2013
( 03-04-00247, 13-04-16029),
,
( 02.740.11.0595)
811.1(29)
81.2
41
..
..
:
.. , ..
:
.. , .. , .. , .. , .. ,
.. , .. , .. , ..
41
: / .
. . .: .. , .. . .: Academia, 2013. 512 .
ISBN 978-5-87444-370-2
, . , , , , , . ( ) .
, . ,
. , .
, ,
, , , , , .
Languages of the World: Relict Indo-European languages of Western and Central Asia. Yuri B.
Koryakov and Andrej A. Kibrik (eds.). Moscow: Academia, 2013. 512 pp.
ISBN 978-5-87444-370-2
This book continues the encyclopedic multi-volume series Languages of the World, which is being prepared
at the Institute of Linguistics, Russian Academy of Sciences. This volume addresses the Indo-European languages
of Western and Central Asia, including Anatolian, Phrygian, Galatian, Relict Aryan, Armenian with its varieties
and Tocharian. Almost all languages considered are ancient with the exception of Modern Armenian. Each essay
follows the typologically oriented template implemented throughout the Languages of the World series. This template imposes sociolinguistic, diachronic and structural characterization upon individual languages and ensures the
commensurability of the descriptions of different languages. A set of maps illustrating the spread of the languages
is appended. The volume is intended as a fundamental study addressed to the linguists of various specializations,
but also as a reference source addressed to a wide audience of historians, cultural anthropologists, teachers as well
as students, and everyone interested in ancient and Indo-European languages.
, 2013 .
Academia, , 2013 .
......................................................................................... 10
................................................................................................................ 12
.. , .. . .................................................. 15
.. , .. . ............................................................ 26
. . ......................................................................................... 75
.. , .. . ............................................................. 97
.. . .............................................................................. 106
. . ............................................................................... 131
.. . ....................................................................... 154
.-. . ................................................................................. 166
.. . ................................................................................... 175
.. . .............................................................................. 177
. , . . ....................................................... 180
.. . ........................................................................... 196
.. . M .............................................. 198
.. . .......................................................... 217
.. . .................................................................. 221
.. . ....................................... 242
. , .. , .. .
............................................................................................... 291
.. , .. . ( )...................... 320
. . ( ).... 334
.. , .. . ............................................................ 386
.. , .. . A .......................................................... 398
.. , .. . B .......................................................... 444
...................................................................................... 486
............................................................................. 488
........................................................................... 493
: ...................................................................... 505
.. .
........................................................................... 507
CONTENTS
About the publication Languages of the World ........................................................ 10
Preface .......................................................................................................................... 12
Anatolian languages
A.S. Kassian, I.S. Yakubovich. Anatolian languages..................................................... 15
A.S. Kassian, A.V. Sideltsev. Hittite.............................................................................. 26
A. Rizza. Lydian............................................................................................................ 75
A.S. Kassian, A.V. Shatskov. Palaic .............................................................................. 97
I.S. Yakubovich. Luwian ............................................................................................. 106
A. Kloekhorst. Lycian ................................................................................................. 131
V.V. Shevoroshkin. Milyan ......................................................................................... 154
I.-X. Adiego. Carian .................................................................................................... 166
A.S. Kassian. Sidetic................................................................................................... 175
A.S. Kassian. Pisidian ................................................................................................. 177
O. Ligorio, A. Lubotsky. Phrygian ............................................................................. 180
T.A. Mikhailova. Galatian.......................................................................................... 196
Aryan languages
B.L. Oguibenine. Mitanni Indo-Aryan........................................................................ 198
M.A. Zhivlov. Andronovo Aryan ................................................................................ 217
Armenian language
N.A. Dilbaryan. Classical Armenian........................................................................... 221
L.S. Ovsepyan. Standard Eastern Armenian ............................................................... 242
A. Donabdian, L.S. Ovsepyan, R.K. Sakapetoyan. Standard Western Armenian...... 291
L.S. Ovsepyan, G.G. Gevorkyan. Armenian dialects (general overview) ................. 320
H. Martirosyan. Armenian dialects (description of individual dialects)..................... 334
Tocharian languages
S.A. Burlak, I.B. Itkin. Tocharian languages ............................................................... 386
S.A. Burlak, I.B. Itkin. Tocharian A ............................................................................ 398
S.A. Burlak, I.B. Itkin. Tocharian B ............................................................................ 444
Contributors ................................................................................................................ 486
Notation and abbreviations ......................................................................................... 488
Contents
.
. , ,
,
, . , .
(. ).
, ,
, , ,
.
. , , ,
.
:
. .: , 1976.
. .: , 1980, . 1; 1982, . 2.
. .: , 1982.
.., .., ..
. . .: , 1986.
: (.: , 1993), (: , 1997; .: , 1997), (.: , 1997), . - . . (.: ,
1997), . I. - (.: , 1997), (.: , 1999), (.: Academia,
1999), . II. - (.: , 2000),
. III. (.: , 2000), .
(.: Academia, 2000), (.: Academia, 2001), (.: Academia, 2004),
(.: Academia, 2005), (.: Academia, 2006), . . (.: Academia, 2009), (.: Academia, 2010),
(.: Academia, 2011), . (.: Academia, 2013),
(.: Academia, 2013).
:
. . . ;
11
;
;
;
.
, .. , .. ,
.. , .. , .. , .. .. , , . , ,
, ,
, .
, , .
.
, ,
. , , . , . , ( ),
( , ).
, , , , ,
( ) , ,
. , , .
,
, , , , , , , . , .
, . (, ), (, ).
, - ,
, . .
. ,
, , , , , , , .
, . ( ), - . ,
, . ,
,
.
13
. ,
(), ,
. , , , . .
.
. ,
, , .
.
, . ,
.
, XX .
. , .
. , ,
. ( ) , ,
( )
44 , 11
.. , ,
.
, ,
A B, .
:
(.. , .. , .. .. ), (-, .. ), (.. .. ),
.. (.. ), (.. ), ( .. , .. , .. ; . . .. ),
( . ), ( .-. ), ( .. ), ( . , . , .. , . ), ( .. , (INALCO) . ).
..
.. . .. .. . -
14
.. .
.. .. ( ), .. , .. , .. , .. , .. .. ( ).
.. , .. , .. , .. .. .
IV
(. ), ,
, , . II , , .
I , ,
. , III
.
. , , .
, .
, , ,
, , , .
.
: ; , -; - ; , ;
.
,
. , ,
, . . , .
, .. .
(22.06.1941
04.10.2013),
( 1975 1986 .) .
.
, ..
:
(1967).
320
[
]. Erewan, 2004.
Sakapetoyan .K. Arewmtahayereni dasagirk
[ ]. Erewan,
2006.
ant L. Kerakanutiwn arewmtean hayerni
[ ].
Pyrut [], 1932.
Sargsyan A. Arewelahay ew arewmtahay grakan lezuner (zugadrakan-tipabanakan knnutyun)
[ (- )]. Erewan, 1985.
Tasnapetean E. Kerakanutiwn []. Antilias, 1990.
.. , ..
( )
1. (..), ; .
, hayereni barbanr.
.
: (. barbaaxumb),
(barba), ( , . interdialect), / (. yentabarba), (hosvack).
.
( ) .
.. (, , , ),
() (, , .).
1915 .,
.
( /).
2. ( VIIIXI) , , (
). ( IVII), , , , . , 1915 .
. , -
.. , .. . ( )
321
. ,
, ;
. , ,
, , , .
.
. ( ) . .
(: , , ,
.), - ( ), (, .). (, , , , )
( , , ), .
( ) ( ). , (
), .
,
, ,
,
- , , . .
,
, .
XVII . XIX . (, , , , .), (, , ). ,
.. ( , ,
, , , , , ,
. .). .
, .
, , ,
, , , , . .
.. . , .
322
3. ,
. (. . ).
4. .. . .. .
, . ,
, , . .
, .
, .
, .
.. ( .
( ) ) .. , 100 (), . ( 120 ) : ( ,
72 ), ( 71,5 56), ( 56).
44 , 11 . .
100 :
: /, /
, , , [r]; / ; [h] [] (
) ; r , y, j, , r;
, , ; : ie, ou, e; : ai > a/e; oy > u/i/e; iw >u/i/e;
( );
: ( -vi,
-ni, -an, -stan ); (: -e, -en, -an; -ic, -uc;
-ina, -ana .); -um/-m; z ; i ; ; ( : ku (k, g, k, g), ka, ko, ha; -um, -lis, -man); ( -lu, -akan, -acu, -o .); ( -l, -r), kor .
66,5 .
, ,
.. , .. . ( )
323
(, - ). ,
, , , .
, , , , (,
( --), () ,
, , .
5. , .. XIXII . , V . : -
. (XI .)
: ,
,
( , , , , , , ,
- ).
.
, V . , V . , , .
VII . , , , , , , .
(XIII .), (XVI .) . . ,
.
, , , , , , . ,
- .
V .,
.
XIX . . XIXXX . ,
,
, ,
, ,
,
. . XX .
-
324
.
.. 1915 .
.
6. ,
. , , ,
, .
. .
. .. , .
.. , .. . ( )
325
ar ,
( ).
, ,
, u, a, e o,
: aman . . amnni, axper . . axprtik,
klox . . klxni.
.
.. ,
-
.
, , .
(,
) ( ).
. ( ), ,
.
.
, ..
-i (sar . sari). , -utyun (utin): uraxutin . uraxutini.
-u: sar
. saru.
(, , ) : axka. girk ;
( , , , )
: varabedi.-n dan
.
(, , ) , .
, , z-: tu zaxik
idas njik , desa zdnir gisabac .
(, ,
, ) -e(n), : saren / . ic/uc: saric / , ginuc / . , -an: saran
/ .
326
.. , .. . ( )
327
328
piti . -
, ,
.
, ( ,
). , .. ,
.
ku ( ).
, (, , , , ,
.) : kxmim / () (), kxmei /
( ).
(, , , ,
.)
go gu: go kyim gu kyim .
, , , , ,
k, ,
: xmes
em , xmil im .
piti, mn (
) : piti mnam (), mn krim
() (), pitil ( ): kril dem (< (pi)d-em) , kril des ().
.. .
.., ,
. ,
: , , , : , ,
.
-
()
: xmal m .
.. 3- e-, .
-um (m), -lis, -l : sirum em , xoselis em sirel em , ku/gu, ka, aha : ginam gu , ginayi gu .
.. , .. . ( )
329
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
1
em er
es er
0 er
enk er
ek er
en er
2
m nl
s nl
0 nl
k nl
k nl
n nl
3
m ll
s ll
0 ll
k ll
k ll
n ll
4
m idi
s idi
a idi
ik idi
k idi
n idi
: mnam , mnayi , k (< ku): k-aam , k-aayi .
. kor/gor, er, dar, uni/guni,
haye, haykak .: g sirem gor , k grem dar . .
, ,
-ac/-aj
(knac e ) (spanvac er ). : kacaj e
, geraj e , ( , , ),
.
: mnalu (v)m .
, , , ,
piti (: pi, ti, d-), : pi xmim / (),
asil d-em / .
k/g . () ,
: g jaxim / / .
: udo em / .
330
mn:
mn krem / ().
, ,
.
. , ,
: mi , () .
, ( ) . . ku
()/i : berem / ,
xmey / (, , ), i sirim /
(, , , ), : im kril / ( ).
, , , , ()
: go sirim / .
()/i vo/ve, (t tpim ) : ibde krem . , , , ,
, : petk a
krem ve .
,
:
kro im / , : bidi krim .
() (, , .) (, -, -) mi : mi karta .
, , mi (me, ma, man,
mel, mer) (
l): kartil me , xusi man .
-k , : gnal mek mi gnak
.
. .
( a, e, i, u) .. : a, e, i, i , e. (u) .
e i .. , e a.
.. , .. . ( )
331
em
es
emk
k
en
i
ir
r
ak
ik
in
em, im
es, is
, a
enk/k, ink/k, ik/k
k/k
en, in
ei, eyi, e, eim, iim
eir, eyir, ir, er, eis, es, iir, eyd
er
eyak, eyank, eink, enk, ak, ek
eik, eyik, ek/k , ak, ik
ein, eyin, en, eyn
am
am, m, om
as
as, s, os
ay
ay, , o
amk
ank, nk, onk
ayk
ayk, k, ok
an
an, n, on
ayi
ayi, ai, i
ayir
ayir, air, ir
ar
ar, er
ayak
ayak, ayink aink, ink
ayik
ayik, aik, ik
ayin
ayin, ain, in
,
, ku piti.
, , , ( ). , .
xosel/xosil , ginal
. .
. .
1
xose
xoser
xoser
xosenk
xosek
xosen
2
xoser
xoser
xoser
xosenk
xosek
xosen
3
4
xosenk
xosek
xoser
xoser
xoser
xoser
xosek
xosenkxosek
xosek
xosen
xosen
5
xosem
xoser
xoser
xosek
xosek
xosen
6
ginayi
ginayd
ginar
ginayk
ginayk
ginayn
, . ..:
1) , , , ;
2) , , , , ;
3) , , , , , , ;
4) , , ;
5) ;
6) .
332
, ..
(
. , 2.4.0.).
i
ir
0
ak
ik/k
in
I
.-.
i
i, im, e
ir
ir, ir, er
0/ec
ir, ir, er
ink
ak, ank, ink, enk
ik
ik, ek, ek
in
en, in
a
ar
aw
ak
ayk/aruk
an
II
.-.
a
a, am
ar
ar
av
av
ank
ak, ik, ank
ak
ak
an
an
. .: a//e/i/u/0, . .: ek/ik.
. , , ..
.
.. ( ):
: ) : sirel em ; ) : xmil im (); ) : im beril ; ) : asil petem ;
) : mi kail , mi tal ;
-um,
( ): sirum/
sirm/siram/sirim em ;
() -lis (: -yis, -ys, -l, -s)
: uzis m ;
() . . , ;
-el + u, -, -ac, -ec, -acu, -acuk, -akan
. : girel em, grelac em, kirilakan m
. . / ;
-o ( ): aso m / ; ;
, ku. , .
.. : i > , i > e.
.. , .. . ( )
333
. , , ..
,
. ,
: -ek avurek
, karoek ; -i ( ) bostani
, xanaki ; -tun jmetun , zatktun ;
-unc/-uc/-anc atunc , pzdkuc , hetevanc ; -uk
xmuk , .
: alr+ma , pas+peran , anga+mtuk
, cak+ak , . . .
. .
. , , . .
. , , , , ,
(, . .), , , , , .
.
( ) . .
..
// , 1960, 6.
.. //
, 1972, 4.
.. // IX : .
., 2012.
.. i i : i .
., 1869.
Adjarian H.H. Classification des dialectes
armniens. Paris, 1909.
:
Aaean H.H. Hay barbaagitutiwn [ ]. .; ,
1911 (minean Azgagrakan oovacu 8).
aribyan A.S. Hay barbaagitutyun: hnyunabanutyun ew jewabanutyun [ : ]. Erewan,
1953.
Grigoryan A.V. Hay barbaagitutyan dasntac
[ ]. , 1957.
Hayereni barbaagitakan atlas: usumnasirutyunner ew nyuter [
: .
. 12]. Erewan, 19821985.
Hayereni barbaagitakan atlas: usumnasirutyunner ew nyuter [
334
: .
. 13]. Erewan, 20082010.
Jahukyan G.B. Hay barbaagitutyan neracutyun: viakagrakan barbaagitutyun [
]. Erewan, 1972.
Mkrtyan N.A. Anatoliayi norahayt hay barbaner ew banahyusutyun [ ].
Erewan, 2006.
Sargsyan A. et al. (.). Hayoc lezvi
barbaayin baaran [ ]. Erewan, 20012010, tt. 16.
.
( ) 1
1.3. . ( ) . .
4. . . ,
(1911;
), (1913)
, .
.. , . , . , . , . , . . . , . , . . . . (1902) . (1912).
. 2001 .
. , .
(1909, 1911, 1913, 1951); . (1953); . (1957); .
. (1986); . (1987).
.
,
. .
, . . , .
: g() / k /
k , .-. *g /*g /*k.
1
. .. , .. .. .
. . ( )
335
(.. /
), , (< .-.
*k) ( ).
4 (, , .),
> , > . 6 (,
, .) .
,
, .-. *b, *g, *d.
, 2 (, ,
.).
.., . . , .
: sirem , mnam .
,
: k/g + (k sirem, k sires . ., k-, G), + (sirum em,
um-, M), + (sirel em, l-, L), +
(sirelis / sire(li)s em, mnayis m, s-, S), + (lalman em, man, N; . -umn, . -man), (h)a(y) + (hay
sirym, sirim a, ha-, H). XI . ( O).
k, ha .
, , ha .
. ( ) ha(y) , ,
k . (. g g-anum
); , , .
: . g-rtam gr , . brm gr
, g-udyi gr . k : . g sirim hy , . g-anim r , . g-sim dar .
kar, kiknan r/rr, yr.
, . . . g-rtam ()n . .. . (1985, 1994, 2010) . (2002).
.
,
.
.
(., , ) .
, , 1 sir- , m()nam , aa- , amn- ,
ncn- , arck- , an- , as/s/-s-/xs-/xs- , ban, rt / t , ga-/k- , gr-/kir- , karda-/kat-, lal, ls- , moan- , n(i)st- , t- , tal- , tsn-/
tesan-/disn- , uz- , xaa- , xm- ; .
336
..
*gh
*g
g()
.-.
11
k/g
1136
1139
1140
sirem, mnam
g sirim, gy-nim
gu sirim, gu urtum
12
g sirim, g gartm
23
k/g
g siyim, g g-anum
2433
k/g
g siyim, g-ytm
35
3544
1/2
k/g
O/K
36
g sirm, g-rtam
37
sirm g, g-rtam g
38
g sirim, g-rtam
3914
g sirim, g banam
3915
K+
310
.-.
k(i)-sirim, g lsim
3116
g sirm, g-rtam
311 +
.-.
g xsim
31117
3117 /
318
./.
k/g
31231
312 ?
-.
sirim ka
312 +
g-rtam kar
315
H/K
sirim a, g-rtam a
. . ( )
337
316
ga sirm, ga g-anum
31745
g/k
g sirim, g-uzim
31746
2/7
g/k
319
g sirim, g-dim
320
421
1/4
g/k
422
H/K
523
gi sirim
62455
k sirim, k-aam
62458
k sirim, k-aam
626
g sirm, g-rtam
627
g sirim, g-uzim
72868
k sirem, k-uzem, ku km
72870
., .
72871
7/2
k/g
k katm, k-arckim
729
830117
830119
S/L
830120
931
sir/um m
931 +
sirm m, mnm m
931 +
.-.
grem um
93292
.-.
talman am
93293
.-.
M/N
93473
asm m, lsm m
93575
M/K
93576
1037
srm m, xsm m
siris m, mnas m
kriys m, mnayis m
1037
103
1037
104
zl m, tl m
338
1037
111
1037
112
1037
112
./ .
sirum m, xmum m
sirilis m, mnalis m
siriyis m, mnayis m
1038 +
sirm m, mnm m
1039
aas m / m aali
1040
114
./.
S/M
1041
M/S
1042
1143
M/S
114486
syrm m, n-tam m,
xslis m, tsns m
siris im, mnas im
114487
siry im / im sirs
1144 +
g/k
M/S
xmm m, sm m,
A. mnyis im, B. mnlis im
. . (1972; )
, 100 (), , 120 . , 44 , 11
. ..
. ( ) .
, 6. .
.
. (1992, 1993, 1996, 2001)
, , ,
h - , , VII .
( ):
) ;
) o (, , e) ;
o , , ( .) ( );
) aw; aw ( ) , : eawtn > . xt (
+);
) :
(. );
. . ( )
339
) (VII . ).
-nul . -anem, tesanem
.
: -n , ,
,
-ay, V .
..
- (- ), ,
, . (1996),
- - .
.
11
2332
35
3116
317
320
421
422
523
624
627
72868
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
72870
. .
4
4
2
3
2/7
1
1/4
5
1
2
5
7
k/g
k/g
g
g
g/k
g
g/k
k
g
g
k
k
g
g
k
g
k
g
g
g
g
k
g
k
., .
830119
830120
931
931 +
93293
1037
1037112
.
.
.
.
.-.
.
.
7
7
2
6
2
7
6
k
k
g
g
g
k
g
k
k
k
k
k
k
k
1040
1143
1144 +
114486
.
.
.
6
6
6
g k
g/k k
g k
. . xt
tesanel
.
. o7
+?
+
-nul
K
+
-nul
K
-nil
K
(.) +
-nal
K
+
-nal
K
-nal
K
+
-nul
H/K
+
-nal
K
-nul
K
-nul
K
+
-nal
K
+
+
-nal
-nel /
K
+
+
-nil
S/L
+
+
+
+
-nel
L
+
+
+
+
-nel
M
(+)
(+)
+
(-nul)
M
+
+
+
-nal
M/N
-nel
M
+
+
+
+
+
-nal
S
+
+
+
+
-(n)ul
-nel /
S/M
+
+
-nal
M/S
+
(+)
+
+
-nil
M/S
+
+
+
+
/+ -(n)il
S
+
(+)
+
+
-nil
340
. .. , . . . - --.
:
bak
bah
barak
barj
ben
beran
berd
bok
boc
burd
pakas
pa
paaw
port
gal
gan
garun
get
gort
kap
kart
ker
kot
kut
dajn
das
de
do
tasn
te(i)
tun
ambar
andundk
aprank
ardar
aregakn
arcat
ara
arasp
bambak
.
pk
px
prk
pc
pe
pran
pet
pxk
pc
prt
pakas
pa
paav
pot
kl
k
krn
ket
kt
kap
kart
ker
kot
kut
txc
ts
te
t
tas
te
tun
mbr
andundk
aprank
rtr
arkk
acat
pmbk
..
pk
px
prak
prc
p/e
pran
pirt/pert
pk
pc
prt
pakas
pa
paav
put
kl
k
krun
kit/ket
kt
kap
kart
kir/ker
kut/kot
kut
txc
ts
t/te
t
tas
t/te
tun
ambr
hndtk
aprank
artr
rkk
ar/cat
a
arps
pmbk
.
pk
px
prk
pc
p
pran
pt
poxk
poc
prt
pakas
pa
paav
pot
ikl
k
krn
ket
kot
kap
kart
kot
kut
txc
ts
t
t
tass
t
tun
ambr
hndtk
aprank
artr
arkk
acat
a
arps
pmbk
.
pk, pk
ph
p/rak
p/rc
pn
pran
p/xk
prt
pkas
paav
pr/t
kl
kn
krunk
kt
k/tnuk
kap
krt
krkt
kt
t()sn
ts, ts
t
t
ts
t()
tn
mbar
ndxt
prank
rtr
rknak
rcat
a/n
pmba/k
bh
brak
brj/c
b
bran
bxk
brd/t
pakas
paav
prt
gl
g
grunk
gt
grt
kap
kart
kr
kt
kut
dj
ds
d
d
tas
t
tu
ambar
aprank
rgk
arcat
a
bn/mbk
. . ( )
borbos
gagatn
gangat
dadarel
ddum
erkank
kana
kardal
karkut
margarit
mardak
agam
urbat
paganel
prps
kkt
knkt
ttrel
ttm
rkank
kana
krtl
karkut
markrit
mrtk
xkm
urpt
pakel
prprs
kkt
knkt
ttril
ttm
rkank
kana
kartl
karkut
mrkrit
martk
axkm
urpt
paknil
prps
kkt
knkt
ttrel
ttm
rkank
kana
kartl
karkut
mrkrit
xkm
urpt
paknel
prpn
kngt
ttr/il
rkank
kna(n)
krt/il
krku/t
axkam
rpt
341
bmbn. kkt
k/gngt
ttrl
arkank
kanan
kardal
karkut
mrkrit
urbt
. ( ) a ,
( -) u.
. . - ,
:
a
ar
art
bak
ban
bac
lar
ca
hac
maz
tanj
tasn
kar
agaw
aman
ardar
arcat
danak
manga
paaw
gawazan
hnazand
patuhas
a
a
..
a
a/r
a
ay
at/d
at
ayd
bag
ban
bac
lar
ca
hac
maz
tanj
tass
kar
akav
ama
artar
acat
danak
manga
paav
gavazan
hnazand
pk
pn
pc
lar
ca
xac
maz
tanj
tas
kyar
(akav)
ama
artr
acat
tnak
mangy
paav
kvzan
xnaznd
patuxas
bk
bn
bc
c
hc
mz
tunj
tss
kr
kav
ma(n)
tar
cat
dank
mangy
pav
hnzand
pn
pac
lar
ja
hac
maz
dnj
das
kar
ma
art/tar
ayjat
tnag
mnga
baav
kavazn
u
(.
yd
urt)
bg
bg
bn
bun
bc
buc
ly
lur
j
ju
hc
huc
mz
muz
dnj
dunj
ds
duss
ky
kur
agv
guv
am
amu
aydy
ardu
ayjt
ajut
dang
dng
mang mng
bab
bauv
gavzn gyvzun
hnaznd hnazund
baduhs bdihus
342
. v > b, :
paaw > ., ., . . baab, . bab, . barb (. . bauv, . baav, . baav, . baav, . paav);
varpet - > . brbid, . baybid (. . varbd, .
varbd).
5. .
, taramim
taamim ; paxnum paxim ; ays () ; -n .
, . . *lizu . lezu .
()
. (
).
. , , (. . V . . .),
, .
, .
. , . anum (. . anmani ) (
. anun *anuwn < .-. *h3neh3-mn)
*anumn, -m- . *anVman-, . . patawn . pat-aman
, mriwn . . . mrmun-k .
(2010).
6. , .. ,
45 .
.
mard , (o-)
. .-.
.
.
.. . .
hac
(z)hac
hac
hac
hac
hac
hac
hac
hac-i
hac-i
hac-i
hac-i, -c hac-
i hac-
hac-ic
hac-
hac-v
hac-v
. hac-i-w
hac-,
-n1
hac-v
hc
hc
.
(. .)
huc
huc
huc
huc
hcc-
hccn
hac-e
hcc-
hccin
hac-v
hcc-um
hccum
. . ( )
.
.
.. .
.
.
. .-.
343
.
(. .)
hac-k
hac-r
hac-r
hac-r
hac-iy
hcc-ir
hccir
(z)hac-s
hac-r
hac-r
hac-r
hac-iy
hcc-ir
hccir
hac-i-c
hac-r-i
hac-r-u
hac-r-u
hac-iy-u hcc-ir
hccirn
i hac-i-c
hac-r-ic hac-r-
hac-r-
hac-iy-e hcc-ir
hccirin
hccirum
: 1. . : . hac-, . hac-n. :
hac-c-n, hac-n.
hac (i-)
. .
.
.
..
.
mard
.
mart
.-.
mat
.
mat
.
myd
.
murt
.
mud
(z)mard
mart(-u) mat
mat
myd
z-ma rt
mud
mard-oy
mart-u
mat-u
mayd-o
mart-n
mad-
mat-u
. mard-o-v mart-v
mat-(m) mayd-e
mat(um)v mat-v
mart-n-irmyn mad-
mayd-v mart-n-hyd
mad-um
. o(v)
o(v)
vov
wov
vav
vv
ov
von
zo(v)
vir
zvir, zov
zvav
vir
zov
zvon
oyr
vir
vi(r)
vir
vir
yum
vir
um
vir
vir
yum
vi(n)
virn,
-n, -ic
(orov)
vir
virmn,
virn
virmv,
virv
yum
yumn,
-n, -ic
vi(r)
virmn, virnic,
vir mtn / mnn
virmv, virnv,
vir mnv
yumnov
virnov
virmic,
virnic
virmv,
virnv
virmn,
virnic
virmv,
virnv
.
. 70, 80, 90 ( ), .
344
10
20
tasn
ksan
eresun
30
kaasun yisun
40
50
vatsun
60
70
duss
ksun
/dus
yasn
kasn
vtcn yitmi
80
90
utsun
innsun
sksn
dsan
tminayn
(.)
. ds ksn sun
kasun
sksn
dxsn
.
..
.
tas
kasun
utanasun
insun
sksn
dxsan
ksan ysun
yissn
ewtanasun
das ksan
sun
kasun
das ksan
sun
kasun
iccun
vaccun
ytmi
sksn
dxsan
das ksan
rsun
kasun
isun
vatsun
xtanasun
utsun
n/usun
kasun
hissun
vaccun
xtnasun
uccun
nsun
tas
hisun
vatsun
ytanasun
utanasun
insun
das
ksan
sun
kasun
itsun
vatsun
ytnsun
utnsun
insun
kasun
issun
vaccun ytmi
sksn
dxsn
tas
ksan
kyasun isun
vatsun
yetmi
shysn
dxsan
tas
kysan hsun
kyasun hisun
vtsun
ytnsun
ut(ana)sun insun
. tas
kysan ysun
kyasun hisun
vtsun
ytnsun
utsun
yesun
kasun
insun
issun /
vaccun xtanaccun utanaccun innanaccun
iccun
. s i r e m
.
1 . sirem
. . 2 . sires
3 . sir
.-. .
g sirm
g sirim
ki-sirim
gi sirim
g sirs
g sirs
ki-siris
gi siris
g sir
g sir
ki-sir
gi sir
gi sirink
. . 2 . sirk
g sirk
g sirk
ki-sirik
gi sirik
3 . siren
g sirn
g sirn
ki-sirin
gi sirin
. , , , . tam
, e-, -a-
-n- 1- . .
. . ( )
345
tam
1 .
. .
2 .
etur
et
XIXIII .
etu
.-.
tu-i
tu-ir
.
.
.
.2
.
.
.
.-.4
.
.
.
.
.
.
.-.
.
.
.
.
.
*etu-i
dva
*tu-i
dva
*tu-i
dv3
duvi
dv(ec)i
dvi
tv(c)i
dvc
tv(ic)i
tv
tuv/um
tu-i
tvm
tur/vi
t/uvi
tuv
tvi
*etu-e(r)
dvy
*tu-er
dvir
*tu-ir
dvy
duvir
dv(ec)ir
dvir
tv(c)ir
dvcr
tv(ic)ir
tvir
tuv/ir
tu-ir
tvs
tur/vir
t/uvir
tuvr
tvir
3 .
tvi, tui
etu-r, eret,
tu-aw
*etu
ida
*e-tu-r
i-dr
*tu-aw
dvv
duvav
dvec
dvav, rd
tvc
dvc
tvec, i-tu(r)
i-tu
tuv/ic
tu-aw
5
u-tur, tur/vav
-rt, tvuc
tu/vav
tvuc
. .
2 .
etuk
3 .
etun
tuak
tuik
tuin
*etua(n)k
dvunk
*tu-ank
dvunk
*tu-ank
dvnk
duvink
dv(ec)ink
dvak
tv(c)ink
dvck
tv(ic)inky
tvinky
tuv/unk
tu-ink
tvk 5
turink
t/uvink
tuvky
tvink
*etu-ik
dvk
*tu-ik
dvk
*tu-ik
dvk
duvik
dv(ec)ik
dvik
tv(c)ik
dvck
tv(ic)iky
tviky
tuv/uk
tu-ik
tvk
turik
t/uvik
tuvky
tvik
*etu-in
dvyn1
*tu-in
dvn
*tu-in
dvn
duvin
dv(ec)in
dvin
tv(c)in
dvcn
tv(ic)in
tvin
tuv/un
tu-in
tvn
turin
t/uvin
tuvn
tvin
1 .
tuak
e/tuak, tvank
:
1. nvyn (aribyan 1958); , .
2. . i 1 . . . -i > -a, 2 . . . -ik > -k 3 . . . -in >
-n . 2 . . . dvir *tu-er, *tu-ir, . . gier >
giir, sisen > sisi, . karmir > grmr, moxir > mxxr.
3. . dv < *tui, . nvg < . nuik ( ).
4. , .
5. 3- . . (1935), 1 . . . -Vk -Vnk ,
.
. . -a 1- ,
.
utem ( ) ,
.
346
utem
1 .
. . 2 .
3 .
1 .
. . 2 .
3 .
uti
utir
utr
utak
utik
utin
.
g-di
g-dir
g-dr
g-dank
g-dik
g-din
.
g-udy
g-udyd()
g-udr
g-udayk
g-udy
g-udy
kaem
.-.
k-utei
k-uteir
k-uter
k-uteink
k-uteik
k-utein
.
g kai
g kair
g kar
g kaank
g kaik
g kain
grem
.-.
g gri
g grir
g grr
g grinky
g griky
g grin
. ,
, , ( ), ,
, , .
.. -
. . .
: I , II (IIII) (-) ; III (); IV (IIIIII) (-) ; V (IIIVI) (-) ; VI - (-); VII (VIVIII)
() ;
: VIII - (-); IX (-); X (IXXI) - (--) ; XI - ().
( ) () . .
. ,
, ..
. / .
,
.., , , ,
.
.
I.
, I . . . VI . . .
, X .
. . ( )
347
.. .
(--; . Antioki) , . , ( , ) .
. (1953, 1955, 1958) , , . .
(1995). . (2003), . , - .
, , 20 . .
. kistin / kisdin (. kristoneay ), kisting / kisdinig / kisting .
1. -
( ) . (),
- . :
1) -: (-), / ( Aayan 2003);
2) -: , , ( Andreasyan 1967);
3) : , , - - ( Hananyan 1995);
4) : ().
6311 . . (1958) , 1946 . . (195253)
. XXI .
. .
(Hai-Habibli)
/ (Bitias)
(Youn-luk)
(Xtrbek, Xdr-Bey)
(Vagf)
- (Veri(n) Azzir)
- (Nerkin Azzir)
(Manlak)
(trlek)
(Maarak)
/ (e/avlik)
(Zeytuniye)
(Ke/abusie)
(Maarnen)
/ (evlik)
Xplk
Hblk
Pitgus
Btyus
Yunulk
Yunulu
Idder
Idder
Vgf
Maf
Vir zzr
Nrk zzr
Kpisik
(Haykadat)
Kbisk
I
1284 .
1050 .
1233 .
1149 .
470 .
300
255
195
82
15
15
10
30 1
1125 .
1946,
400
300
500
400
200
30
20
100
50
50
300
348
. (2003),
b, g, d , r. ,
p, k, t.
b/g/d
p/k/t
p/k/t
b/g/d
b/g/d
p/k/t
p/k/t
p/k/t
a > u , ( . 4., ).
-um, .
-un; -u +
hid .
. (1958) -: . murt . maurt, . s maurt
; ,
, z-.
i-/y- : is i dn g-rtum ; y-ambur g-rtum
.
,
..: . nu > . n, . nu; . inj (.-.
unj) > . ynj / aynj, . nj; . lur , > .
l , . laur ; . . lur ,
; . karb-j (karb , + awj ) > .
kyrb()uc krpuc .
70, 80, 90 , . 6., .
.
. . (195253)
, . (1986) 186165 1911 ., . (1958) 1946 .
XXI . 3 . , .
. . ( )
349
. .
Kesab
Baaaz / Paaaz
Dyuzaa / Tzaa
Baurt / Pau/rt
Ksub
.
500 2797
1500
G/aladuran / Garaturan
Krtrun
Graturun
60
1290
400
inar / narg
Kyorkina / Kyorkyune
Igiz-lug / kiz-luk
Asgyura / skrn
Sewabyur
Fakhasan
nur
Krkn
Kuzulk
Nrk gi
Siv Abuyr
inur
Kurkun
40
176
338
312
178
435
100
100
75
50
50
50
381
40
113
85
25
15
Vr Pa
Nrk Pa
Tz
Part
()
10
Sivaxpayr
Bazaaz
Dyuzaa
()
ha/hay.
, . k
. -er . 3- .
kardam , grem
. .
. .
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
kardam
kardas
karday
kardamk
kardayk
kardan
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
kardayi
kardayir
kardayr
kardayak
kardayik
kardayin
ha gartum
grem
ha gartus
gres
ha gartu
gr
ha gartunk
gremk
ha gartk
grk
ha gartun
gren
ha garter m
gri
ha garter s
grir
ha garter
grr
ha garter nk
grak
ha garter ky
grik
ha garter n
grin
.
ha krim
ha kris
ha kri
ha krink
ha krik
ha krin
ha krer m
ha krer s
ha krer
ha krer nk
ha krer ky
ha krer n
/
- , - : (ney, Kney; 200 ), (Yagubie; 200 ), (nimie; 150 ), /
(Aramo; 150 ) (Arfalu; 15 ). ( 70 )
350
2.
(Beylan, 400 ) , (Atk, 300 ), (Sovolux, 200 ),
(Nargezlig), (Gyozalli), (Soani),
. . (1953; 1955; 1958). , k-:
g. 3-
di.
kardam , , grem tesanem
1 .
. . 2 .
kardas
g garts
gres
g kris
tesanes
g disnus
3 .
karday
g gart
gr
g kr
tesan
g disnu
1 .
kardamk
g gartnk
gremk
g krinky
tesanemk
g disnunk
tesank
g disnuk
tesanen
g disnun
3 .
kardayk
g gartk
kardan
g gartn
grk
g krik
gren
g krin
tesanem
g gartm
g krim
kardam
. . 2 .
grem
g disnum
kardayi
g garti di
gri
g kri di
tesani
g disni di
. . 2 .
1 .
kardayir
g gartr di
grir
g krir di
tesanir
g disnir di
3 .
kardayr
g gartr
grr
g krr
tesanr
g disnr
1 .
kardayak
g gartink di grak
g krink di tesanak
g disnink di
. . 2 .
kardayik
g gartik di
grik
g krik di
tesanik
g disnik di
3 .
kardayin
g gartin di
grin
g krin di
tesanin
g disnin di
gartm . . kardam . .
a : aman > am, ardar > artr, beran
> prn, ca > j. g
: . gartm , . kardam . g b / bd : g
gartm b / bd gartm () .
. . ( )
351
II (I-III)
(- ; . Kilikiayi) - .
(. I). XI . 195 .
, ( , (. ),
, , , , (. ) . .) . , .
1915 .,
, .
110 , .
: Aayan 2003 ( ), Galustean 1934
( ), Gasparyan 1966 (). : Mlik
Dawitpk 1896 (), Maksudeanc 1911 (). .
(2003) , .
a >
(. 4., ). r > y, > r.
anarat
anayd
anayd
au
au
aru
aa
ar
aracem
ayjil
ayjel
arew
ayiv
ayev
gooz
guz
grz
erk
iyg
iyg
erek-oy/-un
iygn
iyigun
1
paaw
bab
barb
erek
iyik
ek2
k-. k , : g g-anum
, g g-ani () . ,
: g anum , g-dim < . utem , g-sim
< . asem . : g-anum
, g-udim , g-isim -
352
. : g ganum (); , , .
kardam , grem
. .
. .
. .
. .
.
1 .
g gaytm grem
2 .
g gayts
gres
3 .
g gayt
gr
1 .
g gaytnk gremk
2 .
g gaytk grk
3 .
g gaytn gren
1 . kardayi
g gayti
gri
2 . kardayir g gaytiy
grir
3 . kardayr
g gayty
grr
1 . kardayak g gaytnk grak
2 . kardayik g gaytik grik
3 . kardayin g gaytin
grin
kardam
kardas
karday
kardamk
kardayk
kardan
.
g kyim
g kyis
g ky/
g kyink
g kyk
g kyin
g kyi
g kyiy
g kyy
g kynk
g kyik
g kyin
:
ator () > . dy, . dr, . adr;
anrdi , > . anyda , .
anrdi, anirdi;
aasta > . aysdx, . asdax, . astu;
kokoim (.) .
gal , , ;
hiw > . hu;
sawsi > . . susa;
karayr > . kyy , . kyy .
( ): alik , ap , dastion .
, , , , ,
(-) ( -):
kor ( , VII . ); - (, , ,
), - (, );
parxar ( pa(r)xrci, XIII .), ; .,
. barxar, . baxr/yca id;
pii ( , , . .),
, , .
. . ( )
353
,
.
3.
(, , Han, . ) 3 .
1791 ., 7 . 1890- ., 12 . 1915 . . (1966),
15 . (70 . .), 150
. : (ar) (500 ), (Gara-kyoy, 160 ) ., 100 . .
4. -
. (1884) (Zeytun, . ): 1000 -, 70 , 50 -, 2530 . 1890-
1500 , 80 .
(Gasparyan 1966).
III
(, ; . Pokr Asiayi)
( ), , , , -, -, ( ), , ,
, , , -, , , .
5.
(. karno brb) .
(. ; Karin, rzrum) .
(Erznka), (, Sper), (Basen), (Kars), (Baberd)
. - ,
1828 ., (Axalcxa), (Axalkalak) . . ,
(J avaxk)
.
: H. Mkrtyan 1952; Tomson 1887 (); Hakobyan 1974
(); : Srvanjtyanc 1982 (, , (Kiskim), ); Zatikyan 1992, 2000 ().
k-. :
b ( ), b, p, p. h-, .
354
5. ()
() XIX . - ( ),
(Xot(o)rur) ( (iapa), (Krman), (Kisak), -
(Miin-ta), (X(a)ndajor), (Suninc, ), (Kam(u)xut),
(Vahna), (Keut-Cucula), (Aregi), (Masrut), (Gorganc, Agrak)) (), , ,
. 8080 -. , , . .
: Baramyan 1976; Kostandyan 1985, Geworgyan T.G. 1979; : Hulunean 1964.
. . (1951), . (1976)
. (1987) . . (1911)
. . (1985). .
. . (2007) - (. ).
: jn
soa , takn xaayin .
ku, . e- 3 . . . : y-ber , y-dir , . 6., .
, : , y-, r > y.
, ., unim
(kerac unim ) t , , (. ta/t)
.
6.
(apin-Garahisar) (Acpter). . : Xaatryan 1985;
: Tvltean 1954; : Srvanjtyanc 1982.
g: g sirm () , g-rtam ()
. dar / d < *tar / t (
) : g-sim dar () , g-ham d
() . . . g g-anum () , . g-rtam gr
() .
e i : het > hid, te > di.
. . ( )
355
7.
(. ) 45 ( ). . (Brgnik) . . . / 1021 .
: Aaean 1911; : Gabikean 1952.
1650 . ,
() . : Dankoff 1983; Weitenberg 1984.
,
.
:
h-: agi > hagi;
ay > a: gayl > gal, mayr > mar;
tr > yy: ktrel > gyyl, manr > *mantr > mayy.
k > yh: gognoc > gyhnc, erek > iryh, vank >
vayh, papag/k > papayh.
: sirm g , g-rtam g ;
: brm gr (), g-udyi gr ( );
: 1 . . . grcank () .
8.
(; Tokat, Ewdokia) . . (1911) , (. ) ( ) .
: Gazanean 1899; Aaean 1911; Alpyaean 1952.
sirem . 6., .
kor, : g-udim gr (), g bryi gr
() ( ).
: . harsnik, . harsnc < . harsan-i-k, .
harsan-e-a-c ; . .
9. -
(; Marzvan) (Amasia).
. (1911) , (1951) . .
- .
. (1911), ga: grm
ga (), g-rtam ga (). , , (1951)
. nstim ga / g-rtam ga () , ,
.
3- -v: karda-v (Tumayean 1930). . , -
356
10. -
1236 . 1475 . . ().
XVII . , . , 1779 ., ,
- (Nor-Naxiewan; --, --) (altr), (Topti), - (Pokr-Sala), (Mec-Sala), , ( 1785 ., ). 12 . ., 5500 . , 2800 . (Qarasubazar; ), , . .
- -, , , . . (1925)
: 11.683 . ( 3000,
2889, 2235, 1115 . .), 30.342 . - ( 8839, 6330, 5984, 3350, --
2191), 1495 . ( 354, 341,
(Kirman) 315 . .). 43 520 ., 40 . .
.
: Aaean 1925; : Jalayan 2012; Patkanean 1870; :
1875, Tigranean 1892, Porkeyan 1971; : Schtz
1980, Weitenberg 1997.
. (1925; 1953), ( . ), , .
-r- > --: . erek > .-. k; . . ek
. k/k .
: k(i)-sirim , g lsim , . . . 6., .
. . -k < . . . . -awk: bern-k .
70, 80, 90 , . 6., .
, , -um: rgus-um , k-um , rs-um . . . (1911,
1925) -um (. ahr-om ), , , . (1953), -um , . . y-etnerord-um amseann .
-um , , . -(u)m
-i/ni: . rkum-ni
, irik-m-ini . .; . rku-m-ini , irk-m-ini .
. . ( )
357
11.
. (. Polis
interdialect), ,
, , , , , , .
. (. , . Polis, Kostandnuplis)
1475 . 150 .
. 1930- 50 . . , , 60 . , 5 . . (Svazlyan 2000).
: Aayan 1941; 1902.
: g sirm , g-rtam ; : g-rtam gr ().
70, 80, 90 , . 6., .
. .
(odosto, . ) . (Kamax) 1606
1607 .. . (1951).
. , , , : b/g/d > p/k/t; bd(), bdr.
. . (1951), (, Zmyunia) ,
. (Manisa), (Gasapa), (Paynr), - (Grgaa).
,
.
. . (1951),
, . (Ordu), .
k g y : loganal () > lynal, namak mi > namay m . .
: badmim gr () ; 1 .
. . -(c)ank: sank () , mnacank () ; . . un
tun : unan, dunan; ( ): -m dsr m () .
.
(Trapizon, . ), (Kmxan) (Kirason);
.
. (1911; 1951),
.
: sirim gu , g-uzim ; : sirim
r () , g-anim r () . g,
.
358
. . (1951) , - ,
(. , Nikomedia) (Adapazar),
, . (Yalova), (
. ), , (Keyve) (enkiler).
.
yr.
.
(Partizak, . ), : 639 (1832),
10.500 . ( ); (vak; 500 ). , (Laz hayer), . . : (Tnkl; 75 ); (amavayr, . Kilise-Tz; 40 ); (Zakar-giw; 65 ); (Manuak, Mnm; 30 ). ,
XVII .
, , , , -
.
: Tr-Yakobean 1960.
12.
(SivriHisar; ) XVII .
1876 . 28003000 .
, .,
1915 .
, , : Tr-Yovhannsean 1965;
N. Mkrtyan 1995, 2006.
. , .
, : . erek > . k/k
.-. k (. . ek), . harsanik > .-. . hanik (. . hanik, . hanik . ., . Martirosyan 2010).
. (Stanoz; ) XIV .
, (Ankyuria, Angora) . , : tean-Gasbarean 1968. :
N. Mkrtyan 2006.
(g-rtam kar ), , .
: g-rtayi kar () .
12. - ()
- . (Yozgat) (, Gamirk) .
. . ( )
359
. . . , (k-k-k)
(sirim ka) ,
. : N. Mkrtyan 2006; :
Temuryan 1970.
13.
(. ; Kyurin, Grn)
. , . .
. .
14.
. (Slz, Syolyoz) ,
. k-,
. . . . .
15.
(Malatia; 10 .
1890- ., 15 . ) .
(Adyaman, --, Hyusnimansur; 3 . 1915 .).
. , , .
: Danielyan 1967, (Nor Malatia), . , , : Alpoyaean 1961.
: g/k/k > k/g/k, . : -oy- > -o-: loys > ls, koyr > kr; -iw- > --:
jiwn > cn ( . , cn), siwn > sn.
: sirim a , prim a , g-rtam a , g-rtaya .
. , k-, ha . g
/ (g prim . .), .
k- (h)a-.
.-. boyl-k (< . boyl )
prk, b > p oy > . l > r .
, , . boyl ,
. brs , . bris , ,
.-. *br, . . biri .
: akk ast ,
agi -k < . . . -awk, . agewor ast ; po : .
poov ast < , . puaver < .
360
16.
(Kesaria; . )
XIV ., . 1471 .
. - XVII .
(, , .), .
: Antosyan 1961; : Grigorean et al. 1963.
: ga sirm , ga sirs ; ga g-anum . .
, : i kam
girm , i kas girs .
17. -
(Xarberd, . ), (Erznka, . ), (Balu), (apaur, .
), (mkacag), (Ki), (Kamax),
(arsanak). . .
: Baramyan 1960 (); Tr-Vardanean 1968 (, ); Kostandyan 1979 (), 1982 (), Sargisean 1932 (, );
: Halayan 1973 Gasparyan 1979 (/);
Srapean 1960 (), Srvanjtyanc 1982; Zatikyan 1992 (, .).
:
-ay- > --: mayr > mr, payt > pd;
-iw- > -i-: ariwn > arin, eiwr > axir;
-oy- > -o-: loys > ls, koyr > kr.
-a- 1 . . .
-ank < . -ak, -inky,
(. 6., ).
/ :
ator > . adr, . dy, . dr;
nu > . nu, . n;
uem , > . vil, . vl , .
18.
(Aslanbeg, Arslanpk,
. Aslanbey), . 4
. . , . , , .
: Aaean 1898; Vaux 2001b.
6 , . //, // (< o) // (< u). : ampa-n (.) > mpn. o > a:
gom > gam. : anjrew > rzv,
anael > gnal, an m > a m, tanj m > ds m.
. . ( )
361
hy: g sirim hy ,
g siri hy () ( - ).
19.
. (Akn, , . )
. 11 . . (2000 ),
. 1886 . ( ) 12 700 ., 5507 . ( )
/ 1021 ., .
: Maxudianz 1911; Gabrilean 1912; Maksudeanc 1910 (
). . Vaux 1993.
, a : anali >
nli, an > n . . (. 4., ). tanjr , > trz(), . . tarz, . . tarz, . . tnjr. -y- -h: ah > ayh, mah > mayh.
-a- 1 . . . -ank < . -ak (. 6.,
).
20.
1890- . (Arabkir) 20 . .,
9 . . 4200 .
3035 . ., 20 . . . , (. ), ( ) . .
, .
Dawit-Bk 1919; .
Polatean 1969; : Baxtikean 1934.
: sirim gu , g-rtam ga / g g-rtam ; :
g-rtam ()n (). . (1958) , (h)a.
-k (jk-k ) -awk, a-.
IV (I-III-VI)
(, - ) .
21.
: , homecma, . Hameni, . Hemince. (, ;
. Heminli ). / (Hamn)
362
VII ., . / . XV . .
XVIIXVIII .
, XX . .
.
(-; Heminli) ( 1520 . 1975 . Andrews 1989), -, ,
Armeni, kaln kaburgal Ermeni
.
(Blsing 1992, 1995).
/ (-; Hmci) ( 24 . . 1975 .),
,
( , ) -;
(Homencik, . Hmnci, . Hameci) ,
(-) .
, , , XVII . .
(), , , .
: Aayan 1947, . Vaux 2001a; 2007; Blsing 2003,
Hamn 2007, Hovannisian 2009, Chirikba 2008 (); : Haykuni 1892;
Dumzil 1964, 1965, 1967, 198687; Gurunyan 1991; S. Vardanyan 2009.
..
, , .
a > o : amis > mis , ban > pn . .,
: tavan > tavn . . 4., .
, e i .
, , ,
,
.
, ( Gazanean 1899
) (.
).
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
a-k
a-ac / -ic
harsan-i-k
harsan-e-a-c
m/u/iru-k
m/u/iru-a-c
.
ak
ai (< -ic)
haysnik
haysnc
miruk
mirvac
.
ak
aic
harsnik
harsnc
mruk
mrvac
.
v
c (< -ac)
haysnk
haysnic
muyuk
muyvic
. . ( )
363
. . . astxk/k
. . . . astek (. . ast), . . . . astc aste-a-c
. . . . . -c < . . . -eac: . ganc < .
kaneac, . . . kani . , ,
-i, . . . -n -c-n: dsxi , . . . dsx-u, .
. . dsx-c, . . . dsx-cn. . ic, , .
. 6., .
.
-, -(V)l, ,
-u (, ): berel pru, ertal tu . .
-,
: brim uni g-uni , bry g-uni .
3- (ys gu , tun gu . .), (im/ims gu , kug(d) gu . .).
-a- 1 . . . -ayk < . -ak (. 6.,
). -a- 1-
(. ). , , e- 3 . . . , , (. , 6., ).
. .
xaaci
sirci
1 .
baci
2 .
bacer
bacar
pacir
xaacir
sircir
3 .
e-bac
bacaw
pacaw, -pac
xaac
sirc
1 .
bacak
bacak
pacak
xaacak
sircak
back, -ik
bacayk
pacik
xaacik
sircik
bacin
bacan
pacin
xaacin
sircin
. . 2 .
3 .
bacay
paci
ast- asu
, . -t-.
, , ., xaaci
xaci , / -t-. . .
3 . . . asac .
.
364
asu
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
asaci
asacer
asac
asacak
asack, -ik
asacin
*asci
*ascer
*as(a)c-aw (.)
*ascak
*asck, -ik
*ascin
.
as-t-i
as-t-ir
as-t-av
as-t-ak
as-t-ik
as-t-in
.
asci, assi
ascir, assir
asc, asc
ascink, assink
ascik, assik
ascin, assin
, :
analut > nlut , makamirg > mamurk, mawru > mru ,
tawsax-i > dsxi.
. (2007), , .
-- .
22.
(, . ; Edesia,
Uha, Urfa) .
. (aribyan 1958; Haneyan 1982) .
ha k. . ,
(h)a , g: krm a g krm a ().
(h)a ( ) : g
krm. ,
g() a: g-assm a (). . , ,
: g-krm g-krm a.
, k-, ha-.
. .
. .
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
kardam
kardas
karday
kardamk
kardayk
kardan
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
kardayi
kardayir
kardayr
kardayak
kardayik
kardayin
gartam a
grem
gartas a
gres
garta ya
gr
gartank a
gremk
gartak a
grk
gartan a
gren
gartayi ya
gri
gartayir a
grir
gartar a
grr
gartayink a
grak
gartayik a
grik
gartayin a
grin
.
krm a
krs a
kr ya
krnk a
krk a
krn a
.
kri ya
krir a
krr a
krink a
krik a
krin a
. . ( )
365
V (III-VI)
(, (< . Ardeal < . Erdly ), --, . : -; . Ateali) ( .
23). : , , (
) ( (, Hayakaak),
(Lisabetupolis) .). 1885 . . (. )
1400 , 500 . -, . .
, XIII .
,
1064 . (1980) ,
. Kabzan .
: Hanusz 18871889; Aayan 1953; Pisowicz 2003.
. :
, , z-; .
harsaneac (. . . harsani-k ) > . harsnic, . harsnecn (.
); . dustr, . dster > dusdr, . dsder.
. 6., . , , -um: rgus-um , irk-um
, rs-um . .
2 . . . . -r > -s , .
sirem
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
sirem
sires
sir
siremk
sirk
siren
.-.
ki-sirim
ki-siris
ki-sir
ki-sirink
ki-sirik
ki-sirin
.
gi sirim
gi siris
gi sir
gi sirink
gi sirik
gi sirin
siri
sirir
sirr
sirak
sirik
sirin
.-.
ki-siryi
ki-siryir
ki-sirr
ki-siryink
ki-siryik
ki-siryin
.
gi siri
gi siris
gi sirr
gi sirink
gi sirik
gi sirin
: 1. sirem g .-.
ki. 2. (sireci )
+ : siril im.
VI -
- (-, -) , -, .
, .
366
24.
(. Mo barba) -
. , .
(Mu/Taron), (), ,
, , , , (Bulanx/Hark)
. . -
- . , . .
.
: 1875.2, 1897; 1901; BadasaryanTapalcyan 1958; Tarnean 1961 (, ); Madatyan 1985 (:
/); : Srvanjtyanc 1982 (); Yovspeanc 1892
(); Melikean 1964 (); Baramyan 1972 ( ); Zatikyan 1992
(, . .); Petoyan 1954.
: b ( ), b, p, p. . h- (, ) x, .
h- [], , < y-.
: k sirim , k-aam .
: . z- / i /y-; : m mr tan . .
.
: : yrp is ker is? ?;
1- : yes kuznk
; -uk: kotr-uk .
26. 25. -
, . XIX . 20 . , 35 . 15 . . (Gelieguzan) 200 (350 ).
( 15 . .), , . . , , . . (
) - (Talvorik-Motkan, ) .
: Petoyan 1954; : Petoyan 1954; 1965; Kalantar
1895; Karapetyan 1962.
: g/k/k > k/g/k. : g sirm , g-rtam . 1 . . .: mk g-uzk . z-. -in: m-in ,
ku-in , tan-in .
. . ( )
367
27.
() . (; Diarbekir, Amid), 45 . .
.
: (-), , , ,
. 1970- . 150 .
: Aaean 1911 ( () ); Haneyan 1978; : Srvanjtyanc 1982.
: g/k/k > k/g/k.
.
v > b, . 4., .
-: . harsani-k (. .), .-. harsane-a-c >
. . . hrsnik, . hrsnic ( . ). . . pnik (< . baan-i-k):
.
.-.
.
.
. .
pnik
pnic / pnk-i
pnc- / pnk-n
pnk-v
. .
pnk-nir
pnik-nr-u(n)
pnik-nr-(n)
pnk-nr-v
: ln/lnn (. lean,
. i len-); mn/mn , (. am, ., ., . amu, . i am); cc-/c-k-n (. jen, . i jean-, . . je-k, . i je-a-c);
mn/mnn: kur
mn , : kuris mnn (. koyr, . i ke-, . kr-o).
: mn/n (. , . ioy/iu,
. y-ioy), an mn/an/nn (. un, . an, . . . i anc).
mn (mn prim ),
, bd < piti (br / mr).
: -im dsir im ( ).
. targal -r- , . trkyl.
70, 80, 90 , . 6., .
VII (VI-VIII)
() .
28.
(Moks). , - (Ozim) .
368
29.
(Diyadin), . XIX . 15
, 156 (Zatikyan 1992; 2002). 18291830 .
() - . .
: Aaean 1911; 1951; Baramyan 1972. . , . .
:
. . ( )
369
u : . lu > . lu (. . l, .
l); ju > . ju (. . c, . c);
. oy > . u: . loys > . lus (. . ls, . ls); toyl
> . tul (. . tl, . tl);
. b/g/d > . b/g/d, . . p/k/t;
. > . a, . . . i.
VIII -
- (-, )
( 30), (. . ) (. , , . ) .
- , , XIII ., . 1828 . : ,
. 368 , 1920 . 200. : , , , .
: Aaean 1911; aribyan 1939; 1953; Asatryan 1962; Aaean 1926.
l-: zl m , tl m
(); zeli im , amnal yim ().
-s, 3 . . . -l: mnas m , mnal
i / . . .
r , 3- -s.
grem
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
.
grem
gres
gr
gremk
grk
gren
.
kirs m
kirs s
kirl i
kirs nk
kirs ky
kirs n
.
kirs m r
kirs s r
kirs r
kirs nk r
kirs ky r
kirs n r
.
gyirlis m / gyirli ym
gyirlm s
gyirlim i
gyirlm ank
gyirlm ak
gyirlm an
IX -
(-) , , , - .
370
31. ()
.. . , , , (). , .
: Asatryan 1968 (), Badasaryan-Tapalcyan 1973 ( ), Kapancjan 1975 ( ), Markosyan 1989; Nawasardean 1903 ().
um (sir/um m ) . g/k/k ; b/g/d .
oy iw u (., ) i: loys > lus / lis, koyr
> kur / kir; ariwn > arun / arin, jiwn > jun / jin.
-ic . .
pti (< piti) , ,
: pti aam / aal (p)tm .
, ( ), , , .
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
.
berem
beres
ber
beremk
berk
beren
brm m
brm s
brm a
brm nk
brm k
brm n
.
beri
berir
berr
berak
berik
berin
1
bri
brir
brr
brink
brik
brin
2
brm i
brm ir
brm r
brm ink
brm ik
brm in
3- :
ber-uc -ber / (). . e-ber.
32.
( Jucevar) . . (1940), 2 .
. . - ( ) (Spahan) ( 2500 ).
160506 , , - ( ),
,
( ). - ,
(Peria) . 1910 . - 25
12 083 . .
. . ( )
371
- . . , 41 . ,
4 . -. . , - 2,5 . ,
3485 .
: Aaean 1940; : Eremean 1923 (),
1930 ( ).
: sirum am (.), lalman am (.).
, .
i arman (ar-umn ), *i
lalman em .
. h > x, .
, . (1997).
:
. . -k : tnami-k ;
. anem , 1 . . . . ar-ar-i > .-. () ael, . arari,
arar, ararink;
. katarel-oc em (.) > .-. () katarelc m.
. yorsays, yorsayseal , , *(y)orsay: hsa ngnel
< *yorsay ankan- (. yorsayseal ankeal
), hsang tal id. < *yors-ank-.
33.
. (. ; . Bayazet) . - 18281829 .
. - ( , 1996 . ) . . ,
. .
: Baramyan 1972; : Srvanjtyanc 1982; Zatikyan
1992.
:
b g d;
h > x: hac > xac;
: katu-n- ;
: yes em uzum em , es berum es? ?;
-er, .
34.
() ( - ; - ; Parskahay), (, (zlar), ) (Atrxan) (Aaean 1911; 1940; 1951).
XVIII ., 1785 . 360 ,
1852 . 8460 ., 1965 . 4000 . (Geworgyan 1980).
XII . 1820- . 434 ,
372
35. -
. ,
. .
: g/k/k. ,
, , . -()mn.
-(n)ir, -(n)r-: . div-ir , . div-r-u, . .
. (. ; . Tpxis, Tiflis) . XX . VIVII .
: Petermann 1867b; Tomson 1890; Aaean 1913.
e o : es > yis, orb >
vurp; i u, : te
> ti, nor > nur; berel > bril, govel > gvl.
oy iw u: loys > lus, koyr > kur; ariwn
> arun, jiwn > jun.
: sirum im ku sirim .
. - (1200 : 230 970 ), (Artanu; 230
), (Tanjut) (Noran; 130
), (Olti, Votik) - ( 280 , 100 ). ,
, , . . (Chirikba 2008).
: Aaean 1911; aribyan 1939; 1953; Alaverdyan 1968a; 1968b.
, .
: ra < vra < veray : kari-ra ; - grs a !.
-lis: sirlis im , mnalis im
. -s : yis im xsli . ,
-k.
. . ( )
373
X (IX-XI) -
- (--)
, , -, , ,
.
36.
. . . ,
. (, . Mehtien, Lusajor) ,
. Aabekyan 2010; .
Davtyan 1966.
37.
(; arabai, Arcaxi) ..
() .
140 . , 140 . . (
-, -).
20 . ., 16 . , , , . .
: Aaean 1899, Davtyan 1966 ( ); Vartapetjan 1962, Margaryan 1975 (); aribyan 1939, Davtyan 1966 ();
aribyan 1939, Poosyan 1965, Davtyan 1966 (); :
Aabekyan 2010; : Barxutareanc 1895/1995; Lisicyan 1969; .
Davtyan 1966.
, .
prpl . borb- ,
*berb-. . kl . gil , . gael
, . *ge-.
um-: srm m, . sirum m
. , , s-: mnayis m
mnas m .
. 1 . . . yk, 2 . . . ykr, 3 . . . yk, . ., . yk
. ek- ( gam): 1 . . . eki,
2 . . . ekir, 3 . . . ekn, 3 . . . ekin, . ., . ek.
. te-an (. tr < *ti-ayr , ), .
. tn.
. . . . -awk: . ck < . je-a-w-k
.
. . . erkokin/erkokean erekin/erekean
. rkkan /irkan .
374
37. - ()
,
. 1946 . 23
( (, Xanagah), (D(i)zmar), (Noraen), (a), (la), (Urgutun) .), 4128 688 .
1970 . . (1965) ,
(. arada) ( ).
: aribyan 1953; H. Petrosyan 1987. , : H. Hovsepyan 2009.
- . . ,
. , -
, .
-: . sirilis m . siriyis m .
38. -
( ()
) - ,
: (. azax), (. , . Ganjak), ,
.
: Meunc 1989 ().
um-: . srm m.
39.
. (Kzen) , .
. (1961) 50 30 .
, .
, b/d/g , , .
: aas m . m aali . , .
aprel
. .
. .
1 .
2 .
3 .
1 .
2 .
3 .
1
aprs m
aprs s
aprs /i
aprs nk
aprs k
aprs n
2
ys m aprli
d ys aprli
na yi aprli
mnk nk aprli
dk k aprli
nhnk n aprli
apryi
apryir
aprr
apryink
apryik
apryin
: ,
, .
. . ( )
375
40.
(-) (. ), : (Havarik), (Kandak), (Xanavad), (Mazuru), (Are,
Ara, . ), (Mmtava). 1897 .
13.822 (21% ).
: Tr-Posean 192122; Aaean 1951; Lusenc 1982.
; .-. b/d/g .
-lm ( < -l+um), 1-
, -li(s): 1 . . . sirlis
m/sirli ym, 2 . . . sirlm s, 3 . . . sirlim i, . - . -lm
: gyirlm y , gyirlm yr , gyirlm r
/ () . . ,
k-: gnal ym, gnalcuk um,
gnalakn m .
41.
() . (amaxi, ) , , (Madrasa), (), , (Ermeni-kend,
).
: Aaean 1911; Baramyan 1964.
awo/ > /: aawt > at, knkawor
> knkr, harkawor > harkr. : i : mis , > ms, mitk
> mtk/k, sirt > srt.
: sirm m , mnam am .
s-: kyiris m , mna(y)s m . ,
, 3 . . . e- (. 6., ). as- . .
: . bal , > . pl , .
*ayg-ho-k ayg
ho . , : inknah
knaho. ink(n)
+ -a- + ho kun + -a- + ho , .
376
42.
. (Burdur)
- . , , XVII . .
: N. Mkrtyan 1971; : N. Mkrtyan 2006.
: sirum m , mnum m .
:
. : oski > .
vski, . vski;
f, ;
. i : hing > . hing, . hngy;
. u : ut > . ut, . t;
. ho- ( ) > . f/u-, . v: . ho > .
fu, . v, . hot > . fd, . vt;
. -n : mukn > . muk, . mkn;
nsta, ;
: . -av, . -v;
r(i) iv, ;
-acuk -akan;
: . kartum i, . kartum m idi () .
XI -
- ()
.
43.
.
(Gotn), - (). 1904 .
7356 , 6146 . .
- (Verin-Agulis, . -; 2205 .), (Cna, . ; 963 .), - (Nerkin-Agulis, . -; 739 .) .
.
z()krn (zok-eren) zok, , z-(h)k, . hk .
: Petermann1867a; Sargseanc 1883 (12); Aaean 1935; : Zakaryan 2008.
, , , . b/d/g
. : syrm m , n-tam m
(n- , ), xslis m , .
tsns m .
. . ( )
377
:
. a > : akn > kn, hast > hst, hac
> hc, mah > mh (. 4., ).
. i > ay: cica > cyc, sirel > syril, spitak >
spytak, cin > cayn.
, :
. akn > kn;
. aac > aac;
. zgenul > sknil (. . knal
);
. cin > cayn.
. myruk ( . mruk)
*miruk, . mawruk. miruk, mrk.
, :
. cyn . cungn , . kaxc . katn , .
yns . us .
44.
( ) .
. (Meri; 1400 . 18801900- .)
XX . ( , , , ) . .
, : , , , (Oohi), (Mesropavan).
: aribyan 1939, Aayan 1954 (); aribyan 1939,
H. Muradyan 1960 (), H. Muradyan 1967 ().
: siris im , mnas im (.);
siry im / im sirs (.); xmm m , sm m ; mnyis im
mnlis im (.).
. . . erkokin/erkokean erekin/erekean
. rkkn . irikyn ( ). . . erkocun
. . yrkunc. k
c: rkcun rkkn-u.
. vtli (< .-. aftl )
, ,
-t-, -- -k : . tauk . rtuk.
,
, .-. iftlg <ptlwg>.
, . (Ayntap, Anteb) . -
378
.. .
Sarafean 1953, . (19992000) , 1964 . , , ...
, :
: g/k/k > g/g/k;
e- o- : eres > res, oski > sgi;
: ay > a: kayl > kal; oy > o: loys > ls;
: aasta > asda, baar > baa,
gerezman > gezman, potorik > potra;
: poxnord > porxont.
.. : . . . . . , 1962.
.. // , 1962, 2.
.. -
. , 1975, . 2.
i . ii. . 1: i .
., 1897.
i . ii. . 2, . 1: i
i i
. ., 1901.
.. .
,
. , 1976.
.. . ,
2002, . 2.
.. i i
: i . .,
1869.
.. i i
i. ., 1875, . 1: i; . 2: i i.
, . i i.
., 1887, . 1.
. .
., 1890.
Abeghian M. Der armenische Volksglaube.
Leipzig, 1899.
. . ( )
Dankoff R. Evliya Chelebi on the Armenian
language of Sivas in 1650 // Annual of Armenian
linguistics, 1983, vol. 4.
Dumzil G. Notes sur le parler dun Armnien
musulman de Hemin // Mmoires. Acadmie
Royale de Belgique. Classe des Lettres, 57.4,
1964.
Dumzil G. Notes sur le parler dun Armnien
musulman dArdala // Revue des tudes armniennes (n. s.), 1965, t. 2 (Paris).
Dumzil G. Trois rcits dans le parler der
armniens musulmans de Hemin // Revue des
tudes armniennes (n. s.), 1967, t. 4 (Paris).
Dumzil G. Un roman policier en armnien
dArdala // Revue des tudes armniennes (n. s.),
19861987, t. 20 (Paris).
Feydit F. Problmes et utilit de la dialectologie
armnienne // Communications et rapports du
Premier Congrs International de dialectologie
gnrale (Louvain/Bruxelles, 1960). Louvain,
1964, vol. 1.
Gevorkian G. The continuous present ( ) in Armenian dialects // Annual of Armenian linguistics, 1994, vol. 15.
Greppin J.A.C., Khachaturian A.A. A handbook of Armenian dialectology. Delmar, New
York, 1986.
Hanusz J. Beitrge zur armenischen Dialectologie // Wiener Zeitschrift die Kunde Morgenlndes, 1887, Bd. 1; 1888, Bd. 2; 1889, Bd. 3.
Hewsen R.H. Armenia: a historical atlas / Cartographer-in-chief Ch.C. Salvatico. Chicago; London, 2001.
Hovannisian R.G. (ed.) Armenian Van/Vaspurakan. Costa Mesa, California, 2000, (UCLA Armenian History and Culture Series. Historic Armenian Cities and Provinces, 1).
Hovannisian R.G. (ed.) Armenian Baghesh/Bitlis and Taron/Mush. Costa Mesa, California, 2001
(UCLA Armenian History and Culture Series.
Historic Armenian Cities and Provinces, 2).
Hovannisian R.G. (ed.) Armenian Pontus: the
Trebizond-Black Sea communities. Costa Mesa,
California, 2009 (UCLA Armenian History and
Culture Series. Historic Armenian Cities and
Provinces, 8).
Karayan S.Y. Demography of Van province,
18441914 // Armenian Van/Vaspurakan / R.G. Hovannisian (ed.). Costa Mesa, California, 2000,
(UCLA Armenian History and Culture Series.
Historic Armenian Cities and Provinces, 1).
379
Khachaturian A. The nature of voiced aspirated stops and affricates in Armenian dialects //
Annual of Armenian linguistics, 1983, vol. 4.
Kortlandt F.H.H. On the relative chronology
of Armenian sound changes // Proceedings of the
First international symposium on Armenian linguistics, 1114 July 1979 / J. Greppin (ed.).
Delmar, New York, 1980.
Martirosyan H.K. Etymological Dictionary of
the Armenian Inherited Lexicon. Leiden, 2010.
Martirosyan H.K. The place of Armenian in
the Indo-European language family: the relationship with Greek and Indo-Iranian //
, 2013, 10.
Maxudianz M. Le parler armnien dAkn (quartier bas). Paris, 1911.
Petermann H. ber den armenischen Dialect von
Agulis nach einer Mittheilung des Herrn v. Patkanoff (Patkanean) // Monatsberichte der Kniglich
Preussischen Akademie der Wissenschaften zu
Berlin: Sitzung der philosophisch-historischen
Klasse vom 26 Nov. 1866. Berlin, 1867.
Petermann H. ber den Dialect der Armenier
von Tiflis // Philologische und historische Abhandlungen der Kniglichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin 1866, gelesen am 16. Mai
1861. Berlin, 1867.
Pisowicz A. Consonant shifts in Armenian dialects during the post-Classical period revisited //
Armenian perspectives: 10th anniversary conference of the Association Internationale des Etudes
Armniennes / N. Awde (ed.). Richmond, Surrey, 1997.
Pisowicz A. Muslim words in the Polish subdialect of the Ardeal dialect of Armenian // Annual of Armenian linguistics, 2003, vols. 2223.
Schtz E. The stages of Armenian settlements in
the Crimea // Transcaucasica II, 1980 (Venezia).
Ter-Minassian A. Van 1915 // Armenian Van/Vaspurakan / R.G. Hovannisian (ed.). Costa Mesa,
California, 2000, (UCLA Armenian History and
Culture Series. Historic Armenian Cities and
Provinces, 1).
Tomaschek W. Sasun und das Quellengebiet des
Tigris: historisch-topographische Untersuchung //
Sitzungsberichte der philosophisch-historischen
Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 133.4. Wien, 1896.
Vaux B. Coronal fronting in the Akn dialect of
Armenian // Annual of Armenian linguistics,
1993, vol. 14.
380
].
Vaarapat, 1899 ().
Aaean H.H. Turkern poxaeal baer
hayerni m [
]. Moskua; Vaarapat, 1902.
Aaean H.H. Hay barbaagitutiwn // minean
Azgagrakan oovacu. Moskua; Nor-Naxiewan,
1911, h. 8 [ // . . 8].
Aaean H.H. Hayern gawaakan baaran //
minean azgagrakan oovacu. Tiflis, 1913, h. 9
[ // . . 9].
Aaean H.H. Knnutiwn Nor-Naxiewani
(Xrimi) barbai [ () ]. Erewan, 1925.
Aaean H.H. Knnutiwn Maraayi barbai
[ ]. Erewan, 1926.
Aaean H.H. Knnutiwn Agulisi barbai [ ]. Erewan, 1935.
Aaean H.H. Knnutiwn Nor Juayi barbai
[ ].
Erewan, 1940.
Aayan H.H. Hayoc lezvi patmutyun [ . . 12]. Erewan, 1940
1951, hh. 12.
Aayan H.H. Knnutiwn Polsahay barbai //
Gitakan axatutyunner Yerewani petakan hamalsarani, 1941, 19 [ -
. . ( )
// ].
Aayan H.H. Knnutyun Hameni barbai [ ]. Erewan, 1947.
Aayan H.H. Knnutyun Vani barbai [ ]. Erewan, 1952.
Aayan H.H. Knnutyun Atiali barbai [ ].
Erewan, 1953.
Aayan H.H. Knnutyun Kilikiayi barbai [ ]. Erewan,
2003.
Aaean H.H., Aaean A. Hawakacoy Plsahay
amkakan angir grakanutean [ ] // Azgagrakan
hands, 1902, year 7, book 9.
Aabekyan M.A. Syunik-Arcax taracki
barbaneri patmakan hnyunabanutyun [
-] // HBA. Yerewan, 2010, h. 3.
Aayan .B. Barbaayin hnaguyn tarberutyunner
hayerenum // Haykakan SS gitutyunneri akademiayi teekagir. Hasarakakan gitutyunner, 1958,
5 [ // . ].
Aayan .B. Meru barba [ ]. Erewan, 1954.
Alaverdyan S.A. Ardvini barbai hnyunakan
bnoro aanjnahatkutyunner [
] // LHG, 1968, 9.
Alaverdyan S.A. Ardvini barbai jewabanutyan
mi kani aanjnahatkutyunner [ ] //
PBH, 1968, 3.
Allahvrtean Y. Ulnia kam Zeytun [
]. Kostandnuplis, 1884.
Alpyaean A. Patmutiwn Ewdokioy hayoc:
teagrakan, patmakan ew azgagrakan teekutiwnnerov [ (), , ]. Gahir, 1952 ().
Alpoyaean A. Patmutiwn Malatioy hayoc: teagrakan, patmakan ew azgagrakan [ , , ]. Pyrut, 1961.
Amatuni S. (Vardapet) Hayoc ba u ban [ () ]. Vaarapat, 1912.
Andreasyan T. Svediayi barba [
] (Kistingi lezun). Erewan, 1967.
381
382
: ]. Pyrut, 1934.
olakean Y. Kesapi barba [
]. Haleb, 1986 ().
Danielyan T. Malatiayi barba [ ]. Erewan, 1967.
Davtyan K.S. Lenayin arabai barbaayin
kartez [ ]. Erewan, 1966.
Dawit-Bk M.S. Arabkiri gawaabarba: jaynabanakan ew kerakanakan usumnasirutiwn
[ :
]. Vienna, 1919.
Eremean A. aharmahali hay oovrdakan
banahiwsutiwn [
]. Vienna, 1923.
Eremean A. Prankner Juahay ew Hndkahay
banahiwsutiwnic: taer ew oovrdakan erger
(1719rd dar) [ :
(1719 .)]. Vienna, 1930.
Ervandyan Z.A. arabai barbai baayin kazmi
hastatman gorcntac [
].
Erewan, 2007.
Gabikean K. Bagirk Sebastahay gawaalezui
[ ]. Erusam,
1952.
Gabrilean M.S. Aknay gawaabarba [ ]. Vienna, 1912.
Galustean G.H. (Kilikeci). Mara kam
Germanik ew heros Zytun (Marai hayrenakcakan miutiwn) [, ,
( )].
Niw Eork, 1934 (-).
aribyan A.S. Hayeren barbaneri mi nor
yu // Gitakan axatutyunner Yerewani petakan
hamalsarani, 1939, 11 [ // . . .
-].
aribyan A.S.
Hay
barbaagitutyun:
hnyunabanutyun ew jewabanutyun [ : ].
Erewan, 1953.
aribyan A.S. Hayereni mi kani norahayt barbaner // Gitakan axatutyunneri oovacu, Erevani X. Abovyani anvan Haykakan petakan
mankavarakan institut. Erewan, 1955, 4 [ // . . .
. . - . . ].
. . ( )
Haneyan A.N. Tigranakerti barba [ ]. Erewan, 1978.
Haneyan A.N. Edesiayi barba [
] // HBA. Erewan, 1982, h. 1.
Haneyan A.N. Grabari baaskzbi y jaynordi
artacolum ardi hayereni barbanerum [ y ] // HBA. Erewan,
1985, h. 2.
Haneyan A.N. Jayne nener hayereni
barbanerum. M. 1 [
. . 1] // HBA. Erewan,
2010, h. 3.
Haykuni S. Trapizni Zefanoz, Kmila hay
giwric sovorutiwnner u baba [
] // Ararat, 1892, 25.1.
Hovhannisyan L.. Grabari ew arabai
barbai anutyan harci ur [
] //
PBH, 1977, 1.
Hovhannisyan L.. Baayin hnabanutyunner
arabai barbaum [
] // LHG, 1979, 9.
Hovhannisyan L.. arabai barbai baapaari
hnaguyn erter [ ] // LHG, 2000, 1.
Hovsepyan H. aradai hayer. H. 1: Azgagrutyun / xmb. S. Hobosyan; h. 2: Banahyusutyun / xmb. S. Vardanyan, . Xemyan) // Azgagrakan ew banahyusakan aangutyun 12.
Erewan, 2009 [ . . 1: / . . ; . 2: / .
. , . //
. . 12].
Hovsepyan L.S. Jewabanutyun: holovum //
Aknarkner miin grakan hayereni patmutyan.
Erewan, 1975, h. 2 [: //
. T. 2].
Hovsepyan L.S. G dari hayeren jeagreri
hiatakaranneri lezun [ XIII .]. Erewan, 1997.
Hovsepyan N.E. Ozmi barbai mi kani aanjnahatkutyunneri masin [ ] // PBH, 1966, 2.
Hulunean Y., Haean M. Yuamatean Xotoruri [ ]. Vienna,
1964.
Jahukyan G.B. Hay barbaagitutyan neracutyun: viakagrakan barbaagitutyun [
383
:
]. Erewan, 1972.
Jahukyan G.B. Barbaayin erewuytner haykakan hiatakarannerum [
]. Erewan, 1997.
Jalayan G.S. Nor Naxiewani barbai bacatrakan baaran [ - ]. Rostov-na-Donu, 2012.
Kalantar A. Sasun []. [Tiflis], 1895.
Karapetyan E.K. Sasun: azgagrakan nyuter [: ]. Erewan, 1962.
Kaycoik. Payal-paan/aan u Paruan [- (-) ] // Biwrakn [], 1899, 17.
Kean A., Parsamean M. Akn ew Akncik
[ ]. Pariz, 1952.
Kostandyan D.M. Erznkayi barba [ ]. Erewan, 1979.
Kostandyan D.M. Xarberdi barbai hnyunabanakan ew jewabanakan himnakan aanjnahatkutyunner [ ] // HBA.
Erewan, 1982, h. 1.
Kostandyan D.M. Xotruri barbaayin yurahatkutyunneri lezvaaxarhagrakan bnutagir [- ] // HBA. Erewan, 1985, h. 2.
Lalayean E. Vaspurakan: banahyusutiwn.
H. 1; h. 2: ataxi barbaov. Tiflis, 19121914
[: . T. 1; . 2:
: p Azgagrakan hands
( )].
Lisicyan S.D. Zangezuri hayer [
]. Erewan, 1969.
Lusenc A.. Arei barba [ ]. Erewan, 1982.
Madatyan K.M. Alakerti xosvack (Aparan
Aragaci tarack) [ (
-)]. Erewan, 1985.
Maksudeanc M. Aknay barbai pox aac
baer tar lezuneric [ ] //
HA, 1910.
Maksudeanc M. Zeytuni barbai jaynakan
drutiwn [ ] // Yuarjan [], 1911.
Margaryan A.S. Gorisi barba [
]. Erewan, 1975.
Markosyan .A. Araratyan barba [ ]. Erewan, 1989.
384
,
]. S. Peterburg, 1870.
Petoyan V.A. Sasuni barba [ ]. Erewan, 1954.
Petoyan V.A. Sasna azgagrutyun [ ]. Erewan, 1965.
Petrosyan H.Z. Hayerenagitakan baaran [ ]. Erewan, 1987.
Poosyan A.M. Hadruti barba [
]. Erewan, 1965.
Polatean A.L. Patmutiwn hayoc Arabkiri
[ ]. Niw Eork, 1969
(-).
Porkeyan X.A. Nor Naxiewani hay oovrdakan banahyusutyun // Hay azgagrutyun ew
banahyusutyun 2. Erewan, 1971 [
//
. . 2].
Sahakyan .. Vaspurakani hayutyan goyamart 1915 tvakanin [
1915 ] // PBH, 1995, 1.
Sarafean G.A. Patmutiwn Antpi hayoc
[ . . 2]. Los Aneles,
1953, h. 2.
Sargisean Y.K. (Alewor) Balu: ir sovoroytner,
krtakan u imacakan viak ew barba [:
,
]. Kahire, 1932 ().
Sargseanc S. Agulecoc barba (zkeri lezun): lezuabanakan hetaztutiwn [ . ]. Moskva, 1883, hh. 12.
Sargsyan A. et al. (.). Hayoc lezvi
barbaayin baaran [ ]. Erewan, 20012012, tt. 17.
Simonyan N.M. Hay barbaneri hndevropakan
hnabanutyunner // Hayoc lezvi hamematakan
kerakanutyan harcer. Erewan, 1979 [ //
].
Srapean L. Ki: Teagrakan ew azgagrakan
[: ]. Antilias,
1960.
Srvanjtyanc G. Erker []. Erewan, 19781982, hh. 12
Sukiasyan H.V. Aakan hayerenum [ ]. Erewan, 1986.
Svazlyan V.G. Polsahayoc banahiwsutiwn
[ ]. Erewan, 2000.
. . ( )
Tarnean E. Bai nahangi Xultik giwi
barba [ ]. Antilias,
1961.
Taean H.Y. Hay bnakutiwn Sew covn
minew Karin. Azgayin Matenadaran 90. Vienna,
1921 [
. , . 90].
Temuryan V.S. Gamirki hayer [
] // HAB 1. Erewan, 1970.
Tvltean S.X. Yuer apin-Garahisarn [ ]. Pariz, 1954.
Tr-Posean G. Havariki barba // Banber
Hayastani Gitakan Instituti, 19211922, 12
[ //
].
Tr-Vardanean G. Erznka-Kamax gawaabarba
ew azgagrakan yuer [ -]. Erusam, 1968.
Tr-Yovhannsean G. (.) Patmagirk SivriHisari hayoc: teagrakan, patmakan ew
azgagrakan [,
]. Pyrut, 1965.
Tumayean K. Marzuani gawaabar [ ]. Vienna, 1930.
Vardanyan A. Naxiewani barbaayin kartez
[ ] // HA, 2000,
t. 114.
Vardanyan S. Kronapox hamenahayeri barba,
banahyusutyun ew ergarvest: nyuter ew
usumnasirutyunner [, -: ]. Erewan, 2009.
Xaatryan A.E. Jayndarji hin erewuytner hay
barbanerum // Miazgayin hayerenagitakan gitaoov (Erewan, 2125 septemberi, 1982 t.): Zekucumner. Erewan, 1984 [ // (, 2125
1982 .): ].
Xaatryan H.S. apin Garahisari barba
(holovum ew xonarhum) [ -
385
( )] // HBA.
Erewan, 1985, h. 2.
Xemyan .H. Tavu // Hay azgagrutyun ew
banahyusutyun 21. Erewan, 2000 [ //
. B. 21].
Xemyan .H. Iewan (Joropor) // Hay azgagrutyun ew banahyusutyun 25. Erewan, 2008
[ () // . B. 25].
Yovakimean Y. (Arakuni) Patmutiwn Haykakan Pontosi [ ]. Pyrut, 1967.
Zakaryan M.G. Agulisi barba: inknutyan
bacahaytum [ :
]. Erewan, 2008.
Zatikyan H. Karin []. Erewan, 1992.
Zatikyan H. Karini (rzrumi) nahangi Diadini
gavaak: XIX d. erkrord kes [
():
XIX .] // PBH, 2002, 2.
Zatikyan H. Karini nahangi gavaner (Baseni
gava) [ (
)] // LHG, 2000, 2.
:
HA Hands amsreay: hayagitakan owsowmnatert = Handes Amsorya: Zeitschrift fr
armenische Philologie, Wien [
].
HAB Hay azgagrutyun ew banahyusutyun
= .
HBA Hayereni barbaagitakan atlas: usumnasirutyunner ew nyuter = :
.
LHG Lraber hasarakakan gitutyunneri =
. Yerewan.
PBH Patma-banasirakan handes = - . Yerewan.
Academia
119991, , ., 26
. (499)238-21-23, (499)238-21-44, (499)238-25-10
. : academia@naukaran.ru, yurin.og@yandex.ru
..
.. , .. , .. , .. , ..
..
.. , .. , ..
..
-
30.11.2013 .
70 100 1/16. .
600 .
142200, . , . , 93