Вы находитесь на странице: 1из 123

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA III LA REVUELTA COMUNERA

NDICE: Introduccin L!" Co#unid!d$" $n %! &i"tori!''''' P!( ) C!r%o" I: R$* d$ E"+!,! * E#+$r!dor d$ A%$#!ni!''' P!( -) E% C!rd$n!% Ci"n$ro"''''''''''''''' P!( )) L! codici! d$ %o" .%!#$nco"'''''''''''' P!( /)

O01$ti2o" d$ %! r$2u$%t!'''''''''''''' P!( /3 Lo" con.%icto" "oci!%$"'''''''''''''' P!( 45

L!" cort$"'''''''''''''''''''' P!( 67 L! r$2o%ucin'''''''''''''''''' P!( 76 L! r$!ccin d$ %! coron!'''''''''''''' P!( 34 Girn * L!"o d$ %! V$(! Do" !ctitud$" 8on$"t!"''''' P!( 95 Su0%$2!cin d$ %!" ($r#!n:!"'''''''''''' P!( -;4

Conc%u"ion$"''''''''''''''''''' P!( -;9 <i0%io(r!.:!'''''''''''''''''''' P!( -);

pensahispa@gmail. !m
C$"=r$o >!r!0o >ord=n -

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

In"#!$% i&n' Las C!m%ni$a$es en la (is"!#ia


V!#o" ! tr!t!r d$ un !"unto? $% d$ %o" Co#un$ro"? @u$ ! %o %!r(o d$ %o" "i(%o" 8! "ido #u* contro2$rtido? * @u$ ! %! 2i"t! d$% curio"o d$ nu$"tro" ti$#+o" "i(u$ $n $% #i"#o +untoA nor#!%#$nt$se pasa tratar de los comuneros medida del saber histrico, ms bien, del saber poltico de cada uno, pintndolos, ora como hroes defensores de las libertades patrias, quiz como unos demagogos y anarquistas.1 A@u: 2!#o" ! int$nt!r "$r +uri"t!"? * +or %o t!nto 2!#o" ! conc%uir @u$ %o" do" 1uicio" cit!do" "on con.or#$" ! %! r$!%id!d' d$ #!n$r! !%t$rn!ti2! V!#o" ! d!r un %i($r:"i#o r$+!"o ! %o" +r$c$d$nt$" d$ %o" co#un$ro" No o0"t!nt$? B!unque pueden rastrearse elementos de descontento urbano en el reinado de los eyes !atlicos, el origen de la re"uelta comunera se encuentra, ms bien, en la crisis castellana que tu"o lugar tras la muerte de #sabel # la !atlica $1%&'(, que puso en cuestin el equilibrio social y poltico logrado en los a)os anteriores. *n la poca de las regencias $1%&'+1%1,(, salieron a la luz una serie de problemas, a-n no definiti"amente resueltos, como el descontento de parte de la nobleza por la restriccin de su poder poltico; el antagonismo e.istente entre los dos sectores principales de la incipiente burguesa grandes comerciantes, interesados en la e.portacin de la lana en bruto, y manufactureros, que deseaban incrementar la cuota de lana disponible para la floreciente industria te.til castellana/0 el malestar de los con"ersos por el rigor de la #nquisicin, creada en 1'1&0 o las tensiones e.istentes en las ciudades, en las que el monopolio del poder poltico estaba en manos de determinados clanes y grupos, en per2uicio de otros y de los sectores sociales emergentes, tras un periodo de prosperidad econmica en !astilla. *stos hechos, 2unto al protonacionalismo del clero y su descontento por la presin fiscal de la !orona o la concesin de beneficios a los no castellanos0 los intereses, ambiciones y moti"os personales de algunos miembros de la media y ba2a nobleza0 o el descontento popular por la presin fiscal y el alza de precios, e.plican las causas profundas del le"antamiento. 3ras la muerte de 4ernando el !atlico $1%15( y la regencia del cardenal !isneros $1%15+1%1,(, los abusos de los acompa)antes flamencos del nue"o rey, !arlos #, incrementaron las tensiones. 4rente al reinado de los eyes !atlicos, que comenzaba a ser mitificado, la perspecti"a de un rey e.tran2ero, que aspiraba a ser elegido emperador, haca pre"er largas ausencias de !astilla y una posible subordinacin de los intereses castellanos a los de 4landes o el 6acro #mperio. 7as presiones del rey, 2o"en, ine.perto y desconocedor del castellano, para conseguir la "otacin de ser"icios en las !ortes de 8alladolid $1%11( y de 6antiago+7a !oru)a $1%9&( actuaron como desencadenantes.2 No 2!#o" !8or! ! to#!r un! +o"icin cr:tic! contr! C!r%o" I? ! @ui$n "i(o con"id$r!ndo +unt!% $n %! &i"tori! d$ E"+!,! No o0"t!nt$? 8!* @u$ con2$nir t!#0iCn @u$ %o" "uc$"o" d$ %o" Co#un$ro"? "i $"tu2i$ron $n.r$nt!do" +or un r$* @u$ "$ %%!#!0! C!r%o" I? no $" #$no" ci$rto @u$ "uc$di$ron cu!ndo C% cont!0! di$cioc8o !,o"? * $"t!0! #!n$1!do +or uno" con"$1$ro" @u$ !ctu!0!n $n "u no#0r$ No 2!#o" ! 1u"ti.ic!r n!d!? +$ro "i %o" +ri#$ro" !,o" d$% r$in!do d$ C!r%o" I "on +!r! no "$r r$cord!do"? "in $#0!r(o? "u+$r!do

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 3) R$cur"o" $duc!ti2o" %i0r$" L! E"+!,! d$ C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA $"$ "!r!#+in? dio %u(!r ! #!ni.$"t!cion$" (%orio"!" d$% ($nio $"+!,o%' $n todo" %o" c!#+o" S:? $c8!r$#o" $n .!%t! $% tr!to in1u"to @u$ r$ci0i$ron %!" co#unid!d$"? * $% @u$ r$ci0i n!d! #$no" @u$ &$rn=n CortC"? +$ro $"o" "on %o" $rror$"? $"!" "on %!" 8$rid!" "u.rid!" $n +ro+io cu$r+o $n $% cur"o d$ un! 0!t!%%! tit=nic! %i0r!d! +or $"t$ #!(n:.ico r$* d$ E"+!,! P$c!do" @u$ C% #i"#o? * ! 1uD(!r +or "u !ctu!cin? d$0i "u.rir * +$n!rA !"unto"? !%(uno"? @u$ indi2idu!%#$nt$ "on d$ di.:ci% 1u"ti.ic!cin o d$ 1u"ti.ic!cin i#+o"i0%$A .!%%o" d$ @uiCn $" 8u#!no * no? co#o %$ $Ei(i#o"? "!nto Por otr! +!rt$? By por no entender muchos escritores la significacin de la palabra comunidad, ni buscar su origen, ni definir con perfeccion sus "erdaderos caracteres y lmites, han incurrido en equi"ocaciones lamentables, por lo e.tra"agantes. *scritor hay en nuestros das $y su nombre no hace al caso, aunque sera obra de caridad e.ponerle al ridculo de las gentes ilustradas(, que considera la palabra comunidad, y singularmente aplicada las !omunidades de !astilla, como sinnima de la palabra comunista comunalista, en el sentido poltico, es decir, re"olucionario, que tiene esta -ltima desde los horrores de la !ommune parisiense en #,:; y en 11,1.; L!" co#unid!d$" no "ur($n $n C!"ti%%! ni $n Ar!(n? d$ #odo $"+ont=n$o? $n $% "i(%o FVI? "ino @u$ !rr!"tr!n "u $Ei"t$nci! d$"d$ $% "i(%o FIII? * co#o con"$cu$nci! d$ %! r$2u$%t! d$ -)3) cu!ndo S!nc8o? 8i1o d$ A%.on"o F? "$ r$0$% con !+o*o d$ 0u$n! +!rt$ d$ %! no0%$D! !% "$r d$"+o"$:do d$ "u c!%id!d d$ 8$r$d$ro En $"$ #o#$nto "$ +rodu1o un! .u$rt$ in$"t!0i%id!d +o%:tic! * un! 2io%$nci! no0i%i!ri! @u$ tu2o co#o r$"+u$"t! $% n!ci#i$nto d$ %!" 8$r#!nd!d$"? un #o2i#i$nto c!+!D d$ ($n$r!r un! !%t$rn!ti2! +o%:tic!? @u$ tu2o "u r$.%$1o $n %o" di"tinto" r$ino" 8i"+=nico" A":? $n Ar!(n? t!#0iCn $n $% "i(%o FIII? A%.on"o III "$ 2io o0%i(!do ! conc$d$r $% Pri2i%$(io G$n$r!% d$ %! Unin $% !,o -)33? #$di!nt$ $% @u$ "$ "o#$t:! ! %! "$nt$nci! d$% >u"tici! * !% +$r#i"o d$ %!" cort$" +!r! +roc$d$r contr! $%%! Por $"t$ docu#$nto? "i $% r$* o0r!0! contr! %o $"ti+u%!do? %o" no0%$" +od:!n d$"n!tur!r"$? n$(!r %! o0$di$nci! * $%$(ir otro "o0$r!no No o0"t!nt$? $n -)9- %! Unin .u$ r$2oc!d! * "u" !utor$" d$"t$rr!do" 4 L! Co#unid!d $r!? $n $"o" ti$#+o"? d$+o"it!ri! d$ un rC(i#$n $"+$ci!% !+%ic!do ! un t$rritorio con c!t$(or:! d$ %i0r$ o Bd$ r$!%$n(oG? con"id$r!cion$" +ro+i!" d$ @uiCn no t$n:! otro "$,or @u$ $% #i"#o r$*? @u$ conc$d:! .u$ro Hr$conoci#i$nto d$ d$r$c8o" * o0%i(!cion$"I ind$+$ndi$nt$"? d$% #i"#o #odo @u$ otro" t$rritorio" d$+$nd:!n d$ un "$,or o d$ un! di(nid!d $c%$"i="tic!A la agrupacin de "arios pueblos ba2o la direccin de una ciudad "illa principal que era capital del territorio due)a de l. *sta organizacin geogrfica y poltica databa del siglo <##. =l conquistar los reyes estas ciudades principales daban los pobladores, no solamente la ciudad, sino un "asto territorio adyacente de cuatro seis leguas de circunferencia.% En $"! di2i"in? %!" +$r"on!" @u$ 2i2:!n $n un t$rritorio d$ %! i(%$"i!? t$n:!n co#o "$,or? !% !0!d? !% o0i"+o? o ! %! !utorid!d d$ turnoA %!" @u$ 2i2:!n $n $% t$rritorio d$ un
/ 4 6

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 3/ Mod$"to L!.u$nt$ * >u!n V!%$r! &i"tori! ($n$r!% d$ E"+!,! To#o IV P!( /;9
D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 76

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA #!(n!t$? $r!n $n +ri#$r %u(!r 2!"!%%o" d$ $"$ #!(n!t$ En $% c!"o d$ %! co#unid!d? B*l territorio se daba al conce2o de una ciudad "illa, como se daba un territorio a un conde rico+hombre, un obispo un monasterio0 y as como los que poblaban un terreno de un monasterio, "erbi gratia, 6ahagun, 6ilos, !rdena, >)a 4itero, eran "asallos de los abades0 y los qu poblaban en territorio de las ?rdenes tenan que ir en pos de su comendador y del pendn del @aestre, como los "asallos del conde del marqus en pos de los pendones de estos se)ores de pendn y caldera, as los aldeanos que poblaban en el territorio de esas !omunidades, en las cuales el se)oro dominio del territorio radicaba en la ciudad "illa, dependian del conce2o de aqulla, y tenian que salir respecti"amente, nobles pecheros, en pos del pendn de la ciudad la "illa, por ser colonos del territorio conce2il.5 E"to" co%ono" !"i"t:!n !% r$* co#o !"i"t:!n !% r$* %o" no0%$" * %o" o0i"+o"? !cudi$ndo ! %!" 0!t!%%!" co#o Bc!0!%%$ro" 2i%%!no"G? 8!0i$ndo d$"t!c!do $n #u%titud d$ oc!"ion$"A $ntr$ otr!"? $n %! "in %u(!r ! dud!" #=" i#+ort!nt$ 0!t!%%! d$ %! Ed!d M$di!: %! d$ %!" N!2!" d$ To%o"! T$n:!n "o0r$ "u 1uri"diccin $% #i"#o +od$r @u$ un cond$ $n "u cond!do o un o0i"+o $n "u o0i"+!do P!r! +od$r "$r c!0!%%$ro 2i%%!no $r! n$c$"!rio +o"$$r #=" d$ ci$n o2$1!"A Bstos gozan del beneficio de tener a su cargo el ser"icio de "igilancia de los ganados, por el que cobran una soldada de sus propietarios, y disfrutan tambin del derecho de montazgo, en razn del cual cobran el pastoreo ocasional de aquellos ganados que deban atra"esar las tierras del conce2o para trasladarse a los pastos del in"ierno., No $r! irr$%$2!nt$ %! $Ei"t$nci! d$ $"t!" co#unid!d$"? "ino todo %o contr!rio? $r! +unt!% d$% r$ino J $% d$r$c8o no" 8! d$1!do co#o #u$"tr! un! !#+%i! $Ei"t$nci! d$ .u$ro"? d$ %$*$" +!rticu%!r$" d$ ciud!d$" @u$ "$ .u$ron di.undi$ndo $n todo $% t$rritorio !% co#+=" d$ %! R$con@ui"t! Aesde el siglo < al <###, el lmite flotante de la *spa)a cristiana marchaba siempre hacia adelante, empu2ado y ensanchado por una serie de reyes belicosos, que sucesi"amente conquistaron las comarcas del Auero, del 3a2o, del Buadiana y del Buadalqui"ir0 y cuanto ms difcil era la conquista y ms disputadas las posiciones que se arrancaban al enemigo, mas pri"ilegios se concedian en las cartas eales los atre"idos colonos, que no titubeaban en ir aposentarse en las ciudades y "illas conquistadas, formando la "anguardia, por decirlo as, de la cristiandad en las tierras de >ccidente, en un suelo siempre abierto la in"asin, las feroces algaradas de los moros, los eternos enemigos de la cruz de Cesucristo y de la ci"ilizacin progresi"a de los pueblos.1 Po0%!cion$" @u$ "$ #!nt$n:!n %i0r$"A @u$ "$ r$(:!n +or un! "$ri$ d$ .u$ro" @u$ %$" (!r!ntiD!0!n "u" %i0$rt!d$"? @u$ %$" 8!c:!n "$r "$,or$" d$ ": #i"#o" En $"$ $"+:ritu @u$ dio .or#! !% rC(i#$n .or!%? t!n $Et$ndido ! %o %!r(o d$ %! R$con@ui"t!? * @u$ dio c!r=ct$r ! E"+!,! Con #!tic$"? $"! "itu!cin $r! "i#i%!r $n todo" %o" r$ino" 8i"+=nico"? +or@u$ "i !8or! no" $"t!#o" c$ntr!ndo $n %o !c!$cido $n C!"ti%%!? +od$#o" o0"$r2!r @u$ !%(o "i#i%!r
7 5

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 34-36 <ru*$%? Au(u"to A%.on"o VIII: &i"tori! d$ un! 2o%unt!d P!( -;9 3 M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 37-35

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA ocurr:! $n Ar!(nA !":? $n V!%$nci!? en ese mismo sentido, gremios y parroquias inter"endran en la eleccin de las ms altas instancias de la administracin municipal. 7a nobleza habra quedado relegada, desde el mismo momento de la conquista del reino, de la direccin de los designios ciudadanos.: Un 8$c8o d$"t!c! co#o "i(ni.ic!ti2o: L! "$+!r!cin d$ %! no0%$D! con r$"+$cto !% +u$0%o? * %! $"tr$c8! r$%!cin d$ C"t$ con %! #on!r@u:! 8i"+=nic!? "$,!%!ndo @u$ cu!ndo $n $% "i(%o FVI 8!0%!#o" d$ #on!r@u:! 8i"+=nic! $"t= #u* c%!ro ! cu!% no" r$.$ri#o"? +$ro cu!ndo 8!0%!#o" d$ #on!r@u:! 8i"+=nic! $n "i(%o" !nt$rior$"? no" d$0$#o" r$#itir ! %o #!ni.$"t!do +or c!d! un! d$ $%%!" * conc%uir @u$ tod!" "on #on!r@u:!" 8i"+=nic!" *l con2unto de la sociedad mantena acerca del rey y del reino una concepcin dualista, de tradicin medie"al, de acuerdo con la cual, el reino no pertenece al rey sino a la comunidad. Dn contrato tcito una a ambos. *l rey tena el compromiso de mantener el reino en paz y 2usticia. !omo contrapartida, el reino deba brindar su acatamiento a las disposiciones reales y contribuir con los impuestos para que el rey pueda cumplir con su misin. *l reino e.presaba desde la *dad @edia, su consenso a las disposiciones y leyes reales, y al montante de los tributos de manera tradicional a tra"s de las !ortes, donde se hallan representados los tres estamentosE !lero, nobleza y ciudades.1& EE+r$"in conci"! d$ $"! r$!%id!d $r!n %!" cort$" En $%%!"? $% r$* "$ "o#$t:! !% int$rC" ($n$r!%? !% ti$#+o @u$ %! "oci$d!d %o r$conoc:! co#o 2:ncu%o d$ unin "oci!% Lo" int$r$"$" d$ %! coron! r$+r$"$nt!0!n %o" int$r$"$" ($n$r!%$"? * $% +u$0%o t$n:! %! c!+!cid!d d$ "$r o:do $n cort$"? dond$ $"cuc8!0! %!" n$c$"id!d$" d$% "o0$r!no? * dond$ $E+on:! %!" n$c$"id!d$" * %!" $Ei($nci!" ! $"$ #i"#o "o0$r!no *l ser con"ocado a las !ortes /tener "oz y "oto en las !ortes/ era un pri"ilegio celosamente defendido. 6lo dieciocho ciudades lo poseanE Furgos, 6oria, 6ego"ia, G"ila, 8alladolid, 7en, 6alamanca, Hamora, 3oro, 3oledo, !uenca, Buadala2ara, @adrid, 6e"illa, Branada, !rdoba, Can y @urcia. Iaturalmente, cada una de estas ciudades ostentaba la representacin de la pro"incia de la que era capital0 as, por e2emplo. 6alamanca defenda los intereses de !iudad odrigo y Hamora pretenda hablar en nombre de Balicia. 6in embargo, 6antiago de !ompostela hubiera deseado hacer or su "oz directamente. 7as dieciocho ciudades antedichas se oponan con total unanimidad a esta rei"indicacin as como a cualquier otro proyecto de e.tender el pri"ilegio de acudir a las !ortes.11 Jor regla general, las !omunidades castellanas y aragonesas tenian constituido su conce2o en la ciudad "illa ms importante del territorio com-n, y eleganse los regidores de la !omunidad entre los habitantes pobladores de la misma, cada tres a)os, y aun menos, por medio del sufragio popular.19 A":? co#o 8$#o" 2i"to? $% ori($n d$ %!" co#unid!d$"? t!nto $n C!"ti%%! co#o $n Ar!(n? +od$#o" $n#!rc!r%o $ntr$ %o" "i(%o" FI * FII? "i$ndo @u$ d$"d$ .in!%$" d$% "i(%o FIII? $n tod! E"+!,! "$ %i0r!0! un $n.r$nt!#i$nto $ntr$ %o" no0%$" * %!"
9

Iarbona, afael VIOLENCIAS FEUDALES EN LA CIUDAD DE VALENCIA

-; --)

C!rDo%io M!r:! InC"? E% (o0i$rno d$ E"+!,! $n %! C+oc! d$ C!r%o" V


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 77

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 33

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA co#unid!d$" En C!"ti%%!? %! coron! %!" !+o*!0! d!ndo #!*or!D(o" ! %o" rico" 8o#0r$"? "i 0i$n %!" cort$" !+ro0!0!n %!" +r$t$n"ion$" d$ %o" no0%$"? @u$ +or otr! +!rt$ "$ 8!0:!n d!do !% 0!ndid!1$ $n $"!" .$c8!" -/ Por "u +!rt$? %!" 8$r#!nd!d$" $r!n !#!%(!#!" co#+%$1!" d$ int$r$"$" di2$r"o" * ! #$nudo $n.r$nt!do" En $%%!"? %! co#+on$nt$ !ntino0i%i!r +!r$c$ 8!0$r .uncion!do co#o $%$#$nto d$ co8$"in -4 E%$#$nto d$ co8$"in @u$ .u$ u"!do +or $% r$* >u!n I ! .in!%$" d$% "i(%o FIV? cu!ndo !d$#=" d$ !+%ic!r $@uid!d $n %o" i#+u$"to"? r$(u%!riD! %!" 8$r#!nd!d$" +!r! +$r"$cucin * c!"ti(o d$ #!%8$c8or$" -6 J $% o01$to? !d$#=" d$ %!" n$c$"id!d$" d$ %! R$con@ui"t!? $r! $% d$ %! d$.$n"! .r$nt$ ! %! no0%$D! *sas alianzas de las ciudades reciban el reconocimiento del monarca si no perseguan fines polticos. = partir de finales del siglo <### tambin la nobleza empez a interesarse por las hermandades. 3ambin el siglo <#8 es muy rico en mo"imientos hermandinos. Jero en el siglo <8, sobre todo con ocasin de la crisis de sucesin en el reinado de *nrique #8, es cuando el mo"imiento de las hermandades alcanza, con la unin confederal de !astronu)o de 1'5,, su poca de m.imo resplandor. !on la instrumentalizacin de la institucin asociati"a ba2o el ttulo de 6anta Kermandad en 1'15 por los eyes !atlicos, la hermandad se con"ierte en una institucin real de defensa que se ocupa mayoritariamente de tareas policiales y fiscales.G-7 No d$0$#o" +$rd$r $% nort$ d$ %o @u$ 2!#o" ! tr!t!r E% #oti2o d$ $"t! !rt:cu%o $" %! introduccin !% $"tudio d$ %! (u$rr! d$ %o" Co#un$ro" d$ C!"ti%%! $n ti$#+o" d$ C!r%o" I? * %! $E+%ic!cin @u$ $"t!#o" 8!ci$ndo d$ %! cu$"tin no0i%i!ri! * d$ %! cu$"tin d$ %!" co#unid!d$" $" !% o01$to d$ @uit!r !% con.%icto co#un$ro $% c!riD ro#=ntico @u$ d$"d$ $% ro#!ntici"#o d$% "i(%o FIF * 8!"t! 8o* #i"#o? "$ %$ $"t= d!ndo +or @ui$n$" +r$"t!n #$no" !t$ncin !% "$ntido 8i"trico d$ %!" cu$"tion$" tr!t!d!" @u$ !% !"+$cto +ur!#$nt$ ro#=ntico' * "in "$ntido d$ !%(un!" cu$"tion$" L! no0%$D! co#o c%!"$ no r$+r$"$nt! ! n!di$? ni ! %! tr!dicin? ni ! un conc$+to d$t$r#in!do d$ %! 2id! * d$ %! 8i"tori! L! no0%$D! co#o c%!"$ $" un $%$#$nto di"tor"ion!dor d$ %! 8i"tori!? co#o $%$#$nto di"tor"ion!dor d$ %! 8i"tori! $"? 8o*? %! r$i2indic!cin "oci!% * +o%:tic! d$% #o2i#i$nto co#un$ro? @u$ t!#0iCn $n "u #o#$nto r$+r$"$nt un $%$#$nto @u$? tr!" 8!0$r cu#+%ido un! .uncin "!%ud!0%$ contr! %o" $Ec$"o" d$ %! no0%$D! "$ con2irti? +or ": #i"#o? $n un c=nc$r d$ %! "oci$d!d t!n d$"$"t!0i%iD!dor co#o %! +ro+i! no0%$D! A":? %!" Co#unid!d$" "$ 1u"ti.ic!ron cu!ndo "$r2:!n d$ .i%tro d$ %o" $Ec$"o" +roc$d$nt$" d$ otr!" $"tructur!"A cu!ndo 7as ciudades se reser"an el derecho de suspender unilateralmente las cdulas o pro"isiones reales que contradigan e.plcitamente el tratado de alianza o que cercenen la autonoma de las ciudades, y el derecho de suplicar por la re"ocacin de estos decretos desaforados. 7os socios de la alianza son al mismo tiempo llamados a reprobar unnimemente la "igencia de tales decretos derogatorios del rey. 7a frmula Lobedecer y no cumplirM, que se introduce en el derecho castellano en la segunda mitad del siglo <#8, es en realidad la reser"a 2urdica documentada de la obediencia condicionada esgrimida por parte de los s-bditos para suspender $pro"isionalmente( una disposicin real si sta se con"ierte manifiestamente
-/ -4 -6

Mod$"to L!.u$nt$ * >u!n V!%$r! &i"tori! ($n$r!% d$ E"+!,! To#o IV P!( )77
O%i2! &$rr$r? &i+%ito R!.!$% Con.%icto" !nti"$,ori!%$" $n $% r$ino d$ C!"ti%%! ! .in$" d$ %! Ed!d M$di! P!( /-5

-7

Mod$"to L!.u$nt$ * >u!n V!%$r! &i"tori! ($n$r!% d$ E"+!,! To#o V P!( -97 Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r!

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA en una disposicin Lin2ustaM para el destinatario de la norma, sin que por ello el s-bdito tenga que "ulnerar su obligacin de obediencia. *st claro que esta frmula se dirige contra los denominados desafueros del monarca, normas indebidas o incluso abusi"as que faltan al ordenamiento 2urdico "igente del reino. Aesde el punto de "ista de la historia del pensamiento, esta clusula est fundada en un "nculo contractual y una autoridad legislati"a ideada que interpreta de manera tan e.tensi"a el ideal iusnaturalista que se esconde detrs de l, que una transgresin por parte del monarca debe tener como consecuencia la nulidad de tal decreto.1, 7as comunidades eran ya tan prepotentes en el siglo <###, que inspiraban celos la aristocracia castellanaNON 7as principales comunidades de !astilla eran las de G"ila, 6alamanca, 6ego"ia y 6oriaNON 7as !omunidades de =ragn eran !alatayud, Aaroca y 3eruel. @s adelante =lbarracn form !omunidad con los pueblos de su territorio.11 Er!n un .r$no ! %o" int$nto" d$ !0u"o d$ %! no0%$D! L!" co#unid!d$" tu2i$ron un! 1u"ti.ic!cin @u$ .u$ r$conocid! +or $% +od$r r$!%? @u$ ! %! +o"tr$ $" %o @u$ 8o* +od$#o" $nt$nd$r co#o $% int$rC" n!cion!% Sin $#0!r(o? %! $2o%ucin @u$ "u.ri$ron $n C!"ti%%! $n d$ -6);? #ud!ron $n un $%$#$nto o%i(=r@uico !% id$nti.ic!r %! 2o%unt!d d$ %o" "$ctor$" #=" #!r(in!%$" d$ %! ciud!d con %o" int$r$"$" d$ %! ciud!d En $"o" #o#$nto"? KLuiCn$" $r!n %o" co#+on$nt$" d$ %!" Co#unid!d$"M P!r! 8!c$rno" un! id$! d$ c#o "$ di"tri0u:! %! +o0%!cin @u$ nutrir:! %o" 0!ndo" $n %uc8!? "$,!%$#o" %! +o0%!cin @u$ t$n:! S$(o2i! $n -6/;: 8ecinos hidalgos ........ 9.:5; 8ecinos clrigos ........ 5:% $cifra reconstruida( 8ecinos pecheros ........ 15% $cifra reconstruida( 3>3=7 ...... ;.19; "ecinos1: D$0$#o" !+%ic!r un co$.ici$nt$ d$ 4 +$r"on!" +or 2$cino +!t! 8!%%!r $% nN#$ro tot!% d$ 8!0it!nt$"' -6 )9)? * d$0$#o" "$,!%!r @u$ $n %! ($o(r!.:! d$ %! (u$rr! co#un$r!? S$(o2i! $r! %! ciud!d #=" +o0%!d! L(ic!#$nt$? $"to" c=%cu%o" d$ +o0%!cin "on %o di"cuti0%$" @u$ c!d! uno @ui$r! ? +$ro +u$d$n "$r2ir d$ ori$nt!cin To%$do con /- 9/; * V!%%!do%id con /3 -;; $r!n %!" ciud!d$" #=" +o0%!d!" J! $n $% "i(%o FV? %!" 8$r#!nd!d$" 1u$(!n un i#+ort!nt$ +!+$% $n $% con.%icto +$r#!n$nt$ @u$ .u$ $% r$in!do d$ Enri@u$ IV? cu!ndo %o" no0%$" %ic$nci!do" d$% $1Crcito d$ Enri@u$ IV "$#0r!ron C!"ti%%! d$ in"$(urid!d * 0!ndo%$ri"#o T$n(!#o" "i$#+r$ +r$"$nt$ $"t! !ctitud d$ #uc8o" no0%$"? 1u"ti.ic!cin d$ %!" !(ru+!cion$" co#un!%$" $n d$.$n"! .r$nt$ ! $%%o" J t$n(!#o" +r$"$nt$ @u$ !% 8!0%!r d$ no0%$" o d$ +ro0%$#! no0i%i!rio $"t!#o" 8!0%!ndo? "i 0i$n d$ un! #inor:!? d$ un! #inor:! con +o"i0i%id!d$" d$ cr$!r ! "u !%r$d$dor un +!rtido @u$ no n$c$"!ri!#$nt$ $"t= co#+u$"to d$ !%(o @u$ +od!#o" $nt$nd$r !(ru+!do d$ntro d$ %o" #i"#o" int$r$"$" d$ %o" no0%$"? "ino +or +$r"on!" @u$ +or d$t$r#in!d!" circun"t!nci!" $"t=n di"+u$"t!" ! d$.$nd$r %o" +ri2i%$(io" d$ %o" no0%$"
-5 -3 -9

Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r!


D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 77 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -6

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Suc$d$r= $E!ct!#$nt$ %o #i"#o cu!ndo $n -6); "$ +roduDc! %! r$2u$%t! co#un$r! con @ui$n$" "$ !d"cri0:!n !% 0!ndo co#un$ro L! d$ri2! "oci!% * +o%:tic! d$ %o" co#un$ro" .u$ d$ %! #=" +ur! * %i#+i! r$i2indic!cin d$ %! 1u"tici!? !% i#+$rio d$% d$tritu" d$ %! "oci$d!d? * $n $"! tr!*$ctori!? con %o" co#un$ro" #i%it %o #=" 2!rio+into d$ %! "oci$d!d G$nt$" @u$ $"t!0!n di"+u$"to" ! %uc8!r +or %! 1u"tici!A no0%$" @u$ +or con2$nci#i$nto o +or int$rC" +r$"t!ron "u !+o*o? * +!r! co#+$n"!r $% !+ort$ no0i%i!rio? d$tritu" "oci!% @u$ $n %o" N%ti#o" #o#$nto" "$ 8iDo con $% contro% +o%:tico d$% #o2i#i$nto L! no0%$D!? 2i"t! d$"d$ %o" !+unt$" @u$ 2!n "ur(i$ndo !% co#$nt!r "u !ctu!cin $n %o" !,o" in#$di!t!#$nt$ !nt$rior$" ! %! r$2u$%t! co#un$r! "$ no" !+!r$c$ co#o un con1unto d$ int$r$"$" !0"o%ut!#$nt$ !1$no" ! %! "oci$d!dA !%(o "i#i%!r ! %o @u$ $n $% "i(%o FFI "on %o" +!rtido" +o%:tico" * %o" "indic!to"' O %!" (r!nd$" $#+r$"!" #u%tin!cion!%$" Uno" * otro" ti$n$n int$r$"$" !0"o%ut!#$nt$ !1$no" ! %o" int$r$"$" n!cion!%$"? * "in $#0!r(o con"i(u$n @u$ %! +o0%!cin !ctN$ $n "u 0$n$.icioA %uc8$ $n "u %u(!r? * d$.i$nd! %o" int$r$"$" d$ $"o" "$r$" !1$no" !% 0i$n co#Nn? co#o int$r$"$" +ro+io" En $"o? t!nto $% d$tritu" "oci!% H$n $"t$ c!"o r$+r$"$nt!do +or @ui$n$" !c!0!ron @u$d=ndo"$ con %! #!rc! Bco#un$roGI? co#o %o" !1$no" ! %o "oci!% H$n $"t$ c!"o %! no0%$D! d$ t:tu%oI? coincidi$ron $n un #o#$nto? * %uc8!ron 1unto" $n $% int$nto d$ con"$(uir o01$ti2o" co#un$" L! di"cord!nci! .in!% "i(ni.ic "u #utuo $n.r$nt!#i$nto * %! "u+$dit!cin #o#$nt=n$! d$ uno d$ %o" "$ctor$" !% otro? @u$ +!" ! +!r!"it!r * ! r$cu+$r!r +o"icion$" d$ +ri2i%$(io @u$ +r$2i!#$nt$ %$ 8!0:!n "ido r$tir!d!" +or %! #on!r@u:! 8i"+=nic!? .undid! con %o @u$ $r! "u r!Dn d$ "$r: $% +u$0%o $"+!,o% Un! .u"in d$ +rinci+io" @u$ 8!0:! "ido #!t$ri!%iD!d! ! %o %!r(o d$% "i(%o FV *n el transcurso del siglo <8, las hermandades desarrollan una 2urisdiccin de paz territorial que desafa cada "ez ms el poder 2urisdiccional del rey en causas criminales y que al mismo tiempo tiende a con"ertirse en una 2urisdiccin e.clusi"a. 6lo con la institucin de la 6anta Kermandad por los eyes !atlicos se consigue por parte de la monarqua encubrir por un tiempo transitorio esta situacin de competicin 2urdica. *n segundo lugar, y como consecuencia del primer punto, las hermandades generales en !astilla pueden ser consideradas como pieza cla"e en el desarrollo del *stado moderno hispano.9& Un! .u"in @u$ 8!0:! "ido d$ci"i2! +!r! %! co#+!ct!cin d$% $"t!do n!cion!%? *! @u$nuestra sociedad nacional "ino conociendo precisamente a lo largo de buena parte del siglo <8 uno de los periodos de mayores turbulencias y desequilibrios sociales, originados fundamentalmente por la insumisin de la nobleza que trataba de desacreditar y debilitar a la monarqua como m.ima institucin social.91 L! cr$!cin d$ %! S!nt! &$r#!nd!d +or +!rt$ d$ %o" R$*$" C!t%ico"? !d$#=" d$ cr$!r un! +o%ic:! @u$ (!r!ntiD!"$ $% ord$n * %! %$* $n d$"+o0%!do? +!r$c$ +r$t$nd$r c!n!%iD!r $"! $n$r(:! @u$ dur!nt$ "i(%o" 8!0:! "ido ($n$r!d! +or %!" 8$r#!nd!d$" L! $.$cti2id!d d$ %! S!nt! &$r#!nd!d "$ 2io !+o*!d! +or %! contund$nci! d$ "u" #Ctodo"A co#o #u$"tr!? "$,!%!r @u$ %!" ord$n!nD!" "$,!%!0!n B@u$ $% #!%8$c8or r$ci0!
); )-

Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r! Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA %o" "!cr!#$nto" @u$ +udi$r$ r$ci0ir co#o c!t%ico cri"ti!no? $ @u$ #u$r! %o #=" +r$"t!#$nt$ @u$ +u$d!? +!r! @u$ +!"$ #=" "$(ur!#$nt$ "u =ni#!G )) L! S!nt! &$r#!nd!d uni #=" !Nn !% +u$0%o con %o" R$*$" C!t%ico"? * %o" no0%$" +r$"$nt!ron @u$1!" +or "u cr$!cin? !% ti$#+o @u$ otro" no0%$"? co#o $% cond$ d$ &!ro? !do+t!ron %! #$did! $n "u" "$,or:o" Lo" 8$c8o" !c!$cido" dur!nt$ $% r$in!do d$ C!r%o" I no" d$#u$"tr!n @u$ $"t!#o" 8!0%!ndo d$ un (r!n con.%icto A%(o "uc$d$ cu!ndo 8!0%!#o" d$ do" co"!" 0i$n di"tint!" !% r$.$rirno" ! %!" 8$r#!nd!d$" * ! %! S!nt! &$r#!nd!d Lo" Co#un$ro" "on? $n cu!%@ui$r c!"o? %! $E+r$"in #$no" !.$ct! ! %! coron! d$ %o @u$ $n $% "i(%o FIII .u$ron %!" 8$r#!nd!d$" KLuC 8!0:! "uc$dido +!r! @u$ not$#o" $"! di.$r$nci!M = principios del 6iglo <8# encontramos en !astilla un inestable equilibrio poltico+social entre los tres grandes poderesE realeza, nobleza y burguesa municipal, con un trasfondo del problema campesino. *n apariencia e.iste paz, aunque los grupos nobiliarios han ido incrementando su poder a costa del pas, sus tierras y sus campesinos, a quienes e.plotan.9; Lo" no0%$"? tr!" $% !co"o "u.rido +or +!rt$ d$ %o" R$*$" C!t%ico"? $"t!0!n nu$2!#$nt$ (!n!ndo t$rr$no 7a situacin que lle" en 1%9& a la Buerra de las !omunidades, se haba ido gestando en los a)os pre"ios a su estallido. *l siglo <8, en su segunda mitad, haba supuesto una etapa de profundos cambios polticos, sociales y econmicos. *l equilibrio alcanzado con el reinado de los eyes !atlicos se rompe al llegar el siglo <8#. Pste comenz con una serie de malas cosechas y epidemias, que 2unto a la presin tributaria y fiscal pro"oc el descontento entre la poblacin, colocndose la situacin al borde de la re"uelta. 7a zona que ms sufre en este conte.to es la zona central, en contrapeso con la perifrica, que apaciguaba sus males con los beneficios del comercio.9' L! in$"t!0i%id!d "oci!% no %! tr!1o C!r%o" I Er! un! cu$"tin @u$ 2$n:! %!r2!d! * @u$ "$ $"t!0! d$"!rro%%!ndo !% !#+!ro d$ %! cri"i" J %! r$2u$%t! @u$ r$ci0i !% nu$2o r$*? "i 0i$n nutrid! d$ (r!nd$" * 1u"t!" r$c%!#!cion$"? $"t!0! (ui!d! +or @ui$n$" no t$n:!n "!n!" int$ncion$"? "ino @u$ 2$n:!n con (!n!" d$ r$2!nc8! Lui$n$" inici!ron %! r$2u$%t! no .u$ron %o" int$r$"$" +o+u%!r$"? * t!#+oco %o" int$r$"$" 0!"t!rdo" d$% B%u#+$nG? d$ %! $"cori! "oci!% @u$ !c!0!r:! d$(%uti$ndo $% #o2i#i$nto co#un$ro Lo" int$r$"$" @u$ "$ $"t!0!n diri#i$ndo $r!n %o @u$ 8o* id$nti.ic!r:!#o" con %o" int$r$"$" d$ %!" (r!nd$" cor+or!cion$" int$rn!cion!%$" * d$ %! 0!nc!? r$+r$"$nt!do" $n !@u$% #o#$nto $n %o conocido co#o !%t! no0%$D! L! "u0%$2!cin co#un$r!? !+!r$nt$#$nt$? "$ inici con .in$" +uro" * %i#+io" N!di$ +on$ $n dud! %! #!%! .$ d$ %o" .uncion!rio" .%!#$nco" @u$ !ctu!0!n $n no#0r$ d$% #u* 1o2$n $ in$E+$rto C!r%o"? * n!di$ +on$ $n dud! %! 0u$n! .$ $n $% +ro.undo #!%$"t!r d$% +u$0%o @u$ 2$:! c#o %it$r!%#$nt$ $r! ro0!do? +$ro ! +oco d$ inici!d! %! r$2u$%t!? Ii los que defendieron al rey en 1%9&, ni los que combatian su poder suble"ando las !omunidades de !astilla obraban mo"idos de fines rectos. 7os nobles de 3oledo,
))

Mod$"to L!.u$nt$ * >u!n V!%$r! Ord$n!nD!" d$ %! S!nt! &$r#!nd!d &i"tori! ($n$r!% d$ E"+!,! To#o VI P!( )3; )/ CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico )4 Anni#o GUERRA DE LAS COMUNIDADES DE CASTILLA

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA 6alamanca y 6ego"ia, creian poderse "aler de los menestrales armados para derrocar sus ri"ales y "ol"er a las ollas de *gipto, de que les haba despo2ado la astuta poltica de A. 4ernando el !atlico, continuada con mas acierto y energia por el egente !isneros.9% J n!di$ dud? tr!" %! 2ictori! "o0r$ %! #u(r$ $n @u$ d$($n$r $% #o2i#i$nto? @u$? ! +$"!r d$ %o 0i$n +o"icion!d! @u$ @u$d!0! %! !%t! no0%$D! Hr$cord$#o" @u$ 8o* "$r:!n %o" (r!nd$" $"+$cu%!dor$"I? %! 2ictori! d$ C!r%o" .u$ un! %i0$r!cin Sin $#0!r(o %%$( $% ro#!ntici"#o? * con C% %! r$2i"in 8i"tric! d$% Mo2i#i$nto Co#un$ro d$ +rinci+io" d$% "i(%o FIF? @u$ Bsupuso una "erdadera rehabilitacin de los comuneros, los cuales pasan a ser considerados mrtires de la libertad, luchadores contra el despotismo, patriotas que se enfrentan a una dinasta e.tran2era y autnticos precursores de los liberales. 6e trata de una interpretacin liberal y romntica de las !omunidades moti"ada por el momento histrico que atra"iesa *spa)a entre 1,:, y 1191 con la in"asin napolenica y el absolutismo como teln de fondo, inspirada por el historiador escocs Qilliam obertson y que se refle2ara en la oda a Cuan Jadilla compuesta por Ruintana.G)7 Otr! co"! o+in!0!n cont$#+or=n$o" d$ %!" co#unid!d$"? cu!ndo: Bno se guard 2usticia ni haba nadie que tu"iese cosa segura ni quien osase salir de su casa de noche ni caminar de da. obbase en p-blico, forzbanse las mu2eres, saquebanse los lugares y era tanta la discordia y disensin que en un lugar y en una misma casa y entre padres e hi2os se mataban sobre si eran comuneros o reales, y guay del que no deca S"i"a la 6anta comunidadT @uchos haba que si les preguntrades qu queran y qu cosa era la !omunidad, no les supieron decir, ni hacan ms de irse al hilo de la gente. 7os caudillos de esta furia popular $que as la podemos llamar( apellidaban libertad y prometan 2usticia, y 2ams se "io en *spa)a tan dura ser"idumbre ni tanta iniquidad como la que con ellos se padeca.9, E" .r!nc!#$nt$ di.:ci% c!t!%o(!r ! %!" co#unid!d$" co#o $%$#$nto" d$ un! %uc8! +or %! #$1or! "oci!%? *! @u$ "$ tr!t!0! d$ un con(%o#$r!do d$ di.:ci% c!t=%o(o? $#+$D!ndo +or $% +ro+io P!di%%!? un #i%it!r d$ r$%!ti2o r$no#0r$ @u$ to# un +!rtido +ro0!0%$#$nt$ $@ui2oc!do? * cu*! $2o%ucin? "$(Nn !%(un!" o+inion$" %o d$"0ord * %o !0oc !% .r!c!"o BJor lo que respecta =la"a podemos afirmar que el triunfo de los comuneros hubiera representado un aumento del poder se)orial de las casas de =yala #nfantado, con menoscabo de las atribuciones de las Cuntas generales de KermandadNON al !onde de 6al"atierra no le hizo luchar el cari)o por las libertades populares, sino su inusitado orgullo y soberbia y la falta de podero que iba sintiendo en los pueblos de su "asalla2e.91 Ni #=" ni #$no" @u$ !% r$"to d$ %! no0%$D!? #i%it!"$ $n $% 0!ndo @u$ #i%it!"$ = finales del <#<, la generacin del :1, tambin se preocup por la interpretacin del @o"imiento !omunero. Gngel Bani"et in"irti la interpretacin liberal al afirmar que los comuneros no eran libertadores sino, al contrario, castellanos rgidos y reaccionarios, contrarios a la inno"adora y europea poltica de !arlos 8 que inaugura el siglo de oro espa)ol como primera potencia europea. @anuel =za)a ser el -nico que se atre"a a criticar las teoras de Bani"et al afirmar que los comuneros de 1%9&
)6 )7

D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 79

Vi%%!nu$2! d$ S!nto"? Mi(u$% An($% An=%i"i" d$ %o" %i0ro" d$ .=0ric! d$ %! c!t$dr!% d$ S$(o2i! )5 G!rc:! LoD!no? E#i%io Crnic! d$ GonD!%o d$ I%%$"c!" )3 Ro%d=n? >o"C M!r:! E% %$2!nt!#i$nto d$% cond$ d$ S!%2!ti$rr! H-6);--6)-I P!( 6)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA buscaban lo mismo que los liberales de las !ortes de !dizE el pacto entre la !orona y sus s-bditos. *n los a)os '&, la interpretacin de Bani"et sigue "igente y cobra impulso con los traba2os del doctor Bregorio @ara)n en los que se propone demostrar que los comuneros eran unos atrasados en todos los sentidosE poltica, social y espiritualmente.9:

Ca#l!s I' Re) $e Espa*a ) Empe#a$!# $e Alemania


)9

Vi%%!nu$2! d$ S!nto"? Mi(u$% An($% An=%i"i" d$ %o" %i0ro" d$ .=0ric! d$ %! c!t$dr!% d$ S$(o2i!

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

Aun@u$ no 2!#o" ! 8!c$r un! 0io(r!.:! d$ C!r%o" I? "ino @u$ $"trict!#$nt$ no" 2!#o" ! c$ntr!r $n $% con.%icto d$ %o" co#un$ro" d$ C!"ti%%!? 2!#o" ! "$(uir $% #i"#o d$"d$ $% #o#$nto d$% n!ci#i$nto d$ C!r%o" d$ G!nt$? +or@u$ %! $2o%ucin d$ "u 8i"tori! +$r"on!% $"t= :nti#!#$nt$ %i(!d! ! %o" !cont$ci#i$nto" E% d:! )4 d$ .$0r$ro d$ -6;; n!c$ $n G!nt$ $% +r:nci+$ C!r%o"? 8i1o d$ >u!n! d$ C!"ti%%! * d$ F$%i+$ $% &$r#o"o? du@u$ d$ <or(o,!? @u$ "$r:! $duc!do +or "u t:!? %! !rc8idu@u$"! M!r(!rit! d$ Au"tri! Buna educacin impregnada de cultura francesa y orientada e.clusi"amente hacia los "alores borgo)ones, sin tener en cuenta en absoluto la herencia espa)ola del futuro monarcaG/;? 8!"t! @u$ ! %o" "i$t$ !,o" se le dio por maestro al clebre =driano 4lorencio, despus papa =driano 8#.;1 L! r$in! I"!0$% #u$r$ $n o%or d$ "!ntid!d $% d:! )7 d$ No2i$#0r$ d$ -6;4? ! %o @u$ "i(u$ un! di2i"in $ntr$ %o" c!"t$%%!no"? declarndose los ms por el archiduque, esposo de do)a CuanaE =lgunos permanecieron fieles a 4ernando 8.;9 Por otr! +!rt$? %!" circun"t!nci!" %%$2!ron ! F$rn!ndo ! r$conoc$r Bel desamor que le inspiraba su nieto !rlos de Bante.;; Circun"t!nci!" @u$ %$ %%$2!ron ! +rocur!r d$"8$r$d!r%o d$% trono d$ Ar!(n * 0u"c!r d$"c$nd$nci! $n G$r#!n! d$ FoiE En cu!%@ui$r c!"o +r$.$r:! ! "u ni$to F$rn!ndo !nt$" @u$ ! C!r%o"? !un@u$ .in!%#$nt$ d$1 co#o r$($nt$ !% c!rd$n!% Ci"n$ro"? "in 8!0Cr"$%o co#unic!do ! F$rn!ndo 7a muerte de #sabel supona para la nobleza la oportunidad de "ol"er a inter"enir en los asuntos p-blicos. Kasta entonces se haba mantenido en calma porque frente a ella se haba alzado un *stado fuerte y eficaz. !uando este *stado comenz a presentar sntomas de debilidad, e.periment el deseo irrefrenable de contribuir a incrementar su debilidad y la ambicin de con"ertirse en rbitro del conflicto entre los ri"ales.;' L! no0%$D!? %i0r$ d$ %! r$in! I"!0$% * 8!0i%ido"! +!r! cr$!r +$nd$nci!" con F$rn!ndo? "$ +r$+!r!0! +!r! "$r +rot!(oni"t! $n %o" !cont$ci#i$nto" 8i"trico" d$ %! E"+!,! d$% "i(%o @u$ !c!0!0! d$ $#+$D!r A% !#+!ro d$ F$%i+$ $% 8$r#o"o Bse pone en duda la legitimidad0 la nobleza recobra una parte de su influencia poltica0 en las ciudades se reproducen las antiguas luchas de clanes0 los con"ersos denuncian los abusos del tribunal de la #nquisicin. 7a burguesa se di"ide y en el *stado, quebrantado y di"idido por la lucha de facciones, la =dministracin constituye el -nico elemento de continuidad y de estabilidadNON Kay que enmarcar la re"uelta de las !omunidades en este proceso de descomposicin del *stado ;% Lo" $n.r$nt!#i$nto" %%$2!n ! (r!2$" r$+r$"!%i!" d$ uno" 0!ndo" "o0r$ otro" L! tr!n@ui%id!d? $% ord$n? * %! "u#i"in d$ %! no0%$D! %$2!nti"c!? "i(no" c!r!ct$r:"tico" d$% r$in!do d$ %o" R$*$" C!t%ico"? $"t!0! toc!ndo ! "u .in L! no0%$D! "$ +r$+!r!0! +!r! %! r$2!nc8!
/; /-

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( --) M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( )) /) F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! // F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( / /4 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3; /6 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 5-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

No 8!0:!n +!"!do do" !,o" d$ %! #u$rt! d$ %! R$in!? cu!ndo $% )6 d$ "$+ti$#0r$ d$ -6;7 #u$r$ $n <ur(o" F$%i+$ B$% &$r#o"oG? $"+o"o d$ >u!n! d$ C!"ti%%! * +!dr$ d$ C!r%o"? @u$ no 8!0:! !t$ndido %! $duc!cin d$ "u +ri#o(Cnito? *! @u$ de la educacin de !arlos y de sus hermanas *leonora, #sabel y @ara, se preocup su ta @argarita, la inteligente y enrgica hi2a del emperador @a.imiliano #, quien, desde 1%&,, se hizo cargo del gobierno de los Jases Fa2os.;5 L! $duc!cin r$%i(io"! corr$r:! ! c!r(o d$ Adri!no d$ Utr$c8t. la defensa de la fe cristiana, la "alenta, la nobleza, la bene"olencia y la indulgencia para con el enemigo "encido, fueron los "alores de su e.istencia y que determinaron tambin sus decisiones como soberano.;, Su 8$r#!no F$rn!ndo? +or $% contr!rio ": $r! $duc!do $n E"+!,! En $"to" #o#$nto" %! !n!r@u:! "$ $n"$,or$! d$% r$ino L!" r$+r$"!%i!" "!n(ri$nt!" "$ r$+it$n? * 8!* "$ctor$" @u$ d$0$n !0!ndon!r C!"ti%%!? #i$ntr!" otro" "$ r$!(ru+!n +!r! 8!c$r .r$nt$ ! F$rn!ndo? #i$ntr!" otro" "$ d$dic!n ! or(!niD!r %! (u$rr! +or "u cu$nt!A $% cond$ d$ L$#o"? r$cord!ndo 2i$1!" 8!D!,!" @u$ ! +unto $"tu2i$ron d$ co"t!r%$ !%(o #=" @u$ un! r$+ri#$nd!? "$ !+od$r! d$ Pon.$rr!d!A $% du@u$ d$ M$din! Sidoni! +on$ "itio ! Gi0r!%t!r' L! "itu!cin $r! !%(o !%!r#!nt$? +$ro %! 0u$n! $"tr$%%! 8iDo @u$!isneros, y a continuacin el rey de =ragn, in"itado nue"amente a hacerse cargo de la regencia, lograron restablecer la normalidad. =l igual que haba ocurrido en 1',%, se organizan e.pediciones de castigo contra los feudos de los culpables, sobre todo en =ndaluca, donde el marqus de Jliego HPri$(oI, en particular, pag cara su insumisin.;1 E% #!r@uC" 8!0:! to#!do +r$"o ! un !%c!%d$ $n2i!do +or $% r$*? * no cont$nto con $%%o? "o%t ! 2!rio" +r$"o" @u$ %o $"t!0!n +or 8$r$1$" Corr:! $% !,o -6;3? * F$rn!ndo "$ +r$"$nt con 8u$"t$" $n Crdo0!A $% #!r@uC" "$ !co0!rd * +idi +$rdn? +or %o @u$ $% r$* "$ #o"tr 0$ni(no * Bmandle estar preso cinco leguas fuera de !rdoba y que el !onse2o eal conociese de su culpa, por lo cual le condenaron en perdimiento de los oficios, 2uros y tenencias que tena de la corona real, que era mucho, y que la fortaleza de @ontilla, por haber detenido en ella al alcalde, se desmantelase y en otras penas pecuniarias G/9 E% -3 d$ 1u%io d$ -6;5 $% +r:nci+$ C!r%o"? 8i1o d$ >u!n! d$ C!"ti%%! * d$ F$%i+$ B$% 8$r#o"oG? $" coron!do $n <ru"$%!" du@u$ d$ <or(o,! * cond$ d$ F%!nd$" B*sta ceremonia, en cuanto pona fin a la tutela de @argarita de =ustria, signific el triunfo poltico de !hie"resG4;? !*o d$ C!r%o" @u$ $1$rc:! un! n$.!"t! in.%u$nci! "o0r$ $% +r:nci+$ E"t!0! d$"tin!do ! +$r#!n$c$r $n $% nort$ d$ Euro+!? %$1o" d$ %o" int$r$"$" d$ %! #on!r@u:! &i"+=nic!? +$ro %! #u$rt$ d$% +r:nci+$ >u!n? d$ %! +rinc$"! I"!0$% * d$% 8i1o d$ C"t!? con2i$rt$n ! >u!n! $n r$in!? * %! $n.$r#$d!d d$ C"t!? con2i$rt$ ! C!r%o" $n r$* d$ C!"ti%%!? * tr!" %! #u$rt$ d$% r$* F$rn!ndo? $n r$* d$ Ar!(n Un! $n.$r#$d!d %! d$ %! r$in! @u$ 8! "ido di"cutid!? +$ro @u$ "$ 8iDo #!ni.i$"t! t!#0iCn dur!nt$ $% con.%icto d$ %o" co#un$ro" &!"t! dnd$ %%$(!0! %! $n.$r#$d!d?
/7 /5
/3

Oi%cP$n" Ur$t!? A%$E!nd$r CARLOS V -6;; Q -663 Oi%cP$n" Ur$t!? A%$E!nd$r CARLOS V -6;; Q -663
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3)

39
4;

Sandoval, Prudencio de. Historia de la vida y hechos del Emperador Carlos V

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( --)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA +o"i0%$#$nt$? nunc! "$ "!0r=? +$ro %o @u$ ": $" ci$rto? $" @u$ *! %! r$in! I"!0$% d$t$ct +ro0%$#!" @u$ #!ni.$"t $n "u t$"t!#$ntoA * t!#0iCn $" ci$rto @u$ t$n:! un! !+!t:! @u$ %$ i#+$d:! .ir#!r cu!%@ui$r docu#$nto E"t! !ctitud? %(ic!#$nt$? %%$2!0! !% #!r!"#o d$% $"t!do' o !% !+!rt!#i$nto d$ %! r$in! Lo" co#un$ro" @ui"i$ron @u$ %! $n.$r#$d!d .u$"$ un! in2$ncin d$ %o" r$*$" C!t%ico"? +$ro %! r$!%id!d? +!r! d$"(r!ci! +ri#$ro d$ $%%! * %u$(o d$% r$ino $" @u$? ! %o @u$ +!r$c$? $" @u$ no $r! !+t! +!r! $% c!r(o d$ r$in! Lo" 8$c8o" "$ "uc$d:!n d$ #!n$r! .r$nCtic! $n $% $ntorno d$ C!r%o"? * $% 4 d$ .$0r$ro d$ -6;3? "u !0u$%o M!Ei#i%i!no I $" +roc%!#!do $#+$r!dor d$ A%$#!ni! Si "u !0u$%o F$rn!ndo t$n:! ci$rto d$"+$(o d$ C!r%o"? $% !+$(o d$ M!Ei#i%i!no $r! #!ni.i$"to? * *! #!ni.$"t @u$ d$"$!0! @u$ %! coron! i#+$ri!% r$c!%!"$ $n "u ni$to L%$2!0! *! !%(o #=" d$ oc8o !,o" 8uCr.!no d$ +!dr$ * $duc!do +or "u t:! cu!ndo $% 6 d$ En$ro d$ -6-6 $" d$c%!r!do #!*or d$ $d!d * !"u#$ %! (o0$rn!cin d$% Fr!nco Cond!doA d$"d$ $ntonc$" .ir# docu#$nto" 1unto ! "u #!dr$ co#o r$in! d$ C!"ti%%! Cont!0! -6 !,o"? * un !*o @u$ i0! ! !%$1!r d$ "u +u+i%o %! in.%u$nci! d$ "u t:! D$"(r!ci!d!#$nt$ no $r! +!r! 0i$n No $r! #=" @u$ $% +rinci+io? +or@u$ un !,o d$"+uC"? $% )/ d$ $n$ro d$ -6-7 #u$r$ F$rn!ndo $% C!t%ico Su 8i1! >u!n! 8$r$d! %! coron! d$ Ar!(n? * $% -/ d$ M!rDo d$ -6-7 .u$ +roc%!#!do $n <ru"$%!" r$* d$ C!"ti%%! * Ar!(n0 este acto consolidaba el reconocimiento de la incapacidad total de la reina para gobernar4-? * @u$ %! +roc%!#!cin .u$"$ 8$c8! $n <ru"$%!" "i(ni.ic $% +ri#$r $n.r$nt!#i$nto con %o" r$ino" 8i"+=nico"? @u$ !d$#="? cu$"tion!ron %! %$(iti#id!d d$ %! coron!cin In.%u$nci!do +or C8$2r$"? C!r%o"? un ni,o d$ -7 !,o"? $Ei(:! %! r$!%iD!cin d$ uno" !cto" @u$ "%o %$ i0!n ! !+ort!r %! d$"!.$ccin d$ "u" r$ino" KLuC int$r$"$" (ui!0!n ! C8$2r$"M D$"d$ %u$(o no %o" int$r$"$" d$ %o" r$ino" 8i"+=nico" * ": %o" int$r$"$" d$ Fr!nci"co I d$ Fr!nci!? con @uiCn %$ un:! !.$cto" $ int$r$"$"? %o" #i"#o" @u$ %$ "$+!r!0!n d$ E"+!,! A %! #u$rt$ d$ F$rn!ndo? >i#Cn$D d$ Ci"n$ro" .u$ $% (r!n $"t!di"t! @u$ ocu+ %! r$($nci! Ki2o de pueblo nunca haba renegado de su origenNONfrisando ya con los ochenta a)os no inspiraba temores los grandesNON 3odas las ilusiones de los prceres se des"anecieron muy en bre"eNON ntimamente con"encido de la sana intencin que le sugeria sus proyectos, los lle"aba adelante con se"eridad infle.ibleNO N "irtuoso, desinteresado, siempre alerta, enrgico y duro contra los prceres, blando y afectuoso fa"or de los humildes.'9 Enc!rn!0! Ci"n$ro" %! .i(ur! @u$ n$c$"it!0! E"+!,!A $nCr(ico * 0ond!do"oA con %!" 2irtud$" d$% "!nto * con %!" 2irtud$" d$% "o%d!do? E"+!,! tu2o %! "u$rt$ d$ cont!r con "u (u:! $n %! dur! tr!n"icin? no *! d$ F$rn!ndo ! C!r%o"? "ino d$ F$%i+$ $% &$r#o"o ! C!r%o"? +u$" $"$ .u$ $% ti$#+o $n @u$ $1$rci %! r$($nci! Mi$ntr!" %%$(!0! $% r$*? Bel buen prelado, alcanzada la confirmacin de !arlos, reprimi los mo"imientos que comenzaban a chispear por algunas partes.'; Or(!niD #i%ici!" !% #!r($n d$ %! no0%$D! con %! int$ncin d$ contro%!r %o" d$"#!n$" d$ C"t!? +$ro $% r$"u%t!do .u$ contr!rio ! %o d$"$!do? *! @u$ +ri#$ro $n V!%%!do%id * %u$(o $n otr!" ciud!d$" "$ "u0%$2!ron contr! %! #$did!? Bpreparndose para resistir a Cimnez,
44) 4/

Lor$nt$ To%$do? Enri@u$ C!r%o" I * "u r$%!cin con To%$do F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 4
Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%!

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-4

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA aunque fuese con las armas.'' BAems de esto intent otras no"edades, queriendo quitar a los caballeros las alcabalas y salarios que lle"aban en las ?rdenes, y a-n hiciera moneda si no fuera por algunos del !onse2o que le iban a la mano.'% No "$ $Etr!%i#it $n "u" .uncion$"? "ino @u$ !ctu con.or#$ ! "u c!r(o? "u0ordin=ndo"$ t!n "%o ! %!" n$c$"id!d$" d$ %! P!tri!? * ni t!n "i@ui$r! ! %!" n$c$"id!d$" d$ %! cort$? $n !@u$% $ntonc$" $n <ru"$%!" A .in!%$" d$ -6-6 8!0:! %%$(!do Adri!no d$ Utr$c8t $n E"+!,! con %! id$! d$ "$r corr$($nt$ con Ci"n$ro"? !un@u$ "$(Nn Eu"$0io M!rt:n$D d$ V$%!"co %o .u$ slo en el nombre Po"i0%$#$nt$? %! 2$nid! d$ Adri!no .u$"$ +!r! 2i(i%!r d$ c$rc! %o" d$r$c8o" d$ C!r%o"? *! @u$ F$rn!ndo $% C!t%ico 8!0:! "ido no#0r!do M!$"tr$ d$ %!" rd$n$" #i%it!r$"? %o @u$ %o "itu!0! $n +o"icin d$ +od$r !cc$d$r ! %! coron! "i $% +ri#$ro $n d$r$c8o" t!rd!0! !%(o $n r$c%!#!r%! En cu!%@ui$r c!"o? Adri!no no $ntor+$ci %! %!0or d$ Ci"n$ro"? %i#it=ndo"$ ! "$r uno d$ %o" +oco" !+ort$" $Etr!ordin!ri!#$nt$ 0$n$.icio"o" @u$ %%$(!ron d$ %! cort$ d$ C!r%o" $n <ru"$%!" Por $"t!" .$c8!"? F$rn!ndo $% C!t%ico $"t!0! or(!niD!ndo %! S!nt! Li(! contr! %!" !#0icion$" d$ Fr!nci"co I d$ Fr!nci!? #i$ntr!" $% +r:nci+$-!rc8idu@u$ Don C!r%o"A $% #i"#o @u$ con $% ti$#+o %%$(!r:! ! "$r nu$"tro (r!n C!r%o" I Blleg a escribir humilde carta al rey francs, tratndolo de se)or y de padreNON para establecer alianza y concordia entre ambos, pretendiendo sellarla y garantizarla con el matrimonio del 2"en archiduque y la princesa enata de 8alois, hermana del rey francs, sin contar para nada con el ey !atlico.'5 No d$0i "$nt!r #u* 0i$n ! F$rn!ndo $% C!t%ico $"t! !ctitud d$ "u ni$to? @uiCn ! +$"!r d$ todo? otorg nue"o testamento, pocas horas antes de su muerte, confirmando las declaraciones anteriores, y nombrando su nieto Aon !arlos, causa del deplorable estado intelectual de la reina Ao)a Cuana, gobernador general de los reinos de !astilla y de =ragn, y gobernadores interinos de ambos *stados, respecti"amente, al cardenal Cimnez de !isneros y al arzobispo de Haragoza Aon Cuan de =ragn.', LuC 2io F$rn!ndo !% .in!% d$ "u 2id! $n $% ni$to @u$ "i$#+r$ 8!0:! 2i"to con no #u* 0u$no" o1o" $" !%(o @u$ 1!#=" conoc$r$#o"? +$ro !%(o tu2o @u$ 2$r +!r! c!#0i!r $"! !ctitud A%(o @u$? "i $n un +rinci+io? conoci$ndo %o" +ri#$ro" !cto" d$ C!r%o" I $n %o" r$ino" 8i"+=nico" no" +!r$c$ in1u"ti.ic!d!? +!r$c$ d$ un !ci$rto +ro2$r0i!% "i t$n$#o" $n cu$nt! %! !ctitud d$ C!r%o" ! +!rtir d$ -6)) #nmediatamente despus de la muerte de 4ernando el !atlico los incidentes y el desorden "ol"ieron a aparecer en !astilla. Dnas "eces eran las ciudades que se le"antaban contra los se)ores. >tras /las ms/ eran los nobles que intentaban alcanzar posiciones ambicionadas durante largo tiempo. 4rente a la sub"ersin que amenazaba con desintegrar el reino, !isneros no "io otra solucin sino la creacin de una fuerza armada permanente que cuidara de hacer cumplir las decisiones de la 2usticia y de mantener el orden.'1

44 46
47

T!+i!? Eu($nio d$ &i"tori! d$ %! ci2i%iD!cin $"+!,o%! To#o III P!( )7

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 4; 45 M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 45-43
43

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-6

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA En $"t$ #o#$nto no "$ +u$d$ d$cir @u$ $"! !cti2id!d d$ r$2u$%t! 2!*! $nc!#in!d! contr! C!r%o" I * contr! %! cort$ d$ .%!#$nco" @u$ %$ !co#+!,!0! Er! #=" 0i$n %! !cti2id!d d$ %! #i"#! no0%$D! @u$? un! 2$D #u$rto F$rn!ndo? "!%:! +or "u" .u$ro"? * #!ni+u%!0! ! %! +o0%!cin 8!ci$ndo @u$ C"t! r$c%!#!"$ co#o d$r$c8o" +ro+io" %! !0o%icin d$ +r$rro(!ti2!" r$!%$" @u$ %! 0$n$.ici!0!n *l 1' de marzo de 1%15, !arlos es proclamado rey de !astilla y =ragn en una ceremonia solemne. >cho das ms tarde notificaba esta proclamacin a !isneros. = partir de entonces deba ser considerado rey con el mismo ttulo que su madre, L2untamente con la catlica reina, mi se)oraM. *ra un autntico golpe de *stado y como tal fue calificado en !astilla.': P$ro @uiCn t$ni! cu!%id!d$" +!r! c!%i.ic!r d$ t!% #odo $"$ !cto @u$? +or "u+u$"to $" in!d#i"i0%$' Sin %u(!r ! dud!" %! no0%$D!? @u$ $r! %! +ri#$r! $n +r$"u#ir un! #$r#! $n %o" d$r$c8o" @u$? tr!" %! #u$rt$ d$ F$rn!ndo? +r$t$nd:!n !0ro(!r"$ E% +u$0%o t!#0iCn t$ndr:! c!+!cid!d d$ c!%i.ic!r $% 8$c8o co#o (o%+$ d$ $"t!do? +$ro nunc! con %! in#$di!t$D @u$ %o 8iDo %! no0%$D! Si +!r! $% +u$0%o $r! un (o%+$ d$ $"t!do? @u$ %o $r!? n$c$"it!0! #=" ti$#+o +!r! !"i#i%!r%o d!do @u$ %! co#unic!cin d$ 8$c8o" no corr:! con %! r!+id$D @u$ +od:! corr$r $ntr$ %! no0%$D! En cu!%@ui$r c!"o? $r! di.:ci% $Ecu%+!r !% r$*? !un@u$ t!#0iCn se ha dicho que el 2o"en prncipe, dirigido en absoluto por su conse2ero y pri"ado Buillermo de !roy, se)or de !hie"res, merece el perdn de la historia en estos primeros actos de "idaE tena la sazn diez y seis a)os, era due)o de los dos reinos ms poderosos de la *uropa meridional, "eia en perspecti"a la codiciada herencia de su abuelo @a.imiliano #, emperador de =lemania y rey de romanos.%& J "o0r$ todo ti$n$ un ! 8i"tori! +o"t$rior @u$? "i no +u$d$ !nu%!r %o !c!$cido $n "u" +ri#$ro" !,o"? ": +u$d$ inund!r%o con 8$c8o" (%orio"o" @u$ +r$di"+on$n %! #$nt$ d$ @ui$n $ntr! $n "u conoci#i$nto? ! @uit!r i#+ort!nci! ! %o" (r!2:"i#o" 8$c8o" +rot!(oniD!do" $ntr$ %o" -7 * %o" ); !,o" d$% +rot!(oni"t!? * ! int$r+r$t!r @u$ $n $% con1unto d$ %! 8i"tori! d$ C!r%o" I con"titu*$n %! #=cu%! @u$ tod! +$r"on! ti$n$ $n "u 2id! En -6-5 !+!r$c$ %! r$.or#! %ut$r!n!A $n -6)- So%i#=n $% M!(n:.ico "$ !+od$r! d$ <$%(r!doA $n -6))? d$ Rod!"A $n -6)7 d$ c!"i tod! &un(r:!A ! Vi$n! %%$(!n $n -6)9 Por otro %!do? %! $n$#i"t!d d$ Fr!nci"co I d$ Fr!nci! co#+%$t!0! un +!nor!#! d$ (u$rr! +$r#!n$nt$ L! "itu!cin @u$ "$ +%!nt$!0! $n Euro+!? co#0in!d! con %! "itu!cin d$ +od$r * %! .or#!cin 8u#!ni"t! * cri"ti!n! d$ C!r%o"? .orDo"!#$nt$ d$0:!n con2$rtir%o $n $% !d!%id d$ %! .$ E"to" 8$c8o" contri0uir:!n ! #iti(!r %! #!%! i#!($n @u$ dio $n "u" +ri#$ro" !,o" d$ r$* Tr!" 2!ri!" d$#or!"? +or .in? $% -9 d$ "$+ti$#0r$ d$ -6-5 d$"$#0!rc! $n Vi%%!2icio"! C!r%o" I? @u$ rod$!do d$ un! cort$ .%!#$nc! $nc!0$D!d! +or Gui%%$r#o d$ Cro* H$% "$,or d$ C8$2r$"I? $" r$ci0ido +or un! #od$"t! r$+r$"$nt!cin no0i%i!ri! * +or un! c!rt! Bin"truccinG d$% #ori0undo c!rd$n!% Ci"n$ro"? @u$ #$r$ci un! +$no"! r$"+u$"t! $n %! @u$ le daba su real licencia para que se retirase su dicesis descansar de las fatigas de su laboriosa "ida, y aguardar del cielo la digna remuneracin de sus ser"icios, que solo el cielo podia darle como l la mereca%1.U esta carta dicen que
49 6; 6-

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 55

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 6/ M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 67

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-7

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA not el obispo @ota, a quien no le placa que el cardenal se 2untase con el rey, para le hacer sinsabor con aquella manera de despedirle a cabo de tantos ser"icios. 7uego que lleg esta carta, el cardenal recibi tanta alteracin con ella, que se le encendi la calentura de tal manera, que en pocos das le despach, y domingo a 1 de diciembre de este a)o de 1%1,, en oa, dio el nima a Aios %9 No? no $#+$D!0! con 0u$n +i$ "u !nd!dur! $n %o" @u$ !utCntic!#$nt$ $r!n "u" r$ino" Ii su educacin ni las personalidades de su crculo haban preparado al rey para preocuparse con el debido inters de los s-bditos espa)oles. Fien al contrario y pese a las ad"ertencias de !isneros, pareca que !hiV"res y sus colaboradores hubieran llegado a !astilla con la intencin de sacar del pas los mayores beneficios sin prestar la menor atencin a sus intereses ms legtimos y estimulados.%; =gra"aba el mal al cardenal, de lo cual tenan a menudo a"iso los que "enan con el rey, que estorbaban las "istas, porque el mdico que le curaba les escriba y hasta qu tiempo poda "i"ir0 y por esto alargaban la "enida, esperando que el cardenal muriese antes de "er al reyNON *n este tiempo hacan el oficio del !onse2o de !mara, el obispo @ota y don Barca de Jadilla, que haban sido pro"edos en 4landes, y decan que no por buenos medios0 que el uno tu"o con monsieur de <e"res, y el otro con el gran chanciller Cuan 6al"age %' Lo" cort$"!no" .%!#$nco" no dud!0!n $n di%!t!r $% $ncu$ntro $ntr$ C!r%o" * $n C!rd$n!% Ci"n$ro"? ! $"+$r! d$ %o @u$ in$2it!0%$#$nt$ "uc$di $% 3 d$ No2i$#0r$ d$ -6-5: %! #u$rt$ d$% C!rd$n!% M!% !"unto? @u$ $% r$* $"tu2i$"$ $ntr$ Bc!0ro"G HC8$2r$"I * BS!%2!($"G P!r$c:! +r$#onitorio Er! t!% %! "itu!cin $Ei"t$nt$ $n E"+!,!? * t!% $% $ncono "$ntido 8!ci! %o" .%!#$nco"? @u$ 8u0o "o"+$c8!" d$ $n2$n$n!#i$nto $n %! #u$rt$ d$% c!rd$n!% N!d! 8!* @u$ con.ir#$ $% 8$c8o d$% $n2$n$n!#i$nto? +$ro $% d$cir +o+u%!r %o +u"o co#o c!u"! d$ %! #u$rt$ d$% $"t!di"t!? * "u %$c8o d$ #u$rt$? deba2o de un dosel y con las "estiduras pontificales, estu"o mas concurrido de dia y de noche que el palacio del monarca, que tan ingratamente haba pagado sus ser"iciosNO.. los que le depriman y los que aspiren canonizarle concordarn en reconocer que su figura es gigantesca, su capacidad pasmosa, nada comun su grande aliento, y en que contarle por hi2o es fortuna de que se en"anece con razn *spa)a.%% Sin +!"!r +or <ur(o"? dond$ r$in!0! %! +$"t$? "$ diri(i ! Tord$"i%%!"? dond$ $% 4 d$ no2i$#0r$ "$ $ntr$2i"t! con "u #!dr$? @u$ "$ $ncontr!0! r$c%uid! C!r%o" "$(u:! "in "$r r$conocido r$* +or %!" cort$" c!"t$%%!n!" * !r!(on$"!" En $n$ro d$ -6-3 "$ r$uni$ron $n V!%%!do%id %!" Cort$" d$ C!"ti%%! +!r! d$%i0$r!r si se habia de reconocer y alzar por rey Aon !arlos en "ida de su madre Ao)a Cuana, reina legtima y propietaria de !astillaNON 7as cortes fueron presididas, en nombre del rey, por los conse2eros flamencos'R' tenian asiento en los esca)os de las cortes de 8alladolid los mas encumbrados y poderosos magnates de !astilla, y solo un hi2o del pueblo, el doctor Humel, aunque obedeciendo al encargo de la insigne ciudad que
6) 6/ 64 66

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( --/

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -9

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-5

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA representaba, tu"o alientos para oponerse la conculcacin de fueros y pri"ilegios que deseaban lle"ar cabo los des"anecidos y soberbios conse2eros flamencos del monarca %5 E% d:! ) d$ .$0r$ro d$ -6-3 l!" Cort$" d$ C!"ti%%! "$ r$Nn$n $n %! i(%$"i! d$ S!n P!0%o d$ V!%%!do%id +!r! $% 1ur!#$nto d$ C!r%o" En %! +r$"$nt!cin d$ %!" #i"#!"? "$ r$cu$rd! !% r$* @u$ Bconsiderando que "uestra =lteza, como sancto, 2usto, catlico ey, primero debe e es obligado a socorrer e pro"eer en las cosas tocante a sus pueblos, uni"ersidades e subditos e naturales "asallos, que alas cosas suias propiasNON queremos traer a la memoria a "uestra =lteza, se acuerde que fue esco2ido e llamado por ey, cuia interpretacion es regir bien, y por que de otra manera non seria regir bien, mas desypar, e ansy non se podria decir nin llamar ey, e el buen regir es facer 2usticia, que es dar a cada uno lo que es suyoNON pues en "erdad nuestro mercenario es, e por esta causa asaz sus subditos le dan parte de sus frutos e ganancias suias e le syr"en con sus personas todas las "eces que son llamados.%, Nu$"tro #$rc$n!rio $"' L$1o" $"t!0!n tod!2:! %o" ti$#+o" $n %o" @u$ C!r%o" "$r:! un #odC%ico r$* d$ E"+!,! @u$ 8!0%!0! !%$#=n con %o" c!0!%%o"? .r!ncC" con %!" d!#!"? in(%C" con %o" +$rro" * $"+!,o% con %o" "o%d!do"? "$(Nn no" r$cu$rd! %! #$#ori! +o+u%!r En $"to" ti$#+o"? cu!ndo $"t!0! "!%i$ndo d$ %! ni,$D? d$+$nd:! d$#!"i!do d$ "u" !*o" .%!#$nco"? #=" !t$nto" ! "u +ro+io 0$n$.icio @u$ cu!%@ui$r otr! co"!? * d$"!t$nd:! %o @u$ #=" con2$n:! ! C% * ! E"+!,! L$1o" $"t!0! @u$ "u+i$"$ int$r+r$t!r %o @u$ %$ d$c:!n %!" Cort$" d$ C!"ti%%! No o0"t!nt$ $"t! circun"t!nci!? $n -6-3 C!r%o" no#0r! Gr!n C!nci%%$r ! M$rcurino G!ttin!r!? @u$ .u$ "uc$"or d$ S!u2!($ $ in"ti(!dor d$ %! Mon!r@u:! Uni2$r"!%? 0!"!d! $n %! tr!dicin i#+$ri!% ro#!n! * cri"ti!n!? * .u$ $% contr!+unto ! %o" +!r="ito" .%!#$nco" $nc!0$D!do" +or C8i$2r$" * +or RuiD d$ %! Mot! @u$ 8!c:!n (ir!r %o" int$r$"$" d$ E"+!,! $n torno ! %! 2o%unt!d d$ Fr!nci"co I d$ Fr!nci! S% .u$ $% +rinci+!% 2!%$dor d$ C!r%o" +!r! $% c!r(o d$ $#+$r!dor tr!" %! #u$rt$ d$ M!Ei#i%i!no 63 T!% 2$D $"$ .u$ "u Nnico $rror? +$ro $n cu!%@ui$r c!"o $r! un! %uD $n $% $ntr!#!do d$ tini$0%!" @u$ cu0r:! ! @uiCn $"t!0! %%!#!do ! "$r (r!nd$ $n %! &i"tori! d$ E"+!,! Mi$ntr!" t!nto? tod!2:! @u$d!0!n ! %o" !d2$n$diDo" d$"!.u$ro" +or r$!%iD!r A":? Bfue la trata de escla"os, lle"ada a cabo por 7aurent de Borre"od, asociado circunstancialmente a los comerciantes castellanos y geno"eses la que pareci tener mayores consecuencias. *l 11 de agosto de 1%11, el rey autoriz al flamenco a introducir en las #ndias '.&&& escla"os negros, licencia que ste re"endi por 9%.&&& ducados a =lonso Butirrez de @adrid y a los geno"eses.%: M!% $#+$D!0!? nin(un$!ndo $% d$cr$to +or $% @u$ "u !0u$%!? I"!0$% I d$ C!"ti%%! !0o%:! %! $"c%!2itud P$ro co#o d$#o"tr!r:! con $% ti$#+o? no .u$ inici!ti2! "u*!? "ino d$ C8$2r$" * %o" d$#=" tr$+!" .%!#$nco" P!r! r$#!t!r%o todo? %! +ro+i! .i(ur! d$% r$* $r! #oti2o d$ $"c=nd!%o Ii atracti"o ni imponente en su aspecto, plido, rubio, ms bien peque)o de estatura, su acentuado prognatismo, que le obligaba a mantener la boca abierta durante mucho tiempo,
67

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 63-7)


Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P )7-

65
63 69

Oi%cP$n" Ur$t!? A%$E!nd$r CARLOS V -6;; Q -663


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)4

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-3

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA pro"ocaba burlas fciles e irrespetuosas, que dicen bien a las claras hasta dnde llegaba la estima hacia su persona. Aado que no hablaba espa)ol, pareca fro y taciturno a los pocos castellanos que haban conseguido apro.imarse a l, que adems le consideraban poco inteligente. Dn necio, incapaz de tomar ninguna decisin, tal era la impresin que tenan sus s-bditos en 1%1,+1%11.5& No t!rd!r:! #uc8o $n con"$(uir @u$ $% +u$0%o c!#0i!"$ "u conc$+cin d$% #on!rc! En #$dio d$ $"! $Etr!,! "itu!cin? $"t!0! r$corri$ndo %o" r$ino" 8i"+=nico" +!r! "$r r$conocido co#o r$* En Ar!(n no i0! ! "$r #$1or @u$ $n C!"ti%%! Su !+!ricin con un "C@uito d$ .%!#$nco" no .u$ 0i$n !c$+t!d!? +$ro !c!0!ron c$di$ndo M=" %$ co"t "$r 1ur!do $n <!rc$%on!? dond$ "$ n$(!0!n ! r$conoc$r ! n!di$ .u$r! d$ do,! >u!n! Fin!%#$nt$? #$di!nt$ "o0orno? t!#0iCn tr!n"i(i$ron 7T!#0iCn $n Ar!(n r$c!ud din$ro tr!" 1ur!r %o" .u$ro" Do"ci$nto" #i% duc!do"A %! dCci#! +!rt$ @u$ $n C!"ti%%!A i#+o"icin $@ui2!%$nt$ ! t$nor d$ %! +o0%!cin * d$ %!" r$nt!" d$% r$ino? cu*!" .in!nD!" $"t!0!n r$.orD!d!" +or %!" +o%:tic!" r$!%$" %%$2!d!" ! c!0o d$"d$ %o" R$*$" C!t%ico"? t$nd$nt$" ! .o#$nt!r %! !cti2id!d $con#ic! $n un! Don! $"+$ci!%#$nt$ d$+ri#id! co#o $r! $% r$ino d$ Ar!(n? * $n concr$to $% Cond!do d$ <!rc$%on!? dond$ %! tr!*$ctori! d$ 0!ndo%$ri"#o %%$(!r:! ! t$n$r ! .in!%$" d$% "i(%o FVI un no#0r$ @u$ "$ 8!r:! $t$rno con Don Lui1ot$ d$ %! M!nc8!: Ro@u$ Guin!rt Cu!ndo "$ $ncontr!0! $n <!rc$%on!? $% -) d$ $n$ro d$ -6-9 .!%%$ci $% $#+$r!dor M!Ei#i%i!no? * C!r%o" +!" ! "$r titu%!r d$ %o" do#inio" d$ !@u$%? !un@u$ +!r! $"o +r$ci"!0! "$r $%$(ido $#+$r!dor? %o @u$ "uc$d:! $% )3 d$ 1unio tr!" 8!0$r di#itido $% +ri#$r $%$(ido? F$d$rico d$ S!1oni!? @u$ r$nunci !nt$ $% t$#or ci$rto d$ %! !#$n!D! turc! C!r%o" !c$+t "in con"u%t!r ! %!" cort$" $"+!,o%!" * !nt$+u"o $% t:tu%o d$ r$* d$ ro#!no" !% d$ r$* d$ E"+!,!7) Ad$#="? %! coron!cin oc!"ion (r!nd$" di"+$ndio" @u$ d$0i$ron "$r !t$ndido" +or C!"ti%%!? Nnico r$ino con #$dio" $con#ico" D$ 8$c8o "$ 8!0:! $nd$ud!do con $% 0!n@u$ro !%$#=n >!co0o Fu(($r? @u$ %$ .!ci%it %o" .ondo" n$c$"!rio" +!r! %o" "o0orno" +r$2io" ! %! $%$ccinA +rC"t!#o @u$ 8!0:! @u$ d$2o%2$r P!r! $%%o con2oc Cort$" $n S!nti!(o d$ Co#+o"t$%! +!r! $% #$" d$ M!rDo d$ -6); N$c$"it!0! r$c!ud!r con ur($nci! in($nt$" c!ntid!d$" d$ din$ro? *! @u$ %o" 0!n@u$ro" !%$#!n$" %$ $"t!0!n r$c%!#!ndo %! d$2o%ucin d$% +rC"t!#o @u$ %$ 8!0:!n conc$dido +!r! %%$2!r ! c!0o %o" "o0orno" @u$ +ro+ici!ron "u coron!cin co#o $#+$r!dor A @ui$n$" "u" .i%i!" * "u" .o0i!" %$" 2i$n$n $Ec%u"i2!#$nt$ d$ "u" 2:"c$r!" $" di.:ci% 8!c$r%$" co#+r$nd$r @u$ al rey no se puede culpar en este tiempo, porque siendo de tan poca edad, por fuerza se haba de guiar por aqullos con quien se haba criado, y que l estu"iese sin culpa, mostrlo el tiempo cuando lleg a edad madura. Fien claro "ieron los espa)oles lo que los am y estim, anteponindolos a todas las otras naciones y dndoles oficios ms honrados y de mayor confianza, no slo en *spa)a, mas en #talia, 4landes y =lema)a.5; P$ro $"o? co#o %! G%ori! d$ Cri"to? no "$r:! "in 8!0$r +!"!do !nt$" +or $% C!%2!rio E" $% c!"o @u$ %! +!rtid! +!r! !t$nd$r "u" d$r$c8o" co#o $#+$r!dor $Ei(:! in#$di!t$D? #oti2o +or $% @u$ d$1 $% +$ri+%o +or %o" r$ino" 8i"+=nico" * $#+r$ndi %! #!rc8! 8!ci!
7; 77)

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)5

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -;;--;) M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -;/ 7/ S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-9

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA A@ui"(r=n $n d$#!nd! d$ "u coron! d$ $#+$r!dor? no "in !nt$" 8!0$r $n2i!do $#0!1!dor$" $n d$.$n"! d$ "u c!ndid!tur! J $#+r$ndi %! #!rc8! contr!ri! ! %! @u$ 8!0:! "$(uido 8!"t! %%$(!r ! <!rc$%on! 7legando su @agestad en Furgos, el enba.ador del dicho ey de 4rancia por su mandado le di.o que sy su =lteza non da"a en rrehenes personas principales e "illas e cibdades, asy destos eynos como dlos sennorios de 4landes, al dicho ey de 4rancia, para seguridad dele entretener e guardar todo lo asentado entre ellos, e de entregar luego el eyno de Iabarra a don *nrrique dla Frit, que dende entonces daba por rrotas las capitulaciones con l lechas , lo qual fue ca"sa que su @agestad con mas presteca seguiese su camino , y llegando en 6antiago, donde por su mandado estaban con"ocadas !ortes destos eynos , mand dar aentender alos procuradores que enellas se hallaron, como la ca"sa de su acelerada partida hera la nescesidad en quele ponian los tratos quel dicho ey de 4rancia traya, e la turbacin que quera poner enla cristiandad y mayormente en los eynos e sennorios de su =lteza.5' Si !c!"o no t$n:! !+r$t!d! %! !($nd!? tu2o @u$ %%$(!r @uiCn +r$"u#i0%$#$nt$ i0! ! "$r "u "u$(ro * cu*o tr!to 8!0:! #o%$"t!do t!nto ! F$rn!ndo $% C!t%ico? +!r! t$r#in!r d$ co#+%ic!r %!" co"!" N!2!rr! +od:! t$r#in!r "i$ndo $% +r$cio @u$ tu2i$"$ @u$ +!(!r +or %! #!%! !t$ncin d$ %o" n$(ocio" KDnd$ $r! #=" n$c$"!ri! %! +r$"$nci! d$% CC"!rM Er! i#+r$"cindi0%$ @u$ +$r#!n$ci$"$ $n E"+!,!? +$ro %! !#0icin d$ %! coron! i#+$ri!% %$ 8!c:! i#+r$"cindi0%$ $n Euro+!? dond$ no +odr:! $"t!r "in $% !+o*o d$ E"+!,! KLuC $r! %o i#+ort!nt$M P!r! E"+!,!? d$"d$ %u$(o? E"+!,! P$dro M=rtir? $n "u c!rt! d$ )- d$ F$0r$ro d$ -6); "$,!%!0!: B7es hago "er lo que interesa si el ingls queda persuadido por el francs0 que el !esar perder mucho si no gana por la mano al ingls, lo que no podr si se detiene a hacer !ortes.5% En %! #i"#! "$,!%! @u$ no .u$ron o:do" $n Cort$" %!" ciud!d$" d$ C!"ti%%!? * @u$ Bla paciencia apurada suele con"ertirse en rabia. Io hai asnillo tan perezoso que, agui2oneado "i"amente, no le"ante la coz contra su amo alguna "ez. D$ C!r%o" d$c:! P$dro M=rtir d$ An(%$r:!: Ae la ndole del ey nada se puede decir que baste. *s de una condicin e.celentsima y generosaE pero sus a"aros pedagogos le traen como atra"illado, y ni sabe negarles cosa alguna, ni hacer sino lo que le aconse2an.55 L! "itu!cin $r! #u* t$n"!A $n c!rt! d$ P$dro M=rtir ! G!ttin!r! d$ )5 d$ Dici$#0r$? dic$: B=caso dirisESoh, que se nos llama de =lemaniaT WRuieres que perdamos la ocasin del #mperioX Io, no la perdais0 pero esperad un poco. *l #mperio est ya seguro. WRu temeisX 7os *lectores no se retractarn, principalmente porque hemos odo que les habeis prometido mucho dinero con lo que los habeis ganado.5,

74 76 77

Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o 4T P /4;

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( )/ M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" 75 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( )-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

);

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA P$ro %o +$or $" @u$? con.or#$ dic$ $% #i"#o P$dro M=rtir? Blos odos del ey estn cerrados para todos menos para los que tra2o del Iorte. Io sabe apartarse de sus chismes.51 E% )) d$ #!*o "$ $#0!rc! C!r%o" $n L! Coru,! con d$"tino A%$#!ni!? d$1!ndo co#o r$($nt$? contr! %! 2o%unt!d ($n$r!%? ! un 8o#0r$ $Ec$+cion!%: Adri!no d$ Utr$c8t P$ro %!" co#unid!d$" no !+r$ci!0!n "u $Ec$+cion!%id!d? "ino "u condicin d$ .%!#$nco S$r:! %! (ot! @u$ 8!r:! "!%t!r %! r$2u$%t! L! $ntr!d! d$ C!r%o" I .u$? !":? .r!nc!#$nt$ con.%icti2!? +$ro no c!0$ dud! @u$ $% r$* !+r$ndi * !"u#i (r!n +!rt$ d$ %o" +o"tu%!do" @u$ oc!"ion!ron %o" con.%icto" Podr:! !.ir#!r"$ @u$ $% C!r%o" I d$ -6)/ no 8u0i$"$ !ctu!do nunc! co#o $% C!r%o" I d$ -6);

El Ca#$enal Cisne#!s

73

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( ))

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

En -495 #u$r$ $% +r:nci+$ >u!n? 8$r$d$ro d$ %o" R$*$" C!t%ico"A con $"t$ 8$c8o "$ +roduc$ un t$rr$#oto $n %o" !cont$ci#i$nto" ! @u$ "$ 2$:! !0oc!d! E"+!,! A +!rtir d$ $"t$ #o#$nto? $ntr!0! $n %id? d$ .or#! indir$ct!? C!r%o" J $" @u$ %! coron! %$ corr$"+ond:! ! "u #!dr$ >u!n!? @u$ +or $n.$r#$d!d? $r! r$+r$"$nt!d! +or F$%i+$ $% &$r#o"o? @u$ !% #orir +r$#!tur!#$nt$ d$1! 2i! %i0r$ ! un c8i@ui%%o @u$ "i $n +rinci+io $"t!0! d$"tin!do ! d$"!rro%%!r "u 2id! $n %! .r:! Euro+!? !c!0!r:! "i$ndo $1$#+%o d$ r$* 8i"+=nico J $n #$dio d$ $"! #!d$1! d$ !cont$ci#i$nto"? ord$n!ndo %o" 8i%o"? un 2i$1$cito "in r$%u#0rn: Fr!nci"co >i#Cn$D d$ Ci"n$ro"? un (i(!nt$ d$% +$n"!#i$nto +o%:tico 8u#!ni"t! @u$ d$"!rro%!r:! tod! "u !cti2id!d +N0%ic! 1u"t!#$nt$ $n $"o" !,o"? * 8!"t! -6-5? cu!ndo .!%%$ci "in 8!0$r +odido r$ci0ir !% r$ciCn %%$(!do C!r%o" &!0:! $#+$D!do ! d$"t!c!r Ci"n$ro" ! %! "o#0r! d$ %! R$in! I"!0$%? d$ @uiCn .u$ con.$"or $n -49)? cont!ndo 67 !,o" d$ $d!d? +or r$co#$nd!cin d$% c!rd$n!% M$ndoD!A cu!ndo t$n:! 69 .u$ no#0r!do !rDo0i"+o d$ To%$do? $ In@ui"idor G$n$r!% ! %o" 5-? ocu+!ndo +or +ri#$r! 2$D %! r$($nci! d$% r$ino un !,o !nt$"? $n -6;7? #!nt$niCndo"$ +r=ctic!#$nt$ $n $%%! 8!"t! $% d:! d$ "u #u$rt$ $% 3 d$ No2i$#0r$ d$ -6-5 J "i$#+r$? ! +$"!r d$ %o" t:tu%o" no0i%i!rio"? "i(ui 2i2i$ndo * 2i"ti$ndo con.or#$ !% 2oto d$ +o0r$D! .r!nci"c!no? !Nn o0$d$ci$ndo %!" rd$n$" +!+!%$" @u$ %$ in"t!0!n ! #o"tr!r $% 0o!to +ro+io d$ %o" c!r(o" @u$ o"t$nt!0! KC#o %o con"$(u:!M? #o"tr!ndo 8!ci! .u$r! tod! %! ri@u$D! * +od$r:o @u$ $Ei(:!n "u" c!r(o"? * r$"+$t!ndo $n %o +ri2!do %! ri(id$D d$ %! ord$n .r!nci"c!n! 79 Lo" $n$#i(o" d$ Ci"n$ro" %%$(!ron ! urdir con"+ir!cion$"? inc%u"o ! tr!2C" d$% "u+$rior d$ %! ord$n .r!nci"c!n!? * c$rc! d$ %! r$in! I"!0$%? @u$ %o" !t$ndi con $% 0o!to @u$ r$@u$r:! $% c!"o? +$ro @u$ %o" "!ncion d$0id!#$nt$ cu!ndo 8!0:!n t$r#in!do d$ $E+on$r %o" !%$(!to" contr! $% $ntonc$" !rDo0i"+o d$ To%$do? Bla eina se indign de su atre"ido irre"erente lengua2eNON y se limit a decirleE Jadre mio, Whabeis pensado bien lo que habeis dichoX, Wsabeis con quin hablaisXG5; M$1or d$.$n"! no conoci Ci"n$ro"? +$ro +$or$" ":A 8!"t! int$nto" d$ !"$"in!to P$ro $"t!0! %%!#!do +!r! (r!nd$" co"!" A@u: no" 2!#o" ! %i#it!r ! %o dir$ct!#$nt$ r$%!cion!do con %! r$2u$%t! co#un$r! E% )7 d$ No2i$#0r$ d$ -6;4? $n o%or d$ "!ntid!d? I"!0$% $ntr$(!0! $% !%#! ! Dio"? d$1!ndo un! E"+!,! .u$rt$? (r!nd$? "$2$r!? 8$roic! * t$#id! Ci"n$ro" "$ 2$r:! r$+$tid!#$nt$ co#o $nc!r(!do d$ (o0$rn!r %! n!2$ d$% $"t!do tr!" "u #u$rt$? dur!nt$ $"o" !,o"? con2u%"o" +or $Ec$%$nci! Ci"n$ro" $" $% !rt:.ic$ d$% (r!n c!#0io r$(i"tr!do $n %! "oci$d!d $n !@u$%%o" #o#$nto" E% +$%i(ro d$ @u$ "$ d$"tru*$"$ %! #on!r@u:! @u$ con t!nto $".u$rDo 8!0:!n con"truido %o" R$*$" C!t%ico"? $r! r$!% * $2id$nt$ cu!ndo ! %! #u$rt$ d$ %! r$in! I"!0$% @u$d! F$rn!ndo r$%$(!do ! r$* d$ Ar!(n? >u!n! co#o 8$r$d$r! d$% r$ino d$ C!"ti%%!? * %o" 0!ndo" no0i%i!rio" o0c$c!do" $n d$0i%it!r $% +od$r r$!% Ci"n$ro" "$r:! !nt$ todo 8on$"to? 8!"t! $% $Etr$#o d$ r$c8!D!r conc$d$r $% !d$%!nt!#i$nto d$ C!Dor%! ! P$dro &urt!do d$ M$ndoD!? 8$r#!no d$% c!rd$n!% M$ndoD!? cu*! +$ticin 2$n:! +or d$#=" !2!%!d! con %! r$co#$nd!cin d$ %! r$in! I"!0$%? +or con"id$r!r @u$ %!" r$co#$nd!cion$" no $r!n #$dio" di(no" d$ #$dr!r A%
79 5;

N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( )4 N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( //

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

))

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA +oco? $% #i"#o c!rd$n!% "$r:! @uiCn conc$d:! %! +r$0$nd! !% d$#!nd!nt$? * %$ di1o @u$ l era el =delantado de !azorla, puesto que ahora que obraba con toda independencia, poda hacer completa 2usticia sus mritos, sin que se atribuyera este acto recomendacin de nadie, sino satisfaccin de su propia conciencia0 que se complacia en reintegrarle en su cargo, del cual se habia mostrado tan digno, y que le daria ocasin para prestar nue"os ser"icios los eyes, la causa p-blica y al =rzobispo que le nombraba.,1 Lu$d!0! d$#o"tr!do "u c!r=ct$r? r$cto? "$2$ro * 1u"to Tr!" %! #u$rt$ d$ %! r$in! "$ con2oc!ron %!" cort$" $n Toro? $% -- d$ En$ro d$ -6;6? dond$? $ntr$ otr!" #uc8!" cu$"tion$"? "$ c$d:! ! Ar!(n %! #it!d d$ %!" r$nt!" @u$ "$ "!c!r!n d$ %!" Indi!" No $" #$nud! %! cu$"tin "i t$n$#o" $n cu$nt! @u$ Ar!(n no 8!0:! @u$rido +!rtici+!r $n %! 8!D!,! d$% d$"cu0ri#i$nto? * "$ co#+%ic! cu!ndo $% 56U d$ %! +o0%!cin $"+!,o%! d$ !@u$%%o" #o#$nto" $r! c!"t$%%!n!? r$+!rtiCndo"$ $% r$"to $ntr$ Ar!(n? Portu(!%? Gr!n!d! * N!2!rr! Vi"to d$"d$ nu$"tr! +tic! no ti$n$ %! #$nor i#+ort!nci!? +$ro 2i"to d$"d$ $% #o#$nto ": %! t$n:!? *! @u$ %o" r$ino" t$n:!n 8!ci$nd!" di.$r$nci!d!"? * C!"ti%%! $r! %! @u$ #=" 8!0:! !+ort!do $con#ic!#$nt$? * "o0r$ todo 8u#!n!#$nt$? *! @u$ "i no" 8!c$#o" un r$+!rto id$!%? @u$ +or "u+u$"to no +udo %%$(!r ! cu#+%ir"$ !% %%$2!r Portu(!% "u c!#+!,! !+!rt$? * (u!rd!ndo %! $@ui2!%$nci! +ro+orcion!%? +or c!d! !r!(onC"? n!2!rro +ortu(uC" o (r!n!dino? ! C!"ti%%! %$ toc!0! !+ort!r di$ci"Ci" co%ono" L! coron! d$ C!"ti%%!? "$(Nn $% t$"t!#$nto d$ %! r$in! I"!0$%? $r! +!r! %! +rinc$"! >u!n!? +$ro un! c%=u"u%! "$,!%!0! @u$ >u!n! d$0:! c$d$r "u" d$r$c8o" ! "u +!dr$? F$rn!ndo $% C!t%ico? $n $% c!"o d$ tr!"torno" #$nt!%$" E% con.%icto $"t!0! "$r2ido? +$ro %%$( un! !+!ri$nci! d$ "o%ucin con %! concordi! d$ S!%!#!nc! d$ )4 d$ "$+ti$#0r$ d$ -6;6? dond$ D >u!n M!nu$% urdi @u$ $% (o0i$rno d$ C!"ti%%! .u$"$ #!nco#un!do $ntr$ >u!n!? F$rn!ndo * F$%i+$ B$% 8$r#o"oG En %! #i"#! "$ r$conoc:! ! F$%i+$ co#o r$* con"ort$ L! no0%$D!? "i$#+r$ %$2!nti"c!? $"+$r!0! $% c!#0io +!r! +od$r #$dr!r ! "u" !nc8!"A %!" .!ccion$" "$ $n.r$nt!ronA %o" 8!0:! @u$ d$.$nd:!n %! r$($nci! d$ F$rn!ndo d$ Ar!(n? d$ con.or#id!d con %o $"t!0%$cido $n $% t$"t!#$nto d$ I"!0$% %! C!t%ic! * %!" cort$" d$ Toro d$ -6;6? co#o %o" V$%!"co? Enr:@u$D? M$ndoD! * V%2!r$D d$ To%$doA %o" 8!0:! @u$ +r$.$r:!n %! r$($nci! d$ M!Ei#i%i!no? co#o %o" M!nri@u$? P!c8$co * Pi#$nt$%? +or@u$ $%%o "$ !co+%!0! #=" ! "u" +!rticu%!r$" int$r$"$"A * %o" 8!0:! @u$ dir$ct!#$nt$ !"!%t!ron .ort!%$D!" * ciud!d$" Si $% cond$ d$ L$#o" !"!%t!0! Pon.$rr!d!? $% du@u$ d$ M$din! Sidoni! !"$di!0! Gi0r!%t!r Con $% !+o*o d$ %! no0%$D!? F$%i+$ $% &$r#o"o !c!0 +r$"cindi$ndo d$ %! Concordi! d$ S!%!#!nc! $ i#+oni$ndo "u" condicion$" Lo" no0%$" $n(ro"!0!n +or #o#$nto" "u cort$? #i$ntr!" ! F$rn!ndo "$ %$ #!r(in!0! d$ #!n$r! o"t$nto"! S%o Ci"n$ro"? @u$ 8!0:! +$rdido tod! in.%u$nci!? "$ #!ntu2o .i$% 5) F$rn!ndo? !"@u$!do? #!rc8 ! N=+o%$" P$ro $% )6 d$ S$+ti$#0r$ d$ -6;7 .!%%$c:! F$%i+$ $% &$r#o"o S$(Nn +!r$c$ "$ $ncontr!0! F$%i+$ $n <ur(o" 1u(!ndo ! +$%ot! cu!ndo? tr!" $% 1u$(o? "ud!ndo tod!2:!? 0$0i !0und!nt$ !(u! .r:!? +or %o cu!% c!* $n.$r#o con !%t! .i$0r$ * #uri uno" d:!" d$"+uC" Con C% !c!0 %! +ri2!nD! d$ don >u!n M!nu$%? * 2o%2i ! r$"ur(ir Ci"n$ro"? @u$ tr!" .or#!r con"$1o d$ $"t!do con %!" .!ccion$" no0i%i!ri!" in#$di!t!#$nt$ %%!# !
55)

N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( )N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( 36

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA F$rn!ndo? 0!"=ndo"$ $n %o !cord!do $n %!" Cort$" d$ Toro d$ -6;6 No o0"t!nt$? "$ con2oc!ron cort$" +!r! No2i$#0r$? $n <ur(o"? @u$ no tu2i$ron $.$cto +or %! !ctitud d$ d$"idi! d$ %! r$in! >u!n! L! "itu!cin d$ "u#o d$"ord$nA %o" no0%$" c!#+!ndo ! "u" !nc8!" to#!ndo +or %!" !r#!" %!" +%!D!" @u$ %$" !+$t$c:!nA $% in@ui"idor Luc$ro co#$ti$ndo d$"#!n$" "in no#0r$ $n Crdo0!A d$"rd$n$" $n To%$do? M!drid? * otr!" +!rt$" B*l Auque del #nfantado quera el obispado de Jalencia para un hi2o suyo. *l Auque de =lburquerque e.iga que 6ego"ia "ol"iese poder de los marqueses de @oya. *l Auque de I2era tena celos del !ondestable, y el @arqus de 8illena del Auque de =lbaNON y muchos ms que tenian otras pretensiones.,; Ci"n$ro" +!r!%iD %o" d$"#!n$" d$ Luc$ro * r$8!0i%it ! %!" +$r"on!" @u$ 8!0:! +$r"$(uido $n "$nt$nci! 8$c8! +N0%ic! $n V!%%!do%id $% uno d$ A(o"to d$ -6;3 Co#o in@ui"idor ($n$r!% "$ co#+ort con %! +rud$nci! @u$ $Ei(:! "u c!r(o? "i$ndo @u$ $% n$.!ndo L%or$nt$? "$cr$t!rio @u$ .u$ d$ %! In@ui"icin? #!"n * !.r!nc$"!do @u$ !c!0 8u*$ndo con %!" tro+!" .r!nc$"!"? no o"! %!nD!r "o0r$ C% %o" di"+!r!t$" @u$ %!nD! contr! %! In@ui"icin $n "u con1unto Ci"n$ro" con"i(u$ con"tituir un! r$($nci! con %o" "$ctor$" #=" .i$%$" ! %! r$in! I"!0$%? @u$ "$ $n.r$nt! !% "$ctor d$ no0%$" @u$ @u$r:!n d!r %! r$($nci! ! M!Ei#i%i!no? +!dr$ d$ F$%i+$ $% &$r#o"o P$ro 8!0:! otr!" +o"i0i%id!d$"A t!nt!" co#o no0%$"A uno" @u$r:!n coron!r ! C!r%o"A otro"? ! "u 8$r#!no F$rn!ndoA otro" @u$r:!n c!"!r ! %! r$in! >u!n!? * $ntr$ C"to" 8!0:! 2!rio" c!ndid!to" ! #!rido'54 Lo" +!rtido" "$+!r!0!n ! %! "oci$d!d? *! @u$ %! "u0%$2!cin d$ %o" no0%$" !rr!"tr!0!? c!d! uno? ! "$ctor$" d$ %! +o0%!cin !.in$" +or di"tint!" c!u"!"A +od$#o" $nt$nd$r @u$ c!d! uno d$ %o" no0%$" $r! un (ru+o d$ +r$"in? o un +!rtido co#o %o" @u$ conoc$#o" !ctu!%#$nt$A !":? $% #!% no "$ circun"cri0:! ! %! C%it$ no0i%i!ri!? "ino @u$ $"t!0! ($n$r!%iD!do P$ro 8!* #="? $% con.%icto !%c!nD!0! tint$" dr!#=tico" B6e afirmaba que la familia Buzmn tena la intencin de conducir al infante al reino de =ragn donde se le proclamara rey0 la "iuda del rey !atlico, Bermana de 4oi., pasaba por ser persona adicta a esa idea.,% E% $ntorno .%!#$nco 2i(i%!0! %o" +!"o" d$% in.!nt$? @u$ $"t!0! "i$ndo !+o*!do +or un nN#$ro cr$ci$nt$ d$ +!rtid!rio" Su d$"tino "$ r$"o%2$r:! $n %! cort$" d$ V!%%!do%id? cu!ndo? tr!" "$r di"u$%t!"? $#0!rc $n S!nt!nd$r $n M!*o d$ -6-3 +!r! no r$(r$"!r 1!#=" ! E"+!,! E% d$"tino d$ !#0o" +$r"on!1$" $"t!0! #!rc!do +!r! @u$? !% #$no" $n un +rinci+io? .u$"$n !1$no" ! %o" r$ino" @u$ i0!n ! r$(ir E% -3 d$ 1u%io d$ -6;5 $" coron!do $n <ru"$%!" du@u$ d$ <or(o,! * cond$ d$ F%!nd$" $% +r:nci+$ C!r%o"? 8i1o d$ >u!n! d$ C!"ti%%! Un 8$c8o @u$ ! %! cort! "$r:! i#+ort!nt$? * ! %! #u* cort! #o"tr!r:! %!" !rti#!,!" d$ #on"i$ur d$ C8C2r$"? $% BM!@ui!2$%o %i%i+uti$n"$G? co#o .u$ "$,!%!do +or !%(uno"? @u$ %%$( ! !%i!r"$ con $% r$* d$ Fr!nci! $n contr! d$ %o" int$r$"$" d$ E"+!,!? * con cu*! 8i1! %%$( ! tr!t!r $% #!tri#onio d$% 1o2$n C!r%o" Por "u +!rt$? F$rn!ndo 8!0:! c!"!do con G$r#!n! d$ FoiE? "o0rin! d$ Lui" FII? +!r! contr!rr$"t!r %! 1u(!d!

5/ 54 56

N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( 9N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( 9)
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( --6

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)4

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA E% ); d$ >u%io d$ -6;5 d$"$#0!rc! F$rn!ndo $n V!%$nci!? +roc$d$nt$ d$ N=+o%$" dond$ 8!0:! "ido 1ur!do co#o r$*? * co#o r$in! "u 8i1! >u!n!? +!r! d$"!Dn d$% r$* d$ Fr!nci!? @u$ $"+$r!0! @u$ %! r$in! .u$"$ G$r#!n! d$ FoiE? * !cud$ ! to#!r %! r$($nci! d$ C!"ti%%!? !"i"tido +or $% c!rd$n!% A todo" %o" @u$ "$ o+on:!n ! %o" d$"i(nio" d$ F$rn!ndo "$ $n.r$nt con 2i(or Ci"n$ro"? .or#!ndo un +od$ro"o $1Crcito n!cion!% +$r#!n$nt$ con $% @u$ +od$r cont$n$r%o" F$rn!ndo $r! un (u$rr$ro * un di+%o#=tico? +or %o @u$ $n dici$#0r$ d$ -6;9 +!ct con $% $#+$r!dor %! r$nunci! d$ %!" +r$t$n"ion$" i#+$ri!%$" d$ r$($nci! $n C!"ti%%!? * $n %!" Cort$" d$ -6-; .u$ r!ti.ic!do co#o r$($nt$ Por otr! +!rt$? %! !ctitud d$ C!r%o" d$"!(r!d!0! ! F$rn!ndo? @uiCn 2$:! con #=" c!ri,o ! "u otro ni$to? F$rn!ndo? 8$r#!no d$ C!r%o" * contr!ri!#$nt$ ! %o "uc$dido con C!r%o"? cri!do $n E"+!,! En -6-) F$rn!ndo !co#$t$ uno d$ %o" "u$,o" d$ "u 2id!: %! Con@ui"t! d$ N!2!rr!? dond$ %o" !%i!do" in(%$"$" !0!ndon!ron $% c!#+o d$ 0!t!%%! S%o con tro+!" c!"t$%%!n!" "$ $E+u%" ! %!" tro+!" .r!nc$"!" Mu$rto F$rn!ndo $% C!t%ico $% )/ d$ En$ro d$ -6-7? "u 8i1! >u!n! 8$r$d! %! coron! d$ Ar!(n? #i$ntr!" Ci"n$ro" @u$d! nu$2!#$nt$ co#o r$($nt$ +or di"+o"icin t$"t!#$nt!ri! d$ F$rn!ndo 8!"t! @u$ C!r%o"? 2ini$"$ d$ F%!nd$" * 8u0i$"$ cu#+%ido %o" 2$int$ !,o" E"t! di"+o"icin? %%$2!d! ! c!0o "in $% conoci#i$nto d$ %! .!ccin +!rtid!ri! d$% otro ni$to d$ F$rn!ndo? F$rn!ndo? 8$r#!no d$ C!r%o"? oc!"ion ci$rt! t$n"in @u$ no %%$( ! #!*or$" (r!ci!" ! %! int$r2$ncin d$ Ci"n$ro" F$rn!ndo d$1 co#o r$($nt$ d$ Ar!(n * N=+o%$" ! "u 8i1o n!tur!%? A%on"o? !rDo0i"+o d$ W!r!(oD! * !% c!rd$n!% Ci"n$ro" co#o r$($nt$ d$ C!"ti%%!? $n $"+$r! d$ %! %%$(!d! d$ "u "uc$"or? C!r%o" I A %! r$($nci! d$ Ci"n$ro"? * no ! %! d$ A%on"o d$ Ar!(n? $" ! %o @u$ 2!#o" ! !t$nd$r? *! @u$ no" c$,i#o" !% con.%icto co#un$ro Fu$ron do" !,o" $n %o" @u$ %! r$($nci! d$ Ci"n$ro" .u$ indi"cutid!? !un@u$ ci$rt!#$nt$ %! cort$ d$ <ru"$%!" +r$t$nd:! #!ni+u%!r%! ! "u !nto1o? $n2i!ndo +$r"on!" @u$ "u+u$"t!#$nt$ d$0:!n $nc!r(!r"$ d$ %o" n$(ocio" d$% r$ino Ci"n$ro" %o i#+idi? !un@u$ d$1 c$rc! d$ ": !% Nnico @u$ t$n:! 2irtud$": Adri!no d$ Utr$c8t? @u$ !d$#=" 8!0:! "ido $n2i!do +!r! ocu+!r $% c!r(o @u$ ocu+ Ci"n$ro" Por "u +!rt$? %o" no0%$"? "i$#+r$ con2u%"o"? !+ro2$c8!ron %! #u$rt$ d$ F$rn!ndo +!r! 2o%2$r ! cr$!r con2u%"ion$" "oci!%$"? $n 0u"c! d$% +od$r @u$ 8!0:!n +$rdido $n ti$#+o d$ %o" R$*$" C!t%ico" En $"to" #o#$nto"? Ci"n$ro" "$ t$ndr= @u$ $n.r$nt!r ! %! "u0%$2!cin d$ %!" ciud!d$" c!"t$%%!n!" HCo#unid!d$" d$ C!"ti%%!I +or un! +!rt$? * +or otr! ! %o" int$nto" d$ %o" co%!0or!dor$" .%!#$nco" d$ C!r%o" I +or int$r2$nir $n %! +o%:tic! c!"t$%%!n! P!r! $2it!r con.%icto" d$cid$ or(!niD!r un! #i%ici! ur0!n! @u$ r$ci0$ $% no#0r$ d$ G$nt$ d$ Ord$n!nD! 7as iniciati"as de los grandes se)ores, la escasa obediencia que prestaban a los tribunales ordinarios a la hora de solucionar sus conflictos y la tendencia a tomarse la 2usticia por su mano, por medio de las armas, hacan correr al *stado un peligro permanente, ya que la falta de un soberano respetado por todos le impeda actuar con

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)6

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA eficacia para e"itar los desrdenes. *s por ello por lo que !isneros pens en crear una fuerza armada permanente que se encargara de poner coto a los desmanes sub"ersi"os, y sobre todo para controlar las "eleidades de los nobles.,5 E"t! G$nt$ d$ Ord$n!nD!? or(!niD!d! !% #!r($n d$ %! no0%$D! .u$ %! 0!"$ d$% .uturo $1Crcito n!cion!%A !%(o tot!%#$nt$ no2$do"o 7os nue"os soldados slo se dedicarian al e2ercicio de las armas los dias festi"os, y -nicamente saldran de sus pueblos en casos e.traordinarios, cuando el honor de la ptria la defensa del rden p-blico lo reclamase.,, Er! un! r$or(!niD!cin tot!% d$ %! d$.$n"!? di2idi$ndo $% t$rritorio $n di"trito" * d$#!rc!cion$"? * %%!#!ndo ! .i%!" ! %o" 8o#0r$" co#+r$ndido" $ntr$ ); * 4; !,o"? ! %o" @u$ "$ otor(!0! un! "$ri$ d$ $E$ncion$" Er! $% ($r#$n d$% $1Crcito +$r#!n$nt$? !%(o @u$ no .u$ d$% !(r!do d$ %o" no0%$"? @ui$n$" con %! d$0id! +ro+!(!nd! con"i(ui$ron @u$ %!" ($nt$" "$ @u$1!"$n d$ %! #$did! Ae todas partes dirigian Cimnez cartas llenas de que2as mezcladas con s-plicas,NON 7os de 8alladolid principalmente, habiendo llegado conocer que las s-plicas y que2as en"iadas en sus cartas eran de poco "alimiento para con el fraile, toman las armas, comienzan cerrar puertas, reparar las murallas, di"idir las guardias, poner centinelas en los caminosNON al tenor de 8alladolid las otras ciudades, aunque al parecer estaban tranquilas, formaban alianza y amistad por medio de mensa2eros y en"iados ocultos, preparndose para resistir Cimnez, aunque fuese por las armas.,1 7os reclutamientos de soldados seran "oluntarios y slo en caso necesario se recurrira al alistamiento obligatorio para completar los efecti"os. 8oluntarios o no, estos hombres deberan proceder de las clases medias $pecheros menores y medianos(. !isneros no quera para su e2rcito ni caballeros ni miserables.,: T!#0iCn .o#$nt %! !rti%%$r:! * no d$"cuid %! #!rin! ni %! con"truccin n!2!% GoD d$ un (r!n t!%$nto $ intuicin +!r! #o2$r"$ $n %!" r$%!cion$" int$rn!cion!%$" #!nt$nid!" con In(%!t$rr!? Fr!nci! * Portu(!%? con"i(ui$ndo .r$n!r $% int$nto n!2!rro-.r!ncC" d$ $"t!0%$c$r $n $% trono ! >u!n d$ A%0r$t Sin $#0!r(o no tu2o $% #i"#o CEito con %o" continuo" !t!@u$" d$ &oruc <!r0!rro1! contr! %!" +o"$"ion$" $"+!,o%!" d$% Nort$ d$ V.ric! Lo" no0%$" "$ o+u"i$ron !0i$rt!#$nt$ ! %! cr$!cin d$ $"t! #i%ici!? %%$(!ndo $n V!%%!do%id ! oc!"ion!r !%0oroto" @u$ "$ $Et$ndi$ron ! ArC2!%o? M$din! d$% C!#+o * Ciud!d Rodri(o L!" +rot$"t!" %%$(!ron 8!"t! C!r%o" I? @u$ con#in ! Ci"n$ro" ! di"o%2$r %! #i%ici!? ord$n @u$ cu#+%ir:! $n .$0r$ro d$ -6-5 6i dispona de esta fuerza armada, el *stado podra prescindir de los nobles y en caso necesario incluso dirigirla contra ellos. *sta es "erdaderamente la razn poderosa que impidi a !isneros la e2ecucin de sus planes. 7os Brandes no deseaban que el *stado pudiera disponer de una tropa a su ser"icio e.clusi"o, la cual hubiera podido abortar en su inicio cualquier tentati"a de accin sub"ersi"a del orden establecido. 4ueron los le"antamientos que se produ2eron en 8alladolid la circunstancia inmediata que produ2o
57 55 53 59

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 34

N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( -5Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 36

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)7

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA la disolucin de la milicia, pero estos le"antamientos haban sido organizados, pro"ocados y alentados por la alta nobleza.1& 7a creacin de la milicia popular, ba2o muchos aspectos tan con"eniente, tu"o por principal ob2eto, a 2uzgar por lo que dicen sus mismos contemporneos, armar al pueblo en defensa de las prerrogati"as reales para ayudar al trono al abatimiento de la nobleza.11 L! or(!niD!cin d$ %o" nu$2o" t$rritorio" !#$ric!no" .u$ otr! d$ %!" +r$ocu+!cion$" d$% R$($nt$ A +!rtir d$ -6;; 8!0:! +ro#o2ido di2$r"!" $E+$dicion$" d$ #i"ion$ro"? $"+$ci!%#$nt$ .r!nci"c!no"? +!r! %! $2!n($%iD!cin d$% Nu$2o Mundo Co%n "$ 8!0:! d$#o"tr!do in$+to +!r! (o0$rn!r $% t$rritorio r$ci$nt$#$nt$ !d@uirido? !% tr!t!r co#o $"c%!2o" ! %o" indio" con@ui"t!do"? * "u #Ctodo d$ !ccin #$r$ci %! #=" "$2$r! cond$n! d$ +!rt$ d$ Ci"n$ro"? @ui$n to# .u$rt$" #$did!" +!r! r$+ri#ir%! E%!0or un cdi(o d$ in"truccion$" +!r! $% 0i$n$"t!r d$ %o" n!ti2o" * uti%iD todo" "u" $".u$rDo" +!r! +rot$($r%o" d$ %! o+r$"in * con2$rtir%o" ! %! .$ cri"ti!n! Fu$ron c!"i do" !,o" d$ r$($nci! d$ un 8o#0r$ octo($n!rio @u$ d$#o"tr un! c%!rid!d #$nt!% $n2idi!0%$ * un! $Etr!ordin!ri! c!+!cid!d +!r! (o0$rn!r M!ntu2o ! r!*! ! %o" no0%$" c!"t$%%!no"? @u$ "$ #o"tr!0!n =2ido" d$ r$cu+$r!r $% +od$r +$rdido? !": co#o ! %!" intri(!" d$ %o" @u$ +r$t$nd:!n co%oc!r $n $% trono !% in.!nt$ F$rn!ndo B7as cosas amenazaban ruina0 los gobernantes y el conse2o, por cartas y mensa2eros, suplicaban con instancia al prncipe "iniese a estos reinos, que con su presencia se consolaran. esponda dando esperanzas de su "enida y muestras de intitularse rey.19 Mi$ntr!"? %! cort$ $n <ru"$%!"? !1$n! ! %o @u$ "uc$d:! $n E"+!,!? d$cidi coron!r r$* ! C!r%o"? @u$ !0!ndon!do $n #!no" d$ +$r"on!1$" d$ di.:ci% c!t!%o(!cin? 8!c:! c!"o o#i"o d$ %!" %$*$" d$ %o" r$ino" @u$ $r! coron!do? d$"o*$ndo !% con"$1o d$ $"t!do? * co#$nD!0! ! (!n!r"$ %! $n$#i"t!d d$ "u" "N0dito" inc%u"o !nt$" d$ +i"!r ti$rr! $"+!,o%! !% %%$2!r ! c!0o un 8$c8o @u$ #uc8o" 8!n c!t!%o(!do d$ (o%+$ d$ $"t!do A%(o @u$ no #$1or!0! $n n!d! %! "itu!cin d$ C!r%o"? * @u$ "in $#0!r(o %o $n.r$nt!0! !% +u$0%o *l impaciente prncipe, como haba tomado el ttulo de rey de *spa)a, aunque "i"ia su madre Ao)a Cuana, en cuanto lleg su conocimiento la noticia de la muerte de su abuelo Aon 4ernando, e.igi al cardenal gobernador que las ciudades y "illas del reino le reconociesen aquel ttulo, y le proclamasen rey solemnemente, seg-n costumbre antigua0 y aunque Cimnez de !isneros, de acuerdo con el !onse2o eal de !astilla, Le.puso al prncipe lo improcedente impoltico de seme2ante paso, Aon !arlos insisti con energa en hacer cumplir sus deseos, aconse2ado por los ignorantes flamencos que le rodeaban, y fu, por -ltimo, proclamado en @adrid ;& de =bril de 1%15.1; Er! $% -4 d$ #!rDo d$ -6-7? * "$ !ctu!0! contr! %! 2o%unt!d d$% Con"$1o d$ C!"ti%%! * d$% Con"$1o d$ Ar!(n? * "in @u$ +or otr! +!rt$ >u!n! .u$"$ d$c%!r!d! inc!+!D d$ r$in!r

3; 3-

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 33

Mod$"to L!.u$nt$ * >u!n V!%$r! &i"tori! ($n$r!% d$ E"+!,! To#o IV P!( //7 D$ Co%#$n!r$"? Di$(o &i"tori! d$ %! in"i(n$ ciud!d d$ S$(o2i! 3/ M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( /)
3)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)5

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA A% r$"+$cto? "$nci%%!#$nt$ "$ !ctu!0! co#o "$ 2$n:! !ctu!ndo? * $%%o co#+ort!0!? "i !Nn c!0:!? #=" !ni#!d2$r"in d$ %! no0%$D!? * +or "u+u$"to? d$% +u$0%o E% c!rd$n!% Ci"n$ro"? .in!%#$nt$? "$ r$uni con $% Con"$1o d$ E"t!do? !% @u$? !nt$ %!" di"id$nci!"? r$cord ! %o" +r$"$nt$" @u$ Bles habia 2untado, no para consultar sino para obedecer, y que su rey les pedia sumisin y no conse2osNON de una sola plumada les arranc !isneros todas las rentas y posesiones que les fueron donadas por 4ernando 8NON entonces fu cuando se presentaron al se"ero regente comisionadosNON para preguntarle en "irtud de qu poderes gobernaba el reino, y les respondi, lle"ndoles como por acaso hcia un balcon, desde donde les ense) la guardia que custodiada su persona, y haciendo que, una se)al suya, tronase una descarga, para darles a entender que habia terminado la anarqua feudal de sus ascendientes.1' E"t$ 8$c8o? co#$nt!do +or %o" 0i(r!.o" +ri#$ro" d$% C!rd$n!%? "$ !+o*! $n %! tr!dicin or!%? * no $n docu#$nto !%(uno Lo" no0%$" "$(u:!n con "u tr!dicinA !":? P$dro Girn +u"o "itio ! S!n%Nc!r? * Ci"n$ro" %o +u"o .u$r! d$ %! %$* * %o +$r"i(ui Po"t$rior#$nt$? $% r$0$%d$ "$ !%i con $% o0i"+o d$ Si(X$nD!? $% du@u$ d$ A%0ur@u$r@u$ * $% d$ M$din!c$%i? $n 2i"t!" d$ 8!c$r un! (r!n %i(! @u$ .in!%#$nt$ "$ d$"8iDo !% .!%t!r !cu$rdo $ntr$ $%%o" E" $n $"to" #o#$nto" cu!ndo "$ +rodu1o %! r$unin d$ "u" d$%$(!do" con Ci"n$ro" $n %! @u$ C"t$? "u+u$"t!#$nt$? %$" "$,!% $% $1Crcito * %! !rti%%$r:! indic=ndo%$" @u$ $"o" $r!n "u" +od$r$" Lo" #o2i#i$nto" d$ in"urr$ccin "$ $"t!0!n 8!ci$ndo "$ntirA uno d$ %o" #oti2o" .u$ron %o" !%i"t!#i$nto" d$ tro+! @u$? co#o 8$#o" "$,!%!do? ord$n Ci"n$ro" Lo" 2!%%i"o%$t!no" %%$(!ron ! $"cri0ir un! c!rt! ! C!r%o" r$c%!#!ndo @u$ no "$ %%$2!"$ ! $.$cto %! #$did! d$ r$c%ut!r %! tro+!? * $ntr$ #uc8o" !r(u#$nto" "$ d$c:!: Ii es tampoco 2usto el que obligue por fuerza los espa)oles aparecer como impelidos por inclinacin propia aborreceros aun antes de que os conozcan.1% J $% A%#ir!nt$ d$ C!"ti%%!? "i no r$d!ct C% +$r"on!%#$nt$ %! c!rt!? in.%u* +!r! @u$ .u$"$ r$d!ct!d! B*l =lmirante de !astilla, re"olucionario en tiempo de !isneros y que habia azuzado los menestrales de 8alladolid que no tomasen las armas, pintndoles esto como una ser"idumbre que quera imponerles el fraile, se hace despus partidario del rden para quitarles aquellas mismas armas.15 E% o01$ti2o d$ Ci"n$ro" no $r! otro @u$ %i#it!r $% +od$r d$ %o" no0%$"A un! !ccin @u$ 2$n:! ! r$.orD!r %o *! inici!do +or %o" R$*$" C!t%ico"? ! .!2or d$ %! #unici+!%id!d BU el cardenal porfiando y perse"erando en su propsito, que lo tena recio y cabezudo, perse"er 8alladolid en su dureza, sin hacer efeto la ordenanza, hasta el a)o siguiente de 1%1,, que el rey escribi desde 4landes a los de 8alladolid, que hiciesen lo que los gobernadores les mandasen1, . Ci"n$ro" +!r!%iD %o" !%i"t!#i$nto" !nt$ $% %$2!nt!#i$nto ($n$r!%iD!do? * $% +u$0%o "$ "!%i con %! "u*! $n $% $#+$, d$ +$%$!r $n contr! d$ "u" +ro+io" int$r$"$" No o0"t!nt$? Bde2 su muerte armados ;'.&&& labradores y menestrales castellanosNON *sta gente, que !isneros haba armado contra la aristocracia castellana, tu"ieron medio algunos se)ores de suble"arla contra el monarca, apro"echando los desmanes y el descrdito en que cayeran los ser"idores
34 36

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3 C!rt! d$% +u$0%o d$ <ur(o" !% $#+$r!dor C!r%o" V' T!+i!? Eu($nio d$ &i"tori! d$ %! ci2i%iD!cin $"+!,o%! To#o III P!( )7;
37 35

D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 5;

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)3

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA del rey por su "enalidad impericia, aparentando deseos de 2usticia, pero encubriendo todos los comuneros miras srdidas interesadas.11 E" $n $"to" #o#$nto" cu!ndo %!" ciud!d$"? in"ti(!d!" +or %o" no0%$"? "$ r$0$%!ron contr! %! %$2! d$ "o%d!do" E% !rDo0i"+o d$ Gr!n!d!? $% cond$"t!0%$ d$ C!"ti%%!? $% cond$ d$ <$n!2$nt$' !%0orot!ron %!" ciud!d$"A !":? V!%%!do%id? <ur(o"? L$n? M$din! d$ C!#+o * otr!"? $"cri0i$ron ! C!r%o" r$c%!#!ndo %! "u+r$"in d$ %! #$did! L! cort$ d$ <ru"$%!"? t$#i$ndo @u$ $"t$ $1Crcito .u$"$ un o0"t=cu%o +!r! $%%o"? o0%i( ! Ci"n$ro" ! +!r!%iD!r %! #$did! No o0"t!nt$? * ! +$"!r d$ 8!0$r triun.!do %! o+o"icin d$ %o" no0%$" $n #uc8o" %u(!r$"? $n otro" "$ con"o%idA !":? con %! !ctu!%iD!cin d$ %! .%ot!? 0!ti ! %o" turco" B*l fracaso del proyecto de !isneros sir"e para ilustrar cul era el papel que desempe)aba la nobleza en el con2unto del *stado. *sta fuerza social no slo representaba una amenaza para el orden p-blico sino que, por su influencia sobre algunas ciudades y en los crculos de la !orte, tena la fuerza suficiente para obstaculizar cualquier iniciati"a tendente a limitar su poder. Aurante la regencia de !isneros, y mucho ms a-n que durante la del rey de =ragn, la alta nobleza castellana demostr que no haba perdido un tomo de sus ambiciones y que -nicamente un poder fuerte, como el de los eyes !atlicos, poda mantenerla a raya.1: T!% 2$D? "i $% +ro*$cto d$ Ci"n$ro" 8u0i$r! triun.!do? no 8u0i$"$n "uc$dido %o" !cont$ci#i$nto" d$ %o" Co#un$ro"? +or@u$ $n $"$ c!"o? con tod! "$(urid!d? d$.$ndi$ndo %o" +rinci+io" no0%$" * 1u"to" @u$ .u$ron r$c8!D!do" $n cort$" * @u$ 1u"ti.ic!ron $% %$2!nt!#i$nto? C"t$ no 8u0i$"$ d$ri2!do $n !%t$rc!do" !"!#0%$!rio" * "!n(uin!rio"? "ino @u$ "$ 8u0i$"$ conducido +or un ord$n @u$ "$ 8u0i$"$ 8$c8o "$ntir con d$t$r#in!cin? * c!"o d$ 8!0$r %%$(!do !% $n.r$nt!#i$nto? 8u0i$"$ t$r#in!do !% 8!0$r "ido !+%ic!d!" %!" +$ticion$" @u$ $n "u #o#$nto "$ 8ici$ron $n %!" Cort$" E" un! o+inin? co#o o+inin $" %! $E+r$"!d! +or un !utor ro#=ntico? n$c$"!ri!#$nt$ +!rtid!rio d$ %o" co#un$ro"? @ui$n !.ir#! @u$ si tres a)os atrs no se hubieran rebelado las ciudades contra el alistamiento de la gente de ordenanza, ahora tu"ieran un e2rcito hbil y disciplinado en "ez de una turba ine.perta y allegadiza.:& E.$cti2!#$nt$? $"! $" %! %:n$! @u$ "$+!r! %! o+cin co#un$r! d$ %! o+cin r$!%i"t! E.$cti2!#$nt$? Bloando una "ez mas la alta pre"ision del ilustre Cimnez de !isneros, se acusaron sin duda y se arrepintieron tarde de su des"ario en oponerse una institucin popular de suyo, y destinada dar el golpe de gracia la nobleza. :1 L! (r!nd$D! $"+iritu!% * 8u#!n! d$ Ci"n$ro" .r$n $% =ni#o d$ %o" +ir!t!" 0$r0$ri"co" con %! to#! d$ M!D!%@ui2ir * Or=n? * $"t!0%$ci$ndo !r"$n!%$" $n %o" +u$rto" d$ %! co"t! #$dit$rr=n$!? !": co#o $% 0!"ti#$nto d$ un! !r#!d!A +!ci.ic * !"$(ur N!2!rr!? !#$n!D!d! +or Fr!nci!A r$.or# $% $"t!do $c%$"i="tico $n %! %:n$! @u$ 8!0:! $#+$D!do con %! r$in! I"!0$%A .u$ $% !rt:.ic$ d$ %! <i0%i! +o%:(%ot! * d$ %! Uni2$r"id!d d$ A%c!%=? !

33 39 9; 9-

D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 76 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 9;

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

)9

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA %! @u$ dot d$ cu!r$nt! * "$i" c=t$dr!"? de2ando para sostenimiento de las mismas catorce mil ducados de renta.:9 Mi$ntr!" $% (i(!nt$ Ci"n$ro" %%$2!0! ! c!0o o0r!" in#$n"!"? %! r$in! G$r#!n! con"+ir!0!? int$nt!ndo +on$r $n $% trono ! F$rn!ndo? 8$r#!no d$ C!r%o" Ci"n$ro" %o" !+!rt? * +u"o ! 2i2ir !% in.!nt$ con Adri!no d$ Utr$c8t? !% ti$#+o @u$ co#unic!0! ! C!r%o" %! n$c$"id!d d$ @u$ %$ di$"$ %!" +o"$"ion$" d$ %! c!"! d$ <or(o,! 9/ Por "u +!rt$? %o" no0%$" "$(u:!n con "u" r$2u$%t!"? * Ci"n$ro"? irr$#$di!0%$#$nt$? %!" "o.oc!0! con "u" #i%ici!"A $% cond$ d$ Ur$,!? $% du@u$ d$ A%0!? $% du@u$ d$ <C1!r' Todo" conoci$ron %! 0u$n! #$did! #i%it!r @u$ #!rc!0! Ci"n$ro" P$ro %o" no0%$" %%$2!0!n !d$%!nt$ otro .r$nt$ "o%i2i!nt!ndo !% +u$0%o @u$ d$ +or ": "$ $ncontr!0! inc#odo con %!" !ctu!cion$" d$ %o" .%!#$nco" * +or %! cri"i" $con#ic! * "oci!% d$% #o#$nto P$ro $r! ! %! no0%$D! ! @uiCn? $n +rinci+io? * +or +ur! $E+r$"in d$ co#+$t$nci! dir$ct!? +$r1udic!0!n %o" $Ec$"o" d$ %o" !d2$n$diDo" Inc#odo" +or %! "itu!cin in!d#i"i0%$? * "o%i2i!nt!do" +or %o" no0%$"? ! #$di!do" d$ M!rDo d$ -6-5 $% #o2i#i$nto d$ %o" +u$0%o" $r! c!"i un=ni#$ r$c%!#!ndo "$ $Ec%u*$"$ d$ %o" con"$1o" ! %o" .%!#$nco" E"$ .u$ $% inicio d$ %! r$2u$%t! L(ic!#$nt$? $% +u$0%o !+ro2$c8 +!r! r$!%iD!r "u" #=" @u$ 1u"ti.ic!d!" r$c%!#!cion$" Ci"n$ro" con2oc r$unin d$ $"t!do" +!r! oto,o? !% o01$to d$ contro%!r %! "itu!cin? +$ro !% 2$r @u$ $% r$* no 2$n:!? "$ r$+rodu1$ron %o" di"tur0io"? #i$ntr!" $"cri0:! ! C!r%o" diciCndo%$: B"enid, se)or, sosegar estas tempestades0 el pueblo es insolente, quando ha tomado ya una "ez la libertad de hablar, y los que se han querellado con altas "oces, no estn muy le2os de inquietarse.:' E% -9 d$ "$+ti$#0r$ d$ -6-5 d$"$#0!rc! $n Vi%%!2icio"! $% +r:nci+$ C!r%o"? !co#+!,!do d$ (r!n "C@uito d$ .%!#$nco"? * Ci"n$ro"? con #$no" d$ do" #$"$" d$ 2id! +or d$%!nt$? +!rt$ +!r! r$ci0ir%$ No %o con"$(uir:!? +or@u$ #uri !nt$" En $% c!#ino ! Vi%%!2icio"!? $% in.!nt$ F$rn!ndo "$ $nt$r d$ %o" d$"i(nio" @u$ t$n:! "u 8$r#!no +!r! con C%? * !#$n!D ! Ci"n$ro" con "u0%$2!r"$? +$ro Ci"n$ro" %$ #!%0!r!t %o" +%!n$" T!#0iCn $n $"to" #o#$nto" P$dro Girn "$ !+od$r d$% Duc!do d$ M$din! Sidoni!? * !Nn +oc!" "$#!n!" !nt$" d$ "u #u$rt$? tu2o $n$r(:!" Ci"n$ro" +!r! contr!!t!c!r * 2$nc$r !% r$0$%d$ En otro %u(!r d$ $"t$ tr!0!1o "$,!%!#o" @u$ C!r%o" $n2i ! Ci"n$ro" un! c!rt! $n %! @u$ %$ d!0! %ic$nci! +!r! r$tir!r"$ ! "u dic$"i" ! d$"c!n"!r No o0"t!nt$? $"! !.ir#!cin $" t$#! d$ +o%C#ic!? *! @u$ "erosmilmente dicha carta no lleg a poder del anciano prelado:% +rinci+!%#$nt$? "$(Nn $% !utor cit!do? +or@u$ BIinguno de los historiadores que hablan de la carta dicen haberla "isto, y el maestro obles, que escribi relati"amente pocos a)os despus de fallecido !isneros0 que pudo conocer a alguien que hubiese "isto y tratado al egregio purpurado0 que tu"o a su disposicin los =rchi"os de 3oledo y =lcal, ricos en documentos cisnerianosE que hall en la capilla
9)
9/

T!+i!? Eu($nio d$ &i"tori! d$ %! ci2i%iD!cin $"+!,o%! To#o III P!( )9 N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( -3) 94 N!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico P!( )-/ 96 V!%$" F!i%d$? >!2i$r C!r%o" I no .u$ in(r!to con Ci"n$ro" P!( --

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA de muzrabes, en donde prestaba sus ser"icios, frescas y "i"as a-n las huellas de su munfico fundador, no solamente no "i la carta en cuestin, sino que tiene que hacer esta confesin sinceraE Io he podido a"eriguar lo que la carta del ey contenia.:5 E% 3 d$ no2i$#0r$ #u$r$ $n Ro! $% c!rd$n!% Ci"n$ro"? r$($nt$ d$% r$ino BIo logr imponer sus criterios, es cierto, pero de2 por lo menos un ideal de gobierno, el recuerdo de un estadista de e.cepcin.:, E% c!rd$n!%? $n "u" 2$inticinco !,o" d$ 2id! +N0%ic! !co#$t$ !ccion$" #!(n:.ic!"A d$"d$ %! $E+$dicin $n +$r"on! ! Or=n? dond$ in"t!ur %! In@ui"icin? 8!"t! %! cr$!cin d$ %! uni2$r"id!d d$ A%c!%= d$ &$n!r$"? Buna uni"ersidad abierta a todas las teoras y a las nue"as tendencias de las cienciasE lenguas clsicas y orientales, por e2emplo. #nquisidor general, no muestra ning-n fanatismo en la defensa de la ortodo.iaE acaba con los abusos y e.cesos de 7ucero, el inquisidor de !rdoba0 no duda en pedir la colaboracin de con"ersos para preparar una "ersin polglota de la Fiblia e in"ita al mismo *rasmo a participar en la empresa.:1 En $"to" #o#$nto"? Euro+! no "$ %%!#!0! !":? "ino @u$ tod!2:!? !un@u$ *! +or +oco ti$#+o $r! Bla cristiandad, es decir, la comunidad de naciones que compartan el mismo credo religioso:: ? * "$ +r$+!r!0! +!r! "$r r$(id! +or un "$r $Ec$+cion!%: C!r%o" I

La !$i ia $e l!s -lamen !s

97 95 93 99

V!%$" F!i%d$? >!2i$r C!r%o" I no .u$ in(r!to con Ci"n$ro" P!( -4 PCr$D? >o"$+8 Ci"n$ro"? $% c!rd$n!% d$ E"+!,! P!( -4
PCr$D? >o"$+8 Ci"n$ro"? $% c!rd$n!% d$ E"+!,! P!( -7 PCr$D? >o"$+8 Ci"n$ro"? $% c!rd$n!% d$ E"+!,! P!( -6

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Todo $"+!,o% @u$ %%$2$ "!n(r$ $n %!" 2$n!"? "$! $n $% "i(%o FVI o "$! $n $% "i(%o FFI d$0$ "$ntir !%(o $"+$ci!% !% r$+!"!r %o" !cont$ci#i$nto" @u$ $n2o%2i$ron %! 2$nid! d$ C!r%o" d$ G!nt$ No #$ r$.i$ro +or c!"u!%id!d co#o C!r%o" d$ G!nt$ cu!ndo 8!0%o d$ C!r%o" I $n -6-3? +or@u$ $n $"!" .$c8!"? %!" $E+$ct!ti2!" @u$ "$ +od:!n t$n$r no $r!n +r$ci"!#$nt$ 8!%!(X$,!" L%$(!0! ! "$r r$* d$ E"+!,! un! +$r"on! @u$ $r! cu!%@ui$r co"! #$no" $"+!,o%? * +!r! r$#!t!r %! 1u(!d!? no "$ +r$ocu+!0! $n ocu%t!r t!% condicin C!r%o" $r! un i#0$r0$ @u$ d$"d$ %o" "i$t$ !,o" $r!? !d$#=" d$ +r:nci+$ d$ E"+!,!? du@u$ d$ <or(o,! * cond$ d$ F%!nd$"? * ! %o" di$ci"Ci"? ! %! #u$rt$ d$ "u !0u$%o F$rn!ndo $% C!t%ico? r$* d$ E"+!,! coron!do +or un !cto @u$ #uc8o" c!%i.ic!ron d$ (o%+$ d$ $"t!do Di.:ci%#$nt$ "$ +u$d$ $ncontr!r cu%+! $n un #uc8!c8o d$ di$cioc8o !,o"' D$% #i"#o #odo @u$ no "$ +u$d$ cu%+!r d$ n!d! ! @ui$n$" "$nt:!n r$c8!Do +or C%? *! @u$ "$ $ncontr!0!n con un r$* con $% @u$ n!d! t$n:!n $n co#Nn P$ro +!r! 1uD(!r ! un +$r"on!1$? * #=" d$ %! in.%u$nci! * c!t$(or:! d$ C!r%o" I? c!$r:!#o" $n un $rror i#+$rdon!0%$ "i no" %i#it!#o" ! 1uD(!r ! un c8ico d$ -3 !,o" !% @u$ %$ %%u$2$n %o" t:tu%o" no0i%i!rio" #=" i#+ort!nt$" d$% #undo? @u$ co#o $" %(ico +or otr! +!rt$? "$ $ncu$ntr! rod$!do d$ 0uitr$" $"+$r!ndo d$"+o1o" KJ @uiCn #=" 0uitr$ @u$ Gui%%$r#o d$ Cro*? "$,or d$ C8$2r$"M Er! Gui%%$r#o d$ Cro* un tr$+! @u$ 8!0:! "!0ido #!n$1!r %o" 8i%o" d$ %! cort$ .%!#$nc!? d$"8!ciCndo"$ t!nto d$ "u" !%i!do" co#o d$ "u" contr!rio"? * (!n=ndo"$ %! con .i!nD! t!nto d$ M!Ei#i%i!no co#o d$ C!r%o" -;; No +!r$c$ @u$ "$ d$0! "$r #u* co#$dido !% tr!t!r d$ %o" con"$1$ro" @u$ rod$!0!n ! @uiCn tr!n"currido" %o" !,o" "$r:! uno d$ %o" #$1or$" r$*$" d$ E"+!,! P$dro M=rtir d$ An(%$r:! %o d$.in$ !":: B*l !apro $!he"res( esta sima insaciable de a"aricia, que no solamente se traga las riquezas del ey y de sus reinos, sino que adems de"ora su honor y fama ha discurrido un medio de recoger el oro que haya podido quedar.1&1 U lo que peor fue, que los corazones de muchos se ena2enaron del prncipe y le perdieron el amor que le tenan, y concibieron contra <e"res un mortal odio, y fue causa que entre los que estaban en ser"icio del prncipe hubiese escndalo.1&9 L! o+inin d$ Ktodo"M Lo" 8i"tori!dor$" +!r$c$ coincidir $n $% 1uicio d$ $"t$ +$r"on!1$ Er! @onsieur de Be"res intimo amigo del *mperador, que fuera del "icio de fu insaciable a"aricia, fue hombre de grandes talentos en lo economico y politico.1&; E"t$ 8o#0r$? +ri2!do d$ C!r%o"? 8!c:! * d$"8!c:! "in @u$ #uc8o" !"unto" %%$(!"$n t!n "i@ui$r! !% conoci#i$nto d$ "u "$,or? $n todo" %o" =#0ito"A !":? 2o%c!do 8!ci! Fr!nci!? * d$"!t$ndi$ndo %o" int$r$"$" d$ "u "$,or?<e"res deseaba la paz entre el rey don !arlos y el rey 4rancisco de 4rancia. Jara tratar de ella, se concert, que por ambas partes se en"iasen personas tales a Ioyon, que es en los confines de 7angres y de Forgo)a. Kzose, pues, en Ioyon la paz por mano de emba2adores, con estas condiciones.

-;; -;-

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( -6 -;) S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V -;/ F$rr$r!"? >u!n d$ S*no+"i" 8i"toric! crono%(ic! d$ E"+!,! P!( /9/

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA 7a primera, que la diferencia sobre el reino de Ia"arra se pusiese en manos de 2ueces y que si pareciese 2usticia, el rey don !arlos fuese obligado a restituir aquel reino al hi2o del rey don Cuan que fue echado de l. ##. Rue el rey don !arlos pague cada un a)o al rey de 4rancia cien mil ducados, para que pareciese que tena algo en el reino de Ipoles. ###. Rue para firmeza de esta paz el rey don !arlos casase con madama 7uisa, que a la sazn era de un a)o, y que si muriere, casase con otra que Aios le diese, y a falta de hi2a casase con enata, cu)ada del rey de 4rancia. #8. Rue el *mperador diese a los "enecianos la ciudad de 8erona por ttulo de compra, y los "enecianos al *mperador docientos mil ducados en dos pagas.1&' E"t! $" %! +!D d$ No*on <u$n! "$,!% d$ %o @u$ !2$cin!0! ! E"+!,! Ant$" d$ $#+$D!r $% r$in!do? "$ r$nunci!0! ! %o" d$r$c8o" d$ E"+!,! ! .!2or d$ Fr!nci!? "in 0!t!%%!"? "in !%t$rc!do"? "in di"cu"ion$"? 8!0%!ndo $ntr$ Bc!0!%%$ro"G E"+!,! d$0:! $ntr$(!r ! Fr!nci!? +or@u$ ":? %o @u$ dur!nt$ $% r$in!do d$ %o" R$*$" C!t%ico" 8!0:!n con"$(uido E" d$ d$"t!c!r @u$ C8$2r$" * Fr!nci"co I no +idi$ron t!#0iCn A#Cric! T!% $r! $% "$nti#i$nto @u$ d$0:!n t$n$r %o" $"+!,o%$" d$% #o#$nto P$ro %! !ctu!cin +!rticu%!r d$ %o" con"$1$ro" .%!#$nco" no "$ %i#it ! $"$ 8u#i%%!nt$ tr!t!doA +or %o @u$ cu$nt!n %!" crnic!"? "$ introdu1$ron $n cu!nto" %u(!r$" +od:!n con %! int$ncin #!ni.i$"t! d$ $nri@u$c$r"$ E% oro "!%:! d$ %o" +u$rto" $"+!,o%$" con un! di%i($nci! $nco#i!0%$A t!n $" !": @u$ 7a "oz del pueblo in"ent un refrn que ha llegado hasta nuestros das H$% !utor $"cri0$ $n -334I, y que a-n suele aplicarse los ministros dilapidadores0 y era, que cuando se "eia un dobln de dos caras, de oro, de los acu)ados en el reinado de los eyes !atlicos, se e.clamaba asE 6l"eos Aios, ducado dos, que monsieur de <ebres no top con "os1&% L%$( ! c!%cu%!r"$ $n do" #i% @uini$nto" %o" #i%%on$" d$ #!r!2$d:" H6;; #i%%on$" d$ $uro" d$ );-4I @u$ %o" .%!#$nco" !%i($r!ron %! 0o%"! d$ %o" $"+!,o%$" Cu$nt!n @u$ P$dro M=rtir d$ An(%$r:! Bcalcula moderadamente que solo en el trmino de diez meses en"iaron los flamencos su tierra un millon y cien mil ducados.1&5 Mi$ntr!"? %o" con"$1$ro" .%!#$nco" $ntr$t$n:!n %! 2$nid! d$ C!r%o" ! E"+!,! +or@u$ teman al cardenal !isneros, cuyo talento, integridad y ele"ado nimo le daban sobre ellos un grande ascendiente.1&, J C!r%o"? @u$ no !ctu!0! "in %!" indic!cion$" $E+r$"!" d$ "u" con"$1$ro"? no 2$n:! ! E"+!,!? #u* ! +$"!r d$ %o" inc$"!nt$" r$@u$ri#i$nto" @u$ %$ 8!c:! $% c!rd$n!% Ci"n$ro"? @u$ $"t!0! cont$ni$ndo $% #!r$#oto +o%:tico @u$ "$ $"t!0! ($"t!ndo $n todo" %o" %u(!r$" d$ C!"ti%%! Ht!#0iCn $n $% r$"to d$ E"+!,!? !un@u$ "i$ndo d$ #$nor int$n"id!d * tr!t!ndo co#o $"t!#o" d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%!? %o d$1!#o" +!r! c!+:tu%o !+!rt$I

-;4 -;6

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 97 * F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( // -;7 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( // -;5 T!+i!? Eu($nio d$ &i"tori! d$ %! ci2i%iD!cin $"+!,o%! To#o III P!( /;

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

//

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Por otr! +!rt$? * !un@u$ d$ <!rc$%on! "!%i$ron 0!rco" c!r(!do" con t$"oro"? d$0$#o" t$n$r $n cu$nt! @u$ $n !@u$%%o" #o#$nto"? +or +o0%!cin * ri@u$D!? $r! C!"ti%%! $% .ond$!d$ro +rinci+!% d$ %o" .%!#$nco" "$di$nto" d$ ri@u$D!" A +ri#$ro" d$% !,o -6-5 d$"$#0!rc! $% "$,or d$ L!E!o? $n2i!do d$ C8$2r$" +!r! int$nt!r n$utr!%iD!r %! !ccin d$% C!rd$n!% Ci"n$ro"? @u$ no d$1!0! !ctu!r %i0r$#$nt$ ! @uiCn? d$"+uC" d$ todo .u$? con di.$r$nci!? $% #$1or $n2i!do d$ %o" P!:"$" <!1o": Adri!no d$ Utr$c8t P$ro co#o no $r! "u.ici$nt$? !Nn $n2i C8$2r$" ! Ar#$r" Tor"? @u$ o0tu2o $% #i"#o CEito E% c!rd$n!% (o0$rn!0! "in @u$ C"to" int$r2ini$"$n $n n!d! J no "%o d$ntro d$% t$rritorio n!cion!%? dond$ tu2o @u$ .r$n!r %!" !+$t$nci!" .r!nc$"!" $n N!2!rr!? "ino $n V.ric!? contr! <!r0!rro1! J todo #i$ntr!" C8$2r$" tr!t!0! %! $ntr$(! d$ N!2!rr! ! Fr!nci! E% -4 d$ no2i$#0r$? n!tur!%iD! c!"t$%%!no !% .%!#$nco Gui%%$r#o d$ Cro*? "o0rino d$% con"$1$ro d$ C!r%o" d$% #i"#o no#0r$? o0i"+o d$ C!#0r!i? +!r! 8!c$r%$ d:!" d$"+uC"? ! %o" 2$int$ !,o" d$ $d!d? !rDo0i"+o d$ To%$do? co%oc=ndo%$ !% .r$nt$ d$ %! I(%$"i! C!"t$%%!n! No#0r!#i$nto @u$? !% +!r$c$r? .u$ incit!do +or Bel marqus de 8illena y otros grandesNON y que el rey no estaba primero en ello, ni <ebres lo haba intentado. Jor manera que el rey tu"o en esto y otras cosas seme2antes poca culpa.1&1 Pu$d$ 2$r"$? !":? @u$ no .u$ "%o %! codici! d$ %o" .%!#$nco"? "ino %! !ctu!cin tortic$r! d$ %! +ro+i! no0%$D! B$"+!,o%!G %! @u$ %!0or!0! $n contr! d$ %o" int$r$"$" n!cion!%$" KLuC #oti2o t$n:! $"! no0%$D! +!r! !ctu!r d$ $"! #!n$r!M E% @u$ %%$2!0! t$ni$ndo d$"d$ 8!c:! #uc8o" !,o" D$ 8$c8o? %! cr$!cin d$ %!" co#unid!d$" $n $% "i(%o FIII .u$ un! r$!ccin +o+u%!r +!r! d$.$nd$r"$ d$ %o" !t!@u$" 0!ndo%$ro" +rot!(oniD!do" +or %o" no0%$"A !cti2id!d +o+u%!r @u$ .u$ !+o*!d! +or %o" r$*$"? * #u* $"+$ci!%#$nt$ +or %o" R$*$" C!t%ico"? @u$ cort!ron %! +r$+ot$nci! d$ %o" no0%$" * %%$(!ron ! d$"+o"$$r%$" d$ c!"ti%%o"? * 8!"t! %%$(!ron ! d$"truir ! c!,on!Do" un 0u$n nN#$ro d$ $%%o" E% !#0i$nt$ i0! c!%d$=ndo"$ con.or#$ i0!n "i$ndo conocid!" %!" +r$t$n"ion$" r$c!ud!tori!" P$ro @ui$n$" "$ #o"tr!0!n #=" do%ido" no $r!n %o" @u$ corr:!n con %! #!*or +!rt$ d$ %o" i#+u$"to"? %o" +$c8$ro"? "ino !@u$%%o" @u$? 8!0i$ndo "ido +$c8$ro" 8!"t! 8!c:! +oco? 8!0:!n +!"!do ! "$r 8id!%(o" o ! t$n$r %!" 2$nt!1!" d$ C"to" +or 8!0$r !cc$dido ! un $"t!tu" @u$ %$" +$r#it:! +r$"t!r "$r2icio" d$ #!*or $n1undi! @u$ %o" +$c8$ro"? * $%%o %$" co#+ort!0! un! #u* i#+ort!nt$ di"#inucin $n "u" o0%i(!cion$" i#+o"iti2!" Un !%to +orc$nt!1$ d$ %! +o0%!cin En $"! con.%icti2id!d 1u(!0! un i#+ort!nt$ +!+$% $% +$"o d$ %o" i#+u$"to" B*n total, en la segunda mitad del siglo <8#, el campesino "ea cmo le desapareca por este concepto ms de la mitad de la cosechaNON *n muchos casos el -nico modo de resol"er la situacin era solicitando un prstamo, con lo cual a)ada una carga ms a las muchas que ya pesaban sobre l.1&: L! no0%$D!? tod! %! no0%$D! d$ %! !%t! ! %! 0!1!? * +rinci+!%#$nt$ !@u$%%o" @u$ 8!0:!n !cc$dido ! "u" +ri2i%$(io" N%ti#!#$nt$? co#o @u$d! dic8o? "$nt:!n c#o i0!n ! "$r "u1$to" !cti2o" d$% +!(o d$ uno" i#+u$"to" ! %o" @u$ !nt$" $r!n !1$no" L! #!*or +!rt$ d$ $"to" "u1$to" ! i#+u$"to" i#+r$2i"to" 8!"t! %! .$c8!? 8!0:!n +!"!do ! r$"idir $n %!" ciud!d$"? * $n %!" ciud!d$" $" 1u"to dond$ "$ inici!r:! %! r$2u$%t!
-;3 -;9

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 6)

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )/

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/4

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA L! !ctitud d$"d$,o"! @u$ +r$"$nt!0! C!r%o" $n $"to" #o#$nto" $r! co#$nt!d!A !":? "$ d$c:! @u$ Bno falta quien piensa que esto lo hacen con estudio los principales, porque son afrancesados, y pagados secretamente por los franceses, para ener"ar las fuerzas del miserable 2o"en, y que no se pueda le"antar la cabeza contra los franceses, si trata de ello.11& U los espa)oles, impacientes que e.tran2eros tu"iesen tanta mano en su tierra, que2banse con harta demostracin y sentimiento. 3ambin decan que el rey era intratable, esqui"o, y que daba pocas muestras de querer bien a la gente espa)ola0 que al fin era e.tran2ero y criado entre e.tran2eros, enemigos de esta nacin.111 EEi"t:! $% t$#or @u$ E"+!,! +!"!"$ d$ "$r n!cin ! "$r +ro2inci! d$ un i#+$rio $Etr!n1$ro Por otr! +!rt$ Bning-n historiador de aquellos miserables tiempos omite circunstanciar el esceso de los de 4landes en atesorar riquezasE al llegar este punto abandonan los ms parciales de don !rlos y de su crte la entonacin adulatoria, y rinden a la "erdad humilde culto.119 E% ) d$ .$0r$ro d$ -6-3 %!" Cort$" d$ C!"ti%%! "$ r$Nn$n $n %! i(%$"i! d$ S!n P!0%o d$ V!%%!do%id +!r! $% 1ur!#$nto d$ C!r%o"? * "$ !+ro2$c8!n %!" #i"#!"? co#o 2$n:! "i$ndo co"tu#0r$? +!r! +$dir %o" B"$r2icio"G? !% ti$#+o @u$ %!" cort$" $Ei(:!n? +r$2io ! "u conc$"in? $% 1ur!#$nto d$% r$* E"o" B"$r2icio"G no $r!n "ino uno" i#+u$"to" $"+$ci!%$"? @u$ $n $"t$ c!"o !"c$nd:!n ! Bdo"ci$nto" cu$nto" d$ #!r!2$d:"G Do"ci$nto" #i%%on$" d$ #!r!2$d:"? uno" /7 #i%%on$" d$ $uro" d$ );-4? %o @u$ +!r! un! +o0%!cin d$ 4 );; ;;; +$r"on!" $r! un! i#+ort!nt$ contri0ucin E% -) d$ $n$ro d$ -6-9 .!%%$c$ $% $#+$r!dor M!Ei#i%i!no? * $% )3 d$ 1unio C!r%o" $" $%$(ido $#+$r!dor tr!" $% +!(o d$ (r!nd$" c!ntid!d$" d$ din$ro ! %o" "i$t$ +r:nci+$" $%$ctor$" !%$#!n$"? %o @u$ co#+ort un nu$2o !+ort$ #u%ti#i%%on!rio +or +!rt$ d$ %o" r$ino" 8i"+=nico" Ar!(n "u+o !+%ic!r "u +!rt$ +!r! +!(!r d$ud!" contr!:d!" con !nt$riorid!d +or %! coron!? +or %o @u$ %!" !n"i!" d$ $E+o%io .u$ron #od$r!d!#$nt$ trunc!d!"? +$ro C!"ti%%! 2o%2i ! 8!c$r un nu$2o $".u$rDo? r$0!,!ndo "u" $E8!u"t!" !rc!" E"t! "itu!cin #oti2 (r!nd$" !%(!r!d!" * +rot$"t!"? 8!"t! $% +unto @u$ $% -9 d$ .$0r$ro d$ -6);? C!r%o" I $"cri0$ ! %! ciud!d d$ To%$do? c$ntro +rinci+!% d$ %!" r$2u$%t!"? +ro8i0iCndo%$ @u$ "$ conci$rt$ con otr!" ciud!d$"? +$ro $"t$ r$@u$ri#i$nto no 8!c$ "ino !2i2!r %!" +rot$"t!"? @u$ ti$n$n +unto cu%#in!nt$ $% )5 d$ .$0r$ro? cu!ndo "$ +roduc$ un #ot:n E% +u$0%o "$ o+on$ ! @u$ P!di%%! * d$#=" r$(idor$" !cud!n ! G!%ici! dond$ "on con2oc!do" +or $% r$* +!r! r$ndir cu$nt!" +or %! !ctitud r$0$%d$ d$% Conc$1o d$ To%$do Lo" to%$d!no" "$ !+od$r!n d$% A%c=D!r? $E+u%"!n !% corr$(idor * con"titu*$n un! 1unt! d$ (o0i$rno L! "itu!cin "$ !c$%$r! * "$ c!%d$! +$%i(ro"!#$nt$ L! cort$ d$ C!r%o"? @u$ "$ diri($ ! S!nti!(o dond$ 8! con2oc!do Cort$" +!r! r$c%!#!r #=" din$ro? "$ $ncu$ntr! $n V!%%!do%id ! +ri#$ro" d$ M!rDo? cu!ndo $% d:! 4 %o" 2!%%i"o%$t!no" tr!t!n d$ i#+$dir +or
--; ---

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( -3 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V --) F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/6

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA %! .u$rD! @u$ "!%(! Con"i(u$ "!%ir? +$ro $n V!%%!do%id "$ +roduc$ un! #u* i#+ort!nt$ !%(!r!d! En %!" cort$" d$ S!nti!(o? c$%$0r!d!" ! +!rtir d$% - d$ A0ri%? %o" +rocur!dor$" d$ L$n? V!%%!do%id? Murci!? W!#or! * M!drid "$ ni$(!n ! co#$nD!r %! "$"in 2ot=ndo%$ ! C!r%o" I? co#o d$"$!? $% "$r2icio o tri0uto con @u$ +!(!r "u coron!cin $n A%$#!ni! Ant$ %! r$"i"t$nci! $ncontr!d!? C!r%o" I "u"+$nd$ %!" Cort$" d$ S!nti!(o * d$cid$ con2oc!r%!" d$ nu$2o $n L! Coru,!? dond$ .in!%#$nt$ %$ "on conc$did!" E"t$ +$ri+%o d$ %! cort$ d$ C!r%o" "$ no" +r$"$nt! co#o 8u:d! d$"d$ @u$ "!%i d$ <!rc$%on!A ! "u $"+!%d! d$1!0! un +u$0%o "o%i2i!nt!do? di"+u$"to ! co($r %!" !r#!" $n cu!%@ui$r #o#$nto E% d$"cont$nto +o+u%!r $r! cr$ci$nt$A B"eian la codicia de los flamencos, que habian hecho buenos, por sus rapi)as, los que formaron la camarilla del rey Aon 4elipe el Kermoso0 "eian los destinos y oficios p-blicos anunciados como en p-blica subasta, y ad2udicndose al que ms dinero ofreciera. 11; J +!r! r$#!t!r %! cu$"tin? no "$ $nt$nd:! cmo se poda aceptar que una parte del producto de los impuestos saliera hacia el e.tran2ero cuando la proteccin del territorio nacional no estaba asegurada, por falta de dinero. *n una sola e.pedicin, los corsarios berberiscos acababan de hacer prisioneros a setenta hombres en la costa andaluza. WRu hacan los barcos encargados de la proteccin de la costaX 6e hallaban en el puerto debido a que carecan del equipo adecuado. Dna nue"a cuestin no menos insidiosaE Wpara qu se utilizaba el dinero de la cruzada, obtenido a costa de los pobres y destinado, en principio, a la lucha contra el infiel?--4 P$ro P$dro M=rtir? $n "u c!rt! ! M!r%i!no? o0i"+o d$ Tu*? d$ .$c8! )9 d$ No2i$#0r$ d$ -6);? #!ni.i$"t! @u$ Bninguno acusa al !sar, ni niega los grandes gastos que se han originado de la formacin de tantas armadas, "ia2es, etc. Iada de esto ha producido los tumultosNON !on"ienen en que el ey no se ha portado asE ms por lo que hace a los suyos dicen que no es "erdad, y que no solamente los han tratado con soberbia sino sober"simamente. Rue cosa ms sober"ia que el tolerar que los espa)oles fuesen tratados con el mayor rigor por faltas ligersimas cometidas contra los flamencos, y que ning-n miembro de la 2usticia se atre"iese a hechar mano a un flamenco aunque cometa un delito atroz contra un *spa)olX Ruantas ignominias no he "isto yoX...ON a)aden a esto que por sus malas ense)anzas tiene el !sar en poco estos reinos, y aun ms que le han inspirado odio a los *spa)oles, para enga)arle me2orNON Kasta el cielo se le"antan "oces diciendo que el !apro tra2o al ey ac para poder destruir esta "i)aNON Iinguno le acusa. Rue poda hacer un 2o"en sin barba, puesto hasta entonces al pupilage de tales tutores y maestrosX...ON WRuin ha "enido del helado !ierzo y del horrendo fro a esta tierra templada que no haya lle"ado ms onzas de oro que mara"eds cont en su "idaX 3- sabes qual ha quedado la real hacienda por su causa. >mito otras cosas capaces de hacer perder la paciencia del mismo Cob.11% E% !%D!#i$nto $"t!0! !"$(ur!do &u:! C!r%o" d$ G!nt$

--/ --4 --6

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( 96


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -75

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 7)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/7

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA A.ortun!d!#$nt$? do" !,o" #=" t!rd$ *! no 2o%2$r:! C!r%o" d$ G!nt$ En "u %u(!r %o 8!r:! C!r%o" I d$ E"+!,!

O.,ETIVOS /E LA REVUELTA

KPod$#o" i#!(in!rno" @u$ %! r$2u$%t! co#un$r! .u$ un 8$c8o !ccid$nt!%M Por %o 2i"to 8!"t! $% #o#$nto +!r$c$ ci$rt!#$nt$ @u$ no E% d$"cont$nto * %! n$c$"id!d ($n$r!%iD!d! %$ d!0!n +=0u%o A8or! 0i$n? KTu2o o01$ti2o" concr$to" %! r$2u$%t!M KLuiCn$" $"t!0!n int$r$"!do" $n $%%!M

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/5

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA 6uele afirmarse que la re"uelta comunera tu"o entre sus propsitos desmantelar el poder de la alta nobleza, basado en la propiedad territorial y en la posesin de grandes patrimonios. Io se conoce, sin embargo, documento alguno que sustente tal afirmacin. 6e sabe, no obstante, que el bando comunero actu materialmente, y en m-ltiples ocasiones, contra representantes de la alta nobleza. *sto resulta e.plicableE tras los a"ances ms destacados del mo"imiento rebelde, la alta nobleza, que hasta entonces haba permanecido inerte e incluso molesta por la apata del monarca tras su llegada a *spa)a, decidi sumarse ordenadamente a las fuerzas realistas, moti"ada por los ataques de los comuneros contra quienes se oponan a ellos, entre los cuales haba gente de la alta nobleza. Jero 2ams fue principio rector del mo"imiento comunero actuar contra ella.115 A +!rtir d$ $"t! "itu!cin +od$#o" 8!c$r %!" "itu!cion$" d$ %u(!r @u$ @u$r!#o"? +$ro %o ci$rto $" @u$ %! r$2u$%t! co#un$r! conoci $n "u "$no %! #=" 2!rio+int! r$+r$"$nt!cin "oci!% V$!#o" @uC "uc$d:! con %! or(!niD!cin "oci!% $n !@u$%%o" #o#$nto": *ntre 1%9& y 1%91 se "i"e un liderazgo centrado en las autoridades municipales, cuyos representantes son burgueses o patricios urbanosE comerciantes, 2uristas o administradores, encargados del cuidado de las ciudades y "illasNON los campesinosNON 6on libres, pero slo emergen de la pobreza algunos labradores propietarios. @uchos no disponen de tierra y traba2an como 2ornaleros e"entuales. *n general la condicin del campesinado es me2or en tierras de realengo que en las se)oriales, como las castellanas, porque la pro.imidad de los se)ores asfi.ia la iniciati"a de los campesinos para distribuir el fruto de su traba2o 11, Lo" #unici+io" d$ r$!%$n(o "$ 8!0:!n 2$nido d$"!rro%%!ndo ! %o %!r(o d$ %! R$con@ui"t!A $r!n ciud!d$" %i0r$" d$ %! +r$"in d$ %o" no0%$"? @u$ t$n:!n ! "u di"+o"icin un c:rcu%o rN"tico !%r$d$dor d$ %!" #i"#!" * "%o r$"+ond:!n !nt$ %! !utorid!d r$!%A 8o* dir:!#o" !nt$ %! !utorid!d n!cion!% EEi"t:!n t!#0iCn t$rritorio" d$ "$,or:o? rC#or! d$ un #!@ui%%!do .$ud!%i"#o? dond$ todo $r! +ro+i$d!d d$% "$,or d$ %! ti$rr! A#0o" !"+$cto" "u0"i"t:!n $n $"to" #o#$nto"? ! +$"!r d$ %! !ccin %%$2!d! ! c!0o +or %o" R$*$" C!t%ico" +!r! %i#it!r $% +od$r:o d$ %! no0%$D! E" $% c!"o @u$ %o" #unici+io" d$ r$!%$n(o $r!n #u* i#+ort!nt$"? * $n $"to" #o#$nto" d$ con2u%"in? %!" +rinci+!%$" ciud!d$" "$ or(!niD!ron +!r! d$.$nd$r "u" d$r$c8o" !nt$ %o" d$"#!n$" @u$ "$ 2$n:!n "uc$di$ndo L! r$unin $n V2i%! d$ %o" r$+r$"$nt!nt$" d$ %!" ciud!d$" con"titu*$ %o @u$ "$r:! conocido co#o >unt! S!nt!? B que en cierta forma es un poder en contra del poder, un antigobierno de un grupo minoritario111. P$ro K@uiCn co#+on:! %! >unt! S!nt!M KLuC no#0r$" * @uC c!r(o" %! con.or#!0!nM G$nt$" d$ %!" ciud!d$"? $.$cti2!#$nt$A ($nt$" @u$ r$+r$"$nt!0!n %! r$!%id!d d$ %!" ciud!d$"' E"o $n un +ri#$r #o#$nto $" ri(uro"!#$nt$ ci$rto? co#o t!#0iCn $" ri(uro"!#$nt$ ci$rto @u$ $ntr$ $%%o" 8!0:! d$ tod!" %!" c%!"$" "oci!%$" $Ec$+to d$ %! !%t! no0%$D!? @u$ co#o +!"! $n %! !ctu!%id!d con %!" (r!nd$" cor+or!cion$" $con#ic!"? no "$ d$c!nt!n +or nin(un! t$nd$nci!? +$ro "u02$ncion!n ! !@u$%%!" @u$ %$" +!r$c$ con2$ni$nt$? * $n !%(uno" c!"o"? !un@u$ d$.i$nd!n +o"tu%!do" $ncontr!do" Kubo, adems, e.cepciones entre la alta nobleza en la lucha contra los comuneros. Io todos combatieron contra ellos, como es el caso de los Buzmanes y el conde de
--7 --5

>!r!#i%%o * Contr$t!"? M!rio P!di%%!? <r!2o * M!%don!do: Lo" 8id!%(o" co#un$ro" CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico --3 CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/3

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA 6al"atierra, fa"orables al mo"imiento comunero. #gualmente hubo algunos ms que se abstu"ieron de inter"enir a fa"or de uno u otro bando. *llo e"idencia que no se trat de una actitud un"oca, unitaria y homognea por parte de la alta nobleza, sino de una participacin selecti"a seg-n la "ulnerabilidad de los intereses.11: No? #!ni.i$"t!#$nt$ no +od$#o" 2$r $n %! r$2u$%t! co#un$r! un! %uc8! d$ c%!"$"A no +od$#o" $ncontr!r? !% #$no" $n $% +rinci+io d$ %! r$2u$%t!? $% c!%do d$ cu%ti2o ni %o" co#+on$nt$" +ro+io" d$ un! r$2o%ucin @u$ +udiC"$#o" $@ui+!r!r ! !%(o d$ cort$ #!t$ri!%i"t!-#!rEi"t! Otro c!"o "$r= cu!ndo? to#!do $% +od$r r$!% +or un #o2i#i$nto !"!#0%$!rio d$ +!r="ito" "oci!%$"? %! r$2u$%t! d$($n$r$ $n tir!n:! Mi$ntr!" t!nto? en la rebelin confluyen descontentos de todo gneroE alborotos intrascendentes y personalistas0 con"ersos 2udos que se unen al mo"imiento con la esperanza /muy poco fundada/ de que limitara la autoridad de la #nquisicin0 una considerable agitacin campesina de carcter antise)orial0 pero, sobre todo, el malestar de la clase media urbana de !astilla, por eso los grandes no se de2an arrastrar, y el nfimo pueblo slo act-a como comparsa. 7os comuneros quieren una monarqua fuerte, nacional, que tome en cuenta a los elementos ciudadanos ms responsables0 una autoridad que "erdaderamente d cohesin a los reinos. *l mo"imiento se da en la !astilla mesetaria, principal residencia de la burguesa urbana. *sta limitacin geogrfica quiz sea la causa primordial de su fracaso, pues no hay apoyo de otras regiones poco urbanizadas o donde predominaban los nobles.19& P$ro curio"!#$nt$ .!%t! $% nNc%$o !(r:co%!A $"$ nNc%$o @u$? "u.ri$ndo $n +ri#$r! +$r"on! %!" ini@uid!d$" @u$ "in %u(!r ! dud!" "$ +rodu1$ron $n %! "$(und! dCc!d! d$% "i(%o FVI? !c!0!r:! d$1!ndo $% contro% d$ %! r$2u$%t! co#un$r! $n %!" ciud!d$" $n #!no" d$ $"! c!t$r2! d$ 2!(o" * #!%$!nt$" @u$ con"titu:! %! +!rt$ #=" !cti2! * 2io%$nt! d$% "u0+ro%$t!ri!do ur0!no Por otr! +!rt$? t!#0iCn $% c%$ro to# +!rt$ d$ci"i2! $n %! r$2u$%t! D$ci"i2! .u$ %! int$r2$ncin d$ Acu,!? o0i"+o d$ W!#or!A d$ci"i2! .u$ %! int$r2$ncin d$% $1Crcito d$ "!c$rdot$" @u$ co#!nd!0!? +$ro no .u$ d$ci"i2o $% c%$ro "%o $n $"$ c!+:tu%o d$ %uc8! #i%it!r !0i$rt!A t!#0iCn el clero desempe) un papel ciertamente importante en la preparacin del clima re"olucionario no slo a tra"s de sus sermones, que ser"an para a"i"ar el descontento y para incitar a la resistencia, sino tambin de otra manera mucho ms directa, aconse2ando a los regidores que se mantu"ieran firmes y elaborando un programa de rei"indicaciones polticas. 191 D$ 8$c8o? .u$ $% c%$ro $% $nc!r(!do d$ co#+on$r %!" +$ticion$" @u$ 8ici$ron %!" ciud!d$" $n %!" Cort$"? di.undi$ndo %!" @u$1!" d$"d$ $% +N%+ito Pr=ctic!#$nt$ todo $"t!0! or@u$"t!do +or .r!i%$" .r!nci"c!no"? !(u"tino" * do#inico" d$ S!%!#!nc!? @u$ +!r! %!" Cort$" d$ -6); 8!0:!n r$d!ct!do un! d$c%!r!cin B que contaba con tres principios fundamentalesE 6e deba rechazar cualquier nue"o ser"icio, con"ena el rechazo al #mperio en fa"or de !astilla y en el caso de que el rey no tu"iera en cuenta a sus s-bditos, las !omunidades deberan defender los intereses del reino. 4ue la primera ocasin en la que apareci la palabra !omunidades. 7legados a este

--9 -); -)-

>!r!#i%%o * Contr$t!"? M!rio P!di%%!? <r!2o * M!%don!do: Lo" 8id!%(o" co#un$ro" CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -4;

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

/9

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA punto, la mayora de los procuradores se presentaron en 6antiago con la intencin de no "otar el ser"icio.199 E% r$c8!Do? !":? $r! ($n$r!%iD!do? * 1u"ti.ic!do? co#o 8$#o" d$.$ndido 8!"t! $% #o#$nto $n %o r$%!ti2o !% inicio d$% #i"#o Todo" $"t!0!n d$"cont$nto"A d$"d$ %! !%t! no0%$D! 8!"t! %! cruD d$ %! #on$d! r$+r$"$nt!d! +or %o" 2!(o" * #!%$!nt$"? * $ntr$ %o" +ri#$ro"? P$dro Girn? @u$ $n %! ci#! d$ "u" r$c%!#!cion$" !+ro2$c8 %! oc!"in +!r! %!nD!r "u u%ti#=tu#: B ey !arlos, las costumbres de nuestros mayores y las leyes estipulan que cualquier noble "arn o de ilustre cuna que, agra"iado seriamente por el rey, renuncie el derecho patrio que rige com-nmente entre los espa)oles, considerado ya como e.tran2ero y desnaturalizado, no sea contemplado en adelante por las leyes patrias, de suerte que, si luego intenta algo contra el rey, no por eso se le pueda imputar delito de lesa ma2estad, ni marcar con la nota infamante de traidor. Jor tanto yo, que he sido seriamente agra"iado por "os, deseo ampararme en esa ley y desde este momento hago completa de2acin de las leyes hispanas y pongo por testigos a estos caballeros aqu presentes.19; KJ @uC 8!c:! @u$ P$dro Girn %!nD!"$ "$#$1!nt$ +roc%!#!M Lu$ "u r$c%!#!cin d$ d$r$c8o" "o0r$ $% duc!do d$ M$din! Sidoni! $r! d$"o:do +or $% r$* E"! t!#0iCn .u$ %! c!u"! d$ %o" Co#un$ro" d$ C!"ti%%!A %! r$c%!#!cin d$ d$r$c8o" no0i%i!rio"? "i$#+r$ +$r1udici!%$" +!r! $% +u$0%o? * @u$ d$"d$ "i(%o" !nt$" 8!0:!n "ido co#0!tido" +or %! coron! * +or $% +u$0%o? $n unin P$dro Girn "$r:! .in!%#$nt$ !cu"!do d$ tr!idor cu!ndo !0!ndon %! c!u"! co#un$r! P$r"on!%#$nt$ dudo @u$ 8u0i$"$ tr!icin? "ino #=" 0i$n !"co * d$"i%u"in +or %o @u$ 2$:! ! "u !%r$d$dor? co#o +or !"co * d$"i%u"in !c!0!r:!n !0!ndon!ndo t!nto" * t!nto"? $ntr$ $%%o" P$dro L!"o d$ %! V$(! E" $% c!"o @u$ $% #o2i#i$nto co#un$ro? co#o 2!#o" 2i$ndo? no $r!? ni d$ %$1o" un #o2i#i$nto d$ c%!"$? co#o %!" corri$nt$" !nti8i"tric!"? $#+!r$nt!d!" id$o%(ic!#$nt$ con %o" 2!(o" * #!%$!nt$" d$ $ntonc$" * d$ !8or! +r$t$nd$n "$,!%!r? "ino un #o2i#i$nto !utCntic!#$nt$ +o+u%!r? @u$ d$.$nd:! +rinci+io" 1u"to"? +$ro @u$ no "u+o (o0$rn!r"$ * c!* $n #!no" d$ ($nt$" in.!#$" contr! %!" @u$ .in!%#$nt$ 8u0o @u$ %uc8!r $n d$.$n"! d$ %o" #i"#o" +rinci+io" @u$ #oti2!ron $% #o2i#i$nto J! $% 5 d$ no2i$#0r$ d$ -6-9 To%$do "$ 8!0:! diri(ido +or c!rt! ! %!" d$#=" ciud!d$" c!"t$%%!n!" To%$do "$ 8!0:! "u0%$2!do para defender los pri"ilegios de la nobleza toledana0 por ello se opusieron a que los altos cargos se dieran a e.tran2eros, como haba ocurrido con el =rzobispo de 3oledo, a que se les hiciera pagar ms impuestos o a que el pas estu"iera dirigido por un e.tran2ero mientras no estaba el reyNON 7a rebelin estu"o dirigida, inicialmente, por regidores como Jero 7asso de la 8ega, Cuan de Jadilla y Kernando de G"alos. 19' P$ro L!""o $r! 8$r#!no d$ Gr!ci%!"o d$ %! V$(!? @u$ #i%it!0! $n $% 0!ndo i#+$ri!%? * con t!%!nt$ n$(oci!dor? !c!0!r:! "i$ndo #!r(in!do d$ todo" Lo" r$+r$"$nt!nt$" d$ To%$do 8ici$ron un! i#+ort!nt$ %!0or d$ di.u"in +or todo $% r$inoA !": "$ ti$n$ con"t!nci! @u$ $"cri0i$ron ! otr!" ciud!d$" #!rc!ndo %! n$c$"id!d d$
-)) -)/

Anni#o GUERRA DE LAS COMUNIDADES DE CASTILLA L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn -)4 Lor$nt$ To%$do? Enri@u$ C!r%o" I * "u r$%!cin con To%$do

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

4;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA @u$ "u" +rocur!dor$" "$ 1unt!"$n +!r! +rocur!r $2it!r %! "!%id! d$% r$*? !": co#o @u$ "!c!"$ din$ro o di$"$ +u$"to" ! %o" $Etr!n1$ro" -)6 L! r$"+u$"t! .u$ di"+!r? $Ei"ti$ndo #unici+io" d$ #!*or * d$ #$nor i#+ort!nci! @u$? co#o $% d$ Crdo0!? 8ici$ron $E+r$"! #!ni.$"t!cin d$ !d8$"in !% r$* C!r%o" Otr!"? co#o >!Cn? "i(ui$ron $% 0!ndo d$ %!" Co#unid!d$"? +$ro +ronto .u$ "o.oc!do $% !%D!#i$nto En S$2i%%! dur 2$inticu!tro 8or!" %! r$2u$%t! L!" ciud!d$" con2ini$ron @u$ para mantener sosegada la =ndaluca, sera acertado reunir, con licencia de 6. @., una 2unta en lugar propsito, donde los Jrocuradores de las principales ciudades y "illas de aquel reino se confederasen contra las !omunidades de !astilla.195 L! c!rt! @u$ $n2i To%$do $% 5 d$ No2i$#0r$ d$ -6-9 d$c:! @u$ B pues a todos toca el da)o, nos 2untsemos todos pensar el remedio.19, R$c%!#!ndo tr$" co"!" concr$t!": -Y @u$ $% r$* no "$ 2!*! d$ E"+!,!A )Y @u$ no +$r#it! "!c!r din$roA /Y @u$ no "$ d$n c!r(o" ! $Etr!n1$ro" Son tr$" +unto" @u$ $n n!d! "$ "$+!r!n d$ %! tr!dicin 1unt$r! Ci$rt!#$nt$ t$n:!n r!Dn $n "u" d$#!nd!"? * +or %o #i"#o? con "u +o"tur! no "u02$rt:!n $% ord$n d$ %! #on!r@u:! 8i"+=nic!? "ino @u$ +or $% contr!rio +o"tu%!0!n +or un! 2u$%t! !% +unto $n @u$ %!" co"!" $"t!0!n 0i$n ord$n!d!" P$ro $"$ ord$n!#i$nto? %(ic!#$nt$? "$ #o2:! $n un!" circun"t!nci!" con2u%"!" +or ": #i"#!"? @u$ !d$#=" $"t!0!n !(it!d!" con2$ni$nt$#$nt$ +or %o" "$ctor$" +od$ro"o"? %o cu!% no @ui$r$ d$cir @u$ %o" "$ctor$" +od$ro" !ctu!"$n d$ .or#! or@u$"t!d!A !":? Crdo0!? dond$ 8!0:! %%$(!do d$ corr$(idor Di$(o O"orio tr!" %o" 8$c8o" d$ <ur(o"? r$%!t!do" $n $% c!+:tu%o d$ B%! r$2o%ucinG d$ $"t$ #i"#o tr!0!1o? "u.ri un +$@u$,o %$2!nt!#i$nto @u$ .u$ cort!do $nCr(ic!#$nt$ +or $% corr$(idor? @u$ #!nd d$(o%%!r !% +rinci+!% i#+%ic!do? * con $"t$ !cto "$ c!%# Crdo0! * And!%uc:! Lo @u$ $" $"trict!#$nt$ ci$rto $" @u$ $n $% 0!ndo co#un$ro cont!0!n con no#0r$" co#o L!"o d$ %! V$(!? <r!2o? P!di%%!? M!%don!do? U%%o!? F!1!rdo? M$ndoD!? Fi(u$ro!? Wi#0rn? A*!%!? Monto*!? WN,i(!? M$din!? A%on"o d$ Gu!d!%!1!r!? Di$(o d$ A%#!r!D? Vi%%$(!"? C!rt!($n!? A%on"o d$ P%i$(o? <$n!2$nt$? GuD#=n? Acu,!' r$+r$"$nt!nt$" d$ %!" no0%$D!"A d$ %!" 0!1!" * d$ %!" #$di!"? @u$ *! $"'? +$ro t!#0iCn d$ %! !%t! No +!r$c$ @u$ "$ +u$d! d$cir @u$ $% %$2!nt!#i$nto %o .u$ contr! %! no0%$D! Fu$ un %$2!nt!#i$nto +o+u%!r? d$ tod!" %!" c%!"$" "oci!%$"? contr! un! in1u"tici! #!ni.i$"t!? $nc!0$D!d! +or %o @u$ 8o* +od$#o" id$nti.ic!r con %o" +!rtido" +o%:tico": %! !%t! no0%$D!? @u$ !ctu!0!? no +or %o" int$r$"$" +o+u%!r$"? "ino +!r! "!ti".!c$r "u" +r$rro(!ti2!"A $n d$.initi2!? i(u!% @u$ 8o* %o" +!rtido" L! d$ri2! @u$ tu2o +o"t$rior#$nt$ t!nto $% #o2i#i$nto co#o %! !ctitud d$ %! coron!? $" %! @u$ d$t$r#in!? ! c!d! #odo d$ $nt$nd$r %! 2id!? c#o $nt$nd$r ! uno" * c#o $nt$nd$r ! otro" KLu$ %! no0%$D! "!%i d$ %! conti$nd! con #!*or$" 2$nt!1!"M T!% 2$D? +$ro Kd$ @uiCn .u$ %! cu%+! "ino d$ un #o2i#i$nto @u$ @ui"o t$n$r $% .in $n ": #i"#oM L! di2i"in +o"t$rior "ur(id! d$ntro d$% #o2i#i$nto co#un$ro $ntr$ %! no0%$D! %$2!nti"c! * %o" 2i%%!no" "i(ni.ic!r:! %! 2ictori! d$ C!r%o" "o0r$ todo" $%%o" o !%(o !":? +or@u$ %! no0%$D! "!c %! #$1or t!1!d!? !un@u$ .u$"$ d$ #o#$nto L! r$2u$%t! 2u$%2$ ! "$r d$.ini0%$ co#o #o2i#i$nto +o+u%!r? $" d$cir? no co#o #o2i#i$nto d$ c%!"$ "ino co#o #o2i#i$nto n!cion!% *n el bando rebelde confluyen
-)6 -)7

Rodr:(u$D Vi%%!? A Crdo0! * %! Gu$rr! d$ %!" Co#unid!d$" R$2i"t! Euro+$! )3-)--356 Rodr:(u$D Vi%%!? A Crdo0! * %! Gu$rr! d$ %!" Co#unid!d$" R$2i"t! Euro+$! )3-)--356 -)5 C!rt! circu%!r d$ To%$do = %!" ciud!d$" d$ C!"ti%%! T!+i!? Eu($nio d$ &i"tori! d$ %! ci2i%iD!cin $"+!,o%! To#o III P!( )74

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

4-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA muy di"ersos intereses y, por lo tanto, ha sido complicado definir los moti"os, causas y grado de implicacin de sus miembros.191 P!r$c$ @u$ %o" #oti2o" d$ %! r$2u$%t! *! $E+u$"to" $"t=n #=" c%!ro" +!r! no"otro"? @uini$nto" !,o" d$"+uC"? @u$ +!r! %o" +rot!(oni"t!" Lo Nnico c%!ro? t!#0iCn @uini$nto" !,o" d$"+uC"? $" @u$ $n %! ($"t!cin * d$"!rro%%o d$% $n.r$nt!#i$nto ci2i% $"t!0!n i#+%ic!do" t!nto no0%$" co#o 2i%%!no"? co#$rci!nt$" * +ro+i$t!rio"? "$,or$" * "i$r2o"' $n !#0o" 0!ndo" Entr$ %!" c!u"!" @u$ 8!c:! d$ %! r$2u$%t! co#un$r! un con(%o#$r!do d$ tod!" %!" c%!"$" "oci!%$" $r! #u* 2!ri!doA 8!0:! #uc8!" di.$r$nci!"A #uc8! 2!ri$d!d $ntr$ %o" o.$ndido"? @u$ $"t!0!n co#+u$"to" +or $% +u$0%o %%!no @u$ 2$:! r$cort!do" uno" d$r$c8o" d$ ciud!d$" %i0r$" d$ %o" @u$ "i$#+r$ 8!0:!n (oD!doA +or +!rt$ d$ %! no0%$D! @u$ 2$:! r$cort!do" "u" +ri2i%$(io" $n 0$n$.icio d$ %! no0%$D! .%!#$nc!A +or +!rt$ d$ %! 0ur(u$":! @u$ 2$:! +$%i(r!r "u" $E+$ct!ti2!" d$ cr$ci#i$nto? * +or +!rt$ d$% c%$ro J todo +or@u$? "o0r$ todo? .!%t!0! un (o0i$rno .u$rt$? %o @u$ +o"i0i%it!0! %! !n!r@u:!? #!ni.$"t!d! $n $n.r$nt!#i$nto" no0i%i!rio"A $n $n.r$nt!#i$nto" 0ur(u$"$" d$ di2$r"o ti+o? $E+ort!dor$" contr! #!nu.!ctur$ro"A %oc!%$" contr! +$ri.Crico"'A * $n #!%$"t!r ($n$r!% d$% +u$0%o * d$% c%$ro D$#!"i!d!" di.icu%t!d$"? * d$#!"i!d! d$"idi! +or $% +od$r r$!%? d$#!"i!do c$(!do +or %! in#$di!t$D d$ %! coron!cin co#o $#+$r!dor d$% S!cro I#+$rio? * d$#!"i!d! in@ui$tud +or %!" $E+$ct!ti2!" @u$ cr$!0! 1u"t!#$nt$ $"! coron!cin E% ru#or @u$ corri co#o %! +%2or! +or %o" +u$0%o" d$ C!"ti%%! $r! @u$ $n %!" Cort$" d$ L! Coru,! d$ -6); "$ 8!0:!n !cord!do tri0uto" into%$r!0%$"? $Ei(i0%$" +or #Ctodo" i#+%!c!0%$"A @u$ c!d! 8!0it!nt$ +!(!"$ un! #on$d! d$ oroA @u$ "$ +!(!r:! con.or#$ !% nN#$ro d$ t$1!" @u$ c!d! c!"! tu2i$"$' N!di$ "!0$ d$ dond$ "!%i $"$ ru#or -)9? ! tod!" %uc$" #!%int$ncion!do? * 8=0i%#$nt$ uti%iD!do" +or %o" "$dicio"o" E% d$"cont$nto "$ $Et$ndiA d$"d$ %o" +N%+ito" "$ r$c%!#!0! contr! $% *u(o i#+u$"to? B y como si el acento de la "erdad no alcanzase a conmo"erlas, sembrbanse especies e.ageradas y se abultaba el esceso del ser"icio otorgado por las cortes, con asegurar que era menester pagar un tanto por cada hi2o que naciese en la familia, y por cada bestia que se mantu"iese, y por cada te2a que saliese la calle, y todo esto, no temporal, sino perpetuamente.1;& Con $"$ c%i#! c!%d$!do? $% )9 d$ #!*o d$ -6);? $% d$"cont$nto +o+u%!r +or %o "uc$dido $n L! Coru,! $"t!%%! $n in"urr$ccin $n S$(o2i! Son !8orc!do" do" !%(u!ci%$"? * $% +rocur!dor r$"+on"!0%$ t!#0iCn .u$ !8orc!do con $%%o" J un !nci!no @u$ %$" r$cri#in!0! %! !ctu!cin? %%!#!do &$rn=n L+$D M$%n? Bcon mpetu furioso comenzaron algunos a "ocear que era un traidor, enemigo del bien com-n0 y queriendo huir le asieron y comenzaron a gritarE muera, muera0 y sacndole de la iglesia le echaron una soga a la garganta. U teniendo tan cerca la picotaNON le colgaron en ellaNON iban ms de dos milNON todo hez de "ulgo.1;1 M!% $#+$D!0! $% #o2i#i$nto B+o+u%!rG? %inc8!ndo ! %o" di"id$nt$" Tr!" $"to? uno de los plebeyos pregunt un corchete que estaba sentado esribiendo qu era lo que
-)3
-)9 -/;

L+$D Mu,oD? To#=" <$rn!rdino d$ V!%0u$n!: E% %:d$r co#un$ro d$ Vi%%!%+!ndo


Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%!

-/-

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 49 D$ Co%#$n!r$"? Di$(o &i"tori! d$ %! in"i(n$ ciud!d d$ S$(o2i!

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

4)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA escriba. *stoy anotando, contest los autores de esta muerte infame, para pedir cuando sea ocasin igual muerte para ellos. Io bien lo habia acabado de pronunciar, cuando los que estaban cerca lo acometen, todo el pueblo los sigue, le estru2an le sofocan, y por fin le ahorcan del mismo paloNON *l primero al que maltrataron y ahorcaron se llamaba Kernan 7opez @elon, hombre de bastante edad, y el corchete que escribia se llamaba oque Jortal.1;9 Lo" +rocur!dor$" d$ W!#or! "$ %i0r!ron +or@u$ 8u*$ron? +$ro %! 1u(!d! 8!0:! "ido +r$+!r!d! +or $% cond$ d$ A%0! Li"t$? @u$ B sac "na sentencia que tena ordenada, en que les condena"a a los dichos procuradores a no a"idos por ydalgos de ay adelante e desnaturados de la cibdad y "idos por pecheros e que fuesen puestas dos estatuas de piedra en la plaza con sus nombres escritos por memoria1;; En otr!" ciud!d$" t!#0iCn triun. %! "u0%$2!cin * %! r$+r$"in? +$ro $n Cu$nc!? Lui" C!rri%%o d$ A%0ornoD $n(!, * dio #u$rt$ ! %o" c!0$ci%%!" -/4 Pronto %!" .u$rD!" d$% r$*? #!nd!d!" +or Ron@ui%%o? @u$ t$n:! .!#! d$ in.%$Ei0%$ * "i $r! n$c$"!rio? "!n(uin!rio? !cudi$ron ! "o.oc!r %! r$0$%in? +$ro .u$ron 2$ncid!"? +or >u!n d$ P!di%%! * >u!n <r!2o L! !ccin d$ Ron@ui%%o "i(ni.ic @u$? tr!" $"t$ 8$c8o 0C%ico "$ uni$r!n ! %! r$0$%in ciud!d$" co#o L$n? S!%!#!nc! * Murci!? @u$ 8!"t! $ntonc$" 8!0:!n $"t!do ind$ci"!" E% .u$(o +r$nd:! con r!+id$D? +$ro "in $#0!r(o? d$"+uC" d$ todo? "$ $ncontr #u* %i#it!do G!%ici!? A"turi!"? C!nt!0ri!?? And!%uc:!? (r!n +!rt$ d$ EEtr$#!dur!? * d$cidid!#$nt$ %! #!*or +!rt$ d$% r$ino d$ C!"ti%%!? no "$cund %! r$2u$%t! L! r$2u$%t! d$ %!" G$r#!n:!" $n V!%$nci!? @u$ co#+!rti C+oc! d$ d$"!rro%%o? $r! tot!%#$nt$ !1$n! ! %o" int$r$"$" d$ %! r$2u$%t! c!"t$%%!n! E% )6 d$ S$+ti$#0r$ "$ .ir# $% +!cto d$ 8$r#!nd!d d$ %!" ciud!d$" 7o no"edoso es Lel pacto de hermandad que 2uraron las ciudades suble"adas, prometiendo el socorro de todas a cualquiera de ellas que lo requiriese y comprometindose a le"antarse en armas en el caso de que cualquier rey o se)or quisiese quebrantar a lo que concertare en estas L! o r t e s M y L C u n t a M NON 3odos saben lo que no quieren, pero no se han puesto de acuerdo en lo que quierenNON finalmente los comuneros disminuyen mermados por las deserciones, por la falta de disciplina, la atraccin de la rapi)a o por el simple cansancio.1;%. J $" @u$ +!r$c$ @u$ $% id$!% +ri#$ro d$ %!" co#unid!d$" *! no $Ei"t$A $% id$!% @u$ %o" #u$2$ 8! d$ri2!do $n un "$nti#i$nto n!cion!%i"t!? +ri#!rio? c$rc!no ! %o Doo%(ico * contr!rio ! %o" ti$#+o" d$ I#+$rio @u$ $"t!0! 2i2i$ndo E"+!,! J $" @u$ %o" #i$#0ro" cu%to" d$ %! >unt! +$rdi$ron #u* +ronto "u in.%u$nci!A *! d$"d$ %!" +ri#$r!" r$2u$%t!" d$ V!%%!do%id? "i $r!n B"igorosos para alterar el reino, carecieron de habilidad para restablecer el orden, cuando ya contaban toda !astilla por suya. Jresentes en la Cunta o en su e2rcito los caballeros que al grito de comunidad se habian colocado la cabeza del mo"imiento, quedaron las ciudades y "illas discrecin de la plebe, capitaneada por ruin canalla, con incesante peligro de la castidad de las doncellas, del haber del hacendado, de la paz de las familias y de la e.istencia de los que se retraan del tumultoE haba cesado la animacin fabril que enriquece las poblacionesE en las calzadas p-blicas, frecuentadas com-nmente por
-/) -// -/4 -/6

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -7-

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -56 CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

4/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA los tra2inantes, cruzbanse tan solo bandas indisciplinadas que, entretenindose en merodear, llegaban siempre tarde con su socorroNON en los campos no se ad"ertia la se)al mas remota de ser la poca de la sementera. S*spectculo desolador y lamentable que, 2uzgar por sus obras, no alcanzaba a distinguir desde 3ordesilla la 6anta CuntaT1;5 J $"to no %o d$nunci! n!di$ @u$ no "$! c$rc!no ! %! r$i2indic!cin ro#=ntic! d$% #o2i#i$nto co#un$ro? @uiCn "i(u$ !.ir#!ndo @u$ 8u0i$"$n 8$c8o 0i$n "i Bellos sal"aran los derechos de la clase productora, y castigaran los desmanes de la gente ad"enediza0 infundieran confianza los pacficos, encadenaran el desenfreno de los insolentes, y regularizaran el "alor de los determinados. =rrancada la raiz del mal, el estado eclesistico hubiera predicado la concordia en "ez de sembrar la agitacin y de mantener al pueblo en continua alarma0 y al sonar el clarn de la guerra, todas las poblaciones en"iaran desembarazadamente soldados y dinero donde arreciara el peligro.1;, E"o %o d$nunci! un !utor ro#=ntico? i%u"tr!do? #!ni.i$"t!#$nt$ %!ud!torio d$% #o2i#i$nto co#un$ro? * "i $"to 8u0i$"$ "uc$dido? $% #o2i#i$nto co#un$ro 8u0i$"$ "ido 1u"to? * co#o $n otro" #o#$nto" d$ %! &i"tori!? 8u0i$"$ "ido !"u#ido +or %! #on!r@u:! c!t%ic!? +or C!r%o" I? co#o !c!0 !"u#i$ndo %!" +$ticion$" d$ cort$" KS$ +u$d$ con.undir %! 2o%unt!d con %! r$!%id!dM Lo" co#un$ro" d$c%!r!ron cu$rd! ! %! r$in! >u!n!? %! #!dr$ d$ C!r%o" I KCon @uC o01$toM Con.undir $% d$"$o con %! r$!%id!d Si +or un! +!rt$ $% #o2i#i$nto co#un$ro $"t!0! d$($n$r!ndo ! +!"o" !(i(!nt!do" $n un! tir!n:! "uci!? +or "u +!rt$ C!r%o" %%$2!0! un +roc$"o d$ #!dur!cin @u$? "i 0i$n d$"conoc$#o"? !c!0 #o"tr!ndo $n $"+%$ndor do" !,o" #=" t!rd$ Mi$ntr!" t!nto t$n:! @u$ +!ct!r con $% di!0%o? * $"$ di!0%o $r! %! !%t! no0%$D! Por otr! +!rt$? el almirante haba sabido "er el 2uego de !arlos 8, que quera apoyarse en los se)ores para luchar contra las ciudades. = tra"s de l, una parte de la aristocracia aceptaba tomar los riesgos, pero en compensacin e.iga el poder, todo el poder, prenda de eficacia. *n resumen, la aristocracia pretenda hacer pagar a la !orona el apoyo que iba a concederle. 3rataba de presionar al emperador para obtener las m.imas concesiones sin, por otra parte, ena2enarse completamente a los comuneros. Joltica pues, de doble 2uego de una parte de la alta nobleza en estos momentos crticos.1;1 A #$di!do" d$ No2i$#0r$ d$ -6);? un! $#0!1!d! d$% A%#ir!nt$ d$ C!"ti%%! "$ +r$"$nt $n Tord$"i%%!" +!r! 0u"c!r tCr#ino" d$ +!D E% c!rd$n!% Adri!no? inc%u"o B consinti en que la Cunta designara no slo los dos letrados que deban representarla en la comisin, sino tambin los dos miembros del !onse2o eal G-/9 No "$ %$" +$r#iti 2$r ! %! r$in!? * $n "u %u(!r 8u0o con2$r"!cion$" $n Torr$%o0!tn &u0o or!dor$" $ntr$ %o" co#un$ro"A oidor$" * !%c!%d$" @u$ +ond$r!0!n %! o.$rt! d$ +!D? +$ro ! todo" "$ "o0r$+u"o $% o0i"+o Acu,!? @u$ Bsolia ponderar en sus con"ersaciones la "entura de Bno"a y 8enecia1'&, * d$t$r#in!do ! "$(uir %! (u$rr!

-/7 -/5 -/3 -/9 -4;

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -;---;) F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -;)
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )/9 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )-3

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -/3

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

44

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA A %! 2u$%t!? con %! notici! d$ @u$ %o" 1unt$ro" no @u$r:!n ni 8!0%!r d$ +!D? "$ %$" d$c%!r r$o" d$ %$"! #!1$"t!d <ur(o" r$tir "u" +rocur!dor$"? * Cu$nc!? contr! %o 8$c8o +or "u" r$+r$"$nt!nt$"? #!ni.$"t @u$ Bni aprobaban ni ratificaban lo acordado por la Cunta de 3ordesillas, pues a ello no se e.tenda ni pudo e.tender el poder que dieron a los procuradores. T!% 2$D $"t! #!ni.$"t!cin .u$ $% r$"u%t!do d$ Buna real pro"isin firmada por el !ondestable, fechada en Fri"iesca el ;& de octubre, por la que se solicitaba a las ciudades que re"ocasen los poderes dados a los procuradores que las representaban en la Cunta1'1 ? d$ %! @u$ no t$n$#o" d$t!%%$ cu#+%ido? "!%2o %!" cit!" @u$ r$"!%t!#o" E"t!" nu$2!" +ro2oc!ron $n V!%%!do%id un! "$ri! in$"t!0i%id!d En $"t! oc!"in %!" !"!#0%$!" r$"+ondi$ron ! t$nor d$ %o @u$ %$" d$#!nd!0! %! >unt!? * !cto "$(uido "$ to#!ron r$+r$"!%i!" contr! %o" !nti(uo" r$+r$"$nt!nt$"? #uc8o" d$ %o" cu!%$" !0!ndon!ron %! ciud!d * .u$ron ! Rio"$co ! $n(ro"!r $% $1Crcito @u$ con $% !+o*o d$% A%#ir!nt$ * d$% Cond$"t!0%$ $"t!0! or(!niD!ndo A%$1!ndro d$ Utr$c8t B 7legados a este punto, ya no era posible intentar ning-n compromiso. Fien al contrario, todos comenzaron a prepararse para una lucha a muerte.1'9 L! >unt! *! no (oD!0! d$ %! #i"#! !udi$nci! #i$ntr!" $% +od$r r$!% "$ 8!0:! r$cu+$r!do E% c!#0io d$ +o"icin co#$nD!0! ! "$ntir"$ $n $% "$nti#i$nto #=" @u$ $n $% c!#+o d$ 0!t!%%! Por otr! +!rt$? #uc8o" no0%$" @u$ 8!0:!n to#!do +!rt$ +rinci+!% $n %! r$2u$%t!? *! $n -6)- "$ 2u$%2$n contr! $%%! +or@u$ "en que este tumulto popular les prepara el cuchillo, pues los 2unteros dicen que ellos la pagarn. 1'; A":? +or %o @u$ cu$nt! $"t$ #!(n:.ico croni"t! d$ +ri#$r! #!no? no $" @u$ %o" no0%$" tr!icion!"$n $% #o2i#i$nto co#un$roA $" @u$ "u" #i"#o" co#+!,$ro" %$" !nunci!0!n @u$ %$" i0!n ! cort!r $% cu$%%o D$ 8$c8o? "i %o" no0%$" .in!%#$nt$ !c!0!ron con %! r$0$%in? no .u$ +!r! .!2or$c$r ! %! Mon!r@u:! &i"+=nic!? "ino +!r! .!2or$c$r"$ $%%o" #i"#o"? * $n +rinci+io no "$r !"$"in!do" +or %o" co#un$ro" Cu$"tin d$ "u+$r2i2$nci! L!" di.$r$nci!" con %! no0%$D!? @u$ co#o *! 8$#o" "$,!%!do? $Ei"t:!n d$"d$ 8!c:! #uc8o" !,o"? $r!n 1u"ti.ic!d!" +or +!rt$ d$ %!" co#unid!d$"? * %! coron! !": %o 8!0:! $nt$ndido? "i$ndo @u$? $n +!rticu%!r %o" R$*$" C!t%ico"? %%$2!ron un! !ccin #$tdic! $n $"$ "$ntido P!r$c$ !": @u$ %! !ccin d$ %o" co#un$ro" .u$? $n $"t$ "$ntido? $rr!d! Err!d! .u$ t!#0iCn %! +ri#$r! !ctu!cin d$ C!r%o"? +$ro %! d$ri2! @u$ %%$2 $% #o2i#i$nto co#un$ro %o d$+o"it $n %! "$ntin! d$ %! 8i"tori!? #i$ntr!" %! d$ri2! @u$ %%$2 C!r%o" %o %%$2 ! !"u#ir %! cu$"tin "oci!% d$ %o" +o"tu%!do" co#un$ro" J %o" no0%$" no $r!n d$ .i!r L! co%!0or!cin "$ 8!c:! n$c$"!ri! $n $"o" #o#$nto" !% o01$to d$ $2it!r %! +Crdid! d$ %! ci2i%iD!cin? +$ro Adri!no $r! #u* con"ci$nt$ d$ %! c!%id!d d$ %o" +$r"on!1$" T!n $" !": @u$ $% +ro+io c!rd$n!%? $n c!rt! d$ -7 d$ En$ro "$,!%!0! @u$ Bel 1; de enero, el almirante pareca dispuesto a negociar. *speraba la "isita de cuatro representantes de 3oledo. = poco que stos se mostraran conciliadores, el almirante estaba decidido a garantizarles una amnista total, aunque fuera -nicamente por su iniciati"a.1''
-4-4) -4/ -44

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I P!( 6PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )-9

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 69


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )3-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

46

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

7os fines que las !omunidades se proponan alcanzar eran "agos, di"ersos y aun contradictorios. Kaba empezado por ser un mo"imiento municipal, pero no democrtico, porque los municipios haban cado en manos de oligarquas, compuestas de caballeros, es decir, de nobles de segundo rango, cuyos intereses chocaban con los de alta nobleza y a los que poco importaba el bienestar de las clases inferiores.1'%, * "in $#0!r(o? Bpese al aparente fracaso comunero, !arlos termina por aceptar, sin ulterior discusin, la rei"indicacin bsica de !astilla de un gobierno autctono identificado plenamente con los castellanos. *sto es una importante ense)anza para nuestro mundo moderno. !astilla se resiste a las inno"aciones que "iolan su autonoma, lucha en comunidad y el resultado inmediato es la prdida de sus libertades. Jero a partir de entonces tales tierras sern gobernadas por espa)oles, como era su deseo. Ae esta manera, el inmediato fracaso se con"ierte en un triunfo posterior. 1'5

Lo" con.%icto" "oci!%$"


A %! #u$rt$ d$ F$rn!ndo $% C!t%ico? !c!$cid! $% )/ d$ En$ro d$ -6-7? @u$d co#o r$($nt$ $% c!rd$n!% Ci"n$ro" 8!"t! %! %%$(!d! d$% 8$r$d$ro * @u$ C"t$ 8u0i$"$ cu#+%ido %o" ); !,o"? +$ro $"t! di"+o"icin *! ($n$r con.%icto $n $% $ntorno d$% otro ni$to d$ F$rn!ndo $% C!t%ico? F$rn!ndo? cu*o +!rtido +or un! +!rt$? * $% r$"to d$ no0%$" +or otr! u otr!"? "i(ui$ron ($n$r!ndo con.%icto 7a situacin empeor notablemente en !astilla en los -ltimos meses de 1%15. 7os nobles se hallaban en un estado de permanente agitacin0 las ciudades, afectadas por el reclutamiento de la gente de ordenanza y por el resurgimiento de la "ie2a ri"alidad entre los clanes, atra"esaban un perodo de inseguridad0 por si fuera poco, una
-46 -47

CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

47

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA "ertiginosa alza de los precios, en 1%15+1%1,, particularmente sensible en la zona central de la Jennsula, "ino a a)adirse a los factores de inquietud general0 en todas partes se lamentaba la ausencia de un poder fuerte, unnimemente respetado, capaz de poner fin a los abusos, de asegurar el orden p-blico y de de"ol"er al pas la confianza en s mismo...ON =simismo, las ciudades pidieron tambin al rey, en forma colecti"a, que se hiciera cargo personalmente de sus responsabilidades. *ste mo"imiento, e.presin de un sentimiento espontneo durante mucho tiempo compartido en el pas, tom rpidamente un aspecto claramente poltico /o quizs me2or, re"olucionario/ que acab por deshacer por completo la obra de los eyes !atlicos. Aespus de la nobleza, recuperado su espritu turbulento de otros tiempos, y tras la degradacin de la autoridad del *stado, eran las !ortes las que proyectaban sustituir al poder real, en plena decadencia 1', Si uno" "$ d$dic!0!n ! cr$!r con.%icto" $n "u" r$"+$cti2!" d$#!rc!cion$"? otro" .u$ron ! F%!nd$" ! cr$!r "u" +ro+io" con.%icto" =ntes que "iniese el rey a *spa)a luego que el ey !atlico falleci, pasaron a 4landes muchas personas de estos reinos, y los ms de ellos hombres de poca calidad, que en !astilla, porque eran conocidos, no los estimaban con fin de haber oficios y tener entrada en la casa real, y otros a negocios arduos, que en "ida del ey !atlico no haban podido alcanzar. >tros fueron a sembrar ciza)a y decir mal de sus naturales, pensando coger por aqu el fruto de sus ambicionesE que para el bien del reino, ni ser"icio del rey, fuera bien que nunca all llegaran, porque pusieron las cosas de estos reinos en codicia y malos tratos, y despertaron a los flamencos a muchos males que causaron en el reino, que ya los podemos comenzar a llorar.1'1 Fu$ron #uc8!" %!" @u$1!" r$#itid!" ! C!r%o" +or todo"? $#+$D!ndo +or Ci"n$ro"A #uc8!" %!" %%!#!d!" +!r! @u$ 2ini$"$ ! 8!c$r"$ c!r(o d$% r$ino +$ro? ! %o @u$ +!r$c$? +oc!" $r!n %!" @u$ %%$(!0!n ! "u o:do? int$rc$+t!d!" +or $% d$ C8$2r$" En $"t$ ti$#+o "$ "uc$di$ron %!" r$2u$%t!"A P$dro Girn to#!0! %!" !r#!" contr! $% du@u$ d$ M$din! Sidoni!A "$dicion$" 2!ri!"A r$"i"t$nci!" #!ni.i$"t!" ! %! !utorid!d B3odas estas cosas y otras +que no se escriben a 8uestra =lteza+ son de muy mal e2emplo, y dignas de muy gran punicin y castigo, y los oidores se duelen de ellas y las sienten con mucha razn, porque turban la paz del reino y quiebran "uestras cartas de seguro selladas con el sello real, e se)aladas del presidente y oidores, en que est toda la autoridad de 8uestra =lteza e de los reinos.1': En $% totu# r$2o%utu# "$ "o"+$c8!0! t!#0iCn un! +o"i0%$ +roc%!#!cin d$ F$rn!ndo? 8$r#!no d$ C!r%o"? co#o r$* P!r! $2it!r%o? C!r%o" $n2i ! Ci"n$ro" un! c!rt! ord$n=ndo%$ !%$1!r ! C"t$ d$ "u" !*o"? %o @u$ contr!ri "o0r$#!n$r! ! F$rn!ndo? @uiCn +or otr! +!rt$? concit!0! %o" =ni#o" d$ #uc8o"? @u$ %o @u$r:!n co#o r$* E% d$"cont$nto 8!0:! "u0ido $n t!% +unto @u$ %%$(!ron ! con2oc!r"$ cort$" "in $% 2i"to 0u$no d$ Ci"n$ro"? * +or "u+u$"to "in $% conoci#i$nto +or +!rt$ d$% r$*? @u$ $r! @ui$n t$n:! +ot$"t!d +!r! con2oc!r%!" En >unio "$ r$uni$ron %o" r$+r$"$nt!nt$" d$ <ur(o"? L$n? V!%%!do%id * W!#or!? * S!%!#!nc! no "$ uni !% 8!0$r r$ci0ido "$(urid!d$" d$ @u$ +ronto $"t!r:! C!r%o" $n E"+!,! D$ !%%: "ur(i un t$Eto @u$ .u$ $n2i!do +or #uc8!" ciud!d$"? $n $% @u$ "$ r$cord!0! !% r$* @u$ "$ 8!0:! coron!do "in @u$ 8u0i$"$
-45 -43 -49

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -;4--;6

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

45

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA 1ur!do %o" .u$ro"? Blo qual 2ams se hizo con principe heredero, aunque en estos reynos se hallase.G-6; S$ d$duc$ un! 2$%!d! !#$n!D! $n $% t$Eto KIn.%u* %! #i"#! $n %! 2$nid! d$% #oDo d$ -5 !,o" @u$ $r! C!r%o" IM Lo" no0%$" no $"t!0!n @ui$to" $n $"t! "itu!cinA 0i$n !% contr!rio? +rocur!0!n %%$2!r $% !(u! ! "u #o%inoA d$ 8$c8o d$nunci!n !nt$ Ci"n$ro" @u$ B!omo el condestable de !astilla aia traido a Furgos muchos procuradores de ciudades y les aia persuadido estas 2untas para hazer que el rey, nuestro se)or, "enga, si no, que no se le den dineros ni se le consienta que pro"ea en nada, tinelos en Furgos de su mano adonde agora estn, y no hazen ninguna cosa ni mala ni buena sino lo que l les manda y ordena y i-ntanse con l a hazer acuerdos y a escre"ir cartas y so color de querer ser"ir al rey, nuestro se)or, quirenle yr a la mano y quitarle el poder.1%1 E2id$nt$#$nt$? %o" int$r$"$" $r!n otro"? * 1u"t!#$nt$ $% Cond$"t!0%$ "$r:! +i$D! d$ci"i2! ! %! 8or! d$ "o.oc!r %! !n!r@u:! i#+u$"t! +or %o" co#un$ro"? +$ro K@uC 8!0:! con"$(uido #i$ntr!" t!ntoM S:? $% Cond$"t!0%$ "$r:! $% $nc!r(!do d$ %i@uid!r %! r$0$%in co#un$r!? +$ro 1u"to $n $"to" #o#$nto" %! $"t!0! or(!niD!ndo? K* @uC +r$t$nd:! con"$(uir con %! r$2u$%t! @u$ $"t!0! +$r($,!ndoM Pr$"u#i0%$#$nt$ n!d! #=" @u$ (!n!r %!" +o"icion$" d$ +ri2i%$(io @u$ %$ 8!0:!n 8$c8o +$rd$r %o" R$*$" C!t%ico" En C!"ti%%! 8!0:! tr$" #!$"tr!D(o": $% d$ S!nti!(o? $% d$ A%c=nt!r! * $% d$ C!%!tr!2! 6on realmente en riquezas y poder unos peque)os reyesNON @as 4ernando e #sabelNON se ad2udicaron los maestrazgos luego que murieron los maestres. -6) E"to" +ri2i%$(io" +$rdido" +$"!0!n co#o %o"!" $n %!" #oti2!cion$" d$ %!" r$2u$%t!" P$ro %!" r$2u$%t!" +o+u%!r$" di.:ci%#$nt$ "$ 8u0i$"$n +odido %%$2!r ! $.$cto con "%o %!" !n"i!" d$ %o" no0%$" &!c:! .!%t! !%(o #="? * !%(o %o "u.ici$nt$#$nt$ ci$rto * %o "u.ici$nt$#$nt$ "$rio co#o +!r! %$2!nt!r !% +u$0%o E"$ !%(o $"t!0! co#+u$"to +or 2!rio" $Etr$#o"A uno 2$r $% !"c$n"o @u$ $n todo" %o" =#0ito"? * "in !+!r$nt$" #Crito"? t$n:!n %o" .%!#$nco"? +$ro !Nn "$(u:! "i$ndo "$cund!rio? +or@u$ #uc8o" +u$"to" $r!n ocu+!do"? no ! co"t! d$ %!" ($nt$" d$% +u$0%o? "ino ! co"t! d$ %! no0%$D! Lo @u$ "in %u(!r ! dud!" %$2!nt !% +u$0%o .u$ %! cri"i" $con#ic! * "o0r$ todo $% !u#$nto d$ %o" i#+u$"to"? #=Ei#$ cu!ndo conoc:!n @u$ $% d$"tino d$ %o" #i"#o" no i0! $n 0$n$.icio d$% r$ino "ino d$ %o" +ri2i%$(i!do" Todo" $"to" !cto" co!d*u2!ron $% d$"$ncu$ntro * $% !%D!#i$nto d$ %!" co#unid!d$" @u$ co#$nD $n -6-9 Un! d$ %!" $"+o%$t!" $r!? "in %u(!r ! dud!"? %! c$ntr!%iD!cin d$ +od$r Contr! C"t! * contr! las cargas fiscales estallaron numerosas re"ueltas, como la de los !omuneros de !astilla $1%9&+1%99(, o los disturbios sociales, mucho ms gra"es, de las Bermanas de 8alencia y de @allorca $1%1:+1%9;(. Jronto se restableci la paz en el interior del pas, pese a su dbil economa0 la cra de corderos de la @esta y la introduccin del maz americano no pudieron paliar las malas cosechas del trigo.1%;

-6; -6-

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -;5 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -;9 -6) Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 45
-6/

Oi%cP$n" Ur$t!? A%$E!nd$r CARLOS V -6;; Q -663

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

43

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA En $% c!#+o d$ %! $cono#:!? %! r$"o%ucin ! %o" +ro0%$#!" d$ri2!do" d$ %!" +C"i#!" co"$c8!" d$ $"o" !,o" +ro2ino d$% (r!n d$"!rro%%o d$ %! #$"t!A ri@u$D! @u$ 8! t$nido #u* #!%! +r$n"!? !+o*!d! "in dud! +or %o" $Ec$"o" @u$ "in %u(!r ! dud!" d$"!rro%% %! or(!niD!cin? +$ro t!#0iCn "in %u(!r ! dud!"? %! #$"t! "i(ni.ic un! i#+ort!nt$ .u$nt$ d$ ri@u$D!? con cu*o concur"o "$ $2it $% tot!% co%!+"o d$ %! $cono#:! Gr!nd$" "$ctor d$ +o0%!cin d$+$nd:!n d$ %! #$"t!A no $r! "%o %o" (!n!d$ro" * %o" +!"tor$"A un $1Crcito d$ curtidor$"? tundidor$"? t$1$dor$"' * otro" o.icio" dir$ct!#$nt$ r$%!cion!do" con %! %!n! o con "u $E+ort!cin d$+$nd:! d$% 0u$n d$"!rro%%o d$ %! !cti2id!d +$cu!ri!? "i$ndo @u$? !d$#="? %!" o2$1!" #$rin!" $r!n d$ #$1or c!%id!d %!n!r? * $"t! 2!ri$d!d $r! %! +riorit!ri! $n %! (!n!d$r:! o2in! c!"t$%%!n! 3oda"a hoy, a pesar de la crtica a los planteamientos de la #lustracin y sus reformadores econmicos en temas agrcolas, la ganadera sigue siendo una acti"idad "inculada a subdesarrollo, primiti"ismo, miseria, poblaciones nmadas, oralidad, usos y tradiciones comunales, e.plotacin colecti"a de la tierra, en -ltima instancia, yermos y baldos. 7a refle.in que se inici en el siglo <8###, que ti) buena parte de la discusin poltica del siglo <#< sobre el atraso econmico de *spa)a y que desemboc en la desamortizacin de 11%% opona la ecuacin producti"ismo agrcola, regado, propiedad pri"ada e industrializacin, a propiedad colecti"a, usos ancestrales, @esta y ganadera.1%' P$ro %! r$!%id!d +!r$c$ "$r 0!"t!nt$ di2$r"! !% +!nor!#! +r$"$nt!do +or %! I%u"tr!cin? *! @u$ %! M$"t! $r! un! .u$nt$ d$ ri@u$D! d$ +ri#$r:"i#o ord$n? @u$ "u#ini"tr!0! c!ntid!d$" in($nt$" d$ %!n! +!r! %! indu"tri! t$Eti% n!cion!% * %! $Etr!n1$r! Ci$rto @u$ %! indu"tri! t$Eti% c!"t$%%!n! $"t!0! +oco d$"!rro%%!d!? * %o" +roductor$" d$ %!n! !t$nd:!n #=" !% #$rc!do $Et$rior @u$ !% int$rior? con %o @u$ %! indu"tri! n!cion!%? t!nto %! c!"t$%%!n! co#o %! !r!(on$"!? @u$d!0!n !% #!r($n d$% d$"!rro%%o? 2iCndo"$ %! incon(ru$nci! d$ $E+ort!r %! #$1or %!n! 2ir($n +!r! +o"t$rior#$nt$ i#+ort!r? ! +r$cio" #uc8o #=" $%$2!do"? %! %!n! tr!t!d! $n F%!nd$" P$ro $"$ *! no $r! +ro0%$#! d$ %! (!n!d$r:!? "ino d$ %! indu"tri!%iD!cin Aesde el siglo <8 al menos, ya se traba2aba la lana en numerosos lugares de !astilla, incluso en los peque)os pueblos y aldeas. *n los primeros a)os del siglo <8# se destacan claramente algunos centros importantesE 6ego"ia, 3oledo, !rdoba y !uencaNON 6eg-n un documento de 1%1%, la industria te.til empleaba en la pro"incia de 6ego"ia a ms de 9&.&&& personas que procesaban ms de '&.&&& arrobas por a)o.1%% Un! indu"tri! do#in!d! +or tr$int! o cu!r$nt! c!+it!%i"t!"? @u$ !d$#=" no !0"or0:! %! +roduccin %!n!r d$ E"+!,!? cu*o #!*or +orc$nt!1$ i0! d$dic!do ! %! $E+ort!cin L! 2$rd!d $r! @u$ %! %!n! #!nu.!ctur!d! $n C!"ti%%! $r! d$ in.$rior c!%id!d ! %! #!nu.!ctur!d! $n %o" P!:"$" <!1o"? dond$ ": $Ei"t:! +rot$ccin ! %! indu"tri! #!nu.!ctur$r! En $"! +rot$ccin d$ %! indu"tri! d$ %o" P!:"$" <!1o" .r$nt$ ! %! indu"tri! n!cion!% $"t!0!n int$r$"!do" %o" +ro+io" co#$rci!nt$" $E+ort!dor$" d$ %!n! 2ir($n $ i#+ort!dor$" d$ %!n! #!nu.!ctur!d!? d!do ! @u$ $n $% tr!1:n $%%o" !cu#u%!0!n (!n!nci!" E"t! "itu!cin $con#ic! no .u$ #inN"cu%! #oti2!cin $n $% %$2!nt!#i$nto
-64 -66

P!"cu! Ec8$(!r!*? E"t8$r L!" otr!" co#unid!d$": P!"tor$" * (!n!d$ro" $n %! C!"ti%%! #$di$2!%
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

49

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA R$"u%t!0! @u$ <ur(o"? +rinci+!% c$ntro d$dic!do ! %! $E+ort!cin? 1unto con M$din! d$% C!#+o? "$ @u$1!0! +or@u$ B*l pa)o que sola "aler tres mili mara"eds bale oy cinco, mientras que la calidad era cada "ez ms pobre. *ra urgente, por tanto /conclua el municipio/ poner fin a esta poltica.1%5 E"cuc8!r $"t! @u$1!? "in #="? "i(ni.ic!0! d!r un! $"toc!d! ! %! indu"tri! t$Eti%A #$did! @u$ "in $#0!r(o .!2or$c:! ! uno" co#$rci!nt$" @u$ "$ d$dic!0!n ! %! i#+ort!cin? * "o0r$ todo? ! %o" +roductor$" d$ F%!nd$" J %!" cort$" d$ V!%%!do%id? !+o*!ron %! d$#!nd!? @u$ "i .!2or$c:! ! %o" $E+ort!dor$"? +$r1udic!d! ! %o" +roductor$" n!cion!%$" B7a poltica econmica alentada por los eyes !atlicos fa"oreca la e.portacin de la lana en per2uicio de la industria te.til nacional. 3ambin en este punto surgieron a la luz las contradicciones a la muerte de #sabel la !atlica. 7os manufactureros protestaron contra los pri"ilegios de los e.portadores, e.igieron con mucha mayor energa que antes la aplicacin de la ley de 1'59 sobre el porcenta2e de la produccin de lana que les estaba reser"ado y consiguieron una proteccin contra la competencia e.tran2era.1%, Tod! $"t! c!"u:"tic! no $" d$ i#+ort!nci! #$nor? "ino d$ +ri#$r:"i#o ord$n? *! @u$ $n %! #i"#! "oci$d!d no" $ncontr!#o" con +$r"on!" r$%!cion!d!" con %o" di"tinto" =#0ito" d$ %! +roduccin J $" %! "oci$d!d %! @u$? "ir2iCndo"$ d$ %o" di"tinto" !+ort$"? d$0$ d!r "!ti".!ccin ! todo" E"t! 2o%unt!d d$ !r#oniD!r $% 0i$n$"t!r ($n$r!%? ! %! +o"tr$? $" %! id$! @u$ +!r$c$ d$ducir"$ d$ %o" docu#$nto" ($n$r!do" +or %o" co#un$ro"? dond$ el bien com-n representa decididamente una m.ima uni"ersal y en postrimera consecuencia un terminante "alor de orientacin para la poltica comuneraNON 3ambin las ideas afines utilidad, pro"echo y beneficio son de com-n uso en los documentos de la poca.1%1 En $% t$rr$no $con#ico? @u$ $" un !"+$cto #=" d$ %! 2id! "oci!%? +!r$c$ @u$ "$ $ncontr!0! un! +!rt$ i#+ort!nt$ d$ %o" or:($n$" d$ %! r$2u$%t!? +$ro co#o *! 8$#o" #!ni.$"t!do? no $r!? ni d$ %$1o"? $% Nnico ori($n 7a "acancia del reino, es decir la condicin del interregno, que se instala en la prima"era del a)o 1%9& tras la salida de !arlos # a =lemania, es la que pro"oca la inter"encin del brazo ciudadano del reino. U es que seg-n la concepcin de las ciudades, el reino tambin estaba "acante mientras el rey no e2erca el dominio efecti"o sobre el pas, transfiriendo la regencia a un gobernador.1%: >tra causa importante que dio lugar a la suble"acin popular y a la formacin de la resistencia en las urbes /que en realidad ya empezaban a mo"erse con la institucin de la alianza cuatripartita, formada por las ciudades Hamora, 7en, Furgos y 8alladolid en el a)o 1%1,/ es el incumplimiento de los criterios de idoneidad del nue"o monarca, ya que al tiempo de su coronacin en 1%11 quedaba por deba2o de la

-67 -65 -63

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)6 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 9-

Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA -69 Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

6;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA edad mnima de "einte a)os para subir al trono, seg-n especifica la clusula del testamento de #sabel la !atlica.15& Cu$"tin @u$ $"tu2o +r$2i"t! +or $% r$* F$rn!ndo cu!ndo ! "u #u$rt$ d$1 co#o r$($nt$ ! Ci"n$ro" No o0"t!nt$? !% 8!0$r +roc$dido ! coron!r"$ r$* uni%!t$r!%#$nt$ $% -/ d$ M!rDo d$ -6-7 * $n <ru"$%!"? "$ (!n %! $n$#i"t!d d$ un nNc%$o i#+ort!nt$ d$ %! +o0%!cin? +or no d$cir d$ tod! %! +o0%!cin? @u$ 2$:! co#o no "$ t$n:!n $n cu$nt! %o" +rinci+io" d$ %o" r$ino" 8i"+=nico"? @u$ #!rc!0!n %! $d!d d$ 2$int$ !,o" +!r! "$r coron!do? * %! +r$2i! 1ur! d$ %o" .u$ro" +!r! +od$r titu%!r"$ r$* Por "i $"t!" #oti2!cion$" no .u$"$n %o "u.ici$nt$ 1u"t!"? $n %o" inicio" d$ %! r$2u$%t! co#un$r!? %o" +o"tu%!do" +o+u%!r$" @u$ !rr!"tr!ron ! %! +o0%!cin ! %! %uc8! $r!n t!n %i#+io" * 1u"to" co#o %o" "i(ui$nt$": *l comunero posee a diferencia del particularista aristocrtico los caracteres de la "ida "irtuosa y decente. *s un hombre de bien, un hombre honrado de la comunidad. *l que quiere ser"ir al propsito "enerable del bien com-n tiene que lle"ar una Lbuena "idaM. *sta cualidad lo distingue de las Lperfonas de mala "ida y e.enplo de malas costumbres, y de quien todo el pueblo tiene que decir e murmurarM151 J "i(u$n !.ir#!ndo @u$los defensores de la rep-blica pierden el nombre de nobles y caballeros cuando pierden los buenos preceptos y la noble doctrina de la caballera, desta manera aquella cibdad pierde el nombre de cibdad donde se rompen las leyes y se corrompen las buenas costumbres.159 Princi+io" c!0!%%$r$"co" @u$ $ntronc!n con %!" co#unid!d$" d$ "i(%o" !nt$rior$"? #!ni.i$"to" d$.$n"or$" d$% ord$n * d$ %! %$* .r$nt$ !% 0!ndo%$ri"#o no0i%i!rio' * .r$nt$ !% triun.o d$ %! "uci$d!d * d$ %! tir!n:! i#+u$"t! +or $% "u0#undo ur0!no nutrido d$ +!r="ito" d$ todo ti+o? 2!(o" * #!%$!nt$"? @u$ .in!%#$nt$ !c!0 con $% #o2i#i$nto co#un$ro Un! co#unid!d 2ictorio"! @u$ "$ #o2:! !% "on d$ no0%$" +rinci+io" @u$ @u$d!n r$.%$1!do"? +or $1$#+%o? $n $% "i(ui$nt$ 1uicio d$ !omo quiera que la natura a todos 2untamente nos hubo criado iguales y libres NON les perece ser cosa sobre natura el se)oro, porque por natura todos son iguales, mas solamente por ley fue introducido, que unos fuesen sier"os y otros fuesen libres, por lo cual no es cosa 2usta ms en "erdad forzosaE y as como la natura a todos nos cri libres, as la natura a todos nos hizo iguales en la posesin del mundoN son por natura no algunas cosas particulares, mas antes por alguna muy "ie2a ocupacin, as como algunos que antiguamente se entraron en las posesiones "acasE o por ley, o por concierto, o por condicin o por fuerte, y dende all adelante como comenz a ser de uno lo que antes por natura fuera de muchos, como creci la cubdicia, corrompise el concierto de las gentes, y las largas edades han engendrado tan di"ersas y abominables lina2es de codicias, que ya parece nuestro mundo estar ms cerca de perderse por codicia, que por fuego del postrero 2uicio.15;
-7;

Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA -7Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA -7) C!"tri%%o? A%on"o d$ Tr!ct!do d$ R$+N0%ic! P!( -9-7/ C!"tri%%o? A%on"o d$ Tr!ct!do d$ R$+N0%ic! P!( 4/-44

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

6-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA J $" @u$ $% d$r$c8o d$ ($nt$"? @u$ $n %! Contro2$r"i! d$ V!%%!do%id t$ndr:! +!"!do" +oco" !,o" un $"+$ct!cu%!r d$"!rro%%o? * @u$ d!r:! %u(!r ! %! Bd$c%!r!cin * d$.$n"! uni2$r"!% d$ %o" d$r$c8o" d$% 8o#0r$ * d$ %o" +u$0%o"G? 8inc!0! "u" r!:c$" $n %o" +$n"!dor$" d$ $"to" ti$#+o" E% #i"#o C!"tri%%o "$,!%!: no quiso Aios que el hombre razonable hecho a su imagen se)orease sino a los animales que carecen de razn y no quiso que el hombre se)orease al hombre, sino el hombre a las bestiasN y as desta manera tu"o Aios por bien mostrarnos lo que requiere la orden de las criaturas.15' E% d$"!rro%%o d$% #o2i#i$nto cu$nt! con $% !+ort$ int$%$ctu!% d$% 0!1o c%$roA *l ba2o clero, especialmente las rdenes de mendicantes, tomaron parte en la redaccin del programa poltico de los comuneros. U este programa est impregnado de idearios republicanos. 6i los toledanos se consideran los nue"os LFrutos de omaM, los Lredentores de la patriaM,1;% si @edina del !ampo compara su desdicha, la quema catastrfica de su ciudad, con el ocaso de 3roya,1;5 si la Cunta pide el conse2o de los Y6iete 6abiosZ $6oln(,1;, si se considera que =ristteles es in"ocado como autoridad casi omnipresente en los discursos y programas polticos de la re"olucin comunera, entonces hay que llegar a la conclusin que este mo"imiento aristotelizante est muy te)ido de "isiones y con"icciones republicanas clsicas, aunque eso s, traducidas por supuesto a las circunstancias de la !astilla premoderna. 15% P$ro "i $% contro% no0i%i!rio d$ %! r$2u$%! i0! ! "$r "u"tituido? t!#0iCn i0!n ! "$r "u"tituido" %o" +rinci+io" #or!%iD!nt$" +or $% r!dic!%i"#o d$ %! $"cori! "oci!%A $% !%i!do d$ %! no0%$D!? @u$ $#+$D!0! ! d$"+$r$D!r"$A las comunidades se empe)aban a toda fuerza a Lreducir al bien p-blicoM todas las ciudades, "illas y lugares asociadas y a desterrar los Lsospechosos al bien p-blicoM de las urbes. Ruienes se oponan por hechos o palabras al bien p-blico corran el riesgo de ser encarcelados. Ae una orden de la Cunta de las cuadrillas de 8alladolid se desprende que aquellas declaraciones, "erbalizadas por "ecinos de la ciudad que se ob2etaban a los imperati"os del bien p-blico, se consideraban hechos delicti"os $T(. *l bachiller 3orralba por e2emplo, un "ecino de 8alladolid, fue preso Lpor [iertas palabras que dezan que a"a dicho en pre2uyzio del bien p-blico del eyno e desta "illaM. Ruienes se resistan a e2ecutar una orden de la 2unta de los diputados de las cuadrillas o a tomar posesin de un cargo municipal, no slo arriesgaban la imposicin de una multa de hasta cien mil mara"edes, sino incluso la reclusin por ser enemigos de la opinin poltica mayoritaria, por ser Lsospechosos del bien p-blicoM como e.claman reiterati"amente las fuentes.155 S$ $"t!0!n i#+oni$ndo %o" +rinci+io" co#uni"t!" @u$? "in "$r +$or$" ni #$1or$" +!r! $% +u$0%o @u$ %o" +rinci+io" no0i%i!rio"? "i(ni.ic!r:!n un $#+$or!#i$nto d$ %! 2id! "oci!%A un cr$ci#i$nto d$% #!%$"t!r +N0%ico? * .in!%#$nt$ %! d$.$ccin d$% "$ctor no0i%i!rio !% con"t!t!r @u$ !@u$%%o" +rinci+io" +or %o" @u$ %uc8!0!n? "u" +ro+io" int$r$"$"? "$ $ncontr!0!n t!n $ntr$dic8o $ntr$ %! c8u"#! co#o $ntr$ %!" %$*$" d$ un $"t!do .u$rt$ 7os comuneros enaltecen la m.ima normati"a del bien com-n, cual si este -ltimo fuese el norte de su mo"imiento. *l bien com-n es ms que un mero postulado
-74 -76

C!"tri%%o? A%on"o d$ Tr!ct!do d$ R$+N0%ic! P!( 43 Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA -77 Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

6)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA normati"o, es tambin la confesin poltica, el fundamento de sus acciones y al mismo tiempo su m.imo ob2eto de proteccin.15, L! d$ri2! co#uni"t! d$% #o2i#i$nto +!r$c$ $2id$nt$: =l Lbien uni"ersalM del pueblo se oponen las Lpasiones particularesM de la aristocracia, los Lser"idores de la rep-blicaM se contraponen a los Ldeser"idoresM, y los Lamigos de la rep-blicaM a los Lenemigos del bien p-blicoM, la Lbuena gobernacinM contrasta con la LmalaM.151 L$n(u!1$ "i#i%!r !% @u$ "i(%o" #=" t!rd$ u"!r= L$n:n $n $% d$"!rro%%o d$ %! tir!n:! "o2iCtic! Con un! +!rticu%!rid!d: $% +!"o "i(ui$nt$ $" "$,!%!r @u$ tod! +!"in +!rticu%!r $" +!"in !ri"tocr=tic! E% c!"o $" @u$ +or $% cN#u%o d$ "itu!cion$" @u$ $"t!#o" 2i$ndo? $% $n.r$nt!#i$nto ci2i% $"t!0! "$r2ido E% )5 d$ .$0r$ro d$ -6); "$ %$2!nt! #ot:n $n To%$do E% +u$0%o "$ o+on$ ! @u$ P!di%%! * d$#=" r$(idor$" !cud!n ! G!%ici! ! dond$ "on con2oc!do" +or $% r$* +!r! r$ndir cu$nt!" +or %! !ctitud r$0$%d$ d$% Conc$1o d$ To%$do B7os predicadores e.hortaron a los regidores a mostrarse intransigentes y el corregidor, por su parte, hubo de reconocer su importanciaE prohibir los sermones no ser"ira para nada0 ms "ala cerrar los o2os.15: En $"t$ +unto? K@uiCn !ctu!0! #!%M: K$% corr$(idor +or #o"tr!r"$ inc!+!D d$ contro%!r %! r$2u$%t!M? K$% c%$ro %!nD!ndo "u" "$r#on$" inc$ndi!rio"M? K%! !ctitud contr!ri! ! @u$ %o" r$(idor$" !cud!n ! cort$"M E"t$ $" $% +unto dond$ %! r$2u$%t! d$0:! 8!0$r to#!do $% c!#ino @u$ +ro#$t:! $n "u" +ri#$ro" +o"tu%!do" L!" r$+r$"!%i!" +o"t$rior$" contr! @ui$n$" no "$ !2$n:!n ! %o ord$n!do +or %!" ciud!d$" "on %!" @u$ d$t$r#in!ron %! d$ri2! n$(!ti2! d$% #o2i#i$nto E% - d$ #!rDo r$(r$"! C!r%o" I ! V!%%!do%id? * $% 4 d$% #i"#o #$" %o" 2!%%i"o%$t!no" tr!t!n d$ i#+$dir +or %! .u$rD! @u$ $% r$* "!%(! +!r! %!" Cort$" d$ S!nti!(o con2oc!d!" +!r! o0t$n$r crCdito" con @u$ 8!c$r"$ coron!r $n A%$#!ni! =rmados unos, inermes otros se 2untaron hasta seis mil hombres estorbar el "iage, y con mayor ardimiento por di"ulgarse rpidamente que los flamencos intentaban sacar do)a Cuana del reino de !astilla. !uando llegaron la puerta del !ampo la trasponia el rey en union de sus cortesanos, abandonando en ademan de fugiti"o una poblacin de donde muchos de sus ascendientes acostumbraron salir bendecidos y llorados.1,& L!" !ccion$" d$ nor#!% d$"cont$nto !%c!nD!ron +unto" d$ #ot:n? @u$ t!% 2$D? $"t!0! 1u"ti.ic!do E% c!"o $" @u$ ! $"to" 8$c8o" %$" "uc$di$ron (r!2$" c!"ti(o" L! $"+ir!% d$ odio * 2io%$nci! !0on!0! %o" int$r$"$" d$ %o" $n$#i(o" "oci!%$" @u$ 2$ni#o" "$,!%!ndo: %! !%t! no0%$D! * %! 0!1! $"cori! "oci!% Tr!" %!" cort$" d$ S!nti!(o? %! "$nt$nci! $"t!0! $c8!d!A no i#+ort!0! @u$ $% C!rd$n!% Adri!no d$nunci!"$ %! .!%"$d!d d$ %!" !.ir#!cion$" @u$ "o0r$ %o" nu$2o" +$c8o" "$ di2u%(!0!n +or $ntr$ $% +u$0%o con $% 2i$nto L!" ($nt$"? 2i"t! %! !ctu!cin %%$2!d! +or
-75

Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA -73 Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA
-79 -5;

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -46

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /3-/9

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

6/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA %! cort$ .%!#$nc!? d!0!n +=0u%o ! %!" 0!r0!rid!d$" @u$ "$ +ro+!%!0!n "o0r$ %o" !cu$rdo" d$ %!" cort$"? * "$ +r$+!r!0! +!r! r$"i"tir E% -7 d$ !0ri%? co#o con"$cu$nci! d$ %o !cont$cido $n %!" cort$" d$ S!nti!(o "$ +roduc$ un! nu$2! r$2u$%t! +o+u%!r $n To%$do Ocu+!cin d$% A%c=D!r +or $% +u$0%o * con"titucin d$ %! +ri#$r! comunidad o +od$r in"urr$cto d$ %i0r$ $%$ccin E" r$"+u$"t!? "$(Nn d$t!%%! M=rtir d$ An(%$r:! con .$c8! )3 d$ A0ri%? !% d$"+r$cio @u$ "$ 8iDo d$ "u" co#i"ion!do" $n Cort$" L! di"cordi! "$ ($n$r!%iD!0!? * %!" 8!r+:!" Bdesean sacar de aqu a los aires del Iorte al ey como de los infiernos al cielo, y l desea lo mismo. 7o impiden los "ientos. 8olar en siendo fa"orable.1,1 P!r$c:! co#o "i C!r%o" d$ G!nt$ * %!" 8!r+:!" @ui"i$"$n "!%ir 8u*$ndo? t!% $r! %! !ctitud @u$ d$#o"tr!0!n 7os predicadores comenzaron a e.hortar a los toledanos a unirse contra los flamencos y sus cmplices. 7o que ya empezaba a llamarse L!omunidadM, es decir, el poder popular, insurreccional, comenz a adue)arse, uno tras otro, de todos los poderes municipales0 los delegados de los di"ersos barrios de la ciudad $los diputados( formaron un nue"o conse2o municipal con la intencin de gobernar la ciudad en nombre del rey, de la reina y de la !omunidad. 7os regidores y caballeros contra los que se diriga el tumulto popular, se refugiaron en el alczar en torno a don Cuan de ibera adoptando una actitud amenazante hacia los insurgentes. 7a multitud rode entonces el alczar y don Cuan de ibera, declarndose "encido, entreg la fortaleza sin resistencia. *l da ;1 de mayo tu"o lugar en 3oledo el -ltimo acto de esta re"olucinE el corregidor, desacreditado, impotente, abandon la ciudad a la !omunidad "ictoriosa.1,9 E"t!" .$c8!" .u$ron "u#!#$nt$ con2u%"!" Tr!" %!" cort$" d$ %! Coru,!? $% )) d$ #!*o C!r%o" "$ $#0!rc! $n L! Coru,! +!r! A%$#!ni!A $% )9 $% d$"cont$nto +o+u%!r $n S$(o2i! $"t!%%! $n in"urr$ccin Son !8orc!do" do" !%(u!ci%$"A $% /;? $% +u$0%o d$ S$(o2i! !1u"tici! $n +%$n! c!%%$ !% Rodri(o d$ Tord$"i%%!"? @u$ r$+r$"$nt!0! ! %! ciud!d $n %!" Cort$" d$ L! Coru,!? #i$ntr!" $n W!#or! $"t!%%! otr! r$2u$%t! E% 6 d$ >unio? $n Gu!d!%!1!r!? $% +u$0%o !t!c! %! .ort!%$D! $ inc$ndi! %!" c!"!" d$ %o" +rocur!dor$" @u$ r$+r$"$nt!0!n ! %! Ciud!d d$ L! Coru,!A $% 3 d$ >unio To%$do $"cri0$ ! %!" otr!" ciud!d$" c!"t$%%!n!" in2it=ndo%!" ! r$unir Cort$"A $% -3 d$ >unio? R$2u$%t! +o+u%!r $n <ur(o" con @u$#! d$ c!"!" * %inc8!#i$nto d$% .r!ncC" >o.r$ E% )9 d$ 1u%io "$ co"titu*$ $n V2i%! %! S!nt! >unt! d$% R$ino o (o0i$rno r$2o%ucion!rio P$ro *! $n $"t!" .$c8!"? !nt$" d$ co#$nD!r $% con.%icto co#un$ro? co#$nD!0!n %!" di"$n"ion$" $ntr$ %o" 1unt$ro"A !":? %!" ciud!d$" d$ <ur(o" * To%$do #o"tr!0!n con "u d$"coordin!cin $% .in @u$ !c!0!r:! t$ni$ndo %! !2$ntur!? a partir de primeros de agosto se produ2o una ruptura entre ambas ciudades, y Furgos pas a proponer la con"ocatoria de una asamblea alternati"a a la que 3oledo haba logrado reunir en la ciudad de G"ilaNON *n cualquier caso entonces !uenca tampoco atendi los requerimientos de Furgos, a diferencia de otras ciudades de talante tambin conser"ador, como 6oria, que s accedi a en"iar procuradores a la Cunta que sta propuso que se reuniese en 8alladolid. Jues, por el contrario, en todo momento permaneci aferrada a la tesis de que, dado que las asambleas e.traordinarias de ciudades estaban prohibidas por el rey, slo accedera a en"iar procuradores a una
-5-5)

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( /)


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -67

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

64

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA e"entual asamblea si reciba autorizacin del cardenal =driano, en su condicin de gobernador1,; L!" +r$"ion$" "$ $2id$nci!0!n ! c!d! +!"oA !":? $% Corr$(idor d$ Crdo0!? A. Aiego >sorio, que tena este cargo, habase marchado, poco antes del le"antamiento de las !omunidades, Furgos, su ciudad natal, negocios particulares, estando ausente ms de seis meses. U es de saber que por ser "aliente y esforzado caballero quisironle los !omuneros burgaleses por su caudillo, y aun le pusieron la "ara de la 2usticia en la mano0 pero habiendo pedido una noche de plazo antes de aceptar, huy durante ella de Furgos y se encamin secretamente !rdoba, no sin grandes traba2os y forzadas dilaciones.1,' Di$(o O"orio $r! 8$r#!no d$ Antonio d$ Acu,!? 8i1o" !#0o" d$ @uiCn .u$ o0i"+o d$ S$(o2i! * d$ <ur(o"? Lui" O"orio d$ Acu,! Er!n %o" do" 8$r#!no" o+u$"to" $n #uc8!" co"!"A t!#0iCn $n $% +ro0%$#! d$ %o" co#un$ro" Mu$"tr! concr$t!? ! %! 2$D @u$ #!ni.i$"t!? d$% c!r=ct$r ci2i% * no !ntino0i%i!rio d$ %! conti$nd!

Las !#"es

Tr!" %!" .i$"t!" d$ N!2id!d d$ -6-5? dond$ "$ c$%$0r!ron (r!nd$" 1u"t!" $n V!%%!do%id +!r! r$(oci1o d$ todo"? * dond$ to# +!rt$ C!r%o"? %! +$"t$ in2!di %! ciud!d? +$ro no "$r:! $% +$or d$ %o" #!%$"? *! @u$ "$ 8!0:!n con2oc!do cort$" d$dic!d!" $"+$ci!%#$nt$ ! r$c!ud!r i#+u$"to" P$ro t!#+oco $r! $"o %o @u$ +$or %%$2!0!n %o" r$+r$"$nt!nt$" Lo +$or $r! @u$ $n %!" cort$" tu2i$"$n !"i$nto %o" $Etr!n1$ro"? By 2untronse a tratar de ello, y acordaron de hablar a don Barca y a @ota, dicindoles que no era 2usto que
-5/
-54

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I Rodr:(u$D Vi%%!? A Crdo0! * %! Gu$rr! d$ %!" Co#unid!d$" R$2i"t! Euro+$! )3-)--356

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

66

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA asistiesen en las !ortes e.tran2eros. U hizo la pltica el dotor Humel, procurador de Furgos, sobre lo cual pasaron muchas palabras y alteraciones, puesto que no se pudo tomar resolucin. U cuando los procuradores se "ol"ieron a 2untar en reino, el mismo dotor Humel, en nombre de todos, requiri que no estu"iesen en las !ortes aquellos se)ores que no eran naturales, y que si lo contrario hiciesen, lo reciba por agra"io, y as lo pidi por testimonio ante el secretario !asta)eda 1,% Ad$#="? 7as !ortes son la comunidad del reino en mutua deliberacin en cuanto son la reunin de los procuradores, cuyas conclusiones y compromisos afectan a todos porque han sido consentidos, deliberados y concluidos por todos, por la "oluntad e inteligencia de todos los miembros del reino y en conformidad con las leyes y ordenanzas del mismoNON *l monarca, que se ha conformado con las !ortes del eino de acuerdo con las leyes y ordenanzas del mismo, realiza la decisin, la determinacin concreta y la accin que resuel"e lo conformado en las cortes, /su bien es el bien del reino y ser"icio de ste/, y es responsable ante *llas y responsabilizado por *llas, y as, por e.tensin, responsable ante y por las ciudades y ante y por los ciudadanos. *l reino y los regncolas son libres y dignos porque pertenecen a esa comunidad poltica, en la que pueden ser acti"os y por la que se sienten incumbidos y responsabilizados -57 P$ro $n $"t!" cort$"? co#o %u$(o $n %!" d$ S!nti!(o * %! Coru,!? $"to" +rinci+io" "$r:!n %$tr! #u$rt! Tr!" $"to? $% doctor Wu#$% r$ci0i !#$n!D!" +or +!rt$ d$% $ntorno .%!#$nco No o0"t!nt$? $% doctor Wu#$% "$ "i(ni.ic!r:! ! %o %!r(o d$ %!" Cort$"? * $n concr$to ! %! 8or! d$ %! 1ur! d$% r$*? ! @uiCn .orD ! "i(ni.ic!r"$ $n concr$to $n %o r$%!ti2o ! $Ec%uir ! %o" $Etr!n1$ro" d$ %o" c!r(o" d$% r$ino BU como este captulo no se especific se)aladamente, el dotor Humel torn a decir que el reino suplicaba a 6u =lteza que especialmente 2urase esto que tocaba a los e.tran2eros. U esto di2o muchas "eces el dotor porfiando que 6u =lteza lo 2urase. *l rey respondiE *sto 2uro.1,, Con $"o "$ c$rr!ron %!" cort$"' $n .!%"oA n!di$ @u$d!0! con.or#$A uno" +or uno" #oti2o"? * otro" +or otro" En $%%!" "$ co#+ro#$ti ! un! "$ri$ d$ cu$"tion$"? d$"d$ r$+%!nt!r 0o"@u$" 8!"t! $2it!r "!c!r #$t!%$" +r$cio"o" o c!0!%%o" d$ E"+!,!A d$"d$ @u$ no "$ di$"$ ! $Etr!n1$ro" o.icio" * 0$n$.icio"? 8!"t! @u$ $n %! c!"! r$!% "%o 8ici$r!n "$r2icio B castellanos y espa)olesG? !": co#o !"unto" r$%!ti2o" !% u"o d$ %o" #Cdico" o !% 1u$(o d$ d!do" T!#0iCn "$ in"t!0! ! C!r%o" ! @u$ !+r$ndi$r! %! %$n(u! d$ C!"ti%%!? @u$ "u #!dr$ "i(ui$"$ co#o r$in! * @u$ N!2!rr! "i(ui$"$ +$rt$n$ci$ndo ! %! coron! d$ C!"ti%%! B 7o primero suplicamos a "uestra =lteza que la eyna nuestra se)ora est con aquella casa e asiento que a su eal @agestad se de"e como a reyna e sennora destos eynos. 1,1 Lo cu!% d$not! @u$ *! "$ 8!0:! 8$c8o +N0%ico $% tr!t!do d$ No*on? con "u" c%=u"u%!" (r!tuit!#$nt$ 8u#i%%!nt$" +!r! E"+!,!? * @u$ "in dud! .u$ron tr!t!d!" +or $% "$,or d$ C8$2r$"? con $% 2i"to 0u$no $ irr$"+on"!0%$ d$ un C!r%o" 0i"o,o D$ d$"t!c!r $" $% +unto /6 d$ %!" +$ticion$" d$ cort$"? $n $% @u$? 8!0%!ndo d$ %! 1u"tici!? +id$n Bque sea uni"ersal para todos, por que paresce gra"e syendo todos "asallos de
-56

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V A%on"o <!$%o? P!0%o Lui" C!"tri%%o * $% tr!ct!do d$ R$+N0%ic! -55 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V
-57 -53

Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P )7)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

67

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA "uestra =lteza e estando todos resydiendo en su !orte, haya di"ersas 2usticias que 2uzguen a unos y a otros. 1,: T!#0iCn $" d$ d$"t!c!r %! +$ticin 63? r$%!ti2! ! %o" 0i$n$" r!:c$" @u$ +!"!0!n ! %! I(%$"i!? *! @u$ Bsy esto no se rremedia con tiempo, en muy bre"e ser todo, por la mayor parte del reyno, suyo, lo qual es en muy grand danno de su patrimonio eal. 11& Cu$"tin $"t! @u$ r$it$r!d!#$nt$ "!%:! ! .%or $n %!" r$union$" d$ Cort$" d$"d$ %! Ed!d M$di!? * cu*! r$"o%ucin? u t!nto $Et$#+or=n$! "$ d$#or!r:! 8!"t! M$ndiD=0!% En %!" cort$" d$ V!%%!do%id "$ r$!%iD!ron un tot!% d$ oc8$nt! * oc8o +$ticion$"? tod!" t$nd$nt$" ! un #$1or (o0i$rno d$% r$ino? @u$ .u$ron !c$+t!d!"' * $n +rinci+io? incu#+%id!" E% incu#+%i#i$nto d$ $"t!" #$did!" tr!1o un! "$ri$ d$ con"$cu$nci!" $nc!d$n!d!"? @u$ !0oc!ron irr$#i"i0%$#$nt$ ! %! (u$rr! Tr!" 8!0$r 1ur!do %o" .u$ron * %i0$rt!d$" d$ C!"ti%%! $n .$0r$ro d$ -6-3? %!" Cort$" d$ Ar!(n? $n W!r!(oD!? t!#0iCn r$conoci$ron ! C!r%o" co#o r$*? +$ro $n %o toc!nt$ ! %o" B"$r2icio"G? * contr!ri!#$nt$ ! %o ocurrido $n C!"ti%%!? "%o %$ conc$di$ron +oco #=" d$ %o n$c$"!rio +!r! +!(!r d$ud!" !tr!"!d!" d$ %! coron! -3- Fin!%#$nt$? * $ncontr=ndo"$ $n <!rc$%on!? int$rru#+i C!r%o" $% +$ri+%o +or %o" r$ino" !% t$n$r conoci#i$nto d$% .!%%$ci#i$nto d$% $#+$r!dor M!Ei#i%i!no? ocurrido -) d$ $n$ro d$ -6-9? * d$ "u $%$ccin co#o nu$2o $#+$r!dor $% )3 d$ >unio d$% #i"#o !,o? "i$ndo @u$ $% r$* d$ Fr!nci! "$ o+on:! ! %! $%$ccinA o+o"icin @u$ no #!ni.$"t!0! d$ #!n$r! !#i(!0%$? "ino @u$? d$"+$c8!do? +rocur!0! !%c!nD!r !%i!nD! con $% r$* d$ In(%!t$rr! L! #!rc8! 8!ci! A%$#!ni! +!"!0! irr$#i"i0%$#$nt$ +or V!%%!do%id? * +or %! r$unin d$ cort$"? @u$ d$ #!n$r! irr$"+on"!0%$ .u$ron con2oc!d!" $n S!nti!(o d$ Co#+o"t$%!? ciud!d @u$? curio"!#$nt$? no t$n:! r$+r$"$nt!nt$" $n %!" #i"#!" Lo" =ni#o" "$ i0!n c!%$nt!ndo? * $% 5 d$ no2i$#0r$ d$ -6-9 $" $% d:! d$ %! cC%$0r$ c!rt! d$ To%$do ! %!" d$#=" ciud!d$" c!"t$%%!n!" E% -) d$ F$0r$ro d$ -6); "$ con2oc!ron %!" cort$" d$ S!nti!(o d$ Co#+o"t$%! A +!rtir d$ $"$ #o#$nto? $% c%i#! "oci!% * +o%:tico? @u$ *! $"t!0! $nr!r$cido? to# !"+$cto" d$ con.ront!cin E% -9 d$ .$0r$ro? d$"d$ <ur(o"? C!r%o" $"cri0$ ! %! ciud!d d$ To%$do +ro8i0iCndo%$ @u$ "$ conci$rt$ con otr!" ciud!d$"? * c!rt!" ! %!" ciud!d$" con2oc!ndo cort$" $n S!nti!(o L! "itu!cin $"t!0! !%c!nD!ndo +o"icion$" #=" @u$ +$%i(ro"!" E% )4 d$ F$0r$ro d$ -6); "$ $n2:! un! c!rt! d$ %! ciud!d d$ S!%!#!nc! ! %! ciud!d d$ W!#or!? $n $"! c!rt! 8!* i#+%ic!d! tod! un! d$.inicin d$% R$ino? d$ %!" Ciud!d$" * d$ %o" 8o#0r$" d$ C!"ti%%! 1unto con un! indic!cin d$% #odo !+ro+i!do d$ r$%!cion!r"$ $"t!" r$!%id!d$" con $% #on!rc!? 8!"t! $ntonc$" un! r$%!cin .und!#$nt!%#$nt$ !#i"to"!? +$ro !8or! d$cidid!#$nt$ con.%icti2! En $"t! c!rt! "$ dic$n co"!" co#o que no es azon su cesarea ma2estad gaste las entas destos eynos en las de los otros 6e)orios que tiene pues cada cual dellos es bastante para s y este no es obligado a
-59 -3;
-3-

Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P )5; Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P )57

T!+i!? Eu($nio d$ &i"tori! d$ %! ci2i%iD!cin $"+!,o%! To#o III P!( /4

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

65

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA ninguno de los otros ni sub2eto ni conquistado ni defendido de gentes estra)asN que pro"ea de go"ernadores conforme a las leyes destos eynos e que les quede poder muy bastantisymo tal que puedan pro"eer de los oficios tenencias dignidades e encomiendas porque de otra manera muy "e.ados en enbiar por la pro"ision a flandes o a =lemania e no se podran guardar las leyes que se pidenNG-3) E"t! d$#!nd! d$ !utono#:! ! %!" ciud!d$" to#!r:! c!ric$" d$ ind$+$nd$nci! ! %! 8or! d$ d$.$nd$r $% !"unto $n %! (u$rr! @u$ "$ $"t!0! ($"t!ndo $n $"o" #o#$nto" En S!nti!(o d$ Co#+o"t$%! "$ c$%$0r!ron cort$" $n #!rDo !% o01$to d$ con"$(uir .ondo" +!r! cu0rir %o" (!"to" d$ri2!do" d$ %! $%$ccin d$ C!r%o" I co#o $#+$r!dor d$% S!cro I#+$rio Ro#!no G$r#=nico L! !.r$nt! @u$ "u.ri$ron do" !,o" !nt$" !% $"t!r %!" cort$" +r$"idid!" +or un $Etr!n1$ro no "$ r$+iti $n $"t! oc!"in Lo" +rocur!dor$" $n %!" Cort$" t$n:!n rd$n$" $"trict!" d$ %!" ciud!d$" d$ n$(!r $"to" "u0"idio"? %o @u$ oc!"ion %! "u"+$n"in d$ %!" "$"ion$" d$ cort$"? @u$ "$ r$!nud!r:!n $n L! Coru,!? dond$ tr!" (r!nd$" +r$"ion$" !cc$di$ron !% "u0"idio ! c!#0io d$ %! +ro#$"! d$ r$2i"!r %! +o%:tic! d$ no#0r!#i$nto" ! .!2or d$ "N0dito" c!"t$%%!no" L! 2ot!cin %! (!n!ron %!" $E+$ct!ti2!" .%!#$nc!" +or 9 2oto" ! 3 Lo" +rocur!dor$" d$ L$n? V!%%!do%id? W!#or!? M!drid * Murci! "$ +o"icion!n $n contr! d$% R$* Otro +ro0%$#! "$ !,!dir:! ! %!" cort$": E% o0i"+o d$ S!nti!(o r$c%!#!0! r$+r$"$nt!cin $n cort$"? y que no hiciera mas sus "eces Hamora 11;. Fu$"$ $"t! %! c!u"!? o .u$"$ otr!? G!%ici! "$ #!ntu2o !% #!r($n d$% con.%icto @u$ "$ $"t!0! .r!(u!ndo $n $"$ #o#$nto J con G!%ici!? todo $% nort$' J todo $% "ur E% !#0i$nt$ no $r! +r$ci"!#$nt$ d$ +!D * concordi! P$dro M=rtir "$,!%! $n .$c8! - d$ M!rDo co"!" t$rri0%$": B6e dice que por el conse2o del !apro y de los espa)oles que estn con el rey que son espada de dos filos de su patria, se piden dos cosas a !astillaE la primera que se 2unten las !ortes en 6antiago, poniendo "osotros la ley de que los diputados de las ciudades y 8illas de "oto en cortes no lle"en otros poderes que los de obedecer a lo que mande el ey. 6usurran que con esto se quita la libertadE murmuran que esto se acostumbra a mandar a escla"os comprados. Uo "eo dispuestos a muchos a la negati"a. 7a segunda cosa es que se conceda el donati"o que los *spa)oles llaman ser"icio aun cuando no est e.igido lo anterior. 7as dos cosas sern para mal de los *spa)oles. Io s lo que saldr. 6e creen harto hostigados hasta aqu. 6i se a)ade espuela a las espuelas, temo las coces.11' BJrocuraron <e"res y otros que ser"an al *mperador que los procuradores que se nombrasen en las ciudades fuesen personas que fcilmente otorgasen lo que en !ortes se pidiese, porque no sucediese lo que en las !ortes pasadas de 8alladolid...ON Jero algunas no obedecieron, no queriendo dar los poderes como se les ordenaba y mandaba por las cdulas reales, y luego comenzaron a enconarse los nimos y soltarse las lenguas apasionadamente.11% J $" @u$ "$ 8!0:! t$n"!do d$#!"i!do %! cu$rd! En $"to" #o#$nto" todo" $"t!0!n con.or#$"? no0%$D!? d$%incu$nt$"? +ro"titut!" * +u$0%o? $n @u$ %! "itu!cin 8!0:! $Ec$dido %o" %:#it$" !d#i"i0%$" +or $% "!nto >o0

-3)
-3/

A%on"o <!$%o? P!0%o Lui" C!"tri%%o * $% tr!ct!do d$ R$+N0%ic! F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 4) -34 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( )3 -36 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

63

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Iumerosas presiones comenzaron a pesar sobre los regidores para animarles a resistir cuando se les "ea dispuestos a no ceder ante las autoridades, o para amenazarles cuando parecan prestos a dar su conformidad.115 Todo" t$n:!n !"u#ido @u$ %o" .%!#$nco"? * con $%%o" C!r%o"? $"t!0!n $#0!rc!do" $n $#+r$"!" @u$ n!d! i#+ort!0!n ! E"+!,!? * $n concr$to !% r$ino d$ C!"ti%%!? @u$ $r! $% @u$ "u.r!(!0! %! tot!%id!d d$ %o" (!"to" +roducido" $n %o" !.!n$" $uro+$o" d$ %! cort$ d$ <ru"$%!" 7os fines e intereses del #mperio era diferentes a los intereses del reino de !astilla, de tal modo que !astilla quedaba postergada y sometida a unos intereses y fines que le eran a2enos y que slo ser"iran para empobrecerla y empe)arla. 7a carta de los franciscanos de 6alamanca es un claro e2emplo de estos temores.11, Lo" r$%i(io"o" $r!n %o" #=" con"ci$nt$" d$ $"! "itu!cin? co#o t!#0iCn $r!n con"ci$nt$" @u$ 7as !ortes constituan un canal de comunicacin y de responsabilidad mutua entre el @onarca y el eino, tal que los fines del @onarca podan aparecer como los fines del eino y encontraba, as, en el eino, en las ciudades en reunin, un respaldo y un apoyo para su accin, respaldo y apoyo conferan una 7egitimidad adicional a la =utoridad 7egitima del @onarca. *sto mismo, a su "ez, ofertaba a las ciudades en reunin o comunidad en !ortes la posibilidad de concebirse a s mismas como participes y constitutoras de esa =utoridad en cuanto le conferan un consentimiento acti"o, responsable, responsabilizante y participati"o y, en ese conte.to, el ey poda presentarse ante ellas como sier"o o mandado del eino para que en su accin pudiese "erse respaldado por el eino entero, en cuanto comandante o mandante del ey. -33 L! !+$rtur! d$ %!" Cort$" d$ S!nti!(o? con2oc!d!" +or %! r$in! >u!n! * +or $% r$* C!r%o" "$ +rodu1o $% /- d$ M!rDo Lo" +rocur!dor$" to%$d!no" "$ !0"ti$n$n d$ +!rtici+!r S$ ni$(! %! $ntr!d! ! %o" d$ S!%!#!nc!? *! @u$ $% +od$r @u$ +ort!0!n B no era de la 2usticia e regidores de la dicha ciudad de 6alamanca, ny fecho ny otorgado en el =yuntamiento della, ny por las personas que lo debian otorgar. 11: P$ro .in!%#$nt$? .u$ !+ort!do un nu$2o +od$r? con $% @u$ "$ +$d:! B los admitiesen en las dichas !ortes, porque aquella era la "oluntad de la dicha ciudad. 1:& Sin $#0!r(o? %o" +rocur!dor$" d$ S!%!#!nc! no +!rtici+!ron D$% di"cur"o d$ C!r%o" $n %!" Cort$" d$ S!nti!(o "$ d$duc$ %! in#$n"! i%u"in @u$ %$ 8!c:! "$ntir"$ coron!do $#+$r!dor T!#0iCn 8!c$ #$ncin !% !.$cto @u$ ti$n$ 8!ci! "u ti$rr! n!t!%? "$,!%!ndo no o0"t!nt$ @u$ d$"$! estar e bi"ir en estos dichos eynos, que tanto amo, apres[io e quiero.1:1? * 8!* un %!#$nto +or %! r$!%id!d @u$ o0"$r2!A $% o0i"+o d$ <!d!1oD? P$ro RuiD d$ %! Mot!? @u$ 8!0%! $n "u no#0r$ dic$: no "e en "uestros rostros aquella alegra y bi"eza con que lo resciuystes, ni siente en "uestras personas aquel regoci2o que suele tener el contentamiento, y este silencio paresce mas de tristeza que de atencin0 cre que sea la causa desto que su partida os es tan gra"e como fue alegria su bien a"enturada "enida.1:9 No $r! +oco @u$ $% r$* *! conoc:! @u$
-37

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -4;

-35 -33
-39 -9;

A%on"o <!$%o? P!0%o Lui" C!"tri%%o * $% tr!ct!do d$ R$+N0%ic! A%on"o <!$%o? P!0%o Lui" C!"tri%%o * $% tr!ct!do d$ R$+N0%ic!
Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto To#o Cu!rto To#o Cu!rto To#o Cu!rto P P P P )9)9) )37 )94

Anni#o Anni#o -9Anni#o -9) Anni#o

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

69

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA %! i%u"in "$ntid! +or $% +u$0%o cu!ndo "$ +rodu1o "u 2$nid!? $r! r$"$nti#i$nto $n $"to" #o#$nto" In#$n"! i%u"in * $"+:ritu d$ "$r2icio "i !t$nd$#o" $% di"cur"o d$% o0i"+o d$ <!d!1oD? @uiCn "i(u$ dici$ndo @u$ Bacept este inperio con obligacin de muchos traba2os y muchos caminos, para des"iar grandes males de nuestra religin cristiana, que si comen[ara nunca o"iera fin, ni se pudiera en nuestros dias emprender la enpresa contra los infieles enemigos de nuestra santa fee !atolica, en la cual entiende con el ayuda de Aios emplear su real persona. 1:; A0i$rt!" %!" cort$"? %o" d:!" -? / * 4 d$ !0ri%? %o" +rocur!dor$" d$ L$n? V!%%!do%id? Murci!? W!#or! * M!drid "$ ni$(!n ! co#$nD!r %! "$"in 2ot!ndo $% "$r2icio o tri0uto con @u$ +!(!r %! coron!cin d$ C!r%o" co#o $#+$r!dor d$ A%$#!ni!? +or %o @u$ "u"+$nd$ %!" Cort$" d$ S!nti!(o * d$cid$ con2oc!r%!" d$ nu$2o $n L! Coru,!? dond$ "$ r$Nn$n $% )) d$ !0ri% !irculaban tales noticias del descontento y alarma de las ciudades de !astilla, y aun de la misma 6antiago, cuyo arzobispo, eno2ado de no haberse dado "oto en cortes Balicia, andaba allegando secretamente gente de armas, que se crey oportuno suspender las sesiones, y no contemplndose seguros los flamencos en aquella ciudad, indu2eron al rey que trasladara las cortes la !oru)a para estar, como quien dice, flor de agua, y prontos en cualquier e"ento al embarque.1:' C!r%o" 1u"ti.ic!0! %! n$c$"id!d d$ #!rc8!r dici$ndo @u$ %o n$c$"it!0!n? * +$d:! r$+r$"$nt!nt$" d$ %!" ciud!d$" $n %!" cort$" +!r! tr!t!r d$ %o @u$ d$0:!n 8!c$r dur!nt$ "u !u"$nci!? 0!"=ndo"$ $n @u$ Basy como no es menos "irtud conser"ar lo ganado que adquerirlo de nue"o, asi no es menor "ituperio no seguir la "ictoria, que ser "encido, donde se sigue que con"iene a la onrra de 6.@. y perpetua seguridad de sus eynos que conser"e lo ganado, que es el #mperio, lo cual no puede hacer sino yendo personalmente a recibir su corona. 1:% >u"ti.ic!0!n %! #!rc8! d$% r$* dici$ndo @u$ Bmuchos reyes en nuestros dias salieron de sus tierras a conquistar otras, que si el ey Aon =lonso de =ragon no saliera Aespa)a, la corona eal no poseyera el eyno de Ipoles con tantos 2ustos titulos como agora los posee, y asi como loamos la proeza de aquellos que salieron de sus eynos para conquistar otros, asi se reprehende la pereza y negligencia de los que no "an a recibir lo que les pertenece, que mucha mas mengua es perder lo propio, que con onra ganar lo ageno.1:5 S$ !"$(ur!0! @u$ $% r$* d$0:! 2o%2$r? * @u$ "$r:! E"+!,! $% !"i$nto d$% I#+$rio? * @u$ #i$ntr!" t!nto d$1!0! todo +ro2$:do +!r! "$r !t$ndido co#o d$0:!? d!ndo +!%!0r! @u$ no d!r:! c!r(o" ! $Etr!n1$ro" E% con.%icto $"t!0!? !":? $n @u$ %o" r$ino" no @u$r:!n @u$ #!rc8!"$ $% r$*? @u$ no $nt$nd:!n @u$ $"tu2i$"$ .u$r! tr$" !,o"? * @u$ no @u$r:!n @u$ %o" c!r(o" +N0%ico" .u$"$n ocu+!do" +or $Etr!n1$ro" A": %o $E+r$"!ron $n %!" #i"#!" cort$" %o" r$+r$"$nt!nt$" +o+u%!r$" T!#0iCn %! #!*or:! d$ %o" +rocur!dor$" "$,!% @u$ !nt$" d$ d!r $% B ser"icio

-9/ -94 -96 -97

Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P )96

Mod$"to L!.u$nt$ * >u!n V!%$r! &i"tori! ($n$r!% d$ E"+!,! To#o VIII P!( 7;
Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P )96 Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P )97

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

7;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA a su @agestadG 8!0:! @u$ +ro2$$r %o @u$ %!" ciud!d$" d$#!nd!0!n? +$ro $"$ ord$n d$ co"!" $r! hacer cosa nue"a e no acostumbrada en las !ortes pasadas. En $"t! oc!"in 2o%2:!n ! +$dir B"$r2icio"G: Btrescientos cuentos de mara"edis1:,. Uno" cincu$nt! * cu!tro #i%%on$" d$ $uro" d$ );-4 J 2o%2:! ! 1ur!r no d!r c!r(o" ! $Etr!n1$ro"' P$ro !cto "$(uido Bse dio al francs Cofre la tenencia del castillo de 7ara, correspondiente a la ciudad de Furgos.1:1 C!ro +!(!r:! >o.r$ $"t! conc$"in S$ "uc$di$ron +r$(unt!" * r$"+u$"t!" "o0r$ "i "$ +r$"t!0! $% B ser"icio a su @agestadGA "$ r$!.ir#!ron $n %o $E+u$"to? * "$ +o"+u"o $% !"unto 8!"t! %%$(!r ! %! Coru,!? dond$ i0! $% r$* +!r! $#0!rc!r A%%: 2o%2i ! +ro#$t$r $% r$* no $E+ort!r #on$d! ni c!0!%%o"? $"t!r !u"$nt$ un #=Ei#o d$ tr$" !,o" * no d$1!r c!r(o" d$ i#+ort!nci! $n #!no" d$ $Etr!n1$ro"? * %! #!*or:! d$ %o" +rocur!dor$" otor(!ron %o" "$r2icio" C!r%o" d$1 co#o "u r$+r$"$nt!nt$ ! A%$1!ndro d$ Utr$c8t T!#0iCn r$c%!#!ron @u$ Bde2ara tal rden en la gobernacin del estado que tocara parte de ella a las ciudades.1:: *n la sesin del ; de =bril, el canciller @ercurino Battinara, manifest las !ortes, que el ey haba resuelto obtener el ser"icio antes de contestar las peticiones y memoriales que se le dirigan, y aunque "arias ciudades importantes mantu"ieron con firmeza su primera opinin, otras se apartaron de la causa popular, y algunas contestaban en ambiguo tono.9&& E"t! 1orn!d! d$ Cort$" .u$ #$#or!0%$: Lo" di+ut!do" d$ To%$do no !ctu!ron co#o t!%$"? "ino co#o co#i"ion!do" $nc!r(!do" d$ r$c%!#!r @u$ no "$ in.rin(i$r!n %!" %$*$" d$% r$ino Co#o con"$cu$nci!? $% r$* @uit $% #!ndo d$ %! (o0$rn!cin d$ To%$do !% Cond$ d$ P!%#!? +or no 8!0$r $2it!do $"! !ctu!cin d$ %o" d$%$(!do" to%$d!no"A %o" r$+r$"$nt!nt$" d$ S!%!#!nc! .u$ron $E+u%"!do" d$ %!" cort$"A $% d$"cont$nto $r! ($n$r!%iD!do? * +!r! t$r#in!r $% d$"!"tr$? P$dro Girn? 8$r$d$ro d$% cond$ d$ Ur$,!? r$c%!# $% duc!do d$ M$din! Sidoni!? !% @u$ d$c:! t$n$r d$r$c8o? !#$n!D!ndo d$ !cudir ! %!" !r#!" "i "$ %$ n$(!0! $% d$r$c8o V!rio" ti+o" #=" d$ !%(!r!d!" "$ "uc$di$ron $n S!nti!(o );E% #oti2o d$ $"t! !ctu!cin d$ %o" to%$d!no" $" @u$? d$"d$ $% -7 d$ A0ri% +u$d$ d$cir"$ @u$ %!" Co#unid!d$" "$ 8!0:!n cr$!do $n To%$do? !% %$2!nt!r"$ un #o2i#i$nto in"urr$ccion!% c!+it!n$!do +or +r$dic!dor$" @u$ !r$n(!0!n !% +u$0%o ! unir"$ contr! %o" .%!#$nco" P$ro %o" "o0orno" "$ 8ici$ron +r$"$nt$" +!r! con"$(uir %! !+ro0!cin r$@u$rid! d$ %o" d$%$(!do" d$ %!" ciud!d$"' * .in!%#$nt$ "$ con"i(ui %! #!*or:! n$c$"!ri! +!r! conc$d$r %o @u$ C8$2r$" +r$t$nd:! L! r$"+u$"t! ! %!" #!@uin!cion$" tu2o un! crud! r$"+u$"t!: Aesde el momento de la clausura de las !ortes de 7a !oru)a, una propaganda in"erosmil circulaba por toda !astilla. *n ella se afirmaba que los procuradores, no contentos con "otar un nue"o ser"icio, haban autorizado al rey a imponer una presin fiscal desorbitadaE todo hombre casado debera pagar un ducado por l, un ducado por su esposa, dos reales
-95 -93

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /5 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /9 -99 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 4; );; M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( --5 );M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( /;

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

7-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA por cada ni)o, un real por cada sir"iente, cinco mara"eds por cada o"e2a o cordero, as como una cierta suma por las te2as de su casa. =l mismo tiempo, nue"os impuestos se aplicaran sobre los artculos de consumo corrienteE la carne, el pescado, el aceite, la cera, los pa)os, el cuero, el hierro, el "ino, las sardinas, las anchoas, etc. 6lo el pan, la seda, el oro y la plata escaparan a esta increble presin fiscal. Jara dar mayor credibilidad a esta falsa propaganda, la lista de impuestos fue impresa y ampliamente difundida por todo el reino, con el fin de hacerla aparecer como un documento oficial.9&9 Io importa que el cardenal =driano se apresurara a desmentir estas falsas e insidiosas afirmaciones. Dna diablica propaganda no cesaba de ampliar estos rumores. 3oda"a un a)o despus, en abril de 1%91, continuaban circulando estas noticias por el reino. Io importa cul fuera el origen de esta campa)a, lo cierto es que dio sus frutos, ya que le"ant por todas partes la indignacin de la poblacin y prepar los espritus para la rebelin, primero, y para la re"olucin, despus.9&; Cu!ndo $% )) d$ !0ri% 2o%2i$ron ! r$unir"$ %!" Cort$" $n L! Coru,!? %!" r$2u$%t!" *! d!0!n "$,!%$" $2id$nt$"? #i$ntr!" %o" d$%$(!do" !utoriD!0!n un B"$r2icioG d$ tr$"ci$nto" cu$nto" d$ #!r!2$d:" +!(!d$ro" $n tr$" !,o" Fin!%#$nt$ !cu$rd!n %!" cort$" %o d$#!nd!do +or $% r$*? no "in !nt$" 2o%2$r ! +%!nt$!r "$"$nt! * un! "N+%ic!" @u$ "on !c$+t!d!" +or $% r$* Lo" +rocur!dor$" d$ Crdo0!? >!Cn? M!drid? Murci! * Toro 2ot!n $n contr! * %o" d$ To%$do * S!%!#!nc! "$ !0"ti$n$n L! +Crdid! d$ contro% +or +!rt$ d$ %! coron! "$ $2id$nci! $n tod!" +!rt$"A %! cort$ d$ .%!#$nco" #!rc8! 8!ci! A%$#!ni! $n %o @u$ +!r$c:! un! 8u:d! E% )) d$ #!*o "$ $#0!rc! C!r%o" $n L! Coru,! +!r! A%$#!ni! Lu$d!0! co#o r$($nt$ un $Ec$%$nt$ r$%i(io"o? @u$ no +o%:tico: Adri!no d$ Utr$c8 P$ro %!" co#unid!d$" no !+r$ci!0!n "u $Ec$+cion!%id!d? "ino "u condicin d$ .%!#$nco S$r:! %! (ot! @u$ 8!r:! "!%t!r %! r$2u$%t! &$#o" 2i"to %!" d$#!nd!" +o+u%!r$"A %o" $Ec$"o" d$ %o" .%!#$nco"A %o" !0u"o" d$ %! no0%$D!A %! 0i"o,$D d$ un C!r%o" @u$ cont!0! "u" !,o" d$ $Ei"t$nci! con %o" d$% "i(%o? ti$#+o $n $% @u$ 8!0:! "ido $duc!do #=" co#o con2id!do @u$ co#o r$*? cu*o t:tu%o d$ %! coron! d$ E"+!,! %$ co(i d$"!+$rci0ido Todo" 2$n:!n ! r$co($r %! co"$c8! @u$ no 8!0:!n cu%ti2!do? * !+%ic!0!n ! %!" cort$" %! #it!d d$ %!" cu!%id!d$" @u$ 8!0:!n t$nido ! %o %!r(o d$ %! 8i"tori! A":? 7a atribucin principal de las !ortes resida en la "otacin de los impuestos directos $ser"icios(. *sto e.plica que desde los primeros tiempos del funcionamiento de la institucin, las ciudades estu"ieran representadas obligatoriamente. Ii el clero ni la nobleza, rdenes por lo dems pri"ilegiados, acudan necesariamente a las !ortes, pero el rey los con"ocaba en determinadas circunstancias, por e2emplo cuando tenan que prestar 2uramento al heredero del trono.9&' Lo +$or d$% c!"o $r! @u$ %o r$c!ud!do no i0! ! "$r (!"t!do $n $% 0i$n d$% r$ino? "ino $n +!(!r "o0orno" ! %o" $%$ctor$" d$% I#+$rio Ro#!no G$r#=nico? * d$% @u$ t!nto

);) );/

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -69 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -7; );4 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 75

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

7)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA d$"!+$(o "$ "$nt:! $n E"+!,!? * #u* $n concr$to $n C!"ti%%!? @u$ $r! @ui$n +!(!0! %! 1u$r(! L!" +r$ocu+!cion$" d$ %!" cort$" $r!n #u* otr!" @u$ %!" @u$ ocu+!0!n ! %o" .%!#$nco" Aesde 1%11, las !ortes se inquietan ante el fuerte incremento de la mendicidad y piden que se tomen medidas para que se pudiera fi2ar en alg-n sitio a esta masa de hombres errantesNON 7as ciudades acogan, as, a una poblacin flotante, de recursos inciertos, que agrupaba a todos los que, "agamente, se designaba con el nombre de pobres y entre los cuales estaban tanto los ociosos forzosos y los parados como los marginados de todo tipoE mendigos de ocasin o profesionales, ladrones, "agabundos y prostitutas independientes o reunidas en casas de placer y a las que con cierto eufemismo se les daba el nombre de mugeres enamoradas. Ae entre estas multitudes urbanas, numerosas e inciertas, respecto a su futuro, los comuneros iban a reclutar fcilmente manifestantes y soldados, militantes con"encidos o mercenarios 9&% A %! +o"tr$? %! #o2i%iD!cin d$ $"! +o0%!cin d$ !%u2inA $"o" 2!(!0undo"? $"o" #!r(in!do" d$ todo ti+o? $"o" %!dron$" +ro.$"ion!%$" * $"!" +ro"titut!" "$r:!n @ui$n$"? inici!d! %! r$2u$%t!? !c!0!r:!n to#!ndo %!" ri$nd!" d$ %! #i"#!? d$"nud!ndo d$ 2irtud$" !% #o2i#i$nto * con2irtiCndo%o $n $% +ri#$r $n$#i(o d$% +u$0%o? @u$ n$c$"!ri!#$nt$ !c!0 !0!ndon=ndo%o P!r! %!" "i(ui$nt$" cort$" @u$d!0!n tr$" !1$tr$!do" !,o" E% -4 d$ >u%io d$ -6)/? 8!0i$ndo "ido !nu%!do" %o" !cu$rdo" d$ %!" cort$" d$ S!nti!(o * %! Coru,!? "$ r$Nn$n cort$" d$ V!%%!do%id? dond$ @u$d! $E+u$"t! tod! %! tr!*$ctori! @u$ 8!0:! "$(uido $% r$* d$"d$ "u +ri#$r! %%$(!d! ! E"+!,! EE+%ic C!r%o" I? +or#$noriD!d!#$nt$? %o" !2!t!r$" !c!$cido" $n Euro+!? * %! n$c$"id!d d$ "u +r$"$nci! +!r! d$.$nd$r %o" int$r$"$" @u$? !% .in!%? $r!n int$r$"$" $"+!,o%$" Nu$2!#$nt$ 2u$%2$ C!r%o" ! +$dir B"$r2icio"G? * %o" +rocur!dor$" d$ %!" ciud!d$" $Ei($n @u$ +ri#$ro !ti$nd! %!" +$ticion$"? ! %o @u$ C% r$"+ond$ @u$ no $" n!di$ +!r! c!#0i!r %! co"tu#0r$ in"t!ur!d! +or "u" !nt$c$"or$" L!" cort$" 2o%2i$ron ! +%!nt$!r %o @u$ *! 8!0:!n +%!nt$!do $n -6);? $n %o toc!nt$ ! %o" +u$"to" d$ r$"+on"!0i%id!d C!r%o" r$"+ondi @u$ t$ndr:! $n cu$nt! %! i#+ort!nci! d$ %o" r$ino" 8i"+=nico"? * @u$ cont!r:! con un nN#$ro #!*or d$ n!tur!%$" $"+!,o%$" @u$ d$ otro" r$ino" -;6 +$ticion$" @u$ 2o%2:!n ! $E+on$r %!" n$c$"id!d$" *! conocid!" $n %!" !nt$rior$" cort$" Do" !,o" #=" t!rd$ "$ con2oc!ron cort$" $n To%$do? r$"u#iCndo"$ $n %! "$(und! "N+%ic! d$ %!" #i"#!"A ! "!0$r: Bsuplicamos a "uestra @agestad que todo lo que mand pro"eer en las !ortes pasadas que se hizieron en 8alladolid, se guarde y cunpla, y si nescesario es, para ello se den nue"as pro"isyones, y lo que qued por pro"eerse, "uestra @agestad lo mande "er y pro"eer. = esto "os rrespondemos que lo que est cerca dello pro"eydo se e.ecute y cunpla, y dello se os den pro"isyones, y sy algo se des de pro"eer, declarndolo "osotros, se pro"eer.9&5 J! no +r$"id:! %!" cort$" C!r%o" d$ G!nt$ rod$!do d$ un! cort$ $Etr!n1$r! En "u %u(!r C!r%o" I d$ E"+!,!? rod$!do d$ %! .%or * %! n!t! d$ %! int$%$ctu!%id!d * $% conoci#i$nto
);6

);7

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )6 Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P 4;6

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

7/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA +o%:tico No co#$nD!0! otr! C+oc! S$ r$to#!0! %o @u$ nunc! d$0i !0!ndon!r"$: %! C+oc! inici!d! +or "u" !0u$%o"? %o" R$*$" C!t%ico"

La Re0!l% i&n

Co#o 2$ni#o" "$,!%!ndo? %o" #otor$" "$ 2$n:!n c!%$nt!ndo !,o" !tr="? #u* $"+$ci!%#$nt$ d$"d$ -6-3? +$ro !@u: no" 2!#o" ! c$,ir ! %o" #o#$nto" d$% triun.o d$ %! r$2u$%t! Dur!nt$ $% #$" d$ !0ri%? %!" r$2u$%t!" $r!n .r$cu$nt$"? +$ro tr!" 8!0$r $#0!rc!do C!r%o" +!r! A%$#!ni! $% )) d$ M!*o d$ -6);? $% r$c!%o d$ %o" +rocur!dor$" $n "u" r$"+$cti2!" ciud!d$" .u$ $% inicio d$ %! (r!n !"on!d! E% )9 d$ #!*o d$ -6);? $% d$"cont$nto +o+u%!r +or %o "uc$dido $n %!" cort$" d$ L! Coru,! 8!c$ $"t!%%!r %! in"urr$ccin $n S$(o2i! Son !8orc!do" do" !%(u!ci%$"? * un C$"=r$o >!r!0o >ord=n 74

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA !nci!no @u$ %$" r$cri#in!0! %! !ctu!cin? %%!#!do &$rn=n L+$D M$%n B !on mpetu furioso comenzaron algunos a "ocear que era un traidor, enemigo del bien com-n0 y queriendo huir le asieron y comenzaro&n a gritarE muera, muera0 y sacndole de la iglesia le echaron una soga a la garganta. U teniendo tan cerca la picotaNON le colgaron en ellaNON iban ms de dos milNON todo hez de "ulgo.9&, A% "i(ui$nt$ d:!? /; d$ #!*o? * +or 8!0$r 2ot!do $% "$r2icio !% r$* +$"$ !% 1ur!#$nto +r$"t!do? $% +u$0%o d$ S$(o2i! !1u"tici! $n +%$n! c!%%$ !% Rodri(o d$ Tord$"i%%!"? @u$ r$+r$"$nt!0! ! %! ciud!d $n %!" Cort$" d$ L! Coru,! P$ro $"t! !ctu!cin no .u$ +or "or+r$"!A $% c%i#! d$ t$rrori"#o $r! $2id$nt$A +or $"o Tord$"i%%!" 8!0:! "ido !2i"!do Bque no "aya ma)ana a =yuntamiento, si no quiere que le suceda una desgraciaNON como llegaron, comenzaron a "ocearE @uera, muera, "enga una soga y "aya a la horcaNON echronsela a la garganta, y dando con l en tierra comenzaron a lle"arle arrastrandoNON 3an enfurecido estaba el "ulgo y tan flaca la 2usticia.9&1 In.or#!ndo d$ %o" "uc$"o"? $n2i!ron %o" r$(idor$" Bmensa2eros al gobernador y !onse2o con informaciones autnticas de lo sucedido. Jor ellas constaba no haberse hallado en el alboroto, no slo persona noble, pero ni a-n ciudadano de medio porte.9&: J $" @u$ $% #o2i#i$nto *! $"t!0! "i$ndo +ro"tituido +or %! !ccin d$ %! $"cori! "oci!% @u$ !c!0!r:! d$"+r$"ti(i=ndo%o * 8!0i$ndo @u$ tod! ($nt$ d$ 0i$n %o !0!ndon!"$ * %o co#0!ti$"$ = partir de aquel momento en la ciudad slo mandaban los representantes de las cuadrillas del brazo popularNON *l 8irrey !ardenal =driano pens en utilizar la artillera estacionada en @edina del !ampo contra los insurrectos sego"ianos. )-; E"t! id$! !c!rr$!r:! (r!2$" con"$cu$nci!"? co#o 2$r$#o" L! in"urr$ccin corr:! co#o r$(u$ro d$ +%2or!A !":? t!#0iCn $% /; d$ #!*o $"t!%%! otr! r$2u$%t! +o+u%!r $n W!#or! !u"+ici!d! +or $% o0i"+o Acu,!? +$r"on!1$ $"+$ci!%#$nt$ trucu%$nto? #=" 0!ndo%$ro @u$ c%Cri(o Un +$r"on!1$ d$ +$cu%i!r tr!*$ctori! @u$ .u$ $Eco#u%(!do $n -49) * @u$ *! $n -49/ co#$nD ! !t$"or!r un (r!n +!tri#onio ! +!rtir d$ co#+r!-2$nt! d$ ti$rr!" d$ dudo"! %$(iti#id!d E% $n.r$nt!#i$nto con %! coron! %%$( 8!"t! $% +unto d$ @u$ C"t! tu2o @u$ int$r2$nir con $% $1Crcito $n contr! d$% +r$%!do S$ 8!0:! (!n!do %! !ni#!d2$r"in d$% +u$0%o? * !8or! "$ !utotitu%!0! d$.$n"or d$ %o" d$r$c8o" co#un$ro" E%$#$nto" d$ $"t! c!%!,! "on %o" @u$ !c!0!r:!n t$ni$ndo !"c$ndi$nt$ $ntr$ %o" co#un$ro"? * C!r%o" I !c!0!r:! cond$n=ndo%o ! #u$rt$ L! no0%$D!? inc%uid! %! !%t!? no "$ "i(ni.ic ni ! .!2or ni $n contr! d$ %!" co#unid!d$"A "$ #!nt$n:! !% #!r($n #i$ntr!" !ni#!0! %! in"urr$ccin No o0"t!nt$? $% cond$ d$ A%0! Li"t!? d$.$n"or d$ W!#or!? @u$fu uno de los muy pocos grandes de !astilla, que desde un principio se declararon contra las comunidades,911 r$cri#in !% o0i"+o "u !ctitud? +$ro cu!ndo C"t$ "$ !c$rc!0!n ! !co#$t$r %! ciud!d? "!%i un! i#+ort!nt$ #u%titud ! r$ci0ir !% +$cu%i!r +r$%!do E% cond$ d$ A%0!? #i$ntr!"? "!%:! 8u*$ndo +or otr! +u$rt! )-)
);5
);3

D$ Co%#$n!r$"? Di$(o &i"tori! d$ %! in"i(n$ ciud!d d$ S$(o2i! D$ Co%#$n!r$"? Di$(o &i"tori! d$ %! in"i(n$ ciud!d d$ S$(o2i! );9 D$ Co%#$n!r$"? Di$(o &i"tori! d$ %! in"i(n$ ciud!d d$ S$(o2i! )-; F$rn=nd$D? Lui" S > E% Inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o Un t$"ti#onio inCdito )-F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 66
)-)

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -5-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

76

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA E% 6 d$ 1unio d$ $"t$ #i"#o !,o "$ in"t!%!0! $n V!%%!do%id $% c!rd$n!% Adri!no? +r=ctic!#$nt$ $nc$rr!do? #i$ntr!" $n Gu!d!%!1!r!? $% +u$0%o !t!c!0! %! .ort!%$D! $ inc$ndi!0! %!" c!"!" d$ %o" +rocur!dor$" @u$ r$+r$"$nt!0!n ! %! Ciud!d $n L! Coru,!? * %! !(it!cin r$2o%ucion!ri! "$ !du$,!0! d$ otr!" ciud!d$" co#o S$(o2i!? W!#or! * <ur(o"? !% ti$#+o @u$ To%$do #u%ti+%ic!0! "u" %%!#!d!" ! %! r$2o%ucin &!c:! do" "$#!n!" @u$ "$ 8!0:!n c%!u"ur!do %!" cort$" d$ %! Coru,!? * Adri!no !nunci @u$ $% r$* r$nunci!0! ! %o" "$r2icio" o0t$nido $n %!" #i"#!"? +$ro ! $"t!" !%tur!" $% con.%icto *! $r! #u* otro E% "$nti#i$nto "$+!r!ti"t! d$ %!" ciud!d$" 8!0:! d$"0ord!do %o" inicio" 1u"to" @u$ tu2o $% #o2i#i$nto? +or %o @u$ %o" $".u$rDo" d$ Adri!no $r!n tot!%#$nt$ 0!%d:o" L!" !r(uci!" d$ %! !%t! no0%$D! 8!0:! t$nido d$#!"i!do CEito E% 3 d$ 1unio To%$do $"cri0$ ! %!" otr!" ciud!d$" c!"t$%%!n!" in2it=ndo%!" ! r$unir nu$2!" Cort$"? $n c%!r! r$0$%d:! con %!" d$ %! Coru,! * d$"o*$ndo %!" o.$rt!" @u$ C!r%o" $.$ctu!0! ! tr!2C" d$ Adri!no S$ #!rc!0!n cinco o01$ti2o": 1. =nular el ser"icio "otado en 7a !oru)a. 9. 8ol"er al sistema de los encabezamientos para cobrar los impuestos. ;. eser"ar los cargos p-blicos y los beneficios eclesisticos a los castellanos. '. Jrohibir la salida de dinero del reino. %. Aesignar a un castellano para dirigir el reino en ausencia del rey.91; P$ro $2id$nt$#$nt$? %o" o01$ti2o" +$r"$(uido" $n $"to" #o#$nto" di"t!0!n #u* #uc8o d$ %! %$tr! d$ %o" o01$ti2o" d$c%!r!do" D$ otro #odo %! "u0%$2!cin 8u0i$"$ %%$(!do ! "u .in? +u$"to @u$ $"to" "u+u$"to" o01$ti2o" coincid:!n co#+%$t!#$nt$ con %o @u$ Adri!no $"t!0! o.r$ci$ndo $n $"$ #i"#o #o#$nto &!c:! di$ci"Ci" d:!" @u$ C!r%o" 8!0:! $#0!rc!do ru#0o ! A%$#!ni! P$ro %o @u$ "$ 8!0:! d$"!rro%%!do !nt$ %o" r$"u%t!do" d$ %!" Cort$" d$ %! Coru,!? @u$ 2$n:!n ! +on$r %! (uind! $n un! !ctu!cin @u$ ! di!rio "o%i2i!nt!0! %o" =ni#o" +o+u%!r$" $r! un! +r$di"+o"icin ! no !t$nd$r %o" d$"$o" d$ C!r%o" =nte esta situacin, el reino comenz a alimentar la idea de sustituir la figura del rey, tomando la iniciati"a 3oledo, que defenda metas mayores, como con"ertir a las ciudades castellanas en ciudades libres, similar a lo que ya ocurra con Bno"a y otros territorios italianos.91' *n rigor, no se poda negar la necesidad de poner en orden muchas cosas. Jero 3oledo alimentaba, adems, otras ambiciones. 6e hablaba con insistencia de la posibilidad de con"ertir a las ciudades castellanas en ciudades libres a seme2anza de Bno"a y las rep-blicas italianas. Io era esta la primera "ez que se consideraba en *spa)a una idea similar. !uatro a)os antes, a raz del conflicto en el que la ciudad de @laga se enfrent al almirante de !astilla, se haba constituido una peque)a rep-blica autnoma91%. S$ 8!0:! d$"!rro%%!do un #o2i#i$nto "$c$"ioni"t! @u$ #$Dc%!0! %!" #=" 2!rio+int!" r$i2indic!cion$"? $n +rinci+io !"u#i$ndo %!" @u$ 1u"t!#$nt$ 8!0:!n "ido r$c%!#!d!" *

)-/ )-4 )-6

Anni#o GUERRA DE LAS COMUNIDADES DE CASTILLA Anni#o GUERRA DE LAS COMUNIDADES DE CASTILLA
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -75

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

77

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA d$"o:d!" 8!"t! $% #o#$nto? +$ro t!#0iCn otr!" @u$ d$not!0!n $% int$rC" d$ +ro+io %ucro @u$ !0ri(!0!n %!" #$nt$" #=" +r$c%!r!" d$% #o2i#i$nto E% #o2i#i$nto co#un$ro? @u$ co#$nD +uro * r$c%!#!ndo cu$"tion$" $"trict!#$nt$ 1u"t!"? 8!0:! d$ri2!do $n un con(%o#$r!do d$ d$tritu" "oci!%? inc!+!D d$ or(!niD!r"$ ni d$ +r$"$nt!r un +ro*$cto #:ni#!#$nt$ r!Don!0%$ E% indi2idu!%i"#o? $% c!nton!%i"#o 8!0:! to#!do cu$r+o d$ .or#! d$.initi2!? 8!0iCndo"$ con2$rtido $% #o2i#i$nto $n un! 0!nd! d$ inc!%i.ic!0%$"? di"+u$"to" ! $n.r$nt!r"$ $ntr$ ": $n d$.$n"! d$ cu!%@ui$r +r$rro(!ti2! A":? %!" di"cordi!" $r!n d$ todo ti+o? 8!"t! d$% "i(ui$nt$ t$nor: B *ntre la gente de 3oro, Hamora y 8alladolid, hubo tambin encuentros sobre que cada uno quera lle"ar su artillera a su pueblo, y los de 8alladolid, como eran muchos y poderosos en el campo, tra2eron su artillera a 8alladolid, sin hacer ninguna cosa. U as, todos estaban muy descontentos y mala"enidos.915 No o0"t!nt$? 8!* 8i"tori!dor$" @u$ +on$n $n dud! $% c!r=ct$r c!nton!%i"t! @u$ !c!0 do#in!ndo !% #o2i#i$ntoA con $%%o "$,!%!n @u$ $Ei"ti $"$ c!r=ct$r: B *s "erdad que algunos "ictoreaban solo dona Cuana, y habia quien citase por modelo de felicidad las rep-blicas de 4lorencia, Bno"a, 8enecia, 6ena y 7uca.91, BAecan que sera bueno proclamar libertad y reducir estos reinos en forma de ep-blica0 porque de esta manera no se sacaran los dineros del reino ni se daran los obispados y tenencias a e.tran2eros y cesaran todos los otros incon"enientes. Jarecan bien todas estas cosas a gentes prdidas y holgazanas y que deseaban re"ol"er la furia por medrar. 6in los pobres, haba muchos que se moran por ambicin, como era Cuan de Jadilla que pretenda y pensaba salir de esta re"uelta, maestre de 6antiago0 el obispo de Hamora, don =ntonio de =cu)a quera ser arzobispo de 3oledo0 el licenciado Fernardino, el doctor H-)iga y otros seme2antes pretendan corregimientos y audiencias.911 Gr!2$" !cu"!cion$" @u$ "i $n $% c!"o d$% doctor WN,i(! !c!0 r$+%$(=ndo"$? co#o %! d$ t!nto" otro"? +ro8o#0r$" * ($nt$" co#un$"? @u$ !c!0!ron !0!ndon!ndo $% #o2i#i$nto con.or#$ i0!n con"t!t!ndo $% triun.o d$ %o 2i%? $n otro" c!"o" !c!0 con.ir#=ndo"$ !0"o%ut!#$nt$? co#o $n $% c!"o d$% o0i"+o Antonio d$ Acu,! o $n $% d$ >u!n d$ P!di%%! L! r$2u$%t! "$ +ro+!(!0! co#o %! +%2or! E% -/ d$ 1unio d$ -6); "$ +roduc$ un! cru$nt! r$2u$%t! +o+u%!r $n <ur(o" L!" 8ord!" ocu+!n %!" c!%%$"? 0u"c!n !% corr$(idor * %o !"$"in!n con (r!n cru$%d!dA ro0!n? "iti!n $% t$#+%o dond$ "$ 8!0:! r$.u(i!do * !#$n!D!n ! %o" #on1$" con inc$ndi!r * "!@u$!r $% t$#+%oA "$ 8!c$n con %! 2!r! d$ #!ndo? * "$ %! $ntr$(!n !% corr$(idor d$ Crdo0!? @u$ "$ $ncontr!0! $n <ur(o"? * @u$ contr! "u 2o%unt!d? * t$#i$ndo #!%$" +$or$"? !c!0! !c$+t=ndo%! L!" 8ord!" "$ $Et$ndi$ron +or %! ciud!d? ro0!ndo * @u$#!ndo %o @u$ con"id$r!0!n d$ "u" $n$#i(o"? * %i0$r!ndo ! %o" d$%incu$nt$" @u$ "$ $ncontr!0!n +r$"o" )-9 &!c:! )) d:!" @u$ C!r%o" 8!0:! $#0!rc!do +!r! A%$#!ni! Lo" r$2o%to"o" d$ <ur(o" !ctu!ron #$tdic!#$nt$? * curio"!#$nt$? con !%(o d$ int$%i($nci! <u"c!n !% r$(idor Mot!? 8$r#!no d$% o0i"+o d$ <!d!1oD? +!r! #!t!r%o No
)-7 )-5

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 79 )-3 G!rc:! LoD!no? E#i%io Crnic! d$ GonD!%o d$ I%%$"c!"
)-9

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 39-9/

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

75

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA @u$#!n "u c!"! +or +$%i(ro d$ @u$#!r %!" conti(u!"? +$ro %! d$"2!%i1!n? @u$#!ndo !rc8i2o" d$ $"+$ci!% i#+ort!nci! )); E"t! !ctu!cin $" indic!dor! d$ %o @u$ 2$ni#o" d$nunci!ndo: @u$ $ntr$ $%%o"? * con #!ndo? "$ #o2:!n $%$#$nto" c$rc!no" ! %o" "$ctor$" @u$ 2$ni#o" "$,!%!ndo co#o cu%+!0%$" $n %! "o#0r!: %! !%t! no0%$D!? *! @u$ %! c8u"#!? (ui!d! +or ": #i"#!? no 8u0i$"$ r$"u%t!do t!n cuid!do"! No o0"t!nt$? +!r! d!r %!" o+ortun!" !+!ri$nci!"? al mas manipulante y "il era al primero que se le pedia parecer, el primero que resol"ia cualquier asunto0 y los que al momento no se conformaban con su dictamen, eran tenidos por ciudadanos sospechosos, de dudosa opinin, mal"ados.991 Tr!" todo" $"to" d$"#!n$"? +u$"t! <ur(o" $n #!no" d$ %! #=" "uci! !n!r@u:!? !nunci!ron %o" r$2o%to"o" @u$ cualquiera que en aquella ocasin negase al pueblo su au.ilio y coperacion, seria tenido por enemigo de la rep-blica, y 2uzgado como desertor y traidor la patria.999 Aco"!ron $% !%c=D!rA %o" d$%$(!do" d$ %o" r$2o%to"o"? contr!rio" ! %! r$2u$%t!? o d$"$o"o" d$ $nc$nd$r #=" ! %! c8u"#!? !con"$1!ron !% !%c!id$ @u$ o+u"i$"$ r$"i"t$nci!? +$ro C"t$ no %o 8iDo Lo" "u0%$2!do" !"!%t!ron $% !%c=D!r * "$ di$ron %u$(o !% "!@u$o d$ <ur(o" L! c8u"#! @u$# %!" c!"!" d$ 2!rio" not!0%$" * !1u"tici !% .r!ncC" >o..r$ d$ Cont!nn$"? !nti(uo 8!0it!nt$ d$ %! ciud!d? .i$% "$r2idor d$% r$* F$rn!ndo? +or "u "u+u$"t! co#+%icid!d con %o" .%!#$nco"? * @u$ $n otro %u(!r 8$#o" 2i"to c#o .u$ 0$n$.ici!rio d$ %!" #$rc$d$" d$ C!r%o" L! c!+tur! d$ G!rci >o..r$ $" di(n! o0r! d$ %! c8u"#! @u$ %! +$r+$tr P$r"$(uido $n "u 8u:!? $" conducido ! %! ciud!d $ntr$ in"u%to"? !#$n!D!"? (rito" * +r$+!r!ti2o" d$ 8orc!? $Ei(i$ndo !% corr$(idor @u$ dict!"$ 1u"t!#$nt$ $"! "$nt$nci! Fin!%#$nt$ .u$ !"!%t!d! %! c=rc$%? * $% r$o "u.ri un! +u,!%!d!? un 8!c8!Do $n %! c!0$D!? * .in!%#$nt$ .u$ !8orc!do * !rr!"tr!do "u c!d=2$r +or %!" c!%%$"? d$"cu!rtiD!do? !.!n=ndo"$ %! ($ntuD! $n #!nc8!r "u" !r#!" con %! "!n(r$ d$% d$"(r!ci!do Fin!%#$nt$ co%(!ron c!0$D! !0!1o %o @u$ @u$d!0! d$% d$"(r!ci!do Po"t$rior#$nt$ o0%i(!ron !% corr$(idor O"orio ! dict!r "$nt$nci! d$ #u$rt$ contr! @ui$n *! 8!0:! "ido %inc8!do E% corr$(idor? +or #i$do? cu#+%i %o @u$ d$#!nd!0!n !% ti$#+o @u$ %%!#!0! ! I,i(o V$%!"co? $% Cond$"t!0%$ d$ C!"ti%%!? @u$ .u$ no#0r!do corr$(idor? ))/ .r$nt$ ! %!" +r$t$n"ion$" d$% o0i"+o Acu,!? 8$r#!no d$ O"orio? @u$ +r$t$nd:! $% +u$"to P!r! t$r#in!r %! .!$n! con t!n odi!do +$r"on!1$? %! $#+r$ndi$ron con "u c!"!A %!" 8ord!" to#!ron picos, mazos y teas, y en bre"es horas qued reducido el suntuoso palacio un inmenso solar cubierto de escombros.99' Ac!0!r:! #!% $% corr$(i#i$nto d$ I,i(o V$%!"co? $% Cond$"t!0%$? !un@u$ %u$(o "$ r$8!r:! No %%$( ! "u.rir !t$nt!do" +$r"on!%$" +or@u$ "u" +!rci!%$" "u+i$ron $#0!uc!r ! %o" t$rrori"t!" @u$ i0!n ! !ctu!r? ! @ui$n$" !c!0!ron ro#+i$ndo %!" cu$rd!" d$ %!" 0!%%$"t!" ! !%(uno" "!$t$ro" Fin!%#$nt$ .u$ inducido ! 8uir d$ %! ciud!d +!r! no "$r !"$"in!do C% * tod! "u .!#i%i!? +$ro C% %o" +$r"u!di +!r! +$%$!r? conoci$ndo @u$ #uc8o" @u$ $"t!0!n $ntr$ %! c8u"#!? $"t!0!n !8: +or #i$do? * ! %! +ri#$r! oc!"in c!#0i!r:!n d$ 0!ndo? co#o %$ 8!0:! ocurrido ! C% #i"#o? @u$ 8!0:! un d$"t!c!do +ro#otor d$ %!" r$2u$%t!" Mi$ntr!"? %! c8u"#! 8!0:! rod$!do d$ %$,! %! c!"!? !% o01$to d$ +r$nd$r%$
)); )))))

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( /7

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( --4 Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 96 ))/ Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P -;6---/
))4

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 75

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

73

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA .u$(o con "u" 8!0it!nt$" d$ntro? +r$(on!ndo @u$ @uiCn no !cudi$"$ !% !"$dio "$r:! d$c%!r!do $n$#i(o d$% +u$0%o Lo cu$nt! @ui$n %o 2io ))6 Tr!" $"to? $n <ur(o" no#0r!ron #!(i"tr!do" cu*o #!nd!to dur!0! un #$" Fu$ $ntonc$" cu!ndo $% +$cu%i!r o0i"+o d$ W!#or! "$ +u"o d$ !cu$rdo con un! "$ccin d$ %o" r$2o%to"o" d$ <ur(o" @u$ %o r$conoci$ron co#o 1$.$ d$ %! r$0$%in? +$ro !% $nt$r!r"$ otro "$ctor d$ %o" r$0$%d$" toc!ron !%!r#! r$c%!#!ndo Bque deban perseguir, proscribir y hacer preso a =cu)a, puesto que maquinaba furti"amente apoderarse por traicin de la ciudad y degollar a los ciudadanos. ))7 L! "$dicin d$ntro d$ %! "$dicin $"t!0! "$r2id! E% #i"#o d:!? $% c!rd$n!% Adri!no d$"i(n! !% +$"@ui"idor Ron@ui%%o +!r! c!"ti(!r ! %o" !utor$" d$ %! r$2u$%t! d$ S$(o2i! Er! $"t$ Ron@ui%%o $Etr$#!d!#$nt$ ri(uro"o? "$(Nn dic$n !%(uno"? Bhombre de mano, e.pediti"o en 2uzgar a los delincuentes, inaccesible a la compasin y al blando ruego, con mas "isos de "erdugo que de 2uez, tan desaficionado las riquezas como codicioso de sangre. 99, Lo @u$ +!r$c$ ci$rto $" @u$ Ron@ui%%o "$ $ncontr con %!" 2o%unt!d$" c$rr!d!" ! r$"+ond$r ! "u" +$"@ui"!" A %o" in@uirido" %$" d!0! i(u!% %o @u$ %$" di1$"$n? * Ron@ui%%o "$ %i#it +ri#$ro ! +ro.$rir !#$n!D!" @u$ "%o con"i(ui$ron $E!"+$r!r #=" %o" =ni#o" d$ %o" "$(o2i!no"? .or#!ndo $ntr$ uno" * otro" un! $"+ir!% @u$ n$c$"!ri!#$nt$ !c!0 $n 2io%$nci! ci$(! @u$ "$r:! con"$cu$nci! dir$ct! d$ %o" !cont$ci#i$nto" d$ M$din! d$% C!#+o P$ro "i %o" !cont$ci#i$nto" d$ <ur(o" 8!n "ido r$%!t!do" +or %! i#+ort!nci! @u$ tu2i$ron? t!#0iCn d$0$n "$r t$nid!" $n cu$nt! otr!" !ctu!cion$" @u$? "in 8!0$r %%$(!do ! !%c!nD!r %! (r!2$d!d d$ $"to" 8$c8o"? no" +u$d$n d!r id$! d$% !#0i$nt$ @u$ "$ 2i2:! $n %u(!r$" !+!rt!do" d$ %! con.ront!cin A":? $n P%!"$nci!? B los diputados de la !omunidad dispusieron que se le asignase una guarda personal constituida por "einticinco hombres armados, a los que se les pagara su sueldo con cargo al producto de las rentas de la monarqua en la ciudad.991 KE" d$ d$"t!c!r $% 8$c8oM Pu$" ": $" d$ d$"t!c!r? * +or 2!ri!" c!u"!"A +ri#$r! %! d$ %! in$Ei"t$nci! d$ "$(urid!d +N0%ic!? * %! "$(und! +or %! di"+o"icin d$ i#+on$r un! (u!rdi! d$ "$(urid!d ! %o" di+ut!do"? +!(!d!? $"o ":? +or $% +u$0%o Dic$ P$dro M=rtir: Bconoci que la ciudad, arro2ados de ella los buenos, estaba en poder de la plebe enfurecida.99: Ron@ui%%o .u$ d$rrot!do +or >u!n d$ P!di%%!? B 2o"en noble pero autor de aquellas sediciones por el grande odio a la parte contraria de la familia de 6il"a, estimulndole A\ @ara Jacheco una mu2er, hi2a del !onde difunto de 3endilla. Aicen que es mu2er de altos pensamientos y marido de su marido.9;& P$ro %! r$2u$%t! 2! to#!ndo .u$rD!" $n %!" di2$r"!" ciud!d$" En Cu$nc!? $% co#$nd!dor Blleg a "erse obligado a prometer p-blicamente que si las otras ciudades del reino no pagaban el ser"icio que se haba otorgado al rey en las cortes de

))6 ))7 ))5 ))3

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P -47 Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P -54

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 67 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I ))9 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( /3 )/; M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( /3

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

79

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA 6antiago+7a !oru)a, !uenca tampoco lo hara. U el escribano que le"ant acta hizo constar que efectu tal promesa a los "ecinos ]por asosegallos que no se alterasen^.9;1 E% )9 d$ 1u%io d$% #i"#o !,o -6); "$ con"titu:! $n V2i%! %! S!nt! >unt! d$% R$ino o (o0i$rno r$2o%ucion!rio P!rtici+!n $n %!" r$union$" d$%$(!do" o.ici!%$" d$ To%$do? S$(o2i!? S!%!#!nc!? Toro * W!#or! Hcurio"!#$nt$ no +!rtici+ V2i%!I? !": co#o r$+r$"$nt!nt$" o.icio"o" d$ otr!" ciud!d$" c!"t$%%!n!" E% c!0!%%$ro to%$d!no P$dro L!""o d$ %! V$(! $" $%$(ido +r$"id$nt$ d$ %! >unt! E% t!#0iCn to%$d!no >u!n d$ P!di%%! $" no#0r!do 1$.$ d$ %!" tro+!" co#un$r!" S$ +u$d$ d$cir @u$ %! .%!c! r$"+u$"t! d$ %!" ciud!d$" .u$ d$0id! ! %! !ctu!cin d$% c!rd$n!% Adri!no? $nc!#in!d! ! $ntor+$c$r $% CEito d$ %! >unt!A !ctu!cin @u$ con"$(u:! r$tir!r ! W!#or! d$ %! >unt! $% d:! -; d$ A(o"to E"t! !(ru+!cin "$r:!? $n d$.initi2!? $% (o0i$rno r$2o%ucion!rio co#un$ro &!c:! #$" * #$dio @u$ C!r%o" 8!0:! +!rtido +!r! A%$#!ni! P$ro "i triun. %! r$2u$%t! $n $% c$ntro d$ C!"ti%%! * $n Murci!? no "uc$di %o #i"#o $n otro" %u(!r$"? co#o G!%ici!? V!"con(!d!"? A"turi!"? C!nt!0ri! D$ 8$c8o? Murci! "i(ni.ic un 8$c8o ($o(r=.ico !i"%!do? *! @u$ "!%2o "i#+!t:!" $n Z0$d! * $n >!Cn? $% +ri#$r nNc%$o co#un$ro !.:n %o $ncontr!0! $n Cu$nc!? @u$ con"id$r!ndo Murci! !% #!r($n? con"titu:! $% 2Crtic$ in.$rior d$r$c8o d$% tr!+$cio @u$ con"titu:! %! ($o(r!.:! d$% #o2i#i$nto? cu*o 2Crtic$ in.$rior iD@ui$rdo "$r:! P%!"$nci!? $% "u+$rior iD@ui$rdo L$n? * $% d$r$c8o? <ur(o"? t$ni$ndo $n cu$nt! @u$ !@u: %! +!rtid!? $n $% #o#$nto #=" .!2or!0%$ +!r! %o" co#un$ro" "$ #!ntu2o $n t!0%!" E% r$"to d$% t$rritorio d$ C!"ti%%! "$ #!ntu2o @ui$to? "i$ndo @u$ $n $% r$ino d$ Ar!(n "$ conoci $% #o2i#i$nto d$ %!" G$r#!n:!" @u$? !un@u$ coincid$nt$ $n i#+ort!nt$" !"+$cto" con $% d$ C!"ti%%!? %%$2 un d$"!rro%%o !+!rt$ E% r$"to d$% t$rritorio n!cion!% "$ #!ntu2o .i$% ! C!r%o"? %o @u$ +o"i0i%it $Etr!ordin!ri!#$nt$ %! r$"o%ucin d$% con.%icto J $n cu!nto ! %! ($o(r!.:! "oci!% %o" !cont$ci#i$nto" "$ c!r!ct$riD!n Bpor su desarrollo e.clusi"o en las ciudades, con despego o indiferencia por parte del entorno rural como as se acusara a lo largo del conflicto0 producto de las masas ba2as urbanas.9;9 L!" irr$(u%!rid!d$"? +or %%!#!r%!" d$ !%(un! #!n$r!? to#!ron cu$r+o $n %!" co#unid!d$"A !":? $n Cu$nc!? un t!% Mi(u$% C!nt$ro "$ !uto+roc%!# +rocur!dor !"$(ur!ndo @u$ %o $r! Ben "irtud de una pro"isin que los eyes !atlicos haban otorgado a !uenca para poder elegir dicho oficial, y la eleccin haba tenido lugar antes de que en la ciudad se alterase la !omunidad, y por lo tanto no haba guardado relacin ninguna con dichas alteracionesNON dado que entonces, en palabras de los regidores, la ciudad andaba alterada, el teniente de corregidor, licenciado @ontiel, y los propios regidores accedieron a admitirle en los ayuntamientos del conce2o, para contribuir a la pacificacin de la ciudad. 9;; K&$c8o !i"%!doM P!r$c$ @u$ no L! !n!r@u:! "$ $Et$nd:! co#o #!nc8! d$ !c$it$ $n #$dio d$% c!#+o co#un$ro Tr!" %! d$rrot! d$ Ron@ui%%o .r$nt$ ! P!di%%! cu!ndo !@u$% "$ diri(:! ! r$+ri#ir %o" d$"#!n$" d$ S$(o2i!? $% )- d$ !(o"to #!nd! Adri!no 0u"c!r %! !rti%%$r:! $Ei"t$nt$ $n M$din! d$% C!#+o +!r! 8!c$r .r$nt$ ! %! o.$n"i2! @u$ d$"d$ To%$do 8!0:! inici!do >u!n
)/)/)

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /7 )// Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

5;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA <r!2o Lo" #$din$n"$"? $ntr$ %o" @u$ d$"t!c!0! ci$rto !"$"ino %%!#!do <o0!di%%!? "$ n$(!ron ! $ntr$(!r %! !rti%%$r:! !%#!c$n!d! $n "u ciud!d? inc%u"o %%$(!ndo ! d$"cu!rtiD!r $n +%$n! c!%%$ !% R$(idor Gi% Ni$to? !cu"!do d$ no 8!0$r d!do ! conoc$r un! c!rt! d$ >u!n <r!2o?* !"$"in!r ! @uiCn critic!0! t!%$" !cto" in8u#!no" Entonc$"? %!" tro+!" r$!%$"? 0!1o #!ndo d$ Fon"$c!? inici!ron un $n.r$nt!#i$nto @u$ oc!"ion un inc$ndio? inici!do +!r! di"tr!$r ! %! +o0%!cin? +$ro C"t! d$"!t$ndi $% inc$ndio +or d$.$nd$r %o" c!,on$" Ardi un #i%%!r d$ c!"!"? * %o" c!,on$" @u$d!ron $n %! ciud!d Fu$ un d$"!"tr$ d$% @u$ 1!#=" "$ 8! r$cu+$r!do M$din! d$% C!#+o )/4 L!" tro+!" d$0i$ron r$tir!r"$ !0!ndon!ndo $% $#+$,o d$ r$cu+$r!r %o" c!,on$"? ! $.$cto d$ @u$ %o" #$din$"$" +udi$"$n "o.oc!r $% inc$ndio )/6 A% +!r$c$r? .u$ $% corr$(idor @uiCn "$,!% %!" c!"!" @u$ d$0:!n "$r @u$#!d!"? inici=ndo"$ %! %!0or $n $% con2$nto d$ S!n Fr!nci"co )/7 S$! co#o .u$r$? $% inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o "i(ni.ic un 2!r!+!%o +!r! Adri!no * +!r! $% Con"$1o r$!%? @u$ $n un #o#$nto +$rdi$ron %! $"c!"! !utorid!d @u$ "$ %$" "u+on:!? #i$ntr!" %! >unt! cr$c:! $n +r$"ti(io L%$(!0! $% #o#$nto d$ #=Ei#o $"+%$ndor d$ %! r$0$%in En oc!"ion$" "i#i%!r$" +$ro con "itu!cion$" in2$r"!"? no 8u0i$"$ .!%t!do @ui$n !c8!c!"$ !% corr$(idor? * ! Adri!no? conni2$nci! d$ int$r$"$" con %o" $n$#i(o" A% "!0$r"$ %! notici!? $ntr!n $n co#unid!d P!%$nci!? C=c$r$"? <!d!1oD? S$2i%%!? >!Cn? U0$d!? P%!"$nci! * <!$D! *l incendio de @edina del !ampo contribuy, como pocos otros acontecimientos, a e.tender la adhesin al mo"imiento comunero por los pueblos y ciudades.)/5 V!%%!do%id !c!0!r:! $n %! #i"#! "$dicin? "in dud! !ni#!d! +or %o" !cont$ci#i$nto" d$ M$din! d$% C!#+o Co#o con"$cu$nci!? t!#0iCn otr!" ciud!d$"? co#o Cu$nc!? d$1!ron un t!nto !+!rt$ "u #od$r!cin * !cc$di !% $n2:o d$ +rocur!dor$" ! %!" 1unt!" con2oc!d!"? "i 0i$n no t!rd!ron $n di"t!nci!r"$ !% no +!rtici+!r d$ %!" d$ci"ion$" !do+t!d! +or %! >unt! No o0"t!nt$? %!" 8ord!" co#un$r!" con"i(ui$ron un #$" !nt$"? $% d:! ); d$ >u%io? @u$ $% t$ni$nt$ d$ corr$(idor d$c%!r!"$ @u$ Bpor la pacificacin de esta ciudad y por quitar el alboroto que en ella haba y por ser"icio de los reyes proceda a entregar la "ara de la 2usticia a los regidores =ndrs 8alds y Bregorio de !hinchilla, para que ellos la diesen a su "ez a quien correspondiese. U a continuacin hicieron lo mismo los alguaciles con sus "aras.)/3 En <ur(o"? %o" co#$rci!nt$" $n$r2!n !% +o+u%!c8o? incit=ndo%o !% "!@u$o? * or(!niD!n un! 0!nd$r:! +!r! 0u"c!r !% o0i"+o >u!n Fon"$c!? ! @ui$n !cu"!0!n d$% inc$ndio d$ M$din! Mi$ntr!"? %!" 8ord!" d$ M$din! !"o%!0!n $% t$rritorio J $n otr!" ciud!d$"? %! !n!r@u:! to#! cu$r+o $n %!" .or#!" @u$ #$1or "$ +r$"$nt!n ! %! ocurr$nci! d$ %o" r$2o%to"o"A !":? $n Cu$nc!? $Ei(i$ron @u$ $n $% +%!Do d$ c!torc$ d:!" "$ !utoriD!"$ %! in"t!ur!cin d$ un Bco#$rcio .r!ncoG )/9 Mi$ntr!"? $n P%!"$nci! "$ i#+$d:! $% +!"o ! Antonio d$ Fon"$c!? t$n$nt$ d$ %! .ort!%$D!? co#o r$+r$"!%i! +or "u !ctu!cin $n M$din! d$% C!#+o No o0"t!nt$? un! 2$D d$rrot!d! %! .!ccin co#un$r!? %! ciud!d "$ d$.$ndi d$ "u !ctu!cin !.ir#!ndo @u$ B actu ante
)/4 )/6 )/7

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)/

F$rn=nd$D? Lui" S > E% Inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o Un t$"ti#onio inCdito F$rn=nd$D? Lui" S > E% Inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o Un t$"ti#onio inCdito )/5 F$rn=nd$D? Lui" S > E% Inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o Un t$"ti#onio inCdito )/3 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I )/9 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I P!( /6

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

5-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA todo por temor a represalias de otras ciudades comuneras, pues e.istan sobrados moti"os para temer que, si =ntonio de 4onseca entraba en Jlasencia, las ciudades y pueblos que estaban en !omunidad le perseguiran y, por da)arle, destruiran la ciudad. U actuaron, por tanto, desde el con"encimiento de que, si no le estorbaban la entrada, seg-n el odio que las comunidades a la sazn con l tenan, abrasaran la ciudad y 3ierra.9'& Lo" d$"#!n$" "$ r$+it$n $n V!%%!do%idA dur!nt$ %! noc8$ d$% )) d$ A(o"to "$ "!@u$!n * @u$#!n di2$r"!" c!"!"A "$ !+od$r!n d$% contro% d$ %! ciud!d? $"c!+!ndo $% (o0i$rno L! no0%$D! $"t!0! +r$"$nt$ $n $% #i"#o B 8alladolid se dio a s misma un gobierno popular, una !omunidad, a imagen de las de 3oledo y 6ego"ia. *sta !omunidad, presidida por el infante de Branada, descendiente de los -ltimos reyes moros, estaba dominada, no obstante, por algunos notables cuya preocupacin esencial era la de mantener el orden. *l 9% de agosto, todos ellos prestaron 2uramento de fidelidad a la !omunidad.9'1 KA @uiCn "$r2:!n $"to" B8o#0r$" d$ ord$nGM Tod!2:! $"t= +or d$#o"tr!r @u$ ! !%(ui$n #=" @u$ ! $%%o" #i"#o" E% )9 d$ !(o"to $% $1Crcito co#un$ro $" r$ci0ido triun.!%#$nt$ $n Tord$"i%%!"? * %o" c!0!%%$ro" co#un$ro" 2i"it!n +or 2$D +ri#$r! ! do,! >u!n!? @u$ $% - d$ "$+ti$#0r$ no#0r! ! P!di%%! ($n$r!% d$ "u" $1Crcito" * %$ +id$ @u$ %! >unt! "$ r$Nn! $n Tord$"i%%!" Mi$ntr!"? P$dro M=rtir $"cri0$ !% c!nci%%$r %! +C"i#! "itu!cin? * %$ "$,!%!: B *sos tus compa)eros, el !apro y consortes !erberos, desollaron estos reinos y los de2aron en los huesos. Io hai de donde sacar un cuarto para pagar a la tropa que pudiera poner un dique a este contagioN.ON Aisuelta la tropa real, y sin esperanza de 2untarla, el !ardenal y el senado se hallan como reba)o sin perros defensores.9'9 &!c:! tr$" #$"$" @u$ C!r%o" 8!0:! $#0!rc!do $n %! Coru,! J !% co#+=" d$ %o" d$"#!n$" "$ i0! con.or#!ndo $% $1Crcito co#un$ro? $n(ro"!do +or %o" $%$#$nto" #=" d$"cont$nto" d$ %!" ciud!d$"? @u$ $r!n #uc8o" d!d! %! $rr=tic! tr!*$ctori! d$% +od$r r$!% BAe esta manera tan impro"isada, sin combate alguno, las milicias comuneras al mando de Jadilla se ense)orearon del corazn de !astilla al amparo de la e.plosin de fer"ores populares, contribuyendo la propia facilidad de su .ito a la minus"aloracin de la posterior reaccin imperial.9'; C!+:tu%o !+!rt$ $" $% 8$c8o d$ @u$ !%(uno" +rocur!dor$" H$% nN#$ro "i$#+r$ "$r= ind$t$r#in!doI? !ctu!0!n con no#0r$ d$ B1unt$ro"G o Bco#un$ro"G? +$ro $n r$!%id!d no $r!n "ino un! o%i(!r@u:! @u$ !ctu!0! ! $"+!%d!" d$ %o" int$r$"$" @u$ +r$"u#i0%$#$nt$ r$+r$"$nt!0!nA !":? un 8$c8o concr$to? %! ciud!d d$ Cu$nc!? no" #u$"tr! c#o #i$ntr!" $% con"i"torio "$ !%$1!0! *! d$ %o" +o"tu%!do" co#un$ro" ! co#i$nDo" d$ no2i$#0r$ d$ -6);? %o" +rocur!dor$" continu!0!n !+o*!ndo $"o" #i"#o" +o"tu%!do"? +ri#$ro $n Tord$"i%%!" * %u$(o $n V!%%!do%id )44 Lo" con.%icto" "ur(ido" d$ntro d$% #i"#o #o2i#i$nto !"!#0%$!rio no .u$ron +oco" ni d$ i#+ort!nci! #$norA !":? Bpocos das despus de haberse firmado el acuerdo con el alcaide 4rancisco 4lores, y tras haber llegado a Jlasencia una pro"isin que ordenaba
)4;

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I
)4)4) )4/

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -54

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 4/ Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /9 )44 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I P!( 6;

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

5)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA entregar la fortaleza a la !omunidad, se desencaden un gra"e alboroto como consecuencia de las desa"enencias surgidas entre la poblacin a la hora de decidir si la tenencia de la misma se haba de encomendar a Jedro Kernndez Janiagua, elegido en agosto por aclamacin popular como procurador de la !omunidad, o a 7uis de 3re2o, diputado de la misma.9'% En $"t$ "$ntido no" $ncontr!#o" con c!"o" co#o $% !c!$cido $n %! #i"#! P%!"$nci!? Bcuando, tras haber estado manifestndose por las calles "arios grupos de hombres, un 2o"en de unos 9% a)os llamado Jedro 4ernndez de Janiagua fue elegido por aclamacin popular como procurador. Pste habra acudido a casa del corregidor Bil engifo para conminarle a que se adhiriese a la !omunidad, si bien, por haberse negado a hacerlo, fue suspendido de su oficio y las "aras de la 2usticia pasaron a quedar en poder de la !omunidad. Jero, muy poco despus, este caballero reconsider su postura y decidi entrar en negociaciones con la !omunidad, que dieron como resultado un inslito acuerdo, en "irtud del cual "ol"i a recuperar las "aras, y con ellas la capacidad de impartir 2usticia en la "illa y 3ierra, si bien con la condicin de hacerlo en adelante en nombre de la !omunidad.G)47 L! >unt! d$ Tord$"i%%!" "$ $ncontr!0! $n $% #o#$nto =%(ido? con %! r$in! $n "u +od$rA +or $%%o $n2i ! V!%%!do%id %! ord$n d$ di"o%ucin d$% Con"$1o? +$ro co#o $n d$.initi2! $% #o2i#i$nto co#un$ro 8!0:! %%$(!do ! un +unto $n $% @u$ no $r! otr! co"! @u$ un #o2i#i$nto !"!#0%$!rio co#o %o" @u$ conoc$#o" 8o*? no %%$(!0!n ! !ctu!r con $.ici$nci!? +u$" Hsyenpre las cosas arduas todas se consultan con las quadrillas, porque todas las quadrillas quieren sa"er lo que se haze 9',(A %! d$ci"in +!" ! "$r di"cutid! * 2ot!d! +or %! 1unt! d$ V!%%!do%id? @u$ .in!%#$nt$ !c!0 r$"+ondi$ndo !% $#i"!rio d$ Tord$"i%%!" Bque si la Cunta quera prender a los del !onse2o, que en"iase por ellos su gente y capitanes, que 8alladolid no quera ser en fa"orecerlos ni en estorbarlos, ni ser por unos ni en contrario de otros.9'1 Pro+io d$ "!in$t$ L! >unt! in"i"ti? $n2i!ndo un r$@u$ri#i$nto $% -4 d$ S$+ti$#0r$: B equiero al dicho se)or ar[obispo e a los susodichos e a cada uno dellos estn en esta "illa de 8alladolid e no salgan della por ninguna manera para ir a 8izcaya ni Buip-zcoa ni montanyas ni a otra parte alguna hasta que por la dicha Cunta e por los dichos se)ores que en ella residen sea mandado lo contrario e que, estando en esta dicha "illa, no se 2unten so color de hacer conse2o ni le hagan como hasta aqu lo han hecho, e que estn suspensos hasta que en la dicha Cunta se determine lo que cerca desto se deba hacer.9': Todo d$ "!in$t$? +or@u$ "i %! 1unt! d$ Tord$"i%%!" $r! c#ic!? K@uC +od$#o" d$cir d$% Con"$1o r$!%? @u$ "$ 2$:! !#$n!D!do +or "$#$1!nt$ ord$nM Lo" #i$#0ro" d$% con"$1o .u$ron .in!%#$nt$ +$r"$(uido"A !%(uno" %o(r!ron $"c!+!r? * otro" .u$ron conducido" ! Tord$"i%%!" G U otro da se 2untaron todos los del !onse2o que no pudieron huir, en el palacio del cardenal, y all el fraile, con los capitanes ya dichos, les notificaron y mandaron de parte de la Cunta, que se fuesen con ellos a 3ordesillas, y que no usasen ms de los oficios, y que all les mandaran lo que haban
)46

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I )47 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I
)45 )43 )49

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )-;

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -36

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

5/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA de hacer, y que fuesen con seguro de las "idas, pero no de las haciendas. 9%& J $% (o0i$rno @u$d +r$"o d$ %o" r$2o%to"o" Adri!no? di".r!D!do? 8u* ! M$din! d$ Rio"$co? dond$ "$ conc$ntr $% nNc%$o d$ %!" tro+!" %$!%$" ! C!r%o"A +$ro K@uC tro+!"M E% $1Crcito r$!% .u$ %ic$nci!do $% /; d$ A(o"to)6- @edina de ioseco era feudo de los *nrquez, que en 1',, haban obtenido el pri"ilegio de organizar dos ferias anuales de treinta das de duracin, la primera despus del domingo de Jascua y la segunda despus del 1% de agosto. Jor esta razn, @edina de ioseco se con"irti en el siglo <8# en la ciudad se)orial ms rica de *spa)a.9%9L! ciud!d "$ $ncontr!0! "iti!d! +or %o" r$2o%to"o"? +$ro $r! %! +ri#$r! 2ictori! "o0r$ %o" "u0%$2!do"? !% 8!0$r"$ in"t!%!do $n $%%! con tot!% .!ci%id!d Por otr! +!rt$? %! r$in! "$ n$(!0! ! "$cund!r nin(Nn co#+ro#i"o con %o" "u0%$2!do"? ! t:tu%o d$ r$in!? * %!" di"cordi!" $ntr$ %o" 1unt$ro" co#$nD!0!n ! "$r $2id$nt$"? %o @u$ +$r#iti @u$ $% cond$"t!0%$? @u$ !8or! co#$nD!0! ! +$%$!r #=" !0i$rt!#$nt$ contr! %o" co#un$ro"? +$ro no ! .!2or d$ %! Mon!r@u:!? +udi$"$ r$to#!r <ur(o" En $"t!" .$c8!"? /; d$ A(o"to d$ -6);? $n C!"ti%%! no 8!0:! otro +od$r @u$ $% +od$r co#un$ro &!0:!n +!"!do tr$" #$"$" * oc8o d:!" d$"d$ @u$ C!r%o" 8!0:! $#0!rc!do $n L! Coru,! P$ro un! "itu!cin $Etr!,! "$ d$1!0! "$ntir: B cualquiera "oz de sospecha que derramase un mal intencionado, conmo"a al "ulgo ya unido y conforme con las atrocidades cometidas, a matar al indiciado y saquearle la casa. 9%; N A% 2u%(o d$ %!" ciud!d$"? +or@u$ $n $% c!#+o? %!" ($nt$" no "$ "u#!ron ! %! r$2u$%t! A +$"!r d$ todo $% r$2u$%o? ! +$"!r d$% !2!nc$ d$ %! r$2u$%t! @u$ +!r$c:! +r$nd$r $n tod!" +!rt$"? $% ); d$ !(o"to? "$ r$.i$r$ P$dro M=rtir ! %o" r$2o%to"o" dici$ndo @u$ "uelan sin alasE pelean sin capitanesN8alladolid se ha turbadoNUa no se hace caso de !ardenal ni !onse2oNel pueblo anda suelto despus de quemar y derri"ar la casa de 4onsecaN Jara que no todo sea funesto, "aya algo gustoso. 7os tres pueblo que habitan los montes cntabros y son tan aptos para la guerra, los 8izcanos, =sturianos y Buipuzcoanos ofrecen "enir todos a fa"or de la !orona real siempre que los llamen.9%' P$ro %o +$or $r! @u$ %o" co#un$ro" Bhablaban mal unos de otros, sin mirar que sta es una de las ms "iles "enganzas de la tierra, de la cual no usan sino gente com-n y ba2a. 7os que eran enemigos de la !omunidad decan que no se mo"an los caballeros della sino por particulares respetos y ambiciones0 que don =ntonio de =cu)a, obispo de Hamora, cuyos cuentos a-n no han llegado, quera ser arzobispo de 3oledo0 don Jedro Birn, que lo haca por el estado de @edina 6idonia0 el conde de 6al"atierra, que quera las @erindades0 4ernando de G"alos, "engar sus in2urias0 Cuan de Jadilla, ser maestre de 6antiago0 don Jedro 7aso, ser se)or de 3oledo0 Ruintanilla, mandar a @edina del !ampo0 4ernando de Dlloa, echar a su hermano de 3oro0 don Jedro Jimentel, alzarse con 6alamanca0 el abad de !ompludo, ser obispo de Hamora0 el licenciado Fernardino, ser oidor en 8alladolid0 amiro I-)ez, apoderarse de 7en, y !arlos de 7una y =rellano, ser se)or de 6oria. =ns andaban las lenguas ms sueltas
)6; )6)6) )6/ )64

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -56 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 4-

D$ Co%#$n!r$"? Di$(o &i"tori! d$ %! in"i(n$ ciud!d d$ S$(o2i! M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 4)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

54

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA que las manos, si bien no dorman, haciendo mil disparates. U ya algunos caballeros se "ean tan empe)ados y tan adelante en este desorden, que no podan "ol"er atrs ni tampoco saban de quin fiarse.9%% Co#o 2$#o"? otro !utor "$,!%! %o" #i"#o" #!%$" @u$ *! 8$#o" !+unt!do #=" !rri0! J +or %o 2i"to no "%o 8!0%!0!n #!%A "ino @u$ d$"+r$ci!0!n +N0%ic!#$nt$ tod! o+inin "$n"!t!? #$no"+r$ci=ndo%! Bco#o 0!c8i%%$ri!"? $" d$cir? co#o co"!" d$ %$tr!do" G )67 &$#o" 2i"to @u$? ni d$ %$1o"? todo $% r$ino d$ C!"ti%%! "i(ui $% #o2i#i$nto co#un$ro En V%!2!? * .r$nt$ !% cond$ d$ S!%2!ti$rr!? $% Aiputado Beneral Aiego @artnez de Gla"a al frente, se mantu"o al lado del monarca, por lo que, tras la derrota de los comuneros, Gla"a y su ciudad de 8itoria conser"aron todos sus fueros y pri"ilegios y ganaron el fa"or real.9%, Lo" !cont$ci#i$nto" $r!n d$ c!r=ct$r di"+$r"o? t!nto +!r! %o" co#un$ro" co#o +!r! %o @u$d!0! d$% +od$r r$!%? "i !c!"o @u$d!0! !%(o No o0"t!nt$? %o" co#un$ro"? tr!" "u 2ictori! $n %! to#! d$ V!%%!do%id? no "%o 2i$ron .r!c!"!r "u int$nto d$ con@ui"t!r M$din! d$ Rio"$co * con $%%! %! c!0$D! d$ %! E"+!,! I#+$ri!%? "ino @u$ $n 0r$2$" .$c8!" +$rdi$ron Tord$"i%%!"? * con $%%! "u +rinci+!% r$8Cn: %! r$in! L!" d$"$rcion$" co#$nD!0!n ! 8!c$r $"tr!(o" $ntr$ %!" .i%!" co#un$r!" A +$"!r d$ %o #!% @u$ $"t!0! $% 0!ndo i#+$ri!%? $ntr$ %o" co#un$ro" B nadie ignoraba que las cosas lle"aban torcido rumbo, porque la anarqua y la guerra ci"il acrecentaban las calamidades del mal gobierno, contra el que se habian armado los castellanos.9%1 Sin $#0!r(o? $n $"t!" .$c8!"? ! tr$" #$"$" * oc8o d:!" d$ 8!0$r $#0!rc!do C!r%o" +!r! A%$#!ni!? +!r$c:! @u$ %! $2o%ucin $r! 2ictorio"!? * $" @u$ $n $"t$ #o2i#i$nto "$ 1unt!ron un! "$ri$ d$ condicion!nt$": %! o"!d:! d$ %o" d$"!%#!do"? %! ir! d$ @ui$n$" +$rd:!n !%(oA %! cic!t$r:! d$ %o" !2!ro"' * %! "u$rt$ d$ %o" tonto"? co#o $n $% c!"o d$ Du$,!"? dond$ no $r!n d$ 1uri"diccin r$!%? "ino d$% cond$ d$ <u$nd:!? ! %! "!Dn? d$#$nt$ L! .ort!%$D! .u$ to#!d! cu!ndo? 8!0i$ndo "ido to#!do" +r$"o" $% cond$ * "u #u1$r? C"t! "$ %! c$di P$dro M=rtir "$(u:! o+in!ndo d$ %o @u$ !c!$c:!: B 8eo que esto "iene a parar poco a poco en manos de los ineptos que nada se les da de nada. Ioto que se pone en manos de porqueros regir la na"e por un mar tempestuoso, arro2ando a los pilotos diestros.9%: E% - d$ "$+ti$#0r$ d$ -6);? %! r$in! +id$ @u$ %! >unt! "$ r$Nn! $n Tord$"i%%!" C!torc$ ciud!d$" $"t=n r$+r$"$nt!d!" $n %! #i"#!: <ur(o"? Sori!? S$(o2i!? V2i%!? V!%%!do%id? L$n? S!%!#!nc!? W!#or!? Toro? To%$do? Cu$nc!? Gu!d!%!1!r!? Murci! * M!drid L! no0%$D! !"u#$ co#o "u*o" %o" +o"tu%!do" co#un$ro" Tod!" %!" c%!"$" "oci!%$" $"t!0!n r$+r$"$nt!d!"
)66 )67

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I
)65
)63

<o#0:n PCr$D? Antonio L!" >unt!" G$n$r!%$" d$ V%!2! $n %! Ed!d Mod$rn!

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -;/ )69 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 44

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

56

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA En $"t! "itu!cin? C!r%o" I? $% 9 d$ S$+ti$#0r$ no#0r! co-r$($nt$ !% !%#ir!nt$ F!dri@u$ * !% cond$"t!0%$ V$%!"co? 1u(!d! +o%:tic! @u$ "$ !"$(ur!0! %! co%!0or!cin d$ do" $%$#$nto" d$ (r!n 2!%or #i%it!r S$r:! $% +unto d$ in.%$Ein @u$ #!rc!r:! $% +rinci+io d$% .in d$ %! r$2u$%t! co#un$r! A":? $% 6 d$ dici$#0r$ %o" no0%$" "$ +r$"$nt!n $n Tord$"i%%!" P$"$ ! %! d$.$n"! or(!niD!d! ! N%ti#! 8or! +or $% o0i"+o Acu,! * "u" c%Cri(o"? %! ciud!d c!$ $n #!no" d$ %o" r$!%$" Acu,! "!%$ 8!ci! V!%%!do%id $n dond$ +$n$tr! con +oco $".u$rDo $c8=ndo"$ %! +o0%!cin ! %! c!%%$ +!r! r$ci0ir%$ $n triun.o L! to#! d$ Tord$"i%%!" +or +!rt$ d$ %!" .u$rD!" i#+$ri!%$"? !un@u$ .u$ +r$"$nt!d! +or %o" co#un$ro" co#o un 8$c8o d$ #$nor $ntid!d? "i(ni.ic un duro (o%+$? no "%o +or %! +Crdid! d$ %! cu"todi! d$ %! r$in!? "ino +or@u$ tu2o co#o con"$cu$nci! %! d$.$ccin d$% +rinci+!% ($n$r!% @u$ !+o*!0! %! c!u"! co#un$r!: $% no0%$ P$dro Girn? @u$ .u$ !cu"!do d$ tr!icin Acu"!cin @u$ $nti$ndo #oti2!d!? no +or %! !ctu!cin d$ P$dro Girn? "ino +or $% c!r=ct$r c!d! 2$D #=" 2i% d$% #o2i#i$nto co#un$ro EE+u%"!do" @u$ 8!0:!n "ido d$ Tord$"i%%!"? ! #$di!do" d$ dici$#0r$ "$ r$Nn$ +or 2$D +ri#$r! %! S!nt! >unt! $n V!%%!do%id No#0r! ! P$dro L!""o d$ %! V$(! 1$.$ d$ "u" tro+!"? con (r!n d$"cont$nto d$% +u$0%o @u$ irru#+$ $n S!n P!0%o +!r! r$c%!#!r $% nu$2o no#0r!#i$nto d$ P!di%%! T!#0iCn %! >unt! $#it$ noti.ic!do" @uit!ndo i#+ort!nci! ! %! +Crdid! d$ Tord$"i%%!"? +$ro #uc8o" "u0%$2!do"? d$"#or!%iD!do" !nt$ $% 8$c8o? d$"$rt!ron P$dro L!""o? !% 2$r"$ #!r(in!do? t!#0iCn "$ !+!rt! +!u%!tin!#$nt$ d$ %o" "u0%$2!do" Lo" +rinci+!%$" 2!%or$" d$ %o" "u0%$2!do" "$ i0!n !+!rt!ndo d$% #o2i#i$nto T!#0iCn "$ !+!rt!ron d$ %! >unt! %o" r$+r$"$nt!nt$" d$ Sori! * d$ Gu!d!%!1!r! Por "u +!rt$? Girn 2$:! cr$c$r !c$%$r!d!#$nt$ "u d$"crCdito? * "i contr! %! cr$$nci! ($n$r!%iD!d! no tu2o @u$ 2$r $n $% d$"!"tr$ co#un$ro d$ Tord$"i%%!"? !c$%$r!0! "u d$.$ccin d$ %!" tro+!" r$0$%d$"? @u$ %%$2 ! c!0o $n +oc!" .$c8!"? #!nt$niCndo"$ !% #!r($n d$% $n.r$nt!#i$nto Tr!" %! d$rrot! d$ Tord$"i%%!"? V!%%!do%id @u$d! to#!d! +or %o" co#un$ro"? @u$ tr!" +roc%!#!r ! P!di%%! (o0$rn!dor? dic$n @u$ B"endra con mano armada a reprehender a los "allisoletanos si no obedecan unos y otros a lo mandado.95& EE+r$"in tir=nic! @u$ "$ #!ni.$"t t!#0iCn $n %!" %$2!" .orDo"!" %%$2!d!" ! c!0o +or %o" co#un$ro"? * !Nn #=" $n $% $%$2!do nN#$ro d$ d$"$rcion$" @u$ "u.ri "u $1CrcitoA cu$"tin C"t! @u$ tir!0! un! d$ %! otr!A #=" d$"$rcion$"? #=" %$2!"A #=" %$2!"? #=" d$"$rcion$" Tir!n:! @u$ "$ #!ni.$"t!0! $n #u%titud d$ .or#!"A +or $1$#+%o: B porque aquel da un hermano de 4rancisco de la 6erna haba murmurado del obispo, le mandaron derrocar la casa. U como andaban muchos en derribarlas con codicia de lle"ar la madera, cortaban sin tino los puntales y postes, y cayeron dos cuartos de la casa y mataron doce o quince hombres y lastimaron a otros.951N O d$ otr!" .or#!"? d$"o*$ndo %o @u$ "u" #i"#o" in"tru#$nto" !"!#0%$!rio" %$" d$+!r!0!n A":? $n V!%%!do%id? cu!ndo $n Octu0r$ "$ +u"o ! 2ot!cin un!" +ro+u$"t!" d$ %! >unt! @u$ .u$ron r$c8!D!d!" +or %!" cu!dri%%!"? Blos comuneros intentaron entonces hacerse con el poder mediante un golpe de fuerza, minuciosamente preparado. Dna serie de artesanos, de entre los que destacan un barbero, 4rancisco de !amargo, y un bonetero, con la complicidad de algunos diputados, entre ellos don 7uis Bmez de @ercado, se reunieron con grupos
)7; )7-

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 64 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

57

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA armados "enidos e.presamente de 3ordesillas que acamparon discretamente en torno al monasterio del Jrado, a las puertas de 8alladolid. *l 2efe de estos grupos armados no era otro que el obispo de Hamora, a quien ya hemos mencionado anteriormente intentando organizar una e.pedicin seme2ante en Furgos 959 Otro +ro0%$#! !,!dido $n V!%%!do%id $r! %! !.%u$nci! d$ "o%d!do" @u$ 8!0:!n 8uido d$ Tord$"i%%!"? * @u$ "$ 8!0:!n tr!"%!d!do ! V!%%!do%id c!r(!do" con "u" r!+i,!" B = costa de grandes diligencias y de adelantarles algunos dias de salario, obtu"ieron los de 8alladolid que se tornaran los soldados a su campamento.95; E% !#0i$nt$ d$ V!%%!do%id 8!0:! d$1!do d$ "$r r$"+ir!0%$ +!r! P$dro Girn? !": @u$? ! +oco d$ %! d$rrot! d$ Tord$"i%%!"? "!%i Girn d$ V!%%!do%id * "$ !+!rt d$ %! %uc8! Otr! #u$"tr! d$ %o in1u"ti.ic!d! @u$ $r! %! !cu"!cin d$ tr!idor? * d$ %! c!t!dur! #or!% * #i%it!r d$ @ui$n$" contro%!0!n %o @u$ 8!0:! d$1!do d$ "$r un #o2i#i$nto #odC%ico S$i" #$"$" * tr$c$ d:!" 8!c:! @u$ C!r%o" 8!0:! $#0!rc!do $n L! Coru,! E% +!nor!#! @u$ +r$"$nt! P$ro M=rtir? d$"d$ $% c$ntro n$ur=%(ico d$ %o" !cont$ci#i$nto"? $" d$ tr!(ico#$di! Bhoy llaman con boca impura traidores a los que poco hace obedecan, respetaban e idolatraban. 6e ha determinado ya que "enga el IuncioE pero los de 8alladolid no quieren que entre dentro por miedo de que *.comulgue al obispo de Hamora, y a alg-n otro sacerdoteNON * #=" !ctu!cion$" @u$ "on +!r! $c8!r"$ ! r$:r "i no .u$"$ +or@u$ "on t!n +$no"!" @u$ d!n (!n!" d$ %%or!r Por "u +!rt$? $% o0i"+o Antonio d$ Acu,!? @u$ co#!nd!0! un! tro+! co#+u$"t! $Ec%u"i2!#$nt$ d$ "!c$rdot$"? !tr!1o ! "u c!u"! ! P$dro d$ A*!%!? cond$ d$ S!%2!ti$rr!? @u$ "$ diri(i ! <ur(o" con $% o01$ti2o d$ d$"+%!D!r ! V$%!"co A $"t$ r$"+$cto? %! (u$rr! d$ +ro+!(!nd! !"$(ur!0! @u$ %! #!*or:! $"t!0! !#$n!D!d! )74' T!nto $n un 0!ndo co#o $n $% otro D$ %! d$ri2! d$ %! "itu!cin? +u$d$ int$r+r$t!r"$ @u$ "$!n ci$rt!" !#0!" !.ir#!cion$"? !un@u$ no coincid$nt$" $n $% ti$#+o Fr!* Antonio d$ Gu$2!r!? cu*o d$2$nir %o "itu $n %o" %u(!r$" #=" c!%i$nt$" d$ %! r$2u$%t!? $n concr$to $n $% con2$nto d$ M$din! d$% C!#+o dond$ "$ inici $% inc$ndio d$ %! ciud!d? d$c:! d$ %o" #=" c!%i.ic!do" co#un$ro" @u$ Bni saben lo que siguen y menos lo que pidenG)76? * !c!0 Bechando en cara los del pueblo sus desmanes0 les afeaba la manera de pedir 2usticia0 mirbalos con tor"o ce)oN 955 J %$" !ni# ! c$1!r $n "u !cti2id!d Curio"!#$nt$ no .u$ +!"!do +or %!" !r#!"? "ino $n2i!do ! Rio"$co con ord$n d$ no 2o%2$r A r!:D d$ $"t$ 8$c8o? $% !utor "$,!%!do "$,!%! "in .u$nt$ 8i"tric! @u$ tr!" "$r $E+u%"!do d$ V!%%!do%id? Gu$2!r! tr!t con P$dro Girn %o n$c$"!rio +!r! %! to#! d$ Tord$"i%%!" +or %!" tro+!" r$!%$" P$ro %! !ctu!cin %%$2!d! ! c!0o +or $% cond$ d$ Ur$,! tr!" %! +Crdid! d$ Tord$"i%%! +or +!rt$ d$ %o" co#un$ro" d$"#i$nt$ $"! !.ir#!cin Tri"t$ $" %! "$n"!cin @u$ d$1!n %!" notici!" 8i"tric!" "o0r$ %o" co#un$ro" P$dro M=rtir? @u$ r$"id:! $n V!%%!do%id? * @u$ t$n:! !#i"t!d +$r"on!% con P$dro L!"o d$ %! V$(! * con $% o0i"+o d$ W!#or!? $% t$rri0%$ Antonio d$ Acu,!? r$%!t! @u$ el atrio del !omendador ibera donde yo habito es grande y est asignado al fisco popular,
)7) )7/ )74

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )--

F$rr$r d$% Rio? Antonio F$rr$r d$% Rio? Antonio )76 F$rr$r d$% Rio? Antonio )77 F$rr$r d$% Rio? Antonio

&i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%!

P!( P!( P!( P!(

-67 -7; -63 -44

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

55

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA porque su due)o es enemigo de los 2unteros. =qu se reunen los Jrocuradores Cunteros que han quedado a tratar de sus inepcias.95, T$rri0%$ 1uicio @u$ d$1! !% d$"cu0i$rto %! c!t$(or:! d$ %! "u0%$2!cin Con $%%o"? $% #i"#o P$dro M=rtir tu2o un! $ntr$2i"t! tr!" %o" "uc$"o" d$ Tord$"i%%!"? * $n $%%!? dic$? Bles di en cara con la torpeza y fealdad que lle"aba consigo el nombre de traidor, del que ellos no saban escusarse lo ms mnimoNON con"inieron en lo mal hechoNON $y les di2e( enriqueceis a los malos y matais a los buenos. 7as cosas estn ya en manos de asesinosNON se despidieron bien persuadidos y llamaron a sus socios a quienes hicieron la propuesta Hd$ +!DI = duras penas pudieron conseguir que accediesen, por que la mayor parte de ellos es ineptaNON H+!r!%$%!#$nt$ ($"tion %! +!D $n $% 0!ndo d$ %o" no0%$"I'RN =grad mucho la negociacinNON H#i$ntr!" $n V!%%!do%idINON nadie se atre"e a salir. 6e de2an las labores del campoE se asesina a los labradoresE nada hai seguroNON ponen a su arbitrio tributos a los miserables lugare)os para pagar la tropa. Io se "en sino lgrimas, ni se oyen ms que lamentos. Ua llaman p-blicamente traidor a A. Jedro BirnNON *ste "iendo que los Cunteros estn en poder de un pueblo particular, y que estn sin conse2o y sin fuerzas los ha abandonado, y as poco a poco se "an quedando solos.951 P$ro %!" tro+!" 2$nc$dor!" $n Tord$"i%%!"? @u$ #=" @u$ r$!%$" $r!n no0i%i!ri!"? no "u+i$ron? o #=" $E!ct!#$nt$ no @ui"i$ron r$#!t!r %! .!$n!? @u$ +od:! 8!0$r d!do .in !% $n.r$nt!#i$nto L! in!ccin d$ %o" 2$nc$dor$" +ro+ici @u$ $n +oco" #$"$" "$ r$$"tructur!"$ $% $1Crcito co#un$ro? r$!2i2!ndo $% $n.r$nt!#i$nto J todo +or %! !ctitud int$r$"!d! d$ %! no0%$D!? @u$ "%o !ctu!r:! "i r$ci0:! co#+$n"!cin "u.ici$nt$ d$ %! coron! E"! !ctitud @u$d r$.%$1!d! $n %!" $Ei($nci!" @u$ $.$ctu!ron 1u"t!#$nt$ $n $"o" #o#$nto"? cu!ndo 8!"t! $% A%#ir!nt$? $% +$r"on!1$ no0i%i!rio @u$ "$ +r$"$nt!0! co#o #=" 8onr!do $ntr$ todo"? $Ei(i r$.u$rDo"? no +!r! !c!0!r con %! r$0$%in? "ino +!r! %! d$.$n"! d$ "u" +ro+i$d!d$" A% r$"+$cto dir:! $% c!rd$n!% Adri!no: B estos Brandes no quieren fazer "enir gente alguna sin que primero se les anticipe la paga de un mes o a lo menos de quince das0 cada uno de los Brandes quiere guardar lo suyo y derraman la gente para en guarda de sus tierras, cada uno quiere goardar lo suyo y a costa del rey, que si fuera a la suya no me parecera mal.G)79 A%(o $"t!0! c%!ro: Lo" co#un$ro" no t$n:!n nort$? +$ro %o" no0%$"? t!#+oco E% Nnico @u$ "!0:! (u!rd!r %!" .or#!" $r! Adri!no d$ Utr$c8t? @u$ tu2o @u$ %idi!r con %o" int$r$"$" 0!"t!rdo" d$ %! no0%$D! P$rdid! Tord$"i%%!" +or %o" co#un$ro"? %! >unt! "$ tr!"%!d! ! V!%%!do%id? +$ro 8!* ciud!d$"? co#o Sori! * Gu!d!%!1!r!? @u$ "$ ni$(!n ! $n2i!r +rocur!dor$" En otro" c!"o"? co#o $" $% c!"o d$ Cu$nc!)5;? !un@u$ !%(uno o %! #!*or:! d$ %o" +rocur!dor$" 2o%2i$ron ! %! ciud!d? otro" @u$d!ron $n V!%%!do%id? con $% 0$n$+%=cito o "in $% 0$n$+%=cito d$ "u ciud!d C!d! uno !ctu!0! con.or#$ %o @u$ %$ +!r$c:! 7os procuradores de las !ortes, que huyendo de 3ordesillas se haban acogido a @edina, "inironse a 8alladolid y comenzaron a hacer su Cunta general, entendiendo en las cosas que les pareca que con"enan al reino. *l almirante de !astilla, "iendo su tierra destruida y robado el ganado y otras cosas, despus que el cardenal y los dems
)75 )73 )79

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 73 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 73-5; d$ )5--)--6);
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )7/

)5;

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I P!( 6)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

53

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA caballeros haban salido de ioseco escribi una carta a 8alladolid, en que deca que, pues Iuestro 6e)or haba trado al reino en tal estado, que porque ms muertes ni da)os en l no hubiese, se diese un corte en estos desasosiegos de manera que la guerra cesase, con tal condicin que restituyesen a l y al conde de Fena"ente los da)os y robos que la gente de 8alladolid en sus tierras haban hecho, donde no, que las armas que tomaron para ofenderlos, que las tomasen para defenderse. !omo la carta fue "ista en la Cunta de la "illa, acordaron que no se le diese respuesta, ni de all adelante se recibiese carta de ning-n grande. 9,1 KE" c$n"ur!0%$ $n $"t$ c!"o %! !ctitud d$ %! >unt!M? Ko $" #=" c$n"ur!0%$ %! !ctitud d$% !%#ir!nt$ F!dri@u$? @u$ "%o #ir!0! +or "u" int$r$"$"M No o0"t!nt$ %!" !ctitud$" d$ !#0o" 0!ndo"? %! "u$rt$ *! $"t!0! $c8!d! L!" ciud!d$" ro#+:!n con %! >unt! d$ V!%%!do%id $n "$,!% d$ %! d$"co#+o"icin @u$ "u.r:! $% #o2i#i$nto Co#o $1$#+%o? $% d$ Cu$nc!? @u$ #!ni.$"t!0! @u$ B la ciudad haba en"iado procuradores a la Cunta de 3ordesillas con la -nica misin de que traba2asen all en ser"icio de los reyes, y con condicin de que lo que acordasen proponer en utilidad y pro"echo del reino se les fuese a suplicar a stos. Jero, por haberse tomado despus en la Cunta unas decisiones contrarias a estos postulados, la ciudad haba decidido re"ocar los poderes a sus procuradores, y en"iado a continuacin dos mensa2eros para notificarles la decisin, a los cuales les fueron, sin embargo, interceptadas las cartas en el camino. U, por si pudiera quedar alguna duda sobre la "erdadera postura del conce2o conquense, esta declaracin institucional termin manifestando que ste contradeca todo cuanto sus procuradores hubiesen hecho en per2uicio y deser"icio de los reyes y de su preeminencia real, declarndolo nulo, por haber sido obra de personas que no tenan poder para ello y actuaban contra la "oluntad de la ciudad.9,9 &!c:! "i$t$ #$"$" @u$ C!r%o" "$ 8!0:! !u"$nt!do A +ri#$ro" d$% !,o -6)-? $% o0i"+o Acu,! +or $% "ur? * P$dro L+$D d$ A*!%! +or $% nort$? inici!ron $% !co"o ! <ur(o"? $nt$ndi$ndo @u$ con "u +r$"$nci! +ro2oc!r:!n un nu$2o %$2!nt!#i$nto co#un$ro $n %! ciud!d Inici!ti2! d$ D P$dro L+$D d$ A*!%! @u$ B tras di"ersos a"atares, preferentemente centrados en =la"a y las ms de las "eces ad"ersos a sus propsitos, desembocara en la infausta derrota de aquel 1: de =bril de 1%91 en los campos de @i)ano @ayor.9,; P$ro $"!" !ccion$" d!0!n !+!ri$nci! d$ $"t$rtor$"? *! @u$ B = comienzos del mes de enero, los efecti"os comuneros se haban reducido a la mitadE la Cunta no tena ba2o sus rdenes ms que '&& lanzas y unos ;.&&& infantes. 9,' L!" .u$rD!" !0!ndon!0!n ! %! >unt! $n todo" %o" !"+$cto"? %o @u$ %! %%$2 ! r$c%!#!r $".u$rDo" d$ c!riD "i#i%!r ! %o" @u$ +ro2oc!ron "u cr$!cinA %!" ciud!d$" co#un$r!" cr$!0!n i#+u$"to" $"+$ci!%$" @u$ d$0:!n "$r cu0i$rto" +or todo"? #i$ntr!" %! c!D! d$ 0ru1!" $r! %! +o%:tic! #$1or %%$2!d! ! c!0o? d!ndo r$co#+$n"!" ! @uiCn d$nunci!"$ ! un tr!idor Co#o con"$cu$nci!? BDna fraccin, en el seno de la Cunta, comenz a sentirse inquieta, protestando por los e.cesos y los pilla2es.9,% L! r$"+u$"t! d$ %o" r$"+on"!0%$"? %! @u$ !co"tu#0r!n $n oc!"ion$" "i#i%!r$": No $r!n $%%o" %o" @u$ 8!0:!n $#+$D!do $% 1u$(o "ucio
)5)5)

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I P!( 64 )5/ Ro%d=n? >o"C M!r:! E% %$2!nt!#i$nto d$% cond$ d$ S!%2!ti$rr! H-6);--6)-I P!( /3
)54 )56

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )65 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )63

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

59

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

Con .$c8! 7 d$ En$ro .!%%$c:! d$ !ccid$nt$ d$ c!D! Gui%%$r#o d$ Cro*? $% !rDo0i"+o @u$ 8!0:! +u$"to $n To%$do C!r%o" I A 0u"c!r "u +%!D! !cudir:! d$ in#$di!to $% o0i"+o Acu,!? @u$ "$r= +roc%!#!do !rDo0i"+o +or %!" tur0!" E% )- d$ En$ro "$ +roduc$ un! nu$2! r$2u$%t! $n <ur(o" inici!d! +or P$dro d$ A*!%!? cond$ d$ S!%2!ti$rr!? ! %! @u$ !cudi$ron $n "u !+o*o Acu,! * P!di%%!? @u$ .r!c!"!ron $"tr$+ito"!#$nt$ $% d:! )/ Ant$ $% .r!c!"o? P$dro d$ A*!%! %ic$nci %!" tro+!" #i$ntr!" P!di%%! r$(r$"!0! ! V!%%!do%id * Acu,! inici!0! un! c!#+!,! d$ r!Di!" S$ 8!0:! %%$(!do ! un +unto $n @u$ $% "in"$ntido d$ %! (u$rr! "$ 8!0:! con2$rtido $n $% Nnico "$ntido d$ %! #i"#! Lo" co#un$ro" no r$+r$"$nt!0!n *!? ni d$ %$1o"? %!" !"+ir!cion$" 1u"tici$r!" @u$ %o 8!c:!n +o+u%!rA %o" no0%$"? +or "u+u$"to? nunc! r$+r$"$nt!ron n!d! #=" @u$ "u" +ro+io" int$r$"$"A +$ro @uiCn ": 8!0:! c!#0i!do? * *! "$ not!0! $n $% !#0i$nt$ d$ .or#! t!n c%!r! co#o %! +Crdid! d$ 1u"ti.ic!cin +or +!rt$ d$ %o" 1unt$ro"? $r! 1u"t!#$nt$ C!r%o"? @u$ 8!0:! +$rdido $% +%u#n? no "o%o d$ +o%%o r$ciCn "!%ido d$% c!"c!rn? "ino d$% @u$ 8!0:! !(it!do $% #o2i#i$nto cu!tro !,o" !nt$"? * "$ $"t!0! con2irti$ndo $n @uiCn %%$2!r:! %! &i"+!nid!d ! %o" triun.o" #=" i#+ort!nt$" d$ "u 8i"tori! E% )/ d$ $n$ro d$ -6)- Antonio d$ Acu,! "iti M!(!D ? @u$ Bera la -nica plaza fuerte que segua en manos de los s-bditos leales al emperador, en todo el pas. =cu)a la atac el 9; de enero. Io pudo "encer la resistencia de sus defensores por lo cual se ensa) con la poblacin. Io de2 nada, ni un brocado, ni un mara"ed, ni una cabeza de ganado, escriben sus enemigos. ob los crucifi2os, los ornamentos de las iglesias, entre los cuales incluso el manto de la 8irgen. = continuacin. =cu)a se dirigi a 4rmista, ciudad del mariscal don Bmez de Fena"ides. 7leg all el 1 de febrero. 7os habitantes, aterrorizados, ofrecieron un rescate de quinientos ducados para escapar al pilla2e, pero al final no pudieron reunir esa suma. *n compensacin, =cu)a se apoder de los crucifi2os, los clices y patenas de plata de las iglesias antes de regresar a 8alladolid, donde ya se reclamaba su presencia.9,5 E% o0i"+o? @u$ "i$#+r$ "$ 8!0:! "i(ni.ic!do +or "u c!+!cid!d +!r! !rr!"!r !%%: dond$ $"t!0!? #oti2o +or $% @u$ *! dCc!d!" !tr=" 8!0:! %%$(!do ! "$r $Eco#u%(!do? "$ $ncontr!0! $n "u "!%"! E% +!n nu$"tro d$ c!d! d:! $r! @u$ B el "il y ba2o atropellaba al noble y bueno0 y el que era algo no osaba hablar, y si hablaba y no a gusto de ellos, le encarcelaban, confiscaban los bienes y daban por traidor. 9,, Tr$#$ndo" %o" 1uicio" d$ %o" cont$#+or=n$o" Ad$#="? $% #o2i#i$nto !"!#0%$!rio "$ incru"t!0! $n $% $1Crcito co#un$ro Lo" c!r(o" d$% #i"#o "$ 8!c:!n $%$cti2o" E% #=" c!+!cit!do +!r! c!+it=n ($n$r!% $r! P$dro L!"o d$ %! V$(!? +$ro %! co#unid!d d$ V!%%!do%id *! %o 8!0:! +u$"to $n $ntr$dic8o * no @u$r:! ni o:r 8!0%!r d$ C% B*n su lugar, un comit de guerra, formado por el obispo de Hamora y dos procuradores, Aiego de Buzmn y Bonzalo de Buzmn, acompa)ara al e2rcito en cada campa)a para asegurar la coordinacin. !omo el obispo de Hamora acababa de partir hacia el reino de 3oledo, la Cunta conser"aba, al menos tericamente, el control supremo del e2rcito. Ae hecho. Jadilla iba a desempe)ar el
)57 )55

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )5--)5)

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

3;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA papel de general en 2efe sin ttulo de tal, tanto por su autoridad como por su popularidad.9,1 Mi$ntr!" t!nto? %! r$2u$%t! "oci!% $" %! con"t!nt$A B7os zapateros de 8alladolid / escribi una "ez ms don Jedro de =yala/, la plebe $los menores( organizan continuas manifestaciones. !omo son pobres, no pueden desear nada me2or que continuar dedicndose al pilla2e. 7a Cunta debe lle"ar a cabo un golpe de fuerza $dar un corte( pura imponer la paz.9,: P$ro $n And!%uc:! no %o t$n:!n t!n c%!ro co#o $n C!"ti%%!? * .or#!ron >unt!" d$ Co#unid!d$" $n o+o"icin ! %!" d$ C!"ti%%!? @u$ "$ r$uni$ron $n R!#0%! HCrdo0!I? .ir#!ron un! c!rt! @u$ $n2i!ron ! To%$do con .$c8! /- d$ En$ro Hoc8o #$"$" d$"+uC" d$ %! +!rtid! d$ C!r%o" II: [7os Jrocuradores de las ciudades del =ndaluca, que residimos en esta "illa de la ambla, "istas las cosas que en estos reinos de !astilla han subcedido y el estado en que estn y lo que se puede recrecer, acordamos de nos 2untar en esta "illa para procurar y buscar por todas las "as y maneras que fuere posible, cmo el ser"icio de Aios y de 66. @@., la paz y bien uni"ersal de estos reinos se conser"en0 y porque la caridad y buena obra ha de comenzar de s mismo, este fin nosotros hemos hecho confederacin para estar en ser"icio de Aios y de 66. @@. y sostener la paz y sosiego deste reino del =ndaluca, en que hemos estado y estaremos, y procurar con todas nuestras fuerzas como en todas las otras partes estn en este mismo propsito en que estamos, pues es el deque Aios se sir"e y este reino recibe beneficio. U dems desto acordamos de en"iar caballeros en nombre deste reino del =ndaluca suplicar al *mperador y ey nuestro 6e)or por su biena"enturada "enida en estos reinos. )3; L! in#$n"! #!*or:! d$ %!" ciud!d$" d$ And!%uc:! .u$ uniCndo"$ ! %! con.$d$r!cin? 8!"t! @u$ %%$( %! notici! d$ %! 1orn!d! d$ Vi%%!%!r? #o#$nto @u$ @u$0r? +or inn$c$"!ri! 7a Auquesa de @edina 6idonia mantiene en su fidelidad a 6e"illa. Iada se dice de su marido que es tonto e inerte.911 Lo" di+ut!do" d$ %!" ciud!d$" !nd!%uD!" Bse 2uramentaron para impedir alborotos, au.iliar las 2usticias del rey en cada pueblo, no obedecer ninguna pro"ision de la Cunta, prender sus portadores, y formar e2rcito, si los comuneros en"iaban all algunos capitanes.919 E% )6 d$ .$0r$ro d$ -6)-? nu$2$ #$"$" d$"+uC" d$ %! +!rtid! d$ C!r%o"? * tr!" tr$" d:!" d$ co#0!t$"? * #i$ntr!" 8!0:! con2$r"!cion$" Bd$ +!DG? %!" tro+!" co#un$r!" %o(r!n +$n$tr!r $n Torr$%o0!tn "in @u$ %o" no0%$" 8!*!n $n2i!do r$.u$rDo" * %! ciud!d "$ rind$ ! P!di%%! Gr!2$ $rror d$ %o" r$($nt$"? #i$ntr!" +or +!rt$ d$ P!di%%!? %! !ccin B se re"elaba acertada aunque carente de autntica importancia91; E% cond$"t!0%$ !cu"!0! !% !%#ir!nt$? * $% !%#ir!nt$ !% cond$"t!0%$ Lo" co#un$ro"? !":? !c!0!ron +$rdi$ndo? no +or@u$ "u" $n$#i(o" .u$"$n #$1or @u$ $%%o"A +$rdi$ron +or@u$ $%%o" $r!n +$or @u$ %! no0%$D! P$ro Blos ca"alleros ger"enses dicen que no quieren seguir a los Cunteros
)53 )59 )3; )3-

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )56 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )9)

Rodr:(u$D Vi%%!? A Crdo0! * %! Gu$rr! d$ %!" Co#unid!d$" R$2i"t! Euro+$! )3-)--356 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 69 )3) F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -39 )3/ Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 6)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

3-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA porque no se les han pagado completamente los sueldos prometidos. *n 6alamanca y en otras muchas partes se tiraniza a los que se oponen a la opinin de los Cunteros. 3odo se "iola.91' L!" d$"$rcion$" "$(u:!n #in!ndo $% $1Crcito co#un$ro? c!u"!ndo #=" 0!1!" @u$ %!" 0!t!%%!" B=s "emos cmo =lonso engifo de la !erda fue detenido en marzo, cuando pretenda pasarse al enemigo lle"ando en su poder el importe del salario de los hombres que formaban su compa)a. *sta situacin lle" a 4rancisco @aldonado a dar la "oz de alarma el % de abrilE cada da desaparece un mayor n-mero de soldados.91% L!" 8ord!" d$ %o" 1unt$ro" c$%$0r!0!n cu!%@ui$r triun.o co#o $% d$.initi2o A": 8ici$ron con %! to#! d$ Torr$%o0!tn J! 2$:!n r$con@ui"t!d! Tord$"i%%!" Con .$c8! -6 d$ M!rDo? P$dro M=rtir $"cri0$ !% C!nci%%$r * !% O0i"+o d$ Tu* co#unic!ndo @u$ $" $E+u%"!do d$ V!%%!do%id? +$ro cu!ndo o0tu2o un c$rti.ic!do +!r! cu#+%ir %! ord$n? $n $% #i"#o $"cri0i$ron: G Io te atre"as a salir ni en tus pies ni en agenos. 6i lo intentas se te multar en lo que tienes y se te pri"ar de los bienes temporales si tienes algunos en !astilla. 915 Gr!ci!" tu2o @u$ d!r P$dro M=rtir +or @u$ no %o d$c%!r!"$n $n$#i(o d$% +u$0%o * "$(uid!#$nt$ %o $1$cut!"$n No $" %! Nnic! #u$"tr! d$ %! 0$n$2o%$nci! d$ %o" co#un$ro"? co#o 8$#o" "$,!%!do $n otro" %u(!r$"? %o cu!% no 2! $n "u d$"c!r(o? "ino co#o #u$"tr! .in!% d$ "u inc!+!cid!dA En un!" oc!"ion$" 8!c:!n !utCntic!" 0!r0!rid!d$"? * $n otr!"? co#o $n $% c!"o d$ P$dro d$ An(%$r:!? o d$% #i"#o c!rd$n!% Adri!no? no "u+i$ron to#!r un! !ccin d$t$r#in!nt$? * +$r#iti$ron @u$ $%%o" cu#+%i$"$n con %o @u$ $nt$nd:!n $r! "u o0%i(!cin? $n todo c!"o? contr!ri! ! %o" int$r$"$" d$ %! "u0%$2!cin F$c8!d! $% -9 d$ #!rDo d$ -6)-? circu% un! $Et$n"! c!rt! $n %! @u$ "$ "$,!%!0! %!" ini@uid!d$" @u$ ! %o %!r(o d$ %o" !,o" * %o" r$in!do" 8!0:! %%$2!do ! c!0o %! no0%$D!? * %o" "$r2icio" @u$ %!" co#unid!d$" 8!0:!n +r$"t!do ! %! coron!? d$#!nd!ndo @u$ %! coron! !cc$di$"$ ! %!" +$ticion$" 1u"t!#$nt$ +%!nt$!d!" Co#o 8$#o" 2i"to? ! 0u"c!r %! +%!D! d$ !rDo0i"+o d$1!d! 2!c!nt$ +or Gui%%$r#o d$ Cro* !cudir:! d$ in#$di!to $% o0i"+o Acu,!? @u$ .u$ +roc%!#!do !rDo0i"+o +or %!" tur0!" Mi$ntr!" $n To%$do %%$2!0!n ! c!0o $"t! +!nto#i#!? $n V!%%!do%id "uc$d:! !%(o @u$ "$ !d$%!nt!0! $n +oco" d:!" ! %! +unti%%! d$% d:! )/A %! $E+u%"in d$ %o" d$%$(!do" d$ %! >unt!? *! $ntr!do $% #$" d$ A0ri% d$ -6)-? onc$ #$"$" * +oco" d:!" d$"+uC" d$ %! +!rtid! d$ C!r%o" I L!" ($nt$" co#un$"? t!% 2$D t!#0iCn tru.!d!" +or $% %u#+$n @u$ 8!0:! or(!niD!do %! "itu!cin ($n$r!%? se alborotaron un da los "allisoletanos contra la Cunta, decididos echar de la poblacin sus indi"iduos, que en secretos y consultas malgastaban el tiempo. Custamente se resentia el "ecindario de que, aparte los gastos y las prdidas particulares, se hubieran consumido de su caudal cien mil quinientos ducados en siete meses con poco fruto.91, E% "ino d$% #o2i#i$nto !"!#0%$!rio $n @u$ "$ 8!0:! con2$rtido $% #o2i#i$nto co#un$ro * @u$ !c!0!r:! $n 0r$2$" .$c8!"? $n !%(o @u$ ni t!n "i@ui$r! .u$ 0!t!%%!: %! rot! d$ Vi%%!%!r $% d:! )/ d$ A0ri% d$ -6)- Onc$ #$"$" tr!" %! +!rtid! d$ C!r%o" $n %! Coru,!
)34 )36 )37 )35

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 59


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /;4

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 34 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )/3

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

3)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA *! n!d! $r! i(u!% A.ortun!d!#$nt$ C!r%o" t!#+oco J! no $r! C!r%o" d$ G!nt$? "ino C!r%o" I

L! r$!ccin d$ %! coron!
E% 9 d$ "$+ti$#0r$ d$ -6);? ! %o" tr$" #$"$" * #$dio d$ 8!0$r $#0!rc!do $n L! Coru,!? C!r%o" I no#0r! (o0$rn!dor$"? +!r! "$cund!r ! Adri!no? !% !%#ir!nt$ F!dri@u$ Enri@u$D * !% cond$"t!0%$ I,i(o d$ V$%!"co? !% ti$#+o @u$ !nu%! %!" contri0ucion$" i#+u$"t!" $n %!" cort$" d$ S!nti!(o-L! Coru,! Su o01$ti2o: n$(oci!r Bcon quien les pareciera oportuno para que de2ase de andar por el reino gente armadaE de no bastar esto declararan los que lo estorbaran rebeldes y traidoresNON se autorizaba los regentes para hacer estensi"o el indulto todos, con tal de que asi se lograse la paz del reinoNON *n adelante se administraria 2usticia bien, pronta y limpiamente. 911 Tr!" $%%o "$ con2oc!r:!n cort$" Aun@u$ d$#!"i!do t!rd$? #$did!" +ro+i!" d$ @ui$n %!" dict!0! Co#o con"$cu$nci! co#$nD!ron %!" di2i"ion$" $n $% "$no d$ %o" nNc%$o" 0ur(u$"$" * cr$ci un #o2i#i$nto "u02$r"i2o @u$ !c!0 d$"co#+oni$ndo %!" Co#unid!d$" L!" d$.$ccion$" .u$ron "on!d!"A $ntr$ $%%!"? %! d$% doctor Wu#$%? !8or! t!n d$cidido %uc8!dor contr! %!" co#unid!d$" co#o +roc%i2$ .u$ $n "u +rinci+io P$ro no .u$ron "%o %o" +$r"on!1$" concr$to"? "ino %! +o0%!cin $n ($n$r!%? %! @u$ 2o%2i "u ro"tro 8!ci! %!" +ro#$"!" r$!%$" B*n su terquedad perse"eraron los ms pobres0 y en las principales condiciones e.igidas para abrir las puertas al condestable "ise clara y distinta la mano de los mercaderes.91: En $"t! "itu!cin? un +r$cio 8!0:! @u$ +!(!r: %! no0%$D! "!%i r$.orD!d!? * %! %uc8! !nti"$,ori!% @u$ 8!0:!n inici!do %o" R$*$" C!t%ico"? +!r!%iD!d! Un co"t$ #u* c!ro +!r! %! coron!? $n $% 0i$n $nt$ndido @u$ B%! coron!G? $ntonc$"? no $r! otr! co"! @u$ %o @u$ 8o* $nt$nd$#o" co#o B%! n!cinG

)33 )39

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -;7 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( ---

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

3/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA L! no0%$D! "!%i $n d$.$n"! d$ %! #on!r@u:! "%o +or %!" +r$0$nd!" @u$ C!r%o" %$" 8!0:! (!r!ntiD!do $n "u $"crito S%o $ntonc$" co#$nD ! t$n$r .in $% con.%icto co#un$ro Un! no0%$D! @u$ "%o !ctu cu!ndo tu2o c%!ro dond$ +odr:! r$"(u!rd!r #$1or "u" +r$0$nd!" E" d$ d$"t!c!r %! +oc! "i(ni.ic!cin d$ %! no0%$D! $n todo $% con.%ictoA $% #oti2o no $r! otro @u$? d$"+uC" d$ 8!0$r +!rtici+!do $n @u$ %o" d$#=" "$ "u0%$2!"$n? %! $"+$r! ! %! $E+$ct!ti2! d$ !cont$ci#i$nto"A !":? +or $1$#+%o? Btanto el duque del #nfantado como el marqus de 8illena haban mantenido una dudosa actuacin en la guerra de las comunidades, en las que con"ersos y alumbrados haban apoyado esta sub"ersin. =mbos eran protectores de ellos y ambos haban concluido acuerdos con el obispo comunero =cu)a para que este de2ase tranquilas sus tierras en 3oledo, y el duque del #nfantado sera uno de los -ltimos en inter"enir despus de la batalla de 8illalar.9:& P$ro +or +ur! d$($n$r!cin? $% #o2i#i$nto !"!#0%$!rio @u$ contro%!0! %!" ciud!d$" co#$nD ! t!#0!%$!r"$A Bhubo grandes corrillos, frecuentes pro"ocaciones, desembozados insultos, luchas parciales0 sntomas todos de pr.imo rompimiento, en trminos de no dormir nadie tranquilo, y de no despertar sin la zozobra de hallar la poblacin alterada.9:1 E% -- d$ "$+ti$#0r$ "$ tr!"%!d! %! S!nt! >unt! ! Tord$"i%%!"? dond$ $% d:! )6 +ro#u%(! $% 1ur!#$nto d$ 8$r#!nd!d d$ %!" ciud!d$" r$0$%d$" B7a carta fundadora de la alianza confederal de 3ordesillas del 9% de septiembre de 1%9&, descrita como Lescritura de confederacin y hermandadM, es 2urada por los representantes de las ciudades siguientesE Furgos, 7en, 6oria, 6alamanca, Hamora, !uenca, @adrid, 3oro, G"ila, 6ego"ia, 8alladolid y 3oledo. Buadala2ara tan slo posee un estatuto de obser"ador y la ciudad de Furgos se apartar ms tarde de la alianza. 9:9 E% +or@uC %o r$%!t!n $n $% #i"#o 1ur!#$nto: e_tos rreynos an recibido muchos da)os e agra"ios e e_tor_iones yntolerables y los rreynos _e a"an 2untado y procuradores dellos para _u remedio e paz e _o_iego con abtoridad e mandamiento de la reyna, nuestra _e)ora.9:; T!#0iCn r$%!t!n $n $% #i"#o 1ur!#$nto $% +!r! @uC: B Jor ende que todos ellos e cada "no dellos por _ e en nonbre de las dichas sus [ibdades e "illas e tierras e pro"in[ias e partido hazan e hizieron "nin e hermandad perpetua para que todo lo susodicho me2or e perpetuamente _e con_er"a_e, e confedera"an e confederaron las dichas sus [ibdades e "illas las "nas a las otras e las otras a las otras para que cada e quando que qualquiera [ibdad, "illa o lugar o de _us pro"in[ias, tierras e partido_ que caen deba.o de _u boto _e les hiziese alguna opresin o agra"io e _inrazn en qualquier manera que _iendo requeridas las otras [ibdades e "illas e lugares fue_en e _ean obligados de dar todo su fa"or e ayuda a la tal [ibdad, "illa o lugar, _iendo como dicho es, requeridos, e que e_te fabor e ayuda _ean obligados de dar con gente_ de aramas y en aquella manera que fuere ne[e_aria para re_i_tir la tal fuer[a, sin2u_ti[ia e _inrazn e opre_in que se le quisieren fazer, por manera que lo que tocare a la "na [ibdad o "illa o su pro"incia, tierra e partido, toque a todas e a_ todas _ean obligadas a poner el remedio como si "ni"ersalmente tocase a todo el rreyno que representan.9:' En todo +!r$c:! @u$ %! >unt! d!0! "$n"!cin d$ nor#!%id!d? * B desde que Jadilla haba conseguido el asentimiento de la reina, la asamblea pretenda presentarse como una
)9;

L$n d$ %! V$(!? M!nu$% d$ Lo" +rot$"t!nt$" * %! $"+iritu!%id!d $2!n(C%ic! $n %! E"+!,! d$% "i(%o FVI P!( )37 )9F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( --7 )9) Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r! )9/ Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r! >ur!#$nto d$ %! &$r#!nd!d )94 Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r! >ur!#$nto d$ %! &$r#!nd!d

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

34

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA sesin e.traordinaria de las !ortes. = tal fin modific su ttulo, pasando a llamarse !ortes e Cunta general del reyno.9:% Todo $n $% #o2i#i$nto co#un$ro +!r$c$ !+unt!r ! %! 0ond!d d$ %o" +rinci+io"? +$ro BWpor qu una ciudad como 6ego"ia se comprometi intensamente con la re"uelta y, en cambio, otra como Buadala2ara, perteneciente a la misma regin histrica y geogrficamente muy pr.ima, no mostr una adhesin en absoluto comparable a la causa comuneraX9:5 E% #i"#o !utor "$,!%! $% #oti2o: L! 0!1! no0%$D! "$(o2i!n! "$ d$"!rro%% d$ .or#! !utno#! !% $"t!r "o#$tid! %! ciud!d ! %! !utorid!d dir$ct! d$% r$*? #i$ntr!" Gu!d!%!1!r! +ri#!0! $% +od$r d$ %o" M$ndoD!? $n +$r#!n$nt$ +u(n! con %! Mon!r@u:! L! 0!1! no0%$D! "$(o2i!n! !+o*!r:! %! r$2u$%t!? #i$ntr!" %! d$ Gu!d!%!1!r! 2$r:! $% !"unto co#o int$rC" !1$no E% -/ d$ S$+ti$#0r$? P$dro M=rtir r$%!t!: B6e multiplican las cabezas de esta hydra. Io sabemos en qu parar estoNON 7os asesinos, corruptores y ladrones le"antan la cabeza. S>h desgraciaT *n la quemada de @edina del !ampo un tundidor llamado Fobadilla es el que manda con otros como l que ha buscado. *n el mismo =yuntamiento ante los !once2ales mat a uno de ellos llamado Bil Iieto, amo en otro tiempo de Fobadilla, sin que ninguno osase respirar. =rro2 el cad"er por los balcones del =yuntamiento a los muchachos que le arrastraron por las calles hasta despedazarle.9:, No .u$ $% Nnico !"$"in!do $"$ d:! $n M$din! L!" 8ord!" c!#+!0!n ! "u" !nc8!" * !rr!"!0!n 0i$n$" * +$r"on!" E% c!"o $" @u$ %o" !"$"in!to"? inc$ndio" * d$rri0o" d$ c!"!"? ro0o" * "!@u$o" d$ 8!ci$nd!" .u$ #on$d! d$ u"o co#NnA !%(o @u$ @u$d!? !% ti$#+o @u$ r$conocido? +$rdon!do ! %! ciud!d d$ Cu$nc! $% -/ d$ M!rDo d$ -6)- )93 A%(o @u$ .u$ ($n$r!%iD!do $n $"t!" .$c8!" Co#o "o%ucin ! %o" d$"#!n$" @u$ !"o%!n $% r$ino? P$dro M=rtir 8!c$ un! %!r(u:"i#! r$%!cin d$ !ctu!cion$" @u$ 2i$n$n ! r$"u#ir"$ $n un! #!rc8! !tr=" d$ todo %o !ctu!do d$"d$ %! %%$(!d! d$ C!r%o" ! E"+!,!? concr$t!#$nt$ r$2oc!ndo %o" !cu$rdo" d$ %!" Cort$" d$ %! Coru,! L%!#! BdesolladoresG ! @ui$n$" 8!0:!n +u$"to %! n!cin $n $"$ 0r$t$? * %%!#! Btribus ! %o" co#un$ro" Por "i .u$r! +oco? tiemblan los dems reinos, a saber !atalu)a y =ragn, que aunque enriquecidos por "osotros a costa de !astilla, estn desesperados por falta de 2usticia.9:: Poco" $r!n %o" @u$ !ctu!0!n con 8on$"tid!d * conoci#i$nto? * $% c!rd$n!% Adri!no? @u$ no $r! +o%:tico ni #i%it!r? $r! $% @u$ #=" "$ !c$rc!0! Aesde haca tres meses, con "alenta y lucidez, el cardenal no cesaba de llamar la atencin del emperador acerca de la gra"edad de los acontecimientos que estaban ocurriendo en !astilla. 7os errores cometidos, las promesas "iolentadas haban impulsado al reino a la re"uelta. 6lo si se adoptaban medidas radicales y de manera inmediata podra sal"arse el trono de !arlos 8. 4inalmente, en septiembre, y despus de mucho dudar, la !orte se decidi a adoptar estas medidas. Bracias a ellas y al miedo a la sub"ersin social, se iba a modificar la relacin de fuerzas y en el lapso de slo algunas semanas se iba a producir la
)96

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -3;

)97

S=nc8$D L$n? P!0%o A0"o%uti"#o * Co#unid!d Lo" or:($n$" "oci!%$" d$ %! (u$rr! d$ %o" co#un$ro" )95 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 44-46 )93 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I P!( 49 )99 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 6-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

36

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA restauracin del poder real sobre una parte del territorio. ;&& L! r$"+u$"t! d$% r$* .u$ %! @u$ dio c!r+$t!Do ! tod! "u !ctu!cin !nt$rior En +rinci+io "$ 2$r:! o0%i(!do ! tr!t!r co#o !%i!do" ! @ui$n$" "u" !0u$%o" 8!0:!n r$conducido !un@u$ $%%o "i(ni.ic!"$ +$rd$r +o"icion$" .r$nt$ %! no0%$D!? +$ro %o" $rror$" co#$tido" d$"d$ 8!c:! cu!tro !,o" $Ei(:!n $"$ "!cri.icio *n seguida despach una pro"isin nombrando co+regentes al almirante de !astilla Aon 4adrique *nriquez y !abrera y al condestable y duque de 4rias Aon #)igo 4ernandez de 8elasco, encargndoles, con instrucciones minuciosas, que reprimiesen todo trance la rebelin por fuerza de armas, y que no permitieran que se menoscabara en lo ms mnimo la autoridad real.;&1 Curio"o cu!ndo #$no" $% no#0r!#i$nto? +$ro !% .in !c$rt!do A +!rtir d$ $"t$ #o#$nto (r!n c!ntid!d d$ no0%$" !0!ndon %! c!u"! co#un$r!A <ur(o"? * +$r"on!1$" d$"t!c!do" $n $% +rinci+io d$ %! r$0$%in? +!"!ron !% 0!ndo d$ C!r%o"' o !%(o !": No o0"t!nt$? dic$ P$dro M=rtir @u$ %o" co-r$($nt$" no "on !d#itido" +or %o" co#un$ro"? *! @u$ $% r$* !u"$nt$ no +u$d$ $%$(ir (o0$rn!dor$" P$ro $"o" +!r$c$r$" *! i#+ort!0!n +oco Lo @u$ ": i#+ort!0! $r! %! !ctu!cin d$ c!d! uno d$ %o" +rot!(oni"t!" Di.:ci% $" $n"!%D!r %! d$ %o" do" co-r$($nt$"? +$ro r$"u%t! .=ci% c!t!%o(!r d$ "$ct!ri! %! d$ %o" co#un$ro"? ci,Cndono" ! 8$c8o" concr$to" E" $% 8$c8o d$ @u$ $n %!" BCort$" $ 1unt! ($n$r!% d$% r$*noG @u$ c$%$0r!ron $% )4 d$ S$+ti$#0r$ $n Tord$"i%%!"? no .u$ tr!n"crito $% di"cur"o d$ !+$rtur! +roc%!#!do +or $% +rocur!dor d$ <ur(o"? P$dro d$ C!rt!($n! Moti2o: #!ni.i$"t!#$nt$ "$ $ncontr!0! $n %! o+o"icin E% #oti2o !ducido .u$ @u$? Bc!"u!%#$nt$G? %o" $nc!r(!do" d$ tr!n"cri0ir%o no %o $"cuc8!ron 0i$n * no %o tr!n"cri0i$ron? #i$ntr!" @u$ Btodos los dems discursos fueron registrados perfectamente;&9. *l 95 de septiembre, la Cunta public un manifiesto en el que se hacan las consideraciones habituales sobre los fines del mo"imiento a)adiendo una precisin de capital importanciaE la Cunta de 3ordesillas declaraba asumir ella sola la responsabilidad del gobierno0 el !onse2o eal quedaba desposedo de sus funciones y la Cunta se con"erta en la -nica autoridad superior del reino, concentrando todos los poderes superiores del *stado.;&; Er! un !cto @u$ "i +or un! +!rt$ "$ +u$d$ $nt$nd$r d$ "o0$r0i!? +or otro no +u$d$ "$r $nt$ndido "ino co#o un +!"o n!tur!%? @uiD= d$ %o" +oco" %(ico" %%$2!do" ! c!0o +or %o" co#un$ro"? #=Ei#$ cu!ndo $% Con"$1o d$% r$ino $"t!0! ino+$r!ti2o En $% 1ur!#$nto "$ toc!n otro" !"+$cto"? "i c!0$ #=" co#+ro#$tido"A "$ #!rc! @u$ no "$ !c$+t!r= +ro2i"in r$!% contr! %o +!ct!do? d$ .or#! @u$ B agora ni en ning-nd tiempo del mundo _e quebranten en todo ni en parte. ;&' Todo" %o" !cto" @u$ tu2i$ron inicio $n Tord$"i%%!" +r$t$nd:!n t$n$r %! !nu$nci! d$ %! r$in!? +$ro $% ); d$ octu0r$? 8!rto" d$ $"+$r!r un! r$!ccin .!2or!0%$ $n %! cordur! d$ %! r$in!? %! >unt!? o BCort$" $ >unt! ($n$r!% d$% r$*noG $1$cut un! o+$r!cin !rri$"(!d! @u$? c!"o d$ 8!0$r%$ "!%ido 0i$n %$" 8u0i$"$ d!do %$(iti#id!dA $n2i!ron do" $#i"!rio" ! don C!r%o"? +ort!dor$" d$ "u" do%$nci!" * d$ "u" $Ei($nci!"? tod!" 1u"t!"? $ntr$ %!" @u$
/;; /;/;) /;/ /;4

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -96

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -94


PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -3PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -3/

Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r! >ur!#$nto d$ %! &$r#!nd!d

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

37

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA d$"t!c! BRue los se)ores pecharan y contribuyeran en los repartimientos y en las cargas "ecinales como cualesquiera otros "ecinos. P$ro ! "u %%$(!d! ! <ru"$%!" r$ci0$n !#$n!D!" d$% r$* * 8!n d$ r$(r$"!r ! C!"ti%%! "in 2$r%$A no $n 0!%d$? $% r$* 8!0:! 2!ri!do "u !ctu!cin? $n ci$nto oc8$nt! (r!do"? d$"d$ +rinci+io" d$ 1unio En $"to" #o#$nto" $% contro% d$ C!"ti%%! +or +!rt$ d$ %o" "u0%$2!do" "$(u:! $"t!ndo $n "u #=Ei#o +unto? #!rc!ndo d$"c!r!d!#$nt$ $% d$c%i2$ Si $n A(o"to 8!0:! $#+$D!do $% #o#$nto #=Ei#o d$ %!" BCort$" $ >unt! ($n$r!% d$% r$*noG? $n Octu0r$ co#$nD!0! "u d$"0oc!do d$c%i2$ C!"i do" #$"$" d$ (%ori! A %o" co#un$ro" "$ %$" !c!0!0! !c$%$r!d!#$nt$ $% ti$#+o E% )/ d$ octu0r$ C!r%o" I $r! coron!do r$* d$ %o" Ro#!no"? * !u@u$ "$ tr!t!0! d$ !%(o !1$no ! E"+!,!? t$n:! $ntr$t$nido $% $"+:ritu d$ @ui$n +or otr! +!rt$ *! 8!0:! c!:do $n %! cu$nt! @u$ $r! r$* d$ E"+!,! Con $"!" nu$2!"? $% /- d$ octu0r$? cont!ndo *! con $% "u+u$"to !+o*o d$ %! no0%$D!? $% c!rd$n!% Adri!no? @u$ 8!0:! 8uido d$ %! cu"todi! d$ %o" co#un$ro" $% d:! -6? d$c%!r! %! (u$rr! ! %! >unt!? o la loca 2unta co#o %%!#! P$dro M=rtir $n "u c!rt! d$ 3 d$ No2i$#0r$? * !%(un!" co"!" $#+i$D!n ! c!#0i!r E% uno d$ No2i$#0r$? <ur(o" r$ci0$ nu$2!#$nt$ ! V$%!"co? $% Cond$"t!0%$? $"t! 2$D co#o 2irr$*? #=" o #$no" con $% 0$n$+%=cito d$ todo" V$%!"co $r! +!rtid!rio d$ %! !ccin 2io%$nt! contr! %o" "u0%$2!do"? #i$ntr!" $% A%#ir!nt$ d$ C!"ti%%! $r! +!rtid!rio d$ %! n$(oci!cin? +$ro "$ 8!0:! %%$(!do ! un +unto $n $% @u$ n!di$ t$n:! #u* c%!ro @uC $r! %o @u$ "$ +od:! n$(oci!r Lo" inicio" d$ %! "u0%$2!cin co#un$r!? @u$ +od:!n 8!0$r "ido !#+%i!#$nt$ co#+!rtido"? *! no $r!n %o i#+ort!nt$ $n %! r$0$%in? * no +!r$c:! @u$ $Ei"ti$"$ n!di$ @u$ indic!"$ @uC $r! %o i#+ort!nt$? "in t$n$r @u$ tr!t!r%o +r$2i!#$nt$ $n !"!#0%$! L! $%$ccin d$% A%#ir!nt$ .u$ un !cto d$ "uti%$D! +o%:tic! +or +!rt$ d$ C!r%o" Er! don F!dri@u$ un 8o#0r$ #!*or * n!tur!%#$nt$ +!c:.ico? "i#+!tiD!nt$ d$ %o" +o"tu%!do" co#un$ro"? "o0r$ todo $n %o @u$ toc!0! ! %! #$1or! d$ "u +o"icin +$r"on!%? @u$ Blegitima el derecho de insurreccin despus de haberse agotado el lengua2e de la s-plica sin fruto, y por consiguiente se sanciona el le"antamiento de las ciudades castellanas. 6olo se condenan los crmenes que haban empa)ado la pureza de la causa del pueblo.;&% Un 8o#0r$ @u$ "$ 8!0:! n$(!do ! 1ur!r ! C!r%o" d$ G!nt$? * @u$ "i$#+r$ "$ 8!0:! #!ni.$"t!do contr!rio ! %o" #!n$1o" d$ %o" .%!#$nco" $n E"+!,! A%(ui$n d$ @ui$n? d$"d$ $% %!do co#un$ro? no "$ +od:! d$"con.i!r d$"d$ nin(Nn +unto d$ 2i"t! Aon 4adrique *nrquez de !abrera no era ms desinteresado que la mayor parte de los restantes miembros de la nobleza. Jero, ms inteligente, quizs, prefera utilizar la persuasin y acudir a medios pacficos para conseguir sus propsitos y aumentar sus beneficios. *ste es el autntico secreto de su LhumanismoM y de su gusto por la conciliacin.;&5 &!0i$ndo co#$nD!do %!" n$(oci!cion$" d$ +!D? Ba"nose el almirante echar de su estado de @edina de ioseco los conse2eros reales y derramar en sus respecti"as tierras las gentes que all haban lle"ado los grandes de !astilla, siempre que la Cunta
/;6 /;7

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3/

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

35

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA imitara su e2emplo.;&, V!n! +r$t$n"inA %! >unt!? "u#id! $n %! $1$cucin d$ "u tir!n:! no !d#it:! "ino %! r$ndicin d$ %o" contr!rio" E% !%#ir!nt$ "$ diri(i ! Rio"$co? dond$ "$ r$uni con %o" otro" r$($nt$"A Bya 2untos en comunicacin los tres regentes, don 4adrique *nriquez representaba la paz todo trance, don #)igo de 8elasco la guerra hasta obtener la muerte la "ictoria0 el cardenal de 3ortosa nada.;&1 D$ dond$ "$ d$duc$ @u$ %! !n!r@u:! no $r! "%o +!tri#onio d$% 0!ndo co#un$ro P$ro $" @u$ %! tir!n:!? $n tod!" %!" C+oc!" 8! 8$c8o (!%! d$ corru+cin E"t$ c!"o no +od:! "$r d$ otr! #!n$r!? * !un@u$ no tu2o %!r(! 2id!? B *l 1, de >ctubre, la 2unta local de 8alladolid decidi abrir una in"estigacin sobre 6ara"ia, acusado de corrupcin.;&: Co#o +!r! #u$"tr! un 0otn? "!c!#o" $% d$% t!% S!r!2i!? "in +ro.undiD!r $n $% !"unto L! ($nt$"? !":? 2i$ndo $% c!riD @u$ to#!0! $% #o2i#i$nto? co#$nD!ron ! !%$1!r"$? indicidu!% * co%$cti2!#$nt$ E% 8u#!ni"t! >u!n d$ V$r(!r!? cont$#+or=n$o ! %o" 8$c8o"? "$,!%! @u$ al principio, quando pare[a que solamente se pretenda reformacin de algunas cosas, todos fa"ore[an0 mas despus que la gente se comenz a des"ergonzar y desacatar, apartronse los cuerdos y persiguironla.;1& Co#o no#0r$ +ro+io d$ %!" d$.$ccion$"? P$dro Girn? no0%$ @u$ 8!0:! "ido d$"o:do +or $% r$* $n "u r$c%!#!cin d$% duc!do d$ M$din! Sidoni!? "$ con2$rtir:! $n $% +rinci+!% 0!"tin d$ %!" co#unid!d$"' +or 0r$2$ ti$#+o E% c!"o $" @u$ %o" no0%$" no !rri$"(!0!n "u +!tri#onio * +$d:!n .in!nci!cin ! Portu(!%? co#o t!#0iCn %o 8!c:!n %o" co#un$ro" P$ro %! o+cin .u$ .!2or$c$r ! !@u$%%o" @u$? +!r$c:! $n $"o" #o#$nto"? i0!n ! r$"u%t!r #=" +roc%i2$" ! %! Mon!r@u:! Tr!" 8!0$r r$ci0ido .in!nci!cin +roc$d$nt$ d$ Portu(!% * %o" 0!n@u$ro" 8!0$r 8$c8o #o2i#i$nto" $n $% #i"#o "$ntido? %o" no0%$" "$ +r$"$nt!n $n Tord$"i%%!" $% 6 d$ Dici$#0r$ d$ -6);A $% o01$ti2o 0u"c!do? %i0$r!r ! %! r$in!? @u$ %$" .!ci%it! $% !cc$"o /-L! #on!r@u:! "$ 2io !0oc!d! ! %! !%i!nD! con @ui$n$"? "i no t$n:!n $% c!%i.ic!ti2o d$ $n$#i(o"? t!#+oco +od:!n "$r con"id$r!do" !#i(o" :nti#o" Con %o" 0o%"i%%o" 0i$n +ro2i"to"? +udo $% Cond$"t!0%$ * $% A%#ir!nt$ or(!niD!r $% $1Crcito KLuiCn %o nutrir:!M: los "irreyes no quisieran reclutar hombres de las ciudades leales al rey. 7os combatientes que hubieran podido conseguir en las ciudades no hubieran sido elementos seguros. Jodemos constatarlo a raz de lo sucedido en la campi)a castellana, donde el condestable hubo de renunciar a reclutar soldados, tan grande era el prestigio de la !omunidad. 4ue en los lugares de se)oro donde hubo que acudir a la b-squeda de tropas para combatir a la Cunta. ;19 S$ $"+$cu% tr!$r "o%d!do" !%$#!n$"? +$ro $"o 8u0i$"$ "i(ni.ic!do un $rror #!*or @uiD= @u$ $% @u$ "$ @u$r:! r$+!r!r @uchos se)ores se situaron personalmente al frente de sus hombres y acudieron a ponerse a disposicin del condestable y del cardenal =driano. 7os condes de Fena"ente y de =ltamira y el marqus de =storga fueron los primeros en llegar a @edina de ioseco, seguidos del conde de @iranda, al frente de 9&& lanzas0 don Cuan de
/;5 /;3 /;9 /-; /-/-)

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)/ F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -)4
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )-6

AndrC" M!rt:n? M!%@u:!d$" Lut$ro * %! (u$rr! d$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! >u!n d$ V$r(!r! M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 75
PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( ))7

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

33

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA @anrique, hi2o del duque de I2era, aport %&& soldados0 el marqus de 4alces era esperado con %&& infantes, 1& lanzas y algunas piezas de artillera0 el 1% de no"iembre, el condestable anunci al cardenal =driano la partida del conde de Karo, su hi2o, con ,&& caballeros, y del conde de 6alinas, con 9.%&& infantes y quince ca)ones. =lgunos das ms tarde era el conde de 7una el que marchaba al frente de una fuerza de 1.&&& infantes y 1&& lanzas. = finales de no"iembre, la flor y nata de la aristocracia de !astilla la 8ie2a se hallaba reunida en @edina de ioseco, lugar de concentracin de las tropas realistas.;1; P$"$ ! %! d$.$n"! or(!niD!d! ! N%ti#! 8or! +or $% o0i"+o Acu,! * "u" c%Cri(o"? Tord$"i%%!" c!$ $n #!no" d$ %o" r$!%$" * %! r$in! $" %i0$r!d! d$ %o" r$0$%d$" Acu,! "!%$ 8!ci! V!%%!do%id $n dond$ +$n$tr! con +oco $".u$rDo $c8=ndo"$ %! +o0%!cin ! %! c!%%$ +!r! r$ci0ir%$ $n triun.o? * to#!ndo +r$"o" ! un 0u$n nN#$ro d$ +rocur!dor$" d$ %! >unt! Acu,!+ 1%e se ha23a espe iali4a$! en la #api*a+ %%$( ! r$+r$"$nt!r !% "$ctor #=" r!dic!% d$% 0!ndo co#un$ro? !rr!"!ndo .ort!%$D!"? i(%$"i!"? con2$nto"? #on!"t$rio" * 2i%%!" E% -5 d$ dici$#0r$ C!r%o" I .ir#! $n Oor#" un! r$!% ord$n cond$n!ndo ! )49 co#un$ro" #=" d$"t!c!do" ! #u$rt$? "i "on "$(%!r$"? * ! otr!" +$n!"? "i "on c%Cri(o" D$c%!r! t!#0iCn traidores desleales, rebeldes e infieles a cuantos apoyen a la comunidad E% +ri#$ro d$ %! %i"t!: Antonio d$ Acu,!? o0i"+o d$ W!#or!? @u$ ! +$"!r d$ "$r c%Cri(o $" cond$n!do ! #u$rt$ E"to !c!rr$!r:! %! $Eco#unin +!r! $% r$* E% )6 d$ $n$ro d$ -6)-? %! >unt! d$cid$ con"u%t!r ! P!di%%! "o0r$ %! $2$ntu!%id!d d$ un! tr$(u! P!di%%! "$ o+on$ S$ cruD!n c!rt!" $ntr$ %o" do" 0!ndo"? in2it=ndo"$ #utu!#$nt$ ! %! +!D? c!d! cu!% con "u" !r(u#$nto"A %o" co#un$ro"? r$i2indic!ndo !%(o @u$ no %$" $r! +ro+io: %!" co#unid!d$" $n "u" r$%!cion$" con >u!n II? con Enri@u$ IV * con I"!0$% %! C!t%ic! D$c:!n? ci$rt!#$nt$? @u$ entre tanto, los pueblos habian enriquecido los reyes y empobrecdoles los grandes;1', +$ro $r!n inc!+!c$" d$ o0"$r2!r @u$ $@ui+!r!r"$ $%%o" con %o" #o2i#i$nto" d$ %!" co#unid!d$" @u$ cit!0!n? no +!"!0! d$ "$r un! #u$"tr! d$ "u +ro+i! incu%tur! Ad$#=" "$ !.$rr!0!n ! %! #$ntir! *! @u$ !.ir#!0!n !"+ir!r "%o B que el monarca escuchase sus clamores, y que no prendiese a sus mensa2eros.;1%? cu!ndo +or otr! +!rt$ $"t!0!n d$"o*$ndo %o" o.r$ci#i$nto" @u$ !% r$"+$cto? * $n no#0r$ d$ C!r%o"? %$" $"t!0! "$,!%!ndo $% A%#ir!nt$ *n efte tiempo cogieron los de la Cunta una carta muy larga del !ardenal Bo"ernador para el *mperador, en que le decia como los males que padecia el eyno, ha"ian tenido fu origen de los que tenia fu lado, por fu a"aricia y codicia desordenada, y que mientras obfer"affe la mifma conducta no fe podia esperar remedio.;15 E% 6 d$ En$ro inici!ron un!" n$(oci!cion$" con %o" no0%$" ! %!" @u$ no "$ o+u"o $% c!rd$n!% Adri!no? +$ro %!" #i"#!" to#!ron %! d$ri2! @u$ int$r$"!0! ! %o" no0%$" * ! %o" co#un$ro"? @u$ 0u"c!0!n +unto" d$ $ncu$ntro !% #!r($n d$ %o" int$r$"$" n!cion!%$" No o0"t!nt$? * !.ortun!d!#$nt$ +!r! $% +or2$nir d$% r$ino? %o" n$(oci!dor$" $"tu2i$ron #=" +roc%i2$" $n %! d$.$n"! d$ "u" +o"tur!" @u$ $n %%$(!r ! un !cu$rdo con $% contr!rioA $n +!rticu%!r %o" 1unt$ro" $r!n %o" #=" .$r2i$nt$" d$ un!" +o"tur!"? @u$ no +od:!n "$r
/-/ /-4 /-6

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( ))9

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -33 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -33 /-7 F$rr$r!"? >u!n d$ S*no+"i" 8i"toric! crono%(ic! d$ E"+!,! P!( /97

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

39

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA !"u#id!" +or %o" no0%$"? *! @u$ %$" +ro8i0:! +!rtici+!r $n %o" !"unto" +N0%ico" E% )5 d$ En$ro "$(u:!n d$ +%=tic!? +$ro %o" co#un$ro" "$ n$(!ron ! un! tr$(u! Lo" 2irr$*$" inti#id!ron ! V!%%!do%id +!r! @u$ !c!t!"$n ! %o" r$+r$"$nt!nt$" d$% r$*? * con .$c8! /; d$ En$ro d$ -6)-? $n c!rt! diri(id! !% c!rd$n!% Adri!no d$ Utr$c8t? %o" co#un$ro" d$ V!%%!do%id r$c8!D!n "$r d$"o0$di$nt$" $ in.i$%$" !% r$*A 0i$n !% contr!rio? r$cu$rd!n %o" !cont$ci#i$nto" d$ >u!n II? !r(u*$ndo @u$ Ruin prendi al rey don Cuan segundo syno los grandes, quyn lo solt e hizo reynar sino las comunidades `Na, "ase la iftoria que claro lo dize. fub[edi `ala rey don Cuan el rey don *nrrique, su hi2o, al qual los grandes depusieron de rey al[ando otro rey en G"ila, y las comunidades, y espe[ialmente nuestra de 8alladolid, le bol"ieron su [etro e silla real, echando a los traydores della. `Na U no hallarn "uestras se)oras que 2ams en *spa)a a a"ido deso"eden[ia syno por parte de los ca"alleros, ni o"eden[ia y lealtad syno de las comunidades.;1, Con $"to "$ $ndur$ci %! +o"tur! d$ %! >unt! * %o" =ni#o" 0C%ico" d$ %o" co#un$ro" E% -7 d$ .$0r$ro "$ 8!c$ +N0%ico $n <ur(o" $% $dicto d$ Oor#" contr! %o" co#un$ro" T!#0iCn $n $% tr!t!do d$ Oor#" d$ -6)- c$d$ C!r%o" ! "u 8$r#!no F$rn!ndo %! +o"$"in d$ %! 8$r$nci! !u"tri!c! d$ %o" &!0"0ur(o? t:tu%o d$ $#+$r!dor d$% S!cro I#+$rio Ro#!no G$r#=nico @u$? no o0"t!nt$? "$(uir= o"t$nt!ndo C!r%o" 8!"t! "u #u$rt$ E" un! c%!r! "$,!% @u$ d! ! @ui$n$" dud!0!n d$ "u !0"o%ut! $ntr$(! ! %o" int$r$"$" d$ E"+!,! E% $dicto r$%!t! no#in!%#$nt$ %!" +$r"on!" ! %!" @u$ 2! diri(ido * %! +%!D! d$ %! @u$ "on r$+r$"$nt!nt$"? $#+$D!ndo +or BAon =ntonio de =cu)a >bispo de !amora !% @u$ %$ "i(u$ un! r$%!cin d$ no#0r$" @u$ ocu+! tr$" .o%io" * #$dio? * @u$ t$r#in! con =lonso Jerez cordonero y "atidor? d$ P!%$nci! /-3 Aun@u$ i0! c!#0i!ndo %!" .or#!"? tod!2:! $n $"t$ $dicto 8!c$ +r$2!%$c$r $ntr$ "u" t:tu%o" "u condicin d$ $#+$r!dor r$* d$ A%$#!ni! D$nunci! $% $dicto @u$ %o" r$0$%d$" 8!0:!n o.r$cido ! %o" c!+it!n$" "u d$.$ccin ! .!2or d$ %! r$2u$%t!? !#$n!D!ndo @u$ "i !": Bno lo hiziesen les derri"arian sus casas y destruyrian sus haziendasNON los requieren y mandan que se 2unten con ellos con sus Jersonas casas y estados so pena que si assi no lo hizieren se han ha"idos por traydores y enemigos del eyno y como tales les quedan fazer guerreada y han ymbiado y ymbian predicadores y otras personas escandalosas y de mala yntencion por todas las !iudades "illas y lugares de los dichos nuestros eynos y se)orios para los le"antar y apartar de nuestro ser"icio y de nuestra obediencia y fidelidad y con falsas y no "erdaderas persuasiones 2amas oydas ni pensadas, las atraen a su herror y ynfidelidad y continuando mas aquello y su notoria deslealtad han tomado nuestras cartas a nuestros mensa2eros y en si han hecho ligas y conspiraciones con grandes 2uramentos y fees y seguridades de ser siempre unos yconformes en la dicha su rebelion y deslealtad en gran deser"icio nuestro y da)o de los dichos reynos. /-9

/-5

Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA
/-3

Anni#o -6)-? -7 d$ .$0r$ro <ur(o" Pr!(#=tic! o Edicto d$% E#+$r!dor contr! %o" Co#un$ro" d!d! $n <or#$" /-9 Anni#o -6)-? -7 d$ .$0r$ro <ur(o" Pr!(#=tic! o Edicto d$% E#+$r!dor contr! %o" Co#un$ro" d!d! $n <or#$"

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

9;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Si(u$ d$nunci!ndo $% $dicto @u$ Bmuchos de "osotros y de "uestros consortes en el principio de "uestro le"antamiento y sedicion ymbiastes por todas las ciudades "illas y lugares destos nuestros reynos frailes y otras personas eclesiasticas y seglares que falsamente por escripto y por palabra persuadiesen a los officiales y labradores y otras personas simples de los dichos pueblos que nos a"iamos hechado y puesto nue"as ymposiciones a toda !astilla para que cada "ezino no pagase por su persona y de su muger y hi2os un eal y por cada te2a del te2ado un mara"edi y por cada ca"e[a de ganado y mulas y ca"allos y otros animales ciertos tributos y assi en todas las otras cosas de "estir y mantenimiento siendo todo ello una de las mayores maldades y trayciones y falsedades que se podian le"antar por que nunca tal por nos se ha"ia hecho ni pensado ni por los del nuestro conse2o y que por mas ynducir a los dichos pueblos lo hizistes ymprimir de molde por que yndinados nuestros leales "asallos se alborotasen y le"antes contra nuestra obediencia y fidelidad y se 2untasen con "osotros a tiranizar este nuestro reyno segun que luego lo comen[astes a poner por obra tomando como de hecho y con fuer[a de armas tomastes y muchos de los dichos pueblos las "aras de las 2usticias a los nuestros corregidores y otros officiales dellos combatiendo las fortalezas tomandolas a nuestros =lcaydes derebando casas quemandolas y saqueandolas matando a los que a"ian estado y esta"an en nuestro ser"icio y obediencia y teniendo los pueblos assi como"idos.;9& E% $dicto d$nunci! @u$ %o" co#un$ro" Ba"iades cometido y de cada dia cometiades otros muchos omecidios robos adulterios y estrupos forcando mugeres casadas y donzellas sancandolas de las iglesias y otros lugares sagrados los quales dichos delictos a"ian sido tantos y tan gra"es que con difficultad se podrian contar y ha"ian sido y eran todos ellos notorios entre la mayor parte de los "ezinos y moradores de las dichas ciudades y "illas y lugares y aun de todos nuestros reynos y fuera dellos por ende que nos suplica"a y pidia por merced que a"iendo los dichos ecesos y delictos por notorios pues lo eran y por tales los dezia y alega"a mandasemos conforme a la dicha nuestra comission proceder a declaracion de los dichos delinquentes y de los delictos por "osotros cometidos condenando "os a todos y a cada uno de "os y de los otros "uestros consortes. ;91 A% conoc$r"$ $n V!%%!do%id $"to" tCr#ino"? $% tu#u%to @u$ +rodu1o $% B%u#+$n +ro%$t!ri!tG @u$ dir:! !%(ui$n d$% "i(%o FIF? %%$2 !% #$n"!1$ro ! %! c=rc$%? #i$ntr!" +$d:!n %!" +ro2i"ion$"? By aunque el presidente lo escus bre"e rato, ba2o pretesto de comunicarlo con los oidores, se las dio mas no poder, temeroso de que los alborotadores prendieran fuego al edificio, como de cierto lo hicieran no salirse con la suya.;99 L! >unt! cont$"t con otro $"crito? diri(ido $n $Ec%u"i2! ! V!%%!do%id H#!ni.i$"t!#$nt$ $% #o2i#i$nto co#un$ro "$ 8!0:! con2$rtido $n %oc!%i"t!I? $n @u$ cit! ! C!r%o" co#o B$Etr!n1$roGA cit! ! %o" Btr!idor$"G $ incit! ! %! (u$rr! Por "u +!rt$? P$dro L!"o #!ni.$"t ! %o" $n2i!do" d$% $#+$r!dor @u$ B de la Cunta estaba en su mano sacar los procuradores de 6ego"ia, de G"ila, de @adrid, de @urcia y algunos de 3oledo;9;, !% ti$#+o @u$ r$c%!#!0! $% cu#+%i#i$nto d$ %!"
/); /)/)) /)/

Anni#o -6)-? -7 d$ .$0r$ro <ur(o" Pr!(#=tic! o Edicto d$% E#+$r!dor contr! %o" Co#un$ro" d!d! $n <or#$" Anni#o -6)-? -7 d$ .$0r$ro <ur(o" Pr!(#=tic! o Edicto d$% E#+$r!dor contr! %o" Co#un$ro" d!d! $n <or#$"

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -9F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -94

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

9-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA d$#!nd!" d$ %!" cort$" d$ V!%%!do%id * S!nti!(o !": co#o un! !#ni"t:! @u$ !co(i$"$ ! %o" r$"+on"!0%$" d$ %! d$ri2! t$rrori"t! @u$ 8!0:! to#!do %! >unt! P$dro L!"o co#$nD ! di2u%(!r $n V!%%!do%id %o" +%!n$" d$ +!D Io sonaron bien a todos, aunque los aplaudieron los mas de los procuradores de la Cunta. 3anto bast para sembrar la ciza)a entre los comuneros, que se di"idieron desde entonces. ;9' A% #i"#o ti$#+o "$ +roduc:! t!#0iCn %! d$.$ccin d$% c%$ro? @u$ t!n i#+%ic!do 8!0:! $"t!do d$"d$ $% +rinci+io $n %! r$2u$%t! P$ro $% !"unto no "$ %i#it!0! ! %o" +!+$%$" P$dro M=rtir? @u$ co#o @u$d! dic8o 2i2i $"to" !cont$ci#i$nto" $n V!%%!do%id? r$%!t! $n c!rt! d$ -/ d$ .$0r$ro @u$ B los "allisoletanos miran con malos o2os a los autores de la Cunta general, y los Cunteros no se creen desde ahora seguros entre ellos.;9% E% -5 d$ .$0r$ro? @uinc$ ciud!d$" !nd!%uD!"? $nc!0$D!d!" +or Gr!n!d! * C=diD .ir#!n un co#+ro#i"o d$ .id$%id!d !% r$* L!" ciud!d$" 2!n o0t$ni$ndo $% +$rdn +or "u +!rtici+!cin $n %! r$2u$%t!A !": Cu$nc! %o o0ti$n$ $% )4 d$ F$0r$ro In#$di!t!#$nt$ "$ $n2:!n tro+!" +!r! co#0!tir %! in2!"in .r!nc$"! /)7 E% !%#ir!nt$ $"t!0! tr!0!1!ndo 0i$n $% c!+:tu%o d$% +$rdn? r$c%!#!ndo $% #i"#o t!#0iCn +!r! !%(ui$n d$ $"+$ci!% "i(ni.ic!cin? @u$ +or ci$rto? no %o +idi: P$dro Girn ;9, E% c!"ti%%o d$ Si#!nc!"? ! di$D Pi%#$tro" d$ V!%%!do%id? contro%!0! todo" %o" c!#ino" $ntr$ Tord$"i%%!" * V!%%!do%id? * "i$#+r$ $"tu2o contro%!do +or %!" .u$rD!" %$!%$" ! C!r%o"? "in "u.rir !co"o !%(uno +or +!rt$ d$ %o" co#un$ro" /)3 A8: "$ $.$ctu!0!n con2$r"!cion$" $ntr$ r$+r$"$nt!nt$" d$ %! >unt! * $% Con"$1o? %o cu!% d! +i$ ! @u$ $% / d$ #!rDo dC co#i$nDo un! tr$(u! @u$ "$ +ro%on(! 8!"t! $% -- d$% #i"#o #$"? #i$ntr!" $n W!r!(oD! "$ +r$+!r!n #=" d$ do" #i% 8o#0r$" $n +i$ d$ (u$rr!? di"+u$"to" ! co#0!tir ! %o" co#un$ro" Ae esto dio a"iso don Jedro Birn, que estaba retirado en su "illa de Je)afiel.;9: J d$ $"to "$ in.i$r$ %! c!t$(or:! #or!% d$ @ui$n$" %o !cu"!ron d$ tr!idor Un! tr$(u! 0u"c!d! no +or int$r$"$" d$ %! Mon!r@u:! &i"+=nic!? "ino +or %o" int$r$"$" d$ %! no0%$D!? @u$ co#o "$,!%!r! $% c!rd$n!% Adri!no? B=gora cada uno de los Brandes quiere guardar lo suyo y derraman la gente para en guarda de sus tierras y assi hay pocos que sinceramente tengan fin y zelo entero al seruicio de 8uestra @a2estad y bien p-blico del reyno, de manera que creo que si no temiessen perder sus stados que pocos se declararan en ser"icio de 8uestra @a2estad, de manera que las !omunidades fazen ms con poca gente que nosotros con mucha.;;& Lo" $"tudi!nt$" d$ A%c!%= $"t!0!n di2idido"A $% r$ctor $r! +!rtid!rio d$ %o" co#un$ro"? * !c!0!ron $ncontr=ndo"$ %o" $"tudi!nt$" $n un! (r!n +$%$!? @u$d!ndo $% $@ui%i0ro 2o%c!do ! .!2or d$ %o" +!rtid!rio" d$ C!r%o"
/)4 /)6

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -93 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 5/ /)7 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I P!( 66 /)5 L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn /)3 Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 44 /)9 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V
//;

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )53

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

9)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA A doc$ d:!" d$ %! d$rrot! .in!% co#un$r!? $% -) d$ !0ri%? %!" tro+!" r$!%$" "iti!n %! ciud!d d$ Mor!? +r$ndiCndo"$ .u$(o %! i(%$"i! dur!nt$ $% co#0!t$? $n cu*o int$rior +$r$c$n @u$#!do" 2i2o" tr$" #i% !nci!no"? #u1$r$" * ni,o" E% #i"#o d:!? Acu,! d$cr$t! %! #o2i%iD!cin d$ %o" to%$d!no" d$ -6 ! 7; !,o"? "!%$ d$ To%$do? d$"tru*$ Vi%%!"$c!? * $"t!ndo $n J$+$"? "$ $nt$r! d$% inc$ndio d$ Mor! D$cid$ $ntonc$" c!"ti(!r ! %o" r$!%$" @u$ @u$#!ron %! +%!D!? d=ndo%$" !%c!nc$ d:!" d$"+uC" $n I%%$"c!"? +$ro no con"i(u$ 2$n(!r"$ +or 8uir "u" 8o#0r$" d$"+!2orido" $n %! noc8$ !nt$ un r$0!,o d$"0!nd!do d$ 0u$*$" * 2!c!" Lo" 8$c8o" "$ !c$%$r!nA $% -6 d$ !0ri% !c!#+! $% $1Crcito d$ %o" no0%$" $n P$,!.%or? ! un! %$(u! d$ Torr$%o0!tn? $n dond$ "$ 8!%%! P!di%%! con "u" 8o#0r$"A $% -5? $% $1Crcito r$!% "$ r$.u$rD! con %! %%$(!d! d$% cond$"t!0%$ I,i(o F$rn=nd$D E% )) d$ A0ri%? $% $1Crcito d$ P!di%%! $"t!0! $nc$rr!do c$rc! d$ Torr$%o0!tn? #i$ntr!" $% du@u$ d$ &!ro %o !co"!0! L!" .u$rD!" "$ d$c!nt!0!n ! .!2or d$% du@u$ d$ &!ro $n %o toc!nt$ ! %! c!0!%%$r:!? "i 0i$n $"t!0!n $@ui%i0r!d!" $n %o toc!nt$ ! %! in.!nt$r:!? * $n cu!nto ! !rti%%$r:! %! 2$nt!1! %! t$n:!n %o" "$dicio"o"? #uc8o" d$ C"to" d$"$rt!0!n $n #!"! !nt$ $% t$#or d$ %! in#in$nt$ con.ront!cin L!"o d$ %! V$(!? %o" +rocur!dor$" d$ S$(o2i! * d$ Murci! *! $"t!0!n d$% %!do d$ C!r%o"? By como las cuidades "eian pasar de un campo a otro lo mas granado de la 2unta, se mo"ia ciza)a entre sus "ecinos0 y muchos empezaban predicar la sumisin al emperador de =lemania. Ael e2rcito de las comunidades furonse tambien para el de los gobernadores 7ope =l"arez >sorio, 7uis de Kerrera, Bomez =graz y Jedro Aallo, capitanes con mucha gente de armas.;;1 P!di%%! int$nt! un! r$tir!d! 8!ci! Toro? "itu!d! ! 4/ Pi%#$tro"? B ba2o condiciones climatolgicas ad"ersas, dada la persistente llu"ia que impona mayor retraso en el ritmo de marcha y crecientes fatigas sobre la tropa. ;;9 Por otr! +!rt$? %!" tro+!" d$ %o" no0%$" $"t!0!n !% c!0o d$ todo" %o" #o2i#i$nto" %%$2!do" +or P!di%%! E% )/ d$ !0ri%? d$ #!dru(!d!? "!%$ d$ Torr$%o0!tn 8!ci! Toro $% $1Crcito co#un$ro !% #!ndo d$ P!di%%! A% .in!% d$ %! t!rd$? tr!" un! 1orn!d! %%u2io"! @u$ i#+$d:! $% !2!nc$ d$ %! c!0!%%$r:!? $% $1Crcito r$!% %$ d! !%c!nc$? d$rrot=ndo%$ $n Vi%%!%!r Uno d$ %o" +rinci+!%$" #oti2o" d$ %! d$rrot! $" @u$ %o" .!ccio"o" no "u+i$ron cuid!r $% #!t$ri!%? "i$ndo @u$ "$ %$" #o1 %! +%2or! * no +udi$ron 8!c$r u"o d$ %! !rti%%$r:!? @u$ $"! "u +i$D! c%!2$ /// L! #!rc8! d$% $1Crcito co#un$ro +$rdi $% ord$n * %o" 8o#0r$" tir!0!n %!" !r#!" +!r! 8uir #=" !c$%$r!d!#$nt$ //4 >u!n M!%don!do * >u!n <r!2o c!:!n +ri"ion$ro"? #i$ntr!" $r!n +$r"$(uido" %o" co#un$ro" @u$ 8u:!n P!di%%! $#0i"ti ! %! d$"$"+$r!d!? .u$ d$"c!0!%(!do * 8$c8o +ri"ion$ro B@ilitarmente considerado, no hubo encuentro alguno en 8illalar, dado el pnico generalizado que se desencaden entre las huestes comuneras, fcilmente alanceadas con total impunidad por los imperiales que no llegaron a sufrir ni una sola ba2a entre sus filas.;;% J $" @u$? !% +!r$c$r? "encidos iban moralmente, abatidos y descorazonados, cuando los alcanzaron las tropas reales y los derrotaron despus de una ligera y mal sostenida, escaramuza que no debe

////) /// //4 //6

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )/5 Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 65
Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )7)

Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 69 Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 69

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

9/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA llamarse batalla. 6i los realistas no hubiesen alcanzado a Jadilla, quiz le hubieran asesinado sus desmoralizadas tropas, hubiera tenido que abandonarlas.;;5 Lo" Bc!+it!n$" d$ %$ n$c$d!dG? co#o %o" 8!0:! c!%i.ic!do P$dro M=rtir d$ An(%$r:! //5? i0!n ! +!(!r c!r! "u o"!d:! BA% d:! "i(ui$nt$? )4 d$ !0ri% d$ -6)-? $n $% #i"#o Vi%I!%!r? "in d$.$n"!? d$"+uC" d$ un rid:cu%o 1uicio ! c!r(o d$% !%c!%d$ Corn$1o? .u$ron d$c!+it!do" %o" tr$" +rinci+!%$" c!0$ci%%!": P!di%%!? <r!2o * M!%don!do G //3 BA nin(uno d$ %o" "o%d!do" r!"o" "$ %$ 8iDo +ri"ion$ro? "ino @u$ #!nd=ndo%$" !rro1!r %!" !r#!" "$ %$" +$r#iti = todo" #!rc8!r %i0r$#$nt$ G//9 A +!rtir d$ $"t$ #o#$nto? $% +!rtido d$ %o" co#un$ro" +i$rd$ tod! "u .u$rD! A@u$%%o" @u$ $n tod!" %!" +o0%!cion$" %$" 8!0:!n !+o*!do? c$%$0r!n !8or! %! 2ictori! d$ %o" i#+$ri!%$"? * !#$n!D!0!n ! %o" +!rtid!rio" d$ %o" co#un$ro" /4; V!%%!do%id "$ "u0%$2! contr! %o" co#un$ro"? * $% #i"#o $1$#+%o "$ "i(ui $n %!" d$#=" ciud!d$" E% #i"#o !utor @u$ dic$ $"to? no o0"t!nt$? "$,!%! ! r$n(%n "$(uido @u$ 8!0:! ciud!d$" @u$ $"+$r!0!n %$2!nt!r"$ * 2i$ron trunc!d! "u $"+$r!nD!? * @u$ %! d$"(r!ci! d$ P!di%%! !.%i(i ! %o" +u$0%o" /4No o0"t!nt$? "o%o To%$do "$ #!ntu2o .i$% ! %o" co#un$ro" Tod!" %!" ciud!d$"? un! tr!" otr! * $n tro+$% "$ "o#$ti$ron ! %! !utorid!d d$ %o" (o0$rn!dor$" = los doce das de la batalla de 8illalar los 8irreyes impusieron fuertes sanciones econmicas a los pueblos grandes y peque)os que haban militado con los comuneros y les haban facilitado hombres y dineros. = pueblos grandes como 4uentes de Ia"a y 3orquemada les impusieron de multa ;&& y '&& ducados respecti"amente0 a pueblos muy peque)os como @azuecos de 8aldeginate o Faquern de !ampos les ordenaron pagar 5& %& ducados.;'9 P!r! 8!c$rno" un! id$!: Un duc!do d$% S FVI t$n:! un 2!%or !d@ui"iti2o $@ui2!%$nt$? !+roEi#!d!#$nt$? !% @u$ 8o* H);-4I ti$n$n 7; \ Tr$" #$"$" d$"+uC" d$ %o" !cont$ci#i$nto" d$ Vi%%!#!r? $% -5 d$ >u%io? r$(r$"! C!r%o" I ! E"+!,! P$r#!n$c$r= 8!"t! -6)9? r$"idi$ndo $n To%$do c!"i un !,o? d$"d$ !0ri% d$ -6)6 8!"t! .$0r$ro d$ -6)7 E% - d$ octu0r$ tr!" !,o * #$dio d$ dur! r$%!cin? C!r%o" V +ro#u%(! $n V!%%!do%id un perdn general @u$ $Ec%u*$ ! )9/ co#un$ro" D:!" !nt$"? 8!0:! ord$n!do @u$ .u$r!n d$c!+it!do" "i$t$ +rocur!dor$" !+r$"!do" $n Tord$"i%%!"? !": co#o don P$dro M!%don!do $n Si#!nc!" * $% +$%%$1$ro Vi%%ori! $n S!%!#!nc! 6e estima que fueron un total de cien los comuneros e2ecutados desde la llegada del rey, siendo los ms rele"antes Jedro @aldonado y el >bispo =cu)a.;'; Un +$rdn @u$ $n oc!"ion$"? co#o $n P%!"$nci!? "i(ni.ic @u$ no "$ i#+u"i$r! ning-n castigo a los dirigentes locales que apoyaron la causa comunera.;'' P$ro tu2o #=" !#+%itud $"$ +$rdn? +or@u$ $"o" )9/ @u$ @u$d!0!n .u$r! d$% +$rdn ($n$r!% 2i$ron
//7 //5

D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 79

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 66 //3 Anni#o N!rr!cin d$ %! <!t!%%! d$ Vi%%!%!r )/ !0ri% -6)//9 /4;

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )7) Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )7/ /4Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )76
/4) /4/

F$rn=nd$D? Lui" S > E% Inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o Un t$"ti#onio inCdito Anni#o GUERRA DE LAS COMUNIDADES DE CASTILLA

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

94

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA r$ducid! %! +$n!? *! @u$ d$ $%%o"? t!n "%o )/ .u$ron $1$cut!do"? "i$ndo @u$ !+roEi#!d!#$nt$ uno" 2$int$ #uri$ron $n %! c=rc$%? uno" cincu$nt! co#+r!ron $% +$rdn * uno" ci$n .u$ron !#ni"ti!do" /46 E% )4 d$ En$ro d$ -6)/ C!r%o" I +ro#u%(! un! r$!% cCdu%! cond$n!ndo ! #u$rt$ * ! "$cu$"tro d$ "u" 0i$n$" ! do,! M!r:! d$ P!c8$co? 2iud! d$ P!di%%!? @u$ 8u* ! Portu(!% Gdisfrazada de aldeana0 y llena de achaques, de sufrimientos, de pena, muri pocos a)os despus en >porto, ol"idada de su aristocrtica familia y no perdonada por el emperador !nrlos 8.;'5 Lo #!%o d$% con.%icto d$ %o" co#un$ro" +odr$#o" r$%!t!r%o 8!"t! $% in.inito? * d$ %!" cr:tic!" no "$ 2! ! %i0r!r !0"o%ut!#$nt$ n!di$A %o 0u$no: $% c!#0io r!dic!% d$ !ctitud d$% 1o2$n +r:nci+$? @u$ d$ ni,!to c8u%$"co * $Etr!n1$ro !c!0! +or con2$rtir"$ $n un c!#+$n d$ %! +!tri!? !+r$nd$ ! tr!t!r * ! r$"+$t!r +ro.und!#$nt$ ! %!" +$r"on!"? * "$ con2i$rt$ $n un diri($nt$ @u$rido +or $% +u$0%o @u$ "!0$ rod$!r"$ d$ 0u$no" con"$1$ro" @u$ %$ !ni#!n ! !0o%ir "u" +ro+io" d$cr$to" #=" i#+o+u%!r$"? con %o @u$ r$!.ir#! "u +ro+i! !utorid!d? * !0r$ $% c!#ino ! un r$in!do @u$ !c!0!r= r$cord!do +or "u" (r!nd$" "$r2icio" ! %! P!tri! * ! %! &u#!nid!d? @u$d!ndo $"t! #!nc8! +!r! r$cord!r 8!"t! %! $t$rnid!d @u$ no 8!* n!di$ +$r.$cto

/44

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I /46 L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn /47 M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( )---)-)

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

96

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

Birn y 7aso de la 8ega. Aos actitudes honestas Pe$#! Gi#&n


P$dro Girn? no0%$ @u$ 8!0:! "ido d$"o:do +or $% r$* $n "u r$c%!#!cin d$% duc!do d$ M$din! Sidoni!? "$ con2$rtir:! $n $% +rinci+!% 0!"tin d$ %!" co#unid!d$"' +or 0r$2$ ti$#+o Tr!" 8!0$r r$c%!#!do in.ructuo"!#$nt$ %o @u$ $"ti#!0! "u d$r$c8o? $n %!" cort$" d$ %! Coru,! $1$rci "u d$r$c8o #$di$2!% ! d$"n!tur!r"$ * $n.r$nt!r"$ !% +od$r r$!% E%%o %o %%$2!r:! ! "$r $% #=Ei#o r$"+on"!0%$ d$ %o" $1Crcito" co#un$ro" En %! ci#! d$ "u d$"!.u$ro diri(i un $"crito ! %! S!nt! >unt! %%$no d$ !%!0!nD!"? $n $% @u$ o.r$c:!: B"aleos de m como conse2ero, como soldado, y si as os pareciese, tambien como gefe0 todo lo desempe)ar con gusto.b;', En Octu0r$ d$ -6); $" $%$(ido c!+it=n ($n$r!% d$ %!" tro+!" co#un$r!" H8!0i$ndo d$"+%!D!do ! P!di%%!I Er!? "in %u(!r ! dud!"? $% +rinci+!% !cti2o d$ %o" co#un$ro"A !cti2o @u$ !c!0!r:!n d$"+r$ci!ndo? co#o !c!0!r:!n d$"+r$ci!ndo ! L!"o d$ %! V$(!? * ! cu!nto" 8on$"t!#$nt$ #i%it!0!n $n %! r$0$%in L! >unt!? $n $"to" #o#$nto" int$nt!0! !tr!$r"$ ! %! !%t! no0%$D!? +or %o @u$ d!r $% #!ndo d$ %!" tro+!" co#un$r!" ! P$dro Girn? !uEi%i!do +or $% o0i"+o Acu,! "i(ni.ic!0! %$2!nt!r un 0!nd$r:n d$ $n(!nc8$ +!r! %! no0%$D! @u$ .in!%#$nt$ "$ +$rd$r:! $n %! n!d! Por $rror tu2i$ron %o" d$ %! >unt! $% 8!0$r !d#itido ! P$dro GirnA +or $rror tu2i$ron %o" d$ %! >unt! 8!0$r !d#itido %! co%!0or!cin d$ %o" #i%$" d$ +$r"on!" 8on$"t!" @u$ inici!ron $% %$2!nt!#i$nto * !c!0!ron 8u*$ndo d$ "u co#+!,:! J $E+%ic!0!n "u $rror Ben la "ersatilidad humana y en el anhelo de mudanza que el malestar conduce. 3oda la pericia de don Jero Biron no alcanzaba ser"ir de contrapeso la popularidad de JadillaE asociar ste un hombre entendido que guiara su limpia lealtad y nimo

/45

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -36

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

97

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA esforzado por el camino mas corto la "ictoria, fuera gra"e conse2oE hubo mala inspiracin en sustituirle un gefe popular de nue"o cu)o y de insegura constancia.;'1 Con"$cu$nci! d$% no#0r!#i$nto inici!% d$ P$dro Girn .u$ @u$ >u!n P!di%%! "$ "inti$"$ do%ido? * @u$ d$ntro d$ %! >unt! @u$d!"$ !0i$rt! un! +$%i(ro"! $"ci"in P$ro dur +oco %! #i%it!nci! d$ P$dro Girn $ntr$ %! "$ntin!A !+$n!" do" #$"$"? *! @u$ tr!" $% .r!c!"o "u.rido $n Dici$#0r$? cu!ndo %o" r$0$%d$" +$rdi$ron Tord$"i%%!"? .u$ !cu"!do d$ tr!icin? %o @u$ %$ i#+$%i ! @u$d!r !% #!r($n d$ %! con.ront!cin En $% :nt$rin? no o0"t!nt$? d!d! %! !utono#:! @u$ t$n:!n %!" tro+!" co#un$r!"? P!di%%! "$ r$tir con "u" tro+!" ! To%$do Fu$"$ ci$rt! o i#!(in!d!? %! d$.$ccin d$ P$dro Girn d$ %!" 8u$"t$" co#un$r!" .u$ un 8$c8o d$ (r!n i#+ort!nci! $ntr$ todo" %o" !cont$ci#i$nto"? co#o %o .u$ $n Octu0r$ "u !+u$"t! +or %o" r$0$%d$" J %! 2$rd!d $" @u$? un! 2$D t$r#in!do $% con.%icto? "i 0i$n no "u.ri c!"ti(o d$ i#+ort!nci! ! +$"!r d$ t$n$r "o0r$ ": %! +$n! d$ #u$rt$ dict!d! $n Oor#"? .u$ $Ec$+tu!do d$% +$rdn ($n$r!% T!n $" !": @u$ $% !%#ir!nt$ d$ C!"ti%%!? F!dri@u$ Enri@u$D? $"cri0:! ! C!r%o" I .$%icit=ndo"$ +or $% !0!ndono d$ !@u$%? "$,!%!ndo @u$ Bsacalles don Jedro Biron fue deshacellos del todo por la autoridad grande que perdieron0 y ansi mismo porque no les qued hombre que supiese mo"er gente gruesa.;': P$ro !un@u$ %! #i%it!nci! co#un$r! d$ P$dro Girn .u$ cort! $n $% ti$#+o? ": d$"!rro%% un! i#+ort!nt$ %!0or ! .!2or d$ %! r$2u$%t!A no $n 2!no $r! $% #$1or !cti2o con $% @u$ cont!ron %o" r$2o%to"o"A +or $"o? t!% 2$D? !c!0!ron $c8=ndo%o E" $% c!"o @u$ $n $"to" #o#$nto" $"t!0! 2o%2i$ndo $% $1Crcito @u$ 8!0:! r$cu+$r!do %! i"%! d$ G$%2$" !% #!ndo d$ &u(o d$ Monc!d!? * %o" do" 0!ndo" +u"i$ron "u" o1o" $n %o" 2$t$r!no" "in ocu+!cinA K@uiCn +u1 +or $%%o"M N!tur!%#$nt$ P$dro Girn? @u$ "$ %%$2 un! 0u$n! +!rt$ Hcu!troci$nt!" %!nD!" $"co(id!"I/6;A %! otr! .u$ r$c%ut!d! +or $% Cond$"t!0%$ >chenta lanzas arm don Jedro Birn a su costa ;%1, @u$ 1unto ! un $1Crcito co#+u$"to +or di$ci"i$t$ #i% 8o#0r$" "$ diri(i ! Rio"$co? dond$ $"t!0!n !cu!rt$%!d!" %!" .u$rD!" @u$ !+o*!0!n !% r$*? @u$ !+$n!" %%$(!0!n ! %o" cinco #i% "o%d!do" Lo" 1unt$ro" 8!0:!n d$1!do $n Tord$"i%%!"? ! 4; Pi%#$tro" d$ M$din! d$ Rio"$co? un! (u!rd! d$ cu!troci$nto" "o%d!do" BAe la comarca acudan cotidianamente personas de ambos se.os y de distintas edades a ser testigos del triunfo de los comunerosNON la sed de botn enardeca la gente comun, rebelde la disciplina y su sabor en el pillage.;%9 Un! incur"in d$ tro+!" co#!nd!d!" +or Girn "$ !c$rc ! Rio"$co * r$t ! %o" i#+$ri!%$"? +$ro no "i$ndo r$co(ido $% (u!nt$? "$ r$tir!ron %!" tro+!" d$ Girn !nt$ $% d$"$nc!nto d$ %o" 1unt$ro" Mi$ntr!"? $% cond$ d$ &!ro? @u$ "$ !c$rc!0! con r$.u$rDo" contr! %! >unt!? !c$%$r $% +!"o * "$ uni ! %o" d$ Rio"$co =nte la sorpresa general, el ; de diciembre el e2rcito de la Cunta, tras abandonar definiti"amente 8illabrgima, se dirigi hacia el >este, en direccin a 8illalpando,
/43 /49

F$rr$r d$% Rio? Antonio F$rr$r d$% Rio? Antonio /6; F$rr$r d$% Rio? Antonio /6F$rr$r d$% Rio? Antonio /6) F$rr$r d$% Rio? Antonio

&i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%!

P!( P!( P!( P!( P!(

-// )/5 -59 -/4 -/6

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

95

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA ciudad del condestable, que atacaron los comuneros y que se rindi sin resistencia. 7a primera reaccin de los se)ores fue dirigir su e2rcito a !astro"erde a fin de liberar 8illalpando, pero en seguida recapacitaron. 7as e.hortaciones del cardenal =driano haban dado sus frutos. W#ban a hacer pre"alecer una "ez ms sus intereses particulares sobre los del *stadoX *n efecto, la ocasin les era sumamente propicia para apoderarse de 3ordesillas, ya que, al dirigirse hacia el oeste. Birn haba de2ado libre la ruta del sur, la ruta de 3ordesillas. *l da ' se puso en marcha el e2rcito de la nobleza y ocup casi sin resistencia las posiciones abandonadas el da anterior por los comuneros. 3an slo hubo algunas escaramuzas en 8illagarca, pero !astromonte, Je)aflor, 3orrelobatn cayeron sin dificultad.;%; KFu$ C"t$ un #o2i#i$nto d$ tr!icinM? Ko +or $% contr!rio .u$ un #o2i#i$nto d$ di"tr!ccin @u$ "i 8u0i$"$ t$nido CEito 8u0i$"$ d$1!do ! %!" .u$rD!" r$!%$" .u$r! d$ co#0!t$M T$ndi$ndo $n cu$nt! %! !ctu!cin @u$ $"t!0!n %%$2!ndo %!" .u$rD!" t!nto d$% Cond$"t!0%$ co#o %!" d$% A%#ir!nt$? +!r$c$ ! tod!" %uc$" !c$rt!d! %! 1u(!d! d$ P$dro Girn Otr! co"! $" @u$? .in!%#$nt$? no 8ici$"$n %o @u$ $r! #=" @u$ +r$2i"i0%$ @u$ 8ici$"$n * @u$ $r! ir ! d$.$nd$r %o" int$r$"$" +!rticu%!r$" d$% cond$"t!0%$ P$r"on!%#$nt$ coincido con >o"$+8 P$r$D? @uiCn "$,!%! @u$ B Jarad2icamente, el cardenal =driano era el -nico, entre tantos guerreros, en desear entrar en la lucha lo ms pronto posible. 7os dems no pensaban ms que en sus propiedades amenazadas y daban marcha atrs antes de dar el paso decisi"o. 8illalpando, feudo del condestable, no estaba le2os. 7os comuneros debieron pensar que tendran tiempo suficiente de ocuparlo a placer contando con la pasi"idad de un enemigo que continuamente "acilaba. 6us clculos, si es que eran tales, no carecan de fundamento. 4ue necesaria la energa del cardenal =driano para que los militares del bando realista se decidieran a aceptar el combate. 6i nuestra hiptesis es correcta, la toma de 3ordesillas el % de diciembre, no habra sido debida ni a la traicin ni a la ineptitud de Birn, ni tampoco al "alor militar del conde de Karo, 2efe de las tropas realistas. *l responsable no sera otro que ese prelado obstinado, celoso en administrar debidamente los ducados de su reyE el cardenal =driano.;%' Por otr! +!rt$? %! "itu!cin d$not %! .!%t! d$ +$rici! #i%it!r Ho %! "o0r! d$ inco#+$t$nci!I d$ %o" co#un$ro"? +or@u$ .u$"$ tr!icin o .u$"$ $rror %! !ccin d$ P$dro Girn? "i$#+r$ %$" @u$d!0! %! o+cin d$ %%$2!r ! $.$cto un! !ccin #i%it!r "o0r$ Rio"$co? +or ci$rto o01$ti2o in#$di!to d$ %o" co#un$ro" $n $"o" #o#$nto"? *! @u$ $n d$.initi2! %! "itu!cin d$ %! +%!D! no 8!0:! 2!ri!do con %! d$"!+!ricin d$ %!" tro+!" d$ P$dro Girn? d!do @u$ %o" d$ d$ntro "$(u:!n $"t!ndo $n in.$riorid!d? in.$riorid!d @u$ 8!0:! !u#$nt!do cu!ndo un i#+ort!nt$ contin($nt$ @u$ +r$2i!#$nt$ $"t!0! $n %! +%!D! "!%i ! to#!r Tord$"i%%!"? ! 4; Pi%#$tro" d$ M$din! d$ Rio"$co No? $2id$nt$#$nt$ no "$ +u$d$ cu%+!r ! P$dro Girn d$ %! +Crdid! d$ Tord$"i%%!" +or +!rt$ d$ %o" co#un$ro" E% c!"o $" @u$? +$"$ ! %! d$.$n"! or(!niD!d! ! N%ti#! 8or! +or $% o0i"+o Acu,! * "u" c%Cri(o"? %! ciud!d c!$ $n #!no" d$ %o" r$!%$" * %! r$in! $" %i0$r!d! d$ %o" r$0$%d$" Acu,! "!%$ 8!ci! V!%%!do%id $n dond$ +$n$tr! con +oco $".u$rDo $c8=ndo"$ %! +o0%!cin ! %! c!%%$ +!r! r$ci0ir%$ $n triun.o? * to#!ndo +r$"o" ! un 0u$n nN#$ro d$ +rocur!dor$" d$ %! >unt! Acu,!? @u$ "$ 8!0:! $"+$ci!%iD!do $n %! r!+i,!? %%$( ! r$+r$"$nt!r !% "$ctor #=" r!dic!% d$% 0!ndo co#un$ro? !rr!"!ndo .ort!%$D!"? i(%$"i!"? con2$nto"? #on!"t$rio"
/6/ /64

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )49 PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )64

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

93

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA * 2i%%!" Por otr! +!rt$? d$"t!c! %! !ctitud d$ %o" "$ctor$" @u$ $1$rc:!n $% contro% "o0r$ $% %$2!nt!#i$nto co#un$ro? @u$ no dud!0!n $n +r$"$nt!r co#o 2ictori! %o @u$ $r! un! $2id$nt$ d$rrot!? co#o %! +Crdid! d$ un! +%!D!' * d$ %! i#+ort!nci! d$ Tord$"i%%!" P$ro $"! "$r:! un! !ctitud r$+$tid! ! %o %!r(o d$ %! conti$nd!' * d$ %! @u$ curio"!#$nt$ $ncontr!#o" r$.%$1o $n otro" #o#$nto" d$ %! 8i"tori! A%(o @u$ t!#0iCn "$ r$+it$ $n otro" #o#$nto" d$ %! 8i"tori! $" %! 0N"@u$d! d$ cu%+!0%$" +or +!rt$ d$ %! c8u"#! i#+$r!nt$ En $% c!"o @u$ no" ocu+! Girn d$ V$%!"co $" !cu"!do d$ tr!icin +or %o" co#un$ro"? !% no 8!0$r $"t!do +r$"$nt$ $n %! +Crdid! d$ Tord$"i%%!"? "i$ndo @u$ $"t!0! $n Vi%%!%+!ndo "!@u$!ndo 2:2$r$" Mi o+inin? ! %! 2i"t! d$ %! !ctu!cin +o"t$rior d$ P$dro Girn? $" @u$ co#$ti un $rror t=ctico? +$ro nunc! tr!icin Un $rror @u$? ! toro +!"!do $" .=ci% c!%i.ic!r d$ t!%? +$ro @u$ $n %!" circun"t!nci!" d$% #o#$nto? %%$(!ndo $% in2i$rno? +!r$c:! un! o+$r!cin +rud$nt$ $n @ui$n inici!0! un! c!#+!,! #i%it!r En r$"u#$n? @u$ .u$ un co#0!ti$nt$ 8on$"to d$ %!" Co#unid!d$" @u$ $n cu!%@ui$r c!"o 8u0i$"$ t$r#in!do !%$1!do d$ %! >unt! P$ro .u$ $Ec%uido +or $%%o" #i"#o"? d!d! %! inco#+$t$nci! $n @u$ 8!0:! c!:do $% #o2i#i$nto Por otr! +!rt$? co#o *! 8! @u$d!do "$,!%!do? %! #$r#! tot!% d$ .u$rD!" no $r! "i(ni.ic!ti2!? d$ t!% #odo @u$ $% co#0!t$ +!r! %! to#! d$ Tord$"i%%!" .u$ duro * dur todo $% d:!? 8!"t! @u$ !% !t!rd$c$r un "o%d!do %o(r $ntr!r $n %! +%!D!A curio"!#$nt$ un "o%d!do n!tur!% d$ M$din! d$% C!#+o %%!#!do Ni$to/66 S$ $nt!0%o %uc8! @u$ +o"i0i%it %! $ntr!d! +or %! +u$rt! +rinci+!% +or +!rt$ d$% cond$ d$ &!ro Por otr! +u$rt! "!%:!n %o" #i$#0ro" d$ %! >unt! @u$ +udi$ron 8uir Nu$2$ d$ $%%o" .u$ron 8$c8o" +ri"ion$ro"A uno d$ $%%o"? $% doctor WN,i(!? cu*! +ri"in? #=" @u$ .:"ic!? .u$ $#ocion!%? *! @u$ 2o%unt!ri!#$nt$ d$"$rt d$ %! .!ccin co#un$r! D$0$ t$n$r $n cu$nt! @u$ $% doctor WN,i(!? @u$ !8or! c!#0i!0! 2o%unt!ri!#$nt$ d$ 0!ndo? "$ 8!0:! "i(ni.ic!do co#o uno d$ %o" #=Ei#o" $n$#i(o" d$ C!r%o" !% 8!0$r d$nunci!do @u$ C"t$? C!r%o"? 8!0:! u"ur+!do $% t:tu%o d$ r$* ! "u #!dr$ >u!n! Lo" co#un$ro" no .u$ron c!+!c$" d$ r$conoc$r "u inco#+$t$nci!? * t$n:!n @u$ $c8!r %! cu%+! d$ %! +Crdid! d$ Tord$"i%%!" ! !%(ui$n A n!di$ #$1or @u$ ! P$dro Girn? @u$ 8!0:! concit!do %! $n2idi! d$ %!" ($nt$ci%%!" co#o >u!n <r!2o? @u$ "in t$n$r c!t$(or:! +!r! 0ri%%!r con %uD +ro+i!? .%ot!0! "o0r$ %! 0!"$ triun.!nt$ co#un$r!: %o" +!ri!" d$ %! ti$rr! @u$ r$c%!#!n !%(uno"? ! %o" @u$ d$ #!n$r! in!c$+t!0%$ "$ +r$"$nt! co#o B$% +u$0%oG E" $% c!"o @u$ Bnada hicieron los gefes sino persistir en sus disensionesE =cu)a esqui"aba encontrarse con Biron, y, sino siempre los conseguia, harto le manifestaba su indignacin negndole el saludo.;%5 Por otr! +!rt$? %! d$.$ccin d$ P$dro Girn .u$ "$(uid! +or $% c!rd$n!% Adri!no? @u$ $"cri0i un! c!rt! !% r$* "$,!%!ndo @u$ B Aon Jedro Birn se ha ido a Je)afiel con toda la gente de caballo que tena y, aunque seg-n fama ha rompido con la !omunidad, hasta aqu no se ha declarado ni determinado ser"ir con su persona y gente a "uestra alteza, ms seg-n entiendo por carta del almirante, el quiere "enir al ser"icio de 8. @. con la dicha gente, que sern trescientas lanzas muy buenas, con tanto que 8. =. le perdone lo que ha hecho hastaqui y le quite y anulle el pleyto mena2e que ha prestado a las comunidades de no ser contra ellas. ;%,Er! un! !+r$ci!cin d$% c!rd$n!% @u$ no "$

/66 /67

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -6/ F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -67 /65 L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

99

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA %%$2 ! $.$cto P$dro Girn nunc! %uc8 contr! %o" co#un$ro" L! +ri#$r! !ccin #i%it!r @u$ !co#$t$r:! $n d$.$n"! d$% r$ino "$r:! $n N!2!rr! contr! %o" in2!"or$" .r!nc$"$" Por otr! +!rt$? nunc! !nt$" d$ %o" !cont$ci#i$nto" d$ Vi%%!%!r +r$t$ndi n!d! Girn c$rc! d$% r$* Tr!" %o" !cont$ci#i$nto" d$ Vi%%!%!r "i? P$dro Girn ro#+i "u "i%$ncio * "o%icit +$rdn: B*s tener por mayor mal hallarme ausente en la memoria de 8ra. @. `...a y agora lo suplico que sy en su 2uicio mis yerros han precedido a los ser"icios, que sal"ando la yntincin como siempre lo esto"o en el de 8ra. @. la pena y castigo dellos se comute en otra que sea quan gra"e 8ra. @. fuere ser"ido, librndome de la de su ol"ido pues para mi ninguna terne por tan rezia como esta y para alcan[ar esta merced no quiero representar ser"icios que yo aya hecho en mi "ida, ni el a"ella ofrecido y a"enturado qui[a tanto como otros en "uestro ser"icio, sino que 8ra. @. se acuerde que fuy concebydo y nacido en bra. 4ee y he de morir en ella con ms firmeza que nadie, y que en meritos de ella merezca ser oydo, y acebtado lo que tengo suplicado.;%1 P$dro Girn .in!%#$nt$ .u$ +$rdon!do $% 9 d$ En$ro d$ -6)/? "i$ndo $n2i!do ! %uc8!r $n Or=n? * "$ %$ r$"titu:! %! 0u$n! .!#! B Jor quanto en el perdn general que concedimos a las "illas y lugares destos reinos `....a e.ceptuamos algunas personas `...a por a"eros encargado algunos das como capitn general de la gente de las !omunidades que en dicho tiempo estaba 2unta con nuestro deser"icio. * agora por "uestra parte nos fue suplicado `...a fusemos ser"idos de usar con "os clemencia e piedad e perdonaros qualquier culpa que en lo suso dicho tu"isedes `...a. * nos considerando lo suso dicho `...a mandamos usando con "os de la dicha clemencia y misericordia `...a que ayys de ser"ir y sirbis en persona en la nuestra ciudad de >rn `...a "os mando que agades e cumplades lo que por el dicho nuestro capitn general `...a, y asy damos por ninguna la acusacin del dicho nuestro procurador fiscal `...a, e al[amos e quitamos de "os toda e cualquier infamia, mcula o defeto en que por razn de lo suso dicho ayys cado `...a e "os restituymos en "uestra fama, e honra in yntegrim, en el punto y estado en que estaban antes.;%: L! $"t!nci! d$ P$dro Girn $n Or=n? dond$ +r$"t (%orio"o" "$r2icio"? .in!%iD d$"+uC" d$ !%c!nD!r un! i#+ort!nt$ 2ictori! "o0r$ %o" turco" Ant$" d$ 2o%2$r ! E"+!,!? B hizo merced de todos sus bastimentos, que eran numerosos, a los soldados de >rn. NON *s conocido en el *stado de Drue)a y fuera de l, que el emperador dio p-blica muestra de sentimiento cuando muri el 9% de abril de 1%;1, el da de san @arcos, en 6e"illa.;5&

/63 /69

L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn /7; L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

Pe$#! Las! $e la Vega


&$#o" 2i"to ! P$dro L!"o d$ %! 2$(! $%$(ido r$+r$"$nt!nt$ d$ %! ciud!d d$ To%$do * diri(i$ndo $% %$2!nt!#i$nto d$ %o" co#un$ro" &$#o" 2i"to ! P$dro L!"o "!%ir d$ To%$do * $"t!r $n %o" +ri#$ro" d$ r$"+on"!0i%id!d d$% %$2!nt!#i$nto P$dro L!"o $" !":? 1unto con t!nto" otr!" +$r"on!" .:"ic!" !%(un! d$ %!" cu!%$" 8$#o" "$,!%!do $n $"t$ tr!0!1o? un! #u$"tr! d$ %! 8on$"tid!d con @u$ n!ci * cr$ci $% %$2!nt!#i$nto? * %! d$.$ccin d$ $"!" #i"#!" +$r"on!" t!#0iCn $" un! #u$"tr! d$ %! ind$"$!0%$ d$ri2! @u$ to# un !%D!#i$nto @u$ $n +rinci+io $"t!0! c!r(!do d$ r!Dn * d$ 1u"tici! P$dro L!"o $r! un 8o#0r$ 1u"to $ int$%i($nt$ @u$ ! $"t!" !%tur!"? d!d! %! c!t!dur! #or!% @u$ $"t!0! triun.!ndo $n $% 0!ndo co#un$ro? "o0r!0! d$% =#0ito d$ %! r$0$%in co#un$r! Cu!ndo $% /- d$ dici$#0r$ d$ -6); $ntr! P!di%%! triun.!nt$#$nt$ $n V!%%!do%id? r$cu+$r!do "u +u$"to d$ c!+it=n ($n$r!% tr!" %! $E+u%"in-r$tiro d$ P$dro Girn? =quel 2o"en toledano Jadilla ele"ado por el necio "ulgo para ruina del pueblo y suya, ha sido recibido aqu como en triunfoNON = Birn y a 7aso -nicos "arones de 2uicio entre tantos, les llaman traidoresNON Uo compadezco a Jadilla, quien me atre"o a "aticinar que se precipitar luego;51dic$ c=u"tic!#$nt$ P$dro M=rtir J $" @u$ %o" d$ %! >unt! @u$r:!n +on$r d$ c!+it=n ($n$r!% ! P$dro L!"o d$ %! V$(!? +$ro %! !"!#0%$! +o+u%!r i#+u"o ! P!di%%!? @u$ int$nt con2$nc$r ! %!" tur0!"? +$ro B nada mas alcanz que irritar doblemente la muchedumbre, la cual insisti en su primer propsito y en aclamar por gefe de las comunidades Jadilla.;59 L! d$.$ccin d$ L!"o d$ %! V$(! +!r$c$ @u$ $"t!0! !"$(ur!d! d!d! %! d$ri2! d$% #o2i#i$nto No o0"t!nt$? %o" 8i"tori!dor$" +roc%i2$" ! %o" co#un$ro" !"$(ur!n @u$ Bdesde all concibi 7aso de la 8ega mucha enemistad secreta, no solo con Cuan de Jadilla, que no se lo merecia, mas con toda la gente de su e2rcito0 y reconcilise con los gobernadores.;5; L%$(!do" ! $"t$ +unto? BAon Jedro 7asso se resol"i en que l totalmente se apartara de la Cunta, con que los gobernadores se obligasen a traer confirmados del *mperador ciertos captulos tocantes al bien del reino, para los cuales los procuradores se haban 2untado, y otros particulares0 que la ciudad de 3oledo le mand que procurase cuando "inieron a 2untarse en G"ila, que con esto podra dar cuenta de s a todo el reino, y
/7/7)

M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 5; F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -75 /7/ F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -75

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA cumpla con su reputacin, pues le otorgaban todo, o lo ms, sobre que se haban 2untado0 y de esta manera l hara cmo la Cunta se deshiciese, o sacara la mayor y ms principal parte de los procuradores que en la 2unta estaban y aun parte de la gente de guerra, y orden los captulos conforme a la intencin de su ciudad, y asimismo otros algunos de cosas que en particular a l tocaban. ;5' L!" condicion$" "o%icit!d!" +or L!""o? .in!%#$nt$? no $r!n otr!" @u$ %!" @u$ t!n 1u"t!#$nt$ 8!0:!n inici!do %! r$2u$%t!? * %!" i#+u$"t!"? @u$ L!""o "!c!"$ B de la Cunta del reino los procuradores de 6ego"ia, G"ila, @adrid, @urcia y algunos de los de 3oledo, y sacar parte de la gente de pie y caballo, y entregar parte de la artillera o la ms que pudiese. ;5% A +ri#$ro" d$ -6)-? cu!ndo %! d$"con.i!nD! "o0r$ P$dro L!"o $r! *! #!ni.i$"t!? %! >unt! d$t$r#in @u$ d$0:!n !"i(n!r c!+it=n d$ %! ciud!dA Bla Cunta nombr a don Jedro 7asso, y l pidi tiempo para mirar si lo acetara. U los que tenan mala "oluntad a don Jedro 7asso comenzaron a publicar que le haban hecho general y que no con"ena, porque era ya sospechoso, y traa tratos con los gobernadores para "enderlos0 que el que con"ena era Cuan de Jadilla. Ae tal manera se di"ulg esto, que el pueblo todo se comenz a alterar contra don Jedro0 llegando a trminos que don Jedro y los que con l estaban se "ieron en peligro y se apercibieron, entendiendo que los combatiran en sus casas.;55 Con .$c8! -; d$ M!rDo? !omenz don Jedro 7asso a tratar con algunos caballeros y procuradores de la Cunta de la paz, y de reducirlos al bien y tranquilidad del reino, pues fue el fin con que se le"antaron y 2untaronNON7os de la Cunta, como estaban algunos de buen propsito, "isto que don Jedro 7asso siendo de los ms principales de todos era de aquel parecer, acordaron en ello, y nombrronle a l y al bachiller =lonso de Buadala2ara, procurador de 6ego"ia, para que fuesen en nombre de todos a 3ordesillas, y luego a"isaron a los caballeros de 3ordesillas para que ellos nombrasen y "iniesen sus nombrados a Jrado, como estaba entre ellos con"enido0 y los unos a los otros dieron seguro para poder ir sin peligro ni recelo.;5, E"to" !cont$ci#i$nto"? !un@u$ %(ic!#$nt$ "$cr$to"? $r!n conocido" ! (r!nd$" r!"(o"? * "in id$nti.ic!r $E!ct!#$nt$? +or %! >unt!? @u$ "o"+$c8!0! d$ P$dro L!"o? * @u$ $Etr$# %o" contro%$" B*stando, pues, las cosas en estos trminos, acordaron los capitanes de las ciudades, el obispo de Hamora y Cuan de Jadilla, de sacar la gente de guerra en campa)a, para estorbar la ida de las caballeros a 3ordesillas0 y que no se tratase de concierto alguno, y procurar destruir algunos lugares e haciendas de los caballeros que estaban en 3ordesillas.;51 Por $"t!" .$c8!"? *! #uc8o" @u$ 8!0:!n !+o*!do %! r$2u$%t!? $ntr$ $%%o" (r!n c!ntid!d d$ r$%i(io"o"? 8!0:!n +!"!do ! $n(ro"!r %! @uint! co%u#n! d$ C!r%o" Fu$ 1u"t!#$nt$ $"t! @uint! co%u#n! %! @u$ 8iDo +o"i0%$ %! d$.$ccin d$ P$dro L!"o? 8!ci$ndo d$ corr$o * $2it!ndo "itu!cion$" d$ 2$rd!d$ro +$%i(ro +!r! %! 2id! d$% #i"#o Cu!ndo $% )) d$ A0ri% P!di%%! $"t!0! $nc$rr!do * !co"!do +or $% du@u$ d$ &!ro c$rc! d$ Torr$%o0!tn? L!"o d$ %! V$(!? %o" +rocur!dor$" d$ S$(o2i! * d$ Murci! *! $"t!0!n d$% %!do d$% A%#ir!nt$ By como las cuidades "eian pasar de un campo a otro lo mas
/74 /76

S!ndo2!%? Prud$ncio d$ S!ndo2!%? Prud$ncio d$ /77 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ /75 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ /73 S!ndo2!%? Prud$ncio d$

&i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA granado de la 2unta, se mo"ia ciza)a entre sus "ecinos0 y muchos empezaban predicar la sumisin al emperador de =lemania. Ael e2rcito de las comunidades furonse tambien para el de los gobernadores 7ope =l"arez >sorio, 7uis de Kerrera, Bomez =graz y Jedro Aallo, capitanes con mucha gente de armas.;5:

S%2le0a i&n $e las Ge#man3as

Mi$ntr!" To%$do $"t!0! c!%$nt!ndo #otor$" +!r! %! r$2u$%t! $n2i!ndo c!rt!" ! %!" otr!" ciud!d$" c!"t$%%!n!" +!r! @u$ "$ n$(!"$n ! !t$nd$r %o" r$@u$ri#i$nto" d$% @u$ $n $"to" #o#$nto" %%!#!r$#o" C!r%o" d$ G!nt$? t!#0iCn $n V!%$nci! "$ $"t!0!n #o2i%iD!ndo %!" co#unid!d$" o G$r#!n:!" No o0"t!nt$? %! #o2i%iD!cin no $"t!0! ni con$ct!d! con %! r$2u$%t! c!"t$%%!n! ni +ro2oc!d! +or %o" #i"#o" #oti2o"? 8!"t! $% $Etr$#o @u$? "i 0i$n d$ .or#! in2o%unt!ri!? .u$ !+o*!d! +or %! cort$? !% 8!0$r r$+!rtido !r#!" $ntr$ %o" !($r#!n!do" L! r$2u$%t! d$ %!" G$r#!n:!" $n V!%$nci! * $n <!%$!r$"? $"t!0! diri(id! contr! %! no0%$D! * %o" (r!nd$" #$rc!d$r$" Fu$ "$(Nn r$%!t! Eu"$0io M!rt:n$D d$ V$%!"co? un! Be.plosin de odio de las clases populares, "enganza cruel contra los nobles que les opriman, les "e2aban, les escarnecan con infame complacencia.;,& Lo" o0"$r2!dor$" d$% #o#$nto $r!n con"ci$nt$" @u$ $% .u$(o d$ %! r$2u$%t! +od:! +r$nd$r $n V!%$nci! $n cu!%@ui$r #o#$ntoA !%(o @u$ P$dro M=rtir d$ An(%$r:! d$c%!r! $n $% $"crito @u$ r$#iti con .$c8! - d$ Dici$#0r$ d$ -6-9 ! %o" #!r@u$"$" d$ VC%$D * MondC1!r /5- J r$+it$ $n $"crito" +o"t$rior$" ! %o %!r(o d$% #$" d$ Dici$#0r$? dond$ d$1! "$,!%!do $% !#0i$nt$ d$ "u0%$2!cin No "$ $@ui2oc!0! P$dro M=rtir Pronto $#+$D!ron %o" d$"#!n$" $n V!%$nci!A !"!%to" * !"$"in!to" "in c!"ti(o co#$nD!ron ! "uc$d$r"$ BPstos y otros desrdenes hizo ste pueblo antes que el *mperador saliese de *spa)a, y los nobles y caballeros le a"isaron de ello. emitase a <e"res, y como sus cuidados eran ms por irse con su tesoro que por el remedio de *spa)a, no cur dello G/5) A todo $%%o "$ un:! @u$ Fr!nci"co I d$ Fr!nci! +rocur!0! +!r! ": %! coron! d$% i#+$rio? int$nt!ndo "o0orn!r ! %o" $%$ctor$" Conoc$dor C!r%o" d$ $"to" $Etr$#o"? !c$%$r "u #!rc8! ! A@ui"(r!n No $n 0!%d$ d$0:! tr!t!r con ur($nci! con $% 0!n@u$ro !%$#=n >!co0o Fu(($r? @uiCn 8!0:! !d$%!nt!do i#+ort!nt:"i#!" c!ntid!d$" d$ din$ro con %!" @u$ +roc$di !% "o0orno d$ %o" $%$ctor$"

/79 /5;

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )/5 M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -66 /5M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( -3--9 /5) S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA A+!rt$ %! cu$"tin "oci!%? +rinci+!% #otor d$ %! r$2u$%t!? %! "itu!cin +o%:tic! d$ V!%$nci! $r! #=" @u$ d$%ic!d! S$ $"+$r!0! @u$ C!r%o" "$ 8u0i$"$ !c$rc!do ! %!" cort$" +!r! 1ur!r %o" .u$ro" 2!%$nci!no"? +$ro !% !0!ndon!r "u +$ri+%o tr!" %!" cort$" d$ <!rc$%on!? d$1 ! %o" 2!%$nci!no" con $2id$nt$ di"(u"to @u$ +udo !+%!c!r"$ con %o" int$nto" %%$2!do" ! c!0o +or A%$1!ndro d$ Utr$c8t V!%$nci!? @u$ no 8!0:! 2i"to" 1ur!do" "u" .u$ro"? #!ni.$"t @u$ Bsi el rey abandonaba *spa)a, ellos nadie obedecerian, no cumplirian las rdenes de nadie, ni pagaran contribucin alguna;,; L! "itu!cin $r! (r!2$A croni"t!" d$ %! C+oc! "$,!%!n @u$ Bla situacin de las clases populares en el reino de 8alencia era tan desgraciada, que stos, odiando en silencio los nobles por sus "iles actos, se "ean obligados e.cusar toda demanda de 2usticia, porque eran desatendidos, castigados y maltratados0 Lhecho caso $dice el cronista(, de que si un oficial haca una ropa, los caballeros le daban de palos porque peda que le pagasen la hechura0 y si se iba que2ar la 2usticia, costbale ms la querella que el principal0M y aun lleg la osada de los nobles tal e.tremo, que Lhubo magnate $a)ade otro historiador( que arrebat una desposada al salir de la iglesia, de entre las manos de su marido y de sus padres.M ;,' Nu$2!#$nt$ %! no0%$D! +or "u" .u$ro" J $"t!0!n %%$(!ndo ! "itu!cion$" @u$ no "$ 8!0:!n conocido $n E"+!,! dur!nt$ %! Ed!d M$di!? cu!ndo (r!ci!" ! %o" .u$ro"? $% d$r$c8o d$ %o" no0%$" 8!0:! "ido cont$nido (r!ci!" ! %! !ccin d$ %! coron!? @u$ t!#0iCn $n oc!"ion$"? co#o con P$dro III? tu2o "$rio" con.%icto" con %o" no0%$"? !nt$ %o" @u$ tu2o @u$ conc$d$r%$" $n -)3/ $% Pri2i%$(io G$n$r!% E"! #i"#! c!"t! no0i%i!ri!? uno" !,o" #=" t!rd$? $n -)35? t!#0iCn %o(r!ron o0t$n$r d$ "u "uc$"or A%.on"o III $% Pri2i%$(io d$ %! UninA +ri2i%$(io" @u$ i0!n $n $2id$nt$ d$tri#$nto d$% +u$0%o Pri2i%$(io" @u$? con $".u$rDo"? $r!n r$cort!do"? +$ro @u$ $n $"to" #o#$nto" $"t!0!n $1$rcido" !nt$ $% 2!c:o d$ +od$r? * $% +u$0%o +!(!0! %!" con"$cu$nci!" E" $% c!"o @u$ $n -6-9? * co#o #Ctodo d$ d$.$n"! !nt$ %! +ir!t$r:! 0$r0$ri"c!? "$ +$r#iti !r#!r"$ ! %o" (r$#io"? @u$ $n .$0r$ro d$ -6); 8ici$ron un !%!rd$ #i%it!r? * con"i(ui$ndo ci$rto contro% d$% +od$r #unici+!% !% 8!0$r 8uido %! no0%$D! d$ un 0rot$ d$ +$"t$ ocurrido $n $% 2$r!no d$ -6-9 J P$dro M=rtir? con .$c8! VI idu" >!nu!ri -6);? $n c!rt! !% C!nci%%$r #!*or? "$,!%! @u$ Bel "ulgo se e2ercita en las armas los dias festi"os. Ua no obedece a ning-n magistrado real. Kai cuarenta y ocho artes mecnicas y cada una tiene dos 2ueces que llaman 6yndicos. !uando estos llaman, se re-nen, sino, no. #nferid lo que saldr de aqu.;,% En -6); "$ +rodu1$ron #otin$" @u$ %%$(!ron ! %i0$r!r +r$"o" * ! !"!%t!r %!" c!"!" d$ %!" !utorid!d$" J todo? tru.!do d$ !cto" d$ 2$rd!d$r! cru$%d!d @u$ di$ron inicio con %! @u$#! d$ un #uc8!c8o !cu"!do d$ 8o#o"$Eu!%id!d: Bhabiendo sido acusado de nefando "icio, por la "oz p-blica, cierto 2"en artesano, panadero de oficio, las turbas se apoderaron del infeliz, y le arrastraron por las calles hasta el sitio de las

/5/ /54 /56

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 7;

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -66 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( ))

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;4

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA e2ecuciones, y le arro2aron, con "ida toda"a, en una hoguera.;,5 Lu$(o inici!ron un! +$r"$cucin d$ %o" no0%$"? d=ndo"$ $% c!"o @u$ $n Mur2i$dro .u$ron +!"!do" ! cuc8i%%o" 8o#0r$" #u1$r$" * ni,o" /55 A $1$#+%o d$ Mur2i$dro "$ !(it M!%%orc! At!c!ron $% c!"ti%%o d$ <$%%2$r $% )9 d$ >u%io? !"$"in!ndo !% (o0$rn!dor * @ui$n$" $ncontr!ron E% c!0$ci%%!? Cr$"+i? .u$ !"$"in!do +or @uiCn %$ "u"titu*? Fr!nci"co Co%o#? @u$ d$#o"tr (r!n 8!0i%id!d $n $% ro0o * $% !"$"in!to E% !"unto d$ %!" G$r#!n:!" $n <!%$!r$" !c!0!r:! $n +oco" #$"$"? cu!ndo $% nu$2o 2irr$* %o to# +r$"o * #!nd !1u"tici!r%o L! r$2u$%t! $n V!%$nci! !%c!nD cot!" d$ (r!n !%!r#!? in"ti(!do $% +u$0%o +or $% c!0$ci%%! %%!#!do Gui%%$# Soro%%!? @u$ or(!niD un $1Crcito d$ tr$" #i% r$2o%to"o"? !t!c!ron %!" in"titucion$"? 8!ci$ndo @u$ $% 2irr$* 8ici$"$ 8uir ! "u .!#i%i! ! D$ni! E% tu#u%to .u$ .in!%#$nt$ !+!(!do (r!ci!" ! %!" !rt$" d$% o0i"+o d$ S$(or0$? @u$ %o(r con2$nc$r !% c!0$ci%%!? * $%%o "!%2 V!%$nci! P$ro no !c!0 !8: %! r$2u$%t!? @u$ "$ r$crud$ci con !"$"in!do" indi2idu!%iD!do" d$ +$r"on!" d$ tod! condicin @u$ #!ni.$"t!"$n "u di"con.or#id!d? * "$ $Et$ndi +or todo $% r$ino d$ V!%$nci!? #$no" +or Mor$%%!? dond$ "$ %$" +%!t c!r! /53 Soro%%!? Bgrandsimo bellaco y atre"ido, el cual, entre otras maldades que hizo, fue subir a la sala de la ciudad cuando se trataba de elegir 2urados, y entre otras cosas que di2o a los del regimiento de parte de la Bermana fue que si no hacan lo que all les decan, que era meterlos en el regimiento, que aquellos ladrillos haban de manar sangre. U cumplise esta amenaza, porque los 2urados hicieron la eleccin conforme a los fueros y costumbre de la ciudad, y el pueblo se indign tanto, que hizo los desatinos que aqu "eremos.;,: L! con"$cu$nci! .u$ @u$ C!r%o" I? #=" +r$ocu+!do d$ "u coron!cin co#o $#+$r!dor @u$ d$ otro" !"unto"? +ro8i0i @u$ %o" (r$#io" tu2i$r!n !r#!"? %o @u$ !0oc ! un! "itu!cin #=" r!dic!%iD!d!? * !d@uiri$ndo #!tic$" !ntino0i%i!rio" S$ cu#+%i $% cC%$0r$ dic8o Bord$n #=" contr!ord$n i(u!% ! d$"ord$nG Lo" !($r#!n!do" "$ "u0%$2!ron * $E+u%"!ron !% 2irr$*? Di$(o d$ M$ndoD!? ! @uiCn "i(ui tod! %! no0%$D! * "u" .!#i%i!" A V!%$nci! "i(ui >=ti2!? Ori8u$%!? A%cir!? A%ic!nt$? E%c8$' "i$ndo @u$ %! r$2u$%t! to# c!r!ct$r$" !ntino0i%i!rio" A% r$2C" @u$ $n C!"ti%%!? $ntr$ %!" .i%!" d$ %o" !($r#!n!do" no 8!0:! r$+r$"$nt!nt$" d$ %! no0%$D! P$ro con %!" G$r#!n:!" +!" co#o con %!" Co#unid!d$": !c!0!ron $n #!no" d$ %! 0!1! $"cori! "oci!%A "i %! !%t! $"cori! "oci!% $r!n %o" no0%$"? %! 0!1! $"cori! "oci!% $r! %! c8u"#!? * co#o t!% !ctu 8inieron reproducir escenas parecidas las de la Dnion, y en dio de los nobles asesinaban los moriscos sus "asallos. Jero ni el 8irey ni los nobles se portaron con la con"eniente lealtad, ni desplegaron gran brio sino para defender sus intereses.;1& J $n #$dio? $% +u$0%o? !0!ndon!do d$ @uiCn d$0:! +rot$($r%o: $% r$*? @u$? +!r! no con.undirno"? ! todo" %o" $.$cto"? * "itu=ndono" $n $% #o#$nto 8i"trico? $% r$* $" $%
/57 /55

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -65 M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -7/53 M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( -5/59 S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V
/3;

D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 5-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;6

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA $"t!do? co#o %o" no0%$" "on %o" +!rtido" +o%:tico"? $n corr$"+ond$nci! dir$ct! con $% #o#$nto !ctu!% Mi$ntr!" %o" $".u$rDo" +or !c!0!r con %!" co#unid!d$" "$ c$ntr!0!n $n To%$do? "$(u:!n %o" $n.r$nt!#i$nto" $n V!%$nci! Lo" !($r#!n!do"? @u$ ! #$di!do" d$ -6); "$ 8!0:!n 8$c8o con %! ciud!d d$ V!%$nci!? * @u$ $n .$0r$ro d$ -6)- 8!0:!n $Et$ndido %! "u0%$2!cin ! M!%%orc!? d$rrot!n !% $1Crcito r$!% $n G!nd:!? ! +!rtir d$ cu*o #o#$nto "$ r!dic!%iD!ron T!nto $n V!%$nci! co#o $n M!%%orc! +roc$d$n ! un! dur! r$+r$"in d$% $"t!#$nto d$ %o" c!0!%%$ro" /3P$ro "u" 2:cti#!" no .u$ron "%o %o" no0%$"? "ino @ui$n$" "$ o+on:!n? !un@u$ .u$"$ "o#$r!#$nt$ ! "u" d$"#!n$" Aesde el comienzo, los agermanados presentaron una acusada actitud antimorisca, obligando a los mud2ares en tierras de se)oro, a con"ertirse al catolicismo. 7as emba2adas en"iadas al monarca chocaron con la actitud de ste, que e.iga el retorno del "irrey, y tambin con la resistencia de ciudadanos y caballeros, por lo que se lleg por fin a un abierto enfrentamiento. !on la derrota de =lmenara comienza para los agermanados el principio del fin. 7os cargos municipales "ol"ieron a manos de ciudadanos y caballeros. *n octubre de 1%91, el "irrey entr triunfalmente en la ciudad, y el caudillo de los agermanados, 8icente Jeris, debi retirarse a Cti"a, desde donde retorn a 8alencia con la intencin de suble"ar nue"amente la ciudad, pero pag con la "ida el intento.;19 En S$+ti$#0r$ d$ -6)- %!" .u$rD!" d$ %o" "u0%$2!do"? co#!nd!d!" +or Vic$n] P$ri" .u$ron d$rrot!d!" $n S!(unto A %! d$rrot! %$ "i(ui un! r$+r$"in? +rinci+!%#$nt$ d$ c!r=ct$r $con#ico Lo" !#otin!do" d$cr$t!ron %! "u+r$"in d$% +!(o d$ i#+u$"to"? * +o"t$rior#$nt$ "$ +rodu1$ron "!@u$o" * $% inc$ndio d$% !rr!0!% d$ %o" #ori"co"? ! @ui$n$" o0%i(!ron ! 0!utiD!r"$ L! cru$%d!d "$ 8iDo #!ni.i$"t! $ntr$ %o" !($r#!n!do" $n #uc8!" oc!"ion$"? +$ro $" d$ d$"t!c!r %! %%$2!d! ! c!0o? +r$ci"!#$nt$ +or Vic$nt$ P$ri" tr!" "u 2ictori! "o0r$ $% cond$ M$%ito como en esta accin de Fiar au.iliasen al "irey hasta dos mil moriscos de la comarca, que se habian puesto al lado de los nobles en la re"olucin de las Bemianas, y fuesen hechos prisioneros casi todos, el cruel 8icente Jeris les hizo bautizar, con promesa de perdonarles la "ida, y luego los acuchill despiadadamente, sin que se sal"ara uno, e.clamando con horrible cinismoE L=s se dan al cielo muchas almas, y las bolsas de los agermanados mucho dinero.M /3/ Fin!%#$nt$ "$r:!n 2$ncido" +or $% #!r@uC" d$ %o" VC%$D H@ui$n %u$(o 1u(!r:! un +!+$% i#+ort!nt$ $n %! r$0$%in d$ %!" A%+u1!rr!"I? $n $% #$" d$ A(o"to? @u$d!ndo ino+$r!ti2!" %!" G$r#!n:!" $n un! !#+%:"i#! Don! @u$ ocu+!0! %! +r=ctic! tot!%id!d d$ %! !ctu!% +ro2inci! d$ A%ic!nt$ * otr!" Don!"? co#o Ond!? %! *! cit!d! Mor$%%!? * %! #i"#! V!%$nci!

/3/3)

C!rDo%io M!r:! InC"? E% (o0i$rno d$ E"+!,! $n %! C+oc! d$ C!r%o" V C!rDo%io M!r:! InC"? E% (o0i$rno d$ E"+!,! $n %! C+oc! d$ C!r%o" V /3/ M!rt:n$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( ))5-))3

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;7

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA L$" "$(u:! @u$d!ndo ! %o" !($r#!n!do" A%cir!? Ont$ni$nt$ * >=ti2!? +%!D! dond$ $% #!r@uC" d$ W$n$t$ !+%ic 8orri0%$ c!"ti(o !% 8!0$r "ido tr!icion!do +or Vic$nt$ P$ri" @u$? 2$ncido? !+r$" ! @uiCn i0! ! tr!t!r %! $ntr$(! d$ %! ciud!d En V!%$nci! "$ $"t!0! %%$(!ndo !% .in d$ %!" G$r#!n:!" P$ro un! N%ti#! r$2u$%t! "$ +rodu1o $n V!%$nci! $% -3 d$ .$0r$ro cu!ndo %!" tro+!" i0!n ! !+r$"!r ! Vic$nt$ P$ri"? @u$ tu2o un %!#$nt!0%$ .in!%? *! @u$ .u$ "!c!do d$ "u" +ri"ion$" +or !%(uno" "o%d!do"? * cru$%#$nt$ !"$"in!do * +ro.!n!do * d$"cu!rtiD!do "u c!d=2$r /34 E"t$ cru$% !cont$ci#i$nto r$2it!%iD!ron %! %uc8! $nc!0$D!d! +or un #i"t$rio"o B*ncubierto @u$ "$ 8!c:! +!"!r +or $% di.unto +r:nci+$ >u!n? * @u$ r$"u%t "$r 1ud:o, @u$ $n A%cir! r$!nud %! %uc8!? "i$ndo !"$"in!do +or "u" +ro+io" +!rci!%$" En otro #o#$nto * %u(!r +ro.undiD!r$#o" $n $"t$ !"unto Lo !@u: "$,!%!do $" un! 0r$2$ r$"$,! +or %! coincid$nci! t$#+or!% d$% con.%icto d$ %!" G$r#!n:!" con $% d$ %o" Co#un$ro"

/34

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P!( )//

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;5

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

CONCLUSIONES

A% !#+!ro d$ %o" ti$#+o" +!"!do"? d$ %! d$"in.or#!cin * d$% c!t!%iD!dor ro#=ntico d$ %! #i"#!? $% %i0$r!%i"#o? "ur($ 8o* un cu%to "$n"u!% !nt$ $% #o2i#i$nto co#un$ro A@u: 8$#o" int$nt!do conoc$r @uC "uc$di $n $"o" #o#$nto" En oc!"ion$" no" 8$#o" "$ntido id$nti.ic!do" con %o" co#un$ro" R$+!"!ndo %o" +ri#$ro" !,o" d$ C!r%o" co#o r$*? no +od:!#o" "ino !%in$!rno" con %! in#in$nt$ r$2u$%t!? +$ro $% d$"!rro%%o d$ %o" !cont$ci#i$nto" no" 8!c$ !%$1!rno" d$ un!" +o"tur!" @u$? "i$ndo +r$"$nt!d!" co#o "u+u$"t!#$nt$ +o+u%!r$" +!r$c$n +r$t$nd$r @u$ %o +o+u%!r $" %o "ucio? %o incu%to? %o 0!1o? %o 2u%(!r? * $"o? !% +!r$c$r? $" %o #i"#o @u$ $n "u #o#$nto d$t$ct!ron @ui$n$" d$"d$ %! 8on$"tid!d co%!0or!ron $n $% inicio d$ %! r$2u$%t! * !c!0!ron !0!ndon!ndo $% #o2i#i$nto co#un$ro? $ inc%u"o !+o*!ndo ! @ui$n$" d$.$nd:!n %o" +rinci+io" d$ @ui$n *! ":? $n $"$ #o#$nto? $r! $% r$* C!r%o" I d$ E"+!,! J! 8$#o" $E+r$"!do %o" +unto" @u$ con"id$r!#o" +o"iti2o" $n $% #o2i#i$ntoA %o" #i"#o" @u$ "on i(nor!do" +or @ui$n$" 8o*? !8:to" d$ incu%tur!? r$i2indic!n co#o +ro+io" %o" !"+$cto" #=" 2i%$" d$% #o2i#i$ntoA %o" Nnico" @u$ +u$d$n r$i2indic!r? *! @u$ %o" #=" no0%$" .u$ron !"u#ido" $n "u #o#$nto +or C!r%o" I Por otr! +!rt$? "i %! r$2u$%t! co#un$r! 8! d$1!do !%(o $n %! #$#ori! +o+u%!r $"? "in %u(!r ! dud!"? $% no#0r$ d$ %o" tr$" c!+it!n$" @u$ +!(!ron con "u c!0$D! %!" cu%+!" !1$n!" * $% +ro+io !to%ondr!#i$nto No 2!#o" ! 8!c$r un! 0io(r!.:! d$ $"to" +$r"on!1$"? "ino @u$ t!n "%o 2!#o" ! $"0oD!r "u !ctu!cin $n %! r$2u$%t! co#un$r! 1unto ! %! d$ otro" +$r"on!1$" @u$ "in dud!r tu2i$ron #!*or r$%$2!nci!A !%(o 0r$2$? co#o 0r$2$ .u$? !% c!0o "u "i(ni.ic!cin .u$r! d$% ro#!ntici"#o +ro+io d$% n!cion!%i"#o $n $% @u$ $"t=n inc%uido"? * 2!#o" ! "i(ni.ic!r @u$ "u r$%$2!nci! cu%tur!%? "oci!%? #i%it!r' no ti$n$ 0!"$ !%(un!A "$ %i#it! ! %o" int$r$"$" +!rticu%!r$" d$ !@u$%%o" @u$ "$ d$dic!n ! 8!0%!r d$ $%%o" Jadilla, Fra"o y @aldonado, pues, por con"encin de la circunstancia histrica, han sido liberales, progresistas, republicanos, cuando no estandartes del fulgor autonomista. !omo figuras de repercusin se han instalado a perpetuidad en la con"eniencia del momento, a "eces de manera e.tra"agante, a "eces de manera solaz, hasta borronear incluso el "erdadero aspecto que alguna "ez poseyeron. Jero ms all del mito, que se anto2a caprichoso a la hora de dome)ar los "ai"enes de la C$"=r$o >!r!0o >ord=n -;3

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA interpretacin histrica, queda casi siempre, inclume, la pieza del pasado, el testimonio del coetneo, el documento locuaz, la "erdad de la historia.;1% Lo curio"o $" @u$ "i no" !%$1!#o" d$ $"o" t+ico"? no" $ncontr!#o" con' n!d! N!d! $Ec$+cion!% S$nci%%!#$nt$ "$ tr!t! d$ un (ru+o d$ +$r"on!" @u$? co#o tod! +$r"on!? t$n:!n "u" !#0icion$"? "u" 2irtud$"? "u" d$.$cto"? "in d$"t!c!r $n nin(uno d$ $%%o" KLu$ t!% 2$D d$"t!c!ron $n $% d$.$cto @u$ %$" co"t %! c!0$D!M T!% 2$D? +$ro t!% 2$D $r!n t!n +oco 0ri%%!nt$" @u$ $% 8!0$r%$" cort!do %! c!0$D! t!#0iCn .u$ un $rror $"tN+ido Er!n? $n cu!%@ui$r c!"o? * +or $1$#+%o? di"tinto" * d$ +$or c!%id!d int$%$ctu!% @u$ P$dro L!"o d$ %! V$(!? * t!% 2$D +or $%%o %!" #!"!" %o" $ncu#0r!ron J todo +!r$c$ indic!r @u$ $r!n d$ un! condicin #or!% #u* "u+$rior ! %! d$% o0i"+o Antonio d$ Acu,! P$ro $n cu!%@ui$r c!"o? $"t$ !rt:cu%o no 2! ! +ro.undiD!r $n $"o" !"+$cto"? "ino @u$ "$ 2! ! %i#it!r !% #o#$nto 8i"trico d$ %! r$2u$%t! co#un$r! E" $% c!"o @u$ $% )9 d$ 1u%io d$ -6); "$ con"titu*$ $n V2i%! %! S!nt! >unt! d$% R$ino o (o0i$rno r$2o%ucion!rio P!rtici+!n $n %!" r$union$" d$%$(!do" o.ici!%$" d$ S$(o2i!? S!%!#!nc!? Toro * W!#or!? !": co#o r$+r$"$nt!nt$" o.icio"o" d$ otr!" ciud!d$" c!"t$%%!n!" E% c!0!%%$ro to%$d!no P$dro L!"o d$ %! V$(! $" $%$(ido +r$"id$nt$ d$ %! >unt! E% t!#0iCn to%$d!no >u!n d$ P!di%%! $" no#0r!do 1$.$ d$ %!" tro+!" co#un$r!" Por "u+u$"to? t!nto L!"o d$ %! V$(! co#o Acu,!? $"t!0!n int$%$ctu!%#$nt$ +or $nci#! d$ %o" #$di=tico" * #$diocr$" <r!2o Hni$to d$ cond$ d$ Mont$!(udo? c!"!do con M!r:! L+$D Coron$%? ni$t! d$ A0r!8!# S$niorI? P!di%%!? H&i1o d$ un c!+it=n d$ #i%ici!"? c!"!do con M!r:! P!c8$co? d$ %! %in!1ud! .!#i%i! d$ %o" &urt!do d$ M$ndoD!I * M!%don!do H"$,or d$% M!d$r!%I DC#ono" cu$nt! @u$ !% 8!0%!r d$ %!" co#unid!d$" $"t!#o" 8!0%!ndo +$r#!n$nt$ d$ ciud!dA "%o 8!0%!#o" d$ c!#+o cu!ndo $" c!#+o d$ 0!t!%%!? * todo +or@u$ %!" co#unid!d$" con"titu*$ron un #o2i#i$nto +ur!#$nt$ ciud!d!no Lo" !cont$ci#i$nto" "$ c!r!ct$riD!n Bpor su desarrollo e.clusi"o en las ciudades, con despego o indiferencia por parte del entorno rural como as se acusara a lo largo del conflicto0 producto de las masas ba2as urbanas.;15 Por "u+u$"to? * contr!ri!#$nt$ ! %o !.ir#!do +or $% i%u"tr!do Antonio F$rr$r d$% R:o/35? $nti$ndo @u$ $% +u$0%o no "ucu#0i $n %! !n!r@u:! J $%%o (r!ci!" !% (iro int$%$ctu!% @u$ tu2o C!r%o" I? * (r!ci!" !% (iro? "i no id$o%(ico ": #$todo%(ico? @u$ tu2i$ron %o" r$"+on"!0%$" +ri#$ro"? *! @u$ no +rinci+!%$"? d$ %! r$2u$%t! co#un$r! H+$n"$#o" +or $1$#+%o $n P$dro L!"o d$ %! V$(!I D$0$#o" r$conoc$r $n $% 0i"o,o C!r%o" d$ G!nt$ H#$ ni$(o ! r$conoc$r%o co#o C!r%o" I 8!"t! d$"+uC" d$ -6))I un! in"!n! i#+!ci$nci! @u$? no o0"t!nt$? ti$n$ !nt$c$d$nt$" 8i"trico" ecordemos que la historia de !astilla y de =ragn ofrece e2emplos de tan desordenada impaciencia, en dos prncipes ilustresE Aon 6ancho #8 el Fra"o, alzndose en armas contra el derecho y el testamento de su padre Aon =lfonso < el 6abio, y Aon Caime # el !onquistador, dirigindose las ciudades aragonesas como rey, sin haber sido reconocido por las !ortes, y sin haber prestado 2uramento de guardar y hacer guardar los fueros del eino0 pero en ambas ocasiones las
/36 /37

>!r!#i%%o * Contr$t!"? M!rio P!di%%!? <r!2o * M!%don!do: Lo" 8id!%(o" co#un$ro" Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( /7 /35 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( 3-

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-;9

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA consecuencias fueron bien funestasE en !astilla, una larga y sangrienta guerra ci"il, adems del "ergonzoso espectculo que presentaba un prncipe, rebelado contra el rey su padre en =ragn, sometido la influencia de la oligarqua de los ambiciosos nobles, las primeras manifestaciones de la Dnion.;11 Tr$" 0io(r!.:!" @u$ $#+$D!0!n "u r$in!do d$ #odo r$2u$%toA %! d$ C!r%o"? !.ortun!d!#$nt$ "$ +!r$c$r:! #=" ! %! d$ >!i#$ I @u$ ! %! d$ S!nc8o IV E" $% c!"o @u$? 8$c8! %! "!%2$d!d 8i"tric! r$"+$cto ! con.%icto" "uc$"orio" +r$c$d$nt$"? * 2o%2i$ndo !% 8i%o d$ %! cu$"tin? >u!n d$ P!di%%!? c!+it=n d$% $1Crcito? $#+!r$nt!do +or #!tri#onio con %! .!#i%i! P!c8$co HM!r:! d$ P!c8$co $r! 8i1! d$% Cond$ d$ T$ndi%%! * d$ Fr!nci"c! P!c8$co? 8i1! d$% #!r@uC" d$ Vi%%$n!? * 8$r#!n! d$ Di$(o &urt!do d$ M$ndoD!I? @u$d con2$rtido $n $% c!udi%%o indi"cuti0%$ d$ %! r$0$%in co#un$r!? no +or #Crito" #i%it!r$"? "ino +or "i#+!t:!" +o+u%!r$" @u$ +!"!ron +or $nci#! d$ @ui$n$" t$n:!n #=" #Crito" E% )9 d$ !(o"to d$ -6); $% $1Crcito co#un$ro $" r$ci0ido triun.!%#$nt$ $n Tord$"i%%!" con P!di%%!? <r!2o * W!+!t! ! %! c!0$D! Lo" c!0!%%$ro" co#un$ro" 2i"it!n +or 2$D +ri#$r! ! do,! >u!n! L! r$in! no#0r! ! P!di%%! ($n$r!% d$ "u" $1Crcito" * %$ +id$ @u$ %! >unt! "$ r$Nn! $n Tord$"i%%!" P$ro $n Octu0r$? %! >unt! d$cid$ d!r $% #!ndo d$% $1Crcito ! P$dro Girn? @u$ %o "$r= +or corto +%!Do? *! @u$ $% 6 d$ Dici$#0r$ "on $E+u%"!do" %o" co#un$ro" d$ Tord$"i%%!" * P$dro Girn $" !cu"!do d$ tr!icin E% /- d$ dici$#0r$ r$cu+$r P!di%%! "u +u$"to d$ c!+it=n ($n$r!%? * tr!" %! $E+u%"inr$tiro d$ P$dro Girn? $ntr triun.!nt$#$nt$ $n V!%%!do%id con nu$2o $1Crcito =quel 2o"en toledano Jadilla ele"ado por el necio "ulgo para ruina del pueblo y suya, ha sido recibido aqu como en triunfoNON = Birn y a 7aso -nicos "arones de 2uicio entre tantos, les llaman traidoresNON Uo compadezco a Jadilla, quien me atre"o a "aticinar que se precipitar luego;1: dic$ c=u"tic!#$nt$ P$dro M=rtir J $" @u$ %o" d$ %! >unt! @u$r:!n +on$r d$ c!+it=n ($n$r!% ! P$dro L!"o d$ %! V$(!? +$ro %! !"!#0%$! +o+u%!r i#+u"o ! P!di%%!? @u$ int$nt con2$nc$r ! %!" tur0!"? +$ro Bnada mas alcanz que irritar doblemente la muchedumbre, la cual insisti en su primer propsito y en aclamar por gefe de las comunidades Jadilla.;:& E% )6 d$ $n$ro d$ -6)- %! >unt! d$cid$ con"u%t!r ! P!di%%! "o0r$ %! $2$ntu!%id!d d$ un! tr$(u! P!di%%! "$ o+on$? * $% 6 d$ .$0r$ro r$!%iD!0! un! !ccin d$ d$2!"t!cinA %!" tro+!" d$ %! >unt! ocu+!n Muci$nt$"? * $% 5 d$ .$0r$ro d$"tru*$ %! .ort!%$D! d$ Ci(!%$" +!r! i#+$dir @u$ c!i(! $n #!no" d$ %o" r$!%i"t!"? +or %o @u$ no dud $n @u$#!r %!" (r!nd$" r$"$r2!" d$ tri(o !%%: !cu#u%!d!"A cortaron almendros y todos los rboles de la aldea.;:1 E"t$ ti+o d$ "!%2!1!d!" "ir2i$ron +!r! "$#0r!r tod!2:! #=" di"cordi! $ntr$ $% "$ctor 8u#!no @u$ "$ #!nt$n:! .i$% ! %o" +rinci+io" 8on$"to" d$% #o2i#i$nto co#un$ro? * $% "$ctor B%u#+$nG @u$ "$ 8!0:! 8$c8o con $% contro% $.$cti2o d$% #o2i#i$nto? * @u$ no t$n:! nin(Nn $"crN+u%o Er!? $n #uc8o" !"+$cto"? %o #=" c$rc!no ! %! no0%$D!

/33 /39

M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" P+ )5-)3 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 5; /9; F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -75
/9-

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )54

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--;

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA A +!rtir d$ $"t$ #o#$nto "$ !c$%$r! %! 2id! d$ P!di%%!A "i $% 5 d$ .$0r$ro d$"tru*$ %! .ort!%$D! d$ Ci(!%$" ? $% -5 "!%$ d$ V!%%!do%id +!r! W!r!t=nA * $% )6? tr!" tr$" d:!" d$ co#0!t$"? %!" tro+!" co#un$r!" %o(r!n +$n$tr!r $n Torr$%o0!tn @u$ "$ rind$ ! P!di%%! Tr!" #$" * #$dio d$ r$%!ti2! tr!n@ui%id!d d$ P!di%%!? $% -6 d$ !0ri% !c!#+! $n P$,!.%or? ! un! %$(u! d$ Torr$%o0!tn+ $% $1Crcito d$ %o" no0%$"A $% -5? $% $1Crcito r$!% "$ r$.u$rD! con %! %%$(!d! d$% cond$"t!0%$ !% .r$nt$ d$ "u" tro+!"? * $% )/? d$ #!dru(!d!? "!%$ d$ Torr$%o0!tn 8!ci! Toro $% $1Crcito co#un$ro !% #!ndo d$ P!di%%! A% .in!% d$ %! t!rd$? $% $1Crcito r$!% %$ d! !%c!nc$? d$rrot=ndo%$ $n Vi%%!%!r E% d:! )4? "in +roc$"o !%(uno? %o" 1$.$" co#un$ro" "on cond$n!do" ! #u$rt$ D$ #!dru(!d!? "on d$c!+it!do" >u!n <r!2o * >u!n d$ P!di%%! &or!" d$"+uC"? %o $" t!#0iCn Fr!nci"co M!%don!do E% d:! )7 %%$(! ! To%$do un "$r2idor d$ P$dro L!"o con %! notici! d$ %! d$rrot! d$ Vi%%!%!r P$"$ ! no d!r%$ crCdito? M!r:! d$ P!c8$co ord$n! @u$ "$ r$.u$rc$n %!" d$.$n"!" d$ %! ciud!d P!r!%$%!#$nt$ 8!0:! di"currido %! !cti2id!d d$ Antonio d$ Acu,!? un +$r"on!1$ +!rticu%!r $n $Etr$#o? * d$% @u$ *! 8$#o" tr!t!do ! %o %!r(o d$% +r$"$nt$ tr!0!1o? $n otro" c!+:tu%o" No 2!#o" ! !+ort!r n!d! nu$2oA "%o un!" +inc$%!d!" +!r! di0u1!r ! @uiCn +ro0!0%$#$nt$ .u$ $% +$r"on!1$ #=" c!r!ct$r:"tico d$ %! r$2u$%t!? +or "u+u$"to +or $nci#! d$ <r!2o? P!di%%! * M!%don!do? %o" #=rtir$" +or $Ec$%$nci! d$ %! #i"#! E% o0i"+o Acu,! $r! 8i1o d$ Lui" O"orio? o0i"+o d$ >!Cn? * 8$r#!no d$ Di$(o d$ O"orio? corr$(idor @u$ .u$ d$ Crdo0! &o#0r$ d$ c!r=ct$r * $Etr$#!d!#$nt$ !#0icio"o * .!%to d$ $"crN+u%o"? 8!0:! "ido $Eco#u%(!do En -6;7 $" no#0r!do o0i"+o d$ W!#or!? d$"d$ dond$ "$ d$dic! ! $nri@u$c$r"$ ! co"t! d$% +!tri#onio d$ %! i(%$"i!? * conoc$ %o" +ri#$ro" $n.r$nt!#i$nto" con @uiCn "$(uir:! $n.r$nt=ndo"$ $n %! (u$rr! d$ %o" Co#un$ro"? * !c!0!r:! $1$cut=ndo%o: $% 1u$D Ron@ui%%o Co#$nD!do $% %$2!nt!#i$nto d$ %o" Co#un$ro"? Acu,! to#! +!rt$ d$ #!n$r! dir$ct! !% .r$nt$ d$ un $1Crcito co#+u$"to +or cu!troci$nto" "!c$rdot$"? %%$2!ndo ! c!0o o"!d!" !ccion$" * !rr!"!ndo +or dond$ +!"!0!n P!rtici+! $n %!" oc!"ion$" i#+ort!nt$" d$ %! (u$rr!? #ir!ndo "i$#+r$ +or "u" int$r$"$"? @u$ "$ 2i$ron !.$ct!do" dir$ct!#$nt$ $% 7 d$ En$ro d$ -6)- cu!ndo Gui%%$r#o d$ Cro*? $% "o0rino d$% BC!+roG? $% con"$1$ro d$ C!r%o" d$ G!nt$? d$+r$d!dor d$ %! $cono#:! $"+!,o%!? #u$r$ $n Oor#" !% c!$r d$ un c!0!%%o J $" @u$ $"t$ +$r"on!1$? d$"d$ $% -4 d$ no2i$#0r$ d$ -6-5? * contr! todo d$r$c8o? 8!0:! "ido n!tur!%iD!do $"+!,o% +!r! 8!c$r%$ d:!" d$"+uC"? ! %o" 2$int$ !,o" d$ $d!d? !rDo0i"+o d$ To%$do L%$(!d! !% conoci#i$nto d$ Acu,! %! #u$rt$ d$ Gui%%$r#o d$ Cro*? "$ +u"o d$ in#$di!to c!#ino d$ To%$do? $n 0u"c! d$ %o @u$ !#0icion!0!: "$r coron!do !rDo0i"+o P$ro c!#ino d$ "u coron!cin d$2!"t!r:! %o" %u(!r$" +or %o" @u$ +!"!0!A Blas "ctimas denuncian en trminos "ehementes el "andalismo, los actos de bandida2e cometidos

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

---

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA durante esta campa)a. =# paso del obispo /escriba el cardenal/ se roba, se desfigura a las gentes, se cometen asesinatos, se roba en las iglesias, se martiriza a los clrigos y se cometen actos de here2a inusitados. !itemos como e2emplo, el resultado de la accin de las tropas en 4uentes de 8aldeperoE un millar de personas, procedentes de @edina del !ampo, in"adieron la aldea. = su frente marchaba un tal 7arez, capitn del obispo. 3odo fue saqueado, los bosques destruidos. 7as prdidas ascendieron a 9&.&&& ducados. Io contento con esto, =cu)a se apoder de los se)ores del lugar, el doctor 3ello y su yerno, =ndrs de ibera. = continuacin se dirigi contra !ordo"illa, propiedad del conde de !astro, prendiendo fuego al castillo.;:9 Fin!%#$nt$? Acu,! "$ +r$"$nt! $n To%$do $% )9 d$ #!rDo tr!" 8!0$r "u.rido un! d$rrot! ! #!no" d$% +rior d$ %! Ord$n d$ S!n >u!n? Antonio d$ WN,i(! A% $nt$r!r"$ %o" to%$d!no" %$ %%$2!n $n triun.o ! %! c!t$dr!% * @ui$r$n +roc%!#!r%$ !rDo0i"+o? #i$ntr!" %o" +!ri!" d$ %! ti$rr! n!tur!%$" d$ Oc!,! 2$n(!ron %! d$rrot! d$ Acu,! $n un +o0r$ 8o#0r$? "o%d!do d$ %o" co#un$ro"? !% @u$ tortur!ron? !+$dr$!ron co%(!ron $n %! 8orc! * +o"t$rior#$nt$ @u$#!ron !% 8!0$r "ido !cu"!do d$ 8!0$r a"isado H-)iga por se)as;:;. R$"u%t! o.$n"i2o @u$ ! "$#$1!nt$ 8ord! "$ %! titu%$ B+u$0%oG Todo un $1$#+%o d$ un +!"tor d$ %! I(%$"i!' @u$ !c!0!r:! "i$ndo coron!do !rDo0i"+o? con.or#$ ! "u 2o%unt!d $% 9 d$ A0ri%? c!torc$ d:!" !nt$" d$ %! 1orn!d! d$ Vi%%!%!r <!1o %! +r$"in +o+u%!r? %o" c!nni(o" d$ To%$do "$ 2$n o0%i(!do" ! c$d$r ! Acu,! %! !d#ini"tr!cin d$% !rDo0i"+!dola gente alborotada continu pidiendo, y el cabildo negando la mitra arzobispal para =cu)a. =caso ste pens en amansar aquellos, de quienes esperaba el "oto, cercndolos por hambre, y los tu"o sin comer ni beber treinta y seis horas.;:' Un! irr$(u%!rid!d "in +!r!n(n? @u$ %o" +!%#$ro" d$ %o" co#un$ro" 1u"ti.ic!n co#o un 8$c8o "in i#+ort!nci! %%$2!do ! c!0o +or uno" $Etr$#i"t!"? +$ro @u$ $n nin(Nn c!"o +u$d$ "$r %%$2!do ! $.$cto "in %! !nu$nci! d$% int$r$"!do: ! %! "!Dn? Acu,! D$0$#o" cont!r? !d$#=" @u$ entre el bullicio mo"anse frenticos muchos sacerdotes inflamaban el temerario propsito del "ulgo;:%. J $" @u$ Acu,! "!0:! #o2$r #u* 0i$n "u" +o"i0i%id!d$"? !Nn $n %!" +$or$" condicion$"? co#o $r!n %!" @u$ 2i2:!? tr!" %o" !cont$ci#i$nto" d$ Vi%%!%!r = ambos lados del 3a2o, se encontraba un e2rcito prcticamente intacto que, ba2o el mando del obispo =cu)a, pareca dispuesto a no conformarse con una solucin pactada al conflicto. =dems, apenas quince das despus del episodio de 8illalar, el 1& de mayo, tropas francesas haban in"adido Ia"arra. *ra el momento de resistir a la presin militar del bando realista, en ese momento atacado por dos frentes. =dems, la ciudad pareca reaccionar de su conmocin inicial al saber las noticias del a2usticiamiento de Cuan de Jadilla, y desechaba la idea de la rendicin incondicional.;:5 P$ro d$"+uC" d$ todo? Bel anlisis militar re"ela, ante la total falta de iniciati"as y consistencias blicas, la correlati"a cortedad de alcances y contenido poltico del le"antamiento.;:, Todo? !":? inc%uido $% c!r=ct$r #i%it!r? .u$ $rrn$o $n $% +%!nt$!#i$nto d$ %o" in"urr$cto"
/9) /9/ /94

PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )79

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( ))) F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )/4 /96 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( ))4
/97
/95

L+$D Mu,oD? To#=" <$rn!rdino d$ V!%0u$n!: E% %:d$r co#un$ro d$ Vi%%!%+!ndo

Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( --

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--)

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Errn$o * +$r2$r"o +or %!" !%i!nD!" @u$ !%c!nD!ron Fr!nci"co I d$ Fr!nci!? co#o *! 8$#o" 2i"to? $"t!0! int$r$"!do $n @u$d!r"$ con N!2!rr!? * con.or#$ !% tr!t!do d$ No*on? !d$#=" E"+!,! d$0:! +!(!r ! Fr!nci"co I d$ Fr!nci! un tri0uto 8u#i%%!nt$ Todo "$ 2ino !0!1o $n "u" $E+$ct!ti2!" cu!ndo C!r%o" d$ G!nt$ +!" ! "$r $.$cti2!#$nt$ C!r%o" I? +or %o @u$ 2!ri $% =#0ito d$ "u" !%i!nD!"? %%$2=ndo%!" ! c!0o con %o" co#un$ro" 4rancisco # de 4rancia no quiere desapro"echar la ocasin de dar un golpe a su mortal enemigo y se pone en contacto con los 2efes !omuneros, al tiempo que ofrece a *nrique ## de =lbret, el nue"o rey de Ia"arra, hi2o de Cuan de =lbret y !atalina de 4oi., ya fallecidos, un poderoso y bien armado e2rcito que al mando de =ndr de 4oi., se)or de =sparrs, entra en Ia"arra el 1& de mayo de 1%91. @ientras el rey *nrique de Ia"arra, con los efecti"os que ha podido reunir en el Fearne y sus otros estados franceses, espera en la Fa2a Ia"arra dispuesto a inter"enir cuando sea necesario. ;:1 A":? $n M!*o d$ -6)-? Fr!nci"co I d$ Fr!nci!? conoc$dor d$ %o" con.%icto" $Ei"t$nt$" $n E"+!,!? * @u$ +or %o" #i"#o" 8!0:!n "ido r$tir!do" %o" c!,on$" d$ N!2!rr!? Bhaziendo grande e.ercito de gente de armas y de ynfanteria en su fabor contra las fronteras del ducado de 7ucenburgo, y confiando en las discordias y mo"imientos destos eynos, ynbi so color de faborecer a don *nrrique dla Frit, mucha gente de armas de pie y de caballo y artillera nescesaria, y conella a @os 4arros por su capitn general, sobre el eyno de Iabarra, el qual conella le tom, y de hecho ocup e puso cerco sobre la cibdad de 7ogro)o, sobre la qual estubo hasta quelos "isorreys destos eynos fueron sobre l, y al fyn por los dichos bisorreys y el duque de Ia2era, "isorrey del dicho eyno de Iabarra y capitn general del, y los otros grandes y caballeros e otras gentes destos eynos, a "ista de Janplona con glorioso "encimiento de "atalla canpal, fueron desbaratados y presos el dicho capitn general y rrecolirado el dicho eyno y los otros capitanes e gentes del dicho eyno de 4rancia que con l "enan, muertos e presos, e su artillera tomada, cosa muy acostunbrada de hazer enestos eynos con franceses.;:: E% -; d$ #!*o %o" .r!nc$"$" in2!d$n N!2!rr! * %! to#!n "in $n.r$nt!#i$nto "$rio? %%$(!ndo 8!"t! Lo(ro,oA no $n 2!no 8!0:!n @u$d!do d$"(u!rn$cid!" %!" d$.$n"!"? d$dic!d!" ! co#0!tir ! %o" co#un$ro" B7a regencia de !astilla, ante la gra"edad de la situacin, ordena al "irrey de Ia"arra, duque de I2era, que en"e todos los efecti"os militares que pueda reunir, lo que hace que en marzo de 1%91 no queden en todo el 8ie2o eyno ms que 9%& "eteranos y dos compa)as de 2inetes.'&& T!#0iCn +or Ar!(n !cudi un $1Crcito !% #!ndo d$% >u"tici! L!nuD!? !nt$ cu*! $#0$"tid!? %!" tro+!" .r!nc$"!" r$troc$di$ron En $"t! c!#+!,! r$"u%t 8$rido I,i(o d$ Lo*o%!? @u$ "$ $ncontr!0! d$.$ndi$ndo P!#+%on! Antonio d$ Acu,! "$ $"c!0u%% d$ To%$do * 8u* !% !#+!ro d$ %! noc8$? diri(iCndo"$ ! P!#+%on!? !% !#+!ro d$ %o" in2!"or$" .r!nc$"$"? +$ro .u$ int$rc$+t!do * +r$"o L%$(!do $"t$ +unto? "$ +o"+u"o %! to#! d$ To%$do * "$ !t$ndi %! $E+u%"in d$ %o" .r!nc$"$" d$ N!2!rr!A o+$r!cin r=+id! @u$ +$r#iti 2o%2$r ! !ctu!r "o0r$ To%$do Ant$ $"! "itu!cin? .r!c!"!do $% int$nto d$% o0i"+o Acu,! c$rc! d$ Fr!nci"co d$ Fr!nci!? M!r:! d$ P!c8$co? 2iud! *! d$ >u!n d$ P!di%%!? Bcon el apoyo popular radicaliz su
/93 /99 4;;

D:!D &Nd$r? >!2i$r L! Con@ui"t! d$% r$*no d$ N!2!rr!


Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto P /4/

D:!D &Nd$r? >!2i$r L! Con@ui"t! d$% r$*no d$ N!2!rr!

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--/

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA postura en contra de las tropas realistas y se atrincher en el alczar.'&1 Un ro"!rio d$ cru$%d!d$" "$ inici!0! $n To%$do con do" "u+u$"to" #!%2$r"!dor$" d$ %!" +!(!" d$% $1Crcito? @u$ fueron asesinados a estocadas y arro2ados sus cad"eres del muro aba2o. !on gritera sal"age intencion mal"ada se apoderaron los muchachos de ellos y la rastra los ba2aron la "ega para quemarlos y a"entar las cenizas.'&9 P$ro "%o "$r:! $% +rinci+io L$" "i(ui$ron @ui$n$" .u$ron $"ti#!do" cu%+!0%$" d$% d$"!"tr$ d$ Vi%%!%!r? * !Nn "$ +u"o .r$no ! %! "!n(r:! (r!ci!" ! %! int$r2$ncin d$% #!r@uC" d$ Vi%%$n!? t:o d$ M!r:! P!c8$co? @u$ !c!0 #!rc8=ndo"$ ! +ri#$ro" d$ M!*o Bcon"encido de la inutilidad de su estada entre gente propensa al bullicio. '&; Mi$ntr!"? "$ u%ti#!0! %! c!#+!,! d$ N!2!rr! contr! %o" .r!nc$"$" S$ $ncontr!0! $n $"t! c!#+!,! P$dro Girn? @u$ d$"!rro%% un! !cti2id!d di(n! d$ $nco#io * .u$ 8$rido tr!" 8!0$r +$rdido "u c!0!%%o E% r$* no %$ cont$"t ! "u +$ticin d$ +$rdn? +$ro t!#+oco $1$cut %! +$n! d$ #u$rt$ @u$ +$"!0! "o0r$ C% V$ncid!" %!" tro+!" in2!"or!"? "$ $ncontr $n +od$r d$% c!+it=n A"+!rro" un! c!rt! d$ Fr!nci"co I d$ Fr!nci! @u$ d$c:!: B@ucho placer hemos tomado de la toma del reino de Ia"arra, y de haber pasado el e2rcito el rio Kebro. Jrosigue tu empresa, y siempre ten inteligencias con la gente comun de !astilla, que no te podr faltar.'&' En %! contr!o.$n"i2! +%!nt$!d! contr! %! in2!"in? to#! $"+$ci!% r$%$2!nci! M$din! d$% C!#+o? @u$ tr!" %! 1orn!d! d$ Vi%%!%!r "$ +r$"$nt co#o %! #=" .i$% !% r$*? * o.r$ci @uini$nto" $"co+$t$ro" Curio"!#$nt$? M$din! d$% C!#+o no +!( %! #u%t! @u$? co#o 8$#o" "$,!%!do %$ .u$ i#+u$"t! ! otro" +u$0%o" * ciud!d$" Contr!ri!#$nt$ "$ %$ +!(!ron 6;; ;;; #!r!2$d:" Huno" -4;; duc!do"? o uno" 9; ;;;\ d$ 8o*I 4;6 T!#0iCn !cudi ! %! o.$n"i2! contr! %! in2!"in .r!nc$"! $E+$dicion$" d$ "o%d!do" d$ V!%%!do%id? $ntr$ %o" @u$ "$ cont!0!n !%(uno" 1unt$ro" E"t!" 2$%$id!d$" d$ %o" co#un$ro" con Fr!nci"co I d$ Fr!nci!? #!ni.i$"t!n tr!icin ! %! P!tri! A toro +!"!do +odr:!n "$r .ruto d$ %! #$nt$ c!%$nturi$nt! d$ !%(Nn +!rci!%? +$ro d! %! coincid$nci! @u$ "on "$,!%!d!" $n +%$n! conti$nd! +or P$dro M=rtir? @u$ r$"id:! $n V!%%!do%id? $n "u c!rt! .$c8!d! $% 3 d$ No2i$#0r$ d$ -6); 4;7 M$"$" !nt$" d$ "$r %%$2!d!" ! $.$cto E% -5 d$ !(o"to? $n %! !%d$! d$ O%:!"? #i% @uini$nto" co#un$ro" to%$d!no" @u$ 8!0:!n $.$ctu!do un! "!%id! $n 0u"c! d$ 2:2$r$" %i0r!n 0!t!%%! con %!" tro+!" i#+$ri!%$" Lo" co#un$ro" +i$rd$n #i% 8o#0r$" Entr$ %o" 8$rido" d$% $1Crcito i#+$ri!% "$ 8!%%! $% +o$t! G!rci%!"o d$ %! V$(!? 8$r#!no d$ P$dro L!"o En $% $1Crcito @u$ !co#$t:! To%$do .i(ur!0!n #uc8o" @u$ 8!0:!n !0r!D!do %! c!u"! co#un$r! cu!ndo C"t! $r! 1u"t!A $ntr$ $%%o"? di"+u$"to ! %i0$r!r To%$do? n!d! #$no" @u$ $% doctor >u!n Wu#$%? @u$ t!nto? * con t!nt! r!Dn "$ 8!0:! "i(ni.ic!do $n %!" d$#!nd!" d$ %!" cort$" d$ V!%%!do%id J otro @u$ nunc! $"tu2o con %o" co#un$ro"? Guti$rr$ Lo+$D d$ P!di%%!? 8$r#!no d$% c!udi%%o d$ %o" co#un$ro"

4;4;)

Lor$nt$ To%$do? Enri@u$ C!r%o" I * "u r$%!cin con To%$do F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )73 4;/ F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )79 4;4 F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )74;6 F$rn=nd$D? Lui" S > E% Inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o Un t$"ti#onio inCdito 4;7 M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" P!( 69

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--4

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Contro%!d! %! !#$n!D! .r!nc$"! $n N!2!rr!? $% - d$ "$+ti$#0r$ co#i$nD! $% 0o#0!rd$o d$ To%$do +or %! !rti%%$r:! r$!%? * $% -7 d$ octu0r$? ! %!" +u$rt!" d$ To%$do? un $1Crcito co#un$ro @u$ r$(r$"!0! d$ un! "!%id! c!r(!do d$ +ro2i"ion$"? "$ 2$ o0%i(!do ! 0!tir"$ d$1!ndo @uini$nto" #u$rto" "o0r$ $% t$rr$no D$ntro d$ To%$do? $% t$rror !u#$nt!0!? *! @u$ $"t!0! Bsiendo mas cruel la guerra interior que la que se hacia fuera, y atre"indose ya muchsimos ir de barrio en barrio y de puerta en puerta solicitando la plebe, prometindole la impunidad, y amenazndola por el contrario con terribles tormentos y con la confiscacin de los bienes.'&, L! r$"i"t$nci! d$ To%$do tu2o !% .in "u" con"$cu$nci!" Aespus de seis meses de enfrentamiento con las tropas imperiales, consigui firmar una capitulacin muy fa"orable para la ciudad el da 9% de octubre de 1%91NON 6in embargo, la e.citacin popular dio lugar a un nue"o le"antamiento el ; de febrero de 1%99NONque hizo perder el control de la situacin a @ara de Jacheco, quin huy de la ciudad y se refugi en Jortugal, donde morira en 1%;1.'&1 E% 9 d$ $n$ro d$ -6)) Gr!ci!" !% !+o*o d$% $#+$r!dor C!r%o" V? $% c!rd$n!% Adri!no? @u$ diri(i co#o r$($nt$ d$ C!"ti%%! %! %uc8! contr! %o" co#un$ro"? $" $%$(ido +!+! con $% no#0r$ d$ Adri!no VI P!r! $"t! .$c8! *! t$n:! C!r%o" d$t$r#in!do c$d$r ! "u 8$r#!no F$rn!ndo %o" t$rritorio" !u"tr:!co" d$ %o" &!0"0ur(o? @u$ $#+$D ! r$(ir $"t$ #i"#o !,o P$ro no 8!0:!n "ido "o.oc!do $n "u tot!%id!d %o" con.%icto" int$rno"? +or@u$ $% ) d$ .$0r$ro? !% c$%$0r!r $% c!0i%do to%$d!no %! $%$ccin d$ Adri!no? 2u$%2$ ! 0rot!r $n %! ciud!d %! r$0$%in co#un$r! *l nue"o corregidor de la ciudad acat las rdenes recibidas de restablecer al completo la autoridad del rey en la ciudad, dedicndose a pro"ocar a los antiguos comuneros. @ara Jacheco continuaba presente en la ciudad, y se negaba a entregar las armas hasta que el rey firmara de forma personal los acuerdos alcanzados con el prior de 6an Cuan. Jor ello, el corregidor toledano e.iga la cabeza de @ara Jacheco. 7a situacin lleg a un e.tremo cuando el ; de 4ebrero de 1%99 se orden apresar a un agitador, a lo que los comuneros se opusieron. 6e inici entonces un enfrentamiento, subsanado gracias a la inter"encin de @ara de @endoza, hermana de @ara Jacheco. 6e concedi una tregua, que supuso la derrota de los comuneros, pero que fue apro"echada por @ara Jacheco para escapar a Jortugal, donde se e.ili hasta su muerte, en 1%;1.'&: J! "o"$(!do $% r$ino? *! r$c8!D!d! %! in2!"in d$ N!2!rr!? *! o%2id!d! %! 2io%$nci! d$ %! r$2u$%t!? $% )4 d$ .$0r$ro d$ -6)7 Antonio d$ Acu,! int$nt! 8uir d$% c!"ti%%o d$ Si#!nc!"? dond$ $"t!0! +r$"o? #!t!ndo !% !%c!id$ d$ %! .ort!%$D!? +or %o @u$ $% )4 d$ #!rDo? +or ord$n $E+r$"! d$ C!r%o" I? $" cond$n!do ! (!rrot$ 2i% * $1$cut!do? "i$ndo co%(!do" "u" d$"+o1o" $n !%to d$ %!" !%#$n!" d$% c!"ti%%o d$ Si#!nc!" Co#o 8$#o" 2i"to $n otro %u(!r? "$ dict un +$rdn ($n$r!% d$% @u$ "$ $Ec%u:! ! )9/ co#un$ro"? d$ %o" @u$ "$ d$"co%(!ron %!" do" t$rc$r!" +!rt$"? "i$ndo $1$cut!do" un #=Ei#o d$ ci$n r$"+on"!0%$" Sin $#0!r(o? %o" 8i"tori!dor$" d$ %! I%u"tr!cin tr!t!n $%
4;5

Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )56

4;3
4;9

Lor$nt$ To%$do? Enri@u$ C!r%o" I * "u r$%!cin con To%$do Anni#o GUERRA DE LAS COMUNIDADES DE CASTILLA

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--6

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA !"unto d$ otro #odo Sin t$n$r $n cu$nt! %! "uc$"in d$ !"$"in!to"? ro0o" * "!@u$o" %%$2!do" ! c!0o +or $% %u#+$n @u$ !c!0 con %!" Co#unid!d$"? d$"t!c!n "o0r$#!n$r! !%(uno" !"+$cto"? co#o "on $% 8$c8o d$ no 8!0$r !"$"in!do !% C!rd$n!% Adri!no? cu!ndo %o tu2i$ron +r$"oA d$ 8!0$r +$r#itido @u$ "$ %$" $"c!+!"$A in"i"t$n $n $% c!"o d$ .r!* Antonio d$ Gu$2!r!? d$% @u$ cort!ron "u" di"cur"o" "u02$r"i2o" no #!t=ndo%o? "ino $c8=ndo%o d$ V!%%!do%id? H$n cu!%@ui$r c!"o (r!2$" $rror$" +ro+io" d$ un! 8ord! co#o %! @u$ "$ 8!0:! con2$rtido $% #o2i#i$nto? @u$ !% no "!0$r !ctu!r? "$ $Etr!%i#it!0!? t!nto $n %! r$+r$"in co#o $n %o" !cto" t$nd$nt$" ! d$#o"tr!r @u$ no $r!n tir!no"I #i$ntr!" +or otr! +!rt$ "$,!%!n c#o $% Cond$"t!0%$ #!nd #!t!r ! un #$n"!1$ro d$ %! >unt!? o c#o $r! !+r$"!do un #$n"!1$ro en"iado intimar la rendicion al cardenal y al almirante'1& Con %o" d!to" "$,!%!do" 8!"t! $% #o#$nto +od$#o" !n!%iD!r $% r$"u%t!do d$ %! r$2u$%t!A $% r$"u%t!do #i%it!r $" "o0r!d!#$nt$ conocido? +$ro $% r$"u%t!do +o%:tico no "$ corr$"+ond$ con %o @u$ nor#!%#$nt$ "uc$d$ tr!" un! (u$rr!? $n %! @u$ $% 2$nc$dor i#+on$ "u" condicion$" *s "erdad que las rei"indicaciones de los sectores radicales del le"antamiento no se han realizado, pero el resultado es otro si tomamos como base los denominados L!aptulos del reinoM aprobados por la asamblea de la !onfederacin de 3ordesillas el 9& de octubre de 1%9&. '11 KLuiCn .u$ 2$ncido $% )/ d$ A0ri% d$ -6))M L! +r$(unt! $" Nnic!A %! r$"+u$"t! d$0$ "$r do0%$? o t!% 2$D #N%ti+%$? +or@u$ "i +or un! +!rt$ $" ci$rto @u$ %o" d$rrot!do" .u$ron %o" @u$ ! "i #i"#o" "$ 8!c:!n %%!#!r co#un$ro"? t!#0iCn $" ci$rto @u$ %o" +o"tu%!do" +o%:tico" @u$ $"t!0!n d$.$ndi$ndo no $r!n %o" #i"#o" @u$ uti%iD!ron +!r! $.$ctu!r $% %$2!nt!#i$nto do" !,o" !nt$"? * t!#0iCn $" ci$rto @u$ %o" #i"#o" @u$ inici!ron %! r$2u$%t! .u$ron %o" @u$ .in!%#$nt$ %! !c!0!ron #i%it!r#$nt$ P$ro !% #i"#o ti$#+o 8!* @u$ d$"t!c!r @u$ %o" +o"tu%!do" +o%:tico" 2$ncido" .u$ron %o" d$ N%ti#! 8or!? +or@u$ muchas rei"indicaciones de los comuneros, formulados en sus articularios, s se hicieron realidad en las subsiguientes !ortes de 8alladolid en el a)o 1%9;, una reunin cuyo principal ob2eti"o fue la superacin de la crisis constitucional puesta en e"idencia por los comuneros.'19 So%o $n %! "$(und! +!rt$ d$ %! (u$rr! "$ dio %! di"oci!cin @u$ !c!0!r:! con $% #o2i#i$nto co#un$ro: $% $n.r$nt!#i$nto !0i$rto $ntr$ %o" do" $n$#i(o" n!tur!%$" d$% $"+:ritu +ro+io d$ %!" co#unid!d$": %! no0%$D! * $% "u0+ro%$t!ri!do o $%$#$nto" !nti"oci!%$" Hd$%incu$nt$"? 2!(!0undo"? %!dron$"? !"$"ino"I' %! $"cori! "oci!% @u$? no t$ni$ndo n!d! @u$ +$rd$r "$ !uto+roc%!#!n r$+r$"$nt!nt$" d$% +u$0%o? #i$ntr!" %o +!r!"it!n * tir!niD!n E"o" do" "$ctor$" !c!0!ron $n.r$nt=ndo"$ $ntr$ ":? #i$ntr!" $% +u$0%o !c!0 +or $n(ro"!r %!" .i%!" d$ C!r%o"? o "$nci%%!#$nt$ +or !0!ndon!r %! conti$nd! A% +!r$c$r? $% +ro0%$#! @u$ tu2i$ron %o" co#un$ro" $" @u$ "$ $nt$nd:!n ! ": #i"#o"? $nt$nd:!n ! C!"ti%%!? co#o un todo? con un "$nti#i$nto n!cion!%i"t!? * no $nt$nd:!n @u$ $% ti$#+o d$ C!"ti%%! co#o $nt$ ind$+$ndi$nt$ 8!0:! d$"!+!r$cido +!r! int$(r!r"$ $n otro in.init!#$nt$ #!*or: %! #on!r@u:! 8i"+=nic! E% #o2i#i$nto co#un$ro? !":? t$ni$ndo uno" +rinci+io" !0"o%ut!#$nt$ no0%$" * r$+r$"$nt!do" +or %!" co#unid!d$"?
4-; 4--

F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( )/Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA 4-) Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--7

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA @u$ t!nto" !"unto" coincid$nt$" con %o" int$r$"$" n!cion!%$" d$"!rro%%!ron ! %o %!r(o d$ do" "i(%o"? $n $"to" #o#$nto" "$ con2$rt:!n $n un %!"tr$ @u$ $2it!0! $% nor#!% d$"!rro%%o d$ %! "u+$rior %!0or d$"!rro%%!d! +or %! #on!r@u:! 8i"+=nic!? $n %! @u$ C!"ti%%! $r!? ni #=" ni #$no"? $% nNc%$o @u$ #=" d$0:! !+ort!r $n todo" %o" "$ntido" J $r! ": +or@u$ 7a poblacin total de *spa)a era en estos momentos algo ms de seis millones de personasE =ragn contaba con 1%&.&&& habitantes0 Jortugal 1.&&&.&&&0 Ia"arra 19&.&&&0 el reino de Branada ;&&.&&&, y !astilla casi el doble que todos ellos 2untosE '.9&&.&&&.'1; So0r$ $"t$ +unto? co#o $" %(ico? 8!* di"+!rid!d d$ o+inion$" F$%i+$ RuiD "$,!%! @u$ B!astilla contara con '.%&&.&&& habitantes en los albores del 1%&& y 5.%&&.&&& a finales de la centuria...ON 7a poblacin de !astilla deba representar un ,,,1 por 1&& de la poblacin total de *spa)a.'1' *l conflicto de las !omunidades que tu"o por escenario la !orona de !astilla durante los a)os1%9& y 1%91 constituy un proceso sumamente comple2o, en el que confluyeron gran n-mero de enfrentamientos de muy diferente naturaleza entre muy di"ersos grupos sociopolticos, que se desarrollaron en diferentes ni"eles. *n concreto abundaron los conflictos en los mbitos locales, donde, le2os de poderse reducir al simple esquema del enfrentamiento entre rebeldes comuneros y realistas fieles a la monarqua, ofrecieron una amplia gama de modalidades, que toda"a no nos resultan bien conocidas en todos sus detalles por falta de monografas de historia local que aborden en profundidad el anlisis de la e"olucin de la "ida poltica en las distintas ciudades, "illas y lugares del reino durante estos dos a)os, y tambin en los inmediatamente anteriores y posteriores.'1% *n muchas poblaciones no representaban las !omunidades la lucha entre el pueblo y la nobleza, sino las enconadas pasiones de sta, que se di"ida y luchaba, y adoptaba fcilmente el nombre de !omunidad con tal de conser"ar el poder y sus "enta2as '15 !on todo, nuestros re"olucionarios modernos han querido presentar como hroes los corifeos de aquellas conmociones populares, de los cuales unos eran ilusos, otros tontos, y la mayor parte pcaros y 2efes de canalla.'1, *l fracaso del mo"imiento radical, y la imposibilidad de que encontrara la e.tensin e intensidad suficiente en el con2unto de la sociedad castellana y en sus elementos ms destacados, empu2 a una accin inconsistente y dubitati"a de la que es el ms claro e2emplo, o quiz alegora, la derrota de 8illalar. *s este fracaso el que impide considerar a las !omunidades de !astilla como re"olucin por cuanto de2 el camino e.pedito al desarrollo de la antigua legitimidad y orientacin espiritual contra la que se opona.'11

4-/ 4-4
4-6

E2o%ucin d$ %! +o0%!cin $"+!,o%! $n %! C+oc! +r$c$n"!% PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! P!( -4

Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I 4-7 Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I
4-5 4-3

D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" P!( 74

A%on"o <!$%o? P!0%o Lui" E% Tr!t!do d$ R$+N0%ic! d$ A%on"o d$ C!"tri%%o

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--5

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Jero en el momento decisi"o falta el apoyo popular y una actitud ms protagnica de gran parte del pueblo, sobre todo del campesinado.'1: E% triun.o d$ %! !n!r@u:! +ro2oc! %! d$.$ccin d$% +u$0%o? @u$ !c!0! 2i$ndo $n $% 0!ndo r$!% %! Nnic! "!%id! +o"i0%$ ! %! "itu!cin @u$ %$" $n2o%2:! En %o +ro+!(!nd:"tico? +!rticu%!r#$nt$ $n %! N%ti#! $t!+! d$ %! conti$nd!? la oposicin entre ambos bandos en la guerra se manifiesta en las cartasE los comuneros se "ieron como defensores fer"ientes del bien com-n, censurando el particularismo y las pretensiones se)orializantes de la nobleza terrateniente que, seg-n ellos, luchaba en el bando imperial para engrosar sus estados a e.pensas de las comunidades y del territorio realengo. 7os comuneros se "ieron como celotas del bien com-n, defensores de la Llibertad de los comunesM contra la Lser"idumbre de los tiranosM. '9& E2id$nt$#$nt$? $n !%(o t$n:!n r!Dn: L! no0%$D! 8!0:! c!#0i!do d$ 0!ndo con $% $Ec%u"i2o o01$ti2o d$ r$cu+$r!r "u" +ri2i%$(io"' Co#o $n $% inicio d$% #o2i#i$nto coo+$r $n $% #i"#o? con $% #i"#o o01$ti2o

4-9 4);

CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--3

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA

<I<LIOGRAFA A%on"o <!$%o? P!0%o Lui" C!"tri%%o * $% tr!ct!do d$ R$+N0%ic! 8tt+:RR^^^ "!!2$dr!.!1!rdo or(RArc8i2o"RNOTASRRES;;44 +d. VLVAREW DE MORALES? Antonio &$r#!nd!d$" Conc$1i%$" * Ord$n PN0%ico L!" &$r#!nd!d$" $n Ar!(n h""p'55666.$%#ang!7 %$ala.ne"5p!#"al/%#ang!5Re %#s!s8e25/OCUMENTOS595:;<=>;9.p$AndrC" M!rt:n? M!%@u:!d$" Lut$ro * %! (u$rr! d$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! 8tt+:RR^^^ (oo(%$ co#Rur%M "!_t`rct_1`@_`$"rc_"`"ourc$_^$0`cd_-`2$d_;CC(LF1AA`ur%_8tt+U/AU)F U)Fdi!%n$t unirio1! $"U)Fd$"c!r(!U)F!rticu%o U)F79-7) +d.`$i_daa;UoPI&OLF;LF-a4GJC(`u"(_AFL1CNFFF*UG5-PW4&R ^J>WI/oLdT1SDC^`"i()_PC<LEN1FO2Vun@+5ALECrL Anni#o Crt$" d$ %o" !nti(uo" r$ino" d$ L$on * d$ C!"ti%%! R$!% Ac!d$#i! d$ %! &i"tori! To#o Cu!rto 8tt+":RRi!7;;/;6 u" !rc8i2$ or(R)5Rit$#"Rcort$"d$%o"!nti(;4%$onuo.tRcort$"d$%o"!nti(;4% $onuo.ta0^ +d. GUERRA DE LAS COMUNIDADES DE CASTILLA 8tt+:RR^iPi 2$rP!t! co#R$"R^iPiRGu$rr!ad$a%!"aCo#unid!d$"ad$aC!"ti%%! Anni#o &ISTbRIA DcESPANJA 8tt+:RR^^^ "%id$"8!r$ n$tR0!%du.!3Rt$#!-4!-!u($i#+$ri-"$(%$-E2i Anni#o N!rr!cin d$ %! <!t!%%! d$ Vi%%!%!r )/ !0ri% -6)8tt+:RR^^^ $#i%io#!rtin"$rn! co#Ru+%o!d"R4R)R5R-R4)5-)35Rn!rr!cionad$a2i%%!%!r +d. Anni#o -6)-? -7 d$ .$0r$ro <ur(o" Pr!(#=tic! o Edicto d$% E#+$r!dor contr! %o" Co#un$ro" d!d! $n <or#$" $% !,o -6); Pu0%ic!d! $n <ur(o" $n .$0r$ro 8tt+:RR^^^ c$r2!nt$"2irtu!% co#R0i0R8i"tori!RC!r%o"VR5a-a(a-; "8t#% Anni#o Tr!t!do" Int$rn!cion!%$" d$ E"+!,! Vo%u#$n / +!rt$ ) 8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"Mid_.9"4DND(4(PC`+(_PR57`%+(_PR57`d@_ U))ru2$rt$dd$d%!d#!rc8!U))`"ourc$_0%`ot"_UdD%EeP<FL`"i(_J5e+)<6+a&5VG5W$.WG4J;3JR(`8%_$"`"!_F`$i_a$5$U@u)<3e25A!SD(E`2$d_;CC^L7 AE^AAf2_on$+!($`@_U))ru2$rt$U);d$U);%!U);#!rc8!U))`._.!%"$ <ARRERO GARCA M &$r#!nd!d$" 8tt+:RR#$rc!0! or(RRi!%+R&R8$r#!nd!d$" 8t#

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

--9

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA <ARROS? CARLOS Lo" ir#!ndi,o" L! S!nt! &$r#!nd!d d$% R$ino d$ G!%ici! 8tt+:RR^^^ 8-d$0!t$ co#Rc0!rro"R"+!ni"8R!rticu%o"R8i"tori!a#$di$2!%Ri0$ri!2i$1! 8t# <o#0:n PCr$D? Antonio L!" >unt!" G$n$r!%$" d$ V%!2! $n %! Ed!d Mod$rn! 8tt+:RR^^^ 11((!%!2! $"R!ccR$"R8i"tori!A#+%i!d! !"+M <ru*$%? Au(u"to A%.on"o VIII: &i"tori! d$ un! 2o%unt!d C!rr!"co? Antonio C!r%o" I 8tt+:RR0%o(" u! $"R8i"tori!#od$rn!Rc!r%o"-iR C!rDo%io M!r:! InC"? E% (o0i$rno d$ E"+!,! $n %! C+oc! d$ C!r%o" V 8tt+:RR$" "cri0d co#RdocR-47)9;936RE%-(o0i$rno-d$-E"+!n!-$n-%!-$+oc!-d$-C!r%o"-V C!"tri%%o? A%on"o d$ Tr!ct!do d$ R$+N0%ic! 8tt+:RR^^^ "!!2$dr!.!1!rdo or(RArc8i2o"RLI<ROSRLi0ro;)77 +d. CruD d$ G!%indo? LuD M!r:! Lo" co#un$ro": un !+unt$ 8i"trico 8tt+:RR!r0or r$2i"t!" c"ic $"Rind$E +8+R!r0orR!rtic%$R2i$^R99/R-;;; D$ Co%#$n!r$"? Di$(o &i"tori! d$ %! in"i(n$ ciud!d d$ S$(o2i! 8tt+:RR^^^ 0i0%iot$c! or( !rR%i0ro"R-643// +d. D$ %! Fu$nt$? Vic$nt$ &i"tori! d$ %!" Soci$d!d$" S$cr$t!" Anti(u!" * Mod$rn!" 8tt+":RR!rc8i2$ or(Rd$t!i%"R8i"tori!d$%!""o;;.u$n(oo( Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o E% Con.%icto d$ %!" Co#unid!d$" $n Cu$nc! H-6);--6))I 8tt+:RR^^^ (oo(%$ co#Rur%M "!_t`rct_1`@_`$"rc_"`"ourc$_^$0`cd_)`2$d_;CC4LF1A<`ur%_8tt+U/AU)F U)Fdi!%n$t unirio1! $"U)Fd$"c!r(!U)F!rticu%o U)F--3;5;4 +d.`$i_CD0oU2S.eLC25A!F6I&IDL`u"(_AFL1CN&DEL&6;ONd! LN+F>eDeL!J$-d+EL`02#_02 7;-6535-?d WGU Di!(o &$rn!ndo? M=Ei#o L!" %uc8!" d$ 0!ndo" no0i%i!rio" co#o .!ctor d$t$r#in!nt$ d$% con.%icto co#un$ro $n P%!"$nci! H-6);--6))I 8tt+:RRdi(it!% c"ic $"R0it"tr$!#R-;)7-R-4-)5R-RC&MO;7;7--;;7/A +d. D:!D &Nd$r? >!2i$r L! Con@ui"t! d$% r$*no d$ N!2!rr! 8tt+:RR^^^ %$0r$%0%!nco co#R+d.R!rticu%o"RDaia!DU);&auad$r?>!2i$rAU);L! U);con@ui"t!U);d$%U);r$*noU);d$U);N!2!rr!A);--A; +d. F$rn=nd$D? Lui" S > E% Inc$ndio d$ M$din! d$% C!#+o Un t$"ti#onio inCdito 8tt+:RR^^^ (oo(%$ $"Rur%M "!_t`rct_1`@_`$"rc_"`"ourc$_^$0`cd_-`2$d_;CC4LF1AA`ur%_8tt+U/AU)F U)Fdi!%n$t unirio1! $"U)Fd$"c!r(!U)F!rticu%oU)F77/7) +d.`$i_LdFoU2a+LeR;LF"5JDLA^`u"(_AFL1CNG)^cP$%"</7SR-NJU2t#5E;ntCA(`"i()_o$a2n Gi#c8"P"T(W%^DaM(`02#_02 7;-6535-?d 0GL F$rr$r d$% Rio? Antonio &i"tori! d$% %$2!nt!#i$nto d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! 8tt+":RR!rc8i2$ or(Rd$t!i%"Rd$c!d$nci!d$$"+!;;.$rruo.t

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-);

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA F$rr$r!"? >u!n d$ Sino+"i" 8i"toric! crono%(ic! d$ E"+!,! 8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"R!0outRS*no+"i"a8i"toric!ac8rono%o(ic!ad$aE"+! 8t#%M id_R%i/7u(dD&oC`r$dira$"c_* G!rc:! LoD!no? E#i%io L!" co#unid!d$" * co#un$ro" d$ C!"ti%%! H-6);--6)-I Crnic! d$ GonD!%o d$ I%%$"c!" 8tt+:RRi$"!%on"o0$rru(u$t$ c$ntro" $duc! 1c*% $"R"itioRu+%o!dRLo"aco#un$ro"ad$aC!"ti%% !a"$(unaG ad$aI%%$"c!"Art aE G L +d. >!r!#i%%o * Contr$t!"? M!rio P!di%%!? <r!2o * M!%don!do: Lo" 8id!%(o" co#un$ro" 8tt+:RR^^^ 8id!%(o"d$$"+!n! co#Rc!n!%$"R"$r2icio"Ri#(R%!(!c$ti%%!R+d.R6// +d. L!.u$nt$? Mod$"to &i"tori! G$n$r!% d$ E"+!,! 8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"M id_RLR>AAAAMAA> L+$D? M!rio M!rr!no"? co#un$ro" * 8$r$1$" 8tt+:RR$" (rou+" *!8oo co#Rn$oR(rou+"RAMIA-994Rcon2$r"!tion"Rto+ic"R/59/ L+$D Mu,oD? To#=" <$rn!rdino d$ V!%0u$n!: E% %:d$r co#un$ro d$ Vi%%!%+!ndo 8tt+":RR^^^ *u#+u co#R$"Rdocu#$ntR2i$^R-/79;9/5Rt$Eto-co#+%$to-di!%n$t L+$D Pit!? P!u%in! No0%$D! * P$rdn R$(io? notici!" "o0r$ $% otor(!do ! P$dro Girn 8tt+:RR^^^ "ci$%o or( !rR"ci$%o +8+M"cri+t_"cia!rtt$Et`+id_S;/)6--96);;5;;;-;;;;/ Lor$nt$ To%$do? Enri@u$ C!r%o" I * "u r$%!cin con To%$do 8tt+:RR^^^ !*toto%$do or(R!rc8i2oRr$2i"t!R!"-R;9 +d. Mal$!na$!+ ,%an. &i"tori! d$ %! R$2o%ucin conocid! con $% no#0r$ d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! 8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"Rdo^n%o!dRE%a#o2i#i$ntoad$aE"+!UC/U<-!a UC/U</a"$!a&i"tori! +d.M id_uI(LAAAAJAA>`8%_$"`c!+id_AFLRE5/GAG@#+DF^DdEOFE(N;D!"!/J-/EL3.cTL^oI@OTEi6TdVoOttC+>6d"EMT-+aD0nIT7cJn8@S1C#(9@r3uFI> orT6A`continu$_8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"Rdo^n%o!dRE%a#o2i#i$ntoad$aE"+! U)6C/U)6<-!aU)6C/U)6</a"$!a&i"tori! +d.U/FidU/DuI(LAAAAJAA>U)78% U/D$"U)7out+utU/D+d. MVRLUEW DE LA PLATA VICENTA MY? MARLUESA DE CASA REAL DOA MARA PAC&ECO H-496 M - -6/-I EL ZLTIMO COMUNERO 8tt+:RR^^^ 8id!%(o"d$$"+!n! co#Rc!n!%$"R"$r2icio"Ri#(R%!(!c$ti%%!R+d.R6// +d. M!rtin$D d$ V$%!"co? Eu"$0io Co#unid!d$"? G$r#!n:!" * !"on!d!" 8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"R!0outRD$c!d$nci!ad$aE"+!UC/U<-! 8t#%M id_7u0-OtE9)DcC`r$dira$"c_* M=rtir d$ An(%$r:!? P$dro C!rt!" "o0r$ %!" co#unid!d$" 8tt+:RR^^^ "!!2$dr!.!1!rdo or(RArc8i2o"RLI<ROSRLi0ro;659 +d.

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-)-

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA M$1:!? P$ro R$%!cin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! 8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"R!0outRR$%!ci UC/U</nad$a%!"aco#unid!d$"ad$aC!"ti%%! 8t#%Mid_GF-7G^AACAA>`r$dira$"c_* Mir!nd! C!%2o? >o"C R$.%$Eion$" #i%it!r$" "o0r$ %!" co#unid!d$" d$ C!"ti%%! 8tt+:RR0i0%iot$c!) uc%# $"R0i0%iot$c!Rc$c%#R!rtr$2i"t!"Rto%$tu#Rto%-/Rto%$tu#-/a#ir!nd! r$.%$Eion$" +d. Mod$"to L!.u$nt$ * >u!n V!%$r! &i"tori! ($n$r!% d$ E"+!,! To#o IV 8tt+:RR0ooP" (oo(%$ $"R0ooP"Mid_-rF>AAAAMAA>`8%_$" Iarbona, afael VIOLENCIAS FEUDALES EN LA CIUDAD DE VALENCIA 8tt+":RR^^^ *u#+u co#R$"Rdocu#$ntR2i$^R-/4/;-56R2io%$nci!"-.$ud!%$"-$n-%!ciud!d-d$-2!%$nci!-+$rN!2!rro * Rodri(o? C!r%o" E% C!rd$n!% Ci"n$ro": E"tudio 0io(r=.ico 8tt+":RR!rc8i2$ or(Rd$t!i%"R$%c!rd$n!%ci"n$;;rodr(oo( O%i2! &$rr$r? &i+%ito R!.!$% Con.%icto" !nti"$,ori!%$" $n $% r$ino d$ C!"ti%%! ! .in$" d$ %! Ed!d M$di! P!( /-5 8tt+:RRin"titucion!% u" $"Rr$2i"t!"R8i"tori!R/7R!rta-) +d. P!"cu! Ec8$(!r!*? E"t8$r L!" otr!" co#unid!d$": P!"tor$" * (!n!d$ro" $n %! C!"ti%%! #$di$2!% 8tt+":RR^^^ !c!d$#i! $duR)6/7;;9RL!aotr!"aco#unid!d$"a+!"tor$"a*a(!n!d$ro"a$na %!aC!"ti%%!a#$di$2!% PCr$D? >o"$+8 Ci"n$ro"? $% c!rd$n!% d$ E"+!,! 8tt+:RR^^^ $ditori!%t!uru" co#Ru+%o!d"R.ic8$ro"R%i0roR+ri#$r!"+!(in!"R);-4;)R+ri#$r!"-+!(in!"-ci"n$ro"-c!rd$n!%-$"+!n +d. PCr$D? >o"$+8 L! r$2o%ucin d$ %!" Co#unid!d$" d$ C!"ti%%! 8tt+:RR$" "cri0d co#RdocR7)56)-)5RP$r$D->o"$+8-L!-R$2o%ucion-d$-L!"-Co#unid!d$"d$-C!"ti%%!--6); R$cur"o" $duc!ti2o" %i0r$" L! E"+!,! d$ C!r%o" V 8tt+":RRr$du% ^iPi"+!c$" co#R%!d$"+!UC/U<-!dd$dc!r%o"d2 Rodr:(u$D Vi%%!? A Crdo0! * %! Gu$rr! d$ %!" Co#unid!d$" R$2i"t! Euro+$! )3-)-356 8tt+:RR^^^ .i%o"o.i! or(Rr$2Rr$uR-356R+d.Rn;6/+66/ +d. Ro%d=n? >o"C M!r:! E% %$2!nt!#i$nto d$% cond$ d$ S!%2!ti$rr! H-6);--6)-I 8tt+:RR^^^ $u"Po#$di! or(RPDFAn%tR2!"coni!R2!";4R;4;/6;54 +d. S=nc8$D L$n? P!0%o A0"o%uti"#o * Co#unid!d Lo" or:($n$" "oci!%$" d$ %! (u$rr! d$ %o" co#un$ro" d$ C!"ti%%! S!ndo2!%? Prud$ncio d$ &i"tori! d$ %! 2id! * 8$c8o" d$% $#+$r!dor C!r%o" V 8tt+:RR8i"to c!tR-RPrud$ncioad$aS!ndo2!%- +d.

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-))

MOVIMIENTOS CENTRFUGOS EN ESPAA- III LA REVUELTA COMUNERA Su!r$D V!r$%!? Antonio CELOTISMO COMUNAL LA MVFIMA POLTICA DEL PROCOMZN EN LA REVUELTA COMUNERA 8tt+:RR^^^ (oo(%$ $"Rur%M "!_t`rct_1`@_`$"rc_"`"ourc$_^$0`cd_-`2$d_;CDALF1AA`ur%_8tt+U/AU)F U)F^^^ ti$#+o"#od$rno" or(U)Finc%ud$U)F($tdoc +8+U/FidU/D5/5U)7!rtic%$ U/D-6/U)7#od$ U/D+d.`$i_6&TUUuCIeM!7;^O!+I&(<A`u"(_AFL1CNF.L4EPt/DDcOOO7<#E D.C!ra-4TL`"i()_;d!t--Ec^5RdCedFE/"D%^`02#_02 69;)74)3?d 0GL Su!r$D V!r$%!? Antonio L! Con1ur!cin Co#un$r! 8tt+:RRin"titucion!% u" $"Rr$2i"t!"R8i"tori!R/4R-)U);"u!r$D +d. T!+i!? Eu($nio d$ &i"tori! d$ %! ci2i%iD!cin $"+!,o%! To#o III 8tt+:RR^^^ und$r0ooP" n$tR0ooPR0ooPid-49;$;!8)60i;REu($niodd$dT!+i!d&i"tori!dd$d%!dci2i%iD!ciond$"+! UC/do%!dd$"d$d%!din2!"iondd$d%o"dUC/dr!0$"d8!"t!d%!dUC/d+oc!d+r$"$nt$ 8t#% V!%$" F!i%d$? >!2i$r C!r%o" I no .u$ in(r!to con Ci"n$ro" 8tt+:RRd"+!c$ u!8 $"Rd"+!c$R0it"tr$!#R8!nd%$R-;;-5R9/67RE69;7654-E +d.M"$@u$nc$_/ Vi%%!nu$2! d$ S!nto"? Mi(u$% An($% An=%i"i" d$ %o" %i0ro" d$ .=0ric! d$ %! c!t$dr!% d$ S$(o2i! 8tt+:RR$+rint" uc# $"R3-)3R-RT/;/63 +d. Oi%cP$n" Ur$t!? A%$E!nd$r CARLOS V -6;; Q -663 8tt+:RR!r+! uc2 c%R!rc8i2u#4R8i"tori!U);#od$rn!Rc!r%o"U);2 ! ^i%cP$n" +d.

C$"=r$o >!r!0o >ord=n

-)/

Вам также может понравиться