcmee
pyxono-
crno
Hnept
naprn
Perno-
nantnax
+nnra
Hpann-
rentcrno
Fnsnec-
+nnra
B nenom
Bcero ns nomenxnarypt
n rom uncne:
75,0 57,1 82,3 74,3 61,0 69,9
Hs naprnno 21,2 65,0 17,8 0 13,1 23,4
Hs xomcomontcxo 0 5,0 1,8 0 37,7 8,9
Hs conercxo 63,6 25,0 78,6 26,9 3,3 39,5
Hs xosxcrnenno 9,1 5,0 0 42,3 37,7 18,8
Hs pyro 6,1 10,0 0 30,8 8,2 11,0
Hcmo:uur: Kptmranoncxax O. 1995: c. 65. (ocnono anntx nocnyxnnn connonornuecxne nccneonannx, xoropte
npononnnct cexropom nsyuennx +nnrt Hncrnryra connonornn PAH no pyxonocrnom O. Kptmranoncxo n 1989-
1994 roax).
Onaxo +ro ne osnauaer, uro n cocrane +nnrt ne nponcxonno nnxaxnx nsmenenn. Ecnn
cpannnrt ntcmee pyxonocrno npn Fpexnene, Iopauene n Entnnne, ro conepmenno ouennno
snaunrentnoe ymentmenne rexnoxparon (c 88,5% npn Fpexnene o 36,4% npn Entnnne) n ynoenne
nnn, nonyunnmnx +xonomnuecxoe nnn mpnnuecxoe asonoe opasonanne (c 11,5% o 22,7%)
247
.
3rn cnnrn crann eme onee samernt x xonny 1990-x rr.
247
Cm.: Kpiumauoecra O. (1995) Tpanc]opmannx crapo nomenxnarypt n nonym poccncxym +nnry //
Omecrnennte nayxn n conpemennocrt, N1, c.63
333
1auuua 14-12
Hs+eueuue xapaumepucmuu +uumm
e nepeme ea eoa npaeueuua B. Euouuua u B Hymuua, %
Xapax1epnc1nxa +nn1m* Entnnncxan
+nn1a(1993r.)
Hy1nncxan
+nn1a(2002r.)
Cpenn nospacr (rot) 51,3 51,5
Xenmnnt 2,9 1,7
Btxont ns centcxo mecrnocrn 23,1 31,0
Hnna c ntcmnm opasonannem 99,0 100,0
Hnna, nmemmne yuenym crenent 52,5 20,9
Hnna c noenntm opasonannem 6,7 26,7
Hnna c +xonomnuecxnm n mpnnuecxnm
opasonannem
24,5 25,7
Hnna c opasonannem, nonyuenntm n +nnrntx
nysax**
35,4 23,4
3emnxxn rnant rocyapcrna 13,2 21,3
Crannennnxn nsneca 1,6 11,3
Boennte 11,2 25,1
Hcmo:uur: Kpiumauoecra O. Peru+ Hvmuua: .uoepa.iua +e.umorpamu?// Pro et Contra.2002. T.7 A4, c. 161.
Hpu+e:auue:
* K o.ume omueceui :.eui Coeema oesonacuocmu P4, oenvmami ooeux na.am 4eoepa.iuoeo Coopauu P4, :.eui
Hpaeume.icmea P4, e.aei cvoermoe P4.
** K rameeopuu o.umuix evsoe omueceui MIV, MIHMO, Hucmumvm uuocmpauuix siroe, BHL, BKL, AHX npu CM
CCCP, AOH npu HK KHCC, M4H, Araoe+u eueuue mopeoe.u, un.o+amu:ecra araoe+u.
B nauane XXI nexa namernnnct nonte renennnn: pesxo coxparnnoct uncno nnn, nmemmnx
yuenym crenent n ntcmem pyxonocrne Poccnn. Ecnn n 1993 roy nnna, nmenmne crenent,
cocrannxnn 52,5%, ro n 2002 - rontxo 20,9% (cm. ra. 14-2). Coxparnnoct n uncno nnn, nonyunnmnx
opasonanne n +nnrntx nysax (c 35,4% o 23,4%). 3aro snaunrentno ynennunnoct uncno noenntx (c
11,2% o 25,1%), ntxonen ns centcxo mecrnocrn (c 23,1% o 31,0%) n semnxxon rnant
rocyapcrna (c 13,2% o 21,3%). Hocxontxy uncno crannennnxon nsneca coxparnnoct o
mnnnmyma, ro npn Hyrnne nauanact oparnax renennnx: nx uncno nospocno n 1,6% n 1993 roy o
11,3% n 2002.
Fontmnncrno pyxononrene npenpnxrn no-npexnemy ynonamr na rocyapcrno n
oponontno roront nepeart ontmym uacrt cnoe ornercrnennocrn, uro narnxno noxastnamr
pesyntrart mnorouncnenntx connonornuecxnx nccneonann. 3xcnpecc-onpoc 27 npexropon
xpynnemnx npenpnxrn Hnxeropocxo onacrn, nanpnmep, xcno noxasan, uro sona
ornercrnennocrn onacrno nnacrn no-npexnemy nennxa, a sona ornercrnennocrn nsnec-+nnrt no-
npexnemy orpannuena. o cnx nop nsnec-+nnra ne xnnxercx camocroxrentntm +xonomnuecxnm
cyexrom. Ona no-npexnemy crpemnrcx orpannunrt cnom ornercrnennocrt nnmt
nnyrpnxosxcrnenno exrentnocrtm n npxmtmn ornomennx c saxasunxamn n nocranmnxamn,
oranax na orxyn amnnncrpannn raxne naxnte nonpoct xax ]opmnponanne npannn ocryna x
pecypcam, xonrpont sa conmennem xauecrna ntnycxaemo norpenrentcxo npoyxnnn,
anrnxpnsncnoe ynpannenne n naxnemne nonpoct connantno-+xonomnuecxoro pasnnrnx pernona.
Fontmo xpyr nonpocon coxpanxercx n n sone conmecrno ornercrnennocrn. Cpen nnx raxne
naxnte nonpoct xax sanxrocrt, onnara rpya, nontmenne xnann]nxannn, connantnoe n
mennnncxoe crpaxonanne, paspaorxa crparernuecxnx nnanon pasnnrnx xpynnemnx
(mxeroopasymmnx) npenpnxrn, naxnemne nonpoct nnnonannonno n nnnecrnnnonno
nonnrnxn, ne ronopx yxe o cosannn nn]pacrpyxrypt n nonponannx orpacnentx nnrepecon na
]eepantnom yponne. B pesyntrare, ananc oe mpe n oe qarmo cxnatnaercx xnno n nontsy
onacrno amnnncrpannn
248
.
O rom, uro ]axrnuecxn nponcxonr ne ]opmnponanne cncremt uacrno cocrnennocrn, a
yxpennenne nmymecrnennoro nonoxennx nnn croxmnx y nnacrn, cnnerentcrnyer n ananns nyx
248
Hoponee cm.: Nureev R., Runov A. Russia: Whether Deprivatization Is Inevitable? Power-Property Phenomenon As a
Path Dependence ProblemReport prepared for International Society for New Institutional Economics (ISNIE) 5-th
Annual Conference Institutions and Governance USA, Berkeley, California, September 13-15, 2001
334
nepeune npenpnxrn, sanpemenntx x npnnarnsannn
249
. uopmantno (oe mpe) +rn oxymenrt
cnnerentcrnymr o coxpamennn c]ept rocyapcrnenno cocrnennocrn n pacmnpennx
cocrnennocrn uacrno. Onaxo oe qarmo onn cnnerentcrnymr o pocre annernron nomenxnarypt.
Cpannenne pacnpeenennx nponsnocrnenntx npenpnxrn nepnoro n nroporo nepeune no
orpacnxm npomtmnennocrn noxastnaer, uro nsmenenne orpaxaer crpemnenne unnonnnxon
nonyunrt n uacrnte (rounee, cnon) pyxn nanonee naxomte oexrt rocyapcrnenno
cocrnennocrn (ne]rxnax, ronnnnnax, xnmnuecxax n ne]rexnmnuecxax, annannonnax, aromnax n
r..) npnuem rontxo na raxo crann, xora nx +roro cosant neoxonmte ycnonnx.
nx roro, urot nonxrt, nacxontxo nosmoxen (nnn nensexen?) nont nnrox
nenrpannsannn, ocranonnmcx cnauana na nonxrnn "ocrarounax rocyapcrnennax cocrnennocrt".
14.3. Hasa x uac1non coc1nennoc1n nnn nnep x uac1non coc1nennoc1n?
14.3.1. Ocmamouuaa eocyapcmeeuuaa cocmeeuuocmo
ecrnnrentno, n pesyntrare nponecca npnnarnsannn nosnnx cnoeopasnt +xonomnuecxn
nncrnryr ocrarounax rocyapcrnennax cocrnennocrt. On nxnmuaer n cex ne rontxo npxmte
ocrarxn rocyapcrnenno cocrnennocrn, no n rnn xosxcrnonannx, xapaxrepnt nx ontmnncrna
rax nastnaemtx uacrntx npenpnxrn, naxoxmnxcx n pyxax tnmnx "xpacntx npexropon" nnn
rpyontx xonnexrnnon, n ynpannxmrcx no-npexnemy (narepnanncrcxn)
250
, xorx oxpyxammax nx
nncrnrynnonantnax cpea pesxo nsmennnact.
Hcropnuecxn cnna rocyapcrnenno cocrnennocrn n ycnonnxx xomanno +xonomnxn
saxnmuanact n rom, uro ona oxnartnana nce naponoe xosxcrno, ynpannxnact ns ennoro Henrpa
cnepxy n onxna tna cnyxnrt nnrepecam omecrna n nenom (rax nastnaemax "omenaponax
cocrnennocrt"). 3ro rnannoe npenmymecrno (ecnn ono n reopernuecxn cymecrnonano) tno
oxonuarentno yrepxno n xoe npnnarnsannn. "Omenaponax cocrnennocrt" npenparnnact n
ocrponxn rocyapcrnenno cocrnennocrn, xoropte ntcrynamr xax uacrnax cocrnennocrt no
ornomennm x pyrnm ]npmam (nxnmuax n pyrne rocyapcrnennte npenpnxrnx). 3ro osnauaer,
no-nepntx, uro rocyapcrnennax cocrnennocrt npnopena uacrnym ]opmy n ntcrynaer xax
uacrnoe npenpnxrne, nocxontxy oxnartnaer ne nce omecrno n nenom, a rontxo ero :acmi.
Bo-nroptx, uacrno ona xnnxercx eme n noromy, uro ynpannxercx ne no ennomy napono-
xosxcrnennomy nnany, a no none mecrnoro nauantnnxa. Ocrarounax rocyapcrnennax
cocrnennocrt cnyxnr ne na naro omecrna n nenom, a na naro rem, xro ycnen ee
"npnxnarnsnponart". 3ro osnauaer, uro ona moxer pasnnnartcx n ne na nontsy rocyapcrna n
nenom, a no npe emy.
Tpertx ee ocoennocrt saxnmuaercx n rom, uro ona ne xnnxercx n nacroxme uacrno
cocrnennocrtm, nocxontxy annoxannx pecypcon tna ocymecrnnena no ocrarounomy npnnnnny.
3ror ocrarox ne sannrepeconan peantntx uacrntx cocrnennnxon, a ocrancx ntxonam ns
tnme conercxo nomenxnarypt. B ne coxpanxmrcx nepexnrxn rax nastnaemo "omenapono
cocrnennocrn" xax n xapaxrepe npnmenxemtx pecypcon (nxnmuax rpyonte), rax n n
oprannsannonno-ynpannenuecxo crpyxrype. Ho+romy no ocrarouno rocyapcrnenno
cocrnennocrtm n +xonomnuecxom cmtcne mt nonnmaem ne rontxo mpnnuecxne npenpnxrnx nnn
naxert, npnnanexamne rocyapcrny, no n nce re, xoropte coxpannnn pynmenrt rpannnonno
xomanno +xonomnxn. 3rn ee ocoennocrn n npeonpeennnn ]opmantnte n ne]opmantnte
npannna nrpt, a raxxe xapaxrep canxnn, xoropte cnoxnnnct n nocrconercxo Poccnn.
249
Hocranonnenne Hpannrentcrna Pu or 18.09.95 N949 O nepeune axnnonepntx omecrn, nponsnoxmnx
npoyxnnm (ronapt, ycnyrn), nmemmym crparernuecxoe snauenne nx oecneuennx nannonantno esonacnocrn
rocyapcrna, saxpennennte n ]eepantno cocrnennocrn axnnn xoroptx ne nonexar ocpouno npoaxe;
Hocranonnenne Hpannrentcrna Pu or 17.07.98 N784 O nepeune axnnonepntx omecrn, nponsnoxmnx
npoyxnnm (ronapt, ycnyrn), nmemmym crparernuecxoe snauenne nx oecneuennx nannonantno esonacnocrn
rocyapcrna, saxpennennte n ]eepantno cocrnennocrn axnnn xoroptx ne nonexar ocpouno npoaxe.
250
Hpueoruu A.H., (2001) Henn oprannsann, crepeornnt n nponemt // Omecrnennte nayxn n conpemennocrt, N2,
c.16.
335
Tor ]axr, uro n nponecce npnnarnsannn ontmax uacrt rocyapcrnenno cocrnennocrn
nepemna ne x ayrcaepam, a x nncaepam (n xoneunom nrore x npexnnm npexropam
npenpnxrn), npnneno x romy, uro n Poccnn ne nosnnxno +]]exrnnnoro uacrnoro cocrnennnxa
(uro n snaunrentno crenenn oycnonnno nnepnnonnocrt rpannnonno +xonomnuecxo cncremt,
menennte remnt ee pecrpyxrypnsannn n myunrentnte nepexo x nontm ]opmam xopnoparnnnoro
ynpannennx). 3rnm npeonpeenxmrcx n nnyrpennne npnunnt rnyoxoro rpanc]opmannonnoro
cnaa npn nepexoe or xomanno +xonomnxn x ptnounomy xosxcrny.
Fontmnncrno ns raxnx nncaepon ne nmemr nn crnmynon, nn ocrarountx snann nx
paspaorxn onrocpountx nnanon pasnnrnx nponsnocrna n axe xonxperntx nsnec-nnanon no
npnnneuennm nnnecrnnn, n xoroptx ocrpo nyxamrcx. Coxpanenne nepconn]nnnponannoro
omena n orcyrcrnne crparernn noncxa +]]exrnnntx naprnepon npnnonr x romy, uro nx mnornx
npenpnxrn rnnnuna aanrannx, a ne rpanc]opmannx rpannnonntx ]opm, npncnoconenne a
ne pasnnrne nponsnocrna, samnra a ne nacrynnenne. o cnx nop nepexa ne+]]exrnnnax
mapxernnronax nonnrnxa ontmnncrna npenpnxrn, crpemxmnxcx, axe n ycnonnxx
naronpnxrno xonmnxrypt, x nponnxennm rpannnonno npoyxnnn na rpannnonnom ptnxe.
Onaxo axe +ra npoyxnnx ne ncera naxonr ctr, n no+romy nosnnxaer aprep xax ]opma
cymecrnonannx ne+]]exrnnno +xonomnxn. B nenom n exrentnocrn npenpnnnmarene
xparxocpount acnexr npeonaaer na onrocpountm, a mornn nnunoro ooramennx omnnnpyer
na nenxmn pasnnrnx nponsnocrna.
Heynnnrentno, uro aprepnsannx crana onnm ns saxonomepntx pesyntraron coxpanennx
ocrarouno rocyapcrnenno cocrnennocrn. Hontrxa ycranonnennx narypantntx cnxse xnnnact
cnoeopasntm nocnponsneennem (n nontx ycnonnxx) rex rpannnonntx npxmtx cnxse, xoropte
pantme cymecrnonann mexy npenpnxrnxmn n ycnonnxx ennoro naponoxosxcrnennoro
xomnnexca.
Faprepnax +xonomnxa npornnononoxna enexno ne rontxo no ]opme, n xoropo
cymecrnyer xoneunax npoyxnnx (narypantnax ronapnax). enexnax +xonomnxa nosnonxer
ocymecrnnxrt nnnecrnnnonnte npoexrt c ontmnm narom no npemenn n c npnnneuennem
orpomnoro uncna xosxcrnymmnx cyexron. Ona cnococrnyer pocry xannrannsannn, a raxxe
tcrpomy nepepacnpeenennm xannrana n nontsy nyume xosxcrnymmnx ]npm n +]]exrnnnomy
nononnennm xannrantnoro sanaca. Fes ener nenosmoxno macmranoe nponeenne orpacnentx
nayuntx nccneonann n, cneonarentno, nenosmoxen +]]exrnnnt nayuno-rexnnuecxn
nporpecc.
Faprepnte cnxsn, no onpeenennm, nocxr noxantnt xapaxrep n saxpennxmr
xosxcrnennte cnxsn mexy onpeenenntmn cyexramn. B ornnune or ener, xnnxmmnxcx
"xocmononnramn", aprepnte cnxsn nocxr ne rontxo "nannonantnte xocrmmt", no n samxnyrt na
xonxpernte pernont. Ho+romy aprepnoe xosxcrno, no onpeenennm, xnnxercx
esnnrerpnponanntm, cosammnm npenoctnxn nx nocnponsnocrna noxantno samxnyrocrn,
]axropom, ycnnnnammnm nenrpoexnte renennnn n conpemenno Poccnn, noorpenammnm
pernonantnt cenaparnsm.
enexnte cnxsn xnnxmrcx orxptrtmn, aprepnte cnxsn ncera xnnxmrcx cxptrtmn. B
ycnonnxx enexnoro xosxcrna rpyno cxptnart cnon oxot, aprepnax +xonomnxa, naoopor,
nomoraer cranonnennm n pasnnrnm "+xonomnxn ]nsnuecxnx nnn"
251
. annt ]enomen onnctnaer
ooconenne nnuntx nnrepecon or nnrepecon ]npm, nnunoro orarcrna or cocrnennocrn
npenpnxrn. Bosnnxaer napaoxcantnax cnryannx, xora mnorne cenxn saxnmuamrcx n
nnrepecax orentntx nnn n ymep nnrepecam ]npm, axe ecnn +rn nnna xnnxmrcx nonnonpanntmn
nnaentnamn +rnx ]npm. Faprepnax ]opma nosnonxer cxptrt ncrnnnt xapaxrep noonoro poa
cenox. B Poccnn o cnx nop coxpanxercx cpenenexont npnnnnn ornomennx x cnoe ]npme xax
x oo.ruocmuo+v e.aoeuum, xoropoe n noonoporax nepexonoro nepnoa (n cnny +xonomnuecxnx
nnn nonnrnuecxnx npnunn) moxer trt norepxno pas n nancera. Ho+romy saora o nnuno
cocrnennocrn orrecnxer na sann nnan saory o cocrnennom npenpnxrnn.
251
Hoponee cm.: K.euep I.B., Ta+ooeee B.H., Ka:a.oe P.M. (1997) Hpenpnxrne n necranntno +xonomnuecxo
cpee: pncxn, crparernn, esonacnocrt. M.: 3xonomnxa. C.48.
336
Baxnym pont n nocnponsnocrne ocrarouno rocyapcrnenno cocrnennocrn nrpamr
ecrecrnennte monononnn. uepes nnx rocyapcrno cnxsano c mnorouncnenntmn ne+]]exrnnntmn
npenpnxrnxmn. Hpeocrannxx pyxonocrny ecrecrnenntx monononn (]axrnuecxn es penrntx
nnarexe) npnnnnernm peannsannn npnpontx pecypcon sa pyexom, rocyapcrno nsamen
sacrannxer nx cnaxart +rnmn pecypcamn ne+]]exrnnnte npenpnxrnx. uaxrnuecxn peantno
nnaro ntcrynaer nmenno ecnnarnax nocranxa npnpontx pecypcon rocyapcrnenntm
npenpnxrnxm (onnara pacrxnyra na neonpeenennt cpox nnn nponsnonrcx npoyxnne +rnx
npenpnxrn, xoropym nourn nenosmoxno peannsonart na orxptrom ptnxe). Honyuennte
npenpnxrnxmn pecypct ncnontsymrcx nx nponsnocrna nenyxno npoyxnnn, peannsonart
xoropym moxno rontxo no aprepntm nenouxam. 3ro narnxno oxasan xpnsnc 1998 roa, xora
nourn nxrnxparnax enantnannx pynx x onnapy ne pemnna nponemy xonxypenrocnoconocrn
npoyxnnn noannxmmero ontmnncrna oreuecrnenntx nponsnonrene. eno oxasanoct ne n
nexnarxe ener, a n nenocrpeonannocrn ptnxom nponsnonmo oreuecrnenntmn npenpnxrnxmn
npoyxnnn.
Honoxenne yxymaercx ns-sa roro, uro rocyapcrno, necmorpx na nepnonuecxn
npnnnmaemte nporpammt, na ene ne nmeer +]]exrnnno npomtmnenno nonnrnxn noome, n
ynpannennx cnoe cocrnennocrtm n uacrnocrn, xoropax t noepxnnana pocrxn nonoro n
+]]exrnnnoro, cosanana t naronpnxrnte ycnonnx nx +xonomnuecxoro pocra. Haoopor,
exrentnocrt conpemennoro poccncxoro rocyapcrna sacrannxer ncnomnnrt +noxy
mepxanrnnnsma. Poccncxoe rocyapcrno sannmaercx rnanntm opasom ]ynxnnxmn
nepepacnpeenennx, npnuem raxoro, xoropoe ne naronpnxrcrnyer pasnnrnm nponsnocrna, a
ropmosnr ero, rax xax crpemnrcx nepepacnpeennrt nmemmne pecypct or nyume xosxcrnymmnx
npenpnxrn x xymnm. 3a cuer nepntx ne rontxo conpamrcx nanorn, no n nponcxonr
ornponanne ne+]]exrnnntx npenpnxrn, xoropte nanorn, xax npannno, ne nnarxr. Bce +ro
npnnonr x coxpamennm +]]exrnnno xosxcrnymmnx nponsnocrn, noranxnnax pyxononrene
npenpnxrn x pacmnpennm nenerantno xosxcrnenno exrentnocrn.
B ycnonnxx aprepnoro xosxcrna orcyrcrnymr cpecrna nx peannsannn ontmnx
nnnecrnnnonntx npoexron. Ho+romy nponcxonr crapenne ocnonntx ]onon n ynennunnaercx
rexnnuecxoe orcrananne. Heynnnrentno, uro nmenno raxne nponecct nanmamrcx n Poccnn n
nacroxmee npemx. Hsnoc ocnonntx ]onon npomtmnennocrn npentcnn n 1997 roy 50%. Ho
pacueram A.B. Anexceena, cpenn nospacr oopyonannx ocrnr 15,9 ner n ecnn nonoxenne ne
nsmennrcx, ro cpenn ]axrnuecxn cpox cnyxt ero yer cocrannxrt nourn 32 roa
252
.
Ocrarounax rocyapcrnennax cocrnennocrt nocnponsnonrcx n n pyrnx rnnnuntx nx
conercxo cncremt ]opmax - raxnx xax nenenenoe ncnontsonanne mxerntx cpecrn, cxptrax
onnara rpya, neonnaunnaemte amnnncrparnnnte ornycxa n p. K nnm oannnnct n pyrne
]opmt, cnnerentcrnymmne o omnnnponannn ne]opmantntx npannn na ]opmantntmn:
saepxxn sapaorno nnart, nennarexn, ropronnx nanorontmn ocnooxennxmn n p. Hecmorpx
na nx cymecrnonanne ]opmantnte ornomennx mexy +xonomnuecxnmn cyexramn ne
pasptnamrcx: ner macconoro ynontnennx c npenpnxrn, saepxnnammnx sapaornym nnary,
coxpanxmrcx ornomennx mexy npenpnxrnxmn n n cnyuae nennarexe. 3ro - cnoeopasnt
ornomenuecxn xonrpaxr, n xoropom ne]opmantnte ornomennx npenannpymr na
]opmantntmn
253
.
14.3.2. Hasa u uacmuo cocmeeuuocmu?
Ecrecrnenno nosnnxaer nonpoc: saxonunnnct nn nomenxnarypnte nrpt? Hntmn cnonamn,
saxonunnact nn "npnxnarnsannx" rocyapcrnenno cocrnennocrn, c ono cropont, n, ne
nosnnxamr nn nonte npoexrt nosnpamennx nasa x romy nepnoy, xora nomenxnarypa nrpana
pont nepxonnoro pacnopxnrenx rocyapcrnenno cocrnennocrn, xax +ro tno na "ntcme n
nocnene crann connannsma", c pyro. Hepnym renennnm orpaxamr nporpammt
252
Tpanc]opmannx +xonomnuecxnx nncrnryron n nocrconecrxo Poccnn (mnxpo+xonomnuecxn ananns). Ho. pe. P.M.
Hypeena. M.: MOHu. 2000. C. 100
253
Cm.: Kane.muuuroe P.H. (2001) "Ie nauano roro xonna?" (x nonpocy o oxonuannn nepexonoro nepnoa n
Poccnn) // Bonpoct +xonomnxn. N1, c. 147
337
npnnarnsannn, nropym nporpammt nannonannsannn
254
. Kparxo ocranonnmcx cnauana na
nporpammax nanonannsannn, a sarem (n cneymmem pasene, npoanannsnpyem nporpammt
npnnarnsannn 1995, 1998 n 2002 rr.
Onennnax nnecennte npoexrt moxno saxnmunrt, uro nn onn ns nnx ne pemaer rex
xoncrpyxrnnntx saau nontmennx +]]exrnnnocrn ncnontsonannx axrnnon npenpnxrn nyrem
nsmenennx npan cocrnennocrn. Onn nno xoncepnnpymr cnoxnnmnecx nepannonantnte
ornomennx n c]epe cocrnennocrn, enax nenoxonenmo nosnnnn ocrarouno rocyapcrnenno
cocrnennocrn, nno n nonynncrcxnx nenxx npnstnamr x nponeennm macmrano
nannonannsannn, nrorom xoropo moxer crart nnmt xosxcrnennt xaoc n rpaxancxax nona.
Xorx saxononpoexrt o nannonannsannn ntnue ne nonynxpnt n mnorne ns nnx n
cymecrnymmem napnanre neanno (n xnnape 2002 r.) orxnonent Iocyapcrnenno ymo, nen
nenrpannsannn n ycnnennx rocyapcrnennoro nmemarentcrna n +xonomnxy nanpamr cnny. Hpana,
npoxnnxmrcx onn ontme ne n npnstnax x nannonannsannn, a n nepecmorpe nexoroptx nroron
npnnarnsannn. Cpen ocnonntx nanpannenn nepexoa uacrno cocrnennocrn n pyxn rocyapcrna
moxno ntennrt cneymmne:
1) oenpueamusau - uacrnunoe noccranonnennx nnn ycnnennx rocyapcrnennoro xonrponx na yxe
npnnarnsnponanntmn npenpnxrnxmn;
2) penpueamusau - nonropnax npnnarnsannx npenpnxrn, n xoroptx npetymne cocrnennnxn
ne ntnonnnnn nnnecrnnnonnte ycnonnx n nporpammt (no cymecrny +ro cmena uacrnoro
cocrnennnxa);
Kax noxastnaer npaxrnxa, nanonee nnrencnnno paccmarpnnaemte mexannsmt
ncnontsymrcx n pamxax nponeccon pecrpyxrypnsannn npenpnxrn c rocyapcrnenntm yuacrnem.
K ocnonntm nncrpymenram, na ocnonannn xoroptx raxne ecrnnx moryr trt nponsneent
ornocxrcx: npxmax xonneprannx saonxennocrn nepe mxerom n axnnn npenpnxrnx;
pecrpyxrypnsannx mxerno saonxennocrn c ncnontsonannem sanorontx cxem; npnoperenne
axnn npenpnxrn na ]ononom ptnxe; nepeonenxa n yuer rocyapcrnenno cocrnennocrn
(marepnantntx (npexe ncero semnx) n nemarepnantntx (oexrt nnrennexryantno
cocrnennocrn) axrnnon), nnecenno n ycranno xannran npenpnxrn; npnsnanne
neecrnnrentntmn cenox npnnarnsannn na ocnonannn nentnonnennx nnnecrnnnonntx ycnonn;
npxmo omen axnn na nnnecrnnnn
255
.
Hrax, nosmoxnocrt snaunrentnoro ycnnennx rocyapcrna xax cocrnennnxa nnraer n
nosyxe. Bo ncxxom cnyuae, n xauecrne nosmoxnoro cnenapnx pasnnrnx ero ne ncxnmuamr
+xonomncrt, npnepxnnammnecx pasntx nsrnxon
256
. Onaxo, n xaxom nanpannennn ona noer n
x xaxnm nocnecrnnxm ona npnneer?
Hcxox ns npemecrnymmero nsnoxennx, npecrannxercx, uro xpnrepnn n pesyntrart roro
nnn nnoro napnanra moryr n onxnt trt cxoppexrnponant. Bce sanncnr or roro, xaxne
ornomennx ns ]axrnuecxn cymecrnymmnx +xonomnuecxnx ornomenn yer pemeno saxpennrt n
npane.
O omnnnpymmem nnnxnnn nnacrn-cocrnennocrn cnnerentcrnyer n mnpoxoe pasnnrne
nnrerpnponanntx nsnec rpynn (HFI). C nsnecrno one ycnonnocrn, nx moxno pasennrt no
254
B +rom pasene mt onnpaemcx na marepnant napnamenrcxnx cnymann n saceann no npoexram nannonannsannn n
Iocyapcrnenno yme 1997-2002 rr. B noncxe n noope marepnanon neonennmym nomomt oxasann enyrart n
corpynnxn annapara npo]nntnoro xomnrera Iocymt no cocrnennocrn n xomnrera no +xonomnuecxo nonnrnxe n
npenpnnnmarentcrny. Anropt ntpaxamr ncem nm ncxpennmm npnsnarentnocrt sa ntcxasannte sameuannx n
xommenrapnn.
255
Conepmencrnonanne ynpannennx rocyapcrnenno cocrnennocrtm n ycnonnxx ptnouno +xonomnxn.
3axnmunrentnt oruer. / pyx. A.K. Honomapen. - M.: Mexneomcrnennt anannrnuecxn Henrp, 2000
256
Cm.: Kv.uroe B. (1998) Poccncxax npnnarnsannx n mecrnnerne perpocnexrnne // Poccncxn +xonomnuecxn
xypnan. N 1, c.17-19.; Patrnn A., Cnopon H. Poccncxax xopnoparnnnax +xonomnxa: cro ner onnouecrna?
// Bonpoct +xonomnxn, 2000, N 5, c. 59-60
338
rnny nnrerpnpymmnx ornomenn na ynpannenuecxne n nmymecrnennte. Hepnte ntcrynamr xax
cnoeopasnax mon]nxannx nnacrn-cocrnennocrn, nropte xax nonax uacrnax cocrnennocrt
257
.
Kaxne xe cnnt sannrepeconant n pecranpannn nnacrn-cocrnennocrn n xaxne n pasnnrnn
cncremt nacroxme uacrno cocrnennocrn. Ecnn ncnontsonart meroonornm M. Oncona
258
n
pasnnnaemym croponnnxamn reopnn reopnm rpynn nnrepecon n ]opmnponannn n +nonmnnn
cncremt npan cocrnennocrn
259
, ro nx moxno oennnrt n cneymmne rpynnt.
Ecnn n CCCP nnrepect nnacrn-cocrnennocrn tnn npecrannent: nepxymxo naprnno-
conercrxoro annapara no yponnxm annapara; pyxonocrnom xosxcrnenntx neomcrn;
xomanonannem noenno-npomtmnennoro xomnnexca n nepxymxo penpeccnnnoro annapara
260
, ro n
nocrconercxo poccncxo +xonomnxe +ro nanpannenne orcrannamr, npexe ncero:
nonax nomenxnarypa (unnonnnxn ]eepantntx, pernonantntx opranon nnacrn n
mynnnnnannreron);
nnaentnt (rexnoxpart) +xnoprno-ctptentx orpacne;
nnaentnt (rexnoxpart) mamnnocrponrentntx npenpnxrn ooponno-npomtmnennoro
xomnnexca;
nnaentnt mamnnocrponrentntx npenpnxrn xomnnexca rpaxancxnx orpacne;
noennax nomenxnarypa;
cnnonte crpyxrypt (MB, uCF n r..).
Ipynna sannrepeconannax n cncreme uacrno cocrnennocrn nxnmuaer n cex:
nnaentnt mamnnocrponrentntx npenpnxrn xomnnexca rpaxancxnx orpacne;
cocrnennnxn npenpnxrn n c]epe ycnyr;
noannxmmee ontmnncrno npomtmnenntx ]npm norpenrentcxoro xomnnexca;
omoxosxcrna (noannxmmee ontmnncrno saxnrountx paounx);
nnaentnt cpenero n manoro nsneca.
H xorx +rn rpynnt onontno ycnonnt n nnyrpn nnx eme npoonxaercx nponecc
pasmexenannx, opta mexy +rnmn rpynnamn nnrepecon n yer onpeenxrt coepxanne
enpnnarnsannn n nyrnncxo Poccnn.
Pasnnrne ymepnoro, xpnmnnantnoro xannrannsma npnneno x ncxpenrannn ptnouno
+xonomnxn n rnasax snaunrentnoro ontmnncrna nacenennx. B +rnx ycnonnxx napacraer
neonontcrno pesyntraramn npnnarnsannn, xoropoe nonax amnnncrpannx ntraercx ncnontsonart
n cnonx nenxx. B 2000-2001 roax nponsomno snaunrentnoe ycnnenne rocyapcrna. 3ro nocrannno
na nonecrxy nx nonpoc o uacrnunom nepecmorpe pesyntraron npnnarnsannn. Bce uame n uame
noxnnxmrcx marepnant, paccmarpnnammne pasnnunte napnanrt enpnnarnsannn.
Hpoanannsnpyem onn ns nnx, a nmenno oxna, nororonnennt Mexneomcrnenntm
anannrnuecxnm nenrpom
261
. Ocnonnte mexannsmt n nncrpymenrt, xoropte ncnontsymrcx nnn, xax
npecrannxercx, moryr ncnontsonartcx nx oruyxennx nmymecrna y ceronxmnnx uacrntx
cocrnennnxon, npecrannent na pnc. 14-12.
B oxnae nameuent rpn ocnonntx nanpannennx nepexoa uacrno cocrnennocrn n pyxn
rocyapcrna:
1) oenpueamusau - uacrnunoe noccranonnennx nnn ycnnennx rocyapcrnennoro xonrponx
na yxe npnnarnsnponanntmn npenpnxrnxmn;
2) penpueamusau - nonropnax npnnarnsannx npenpnxrn, n xoroptx npetymne
cocrnennnxn ne ntnonnnnn nnnecrnnnonnte ycnonnx n nporpammt (no cymecrny +ro
cmena cocrnennnxa);
3) uauoua.usau.
257
Ananns ponn nnrerpnponanntx crpyxryp na poccncxnx ronapntx ptnxax 2000. / C.F. Anamena, B.H. Fanmxennu,
A.B. Iopauen, B.E. emenrten, .B. Hann+; Fmpo +xonomnuecxoro anannsa. M.; Hanno B.L. 2000. Onnrapxn:
3xonomnuecxax xponnxa, 1992-2000. M.: IV-BB3.
258
O.cou M. Hornxa xonnexrnnntx ecrnn, M., 1995; On xe: Bosntmenne n ynaox napoon, Honocnnpcx, 1997.
259
Winecki J. Resistance to change in the Soviet economic system: a property rights approach. London: Routledge, 1991
260
Kopooucru C.I. Ptnxn nnacrn. Amnnncrparnnnte ptnxn CCCP n Poccnn. M., 2000.
261
Conepmencrnonanne ynpannennx rocyapcrnenno cocrnennocrtm n ycnonnxx ptnouno +xonomnxn.
3axnmunrentnt oruer. M.: Mexneomcrnennt anannrnuecxn Henrp, 2000.
339
Mexannsum o1uyaennn coc1nennoc1n n
nontsy Poccnncxon meepannn
enpnna1nsannn Penpnna1nsannn Hannonannsannn
Hepeonenxa n
yue1
rocyapc1nennon
coc1nennoc1n
(neua1epnantnm
x ax1nnon)
Hpnope1enn
e axnnn na
cnoonou
pmnxe
Pec1pyx1ypnsann
n saonaennoc1n
nepe
rocyapc1nou
ny1eu sanora
naxe1a axnnn
Axnnn n
ouen na
rocyapc1nen
-nme
nnnec1nnnn
Konnep1annn
saonaennoc1n
n axnnn
(rocyapc1nen-
nme naxe1m)
O1uena n1oron
nnnec1nnnon-
nmx
xonxypcon
3
a
x
p
e
n
n
e
n
n
e

n
a
x
e
1
a

a
x
n
n
n

n
r
o
c
y

a
p
c
1
n
e
n
n
o
n

c
o

c
1
n
e
n
n
o
c
1
H
o
n
1
o
p
n
o
e

n
p
o
n
e

e
n
n
e
n
n
n
e
c
1
n
n
n
o
n
n
o
r
o

x
o
n
x
y
p
c
a
3
u
n
c
c
n
n

n
e
n
n
m
x

y
u
a
r
,
x
o
n
n
e
p
1
n
p
y
e
u
m
x
n

a
x
n
n
n

o
n
o
n
n
n
1
e
n
t
n
a
n

+
u
n
c
c
n
n
a
x
n
n
n
H
p
o

a
a
a

n
a
x
e
1
a

(
s
a
n
o
r
a
)

n
p
n
n
m
n
o
n
n
e
n
n
n

o

n
s
a
1
e
n
t
c
1
n
3
a
x
p
e
n
n
e
n
n
e

n
r
o
c
y

a
p
c
1
n
e
n
n
o
n
c
o

c
1
n
e
n
n
o
c
1
n

s
a
n
o
r
o
n
o
r
o
n
a
x
e
1
a

o
n
o
n
n
n
1
e
n
t
n
a
n

+
u
n
c
c
n
n

n
y
n
e
n
n
u
e
n
n
e

y
c
1
a
n
n
o
r
o
x
a
n
n
1
a
n
a

c
y
m
e
c
1
n
y
m
m
n
x

A
O
B
n
e
c
e
n
n
e

o
n
o
n
n
n
1
e
n
t
n
m
x
n
a
x
e
1
o
n

n
o

n
n
o
n
t

c
o
s

a
n
a
e
u
m
e
A
O
Puc. 14-12. Mexauus+m u uucmpy+eumm omuyxeuua cocmeeuuocmu e nouosy eocyapcmea
Hcmo:uur: Conepmencrnonanne ynpannennx rocyapcrnenno cocrnennocrtm n ycnonnxx ptnouno +xonomnxn.
3axnmunrentnt oruer. 2000 M.: Mexneomcrnennt anannrnuecxn Henrp, 2000,
Kax noxastnaer npaxrnxa, nanonee nnrencnnno paccmarpnnaemte mexannsmt
ncnontsymrcx n pamxax nponeccon enpnnarnsannn n peoprannsannn npenpnxrn c
rocyapcrnenntm yuacrnem. K ocnonntm nncrpymenram, na ocnonannn xoroptx raxne ecrnnx
moryr trt nponsneent ornocxrcx:
A) Hpxmax xonneprannx saonxennocrn nepe mxerom n axnnn npenpnxrnx;
F) Pecrpyxrypnsannx mxerno saonxennocrn c ncnontsonannem sanorontx cxem;
B) Hpnoperenne axnn npenpnxrn na ]ononom ptnxe;
I) Hepeonenxa n yuer rocyapcrnenno cocrnennocrn (marepnantntx (npexe ncero
semnx) n nemarepnantntx (oexrt nnrennexryantno cocrnennocrn) axrnnon), nnecenno
n ycranno xannran npenpnxrn;
) Hpnsnanne neecrnnrentntmn cenox npnnarnsannn na ocnonannn nentnonnennx
nnnecrnnnonntx ycnonn;
E) Hpxmo omen axnn na nnnecrnnnn.
Hrax, neoxonmocrt enpnnarnsannn nnraer n nosyxe. Onaxo, n xaxom nanpannennn ona
noer n x xaxnm nocnecrnnxm ona npnneer? Bosmoxnt na napnanra enpnnarnsannn:
rocyapcrnenno-mpoxparnuecxn (onnrapxnuecxn) n emoxparnuecxn. Paccmorpnm
xaxt ns nnx noponee.
Iocyapcmeeuuo mpoupamuuecuu eapuaum enpueamusauuu. B cnyuae
rocyapcrnenno mpoxparnuecxoro napnanra enpnnarnsannn naunercx nont nnrox pocra
cncremt nnacrn-cocrnennocrn. Oexrnnno +ro osnauaer mar nasa c rouxn spennx ptnountx
pe]opm, rax xax npenoctnxn cranonnennx uacrno cocrnennocrn yyr onxrt ornoxent na
neonpeenennoe npemx. Ontr npnnarnsannn ne moxer ne paccmarpnnartcx nne xonrexcra
sanncnmocrn or npemecrnymmero pasnnrnx. Hpnnarnsannx n nocrountx omecrnax ncera
ntcrynana xax npemennt orxo or renepantno nnnnn pasnnrnx, xax nororonxa nonoro nnrxa
nenrpannsannn (n coornercrnnn c nnxnom nnacrn-cocrnennocrn).
Koneuno, +ro ne osnauaer nonnoro nosnpamennx nasa. Hecomnenno, nonax nenrpannsannx
nponsoer c yuerom rex nponeccon, xoropte nmenn mecro n 1990-e rot. Onaxo nonax
nenrpannsannx yer osnauart, uro nponsoer cnoeopasnax acopnnx, nxnmuenne +rnx
340
+nemenron n rpannnonnym cncremy nnacrn-cocrnennocrn, nounnennx e, ncnontsonanne nx
norennnana nx yxpennennx ee na nonom nnrxe pasnnrnx. nx roro, urot n +rom yenrtcx
ocrarouno nponecrn ananornm mexy conercxo nnpamnantno-cermenrapno crpyxrypo n
conpemenno. Mecro comsnoro yponnx sanxn ]eepantnt yponent ynpannennx, mecro
pecnynnxancxoro yponent npecrannrene Hpesnenra Pu n cemn ]eepantntx oxpyrax, mecro
onacrnoro yponent cyexron ueepannn.
Vcnnenne nenrpantno nnacrn moxer trt +]]exrnnno nnmt npn onope na peantnte
+xonomnuecxne mexannsmt. Hanonee ynnnepcantntmn xnnxmrcx ne ocnonnte ]opmt
nmemarentcrna rocyapcrna n +xonomnxy: +ro rocyapcrnennoe npenpnnnmarentcrno n
rocyapcrnennoe perynnponanne. Hepnax ]opma crannr n nonecrxy nx nonpoc o nannonannsannn.
B xonrexcre ycnnennx nenrpannsannn nannonannsannx moxer oxnarnrt ne orentnte
npenpnxrnx, a nente noorpacnn n orpacnn, uro npnneer x antnememy yxpennennm
pernonantno n mynnnnnantno cocrnennocrn xax snenten enno rocyapcrnenno
cocrnennocrn. Pesxo ntpacrer rocyapcrnennt cexrop n rocyapcrnennt xonrpont sa
exrentnocrtm uacrnoro cexropa. B +rom oexrnnno sannrepeconant nenrpantnte n mecrnte
nnacrn. 3ro osnauaer ycnnenne ne rocyapcrna samnmammero, a rocyapcrna nponsnoxmero. K
romy xe +ro moxer npnxptnartcx narpnornuecxnmn (cnntnax Poccnx, Bennxax epxana n r..) nnn
xommynncrnuecxnmn nosynramn (opta c nnmero, connantntm nepanencrnom n r.n) co ncemn
yxe nsnecrntmn name crpane nocnecrnnxmn.
e+oupamuuecuu eapuaum enpueamusauuu Concem no-pyromy cnoxnrcx pasnnrne n
cnyuae emoxparnuecxoro napnanra enpnnarnsannn. emoxparnuecxn napnanr nenrpannsannn
raxxe npenonaraer neperpynnnponxy cocrnennocrn. Onaxo nent +ro neperpynnnponxn nnax:
maxcnmantno +]]exrnnno cnyxnrt pasnnrnm ptnxa. eno n rom, uro n nacroxmee npemx
rocyapcrnennax cocrnennocrt upesntuano ne+]]exrnnna. Crenent rocyapcrnennoro yuacrnx n
noannxmmem ontmnncrne cmemanntx npenpnxrn (oxono 80%) ne npentmaer 50%.
Hpana, n nocnenee npemx namernnact renennnx x neperpynnnponxe
cymecrnymmero rocyapcrnennoro xannrana, cocpeorouennm ero nnmt na onpeenennom naope
npenpnxrn. 3ro ntpasnnoct n nontmennn rocyapcrnennoro n mynnnnnantnoro yuacrnx n
xannrane axnnonepntx omecrn, opasonanntx n pesyntrare npnnarnsannn. C 1994 no 1998 ro
onx npenpnxrn, n xoroptx rocyapcrno nnaeer cntme 50%, ynennunnact nourn n 7 pas, a onx
npenpnxrn, n xoroptx rocyapcrno nnaeer ne onee 15%, ymentmnnact n 10 pas.
Onaxo eme pano ronopnrt o rom, uro +ra xonnenrpannx npnnena x cymecrnennomy
nontmennm +]]exrnnnocrn rocyapcrnennoro cexropa. Mexy rem, xonnenrpannx
roccocrnennocrn n pxe xnmuentx orpacne morna t cymecrnenno nontcnrt +]]exrnnnocrt
]ynxnnonnponannx uacrnoro cexropa n +]]exrnnnocrt +xonomnxn n nenom. 3ro, npexe ncero,
xacaercx npomtmnenno n ]nnancono nn]pacrpyxrypt, es yxpennennx xoropo nenosmoxno
+]]exrnnnoe pasnnrne ptnouno +xonomnxn. Onaxo +ro npenonaraer ]opmnponanne
rocyapcrnenno cocrnennocrn ne no ocrarounomy npnnnnny, ne npnnnnny cnyxennx nnuntm
nnrepecam mpoxparnn, a no npnnnnny nontmennx +]]exrnnnocrn naponoro xosxcrna n nenom,
npnnnnny orneuammemy onrocpountm nnrepecam pasnnrnx +xonomnxn Poccnn. 3ro osnauaer
xopenno nepexo or rocyapcrna nponsnoxmero x rocyapcrny samnmammemy
262
,
cosammemy nncrnrynnonantnte npenoctnxn nx pasnnrnx cncremt uacrno cocrnennocrn.
Hpn +rom a) nsepxxn no samnre +rnx npan necer rocyapcrno (xax n pasnnro ptnouno
+xonomnxe) b) npana cocrnennocrn moryr omennnartcx es ntcoxnx rpancaxnnonntx nsepxex,
oecneunnax +]]exrnnnoe pacnpeenenne pecypcon n pemax nponemy nnemnnx +]]exron n c) n
onrocpouno nepcnexrnne cocrnennocrt samnmena or +xcnponpnannn. 3ror nyrt ropaso onee
cnoxnt, onaxo on orneuaer ne cnmmnnyrntx nnrepecon rex nnn nntx cnoen mpoxparnn, a
ncero omecrna n nenom.
262
Bimreueu r. Ipannnt cnoot. Mexy anapxne n Henna]anom / n xn. Hoenencxne naypeart no +xonomnxe.
xemc Ftmxenen. M.: Taypyc Ant]a: 1997, c.207-444.
341
Hocxontxy mpoxparnuecxoe perynnponanne nanonee nennxo n pasnnnammnxcx n
nepexontx +xonomnxax, ro nmenno n +rnx crpanax macmrat reneno +xonomnuecxo
exrentnocrn oxastnamrcx nanonee rpomantmn.
Cnryannx n Poccnn ropaso cnoxnee: ntennrt uncro nerantnt n uncro nenerantnt
cexropa +xonomnxn onontno cnoxno. Hourn na xaxom npenpnxrnn, n ro nnn nno nponopnnn,
npncyrcrnyer n nerantnax, n nenerantnax exrentnocrt. Poccncxax +xonomnxa cxopee
"nyxnonocnax", uem nyxcexropnax. 3ro, onaxo, ne nsannxer nac or neoxonmocrn nccneonart
+rn nponecct n uncrom nne. Tax xax ynennuenne nenerantno exrentnocrn cyxaer c]epy
nerantno n naoopor. Hpn +ro oronopxe noxo e Coro coxpanxer cnom npnmennmocrt x
namemy omecrny.
Ho+romy pacxon omecrna na nerantnt n nenerantnt nsnec "oxastnaer nerarnnnoe
nosecrnne na +xonomnxy n nenom, ntpaxammeecx n cnnxennn nponsnonrentnocrn, coxpamennn
nnnecrnnn, ne+]]exrnnnocrn nanorono cncremt, yopoxannn xommynantntx ycnyr,
samenennn rexnnuecxoro nporpecca n mnorouncnenntx rpynocrxx n ]opmynnponannn
maxpo+xonomnuecxo nonnrnxn"
263
, n ornmt ne ocnooxaer omecrno or neoxonmocrn
conepmencrnonannx nncrnrynnonantno crpyxrypt.
He cneyer ymart, uro e Coro aconmrnsnpyer npnnxrte saxont. , xax n e Coro, anex
or mpnnuecxoro ]ernmnsma n no+romy cunram, uro naxno ne rontxo npnnxrne xopomnx saxonon,
no n npexe ncero oecneuenne mep no nx peantnomy nonnomennm n xnsnt. Fes +]]exrnnno
cncremt oecneuennx nx npernopennx n xnsnt, es npnnyxennx (enforcement), npx nn
sapaoramr n Poccnn axe camte nyumne saxont. Onaxo npnnxrne raxnx saxonon mnnnmantno
neoxonmo.
Cneymmnm marom xnnxercx cosanne raxnx ycnonn, xoropte V. Hncxanen nasnan
"mxrxo nn]pacrpyxrypo". Bneennoe V. Hncxanenom nonxrne "mxrxax nn]pacrpyxrypa"
osnauaer ynennuenne +xonomnuecxnx npan uenonexa (yxpennenne onepnx, npan cocrnennocrn,
uecrnocrn n ornercrnennocrn npn ntnonnennn xonrpaxron, nontmennx repnnmocrn x
nnaxomtcnnm, oecneuenne rapanrn npan mentmnncrna n r.n.) n cosanne raxnx ne]opmantntx
"npannn nrpt", es xoroptx ]ynxnnonnponanne ptnouno +xonomnxn nenosmoxno.
Baxno nocneonarentno npononrt pasnnunx mexy nose]eoantntm crxxarentcrnom n
pannexannranncrnuecxnm npenpnnnmarentcrnom, r.e. enannem ener nyrem naynarentcrna n
omana n enannem ener n coornercrnnn c saxonamn ptnxa, n n coornercrnnn c saxonamn
xonxypennnn. Heoxonmo cosanne raxo armoc]ept, npn xoropo ontmnncrny yuacrnnxon
ptnxa craner nentrono nosen]eoantnoe crxxarentcrno, a ntrono pannexannranncrnuecxoe
npenpnnnmarentcrno. Tontxo npn oecneuennn raxnx npannn nrpt sapaoramr "xopomne
saxont".
Onaxo n conpemenno Poccnn x nopountm xpyram n +xonomnxe oannxmrcx nopounte
xpyrn nonnrnuecxo necranntnocrn. B ycnonnxx necranntnoro nonnrnuecxoro pexnma ntcoxa
onacnocrt napymennx npan cocrnennocrn, nannonannsannn uacrntx npenpnxrn, orpannuennx
ntnosa npntne n r.. Bce +ro pesxo nontmaer rpancaxnnonnte nsepxxn. Vrposa
+xcnponpnannn n cnyuae npnxoa x nnacrn xpane nentx (nnn npantx) naprn, a raxxe ntcoxne
rpancaxnnonnte nsepxxn ne naronpnxrcrnymr npnnneuennm n crpany nnocrpanntx
nnnecrnnn, c ono cropont, n ynennunnamr ercrno nannonantnoro xannrana sa rpannny, c
pyro. Hnsxne remnt cepexennx orpaxamrcx na nnsxnx remnax nnnecrnponannx, uro npnnonr x
crarnannn nnn axe naennm nannonantnoro nponsnocrna, ntcoxomy yponnm nn]nxnnn, uro,
xpome ncero npouero, cnococrnyer pocry maprnnanon n ycnnennm connantno nanpxxennocrn.
Pocr enocrn n oocrpenne connantntx xon]nnxron, n cnom ouepet, cosaer naronpnxrnym
nouny nx nonynxpnsannn ne xpane nentx (nnn npantx) rpynnnponox, a +ro cosaer yrposy
pesxnx nonnrnuecxnx nsmenenn, co ncemn ntrexammnmn ns nnx nerarnnntmn nocnecrnnxmn.
Cnoxnocrt cnryannn saxnmuaercx raxxe n n rom, uro nerarnnnte xonnuecrnennte
nsmenennx, naxannnnaxct, nepexoxr n nonoe xauecrnennoe cocroxnne. Bosnnxamr rax nastnaemte
"nncrnrynnonantnte nonymxn", npnnoxmne x romy, uro antnemee pasnnrne naunnaer nrn ne n
263
Tam xe. C. 216.
342
cropony ptnxa, a n nanpannennn x ncenoptnountm ]opmam n nocnponsnocrny
neorpannnonntx ornomenn
264
.
14.3.3. Bnepe u uacmuo cocmeeuuocmu?
nx roro, urot ocymecrnnrt nepexo x nacroxme uacrno cocrnennocrn nao nanonnnrt
nosnnxmym uacrnym ]opmy uacrntm coepxannem.
uacrnax cocrnennocrt onaaer nentm naopom nonoxnrentntx +]]exron, n uncne
xoroptx ]nxcannx +xonomnuecxoro norennnana axrnnon, nnrerpannx pasposnenno nn]opmannn,
pasnnrne ornercrnennocrn cocrnennnxon, nontmenne nnxnnnocrn axrnnon, pasnnrne
omecrnenntx cnxse n nacnoprnsannx cenox
265
. K romy xe +xonomnuecxax cnooa
]ynamenr n cocrannax uacrt cnoo rpaxancxoro omecrna. Ona ntcrynaer, npexe ncero, xax
neoxonmoe cpecrno ocrnxennx nonnrnuecxo cnoot; n cnom ouepet, nonnrnuecxax
cnooa ecrt rapanr +xonomnuecxo cnoot.
Ho cnc1euon coc1nennoc1n neonncrnrynnonanncrt otuno nonnmamr nce mnoxecrno
]opmantntx npannn n ne]opmantntx orpannuenn, perynnpymmnx ocryn x pexnm pecypcam,
+xonomnuecxnx arenron, xoropte xnnxmrcx cyexramn npan cocrnennocrn
266
. Kpome roro, n
cncremy nenecoopasno nxnmunrt +xonomnuecxnx arenron, xoropte ycranannnnamr +rn npana, a
raxxe rapanron, oecneunnammnx ntnonnenne yxasanntx nopm.
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
TcnrvnHenncwLureHHcc1u
YrcruHenncwLureHHcc1u
C1cvvHpyc1vnvc1cv1eruc1nc
GHere1vecenncwLureHHcc1u
!eacnenncwLureHHcc1u
!eq1nHenncwLureHHcc1u
TeHcnc1Hcec1cv1eruc1nc
^nvecwneHvvvescnc1L
Me1erryrvecenncwLureHHcc1u
IeccncwLureHHLecreHvaeuvv
XvwvecenvHeq1evwvecenncwLureHHcc1u
Gre1cHHenncwLureHHcc1u
Cypcc1cv1eruHenncwLureHHcc1u
FepvcncwLureHHcc1u
^nveuvcHHenncwLureHHcc1u
^1cwHenncwLureHHcc1u O1pacnu npoummneuuoc1u
Konuuec1no npepnpun1u
ReeeHu 1998
ReeeHu 1995
Puc. 14-13. Hs+eueuue uucua npenpuamu, uaxoauuxca e qeepauouo cocmeeuuocmu u
sanpeueuumx u nouuo npueamusauuu.
Cocmae.euo no: Hocranonnennx Hpannrentcrna Pu N949 or 18.09.95 n N784 or 17.07.98 (c nsmenennxmn na
mapr 2000).
Hcxox ns npnnxroro n reopnn npan cocrnennocrn nonnmannx cocrnennocrn (cm. ntme),
neoxonma xoppenxnnx mexy sono npan n sono ornercrnennocrn nx xaxoro cyexra
cocrnennocrn. Hpnnnnn npn +rom raxo: onrnmantnoe pacnpeenenne npan cocrnennocrn
264
Ho.mepoeu: B.M. Hncrnrynnonantnte nonymxn n +xonomnuecxne pe]opmt.//Jrouo+ura u +ame+amu:ecrue
+emooi. 1999. r. 35. ntn.2. (http://www.cemi.rssi.ru/publicat/e-pubs/ep99001.zip).
265
Cm.: e Como J. (2001) 3araxa xannrana. Houemy xannrannsm ropxecrnyer na 3anae n repnnr nopaxenne no ncem
ocrantnom mnpe. M.: 3AO "Onnmn-Fnsnec". c.53-67
266
Cm.: Alchian A. Some Economics of Property Rights // Politico 30, No. 4: 816-829; Kvsi+uuoe B.H., Poreeu: M.M.
(2000) Hncrnrynnonantnax +xonomnxa, uacrt 2, - M., c. 68-71.
343
npenonaraer cnryannm, xora npnnxrne na cex pncxa nponcxonr n coornercrnnn c
npnnanexamnmn npanamn (xnacrepamn orentntx npanomoun) n crenentm (ne) cxnonnocrn x
pncxy.
3naunr nn +ro, uro ncx nosnnxmax uacrnax cocrnennocrt xnnxercx ocrarouno
rocyapcrnenno cocrnennocrtm? Koneuno, ner. Hapxy c ncenouacrno yxe nosnnxaer
nacroxmax uacrnax cocrnennocrt. Tenennnx x coxpamennm aprepa, nanpnmep, cnnerentcrnyer
o ymentmennn onn n nnnxnnx ocrarouno rocyapcrnenno cocrnennocrn.
K nntm nocnecrnnxm npnnonr n nacroxmee npemx npoonxammncx nponecc
npnnarnsannn rocyapcrnenno cocrnennocrn, xoropt npnoperaer nce onee "+xcxnmsnnnt"
xapaxrep. Annernrt nonoxnnenno ypxyasnn no-npexnemy noxa nonnocrtm ne yonnernopent.
Onaxo nxyc ee cranonnrcx nce onee ronxnm n nstcxanntm. Ona crpemnrcx npnopecrn ntne ne
nmte xycxn rocyapcrnenno cocrnennocrn, a nanonee npntntnte n +]]exrnnnte.
Cpannenne pacnpeenennx nponsnocrnenntx npenpnxrn, sanpemenntx x npnnarnsannn
ns nepnoro (1995) n nroporo (1998) nepeune no orpacnxm npomtmnennocrn (pnc. 14-13)
noxastnaer, uro nsmenenne orpaxaer crpemnenne unnonnnxon nonyunrt n uacrnte pyxn nanonee
naxomte oexrt rocyapcrnenno cocrnennocrn (ne]rxnax, ronnnnnax, xnmnuecxax n
ne]rexnmnuecxax, annannonnax, aromnax n r..), npnuem rontxo na raxo crann, xora nx +roro
cosant neoxonmte ycnonnx. B 2002 r. nac xer nonax nonna npnnarnsannn
267
n, necomnenno,
uro nyumne xycxn rocyapcrnenno cocrnennocrn ocranyrcx xpynnemnm nnrerpnponanntm
nsnec-rpynnam (HFI).
3,7
13,1
23,3
51,1
96,1
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
unpp.py6.
1996 1997 1998 1999 2000
rop
Pnc. 14-14. mnnancnponanne nnnec1nnnonnmx nporpauu HBI sa cue1 coc1nennmx
cpec1n
Hcmo:uur: iuruu A. Coro.oe A. (2002) Hnrerpnponannte nsnec rpynnt n poccncxo +xonomnxe. //
Bonpoct +xonomnxn, N4, 2002, c.78-95.
B nacroxmee npemx nce ontmee n ontmee snauenne n nnxennn nnepe x uacrno
cocrnennocrn, npnoperamr nnrerpnponannte nsnec-rpynnt
268
- cnoepasnt ananor
amepnxancxnx rpecron nauana XX nexa. B ycnonnxx ntcoxo neonpeenennocrn n orcyrcrnnx
onepnx mexy npenpnxrnxmn cxnatnamrcx cnoeopasnte ]nnancono-+xonomnuecxne
xomnnexct, nxnmuammne n cex npomtmnennte npenpnxrnx, xommepuecxne anxn, crpaxonte
xomnannn n pyrne ouepnne crpyxrypt, snaunrentno cnnxammne rpancaxnnonnte nsepxxn
neennx nsneca. B 2000 r. n 8 xpynnemnx ns nnx tno sanxro 2% ome uncnennocrn sanxrtx n
poccncxo +xonomnxe, npn +rom onn nponsnonnn nourn BBH, a nx npoyxnnx cocrannxna
poccncxoro +xcnopra
269
. Fontmnncrno HFI ntpocno ns +neprernuecxnx n ctptentx xomnann n
(naroapx npnpono penre) n nacroxmee npemx onaamr snaunrentntmn ]nnancontmn
cpecrnamn, nosnonxmmnm nm napamnnart +xonomnuecxn norennnan. C 1996 no 2000 r. nx
267
Hoponee cm.: http://www. government.ru:8080/government/MINIMUSH020801.htm.
268
Hanno B.L. (2000) "Onnrapxn": 3xonomnuecxax xponnxa, 1992-2000. M.: IV-BB3, 2000.
269
iuruu A. Coro.oe A. (2002) Hnrerpnponannte nsnec rpynnt n poccncxo +xonomnxe. // Bonpoct +xonomnxn,
N4, 2002, c.90
344
xannranonnoxennx n cocrnennte nnnecrnnnonnte npoexrt ynannamrcx nourn exerono (pnc.
14-14) n onn cranonxrcx onnmn ns rnanntx nnnecropon poccncxo +xonomnxn.
Baxno nouepxnyrt, uro exrentnocrt HFI ocymecrnnxercx n snaunrentnom uncne
poccncxnx pernonon (ran. 14-13). Tax, ecnn n 1993 r. "HVKon" onepnponan n 5 pernonax, ro n
2000 r. yxe n 21, coornercrnenno "Hnreppoc" n 1 n 23, "Ant]a-rpynn" n 2 n 37 pernonax.
Kpynnemne HFI n nacroxmee npemx yxe xnnxmrcx nonnrnuecxnmn n +xonomnuecxnmn
xonxypenramn pernonantno +nnrt. Onn oexrnnno sannrepeconant n ynn]nxannn
saxonoarentno cpet n cosannn ennoro +xonomnuecxoro npocrpancrna na reppnropnn Pu.
Vxe ceuac nexoropte ns nnx ocymecrnnxmr pecrpyxrypnsannm ocrarouno rocyapcrnenno
cocrnennocrn. Cxynax npenpnxrnx, onn onrnmnsnpym nx oprannsannonnym crpyxrypy n
]nnanct c nentm nontmennx ptnouno cronmocrn axrnnon n peannsymr nenpo]nntnte (c nx
rouxn spennx) nopasenennx (nanpnmep, noxynxa, pecrpyxrypnsannx n npoaxa "Ant]a-rpynn"
xonnrepcxo ]apnxn "Fontmennuxa", "Fopcxoro crexontnoro sanoa" n p.).
1auuua 14-13
Cyzeumm Poccucuo 0eepauuu c aumueum+ yuacmue+ upynueuux HBI
(ua ua:a.o 2001 e.)
Hnrerpnponannte nsnec rpynnt Konnuecrno cyexron ueepannn c
axrnnntm yuacrnem npenpnxrn HFI
"HVKOn" 22
"RKOC" 28
"Hnreppoc" 24
Cypryrne]reras" 10
"Ant]a rpynn" "Penona" 38
"Cnnpcxn anmmnnn" "Cnne]rt" 16
"Cenepcrant" 8
AuK "Cncrema" 42
Hcmo:uur: iuruu A. Coro.oe A. (2002) Humeepupoeauuie ousuec epvnni e poccucro orouo+ure. // Bonpoci
orouo+uru, A4, 2002, c.78-95.
B pasnnnammecx +xonomnxe pesxo nospacramr antrepnarnnnte nsepxxn neennx nsneca,
onnpammerocx na ne]opmantnte ornomennx. B ycnonnxx +xonomnuecxoro pocra
neonpeenennocrt nnemne cpet, neoxsarentnocrt naprnepon, orcyrcrnne onepnx, napymenne
xonrpaxron oxoxrcx nce opoxe.
Onaxo, "cnonrannt cnnr "cnnsy" n nontsy ontme ]opmannsannn n "npospaunocrn"
cnocoon +xonomnuecxoro nsanmoecrnnx, - ormeuaer P.H. Kanenmmnnxon - moxer oecneunrt
onrocpount +]]exr, rontxo ecnn on yer noepxan "cnepxy" saxonoarentno,
oprannsannonno n nonnrnuecxn"
270
[Kanenmmnnxon, 2001: c. 154].
Bosmoxnocrt raxo noepxxn cnepxy noxnnnact c npnxoom x nnacrn nono
amnnncrpannn. "Hyrnncxn npoexr", xax nsnecrno, nxnmuaer nenym cncremy mep: "(1)
Honnrnuecxoe n +xonomnuecxoe ocnanenne +nnrntx rpynn, sannrepeconanntx n coxpanennn
npexnero nopxxa; (2) ynn]nxannx saxonoarentnoro npocrpancrna, ycrpanenne npornnopeunx
mexy nopmamn n nponeypamn, ecrnymmnmn na pasntx yponnxx npanono
amnnncrparnnno cncremt; (3) coxpamenne uncna n ynpomenne coepxannx ]opmantntx
orpannuenn, a raxxe nsepxex, cnxsanntx c nx conmennem; (4) yxecrouenne canxnn sa
napymenne saxonon n xonrpaxrntx ycranonnenn"
271
. Cnoxnocrt, onaxo, saxnmuaercx n rom, uro
npernopxrt n xnsnt +ry nporpammy npnercx rocyapcrnennomy annapary, n xoropom eme xnnt
merot n rexnonornn conercxo nomenxnarypt. Ho+romy ecrt onacnocrt, uro panxantnte
nsmenennx moryr npenparnrtcx n nepconantnte nonnxxn n n ycnoxnenne mpoxparnuecxo
nponeypt xonrponx, xoropax nosnonnr nsnnexart nonnrnuecxym penry.
270
Kane.muuuroe P.H. (2001) "Ie nauano roro xonna?" (x nonpocy o oxonuannn nepexonoro nepnoa n Poccnn) //
Bonpoct +xonomnxn. N1, c.154.
271
Ibidem c.155.
345
3ro osnauaer, uro n onrocpounom nnane neoxonm nepexo or moenn "nonnrnuecxo
moepnnsannn" nncrnrynnonantno cpet, npenonaramme axrnnnoe npenoxenne nncrnryron
co cropont npannrentcrna, x moenn "ptnouno moepnnsannn", opnenrnpymmecx na cnpoc na
nncrnryrt co cropont camnx yuacrnnxon ptnxa
272
.
Hpn +rom xonxpernte mept no pasnnrnm uacrno cocrnennocrn n peannsyemax n cnxsn c
+rnm +xonomnuecxax nonnrnxa n c]epe npnnarnsannn n nosmoxno enpnnarnsannn, no namemy
mnennm, onxnt ocnontnartcx na nyx omnx npnnnnnax: no-nepntx, na xomnnexcnom noxoe
x nponemam pe]opmt saxonoarentcrna o cocrnennocrn, no-nroptx, na cosannn cncremt
+xonomnuecxnx crnmynon nx ncex ]axrnuecxnx onaarene orentntx npanomoun
cocrnennocrn.
Kpome roro, nx paspymennx nncrnryra ocrarouno rocyapcrnenno cocrnennocrn
ceronx n Poccnn neoxonmo:
1. Panxantno pe]opmnponart rocyapcrno. Hepern or rocyapcrna nponsnoxmero x
rocyapcrny samnmammemy.
2. Peoprannsonart rocyapcrnennte ynnrapnte npenpnxrnx, ocnonannte na npane
xosxcrnennoro neennx (xax na ]eepantnom, rax n na pernonantnom n mynnnnnantnom
yponnxx) nno n xasennte npenpnxrnx nnn yupexennx, nno n axnnonepnte omecrna (c
nosmoxnocrtm antneme npnnarnsannn). Pesxo yxecrounrt xonrpont sa ]nnancono-
xosxcrnenno exrentnocrtm rocyapcrnenntx npenpnxrn.
3. Hanpannrt snaunrentnte cpecrna na pasnnrne cyeno cncremt n ynennunrt ee
nesanncnmocrt or ncnonnnrentno nnacrn. 3ro nopasymenaer: A) ynennuenne uncna cye n
cyon (rora y npenpnnnmarene ornaer neoxonmocrt opamartcx sa paspemennem
xosxcrnenntx n amnnncrparnnntx cnopon x rem xe unnonnnxam, rem camtm ymentmnrcx
nnacrt unnonnnxon, xoropte ceronx uacro ntcrynamr xax ]axrnuecxne rpertn cropont npn
paspemennn xosxcrnenntx nponem). F) pocr nnreparypt c ronxonannxmn saxonon, n
onncannem npanonpnmennrentno npaxrnxn, rax urot x +ro nn]opmannn nmen ocryn
nmo xenammn. B) yxecrouenne canxnn sa amnnncrparnnnte npanonapymennx
unnonnnxon.
4. Crnmynnponart pasnnrne manoro n cpenero nsneca, xax nocnrenx neonornn cnoono
nnnnnyannsnponanno uacrno cocrnennocrn;
5. Vcnnnxmn cpecrn maccono nn]opmannn ]opmnponart y nacenennx nonoxnrentnt opas
nsnecmena;
6. nx ntpaorxn +xonomnuecxo nonnrnxn axrnnno ncnontsonart meroonornm
nncrnrynnonantnoro npoexrnponannx c yuerom npenourenn npenpnnnmarene, menexepon
n cocrnennnxon n ncex sannrepeconanntx cropon. Hpn +rom opamart ocooe nnnmanne na
nannune mpoxparnn, xax cnntno rpynnt nnrepecon na nonnrnuecxom ptnxe.
Tontxo raxax axrnnnax nporpamma nosnonnr cenart nont mar nnepe na cnoxnom nyrn
]opmnponannx nacroxme uacrno cocrnennocrn.
Kaxne xe cneyer cenart ntnot? Ham neoxonmo nonnmanne, xaxym cncremy
+xonomnuecxnx cnxse mt xornm cosart, xaxne nncrpymenrt nponeennx pe]opm moxno
ncnontsonart n xonxperntx ycnonnxx conpemenno Poccnn. Taxnm opasom, omecrno
npexnnxer connantnt saxas na paspaorxy poccncxo moenn cmemanno +xonomnxn. Cosart
raxym moent moxno rontxo npn xcnom nonnmannn ee cxocrna n ornnunx or pyrnx moene
pasnnrnx +xonomnxn. Hpn +rom naxno ne conepmnrt omnxy, npornnononoxnym nepnonauantno,
- ne npeynennunrt crenenn ornnunx poccncxoro xosxcrna or sapyexntx moene.
Heoxonmo uerxo nonnmart, uro naext nocrponrt npeycnenammym ptnounym
+xonomnxy sa nnxamne "500 ne" ecrt ecnonesnax n npenax nnnmsnx. Ptnounax
moepnnsannx +xonomnxn Poccnn nnrentnt nponecc, n nam nao narn n cee myxecrno
nayunrtcx xnrt camnm n nayunrt pyrnx xnrt n +rnx nenpocrtx ycnonnxx. B cnxsn c +rnm pesxo
nospacraer pont +xonomnuecxoro opasonannx noome n +xonomnuecxo nayxn n uacrnocrn.
272
Cadwell C. and Polishchuk L. Evolving Demand for Institutions in Russian Economy: Implications for Economic Reform.
Paper presented at the conference Modernization of Russian Economy, Moscow, April 2001.
346
Hen reopn pasnnrnx, npecrannxmr orpomnym nennocrt nx conpemenno Poccnn.
Ocoenno +ro ornocnrcx x nncrnrynnonantntm xonnennnxm, xoropte n name crpane noxa eme
cnao nsnecrnt ne rontxo mnpoxo omecrnennocrn, no axe cnennanncram. B cnxsn c +rnm
nepnocrenenno saaue +xonomncron onxnt crart nx nsyuenne n maxcnmantnax nonynxpnsannx.
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 21. POCCHR B TPETLEM 3mEAOHE PA3BHTHR KAHHTAAH3MA.
Ocnonnte xonnennnn nepexoa x perynnpyemo ptnouno +xonomnxe. Hyrn n merot
pasrocyapcrnnennx +xonomnxn. Vcnonnx nponeennx +]]exrnnno enannonannsannn.
Konnennnn n npaxrnxa npnnarnsannn. Oexrnnnte ocnont mnoroopasnx ]opm cocrnennocrn,
nx coornomenne n nepexont nepno. Hyrn npeopasonannx monononnsnponanno +xonomnxn n
ptnounym. Oocrpenne nn]nxnnn n e]nnnra, merot optt c nnmn. Hanoronax nonnrnxa.
Cyexrt npenpnnnmarentcrna n ]opmt npenpnnnmarentcxo exrentnocrn n
nepexont nepno. Honte ]opmt xosxcrna n arpapno c]epe. Cmemannte npenpnxrnx,
nponemt ]opmnponannx cnoontx +xonomnuecxnx son.
3nauenne n orpannuennocrt uncro ptnountx crnmynon nepexoa. Pont rocyapcrna n
nepexont nepno. Ontr nocrouno-enponecxnx n asnarcxnx crpan. Bapnanrt nepexoa x
ptnouno +xonomnxe. Bocnponsnocrno nerpannnonntx ]opm. Crpant CHI: enncrno n
pasnnunx.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hncrnrynnonantnax +xonomnxa. Ho. pe. A. Onennxa, M.: Hn]pa-M. 2005 In. II.3- II-5,
II-8,
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 11.
3xonomnuecxne cyexrt nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns). Hsanne 2-
e M.: MOHu, 2003. Beenne. In.2,8,13
Huapamau O. Connantnte peannn Poccnn nauana 2000-x rr. Hpenapnrentnte nrorn
npecrannrentnoro onpoca poccnxn. Mnp Poccnn. 2003. N 2. C. 46-80.
(http://ecsocman.edu.ru/db/msg/101647 )
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Iou+au M. Hnparnsannx Poccnn. Honocnnpcx, M.: uon-Tpent. 2005
Tpanc]opmannx +xonomnuecxnx nncrnryron n nocrconercxo Poccnn (mnxpo+xonomnuecxn
ananns). M.: MOHu, 2000. In.4,7,8.
Connantnax rpaexropnx pe]opmnpyemo Poccnn. Hccneonannx Honocnnpcxo
+xonomnxo-connonornuecxo mxont. Ho. pe. T.H. 3acnancxo n 3.H. Kanyrnno Honocnnpcx:
Hayxa. Cn. npenpnxrne PAH, 1999
Huapamau O.H. Iocyapcrnennax connantnax nonnrnxa n crparernn ntxnnannx
omoxosxcrn. M.: IV-BB3, 2003
Gregory P. R., Stuart R. C. Comparative Economic Systems. 6 ed. Ch. 9, 15
Bonpocm nn ocyaennn
1. Kaxont xpnrepnn ntenennx +menonon pasnnrnx mnponoro xannrannsma? B uem ocoennocrn
cranonnennx ptnouno +xonomnxn n crpanax nepnoro +menona? Cpannnre cranonnenne
xannrannsma n Anrnnn n Hcnannn. B uem enncrno n n uem pasnnune? Kaxont ocoennocrn
cranonnennx ptnouno +xonomnxn n crpanax nroporo +menona?
347
2. Oxapaxrepnsyre cranonnenne amnnncrparnnno nnanono cncremt n +xonomnxe Poccnn. uem
ornnuaercx amnnncrparnnnax monononnx or uncro? Houemy nosnnxna +xonomnxa e]nnnra n
Conercxo Poccnn?
3. uro raxoe ]enomen nnacrn-cocrnennocrn n xaxont ero ocoennocrn n Poccnn? Hasonnre
npnunnt nsnera n naennx conercxo mpoxparnn?
4. Kparxo oxapaxrepnsyre ocnonnte nanpannennx pe]opm n +xonomnuecxo, connantno n
nonnrnuecxo c]epe n Poccnn 90-x roon. Hacxontxo onn tnn aexnarnt cnryannn
cnoxnnmecx na "nocnene crann" pasnnrnx connannsma?
5. Ocynre nponemt rpanc]opmannn ]opmantntx n ne]opmantntx nncrnryron n
nocrconercxo +xonomnxe. Kaxym pont ctrpann xyntrypnte crepeornnt n +rom nponecce?
Kaxono coornomenne nontx n neorpannnonntx ]opm n +xonomnuecxo n connantno c]epax
n conpemennom poccncxom omecrne?
6. Hepeuncnnre ocoennocrn pasnnrnx nerantnoro n nenerantnoro cexropa n nocrconercxo
Poccnn. Cpannnre nx c pyrnmn nocrounoenponecxnmn crpanamn n crpanamn CHI.
7. uro raxoe amnnncrparnnnt pecypc n xaxont ocoennocrn noncxa nonnrnuecxo penrt
cyexramn rocyapcrnennoro perynnponannx na ]eepantnom n pernonantnom yponne?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
369. Ho anntm crarncrnxn, n nocrconercxo Poccnn exerono nanmaercx ropront e]nnnr.
a Hem
370. "Poccncxax +xonomnxa xapaxrepnsyercx nnsxo crenentm rocyapcrnenno samnrt npan
cocrnennocrn".
a Hem
371. B reneno +xonomnxe pasnnrtx crpan rpancaxnnonnte nsepxxn ntme, uem n nerantno
+xonomnxe
a Hem
372. Teopnx +xonomnuecxo xyntrypt +ro uacrt reopnn nncrnryron, cnxsannax c nsyuennem
naxonnennx n nacneonannx ne]opmantntx orpannuenn n noneennn +xonomnuecxnx arenron
a Hem
373. B xparxocpounom nnane xyntrypa onpeenxer cnocot nepepaorxn n ncnontsonannx
nn]opmannn nnnnnamn, n, cneonarentno, moxer nnnxrt na coepxanne ne]opmantntx
orpannuenn.
a Hem
374. B noncenennom nsanmoecrnnn nnnnnt neyr cex n coornercrnnn c ycroxnmnmncx
crepeornnamn noneennx, xoropte uacro ne cornacyercx c +xonomnuecxn pannonantntm
noneennem
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Hena o1ne1a 4 anna.)
375. Heoxonmtm n ocrarountm ycnonnem nx +]]exrnnnoro onrocpounoro pocra
nannonantno +xonomnxn xnnxercx:
a) Conpemennte nponsnocrnennte rexnonornn;
) Hcropnuecxn cnoxnnmaxcx cncrema +xonomnuecxnx nncrnryron;
n) Bepno a) n );
r) Bce ornert nenepnt.
376. Boxonax repannx n +xonomnxe nocrconercxo Poccnn:
348
a) nontcnna yponent neonpeenennocrn;
) paspymnna mnorne npnntuxn n pyrnnt omoxosxcrn;
n) oocrpnna nponemt macmranocrn n cnoxnocrn nn]opmannn;
r) nepno nce ntmenepeuncnennoe.
377. "uenomen omanyrtx nxnaunxon" n nocrconercxo Poccnn oxcnxercx na ocnone raxoro
npnnnnna noneennx, xax
a) "opnenrannx na cpenee mnenne";
) onrnmnsnpymmn ntop;
n) nponeypnax pannonantnocrt;
r) npnntuxn
378. Conercxne npomtmnennte npenpnxrnx xapaxrepnsonannct:
a) mnpoxo npemerno cnennannsanne n orcyrcrnnem mexannsma oparno cnxsn or
norpenrenx x nsroronnrenm;
) ysxo npemerno cnennannsanne n orcyrcrnnem mexannsma oparno cnxsn or
norpenrenx x nsroronnrenm;
n) mnpoxo npemerno cnennannsanne n nannunem mexannsma oparno cnxsn or
norpenrenx x nsroronnrenm;
r) ysxo npemerno cnennannsanne n nannunem mexannsma oparno cnxsn or
norpenrenx x nsroronnrenm.
379. C rouxn spennx nncrnrynnonantno reopnn ]enomen cxptro espaornnt n nocrconercxo
Poccnn moxno oxcnnrt cctnxo na raxo npnnnnn noneennx, xax
a) onrnmnsnpymmn ntop;
) otuan;
n) "xnsnepaocrnocrt";
r) pyrnnt.
380. B centcxo mecrnocrn nanonee mnorouncnenntm rnnom nnnnnon xnnxmrcx:
a) nporpeccnnnte aanranrt;
) nporpeccnnnte neaanranrt;
n) perpeccnnnte aanranrt;
r) perpeccnnnte neaanranrt.
381. B 90-e rot xo+]]nnnenr xnnn nx Poccnn
a) ntpoc;
) ymentmnncx;
n) ocrancx es nsmenenn;
r) ner npannntnoro ornera.
382. "Knanont xannrannsm" n nocrconercxo Poccnn ornnuaercx or "nopmantnoro" xannrannsma n
pasnnrtx crpanax 3anaa rem, uro n Poccnn, n ornnune or crpan 3anaa,
a) uacrnax cocrnennocrt na ocnonnte cpecrna nponsnocrna ]axrnuecxn
npnnanexnr ne crontxo orentntm ]nsnuecxnm nnnam, cxontxo cemeno-poontm
xnanam;
) ocnonntmn cyexramn xosxcrnenno xnsnn xnnxmrcx ne orentnte npenpnxrnx,
a ]nnancono-npomtmnennte rpynnt;
n) coxpanxercx omnnnponanne ornomenn nnuno sanncnmocrn;
r) nponsnonrentnax exrentnocrt npenpnnnmarene npeonaaer na
penroncxarentcxo.
383. Cornacno xonnennnn I. Knenepa, n nponecce esnnrerpannn xomanno +xonomnxn CCCP
nponcxonno
a) yxpynnenne cyexron xosxcrnenno exrentnocrn;
) ycnnenne xpnmnnannsannn rocyapcrnennoro xosxcrnennoro annapara;
n) ocnanenne xosxcrnenno nnacrn naprnno-rocyapcrnenno nomenxnarypt;
r) nontmenne ponn cyexron xosxcrnenno exrentnocrn onee nnsxoro yponnx.
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
384. Hpnmennma nn x Poccnn xonnennnx reopnn "ontmoro ronuxa"? Ecnn a, ro n xaxo crenenn?
Ecnn ner, ro nouemy?
349
a) Hpoanannsnpyre +xonomnuecxym cnryannm n Poccnn c nomomtm pasnnuntx
reopn n pamxax xonnennnn nopounoro xpyra nnmert?
) Hepeuncnnre ocnonnte cymecrnennte neocrarxn xonnennnn nepexoa x
camonoepxnnammemycx pocry V. Pocroy n c nomomtm nnx npoanannsnpyre
orpannuennocrt ncnontsonannx anno moenn x oxcnennm npnunn
rpanc]opmannonnoro xpnsnca n Poccnn.
n) Kaxne moenn. canancnponannoro nnn necanancnponannoro ontme noxoxr x
+xonomnxe Poccnn? Oocnyre cno orner.
385. Kaxont nncrnrynnonantnte npenoctnxn cranonnennx ptnouno +xonomnxn nx xaxoro ns
+xonomnuecxnx cyexron n nocrconecrxo Poccnn?
a) nx omoxosxcrn?
) nx ]npm (nx nerantnoro n nenerantnoro nsneca)?
n) nx rocyapcrna?
386. Cunraere nn nt, uro na crann nepnonauantnoro naxonnennx xannrana neoxonmt mept
nne+xonomnuecxoro npnnyxennx? Ecnn a, ro xaxne? Ecnn ner, ro nouemy? Oocnyre cno
orner.
387. Oxapaxrepnsyre cnenn]nxy rpancaxnnonntx nsepxex n +xonomnxe nocrconercxo Poccnn.
Kaxont ueprt nx cxocrna n pasnnunx n cpannennn c rpancaxnnonntmn nsepxxamn n ycnonnxx?
a) ptnouno +xonomnxn?
) xomanno +xonomnxn?
n) pasnnnammecx +xonomnxn crpan Asnn, A]pnxn n Harnncxo Amepnxn?
388. Oxapaxrepnsyre renente npana cocrnennnxon n conercxo +xonomnxe.
a) uro ntcrynano oexrom renentx npan cocrnennocrn?
) Kro xnnxncx cyexrom renentx npan cocrnennocrn?
n) Kax ocymecrnnxnact samnra renentx npan cocrnennocrn?
r) Kaxne ononnnrentnte nsepxxn nosnnxann ns-sa nenerantnocrn +rnx npan
cocrnennocrn?
) Kaxne nsmenennx n cncreme renentx npan cocrnennocrn nponsomnn n name crpane
n 1990-e rr.?
350
IAABA 15. CTPATEIHR H TAKTHKA POCCHHCKOH MOEPHH3AHHH
15.1. Pexouenannn nn Poccnn: 1nnnunme omnxn n nmope npnopn1e1on
Hpexe ncero, nao yxasart na re xapaxrepnte omnxn n ntope npnopnreron
+xonomnuecxo nonnrnxn, xoroptx cneyer nserart.
3xonounuecxan nonn1nxa HE onana:
1. mopuynnpona1tcn c axnen1ou na nocc1anonnenne n nmannanne;
Hnxnnannx paspymnrentntx nocnecrnn rpanc]opmannonnoro moxa 1990-x rr. n
ocnonnom yxe sanepmena. Ceuac BBH Poccnn cocrannxer npnmepno 90% yponnx ope]opmennoro
1990 r. Hocxontxy +xonomnxa emoncrpnpyer 5-7% exeronoro npnpocra (+ro ntme
cpenemnponoro remna n 4%), ro x 2008 r. mt rapanrnponanno npentcnm npexpnsncnt yponent.
Hn]nxnnx roxe anno nomna n nopmantnte pamxn 8-10% exeronoro npnpocra. Poccnx n
nacroxmee npemx nopmantnax no cpenemnpontm cranapram crpana. Taxnm opasom,
ncrepnunte nosynrn o neoxonmocrn oportcx c xpnsncom, nemnnyemo nnsxo xaracrpo]o n
r.. cneyer ocrannrt na onm nonnrnuecxnx maprnnanon.
2. Ocnonmna1tcn na npo1nnonoc1annennn pmnxa n euoxpa1nn, c onon c1oponm,
connantnon cnpanennnoc1n, c pyron c1oponm;
emoxparnx n ptnox n npnnnnne ne moryr cunrartcx nenxmn +xonomnuecxo nonnrnxn; onn
nnmt merot ocrnxennx nene. Hn emoxparnx, nn ptnox camn no cee ne xnnxmrcx
neantntmn meroamn, xoropte anromarnuecxn cosamr nannyumn omecrnennt nopxox.
Tannna 18-1.
Bxna o1entnmx o1pacnen n +xonounuecxnn poc1 (nponen1nme nynx1m BBH)
1999-2001 rr. nny1penne-
opnen1nponannmn poc1
2002-2004
3xcnop1o-cmptenon poc1
Cpene-
roonme
1eunm
npnpoc1a
Hponen1nmx
nynx1on
% Cpene-
roonme
1eunm
npnpoc1a
Hponen1nmx
nynx1on
%
Teun npnpoc1a BBH (n
1ou uncne sa cu1:
7,1 7,1 100 6,4 6,4 100
Heq1erasonon
npoummnennoc1n
3,9 0,4 5 8,0 0,7 11
Cmptenmx o1pacnen
(ue1annyprnn, xnunn,
nec)
11,1 1,0 14 5,8 0,5 8
Opaa1mnammen
npoummnennoc1n
(uamnnoc1poenne,
nrxan, nnmena)
12,2 1,1 15 7,3 0,7 10
C1pon1entc1na 11,0 0,7 10 9,0 0,6 10
Centcxoro xosnnc1na 13,7 0,9 12 3,8 0,3 4
Topronnn 4,5 1,2 17 9,7 2,3 36
Tpancnop1a n cnnsn 7,1 0,7 10 8,0 0,7 11
Hepmnounmx ycnyr 0,9 0,1 1 2,8 0,2 3
pyrnx 1onapon n ycnyr 5,4 1,1 16 1,9 0,3 5
Hcmo:uur: oor.ao A.P. Be.ovcoea o.eocpo:uie mpeuoi Poccucro orouo+uru, 2005, c. 11.
3. Ocnonmna1tcn na npo1nnonoc1annennn rocyapc1na n pmnxa;
B conpemenno ptnouno +xonomnxe nponant ptnxa (mononontnax nnacrt,
neconepmennax nn]opmannx, nnemnne +]]exrt, nponsnocrno omecrnennte nara)
npeoonenamrcx pacmnpennem ]ynxnn rocyapcrna. Onaxo nmemarentcrno rocyapcrna nepexo
npnnonr x cnyuaxm, xora npannrentcrno ne n cocroxnne oecneunrt +]]exrnnnoe pacnpeenenne
351
n ncnontsonanne omecrnenntx pecypcon. Bosnnxamr nponant rocyapcrna (orpannuennocrt
neoxonmocrt nx npnnxrnx pemenn nn]opmannn, neconepmencrno nonnrnuecxoro nponecca,
cnaocrt xonrponx na mpoxparne, necnoconocrt rocyapcrna nonnocrtm npeycmorpert n
xonrponnponart nnxamne n oranennte nocnecrnnx npnnxrtx nm pemenn).
Heoxonmo n nontx ncropnuecxnx ycnonnxx, c ono cropont, onpeennrt rpannnt n
merot rocyapcrnennoro nosecrnnx na +xonomnuecxym xnsnt, a c pyro, axrnnno samnmart
ocnont +xonomnxn or cnnonoro, paspymnrentnoro nmemarentcrna n nee rocyapcrna.
4. Bmnnra1t n nen1p nnnuannn sao1y o xaxon-1o onon connantnon rpynne
enmx, npenpnnnua1ennx, pyccxnx n 1..;
Omecrno pasnnnaercx xax ennoe nenoe, re xaxt sanncnr or ncex. Cosanne
nmnmunxon npnnonr x oruyxennm or nnx pyrnx unenon omecrna, x neperxrnnannm
oexna (penroncxarentcxo exrentnocrn) n x napacrannm connantno nanpxxennocrn n
xon]nnxron. uopmynnpyemax nporpamma onxna nmert omenannonantnoe snyuanne, cnyxnrt
cpecrnom xonconnannn nannn.
5. mopuynnpona1tcn rnannmu opasou n 1epunnax noxasa1enen cnc1eum
nannonantnoro cue1onoc1na (ynon1t 1eunm +xonounuecxoro poc1a, orna1t n
neperna1t Auepnxy no cpeneymenmu noxasa1ennu);
Camn no cee noxasarenn CHC nnoxo orpaxamr xauecrnennte nsmenennx sa pocrom BBH
moxer cxptnartcx cnntnt pocr connantno n]]epennnannn, monoorpacnenax cnennannsannx n
r.. Mexy rem poccncxoe omecrno nyxaercx ne n pacmnpennom nocnponsnocrne conpemenno
crpyxrypt, a n crpyxrypntx cnnrax.
6. Hanennna1t na nepeantnme nenn, nanennnme noanon noc1antrnen no CCCP.
B nacroxmee npemx Poccnx +xonomnuecxn cpene-cnaax crpana. B nnxamee
ecxrnnerne mt moxem copennonartcx rontxo co crpanamn name nnrn - raxnmn xax Hcnannx,
Mexcnxa, Rxnax Kopex, Typnnx. Taxo ntop opnenrnpon ne onxen nocnpnnnmartcx xax
camonpnnnxenne: n mnpe ecrt nemano xpynntx crpan co cnanno ncropne, xoropte moryr rontxo
meurart o conpemennom poccncxom yponne pasnnrnx (Knra, Hnnx, Hpan). B ro xe npemx ne
cneyer satnart, uro Poccnx xnnxercx xepno epxano n unenom Conera Fesonacnocrn OOH n
Fontmo noctmepxn (n axe npecearentcrnymmnm n ne n 2006). Onaxo no +xonomnuecxnm
noxasarenxm nama crpana eme ne nnonne nnnctnaercx n Fontmym noctmepxy, n nam annt
ananc eme cneyer onpanart, n cenart nce nosmoxnoe, urot coxpannrt craryc mnpono
epxant.
Tannna 15-2.
Ocnonnme xapax1epnc1nxn cex1opon poccnncxon +xonounxn
oannennan
c1onuoc1t
3xcnop1 Hncnennoc1t
sann1mx
Ocnonnme
qonm
Hanoronme
nna1ean
Poccnncxan +xonounxa
ncero
100 100 100 100 100
3xcnop1no-cmptenon
cex1op
16,8 70,6 5,6 9,1 40,3
Bny1penne-
opnen1nponannmn
cex1op
15,2 9,9 27,5 9,2 11,3
Topronnn 21,1 - 17,2 2,0 19,1
Hnqpac1pyx1ypnme
o1pacnn
10,0 4,3 8,6 36,9 8,0
Cex1op connantnmx
ycnyr
9,1 2,6 23,2 32,9 1,6
pyrne o1pacnn
+xonounxn
27,9 12,6 17,8 9,9 19,6
Hcmo:uur: oor.ao A.P. Be.ovcoea o.eocpo:uie mpeuoi Poccucro orouo+uru, 2005, c. 17.
352
15.2. Tax1nuecxne npnopn1e1m
C]opmynnpyem raxrnuecxne npnopnrert na nnxamne rot. Honnrnuecxoe nnxenne,
nperenymmee na pont nnepa poccncxo moepnnsannn, onxno c]opmynnponart xonxpernte
meponpnxrnx, xoropte t oosnaunnn omn nexrop nsmenenn, ann t tcrpt nosnrnnnt
+]]exr n namnn t noepxxy y maxcnmantno mnpoxnx xpyron nsnparene.
Moxno npenoxnrt cneymmne tcrpte meponpnxrnx.
Puc. 15-1. Poccucuue xeuesume opoeu e +upoeo xeuesuoopoxuo cucme+e.
3ucnuyamauuouuaa uuua, mmc.u+
Hcmo:uur: www.rzd.ru
Puc. 15-2. Poccucuue xeuesume opoeu e +upoeo xeuesuoopoxuo cucme+e. Ipysooopom,
+up. m/u+.
Hcmo:uur: www.rzd.ru
1. 3KOHOMHHECKAR EECHOCOBHOC1L
B nocnenne rot snaunrentnt nxna n +xonomnuecxn pocr cocrannxnn orpacnn T3K.
Ecnn n 1999-2001 rr npeonaan nnyrpenne-opnenrnponannt pocr, ro n 2002-2004 +xcnoprno-
ctpteno (cm ran. 15-1). Onaxo +ro ne snaunr, uro n +ro onacrn nce ocronr xopomo. Ecnn mt
xornm onepertcx na pasnnrne ronnnnno-+neprernuecxoro xomnnexca, ro ero neoxonmo
moepnnsnponart, ro ecrt nayunrtcx otnart ne]rt n ras onee conpemenntmn cnocoamn.
353
Pasneannte mnponte sanact npnponoro rasa 148.9 rpnn. m3. Hpn conpemennom yponne
norpenennx nx xnarnr onee uem na 70 ner. Pasneannte sanact npnponoro rasa n Poccnn 48
rpnn. m3 (32% mnponoro).
Crenent ncnontsonannx nauantntx sanacon xpynntx rasontx mecropoxenn Poccnn:
Byxrtntcxoro 79,3%
Openyprcxoro 45,6%
Cenepo-Kanxascxnx 80-100%
B Hatm-Hyprasoncxom cymecrnenno orpaorant nanonee +]]exrnnnte cenomancxne
sanexn
Btnranyponcxoro mecropoxennx 66,2
Menextero mecropoxennx 62,6
Vpenrocxoro mecropoxennx 44,4
myprcxoro mecropoxennx 25,5
Hpornosnpyemte pecypct npnponoro rasa n Poccnn 166,8 rpnn. m3
Onn cocpeorouent rnanntm opasom n 3anano Cnnpn, Bocrouno Cnnpn, Ha antnem
Bocroxe. Cntme 42% pecypcon cnxsano c axnaropnxmn mope Kapcxoro n Fapennena.
nx peannsannn +roro norennnana neoxonmo npnmenenne nontx rexnonorn.
Ananornunax nponema ncraer n nepe ne]rxntm cexropom. Mt o cnx nop ne ymeem otnart
ne]rt na ment]e. K romy xe ne ncera pannonantno ncnontsyem nonyuennte +nepronocnrenn.
Heoxonmo pasnnnart +neprocepexenne, nonte rexnonornn n onacrn rpancnoprnponxn +neprnn
n +nepronocnrene. Hcnontsonanne ntcoxnx nen na ne]rt cmorno t cosart npenoctnxn nx
+]]exrnnnoro ncnontsonannx crannnsannonnoro ]ona, cpecrna xoroporo mornn t trt
nanpannent na moepnnsannm +xonomnxn.
Puc. 15-3. Hepeeosuu eueuuemopeoemx u mpausumumx epysoe Poccucuu+u xeuesum+u
opoea+u e 2001-2002 ee, +uu.m
Hcmo:uur: www.rzd.ru
annte, npecrannennte n ran. 15-2 narnxno noxastnamr, uro ontme 70% +xcnopra
oecneunnaer +xcnoprno-ctpteno cexrop, n xoropom ncnontsyercx oxono 9% ocnonntx ]onon,
sanxro menee 6% rpyocnoconoro nacenennx n xoropt aer cntme 40% nanorontx nocrynnenn.
B cexrope connantntx ycnyr ceuac sanxr nourn xaxt uerneprt poccnxnnn, cocpeorouena
rpert ocnonntx ]onon, onaxo nxna +roro cexropa n +xcnopr n nanoronte nnarexn ropaso
cxpomnee, n cocrannxer 2,6% n 1,6% coornercrnenno. Hyxaercx n snaunrentno moepnnsannn
nn]pacrpyxrypnax orpacnt, neocrarouno +]]exrnnno ncnontsyercx xenesnoopoxnt
rpancnopr. Poccnx npenocxonr Knra no nporxxennocrn xenesntx opor, onaxo snaunrentno
354
ycrynaer emy no rpysooopory (cm. pnc 15-1 n 15-2). 3ro necmorpx na ro, uro Poccnx yono
pacnonoxena mexy Bocroxom n 3anaom, n PX moxer trt ncnontsonana nx oprannsannn
rpansnra.
Honyuennte cpecrna moxno tno t ncnontsonart nx pasnnrnx nepeontx rexnonorn.
Hmenno na +ro nanenen nnan Mnnncrepcrna +xonomnuecxoro pasnnrnx n ropronnn, cornacno
xoropomy ynoenne BBH x 2015 roy moxer nponsorn rontxo naroapx axrnnno exrentnocrn
rocyapcrna (napnanr 3) n npn naronpnxrno nnemne+xonomnuecxo xonmnxrype (cm. ran. 15-
3). Ecnn rocyapcrno ne npenpnmer axrnnnte marn no moepnnsannn +xonomnxn, ynoennx
+xonomnuecxoro norennnana ne nponsoer, n BBH ntpacrer x 2015 roy rontxo na 76% (napnanr
1).
Tannna 15-3.
Ocnonnme connantno-+xonounuecxne noxasa1enn (1eun poc1a, %) onn ocnonnmx cqep
+xonounxn n BBH n nnnec1nnnnx (n %)
Hoxasa1ent Bapnan1
npornosa
O1ue1 Onenxa
Hpornos
(cpeneroonon 1eun poc1a)
2012 x
2003,
%
2015 x
2004,
%
2004 2005 2006-2008 2009-2010 2011-2015
BBH
1
2
3
7,2 6,4
5,6
5,8
6,0
5,1
6,0
6,2
4,9
6,7
6,8
163
172
174
176
196
198-
200
Hponsnoc1no npoummnennon
npoyxnnn
1
2
3
6,1 4,1
3,9
4,6
4,6
3,9
5,2
5,3
3,6
5,6
5,6
144
156
156
151
173
173
Hnnec1nnnn n ocnonnon xann1an
1
2
3
10,9 10,3
8,5
9,8
11,1
8,1
9,8
10,8
8,4
11,1
11,2
215
244
260
246
297
315
Peantnme pacnonaraeume eneanme
oxom nacenennn
1
2
3
9,9 9,1
8,0
8,9
9,1
6,6
7,4
7,4
6,2
7,2
7,2
195
206
207
211
230
231
Oopo1 posnnunon 1opronnn
1
2
3
12,5 11,8
8,5
9,7
10,0
7,0
7,6
7,8
6,7
7,2
7,3
210
221
226
227
242
248
3xcnop1 1onapon*
1
2
3
21,9 4.2
3
3
3,5
1,0
2,2
2,0
1.6
4,4
3,8
146
158
158
126
148
144
Hunop1 1onapon*
1
2
3
18,5 22,2
13,3
17,7
17,9
7,6
10,1
11,3
6,0
8,7
9,0
272
341
371
275
366
400
Hcmo:uur: onrocpount npornos pocra poccncxo +xonomnxn, oxna M3PT Pu, c. 11.
Hpnmeuanne: nepnt cnenapn asont, nropo nnnonannonno-axrnnnt, rpern nnnonannonno-axrnnnt c
ntcoxnmn nenamn na ne]rt; * remn pocra +xcnopra n nmnopra n ]nsnuecxom ntpaxennn.
2. BHHHAR CBOBOA
Fesycnonntm npnopnrerom xnnxercx yxpennenne nnuno cnoot n pasnnrne nnnnnarnnt.
V napoa, ne npnntxmero x camocroxrentno exrentnocrn pan omero nnrepeca, - nncan xon
Crmapr Mnnnt, - y napoa, xoropt oxnaer or cnoero npannrentcrna coornercrnymmnx yxasann
n pacnopxxenn no ncem nonpocam, npecrannxmmnm omn nnrepec, cnoconocrn pasnnrt nnmt
nanononnny
273
. nx +roro neoxonmo ne rontxo nonxrne marepnantnoro narococroxnnx
(nocxontxy onnmanmn sanrt uenonex anexo ne ncera moxer nocnontsonartcx cnoe nnuno
cnooo), no n pasnnrne xosxcrnenno nnnnnarnnt. Hacroxmnm rpaxannnom uenonex xnnxercx
nnmt n ro mepe, n xaxo on omymaer cex unenom omecrna n nnocnr cno nocnntnt nxna n
peannsannm ome nenn nannn.
Heoxonmo ]opmnponanne nannonantno opnenrnponannoro neymero cnox omecrna. He
cexper, uro n 90-e rot cnoxnnact rax nastnaemax o]]mopnax apncroxparnx, xoropax nepenena
cnon xannrant n sapyexnte crpant. He ynnnrentno, uro raxax crpana, xax Knnp ntmna n
nocnenne rot na ono ns nepntx mecr no ntnosy xannrana n Poccnm. B ecrnnrentnocrn +ro
273
Mnnnt xon Crmapr. Ocnont nonnrnuecxo +xonomnn. T. 3. M., 1981 r., crp. 348.
355
poccncxn xannran, xoropt naxonrcx n noonoro poa o]]mopntx sonax. Fea ne rontxo n
ercrne xannrana; ea n rom, uro nama nsnec-+nnra ne npenpamaercx n nannonantnym
ypxyasnm n cnxstnaer cnoe yymee c sapyexntmn crpanamn.
0,6
1,7
2,4
2,5
6,9
8,9
23,3
31,5
0 10 20 30 40
Ku1a, Hupun, Hupouesun
Poccun
0 a1uuckan Auepuka
QB
K ro-Boc1ouuan Asun
CpepuseuuouopLe
"Fpynna ceuu"
Cenepuan npona
Pnc. 15-4 3apao1nan nna1a n npoummnennoc1n (onnapon n uac, no ouennouy xypcy,
2004)
Hcmo:uur: oor.ao A.P. Be.ovcoea o.eocpo:uie mpeuoi Poccucro orouo+uru, 2005, c. 31.
pyro cocranno uacrtm nannonantno opnenrnponannoro neymero cnox omecrna
xnnxercx mpoxparnx, xoropax nocrenenno npenpamaercx ns conercxo nomenxnarypt n
xomnerenrntx rocyapcrnenntx cnyxamnx neoremnemo uacrn conpemennoro sananoro
omecrna.
B ]opmnponannn nannonantno +nnrt naxnym pont onxna ctrpart conpemennax cncrema
opasonannx n xyntrypa. K coxanennm, n sect cymecrnyer mnoro nponem. B nacroxmee npemx
nponcxonr paccnoenne poccncxnx nyson, xoropte ycnnnnamr n nocnponsnoxr n]]epennnannm
nocrconercxoro omecrna. axe n Conercxom Comse cymecrnonano ontme nosmoxnocre nx
npecrannrene pernonantntx nenrpon nponrtcx na nepmnny nnpamnt.
17,7
32,2
32,8
33,3
65,2
48,8
73,9
83,8
0 20 40 60 80 100
Ku1a, Hupun, Hupouesun
Poccun
0 a1uuckan Auepuka
QB
K ro-Boc1ouuan Asun
CpepuseuuouopLe
"Fpynna ceuu"
Cenepuan npona
Puc. 15-5 Hponsnon1entnoc1t 1pya n npoummnennoc1n (1000 onnapon na onoro
sann1oro, no HHC, 2004)
Hcmo:uur: oor.ao A.P. Be.ovcoea o.eocpo:uie mpeuoi Poccucro orouo+uru, 2005, c. 31.
356
3. COHHABLHAR CHPABEBHBOC1L
B 2004 r., nouaconax sapaornax nnara n npomtmnennocrn cocrannxna n Poccnn 1,7 onn.
CBA, n xorx +ro tno n rpn pasa ntme, uem n Knrae, Hnnn n Hnonesnn, no n 1.4 mentme, uem n
crpanax Henrpantno n Bocrouno Enpont (HBE) n Harnncxom Amepnxe (cm. pnc. 15-4). Tora
xax no nponsnonrentnocrn rpya n npomtmnennocrn Poccnn naxonnact na rom xe yponne, uro n
crpant HBE n Harnncxom Amepnxn (cm. pnc. 15-5).
Onaxo no cpannennm c rpynno cemn, nouaconax sapaornax nnara orcranana n 13,5 pasa, a
co crpanamn Cenepno Enpont (Hopnernx, annx, Bnennx, unnnxnnx) n roro ontme 18,2 pasa
(cm. ran. 15-4). B ro npemx xax no nponsnocrny oannenno cronmocrn na onoro sanxroro,
pasptn ne cront nennx: on cocrannxer 2,3 pasa nx rpynnt cemn, n 2,6 pasa Cenepno Enpont (cm.
pnc. 15-5 n ran. 15-4)
Tannna 15-4.
Coo1nomenne Poccnn n pyrnx c1pan unpa no sapao1non nna1e
n nponsnon1entnoc1n 1pya n npoummnennoc1n (Poccnn = 1, 2004 r)
Houaconan
sapao1nan nna1a
Hponsnoc1no oannennon
c1onuoc1n na onoro
sann1oro
Ceeepuaa Eepona (Hopeeeua, auua, Heeuua,
0uuuauua)
18.2 2.6
Ipynna Ce+u 13.5 2.3
Cpeuse+uo+opcuu peeuou (Hopmyeauua,
Ipeuua, Hcnauua, Cuoeeuua, 1ypuua,
Hspauuo),
5.2 1.5
Keo-Bocmouuaa Asua (K. Kopea, Mauasua,
Cuueanyp)
4.0 2.0
Heumpauouaa u Bocmouuaa Eepona
(Beuepua, Hououa, Py+muua, Cuoeauua,
Hexua )
1.5 1.0
Bamuucuaa A+epuua (Huuu, Kouy+ua,
Meucuua, Beuecy+ua)
1.4 1.0
Poccua 1.0 1.0
Hoeme ueumpm cuum Asuu (Kuma, Huua,
Huouesua)
0.3 0.5
Hcmo:uur: IMD World Competitiveness Yearbook, 2005, or.ao A.P. Be.ovcoea o.eocpo:uie mpeuoi Poccucro
orouo+uru, 2005, c. 29.
Peannsannn connantno cnpanennnocrn yyr cnococrnonart:
- Vnyumenne xnnnmntx ycnonn poccnxn asonoe nanpannenne nontmennx nx
narococroxnnx, pasnnnax cncremy onrocpounoro xpenronannx n yxecrouax npornnoecrnne
+xonomnuecxo npecrynnocrn n xnnnmnom crponrentcrne n crnmynnpyx xonxypenrocnoconocrt
xnnnmnoro crponrentcrna.
- Cosanne cpenecpouno nporpammt nontmennx oxoon pxa paornnxon
rocyapcrnenno cnyxt yunrene, npaue, paornnxon npanooxpannrentntx opranon (axnenr
nao enart ne na nemenennom nontmennn, a na cranntnom pocre oxoon, cnxsannom c
noxasarenxmn +]]exrnnnocrn nx paort).
- Bneenne onee crpornx naxasann sa xoppynnnm onxnocrntx nnn, nnepenne npnnnnna
xpyrono nopyxn (npn ntxnnennn ]axra xoppynnnn crporo nponepxmrcx nce nnxamne xonnern
nsxrounnxa n saepxnnaercx nx cnyxent pocr).
- Hontmenne npospaunocrn oxoon. Btcmnm onxnocrntm nnnam n neymnm
npenpnnnmarenxm npenaraercx nynnuno (n Cern) pasmemart nn]opmannm o cnoem nnunom
nmymecrne.
- Hoompenne menenarcrna. Iocyapcrno npenaraer npenpnnnmarenxm sannmartcx
menenarcrnom n nontsy oprannsann xyntrypt n nayxn, rapanrnpyx ocnemenne +rnx PR-
meponpnxrn n CMH n nanoronte ntrort.
357
15.3. C1pa1ernuecxne saaun
Tenept neoxonmo c]opmynnponart crparernuecxne npnopnrert (na nnxamee
ecxrnnerne). 3rn npnopnrert onxnt yxastnart xenaemte nsmenennx camtx omnx npannn
nrpt, xoropte nocnpnnnmamrcx n xax nent, n xax cpecrna ee ocrnxennx. Paccmorpnm nx raxxe
c rouxn spennx nnuno cnoot, connantno cnpanennnocrn n +xonomnuecxo eecnoconocrn.
Oxapaxrepnsyem xaxoe ns +rnx nanpannenn noponee
1. BHHHAR CBOBOA
nx pasnnrnx nnuno cnoot neoxonmo, npexe ncero, yxpennenne onepnx mexy
cyexramn. Conpemennte +xonomncrt n connonorn nastnamr ]ynamenrantntmn nncrnryramn
nmenno onepne mexy rpaxanamn n onepne rpaxan x connantno-+xonomnuecxnm
oprannsannxm (rocyapcrny, anxam n r..). Taxxe naxnym pont nrpamr pasnnrne rapanrn
uacrno cocrnennocrn n cncremarnuecxax +xonomnuecxax nonnrnxa, coecrnymmax cnooe.
He cneyer nocnpnnnmart ncxxoe ycnnenne poccncxoro rocyapcrna xax noxymenne na
nnunym cnooy. Ecnn rocyapcrno cosaer pannte nx ncex npannna nrpt, samnmaer
manooecneuennte cnon nacenennx, rpeyer uecrno ynnart nanoron, onnaercx cnoenpemenno
ntnnart nencn n sapnnar, ro n +rom rpyno ycmorpert noxymenne na emoxparnm.
2. COHHABLHAR CHPABEBHBOC1L
Hncrnrynnonantnte npnopnrert onxnt cymmnponartcx xaxnm-ro emxnm n mnorosnauntm
nosynrom, xoropt tn t npnnnexarenen nx poccnxn pasno neonornuecxo opnenrannn.
Bosmoxnt, cxaxem, cneymmne napnanrt:
- Hocrannrt ptnounoe xosxcrno na cnyxy connantnomy.
- Fentmn moxno trt noonnouxe; urot ocrono xnrt, mt onxnt ecrnonart
cooma.
- Ocnona Poccnn cpenn xnacc.
- Cnomart amnnncrparnnnte aptept, cosart omecrnennt xonrpont.
- Crnmynnponart pernonantnte noxomornnt pocra.
- Ocymecrnnxrt apecnym noepxxy yxsnnmtx pernonon n oecneuenne n nnx ycnonn nx
ynyumennx xauecrna xnsnn nacenennx xax onoro ns xpnrepnen nenocrnocrn Poccnn.
3. 3KOHOMHHECKAR EECHOCOBHOC1L
Hontmax +xonomnuecxym eecnoconocrt, moxno npenoxnrt cneymmn naop
nncrnrynnonantntx npnopnreron:
- Cosanne n noepxanne xonxypenrnoro nopxxa, ycnnenne anrnmononontno
exrentnocrn.
- Hepexnmuenne npnopnreron xosxcrnenno exrentnocrn c penroncxarentno na
nponsnonrentnym exrentnocrt n nontmenne nmnxa uecrnoro npenpnnnmarentcrna. B 1990-
2000-e rr. oxo npenpnnnmarene (ocoenno, ntcmero snena) cnntnee sanncen or nx yuacrnx n
nonnrnuecxnx nrpax n or +nemenrapno xoppynnnn, uem or conepmencrnonannx nponsnocrna. B
pesyntrare poccncxne nsnecment npnopenn xpane nerarnnnym penyrannx nerantntx
npecrynnnxon, pxonte poccnxne oopxmr nmte mept no pacxynaunnannm. urot nsnec
sanoenan ynaxenne poccnxn, neoxonmo mnnnmnsnponart xoppynnnm n nnecrn nonsm n
npanonte pamxn.
- Hesanncnmocrt crpant or nnemnero +xonomnuecxoro annennx. Cneyer onnartcx
nesanncnmocrn or ne]reonnapon n or sapyexntx xpenropon (rnna MBu). Hpn +rom
xareropnuecxn ne cneyer orxastnartcx nn or +xcnopra ne]rn n rasa, nn or ncnontsonannx
sapyexntx xpenron. Peut ner o rom, urot nnxaxne sapyexnte cotrnx n oprannsannx ne
mornn oxastnart cymecrnennoro nnnxnnx na ntop poccnxnamn nyre pasnnrnx cnoe crpant.
- Hponeenne pasymnoro nporexnnonnsma n nepexont nepno. 3amnra nannonantno
npomtmnennocrn n n +ro cnxsn onpanannocrt mep no samnre nnyrpennero ptnxa, ocoenno n
nepexont nepno, noxa xosxcrnennoe pasnnrne n crpane ne napano neoxonmt remn.
- Pocr npnnnexarentnocrn Poccnn nx npnroxa ns-sa pyexa paornnxon. B nnxamne rot
358
Poccnx opeuena xnrt no amoxnontm meuom emorpa]nuecxo xaracrpo]t - coxpamennx
uncna rpaxan n rpyocnoconom nospacre. Ho+romy onnm ns naxnemnx npnopnreron onxno
trt pacmnpenne ncnontsonannx nnocrpanno paoue cnnt rnanntm opasom, ns nnxnero
sapyextx.
- Pasnnrne nnrerpannonntx ornomenn co crpanamn nnxnero sapyextx (+xonomnuecxoe
noccranonnenne ennoro nocrconercxoro npocrpancrna). Bo ncem mnpe yxpennxmrcx
nnrerpannonnte noxn, +xonomnuecxn oennxmmne crpant c omnmn rpannnamn n c omnmn
nponemamn pasnnrnx (EC, HAuTA, AT3C). esnnrerpannx nocrconercxoro npocrpancrna onxna
cmennrtcx nnrerpanne. Poccnx ne conpaercx noxymartcx na nonnrnuecxym nesanncnmocrt
Vxpannt, Kasaxcrana, Fenopyccnn n r.., no onxna rnepo epxartcx xypca na nx +xonomnuecxoe
oennenne.
B xauecrne nosynron nosmoxnt cneymmne napnanrt:
Poccua yuumca y 3anaa u Bocmoua, c me+, umo m mmo ca+ommuo eepasucuo
+uouo+uuecuo epxaeo.
He+um cosauu +qqeumueuym +oeuo couuauouoeo pmuouuoeo xosacmea XX eeua,
poccuaue cosaym +qqeumueuym +oeuo couuauouoeo pmuouuoeo xosacmea XXI eeua.
Poccua yem us+euamoca, ue us+euaa cee.
15.4. Bosuoanme cnenapnn pasnn1nn
Pasnnrne Poccnn reopernuecxn nosmoxno n rpex nanpannennx: c npeonaannem ponn
rocyapcrna; onnrapxnn nnn cosannem ycnonn nx yxpennennx n pasnnrnx menxoro cpenero
nsneca. Hasonem +rn napnanrt ycnonno:
- Iocyapcrnennt xannrannsm
- Onnrapxnuecxn xannrannsm
- Konxypenrnt xannrannsm
Pasnnrne no nyrn rocyapcrnennoro xannrannsma osnauaer nceoemnmmee nmemarentcrno
rocyapcrna n +xonomnxy, ycnnenne nenrpannsonannoro nepepacnpeenennx pecypcon,
orpannuenne cnoot npenpnnnmarentcxnx n nnnecrnnnonntx pemenn (xax nenrpom, rax n
pernonantntmn nnacrxmn), osnponannax orxptrocrt +xonomnxn n cranxy na maxcnmnsannm
pocra na ase orpannuennoro xpyra orpacne.
B cnyuae peannsannn cnenapnx onnrapxnuecxoro xann1annsua nponson1 antnemee
yxpynnenne xomnann n pocr orpacneno xonnenrpannn, ornocnrentno snaunmoe npncyrcrnne
xpynntx nnocrpanntx xomnann na poccncxom ptnxe, enernponanne rocyapcrnom npnnxrnx
xosxcrnenntx pemenn xpynntm xomnannxm, no na ycnonnxx nonnrnuecxoro cornaconannx n
pamxax npomtmnenno nonnrnxn, coueranne orxptrocrn +xonomnxn c cenexrnnntmn
nporexnnonncrcxnmn mepamn.
Hpn peannsannn cnenapnx xonxypenrnoro xannrannsma rocyapcrno coxpanxer cnntnym
perynnpymmym nonnrnxy n c]epe ]opmnponannx, noepxannx n conepmencrnonannx ycnonn
xosxcrnonannx, coecrnnx xonxypennnn, noepxxn manoro n cpenero nsneca, maxcnmantno
ycrpanxercx ns c]ept npnnxrnx npenpnnnmarentcxnx pemenn, nepepacnpeenenne pecypcon
(xpome connantnoro nepepacnpeenennx) nosnaraercx na ptnouno-xonxypenrnte mexannsmt,
npononrcx nonnrnxa orxptrtx ptnxon npn uerxnx npannnax n ornercrnennocrn cyexron.
Onaxo axe peannsannx +rnx cnenapnen nosmoxna n pasnnuntx nncrnrynnonantntx
]opmax.
Hx nnnxnne na nonnrnxy yer pasnnuartcx n sanncnmocrn or nenoro pxa ocroxrentcrn. B
sanncnmocrn or yxpennennx nnn ocnanennx neprnxantno moenn nonnrnuecxoro ynpannennx,
nosmoxnt cneymmne napnanrt:
- Anropnrapnsm emoxparnx, ynpannxemax emoxparnx;
- Hporexnnonnsm ]pnrpeepcrno;
- 3axptroe - orxptroe omecrno;
- Conpemenno nnepantnoe - xnaccnuecxn nnepantnoe;
359
B sanncnmocrn or pasnnrnx nonnrnuecxoro ]eeparnnnoro ycrpocrna nosmoxnt ycnnenne
nenrpannsma nnn pasnnrne ]eepannsma, ocnanenne nnn ycnnenne pernonantno nnacrn. B
pesyntrare yer peannsonana nno, npenmymecrnenno amnnncrparnnnax nno nnepantnax
moent.
Onaxo n n +rom cnyuae nosmoxna pasnnunax pont nonnrnuecxnx oprannsann. Bosmoxno
ocnanenne nnn ycnnenne ponn naprn n nx nnnxnnx na npnnxrne snaunmtx pemenn. B
nacroxmee npemx xpxo ntpaxena renennnx x yxpennennm ononaprnno cncremt, onaxo xax
noxastnaer ncropnuecxn ontr +ro crpant c neycrounno emoxparne.
Cnaocrtm napnamenrcxnx cncrem xnnxercx neycrounnocrt xoannnn. Hannune ontmoro
uncna naprnntx ]paxnn npnnonr x romy, uro onn nepexo pacnaamrcx. Hapnamenrcxax
cncrema npannennx oxasanact nanonee +]]exrnnno n nnycrpnantno pasnnrtx crpanax. H
naoopor, mt onxnt cenart neyremnrentnt ntno o rom, uro nnxaxne ]opmt emoxparnn
ne+]]exrnnnt n crpanax rpertero mnpa.
Bpemx noxaxer, saxpennrtcx nn ononaprnnax cncrema n Poccnn nnn e na cmeny npner
nyxnaprnnax. B ycnonnxx npesnenrcxnx cncrem, nosnnxnonenne ycrpounno mnonaprnno
cncremt menee nepoxrno.
B nocnenee npemx npenpnnnmamrcx marn no nontmennn ponn rpaxancxoro omecrna,
onaxo na cxontxo onn cymemr ntpasnrt nnrepect pasnnuntx connantntx rpynn noxaxer npemx.
Conepmenno ouennno, uro no mnornx crpanax (nanpnmep n Bennxopnrannn, upannnn, nonnn)
ontmym pont ctrpann npo]comst. B pxe crpan (nanpnmep n Iepmannn) naxnym pont nrpamr
comst npenpnnnmarene, a raxxe nonnrnuecxne oprannsannn manoro n cpenero nsneca.
Baxno, urot +xonomnuecxax nonnrnxa tna nonxrno rpaxanam, a nonnrnxn cymenn
yenrt nme n ee npannntnocrn. Heoxonmo, urot nonnrnxa tna nocneonarentno,
orxptro n uecrno. K romy xe ona onxna trt npannntno ntcrpoena raxrnuecxn, r.e.
opnenrnponartcx ne rontxo na onrocpount, xoneunt pesyntrar, no n oxastnart cnom
+]]exrnnnocrt n pasymnte, c rouxn spennx oxnannx nacenennx, npemennte cpoxn. Tontxo n +rom
cnyuae mt cymeem peannsonart re nosmoxnocrn, xoropte npecrannxer nam ncropnx
Vueuo-+emouuecuue +amepuaum
Hnanm ceunnapcxnx sann1nn
3AHRTHE 22. CTPATEIHHECKHE 3AAHH
Tnnnunte omnxn n ntope npnopnreron moepnnsannn Poccnn: axnenr na
noccranonnenne n ntxnnanne; npornnonocrannennx rocyapcrna n ptnxa, emoxparnn n
connantno cnpanennnocrn; ntnnxenne n nenrp nnnmannx saort o xaxo-ro ono connantno
rpynne, orpacnn, pernone; ]opmynnponxa saau n repmnnax noxasarene cncremt nannonantnoro
cueronocrna; nanennnanne na pemenne nepeantntx saau, nanexnntx noxno nocrantrne no
CCCP.
Kaxne +xonomnuecxne reopnn npnmennmt x conpemenno Poccnn? Hponema nepexono
+xonomnxn xax ocnont xpnsnca conpemennoro maxpo+xonomnuecxoro anannsa. Houemy
xnaccnuecxne sanante reopnn oxasannct nenpnmennmt x nepexono +xonomnxe? Hnmct n
mnnyct xencnancrna, neoxnaccnxn n nncrnrynnonannsma xax crparernn oronxmmero pasnnrnx n
ycnonnxx rnoannsannn +xonomnxn.
Crparernuecxne saaun: nnunax cnooa; connantnax cnpanennnocrt; +xonomnuecxax
eecnoconocrt.
Vxpennenne onepnx xax npenoctnxa pasnnrnx nnuno cnoot. Cnocot n merot
yxpennennx rapanrn uacrno cocrnennocrn. Iocyapcrnennax samnra anxoncxnx nxnaon or
snoynorpenenn ]nnancontx crpyxryp. Pasnnrne cncremt crpaxonannx menxnx n cpennx
nxnaon.
Cncremarnuecxax +xonomnuecxax nonnrnxa, coecrnymmax cnooe. Hoepxxa
exrentnocrn oprannsann rpaxancxoro omecrna: monoexntx, xencxnx n p. oprannsann,
comson samnrt npan norpenrene, oennenn npenpnnnmarene, npo]comson n p.
Houemy neoxonmo nocrannrt ptnounoe xosxcrno na cnyxy connantnomy. Hyrn n
360
merot yxpennennx cpenero xnacca. Cnom amnnncrparnnntx aptepon, cosanne n yxpennenne
omecrnennoro xonrponx. Vnyumenne xnnnmntx ycnonn poccnxn - asonoe nanpannenne
nontmennx nx narococroxnnx. Fmxernponanne, opnenrnponannoe na pesyntrar. Cosanne
cpenecpouno nporpammt nontmennx oxoon pxa paornnxon mxerno c]ept. Bneenne
onee crpornx naxasann sa xoppynnnm onxnocrntx nnn. Hontmenne npospaunocrn oxoon.
Hoompenne menenarcrna.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
3acuaecuaa 1. H. Conpemennoe poccncxoe omecrno. Connantnt mexannsm
rpanc]opmannn. Vuenoe nocone M.: eno, 2004
Hypeee P.M. Teopnx omecrnennoro ntopa, M.:IV-BB3, 2005. In. 6.3, 7.2, 10.2, 11.3
3xonomnuecxne cyexrt nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns). Hsanne 2-
e M.: MOHu, 2003. In.16,17,19
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
Hocrconercxn nncrnrynnonannsm. Ho. pe. P.M. Hypeena, B.B. emenrtena, onenx:
Kamran. 2005.
0amxymuuoe P.A. Konxypenrocnoconocrt: Poccnx n mnp 1992-2015. M.: 3xonomnxa,
2005.
Huapamau O.H. Iocyapcrnennax connantnax nonnrnxa n crparernn ntxnnannx
omoxosxcrn. M.: IV-BB3, 2003
3xonomnuecxne cyexrt nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns). Hsanne 2-
e M.: MOHu, 2003.
3AHRTHE 23. CPABHHTEALHLE HPEHMYmECTBA POCCHHCKOH 3KOHOMHKH.
Cpannnrentnte npenmymecrna poccncxo +xonomnxn. Vcnonnx pocra +xonomnuecxo
eecnoconocrn. Cosanne n noepxanne xonxypenrnoro nopxxa, ycnnenne anrnmononontno
exrentnocrn. Hepexnmuenne npnopnreron xosxcrnenno exrentnocrn c penroncxarentno na
nponsnonrentnym exrentnocrt n nontmenne nmnxa uecrnoro npenpnnnmarentcrna.
Hporpammt, nocnxmennte pacnpocrpanennm nonoxnrentnoro ontra npenpnnnmarentcxo
exrentnocrn. Hontmenne xauecrna menexmenra xax ]axrop ycnemno moepnnsannn
+xonomnxn. Herannsannx noncrcxo exrentnocrn. Pont mnrpannonno amnncrnn n
moepnnsannn +xonomnxn. Cnocot nnepannsannn ycnonn rpyono mnrpannn n Poccnm ns
crpan nnxnero sapyextx.
Pernonantnoe pasnnrne: nyrn moepnnsannn poccncxoro npocrpancrna. Knaccn]nxannx
pernonon. Hepcnexrnnnte cnoonte +xonomnuecxne sont n nx nosmoxnocrn. Touxn pocra.
Hponemt craponpomtmnenntx pernonon n nyrn nx pemennx.
Hesanncnmocrt crpant or nnemnero +xonomnuecxoro annennx. Hponeenne pasymnoro
nporexnnonnsma n nepexont nepno. Pocr npnnnexarentnocrn Poccnn nx npnroxa ns-sa pyexa
rpya n xannrana. Pasnnrne nnrerpannonntx ornomenn co crpanamn nnxnero sapyextx.
Hsyuenne sananoro n nocrounoro ontra moepnnsannn +xonomnxn.
OCHOBHA HHTEPATVPA:
Hypeee P.M. 3xonomnxa pasnnrnx. Paouax rerpat. M. Hopma. 2006. Tema 12.
0amxymuuoe P.A. Konxypenrocnoconocrt: Poccnx n mnp 1992-2015. M.: 3xonomnxa,
2005.
3xonomnuecxne cyexrt nocrconercxo Poccnn (nncrnrynnonantnt ananns). Hsanne 2-
e M.: MOHu, 2003. In.16,17,19
OHOHHHTEHIHA HHTEPATVPA:
3acuaecuaa 1. H. Conpemennoe poccncxoe omecrno. Connantnt mexannsm
rpanc]opmannn. Vuenoe nocone M.: eno, 2004
Hocrconercxn nncrnrynnonannsm. Ho. pe. P.M. Hypeena, B.B. emenrtena, onenx:
Kamran. 2005.
361
Bonpocm nn ocyaennn
1. uro memaer, na Bam nsrnx, conpemenno Poccnn pasnnnartcx onee tcrptmn remnamn?
2. Kaxont rnnnunte omnxn conepmamrcx npn ]opmynnponxe crparernuecxnx n raxrnuecxnx
nene pasnnrnx n nporpammax nonnrnuecxnx naprn Poccnn.
3. Onnmnre nosmoxnte cnenapnn pasnnrnx nocrconercxo Poccnn. Kax nsanmocnxsant
+xonomnuecxne, connantnte n nonnrnuecxne ]axropt n namnx cnenapnxx? Kaxym pont moxer
ctrpart nsmenenne mexynapono ocranonxn?
4. Hacxontxo oocnonant npornost pasnnrnx Poccnn, nororonnennte Mnnncrepcrnom
3xonomnuecxoro Pasnnrnx n Topronnn? Hpn xaxnx ycnonnxx npenaraercx ynoenne BBH x
2015 roy?
5. Kaxne pernont crann noxomornnamn pocra n xonne XX nauane XXI nexa? Kaxont npnunnt
nx ycnexa?
6. B xaxnx pernonax ne yanoct peannsonart orxptnmnecx n nauane 90-x rr. nosmoxnocrn?
Kaxont oexrnnnte n cyexrnnnte npnunnt ycnemnoro (nnn neocrarouno ycnemnoro)
pasnnrnx Bameo pernona? Kaxne mept Bt t npenoxnnn nx pemennx nosnnxmnx n Bamem
pernone nponem?
7. Kaxne nyrn antnemero pasnnrnx Poccnn nt nnnre? Kaxont, na nam nsrnx,
nncrnrynnonantnte ]axropt pocra? Kaxona onxna trt crparernx nannonantnoro pasnnrnx n
nnxamne rot?
Tec1m
Bepnm nn cneymmne y1nepaennn? (Hena npannntnoro o1ne1a 2 anna.)
389. Bnenerantnte oprannsannn npenpnnnmarene ncera ycnemno cnpannxmrcx c orcyrcrnnem
nerantno sa]nxcnponanntx npan cocrnennocrn.
a Hem
390. Moxno nn nasnart manoe npenpnnnmarentcrno rnanntm pecypcom ]opmnponannx cpenero
xnacca
a Hem
391. Ono ns naxnemnx ]ynxnn onnart rpya xnnxercx oecneuenne npannntno n
+]]exrnnno mornnannn rpya
a Hem
392. Amnnncrparnnnt pecypc npenxrcrnyer pasnnrnm nonnrnuecxoro monononnsma
a Hem
Bmepn1e npannntnmn o1ne1 (Bosuoano onee onoro npannntnoro napnan1a. Hena o1ne1a
4 anna.)
393. Hncrnryrt
a) cosamrcx nmtmn;
)oprannsymr nsanmoecrnnx mexy nmtmn;
n) saamr crpyxrypy noynrentntx mornnon;
) nepno nce yxasannoe.
394. Kaxax nocneonarentnocrt onnctnaer ne]opmantnte orpannuennx
a) npnntuxn, rpannnn, otuan;
) rpannnn, saxont, ycnonnocrn;
n) saxont, rpannnn otuan;
r) ycnonnocrn, nopmt, nncrpyxnnn.
362
395. Kro peantno nontsyercx ocnonntmn npanamn cocrnennnxa npn ]opmantno nponosrnamenno
rocyapcrnenno cocrnennocrn:
a) rpaxane crpant n nenom;
o) rnana rocyapcrna;
e) nonnrnuecxax +nnra;
e) pyxonocrno xonxpernoro npenpnxrnx.
) nnoe (nepeuncnnrt nepnte, no namemy mnennm, nynxrt nnmc ... annon)
O1ne1t1e na cneymmne nonpocm nonmmennon cnoanoc1n (Hena o1ne1a 10 annon.)
396. Kaxont, no namemy mnennm, nosmoxnocrn ncnontsonannx yanncrnuecxnx moene nx
anannsa conpemenno poccncxo +xonomnxn?
a) Cymecrnymr nn n Poccnn noxantnte (naprnxynxpnte) ptnxn orentntx ronapon nnn
ycnyr? Kaxne ]axropt cnococrnymr nnn npenxrcrnymr cranonnennm ennoro
omepoccncxoro ptnxa?
) Cymecrnymr nn ]opmt yannsma n conpemenno Poccnn? H ecnn a, ro xaxne, a ecnn
ner, ro nouemy?
n) Ecnn Bt pasenxere npnmennmocrt yanncrnuecxnx moene x Poccnn, ro xora n
nouemy +ror yannsm nosnnx? Ecnn nt ne pasenxere +ry rouxy spennx, ro xaxont
npnunnt naroapx xoroptm Poccnn npn nepexoe x ptnouno +xonomnxe yanoct
nsexart nosnnxnonennx (nnn yrnynennx, ecnn on nosnnx pantme) yannsma?
397. Cpannnre rpn nosmoxntx nyrn ]opmnponannx npenpnnnmarentcrna n
nocrconnanncrnuecxnx omecrnax.
Hs xaxnx connantntx rpynn ]opmnpyercx nsnec-xnacc n xaxom ns +rnx napnanron?
Kaxne nncrnrynnonantnte npenoctnxn neoxonmt nx ocymecrnnennx xaxoro ns
+rnx napnanron?
Kaxont nx cpannnrentnte npenmymecrna n neocrarxn c rouxn spennx +xonomnuecxo
+]]exrnnnocrn n c rouxn spennx connantno cnpanennnocrn? Paccmorpnre
orentno nosnrnnnte n nerarnnnte +]]exrt n xparxocpounom n n onrocpounom
nepnoe.
Kaxo nyrt ns +rnx rpex npeonaan n pasnnunte nepnot rpanc]opmannn conercxo
xomanno +xonomnxn n +xonomnxy nepexonoro rnna na nporxxennn 1988-2001 rr.?
398. Hasonnre n xparxo oxapaxrepnsyre ocnonnte merot nsmepennx pasmepon reneno
+xonomnxn. Kaxne merot optt c ee coxpamennem Bt t npenoxnnn?
399. uro raxoe "xopomne" n "nnoxne" saxont no 3pnano e Coro?
a) xora onn nosnnxnn n nouemy?
) xaxono ornomenne x nnm pasnnuntx nonnrnuecxnx naprn?
n) nouemy n Poccnn rocnocrnymr "nnoxne" saxont?
r) uro nyxno cenart, urot nepern x "xopomnm" saxonam?
400. Oxapaxrepnsyre yannsm nerantnoro n renenoro cexropon.
a) xora n nouemy on nosnnx n nocrconercxo Poccnn?
) cpannnre rpancaxnnonnte nsepxxn nerantno n nenerantno +xonomnxn.
n) npn xaxnx ycnonnxx nosmoxna +]]exrnnnax nerannsannx nenerantntx nncrnryron?
r) xaxne mept neoxonmo npnnxrt n nacroxmem n yymem nx nnxnnannn
npenxrcrnn, memammnx nnrerpannn nerantnoro n renenoro cexropon, cosannx
enno npanono n +xonomnuecxo cncremt, ncxnmuamme ncxpnmnnannm?
401. Kaxax nsnparentnax cncrema onee cnococrnyer ]opmnponannm nyxnaprnno
(nyxnonmcno) cncremt (crpyxrypt npenourenn +nexropara); xaxon mexannsm (ntnrptme n
nsepxex c yxasannem cyexron, necymnx nsepxxn n nonyuammnx ntnrptmn) npnnonr
yxasannomy pesyntrary
a) maxopnrapnax c nymx rypamn ronoconannx
363
o) onomanarnax c onnm rypom (noenrent onpeenxercx ornocnrentntm
ontmnncrnom)
e) nponopnnonantnax cncrema
e) nponopnnonantnax cncrema c aptepom (nanpnmep, 5%)
o) cmemannax (nononnna no cnncxam c 5% aptepam; nononnna no onomanarntm
oxpyram c onorypontmn ntopamn)
402. Iocyapcrno nmeer cnntnte crnmynt nsannxrtcx or nesanncnmoro xonrponx. nx +roro ono
noannxer nonnrnuecxym onnosnnnm n nesanncnmte CMH, ecnn nsepxxn noannennx nnxe
npnoperaemtx nar (cnoxonoro rentseeking a n r.n.). Hpenoxnre noxot x
]opmannsonannomy anannsy nponemt nesanncnmocrn CMH (xaxne nanmaemte napamerpt
cnnerentcrnymr o ntcoxnx nnn, nanpornn, nnsxnx nsepxxax rocyapcrna no ycranonnennm
xonrponx na CMH).
403. A.F.uyac n ero croponnnxn samnmamr cnom nosnnnm cctnxamn na reopemy Koysa,
yrnepxax, uro enncrnennax peantno ntnonnnmax saaua rocyapcrna n 92-98 rr. Cnonnact x
maxcnmantno nosmoxno ]opmantnomy n tcrpomy n orxptro oosnauennomy nepexoy
rocyapcrnenno cocrnennocrn n uacrnte pyxn; anee xe naroapx esycnonno npoxcnnnmemycx
sa nocnenee ecxrnnerne pasrpannuennm npan cocrnennocrn nponsoer ee neperox x
+]]exrnnnomy cocrnennnxy nne sanncnmocrn ornepnonauantnoro naenennx. Ero xpnrnxn (n
uacrnocrn Anen) orpnnamr npnmennmocrt reopemt Koysa x poccncxnm ycnonnxm. Hpenoxnre
]opmantnte noxot nx anannsa oocnonannocrn nx anannsa oocnonannocrn yrnepxennx
Anena.
404. Kaxne mept no empoxparnsannn +xonomnxn nmemr cmtcn c rouxn spennx +xonomnuecxo
reopnn (n uacrnocrn, ns rex, xoropte npenpnnnmamrcx n Poccnn n 2001-2007 rr.).
364
HPHAOEHHE 1.
Hpnuepnmn nepeuent nonpocon x +xsaueny no nceuy xypcy
1. Hpenoctnxn cranonnennx reopnn orcranocrn.
2. Hocrxnaccnuecxax +xonomnuecxax reopnx o nponemax orcranocrn n
sanncnmocrn.
3. emorpa]nuecxn erepmnnnsm. Ieorpa]nuecxn erepmnnnsm.
Texnonornuecxn erepmnnnsm.
4. Cnaopasnnrocrt xax ]opma xpyronoro nnxennx. Hontrxn oxcnennx
cnaopasnnrocrn c nosnnn reopnn pannonecnx.
5. Coepxanne reopnn "nopounoro xpyra nnmert" n ee pasnnunte napnanrt.
6. Teopnx xnasncranntnoro pannonecnx X.Henncran.
7. Konnennnx camonoepxnnammerocx pasnnrnx V.Pocroy.
8. Konnennnn ycxopenno xannranncrnuecxo nnycrpnannsannn. Teopnx
Fontmoro ronuxa.
9. Moenn c nymx e]nnnramn, ee reopernuecxne npenoctnxn, coepxannx n
ocnonnte ]ast pasnnrnx.
10. Konnennnn +xonomnuecxoro pocra n ontr nx npaxrnuecxo peannsannn n
"rpertem mnpe".
11. Teopnx yanncrnuecxo +xonomnxn B.A.Htmnca.
12. Connantnt n rexnonornuecxn yannsm: ero pasnnunte rpaxronxn.
13. Moenn yanncrnuecxo +xonomnxn c nsnnmxom paoue cnnt x. uex n
I.Pannca.
14. Conepmencrnonanne n pasnnrne nyxcexropntx moene.
15. Acnnxponnoe ntspenannx npenoctnox ptnouno +xonomnxn. Mnoroyxnanocrt
conpemenno connantno-+xonomnuecxo crpyxrypt pasnnnammnxcx crpan.
16. Kpnrepn omnocrn pasnnnammnxcx crpan. Knaccn]nxannn pasnnnammnxcx
crpan.
17. Monerapncrt n nx pexomenannn nx pasnnrnx unnn.
18. Asnarcxax pama I. Mmpanx.
19. Moent yonnernopennx asontx nyx.
20. Ocnonnte nanpannennx pasnnrnx nncrnrynnonannsma nocne Asnarcxo pamt
I. Mmpanx.
21. Pont nncrnrynnonannsma n cranonnennn reopnn pasnnnammnxcx crpan.
22. Hno nyrt. Hennnmax penonmnnx n rpertem mnpe 3. e Corro.
23. 3araxa xannrana 3. e Corro.
24. Pont nnenerantntx nnon exrentnocrn n cranonnennn ptnouno +xonomnxn.
25. Hsepxxn saxononocnymannx n nena nnenerantnocrn.
26. Hontrxn npnmenennx reopnn aconmrntx n cpannnrentntx npenmymecrn x
+xonomnxe pasnnnammnxcx crpan, nx ocronncrna n neocrarxn.
27. Hcroxn conpemenno reopnn sanncnmocrn.
28. Ienesnc +xonomnuecxo mtcnn pasnnnammnxcx crpan. uopmnponanne
"nepn]epnnoro" cosnannx.
29. Konnennnn ne+xnnnanenrnoro omena A.3mmany+nx. Teopnx "ropronoro
nmnepnannsma".
30. Coepxanne xonnennnn "Haxonnenne n mnponom macmrae" no C.Amnny.
31. Teopnx "mnpono cncremt" 3.Bannepcrana.
32. Ocnonnte +xonomnuecxne xonnennnn pasnnnammnxcx crpan: "nepn]epnno
+xonomnxn"; "sanncnmoro pasnnrnx"; "onopt na cocrnennte cnnt"; nonoro
mexynaponoro +xonomnuecxoro nopxxa.
33. Moent P.Conoy n ee npnmenenne x pasnnnammnmcx crpanam.
34. Moent M+nxtm-Pomepa-V+na.
35. Fenocrt, neonorpenenne n ptnox rpya n pasnnnammnxcx crpanax.
36. Ptnxn cesonnoro n npemennoro rpya.
365
37. Macmrat n crpyxrypa espaornnt n pasnnnammnxcx crpanax.
38. Vpannsannx xax ]opma yrnynennx yannsma mexy ropoom n epenne.
39. Moent nnyrpenne nmmnrpannn M. Toapo.
40. Hepanencrno, oxo n pasnnrne.
41. Fenocrt, ee macmrat n merot nsmepennx n rpertem mnpe.
42. Hnexc uenoneuecxo enocrn n ero ocoennocrn n pasnnnammnxcx crpanax.
43. Centcxax n ropocxax enocrt.
44. Merot optt c enocrtm: nrorn 90-x roon.
45. uopmt sementno cocrnennocrn n pasnnnammnxcx crpanax.
46. Hsontmnna xax +xonomnuecxn nncrnryr.
47. Pasmep semnn n nponsnonrentnocrt rpya n centcxom xosxcrne n pasnnnammnxcx
crpanax
48. Pont arpapntx pe]opm n npeoonennn enocrn: ontr nesanncnmo Hnnn.
49. Arpapnax pe]opma n centcxoxosxcrnennt pocr n Knrae.
50. Komnnexcnoe pasnnrne epennn.
51. Ptnox arpapntx xpenron.
52. Teopnx nn]opmannn na ptnxn xpenron.
53. Hpeent crpaxonannx n pasnnnammnxcx crpanax.
54. Kpenr n crpaxonanne xax ]opmt opte c enocrtm: ontr Ip+mnn Fanxa n
Fanrnaem.
55. Cpecrna Maccono nn]opmannn n opte c ronoom.
56. Henpannrentcrnennte oprannsannn n nx pont n cnaxennn omecrnenntmn naramn n
pasnnnammnxcx crpanax.
57. uopmt perynnponannx +xonomnuecxoro pasnnrnx n pasnnnammnxcx crpanax.
58. ocronncrna n neocrarxn nnannponannx n rpertem mnpe.
59. Ocoennocrn rnoannsannn +xonomnxn n rpertem mnpe.
60. Poccnx n rpertem +menone pasnnrnx xannrannsma.
61. Ocnonnte xonnennnn nepexoa x ptnouno +xonomnxe.
62. Hyrn n merot pasrocyapcrnnennx +xonomnxn.
63. Konnennnx n npaxrnxa npnnarnsannn.
64. 3xonomnuecxne cyexrt nocrconercxo Poccnn.
65. Pont rocyapcrna n nepexont nepno.
66. 3nauenne n orpannuennocrt uncro ptnountx crnmynon nepexoa x ptnxy.
67. Bapnanrt nepexoa x ptnouno +xonomnxe.
366
HPHAOEHHE 2.
Teua1nuecxnn nnan xypca 3xonounxa pasnn1nn
Hanmenonanne rem n pasenon Aynropnte uact
Camocroxrentnax
paora
Hroro
uacon
Hexnnn Cemnnapt Bcero
1. Kencnancxne moenn pocra
2 3 5 5 10
2. Heoxnaccnuecxne moenn pasnnrnx 2 2 4 4 8
3. Hncrnrynnonantnte xonnennnn
cranonnennx ptnouno +xonomnxn. 2 4 6 6 12
4. ncxyccnx o nnemnnx ]axropax
renesnca ptnouno +xonomnxn (nxna nentx
panxanon). 2 2 4 4 8
5. Honte moenn pocra (nxna
uenoneecxoro xannrana) 2 2 4 4 8
6. Ptnox rpya 2 3 5 5 10
7. Ptnox semnn n arpapnte pe]opmt 2 2 4 4 8
8. Kannran n ]nnanconte ptnxn 2 2 4 4 8
9. Honnrnuecxax +xonomnx, rpynnt
nnrepecon, xoppynnnx n rpaxmax pyxa 2 2 4 4 8
10. Ha nyrn x emoxparnuecxomy omecrny 2 2 4 4 8
11. 3xonomnuecxax nonnrnxa n orxptro
+xonomnxe 2 1 3 3 6
12. CBA: ontr ntxoa ns Bennxo
enpeccnn n cosannx npenoctnox
ycrounnoro pocra 2 1 3 3 6
13. Iepmannx: reopnx n npaxrnxa
connantnoro ptnunoro nopxxa 2 1 3 3 6
14. nonnx: ncroxn nocnenoennoro uya 2 1 3 3 6
15. Rxnax Kopex: pont rocyapcrna n
cranonnennn conpemenno +xonomnxe
2 1 3 3 6
16. Knra: ycnemnt ontr oronxmmero
pasnnrnx
2 2 4 4 8
17. Hponemt Poccnn n xonrexcre
+xonomnxn pasnnrnx 2 2 4 4 8
18. Crparernx n raxrnxa poccncxo
moepnnsannn 2 3 5 5 10
H1oro 36 36 72 72 144
367
Hypeen Pyc1eu Maxuy1onnu
B 1972 roy saxonunn +xonounuecxnn qaxynt1e1 MIY nu. M.B. Aouonocona. B 1977
roy samn1nn xanna1cxym nccep1annm, n 1990 ox1opcxym nccep1annm.
3acnyaennmn pao1nnx Bmcmen mxonm Pm, ox1op +xonounuecxnx nayx, npoqeccop,
pyxonon1ent enap1auen1a +xonounuecxon 1eopnn Iocyapc1nennoro Ynnnepcn1e1a
Bmcman mxona 3xonounxn, npoqeccop Hannonantnoro Hnc1n1y1a Bmcman mxona
Ynpannennn, saneymmnn xaqepon Hannonantnon +xonounxn P3A nu. I.B. Hnexanona,
unen Enponencxon acconnannn nayunmx n yuenmx nnc1n1y1on no nponeuau pasnn1nn
(EADI), yuac1nnx xonqepennnn no nponeuau omec1nennoro nmopa (PCS) n
Meaynaponoro omec1na cnennannc1on n onac1n nonon nnc1n1ynnonantnon +xonounxn
(ISNIE), yuac1nnx ueaynaponmx nccneona1entcxnx npoex1on.
Cqepa npoqeccnonantnmx nn1epecon: unxpo+xonounxa, +xonounxa pasnn1nn, 1eopnn
omec1nennoro nmopa, nnc1n1ynnonantnan +xonounxa, +xonounuecxan nc1opnn.
P.M. Hypeen nnnne1cn an1opou 7 uonorpaqnn, 20 yuennxon n yuenmx noconn n
onee 220 nayunmx c1a1en. Ero pao1m mnn onynnxonanm n CmA, Iepuannn, Hontme,
Cnonaxnn, c1panax CHI.

Вам также может понравиться