Dev Vandana Aparnaam Samayik (VGM-375)

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.
375
ISBN-978-93-82071-55-6
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele
Jeerj %eeveesoe evLeceeuee
osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

-mebkeueveke$eeapewve meceepe keer meJeexe meeOJeer,
oes yeej [er.efued. keer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=le
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer
Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe Deeefo
efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee hej Oeeefce&ke
ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSB Yeer
ekeeefMele nesleer jnleer nQ~
-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :MejohetefCe&cee ceneslmeJe-2012, hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes
61JeW leeieefoJeme kes DeJemej hej Ieesef<ele eeefj$eJeOe&veeslmeJe Je<e& 2012-2013
kes Devleie&le ekeeefMele
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

-: ceeie&oMe&ve :-
e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

(heerSe.[er. keer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=le)
-: efveoxMeke SJeb mecheeoke:-
kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceerpeer
-ekeeMeke-
-: eyebOe mecheeoke :-
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve
peerJeve ekeeMe pewve
pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

heesve veb.- (01233) 280184, 280994
meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve
Website : www.jambudweep.org, E-mail : jambudweeptirth@gmail.com

Facebook : jaintirthjambudweep
eLece mebmkejCe
1100 eefleeeB
Jeerj efve. meb. 2539

ew$e ke=. Skeced, 28 ceee& 2013
cetue
28/-.
kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.
(3)
(4)
mecheeokeere
Deee JeeJe
mJeefmleeer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer
ieefCeveer Deeefe&kee %eeveceleer
efpeleceon<e&s<ee, efpeleceesnhejer<ene efpeleke<eeee:~

efpelepevcecejCejesiee, efpeleceelmeee& peeleg efpevee:~~
egle%eeve eoMeebie he nw, pees efke ieejn Debie Deewj eewonhetJe& kes veece mes peevee
peelee nw~ Jele&ceeve ceW eoMeebie kee DebMe he %eeve ner nw~ YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer kees
kesJeue%eeve nesves kes yeeo peye ieCeOej kes DeYeeJe nesves mes efoJeOJeefve veneR efKejer leye
meewOece& Fv ves egefe mes ekeeC[ efJeeved FvYetefle ieewlece kees Ske Mueeske kee DeLe& yeleeves
kes efueS kene, leye GvneWves kene efke ceQ Fmekee Gej legcnejs ieg kes meeceves otBiee Deewj
peye Jen FvYetefle ieewlece YeieJeeve ceneJeerj kes meceJemejCe ceW hengBeles nQ, leye ceevemlebYe
kee oMe&ve kejles ner Gvekee ceeve ieefuele nes peelee nw, Gmekee efceLee%eeve mecei%eevehe
nes peelee nw Deewj Gvekes cegKe mes efvekeue he[lee nwpeeefle YeieJeeve nsceecYeespeeeejefJepe=befYeleeJecejcegkegeeeserCe&eYeeheefjegefcyeleew
~
keueg<eoee ceeveesodYeevlee: hejmhejJewefjCees~
efJeiele keueg<ee: heeoew eme ehee efJeMeemeg:~~
eer ieewlece mJeeceer kes cegKe mes efveie&le en ewleYeefe nw pees efke osJeJebovee Dehejveece
meeceeefeke ceW he{er peeleer nw~ pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer hejcehetpe ieefCeveerecegKe eer
%eeveceleer ceeleepeer ves meeceeefeke keer pees efJeefOe eeeerve MeeeeW ceW efueKeer nw, Gmesefvekeeuekej
eoeve efkeee nw~ hetpe ceeleepeer ves oer#ee uesves kes heeeled meved 1953 mes ner DeveieejOecee&ce=le,
cetueeeej, eeefj$emeej Deeefo ebLeeW kes mJeeOeee mes efJeefOeJeled meeceeefeke efJeefOe kees kejvee
eejbYe kej efoee Lee~ hegve: meved 1956 ceW Deeeee& eer Jeerjmeeiej cenejepe kes mebIe ceW
meYeer Gvekeer Fme Meeeere efJeefOe kees osKekej eYeeefJele ngS Deewj Deveske cegefve-Deeefe&keeDeeW
ves Yeer hetCe& efJeefOe meerKekej meeceeefeke kejvee eejbYe efkeee~
pewve meeOegDeeW keer hetJee&Cn, ceOeevn SJeb meeebkeeue ceW osJeJeboveekejvee ner meeceeefeke
nw~ en osJeJebovee ke=eflekece&hetJe&ke keer peeleer nw~ ke=eflekece& keee nw ? FmeceW mleej
efJe mes ceeleepeer
ves efueKee nw~ meeceeefeke ceW G"kej, yew"kej, Ke[s neskej, efJeefOeJeled kejves mes, DeeJele&,
efMejes veefle, hebeebie vecemkeej Deeefo kejves mes eesieeYeeme Yeer nes peelee nw~ eemeesdeemehet
J Je&ke
keeeeslmeie& kejvee mJeemLe kes efueS yengle ner ueeYekeejer nw ~ FmeceW het pe ceeleepeer vesmeeceeefeke
kee heeevegJeeo kej Gmekees Yeer efoee nw~ efeeekeueehe mes meeceeefeke hee" kees DeLe&meefnle Yeer
efoee nw~ en hegmleke meeOegDeeW SJeb eleer eeJekeeW Deeefo, meYeer kes efueS yengle ner Ghe
eesieer nw~ Fme
hegmleke mes efJeef OeJeled meeceeefeke kejW Deewj Gmekes DeLe& kees oebiece kejles ngS meYe
er ueesie Deheveer
Deelcee kees hejceelcee yeveeves kes Gheee ceW mebueive nes, ener cebieueYeeJevee nw~
eerceles JeOe&ceeveee, vecees veefcele efJeef<es~

ep%eeveevleie&leb YetlJee, $ewueeskeeb iees<heoeeles~~1~~
eer kegbokegboosJe ves cetueeeej ceW cegefveeeW kes DeeF&me cetueiegCeeW kee JeCe&ve kejles ngS
mecelee veece keer DeeJeMeke efeee kee ue#eCe efueKee nwpeerefJeocejCes ueeYee-ueeYes mebpeeseefJehheDeesies e~
yebOegefjmegnogkeKeeefomeg, meceoe meeceeFeb Ceece~~23~~
Fmekeer erkee ceW eer Jemegvebefo Deeeee& ves kene nwmeeceeFeb Ceece-meeceeefekeb veece YeJeefle~ peerefJelecejCeueeYeeueeYe-mebeesieefJeeeesieyevOJeefjmegKeogKeeefo<eg eoslelmecelJeb meceeveheefjCeece: ef$ekeeue-osJeJeboveekejCeb e
lelmeeceeefekeb eleb YeJeefle~
DeefYeeee en nw efke peerJeve-cejCe, ueeYe-DeueeYe, mebeesie-efJeeesie, yebOeg-Me$eg Deewj
megKe-ogKe Deeefo ceW pees meceeve heefjCeece kee nesvee nw Deewj ef$ekeeue ceW osJeJebovee kejvee
nw Jen meeceeefeke ele nw~
Fmemes en mhe nes peelee nw efke meeOegDeeW kes efueS ef$ekeeue osJeJebovee kejvee Jener
meeceeefeke efJeefOe nw~
meeOegDeeW Je eeJekeeW keer osJeJevovee ner meeceeefeke nw~ Fmeer kees efme kejves kes
efueS DeLeJee Fmeer kee mheerkejCe kejves kes efueS Fme ebLe ceW Deeies peeOeJeuee SJeb
<edKeC[eiece hegmleke lesjnJeeR kes eceeCe leLee cetueeeej, Deeeejmeej, eeefj$emeej,
DeveieejOecee&ce=le, jlvekejC[eeJekeeeej Deeefo ebLeeW kes eceeCe efoes pee jns nQ~
meeceeefekeYee<e hegmleke ceW iegkee Deeefo nmleefueefKele eefleeeW ceW eehle pees
meeceeefeke efJeefOe nw~ Gmekeer erkee eer eYeeebeeee& eje keer ieF& nw Jen Yeer cegPes eehle
ngF& Leer, Gmekee efnvoer DevegJeeo Yeer ceQves heeee Lee~ Jen hetCe& efJeefOe Yeer eeceeefCeke nw
ceQves Fmeer hegmleke ceW Jen Yeer Je=nled meeceeefeke efJeefOe os oer nw~
Fme ebLe ceW efeeekeueehe mes G=le osJeJevovee ceW efnvoer DeLe& Yeer efoee nw pees efke
mecePeves kes efueS nw~ meeceeefeke kes mecee he{ves kes efueS veneR nw~ Fme osJeJebovee kee
efnvoer heeevegJeeo ceQves efkeee nw Gmekees Yeer Fmeer ceW efoee nw~ Gmekees Yeer he{kej
osJeJevovee kej mekeles nQ~
pewve meeOegDeeW- cegefveeeW kes Je Deeefe&keeDeeW kes DeeF&me ke=eflekece& ceW ef$ekeeue
osJeJevovee kes ewleYeefe Je hebeiegYeefe kes oes-oes ke=eflekece& Ssmes n ke=eflekece& efueS
(5)
(6)
nQ~ hegve: eej yeej kes mJeeOeee kes leerve-leerve Ssmes yeejn, jeef$eke Je owJeefmeke eefleeceCe
kes 4-4 Ssmes Dee" Je jeef$eeesie eefleeheve, efveeheve kes oes Ssmes 6128228
ke=eflekece& ceW meeceeefeke efJeefOe kes Deueie mes ke=eflekece& ve nesves mes Yeer en ef$ekeeue
osJeJebovee ner meeceeefeke nw~ FmeceW { efJeeeme jKevee eeefnS~
Fve DeeF&me ke=eflekece& keer mebhetCe& eeesieefJeefOe cegefveeee& veece keer hegmleke ceW nw~
eLeemLeeve GmeceW osJeJevovee, eefleeceCe Deeefo kes heeevegJeeo Yeer nQ~ pees eeke=le Je
mebmke=le kee DeLe& veneR mecePe heeles nQ Gve meeOegDeeW Je eeJekeeW kes efueS efJeMes<e Gheeesieer nQ~
ceQves #egefuuekee DeJemLee ceW meved 1954 ceW eeefj$emeej kee mJeeOeee efkeee Lee,
leye GmeceW efueKeer efJeefOe kes DeeOeej mes Fmeer efJeefOe mes ke=eflekece&hetJe&ke, osJeJevoveemeeceeefeke kejvee eejbYe kej efoee Lee~ peye meved 1955 ceW eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej
peer cenejepe keer kegbLeueefieefj ceW meuuesKevee osKekej hegve: hetJe& ceW GvneR Deeeee&eer keer
Dee%ee eehle keer Leer, Gmeer kes Devegmeej ceQ peehegj ceW Deeeee&eer Jeerjmeeiej peer cenejepe
kes mebIe ceW DeeF& Leer~ mebIe ceW Deeefe&kee oer#ee eehlekej ceQ meoe Fmeer efJeefOe mes meeceeefeke
kejleer Leer~ cesjs mes Deveske Deeefe&keeDeeW Je cegefve eer eglemeeiej peer, cegefve eer mevceeflemeeiej
peer Deeefo Yeer Fme efJeefOe kees %eele kej Fmeer efJeefOe mes meeceeefeke kejves ueies Les~
meved 1958 ceW efiejveej leerLe& keer ee$ee mes Jeeheme Deekej Deeeee&eer efMeJemeeiej
peer cenejepe kee memebIe eelegcee&me yeeJej (jepe.) ceW ngDee Lee~ ceQ mejmJeleer YeJeve ceW
Thej ceW jnleer Leer~ Deveske Deeefe&keeDeeW kes meeLe meeceeefeke kejles mecee eLeemLeeve
G"kej-Ke[s neskej Je yew"kej Fmeer efJeefOe mes meeceeefeke kejleer Leer~ Fmes osKekej heb.
heVeeueeue peer meesveer ves heteceeleepeer! en efJeefOe Deeheves keneB mes Je efkevemes meerKeer nw ? ceQves eeefj$emeej ebLe
keer hebefeeeB efoKeeeeR, Jes yengle ner emeVe ngS Je lel#eCe ner efeeekeueehe hegmleke
ueekej cegPes oer~ ceQves Gme hegmleke ceW ener efJeefOe osKeer, leye cesjs Yeer n<e& kee heej veneR
jne~ Fmemes hetJe& Deeeejmeej, cetueeeej, DeveieejOecee&ce=le Deeefo ebLeeW kees Deheveer efMe<eeDeeW
kees he{eee Lee Je Deer lejn mes mJeeOeee, ceveve, efebleve kejkes { eeve lees kej
ner efueee Lee~ efhej Yeer Gme mecee efeeekeueehe osKekej Je hebef[le heVeeueeue peer meesveer
kee meceLe&ve eehle kej meYeer meeOegDeeW kees Yeer yengle Deevebo ngDee Lee~
hegve: Deveske ebLeeW mes GjCe efvekeeuekej eLeemLeeve os-oskej ceQves eefleefeeecebpejer
veece mes hegmleke efueKeer Leer~ Jen Yeer yengle henues he egkeer nw~
Fme hegmleke kes DeeOeej mes Deepekeue kes meeOeg-cegefve, Deeefe&keeSb Deeefo leLee
eeJekeieCe Yeer Fme osJeJevovee kees ner meeceeefeke mecePekej Fme efJeefOe mes meeceeefeke
kejW Je mJeeb cetueeeej Deeefo ebLeeW kee mJeeOeee kej Deheveer efeeeSB kejles jnW, ener
cesjer cebieue YeeJevee nw~
emleeJevee
Deeefe&kee evoveeceleer
emlegle hegmleke osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke ceW hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer
ceeleepeer ves pewve meeOegDeeW keer ef$ekeeue ceW pees meeceeefeke nesleer nw, Gmes kewmes eefefJOeJeled kejvee
eeefnS Fmekee JeCe&ve <edKeC[eiece, kemeeeheeng[, cetueeeej, Deeeejmeej, ieesccemeej,
eeefj$emeej, DeveieejOecee&ce=le, meeceeefeke Yee<e Deeefo Deveske ebLeeW kes DeeOeej mes efJemleej
mes efueKee nw leLee Fme yeele kees Meeeere eceeCeeW mes efme efkeee nw efke meeceeefeke kee
ner otmeje veece osJeJebovee nw~ DeLee&led eele:, ceOeevn Deewj meeebkeeue Fve leerveeW keeueeW ceW
hetCe& efJeefOe kes meeLe eLeemLeeve Ke[s nesvee, yew"vee, Jebovee-cegeeMegefe cegeDeeW kes
eeesiehetJe&ke osJeJevovee kejves kees ner meeceeefeke kene ieee nw~
cegefve-Deeefe&kee Deeefo kes efueS lees en meeceeefeke DeeJeMeke nw ner, eleer eeJekeeeefJekeeDeeW kees Yeer Fmeer efJeefOe mes meeceeefeke kejveer eeefnS leLee eefo Deeleer meceief
Yeer Fme meeceeefeke kees kejWies lees Gvekes DemebKeele iegCeesCeer keceeX keer efvepe&je nesieer~
mebmke=le Deewj eeke=le kes DeLe& kees mejuelee mes mecePeves kes efueS hetpe ieefCeveerecegKe
eer %eeveceleer ceeleepeer ves meeceeefeke kee efnvoer heeevegJeeo kejkes Yeer efoee nw eLeepee ns YeieJeved! ejCe keceue leJe, keveke keceue hej kejW efJenej~
Fvcegkeg keer keebefle eYee mes, egbefyele MeesYeW Deefle megKekeej~~
peele efJejesOeer keueg<ecevee, egOe ceeve meefnle pevlegieCe Yeer~
Ssmes leJe heo kee Deeee ues, esce YeeJe kees OejW meYeer~~
eer ieewlece ieCeOej mJeeceer kes cegKe mes efvekeueer ewleYeefe kes eLece mebmke=le hee
kee en efnvoer heeevegJeeo nw~ hetjer Yeefe kes Devoj lees yengle ner meej Yeje nw~
Fme hegmleke kees he{kej Deehe meYeer keF& ebLeeW kes mJeeOeee kee Yeer ueeYe eehle
kejWies Deewj Fme yeele kee DevegYeJe kejWies efke efJeefOeJeled efeee kejves mes ceve ceW efJeMes<e
Deeuneo neslee nw~ Fme keefuekeeue ceW mejmJeleer keer eeflecetefle& hetpe ceeleepeer kee mJeeOeee
SJeb %eeve efkelevee ienve nw Deewj efpevneWves Deeiece ceW efheer yeeleeW kees, efveoex<e, Meg,
heefJe$e eee& kees, efJeefOeJeled heeueve kejves kes efueS mecemle pewve meeOeg, eleer eeJekeeW kes
efueS Ssmeer megvoj, Deeieceese hegmleke kee me=peve efkeee nw~ en hegmleke meYeer kes efueS
Delevle Gheeesieer nw~ hetpe ceeleepeer oerIee&eg neW, mJemLe jnW, ener efpevesvosJe mes cebieue
eeLe&vee nw~
(7)
(8)
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
peer leerLe& hej ceneJeerj Oeece ceW hebeyeeueeefle cebefoj, efMe[ea ceW %eeveleerLe& Fleeefo~
ceneslmeJe esjCee-hebeJe<eeae pecyeterhe ceneceneslmeJe, YeieJeeve $e+<eYeosJe
Debleje&êre efveJee&Ce ceneceneslmeJe, DeeesOee ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe cenekegbYe
cemlekeeefYe<eske, kegC[uehegj ceneslmeJe, YeieJeeve heee&veeLe pevcekeueeCeke le=leere
meneeefyo ceneslmeJe, efouueer ceW keuhegce ceneceC[ue efJeOeeve kee Ssefleneefmeke
Deeeespeve Fleeefo~ efJeMes<ehe mes 21 efomecyej 2008 kees pecyeterhe mLeue hej
efJeeMeebefle DeeEnmee meccesueve kee Deeeespeve ngDee, efpemekee GodIeeve Yeejle keer
lelkeeueerve je^heefle eerceleer eefleYee osJeerefmebn heeerue eje efkeee ieee~
Mew#eefCeke esjCee-pewve ieefCele Deewj ef$eueeske efJe%eeve hej Debleje&êre mebieeser,
jeêre kegueheefle meccesueve, Feflenemekeej meccesueve, veeeeOeerMe meccesueve SJeb
Deve Deveske jeêre-Debleje&êre mlej kes mesefceveej Deeefo~
jLe eJele&ve esjCee-pecyeterhe %eevepeesefle (1982 mes 1985), meceJemejCe
eerefJenej (1998 mes 2002), ceneJeerj peesefle (2003-2004) kee Yeejle YeceCe~
Fme ekeej efvele vetleve YeeJeveeDeeW keer peveveer hetpe ceeleepeer efejkeeue leke
Fme JemegOee kees megMeesefYele kejleer jnW, ener cebieue keecevee nw~
eer %eeveceleer ceeleepeer kee mebef#ehle-heefjee

-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
pevcemLeeve-efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.e.
pevceefleefLe-Deemeespe megoer 15 (MejohetefCe&cee) efJe. meb. 1991, (22 Deketyej
meved 1934)
peeefle-DeeJeeue efo. pewve, iees$e-ieeseue, veece-keg. cewvee
ceelee-efhelee-eerceleer ceesefnveer osJeer SJeb eer essueeue pewve
Deepevce yeeee& ele-F&. meved 1952, yeejeyebkeer ceW MejohetefCe&cee kes efove
#egefuuekee oer#ee-ew$e ke=. 1, F&. meved 1953 kees ceneJeerjpeer DeefleMee #es$e
(jepe.) ceW Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer cenejepe mes~ veece-#egefuuekee Jeerjceleer
Deeefe&kee oer#ee-JewMeeKe ke=. 2, F&. meved 1956 kees ceeOeesjepehegje (jepe.)
ceW eeefj$eeeJeleea 108 Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer keer hejcheje kes eLece heeOeerMe
Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe kes kejkeceueeW mes~
meeefnefleke ke=eflelJe-Demeneer, meceemeej, efveecemeej, cetueeeej, keeleb$eJeekejCe, <edKeC[eiece Deeefo ebLeeW kes DevegJeeo/erkeeSb SJeb ueieYeie 300 ebLeeW
keer uesefKekee~
[er.efued. keer ceeveo GheeefOe-meved 1995 ceW DeJeOe efJe.efJe. (hewpeeyeeo)
eje SJeb leerLekej ceneJeerj efJeeefJeeeuee cegjeoeyeeo eje 8 Deewue 2012 kees
[er.efued. keer ceeveo GheeefOe mes efJeYetef<ele~
leerLe& efvecee&Ce esjCee-nefmleveehegj ceW pebyeterhe, lesjnerhe, leerveueeske Deeefo
jeveeDeeW kes efvecee&Ce, Meeele leerLe& DeeesOee kee efJekeeme SJeb peerCeexej, eeeieFueeneyeeo (G.e.) ceW leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer leerLe& kee efvecee&Ce, leerLekej
pevceYetefceeeW kee efJekeeme eLee-YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboeefyenej) ceW vebeeJele& cenue veeceke leerLe& efvecee&Ce, YeieJeeve heg<heobleveeLe keer pevceYetefce
keekevoer leerLe& (efveke ieesjKehegj-G.e.) kee efJekeeme, YeieJeeve heee&veeLe kesJeue%eeveYetefce
Deefn$e leerLe& hej leerme eewyeermeer cebefoj, nefmleveehegj ceW pecyeterhe mLeue hej YeieJeeve
MeebefleveeLe-kegbLegveeLe-DejnveeLe keer 31-31 heg Gegbie Ke[dieemeve eeflecee, ceebieerlegbieer
ceW efvecee&CeeOeerve 108 heg Gebgbie YeieJeeve $e+<eYeosJe keer efJeMeeue eeflecee, ceneJeerj
Deeeee& eer efMeJekeesef ves kene nwheocekeKejb e Skekeb efhe pees Ce jesesefo megeefCeefb~
mesmeb jeseblees efJeng efceeFer cegCeseJJees~~39~~
DeLe&-pees peerJe met$eefveefo& mecemle Jee*dcee kee eeve kejlee ngDee
Yeer eefo Ske heo kee eeve veneR kejlee nw lees Jen mecemle egle keer efe
kejlee ngDee Yeer efceLeeef nw~
-YeieJeleer DeejeOevee
(9)
( 10 )
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve-mebef#ehle heefjee
Jeerj %eeveesoe ievLeceeuee kes meneesieer
-peerJeve ekeeMe pewve (eyebOe mecheeoke)

F&meJeer meved 1972 ceW hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer keer esjCee
mes mLeeefhele Ge mebmLee kes eje pecyeterhe jevee kes efvecee&Ce nsleg cesj" (G.e.) kes Ssefleneefmeke leerLe&
nefmleveehegj ceW veefMeee ceeie& hej pegueeF& 1974 ceW Ske Yetefce ee keer ieF&, peneB meJe&eLece 24JeW
leerLekej YeieJeeve ceneJeerj mJeeceer keer DeJeieenvee eceeCe meele neLe (meJee ome heg) TBeer Ke[dieemeve
eeflecee efJejepeceeve kejves nsleg hejJejer 1975 ceW Ske ueIegkeee efpeveeuee kee efvecee&Ce efkeee ieee, pees
meved 1990 ceW Ske DeveesKes keceue cebefoj kes he ceW efveefce&le ngDee nw~ eneB efJejepeceeve keuheJe=#e
YeieJeeve ceneJeerj mes en DeefleMee #es$e efvejblej eieefle heLe hej Deemej neslee ngDee efvele vees efvecee&CeeW
kes eje mebmeej ceW Deefleere hee&ve mLeue kes he ceW eefme ngDee nw~ Fme eeflecee kes oMe&ve kejkes
YeeieCe Deheveer ceveeskeeceveeSB hetCe& kejles nQ~
pecyeterhe efvecee&Ce kee eLece ejCe-pegueeF& meved 1974 cesW jKeer ieF& veeRJe kes DeeOeej hej
pecyeterhe kes yeereeWyeere ceW meJe&eLece Deeiece JeefCe&le megcesheJe&le (101 heg TBee) kee efvecee&Ce Deewue
meved 1979 ceW SJeb meved 1985 ceW pecyeterhe jevee kee efvecee&Ce hetCe& ngDee~ meesuen efpevecebefojeW mes
meceefvJele Gme megcesheJe&le kes Deboj mes efveefce&le 136 meeref{eeW mes e{kej eeueg Yee mecemle
YeieJevleeW kes oMe&ve kejkes peye meyemes Thej heeC[gkeefMeuee kes efveke hengBeles nQ, lees veeres pecyeterhe
jevee kes meYeer veoer, heJe&le, cebefoj, GheJeve Deeefo MeeW kes meeLe-meeLe nefmleveehegj kes Deemeheeme kes
megotjJeleea eeceeW kee Yeer eeke=efleke meeQoe& osKekej hetues veneR meceeles nQ~
ee$eer megefJeOee-nefmleveehegj leerLe& ceW pecyeterhe mLeue kes hetjs heefjmej ceW mebmLeeve eje
keeee&uee kee meefee mebeeueve efkeee peelee nw~ JeneB eeef$eeeW kes "njves nsleg DeeOegefveke megefJeOeeege
200 kecejs, 50 mes DeefOeke [eruekeme heuew SJeb DeveskeeW iesm neGme (yebieues) yeves ngS nQ~ Fmekes meeLe
ner eneB megvoj Yeespeveeuee nw peneB eeef$eeeW kees megefJeOeehetJe&ke Meg Yeespeve eehle neslee nw~ Fmekes
Deefleefje 2 efkeceer. otj nefmleveehegj mesvûe eGve ceW mejkeejer Demheleeue, [ekeKeevee, yeepeej,
Fbjkeeuespe leLee Deve efMe#eCe mebmLeeSB Deeefo meYeer DeeJeMeke megefJeOeeSB GheueyOe nQ~
nefmleveehegj kewmes hengBes ?-Yeejle keer jepeOeeveer efouueer mes 110 efkeceer. heefeceer GejeosMe
ceW efpeuee-cesj" mes 40 efkeceer. otj nefmleveehegj leerLe& nw~ jepeOeeveer efouueer mes nefmleveehegj kes efueS
Debleje&peer yeme Des DeLeJee Deevebo efJenej yeme Des mes GejeosMe jes[Jespe leLee [er.er.meer. yemeeW keer
efvejblej mesJee GheueyOe nw~ cesj" mes Yeer eefle DeeOes Iebs kes Deblejeue mes pecyeterhe-nefmleveehegj hengBeves
nsleg jes[Jespe keer yemeW megueYelee kes meeLe GheueyOe jnleer nQ~ pecyeterhe kes veece mes es yemeW eueleer nQ
pees meerOes pecyeterhe kes meeceves ner keleer nQ Deewj pecyeterhe mes ner cesj", efouueer, eflepeeje Deeefo ee$ee
nsleg yemeW GheueyOe jnleer nQ~ efouueer Deewj cesj" kes yeere jsue mesJee Yeer nw~ osMe-efJeosMe kes ee$eerieCe
nefmleveehegj heOeejkej Fme Oejleer kee mJeie& ceeveer peeves Jeeueer pecyeterhe jevee kes oMe&ve kejW Deewj
ceeveefmeke Meebefle kee DevegYeJe kejles ngS ceveJeebefle heue eehle kejW, ener cebieuekeecevee nw~
efoiecyej pewve ef$e}eske MeesOe mebmLeeve kes Devleie&le Jeerj %eeveesoe ievLecee}e keer mLeehevee meved
1972 ceW ngF&~ leye mes Deye leke }eKeeW keer mebKee ceW ievLeeW kee hekeeMeve nes egkee nw Deewj efvejvlej
nes jne nw~ iebLecee}e mes hee"keeW kees ievLe kece keercele ceW heehle nes mekeW, Fme o=eq< mes ievLecee}e ceW
Ske mebj#eke eespevee Deiemle meved 1990 mes heejbYe keer ieF& nw~ Fme eespevee kes Devleie&l e efvecve
cenevegYeeJe Deye leke mebj#eke yevekej Dehevee meneesie heoeve kej egkes nQ~
efMejesceefCe mebj#eke
1. eerceleer efvece&}e pewve Oe.he. mJe. eer hesceevo pewve, lelheg$e heoerhe kegceej pewve, Keejer yeeJe}er,
efouueer-6~
2. eerceleer megceve pewve Oe.he. eer efoeqiJepee eEmen pewve, Fboewj~
3. eer ceneJeerj hemeeo pewve mebIeheefle, peer-19, meeTLe SkemesvMeve, veF& efouueer~
4. eer censv heeue njsv kegceej pewve, metjpece} efJenej, efouueer~
5. eerceleer ceesnveer pewve Oe.he. eer megveer} pewve, heerle efJenej, efouueer~
6. eer osJesvo kegceej pewve (Oeens[e Jee}s) ieg[ieeBJe (nefj.)~
7. eerceleer Meejoe jeveer pewve Oe.he. mJe. efjKeyeebo pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
8. [e@. osJesv kegceej pewve, Yeesheeue (ce.e.)
9. eerceleer mebieerlee pewve Oe.he. eer mebpeerJe kegceej pewve, Mesjkees (efyepeveewj) G.e.
10. eer Deefveue kegceej pewve, oefjeeiebpe, efouueer
11. eer yeer.[er. ceoveeFke, cegcyeF&
12. eer Oevekegceej pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
13. eer efpelesv kegceej pewve SJeb eerceleer megveerlee pewve keesef[ee, heueesefj[e, et.Sme.S.
14. eerceleer efJeceuee osJeer pewve Oe.he. eer DeesceekeeMe pewve, mJeeefueke veiej, nefjej (GejeKeb[)~
15. eer Deefcele pewve SJeb mebYeJe pewve megheg$e eerceleer Deveerlee pewve Oe.he. eer cetueebo pew ve
heeveer, efomehegj (keecehe) Deemeece~
16. eerceleer Deefpele kegceejer pewve Oe.he. eer censv kegceej pewve, Deesyesoguueeiebpe (jeemesve) ce.e.~
17. eer veeefYekegceej pewve, pewve yegke ef[hees, meer-4, heer.Jeer.Deej. hueepee kes heers, kevee@
huesme, veF& efouueer~
hejce mebj#eke
1.
2.
3.
4.
5.
eer ceeBieer}e} yeeyet}e} hene[s, nwojeyeeo (DeevOe heosMe)~

[e@. hekeeMeevo pewve, 792 efJeJeskeevebohegjer, efmeefJe} }eFve, meerleehegj (G.he.)~
eer megcele hekeeMe pewve, ieppet keje, Meenoje, efouueer~
eer megveer} kegceej pewve, eje-megveer} wkemeeF&ume, mejOevee (cesj") G.he.~
eer hekeeMe ebo Decees}ke ebo pewve meje&He, meveeJeo (ce.he.)~
( 11 )
( 12 )
6. eer heegcve kegceej peJesjer, jeskeef[ee}sve, yeesjerJe}er (Jesm) cegbyeF&~

7. eerceleer Ge|ce}e osJeer Oe.he. eer keevleer hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
8. eerceleer G<ee pewve Oe.he. eer efJece} hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
9. eer Deevevo hekeeMe pewve (meewjce Jee}s) , ieebOeerveiej, efouueer~
10. eerceleer meefjlee pewve Oe.he. eer jepekegceej pewve, efkeoJeF& veiej, keevehegj~
11. mJe. eerceleer kew}eMeJeleer Oe.he. eer kew}eMe ev pewve , leesheKeevee yeepeej, cesj"~
12. eer Yeevesv kegceej pewve, eje-eer efJeee pewve, Yeiele eEmen ceeie&, peehegj~
13. eer heoerhe kegceej Meeeqvle}e} efye}e}e, Devetheveiej, Fboewj, (ce.he.)~
14. eer megjsMeebo heJeve kegceej pewve, yeejeyebkeer (G.e.)~
15. eer veLeceue heejmeceue pewve, keuekeee-7~
16. eerceleer mJe. MeebleeyeeF& Oe.he. eer keceueebo pewve, meveeJeo (ce.e.)~
17. eer heebo pewve keeefjee, efouueer
18. eer DeeMeg pewve, keeuekee peer, veF& efouueer
19. eer efpelesv kegceej megveerlee keesef[ee, heueesefj[e (et.Sme.S.)
20. eer eegcve kegceej pewve eser mee., Decej ebo pewve meje&he, ueKeveT (G.e.)
21. eerceleer MeefMe pewve Oe.he. eer efovesMeebo pewve, efMeJeeefueke veiej, nefjej (GejeKeb[)~
22. eerceleer DeeoMe& pewve Oe.he. mJe. eer DevevleJeere& pewve kes megheg$e eer ceveespe kegceejpewve, cesj"~
23. eerceleer Deejleer pewve Oe.he. eer ekeeMeebo pewve MeerMes Jeeues, Fueeneyeeo (G.e.)~
15. eer ngkeceerebo ceebieer}e} Meen, Oeeveceb[er, Goehegj (jepe.)

16. eer efkejCe evo pewve, keje Oetef}eeve, eeBoveer eewke, efouueer~
17. eerceleer efJece}eosJeer Oe.he. eer ceneJeerj hemeeo pewve Fbpeer. efJeJeske efJenej, efouueer
18. eerceleer G<eeosJeer Oe.he. eer DeMeeske kegceej pewve (Keske[e efveJeemeer), yenjeFe (G.he.)~
19. eerceleer }er}eJeleer Oe.he. eer njerMe evo pewve, Mekejhegj, efouueer~
20. eer og}erevo pewve, yeengye}er SvkeuesJe, efouueer~
21. eer jefle}e} kesJe}evo ieeBOeer keer hegCe mce=efle ceW, heeheg}j heefjJeej, metjle (iegpe.)~
22. eerceleer YebJejerosJeer Oe.he. eer meoemegKe pewve heeb[dee keer mece=efle ceW Fvoj evo megcesjce} pewve
heeb[dee efMe}ebie (cesIee}e)~
23. eerceleer meesnveerosJeer Oe.he. eer levemegKejee mes"er, Hewvmeer yeepeej, ieewneer (Deemeece)~
24. eerceleer OeehetyeeF& Oe.he. eer kemletj evo pewve, jeceiebpe ceC[er (jepe.)~
25. eer efceve}e} evYeeve pewve, keefJeveiej ieeefpeeeyeeo (G.he.)~
26. eerceleer Mekegvle}eosJeer Oe.he. eer megjsMeebo pewve (yele&ve Jee}s), Keg[yeg[e ceesnuuekee, osnjeotve
(G.he.)~
27. eer osJesvo kegceej iegCeJevle kegceej eWiee, ye[veiej (ce.he.)~
28. eer efoiecyej pewve meceepe, lenmeer} Helesnhegj (yeejeyebkeer) G.he.~
29. eer cevvee}e} jece}e} pewve [tbiejJee}e, Yeevehegje (cevomeewj) ce.he.~
30. eer Fvoj evo kew}eMe ebo eewOejer, meveeJeo (ce.he.)~
31. eer hekeeMe evo Decees}ke evo pewve meje&He, meveeJeo (ce.he.)~
32. mJe. eer efJece} evo pewve, jKeyeevo omejLe mee, meveeJeo (ce.he.)~
33. eer Deepeeo kegceej pewve Meen (meveeJeo Jee}s), Fvoewj (ce.he.)~
34. eerceleer meg<ecee pewve Oe.he. eer jekesMe kegceej pewve, ceJeevee (cesj") G.he.~
35. eerceleer kegmegce pewve Oe.he. eer jcesMeevo pewve, efkeMevehegjer, yeeiehele jes[, cesj"~
36. eerceleer efkejCe pewve Oe.he. eer heoce hemeeo pewve S[Jeeskes, cesj" (G.he.)~
37. eerceleer efJece}eosJeer Oe.he. eer efpevesvohemeeo pewve "sskesoej, es[jce} jes[, veF& efouueer~
38. eerceleer #eceeosJeer pewve, ceOegyeve, efouueer~
39. eerceleer kece}eosJeer Oe.he. eer jepesvo kegceej pewve es[jkee, "eCes (cene.)~
40. eer Deefpele hemeeo pewve yeyyespeer, eer jepekegceej eJeCe kegceej pewve, }KeveT~
41. eer heYee evo ieesOee, 45 Yeiele Jeeefkee, efmeefJe} }eFve, peehegj-6 (jepe.)~
42. eer ieesheerevo efJeefheve kegceej pewve, mejOevee wv neGme, iebpeceb[er, mejOevee~
43. eerceleer jlevemegvojer osJeer Oe.he. eer Jeerjevo pewve (efekeve Jee}s), et[erJee}er ie}er, eewke yeepeej,
}KeveT~
44. [e@. megYee<eevo pewve, jeleevee[e keueerefveke, jeleevee[e yeepeej, peesOehegj (jepe.)~
45. eer heceeso kegceej pewve (cegpeHeHejveiej Jee}s) 35 Se.Jeer.jes[, vet ceekex, Lejhekevee, jebeer
(efyenej)~
mebj#eke
1. eerceleer jepetyeeF& ceelesMJejer eer efMeKej evo YeeF& osJesvo kegceej }Keceer evo pewve, mev
eeJeo (ce.he.)~
2. eer efeceve}e} egvveer}e} oesMeer, keerkee mêr, cegcyeF&~
3. eerceleer DeCeeyesve cevvetYeeF& keesef[ee, meer.heer. Qke jes[, cegcyeF&~
4. eerceleer leejeyesve evot}e} oesMeer, Hesve efyepe, cegcyeF&~
5. eer jefle}e} egvveer}e} oesMeer, cegcyeF&~
6. mJe. eerceleer ceLegjeyeeF& KegMee} evo pewve, eje-eer jleve evo KegMee} evo ieeBOeer kes megheg$e
eer Oeve kegceej, DeMeeske kegceej, efMejerMe kegceej, Oece&jepe ieeBOeer He}ve (cene.)~
7. eer Meebefle}e} KegMee} evo ieeBOeer, He}ve (meeleeje) cene.~
8. eer Devevle }e} Het}evo He[s, Deke}tpe (mees}ehegj) cene.~
9. eer nerje}e} ceeefCeke}e} ieeBOeer, Deke}tpe (mees}ehegj) cene.~
10. eer peekegceej KegMee}ebo ieeBOeer, Deke}tpe (mees}ehegj) cene.~
11. eerceleer yeoeceer osJeer ceelesMJejer eer heoce kegceej pewve iebieJee}, keevehegj (G.he.)~
12. eerceleer kece}eosJeer Oe.he. mJe. eer censvo kegceej pewve, IeCs Jee}s n}JeeF&, oefjeeiebpe, veF&
efouueer~
13. eerceleer G<eeosJeer Oe.he. eer eJeCe kegceej pewve, eeJe[er yeepeej, efouueer~
14. eer cegkesMe kegceej pewve, keje MenbMeener, eeBoveer eewke, efouueer~
( 13 )
46. eer efJepesvo kegceej pewve, kes.-1/20 cee@[} eGve, efouueer~
47. eer kew}eMe ebo pewve, 45 Yeiele Jeeefkee, efmeefJe} }eFve, peehegj (jepe.)~
48. eer megYee<eebo pewve, eer efo. pewve heeMJe&veeLe ewlee}e, 405 [e@. cegKepeea veiej, efouueer~
49. eer megYee<e evo pewve meje&He, efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.he.~
50. eer evomesve pewve, eje-megcesjevo, evomesve pewve, meypeer ceC[er, venewj (efyepeveewj)~
51. eer megOeerj kegceej pewve pes.F&., vevo efkeMeesj pewve, Meejoe venj KeC[, MeenpeneBhegj~
52. eer megkegcee}ebo pewve, ceesleer ^seE[ie kecheveer, er.Deej. Hegkeve jes[, Hewvmeer yeepeej, ieewneer~
53. eer Deefve} hegueefkele mes"er, yeer 1/122, hespe-2, DeMeeske efJenej, efouueer-110052~
54. eer evoceesnve yebme}, 11, hetmee jes[, kejes}yeeie, veF& efouueer-5~
55. eer efiejOej hemeeo Deeceeso hemeeo pewve, pewve Jem$ee}e, kee}er ceekex, efmeJeeve (efyenej)~
56. eer meleerMe evo pewve, 31 efmeefJe} }eFve, ce.veb.-10, meskej-2, eFhe-5 Peebmeer~
57. eer mJehe evo keeme}erJee}, veee yeepeej, Depecesj (jepe.)~
58. eer ng}eme evo mes"er, DeeesOee Megiej efceume, jepee kee menmehegj, efye}ejer (G.he.)~
59. eerceleer efkejCe osJeer pewve Oe.he. eer vejsvo kegceej pewve, efmeefJe} }eFve, meerleehegj (G.he.)~
60. eerceleer meblees<e pewve Oe.he. eer heJeerCe kegceej pewve, yeejeyebkeer (G.he.)~
61. eer metjpece} heg$e eer efJeveerle kegceej pewve, ceesnuuee iebpekeje hetjCeje hetjCepee, pewve efJe}e,
cegjeoeyeeo (G.he.)~
62. mJe. eer efMeKej evo pewve, efcyej keceerMeve Spesv, Mebkejiebpe, neheg[ (G.he.)~
63. eerceleer jepesMJejer pewve ceelesMJejer eer jekesMe pewve 31, efmeefJe} }eF&ve, meerleehegj~
64. eer jepekegceej pewve, cewmeme& jefJeolle hesceevo pewve yeejoeves Jee}s, Meeceiebpe, yejs}er~
65. eer ye}Jeerj pewve, eje-peevekeer SkemeWMeve efjHeeFvejer, ieeBOeeriebpe, MeenpeneBhegj~
66. eer hevvee}e} mes"er, [erceehegj (veeiee}Q[)~
67. eer Jeerjsvo kegceej pewve, F&oieen kee}esveer, Deeieje (G.he.)~
68. eer heesKehee} pewve, eje-veeJesuer cessue Fbef[ee, ceeveeEmen ies, De}erie{ (G.he.)~
69. eerceleer jeqMce pewve Oe.he. eer efJepee kegceej pewve, oefjeeiebpe, veF& efouueer~
70. eerceleer efJece}e osJeer Oe.he. eer heceeso kegceej pewve Fbpeer., MeenpeneBhegj (G.he.)~
71. mJe. eerceleer kew}eMeJeleer pewve Oe.he. eer kew}eMe evo pewve Fbpeer., leesheKeevee yeepeej, cesj"~
72. eerceleer DeCe kegceej veeboskej Oe.he. YeeT meensye veeboskej, ceg}gv[ (Jesm) cegcyeF&~
73. eer Yeeieevo ceveer<e kegceej "esef}ee, eje-efkejve SpeWmeer, heess. yegjnevehegj, (ce.he.)~
74. eer kew}eMeevo jepekegceej pewve jeJebkee, hees. efyemeJeeb (meerleehegj) G.he.~
75. eerceleer efJeeeJeleer pewve, jepeewjer iee[&ve, veF& efouueer~
76. eer Deevevo hekeeMe pewve (meewjce Jee}s) SJeb megheg$e eer ceove kegceej, heoerhe kegceej SJeb heJeerCe
kegceej pewve, Oece&hegje, ieeBOeerveiej, efouueer~
77. eerceleer DeCee pewve, Oe.he. heJeervo kegceej pewve, heerlecehegje, efouueer~
78. eerceleer heg<heeosJeer, Oe.he. censvo kegceej pewve, heg<heebpe}er SvkeuesJe, efouueer~
( 14 )
79. eer yeeyet}e} leesleejece pewve, YegmeeJe} (cene.)~
80. [e@. Deveghece pewve, megoecee veiej, Fboewj (ce.he.)~
81. eer efJevee kegceej pewve, pJew}me&, ojeryeeke}eb, efouueer~
82. mJe. eer Deevevo hekeeMe pewve Meeeqvleefhee, pecyeterhe-neqmleveehegj (cesj") G.he.~
83. eerceleer jepeg}yeeF& Oe.he. eer vesceerevo pewve }esne[s, hees. keeshejieeBJe (cene.)~
84. eer Oevvee}e} ieesOee, ceunejiebpe, Fboewj (ce.he.)~
85. eer megveer} kegceej ceveespe kegceej pewve, efPe}efce} kee}esveer, efouueer~
86. eerceleer DeeMee pewve Oe.he. eer jepesMe kegceej pewve yeDee meeiej (G.he.)~
87. eer heejmece} [tbiejce} peer heeveer hees. ces[leeefmeer, veeieewj (jepemLeeve)~
88. eer Deefve} kegceej pewve (ieg[ieebJe Jee}s) efheeoMe&veer efJenej, efouueer-92~
89. eerceleer ke=<Cee yeeF& vesceerveeLe pewve, heer. Jee}s, nwojeyeeo (DeevOe heosMe)~
90. eerceleer cebpet}lee pewve Oe.he. eer heYeele evo ieesOee, veee yeepeej, Depecesj (jepe.)~
91. eer heceeso kegceej pewve, heejme efhevme&, Meenoje-efouueer~
92. eer eeboce} Deefve} kegceej mejeJeieer, efkeMeveiebpe (efyenej)~
93. kegceejer Deefoleer megheg$eer eer Dehees}es peer pewve meewieeveer, Fboewj~
94. eerceleer cebpet}lee Oe.he. heYeeevo ieesOee-veee yeepeej, Depecesj~
95. eer meges kegceej Mewuesv kegceej pewve, [euveiebpe (PeejKeb[)~
96. eerceleer peleveosJeer ue#ceerebo pewve, esVeF& (leefceuevee[g)~
97. eerceleer meKeeF& pewve Oe.he. eer peerleceue pewve, ce[evee (keese) jepe.~
98. eer ceesefnle pewve heg$e cegkesMe pewve, peieVeeLe pewve heneef[ee, helesnhegj (MesKeeJeer) jepe.~
99. eer vejsMe pewve yebmeue, ieg[ieeBJee (nefj.)~
100. eerceleer jleveyeeF& Oe.he. jepesv ekeeMe keesef"ee, keese (jepe.)~
101. eerceleer meblees<e pewve Oe.he. eer Depeerle kegceej pewve, efYeJee[er (jepe.)~
102. eerceleer esceuelee pewve Oe.he. eer megMeerue kegceej pewve, ceuee[ (cegcyeF&)~
103. eer jepesv kegceej hebeewefueee, Fboewj (ce.e.)~
104. mJe. eer ceesnveueeue nsceebo ieebOeer, meleeje (cene.)~
105.[e@. efJeceuee pewve efJeceue Oe.he. eer ekeeMeebo pewve, efhejespeeyeeo (G.e.)
kesJeue 600 efkeleeyeeW ceW en hespe ueiesiee~

( 15 )
( 16 )
efJe<ee-meejCeer
e.meb.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
. 25.
26.
27.
efJe<ee
cebieueeejCe
ke=eflekece& efJeefOe
ke=eflekece& kee ue#eCe
ke=eflekece& kes Yeso
meeceeefeke keye Deewj kewmes kejW ?
Jevovee eesie cege
DeLe eke mlees$e
F&ee&heLe Megef (mebmke=le)
osJeJevovee (meeceeefeke)
DeLe elegefo&iJebovee
iegJebovee keye Deewj kewmes ?
Deeeee& Jebovee
F&ee&heLe Megef Yeefe (efnvoer heeevegJeeo)
osJeJevovee (meeceeefeke) (efnvoer heeevegJeeo)
iegJebovee (efnvoer heeevegJeeo)
Jevovee kes 32 oes<e
keeeeslmeie& kes eej Yeso
keeeeslmeie& kes 32 oes<e
efJeefYeVe ebLeeW kes eceeCe
<edKeC[eiece kes eceeCe
cetueeeej ebLe kes eceeCe
Deeeejmeej ebLe kes eceeCe
ieesccemeej-peerJekeeC[ kes eceeCe
eeefj$emeej kes eceeCe
DeveieejOecee&ce=le kes eceeCe
jlvekejC[eeJekeeeej kes eceeCe
osJeJevovee ee meeceeefeke efJeefOe (efeeekeueehe mes)
e.meb.
he= meb.
1
1
4
4
7
7
9
10
13
23
24
25
28
31
41
44
46
47
49
49
52
61
68
68
71
91
93
efJe<ee
he= meb.
1. ke=eflekece&
2. eesiekeeue
3. eesie Deemeve
4. Jevovee eesie-eosMe
5. Jevovee eesie-heer"
6. Jevovee eesie-heeemeveeefo
7. Jevovee eesie mLeeve
8. Jevovee eesie-cege
9. efpeve-cege
10. eesiecege
11. Jevovee cege
12. cegeeMegefe cege
13. cegeDeeW kee eeesie efveCe&e
14. DeeJele& kee mJehe
15. efMej-ue#eCe
16. veefle
28. osJeJevovee eeesie efJeefOe
29. osJeJevovee-eeesieeveghetJeea (meeceeefeke efJeefOe)
30. DeLe osJeJevovee efJeefOe (meeceeefeke Yee<e ebLe mes)
93
93
93
94
94
94
95
95
95
95
95
96
96
96
97
97
98
99
118
DeeYeej
Fme efkeleeye kes ekeeMeve ceW eer efveuesMe kegceej pewve megheg$e mJe.
oejece pewve (efhejespehegj efPejKee Jeeues) eefjkee, efouueer ves efJeMes<e DeeefLe&ke
meneesie eoeve efkeee, SleoLe& mebmLeeve keer Deesj mes nce Deehekes eefle yengleyengle OeveJeeo SJeb DeeYeej %eeefhele kejles nQ~
%eeveoeve keer es Glke= YeeJeveeSB Ske efove Deehekeer Deelcee ceW Deveble
%eeve kees ekeeefMele kejs, ener MegYekeecevee nw~
-mecheeoke
(1)
`
osJeJevovee
Dehejveece
meeceeefeke
cebieueeejCe
efmeeVelJeen&le: ke=lJee, osJeeefOeosJeJevoveeced~
meeceeefekeefJeefOeb Je#es, efpeveeieceeceeCele:~~1~~
ke=eflekece&efJeefOehetJee&, veecvee ee osJeJevovee~
meeceeefekeefeee mewJe, hetJee&eeez: ekeerefle&lee~~2~~
Meeeevegmeejeee es, efJeoOeeveemleheesOevee:~
efJeejvleern leeved meJee&ved, Yekelee Jevoecens meoe~~3~~
pewve meeOegDeeW keer ef$ekeeueosJeJevovee ner ef$ekeeue meeceeefeke nw~ en osJeJevovee
ke=eflekece& efJeefOehetJe&ke keer peeleer nw~
ke=eflekece& keee nw ? osJeJevovee keer efJeefOe keee nw ? osJeJevovee kee mecee keee nw ?
Deewj efkeve-efkeve ebLeeW ceW en meJe& keLeve nw ?
FvneR efJe<eeeW kee JeCe&ve Fme ebLe ceW <edKeC[eiece, kemeeeheeng[, cetueeeej, Deeeejmeej,
ieesccemeej, eeefj$emeej, DeveieejOecee&ce=le Deeefo ebLeeW kes DeeOeej mes efkeee pee jne nw~
ke=eflekece& efJeefOe
egle%eeve eoMeebiehe nw~ Fmes ieejn Debie Deewj eewon hetJe& veece mes Yeer peeveles nQ~
DeLeJee Debie Deewj Debieyeee kes veece mes egle%eeve kes cetue ceW oes Yeso kejkes Debie kes 12 Yeso
Deewj Debieyeee kes 14 Yeso efkeS nQ~ keneR hej Debieegle Deewj Devebieegle Ssmeer Yeer oes veece kens
nQ~ efkevneR ebLeeW ceW 14 Debieyeee egle kees ekeerCe&ke Yeer kene nw~ DeLee&led 12 Debie mes
(2)
Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee
Deefleefje egle%eeve kees Debieyeeeegle, Devebieegle ee ekeerCe&ke Ssmes leerve veece nQ~ <edKeC[eiece,
OeJeuee hegmleke 1 ceW henues Debieyeee kes veece kens nQ Je Gvekes ue#eCe efoes nQ~ hegve:
Debieegle kes 12 Yeso kens nQ~1 eLeeDebieyeee Deewj DebieeefJe veece mes DeLee&efOekeej-egle%eeve kes oes Yeso nQ~ FveceW
Debieyeee kes eewon Yeso nQ-1. meeceeefeke, 2. elegefJeMeeflemleJe, 3. Jebovee, 4. eefleeceCe,
5. Jewveefeke, 6. ke=eflekece&, 7. oMeJewkeeefueke, 8. GejeOeeve, 9. keuheJeJenej,
10. keuheekeuhe, 11. cenekeuhe, 12. hegC[jerke, 13. cenehegC[jerke Deewj 14. efveef<eefkee~
Debie eefJe kes 12 Yeso nQ-1. Deeeejebie, 2. met$eke=leebie, 3. mLeeveebie,
4. meceJeeeebie 5. JeeKeee%eefhle Debie, 6. veeLeOece&keLeebie, 7. GheemekeeOeeveebie,
8. Deble:ke=Meebie, 9. DevegejewheheeefokeoMeebke, 10. eMveJeekejCeebie, 11. efJeheekemet$eebie
Deewj 12. efJeeoebie~
FveceW mes yeejnJeW Debie efJeeo kes 5 Yeso nQ-heefjkece&, met$e, eLeceevegeesie, hetJe&iele
Deewj etefuekee~
elegLe& Yesohe mes hetJe&iele 14 Yeso nQ, pees efke eewon hetJe& kenueeles nQ~ Fvekes veece1. GlheeohetJe& 2. DeeeeCeere hetJe& 3. Jeeree&vegeJeeo, 4. DeefmleveeefmleeJeeo, 5. %eeveeJeeo,
6. meleeJeeo, 7. DeelceeJeeo, 8. kece&eJeeo, 9. eleeKeeve, 10. efJeeevegeJeeo,
11. keueeCeJeeo, 12. eeCeeJeee, 13. efeeeefJeMeeue Deewj 14. ueeskeefJebogmeej hetJe& nQ~
Ssmee ner ece <edKeC[eiece hegmleke veJeceeR ceW efoee nw2~
JeneB hej Debieegle Deewj Devebieegle Ssmes veece efoes nQ~ hegve: Devebieegle DeLee&led Debieyeeeegle kes meeceeefeke, elegefJeMeeflemleJe Deeefo eewon Yeso Deveblej Debieegle kes Deeeejebie Deeefo
12 Yeso kejkes efJeeo veece kes Debie ceW heeBe YesoeW ceW mes eewLes Yesohe hetJe&iele kes
GlheeohetJe& Deeefo eewon hetJe& yeleees nQ~
ieesccemeej peerJekeeb[ ceW ieeLee 356 mes ueskej ieeLee 366 leke eoMeebie Je yeejnJeW
Debie kes heeBe Yeso leLee eewon hetJeeX kee JeCe&ve efkeee nw~ hegve: meeceeefeke, elegefJeMeeflemleJe
Deeefo eewon YesoeW kees Debieyeee veece mes ieeLee 367-368 ceW efueee nw~
leJeeLe&Jeeefle&ke ebLe ceWegleb ceeflehetJe deveskeeoMeYesoced~~20~~
met$e keer erkee ceW eer DekeuebkeosJe ves efJemle=le efJeJeseve efkeee nw~ DeLee&led egle%eeve kes
cetue ceW oes Yeso nQ-Debieyeee Deewj DebieeefJe~ Debieyeee Deveske ekeej kee nw Deewj Debie
1. <edKeC[eiece OeJeuee heg. 1, he=. 97~ 2. <edKeC[eiece OeJeuee erkee heg. 9, he=. 187~
(3)
eefJe kes 12 Yeso nQ~ DebieeefJe kee ue#eCe osefKeSDebie eefJeceeeejeefoeoMeYesob yegeefleMeeef&egeeieCeOejevegmce=leebLejeveb~12~ YeieJeon&lmeJe&%eefnceJeefVeie&leJeeiieeLe&efJeceuemeefueuee#eeefueleevle:kejCew:
yegeefleMeeef&egewie&CeOejwjvegmce=leevLejeveb DeeeejeefoeoMeefJeOeceeefJeefcelegeles~1
yegef Deeefo DeefleMee Jeeues ieCeOejeW kes eje jefele DebieeefJe 12 ekeej kee nw~
YeieJeeve Den&vle meJe&%eosJeheer efnceeeue mes efvekeueer ngF& Jeeveheer iebiee kes DeLe&heer
efvece&ue peue mes efpevekee Devle:kejCe e#eeefuele nw, Ssmes yegef Deeefo $e+efeeW kes Oeveer
ieCeOejeW kes eje ebLehe mes jefele Deeeejeefo yeejn DebieeW kees DebieeefJe kenles nQ~
hegve: Debieyeee kee ue#eCe osefKeSDeejeleereeeee&ke=leeeLe&eleemeVeheceyeeeced~ 13~ eod ieCeOejefMe<eeefMe<ewjejeleerewjefOeieleegleeLe&leJew: keeueoes<eeouhecesOeeegye&ueeveeb eeefCeveecevegeneLe&cegheefveyeb mebef#ehleeeLe&JeeveefJeveemeb leoyeeeced~
leoveskeefJeOeb keeefuekeeslkeeefuekeeefoefJekeuheeled~ 14 ~ leoyeeeceveskeefJeOecedkeeefuekeceglkeeefuekeefcelesJeceeefoefJekeuheeled~ mJeeOeeekeeues efveelekeeueb keeefuekeced~
Deefveelekeeueceglkeeefuekeced~ lesoe GejeOeveeoeesveskeefJeOee:~2
Deejeleere Deeeee&ke=le Debie DeLe& kes DeeOeej mes jes iees ebLe Debieyeee nQ~ egle DeLe&
kes %eelee ieCeOejosJe kes efMe<e-eefMe<eeW kes eje keeueoes<e mes Deuhe Deeeg-yegef Jeeues
eeefCeeeW kes Devegen kes efueS DebieeW kes DeeOeej mes jes iees mebef#ehle ebLe Debieyeee nQ~~13~~
keeefueke, Glkeeefueke Deeefo efJekeuhe mes Debieyeee Deveske ekeej kes nQ~ mJeeOeeekeeue
ceW efpevekes he"ve-hee"ve kee efveece (efveelekeeue) nw, Jes keeefueke kenueeles nQ leLee efpevekes
he"ve-hee"ve kee keesF& efveele mecee ve nes, Jes Glkeeefueke nQ~ GejeOeeve Deeefo Deveske
ekeej kes Debieyeee ebLe nQ~~14~~
eneB nceW en efebleve kejvee nw efke pees Deeeejebie veece mes henuee Debieegle nw~ FmeceW
cegefveeeW kes cetueiegCe-GejiegCe Je osJeJebovee efJeefOe, ke=eflekece&efJeefOe Deeefo kee ef Jemleej mes
keLeve nesiee ner nesiee~ hegvee GheemekeeOeeve veece kes meeleJeW Debie ceW eeJekeeW keer ieejn
(11) eefleceeDeeW kee oeve, hetpee Deeefo efeeeDeeW kee efJemle=le efJeJeseve nw, GveceW eeJekeeW kes
efueS ke=eflekece& efJeefOe kee JeCe&ve nw ner nw~
efhej Yeer Debieyeee ceW pees ke=eflekece& veece mes "e Yeso nw, Gmekee ue#eCe Deeiece ceW
JeefCe&le nw~ JeemleefJekelee en nw efke efoiecyej pewve hejcheje ceW Debie Deewj hetJeeX kes egle-Meee
1. leJeeLe&Jeeefle&ke he=. 199~ 2. leJeeLe&Jeeefle&ke he=. 210-211~
(4)
Deepe veneR nw keeeWefke en %eeve Flevee efJemle=le nw efke ceewefKeke ner egle%eeveer cenecegefveeeW kees
eehle Lee~ Fme egie ceW Debeflece eglekesJeueer eer Yeyeeng cenecegefve ueieYeie 2000
(oes npeej) Je<e& hetJe& ngS nQ~ Gvekes yeeo Debie-hetJeeX kes DebMe-DebMe Deeefo kes %eelee
cenecegefve ngS nQ~ GvneR kee DebMe-DebMe egle%eeve Deepe MeeeeW ceW efveye nw~
leelhee& en nw efke Deepe pees Yeer kemeeeheeng[, <edKeC[eiece Deeefo Meee nQ, Jes meye
eoMeebie kes Deewj Debieyeee kes DebMe ner nQ, Dele: Jes meye hetCe& eceeCe nQ~
ke=eflekece& veeceke Debieyeee egle ceW JeefCe&le pees efJe<ee nw, Gmekee mebef#ehle GuuesKe
OeJeuee, peeOeJeuee Deeefo ebLeeW ceW nw~
ke=eflekece& kee ue#eCe

ke=leles efeles DeefJeOeb kece& esvee#ejkeocyekesve heefjCeecesve efeeee Jee leled ke=eflekece&
heeheefJeveeMeveesheee:~
efpeve De#ejmecetn mes ee efpeveheefjCeeceeW mes ee efpeveefeeeDeeW mes Dee" ekeej kes kece&
kees peeles nQ-sos peeles nQ, Gmekee veece ke=eflekece& nw DeLee&led heeheefJeveeMe kee Gheee
ner ke=eflekece& nw~
ke=eflekece& kes Yeso

cetue ceW ke=eflekece& kes eneB hej oes Yeso efJeJeef#ele nQ-osJeJevovee, eefleeceCe Deeefo
efeeeDeeW ceW Yeefe he{ves kes eejbYe ceW eefle%ee mes ueskej Yeefehee" mes hetJe& leke pees efJeefOe nesleer
nw, Jen eLece Yeso nw~ osefKeSeLece Yesoefkeefoecceb Dejnble-efmeeFefje-GJePeee-ieCeefeblee-ieCeJemeneF&Ceb keerjceeCehetpeeefJeneCeb JeCCesefo1~ SlLegJeJegppebleer ieeneogDeesCeob penepeeob yeejmeeJeecesJe Jee~
eGmeermeb eflemegb e efkeefoecceb heGbpeS~~64~~
ke=eflekece& DeefOekeej Dejnvle, efme, Deeeee&, GheeOeee, ieCeefevleke (meeOeg mebIe
kes keeeeX keer efevlee kejves Jeeues) Deewj ieCeJe=<eYe (ieCeOej) DeeefokeeW keer, keer peeves Jeeueer
hetpee kes efJeOeeve kee JeCe&ve kejlee nw~ eneB Gheege ieeLeeeLeepeele DeLee&led peelehe kes (Oeejke cegefve kees) eesOeeefo efJekeejeW mes jefnle neskej
oes DeJeveefle, yeejn DeeJele&, eej efMejesveefle Deewj leerve MegefeeW mes mebege ke=eflekece& kee
eeesie kejvee eeefnS~~64~~
1. <edKeC[eiece, OeJeuee heg. 9, he=. 189~
(5)
meeceeefekemleJehetJe&kekeeeeslmeie&elegefJeMeeflemleJeheeleke=eflekecexlegeles1~
meeceeefeke mleJehetJe&ke keeeeslmeie& kejkes elegefJeMeeflemleJehee&vle pees efJeefOe nw Gmes
ke=eflekece& kenles nQ~
oesCeob leg peOeepeeob JeejmeeJeecesJe e~
eogefmmejb eflemegefb e efkeefoecceb heGbpeos2~~603~~
eLeepeele cegeOeejer meeOeg ceveJeevekeee keer Megef kejkes oes eCeece, yeejn DeeJele&
Deewj eej efMejesveeflehetJe&ke ke=eflekece& kee eeesie kejW~ DeLee&led efkemeer Yeer efeee kes eeesie ceW
henues eefle%ee kejkes Yetefce mheMe&he hebeebie vecemkeej efkeee peelee nw, pewmesDeLe heewJee&efCnkeosJeJevoveeefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpee-JeboveemleJemecesleb egleYeefekeeeeslmeie kejescenb Ssmeer eefle%ee kejkes hebeebie
vecemkeej efkeee peelee nw~ hegve Cecees DeefjnbleeCeb mes ueskej leeJekeeueb heeJekecceb
ogeefjeb Jeesmmejeefce hee" yeesuee peelee nw Fmes meeceeefeke mleJe kenles nQ~ FmeceW
Cecees DeefjnbleeCeb hee" eejbYe kejles mecee leerve DeeJele& kejkes Ske efMejesveefle keer peeleer
nw, hegve hee" hetje kejkes leerve DeeJele& Ske efMejesveefle keer peeleer nw~ efhej keeeeslmeie& kejkes
hebeebie eCeece efkeee peelee nw hegve Leesmmeeefce Fleeefo elegefJeMeefle mleJe kes eejbYe ceW
leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes hee" hetje nesves hej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle nesleer
nw~ Fme ekeej eefle%ee kes Devevlej eCeece Deewj keeeeslmeie& kes Devevlej eCeece, Ssmes oes
eCeece ngS~ meeceeefeke oC[ke kes Deeefo-Devle ceW Deewj Leesmmeeefce mleJe kes Deeefo-Devle ceW
Ssmes leerve-leerve DeeJele& eej yeej kejves mes yeejn DeeJele& ngS leLee eleske ceW Ske-Ske
efMejesveefle kejves mes eej efMejesveefle nes ieF~
efleere YesoFmeceW osJeJevovee Dehejveece meeceeefeke ceW pees ke=eflekece& neslee nw, Jen n ekeej
3
kee nw osJeJevovee ceW n ekeej kee ke=eflekece&efpeCe-efmeeFefje-yengmegosmeg JebefoppeceeCesmeg peb keerjF kecceb leb efkeefoecceb
Ceece~ lemme DeeoenerCe-eflekeKege-heoeefnCe-efleDeesCeo-eogefmej-JeejmeeJeeeefouekeKeCeb efJeneCeb heueb e efkeefoecceb JeCCesefo ?3
efpeveosJe, efme, Deeeee& Deewj GheeOeee keer Jevovee kejles mecee pees efeee keer
peeleer nw, Gmes ke=eflekece& kenles nQ~ Gme ke=eflekece& kes DeelceeOeerve neskej efkeS ieS leerve yeej
1. cetueeeej ieeLeee 602 keer erkee~ 2. cetueeeej iee. 603~ 3. peeOeJeuee kemeeeheeng[, he=. 118~
(6)
eoef#eCee, leerve DeJeveefle, eej vecemkeej Deewj yeejn DeeJele& Deeefo he ue#eCe, Yeso leLee
heuekee JeCe&ve ke=eflekece& ekeerCe&ke kejlee nw~
mJeeOeervelee hejerefleeeer efve<eee ef$eJeejceeJelee&~
eoMe elJeeefj efMejebmesJeb ke=eflekece& <ees{sced1~~2~~
leLee-DeeoenerCeb, heoenerCeb, eflekeKegeb, efleTCeob, eogefmmejb, JeejmeeJeeb, esefo~
(1) Jevovee kejves Jeeues keer mJeeOeervelee (2) leerve eoef#eCee (3) leerve Yeefe
mebyebOeer leerve keeeeslmeie& (4) leerve efve<eee-1. F&ee&heLe keeeeslmeie& kes Devevlej yew "kej
Deeueesevee kejvee Deewj ewleYeefe mebyebOeer efeee-efJe%eeheve kejvee 2. ewleYeefe kes Devle ceWs
yew"kej Deeueesevee kejvee Deewj hebeceneiegYeefe mebyebOeer efeee efJe%eeheve kejvee 3. hebeiegYeefe
kes Devle ceW yew"kej Deeueesevee kejvee (5) eej efMejesveefle (6) yeejn DeeJele&~ ener meye
Deeies meeceeefeke efJeefOe ceW Deelee nw~
kemeeeheeng[ heg. 1 ceW JeefCe&le ke=eflekece& meeceeefeke efJeefOe kees yeleueelee nw~ ener
JeCe&ve <edKeC[eiece (OeJeuee erkee meefnle) hegmleke 13 ceW JeefCe&le nw~
Deeies FvneR ebLeesW kes es meYeer eceeCe efoes pee jns nQ, GvnW DeJeMe he{vee eeefnS~
1. DeveieejOecee&ce=le De. 9~
(7)
meeceeefeke keye Deewj kewmes kejW?

meeOegDeeW keer meeceeefeke Deewj osJeJebovee Ske nw~ efJeefOeJeled osJeJebovee kejvee Fmeer kee veece
meeceeefeke nw~ meJes<eg cew$eeR Deeefo hee" he{kej peehe Deeefo kejkes meeceeefeke kejvee Deewj
osJeoMe&ve kes mecee osJeJebovee efeee kejvee Ssmee veneR nw eleggle ef$ekeeue meeceeefeke kes mecee ner
leerve yeej osJeJebovee kee efJeOeeve nw~ Gmeer kees eneB meeceeCe efoKeeee peelee nw~
cetueeeej ceW eerkegvokegvoosJe ves DeeF&me cetueiegCeeW kee JeCe&ve kejles ngS mecelee veece
kes DeeJeMeke kee ue#eCe efkeee nwpeerefJeocejCes ueeYee-ueeYes mebpeeseefJehheDeesies e~
yebOegefjmegnogkeKeeefomeg, meceoe meeceeFeb Ceece~~23~~
Fmekeer erkee ceW eer Jemegvebefo Deeeee& ves kene nwmeeceeFeb Ceece-meeceeefekeb veece YeJeefle~ peerefJelecejCeueeYeeueeYemebeesieefJeeeesieyevOJeefjmegKeogKeeefo<eg eoslelmecelJeb meceeveheefjCeece ef$ekeeue-
osJeJeboveekejCeb e lelmeeceeefekeb eleb YeJeefle1~

DeefYeeee en nw efke peerJeve-cejCe, ueeYe-DeueeYe, mebeesie-efJeeesie, yebOeg-Me$eg Deewj
megKe-ogKe Deeefo ceW pees meceeve heefjCeece kee nesvee nw Deewj ef$ekeeue ceW osJeJebovee
kejvee nw Jen meeceeefeke ele nw~
Deve$e meeceeefeke kes efveelekeeefueke-Deefveelekeeefueke Ssmes oes Yeso kejkes efveelekeeefueke
ceW ef$ekeeueosJeJebovee Deewj Deefveelekeeefueke ceW meceleeYeeJe kees jKevee Ssmee kene nw~
Deeeejmeej ebLe ceW meeceeefeke DeeJeMeke kee JeCe&ve kejles ngS efmeevleeeJeleea
eerJeerjvebefo Deeeee&osJe leerLe&#es$e ee efpevecebefoj ceW peekej efJeefOeJeled F&ee&heLeMeg ef Deewj
ewle-hebeiegYeefe kejves kee DeeosMe os jns nQ~ Fmekes eceeCe Deeies efoes pee jns nQ~
ef$emebOeb Jeboves egbpeeled, ewlehebeiegmlegleer~
efeeYeefeb ye=nodYeefe<Jebles oes<eefJeMeges~~13~~
leerveeW mevOee mebyebOeer efpeveJevovee ceW ewleYeefe Deewj hebeieg Yeefe he{W leLee Je=nodYeefeeeW
kes Devle ceW hee" keer nerveeefOekeleehe oes<eeW keer efJeMegef kes efueS efeeYeefe (meceeefOeYeefe)
kejvee eeefnS2~
Jevovee eesie cege

cege kes eej Yeso nQ-efpevecege, eesiecege, Jevoveecege, cegeeMegefecege~ Fve eejeW
1. cetueeeej he=. 29 (%eeveheer" mes cegefle)~ 2. Deveieej Oecee&ce=le De. 9~
(8)
cegeDeeW kee ue#eCe ece mes kenles nQ~

efpevecege-oesveeW hewjeW cesW eej Debiegue eceeCe Devlej jKekej Deewj oesveeW YegpeeDeeW kees
veeres uekeekej keeeeslmeie&he mes Ke[s nesvee mees efpevecege nw~ eesiecege-heeemeve,
heekeemeve Deewj Jeerjemeve Fve leerveeW DeemeveeW keer ieeso ceW veeefYe kes meceerhe oesveeW neLeeW keer
nLesefueeeW kees efele jKeves kees efpevesvosJe eesiecege kenles nQ~ Jevovee cege-oesveeW neLeeW
kees cegkegefuelekej Deewj kegnefveeeW kees Goj hej jKekej Ke[s ngS heg<e kes Jevovee cege nesleer
nw~ cegeeMegefecege-oesveeW neLeeW keer DebiegefueeeW kees efceueekej Deewj oesveeW kegnefveeeW kees
Goj hej jKekej Ke[s ngS kees Deeeee& cegeeMegefecege kenles nQ~
osJeJevovee kes efueS efpevecebefoj ceW hengBekej neLe-hewj Oeeskej efvemeefn kee leerve
yeej GeejCe kej efpevesvosJe kees vecemkeej kejW~ Deveblej b efpevesvYeJeveb YeJeleeheneefj
Fleeefo mlees$e kees he{les ngS ewleeuee keer leerve eoef#eCee osJeW~ hegve efvemebieesnb
efpeveeveeb Fleeefo oMe&vemlees$e he{kej eefo Ke[s neskej meeceeefeke kejvee nw lees Ke[s
neskej F&ee&heLeMegef hee" mes meeceeefeke Meg kejW~ eefo Ke[s neskej meeceeefeke kejves
keer Meefe veneR nw lees yew"kej kejW~
yew"kej Yeer osJeJevovee kejves kee efJeOeevemeeOeg hegveJeoveeb eLeeseefJeMes<eCeefJeefMe-meheeke meeefleuesKevecegkegefueleJelmeeslmebefielekej kegee&led ~ keee? DeMekelee~ GodYees eefo Jebefolegb ve
MekevegeeefoleLe&1~
meeOeg eefo Ke[s neskej Jebovee veneR kej mekeles nQ-DemeceLe& nQ lees heekeemeve mes
yew"kej, efheer ueskej, cegkegefuele neLe pees[kej Je#emLeue kes heeme jKekej osJeJebovee
kejW~ (Deheveer Jemeeflekee ceW meeceeefeke kejves ceW b efpevesv YeJeveb......leLee efve:mebieesnb
efpeveeveeb......Deeefo he{W lees Dee ner nw, veneR Yeer he{W cee$e efve:mebieesnbefpeveeveeb Ssmee Ske
Mueeske he{kej heef[kekeceeefce Yebles~ mes Yeer Meg kej mekeles nQ~)
ewleYeefe ceW leerve eoef#eCeeewleYeefe he{les-he{les Yeer efpeveeeflecee keer leerve eoef#eCee osves kee efJeOeeve nw~
oereles ewleefveJee&Ce-eesefieveboerejs<eg efn~2
Jebeceeves<JeOeereevewmleeodYeefeb eoef#eCee~~92~~
ewleYeefe, efveJee&CeYeefe, eesefieYeefe Deewj vevoerej Yeefe he{les-he{les cebefoj ceW,
efveJee&Ce#es$eeW ceW, eesefieeeW keer Je efpeveefyecyeeW keer eoef#eCee kejvee eeefnS~
1. Deveieej Oecee&ce=le De. 9, Mueeske 43 keer erkee~ 2. DeveieejOecee&ce=le De. 8~
(9)
DeLe eke mlees$e

meeceeefeke kes efueS eer efpevecebefoj kees peeJes~ cebefoj kee efMeKej efoKeles ner Fme
eke mlees$e kees he{les ngS cebefoj kes heeme hengBes DeLeJee cebefoj kes heeme hengBekej cebefoj
keer eoef#eCee osles ngS eke mlees$e he{W~
b efpevesvYeJeveb YeJeleeheneefj, YeJeelceveeb efJeYeJemebYeJeYetefjnsleg~

ogiOeeefyOehesveOeJeueespJeueketkeesef-veOJepeekejjeefpeefJejepeceeveced~~1~~
b efpevesvYeJeveb YegJevewkeue#ceer-Oeeceef&Jeef&lecenecegefvemesJeceeveced ~~
efJeeeOejecejyeOetpeveheg<heefoJe-heg<heebpeefueekejMeesefYeleYetefceYeeieced ~~2~~
b efpevesvYeJeveb YeJeveeefoJeeme-efJeKeeleveekeieefCekeeieCeieereceeveced ~~
veeveeceefCeeeeYeemegjjefMcepeeue-Jeeueer{efvece&ueefJeMeeueieJee#epeeueced ~~3~~
b efpevesvYeJeveb megjefmee#e-ievOeJe&efkeVejkejeefhe&leJesCegJeerCee~~
mebieerleefceefelevecemke=leOeerjveeow-jehetefjleecyejleueesefoievlejeueb~~4~~
b efpevesvYeJeveb efJeuemeefueesue-ceeueekegueeefueueefueleeuekeefJeYeceeCeced~
ceeOege&Jeeeueeve=leefJeueeefmeveerveeb-ueerueeeueueevethegjveeojceb~~5~~
b efpevesvYeJeveb ceefCejlvensce-meejespJeuew keueMeeecejohe&Ceeew~
mevcebieuew meleleceMeleeYesow- efJe&Yeeefpeleb efJeceueceewefekeoeceMeesYeced ~~6~~
b efpevesvYeJeveb JejosJeoe-kehet&jevovele<kemegieefvOeOethew~
cesIeeeceeveieieves heJeveeefYeIeele-ebeeueefceuekeslevelegbieMeeueced ~~7~~
b efpevesvYeJeveb OeJeueelehe$e-eeeefveceivelevege#ekegceejJe=vo~
oesOeteceeveefmeleeecejhebefeYeemeb, YeeceC[ueegefleegleeefleceeefYejeceb~~8~~
b efpevesvYeJeveb efJeefJeOeekeej-heg<heeshenejjceCeeremegjlveYetefceced ~
efveleb JemebleefleuekeefeeceeoOeeveb, mevcebieueb mekeueevcegveervJebeb~~9~~
b ceeee ceefCekeebeveefe$elebbgie-efmebnemeveeefoefpeveefJecyeefJeYetefleegeb~
ewleeueeb eolegueb heefjkeerefle&leb ces, mevcebieueb mekeueev cegveervJebeb~~10~~
(10)
hegve Gefele mLeeve hej hewj Oeeskej ewleeuee kes Devoj eJesMe kejW~ efvemener
efvemener efvemener Ssmee GeejCe kejkes eer efpevesvosJe kes cegKe kees osKekej vecemkeej
kejkes efvemebieesnb efpeveeveeb Fleeefohe mes eefme F&ee&heLeMegef veeceke mlees$e kees
he{W~ eefo efpevecebefoj keer yeenj mes eoef#eCee veneR nw lees Fmeer efvemebieesnb mlees$e kees he{les
ngS Jesoer ceW efJejepeceeve efpevesvosJe keer leerve eoef#eCee osJeW~
H H
F&ee&heLeMegef
efvemebieesnb efpeveeveeb meovecevegheceb ef$ehejerlesle Yekelee~
efmLelJee ielJee efve<eeesejCeheefjCeleesvle Mevewn&mleegiceced~~
Yeeues mebmLeehe yegee cece ogefjlenjb keerle&es MeeJebeb~
efveboeotjb meoehleb #eejefnlececegb %eeveYeevegb efpeveWced ~~1~~
eercelheefJe$ecekeuebkeceveblekeuheb, mJeeebYegJeb mekeuecebieueceeefoleerLe&ced~
efveleeslmeJeb ceefCeceeb efveueeb efpeveeveeb, $ewueeskeeYet<eCecenb MejCeb ehees~~2~~
eercelhejceiebYeerjmeeeoeceesIeueeb#eveb~
peereel$ewueeskeeveeLeme Meemeveb efpeveMeemeveced ~~3~~
eercegKeeueeskeveeosJe eercegKeeueeskeveb YeJesled ~
DeeueeskeveefJenerveme lelmegKeeJeehlee kegle~~4~~
DeeeYeJeled meheuelee veeveeme, osJe! lJeoereejCeecyegpeJeer#eCesve~
Dee ef$eueeskeefleueke! eefleYeemeles ces, mebmeejJeeefjefOejeb eguegkeeceeCeced ~~5~~
Dee ces #eeefueleb iee$eb ves$es e efJeceueerke=les~
mveeleesnb Oece&leerLex<eg efpevesv leJe oMe&veeled ~~6~~
vecees vecemeJeefnlebkejee, Jeerjee YeJeecyegpeYeemkejee~
Devevleueeskeee megjeefe&leee, osJeeefOeosJeee vecees efpeveee~~7~~
vecees efpeveee ef$eoMeeefe&leee, efJeveoes<eee iegCeeCe&Jeee~
efJecegefeceeie&eefleyeesOeveee, osJeeefOeosJeee vecees efpeveee~~8~~
(11)
osJeeefOeosJe! hejcesej! Jeerlejeie!

meJe&%e! leerLe&kej! efme! cenevegYeeJe!!
$ewueeskeeveeLe! efpevehegbieJe! Je&ceeve~
mJeeefceved! ieleesefmce MejCeb ejCeeb les~~9~~
efpeleceon<e&s<ee, efpeleceesnhejer<ene efpeleke<eeee~
efpelepevcecejCejesiee, efpeleceelmeee& peevleg efpevee~~10~~
peeleg efpeveJeOe&ceeveefeYegJeveefnleOece&eeveerjpeyevOeg~
ef$eoMeheeflecegkegYeemegjet[eceefCejefMcejbefpeleeCeejCe~~11~~
pee pee pee $ew ueeskeekeeC[MeesefYeefM eKeeceCes~
vego veg o vego mJeevleOJeevleb peielkeceueeke& ! ve~~
vee vee vee mJeeefceved! Meebefleb efveleevleceveefvleceeb~
veef n veef n veefn $eelee ueesk ew keef ce$e! YeJelhej~~12~~
efees cegKes efMejefme heeefCeheeespeegices~
Yeefeb mlegefleb efJeveeflecebpeefuecebpemewJe~~
eseereles eefjkejerefle ejerkejerefle~
eeke&jerefle leJe osJe! me SJe Oeve~~13~~
pevceesvceepe Yepeleg YeJele heeoheodceb ve ueYeced ~
leeslmJewjb ejleg ve e ogoxJeleeb mesJeleeb me~~
DeMveeleVeb eefon megueYeb ogue&Yeb esvcegOeemles~
#egodJeeJe=lew keJeueeefle ke keeueketb yegYeg#eg~~14~~
heb les efveheeefOemegvojefceob heMevmenes#eCe~
es#eekeewlegkekeeefjkees$e YeieJevveeshewleJemLeevlejced ~~
(12)
JeeCeeR ieoieodevJeheg heguekeevedves$eeb eeJeeved ~

cete&veb veceevkejew cegkegueebesleesefhe efveJee&heeved ~~15~~
$emleejeefleefjefle ef$ekeeueefJeefoefle $eelee ef$eueeskeee Fefle~
ese metefleefjefle efeeeb efveefOeefjefle es megjeCeeefceefle~~
eehleesnb MejCeb MejCeceieeflemlJeeb leepeeshes#eCeb~
j#e #esceheob emeero efpeve! efkeb efJe%eeefhelewieexefhelew~~16~~
ef$eueeskejepesvefkejerkeesef-eYeeefYejeueer{heoejefJevoced~
efvecet&uecegvcetefuelekece&Je=#eced efpeveWebb eCeceeefce Yekelee~~17~~
kejejCelevegefJeIeeleeolees efvenle eceeole eeCeer~
F&ee&heLeefceefle Yeerlee cegbes lees<eneveLe&ced ~~18~~
(13)
osJeJebovee eeesieefJeefOe-
osJeJebovee
(meeceeefeke)
hegve efpeveWosJe kes meeceves hetJe& ee Gej cegKekej Ke[s neskej ee yew"kej heef[kekeceeefce
Yebles! en F&ee&heLeMegef kee eefleeceCe yeesueles ngS meeceeefeke efJeefOe eejbYe kejW~
F&ee&heLeMegef
heef[kekeceeefce Yebles! FefjeeJeefneeS efJejenCeeS DeCeeieges

DeFieceCes, efCeiieceCes, "eCes, ieceCes, ebkeceCes, heeCegiieceCes,
yeerpegiieceCes, nefjogiieceCes, Geej-hemmeJeCe-Kesue-efmebneCeeefJeeef[e heFeJeefCeeeS, pes peerJee SFbefoee Jee, yesFbefoee Jee, lesFbefoee
Jee, eGeEjefoee Jee, hebefebefoee Jee, Ceesefuueoe Jee, hesefuueoe Jee,
mebIeefoe Jee, mebIeeefooe Jee, GeefJeoe Jee, heefjoeefJeoe Jee, efkeefjbefoe
Jee, uesefmmeoe Jee, efbefooe Jee, efYebefooe Jee, "eCeoes Jee, "eCeebkeceCeoes
Jee, lemme GejiegCeb, lemme heeeefekejCeb, lemme efJemeesefnkejCeb,
peeJe DejnbleeCeb YeeJebleeCeb Ceceeskekeejb heppegJeemeb kejsefce, leeJekeeeb
heeJekecceb ogeefjeb Jeesmmejeefce~
9 peehe
(Fme eefleeceCe kees he{kej Cecees DejnbleeCeb Fleeefo ieeLee kee meeeF&me GdJeemeeW
ceW veew yeej peehe osJes Devevlej heekeemeve mes ee ieJeemeve mes yew"kej Deeueesevee he{W~)
-Deeueesevee-
F&ee&heLes eeefueleee ceee eceeoeoskesefveecegKepeerJeefvekeeeyeeOee~

efveJe&efle&lee eefo YeJesoegieevlejs#ee~ efceLee leomleg ogefjleb ieg Yeefelees
ces~~1~~
Feefce Yevles! DeeueesesGb Fefjee-Jeefnemme hegJJegejoefkeKeCeheefce-eGefome-efJeefomeemeg efJenjceeCesCepegiebejefoefCee YeJJesCe
(14)
oJJee~ heceeooesmesCe [ye[yeeefjeeS heeCeYetopeerJemeeeCeb GJeIeeoes

keoes Jee keeefjoes Jee keerjblees Jee meceCegceefCCeoes lemme efcee ces
ogkeke[b~
Devevlej G"kej YeieJeeve kees hebeebie vecemkeej kejW hegve YeieJeeve kes mece#e yew"kej
ke=le efJe%eeheve kejW-
veceesmleg YeieJeved ! osJeJeboveeb keefj<eeefce~

Devevlej heekeemeve mes yew"kej veeres efueKee cegKe cebieue he{W~
efmeb mechetCe&YeJeeLe efmes keejCecegececed~

eMemleoMe&ve%eeveeeefj$eeefleheeoveced ~~1~~
megjsv cegkegeefMueheeoheodceebMegkesMejced ~
eCeceeefce ceneJeerjb, ueeskeef$eleecebieueced~~2~~
Devevlej yew"s-yew"s veeres efueKee hee" he{kej meeceeefeke mJeerkeej kejW~
Kecceeefce meJJepeerJeeCeb, meJJes peerJee Kecebleg ces~

efceeer ces meJJeYetosmeg, Jewjb cepPeb Ce kesCeefJe~~3~~
jeeyebOeb heoesmeb e, nefjmeb oerCeYeeJeeb~
Gmmegieeb Yeeb meesieb, jefocejefob e Jeesmmejs~~4~~
ne ogkeeb ne og-efebefleeb Yeeefmeeb e ne ogb~
Deb lees Deb l ees [pPeef ce, heg eeJesC e Jes ob lees ~~5~~
oJJes Keses keeues, YeeJes e keoeJejenmeesnCeeb~
efCeboCeiejnCepegees, ceCe-Jee-keeesCe heef[keceCeb~~6~~
mecelee meJe&Yetles<eg, mebece MegYeYeeJevee~
Deele&jewheefjleeiemleef meeceeefekeb celeb~~7~~
DeLe ke=leefJe%eehevee
YeieJeVeceesmleg emeerobleg eYegheeoe Jebefo<esnb~ S<eesnb meJe&meeJeeeesieeefjleesefmce~
(15)
Devevlej efeeeefJe%eehevee
DeLe heewJee&efCnkeosJeJevoveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(Fme eefle%ee Jeekee kees yeesuekej meeebie ee hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej
cegkegefuele neLe pees[kej leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes cegeeMegefecege mes neLe pees[kej
meeceeefeke oC[ke he{W~)
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~

Cecees GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJemeent Ceb ~~
eeeefj cebieueb-Deefjnble cebieueb, efme cebieueb, meeng cebieueb,
kesJeefueheCCeees Oeccees cebieueb~ eeeefj ueesiegecee-Deefjnble ueesiegecee,
efme ueesiegecee, meeng ueesiegecee, kesJeefueheCCeees Oeccees ueesiegecee~
eeeefj mejCeb heJJeppeeefce-Deefjnble mejCeb heJJeppeeefce, efme
mejCeb heJJeppeeefce, meeng mejCeb heJJeppeeefce, kesJeefueheCCeees Oeccees
mejCeb heJJeppeeefce~
DeeFppeoerJeoesmecegodosmeg heCCeejmekecceYetefcemeg peeJe DejnbleeCeb
YeeJebleeCeb DeeefoejeCeb eflelLeejeCeb efpeCeeCeb efpeCeeseceeCeb kesJeefueeeCeb,
efmeeCeb, yegeCeb, heefjefCeJJegoeCeb, Devlee[eCeb, heeje[eCeb,
OecceeFefjeeCeb, OecceosefmeeeCeb OecceCeeeieeCeb, OecceJejeeGjbieekekeJeerCeb, osJeeefnosJeeCeb, CeeCeeCeb, obmeCeeCeb, eefjeeCeb meoe kejsefce
efkeefjecceb~
kejsefce Yebles! meeceeFeb meJJemeeJeppepeesieb heekeKeeefce peeJeppeerJeb
efleefJensCe ceCemee Jeemee keeesCe Ce kejsefce Ce keejsefce keerjbleb efhe Ce
meceCegceCeeefce~ lemme Yebles! DeFeejb heef[kekeceeefce efCeboeefce iejneefce,
peeJe DejnbleeCeb, YeeJebleeCeb, heppegJeemeb kejsefce leeJe keeueb heeJekecceb
ogeefjeb Jeesmmejeefce~
(16)
(cegkegefuele neLe pees[kej leerve DeeJele& kej Ske efMejesveefle kejkes Ke[s-Ke[s
efpevecege mes ee yew"kej eesiecege mes meeeF&me GdJeeme ceW veJe yeej Ceceeskeej ceb$e kee
peehe kejW~ hegve hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej cegeeMegefe cege mes neLe pees [kej
LeesmmeeefcemleJe he{W~)
LeesmmeeefcemleJe
Leesmmeeefce nb efpeCeJejs, eflelLeejs kesJeueer DeCebleefpeCes~

CejheJejueeseceefnS, efJenge-jeceues cenhheCCes~~1~~
ueesemmegppeeseejs, Oecceb eflelLebkejs efpeCes Jebos~
Dejnbles efkeefemmes, eGJeermeb esJe kesJeefueCees~~2~~
Gmenceefpeeb e Jebos, mebYeJeceefYeCeboCeb e megceFb e~
heGcehhenb megheemeb, efpeCeb e ebohhenb Jebos~~3~~
megefJeefnb e heghheebleb, meereue meseb e Jeemeghegppeb e~
efJeceueceCebleb YeeJeb, Oecceb mebefleb e Jeboeefce~~4~~
kegbLegb e efpeCeJeeEjob, Dejb e ceefuueb e megJJeeb e Ceefceb~
Jeboeefce efjCesefceb, len heemeb JeceeCeb e~~5~~
SJeb ceS DeefYelLegee, efJenge-jeceuee henerCepejcejCee~
eGJeermeb efhe efpeCeJeje, eflelLeeje ces hemeerebleg~~6~~
efkeefee Jebefoe ceefnee, Sos ueesieesecee efpeCee efmee~
DeejesiieCeeCeueenb, efobleg meceeefnb e ces yeesefnb~~7~~
ebosefnb efCecceue-eje, DeeFesefnb Deefne-henemeee1~
meeejefceJe iebYeerje, efmee efmeefb cece efomebleg~~8~~
(hegve leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes Jeboveecege mes neLe pees[kej ewleYeefe he{W~)
1. heeemeblee-ekeeMeevle: Fefle Jee hee"evlejb erkeeeeb (efeeekeueehe: he=. 149)~
(17)
ewleYeefe
nefjCeerbo-
peeefle YeieJeeved nsceecYeespeeeejefJepe=befYeleeJecejcegkegeeesodieerCe&eYeeheefjegefcyeleew

~
keueg<eoee ceeveesodYeevlee hejmhejJewefjCees~
efJeielekeueg<ee heeoew eme ehee efJeMeemeg~~1~~
leoveg peeefle eseeved Oece& eJe=cenesoe
kegieefle-efJeheLe-keuesMeeeesmeew efJeheeMeeefle epee~
heefjCeleveemeeer - YeeJeeefefJeeefJekeefuheleb
YeJeleg YeJeleeele= $esOee efpevesvJeeesce=leced ~~2~~
leoveg peeleeppewveer efJeefe eYebielejbefieCeer
eYeJeefJeieceOeewJe - JemJeYeeJeefJeYeeefJeveer~
efvehecemegKemesob ejb efJeIee efvejie&ueb
efJeielejpemeb cees#eb oseeefVejleeceJeeced ~~3~~
Den&eflmeeeeeex-heeOeeesYemleLee e meeOegYe~
meJe&peieodJebesYees, veceesmleg meJe&$e meJexYe~~4~~
ceesneefomeJe&oes<eeefj-IeelekesYe meoe nlejpeesYe~
efJejefnlejnmke=lesYe hetpeenxYees veceesn&odYe~~5~~
#eevleepe&JeeefoiegCeieCe-megmeeOeveb mekeueueeskeefnlenslegb~
MegYeOeeceefve Oeeleejb, Jevos Oece efpevesveseced ~~6~~
efceLee%eeveleceesJe=le-ueeskewkepeeseflejefceleieceeesefie~
meebieesheebiecepeseb, pewveb Jeeveb meoe Jevos~~7~~
YeJeveefJeceevepeesefle-JelejvejueeskeefJeeewleeefve~
ef$epeieoefYeJeefvoleeveeb, Jebos $esOee efpevesveCeeb~~8~~
(18)
YegJeve$eesefhe YegJeve-$eeeefOeheeYee&-leerLe&kele=&Ceeced~
Jevos YeJeeefiveMeevlew, efJeYeJeeveeceeueeeueermlee~~9~~
Fefle hebeceneheg<ee, eCeglee efpeveOece&-Jeeve-ewleeefve~
ewleeueeee efJeceueeb, efoMevleg yeesefOeb yegOepeveseb~~10~~
Deke=leeefve ke=leeefve eeecese-egefleceefvleegeflecelmeg ceefvojs<eg~
cevegpeecejhetefpeleeefve Jebos, eefleefyecyeeefve peiel$ees efpeveeveeced ~~11~~
egefleceb[ueYeemegjebieeer, eeflecee Deeeflecee efpeveeseceeveeced~
YegJeves<eg efJeYetlees eJe=ee, Jeheg<ee eeeefuejefmce Jevoceeve~~12~~
efJeieleeegOeefJeefeeeefJeYet<ee, eke=eflemLee ke=efleveeb efpevesejeCeeced~
eeflecee eefleceeie=ns<eg keebleeeeflecee keuce<eMeevleesefYeJevos~~13~~
keLeeefvle ke<eeecegefeue#ceeR, hejee Meevleleee YeJeevlekeeveeced~
eCeceeceefYehecetefle&ceefvle, eefleheeefCe efJeMeges efpeveeveeced ~~14~~
eefoob cece efmeYeefeveerleb, megke=leb og<ke=leJelce&jesefOe lesve~
hegvee efpeveOece& SJe Yeefe- Ye&Jeleeppevceefve pevceefve efmLeje ces~~15~~
Den& leeb meJe&YeeJeeveeb, oMe&ve%eevemecheoeced ~
keerle&efe<eeefce ewleeefve, eLeeyegef efJeMeges~~16~~
eerceodYeeJeveJeememLee,
mJeebYeemegjcetle&e~
Jeefvolee vees efJeOeseemeg, eeflecee: hejceeb ieefleced ~~17~~
eeJeefvle meefvle ueeskesefmceVeke=leeefve ke=leeefve e~
leeefve meJee&efCe ewleeefve, Jevos Yeteebefme Yetlees~~18~~
es JevlejefJeceeves<eg, mLeseebme eefleceeie=ne~
les e mebKeeceefleeevlee, mevleg vees oes<eefJeefos~~19~~
peesefle<eeceLe ueeskeme, YetleesodYegl emecheo~
ie=ne mJeebYegJe meefvle, efJeceeves<eg veceeefce leeved ~~20~~
(19)
Jevos megjeflejeree - ceefCeeeeefYe<eseveced ~

ee ecesCewJe mesJebles, leoee& efmeefueyOees~~21~~
Fefle mlegefleheLeeleerle - eerYe=leecen&leeb cece~
ewleeveecemleg mebkeerefle&, meJee&eJeefvejesefOeveer~~22~~
Den&vceneveome, ef$eYegJeveYeJepeveleerLe&eeef$ekeogefjlee#eeuevewkekeejCe-ceefleueewefkekekegnkeleerLe&cegeceleerLe&ced ~~23~~
ueeskeeueeskemegleJe-eleJeyeesOevemeceLe&efoJe%eeveelenJenleJeenb, eleMeerueeceue-efJeMeeueketueefleeced~~24~~
MegkeueOeeveefmleefcele-efmLelejepeepenbmejeefpelecemeke=led~
mJeeOeeecevIees<eb, veeveeiegCemeefceefleiegefhle efmekeleemegYeieced ~~25~~
#eevleeJele&meneb, meJe&oee efJekeekegmegceefJeuemeuueeflekeced~
ogmenhejer<eneKe - glelejjbieejbieYebiegjefvekejced ~~26~~
Jeheieleke<eeehesveb, jeies<eeefooes<e-MewJeuejefnleced~
Delemleceesnkeo&ce-ceefleotjefvejmlecejCecekejekejced ~~27~~
$e+ef<eJe=<eYemlegefleceves-sefkeleefvIeex
e <eefJeefJeOeefJenieOJeeveced~
efJeefJeOeleheesefveefOehegefueveb, meeeJemebJejCeefvepe&jeefveeJeCeb~~28~~
ieCeOejeeOejsv-eYe=efleceneYeJehegb[jerkewheg<ew,
yengefYe mveeleb Yekelee, keefuekeueg<eceueeheke<e&CeeLe&ceceseced ~~29~~
DeJeleerCe&Jele mveelegb, ceceeefhe ogmlejmecemleogefjleb otjb~
Jehenjleg hejceheeJeve-cevevepeemJeYeeJeYeeJeieYeerjb~~30~~
he=LJeer bo-
Deleeceveeveeslheueb,
mekeuekeesheJespe&eeled ,
kee#eMejcees#enerve - ceefJekeejleesskele~~
efJe<eeoceoneefvele, enefmeleeeceeveb meoe,
cegKeb keLeeleerJe les, oeMegefceeleefvlekeerced ~~31~~
(20)
efvejeYejCeYeemegjb,
efJeielejeieJesieesoeeefVejbyejceveesnjb,
eke=efleheefveoex<ele~
efvejeegOemegefveYe&eb,
efJeieleefnbmeeEnmeeeceeled
efvejeefce<emegle=efhleceefefJeOeJesoveeveeb #eeeled ~~32~~
efceleefmLeleveKeebiepeb,
ielejpeesceuemheMe&veb
veJeebyeg nevove - eefl eceef oJeievOees oeced ~
jJeer vogk eg ef ueMeeef o - ef oJeyengu e#eCeeueb ke=leb
efoJeekejmeneYeemegj - ceheer#eCeeveeb efeeced ~~33~~
efnleeLe&heefjhebefLeefYe,
eyeuejeieceesneefoefYe
keuebefkelecevee pevees, eoefYeJeer#e MeesMegdeles~
meoeefYecegKecesJe eppeieefle heMeleeb meJe&le
Mejef ceueevceb[ue - ef ceJeesef lLeleb Meles ~~34~~
leosleocejsej - eeueceewefueceeueeceefCemhegjeflkejCeegcyeveere - ejCeejefJevoeced ~
hegveeleg YeieJeefppevesv! leJe hecevOeerke=leb
peieled
mekeueceveleerLe&iegheoes<eesoew~~35~~
Devevlej ewle kes meccegKe yew"kej veeres efueKeer Deeueesevee hee" he{W-
Deeueesevee ee Debeefuekee-Feefce Yevles! esFeYeefekeeGmmeiiees

keDees lemmeeueesesGb, DenueeseefleefjeueeseGueeseefcce efkeefceeefkeefceeefCe peeefCe efpeCeesFeeefCe leeefCe meJJeeefCe eflemeg efJe ueesSmeg
YeJeCeJeeefmeeJeeCeefJeblejpeesFefmeekehheJeeefmeeefe eGefJene osJee
meheefjJeeje efoJJesCe ievOesCe, efoJJesCe heghhesCe, efoJJesCe OetJesCe, efoJJesCe
egCCesCe, efoJJesCe JeemesCe, efoJJesCe CneCesCe, efCeekeeueb Debebefle,
hegppebefle, Jebobefle, Cecebmebefle DenceefJe Fn meblees lelLe, mebleeFb efCeekeeueb
(21)
Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees,

yeesefnueenes, megieFieceCeb, meceeefncejCeb, efpeCeiegCemecheefe nesG cepPeb~
(Devevlej G"kej hebeebie vecemkeej kejW~ heeeled YeieJeeved kes mevcegKe yew"kej veeres
efueKeer ke=leefJe%eehevee kejW~)
DeLe heewJee&efkeosJeJevoveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJevoveemleJemecesleb hebeiegYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hegve Ke[s neskej cegeeMegefecege mes neLe pees[kej leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kej
hetJeexe meeceeefeke ob[ke he{W~ Devevlej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kej meeeF&me GdJeeme
eceeCe keeeeslmeie& kejW~ keeeeslmeie& hetCe& nesves hej hegve hebeebie vecemkeej kej Ke[s neskej leerve
DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~ heeeled Leesmmeeefce Fleeefo elegefJeMeefle mleJe he{kej Devle ceW
leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~ Devevlej YeieJeeve kes mevcegKe hetJeexe jerefle mes Ke[s-Ke[s
ner Jeboveecege mes veeres efueKeer hebeceneiegYeefe he{W~)
hebeceneiegYeefe
ceCegeCeeFbomegjOeefjeeeee, hebekeuueeCemeeskeKeeJeueer heeee~

obmeCeb CeeCe PeeCeb DeCebleb yeueb, les efpeCee efobleg Decnb Jejb cebieueb~~1~~
pesefnb PeeCeefiieJeeCesefnb DeFLeeb1 peccepejcejCeCeejeeb oeb~
pesefnb heeb efmeJeb meemeeb "eCeeb, les cenb efobleg efmee Jejb CeeCeeb~~2~~
hebeneeejhebeefiiemebmeenee, JeejmebieeFb megDepeueefn-DeJeieenee~
ceeskeKeueer cenbleer cenb les meee, metefjCees efobleg ceeskeKebieeemebieee~~3~~
Ieesjmebmeej-Yeercee[JeerkeeCeCes, eflekeKeefJeejeueCenheeJehebeeCeCes~
CeceiieeCe peerJeeCe henosmeee, Jebefocees les GJepPeee Decns meee~~4~~
GiieleJeejCekejCesefnb PeerCebieee2, OecceJejPeeCemegkekesPeeCeb ieee~
efCeyYejb leJeefmejerS meceeefuebieee, meenJees les cenb3 ceeskeKehenceiieee~~5~~
1. DeeflemleyOeceefleke"esjb Fefle erkeeeeb efeeekeueeheebLes~ 2. KeerCebieee Ssmee Yeer hee" nw~
3. ceneceeskeKe Ssmee Yeer hee" nw~
(22)
SCe LeesesCe pees hebeieg JeboS, iegemebmeejIeCeJesefuue mees efboS

uenF mees efmeefmeeskeKeeFb JejceeCeCeb, kegCeF keefccebOeCeb hegbpeheppeeueCeb~~6~~
Dene efmeeFefjee,GJePeeee meeng hebehejceser~
SeeCe1 Cecegkekeeje2, YeJes YeJes cece megnb efobleg~~7~~
Deeueesevee ee Debeefuekee
(hegve ieJeemeve mes yew"kej veeres efueKee Deeueesevee hee" he{W~)
Feefce Yevles! hebeceneiegYeefekeeDeesmeiiees keDees lemmeeueesesGb

Deceneheeef[nsjmebpegeeCeb DejnbleeCeb, DeiegCemebheCCeeCeb GueesecelLeeefcce heFefeeCeb efmeeCeb DeheJeeCeceeGmebpegeeCeb DeeFefjeeCeb,
DeeeejeefomegoCeeCeesJeosmeeeCeb GJepPeeeeCeb, eflejeCeiegCeheeueCejeeCeb meJJemeentCeb, efCeekeeueb Debesefce hetpesefce Jeboeefce Cecebmeeefce
ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb
efpeCeiegCemecheefe nesG cepPeb~
(heeeled hetJeexe osJeJebovee kes hee" ceW vetvelee ngF& nes DeLeJee DeefOekelee ngF& nes lees
Fmekeer efJeMegef kes efueS meceeefOeYeefe he{ves kee Deeiece ceW efveece nw~ leeLee-ieJeemeve mes
yew"kej efeee efJe%eeheve kejW~)
DeLe heewJee&efCnke osJeJeboveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb eerewlehebeceneiegYeeer

efJeOeee leerveeefOekelJeeefooes<eefJeMegeLe DeelceheefJe$eerkejCeeLe
meceeefOeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(Devevlej G"kej hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveeflehetJe&ke Cecees DeefjnbleeCeb Fleeefo meeceeefeke ob[ke he{W~ ob[ke kes Deble ceW leerve
DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejkes meeeF&me GdJeeme eceeCe keeeeslmeie& kejW hegve
YetefcemheMe&veelceke hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle
hetJe&ke Leesmmeeefce Fleeefo mleJe he{W, Deble ceW hegve leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejkes
Jebovee cege mes veeres efueKeer meceeefOeYeefe he{W~ leeLee1. Sos hebe Ssmee Yeer hee" nw~ 2. Ceceeskekeeje Deewj Ceceeseeje Yeer hee" nw~
(23)
meceeefOeYeefe
DeLes eeLe&vee- eLeceb kejCeb ejCeb Jeb vece~

MeeeeYeemees efpeveheeflevegefle, mebieefle:, meJe&oeez,
meodJe=eeveeb iegCeieCekeLee, oes<eJeeos e ceewveced ~
meJe&meeefhe efeeefnleJeees, YeeJevee eelceleJes~
mecheevleeb cece YeJeYeJes, eeJeoslesheJeie&~~1~~
leJe heeoew cece oes, cece oeb leJe heoes ueerveb~
efleleg efpevesv! leeJeeeJeefVeJee&Cemeceeefhle~~2~~
DekeKejheelLenerCeb ceeenerCeb e peb ceS YeefCeeb~
leb Keceng CeeCeosJee! cepPe efJe ogkeKekeKeeb efovleg~~3~~
(Devevlej ieJeemeve mes yew"kej veeres efueKeer Deeueesevee he{W~)
Feefce Yebles! meceeefnYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb,

jeCeeemeJehejcehhepPeeCeuekeKeCemeceeefnYeeeres efCeekeeueb
Debesefce hetpesefce Jeboeefce Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees keccekeKeDees
yeesefnueeDees megieFieceCeb meceeefncejCeb efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
(Devevlej eLeeJekeeMe DeelceOeeve kejW~)
meeceeefeke kee Glke= keeue 6 Ie[er (2 Iebs 24 efceve) nw~ ceOece keeue 4 Ie[er
(1 Iebs 36 efceve) nw Deewj peIeve keeue 2 Ie[er (48efceve) nw~
Fme osJeJebovee ceW F&ee&heLeMegef, ewleYeefe Deewj hebeiegYeefe kees he{ves kes yeeo
Gheeg&e peIeve, ceOece ee Glke= meeceeefeke kes keeue ceW efpelevee mecee Mes<e jne nes
Gleves mecee ceW efheb[mLe, heomLe, hemLe ee heeleerle Oeeve kejW DeLeJee efmeee ceb$e,
Ceceeskeej ceb$e Deeefo kee ceeveefmeke ee GheebMeg peehe kejW~ meeceeefeke hetCe& kejles mecee
iegJee&Jeueer Yeer he{vee eeefnS~
DeLe elegefo&iJebovee
eeefioefiJeefoievlejs, kesJeefueefpeve-efme-meeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e, eesefieieCeemleevenb Jevos~~1~~
(24)
oef#eCeefoefiJeefoievlejs, kesJeefueefpeve-efme-meeOegieCeosJee~
es meJe& ef & mece= e, ees ef ieieCeemleevenb Jevos ~~2~~
heefece efoefiJeefoievlejs, kesJeefue-efpeveefme-meeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e, eesefieieCeemleevenb Jebos~~3~~
GejefoefiJeefoievlejs, kesJeefueefpeveefme-meeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e,
eesefieieCeemleevenb Jevos~~4~~
iegJee&Jeueer-( Deeeeveeceees pebyeterhes cesjeso&ef#eCeYeeies Yejle#es$es Deee&Keb[s
Yeejleos Mes ... eosMes........veiejs Jeerj efv eJee&C e mebJeled Skeesv eelJeeeEj MeogejhebeefJebMeefleMeleleces1 (2535 leces) ceemeesececeemes....ceemes.....he#es..... efleLeew......Jeemejs
eelekeeues meeceeefekeb ke=lJee eercelkegbokegboecveees mejmJeleer ies yeueelkeejieCes
kegbokegbometee&efomeJe&-hetJee&eeexYees veceesmleg veceesmleg veceesmleg~ iegCeebieg-eeefj$eeeJeleea-eerMeebeflemeeiejeeeexYees veceesmleg veceesmleg veceesmleg oer#eeieg2eerJeerjmeeiejeeeexYees veceesmleg veceesmleg veceesmleg~3)
hegve: eefo ieg ele#e ceW nQ lees Gvekes heeme peekej efJeefOeJeled iegJebovee kejW Deewj eefo
ele#e ceW veneR nQ lees hejes#e ceW ner ueIeg leerve YeefeeeB he{kej efJeefOeJeled iegJebovee kejW~
iegJebovee keye Deewj kewmes?

Jebee efoveeoew iegJee&ee efJeefOeJeled efJeefnleefeew,
ceOeevns mlegefleosJewe meeeb ke=leeefleecew~~54~~ (Deveieej Oe.De. 8)
eele meeceeefeke kes yeeo efJeefOeJeled ke=eflekece& kejkes Deeeee& Deeefo keer Jebovee kejW~
ceOeevn ceW Yeer meeceeefeke kes yeeo ke=eflekece&hetJe&ke iegDeeW keer Jebovee kejW Deewj meeebkeeue ceW
owJeefmeke eefleeceCe kes yeeo efJeefOeJeled iegJebovee kejW~
ueIJee efmeieefCemleglee ieCeer Jebees ieJeemeveeled ~
mewevleeWleeglemleglee leLeevemleVegefleb efJevee~~31~~ DeveieejOecee&. De. 9
peye Deeeee&osJe efyevee efkemeer Jeemebie kes megKehetJe&ke Deheves Deemeve hej efmLele neW leye
cegefve Deewj Deeefe&keeeW ieJeemeve mes yew"kej ieg mes Deveg%ee ueskej ueIeg efme Deewj ueIeg
Deeeee& Yeefe he{kej Deeeee& keer Jebovee kejW eefo Deeeee& efmeebleefJeled nQ lees ceOe ceW
1. pees JeerjefveJee&CemebJeled nes Gmes yeesues~ 2. Deheves oer#eeieg kee veece uesvee~ 3.iegJee& Jeueer ieghejbheje
mes he{ves keer heefle nw~
(25)
ueIeg egleYeefe Yeer kejW DeLee&led ueIeg efme, egle Deewj Deeeee&YeefehetJe&ke Jebovee kejW~ Deve
cegefveeeW keer cee$e ueIeg efmeYeefe he{kej Jebovee kejW Deewj GheeOeee cegefve keer ueIeg efme Je
egleYeefe he{kej Jebovee kejW~
Deeefe&keeeW Yeer Deeeee& kes meMe ner ieefCeveer Deeefe&kee keer ke=eflekece&hetJe&ke Jebovee
kejleer nQ~
en ef$ekeeue Jebovee keer efJeefOe nw~ Fmemes Deefleefje mechetCe& efeeeDeeW kes-mJeeOeee,
meeceeefeke, eefleeceCe Deeefo kes eejbYe ceW yeenj Deeves-peeves Deeefo ceW ieJeemeve mes yew"kej
cee$e veceesmleg Meyo yeesuekej Jebovee kejveer eeefnS1leLee efJeMes<e keeeeX ceW ke=eflekece&efJeefOehetJe&ke Jebovee kejveer eeefnS~
cetueeeej ceW kene nw efkeDeeFefje GJepPeeeeCeb heJJeeelLesj-ieCeOejeoerCeb~
Sosefmeb efkeefoecceb keeoJJeb efCeppejeS~~593~~
Deeeee&, GheeOeee, eJele&ke, mLeefJej Deewj ieCeOej Fve heebeeW ekeej kes iegDeeW keer keceeX
keer efvepe&je kes efueS ke=eflekece& hetJe&ke Jebovee kejvee eeefnS~ Deeies Yeer kene nw efke peye es ieg
Deheves Deemeve hej efmLele neW, Meebleefee neW SJeb mevcegKe cegKe efkees neW Gme mecee Gvekeer Deveg%ee
ueskej yegefceeve cegefve ke=eflekece& kee eeesie kejW~ DeLee&led ns YeieJeved! ee ns Deeeee& osJe! ceQ
Jebovee kebiee Ssmeer efJe%eehevee eje ieg kees metefele kejkes Jebovee efJeefOe eejbYe kejW~2
Fme keLeve mes en efme nes peelee nw efke iegJebovee ceW Yeer ke=eflekece& efJeefOe kee eeesie
kejvee eeefnS~ ke=eflekece& kee ue#eCe henues yelee egkes nQ~
Deeeee& Jebovee
ieg keer leerve eoef#eCee oskej kece mes kece Ske neLe otj mes ieJeemeve mes yew"kej
eefle%ee kejW~
veceesmleg Deeeee&Jeboveeeeb......efmeYeefekeeeeslmeie kejescenb~

(hegve hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes
cegeeMegefe cege mes Je=nled ee ueIeg meeceeefeke oC[ke he{W~ leerve DeeJele& Ske efMejes veefle
kejkes 27 GJeeme ceW 9 yeej Ceceeskeej ceb$e kee peehe kejW hegve hebeebie vecemkeej kejkes
Ke[s neskej leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes Je=nled ee ueIeg Leesmmeeefce mleJe he{W~ hegvejefhe
leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes Jebovee cege mes ueIeg efmeYeefe he{W~)
1. DeveieejOecee&ce=le, DeOeee 8, Mueeske 55~ 2. cetueeeej De. 6, ieeLee 600~
(26)
ueIeg efmeYeefe-
mecceeCeeCeobmeCeJeerefjemegngceb lensJe DeJeienCeb~

DeiegueIegceJJeeJeenb, DeiegCee neWefle efmeeCeb~~1~~
leJeefmes Ceeefmes, mebpeceefmes eefjeefmes e~
CeeCeefcce obmeCeefcce e, efmes efmejmee Cecebmeeefce~~2~~
hegve ieJeemeve mes yew"kej Debeefuekee he{W-
Feefce Yebles! efmeYeefekeeGmmeiiees, keDees lemmeeueesesGb

mecceCeeCe-mecceobmeCe-mecceeeefjepegeeCeb DeefJenkecceefJehhecegkekeeCeb DeiegCemebheCCeeCeb, GueesecelLeeefcce heFefeeCeb, leJeefmeeCeb, CeeefmeeCeb, mebpeceefmeeCeb, eefjeefmeeCeb, DeleerleeCeeieoJeceeCekeeueeeefmeeCeb, meJJeefmeeCeb, efCeekeeueb, Debesefce,
hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees, yeesefnueenes,
megieFieceCeb, meceeefncejCeb, efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
veceesmleg Deeeee&Jeboveeeeb......egleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJeexe efJeefOe mes meeceeefeke oC[ke, 9 peehe Deewj LeesmmeeefcemleJe kejkes Jebovee
cege mes ueIegegleYeefe he{W~)
ueIeg egleYeefe-
keeserMeleb eoMe ewJe keesees, ue#eeCeMeerefleeefOekeeefve ewJe~

hebeeMeoew e menemebKecesleleb hebeheob veceeefce~~1~~
DejnbleYeeefmeelLeb, ieCenjosJeseEn
iebefLeeb mecceb~
heCeceeefce Yeefepegees, megoCeeCe - cenesJeefnb efmejmee~~2~~
Debeefuekee-Feefce Yevles! megoYeefekeeDeesmeiiees keDees

lemmeeueesesGb DebieesJebieheFCCeS heeng[e-heefjeccemege-he{ceeefCeDeesiehegJJeiee-etefueee esJe megelLeeLegF-Oecce-keneFeb efCeekeeueb
Debesefce, hetpesefce, Jevoeefce, Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees,
(27)
yeesefnueenes, megieFieceCeb, meceeefncejCeb, efpeCeiegCemecheefe nesG cepPeb~

veceesmleg Deeeee&Jeboveeeeb.................Deeeee&Yeefekeeeeslmeie
kejescenb~
(hetJeexeefJeefOe mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe Deewj LeesmmeeefcemleJe he{kej Jebovee
cege mes ueIeg Deeeee&Yeefe he{W~)
ueIeg Deeeee&Yeefe-
eglepeueefOeheejiesYe, mJehejceleefJeYeeJeveehegceefleYe~
megeefjleleheesefveefOeYees, vecees iegYees iegCeiegYe~~1~~
eermeiegCemeceiies, hebeefJeneeejkejCemeboefjmes~
efmemmeeCegiienkegmeues, OecceeFefjS meoe Jevos~~2~~
iegYeefemebpecesCe e lejbefle mebmeejmeeejb Ieesjb~
efCCebefle Dekecceb, pecceCecejCeb Ce heeJeWefle~~3~~
es efveleb eleceb$enesceefvejlee, Oeeveeefivenes$eekeguee~
<edkecee&efYejleemleheesOeveOevee meeOegefeee meeOeJe~~
MeerueeeJejCee iegCeenjCeeeveke&lespeesefOekee~
cees#eejkeheeheeveYee, eerCebleg ceeb meeOeJe~~4~~
iegjJe heebleg vees efveleb, %eeveoMe&veveeekee~
eeefj$eeCe&Je iecYeerje:, cees#eceeieexheosMekee~~5~~
Debeefuekee-Feefce Yebles! DeeFefjeYeefekeeDeesmeiiees keDees

lemmeeueesesGb mecceCeeCemecceobmeCemecceeefjepegeeCeb hebeefJeneeejeCeb
DeeFefjeeCeb, DeeeejeefomegoCeeCeesJeosmeeeCeb GJepPeeeeCeb, eflejeCeiegCeheeueCejeeCeb meJJemeentCeb, efCeekeeueb Debesefce hetpesefce Jevoeefce
Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
(28)
efJeMes<e-en Glke= iegJebovee efJeefOe nw~ keoeefeled ieJeemeve mes yew"s-yew"s Yeer en meejer
efJeefOe keer pee mekeleer nw DeLeJee ke=eflekece&efJeefOe-meeceeefeke oC[ke Deewj LeesmmeeefcemleJe kes efyevee
Yeer cee$e veceesmleg Deeeee&Jeboveeeeb....efmeYeefe-keeeeslmeie kejescenb Ssmee yeesuekej 9 yeej
Ceceeskeej ceb$e kee peehe kejkes leerveeW YeefeeeB he{kej Yeer iegJebovee keer peeleer nw~
(pees meeOeg ee eeJeke efnvoer ceW meeceeefeke kejvee eenles nQ~ osJeJevovee Dehejveece
meeceeefeke kee ner en heeevegJeeo nw~ Fmes he{kej efpevecebefoj ceW eJesMe kej efve:mener kee
GeejCe kej oMe&vemlees$e he{kej meeceeefeke kejW DeLeJee Deheveer Jemeeflekee ceW Fmekee Ske
Mueeske he{kej Yeer Deeies keer efJeefOe mes meeceeefeke kejW~)
F&ee&heLeMegef Yeefe
(efnvoer heeevegJeeo)
ns YeieJeved ! ceQ efvemebie nes, efpeveie=n keer eoef#eCee kejkes~
Yeeer mes eYeg mevcegKe Deekej, kejkeg[dceue efMej vele kejkes~~
efveboejefnle ogefjlenj De#ee, FbJebe eer Deehle efpevesMe~
meoe keB mebmleJeve ceesnlecenj! leJe %eeveYeeveg hejcesMe~~1~~
efpevecebefoj eeregle heeJeve, Dekeuebke Deveblekeuhe mee ceW~
mJeeb ngS Deke=ef$ece meye, cebieueegle eLece leerLe& peie ceW~~
efvele ceneslmeJe meefnle ceCeercee, efpeveJej ewleeuee Gece~
leerve ueeske kes Yet<eCe Gvekeer, MejCe efueee ceQ ns YeieJeved~~2~~
meeeocee DeceesIe Meemeve, eerceled meoe hejce iebYeerj~
ef$eYegJeveheefle Meemeve efpeveMeemeve, meoe jns peeMeerue megOeerj~~3~~
eercegKe kes DeJeueeskeve mes, eercegKe kee DeJeueeskeve neslee~
DeJeueeskeve mes jefnle peveeW kees, Jen megKe eehle keneB neslee~~4~~
ns YeieJeved ! cece ves$e egieue Megefe, meheue ngS nQ Deepe Denes~
leJe ejCeebyegpe kee oMe&ve kej, pevce meheue nw Deepe Denes~~
ns $ewueeskee efleueke efpeve! leJe, oMe&ve mes eefleYeeefmele neslee~
en mebmeej JeeefOe& eguuegke, peuemece nes ieee Denes Ssmee~~5~~
(29)
Deepe heefJe$e ngDee leveg cesje, ves$e egieue Yeer efJeceue ngS~
Oece&leerLe& ceW ceQ mveeve, efkeee efpeveJej! leJe oMe& efkeS~~6~~
vecees vecees ns meJeefnlebkej! YeJekeceueYeemkej ns F&Me~
Deveble ueeskeheefle megj Deefe&le efpeve, vecetB megjeefOehe osJe ncesMe~~7~~
vecetB megjeW mes Deefe&le efpeveJej, oes<ejefnle iegCeefmebOeg legcnW~
ns osJeeefOeosJe efpeve efMeJeheLe, eefleyeesOeke ceQ vecetB legcnW~~8~~
ns osJeeefOeosJe! hejcesej!, Jeerlejeie! meJe&%e efpevesMe~
leerLekej efpeve! efme! cenevegYeeJe! ef$epeie kes veeLe censMe~~
ns efpevehegbieJe! JeOe&ceeve mJeeefceved ! leJe ejCeecyegpe egie keer~
MejCe efueee ceQ Yeefe YeeJe mes j#ee kejes eYees! Peefleer~~9~~
ceo De n<e& s<e kes efJepeeer, ceesn hejer<en kes efJepeeer~
cene ke<eee YeeW kes efJepeeer, YeJe keejCe kes Delepeeer~~
pevce-cejCe jesieeW kees peerlee, ceelmeee&efoke oes<epeeer~
meyekees peerle keneS legce efpeve, Dele jnes peeMeerue mener~~10~~
ef$eYegJeve efnlekej Oece&ee, veerjpe yebOees! ns mete& efpevesMe~
ns efpeve JeOe&ceeve! leJe pee nes, Oece&keerefle&JeefOe&le YegJevesMe~~
megjheeflecegkeg eYeecee Yeemkej, et[eceefCe keer efkejCeeW mes~
jbefpele DeCeejCeegie efpevekes, Ssmes eYeg peeMeerue jnW~~11~~
pee pee pee $ewueeskeekeeC[ kes, MeesefYele et[eceefCe efpeveJej~
ceve kes lece kees njes njes, cece njes peiele hebkepe Yeemkej~~
mJeeefceved ! Meefe Devevleer cegPekees, kejes kejes Pe kejes meoe~
veefnb veefnb veefnb ueeskewkeefce$e eYeg, legce mece Deve keesF& megKeoe~~12~~
ceve ceW Yeefe OejW cegKe mes, mebmlegleer kejW Deefle Yeefe YejW~
efMej mes veceve kejW keje, keg[dceue hebkepe Debpegueer kejW~~
Fme efJeefOe osJe! legcnejer pees, Yeefe mlegefle veefleDebpegueer kejW~
Oeve Jener nQ peerJe peiele ceW, Oeve pevce efvepe meheue kejW~~13~~
(30)
pevce efJeveeMeer ejCe keceue leJe, eefo veefnb efceues efkemeer peve kees~
lees Yeer Jen ogoxJe ve mesJes, eens mJewj jns Yeer Jees~~
megueYe eehle DeVeeefo YeKes, eefo DeVe keYeer ogue&Ye nesJes~
#egOee veeMe kes nsleg yegYeg#et, keeueket efJe<e keee heerJes?~~14~~
megvojhe GheeefOe jefnle leJe, osKe Fb Yeer Deefle nef<e&le~
ves$e npeej efkees oMe&ke, keewlegke kej YeieJeved ! YeeerJeMe~~
ieodieo JeeCeer hegueefkele leveg, ves$eeW mes Deeveboeeg PejW~
cemleke Pegkee neLe egie pees[W, ceve Yeer leger n<e& Oejs~~15~~
$eefmele Me$egieCe ef$eYegJeveJesoer, leerve ueeske $eelee legce ner~
ese pevceoelee eer keer efveefOe, megjieCe ceW nes es legcneR~~
MejCe kegMeue! leJe MejCes Deeee, es[ Ghes#ee j#e kejes~
ns efpeve! ieghle eie keee kejvee? #escemLeeve eoeve kejes~~16~~
leerveueeske jepesv cegkeg, leceefCe keer DeeYee mes egbefyele~
efpevekes ejCe mejesn Gece, keebefleceeved ecekes meblele~~
efpeveves nw pe[cetue GKee[e, kece&Je=#e Ssmes eYeg pees~
efpeveJej ev legcnW ceQ eCecetb, Yeefe YeeJe mes efMejvele nes~~17~~
neLe-hewj leveg mes efJeIeele mes, eueles peerJeeW kee pees Ieele~
efkeee meoe eceeo mes ceQves, Gmekees efceLee kejves keepe~~
Gve oes<eeW kees otj kejve kees, YeJe YeeYeerle ngDee ntB ceQ~
F&ee&heLe kees lepe kej Deye, F&ee&heLe Meger kejlee ceQ~~18~~
(31)
osJeJebovee (meeceeefeke)
F&ee&heLe Megef
oesne-
ns YeieJeved ! F& ee&h eef Leke, oes <e ef JeMeesOeve ns leg~

eefleeceCe efJeef Oe ceQ keB, ee Yeefe mecesle~~1~~
eewyeesue bo-
iegefhle jefnle nes <edkeeeeW keer, ceQ efJejeOevee pees kejlee~

MeerIe ieceve emLeeve "njves, eueves ceW De YeceCe efkeee~~2~~
eeCeerieCe hej ieceve, yeerpe hej ieceve, nefjle hej euee keneR~
ceue cet$eeefo veeefmekee ceue kehe, Letke efJeke=efle kees lepee keneR~~3~~
Skesefve erFefve $ee-Fefve eGFefve hebeWer~
peerJeeW kees mJemLeeve ieceve mes, jeskee ee Deve$e keneR~~4~~
jKee hejmhej heeref[le keervee, Skeef$ele keervee Ieelee~
leehe efoee ee etCe& efkeee, kete cetef&le keervee keee~~5~~
"njs eueles efhejles kees efVe-efYeVe efJejeefOele efkeee eYees~
iegCenslet eeeefele nslet, GvnW efJeMeesOeve nsleg eYees~~6~~
peye leke YeieJeled Den&led kes, CeJekeej ceb$e kee peehe keB~
leye leke heeheefeee De ogeefj$e kee efyeukegue leeie keB~~7~~
(meeeF&me eemeesdJeeme ceW veew yeej Ceceeskeej ceb$e kee peehe)
(Fme eefleeceCe kees he{kej Cecees DejnbleeCeb Fleeefo ieeLee kee meeeF&me GdJeemeeW
ceW veew yeej peehe osJes Devevlej heekeemeve mes ee ieJeemeve mes yew"kej Deeueesevee he{W~)
Deeueesevee
(yew"kej) oesne-
F&ee&heLe mes ieceve ceW,

Skesefve Deeefoke meYeer,
efkeee eoer eG neLeece,
ieg Yeeer mes heehe meye,
ceQves efkeee eceeo~

peerJeeW kee pees Ieele~~1~~
veneR Yetefce kees osKe~
neW efceLee cece osJe!~~2~~
(32)
YeieJeved! F&ee&heLe Deeueeseve, kejvee eentB ceQ efe mes~

hetJeexej oef#eCe heefece, eGefome efJeefoMee ceW eueves mes~~3~~
eGkej osKe ieceve YeJeeW kee, neslee hej eceeo mes ceQ~
MeerIe ieceve mes eeCe Yetle De, peerJe meJe kees ogKe oerves~~4~~
eoer efkeee GheIeele kejeee, DeLeJee Devegceefle oer efe mess~
eerefpeveJej keer ke=hee ef mes, meye og<ke=le efceLee nesJeW~~5~~
Devevlej G"kej YeieJeeve kees hebeebie vecemkeej kejW hegve YeieJeeve kes mece#e yew"kej
ke=le efJe%eeheve kejW-
veceesmleg YeieJeved ! osJeJeboveeb keefj<eeefce~

meYeer YeJe keer DeLe& efmeef kes, keejCe Gece efmemecetn~
eMemle oMe&ve %eeve eefjle kes, eefleheeoke ceQ legcnW vecetB~~1~~
megjheefle kes MesKej mes egefcyele, heeohee DeefCele kesMej~
leerve ueeske kes cebieue efpeveJej, ceneJeerj kee keB veceve~~2~~
meYeer peerJe hej #ecee keB ceQ, meye cegPe hej Yeer #ecee kejes~
meYeer eeefCeeeW mes cew$eer nes, yewj efkemeer mes keYeer ve nes~~3~~
jeie yebOe De eoes<e n<e&, oerve YeeJe Glmegkelee kees~
Yee De Meeske jleer Dejleer kees, leeie keB ogYee&JeeW kees~~4~~
ne! <ke=le efkees ne! ogefMbeles, ne! ogJe&eve kens ceQves~
kej-kej heeeleehe oe ceW, Pegueme jne ntB ceQ ceve ceW~~5~~
Je #es$e De keeue YeeJe mes, ke=le DehejeOe efJeMeesOeve kees~
efvevoe iene& mes egle nes, eefleeceCe keB ceve-Jee-leve meeW~~6~~
meYeer eeefCeeeW ceW mecelee nes, mebece nes MegYe YeeJe jns~
Deele&jew ogOee&ve leeie nes, ener es meeceeefeke nw~~7~~
YeieJeved veceesmleg! emeerobleg eYegheeoew Jebefo<esnb S<eesnb meJe&meeJeeeesieeod
efJejleesefmce~
(33)
DeLe heewJee&efke1 osJeJeboveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~

(hebeebbie vecemkeej kejW, Ke[s neskej leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes
cegeeMegefe cege kes eje meeceeefeke ob[ke he{W~)
meeceeefeke ob[ke
Cecees DeefjnbleeCeb Cecees efmeeCeb Cecees DeeFefjeeCeb~

Cecees GJepPeeeeCeb Cecees ueesS meJJemeentCeb~~
eeeefj cebieueb-Dejnble cebieueb, efme cebieueb, meeng cebieueb, kesJeefueheCCeees
Oeccees cebieueb~ eeeefj ueesiegecee-Dejnble ueesiegecee, efme ueesiegecee, meeng
ueesiegecee, kesJeefueheCCeees Oeccees ueesiegecee~ eeeefj mejCeb heJJeppeeefce-Dejnble
mejCeb heJJeppeeefce, efme mejCeb heJJeppeeefce, meeng mejCeb heJJeppeeefce, kesJeefueheCCeees
Oeccees mejCeb heJJeppeeefce~
{eF& erhe De oes meceg iele, hevn kece& YetefceeeW ceW~
pees Den&le YeieJeble Deeefokej, leerLekej efpeve efpeleves nQ~~1~~
leLee efpeveesece kesJeue%eeveer, efme Meg heefj efveJe=&leosJe~
hetpe Debleke=le YeJeheejbiele, Oecee&eee& Oece&osMeke~~2~~
Oece& kes veeeke Oece&es, elegjbie eeJeleea eerceeved~
eer osJeeefOeosJe De oMe&ve-%eeve eefjle iegCe es ceneve~~3~~
keB Jebovee ceQ ke=eflekece&, efJeefOe mes {eF& erhe kes osJe~
efme ewle iegYeefe he"ve kej, vecetB meoe yengYeefe mecesle~~4~~
YeieJeved ! meeceeefeke kejlee ntB, meye meeJee eesie lepe kej~
eeJeppeerJeve Jeeve keeeceve, ef$ekejCe mes ve keB ogKekej~~5~~
veneR kejeTB veefnb DevegceesotB, ns YeieJeved ! DeefleeejeW kees~
leeie keb efvebotb ient, Deheves kees cece Deelcee Megefe nes~~6~~
1. ceOeevn meeceeefeke kes mecee ceeOeeefvnke yeesueW Deewj meeebkeeue keer meeceeefeke kes mecee
DeehejeefCnke yeesueWb~
(34)
peye leke YeieJeled Den&sJe keer, keB Gheemevee ns efpeveosJe~

leye leke heehekece& ogeeefjle, kee ceQ leeie keB mJeecesJe~~7~~
(cegkegefuele neLe pees[kej leerve DeeJele& kej Ske efMejesveefle kejkes Ke[s-Ke[s
efpevecege mes ee yew"kej eesiecege mes meeeF&me GdJeeme ceW veJe yeej Ceceeskeej ceb$e kee
peehe kejW~ hegve hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej cegeeMegefe cege mes neLe pees [kej
LeesmmeeefcemleJe he{W~)
Leesmmeeefce mleJeve
mleJeve keB efpeveJej leerLekej, kesJeefue Deveble efpeve eYeg kee~

cevegpe ueeske mes hetpe kece&jpe, ceue mes jefnle cenelceved kee~~1~~
ueeskeeseesleke Oece& leerLe&kej, eerefpeve kee ceQ veceve keB~
efpeve eGyeerme Denle leLee, kesJeefue-ieCe kee iegCeieeve keB~~2~~
$e+<eYe, Deefpele, mebYeJe, DeefYevevove, megceefleveeLe kee kej Jebove~
heeeYe efpeve eer megheee& eYeg, eveYe kee keB veceve~~3~~
megefJeefOe veeceOej heg<heoble, Meerleue eseebme efpeve meoe vecetB~
Jeemeghetpe efpeve efJeceue Deveble, Oece&eYeg MeeefvleveeLe eCecetB~~4~~
efpeveJej kegvLeg Dejn ceefuueeYeg, cegefvemegele veefce kees OeeTB~
Deefjvesefce eYeg eer heejme, JeOe&ceeve heo efMej veeTB~~5~~
Fme efJeOe mebmlegle efJeOegle jpeesceue, peje cejCe mes jefnle efpevesMe~
eewyeermeeW leerLekej efpeveJej, cegPe hej neW emeVe hejcesMe~~6~~
keerefle&le Jebefole ceefnle ngS es, ueeskeesece efpeve efme ceneved ~
cegPekees oW Deejesie%eeve De, yeesefOe meceeefOe meoe iegCeKeeve~~7~~
ev efkejCe mes Yeer efvece&uelej, jefJe mes DeefOeke eYeeYeemJej~
meeiej mece iebYeerj efmeieCe, cegPekees efmeer oW megKekej~~8~~
(hegve leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes Jeboveecege mes neLe pees[kej ewleYeefe he{W~)
ewleYeefe
pee ns YeieJeved ! ejCe keceue leJe, keveke keceue hej kejW efJenej~
Fvcegkeg keer keebefle eYee mes, egbefyele MeesYeW Deefle megKekeej~~
(35)
peeleefJejesOeer keueg<ecevee, egOe ceeve meefnle pevletieCe Yeer~

Ssmes leJe heo kee Deeee ues, esce YeeJe kees OejW meYeer~~1~~
pee nes esemkej Oecee&ce=le, Je=efbiele ceefnceeMeeueer~
kegieefle kegheLe mes eeCeerieCe kees, efvekeeuekej os megKe Yeejer~~
vee kees cegKe ieewCe kejves mes, yengle Yesoegle megKeoelee~
Ssmes efpeveJeeveece=lecee, ns Oece&! kejes peie mes j#ee~~2~~
pee nes pewveer JeeCeer peie ceW, mehleYebiecee iebiee nw~
Jee Glheeo OeewJeegle JeeW, kes mJeYeeJe kees eie kejs~~
Deveghece efMeJemegKe ej Keesueleer, DeJee megKe kees osleer nw~
efJeIve jefnle De kece& Oetefue mes, jefnle cees#e kees osleer nw~~3~~
Den&le efmeeeee& GheeOeee, meJe& meeOegieCe megjJebefole~
ef$eYegJeve Jebefole hebe hejce ieg, veceesmleg legcekees cece meblele~~4~~
ceesneefj kes Ieeleke ejpe, DeeJejCeeW mes jefnle efpevesMe~
efJeIve-jnme efJejefnle hetpee kes, eesie Den&le kees vecetB ncesMe~~5~~
#eceeefo Gece iegCeieCe meeOeke, mekeue ueeske efnle nsleg ceneved~
MegYe efMeJeOeece Oejs ues peekej, efpeveJej Oece& vecetB megKe Keeve~~6~~
efceLee%eeve leceesJe=le peie ceW, peeseflece&e Deveghece Yeemkej~
DebiehetJe&cee efJepeeMeerue, efpeveJeeve vecetB ceQ efMej vele kej~~7~~
YeJeveJeeefme Jevlej peesefle<e, Jewceeefveke ceW vejueeske ceW es~
efpeveYeJeveeW keer ef$eYegJeve Jebefole, efpeveeeflecee kees Jebot B ceQ~~8~~
YegJeve$ee ceW efpeleves efpeveie=n, YeJeefJejefnle leerLekej kes~
YeJeeefive Meebefle nsleg vecetB ceQ, ef$eYegJeveheefle mes Deefe&le es~~9~~
Fme efJeOe eCegle hebehejceser, eer efpeveOece& efpeveeiece kees~
efJeceue ewle ewleeuee JebotB, yegOepeve F yeesefOe cece oes~~10~~
egeflekej efpeveie=n ceW Deke=ef$ece, ke=ef$ece Deecese egefleceeve~
vej megj hetefpele YegJeve$ee kes, meye efpeve efyebye vecetB iegCeKeeve~~11~~
(36)
egefleceb[ue Yeemegj leveg MeesefYele, efpeveJej eeflecee Deeeflece nQ~

peie ceW JewYeJensleg GvnW, JebotB Debpeefuekej efMej vele ceQ~~12~~
DeeegOe efJeefee Yet<ee efJejefnle, efpeveie=n ceW eeflecee eeke=le~
keebleer mes Deveghece nQ keuce<e, Meebefle nsleg ceQ vecetB melele~~13~~
hejce Meebefle mes ke<eeecegeer, kees kenleer cevenj DeefYehe~
YeJe kes Debleke efpeve keer eeflecee, eCecetB ceve efJeMegef kes nsleg~~14~~
og<ke=leheLe jesOeke cece efme-Yeefe mes ngDee hegCe pees Yeer~
YeJe-YeJe ceW efpeveOece& efn ceW, { Yeefe jns heue efceues ener~~15~~
meye heoeLe&efJeled oMe& %eeve-mecheled egle Den&le keer eeflecee~
eLee yegef ceveMegef nsleg, iegCe keerle&ve keB Delegue ceefncee~~16~~
eerceod YeJeveJeeefme kes ie=n ceW, Yeemegj efpeve cetefle& mJeecesJe~
hejce efmeieefle kejW nceejer, JebotB GvnW keB efvele mesJe~~17~~
Fme peie ceW efpeleveer eeflecee nQ, ke=ef$ece Deke=ef$ece meyekees~
ceQ JebotB efMeJe JewYeJensleg, meye efpeveewle efpeveeuee kees~~18~~
Jeblej kes efJeceeve ceW efpeveie=n, GveceW Deke=ef$ece eeflecee~
mebKeeleerle kener nQ JebotB, oes<e veeMe kes nsleg meoe~~19~~
peesefle<e osJeeW kes efJeceeve ceW, DeodYegle mebheledegle efpeveiesn~
mJeebYegJee eeflecee Yeer DeieefCele, GvnW vecetB efvepe JewYeJe nsleg~~20~~
megjheefle kes vele cegkegceefCe-eYe mes DeefYe<eske ngDee efpevekee~
Jewceeefveke megj mesefJele eeflecee, efmeef nsleg ceQ vecetB meoe~~21~~
Fme efJeOe mlegefle heLeeleerle, Devlej yeeefnj eeregle Den&ved~
ewleeW kes mebkeerle&ve mes cece, meJee&eJe kee nes jesOeve~~22~~
Den& s Je ceneveo Gece-leerLe& Deueew efk eke nQ peie ceW~
ef$eYegJeve YeefJepeve leerLe&mveeve mes, heeheeW kee #eeueve kejles~~23~~
ueeskeeueeske megleJe ekeeMeke, efoJe%eeve peue efvele yenlee~
Meerue meodele efJeMeeue efvece&ue, oes le mes MeesefYele efoKelee~~24~~
(37)
MegkeueOeevecee jepenbme, efmLej jepele nw Fme veo ceW~

cebIees<e mJeeOeee efJeefJeOeiegCe, meefceefle iegefhle yeeuet ecekes~~25~~
#eceeefo nQ DeeJele& meneeW, meJe&oeecee kegmegce efKeues~
uelee MeesYeleer ogmen hejer<en, Yebie lejbefiele nQ uenjW~~26~~
jefnle ke<eee hesve mes jeie-s<e Deeefo MewJeeue jefnle~
jefnle ceesn keere[ mes cejCeeefoke peueej cekejeefo jefnle~~27~~
$e+ef<e eOeeve kes ceOegj mleJe neW, efJeefJeOe heef#e kes Meyo meMe~
efJeefJeOe meeOegieCe le nQ, DeeeJe jesOe efvepe&je peue efveme=le~~28~~
ieCeOej eeer Fv Deeefo pees, YeJe eJej yeng heg<e eOeeve~
keefueceue keueg<e otj kejves efnle, Yeefe mes eneB efkeee mveeve~~29~~
Fme efJeOe eer Denle ceneeYeg, ceneleerLe& ieCeOej kenles~
YeefJepeve heehe cewue #eeueve efnle, FmeceW DeJeieenve kejles~~
Deefle heeJeve en leerLe& Deve mes, Depese Deveghece nw iebYeerj~
ceQ mveeve nsleg Gleje ntB, cece og<ke=le ceue keefjes otj~~30~~
eesOeeefive kees peerle efueee veefnb, ves$e keceue ueeefuecee eYees!
veefnb efJekeej Gske Dele eYeg, ef kee#e jefnle legce nes~~
ceo efJe<eeo mes jefnle Dele, efmcele cegKe meoe jns YeieJeved ~
kenlee nw en ceboneme leJe, DeblekejCe Megef hetjCe~~31~~
jeieesske jefnle nesves mes, efyeve DeeYet<eCe MeesefYele nes~
eke=efle he efveoex<e legcneje, eYeg efveJe&e ceveesnj nes~~
efnbmee eEnme YeeJeefJejefnle mes, DeeegOe jefnle megefveYe&e nes~
efJeefJeOe Jesovee kes #ee mes efyeve-Yeespeve le=hle meoe eYeg nes~~32~~
Je=ef jefnle veKe kesMe eYet! jpeceue mheMe& ve nes leve kees~
efJekeefmele keceue megebove mece nw, efoJe megiebefOele osn efJeYees!
jefJe MeefMe Jee efoJe ue#eCe mes, MeesefYele leJe MegYehe ceneve~
keesef mete& mes DeefOeke eceke, efhej Yeer oMe&ke kees efee megKeoeve~~33~~
ceesnjeie mes ot ef<ele efnleheLe-s<eerpeve kes megve GheosMe~
(38)
keueg<ecevee peve ngS peiele ceW, Megefe nesles Jes legcekees osKe~~
DeefleMee egle leJe cegKe oMe&ke, peve kees Deheves mevcegKe efoKelee~
Mejod efJeceue MeefMe ceb[ue mece, leJe Deeme ev nw Gefole ngDee~~34~~
Decejsej kes vecemkeej mes, cegkeg ceefCeeYe efkejCeeW mes~
egefcyele ejCe mejesn YeieJeved ! leJe MegYehe ceveesnj nw~~
Deve osJe ieg leerLe& Gheemeke, mekeue YegJeve en DevOe meceeve~
Gve meyekees leJe he heefJe$e, kejs De ves$e kejs Deceueeve~~35~~
Debeefuekee (yew"kej)
YeieJeved ! ewleYeefe De keeeeslmeie& efkeee GmeceW pees oes<e~

Gvekeer Deeueeseve kejves kees, Fgke ntB Oej ceve mevlees<e~~
DeOees ceOe De TOJe&ueeske ceW, Deke=ef$ece ke=ef$ece efpeveewle~
efpeleves Yeer nQ ef$eYegJeve kes, eGefJeOe megj kejW Yeefe mes mesJe~~1~~
YeJeveJeeefme Jeblej peesefle<e, Jewceeefveke megj heefjJeej meefnle~
efoJe iebOe megce Oethe etCe& mes, efoJe vnJeve kejles efveleeefle~~
DeeX hetpeW Jebove kejles, vecemkeej Jes kejW melele~
ceQ Yeer GvnW eneR hej Deet, hetpetB JeoBt vecetB melele~~2~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nesJes yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~3~~
DeLe heew Jee& ef ke-os JeJeb oveeeeb het Jee& eeee& veg eces C e mekeuekece& # eeeLe
YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb hebeceneiegYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hegve Ke[s neskej cegeeMegefecege mes neLe pees[kej leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kej
hetJeexe meeceeefeke ob[ke he{W~ Devevlej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kej meeeF&me GdJeeme
eceeCe keeeeslmeie& kejW~ keeeeslmeie& hetCe& nesves hej hegve hebeebie vecemkeej kej Ke[s neskej leerve
DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~ heeeled Leesmmeeefce Fleeefo elegefJeMeefle mleJe he{kej Devle ceW
leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~ Devevlej YeieJeeve kes mevcegKe hetJeexe jerefle mes Ke[s-Ke[s
ner Jeboveecege mes veeres efueKeer hebeceneiegYeefe he{W~)
hebeceneieg Yeefe
megjheefle vejheefle veeieFv efceue, leerve $e OeejW eYeg hej~
hebecenekeueeCeke megKe kes, mJeeceer cebieuecee efpeveJej~~
Deveble oMe&ve %eeve Jeere& megKe, eej elege kes Oeejer~
Ssmes eer Denle hejceieg, nceW meoe cebieuekeejer~~1~~
Oeeve Deefivecee yeeCe eueekej, kece&Me$eg kees Yemce efkees~
pevce peje De cejCehe-$ee veiej peuee ef$ehegjeefj ngS~~
eehle efkees Meeele efMeJehegj kees, efvele efvejbpeve efme yeves~
Ssmes efmemecetn nceW efvele, Gece %eeve eoeve kejW~~2~~
hebeeeejceeer hebeeiveer ceW pees lehe leheles jnles~
eoMe Debieceeer eglemeeiej, ceW efvele DeJeieenve kejles~~
cegefeeer kes Gece Jej nQ, Ssmes eer Deeeee& eJej~
ceneMeerueele %eeve-Oeevejle, osJeW nceW cegefe megKekej~~3~~
en mebmeej Yeebkej ogKekej, Ieesj ceneJeve nw efJekejeue~
ogKecee efmebn JeeIe Deefle leer#eCe, veKe De [e{ meefnle efJekejeue~~
Ssmes Jeve ceW ceeie&Ye, peerJeeW kees cees#eceeie& oMe&ke~
efnle GheosMeer GheeOeee ieg, kee ceQ Jebove keB melele~~4~~
Ge-Ge lehe kejWb $eeesoMe-efeee eefjle ceW meoe kegMeue~
#eerCe Mejerjer Oece&Oeeve De, MegkeueOeeve ceW efvele lelhej~~
DeefleMee lehe ue#ceer kes Oeejer, cenemeeOegieCe Fme peie ceW~
cene cees#eheLeieeceer iegJej, ncekees jlve$ee efveefOe oW~~5~~
Fme mebmleJe mes pees peve hebe-hejceieg kee Jebove kejles~
Jes ieglej YeJe-uelee keekej, efme meewKe mebheled ueYeles~~
kecexvOeve kes hegbpe peueekej, peie ceW ceeve heg<e yeveles~
hetCe& %eevecee hejceeeoke, mJeelce megOeejme kees eKeles~~6~~
(39)
(40)

-oesne-
Den&led efmeeeee& De, hee"ke meeOeg ceneve~

hebehejceieg neW cegPes, YeJe - YeJe ceW megKeKeeve~~7~~
-oesne-
YeieJeved hebeceneieg, Yeefe keeeeslmeie&~

kejkes Deeueeseve efJeefOe, kejvee eentB meJe&~~1~~
De ceneMegYe eeeflenee&, mebegle Denle efpevesej nQ~
De iegCeeefvJele TOJe&ueeske, cemleke hej efme efJejepe jns~~
De" eJeeve ceelee mebegle nQ, eer Deeeee& eJej peie ceW~
Deeeejeef oke eg le%eeveece= le, Gheos Meer hee"keieCe nQ ~ ~2~~
jlve$ee iegCe heeueve ceW jle, meJe&meeOeg hejceser nQ~
efveleeefle Deet hetpetB JebotB, vecemkeej ceQ keB GvnW~~
DeLe heewJee&efkeosJeJeboveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJevoveemleJemecesleb ewle-hebeiegYeeer ke=lJee leerveeefOekeoes<eefJeMegeLe DeelceheefJe$eerkejCeeLe meceeefOeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(Devevlej G"kej hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveeflehetJe&ke Cecees DeefjnbleeCeb Fleeefo meeceeefeke ob[ke he{W~ ob[ke kes Deble ceW leerve
DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejkes meeeF&me GdJeeme eceeCe keeeeslmeie& kejW hegve
YetefcemheMe&veelceke hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s neskej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle
hetJe&ke Leesmmeeefce Fleeefo mleJe he{W, Deble ceW hegve leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejkes
Jebovee cege mes veeres efueKeer meceeefOeYeefe he{W~ leeLee-
(41)
meceeefOeYeefe
eLeceb kejCeb ejCeb Jeb vece~
MeeeeW kee DeYeeme efpevesej, veceve meoe meppeve mebieefle~
meeefj$e kes iegCe ieeTB De, oes<e keLeve ceW ceewve melele~~
meyemes efee efnle Jeeve kentB, efvepe DeelceleJe kees efvele YeeTB~
eeJeled cegefe efceues leeJeled, YeJe-YeJe ceW Fve meyekees heeTB~~1~~
leJe ejCeebyegpe cegPe ceve ceW, cegPe ceve leJe ueerve ejCe egie ceW~
leeJeled jns efpevesej eeJeled, cees#e eeefhle veefnb nes peie ceW~~2~~
De#ej heo mes nerve DeLe&, cee$ee mes nerve kene pees ceQ~
ns egle ceele! #ecee kejes meye, cece ogKeeW kee #ee nesJes~~3~~
oesne- YeieJeved ! meceeefOe Yeefe De, kejkes keeeeslmeie&~
eentB Deeueeseve kejve, oes<e efJeMeesOeve nsleg~~1~~
jlve$ee mJehe hejceelcee, Gmekee Oeeve meceeefOe nw~
efveleeefle Gme meceeefOe kees Deet, hetpetB JebotB vecetB Gmes~~
(Devevlej eLeeJekeeMe DeelceOeeve, peehe Deeefo kejW~)
iegJevovee
veceesmleg Deeeee&Jevoveeeeb........efmeYeefekeeeeslmeie kejescenced~
(9 peehe)
ueIeg efmeYeefe-
meceefkele oMe&ve%eeve Jeere&, met#celJe leLee DeJeieenve nQ~

DeJeeyeeOe DeiegueIeg es, efmeeW kes Dee" ceneiegCe nQ~~1~~
lehe mes efme veeeW mes efme, megmebeceefme eefjle efmee~
%eeve efme oMe&ve mes efme, vecetB meye efmeeW kees efMejmee~~2~~
(42)
Debeefuekee-
ns YeieJeved ! eer efmeYeefe kee, keeeeslmeie& efkeee Gmekee~

Deeueeseve kejvee eentB pees, meceied jlve$ee egee~~1~~
De"efJeOe kece& jefnle eYeg TOJe&-ueeske cemleke hej mebefmLele pees~
lehe mes efme veeeW mes efme, megmebeceefme eefjle efme pees~~2~~
Yetle YeefJe<eled Jele&ceeve, keeue$ee efme meYeer efmee~
efvelekeeue ceQ Deet hetpetB, JebotB vecetB Yeefe egee~~3~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nes cece yeesefOe ueeYe nesJes~
veceesmleg Deeeee&Jevoveeeeb........egleYeefekeeeeslmeie kejescenced~
(9 peehe)
ueIeg egleYeefe-
Ske meew yeejn keesef eflejemeer, ueeKe De"eJeve menme heeBe~

eoMeebie egle kes heo Fleves, Jebove keB veceekej ceeLe~~1~~
Den&led keefLele DeLe&cee meceked, ietBLee nw ieCeOejieg ves~
Gme egle%eeve peueefOe kees efMej mes, eCeceBt Yeefe meceefvJele ceQ~~2~~
Debeefuekee-
ns YeieJeved ! egle Yeeer keeeeslmeie& efkeee Gmekes nsleg~

Deeueeseve kejvee eentB pees, Deebieesheebie ekeerCe&ke egle~~
eeYe=lekeb heefjkece& met$e, eLeceevegeesie hetJee&efoiele~
hebe etefuekee met$e mleJe, mlegefle De Oece& keLeeefo meefnle~~
meJe&keeue ceQ Deet hetpetB, JebotB vecetB Yeefeegle mes~
%eeveheueb Megefe %eeve $e+ef, DeJee megKe heeTB Peefefle mes~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee,nes cece yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~
veceesmleg Deeeee&Jevoveeeeb........Deeeee&Yeefekeeeeslmeie kejescenced~
(9 peehe)
(43)
(44)
ueIeg Deeeee&Yeefe-
eglemecegheejbiele mJecele Je, hejcele %eelee kegMeueceleer~

meeefj$e leheefveefOeegle iegCeieg, ns ieg! legcekees keB veleer~~1~~
efeme iegCe mes hetCe& heeBe, Deeeej efeee kes Oeejer nes~
efMe<e Devegen efvehegCe Oece&-Deeeee& meoe JebotB legcekees~~2~~
iegYeefe mebece mes eflejles, YeJe Yeebkej YeJe JeeefjefOe~
Dekece& soW Jes efhej veefnb, heeles pevce cejCe JeeOeer~~3~~
ele De ceb$e nesce ceW lelhej, Oeeve Deefive ceW nJeve kejW~
leheesOeveer <ed DeeJeMekejle, meeOet Gece efeee OejW~~
MeerueJeeOej iegCe DeeegOeegle, mete&eb mes lespe DeefOeke~
cees#eej GodIeeve eese, meeOeg neW emeVe cegPe eefle~~4~~
%eeveoMe& kes veeeke iegJej, efvele cesjer j#ee keefjes~
eefjlepeueefOeiebYeerj cees#eheLe, GheosMeke heLe ceW Oeefjes~~5~~
Debeefuekee-
ns YeieJeved ! Deeeee& Yeefe kee, keeeeslmeie& efkeee efe mes~

Gmekes Deeueeseve kejves keer, Fe kejlee ntB cego mes~~
mecei%eeve ojMe eeefjle egle, hebeeeej meefnle Deeeee&~
Deeeejebie Deeefo egle%eeveer, GheeOeee GheosMeke Jee&~~
jlve$ee iegCe heeueve ceW jle, meJe&meeOeg kee ceQ nef<e&le~
Dee&ve hetpeve Jebove kejlee, vecemkeej kejlee ntB efvele~~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCemebheefle nesJes~~
hegve: Deeeee& osJe kees veceesmleg kejW~
Jevovee kes 32 oes<e

efkeefoeccebefhe kejblees Ce nesefo efkeoecceefCeppejeYeeieer~
yeeermeeCeCCeojb
meent
"eCeb
efJejenblees1~~610~~
ieeLeeLe&-Fve yeeerme mLeeveeW ceW mes Ske Yeer mLeeve keer efJejeOevee kejlee ngDee meeOeg
ke=eflekece& kees kejles ngS Yeer ke=eflekece& mes nesves Jeeueer efvepe&je kees eehle veneR neslee nw~~610~~
Jevovee kes 32 oes<e nQ~ Fve oes<eeW mes jefnle Jevovee ner Meg Jevovee nw pees efke efJehegue
efvepe&je kee keejCe nw~ Fve 32 oes<eeW ceW mes efkemeer Ske oes<e kees kejlee ngDee Yeer meeOeg
ke=eflekece& kejles ngS Yeer ke=eflekece& mes efvepe&je kees kejves Jeeuee veneR neslee nw~ Ske neLe kes
Devlejeue mes Deheves Mejerjeefo kes mheMe& mes osJe kee mheMe& ee ieg kees yeeOee ve kejles ngS
Deheves Debieeefo kee efheefkee kes eceepe&ve kejkes meeOeg Jebovee keer eeLe&vee kejkes Jevovee
kejlee nw DeLee&led ceQ Jevovee kejlee n@tb Ssmeer efJe%eehevee kejkes eefo ieg keer Jevovee kejvee nw
lees Gvekeer mJeerke=efle ueskej Jevovee kejlee nQ~
Fve 32 oes<eeW kees es[kej osJeJevovee kejvee eeefnS~
1.Deveele-Jevovee ceW Deeoj YeeJe veneR jKevee ~
2.mleyOe- Dee" ekeej kes ceo ceW mes efkemeer kes JeMe nes peevee ~
3.eefJe- Denleeefo kes Deleble efveke neskej Jevovee kejvee ~
4. heefjheeref[le- Deheves oesveeW neLeeW mes oesveeW pebIeeDeeW ee IegveeW kee mheMe& kejvee ~
5. oesueeefele- Petuee hej yew"s ngS kes meceeve DeLee&led efnueles ngS Jebovee kejvee ~
6. DebkegefMele-Deheves ueuee hej Deheves neLe kes Debieg kees DebkegMe keer lejn jKevee~
7. keheefjbefiele-yew"kej Jevovee kejles ngS keges kes meceeve jWieves keer
efeee kejvee ~
8. celmeesle&- efpeme ekeej ceueer Ske Yeeie kees Thej kejkes Guee kejleer nw
Gmeer ekeej keefYeeie kees Thej efvekeeue kej Jevovee kejvee ~
9. ceveesog - ceve ceW ieg Deeefo kes eefle s<e OeejCe kej Jevovee kejvee DeLeJee
mebkeuesMeege ceve meefnle Jevovee kejvee ~
10. Jesefokeeye-Deheves mleve YeeieeW kee ceo&ve kejles ngS Jevovee kejvee ee
oesveeW YegpeeDeeW eje Deheves oesveeW IegveeW kees yeeBOe uesvee ~
11.Yeeoes<e- meele ekeej kes Yee mes [jkej Jevovee kejvee~
12. efJeYees<e-ieg Deeefo mes [jles ngS Jevovee kejvee ~
1. cetueeeej he=. 450~
(45)
13. $e+efieewjJe-eelegJe&Ce& mebIe ceW Yekele nes peeJesiee Fme DeefYeeee mes Jevovee kejvee ~
14. ieewjJe-Dehevee ceenelce Deemeve Deeefo eje eie kejkes DeLeJee mejme
Yeespeve Deeefo keer mhe=ne jKekej Jevovee kejvee ~
15. mlesefvele- Deeeee& Deeefo mes efheekej Jevovee kejvee~ ee kees"jer Deeefo kes
Yeerlej efhekej Jevovee kejvee~
16. eefleveerle- osJe, ieg Deeefo kes eefleketue neskej Jevovee kejvee ~
17. eog-Deve kes meeLe s<e, Jewj, keuen Deeefo kejkes hegve: #ecee ve kejekej
Jevoveeefo efeee kejvee ~
18. leefpe&le- DeveeW kees lee|pele kej, [j efoKeekej Jevovee kejvee DeLeJee
Deeeeee&efo kes eje Debiegueer Deeefo mes lee|pele-DevegMeeefmele efkees peeves hej eefo Jevoveeefo
veneR kejesies lees mebIe mes efvekeeue o@tbiee Ssmeer Hekeej megve kej Jebovee kejvee~
19. Meyooes<e-Meyo yeesueles ngS Jevovee kejvee~ DeLeJee Jevovee kejles mecee
yeere ceW yeeleeerle kejles peevee~
20. nerefuele-JeeveeW eje Deeeeee&efo kee hejeYeJe kejkes Jevovee kejvee~
21. ef$eJeefuele- Jevovee kejles mecee kecej, iejove Deewj oe Fve DebieeW ceW
Yebie-yeefue he[ peevee ee ueuee ceW leerve meue [eue kej Jevovee kejvee ~
22. kegbefele-mebkegefele neLeeW mes efmej kee mheMe& kejvee ee IegveeW kes yeere efMej
jKe kej mebkegefele neskej Jevovee kejvee ~
23. -Deeeeee&efo eefo osKe jns neW lees "erke mes Jevoveeefo kejvee DeveLee
mJese mes efoMeeJeueeskeve kejles ngS Jevovee kejvee ~
24. De-Deeeeee&efo ve osKe mekeW ~ Ssmes mLeeve hej peekej DeLeJee Yetefce,
Mejerjeefo kee efheer mes heefjceepe&ve ve kej Jevovee ceW Skeeelee ve jKeles ngS Jevovee kejvee
ee Deeeeee&efo kes heers peekej Jevovee kejvee~
25. mebIekejceeseve-eefo ceQ mebIe kees Jevoveeheer kej Yeeie veneR oBtiee lees mebIe
cesjs Thej nesiee Ssmes YeeJe mes Jevovee kejvee ~
26. DeeueyOe-GhekejCe Deeefo eehle kejkes Jevovee kejvee~
27. DeveeueyOe- GhekejCe Deeefo keer DeeMee mes Jevovee kejvee~
28. nerve-evLe, DeLe& Deewj keeue kes eceeCe mes jefnle Jevovee kejvee ~
29. Gej etefuekee-Jevovee kees Lees[s keeue ceW hetCe& kej Gmekeer etefuekeehe
Deeueeseveeefo hee" kees DeefOeke mecee leke kejvee ~
(46)
30. cetkeoes<e-ietbies kes meceeve Jevovee kes hee" kees cegKe kes Yeerlej ner yeesuevee
DeLeJee Jevovee kejles mecee ngBkeej Debiegueer Deeefo mes FMeeje kejvee ~
31. oog&j-Jevovee kes hee" kees Fleveer peesj mes yeesueles ngS cenekeue-keue OJeefve
kejvee efke efpememes otmejeW keer OJeefve oye peee ~
32. egefuele-Ske ner mLeeve ceW Ke[s neskej nmleebpeefue kees Iegceekej meyekeer
Jevovee kejvee DeLeJee hebece Deeefo mJej mes iee-iee kej Jevovee kejvee ~
keeeeslmeie& kes eej Yeso

GeflLele-GeflLele, GeflLeleefveefJe<, GheefJe-GeflLele Deewj GheefJe-efveefJe~
pees meeOeg Ke[s neskej efpevecege mes keeeeslmeie& kej jns nQ Deewj Gvekes heefjCeece Yeer
Oece&Oeeve ee MegkeueOeeve he nQ Gvekee Jen keeeeslmeie& GeflLele-GeflLele nw~
pees keeeeslmeie& cege ceW lees Ke[s nQ efkevleg heefjCeece ceW Deele&Oeeve DeLeJee jewOeeve
eue jne nw ~ Gvekee Jen keeeeslmeie& GeflLele-efveefJe nw~
pees yew"kej eesiecege mes keeeeslmeie& kej jns nQb efkevleg Devlejbie ceW Oece&Oeeve ee
MegkeueOeevehe Gheeesie eue jne nw~ Gvekee Jen keeeeslmeie& GheefJe-GeflLele nw~
pees yew"kej Deele&Oeeve ee jewOeevehe heefjCeece kej jns nQ~ Gvekee Jen keeeeslmeie&
GheefJeefveefJe kenueelee nw~
FveceW mes eLece Deewj le=leere DeLee&led GeflLele-GeflLele Deewj GheefJeeseflLele es oes
keeeeslmeie& FHeueoeeer nQ Deewj Mes<e oes Deefve Heueoeeer nQ~
pees eeCeeeeceefJeefOe mes ceeveefmeke peehe kejves ceW DemeceLe& nQ Jes GheebMeghe JeeveeseejCehetJe&ke Jeeeefveke peehe kejles nQ efkevleg Gmekes Heue ceW Devlej he[ peelee nw~ eLeekeeeeslmeie& ceW Jeeve eje Ssmee GeejCe kejW efke efpememes Deheves heeme yew"e ngDee
Yeer keesF& ve megve mekes Gmes GheebMeg peehe kenles nQ~ en Jeeeefveke peehe Yeer efkeee peelee nw~
efkevleg Fmekee hegCe meew iegCee nw lees ceeveefmeke peehe kee hegCe npeejiegCee DeefOeke neslee nw~
eer GceemJeeceer Deeeee& ves Fme ceneceb$e kees ncesMee peheles jnves kees kene nwG"les, yew"les, eueles, efHejles mecee, Iej mes efvekeueles mecee, ceeie& ceW eueles mecee,
Iej ceW keg keece kejles mecee heo-heo hej Ceceeskeej kees pees peheles jnles nQ Gvekes keewve mes
ceveesjLe meHeue veneR nes peeles nQ ? DeLee&led mechetCe& Jeebefle efme nes peeles nQ~
Deve$e Yeer kene nweRke Deeves hej, peBYeeF& uesves hej, KeeBmeer Deeefo Deeves hej ee Dekemceeled keneR Jesovee
(47)
kes G" peeves hej ee efevlee nes peeves hej Fleeefo emebieeW hej ceneceb$e kee peehe kejvee
eeefnes~ meesles mecee Deewj meeskej G"les ner Ceceeskeej ceb$e kee mcejCe kejvee eeefnes~
kenves kee leelhee& ener nw efke ncesMee ceneceb$e kee Oeeve Je efebleJeve ee GeejCe kejles
jnvee eeefnes ~
Fmemes efJeIveeW kee veeMe neslee nw, Meebefle efceueleer nw leLee ece mes Oeeve keer efmeef nesleer nw~
ke=lJee keeeeslmeie, elegjoes<eefJejefnleb megheefjMegced~
DeefleYeefemebeegees, ees Jevoles me ueIeg ueYeles hejcemegKeced~~1~~
keeeeslmeie& kes 32 oes<e

Deye keeeeslmeie& kes 32 oes<e yeleueeles nQ1. Ieeskeoes<e-Iees[s kes meceeve Ske hewj G"ekej DeLee&led Ske hewj mes Yetefce kees
mheMe& ve kejles ngS Ke[s nesvee ~
2. uelee oes<e-Jeeeg mes efnueleer uelee kes meceeve efnueles ngS keeeeslmeie& kejvee ~
3. mlebYeoes<e-mlebYe kee meneje ueskej DeLeJee mlebYe kes meceeve Metve oe
neskej keeeeslmeie& kejvee ~
4. keg[e oes<e-oerJeeue Deeefo kee Deeee ueskej keeeeslmeie& kejvee ~
5. ceeuee oes<e-heer"eefo-heee Deeefo kes Thej DeejesnjCe kej DeLeJee cemleke kes
Thej keesF& jppeg Jeiewjn Jemleg kee Deeee ueskej Ke[s nesvee ~
6. Meyejer oes<e-efYeuueveer kes meceeve iege Debie kees neLeeW mes {ke kej ee pebIee mes
peIeve kees heeref[le kejkes Ke[s nesvee ~
7. efveie[ oes<e-Deheves oesveeW hewjeW kees yes[er mes peke[s ngS keer lejn hewjeW ceW yengle
Deblejeue kejkes Ke[s nesvee~
8. uebyeesej oes<e- veeefYe mes TOJe& Yeeie kees uebyee kejkes DeLeJee keeeeslmeie& ceW
efmLele ngS DeefOeke TBes nesvee ee Pegkevee ~
9. mleveef oes<e-Deheves mleve Yeeie hej ef jKevee ~
10. Jeeeme oes<e-keewJes kes meceeve FOej-GOej osKevee ~
11. Keueerve oes<e-pewmes Iees[e ueieece ueie peeves mes oeBleeW kees efIemelee-keke
kejlee ngDee efmej kees Thej veeres kejlee nw Jewmes ner oeBleeW kees ke-keeles ngS efmej kees
Thej veeres kejvee~
12. egie oes<e-pewmes kebOes kes peges mes heeref[le yewue iejove Hewuee oslee nw Jewmes ner
(48)
eerJee kees uecyeer kejkes keeeeslmeie& kejvee~

13. keefhelLe oes<e-kewLe keer lejn ceger yeeBOe kej keeeeslmeie& kejvee~
14. efMej:ekebefhele oes<e-keeeeslmeie& kejles mecee efmej efnueevee ~
15. cetke oes<e-cetke ceveg<e kes meceeve cegKe efJekeej kejvee , veeke efmekees[vee~
16. Debiegefue oes<e-keeeeslmeie& kejles mecee DebiegefueeeW mes ieCevee kejvee ~
17. YetefJekeej oes<e-keeeeslmeie& kejles mecee Ye=kegefeeW kees e{evee ee efJekeej
ege kejvee ~
18. JeeCeerheeeer oes<e-ceefojeheeeer kes meceeve Petceles ngS keeeeslmeie& kejvee~
19. mes 28 leke efoMeeJeueeskeve oes<e-keeeeslmeie& kejles mecee hetJee&efo efoMeeDeeW
kee DeJeueeskeve kejvee ~ FmeceW oMe efoMee mebyebOeer oMe oes<e nes peeles nQb~
29. eerJeesVeceve oes<e-keeeeslmeie& kejles mecee ieo&ve kees TBeer G"evee ~
30. eCeceve oes<e-keeeeslmeie& ceW ieo&ve DeefOeke veeres Pegkeevee ~
31. efveerJeve oes<e-Letkevee, Mues<cee Deeefo efvekeeuevee ~
32. DebieeceMe& oes<e-keeeeslmeie& kejves ceW Mejerj kee mheMe& kejvee ~
Fve yeeerme oes<eeW kees es[kej Oeerj-Jeerj meeOeg og:KeeW kee veeMe kejves kes efuees ceeee
mes jefnle, Deheveer Meefe Deewj DeJemLee-Gce kes Deveghe keeeeslmeie& kejles nQ~
(49)
efJeefYeVe ebLeeW kes eceeCe

<edKeb[eiece kes eceeCe
efkeefoecceb Dejnble-efme-DeeFefje-yengmego- meentCeb hetpeeS efJeneCeb JeCCesF1~
efkeefoecceb Dejnble-efmeeFefje-GJePeee-ieCeefeblee-ieCeJemeneF&Ceb keerjceeCehetpeeefJeneCeb JesCCesefo ~ SlLegJeJegppebleer ieeneogDeesCeob penepeeob yeejmeeJeecesJe Jee ~
eGmeermeb eflemegb e efkeefoecceb heGbpeS2~~64~~
peb leb efkeefjeekecceb Ceece3~~27~~
lemme DelLeefJeJejCeb kemmeecees leceeoenerCeb heoenerCeb eflekeKegeb efleeesCeob eogefmejb yeejmeeJeeb leb meJJeb
efkeefjeekecceb Ceece ~~28~
leb efkeefjeekecceb efJJenb DeeoenerCeeefoYesosCe ~ lelLe efkeefjeekecces keerjceeCes Dehheeeeeb DehejJemeeb DeeoenerCeb Ceece~ hejenerCeYeeJesCe efkeefjeekecceb efkeCCe keerjos ? Ce ;
<edKeb[eiece kes eceeCe

ke=eflekece& veecekee DeLee&efOekeej Deefjnble, efme, Deeeee&, GheeOeee, Deewj meeOeg keer
efJeefOekee JeCe&ve kejlee nw~
ke=eflekece& DeefOekeej Dejnble, efme, Deeeee&, GheeOeee, ieCeefevleke (meeOegmebIe kes
keeeeX keer efevlee kejves Jeeues ) Deewj ieCeJe=<eYe (ieCeOej) DeeefokeeWkeer keer peeves Jeeueer hetpee
kes efJeOeeve kee JeCe&ve kejlee nw~ eneB Gheege ieeLeeeLeepeele DeLee&led peelehe kes meMe eesOeeefo efJekeejeW mes jefnle neskej oes DeJeveefle, yeejn
DeeJele&, eej efMejesveefle Deewj leerve MegefeeW mes mebege ke=eflekece& kee eeesie kejvee eeefnes~~64~~
Deye efeee kece& kee DeefOekeej nw ~~27~~
Fmekes DeLe& kee Kegueemee kejles nQDeelceeOeerve nesvee, eoef#eCee kejvee, leerve yeej kejvee, leerve yeej DeJeveefle,
eej yeej efmej veJeevee Deewj yeejn DeeJe&le, en meye efeeekece& nw ~~28~~
DeelceeOeerve nesvee Deeefo kes Yeso mes Jen efeeekece& n ekeej kee nw~ GveceW mes efeeekece&
1. <edKeC[eiece OeJeuee heg. 1, he=. 98~ 2. <edKeC[eiece OeJeuee heg. 9, he=. 189~
3. <edKeC[eiece hegmleke 13 (OeJeuee erkee), he=. 88 mes 90 leke~
(50)
lene efkeefjeekecceb kegCeceeCemme keccekeKeeeYeeJeeoes efpeefCeboeefoDeeemeCeogJeejsCe keccee~ JeboCekeeues iegefpeCeefpeCenjeCeb heoefKKeCeb keeTCe CecebmeCeb heoenerCeb Ceece ~
heoeefnCeCecebmeCeeefoefkeefjeeCeb efleefCCeJeejkejCeb eflekeKegeb Ceece~ DeOeJee Skekeefcn esJe efoJemes
efpeCeiegefjefmeJeboCeeDees efleefCCeJeejb efkeppebefle efe eflekeKegeb Ceece~ eflemebpPeemeg esJe JeboCee
keerjos DeCCelLe efkeCCe keerjos ? Ce; DeCCelLe efJe lehheef[mesnefCeeceeYeeJeeoes ~ eflemebpPeemeg
JeboCeefCeeceheJeCeb eflekeKegeefceefo YeefCeob ~ DeesCeob DeJeveceveb YetceeJeemeveefceleLe&: ~ leb
e efleefCCeJeejb keerjos efe efleeesCeoefceefo YeefCeob ~ leb pene-megceCees Oeesoheeoes efpeefCeboobmeCepeefCeonefjmesCe hegueFobiees meblees peb efpeCemme Deiies yeFmeefo lecesieceesCeob~ pecegefTCe efpeefCeboeoerCeb
efJeCCeefeb keeotCe yeFmeCeb leb efyeefoeceesCeob ~ hegCees Gefe meeceeFeob[SCe Dehhemegefb
keeTCemekemeeeosngmmeiieb keefje efpeCeeCebleiegCes pPeeFe eGJeermeeflelLeejeCeb JeboCeb keeTCe
hegCees efpeCeefpeCeeueeiegjJeeCeb mebLeJeb keeTCe peb YetceerS yeFmeCeb leb leefoeceesCeob~ SJeb Skekeskekeefcn
efkeefjeekecces HeerjceeCes efleefCCe esJe DeesCeceCeeefCe neWefle ~ meJJeefkeefjeekecceb eogefmejb nesefo~
kejles mecee DeelceeOeerve nesvee DeLee&led hejJeMe ve nesvee DeelceeOeerve nesvee kenueelee nw~
Mebkee-hejeOeerveYeeJe mes efeeekece& keeeW veneR efkeee peelee nw ?
meceeOeeve-veneR, keeeWefke, Gme ekeej efeeekece& kejves Jeeues kes keceeX kee #ee
veneR neslee Deewj efpeveWosJe Deeefo keer Deemeeovee nesves mes keceeX kee yevOe neslee nw~
Jebovee kejles mecee ieg, efpeve Deewj efpeveie=n keer eoef#eCee kejkes vecemkeej kejvee
eoef#eCee nw~ eoef#eCee Deewj vecemkeej Deeefo efeeeDeeW kee leerve yeej kejvee ef$e:ke=lJee nw~
DeLeJee Ske ner efove ceW efpeve, ieg Deewj $e+ef<eeeW keer Jeobvee leerve yeej keer peeleer nw, Fmeefuees
Fmekee veece ef$e:ke=lJee nw~
Mebkee-leerveeW ner mebOeekeeueeW ceW Jebovee keer peeleer nw, Deve mecee ceW keeeW veneR
keer peeleer nw ?
meceeOeeve-veneR, keeeWefke, Deve mecee ceW Yeer Jebovee kes eefle<esOe kee keesF& efveece veneR
nw~ leerveeW mevOee keeueeW ceW Jebovee kes efveece kee keLeve kejves kes efueeW ef$e:ke=lJee Ssmee kene nw~
DeesCeo kee DeLe& DeJeveceve DeLee&led Yetefce ceW yew"vee nw~ Jen leerve yeej efkeee peelee nw~
Fmeefuees leerve yeej DeJeveceve kejvee kene nw~ eLee-Megceve, Oeewleheeo Deewj efpeveW kes oMe&ve
mes GlheVe nges n<e& mes hegueefkele Jeove neskej pees efpeveosJe kes Deeies yew"vee, en eLece DeJeveefle
nw~ leLee pees G"kej efpeveW Deeefo kes meeceves efJe%eefhle kej yew"vee, en otmejer DeJeveefle nw~ efHej
G"kej meeceeefeke oC[ke kes eje DeelceMegef kejkes, ke<eee meefnle osn kee Glmeie& (keeeeslmeie&)
kejkes, efpeveosJe kes Devevle iegCeeW kee Oeeve kejkes, eewyeerme leerLekejeW keer Jebovee kejkes efHej
(51)
leb pene-meeceeFemme DeeoerS peb efpeefCebob heef[ meermeCeceCeb lecesieb efmejb ~ lemmesJe DeJemeeCes
peb meesmeCeceCeb leb efJeefoeb meermeb~ Leesmmeeefceob[emme DeeoerS peb meermeCeceCeb leb leefoeb efmejb~
lemmesJe DeJemeeCes peb CeceCeb leb eGlLeb efmejb~ SJecesieb efkeefjeekecceb eogefmejb nesefo~ Ce
DeCCelLe CeJeCeheef[mesnes SosCe keoes, DeCCelLeCeJeCeefCeecemme heef[mesnekejCeeoes ~ DeOeJee
meJJeb efhe efkeefjeekecceb eogefmejb eoghheneCeb nesefo ; DejnbleefmemeengOecces esJe heneCeYetos
keeotCe meJJeefkeefjeekecceeCeb heGefe-obmeCeeoes~ meeceeFe Leesmmeeefceob[eeCeb DeeoerS DeJemeeCes
e ceCeJeeCekeeeeCeb efJemegefhejeJeeCeJeeje yeejce nJebefle~ lesCe Sieb efkeefjeekecceb yeejmeeJeeefceefo
YeefCeob ~ Sob meJJeb efhe efkeefjeekecceb Ceece~
efpeve, efpeveeuee Deewj ieg keer mlegefle kejkes pees Yetefce ceW yew"vee, Jen leermejer DeJeveefle nw~ Fme
ekeej Ske-Ske efeeekece& kejles mecee leerve ner DeJeveefle nesleer nQ~
meye efeeekece& eleg:efMej neslee nw~ eLee-meeceeefeke kes Deeefo ceW pees efpeveWosJe kees
efmej veJeevee Jen Ske efmej nw~ Gmeer kes Devle ceW pees efmej veJeevee Jen otmeje efmej nw~
Leesmmeeefce oC[ke kes Deeefo ceW pees efmej veJeevee Jen leermeje efmej nw~ leLee Gmeer kes Devle ceW
pees vecemkeej kejvee Jen eewLee efmej nw~ Fmeekeej Ske efeeekece& eleg:efMej neslee nw~ Fmemes
Deve$e veceve kee eefle<esOe veneR efkeee ieee nw, keeeWefke, Meee ceW Deve$e veceve kejves kes
efveece kee keesF& eefle<esOe veneR nw~ DeLeJee meYeer efeeekece& eleg:efMej DeLee&led eleg:eOeeve neslee
nw, keeeWefke, Deefjnble, efme, meeOeg, Deewj Oece& kees eOeeve kejkes meye efeeekeceeX keer eJe=efe
osKeer peeleer nw~ meeceeefeke Deewj Leesmmeeefce oC[ke kes Deeefo Deewj Devle ceW ceve, Jeeve Deewj
keee keer efJeMegef kes hejeJele&ve kes yeej yeejn nesles nQ, Fmeefuees Ske efeeekece& yeejn DeeJele&
mes ege kene nw~ en meye ner efeeekece& nw~
(52)
cetueeeej evLe kes eceeCe1

meeceeefeke kee efJeMes<e DeLe& kenles nQpeerefJeocejCes ueeYeeueeYes mebpeeseefJehheDeesies e~
yebOegefjmegnogkeKeeefomeg meceoe meeceeFeb Ceece~~23~~
DeeeejJe=efe erkeepeerefJeocejCes-peerefJeleceewoeefjkeJewefeefekeeefoosnOeejCeb, cejCeb ce=leg: eeefCeeeCeefJeeesieue#eCeb, peerefJeleb e cejCeb e peerefJelecejCes leeespeeaefJelecejCeees: ~ ueeYeeueeYesueeYeesefYeueef<eleeeefhle:, DeueeYeesefYeueef<elemeeeeefhle: ueeYeeeueeYee ueeYeeueeYeew
leeesuee&YeeueeYeeesjenejeshekejCeeeefo<eg eehleeehlees: ~ mebpeeseefJehheDeesies e-mebeesieFeefomeefVeke<e&:, efJeeeesie FefJeeesie: mebeesiee efJeeeesiee mebeesieefJeeeesieew leees:
mebeesieefJeeeesieees:, FeefvemeefVeke<ee&meefVeke<e&ees:~ yevOetefjmegKeogkeKeeefomeg-yevOege Deefje
megKeb e ogKeb e yevOJeefjmegKeog:Keeefve leeveeoerefve es<eeb les yevOJeefjmegKeog:KeeoemlesMeg
mJepeveefce$eMe$egmegKeog:Ke#egeflheheemeeMeerlees<Ceeefo<eg ~ meceoe-mecelee-eeefj$eevegefJemeceheefjCeece:~ meeceeFeb Ceece-meeceeefekeb veece YeJeefle ~ peerefJelecejCe-ueeYeeueeYemebeesieefJeeeesieyevOJeefjmegKe-og:Keeefo<eg eoslelmecelJeb meceeveheefjCeece: ef$ekeeueosJeJevoveekejCeb
e lelmeeceeefekeb eleb YeJeleerleLe&: ~~
cetueeeej evLe kes eceeCe1

ieeLeeLe&-peerJeve-cejCe ceW, ueeYe-DeueeYe ceW, mebeesie-efJeeesie ceW, efce$e-Me$eg ceW
leLee megKe-og:Ke Fleeefo ceW meceYeeJe nesvee meeceeefeke veece kee ele nw ~~23~~
DeeeejJe=efeerkee-Deewoeefjke, Jewefkeefeke Deeefo Mejerj keer efmLeefle jnvee peerJeve
nw~ eeefCeeeW kes eeCeefJeeesieue#eCe ce=leg kees cejCe kenles nQ~ DeefYeueef<ele Jemleg Deenej
GhekejCe Deeefo keer eeefhle kee veece ueeYe nw Deewj DeefYeueef<ele keer eeefhle ve nesvee DeueeYe nw~
F Deeefo heoeLe& kee mecyevOe nesvee-efceue peevee mebeesie nw Deewj F kee Deheves mes he=Leked
nes peevee efJeeesie nw DeLee&led F kee mebeesie ee efJeeesie nes peevee DeLeJee Deefve kee mebeesie
ee efJeeesie nes peevee mebeesie-efJeeesie nw~ Fve meYeer ceW leLee mJepeve, efce$e-Me$eg, megKe-og:Ke
ceW Deewj Deeefo Meyo mes YetKe, heeme, Meerle, G<Ce Deeefo ceW eeefj$e mes meceefvJele meceYeeJe kee
nesvee ner meeceeefeke ele nw Deewj ef$ekeeueosJeJevovee kejvee Jener meeceeefekeele neslee nw
Ssmee eneB DeLe& nw~
1. cetueeeej he=. 29, 391 mes 392, 407, 428, 429, 441 mes 444 leke~
(53)
DeeJeMekeefvee&gesefve&efeceenCe Jemees DeJemees DeJememmekecceceeJemmeebefle yeesOeJJee~

pegefeefe GJeeeefe e efCejJeeJee nesefo efCeppegeer~~515~~
ve JeMe: heeheeosjJeMees eosefveke<eees<elke<eeejeies<eeefoefYejveelceere ke=lemlemeeJeMekeme elkecee&vegeveb leoeJeMekeefceefle yeesJeb %eeleJeb~ egefeefjefle Gheee Fefle ewkeeLe&:~
efvejJeeJee mechetCee&KeefC[lee YeJeefle efveeg&efe:~ DeeJeMekeeveeb efveeg&efejeJeMekeefveeg&efejeJeMekemechetCeexheee: Denesje$eceOes meeOetveeb eoeejCeb lemeeJeJeesOekeb he=Lekehe=Lekedmlegefle mJehesCe peeefle YeieJeeefveleeefo eefleheeokeb elhetJee&hejeefJeb Meeeb veeeDeeJeMekeefveeg&efeefjlegeles ~ mee e <edekeeje YeJeefle ~~515~~
leme Yesoeved eefleheeoeVeenmeeceeFe eGJeermelLeJe JeboCeeb heef[kekeceCeb~
heekeKeeCeb e lene keeDeesmeiiees nJeefo es~~516~~
Deye DeeJeMekeefvee&gefe kee efveefe DeLe& kenles nQieeLeeLe&-pees JeMe ceW veneR nw Jen DeJeMe nw~ Gme DeJeMe keer cegefve keer efeee kees
DeeJeMeke peevevee eeefnes ~ egefkele Deewj Gheee Ske nQ~ Fme ekeej mechetCe& Gheee efveeg&efe
kenueelee nw~ ~~515~~
DeeeejJe=efe-pees heehe Deeefo kes JeMe veneR nw Jes DeJeMe nQ~ peye pees
Fefve,ke<eee,veeske<eee Deewj jeie-s<e Deeefo kes eje Deelceere veneR efkees iees nQ DeLee&led efpeme
mecee Fve Fefve ke<eee DeeefokeeW ves efpevnW Deheves JeMe ceW veneR efkeee nw Gme mecee Jes cegefve
DeJeMe nesves mes DeeJeMeke kenueeles nQ Deewj Gvekee pees kece& DeLee&led Devegeve nw Jen DeeJeMeke
kene ieee nw Ssmee peevevee eeefnS ~ egefe Deewj Gheee es SkeeLe&Jeeeer nQ, Gme efvejJeeJe DeLee&led
mechetCe&-DeKeefC[le Gheee kees efveeg&efe kenles nQb ~ DeeJeMekeeW keer pees efveeg&efe nw Gmes
DeeJeMeke efveeg&efe kenles nQ DeLee&led DeeJeMeke kee mechetCe&leee Gheee DeeJeMeke efveeg&efe nw~
Denesje$e kes ceOe meeOegDeeW kee pees DeeejCe nw Gmekees yeleueeves Jeeues pees he=Lekedhe=Leked mlegefle he mes peeefle YeieJeeved nsceecYeespeeeejefJepeb=efYelee- Fleeefo kes eefleheeoke
pees hetJee&hej mes DeefJe Meee nQ pees efke veeehe nQb, GvnW DeeJeMeke efveeg&efe kenles nQ~
Gme DeeJeMeke efveeg&efe kes n ekeej nQ~
YeeJeeLe&-eneB hej DeeJeMeke efeeeDeeW kes eefleheeoke MeeeeW kees Yeer DeeJeMeke
efveeg&efe Meyo mes kene nw mees keejCe ceW keee& kee Gheeej mecePevee ~
Deye Gve DeeJeMekeefveeg&efe kes YesoeW kee eefleheeove kejles nQ-
(54)
mece: meJex<eeb meceevees ees meie&: hegCeb Jee meceeemleefmceved YeJeb, leosJe eeespeveb hegCeb
lesve oerJeleerefle Jee meeceeefekeb mecees YeJeb Jee meeceeefekeb~ elegefJeMeeflemleJe: elegefJeMeefleleerLekejeCeeb mleJe: mlegefle: ~ Jevovee meeceevehesCe mlegeflepe&eefle YeieJeeefveleeefo, hebeiegYeefehee&vlee hebehejcesefefJe<eevecemkeejkejCeb Jee MegYeeJesve~ eefleeceCeb Jeefleeevleoes<eefven&jCeb
eleeodegeejCeb e ~ eleeKeeveb YeefJe<elkeeueefJe<eeJemlegheefjleeiee~ leLee keeeeslmeieex
YeJeefle <e:~ meeceeefekeeJeMekeefveeg&efe: elegefJeMeeflemleJeeMekeefveeg&efe:, JevoveeJeMekeefvee&gefe:, eefleeceCeeJeMekeefvee&gefe:, eleeKeeveeJeMekeefveeg&efe:, keeeeslmeiee&JeMekeefveeg&efeefjefle ~~516~~
meeceeefekekejCeececeenheef[efueefneDebpeefuekejes GJepegees GefTCe SeceCees~
DeJJeeefKeees Jegees kejsefo meeceeFeb efYekeKet~~538~~
ieeLeeLe&-meeceeefeke, elegefJeMeeflemleJe, Jevovee, eefleeceCe, eleeKeeve Deewj "e
keeeeslmeie& es n nQ~~516~~
DeeeejJe=efe-mece DeLee&led meYeer kee meceevehe pees meie& DeLeJee hegCe nw Gmes
meceee kenles nw (hegCe kee veece mece Yeer nw Dele: hegCe kes heee&eJeeeer Meyo mes mece
Dee meceee yevee nw~ GmeceW pees nesJes mees meeceeefeke nww~ eneB meceee ceW FkeCed elee
neskej yevee nw) DeLeJee Jener hegCe eeespeve nw efpemekee, DeLeJee lesve oerJeefle Gme meceee
mes MeesefYele neslee nw ( Fme DeLe& ceW Yeer FkeCed elee nes ieee nw) DeLeJee mecee ceW pees nesJes
mees meeceeefeke nw~ eewyeerme leerLekejeW keer mlegefle kees elegefJeMeeflemleJe kenles nQ~
meeceevehe mes peeefle YeieJeeved nsceebYeespeeeejefJepeb=efYelee- Fleeefo ewleYeefe mes
ueskej hebeiegYeefe hee&vle efJeefOeJeled pees mlegefle keer peeleer nw Gmes Jevovee kenles nQ DeLeJee
Meg YeeJe mes hebehejceser efJe<eeke vecemkeej kejvee Jevovee nw~ hetJe& ceW efkees iees oes<eeW kee
efvejekejCe kejvee Deewj eleeefo kee GeejCe kejvee DeLee&led eleeW kes oC[keeW kee GeejCe
kejles ngS Gve mecyevOeer oes<eeW kees otj kejves kes efueS efcee ces ogkeke[b yeesuevee mees
eefleeceCe nw~ YeefJe<ekeeue kes efueS Jemleg kee leeie kejvee eleeKeeve nQ~ leLee keee mes
cecelJe kee leeie kejvee keeeeslmeie& nw~ Fme ekeej meeceeefeke DeeJeMekeefveeg&efe,elegefJeMeefle
DeeJeMekeefvee&gefe, Jevovee DeeJeMekeefvee&gefe,eefleeceCe DeeJeMekeefvee&gefe, eleeKeeve
DeeJeMekeefveeg&efe Deewj keeeeslmeie& DeeJeMekeefvee&gefe es n Yeso nQ~
Deye meeceeefeke kejves kee ece kenles nQieeLeeLe&- eefleuesKeve meefnle Debpeefue pees[kej, Gheege ngDee, G"kej Skeeeceve
(55)
eefleuesefKeleeJeeefuekejew esveemeew eefleuesefKeleeeefuekej: ~ Gheege: meceeefnleceefle:,GlLeeeefmLelJee,Skeeecevee DeJeeef#ehle:, DeeieceeseecesCe kejesefle meeceeefekeb efYe#eg: ~ DeLeJee
eefleuesKe Meges YetlJee Je#es$ekeeueYeeJeMegefb ke=lJee, eke=eeefue kejcegkeefuelekej:
eefleuesKevesve meefnleeeefuekejes Jee meeceeefekeb kejesleerefle ~~538~~
veeceJeboveeb eefleheeoeVeenefkeefoecceb efeefoecceb heteekecceb e efJeCeekecceb e~
keeoJJeb kesCe kemme Je keOes Je keefnb Je keefoKegees~~578~~
hetJe&ieeLeeOexve Jeboveeee SkeeLe&: keLeleshejexve leefkeuhee Fefle ~ ke=leles
efeles DeefJeOeb kece& esvee#ejkeobyekesve heefjCeecesve efeeee Jee lelke=eflekece&
neskej, ceve kees efJe#eshe jefnle kejkes, cegefve meeceeefeke kejlee nw~~538~~
DeeeejJe=efe-efpevneWves efheer kees ueskej Debpeefue pees[ ueer nw, pees meeJeOeeve yegef
Jeeues nQ, Jes cegefve Jeeef#ehle efee ve neskej, Ke[s neskej Skeeeceve nesles ngS, Deeiece ceW
keefLele efJeefOe mes meeceeefeke kejles nQ~ DeLeJee efheer mes eefleuesKeve kejkes Meg neskej
Je, #es$e, keeue Deewj YeeJe Megef kees kejkes eke=he mes Debpeefue kees cegkegefuele keceueekeej
yevee kej DeLeJee eefleuesKeve efheefkee meefnle Debpeefue pees[kej meeceeefeke kejles nQ~
veece Jevovee kee eefleheeove kejles nQieeLeeLe&-ke=eflekece&,efeeflekece&,hetpeekece& Deewj efJeveekece& es Jevovee kes SkeeLe& veece
nQb~ efkemekees, efkemekeer, efkeme ekeej mes, efkeme mecee Deewj efkeleveer yeej Jevovee kejvee
eeefnes ~~578~~
DeeeejJe=efe-ieeLee kes hetJee&Oe& mes Jevovee kes heee&eJeeeer veece kens nQ DeLee&led
ke=eflekece& Deeefo Jevovee kes ner veece nQ~ leLee ieeLee kes DehejeOe& mes Jevovee kes Yeso kens nQb~
ke=eflekece&-efpeme De#ej mecetn mes ee efpeme heefjCeece mes DeLeJee efpeme efeee mes
Dee" ekeej kee kece& keee peelee nw-soe peelee nQ Jen ke=eflekece& kenueelee nw DeLee&led
heeheeW kes efJeveeMeve kee Gheee ke=eflekece& nw~
efeeflekece&-efpeme De#ej mecetn mes ee heefjCeece mes DeLeJee efeee mes leerLekejlJe
Deeefo hegCe kece& kee eeve neslee nw- meceked ekeej mes Deheves meeLe SkeerYeeJe neslee nw ee
mebee neslee nw, Jen hegCe mebee kee keejCeYetle efeeflekece& kenueelee nw~
hetpeekece&-efpeve De#ej DeeefokeeW kes eje Deefjnble osJe Deeefo hetpes peeles nQ-Deex
peeles nQ Ssmee yengJeeve mes GeejCe kej Gvekees pees heg<heceeuee, evove Deeefo e{ees peeles
(56)
heeheefJeveeMeveesheehe: ~ eereles meceskeerefeeles mebeereles hegCekece& leerLe&kejlJeeefo

esve leefeeflekece& hegCemebeekeejCeb ~ hetpeblese&vlesn&oeoees esve lelhetpeekece&
yengJeeveeseejCeekedeboveeefokeb ~ efJeveerebles efvejeefeevles mebeceCeesoeesoerjCeeefoYeeJesve eehebles esve kecee&efCe leefveekece& ~ Meget<eCeb leefleee kece& kele&Jebb kesve
keme kele&Jeb keLeefceJe kesve efJeOeevesve kee&Jeb keefmceVeJemLeeefJeMes<es kee&Jeb
keefleJeejeved~~578~~
leLeekeefo DeesCeob keefo efmejb keefoS DeeJeeiesefnb heefjmegb~
keefooesmeefJehhecegkekeb efkeefoecceb nesefo keeoJJeb~~579~~
keefo DeesCeob-efkeevleJeveleeefve ~ keefle kejcegkegueebefkelesve efMejmee YetefcemheMe&veeefve
kee&Jeeefve~ keefo efmejb- efkeeefvle efMejebefme keefleJeejeved efMejefme kejkeg[dceueb kee&Jeb ~
keefo DeeJeeiesefnb heefjmegb-efkeeodefYejeJee&kew: heefjMegb keefleJeejevceveesJeevekeeee
DeeJee&veeree:~ keefo oesmeefJehhecegkekeb- keefle oes<ewefJe&ecegeb ke=eflekece& YeJeefle kee&Jeefceefle~~579~~
keefmcevmLeeves eoslelmet$eb mLeeefheleb leodJeeKeeleefceoeveeR keefleyeejb ke=eflekece& kele&Jeefceefle
nQ Jen hetpeekece& kenueelee nw~
efJeveekece&-efpemekes eje keceeX kee efvejekejCe efkeee peelee nw DeLee&led kece& mebeceCe,
Goe, GoerjCee Deeefo YeeJe mes eehle keje efoes peeles nQ Jen efJevee nw peesefke Megeg<eehe nw~
Jen Jevoveeefeee veeceke DeeJeMekekece& efkemes kejvee eeefnS ? efkemekeer kejvee
eeefnS ? efkeme efJeOeeve mes kejvee eeefnS ? efkeme DeJemLee efJeMes<e ceW kejvee eeefnes ? Deewj
efkeleveer yeej kejvee eeefnS ? Fme DeeJeMeke kes efJe<ee ceW Ssmeer eMveceeuee nesleer nw~
Gmeer ekeej mes Deewj Yeer eMve nesles nQieeLeeLe&-efkeleveer DeJeveefle, efkeleveer efMejesveefle, efkeleves DeeJeleeX mes heefjMeg, efkeleves
oes<eeW mes jefnle ke=eflekece& kejvee eeefnS ~~579~~
DeeeejJe=efle-neLeeW kees cegkegefuele pees[kej, cemleke mes ueieekej efMej mes Yetefce
mheMe& kejkes pees vecemkeej neslee nw Gmes DeJeveefle ee eCeece kenles nQ~ Jen DeJeveefle efkeleveer
yeej kejvee eeefnS ? cegkegefuele-peg[s ngS neLe hej cemleke jKekej vecemkeej kejvee
efMejesveefle nw mees efkeleveer nesveer eeefnS ? ceveJeevekeee kee DeeJele&ve kejvee ee Debpegefue,
peg[s neLeeW kees Iegceevee mees DeeJele& nQ-en efkeleveer yeej kejvee eeefnS ? SJeb efkeleves oes<eeW
mes jefnle en ke=eflekece& nesvee eeefnS ?
Deye efkeleveer yeej ke=eflekece& kejvee eeefnS pees en eMve ngDee Lee Gmekee JeeKeeve
(57)
elmet$e mLeeefheleb leodJeeKeeveeeeneeeefj heef[kekeceCes efkeefoeccee efleefCCe neWefle mepPeeS~

hegJJeCns DeJejCns efkeefoeccee eesmee neWefle~~602~~
meeceeefekemleJehetJe&kekeeeeslmeie&elegefJeMeefleleerLe&kejmleJehee&vle: ke=eflekecexlegeles ~
eefleeceCekeeues elJeeefj efeeekecee&efCe mJeeOeeekeeues e $eerefCe efeeekecee&efCe YeJeblesJeb
hetJee&Cns efeeekecee&efCe mehle leLeehejeCns e efeeekecee&efCe mehlewJeb hetJee&CnshetJee&Cns e
efeeekecee&efCe elego&Me YeJebleerefle ~ keLeb eefleeceCes elJeeefj efeeekecee&efCe, DeeueeseveeYeefekejCes
keeeeslmeie& Skebb efeeekece& leLee eefleeceCeYeefekejCes keeeeslmeie&: efleereb efeeekece& leLee
JeerjYeefekejCes keeeeslmeie&mle=leereb efeeekece& leLee elegefJeMeefleleerLekejYeefekejCes Meebeflenslees:
keeeeslmeie&elegLe efeeekece& ~ keLeb e mJeeOeees $eerefCe efeeekecee&efCe, egleYeefekejCes keeeeslmeie&
Skeb efeeekece& leLeeeee&YeefeefeeekejCes efleereb efeeekece& leLee mJeeOeeeeshemebnejs
kejles nQieeLeeLe&-eefleeceCe ceW eej ke=eflekece&, mJeeOeee ceW leerve es hetJee& Deewj Deheje
mes mecyeefvOele Ssmes eewon ke=eflekece& nesles nQ~~602~~
DeeeejJe=efe-meeceeefeke mleJehetJe&ke keeeeslmeie& kejkes elegefJeMeefle leerLekej
mleJeheele pees efeee nw Gmes ke=eflekece& kenles nQ~ eefleeceCe ceW eej ke=eflekece& Deewj
mJeeOeee ceW leerve ke=eflekece& Fme lejn hetJee& mecyevOeer efeeekece& meele nesles nQ leLee
Deheje mecyevOeer efeeekece& Yeer meele nesles nQ~ Ssmes eewon efeeekece& nesles nQ~
eefleeceCe ceW eej ke=eflekece& kewmes nesles nQ ?
Deeueesevee Yeefe (efmeYeefe) kejves ceW keeeeslmeie& neslee nw Jen Ske efeeekece&
ngDee ~ eefleeceCe Yeefe kes kejves ceW keeeeslmeie& neslee nw Jen otmeje efeeekece& ngDee ~ JeerjYeefe kes kejves ceW pees keeeeslmeie& nQ Jen le=leere efeeekece& ngDee leLee elegefJeMeefle leerLekej
Yeefe kes kejves ceW Meebefle kes efueS pees keeeeslmeie& nw Jen elegLe& efeeekece& nw~ Fme lejn
eefleeceCe ceW eej efeeekece& ngS ~
mJeeOeee ceW leerve ke=eflekece& kewmes nQ ?
mJeeOeee kes eejcYe ceW egleYeefe kes kejves ceW keeeeslmeie& neslee nw Jen Ske ke=eflekece&
nw leLee Deeeee&Yeefe keer efeee kejves ceW pees keeeeslmeie& nw Jen otmeje ke=eflekece& nw~ leLee
mJeeOeee keer meceeefhle ceW egleYeefe kejves ceW pees keeeeslmeie& nw Jen leermeje ke=eflekece& nw~
Fme lejn peeefle keer Dehes#ee leerve efeeekece& mJeeOeee ceW nesles nQ~ Mes<e Jevovee Deeefo
efeeeDeeW kee FvneR ceW DevleYee&Je nes peelee nw~ eOeeve heo kee enCe efkeee nw efpememes hetJee&
(58)
egleYeefekejCes keeeeslmeie&mle=leereb efeeekecezJeb peeeflecehes#e $eerefCe efeeekecee&efCe YeJebefle

mJeeOeees Mes<eeCeeb Jeboveeefoefeeekece&Ceece$ewJeevleYee&Jees Je: ~
eOeeveheoeseejCeb ke=leb ele: hetJee&Cns efoJeme Fefle SJecehejeCns je$eeJeefhe Jeb
YesoeYeeJeeled DeLeJee heefeceje$eew eefleeceCes efeeekecee&efCe elJeeefj mJeeOeees $eerefCe Jeboveeeeb
s, meefJeleeg&efoles mJeeOeees $eerefCe ceOeeJeboveeeeb s SJeb hetJee&Cnefeeekecee&efCe elego&Me
YeJeefvle; leLeehejeCnJesueeeeb mJeeOeees $eerefCe efeeekecee&efCe eefleeceCes elJeeefj Jeboveeeeb
s eesieYeefeenCeeshemebnejkeeueees: s je$eew eLecemJeeOeees $eerefCe ~ SJecehejeCnefeeekecee&efCe
elego&Me YeJebefle eefleeceCemJeeOeeekeeueeesheue#eCelJeeefoefle, Deveeveefhe efeeekecee&efCe$ewJeevleYe&Jeefvle veeJeehekelJeefceefle mebyebOe: ~ hetJee&Cnmeceerhekeeue: hetJee&Cn FlegeleshejeCnmeceerhekeeueeshejeCn Flegeles lemceeVe oes<e Fefle ~~602~~
mJeeOeees eoMese <e[dJevovesew eefleeces ~
keeeeslmeiee& eesieYekeleew ew eenesje$eieeseje:1~~75~~
kenves mes efoJeme kee Deewj Deheje kenves mes jeef$e kee Yeer enCe nes peelee nw, keeeWefke hetJee&
mes efoJeme ceW Deewj Deheje mes jeef$e ceW keesF& Yeso veneR nw~
DeLeJee heefece jeef$e kes eefleeceCe ceW efeeekece& eej, mJeeOeee ceW leerve Deewj Jevovee ceW
oes, mete& Goe nesves kes yeeo mJeeOeee kes leerve, ceOee Jevovee kes oes Fmeekeej mes hetJee&Cn
mebyebOeer efeeekece& eewon nesles nQ~ leLee Dehejeyesuee ceW mJeeOeee ceW leerve efeeekece&, eefleeceCe
ceW eej, Jevovee ceW oes, eesieYeefe enCe Deewj Ghemebnej ceW oes SJeb jeef$e ceW eLece mJeeOeee kes
leerve Fme lejn Deheje mebyebOeer efeeekece& eewon nesles nQ~ ieeLee ceW eefleeceCe Deewj mJeeOeee
keeue Gheue#eCehe nQ Fmemes Deve Yeer efeeekece& FvneR ceW DevleYet&le nes peeles nQ~ Dele:
DeJeeheke oes<e veneR Deelee nw~ etBefke hetJee& kes meceerhe kee keeue hetJee& kenueelee nw Deewj
Deheje kes meceerhe kee keeue Deheje kenueelee nw Fmeefuees keesF& oes<e veneR nw~
YeeJeeLe&-cegefve kes Denesje$e mecyevOeer DeeF&me keeeeslmeie& kens iees nQ~ GvneR kee
eneB JeCe&ve efkeee ieee nw~ eLee owJeefmeke-jeef$eke Fve oes eefleeceCe mecyevOeer keeeeslmeie&
8, ef$ekeeueosJeJevovee mecyevOeer 6, hetJee&, Deheje, leLee hetJe&jeef$e Deewj Dehejjeef$e Fve eej
keeue ceW leerve yeej mJeeOeee mebyebOeer 12, jeef$eeesie enCe Deewj efJemepe&ve Fve oes meceeeW ceW
oes yeej eesieYeefe mebyebOeer 2, kegue efceueekej 28 nesles nQ~ Deve$e evLeeW ceW Yeer Fvekee
GuuesKe nw eLeeDeLe&-mJeeOeee kes yeejn, Jevovee kes n, eefleeceCe kes Dee" Deewj eesieYeefe
1. DeveieejOecee&ce=le De. 8, he=. 597~
(59)
keleJeveeflekejCeefceleeefo elhe=b leoLe&ceenoesCeob leg peOeepeeob yeejmeeJeecesJe e~

eogefmmejb eflemegb e efkeefoecceb heGbpeos~~603~~
DeeeejJe=efe erkeeoesCeob-s DeJeveleer hebevecemkeejeoeJeskeeJeveefleYet&efcemebmheMe&mleLee elegefJeMeeflemleJeeoew
efleereeJeveefle: Mejerjveceveb s DeJeveleer penepeeob-eLeepeeleb peelehemeMeb eesOeceeveceeeemebieeefojefnleb ~ yeejmeeJeecesJe e eoMeeJeee& SJeb e hebevecemkeejeseejCeeoew
ceveesJeevekeeeeveeb mebeceveeefve MegYeeesieJe=eeee DeeJeee&mleLee hebevecemkeejmeceehleew
ceveesJeeve-keeeeveeb MegYeJe=eeeerCeveeveeJee&veeefve leLee elegefJeMeeflemleJeeoew ceveesJeevekeeee:
MegYeJe=eeerCehejeCeeJee&veeefve leLee elegefJeMeeflemleJemeceehleew MegYeceveesJeevekeeeJe=eeeerCeeJee&veevesJeb eoMeOee ceveesJeevekeeeJe=eees eoMeeJeee& YeJeefle, DeLeJee eleme=<eg efo#eg elJeej:
kes oes Ssmes Denesje$e mecyevOeer Ded"eF&me keeeeslmeie& nesles nQb~
efkeleveer DeJeveefle kejvee ? Fleeefo he pees eMve ngS Les GvneR kee Gej osles nQieeLeeLe&-peelehe meMe oes DeJeveefle, yeejn DeeJele&, eej efMejesveefle Deewj leerve
Megef meefnle ke=eflekece& kee eeesie kejW ~~603~~
DeeeejJe=efle-oes DeJeveefle-hebevecemkeej kes Deeefo ceW Ske yeej DeJeveefle DeLee&led
Yetefce mheMe&veelceke vecemkeej kejvee leLee elegefJeMeeflemleJe kes Deeefo ceW otmejer yeej DeJeveefleMejerj kee veceevee DeLee&led YetefcemheMe&veelceke vecemkeej kejvee es oes DeJeveefle nQ~ eLeepeelepeelehe meMe eesOe,ceeve,ceeee Deewj mebie-heefjen ee ueesYe Deeefo jefnle ke=eflekece& kees
cegefve kejles nQ~ eoMe DeeJele&-hebe vecemkeej kes GeejCe kes Deeefo ceW ceve Jeeve keee
kes mebecevehe MegYeeesieeW keer eJe=efe nesvee es leerve DeeJele& hebevecemkeej keer meceeefhle ceW
ceveJeevekeee keer MegYeeJe=efe nesvee es leerve DeeJele&, leLee elegefJeMeefle mleJe keer Deeefo ceW
ceve Jeeve keee keer MegYeeJe=efe nesvee es leerve DeeJele& SJeb elegefJeMeefle mleJe keer meceeefhle ceW
MegYe ceve Jeeve keee keer eJe=efe nesvee es leerve DeeJele&-Ssmes ceve Jeeve keee keer
MegYeeJe=efe he yeejn DeeJele& nesles nQ~ DeLeJee eejeW ner efoMeeDeeW ceW eej eCeece Ske YeceCe
ceW Ssmes ner leerve yeej kes YeceCe ceW yeejn nes peeles nQ~
eleg:efMej-hebevecemkeej kes Deeefo Deewj Devle ceW kej cegkegefuele kejkes Debpeefue
pees[kej ceeLes mes ueieevee leLee elegefJeMeefle mleJe kes Deeefo Deewj Devle ceW cegkegefuele kejkes
ceeLes mes ueieevee Ssmes eej efMej-efMejesveefle nesleer nQ~
Fme lejn Fme Ske ke=eflekece& ceW oes DeJeveefle, yeejn DeeJele& Deewj eej efMejesveceve nesles nQb~
(60)
eCeecee Skeefmceved YeceCes SJeb ef$e<eg YeceCes<eg eoMe YeJebefle, eogefmmejb elJeeefj efMejebbefme
hebevecemkeejmeeoeJebles e kejcegkegueebefkeleefMej:kejCeb leLee elegefJeMeeflemleJemeeoeJebles e
kejcegkegueebefkeleefMej:kejCecesJeb elJeeefj efMejebefme YeJebefle, ef$eMegb ceveesJeevekeeeMegb efeeekece&
eegbes kejesefle ~ s DeJeveleer eefmceved leled edJeveefle efeeekece& eoMeeJeee&: eefmbcemleled
eoMeeJee, ceveesJeevekeeeMegdee elJeeefj efMejebefme eefmceved leled eleg:efMej: efeeekecezJeb
efJeefMeb eLeepeeleb efeeekece& eegbpeerlesefle ~~603~~
ceve Jeeve keee keer MegefhetJe&ke cegefve Fme efJeOeeveege eLeepeele ke=eflekece& kee eeesie kejW~
efJeMes<eeLe&-Ske yeej kes keeeeslmeie& ceW en Gheeg&e efJeefOe keer peeleer nw Gmeer
kee veece ke=eflekece& nw~ en efJeefOe osJeJevovee, eefleeceCe Deeefo meJe& efeeeDeeW ceW
Yeefehee" kes eejcYe ceW keer peeleer nw~ pewmes osJeJevovee ceW ewleYeefe kes eejcYe ceW DeLe heewJee&efCnke-osJeJevoveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpeeJevoveemleJemecesleb eerewleYeefekeeeeslmeie kejescenbb ~
en eefle%ee ngF&, Fmekees yeesuekej Yetefce mheMe&veelceke hebeebie vecemkeej kejW ~ en
Ske DeJeveefle ngF& ~ Devevlej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejkes Cecees DeefjnbleeCeb....
eeeefjcebieueb...DeeFppeoerJe....Fleeefo hee" yeesueles ngS... ogeefjeb Jeesmmejeefce leke
hee" yeesues en meeceeefeke mleJe kenueelee nw~ hegve: leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~
Fme lejn meeceeefeke oC[ke kes Deeefo Deewj Devle ceW leerve-leerve DeeJele& Deewj Ske-Ske
efMejesveefle nesves mes n DeeJele& Deewj oes efMejesveefle ngF&~ hegve: veew yeej Ceceeskeej cev$e kees
meeeF&me eemeesdJeeme ceW pehekej YetefcemheMe&veelceke vecemkeej kejW ~ Fme lejn eefle%ee kes
Devevlej Deewj keeeeslmeie& kes Devevlej Ssmes oes yeej DeJeveefle nes ieeeR ~
yeeo ceW leerve DeeJele&, Ske efMejesveefle kejkes Leesmmeeefce mleJe he{kej Devle ceW hegve:
leerve DeeJele&, Ske efMejesveefle kejW~ Fme lejn elegefJeMeefle mleJe kes Deeefo Deewj Devle ceW leerveleerve DeeJele& Deewj Ske-Ske efMejesveefle kejves mes n DeeJele& Deewj oes efMejesveefle nes ieeeR ~ es
meeceeefeke mleJe mecyevOeer n DeeJele&, oes efMejesveefle leLee elegefJeMeeflemleJe mebyebOeer n
DeeJele&, oes efMejesveef le efceuekej yeejn DeeJele& Deewj eej efMejesveefle nes ieeer~
Fme lejn Ske keeeeslmeie& kes kejves ceW oes eCeece, yeejn DeeJele& Deewj eej efMejesveefle
nesleer nQ~ peg[er ngF& Debpegefue kees oeefnveer lejHe mes Iegceevee mees DeeJele& kee ue#eCe nw~
Fleveer efeeehe ke=eflekece& kees kejkes peeefle YeieJeeved Fleeefo ewleYeefe kee
hee" he{vee eeefnS ~ Ssmes ner pees Yeer Yeefe efpeme efeee ceW kejvee nesleer nw lees ener efJeefOe
keer peeleer nw~
(61)
Deeeejmeej ebLe kes eceeCe1

meeceeefeke Meyo kee efveefe DeLe&meb e: mJeeLe&efveJe=leelceveWefeeCeeYeeeseveced ~
mecee: meeceeefekeb veece me SJe meceleeeced~~20~~
mecemeejeiejes<eme meJe&Jemleg<Jeeeseveced ~
meceee: meelme SJeeseb meeceeefekeefceefle egles~~21~~
mece:meeleKeeefhlens legJemlegmecees Jeceew~
mecemeYeeJe: mecelee lees< ejes< eJeheslelee~~
Deeeejmeej ebLe kes eceeCe1

meeceeefeke Meyo kee efveefe DeLe&DevJeeeLe&-(meb) meceked ekeejsCe (Deelcevee) Deheveer Deelcee kes meeLe
(FefveeCeeb) FefveeW kees (mJeeLe&efveJe=le) Deheves Deheves efJe<eeeW mes efJecegKe kejkes
(Dee:) Dee Meyo kee DeLe& (Deeveb) eJe=efle (me:) Jen (mecee:) mecee nw~
(meeceeefekeb) mecee kee YeeJe meeceeefeke nw (me:) Jen (SJeb) ner (meceleeeb)
mecelee nw~
YeeJeeLe&-mece kee DeLe& FefveeWs kees Deheves-Deheves efJe<eeeW ceW efveJe=e kejkes Dee
Deheves Deehe ceW ueerve nesvee nw~ DeLee&led yeeecegKeer eJe=efe kees es[kej Devleceg&Keer eJe=efe kejvee
mecee nw Deewj mecee kee YeeJe meeceeefeke nw~ meeceeefeke kee ner veece mecelee nw~~20~~
DevJeeeLe&-(meJe&Jemleg<eg) meJe& JemlegDeeW ceW (meceme) mece kee DeLe&
(Dejeiejes<eme) jeie-s<e jefnle (Dee:) Dee kee DeLe& (Deeveb) ieceve (meceee:)
meeceeefeke (meeled) nw~ (me:) Jen (SJe) ner (egles) egle ceW (meeceeefekeb)
meeceeefeke (Fefle) Fmeekeej (Geb) kene nw~
YeeJeeLe&-meJe& JemlegDeeW ceW jeies<e keer efveJe=efe kejkes Deheves Deehe ceW jceCe kejvee
egle ceW meeceeefeke kene ieee nw~ mece Meyo kee DeLe& jeies<e jefnle Dee kee DeLe& Deheves
ceW ueerve nesvee Gmeer kee veece mecee nw Deewj mecee kee YeeJe meeceeefeke nw~~21~~
MueeskeeLe&-Ske eefle ceW en Mueeske Yeer nw-meJe& Je ceW jefle Dejefle kee YeeJe
mece nw Deewj Deheves ceW eJe=efe kee veece Dee nw~ Gmeer jeies<e jefnle eJe=efle kee veece
mecelee Jee meeceeefeke nw~
1. Deeeejmeej iebLe he=. 188 mes 203 leke~
(62)

lelheefjCele veesDeeiece meeceeefeke kee DeLe&meceleeshesleefeees e: me lelheefjCeleee:~
eke=lees$eeeceveemeg efeeemJesJeb efveheesled~~22~~
meJe&Jeemebieefveceg&e: mebMegkejCe$ee:~
Oeewlenmleheov: hejceevebocebefojced ~~23~~
ewleewleeueeeoerveeb mleJeveeoew ke=leesece: ~
YeJesovevlemebmeejmevleeveesefees eefle:~~24~~egiceced~~
eLee
efveesleveeefevleeceefCekeuhecenerne:~
ke=lehegCeevegmeejsCe
leoYeerHeueeoe:~~25~~
leLeen&oeoeeemlejeies<eeJe=ee:
~
YeeYekelevegmeejsCe
mJeie&cees#eHeueeoe:~~26~~
lelheefjCele vees Deeiece meeceeefeke kee DeLe&DevJeeeLe&-(e:) pees (meceleeshesleefee:) mecelee mes Gheegkele efee nw efpemekee
(me:) Jen (lelheefjCeleee) leledheefjCele veece veesDeeiece YeeJe meeceeefeke nw~ (De$e)
Fme meeceeefeke ceW (Deeb) en (eke=le:) ekejCe nw Jen (Deveemeg) Deve (efeeemeg)
efeeeDeeW ceW (SJeb) Fme ekeej (efveheesled) efveheCe kejvee eeefnes ~
DevJeeeLe&-(meJe&Jeemebieefveceg&e:) meJe& Jeeheej mes jefnle (mebMegkejCe$ee:)
Meg ceve Jeeve keee Jeeuee (Oeewlenmleheov:) Oeeses nQ neLe hewj efpemeves (hejceevebocebefojced) hejceevevo kee ceefvoj (eefle:) meeOeg (Devevlemebmeejmevleeveesefees) Devevle
mebmeej kes mebleeve kee so kejves kes efuees (ewleewleeueeeoerveeb) ewle ewleeuee
Deeefo kes (mleJeveeoew) mleJeve Deeefo ceW (ke=leesece:) Gece kejves Jeeuee (YeJesled) nes~
YeeJeeLe&-meJe& Jeeheej mes jefnle, MegceveJeevekeee mes ege, hejce Deevevo ceW
ueerve meeOeg, neLe hewj Oeeskej Devevle mebmeej keer mebleefle kee so kejves kes efuees ewle
(efpeveeeflecee)ewleeuee Deeefo kes mleJeve kejves ceW lelhej nesJes DeLee&led hejce Yeefe mes efpeve
YeieJeeved keer mlegefle kejs ~~23,24~~
DevJeeeLe&-(eLee) pewmes (efveeslevee:) Deesleve (efebleeceefCekeuhecenerne:)
efebleeceefCe keuheJe=#e (ke=lehegCeevegmeejsCe) efkees nges hegCe kes Devegmeej (leoYeerHeueeoe:) Gme DeYeer Heue kees osves Jeeues nesles nQ (leLee) Gmeer ekeej (DemlejeieeJe=ee:) ve nes ieF& nw jeies<e eJe=efe efpemekeer Ssmes (Den&oeoe:) Den&od Deeefo
(YeeYekelevegmeejsCe) Yee keer Yeefe kes Devegmeej (mJeie&cees#eHeueeoe:) mJeie&
(63)
iejeheneef j Ceer ceg e ie[me eLee leLee~

efpevemeehesvemees nb$eer ogefjleejeefleheeefleve:~~27~~
megceve: mebieceeobieleernmet$eb heefJe$eleeced ~
efhe:eke=ceeOege eke=s#egjmeeeLee ~~28~~
ebheeheeJeeefoefveJee&Ce#es$eeoerefve heefJe$eleeced ~
Jebeleeb e epelesJe JebemebiecelemleLee ~~29~~ egiceced ~~
celJesefle efpeveiesneefob ef$e:hejerle ke=leebpegefue: ~
ekegJemleelege|o#eg me$eeJeee efMejesveefleced ~~30~~
cees#e kes Heue osves Jeeues nesles nQ~
YeeJeeLe&-efpeme ekeej Deesleve efebleeceefCe Deewj keuheJe=#e hegCe kes Devegmeej
DeYeer Heue kees osves Jeeues nesles nQ Gmeer ekeej Jeerlejeieer Dejnble osJe keer eeflecee Deeefo Yee
keer Yeefe kes Devegmeej mJeie&, cees#e kes Heue kees osves Jeeues nesles nw~~25,26~~
DevJeeeLe&-(eLee) pewmes (ie[me) ie[ keer (cege) cege (iejeheneefjCeer)
efJe<e kees njves Jeeueer nesleer nw (leLee) Gmeerekeej (ogleejeefleheeefleve:) heehe heer
Me$egDeeW kee veeMeke (efpeveme) efpeve YeieJeeved keer (cege) cege (Deefhe) Yeer (Sveme:)
heeheeW keer (nb$eer) veeMe kejves Jeeueer nesleer nw~
YeeJeeLe&-efpeme ekeej ie[ keer cege efJe<e kees njCe kejves Jeeueer nesleer nw Gmeer
ekeej efpevesvosJe keer cege heehe veeMeke nesleer nw~~27~~
DevJeeeLe&-(eLee) pewmes (Fn) Fme ueeske ceW (megceve:) Hetue kes (mebieceeled)
mebiece mes (met$eb) met$e Oeeiee (heefJe$eleeb) heefJe$elee kees (Debieefle) eehle neslee nw
(eke=s#egjmeeled) eke= F#egke jme kes mebeesie mes (efhe:) efhe (Deee) (eke=ceeOege)
eke= ceOegjlee kees eehle neslee nw (leLee) Gmeer ekeej (ebheeheeJeeefoefveJee&Ce#es$eeoerefve)
ebheehegj, heeJeehegj, Deeefo efveJee&Ce #es$e (Jebemebiecele:) hetpe heg<eeW kes mebiece mes (heefJe$eleeb)
heefJe$elee (e) Deewj (Jebeleeb) Jeboveerelee kees (epelesJe) eehle nesles nQ~
YeeJeeLe&-pewmes heg<he kes mebyebOe mes met$e heefJe$elee kees eehle neslee nw, F#egjme kes
mebeesie mes iesntB Deeefo kee etCe& ceOegjlee kees eehle neslee nw Gmeerekeej hetpe heg<eeW kes mebeesie
mes ebheehegj ,heeJeehegj , meccesoefMeKej Deeefo efveJee&Ce #es$e heefJe$e Deewj Jeboveerelee kees eehle
nges nQ ~~28,29~~
DevJeeeLe&-(Fefle) Ssmee (celJee) ceevekej (efpeveiesneefob) efpevecebefoj Deeefo
kees (ef$e:hejerle) leerve eoef#eCee oskej (ke=leebpegefue:) keer nw Debpegefue efpemeves Ssmee
(64)

IeesjmebmeejiebYeerjJeeefjjeMeew efveceppeleeced ~
oenmleeJeuebyeme efpevemeeee&Le&ceeefJeMesled ~~31 egiceced ~~
efpevesMeleejkeeOeerMeheeomebheeefoleeslmeJe:~
eerueerueecebefojmJeereueesevesvoerJej: hegve:~~32~~
F&ee&ie: Megdew Jelmeie ke=lJeemeerveesvegkebheee~
Deeueese meceleebJeee kegee&oelceseeveoe~~33~~egiceb~~
ue#eCeb meceleeoerveeb hegjeseb efkevleg JeCe&les~
Jeglmeiee&JemejesdJeememebKeeveeceeefo meeceleced~~34~~
(leelege|o#eg) Gme efpevecebefoj keer eejeW efoMeeDeeW ceW (me$eeJelee)leerve DeeJee& meefnle
(efMejesveefleb) efMejesveefle kees (ekegJe&ved ) kejlee ngDee (IeesjmebmeejiebYeerjJeeefjjeMeew)
Ieesj mebmeejheer iebYeerj meceg ceW (efveceppeleeb) [tyes ngS eeefCeeeW kees (oenmleeJeuebyeme)
efoee nw nmleeJeuebyeve efpemeves Ssmes (effpeveme) efpevesv YeieJeeved keer (Deee&Le) hetpee
kejves kes efuees (DeefJeMesled) eJesMe kejs ~
YeeJeeLe&-Ssmee peeve kejkes efpevecebefoj keer leerve eoef#eCee oskej,neLe pees[kej,
eejes efoMeeDeeW ceW leerve DeeJele& meefnle vecemkeej kejkes Ieesj mebmeejheer meceg ceW [tyes nges
mebmeejer eeefCeeeW kees nmleeJeuebyeve osves Jeeues efpevesv YeieJeeved keer hetpee kejves kes efueS
efpevecebefoj ceW eJesMe kejs ~~30,31~~
DevJeeeLe&-(efpevesMeleejkeeOeerMeheeomebheeefoleeslmeJe:) efpevesv YeieJeeve heer
ebcee kes heeo (efkejCe Deewj ejCe) mes mebheeefole nw GlmeJe efpemekes (eer ueerueecebefojmJeereueesevesvoerJej:) ue#ceer keer ueeruee kee cebefoj ner nw efvepe ueeseveheer keceue
efpemekes Ssmee mebeceer (hegve:) efHej (F&ee&ie:) F&ee&heLe kes heeheeWs keer (Megdew:) Megef
kes efuees (Jeglmeie) keeeeslmeie& (ke=lJee) kejkes (Deemeerve:) yew"e ngDee (Devegkecheee)
Devegkechee mes (Deeueese) Deeueesevee kejkes (Deveoe) Deveoe (Deelceesee)
Deheveer Fe mes (Jeee) es (meceleeb) meeceeefeke kees (keee&led) kejs ~
YeeJeeLe&-efpevesv YeieJeeved heer ebcee kes heeo (efkejCe ejCe) mes Deeveefvole nw
ue#ceer kes efveJeemeYetle ves$eheer keceue efpemekes Ssmee mebeceer eLece cebefoj ceW eJesMe kejkes
F&ee&heLe Megef kes efuees heef[kecceeefce Yebles Fleeefo eefleeceCe he{ kej keeeeslmeie& kejs ~
leovevlej yew"kej peerJeIeele mes YeeYeerle neslee ngDee Devegkechee mes (Feefce Yevles) Fleeefo
Deeueesevee he{ kej Deheveer Fe mes Gece mecelee kees mJeerkeej kejs ~~32-33~~
DevJeeeLe&- (hegje) hetJe& ceW (meceleeoerveeb) meceleeefo kee (ue#eCeb) ue#eCe
(65)
efeeeeecemeeb Jeglmeie Yeesjmee: kejescenced~

efJe%eehes efle meceglLeee ieg mleJevehetJe&keced ~~35~~
ke=lJee kejmejespeelecegkegueeuebke=leb efvepeced ~
Yeeueueerueemej: kegee&led $eeJeee efMejmees veefleb~~36~~
Deeeme ob[kemeeoew cebieueeosjeb ece: ~
leovleshebieJeglmeie&: keeeexlemleovevlejced ~~37~~
kegee&eLewJe Leesmmeeceer leeeeee&ebleeesjefhe ~
Fleefmceved eoMeeJeee&: efMejesveefleelegeced ~~38~~egiceb~~
(Gkeleb) kene nw (efkevleg) hejvleg (meeceleb) Fme mecee (Jeglmeiee&JemejesdJeememebKeeveeceeefo) Glmeie& keeue kes GdJeemeeW keer mebKeeDeeW kee (JeCe&les) JeCe&ve efkeee
peelee nw~
YeeJeeLe&-eeefhe eLece DeefOekeej kes eerme Mueeske kes eje meeceeefeke ue#eCe
kene nw leLeeefhe Fme mecee keeeeslmeie& kes keeue kes eemeesdJeeme keer mebKeeDeeW kee JeCe&ve
kejles nQ~~34~~
DevJeeeLe&-(Demeeb) Fme (efeeeeeb) efeee ceW (Demee:) Fme (Yees:)
Yeefe kee (Jelmeie) keeeeslmeie& (Denb) cewb (kejesefce) kejlee ntb (Fefle) Fme ekeej
(efJe%eee) efJe%eeheve kejkes (meceglLeee) G"kej (iegmleJevehetJe&keced) ieg mleJeve
hetJe&ke (efvepeb) Deheves (kejmejespeelecegkegueeuebke=leb) nmle keceue keer keg[dceueeke=efle
kees (Yeeueueerueemej:) ueuee hej (ke=lJee) kejkes ($eeJeee) leerve DeeJele& Deewj
(efMejme:) cemleke mes (veefleb) vecemkeej kees (kegee&led) kejs ~
YeeJeeLe&-ceQ Fme efeee ceW Fme Yeefe kee keeeeslmeie& kejlee ntb~ pewmes-heewJee&efke
osJeJebovee ceW ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb Fme ekeej efJe%eeheve kejs~ leoveblej G"kej
Cecees DeefjnbleeCeb Fleeefo hebehejceser kees vecemkeej kej Deheves kej keceue keer Debpegefue
kees cemleke hej jKekej leerve DeeJele& meefnle vecemkeej kejs ~~35-36~~
DevJeeeLe&-(Deeeme) Deeefo (ob[keme) ob[ke kes (Deeoew) Deeefo ceW
(cebieueeos:) cebieueeefo kee (Deeb) en (ece:) ece nw ~ (leovles) eeeefjcebieueb
Deeefo ob[ke kes Devle ceW (Deefhe) Yeer (DebieJeglmeie&:) keeeeslmeie& (keee&:) kejvee
eeefnes~ (Dele:) FmeefueS (leovevlejb) Fmekes yeeo (leLewJe) Gmeer ekeej (Leesmmeeefce)
Leesmmeeefce (Fleeefo) Fleeefo hee" (kegee&led) kejs (Fefle) Fme ekeej (Deefmceved)
keeeeslmeie& ceW (Deeee&evleees:) Deeee& bo-Leesmmeeefce mleJeve kes Deeefo Deewj Devle ceW
(66)

ebLeejbYes meceehleew e mJeeOeees mleJeveeefo<eg ~
mehleefJebMeefledJeemee Jeglmeiex ogce&vemeefhe~~39~~
eleslJevevecemeeefleeejMegsefo&veme
e~
meeveefleeceCeeseeMeleb je$eemleg leueced~~40~~
heeef#ekes ef$eMeleb eelegcee&efmekes meeeleg: Meleced~
Meleeefvehebe mebJelmejme <edmeg efeeevleies~~41~~
(Deefhe) Yeer (eoMeeJeee&:) yeejn DeeJele& (efMejesveefleelegeb) eej efMejesveefle

(kegee&led) kejvee eeefnes ~
YeeJeeLe&-Ske Yeefe kes ob[ke keer Deeefo ceW cebieueeefo kee ener ece nw DeLee&led
YeefehetJe&ke efeee Deewj Yeefe kee efJe%eeheve kejs ~ Ske efMejesveefle Deewj leerve DeeJee& kejkes
ob[ke he{s ~ ob[ke kes yeeo Ske efMejesveefle Deewj leerve DeeJee& kejkes keeeeslmeie& kejs ~
leovevlej Ske efMejesveefle Deewj leerve DeeJee& kejs ~ Fme ekeej Ske keeeeslmeie& ceW eej
efMejesveefle Deewj yeejn DeeJee& kejvee eeefnes ~~37-38~~
DevJeeeLe&-(mJeeOeees) mJeeOeee ceW (e) Deewj (mleJeveeefo<eg) mleJeve
Deeefo ceW (ogce&veefme Deefhe) efJeke=efle heefjCeece kes nesves hej Yeer (Jeglmeiex) keeeeslmeie& ceW
(mehleefJebMeefle:) meeeF&me (GdJeeme:) GdJeeme nQ~
YeeJeeLe&-evLe kes DeejcYe, meceeefhle, mJeeOeee, hebehejceser keer Jevovee Deewj
ogYee&Jevee kes keeeeslmeie& ceW meeeF&me eemeesdJeeme ceW keeeeslmeie& kejvee eeefnS ~~39~~
DevJeeeLe&- (eles<eg) eleeW ceW (Develeceme) efkemeer Yeer (DeefleeejMegs:)
Deefleeej keer Megef kes efuees (e) Deewj (efoveme) owJeefmeke (eefleeceCes) eefleeceCe ceW
(DeeeMeleb) Ske meew Dee" MJeemeesdJeeme (leg) Deewj (je$ee:) jeef$e kes eefleeceCe ceW
(leueb) Gmemes DeeOee DeLee&led eewJeve MJeemeesdJeeme ceW keeeeslmeie& (meeled) neslee nw~
YeeJeeLe&-eleeW ceW Deefleeej nesves hej owJeefmeke eefleeceCe ceW 108 eemeesdJeeme
ceW keeeeslmeie& kejvee eeefnes leLee jeef$eke eefleeceCe ceW 54 eemeesdJeemeeW ceW keeeeslmeie&
kejvee eeefnes~~40~~
DevJeeeLe&-(heeef#ekes) heeef#eke eefleeceCe ceW (ef$eMele) leerve meew (eelegcee&efmekes)
eelegcee&efmeke eefleeceCe ceW (eleg:Meleb) eej meew (mebJelmejme) Jeeef<e&ke eefleeceCe ceW
(hebe) heebe (Meleeefve) meew (<ed<eg) n ekeej kes eefleeceCeeW ceW (efeeebleies)
eefleeceCe Yeefe kes Devle ceW (efpevemeeOegefve<eeeveeb) efpevesv YeieJeeve keer meeOegDeeW keer
(67)
hebeefJebMeefledJeemee ieesejsee&efleeejees:~
efpevemeeOegefve<eeeveeb
efJeCcet$eeslmepe&vewveefme~~42~~
osJeleemleJeves
YeefeewlehebeiegYeees:~
elego&Meeb leeesce&Oes egleYeefeefJe&Oeeseles~~43~~
ef$eMegew eoMeeJeex efefve<eCCes elegve&leew~
yeebpegueew lepeses<eeved ke=eflekece&epeshecetved~~87~~
efve<eee kes (ieesejsee&efleeejees:) ieceveeieceve kes Deefleeej kes eefleeceCe ceW
(efJeCcet$eeslmepe&vewveefme) ceue cet$e kes efJemepe&ve kes heehe ceW (hebeefJebMeefle) heeerme
(GdJeemee) eemeesdJeeme nesles nQ~
YeeJeeLe&-heeef#eke eefleeceCe ceW leerve meew eemeesdJeeme ceW keeeeslmeie& kejvee
eeefnes ~ eelegcee&efmeke eefleeceCe ceW eej meew eemeesdJeeme ceW keeeeslmeie& kejvee eeefnS ~
Jeeef<e&ke eefleeceCe ceW heebe meew eemeesdJeeme ceW keeeeslmeie& kejvee eeefnes ~ n ekeej
eefleeceCeYeefe kes Devle ceW heeerme eemeesdJeeme ceW keeeeslmeie& kejvee eeefnes~ Deenej
kejves kes yeeo heeerme eemeesdJeeme ceW keeeeslmeie& kejvee eeefnes ~ efpeve meeOegDeeW keer
efve<eee, leerLe&ee$eeefo kes ieceveeieceve Deewj ceuecet$e kes efJemepe&ve ceW Yeer heeerme eemeesdJeeme
ceW keeeeslmeie& kejvee eeefnes ~ ~~41,42~~
DevJeeeLe&- (osJeleemleJeves) osJeleeDeeW kes mleJeve ceW (ewlehebeiegYeees:) ewle
Deewj hebeieg keer (Yeefe) Yeefe (elego&Meeb) elego&Meer kes efove (leees:) ewle,hebeiegYeefe
kes (ceOes) ceOe ceW (egleYeefe:) egleYeefe (efJeOeereles) keer peeleer nw~
YeeJeeLe&-ef$ekeeue osJeJevovee ceW ewleYeefe Deewj hebeiegYeefe he{veer eeefnes ~
elego&Meer kes efove ewleYeefe, egleYeefe Deewj hebeiegYeefe kejveer eeefnes ~~43~~
DevJeeeLe&-(ef$eMegew) ceve, Jeeve, keee keer Megef (eoMeeJeex) yeejn
DeeJee& (efefve<eCCes) oes efve<eee (elegve&leew) eej efMejesveefle (yeebpegueew) yeebpegefue
mJehe (ke=eflekece&epes) ke=eflekece& kes mecetn ceW (Deefhe) Yeer (Decetved) Fve (oes<eeved)
oes<eeW kees (lepesled) es[s ~
YeeJeeLe&-ceve, Jeeve, keee keer Megef ,yeejn DeeJee&, efefve<eee, eej efMejesveefle
hetJe&ke Debpegefue pees[kej ke=eflekece& kejvee eeefnes ~ Fme ke=eflekece& ceW Yeer yeeerme oes<e nesles nQ
Gvekees es[vee eeefnes ~~87~~
(68)

ke=les: efeeeee: kece& efJeOeeveb Deefmceved JeCe&les Fefle ke=eflekece& ~ lee Den&eflmeeeee&yenggeglemeeOJeeefoveJeosJeleeJevoveeefveefceeceelceeOeerveleeeeoef#eCeef$eJeejef$eveJeefleeleg:efMejes eoMeeJelee&efoue#eCeefvelevewefceefekeefeeeefJeOeeveb e JeCe&eefle1~
eeefj$emeej kes eceeCe2

efeeeb kegJee&Cees Jeereexheietnveceke=lJee Mekeleveghele: efmLelesveeMee: meved
heekeemevesve Jee ef$ekejCeMegdee mebhegerke=lekej: efeeeefJe%eehevehetJe&keb meeceeefekeob[kecegeejesled , leoeJee&$eeb eLeepeeleb efMejesVeceveceskeb YeJeefle, Devesve ekeejsCe
meeceeefekeob[kemeceehleeJeefhe eJele& eLeesekeeueb efpeveiegCeevegmcejCemeefnleb
keeeJeglmeie ke=lJee efleereoC[kemeeoeJevles e leLewJe eJee&veb, SJeceskewkeme
keeeeslmeie&me eoeMeeJeee&elJeeefj efMejesJeveceveeefve YeJeefvle ~ DeLeJewkeefmceved

efpemeceW ke=efle DeLee&led efeeekece& kee efJeOeeve kene peelee nQ, Jen efeeekece& nw~ GmeceW
Dejnvle, efme-Deeeee&, yengegle (GheeOeee), meeOeg Deeefo veew osJeleeDeeW keer Jevovee kes
efveefcee DeelceeOeervelee (Deheves DeOeerve nesvee), leerve yeej eoef#eCee, leerve yeej vecemkeej, eej yeej
efmej veceevee, yeejn DeeJele& Deeefo he efvele-vewefceefeke efeee-efJeOeeve kee JeCe&ve neslee nw~
eeefj$emeej kes eceeCe

efeee kejles mecee Deheveer Meefe kees keYeer veneR efheevee eeefnes, Deheveer Meefe kes
Devegmeej Ke[s neskej keeeeslmeie& kejvee eeefnes ~ eefo Ke[s nesves keer meeceLe& ve nes lees
heekeemeve mes yew"kej kejvee eeefnes ~ ceve, Jeeve,keee leerveeW keer MegleehetJe&ke oesveeW neLeeW kee
mebheg yeebOekej kejves eesie efeeeDeeW keer eefle%ee kej meeceeefeke ob[ke kes (meeceeefeke hee"
kee) GeejCe kejvee eeefnes ~ Gme mecee leerve DeeJele&, eLeepeele DeJemLee OeejCe kej Ske
efMejesveefle kejvee eeefnes ~ Fmeer ekeej meeceeefeke ob[ke kes meceehle nesves hej Yeer meye efeeeSb
kejveer eeefnes ~ Fme lejn MeeeeW ceWs efueKes ngS mecee leke YeieJeeved efpevesvosJe kes iegCeeW kee
mcejCe kejles ngS keeeeslmeie& kejvee eeefnes ~ Fmeer ekeej otmejs ob[ke kes eejbYe Deewj Deble ceW
kejvee eeefnes~ Fme ekeej Ske-Ske keeeeslmeie& kes yeejn DeeJele& Deewj eej efMejesveefle nesleer nQ
1. ieesccemeej peerJekeeC[, Yeeie-2, he=. 614-615~ 2. eeefj$emeej he=. 143 mes 147 leke~
(69)
eoef#eCeerkejCes ewleeoerveeceefYecegKeerYetlemeeJee&$eewkeeJeveceves ke=les eleme=<Jeefhe

efo#eg eoMeeJeee&elee: efMejesJeveleees YeJeefvle ~ DeeJeee&veeb efMej:eCeleerveecegeeceeCeeoeefOekeeefceefle ve oes<eee~ Geb e ogGCeob penepeeob JeejmeeJeecesJe e ~
eogefmmejb eflemegeE e efkeefoecceb heGbpeos~~
hejeeeme mele: efeeeb kegJee&Ceme kece&#eees ve Ieles ,lemceeoelceeOeerve:
meewleeoerved eefleJevoveeLe ielJee Oeewleheeoefeeoef#eCeerke=lesee&heLekeeeeslmeie ke=lJee
eLececegheefJeMeeueese ewleYeefekeeeeslmeie kejesceerefle efJe%eeheeslLeee efpevesvevoMe&vecee$eeefVepeveeveevkeebleesheueefJeieueoevevoeegpeueOeejehetjheefjhueeefJelehe#cehegesveeefoYeJeogue&YeYeieJeon&lhejcesMJejhejceYedejkeeefleefyebyeoMe&vepeefvelen<eexlke<e&hegueefkelelevegjefleYeefeYejeJevelecemlekevemlenmlekegMes Meekeg[dceuees
oC[keemeeoeJevles e eeeveecesCe eJe=e ewlemleJevesve ef$e:hejerle efleereJeejsDeLeJee Ske-Ske eoef#eCee ceW (efoMee yeoueles mecee ) Gme efoMee mebyebOeer ewle-ewleeuee kes
mevcegKe leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejveer eeefnes ~ Fme ekeej eejeW efoMeeDeeW ceW yeejn
DeeJele& Deewj eej efMejesveefle kejveer eeefnes ~ DeeJele& Deewj efMejesveefle kee pees eceeCe Thej efueKee
nw Gmemes DeefOeke kejvee keg oes<e veneR efievee peelee ~ kene Yeer nw-ogGCeob Fleeefo ~
DeLee&led-oes DeemeveeW mes eLeepeele DeJemLee OeejCe kej yeejn DeeJele&, eej efMejesveefle
Deewj ceve, Jeeve, keee keer MegefhetJe&ke keeue kee efveece kej eYeg keer Jebovee kejveer eeefnes~
pees hejeOeerve neskej efeeeSb kejlee nw Gmekes keceeX kee veeMe keYeer veneR neslee Fmeefuees
kesJeue Deelcee kes DeeOeerve neskej efpeveefyebye DeeefokeeW keer eefleJebovee kes efuees peevee eeefnes ~ hewj
Oeeskej, leerve eoef#eCee oskej F&ee&heLe keeeeslmeie& kejvee eeefnes ~ Deewj efHej yew"kej Deeueesevee
kejveer eeefnes ~ leovevlej ceQ ewleYeefe keeeeslmeie& kejlee ntB Fme ekeej eefle%ee kej leLee
Ke[s neskej eer efpevesvosJe heer ebcee kes oMe&ve kejves cee$e mes Deheves ves$eheer ebkeebleceefCe
mes efvekeueles ngS Deeveboeeg keer peueOeeje kes hetj mes efpemekes ves$eeW kes oesveeW heueke Yeerie iees nQ,
Deveeefo mebmeej ceW ogue&Ye Ssmes YeieJeeve Dejnble hejcesej hejce Yeejke kess eefleefyebye kes oMe&ve
kejves mes GlheVe ngS Glke= n<e& mes efpemekee Mejerj hegueefkele nes ieee nw leLee Delevle Yeefe kes
Yeej mes veceerYetle cemleke hej efpemeves Deheves oesveeW neLeheer keceueeW kee keg[dceue (peg[s ngS
neLe) jKe efueee nw Ssmes Gme keeeeslmeie& kejves Jeeues kees oesveeW ob[keeW kes Deeefo-Deble ceW heefnues
kens ngS ece mes meye efeeeSb kejveer eeefnes ~ DeLee&led leerve-leerve DeeJele& Deewj Ske-Ske
(70)
hegheefJeMeeueese hebeiegYeefekeeeeslmeie kejesceerefle efJe%eeheeslLeee hebehejcesefve:

mleglJee le=leereyeejshegheefJeMeeueeseveere: ~ SJeceelceeOeervelee, eoef#eCeerkejCeb,
ef$eJeejb, efve<heVe$eeb, eleg:efMejes, eoMeeJee&keefceefle efeeekece& <e[defJeOeb YeJeefle ~
le$e eleg:efMejes ob[keeevles eCeleew eoef#eCeerkejCes e efokeelegeeJeveleew eleg:efMejes
YeJeefle DeLeJee efMej:Meyo: eOeeveJeeeer JevoveeeOeeveYetlee Den&ledefmemeeOegOecee& Fefle~
Geb e jeevlemet$es ~ DeeoenerCeb heoenerCeb efleKegeb efleTCeob eogefmmejb JeejmeeJeeb
esefle~ SJeb osJeleemleJeveefeeeeeb ewleYeefe-hebeiegYeefeb e kegee&led~
efMejesveefle kejveer eeefnes ~ efHej efpeveefyebye keer mlegefle kejveer eeefnes ~ otmejer yeej Yeer yew"kej
Deeueesevee kejveer eeefnes leLee ceQ hebeiegYeefe keeeeslmeie& kejlee nBt Ssmeer eefle%ee kej Ke[s
neskej heebeeW hejcesefeeW keer mlegefle kejveer eeefnes ~ leermejer yeej Yeer yew"kej Deeueesevee kejveer
eeefnes ~ Fme ekeej Deelcee keer mJeeOeervelee, leerve eoef#eCee kejvee, leerve yeej yew"vee, leerve Megef,
eej efMejesveefle Deewj yeejn DeeJele& Fme ekeej n ekeej kee efeeekece& kenueelee nw~ GmeceW Yeer
eej efMejesveefle oesveeW ob[keeW kes Deeefo-Deble ceW, eCeece kejles mecee, eoef#eCee kejles mecee eejeW
efoMeeDeeW ceW vecemkeej kejles mecee, Fme lejn eej-eej kejveer eeefnes ~ DeLeJee efMej Meyo kee
eOeeve nw Dejnble, efme,meeOeg Deewj Oece& ~ Jebovee kes eesie es eej ner eOeeve nQ~ Fve n keceeX
kes efuees jeeble met$e ceW Yeer efueKee nw-DeeoenerCeb heoenerCeb efleKegeb efleTCeob eogefmmejb
JeejmeeJeeb esefle DeLee&led Deelcee keer mJeeOeervelee (heoenerCeb) eoef#eCee kejvee, (efleKegeb)
ef$eyeejMegef, (efleTCeob) leerve yeej efve<eee ee yew"vee, (eogefmmejb) eej efMejesveefle, (JeejmeeJelleb)
yeejn DeeJele&-es n kece& nQ~ Fme ekeej osJelee keer mleJeve efeee kejles mecee ewleYeefe Deewj
hebeieg keer Yeefe kejveer eeefnes~
(71)

meeceeefekeeefo$eeme JeJenejevegmeejsCe eeesieefJeefOeb oMe&eefle1meeceeefekeb Cecees DejnbleeCeefceefle eYe=leLe mleJeveced ~
Leesmmeeceerleeefo peeefle YeieJeeefveleeefoJevoveeb egbpeeled ~~56~~
egbpeeled mebelees osMemebelees Jee eeespeesled ~ efkeb leled ? meeceeefekeb meeceeefekeoC[keced~
keerMeced ? Cecees DejnbleeCeb Fefle eYe=efle ~ leLeevevlejb egeeled ~ efkeb leled ? mleJeveb
elegefJebMeeflemleJeveb mleJeoC[keced ~ keerMeced ? Leesmmeeefce Fleeefo~ DeLe Develebjb egeeled~
keeced ? peeefle YeieJeeefveleeefoJevoveeced ~ De$ewke DeeefoMeyoes ueghleefveefo&se Je: ~
lesve Den&eflmeeefoJevovee ie=eles ~
meeOetved eYeeeflekeosJeJeboveeb Fefle eeslmeeneVeeneesefieOeevewkeiece: hejceefJeMeoefiJeehe: me lee,
mJeevlemLescvewJe meeOeb leoceueceleemlelheLeOeeveyeerpeced~
efeemLewe efJeOeelegb leoveJeefOeiegCeeeceiee{evegjeieb,
lelhetpeekece& kece&efogjefceefle eLeemet$eceemet$eevleg~~12~~

mebeceer meeOegDeeW kees leLee osMe mebeceer eeJekeeW kees Yeer Cecees DejnbleeCeb Deeefo
meeceeefeke oC[ke ceW yeleees nges hee" kes Devegmeej meeceeefeke, Deewj Leesmmeeefce Fleeefo
hee" kes Devegmeej elegefJeMeeflemleJe, leLee peeefle YeieJeeved Fleeefo GuuesKe kes Devegmeej
Jevovee kejveer eeefnes ~
Fme Mueeske ceW Ske Deeefo Meyo kee ueghle efveoxMe nw~ DeleSJe Fme Jevovee kes ekejCe
ceW Dejnble Jevovee, efme Jevovee Deeefo kee Yeer meben mecePe uesvee eeefnes~2
eele:keeueerve osJeJevovee kejves kes efuees meeOegDeeW kees eeslmeeefnle kejles ngS kenles nQefpemekee Oeeve eesefiepeve efkeee kejles nQ Jen hejceelcee kesJeue%eevemJehe nw~ Jen
%eeve meJeexlke= heokees eehle nw- Gmemes DeefOeke %eeve keneR hej Yeer Deewj efkemeer Yeer peerJe
kes veneR heeee peelee ~ leLee Jen %eeve efJeMeo- mhe DeLeJee DeJeJeOeeve- DeeceJeleea
nw, DeLee&led egieheled mecemle heoeLeeX kees efJe<ee kejlee nw, Deewj hej Fefve DeLeJee ceve keer
Dehes#ee veneRs jKelee ~ Fme %eeve kes eje peieled kes mechetCe& heoeLe&-ueeske leLee Deueeske Deewj
1. Deveieej Oecee&ce=le cetue, DeOeee 8, he=. 577 SJeb 635 mes 646 leke~ 2. Deveieej Oecee&ce=le
efnvoer, DeOeee 8, he=. 774 SJeb 856 mes 872 leke~
(72)

me:-
kesJeueCeeCeefoJeeejefkejCekeueeJehheCeeefmeeCCeeCees~
CeJekesJeueueiiecemegpeefCeehejcehheJeJeSmees ~~
DemeneeCeeCeobmeCemeefnDees FefokesJeueer ng peesiesCe~
pegeesefe mepeesefieefpeCees DeCeeFefCenCeeefjmes Gees~~
FlesJebefJeOes hejceeieces eefme: hejceefJeMeoefiJeehees YeJeefle ~ keerMe: ? eesefieOeevewkeiece:~ eesiees eceefveeceemeveeeCeeeeceeleenejOeejCeeOeevemeceeefOeue#eCeehe
S<eecemleerefle eesefieve: ~ les<eeb Oeeveb, %eevecesJe efmLejerYetleb Oeeveefcelegeles yegOewefjlesJebue#eCeb,
eesefieOeeveced ~ eesefieOeevesvewkesveeslke=sve, OeevecesJe efmLejerYetleb meceeefOeefjefle keLeles, FlesJebue#eCesve
ieceles GheueYele Fefle eesefieOeevewkeiece:~ SkelJeefJelekee&JeereejMegkeueOeevemebJese FleLe&:~
hejcesleeefo ~ hejcee eke<e&eehlee efJeMeoe DeJeJeOeevesve efJeMesOeJeeee Jee eefleYeemeceevee ked
hejceefJeMeoked kesJeue%eeveced ~ le$e efJeeme ueeskeeueeskeme heeCeekeeje emeemeew
hejceefJeMeoefiJeehe: ~ lee lelhegveeexefieOeeveb YeJeefle ~ keerMeced ~ meeOeb efveJe&le&efelegb
Mekeeced ~ kesve ? mJeeblemLescvewJe ceve:mLewexCewJe, ve ceveeheuelJesve ~ efmLejme YeeJe:
mLescee~ mJeevleme mLescee mJeevlemLescee ~ lesve mJeevlemLescvee ~ eLeenOeeveme e hegveceg&Kees nslegjsleelegeced ~
iegheosMe: eeveb meoeYeeme: efmLejb ceve: ~~
ef$ekeeueJeeea Gvekes mecemle Deekeej eefleYeeefmele ngDee kejles nQ~ Fme %eeve kes Oeejke Deefjnble
YeieJeeved kee mJehe hejceeiece ceW eefme nw~
efpevneWves kesJeue%eeveheer mete& keer efkejCeeW mes De%eeveYeeJe kees meJe&Lee ve kej efoee
nw, Deewj veJe kesJeueueefyOeeeW kes eke nesves mes efpevneWves hejceelcee en meb%ee eehle kejueer
nw, Gvekees DeveeefoefveOeve Dee<e& Deeiece ceW Demenee%eeveoMe&ve mes ege nesves kes keejCe kesJeueer
Deewj eesie mes ege jnves kes keejCe meeesieer efpeve kene ieee nw~
Fme ekeej kes hejceelcee kes mJehe kee mebJesove kesJeue eesefieeeW kees Oeeve kes eje
ner nes mekelee nw~ efkebleg Fme ekeej kes Oeeve keer eeefhle eesefieeeW kees ceve keer efmLejlee mes ner
ngDee kejleer nw~ efpevekee ceve ebeue nw Gvekees Fme Oeeve keer efmeef veneR nesleer ~ pewmee efke
kene Yeer nw efke DeLee&led Oeeve keer efmeef kes eOeeveleee eej keejCe nQ- iegDeeW kee GheosMe,eeve,
efvejblej DeYeeme, Deewj ceve keer efmLejlee ~
(73)
Deefhe e DeefJeef#ehleb cevemleJeb efJeef#ehleb Yeeefvlejelceve:~

OejeseoefJeef#ehleb efJeef#ehleb
veeeeslhegve:~~
ele SJeb leled lemceelkeejCeeoceueceleeeskeueg<eyege: meeOeJe Deemet$eevleg jeevleg~
efkeb leled ? lelhetpeekece& efpeveWJeboveeced ~ leme efpevesvme hejceelceehejeefYeOeeveme hetpeekece&
efJeveeefeee lelhetpeekece& ~ keLeced ? eLeemet$eb hejceeieceeveefleecesCe ~ keLeb ke=Jee ?
kece&efogjefceefle kece&Ceeb %eeveeJejCeeoerveeb ceveesJeekekeeeefkeeeCeeb Jee efogjb soveMeerueceskeosMesve leohevesle=lJeeefoefle nslees: ~ efkebefJeefMeced ? leoveJeefOeiegCeeeceiee{evegjeieced ~
Deewj Yeer kene nw efkeDeefJeef#ehle- Deeheue-efmLej ceve kees leJe Deewj Gmekes efJe efJeef#ehleebeue ceve kees Yeeefvle ceevee nw~ Dele SJe cegceg#egDeebs kees ebeue ceve kee Deeee es[ kej
efmLej ceve kee ner Deeee uesvee eeefnes ~
efee keer efmLejlee efpevesv YeieJeeved keer hetpee-Jevovee kejves mes ngDee kejleer nw~
DeleSJe keeueg<e jefnle efvece&ue yegef kes Oeejke meeOegDeeW kees Gefele nw efke Gme hejceelcee keer
eeefhle kee GheeeYetle Oece&Oeeve ee MegkeueOeeve he Gheeesie kee Yeer yeerpe-keejCe efee
keer efmLejlee kees ner mecePekej Gmekees efme kejves kes efuees hejceeiece ceW kens Devegm eej
hejceelcee-eer efpevesv YeieJeeved keer hetpee-efJevee-kece& Gmekes Devevleevevle iegCeeW kes
efheC[ ceW iee{ Devegjeie-Yeefe DeLeJee ee jKeles ngS DeJeMe kejW ~ keeeWefke en hetpee
%eeveeJejCeeefo keceeX kees DeLeJee keceeX kes Deeves kes ejhe ceve Jeeve keee kes Jeeheej kees
ve kejves Jeeueer nw~
YeeJeeLe&-eneB hej hetpee Meyo mes YeeJe hetpee kee ner enCe kejvee eeefnes ~ YeeJe
hetpee kee ue#eCe Fme ekeej yeleeee nw efkeDeLee&led-Deefjnble YeieJeeved kes Jeeheke Deewj efJeMeg iegCeeW ceW Devegjeie YeeJe jKekej
Gvekee efevleJeve kejvee Fmekees YeeJehetpee kenles nQ~ Dele SJe Fme hetpee kes kejves Jeeues kes
efpevesv YeieJeeve kes Devevleevevle %eeveeefo iegCeeW ceW Yeefe ee ee { ngDee kejleer nw, Deewj
ceveJeeve keee keer efeeeDeeW kee meeJee-he mes efvejesOe nes peeves kes keejCe mebJej leLee
%eeveeJejCeeefo keceeX keer SkeosMe efvepe&je Yeer ngDee kejleer nw~ leLee efee ceW efmLejlee Yeer eehle
ngDee kejleer nw~ efpememes efke eesefieeeW kees Gme Glke= Oeeve keer efmeef ngDee kejleer nw efke
efpemekes yeue mes Jes Gme hejceelce kee mJeeb mebJesove kej mekeles nQ~
(74)
leme efpeveWmeeveJeOeeesvevlee iegCee %eeveeoemleoveJeefOeiegCee:~ les<eeb eece: mebIeele: ~ le$e

iee{es {esvegjeiees Yeefe: eeveb e$e lelhetpeekece&efCe leeLeeseced ~ Slesve YeeJehetpeeb ue#eeefle~
leLee eeseced Jeehekeeveeb efJeMegeveeb pewveeveecevegjeiele: ~
iegCeeveeb eovegOeeveb YeeJehetpesecegeles ~~
efkeb kele&gbced ? efJeOeelegb efJeOeemeeceerefle keleg&ced ~ efkeb leled ? efeemLewe&ced ~ keerMeced ?
lelheLeOeeveyeerpeb hejceelceeehlegheeeYetleOece&Megkeueue#eCeeefCeOeevekeejCeYetleced ~ leme
hejceelceve: hevLee: eehlegheeemlelheLe: ~ lelheLee me Oeeveb e leled lelheLeOeeveced ~ leme
yeerpeb keejCeced ~~
$ewkeeefuekeosJeJevoveeee: eeesieefJeefOeceenef$emevOeb Jeboves egbpeeewleheeiegmlegleer ~
efeeYeefeb ye=nodYeefe<Jevles oes<eefJeMeges ~~13~~
egbpeeod eespeesvoe: ~ kes ? ewleheeiegmlegleer ewleJevoveeb heeiegJevoveeb
eneB hej Glke= Oeeve Meyo mes SkelJeefJeleke& DeJeereej veece kee MegkeueOeeve mecePevee
eeefnes ~ keeeWefke hejceelcee kes Ge mJehe kee mJemebJesove Gmeer kes eje neslee nw~
eesefieeeW kees efee keer efmLejlee mes efme nesves Jeeues eesie kes Dee" Debie yeleees nQ~ece, efveece, Deemeve,eeCeeeece, eleenej,OeejCee ,Oeeve Deewj meceeefOe ~ FveceW mes Deheves
efJe<ee hej efmLej nes peeves Jeeues %eeve kees ner Oeeve kenles nQ~ Deewj peye Jen Oeeve Yeer
efmLejerYetle nes peelee nw leye Gmeer kees meceeefOe kenles nQ~ Fme meceeefOe ee Glke= Oeeve
DeLeJee eke=le ceW SkelJeefJeleke& keer efmeef kee keejCe ceve keer efmLejlee Deewj Gmekee Yeer
keejCe hejceelcee keer hetpee-Jevovee kees peevekej eesefieeeW kees Deeiece kes Devegmeej DeJeMe ner
eele:keeueerve osJeJebovee kejves ceW eJe=e nesvee eeefnes ~
$ewkeeefueke osJeJevovee efkemeekeej kejveer eeefnes mees Gmekeer efJeefOe yeleeles nQ Jevovee kejves Jeeues meeOegDeeW kees leerveeW mevOeeDeeW kes mecee ceW efpevesv YeieJeeved keer
Jevovee kejves ceW ewleJevovee Deewj hebeiegJevovee kejveer eeefnes ~ Deewj peye oes<eeW keer
efJeMegef kejveer nes - Jevovee mebyebOeer DeleereejeW ee jeieeefo YeeJeeW kee Gsove kejvee nes leye
ye=nodYeefeeeW kes Devle ceW meceeefOe Yeefe kejveer eeefnes ~ pewmee efke kene Yeer nw efkeTveeefOekeeefJeMegdeLe meJe&$e efeeYeefekee: DeLee&led vetveeefOekelee kes oes<e keer efveJe=efle kes
efuees meJe&$e meceeefOeYeefe keer peeleer nw~
(75)
(76)
esleLe&: ~ keke ? Jevoves efpeveosJeJevoveeeeced ~ keLeced ? ef$emevOeb mevOee$eesefhe ~ leLee

egbpeeled ~ keeced ? efeeYeefeb meceeefOeYeefeced ~ keke ? Devles Jevoveehee&vles ~ keemeg ?
ye=nodYeefe<eg ~ ye=nlees YekelegdJeemeoC[kehee"yenglJeevcenlees Yeeees ye=nodYekelemleemeg~
kemew ? oes<eefJeMeges ~ oes<ee Jeboveeleereeje jeieeoees Jee ~ les<eeb efJeMegefJe&heesnes
oes<eefJeMegefmlemew ~ Geb e TveeefOekeeefJeMegdeLe meJe&$e efeeYeefekee:~
elhegveJe=hejchejeJeJenejesheuecYeeled efmeewleheeiegMeeefvleYeefeefYee&LeeJemejb YeieJevleb
Jevoceevee: megefJeefnleeeeje Deefhe Mevles lelkesJeueb YeefeefheMeeefeogue&efueleefceJe ceveecens
met$eeefleJele&veeled ~ met$es efn hetpeeefYe<eskeceue SJe leelegeefceced ~
ewleheeiegmleglee efvelee mevOeemeg Jevovee ~
efmeYekeleeefoMeevlevlee hetpeeefYe<eJeceues ~~
Deefhe e 1
efpeCeosJeJeboCeeS esefoeYeeere hebeiegYeeer ~
DeefnmeseJeboCeeefmeesefoehebeiegmebefleYeeerefnb ~~
ke=eflekece&Ce: <e[defJeOelJecevJeees mJeeOeervelee hejerefleeeer efve<eee ef$eJeejceeJelee&:~
eoMe elJeeefj efMejebmesJeb ke=eflekece& <ees{sced~~14~~
Fb hetJee&eeeZ: ~ efkeb leled ? ke=eflekece& ~ keefleOee ? <ees{e <edekeejced~ keLeced ?
SJecevesve mJeeOeerveleeefoekeejsCe leeJelke=eflekece&Ce: ekeej: meeled ~ efkeceelceke: ? mJeeOeervelee
Jevoejes: mJeelev$eced ~ leLee hejerefle: eoef#eCee ke=eflekece&ekeej: meeled ~ efkebefJeefMee ?
$eeer $eJeeJee ~ eoef#eCeeefmlee FleLe&: ~ leLee efve<eee ke=eflekece&ekeej: meeled ~ efkebefJeefMee?
$eeer DeeJe=ee $eerCegheJesMeveeefve efeeeefJe%eeheveewleYeefeheeiegYekelevevlejeueeseveeefJe<eeeefCe~
leLee ef$eJeejb ke=eflekece&ekeej: meeled ewleheeiegmeceeefOeYeefe<eg ef$e:keeeeslmeie&efJeOeeveeled ~
leLeeJelee& eoMe ke=eflekece&ekeej: meeled ~ leLee elJeeefj efMejebefme cetOee&Jeveleees Jevovee
eIeeveYetlee Jeen&eflmemeeOegOecee&: ke=eflekece&ekeej: meeled ~ Geb e efmeevlemet$es-
Deeeej Meee ceW kens Devegmeej ner Deer lejn mes efeee kejves Jeeues Yeer efkeleves ner
Ssmes osKeves ceW Deeles nQ efke pees kesJeue Je=eW keer hejcheje mes eues Deees JeJenej kes ner
JeMeerYetle neskej efpeve YeieJeeved keer efvele Jevovee Yeer efmeYeefe ,ewleYeefe, heeiegYeefe
Deewj MeebefleYeefe Fve eej YeefeeeW kes eje ner efkeee kejles nQ~ efkevleg Gvekee en JeJenej
nceejer mecePe mes kesJeue Yeefe kee Deeflejske ner mecePevee eeefnes ~ keeeWefke Ssmee kejves ceW
Deeiece keer Dee%ee kee DeefleeceCe neslee nw~ Deeiece ceW hetpee Deewj DeefYe<eske ceue kes
DeJemej hej ner Fve eej YeefeeeW kes kejvess kee efJeOeeve nw~ efpeveJevovee kes mecee kesJeue
ewleYeefe Deewj hebeiegYeefe ner keer peeleer nw~ eLeeleerveeWs mevOeeDeeW kes mecee pees efpeveosJe keer efvele Jebovee keer peeleer nw Jen ewleYeefe
Deewj hebeiegYeefehetJe&ke ngDee kejleer nw~ Deewj hetpee kes mecee DeLeJee DeefYe<eske Jevovee kes
mecee efmeYeefe, ewleYeefe, hebeiegYeefe Deewj MeebefleYeefe es eej Yeefe keer peeleer nQ~
Deewj Yeer kene nQ~ efkeDeLee&led - efpeveosJe keer Jevovee ceW ewleYeefe Deewj hebeiegYeefe kejveer eeefnes ~
DeLee&led - DeefYe<eske Jevovee efmeYeefe, ewleYeefe, hebeiegYeefe Deewj MeebefleYeefe kes
eje keer peeleer nw~
DeleSJe en yeele efme nw efke leerveeW mevOeeDeeW kes mecee efveleJevovee ewleYeefe
Deewj hebeiegYeefe Fve oes YeefeeeW kes eje ner ngDee kejleer nw, ve efke efmeYeefe Deeefo eej
YeefeeeW kes eje ~
ke=eflekece& kes n YesoeW kee JeeKeeve kejles nQ :ke=eflekece& n ekeej kee nw- mJeeOeervelee, hejerefle,efve<eee, ef$eJeej, DeeJele&, Deewj
efMejesveefle ~ Jevovee kejves Jeeues keer mJelev$elee kee ner veece mJeeOeervelee nw~ hejerefle veece
eoef#eCee kee nw~ DeLee&led ke=eflekece& kejles mecee leerve yeej eoef#eCee osvee Fmekees hejerefle
kenles nQ~ efve<eOee veece yew"ves kee nw~ mees en leerve Yesohe nw~ keeeWefke ke=eflekece& kejves Jeeues
kees efeee efJe%eehevee kes Deveblej ewleYeefe kes Deveblej Deewj hebeiegYeefe kes Deveblej Fme
lejn leerve yeej Deeueesevee kejles mecee hegve: yew"vee he[lee nw~ ef$eJeej Meyo mes eneb hej
Jevovee kejles mecee leerve yeej efkees peeves Jeeues keeeeslmeie& kees uesvee eeefnes~ keeeWefke Fme
ekejCe ceW ewleYeefe, hebeiegYeefe Deewj meceeefOeYeefe kes DeJemej hej leerve keeeeslmeie&
efkees peeles nQ~ es eleske efoMee kes leerve-leerve efceueekej eejeW efoMee kes yeejn ngDee kejles nQ~
Fme lejn ke=eflekece&he Jevovee kes n Yeso DeLeJee Debie nQ~
pewmee efke efmeeblemet$e ceW Yeer kene nw efkeDeLee&led-mJeeOeervelee, hejerefle, efve<eee, ef$eJeej, eleg:efMejesveefle Deewj yeejn DeeJele& es
1. efpeveosJeJevoveeeeb ewleYeefee hebeiegYeefe:~
Deefhe e 2
1. DeefYe<eskeJevoveeeeb efmeewleheeieg-MeeefvleYeefeefYe:~
(77)
DeeoenerCeb heoenerCeb eflekeKegeb efleTCeob ~

eogefmmejb JeejmeeJeeb esefo ~
efpeveewleJevoveeee:eegjhegCeeeJeCehetJe&hegCeesoemHeejerkejCeeeeveheeheefJeheekeeheke<e&CeehetJe&heelekemebJejCeue#eCeeb HeueelegeeR eefleheee meJe&oe le$e ef$emevOeb
cegceg#egJeie&cegeceeVeendJeen&leefleceeb leoeke=eflecejb mce=lJee mcejbmleodiegCeeved,
jeieessohegj:mejeveeflejmeeled hegCeb efeveeslegekew: ~
lelheekeb eLeeleIeb eMeeles heekeegCeeeeJeled ,
leewleeveefKeueeefve keuce<eceg<eeb efveleb ef$eMegee mlegeeled~~
n ke=eflekece& kes Yeso nQ~
efpeve YeieJeeved keer cetefle& keer Jevovee kejves mes eej ekeej kes ceneved Heue eehle ngDee
kejles nQ~ eLee-1. veJeerve-veJeerve ceneved hegCe kece&eke=efleeeW kee DeeeJe ngDee kejlee
nw~ 2. hetJe& kes mebefele hegCe kece& kes Goe ceW efJeMes<elee eehle ngDee kejleer nw~ Gvekeer
efmLeefle Deewj DevegYeeie ye{kej Heue ceW cenee eehle nesleer nw~ 3. mebefele heehekece& keer
Heueoeve Meefe kee Deheke<e&Ce nes peeee kejlee nw~ Jen Iekej Deleble Deuhe jn peeleer nw~
4. veJeerve heehekece& kee mebJej nes peelee nw DeLee&led ewleJevovee kejves Jeeues kees veJeerve heehe
kee DeeeJe veneR neslee ~ DeleSJe cegceg#egDeeW kees leerveeW ner mevOee meceeeW ceW en efpeveewle
Jebovee ncesMee Deewj DeJeMe ner kejveer eeefnes ~ Fmeer yeele kees eneb hej meeOegDeeW kees
ewleJevovee kes efuees esefjle kejles ngS mhe kejles nQ~ :cetefle& kes osKeles ner efpemekeer Jen cete|le nw Gmekeer Deeke=efle kee lelkeeue mcejCe ngDee
kejlee nw~ DeleSJe efpeve YeieJeeved keer eeflecee kee oMe&ve kejves JeeueeW kees Yeer oMe&ve kejles ner
Gvekeer Deeke=efle kee mcejCe neslee nw~ Deefjnble YeieJeeved kes Mejerj kee Deekeej mechetCe&
ceueoes<eeW mes jefnle mHeefke kes meceeve Meg Deewj mecemle Oeeleg GheOeelegDeeW mes jefnle
lespe:hegbpe kes meMe ngDee kejlee nw~ pewmee efke kene Yeer nw efke :ns YeieJeved ! Deehekee Mejerj ner Deehekeer Jeerlejeielee kees mhe ken jne nw~ keeeWefke
efpemekes keesj ceW Deefive peue jner nes Jen Je=#e nje Yeje keYeer veneR jn mekelee ~ Fmeer
ekeej efpemekes Devlej ceW eesOeeefo ke<eee peepJeueceeve neW Gmekes Mejerj kee Deekeej
eMeevle keYeer veneR jn mekelee ~ DeleSJe Deehekes Mejerj kee Deekeej ner ken jne nw efke Deehe
Jeerlejeie nQ~
(78)
efeveesefle yeOveeefle Jevoe: ~ efkeb leled ? hegCeb meseMegYeeegvee&ceiees$eue#eCeb megke=leced~

keLeced ? GekewjleLe&ced ~ efkeb kegJe&ved ? mcejved mce=efleieesejerkegJe&ved ~ keeved ? leodiegCeeved
lemeen&ejkeme iegCeeved ~ efkebefJeefMeeved ? jeieessohegjmmejeved ~ jeieessoes JeerlejeielJeb
hegjmmej: ecegKees es<eeb meJe&%elJemeJe&oefMe&lJeeoerveeb les jeieessohegjmmejemleeved ~ kemceeeeved
mcejved ? Deeflejmeeovegjeieesskeeled ~ Geb eJehegjsJe leJeees YeieJeved Jeerlejeieleeced ~
ve efn keesjmebmLesiveew leYe&Jeefle Mee[dJeue:~~ Fleeefo ~
efkeb ke=Jee ? mce=lJee DeeOeee ~ keeced ? leoeke=eflecen&vcetefle&ced ~ leuue#eCeb eLee leLeeMegmHeefkemebkeeMeb lespeescete|leceeb Jeheg: ~
peeeles #eerCeoes<eme mehleOeelegefJeJeefpe&leced~~
keLeced ? Dejb Peefefle ~ Den&leefleceeoMe&veevevlejcesJe mce=JesleLe&:~ efkeb ke=Jee ?
dJee efvejer#e ~ keeced ? Den&leefleceeb efpevesvewleced ~ leLee eLeeefle he=Letkejesefle Jevoe:~
keced ? lelheekeb leme hegCemeesoeced ~ leLee JevoejIeb heeheb eMeeles ke=<eerkejesefle ~
kemceeled ? heekeeled heekeceeefele ~ heeheheekeceuheerkejesleerleLe&: ~ veerleeeIeefveoeIepe:
Fme ekeej efpeve YeieJeeved keer eeflecee kee oMe&ve kejves mes Deefjnble YeieJeeved keer
Deeke=efle keer mce=efle Deewj Gmemes hegve: mee#eeled Gvekes Jeerlejeielee, meJe&%elee, meJe&oefMe&lJe Deeefo
iegCeeW kee mcejCe ngDee kejlee nw ; eqpememes efke Yeefe ceW ueerve ngDee Jevoe ewleJevovee
kejves Jeeuee meeOeg Gmeer mecee ceneved hegCe kece& kee meeleeJesoveere, MegYe Deeeg ,MegYe veece,
Deewj MegYe iees$e kece& kee veJeerve yevOe efkeee kejlee nw~ leLee hetJe& kes yebOes ngS hegCe kece& keer
efmLeefle Deewj DevegYeeie ceW DeefleMee GlheVe efkeee kejlee nw~ efpememes efke Jes Goe keeue ceW
henues keer Dehes#ee DeleefOeke MegYe Heue efoee kejles nQ~ Deewj hetJe& kes pees heehekece& yevOes ngS
nQ Gvekeer efmLeefle leLee DevegYeeie ceW Deheke<e&Ce efkeee kejlee nw ~ efpememes efke Jes henues kes
meceeve leere Heue veneR os mekeles , efkevleg cevo cevolej Heue oskej ner efvepeeaCe nes peeee
kejles nQ~ Fmeer ekeej Jen ewleJevovee kejves Jeeuee meeOeg veJeerve heehe kece& kee mebJej
efkeee kejlee nw~
Deefjnble YeieJeeved keer eeflecee keer Jevovee kejves mes lelkeeue es eej Heue eehle ngDee
kejles nQ~ DeleSJe efpevneWves eej Ieeefleee keceeX kee leLee Deheves Deewj Yeer heehekeceeX ee ceue
oes<eeW kees ve kej efJeMeglee eehle kej ueer nw, leLee pees otmejs Jevovee kejves Jeeues YeJe
peerJeeW kee Yeer heehehe otj kejves Jeeues nQ Gve eer Deefjnble Yeejke keer ke=ef$ece Deewj
(79)
keueceYej: Meeefvleced FleefYeOeeveeled ~ leLee JevoejIeb Ceef efveJeejeefle ~ efkeb kegJe&ved ?

DeeJeled heeheb mebJe=CeesleerleLe&: ~ ele SJeb elJeeefj ewleJevoveeHeueeefve eefmeeefve leled
lemceelkeejCeeled mlegeeod Jevoleeb ceggceg#eg: ~ keeefve? ewleeefve efkebefJeefMeeefve ? DeefKeueeefve
ke=ef$eceeke=ef$eceeefCe ~ kes<eeced ? keuce<eceg<eeb Ieeefleelegeue#eCeb mJeheeheYeeleJeleeb
JevoeYeJepeveeveeb Jee og<ke=lecehenjleeced ~ keuce<eb ceg<Cevleerefle keuce<eceg<e: ~ keLeb mlegeeled?
efveleb ef$emevOeced ~ keee ? ef$eMegee ceveesJeekekeeeefve<keueleee ~
mJeeOeerveleslemeeLe JeeflejskecegKesve meceLe&elesefveleb veejkeJeerve: hejeOeervemleos<e ve ~
eceles ueewefkekesheLex efkeceeefmceVeueewefkekes ~~16~~
eefle ~ keesmeew ? hejeOeerve: hejeee: hegceeved ~ efkebefJeefMe: ? oerve:~ keLeced ~ efveleb
melebleced ~ ogefmLele FleLe&: ~ efkebJeled ? veejkeJeVewjefekeeseLee~ Ge e- kees vejke: hejJeMelee
Deke=ef$ece mechetCe& eefleceeDeeW kee cegceg#egDeeWb kees leerveeW ner mevOee meceeeW ceW Deheves ceve,Jeeve
Deewj Mejerj kees Meg jKekej DeJeMe ner mleJeve kejvee eeefnes ~
De"ejn oes<eeW mes jefnle efpeveYeieJeeved kee Mejerj meelees ner OeelegDeeW mes jefnle ngDee
kejlee nw~ Jen efvece&ue mHeefke kes meceeve ekeeefMele neslee ngDee Ssmee peeve he[lee nw ceevees
lespe keer mee#eeled cetefle& ner nw~
Deeke=efle kee mcejCe nesles ner Gve Den&odYeejke kes Jeerlejeielee eYe=efle Deveske iegCeeW kee
Yeer Yeefe kes Delevle Gske mes mcejCe neslee ner nw keeeWbefke yeee Deeke=efle kes osKeves mes Gme
Deeke=efle Jeeues kes iegCeeW kee Yeer yeesOe nes ner peelee nw~ mejeie Deewj Jejerlejeie Jeefe kes Deekeej
ceWb Devlej DeJeMe jne kejlee nw~ Fme Deblej kees ner osKekej Deeke=efle Jeeues kes iegCeeW kee
mcejCe ngDee kejlee nw~ DeleSJe Fme efJe<ee ceW kene Yeer nw efke :ke=eflekece& kes n DebieeW ceW henuee pees mJeeOeervelee yeleeee Lee Gmekes DeLe& kee
Jeeflejske cegKe mes meceLe&ve kejles nQhejeOeerve peerJe ncesMee ner oerve yevee jnlee nw~ og:Kecee DeJemLee kee efvejblej DevegYeJe
kejles jnves kes keejCe Gmekees veejefkeeeW kes meceeve ner mecePevee eeefnes~ Fmeerefuees ueeske ceW
Yeer en keneJele eefme nw efke kees vejke: ? hejJeMelee~ DeLee&led efkemeer ves hete efke vejke
efkemekees mecePevee eeefnes lees Gej osves Jeeues ves kene efke hejeOeervelee kees ~
YeeJeeLe&-hejlev$elee peerJekees veejkeer kes meceeve oerve yevee osleer nw~ Fme oervelee kes
keejCe ner Jen ueewefkeke keee&-Deheves eueves, efHejves ,G"ves yew"ves, mveeve, Yeespeve Deeefo
(80)
Fefle ~ ele SJeb leled lemceeos<e hejeOeerve: ~ hegceeved ve eceles veeeeflenleb eJele&les Glmenles Jee ~
keke ? DeLex eeespeves ~ efkebefJeefMes ? ueewefkekesefhe ueeskebefJeefoles mveeveYeespeveeoew~ euueeskeshejeLee&vegeves ueLeeefle ve=heb mJeeLe&hejlee,
heefjleemJeeLeex efveeleceeLeeLe&: ef#eefleheefle:~
hejeLe&eslmJeeLee&oefYecelelejes nvle hejJeeved ,
hejeee: eerles: keLeefceJe jmeb Jesefe heg<e: ~~
efkece efbkeb hegve: eceles Deeeflenleb eJele&les Glmenles Jee ~ keke ? Deefmceved eke=les
meJe&%eejeOeves ~ efkebefJeefMes ? Deueewefkekes ueeskeeveeceefJeefoles ~
DeLe elego&MeefYe: heewoxJeJevoveeefoefeeeCeeb eeesieeveghetJeeacegheosgkeece: eLeceb
leeJeeglmeiee&vleeceekeeMeveee heeMueeskeerceeesegleeelceefve mlegleb heMeved ielJee efpeveeueeced~
ke=leJeeefoMegefmleb eefJeMe efvemener efieje ~~17~~
ewleeueeskeeseoevevoieuee<heefejevele:
~
hejerle oMe&vemlees$eb Jevoveecegee he"ved~~18~~
keeeeX kees Yeer Deer lejn mJelev$elee Deewj Glmeen kes meeLe mecheeefole veneR kej mekelee ~
peye ueewefkeke keeeeX kees Yeer Yeues ekeej efveefJe&Ive efme veneR kej mekelee, leye efc e$e ?
Deueewefkeke keeeeX kes efJe<ee ceW lees kenvee ner keee ~ DeLee&led meJe&%eosJe kes DeejeOeve eYe=efle
ke=eflekece& kee Jen Deeeflenlehe mes keYeer heeueve veneR kej mekelee ~ Fmeerefuees ueeske ceW Yeer
en Gefe eefme nw efke :DeLee&led hejeOeerve jnves Jeeuee ceveg<e efkemeer Yeer lejn megKe kee DevegYeJe veneR kej mekelee~
YeeJeeLe&-efpemeekeej ueewefkeke keeeeX kes efuees mJeeOeervelee keer DeeJeMekelee nw
Gmeer ekeej ee Gmemes Yeer DeefOeke Deueewefkeke- ueeskeesej ewleJebovee eYe=efle keeeeX kees
kejves kes efuees Yeer mJeeOeervelee keer DeeJeMekelee nw~
Deye eewon heeeW ceW osJeJevovee Deeefo efeeeDeeW kees efkeme ece mes kejvee eeefnes
Gmekee GheosMe kejles nQ~ efkebleg GmeceW meyemes henues Jelmeie& heele keer efeeeDeeW kee ece
heebe MueeskeeW ceW yeleeles nQ :efpeve YeieJeeved keer Jevovee kejves kes efuees efpeveeuee kees peeles mecee cegceg#egDeeW kees
YeeJehe eer Deefjnble YeieJeeved kee mJehe mechetCe& DeelceeDeeW ceW DeLeJee Deheves ner efelmJehe
ceW hejceeiece kes %eeveheer ves$eeW kes eje osKeles ngS ieceve kejvee eeefnes ~ DeLee&led YeeJehe
Den&oeefokee ece&e#eg kes eje DeJeueeskeve veneR nes mekelee ; DeleSJe egle%eeveheer ves$eeW kes
(81)
ke=lJexee&heLemebMegefceeueeseevecekeeef*dIeoes: ~
velJeeefele iegjes: ke=eb hee&mLeeseceueced ~~19~~
Geeemeecees efJe%eehe efeeeceglLeee efJeenced~
eerke=le ef$eYecewkeefMejesefJeveeflehetJe&keced ~~20~~
cegeeMegkeleeflekej: heef"lJee meeceoC[keced~
ke=lJeeJele&$eeefMejesveleer Yetemlevegb lepesled ~~21~~heekeced~
lepesoglme=pesod efvece&celeee eefleheesled meeOeg: ~ keeced ? levegb Mejerjced ~ efkeb ke=lJee ?
ke=lJee ~ kes? DeeJele&$eeefMejesveleer ~ DeeJele&$eeb e efMejesveeflee les ~ keLeced ? Yete: hegve:~
meeceoC[kehee"evlesheerleLe&: ~ efkeb ke=Jee ? heef"lJee ~ efkeced ? meeceoC[keb Cecees
DejnbleeCebb Fleeefo meeceeefekeoC[keced ~ keLeb ke=Jee ? ef$eYecewkeefMejesefJeveeflehetJe&keced~
$eees Yecee: meceeleeefeYececeeJele&$eeced ~Skee eemeew efMejesefJeveefleewkeefMejesefJeveefle: ~ ef$eYeceb
ewkeefMejesefJeveeflee ef$eYecewkeefMejesefJeveleer ~ les hetJex hetJe&keeueYeeefJeveew e$e he"vekece&efCe leosJeced~
efkebefJeefMe: meved ?cegeeMegkeleeflekej: cegeeMegkelee eeiegeue#eCeeeefleew efeefvnleew kejew
nmleew esve me SJeced ~ efkeb ke=lJee ? eerke=le veceb efJeOeee ~ keced ? efJeenb Mejerjced~ efkeb
ke=lJee ? GlLeee GerYete~ efkeb ke=lJee ? efJe%eehe ~ keeced ? efeeeb eke=leeced ~ Jevoveeb
%eeheefelJesleLe&: ~ keLebYetlees YetlJee ? Deeemeece: Keceeefce meJJepeerJeeCeb Fleeefo
met$eeseejCesve eefleheVemeeceeefeke: ~ efkeb ke=lJee ? GkelJee heef"lJee ~ efkeb leled ? Deeceueb
eje Gvekee mJehe Deheves ceW ner osKeles ngS cebefoj ceW peevee eeefnes ~ Deewj Je ,#es$e,
keeue, YeeJe keer Megef kejkes efve:mener efve:mener efve:mener Fmeekeej GeejCe kejles ngS
efpevecebefoj ceW eJesMe kejvee eeefnes ~ Jeneb hengBekej efpeve YeieJeeved keer eeflecee kee oMe&ve
kejles ner oe ceW Delevle Deevebo-eceeso kes GlheVe nesves mes efpemekeer DeebKeeW mes n<e& kes
Deeg Pe[ jns nQ Ssmes Gme Jevovee kejves Jeeues kees leerve yeej YeieJeeved kees vecemkeej kejvee
eeefnes ~ Gme kes yeeo efpeveeuee - ieYe&ie=n DeLeJee Gme Jesoer keer efpemeceW eer efpeveewle
efJejepeceeve neW leerve yeej eoef#eCee osveer eeefnes ~ leovevlej oMe&vemlees$e kee hee" kejles ngS
DeLee&led-DeeeYeJelmeHeuelee veeveeme osJe lJeoere-ejCeecyegpe-Jeer#eCesve Fleeefo
YeieJeeved kes oMe&ve efJe<eeke mlees$e kee DeLeJee mecekelJe kees GlheVe Je heg kejves Jeeues
b efpeveWYeJeveb YeJeleeheneefj Fleeefo meeceeve mes efkemeer Yeer mlees$e kee GeejCe kejles
nges Jevoveecege kes eje F&ee&heLe Megef kejveer eeefnes ~ DeLee&led ceeie& ceW eueves mes peerJeeW keer
efJejeOevee Deeefo oes<e pees mebYeJe nQ Gvekee heef[kekeceeefce Deeefo oC[ke kes eje MeesOeve
kejvee eeefnes~ Fmekes yeeo Feefce Fleeefo oC[ke kee GeejCe kejkes efvevoe iene&he
(82)
cegKeceueb efpevesviegCemlees$e efmeb mebhetCe&YeJeeLe&ced Fleeefo heced ~ efkebefJeefMe: meved?

hee&mLe: hee&emevesve efleved ~ efkeb ke=lJee ? Deeefele ~ efkeb leled ? ke=leced ~ kemeees?
iegjesOe&cee&eee&me ~ letjs osJemeees osJeJevoveeb eefleeceCeeefokeb Jee ke=leceeefele veceesmleg
osJeJeboveeb keefj<eeceerleeefohesCeeerke=le ~ efkeb ke=lJee ? velJee eCece iegced ~ keLeb
ke=lJee ? DeevecekeebefIeoes: mecevleelmeeOeglJesve vecevcemlekeheeonmleced ~ keb e cemlekece*dIeer
e heeoew oes<eew e nmleew keebefIeoesefjefle meceenejv: ~ Deeveceb keebefIeoese&$e vecevekece&efCe
leoevecekeebefIeoes: ~ efeeeefJeMes<eCecesleled ~ DeLeJee Deeveceb keeefIeoese&me me DeevecekeeefIeoes:
efeeekeejer ~ efkeb ke=lJee ? Deeueese Feefce FleeefooC[kesve efvevoeiene&heeceeueeseveeb
ke=lJee ~ efkeb ke=lJee ? ke=lJee ~ keeced ? F&ee&heLemebMegefcewee&heefLekeoes<eefJeMegefced~
heef[kekeceeefce FleeefooC[kesve efJeOeeesleLe&: ~ efkeb kegJe&ved ? he"ved ~ efkeb leled ?
oMe&vemlees$eb oMe&ves YeieJeoJeueeskeveefJe<ees oMe&veee Jee mecekelJeee oMe&veJee meeceeveefJe<eelJeeled
mlees$eb mleJeveb b efpevesvYeJeveced Fleeefo meeceevemleJevepeeleb oMe&vemlees$eced~ keee ?
Jevoveecegee eeiegeue#eCeee ~ efkeb ke=lJee ? hejerle eoef#eCeerke=le ~ keced ? efpeveeueeced~
keLeced ? ef$eeerved Jeejeved ~ efkebefJeefMe: meved ? Deeveleewleee eCele: ~ keLeced ? ef$e: ~ hegve:
Deeueesevee kejveer eeefnes ~ hegve: Oecee&eee& kes mece#e Deewj eefo ieg-Oecee&eee& GheefmLele ve
neW lees YeieJeeved kes ner meeceves hebee vecemkeej-SkeefMej, oes neLe Deewj oes IeeWt Fve heebe
Debiees kees Yeues ekeej veceerYetle kejkes kele&Je kece& kees mJeerkeej kejvee eeefnes ~ DeLee&led
osJeJevovee ee eefleeceCe pees keg kejvee nes Gmekeer, veceesmleg YeieJeved ! osJeJevoveeb
keefj<eeefce-ns YeieJeved vecemkeej nes Deye ceQ osJeJevovee kebiee, en kenkej DeLeJee
veceesmleg YeieJeved eefleeceCeb keefj<eeefce- ns YeieJeved vecemkeej nes Deye ceQ eefleeceCe kebiee
en kenkej kele&Je keer eefle%ee kejveer eeefnes ~ Fmekes yeeo hee&emeve mes yew"kej
efpevesv YeieJeeved kes iegCeeW kees eke kejves Jeeues efmeb mechetCe&YeJeeLe&ced Fleeefo mlees$e
kee hee" kejvee eeefnes ~ hegve: Kecceeefce meJJepeerJeeCeb Fleeefo met$ehee" kes eje
meeceYeeJe-meeceeefeke kees eehle nesvee eeefnes ~ hegve: Jevovee efeee kee efJe%eeheve kejkes
Ke[s neskej Mejerj kees veceerYetle yeveekej oesveeW neLeeW keer cegeeMegefe cege yeveekej Gmemes leerve
DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejkes Cecees DejnbleeCeb Fleeefo meeceeefeke oC[ke kee hee"
kejvee eeefnes leLee hee" hetCe& nesves hej Devle ceW Yeer Deeefo keer lejn leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveefle kejveer eeefnes ~ Fme ekeej meeceeefeke oC[ke kee hee" DeeJele& Deewj efMejesveefle kes
meeLe-meeLe hetCe& nesves hej Jeglmeie& OeejCe kejvee eeefnes ~ Mejerj ceW cecelJeYeeJe kee meJe&Lee
heefjleeie kejvee eeefnes ~
(83)
efkebefJeefMe: ? ewleeueeskeeseoevevoieuee<he: ~ ewlemeeueeskees oMe&veb ewleeueeske:~

lesveeseVegodieeceesoewleeueeskeeseoevevo: ~ lesve ieueefvle eJeefvle Jee<heeCeetefCe eme me
SJeced ~ efkeb ke=Jee ? eefJeMe ~ keced ? leb efpeveeueeced ~ keee ? efvemenerefieje efvemenerkesefle MeyoeseejCesve ~ keLebYetlees YetlJee ? ke=leJeeefoMegef: ~ ke=lee Je#es$ekeeueYeeJeefJeMegefexve me SJeced ~ ielJee ~ keced ? efpeveeueeced ~ efkeb kegJe&ved ? heMeVeJeueeskeeved ~ efkeb
leled ? mlegleb YeeJehecen&oeefoced ~ keke ? Deelceefve efJeehes mJeefethes ~ keee ?
egledee hejceeiecee#eg<ee ~~
Mueeskeesve Jeglmeiex OeeveefJeefOecegheefoMeefle efpevesvcegee ieeLeeb Oeeesled eerefleefJekemJejs ~
lhepes eJesMeevleefve&Oe cevemeeefveueced~~22~~
he=Leied efdeskeieeLeebMeefevleevles jseesvew:~
veJeke=lJe: eeesewJeb onlebn: megOeerce&nled~~23~~ egiceced~
keeeeslmeiex OeeesefevleeslmeeOeg: ~ keeced ? ieeLeeb Cecees DejnbleeCeb Fleeefokeeced~
keee? efpevesvcegee eeiegeue#eCeee ~ efkeb ke=Jee ? efveOe mebece ~ keced ? Deefveueb
eeCeJeeegced ~ keLeced ? men ~ kesve ? cevemee efeesve ~ kejCes meneLex Jee le=leeree ~ efkeb
ke=Jee ? eJesMe ~ keced ? cevemee meneefveueced ~ keke ? Devlece&Oes ~ keefmceved ? lhepes
oeejefJevos ~ efkebefJeefMes ? eerefleefJekemJejs Deevevosve efJekemeveMeerues ~ leLee jseesefnefve&:
YeeJeeLe&-eneb hej osJeJevovee mes ueskej Jeglmeie& hee&vle pees efeeeSb efpeme ece mes
yeleeF& nQ Gvekees Gmeer ece mes kejvee eeefnS ~ Fvekes Je Deewj YeeJehe YesoeW kee mJehe
henues yelee egkes nQ~ leLee Jevoveecege , cegeeMegefecege, heekeemeve kee Yeer mJehe henues
efueKe egkes nQ~ leovegmeej ner Gvekees kejvee eeefnes~
Deye oes Mueeske eje Jeglmeie& ceW Oeeve kejves keer efJeefOe yeleeles nQ Jeglmeie& kes mecee meeOegDeeW kees Deheveer eeCeJeeeg cevekes meeLe-meeLe Yeerlej eefJe
kejkes Deevevo mes efJekeefmele ngS oe keceue ceW jeske kej efpevesv cege kes eje Cecees
DeefjnbleeCeb eYe=efle ieeLee kee Oeeve kejvee eeefnes ~ leLee ieeLee kes oes oes Deewj Ske DebMekee
ece mes he=Leked 2 efevleJeve kejkes DevleceW Gme eeCeJeeeg kee Oeerjs-Oeerjs jseve kejvee
eeefnes- eeCeJeeeg kees yeenj efvekeeuevee eeefnes ~ Fme ekeej Deheveer ef kees Devlej
keer lejHe ueieekej veew yeej eeCeeeece kee eeesie kejves Jeeuee mebeceer efejkeeue kes mebefele
ceneved heehekeceeX kees Yeer Yemce kej oslee nw~
(84)
meejesoefveueb meeOeg: ~ keLeced ? Mevewce&vob cevoced ~ keke ? efdeskeieeLeebMe efevleeevles ~

keLeced ? he=Leked he=LekedlJesve ~ ieeLeeee DebMee Yeeiee ieeLeebMee:~ ew e ew ewkee efdesskee: ~
les e les ieeLeebMeee efdeskeieeLeebMee: les<eeb efevleefdekeieeLeebMeefevlee ~ lemee Devles eevles
efieeLeebMeefevleevles hegveefo&ieeLeebMeefevleevles, SkeieeLeebMeefevleevles esleLe&: ~ leLee efnieeLeeee eJebMeew Cecees DejnbleeCeb Cecees efmeeCeb Fefle ~ hegveew Cecees DeeFefjeeCeb Cecees
GJepPeeeeCeb Fefle ~ SkemlJebMees Cecees ueesS meJJemeentCeb Fefle ~ ieeLee e cee$eeJeCe&efJeefMeb
vo:, Mes<eb ieeLee ef$eefYe: <e[defYeejCeweesheueef#elee FleefYeOeeveeled ~
eLeenMevew: Mevewce&veespeeb efJelev: men Jeeegvee ~
eJesMe oeecYeespekeefCe&keeeeb efveev$eesled ~~
efJekeuhee ve emetevles efJe<eeeMee efveJele&les ~
Devle: mHegjefle efJe%eeveb le$e efees efmLejerke=les ~~
efmLejerYeJeefvle esleebefme eeCeeeeceeJeueefcyeveeced ~
peieodJe=eb e efve:Mes<eb ele#eefceJe peeeles ~~
mcejiejueceveesefJepeeb mecemlejesie#eeb Jeheg:mLewe&ced~
heJeveeeejelegj: kejesefle eesieer ve mebosn:~~
YeeJeeLe&-eeCeeeece kee cenlJe Delevle DeefOeke nw~ pewmee efke kene Yeer nw efkemeeOegDeeW kees Deecee neskej eeCeJeeeg kes meeLe-meeLe Oeerjs-Oeerjs Deheves ceve kees
Deer lejn Yeerlej eefJe kejkes oe keceue keer keefCe&kee ceW jeskevee eeefnes ~ Fme lejn
eeCeeeece kes efme nesves mes efee efmLej nes peeee kejlee nw~ efpememes keer Devlej ceW
mebkeuhe efJekeuheeW kee GlheVe nesvee yevo nes peelee nw, efJe<eeeW keer DeeMee efveJe=e nes peeleer nw,
Deewj DevlejceW efJe%eeve keer cee$ee ye{ves ueieleer nw~ eeCeeeece kejves JeeueeW kes ceve Ssmes
efmLej nes peeles nQ efke Gvekees peieled kee mechetCe& Je=eevle ele#e mejerKee oerKeves ueielee nw~
eeCeeeece kes eje eeCeJeeeg kee eeej kejves ceW elegj eesieer keeceosJeheer efJe<e Deewj ceve
hej efJepee eehle kej efueee kejlee nw~ leLee FmeceW Yeer keesF& mebosn veneR nw efke Jen Gmekes
eje jesieeW kee veeMe kej mekelee nw, Deewj Mejerj kees efmLej yevee efueee kejlee nw~
leLee Deewj Yeer kene nw efkeDeLee&led eeCeeeece kejves Jeeues meeOegDeeWW keer ef peye yeee efJe<eeeW keer lejHe mes
nkej Devlej keer lejHe GvcegKe neskej Deelcehe ceW Deer lejn ueerve nes peeleer nw Gme
mecee ceve ,heJeve Deewj FefveeW keer ieefle yevo neskej meenefpeke DeJemLee eehle ngDee kejleer
(85)
Deefhe eoesekeKeYegDee efoer Deblecegner efmeJemeJemebueerCee~

ceCeheJeCekeKeefJentCee menpeeJelLee me CeeeJJee~~
pelLe ieee mee efoer lelLe ceCeb lelLe mebef"eb heJeCeb~
ceCeheJeCeueS megCCeb leefnb e pebb HegjF leb yee~~
SlelHeueceen- veJesleeefo ~ megOeerjvleefve&efnleef: mebeceer onefle Yemceer kejesefle ~ efkeb
leled ? Den: heeheced ~ keerMeced ? cenod ye=nled ~ efejmebefeleefceleLe&:~ efkebefJeefMe: meved ?
SJecevesve ekeejsCe ~ eeesee eeCeeeeceme kelee& ~ keLeced ? veJeke=Jees veJeJeejeved ~
DeMeeeved elegheebMeg Jeeeefvekeb heevecemkeejpeheceveg%eee leme ceeveefme-keme
hegCeemetleeJevlejceefYeOeesnw~ peneB hej ef peekej efmLej nes peeleer nw, JeneR hej ceve Deewj JeneR hej heJeve Yeer efmLej nes
peelee nw~ Fme ekeej ceve Deewj heJeve kes efmLej nes peeves hej yeee peiele mes Metvelee eehle
nesleer nw Gme mecee ceW yee eke ngDee kejlee nw~
eeCeJeeeg kes mebeej ece kees ner eeCeeeece kenles nQ Fmekes cetue ceW leerve Yeso nQkegcYeke, jseke, hetjke ~ Jeeeg kes Yeerlej Keerbeves kees kegcYeke Deewj Jeneb jeske jKeves kees
hetjke leLee yeenj efvekeeueves kees jseke kenles nQ~ eesefieeeW kees Jeglmeie&-keeeeslmeie& kes
mecee Oeeve kejles ngS es leerveeW ner efeee kejveer eeefnes ~ Fme Oeeve ceW efpevecege kes eje
Cecees DejnbleeCeb eYe=efle hebevecemkeej ceneceb$ehe ieeLee kee efevleJeve kejvee eeefnes ~ leLee
Fme ieeLee kes ece mes oes oes Deewj Ske DebMe kee efJeYeeie kejkes Gvekee he=Leked-he=Leked
efevleJeve kejvee eeefnes ~ DeLee&led henues Yeeie ceW Cecees DejnbleeCeb ,Cecees efmeeCeb Fve oes
heoeW kee Deewj otmejs Yeeie ceW Cecees DeeFefjeeCeb , Cecees GJepPeeeeCeb Fve oes heoeW kee leLee
leermejs Yeeie ceW Cecees ueesS meJJemeentCeb Fme Ske heo kee Oeeve kejvee eeefnes ~ Fmekes
Deveblej Deevevo mes eHegefuuele oe keceue ceW ceve kes meeLe keer ngF& eeCe Jeeeg kee Oeerjs
Oeerjs jseve kejvee eeefnes~ Fme lejn kece mes kece veew yeej eeesie kejvee eeefnes~ kece mes
kece Fme veew yeej keer efeee mes ner mebeefceeeW kes ceneved heehe kee #ee nes peelee nw~
pees Fme eeCeeeece kes eje Oeeve kejves ceW DemeceLe& nQ Jes heeme kee keesF& Yeer Deeoceer ve
megve mekes Fme lejn mes Ge hebevecemkeej ceb$e kee Jeeve eje Yeer pehe kej mekeles nQ, Fmeer yeele
kees yeleeles nQ~ efkebleg Fmekes meeLe ner en Yeer efoKeeles nQ efke Fme Jeeeefveke pehe kes eje leLee
Ge ceeveefmeke pehe -Oeeve kes eje pees hegCe kee mebee neslee nw GmeceW efkelevee Deblej nw~
Ge Jeglmeie&-keeeeslmeie& kes mecee pees meeOeg hetJeexe eeCeeeece kes kejves ceW
(86)
JeeeehegheebMeg Jeglmeiex keeeex pehe: me Jeeefeke:~

hegCeb MeleiegCeb ewlle: meneiegCeceeJensled~~24~~
keee&: kele&Jees eLeeseeeCeeeeceemeceLez: meeOegefYe: ~ keesmeew ? pehe: meJezvemeeceheOJebmeer
heevecemkeejpehe FleLe&: ~ keee ? Jeeeeefhe~ Deefhe MeyoesMeeeved eleveg%eeb eesleeefle ~
keLeb ke=lJee ? GheebMeg eLeevees ve e=Ceesefle ~ mJemece#ecesJesleLe&:~ keke ? Jeglmeiex keeeeslmeiex~
eweJeeefekeeespe&heees: HeueefJeMes<eceen- me Fleeefo ~ DeeJensled keee&led ~ keesmeew ? me
Jeeefekees pehe: ~ efkeb leled ? hegCeced ~ efkebefJeefMeced ~ MeleiegCeb oC[keeseejCeeos:
mekeeMeelesve iegefCeleced ~ leLee ewee ceevemees pehe DeeJenslhegCeced ~ efkebefJeefMeced ?
meneiegCeced ~
eLeenJeemee Jee cevemee Jee keeeex pehe: meceeefnlemJeevlew:~
MeleiegCeceees hegCeb meneiegefCeleb efleeres leg~~
cevegjheenefJeefOee%eeppehee%ees efJeefMees oMeefYeieg&Cew:~
GheebMeg meeleiegCew: meenees ceeveme: mce=le:~~
DemeceLe& nQ Jes mechetCe& heeheeW kee #ee kejves ceW meceLe& hebevecemkeej ceneceb$e kee Jeeve eje
pehe kej mekeles nQ~ efkebleg en pehe mJeeb Deheveer ner mecePe ceW DeeJes Gmekees otmeje keesF& ve
megve mekes Fme lejn mes kejvee eeefnes ~ hejvleg en yeele Yeer mecePe uesveer eeefnes efke Fve
oesveeW ner peheeW kes Heue ceW yengle ye[e Devlej nw~ DeLee&led oC[keeW kee hee"eseejCe kejves mes
efpelevee hegCe kee mebee neslee nw Gmemes meewiegCee hegCe Fme Jeeeefveke pehe kejves mes neslee nw~
efkebleg Ge ceeveefmeke pehe kejves mes npeej iegCee hegCe kee mebee ngDee kejlee nw~ pewmee efke
kene Yeer nQ efkeDeLee&led meeOegDeeW kees Ske efee neskej hebevecemkeej ceb$e kee pehe Jeeve DeLeJee ceve
oesveeW ceW mes efkemeer kes Yeer eje kejvee eeefnes~ efkebleg eLece he#e ceW Jeeve kes eje pehe kejves
ceW meew iegCee hegCe neslee nw~ lees efleere he#e ceW-ceve kes eje pehe kejves ceW npeejiegCee hegCe
ngDee kejlee nQ~
Fme efJe<ee ceW ceveg ves Yeer kene nw efkeDeLee&led efJeefOee%e keer Dehes#ee pehee%e kee Heue oMeiegCee DeefOeke nw GmeceW Yeer
Jeeeefveke pehe kee Heue meew iegCee nw lees ceeveefmeke pehe kee Heue npeej iegCee nw~
(87)
heevecemkeejceenelceb eeveeserheveeLe&cevegJeoefleDehejeefpelecev$ees Jew meJe&efJeIveefJeveeMeve:~

ceues<eg e meJex<eg eLeceb ceueb cele:~~25~~
Jew mHegcehejeefpelecev$ees cele F: efMew: ~ efkebefJeefMe: ? meJe&efJeIveefJeveeMeve: meJex<eeb
eletneveeb eOJebmeke: ~ ve kesJeueb, eLeceb cegKeb ceueb e cele: ~ kes<eg ceOes ? ceues<eg
ceueieeueveesheees<eg hegCeoeveesheees<eg e ~ efkebefJeefMes<eg ? meJex<eg ~
Geb eSmees hebeCeceeseejes meJJeheeJehheCeemeCees~
cebieueeCeb e meJJesefmeb he{ceb nesF cebueb~~
Skewkemeeefhe hejcesefvees efJeveekece&efCe ueeskeesejb ceefnceeveceeJesoeesefle vesb efJenvlegb MegYeYeeJeYeivejmeeke<e&: eYegjvlejee:~
lelkeeceeejsCe
iegCeevegjeieeVegleeefoefjeLe&ke=on&oeos:~~26~~
eYeg: meceLeex ve YeJeefle ~ keesmeew ? DevlejeeesvlejeeeKekece& ~ efkeb keleg&ced ? efJenvlegb
efJeIveefelegced ~ efkeb leled ? Fb Jeeef]_leb Jemleg ~ efkebefJeefMe: meved ? MegYeYeeJeYeivejmeeke<e&:
jmeme efJeheekeme eke<e& FIeelevemeeceOe& jmeeke<e&: ~ MegYeYeeJesve eMemleheefjCeecesve
efeeemeefeue#eCesve Yeive: eOJebefmelees jmeeke<eex eme me leLeese: ~ leled lemceeodYeJeefle ~
keemeew ? vegleeefo: eCeecemleJeveeMeerpe&eJeeoeefoue#eCee Jevovee ~ efkebefJeefMee? FeLe&ke=led
cegceg#eg YeJeeW kes eeve kees Gerhle kejves kes efuees hebevecemkeej ceb$e kee ceenelce
yeleeles nQen hebevecemkeej ceb$e mechetCe& efJeIve-heehe DeLeJee DevlejeeeW kee Deer lejn veeMe
kejves Jeeuee nw~ Flevee ner veneR yeefuke efpeleves Yeer cebieue-heehe kes ieueeves Jeeues Gheee nQ, DeLeJee
hegCe kees osves Jeeues meeOeve nQ Gve meYeer ceW en cegKe-eOeeve nw~ DeleSJe efMe heg<eeW ves Fmekees
en Dehejeefpele ceb$e nw Ssmee efveefelehe mes ceevee nw~ pewmee efke kene Yeer nw efkeFme ekeej hebe hejcesefeeW keer Jevovee kejves mes pees ceenelce eehle neslee nw Gmekees
yeleekej Ske Ske hejceser kee Yeer efJevee kejves mes pees ueeskeesej ceefncee eehle ngDee kejleer
nw Gmekees efoKeeles nQ~
Devlejee kece& kes Heue osves keer Meefe MegYe heefjCeeceeW kes eje ve nes peeee kejleer nw~
leye Jen Fefle Jemleg keer eeefhle efJeIve [eueves kees meceLe& veneR nes mekelee ~ DeleSJe MegYe
heefjCeeceeW kees efme kejves kes efuees Den&oeefo ceW mes Fevegmeej efkemeer kes Yeer iegC eeW ceW
Devegjeie jKekej eCeece-mlegefle ee Jevovee kejvee DeYeer eeespeve kee meeOeke nes peelee nw~
(88)
meceerefnle eeespevemeeOeveer ~ keme ? Den&oeosefp&evesvefmeeYe=les: ~ kesve ? keeceeejsCe

keleg&e&ee ~ kemceeefleeceeCee ? iegCeevegjeieeod YeeJeefJeMegefceeefele ~~
keeeeslmeiee&vevlejke=eb Mueeskeesveeneese eeiJeele: meecemJeeefceveeb mlees$eoC[keced ~
Jevoveecegee mleglJee ewleeefve ef$eeoef#eCeced ~~27~~
Deeueese hetJe&Jelheeiegved veglJee efmLelemleLee ~
meceeefOeYekeleemleceue: mJeme OeeeseLeeJeueced ~~28~~ (egiceced)
OeeeslmeeOeg: ~ keme ? mJeme Deelceve: DeelceOeeveb efJeoOeeefoleLe&: ~ keLeced ?
eLeeyeueb eLeeMeefe ~ keLebYetlees YetlJee ? meceeefOeYekelee mleceue: meceeefOeYekelee Demlee
efvejeke=lee ceuee Jevoveeefleeeje esve me SJeced ~ efkeb ke=Jee ? veglJee ~ keeved ? heeiegven&oeoerved~
Jevoveecegesle$eeefhe eespeced ~ keLeced ? leLee lesveefJe%eehe efeeeced FleeefoeyevOeesesve
ekeejsCe ~ keLeb Yetlees YetlJee ? efmLele: GodYeewleYeefeJeo$e eoef#eCeeveYegheieceeled ~ efkeb
ke=lJee ? Deeueese Feefce Yevles esFeYeefe keeGmmeiiees keDees Fleeefovee ~ efkebJeled?
YeeJeeLe&-Deefjnbleeefo hebehejcesefeeW ceW mes efkemeer kes Yeer iegCeeW kee mcejCe kejves mes
Deewj Gvekees vecemkeej Deeefo kejves mes heefjCeeceeW ceW pees efJeMegef eehle ngDee kejleer nw~ Gmemes
Devlejee kece& keer meeceLe&-HeueoeveMeefe #eerCe nes peeee kejleer nw efpememes efke Jen
efkemeer Yeer F Jemleg keer eeefhle ceW efJeIve veneR [eue mekelee , Heuele: efkemeer Yeer hejceser keer
Jevovee kejves mes meYeer eeespeveeW keer efmeef nes mekeleer nw~
Fme ekeej keeeeslmeie& leke keer efeeeDeeW kee ece Deeefo yelee kej Gmekes Deveblej kes
keee& kees Yeer oes MueeskeeW eje yeleeles nQewleYeefe Deewj keeeeslmeie&-Jeglmeie& leLee GmeceW yeleees iees Oeeve kees kej egkeves
hej henues keer lejn-Mejerj kees veceerYetle kejves Deeefo keer pees efJeefOe yeleeF& nw leovegmeej
meceeefeke kes mJeeceer eer eewyeerme leerLekej YeieJeeved keer Yeefe kes Yeej mes hetCe& neskej
Leesmmeeefce eYe=efle mlees$e oC[ke yeesuevee eeefnes~ hegve: leerve eoef#eCee osles ngS Jevoveecege
kes eje efpevesv YeieJeeved keer eeflecee keer mlegefle-Jevovee kejveer eeefnes ~ Gmekes yeeo Ske
efMej oes yeent Deewj oes IeeWgDeeW kees veceerYetle kejves Deeefo keer pees efJeefOe yeleeF& nw Gmeer ekeej
eneb Yeer Feefce Yees esFeYeefekeeGmmeiiees keDees Fleeefo hee" yeesuekej Deeueeseve
kejkes Ke[s nesvee eeefnes ~ keeeWefke ewleYeefe keer lejn eneb hej eoef#eCee veneR oer peeleer,
DeleSJe Ke[s neskej henues keer lejn ner kele&Je efeee keer efJe%eehevee kejkes Den&oeefoke
hebeiegDeeW kees Jevovee cege kes eje vecemkeej kejvee eeefnes ~ eneb hej Yeer hebee
(89)
hetJe&Jeled DeevecekeebefIeoesefjleLe&: ~ heeiegVelJee efmLelemleLesle$eeefhe Deeueese

hetJe&JeefoleslelmebyevOeveereced ~ le$e Feefce Yees hebeiegYeefekeeGmmeiiees keDees lemme
DeeueesesGb ~ Deceneheeef[nsjmebpegeeCeb DejnbleeCeb Fleeefokeeceeueeseveeb kegee&efoleLe&:~ efkeb
ke=lJee ? mleglJee JeefvolJee ~ keeefve ? ewleeefve ~ keee ? Jevoveecegee eeiegeue#eCeee~
keLeb ke=lJee ? ef$eeoef#eCeced ~ eflee: eoef#eCee e$e ewlemleJevekece&efCe leosJeced ~ efkeb
ke=lJee ? eese eke<exCe YeefeYejefveYe&jlJeue#eCesveeskelJee ~ efkeb leled ? mlees$eoC[keb
Leesmmeeefce Fleeefokeced ~ kes<eeced ? meecemJeeefceveeced meeceeefekeeeeskele=Ceeb
elegefJeMeefleleerLekejeCeeced ~ efkebJeled ? eeiJeled hetJe&Jeod efJeenb eerke=le FleeefoefJeefOevee~
keLeced ? leleewleYeefekeeeeslmeie&kejCeevevlejced ~
DeelceOeevecevlejsCe kesveefevcees#ees ve meeefolegheefoMeefleveelceOeeveeefvee efkebefevcegceg#ees: kece&nerke=led~
efkeblJem$eheefjkecexJe meeled kegC"meeleleeefeefve~~29~~
efn emceeVe efkebefelkece& efeee e YeJeefle ~ efkebefJeefMeced ? Fke=vcees#emeeOekeced ~
keme ? cegceg#eesceexegefcees: meeOees: ~ keLeced ? efJevee ~ kemceeled ? DeelceOeeveeled ~
DeelceOeevecesJe ceggceg#eesceex#emeeOekeb YeJesefoleLe&: ~ leefn& kecee&vlejb efkeb kegee&efoleen - efkeb leg
meeled ~ efkeb leled ? DeelceOeeveJepe cegceg#ees: kece& ~ efkeefceJe ? DeeheefjkecexJe MeeeYeemees
vecemkeejhetJe&ke Feefce Yebes hebeiegYeefe-keeGmmeiiees keDees lemme DeeueesesGb,
Deceneheeef[nsj-mebpegeeCeb DejnbleeCeb Fleeefo hee" yeesuekej Deeueesevee kejvee eeefnes ~
Fmekes yeeo Jevovee mecyevOeer DeleereejeW kees meceeefOeYeefe kes eje efve:Mes<e kejkes Meefe kes
Devegmeej Dehevee Oeeve kejvee eeefnes DeLee&led Deheves yeueJeeree&efo kee efJeeejkej DeelceOeeve
ceW lelhej nesvee eeefnes ~
DeelceOeeve kees es[kej Deve efkemeer Yeer Gheee mes cees#e keer efmeef veneR nes mekeleer,
Fme yeele kees eke kejles nQ~
cegceg#egDeeW keer DeelceOeeve mes jefnle keesF& Yeer efeee Feeespeve-cees#e keer meeOeke veneR
nes mekeleer ~ pees cees#e keer DeefYeuee<ee jKekej Deve keeekeuesMe leheejCeeefo efeee lees kejles nQ
hejvleg efvepeDeelcemJehe kee Oeeve veneR kejles Devekee Jen efeee kejvee "erke Jewmee ner mecePevee
eeefnes pewmes efke keesF& heg<e Mee eueeves kee DeYeeme lees kejlee nw hejvleg efeee ceW cebo nw~ eefo
keesF& Me$eg nefLeeej ueskej ceejves kees Gele nes lees Gmekee Jen efveJeejCe veneR kej mekelee ~ Gmeer
ekeej kesJeue yeee efeee kejves Jeeuee meeOeg kece&Me$egDeeW kee efveJeejCe veneR kej mekelee ~
(90)
eLee ~ keme ? kegC"me efkeeecevome ~ keke efJe<ees ? Deeleleeefeefve nvlegcegeles Me$eew ~

Geb e ceivee: kece&veeeJeuecyeveheje %eeveb ve peeveefvle eod
ceivee %eeveveewef<eCeesefhe eoeflemJevocevoesecee:~
efJeemeesheefj les lejefvle meleleb %eeveb Yepevle: mJeeb,
es kegJe&efvle ve kece& peeleg ve JebMe eeefvle eceeome e~~
YeeJeeLe&-cees#e keer efmeef DeelceOeeve mes ner nes mekeleer nw~
pewmee efke kene Yeer nw efkeGve heg<eeW kees mebmeejmeceg ceW [tyee ngDee mecePevee eeefnes pees efke kece& kejvesyeee DeeejCe kes heeueve kejves kee ner Skeevlehe#e heke[kej yew"s nQ; keeeWefke Jes %eeve kes
DevegYeJe mes Metve nQ~ Fmeer ekeej Jes ceveg<e Yeer mebmeej ceW efveceive ner mecePeves eeefnes pees
efke %eeve kees ner Skeevlele: Deelceesej kee Gheee ceeveles nQb keeeWefke Jes DeeejCe kejves ceW
Deleble mJevo Deewj ceboeseceer nes peeles nQ~ DeleSJe Jes ner meeOegpeve mebmeejmeceg kees
lejkej efJee kes Thej efJejepeceeve nes mekeles nQ, pees efke mJeeb %eeve kee mesJeveDeelceOeeve kee DeYeeme kejles ngS yeee eeefj$e kee Yeer heeueve kejles nQ Deewj keYeer Yeer
eceeo kes JeMeerYetle veneR ngDee kejles ~
(91)

DeOegvee meeceeefekeiegCemecheVelJeb eeJekeme eheeVeen1elegjeJee&ef$eleeMeleg:eCeece: efmLelees eLeepeele: ~
meeceefekees efefve<eeefeeesieMegefemevOeceefYeJevoer ~~18~~
meeceefeke: meceesve eekeeefleheeefoleekeejsCe ejleerefle meeceeefekeiegCeeshesle: ~ efkebefJeefMe:?
elegjeJele&ef$elee: elegjes JeejeveeJele&ef$eleeb eme ~ Skewkeme efn keeeeslmeie&me efJeOeeves
Cecees DejnbleeCeme Leesmmeeces-eeevleees: eleskeceeJele&ef$eleeefceefle Skewkeme efn
keeeeslmeie&efJeOeeves elJeej DeeJelee& leLee leoeevleeesjskewkeeCeecekejCeeeleg: eCeece: efmLele
TOJe keeeeslmeieexhesle: ~ eLeepeelees yeeeeYevlejheefjenefevleeJeeJe=e:~ efefve<eees s efve<ees

Deye Jen eeJeke meeceeefeke iegCe mes mebheVe neslee nw, en kenles nQelegjeJelexefle-(e:) pees (elegjeJele&ef$elee:) eej yeej leerve leerve DeeJele&
kejlee nw, (eleg:eCeece:) eej eCeece kejlee nw, (efmLele:) keeeeslmeie& mes Ke[e neslee
nw, (eLeepeele:) yeeeeYevlej heefjen kee leeieer neslee nw, (efefve<ee:) oes yeej
yew"kej vecemkeej kejlee nw (ef$eeesieMeg:) leerveeW eesieeW kees Meg jKelee nw Deewj (ef$emevOeb)
leerveeW mevOeeDeeW ceW (DeefYeJevoer) Jevovee kejlee nw (me:) Jen (meeceeefeke:)
meeceeefeke eefleceeOeejer nw~
erkeeLe&-Fme Mueeske ceW meeceeefeke eeflecee kee ue#eCe yeleueeles ngS Gmekeer efJeefOe
kee Yeer efveoxMe efkeee ieee nw~ meeceeefeke kejves Jeeuee heg<e Ske-Ske keeeeslmeie& kes yeeo
eej yeej leerve-leerve DeeJele& kejlee nw, DeLee&led eleske efoMee ceW Cecees DejnbleeCeb Fme Deee
meeceeefeke oC[ke Deewj Leesmmeeefce nb Fme Deefvlece mleJe oC[ke kes leerve-leerve DeeJele&
Deewj Ske-Ske eCeece Fme lejn yeejn DeeJele& Deewj eej eCeece kejlee nw~ eeJeke Fve
DeeJelee&efoke keer efeeeDeeW kees Ke[s neskej kejlee nw, meeceeefeke keer DeJeefOe kes Yeerlej
eLeepeele-veivecegeOeejer kes meceeve yeeeeYevlej heefjen keer efevlee mes otj jnlee nw~
osJeJevovee kejves Jeeues kees eejcYe ceW Deewj meceeefhle ceW yew"kej eCeece kejvee eeefnes, Fme
efJeefOe kes Devegmeej oes yeej yew"kej eCeece kejlee nw DeLee&led meeceeefeke eejcYe kejves kes
efuees eLece yeej keeeeslmeie& kej leerve DeeJele& kejlee nw, Gmekes yeeo yew"kej he=LJeer ceW efMej
Pegkeelee ngDee vecemkeej kejlee nw Deewj meeceeefeke kes yeeo keeeeslmeie& kejlee nw, Gmekes yeeo
1. jlvekejC[eeJekeeeej (mecevleYe-Yeejleer) he=. 241-242~
(92)
GheJesMeves eme ~ osJeJevoveeb kegJe&lee efn eejcYes meceehleew eesheefJeMe eCeece: kele&Je: ~
ef$eeesieMeg: $eees eesiee ceveesJeekekeeeJeeheeje: Mege meeJeeJeeheejjefnlee eme ~ DeefYeJevoer
DeefYeJevole FlesJebMeerue: ~ keLeb ? ef$emebOeb ~~18~~
efpeCeJeCeeOecceesFehejcesefefpeCeeueeeCe efCeeb efhe~
peb JeboCeb efleeeueb keerjF meeceeefeeb leb Keg1 ~~
Yeer yew"kej he=LJeer ceW efMej Pegkeelee ngDee vecemkeej kejlee nw~ leerveeW eesieeW kees Meg jKelee nw
DeLee&led Jen meeJee Jeeheej kee leeie kejlee nw Deewj leerveeW mebOeeDeeW ceW Jevovee kejlee nw~
efJeMes<eeLe&-meeceeefeke eeflecee Jeeues kees leerveeW mebOeeeeW-eele:keeue, ceOeekeeue
Deewj meeebkeeue ceW Jevovee kejves keer yeele kener ieF& nw~ mecevleYemJeeceer ves
ef$emevOeceefYeJevoer Fme heo kes eje en YeeJe mhe efkeee nw Deewj Jemegveefvo Deeefo
DeeeeeeX ves Fme ieeLee eje efueKee nw efke efpeveJeeve-efpeveMeee, efpeveOece&, efpeveewle, hejceser
efpeveeueeesb keer leerveeW keeue ceW pees Jevovee keer peeleer nw Gmes meeceeefeke kenles nQ ~
meeceeefeke kejves Jeeuee heg<e hetJee&efo efoMeeDeeW ceW Ke[e neskej pees DeeJele& leLee
vecemkeej kejlee nw Jen Gve efoMeeDeeW ceW efmLele efpeveeefleceeDeeW leLee ewleeuee Deeefo kees
ue#e kejkes ner kejlee nw~ vecemkeej, eoef#eCee-heefjeceehetJe&ke neslee nw, FmeefueS
heefjecee keer efJeefOe kees mecheVe kejves kes efueS leerve-leerve DeeJele& kejlee nw DeLee&led oesveeW neLeeW
kees keceuecegkegueekeej kej eoef#eCeehe mes Iegceelee nw~ Fme Jevovee kes henues Jen hetJe& ee
GejefoMee keer Deesj cegKekej Ke[e neslee nw Deewj efvecveefueefKele meeceeefekeoC[ke he{kej
27 GdJeeme2 ceW veew yeej Ceceeskeej cev$e he{lee ngDee keeeeslmeie& kejlee nw~
1. eeJeke eefleeceCe (eer ieewlece mJeeceer ke=le)~ 2. Ske yeej Ceceeskeej ceb$e ceW GeejCe ceW leerve
GdJeeme ueieles nQ-henues GdJeeme ceW Cecees DejnbleeCeb Cecees efmeebCe otmejs GdJeeme ceW Cecees DeeeefjeeCeb
Cecees GJepPeeeeCeb Deewj leermejs GdJeeme ceW Cecees ueesS meJJe meentCeb Fme ekeej GeejCe kejvee eeefnes ~
(93)
osJeJevovee ee meeceeefeke-efJeefOe:
(efeeekeueehe mes1)
vece: eerJeerjveeLeee, meceiyeesOeensleJes~
meeceeefekeefJeefOeb Je#es, hetJe&Meeeevegmeejle:~~1~~
ke=efle-kece&
meeceeefeke DeLeJee osJeJevovee kes mecee mebeleeW Deewj osMe-mebeleeW kees ke=efle-kece& kejvee
eeefnes ~ heehe keceeX kees soves Jeeues Devegeve kees ke=efle-kece& kenles nQ DeLee&led efpeve efeeeDeeW mes
heehe keceeX kee veeMe nes Jen ke=efle-kece& nw~ Fme ke=eflekece& kes meele Yeso nQ~ eLeeeesiekeeueemevemLeevecegeJele&efMejesveefle ~
efJeveesve eLeepeele: ke=eflekecee&ceueb Yepesled~~1~~
DeLee&led-eesie keeue, eesieDeemeve, eesiecege, eesieDeeJele&, eesieefMej es meele
ke=efle-kece& nQ~ Fmekees veive-cegeOeejer mebele, yeeerme oes<e jefnle , efJeveehetJe&ke kejs ~~1~~
eesiekeeue
efleeesesvlee efveMeeeee vee[dees Jeleeefmeleee lee:~
ceOeeme e <ed keeueeeeesceer efveleJevoves~~2~~
DeLee&led-efveleJevovee kes leerve keeue nQ~ hetJee&keeue, ceOeekeeue Deewj Deheje
keeue~ es leerveeW keeue n n Ie[er kes nQ~ jeef$e keer heers keer leerve Ie[er Deewj efove keer
heefnueer leerve Ie[er SJeb n Ie[er hetJee&Jevovee ceW Glke= keeue nw ~ efove keer Devle keer leerve
Ie[er Deewj jeef$e keer henueer leerve Ie[er SJeb n Ie[er Deheje Jevovee ceW Glke= keeue nw
leLee ceOe efove keer Deeefo Devle keer leerve leerve Ie[er SJeb n Ie[er ceOee Jevovee ceW
Glke= keeue nw~ Fme lejn mevOeeJevovee ceW n n Ie[er Glke= keeue nw~~2~~
eesie-Deemeve
Jevoveeefmees e$e esve eemles leogele:~
leeesieemeveb osMe: heer"b heeemeveeeefhe~~3~~
DeLee&led-Jevovee keer efve<heefe kes efuees Jevovee kejves kees Gege meeOeg , efpeme osMe ceW,
efpeme heer" hej Deewj efpeve heeemeveeefo DeemeveeW mes yew"lee nw Gmes eesie Deemeve kenles nQ~~3~~
1. efeeekeueehe, he=. 1 mes 35 leke~
(94)
Jevoveeeesie-eosMe
efJeefJee: eemegkemlee: mebkeuesMekeuesMekeejCew:~
hegCees jce: meleeb mesJe: esees osMe: meceeefOeefeled~~4~~
DeLee&led-efJeefJee-efpemeceW DeefMe peve kee mebeej ve nes , pees eemegkemeccet&ve peerJeeW mes jefnle nes, mebkeuesMekejCe-jeies<e Deeefo mes Deewj keuesMekeejCehejer<enhe Ghemeie& mes jefnle nes, hegCe-Jeve, YeJeve,ewleeuee,heJe&le keer iegHee efme#es$eeefo
he nes, jce-efee kees eHegefuuele kejves Jeeuee nes , cegceg#eg heg<eeW kes mesJeve kejves eesie
nes Deewj eMemle Oeeve kees ye{eves Jeeuee nes Ssmes osMe keer Jevovee kejves Jeeuee meeOeg Jevovee
keer efmeef kes efuees Deeee ues ~~4~~
Jevoveeeesie-heer"
efJepevlJeMeyoceefb megKemheMe&cekeeruekeced ~
mLesemleeCee&eefOeseb heer"b efJeveeJeOe&veced ~~5~~
DeLee&led-pees Keceue Deeefo eeefCeeeW mes jefnle nes, ej ej Meyo ve kejlee nes,
efpemeceW so ve nes, efpemekee mheMe& megKeeslheeoke nes, efpemeceW keerue keebe Jeiewjn ve nes, pees
efnuelee-[guelee ve nes, efveeue nes Ssmes le=Cecee oYee&meve eeF& Jeiewjn, keecee-eewkeer,
leKele Deeefo, efMeueecee-helLej keer efMeuee peceerve Deeefo he heer" keer Jevovee kejves
Jeeuee meeOeg Jevovee efmeef kes efuees Deeee ues DeLee&led le=Cehe, keehe Deewj efMeueehe
heer" hej yew" kej efveleJevovee kejs ~~5~~
Jevoveeeesie heeemeveeefo
heeemeveb efeleew heeoew pebIeeYeecegejeOejs~
les heekeemeveb vemleeJetJeexJeeajemeveb eceew~~6~~
DeLee&led-oesveeW pebIeeDeeW (iees[eW) mes oesveeW hewjeW kes mebMues<e kees heeemeve kenles nQ
DeLee&led oeefnves ieew[ kes veeres yeeeW hewj kees kejvee Deewj yeeSB iees[ kes veeres oeefnves hewj kees
kejvee DeLeJee yeeSB hewj kes Thej oeefnves ieew[ kees kejvee Deewj oeefnves hewj kes Thej JeeeW
ieew[ kee kejvee mees heeemeve nw~ pebIeeDeeW kees Thej veeres jKeves kees heekeemeve kenles nQ
DeLee&led JeeeW ieew[ kes Thej oeefnves ieew[ kese jKevee mees heekeemeve nw~ oesveeW G (peebIeeW)
kes Thej oesveeW hewjeW kes jKeves kees Jeerjemeve kenles nQ DeLee&led Jeeeeb hewj oeefnveer peebIe kes Thej
jKevee Deewj oeefnvee hewj JeeeeR peeIeb kes Thej jKevee mees Jeerjemeve nw~~6~~
(95)
(96)
Jevoveeeesie mLeeve
cegeeMegefecege
mLeereles esve lelmLeeveb Jevoveeeeb efOee celeced ~

GerYeeJees efve<eee e leleeespeb eLeeyeueced~~7~~
DeLee&led-Jevovee kejves Jeeuee efpememes Ke[e jns ee yew"s Jen mLeeve nw mees Jevovee ceW oes
ekeej kee ceevee ieee nw~ Ske GerYeeJe (Ke[e jnvee) otmeje efve<eee (yew"vee) ~ Fve oesveeW
mLeeveeW ceW mes Deheveer Meefe kes Devegmeej efkemeer Ske kee eeesie kejvee eeefnes ~~7~~
cegeeMegefece&lee cege pe"jesheefj kethe&jced~

TOJe&peevees: kejvb mebueive*diegefue metefjefYe:~~11~~
DeLee&led-oesveeW neLeeW keer DebiegefueeeW kees efceueekej Deewj oesveeW kegnefveeeW kees Goj hej
jKekej Ke[s ngS kees Deeeee& cegeeMegefecege kenles nQ~
YeeJeeLe&-oesveeW kegnefveeeW kees hes hej jKevee Deewj oesveeW neLeeW kees pees[ kej
DebiegefueeeW kees efceuee uesvee cegeeMegefecege nw~~11~~
Jevoveeeesie-cege
cege kes eej Yeso nQ~ efpevecege, eesiecege, Jevoveecege Deewj cegeeMegefecege ~ Fve
eejeW cegeDeeW kee ue#eCe ece mes kenles nQ~
efpeve-cege
efpevecegevlejb ke=lJee heeoeeselegjueced ~
TOJe&peeveesjJemLeeveb
eueefcyeleYegpeeced ~~8~~
DeLee&led-oesveeW hewjeW kee eej DebiegueeceeCe Devlej (heemeuee) jKekej Deewj oesveeW
YegpeeDeeW kees veeres uekee kej keeeeslmeie& he mes Ke[e nesvee mees efpevecege nw~~8~~
eesiecege
efpevee: heeemeveeoerveececeOes efveJesMeveced ~
Geevekejegiceme eesiecegeb yeYeeef<ejs~~9~~
DeLee&led-heeemeve, hee&emeve Deewj Jeerjemeve Fve leerveeW DeemeveeW keer ieeso ceW veeefYe
kes meceerhe oesveeW neLeeW keer nLesefueeeW kees efele jKeves kees efpevesvosJe eesiecege kenles nQ~~9~~
Jevoveecege
cegkegueerke=leceeOeee pe"jesheefj kethe&jced ~
efmLeleme Jevoveecege kejvb efveJesefolee ~~10~~
DeLee&led-oesveeW neLeeW kees cegkegefuele kej Deewj Gvekeer kegnefveeeW kees Goj hej jKekej
Ke[s ngS heg<e kes Jevovee cege nesleer nw~
YeeJeeLe&-oesveeW kegnefveeeW kees hes hej jKekej oesveeW neLeeW kees cegkegefuele kejvee mees
Jevovee cege nw~~10~~
cegeDeeW kee eeesieefveCe&e

mJecege Jevoves cegeeMegefe: meeceeefekemleJes ~
eesiecegemeee efmLelee efpevecege levetpPeves ~~12~~
DeLee&led-peeefle YeieJeeved Fleeefo ewleJevovee kejles mecee Jevoveecege kee
eeesie kejvee eeefnes ~ Cecees DejnbleeCeb Fleeefo meeceeefekeoC[ke kes mecee Deewj
Leesmmeeefce Fleeefo elegefJeMeeflemleJeob[ke kes mecee cegeeMegefe cege kee eeesie kejvee
eeefnes ~ yew"kej keeeeslmeie& kejles mecee eesiecege kee eeesie kejvee eeefnes leLee Ke[s jn
kej keeeeslmeie& kejles mecee efpevecege kee eeesie kejvee eeefnes ~~12~~
DeeJele& kee mJehe

keefLelee eoMeeJelee& JehegJe&eveeslemeeced~
mleJemeeceeefekeeevlehejeJele&veue#eCee:~~13~~
DeLee&led-ceve, Jeeve Deewj keee kes heueves kees DeeJele& kenles nQ~ es DeeJele& yeejn
nesles nQ pees meeceeefekeoC[ke kes eejcYe Deewj meceeefhle ceW leLee elegefJeMeeflemleJeoC[ke kes
eejcYe Deewj meceeefhle kes mecee efkees peeles nQ~ pewmes-Cecees DejnbleeCeb Fleeefo meeceeefeke
oC[ke kes henues efeee efJe%eehevehe ceveesefJekeuhe neslee nw Gme ceveesefJekeuhe kees es[kej
meeceeefekeob[ke kes GeejCe kes eefle ceve kees ueieevee mees ceve:hejeJele&ve nw~ Gmeer
meeceeefekeob[ke kes henues YetefcemheMe&vehe vecemkeej efkeee peelee nw Gme Jee Jevoveecege
keer peeleer nw Gme Jevoveecege kees leeiekej hegve: Ke[e neskej cegeeMegefecege he oesveeW
neLeeW kees kejkes leerve yeej Iegceevee mees keeehejeJele&ve nw~ ewleYeefekeeeeslmeie kejesefce
Fleeefo GeejCe kees es[kej Cecees DejnbleeCeb Fleeefo hee" kee GeejCe kejvee mees
JeekehejeJele&ve nw~ Fme lejn meeceeefeke oC[ke kes henues ceve, keee Deewj Jeeve hejeJele&vehe
leerve DeeJele& nesles nQ~ Fmeer lejn meeceeefekeoC[ke kes Devle ceW Deewj mleJeoC[ke kes Deeefo
(97)
leLee Devle ceW leerve-leerve DeeJele& eLeeeesie nesles nQ~ SJeb meye efceuekej Ske keeeeslmeie& ceW
yeejn DeeJele& nesles nQ~~13~~
ef$e: mechegerke=leew nmleew YeceefelJee he"slhegve:~
meeceb heef"lJee Yeceeseew mleJeshesleoeejsled ~~14~~
DeLee&led-cegkegefuele oesveeW neLeeW kees leerve yeej Iegceekej meeceeefekeob[ke he{s ~ he{
kej efHej leerve yeej IegceeJes~ elegefJeMeeflemleJeoC[ke ceW Yeer Fmeer lejn kejs ~ DeLee&led cegkegefuele oesveeW neLeeW kees leerve yeej Iegcee kej elegefJeMeeflemleJe oC[ke he{s ~ he{kej efHej
cegkegefuele oesveeW neLeeW kees leerve yeej IegceeJes ~~14~~
efMej-ue#eCe
eleeJele&$eeb Yeeee veVeceled efeeles efMej:~
elheeefCekeg*dYeuees leled efeeeeeb meeeleg: efMej: ~~15~~
DeLee&led-leerve leerve DeeJele& kes eefle pees YeefehetJe&ke efMej Pegkeevee nw Jen eej efMej nw~
cegkegefuele neLe Fmekee efevn nw Deewj es eej efMej ewleYekeleeefo keeeeslmeie& kes mecee efkees peeles nQ~
YeeJeeLe&-meeceeefekeoC[ke kes Deeefo ceW leerve DeeJele& kej efMej Pegkeevee~ Devle ceW
leerve DeeJele& kej efMej Pegkeevee~ Fmeer lejn mleJeoC[ke kes Deeefo ceW leerve DeeJele& kej efMej
Pegkeevee Deewj Devle ceW Yeer leerve DeeJele& kej efMej Pegkeevee SJeb Ske keeeeslmeie& kes eefle eej
efMejesveceve nesles nQ~~15~~
ewleYeefe Deeefo ceW otmejer lejn mes Yeer DeeJele& nesles nQ mees efoKeeles nQeefleYeeceefj Jeeee&efomlegleew efoMeskeMeejsled ~
$eerveeJelee&ved efMejewkeb leoeefOekeeb ve og<eefle ~~16~~
DeLee&led-ewleYekeleeefo kes kejles mecee nj Ske eoef#eCee ceW Ske Ske efoMee ceW
leerve leerve DeeJele& Deewj Ske Ske efMejesveceve kejs ~
YeeJeeLe&-Ske eoef#eCee osves ceW eejeW efoMeeDeeW ceW yeejn DeeJele& Deewj eej efMejesveceve
nesles nQ Fmeer lejn otmejer leermejer eoef#eCee ceW leerve leerve DeeJele& Deewj eej eej efMejesveceve
nesles nQ SJeb es DeeJele& Deewj efMejesveceve hetJeexe eceeCe mes DeefOeke nes peeles nQ mees oes<e kes
efuees veneR nQ~~16~~
veefle
s meeceme mlegleseeoew MejerjveceveeVeleer ~
Jevoveeevleees: kewefeefVeefJeMe veceveevceles ~~17~~
(98)
DeLee&led-meeceeefekeoC[ke Deewj mlegefleoC[ke kes henues YetefcemheMe&he hebeebieeCeece

kejves mes oes veefle keer peeleer nQ~ keesF&-keesF& Deeeee& Jevovee kes henues Deewj heers yew"kej
eCeece kejves mes oes veleer ceeveles nQs~
YeeJeeLe&-meeceeefekeoC[ke kes henues Deewj elegefJeMeeflemleJeoC[ke kes henues oes
yeej hebeebieeCeece efkeee peelee nw Fmeefuees oes veleer nesleer nQb~ mJeeefce mecevleYeeefoke kee
cele nw efke Jevovee kes eejcYe ceW Ske Deewj meceeefhle ceW Ske Ssmes oes eCeece yew"kej kejvee
eeefnes Fmeefuees Gvekes cele mes es oes veleer nesleer nQ~~17~~
Fefle ke=eflekece&
osJeJevovee eeesie efJeefOe

ef$emevOeb Jevoves eg_peeewlehebeiegmlegleer~
efeeYeefeb ye=nodYeefe<Jevles oes<eefJeMeges ~~1~~
leLeeefpeCeosJeJevoCeeS esefoeYeeer e heeiegYeeer ~~1/2~~
TveeefOekeeefJeMegdeLe meJe&$e efeeYeefekee ~~1/2~~
leerveeW mevOee mecyevOeer efpeveJevovee ceW ewleYeefe Deewj heeiegYeefe leLee meYeer
ye=nefeeeW kes Devle ceW Jevoveehee" keer nerveeefOekelee he oes<eeW keer efJeMegef kes efuees
efeeYeefe-meceeefOeYeefe kejvee eeefnes ~
Fme osJeJevovee ceW n ekeej kee ke=eflekece& Yeer neslee nw~ eLeemJeeOeervelee hejerefleeeer efve<eee ef$eJeejceeJelee&:~
eoMe elJeeefj efMejebmesJeb ke=eflekece& <ees{sced~~2~~
leLeeDeeoenerCeb, heoeefnCeb, eflekeKegeb, efleTCeob, eogefmmejb JeejmeeJeeb, esefo ~
(1) Jevovee kejves Jeeues keer mJeeOeervelee, (2) leerve eoef#eCee, (3) leerve Yeefe
mecyevOeer leerve keeeeslmeie& (4) leerve efve<eee-F&ee&heLe keeeeslmeie& kes Devevlej yew" kej
Deeueesevee kejvee Deewj ewleYeefe mebyebOeer efeee efJe%eeheve kejvee 1, ewleYeefe kes Devle ceW
yew"kej Deeueesevee kejvee Deewj heeceneiegYeefe mebyebOeer efeee efJe%eeheve kejvee 2,
heeceneiegYeefe kes Devle ceW yew" kej Deeueesevee kejvee , (5) eej efMejesveefle,
(6) Deewj yeejn DeeJele& ~ ener meye Deeies yeleeee ieee nw ~
(99)
osJeJevovee-eeesieeveghetJeea
(meeceeefeke efJeefOe)
osJeJevovee1 kes efuees eerefpevecebefoj kees peeJeW, JeneB Gefele mLeeve ceW yew"kej oesveeW
neLeeW Deewj oesveeW hewjeW kees OeesJeW ~ Devevlejefve:mener efve:mener efve:mener
Ssmee leerve yeej GeejCe kej ewleeuee ceW eJesMe kejW Jeneb efpevesvosJe kes cegKe kee
DeJeueeskeve kej leerve yeej eCeece kejW ~ Devevlej b efpevesvYeJeveb YeJeleeheneefj
Fleeefo oMe&ve-mlees$e kees Jevovee cege pees[kej he{les ngS ewleeuee keer leerve eoef#eCee
osJeW~ eleske efoMee ceWs leerve leerve DeeJele& Deewj Ske Ske efMejesveefle kejles peeJeW ~
Devevlej 2Ke[s jn kej, oesveeW hewjeW kees meceeve kej, eej DeBiegue kee Devlej jKe kej
Deewj oesveeW neLeeW kees cegkegefuele kej veeres efueKee Ssee&heefLeke3oes<eefJeMegefhee" he{s ~
-F&ee&heLeefJeMegef :heef[kekeceeefce Yebles ! FefjeeJeefneeS efJejenCeeS DeCeeieges, DeFieceCes,
efCeiieceCes, "eCes, ieceCes, ebkeceCes, heeCegiieceCes, yeerpegiieceCes, nefjogiieceCes, GeejhemmeJeCe-Kesue-efmebneCe-efJeeef[heFeJeefCeeeS, pes peerJee SFbefoee Jee, JesFbefoee
Jee, les-Fbefoee Jee, eGefjbefoee Jee, hebefebefoee Jee, Ceesefuueoe Jee, hesefuueoe Jee,
mebIeefoe Jee, mebIeeefooe Jee, GeefJeoe Jee, heefjoeefJeoe Jee, efkeeEjefoe Jee,
uesefmmeoe Jee, efbefooe Jee, efYebefooe Jee, "eCeoes Jee, "eCeebkeceCeoes Jee, lemme
GejiegCeb, lemme heeeefekejCeb, lemme efJemeesefnkejCeb peeJe DejnbleeCeb YeeJebleeCeb
Ceceeskeejb heppegJeemeb kejsefce leeJe keeeb heeJekecceb ogeefjeb Jeesmmejeefce ~
ns YeieJeved! F&ee&heLemebyebOeer eeefCeeeW keer efJejeOevee nesves hej efkees nges oes<eeW kee
efvejekejCe kejlee nBt ~ cesjs ceveesiegefhle, Jeeveiegefhle Deewj keeeiegefhle mes jefnle nesles ngS, MeerIe
1. egledeelceefve mlegleb heMeved ielJee efpeveeueeced ~
ke=leJeeefoMegefmleb eefJeMe efve:menerefieje ~~1~~
ewleeueeskeeseoevevoieuee<heefejevele: ~
hejerle oMe&vemlees$eb Jevoveecegee he"ved ~~2~~
2. ke=lJesee&heLemebMegef.................~
3. eefleece he=LeiieeLeeb efdeskeeMeevlejsekeeced ~
veJe ke=lJe: efmLelees pehlJee efve<eeeueeseeecenced ~~
(100)
eueves ceW, eLece ner mJemLeeve mes efvekeueves ceW, "njves ceW, ieceve kejves ceW, efmekees[veshemeejves he hewjeW kes efnueeves eueeves ceW, eemeesdJeeme uesves ceW DeLeJee oes Fefve Deeefo
eeCeeW kes Thej eceeo hetJe&ke eueves ceW, yeerpeeW kes Thej neskej eueves ceW, nefjlekeee hej
neskej eueves ceW, ceue-cet$e kes e#esheCe kejves , Letkeves, Mues<ce-keHe [eueves, keceC[ueg
Deeefo GhekejCe kes jKeves ceW pees ceQves Skesefve peerJeeW kees, oes Fefve peerJeeW kees, leerve
Fefve peerJeeW kees, eej Fefve peerJeeW kees, leLee hebesefve peerJeeW kees, Deheves-Deheves mLeeve
hej peeles ngS kees jeskee nes, Deheves F mLeeve mes G"ekej Deve mLeeve ceW #esheCe efkeee nes,
hejmhej ceW mebIeve heer[e hengBeeF& nes, Gvekee Ske peien hege efkeee nes, ceeje nes, mevleehe
hengbeeee nes, KeC[ KeC[ efkeee nes, cetef&le (yesnesMe) efkeee nes, keleje nes, efJeoeje nes, es
peerJe Deheves mLeeve ceW ner efmLele neW DeLeJee Deheves mLeeve mes otmejs mLeeve kees peeles neW Gme
mecee Fvekeer Ge ekeej mes Ge mLeeveeW ceW efJejeOevee keer nes lees peye leke ceQ YeieJeled Denlees
kees-eefleeceCe kee Gej iegCe mJehe DeLee&led efkees nges oes<eeW kees efvejekejCe kejves kee
keejCe nesves mes Glke=, peerJeeW keer efJejeOevee mes GlheVe ngS oes<eeW kees otj kejves Jeeuee Deewj
peerJeeW keer efJejeOevee mes Gheepe&ve efkees nges og<ke=leeW mes Meg kejves Jeeuee Ssmee vecemkeej
keB leye leke efpememes heehe kee Gheepe&ve neslee nw, efpememes ogjeeej mesJeve efkees peeles nQ Ssmes
keee kee leeie kejlee ntB DeLee&led leye leke Fmemes cecelJeYeeJe es[lee ntBb ~
Fme lejn eefleeceCe he{ kej Cecees DejnbleeCeb Fleeefo ieeLee kee meeeF&me
GJeemeeW ceW veew yeej Ke[s Ke[s peehe osJeW ~ Devevlej heekeemeve mes yew"kej veeres efueKee
Deeueesevee hee" he{W ~
-DeeueeseveeF&ee&heLes eeefueleee ceee eceeoe-oskesefveecegKepeerJeefvekeeeyeeOee~
efveJe&efle&lee eefo YeJesoegieevlejs#ee, efceLee leomleg ogefjleb iegYeefelees ces ~~1~~
Feefce Yebles ! DeeueesesGb FefjeeJeefnemme hegJJegejoefkeKeCe-heefceeGefomeefJeefomeemeg efJejnceeCesCe pegieblejefoefCee YeJJesCe oJJee ~ heceeooes<esCe [Je[JeeefjeeS heeCeYetopeerJemeeeCeb GJeIeeoes keoes Jee keeefjoes Jee keerjblees Jee meceCegceefCeoes
lemme efcee ces ogkeke[b~
F&ee&ceeie& ceW eueles ngS ceQves eefo eceeo mes Deepe egie-eej neLe eceeCe Yetefce ve
osKekej Skesefve Deeefo peerJe efvekeee kees heer[e hengBeeF& nes lees cesje en ogefjleheeheeejCe iegYeefe eje efceLee nes ~
ns YeieJeved! F&ee&&heLe mebyebOeer eceeo-oes<e keer efvevoe Deewj iene&he Deeueesevee kejves
(101)
keer Fe kejlee nBt ~ hetJe&, Gej, oef#eCe, Deewj heefece Fve eej efoMeeDeeW ceW JeeeJe,
F&Meeve, vew$e+&le Deewj Deeivese Fve eej ner efJeefoMeeDeeW ceW efJenej kejles ngS YeJe kees eej
neLe eceeCe Yetefce osKe kej euevee eeefnes efkevleg eceeoJeMe Delevle peuoer-peuoer TBes
kees cegKe efkees nges FOej GOej ieceve kejves kes keejCe efJekeuesefve eeCeeW kee, Jevemheeflekeeefeke
YetleeW kee, hebesefve peerJeeW kee leLee he=efLeJeer peue Deeefo melJeeW kee GheIeele efkeee nes, DeewjeW
mes kejeee nes, kejles ngS kees Dee ceevee nes, lees Gmes GheIeele mes peeeceeve cesje og<ke=le
efceLee nes-efve<Heue nes ~
Devevlej 1G"kej ieg kees DeLeJee osJe kees hebeebie vecemkeej kejW hegve: ieg kes mece#e
DeLeJee ieg otj nes lees osJe kes mece#e yew" kej ke=le efJe%eeheve kejW efkeveceesmleg YeieJeved ! osJeJevoveeb keefj<eeefce ~
Devevlej heekeemeve mes yew"kej veeres efueKee cegKe cebieue he{sefmeb mechetCe&YeJeeLe efmes: keejCecegececed~
eMemleoMe&ve%eeveeeefj$eeefleheeoveced
~~1~~
megjsvcegkegeefMueheeoheeebMegkesMejced ~
eCeceeefce ceneJeerjb ueeskeef$eleecebieueced~~2~~
efpevekees Devevle elegehe DeelcemJehe keer eeefhle nes egkeer nw, pees Oece&, DeLe&, keece
Deewj cees#e ue#eCe mechetCe& YeJeeLe& keer efve<heefe kes Gece keejCe nQ, meceioMe&ve, mecei%eeve
Deewj mecekedeeefj$e kes eefleheeove kejves Jeeues nQ, efpevekes ejCe-keceue keer efkejCehe kesMej
osJesveW kes cegkeg ceW DeeefMue nw-ueieer ngF& nw, pees leerve ueeske kes YeJe eeefCeeeW kes heehe kee
veeMe kejves Jeeues nQ Gve eewyeermeJeW leerLekej YeieJeeved ceneJeerj kees eCeece kejlee ntB ~
2
Deveblej yew"s yew"s ner veeres efueKee hee" he{ kej meeceeefeke mJeerkeej kejW ~
Kecceeefce meJJepeerJeeCeb meJJes peerJee Kecebleg ces ~
efceeer ces meJJeYetosmeg Jesjb cepPeb Ce kesCe efJe ~~1~~
jeeyebOeb heoesmeb e nefjmeb oerCeYeeJeeb~
Gmmegieeb Yeeb meesieb jefocejefob e Jeesmmejs ~~2~~
ne ogkeeb ne ogefebefleeb Yeeefmeeb e ne ogb ~
DebleesDeblees [pPeefce hegeeJesCe Jeseblees ~~3~~
1. .........................................ceeueeseevecekeebefIeoes:~
velJeeefele iegjes: ke=leb heekemLeesecebieueced~~3~~
2. GkelJeeemeecees...............................~
(102)
oJJes Keses keeues YeeJes e keoeJejenmeesnCeeb ~

efCeboCeiejnCepegees ceCeJeekeeSCe heef[keceCeb~~4~~
mecelee meJe&Yetles<eg meebce: MegYeYeeJevee ~
Deele&jewheefjleeiemleef meeceeefekeb celeb ~~5~~
ceQ mechetCe& peerJeeW kees #ecee kejlee nBt , meye peerJe cegPes #ecee kejW, cesje efkemeer kes meeLe
Jewj-YeeJe veneR nw FmeefueS meye eeefCeeeW kes meeLe cesje cew$eer-YeeJe nw~~1~~ jeie, s<e, n<e&,
oervelee, Glmegkelee, Yee, Meeske, jefle Deewj Dejefle Fve meye kee ceQ leeie kejlee nBt ~~2~~ ne!
ceQves keesF& og keee& efkeee nes, og efevleJeve efkeee nes, leLee og Jeeve yeesues neW, lees ceQ
YeieJeeved Denle kes mece#e efveJesove kejlee ngDee heeeeehe hetJe&ke Deheves ceve ner ceve ceW oiOe
neslee ntB DeLee&led Deheveer efvevoe kejlee ntB ~~3~~ ceQ efvevoe Deewj iene& mes ege ngDee ceve, Jeeve
Deewj keee keer efeee mes Je, #es$e , keeue, Deewj YeeJe kes efJe<ee ceW efkees iees DehejeOe kee
MeesOevehe eefleeceCe kejlee ntB ~~4~~ meYeer eeefCeeeW ceW mecelee YeeJe jKevee, mebece heeuevee,
MegYe YeeJevee Yeevee, Deele& Deewj jewOeeveeW kee heefjleeie kejvee mees meye meeceeefeke nw~~5~~
1
DeLe ke=leefJe%eeheveeYeieJeVeceesmleg emeerobleg eYegheeoe Jebefo<esnb, S<eesnb meJe&meeJeeeesieeefjleesefmce ~
YeieJeved ! vecemkeej nes, eYegheeo emeVe nesJeW ceQ Jevovee keBiee, en ceQ meJe&
meeJeeeesie mes efJeje neslee nBt ~ Devevlej veeres efueKee efeee efJe%eeheve kejW ~
DeLe heewJee&efCnkeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJevoveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejesefce ~
Deye eele: keeue mecyevOeer hetJee&eeeeX kes Devegece mes mechetCe& keceeX kes #ee kes efuees
YeeJe hetpee, Jevovee Deewj mleJe meefnle ewleYeefe Deewj lelmebyebOeer keeeeslmeie& kejlee nBt ~
(en eLece yeej yew"vee nw)
Fme lejn ke=leefJe%eehevee kej 2Ke[s neskej Yetefce-mheMe&veelceke hebeebie vecemkeej kejW
heeeled efpeveeeflecee kes mevcegKe eej Debiegue eceeCe oesveeW hewjeW kee Devlej kej Ke[s nesJeW ~
leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~ heeeled cegee-Megefe cege mes neLe pees[ kej veeres
efueKee meeceeefeke oC[ke he{s ~ henues GdJeeme ceW Denle-efme ceb$e kee, otmejs ceW
1. ......................efJe%eehe efeee............
2. .............................................ceglLeee efJeenb~
eerke=le, ef$eYecewkeefMejesJeveeflehetJe&keced~~4~~
cegeeMegkelebefkelekej: heef"lJee meeceoC[keced~
(103)
Deeeee&-GheeOeee cev$e kee Deewj leermejs ceW meJe&-meeOeg cev$e kee mJeeJeCeieesej efpemes
otmeje ve megve mekes Fme lejn Ske yeej GeejCe kej heeeled eeeefj-oC[ke mlees$e kees
meceerhemLe ceveg<e kes keeveeW kees ceveesnj ceeuetce he[s Ssmeer megjerueer DeeJeepe mes he{W ~ leeLee-
meeceeefeke ob[ke
Cecees DejnbleeCeb Cecees efmeeCeb (1) Cecees DeeFefjeeCeb ~
Cecees GJepPeeeeCeb (2) Cecees ueesS meJJe meentCeb (3) ~~1~~
eeeefj cebieueb-Dejnble cebieueb, efme cebieueb, meent cebieueb, kesJeefueheCCeees Oeccees
cebieueb ~ eeeefj ueesieecee-Dejnble ueesiegecee, efme ueesiegecee, meent ueesiegecee ,
kesJeefueheCCeees Oeccees ueesiegecee ~ eeeefj mejCeb heJJeppeeefce-DejnblemejCeb heJJeppeeefce,
efmemejCeb heJJeppeeefce, kesJeefueheCCeees Oeccees mejCeb heJJeppeeefce ~
De{eFppeoerJeoesmecegsmeg heCCeejmekecceYetefcemeg peeJe DejnbleeCeb YeeJebleeCeb DeeefoejeCeb
eflelLeejeCeb efpeCeeCeb efpeCeeseceeCeb kesJeefueeeCeb, efmeeCeb, yegeCeb heefjefCeJJegoeCeb Deblee[eCeb
heeje[eCeb, OecceeFefjeeCeb, OecceosefmeeeCeb, OecceCeeeieeCeb, OecceJejeeGjbieekekeJeerCeb
osJeeefnosJeeCeb, CeeCeeCeb obmeCeeCeb eefjeeCeb meoe kejsefce efkeefjecceb ~
kejsefce Yebles ! meeceeFeb (osJeJevoveeb) meJJemeeJeppepeesieb heekeKeeefce peeJeppeerJeb
(peeJeefVeeceb) efleefJensCe ceCemee Jeemee keeSCe Ce kejsefce Ce keejsefce keerjbleb efhe Ce meceCegceCeeefce~
lemme Yebles ! DeFeejb heekeKeeefce, efCeboeefce iejneefce DehheeCeb , peeJe DejnbleeCeb YeeJebleeCeb
heppegJeemeb kejsefce leeJe keeueb heeJekecceb ogeefjeb Jeesmmejeefce ~
eej Ieeefleee keceeX mes jefnle , Devevleelege meefnle, Dee" eeeflenee& ege ,
meceJeMejCeeefoefJeYeteflemeceefvJele, hejce Deewoeefjke Mejerj kes Oeejke, efnleesheosMeer, meJe&%e,
Jeerlejeie DejnbleeW kees , Dee" keceeX mes jefnle , Dee" iegCeeW meefnle efmeeW kees, hebeeeej kee
mJeeb heeueve kejves Jeeues, DeewjeW kees heeueve kejeves Jeeues eerme iegCe meceefvJele DeeeeeeX kees,
yeejn Debie Deewj eewon hetJe& kee DeOeeve Deewj DeOeeheve kejves-kejeves Jeeues,mJeeb Meg
eleeW mes ege GheeOeeeeW kees, Ded"eF&me cetue iegCeeW mes ege, cees#e heLekee meeOeve kejves Jeeues
ueeskeJeleea mechetCe& meeOegDeeW kees vecemkeej kejlee nBt ~
Denle, efme, meeOeg Deewj kesJeueer eCeerle Oece& es eej cebieue he nQ-heehe keceeX kees
veeMe kejves Jeeues Deewj megKe kees osves Jeeues nQ~ Denle, efme, meeOeg Deewj kesJeueer eCeerle Oece&
es eejeW, ueeske ceW Gece nQ DeLee&led Gece iegCeeW mes ege nQ Deewj YeJeeW kees Gece heo keer
eeefhle kes keejCe nQ~ Denle, efme, meeOeg Deewj kesJeueer eCeerle Oece& Fve eejeW keer MejCe kees
heehle neslee ntB DeLee&led es ogpe&e kece&he Me$egDeeW mes peeeceeve og:Kehe meceg mes YeJe
(104)
peerJeeW kees leejves Jeeues nQ FmeefueS Fve eejeW keer MejCe enCe kejlee nBt ~
De{eF& erhe, oes meceg Deewj hevn kece&YetefceeeW ceW efpeleves YeieJeeved , DeeefoleerLe& kes
eJele&ke, leerLekej, efpeve, efpeveesece kesJeue%eeveer Denle nQ Gve meye kee efeee kece& kejlee nBt~
mechetCe& DeLeeX kees peeveles nQ FmeefueS yegOe, megKe mJehe nQ FmeefueS heefjefveJe&le, DeMes<e kece&
peefvele mebmeej kee Devle kejves Jeeues DeLeJee Ske Ske leerLekej kes keeue ceW ogOe&j Ghemeie& kees
eehle kej Ske Devlecet&ntle& ceW Ieeefleee keceeX kees veeMe kesJeue%eeve GlheVe kej Deewj mechetCe&
keceeX kee #ee kej efmeheo eehle kejves Jeeues oMe-oMe Devleke=le , mebmeej meceg kees heej
kejves Jeeues FmeefueS heejbiele Ssmes efpeleves efme nQ Gve meye kee efeee kece& kejlee ntb ~ leLee
Oece& kee DeeejCe kejves Jeeues DeeeeeeX kee, Oece& kes GheosMeke GheeOeeeeW kee Deewj Oece& kes
veeeke meye meeOegDeeW kee efeee kece& kejlee ntbt ~ SJeb Oece&he elegjbie mesvee kes DeefOeheefle
elegefCe&keee osJeeW eje Jevoveere DeleSJe osJeeefOeosJe Ssmes Denle, efme, Deeeee&, GheeOeee
Deewj meeOegDeeW kee leLee %eeve, oMe&ve, Deewj eeefj$e Fve leerve cegKe iegCeeW kee efeee kece& kejlee ntb~
ns YeieJeved ! meeceeefeke (osJeJevovee) keBiee, mechetCe& meeJee eesie-heehe keceeX kee
leeie kejlee ntB ~ peye leke peerTBs (efveece nw) leye leke leerve ekeej-ceve mes, Jeeve mes
Deewj keee mes meeJee eesie ve keBiee , ve kejeTBiee Deewj ve kejles ngS kees Dee ceevetBiee ~
Denle Deeefoke efeee kece&-meyebOeer DeleereejeW kee leeie kejlee nBt ~ Deelcemeeef#ehetJe&ke efvevoe
kejlee nBt leLee ieg Deeefo keer meeef#ehetJe&ke iene& kejlee ntB ~ Flevee ner veneR efkebleg peye leke
YeieJeeved Denle osJeeW kee hee&gheemeve keBiee leye leke efpevemes heehe-keceeX kee Gheepe& ve neslee
nw Ssmes ogjeeejesb kee Yeer leeie kejlee ntb ~
(Fme ekeej Ge meeceeefeke oC[ke he{kej hegve: leerve1 DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle
kejW ~ heeeled efpevecege pees[kej keeeeslmeie& kejW ~ efpemeceW Cecees DejnbleeCeb Fleeefo ceb$e
kee meeeF&me GdJeemeeW ceW veew yeej hetJee&se efJeefOe kes Devegmeej peehe osJeW ee efebleJeve kejW~
Devevlej YetefcemheMe&veelceke2 hebeebie vecemkeej kejW heeeled hetJeexe efJeefOe mes Ke[s
neskej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kej veeres efueKee elegefJeMeeflemleJe he{s ~ leeLee-
elegefJeMeeflemleJe
Leesmmeeefce nb efpeCeJejs eflelLeejs kesJeueer DeCebleefpeCes~
CejheJejueeseceefnS efJengejeceues cenhheCCes ~~1~~
1. ke=lJeeJele&$eeefMejesveleer Yetemlevegb lepesled~~5~~
2. eese eeiJeele: meecemJeeefceveeb mlees$eoC[keced~~
(105)
ueesemmegppeeseejs Oecceb eflelLebkejs efpeCes Jebos ~

Dejnbles efkeefemmes eGJeermeb esJe kesJeefueCees ~~2~~
Gmenceefpeeb e Jebos mebYeJeceeqYeCeboCeb e megceFb e~
heGcehhenb megheemeb efpeCeb e ebohhenb Jevos ~~3~~
megefJeefnb e heghHeebleb meereue meseb e Jeemeghegppeb e ~
efJeceueceCebleb YeeJeb Oecceb mebeEle e Jeboeefce ~~4~~
kegbLegb e efpeCeJeefjbob Dejb e ceefuueb e megJJeeb e Ceefceb ~
Jeboeefce efjCesefceb len heemeb JeceeCeb e ~~5~~
SJeb ceS DeefYelLegDee efJengejeceuee henerCepejcejCee~
eGJeermeb efhe efpeCeJeje eflelLeeje ces hemeerebleg ~~6~~
efkeefee Jebefoe ceefnee Sos ueesieesecee efpeCee efmee~
DeejesiieCeeCeueenb eEoleg meceeefnb e ces yeesefnb ~~7~~
ebosefnb efCecceueeje DeeFesefnb Deefneheeemeblee ~
meeejefceJe iebYeerje efmee efmeefb cece efomebleg ~~8~~
pees osMe efpeve Ssmes ieCeOej Deeefo mes es nQ, Deveble mebmeej kees efpeveves peerle efueee nw
DeLeJee pees kesJeue%eeve ege Devevleefpeve nQ, ceveg<eeW ceW Glke= ueeske pees eeJeleea Deeefo
Gvekes eje pees hetpe nQ, efpemeves %eeveeJejCe Deewj oMe&veeJejCehe ceue kees ve kej efoee nw,
pees hetpelee kees eehle ngS nQ DeLeJee ceneee%e nQ Ssmes leerLekejeW kee mleJeve kejlee ntb@ ~~1~~
pees kesJeue%eeve eje ueeske kee ekeeMe kejves Jeeues nQ, Gece #ecee Deeefo oMeue#eCe
Oece&he leerLe& kes kelee& nQ, kece&he Me$egDeeW kees peerleves Jeeues nQ DeLeJee kesJeue%eeve mes
meceefvJele nQ Ssmes elegefJeMeefle DenleeW kee JevoveehetJe&ke efvepe-efvepe veece meefnle keerle&ve
keBiee ~~2~~ $e+<eYe , Deefpele, mebYeJe, DeefYevevove, megceefle, heeeYe, megheee&, Deewj
eveYe efpevekees Jevovee kejlee nBt ~~3~~ megefJeefOe efleere veece heg<heoble, Meerleue, eseeved,
Jeemeghegpe, efJeceue, Deveble, Oece& Deewj Meefvle YeieJeeved kees Jevovee kejlee ntb ~~4~~ leLee kegbLeg,
Dej, ceefuue, cegefvemegele, veefce, Deefjvesefce, heee& Deewj JeOe&ceeve efpeveJejsv kees Jevovee
kejlee ntB ~~5~~ Fme lejn cesjs eje mleJeve efkees iees, jpeesceue mes jefnle , peje Deewj cejCe
mes nerve leLee osMeefpeveeW ceW es eewyeerme leerLekej cegPe mlegeflekeee& hej emeVe nesJeW ~~6~~
JeeveeW mes keerle&ve efkees iees, ceve mes Jebovee efkees iees Deewj keee mes hetpes iees Ssmes es
ueeskeesece ke=leke=le efpevesv cegPes heefjhetCe& %eeve, meceeefOe Deewj yeesefOe eoeve kejW~~7~~
mechetCe& DeeJejCeeW kes ve nes peeves mes evcee mes Yeer DeefOeke efvece&ue, mechetCe& ueeske kee
(106)
Geesle kejves Jeeues kesJeue%eevehe eYee mes meceefvJele nesves mes mete& mes Yeer DeefOeke eYeemeceeve,
leLee Deue#eceeCe iegCehe jlveeW mes heefjhetCe& nesves mes meeiej kes meceeve iebYeerj Ssmes efme
hejceelcee cegPe mleJeke kees meJe& kece& efJeecees#ehe efmeef osJeW~~8~~
Devevlej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~ Fme lejn Ske keeeeslmeie& ceW oes eCeece,
yeejn DeeJele& Deewj eej efMejesveefle ngS~ meeceeefeke oC[ke kes Deeefo ceW leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveceve, Devle ceW leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveceve leLee elegefJeMeeflemleJe kes Deeefo ceW leerve
DeeJele& Deewj Ske efMejesveceve Deewj Devle ceW leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveceve SJeb yeejn DeeJele&
Deewj eej efMejesveceve leLee meeceeefeke oC[ke kes Deeefo ceW leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveceve kes
henues DeLe heewJee&efCnke Fleeefo efeee efJe%eeheve kej Ke[s nesves kes heers Ske hebebiee YetefcemheMe&veelceke
vecemkeej leLee elegefJeMeeflemleJe oC[ke kes Deeefo ceW leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveceve kes henues
leLee keeeeslmeie& kes Devevlej Ske hebeebie vecemkeej SJeb oes eCeece Ske keeeeslmeie& ceW ngS~
Devevlej1 leerve eoef#eCee osles ngS Deewj eefle efoMee ceW leerve-leerve DeeJele& Deewj SkeSke efMejesveefle kejles ngS veeres efueKeer ngF& ewleJevovee he{W ~ leeLee-
ewleYeefe
peeefle YeieJeeved nsceecYeespeeeejefJepe=befYeleeJecejcegkegeeeserCe&eYeeheefjegefcyeleew ~
keueg<eoee ceeveesodYeevlee:hejmhejJewefjCees
efJeielekeueg<ee: heeoew eme ehee efJeMeemeg:~~1~~
DeLe&-pees megJeCe&cee keceueeW hej meeceeve ceveg<eeW ceW ve heees peeves Jeeues Deewj
ejCe ece kes mebeej mes jefnle eeej-ieceve mes MeesYeeeceeve nQ, osJeeW kes cegkegeW ceW ueieer
ngF& eee-ceefCeeeW mes efvekeueleer ngF& eYee mes Deeefuebefiele-mheefMe&le nQ Ssmes efpevekes ejCeeW ceW
Deekej keueg<e oe Jeeues , Denbkeej mes ege, hejmhej Jewjer Ssmes mehe& veewuee Deeefo peerJe
Deheves-Deheves mJeeYeeefJeke etj mJeYeeJe kees es[kej efJeeeme kees eehle nesles nQ Jes YeieJeeved
efpevesv peeJeble jnW ~~1~~
leoveg peeefle eseeved Oece&: eJe=cenesoe:
kegieefle-efJeheLe-keuesMeeeesmeew efJeheeMeeefle epee:~
heefjCeleveemeeieerYeeJeeefefJeeefJekeefuheleb
YeJeleg YeJeleeele= $esOee efpevesvJeeesce=leced~~2~~
DeLe&-Devevlej Gece#eceeefoue#eCe es Oece& peeJeble nes, efpememes eeefCeeeW kes mJeiee&efo
1. Jevoveecegee mleglJee ewleeefve ef$eeoef#eCeced~~6~~
(107)
heoeW keer eeefhle Je=ef kees eehle nesleer nw~ pees mebmeejer peerJeeW kees vejkeeefo kegieefleeeW mes,
efceLeeoMe&ve Deeefo kegceeieeX mes Deewj Gvemes peeceeve keuesMeeWs mes g[elee nw~ leLee JeeefLe&ke vee
kees ieewCekej heee&eee|Leke veekeer eOeevelee ueskej De hetJe& Deeefo he mes jee ieee DeLeJee
hetJee&hej oes<ejefnle jee ieee Ssmee Glheeo Jee OeewJehe mes DeLeJee De hetJe& Deewj Debie
yeeehe mes leerve ekeej kee efpevesv kee Jeevehe Dece=le mebmeej mes j#ee kejs ~~2~~
leoveg peeleeppewveer efJeefe: eYebielejbefieCeer
eYeJeefJeieceOeewJeJemJeYeeJeefJeYeeefJeveer~
efvehecemegKemesob ejb efJeIede efvejie&ueb
efJeielejpemeb cees#eb oseeefVejleeceJeeced~~3~~
DeLe&-Devevlej efpevesv kee kesJeue%eeve peeJeble nes, efpemeceW meeoefmle, meeVeeefmle
Deeefo meele Yebiehe keuueesueW nQ pees JeeW kes Glheeo, Jee, OeewJehe mJeYeeJeeW kees
ekeeefMele kejlee nw~ Ssmee en kesJeue%eeve DevevlemegKe kes ceesnveerehe ej kees Deblejeehe Deeieue mes jefnle GodIeeve kej %eeveoMe&veeJejCehe jpe mes jefnle JeeefOe DeLeJee
peje- cejCe mes jefnle DeefJeveMJej cees#e kees osJes ~~3~~
Den&eflmeeeeeexheeOeeesYemleLee e meeOegYe:~
meJe&peievesYees veceesmleg meJe&$e meJexYe:~~4~~
DeLe&- mechetCe& peieled eje Jevoveere meye DenleeW kees , meye DeeeeeeX kees, meye
GheeOeeeeW kees Deewj meye meeOegDeeW kees vecemkeej nes ~~4~~
ceesneefomeJe&oes<eeefjIeelekesYe: meoenlejpeesYe:~
efJejefnlejnmke=lesYe: hetpeenxYees veceesn&odYe: ~~5~~
DeLe&-pees ceesn, jeie, s<e Deeefo mechetCe& oes<e he Me$egDeeW kes Ieeleke nQ efpeveves ncesMee
kes efuees %eeveeJejCehe jpe kees ve kej efoee nw, leLee Devlejee kece& kee Yeer efpeveves
efJeveeMe kej efoee nw Ssmes hetpee eesie DenleeW kees vecemkeej nes ~~5~~
#eevleepe&JeeefoiegCeieCemegmeeOeveb mekeueueeskeefnlenslegb~
MegYeOeeceefve Oeeleejb Jevos Oece efpevesveseced~~6~~
DeLe&- #ecee, Deepe&Je, ceeoJe&, Meewe, Deeefo iegCeeW kee mecegoee efpemekeer Glheefe ceW
meeOeve nw~ pees mechetCe& ueeske kes efnle kee keejCe nw Deewj MegYe Oeece pees efveJee&Ce GmeceW
mLeeheve kejves Jeeuee nw Ssmes efpevesvese Oece& kees Jevolee nBt ~~6~~
efceLee%eeveleceesJe=leueeskewkepeeseflejefceleieceeesefie ~
meebieesheebiecepeseb pewveb Jeeveb meoe Jevos~~7~~
(108)
DeLe&-pees efceLee%eevehe DevOekeej mes Deeeefole ueeske kee ekeeMeke nesves mes
Deefleere peesefle nw~ Deheefjefcele egle%eeve kee peveke nesves mes mebyebOeer nw~ Deeeejeefo Deesb
Deewj hetJe& Jemleg Deeefo GheebieeW mes ege nw~ leLee SkeevleJeeefoeeW kej Depese nw Ssmes pewve
Jeeve kees meoe Jevovee kejlee ntB ~~7~~
YeJeveefJeceevepeesefleJelejvejueeskeefJeeewleeefve ~
ef$epeieoefYeJeefvoleeveeb Jevos $esOee efpevesveCeeb~~8~~
DeLe&- YeJeveJeemeer osJeeW, keuheJeemeer osJeeW,peesefle<ke osJeeW Deewj Jevlej osJeeW kes
efJeceeveeW ceW leLee ceveg<e ueeske ceW leerve peieled kej Jevoveere efpevesvosJe keer efpeleveer Yej
eeflecee nQ Gve meyekees ceve, Jeeve Deewj keee mes Jevovee kejlee ntB ~~8~~
YegJeve$eesefhe YegJeve$eeeefOeheeYee&leerLe&kele&Ceeced~
Jevos YeJeeefie>Meevlew efJeYeeJeeveeceeueeeueermlee: ~~9~~
DeLe&-efpevekee mebmeejheefjYeceCe efJeve nes egkee nw, leerve YegJeve kes mJeeceer osJesv,
vejsv Deewj OejCesv eje hetpe Ssmes leerLekejeW kes Deeuee-ceefvoj keer hebefeeeW kees Yeer
mebmeejhe Deefie> keer Meebefle kes efuees Jevovee ntb ~~9~~
Fefle hebe ceneheg<ee: eCeglee efpeveOece&-Jeeve-ewleeefve~
ewleeueeee efJeceueeb efoMevleg yeesefOeb yegOepeveseb~~10~~
DeLe&-Fme lejn Jebovee efkees iees Denle, efme, Deeeee&, GheeOeee, meeOeg,
efpeveOece&, efpeveJeeve, efpeveewle Deewj efpeveewleeuee es veJeosJelee yegOepeve pees ieCeOej
osJeeefo Gvekees F Ssmeer cegPes efvece&ue yeesefOe osJeW ~~10~~
Deke=leeefve ke=leeefve eeeceseegefleceefvle egeflecelmeg ceefvojs<eg~
cevegpeecejhetefpeleeefve Jebos eefleefyecyeeefve peiel$ees efpeveeveeced~~11~~
DeLe&-leerve peiele ceW efJeeceeve eegjeYee mes meceefvJele ceefvojeW ceW efmLele, Deewj
ceveg<eeW Deewj osJeeW eje hetpe, eegjlej eYeeegkele ke=ef$ece Deewj Deke=ef$ece efpevesv kes
eefleefyebyeeW kees eCeceve kejlee ntB ~~11~~
egefleceb[ueYeemegjeeer: eeflecee Deeeflecee efpeveeseceeveeced ~
YegJeves<eg efJeYetlees eJe=ee Jeheg<ee eeeefuejefmce Jevoceeve: ~~12~~
DeLe&-pees leerve YegJeve ceW efJeeceeve nQ efpevekee Mejerj-eef eYeeceb[ue mes owoerheceeve
nw Ssmeer DenleeW keer Deveghece eefleceeDeeW kees Jevovee kejves Jeeuee ceQ hegCe keer eeef hle kes
efveefcee Mejerj mes Debpeefue yeebOelee nBt DeLee&led Ssmeer eefleceeDeeW kees neLe pees[kej vecemkeej
kejlee ntB ~~12~~
(109)
efJeieleeegOeefJeefeeeefJeYet<ee: eke=eflemLee: ke=efleveeb efpevesejeCeeced~

eeflecee: eefleceeie=ns<eg keebleeeeflecee: keuce<eMeevleesefYeJevos~~13~~
DeLe&-pees DeeegOe, efJekeej, DeeYet<eCeeW mes jefnle nQ~ Deheves ner mJeYeeJe ceW efmLele nQ
leLee keeefvle kej Delegue nQ Ssmeer ke=leer DeLee&led ke=leke=le efpevesejeW keer eefleceeie=neW ceW
efJejepeceeve eefleceeDeeW kees heehe keer Meeefvle kes efuees Jevolee n@tb ~~13~~
keLeebefle ke<eeecegefeue#ceeR hejee Meevleleee YeJeevlekeeveeced~
eCeceeceefYehecetefle&cebefle eefleheeefCe efJeMeges efpeveeveeced~~14~~
DeLe&-Glke= Meevlelee ege nesves mes ke<eee kee DeYeeJehe ue#ceer kees kenves
Jeeueer, efpevesej kee pewmee he nw Jewmeer cetefle&celeer, Ssmeer mebmeej kee veeMe kej osves Jeeues
efpevesejeW keer cetefle&eeW kees DeelceheefjCeeceeW keer efvece&uelee nesves kes efuees vecemkeej kejlee
ntB~~14~~
eefoob cece efmeYeefeveerleb megke=leb og<ke=leJelce&jesefOe lesve ~
hegvee efpeveOece& SJe YeefeYe&Jeleeppevceefve pevceefve efmLeje ces~~15~~
DeLe&-leerve peiele ceW eefme DenleeW kes eefleefyebyeeW keer Yeefe kejves mes pees en hegCe
cegPes eehle ngDee nw pees efke heehe kes ceeie& kees jeskeves Jeeeuee nw Gme meceLe& hegCe mes cesjer Yeefe
pevce-pevce ceW efpeveOece& ceW ner efmLej nesJes ~~15~~
Den&leeb meJe&YeeJeeveeb oMe&ve%eevemecheoeced ~
keerle&efe<eeefce ewleeefve eLeeyegef efJeMeges ~~16~~
DeLe&-mechetCe& heoeLe& efpevekes efJe<eeYetle nQ DeLeJee heefjhetCe& eLeeKeeleeeefj$e efpevekes
efJeeceeve nw, #eeefekeoMe&ve Deewj #eeefeke%eevehe mebheoe efpevekes ceewpeto nw Ssmes DenleeW kes
ewleeW kee Deheveer yegef kes Devegmeej heefjCeeceeW keer efvece&uelee kes efueS DeLeJee kece&ceue kes
e#eeueve kes efuees keerle&ve keBiee ~~16~~
eerceodYeeJeveJeememLee: mJeebYeemegjcetle&e: ~
Jebefolee vees efJeOeseemeg: eeflecee: hejceeb ieefleced ~~17~~
DeLe&-cesjs eje efpevekeer Jevovee keer ieF& nw pees YeJeveJeemeer osJeeW kes owoerheceeve
YeJeveeW ceW efmLele nQ efpevekee mJehe mJeeb Yeemegjhe nw Ssmeer eefleceeSB cegPe Jeboke kees hejce
ieefle DeLee&led cegefe eoeve kejW ~~17~~
eeJeefvle meefvle ueeskesefmceVeke=leeefve ke=leeefve e ~
leeefve meJee&efCe ewleeefve Jevos Yeteebefme Yetlees ~~18~~
DeLe&-Fme eflee&iueeske ceW ke=ef$ece Deewj Deke=ef$ece efpeleves eegjlej eefleefyebye nQ Gve
(110)
meyekees efJeYetefle kes efueS Jebolee nBt ~~18~~

es JevlejefJeceeves<eg mLeseebme: eefleceeie=ne: ~
les e mebKeeceefleeevlee: mevleg vees oes<eefJeefos ~~19~~
DeLe&- JeblejeW kes DeeJeemeeW ceW meJe&oe DeJeefmLele pees DemebKeele eefleceeie=n nQ Jes
cesjs oes<eeW keer Meeefvle kes efuees nesJeW ~~19~~
peesefle<eeceLe ueeskeme YetleesodYeglemecheo: ~
ie=ne: mJeebYegJe: meefvle efJeceeves<eg veceeefce leeved ~~20~~
DeLe&- Devevlej peesefle<eer osJeeW kes efJeceeveeW ceW Degle mecheefeOeejer DenleeW kes pees
Meeele ie=n nQ GvekeeW ceQ efJeYetefle kes efveefcee vecemkeej kejlee ntB ~~20~~
Jevos megj eflejereeceefC eeeeefYe<eseveced~
ee: ecesCewJe mesJevles leoee&: efmeefueyOees ~~21~~
DeLe&- pees osJeeW kes cegkeg kes Dee Yeeie ceW ueieer ngF& ceefCeeeW keer keeefvle mes
DeefYe<eske kees ejCeeW eje mesJeve kejleer nQ DeLee&led efpevekes ejCeeW ceW Jewceeefveke osJe efmej
Pegkeeles nQ Gve Jewceeefveke osJeeW kes efJeceeve mebyebOeer eefleceeDeeW kees cegefe keer eeefhle kes efuees
vecemkeej kejlee ntB ~~21~~
Fefle mlegefleheLeeleerleeerYe=leecen&leeb cece~
ewleeveecemleg mebkeerefle&: meJee&eJeefvejesefOeveer~~22~~
DeLe&- Fme ekeej mlegefle kes ceeie& kees DeefleeceCe kejves Jeeueer DeLee&led efpemekeer
mlegefle Fveefoke osJe Yeer veneR kej mekeles Ssmeer Deblejbie Deewj yeefnjbie ue#ceer kees OeejCe kejves
Jeeues Den&leeW kes ewleeW keer mlegefle cesjs mechetCe& DeeeJeeW kees jeskeves Jeeueer nesJes ~~22~~
Den&vceneveome ef$eYegJeveYeJepeveleerLe&eeef$ekeogefjlee#eeuevewkekeejCeceefleueewefkekekegnkeleerLe&cegeceleerLe&ced ~~23~~
ueeskeeueeskemegleJeeleJeyeesOevemeceLe&efoJe%eeve elenJenleJeenb eleMeerueeceueefJeMeeueketueefleeced ~~24~~
MegkeueOeeveefmleefceleefmLelejepeepenbmejeefpelecemeke=led~
mJeeOeeecebIees<eb veeveeiegCemeefceefleiegefhle-efmekeleemegYeieced~~25~~
#eevleeJele&meneb meJe&oee -efJekeekegmegceefJeuemeuueeflekeced
og:men<ejer<eneKeglelejjbieejbieYebiegjefvekejced
~~26~~
Jeheieleke<eeeHesveb jeies<eeefooes<e-MewJeuejefnleced ~
Delemleceesn-keo&ceceefleotjefvejmlecejCe-cekejekejced ~~27~~
(111)
$e+ef<eJe=<eYemlegeflecebessefkeleefveIeex<e-efJeefJeOeefJenieOJeeveced~
efJeefJeOeleheesefveefOe-hegefueveb meeeJemebJejCeefvepe&jeefveeJeCeced ~~28~~
ieCeOejeeOejsveYe=efleceneYeJehegb[jerkew: heg<ew: ~
yengefYe: mveeleb Yekelee keefuekeueg<eceueeheke<e&CeeLe&ceceseced ~~28~~
DeJeleerCe&Jele: mveelegb ceceeefhe ogmlejmecemleogefjleb otjb ~
JeJenjleg hejceheeJevecevevepeemJeYeeJeYeeJeieYeerjced ~~30~~
DeLe&- pees leerve YegJeve ceW efveJeeme kejves Jeeues YeJepevehe leerLe& eeef$eeeW kes heehe
kece& kes e#eeueve kejves ceW Deefleere keejCe nw, efpemeves ueewefkeke efceLee leerLeeX kee DeefleeceCeGuuebIeve kej efoee nw, efpemeceW ueeske Deewj Deueeske kee meee mJehe mecePeeves ceW meceLe&
Ssmes efoJe kesJeue%eeve ee ceefleegleeefo %eeve nes eefleefove yenles nges eJeen nQ, ele Deewj Meerue
ner efpemekes mJe Deewj efJeMeeue oes le nQ, pees Megkeue Oeevehe efmLele Ssmes oerhle jepenbmeeW
kej MeesefYele nw, efpemeceW efvejblej mJeeOeee hee" ner cevees%e veeo (Meyo) nQ, pees eewjemeer
ueeKe iegCe, hebe meefceefle Deewj leerve iegefhlehe efmekelee (yeeuet) mes megMeesefYele nw, efp emeceW
#eceeiegCe ner npeejeW DeeJele&-uenjW nQ, mechetCe& eeefCeeeW hej oeeYeeJe ner efKeues ngS heg<heeW mes
MeesYeeeceeve yesue nw, og:men #egOeeefo hejer<en ner MeerIe FOej-GOej Hewueleer ngF& ebeue lejbieeW
kee mecegoee nw, ke<eeehe Hesve efpemeceW ve nes ieee nw, pees jeie-s<eeefo oes<ehe MewJeeue
(kebepeer) mes jefnle nw, efpemeceW ceesnhe keere[ kee DeYeeJe nw, cejCehe cekejeW kee mecetn
ve nes egkee nw, $e+ef<ees ieCeOejosJeeefokeeW kej yeesueer ieF& mlegefleeeW kes ceveceesnke Glke
Meyo ner veevee ekeej kes heef#eeeW kes keuejJe nQ, veevee Yeebefle kes leheesefveefOe-cegefve ner efkeveeje
nw, pees Deeles ngS kece&he peue kes mebJejCe Deewj DeeS ngS kece&he peue kes efve:eJeCe mes
cege nw, efpemeceW ieCeOej , eeOej, Fv Deeefo YeJe-hegb[jerke heg<eeW ves heehehe keueg<e
ceue kees otj kejves kes efuees YeefehetJe&ke mveeve efkeee nw, pees ye[e Yeejer nw, hejce heefJe$e nw,
efpevekes mJehe eefleJeeefoeeW kejkes ve peerles pee mekeW Ssmes peerJeeefo heoeLeeX mes pees DeieeOe nw
Ssmee Denlehe ceneveo kee Gece leerLe& heeheceue kee e#eeuevehe mveeve kejves kes efuees
eefJe ngS cesjs Yeer ogmlej mecemle heeheeW kee JeJenjCe-veeMe kejs ~~23-30~~
Deleeceveeveeslheueb mekeuekeesheJespe&eeled
kee#eMejcees#enerveceefJekeejleesskele:~
efJe<eeoceoneefvele: enefmeleeeceeveb meoe
cegKeb keLeeleerJe les oeMegefceeleefvlekeerced ~~31~~
(112)
efvejeYejCeYeemegjb efJeielejeieJesieesoeeefVejbyejceveesnjb eke=efleheefveoex<ele: ~

efvejeegOemegefveYe&eb efJeieleefnbmeefnbmeeeceeled,
efceleefmLeleveKeebiepeb ielejpeesceuemheMe&veb
veJeebyegneboveeefleceefoJeievOeesoeced ~
jJeervogkegefueMeeefoefoJeyengue#eCeeuebke=leb
efoJeekejmeneYeemegjceheer#eCeeveeb efeeced ~~33~~
eqnleeLe&heefjhebefLeefYe: eyeuejeieceesneefoefYe:
keuebefkelecevee pevees eoefYeJeer#e MeesMegOeles~
meoeefYecegKecesJe eppeieefle heMeleeb meJe&le:
Mejefceueevceb[ueefceJeeseflLeleb Meles ~~34~~
leosleocejsejeeueceewefueceeueeceefCe mHegjeflkejCeebgyeveereejCeejefJevoeced ~
hegveeleg YeieJeefppevesv ! leJe hecevOeerke=leb
peieled mekeueceveleerLe&iegheoes<eesoew: ~~35~~
DeLe&-ns YeieJeved efpevesv ! mechetCe& keeshehe Deefie>eeW kes #ee nes peeves mes efpemeceW
veevehe Glheuehe$e keg-keg ueeue nQ ee ueeefuecee jefnle nQ, Jeerlejeielee keer hejce
eke<e&lee kes nesves mes pees kee#ehe JeeCeeW kes es[ves mes jefnle nw, efJe<eeo Deewj ceo keer neefve
nesves mes meoe eHegefuuele nw Ssmee Deehekes eLeepeelehe ceW Deehekee cegKe Deehekes oe keer
Deelebefleke Megef kees ken jne nw~ ns YeieJeved ! Deehekee he jeie kes DeeJesie kes Goe kes
ve nes peeves mes DeeYejCe jefnle nesves hej Yeer Yeemegjhe nw, Deehekee mJeeYeeefJeke he efveoex<e
nw Fmeefuees Jee jefnle veie> nessves hej Yeer ceveesnj nw, Deehekee en he ve DeewjeW kes eje
efnbme nw Deewj ve DeewjeW kee efnbmeke nw Fmeefuees DeeegOe jefnle nesves hej Yeer Delevle efveYe&e
mJehe nw, leLee veevee ekeej keer #egeflheheemeeefo JesoveeDeeW kes efJeveeMe nes peeves mes Deenej ve
kejles ngS Yeer le=efhleceeved nw~ Deehekes veKe Deewj kesMe veneR ye{les nQ Jes Gleves ner nj mecee
jnles nQ~ efpeleves kesJeue%eeve keer Glheefe kes mecee nesles nQ~ jpeesceue kee mheMe& Yeer Deehekes
veneR nQ, Deehekes he ceW efJekeefmele keceue Deewj evove kes meMe efoJeiebOe kee Goe nw~
Deehekee en he mete&, evcee, Jee Deeefo Ske meew Dee" eMemle- efevneW mes Deuebke=le nw
leLee npeejeW meteeW& kes meceeve Yeemegj neskej Yeer ves$eeW kees Delevle efee nw~ Deehekes he kees
(113)
osKekej cees#e kes heefjhebLeer Me$eg Ssmes eyeue jeie, ceesn Deeefo oes<eeW mes keuebefkele ceveJeeuee
peve-mecegoee DeefleMee Meg nes peelee nw, pees peieled ceW osKeves JeeueeW kees eejeW efoMeeDeeW ceW
meoe mevcegKe ner Mejlkeeueerve GoeeheVe efvece&ue evcee kes meceeve oerKelee nw , osJesveW kes
vecemkeej eJeCe cegkegeW keer hebefeeeW ceW peefle ceefCeeeW keer mHegjeeceeve efkejCeeW mes Deehekes
oesveeW ejCe-keceue Deeefuebefiele nQ Ssmee Jen en Deehekee he, pewvecele mes efYeVe Deve
efceLee leerLeeX mes Yeer ieg he jeie-s<e, ceesneefo oes<eeW kes eeogYee&Je mes DevOes ngS meejs peiele
kees heefJe$e kejs ~~31-35~~
Devevlej1 ewle kes mevcegKe yew"kej veeres efueKee Deeueesevee hee" he{W ~
Feefce Yebles ! esFeYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb ~ Denueeseefleefjeueese-Gueeseefcce efkeefceeefkeefceeefCe peeefCe efpeCeeseeefCe leeefCe meJJeeefCe
leermegefJe ueesSmeg YeJeCeJeeefmee-JeeCe-efJeblej-peesFefmee-kehheJeeefmeeefe eGefJene osJee
meheefjJeeje efoJJesCe iebOesCe, efoJJesCe hegHeHesCe, efoJJesCe OetJesCe, efoJJesCe egCCesCe,
efoJJesCe JeemesCe, efoJJesCe CneCesCe, efCeekeeueb Debebefle hegppebefle Jebobefle Cecebmebefle
DenceefJe Fn meblees lelLe mebleeFb efCeekeeueb Debesefce hegppesefce Jeboeefce Cecebmeeefce
ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb efpeCeiegCemebheefe
nesG cepPeb ~
DeLe&-ns YeieJeved! ewleYeefe Deewj leled mebyebOeer keeeeslmeie& efkeee Gmekeer Deeueesevee
kejves keer Fe kejlee ntB~ DeOeesueeske, eflee&iueeske Deewj TOJe&ueeske ceW pees ke=ef$ece Deewj
Deke=ef$ece efpeleveer eefleceeSB nQ Gve meyekees leerve ueeske ceW YeJeveJeemeer, Jevlej, peesefle<ke
Deewj keuheJeemeer es eej ekeej kes osJe Deheves-Deheves heefjJeej meefnle efoJe iebOe mes, efoJe
heg<heeW mes, efoJe Oethe mes, efoJe etCe& mes, efoJe megiebefOe mes Deewj efoJe DeefYe<eske mes meoe Dee&les
nQ hetpeles nQ Jevoles nQ vecemkeej kejles nQ ceQ Yeer eneR hej yew"e ngDee JeneB efmLele eefleceeDeeW kees
meoe Dee&lee ntB hetpelee ntB Jevolee ntB vecemkeej kejlee ntB , cesjs og:KeeW kee #ee nes, keceeX kee #ee
nes, yeesefOe-jlve$ee kee ueeYe nes, megieefle ceW ieceve nes, meceeefOecejCe nes, efpeveiegCemebheefe nes ~
Devevlej2 yew"s yew"s ner veeres efueKee ke=le efJe%eeheve kejW~
DeLe heewJee&efCnkeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJevoveemleJemecesleb hebeceneiegYeefekeeeeslmeie kejesefce ~
1. Deeueese.....................~
2. ................hetJe&JelhebeiegVeglJee efmLelemleLee~
(114)
Deye eele:keeue mebyebOeer hetJee&eeeeX kes Devegece mes mekeue keceeXb kes #ee kes efuees
YeeJehetpeeJevoveemleJe meefnle hebeceneiegYeefe mebyebOeer keeeeslmeie& kejlee ntB~
Devevlej G" kej hebeebie vecemkeej kejW ~ heeeled YeieJeeved kes mevcegKe heefnues keer
lejn Ke[s neskej cegeeMegefe cege mes neLe pees[ kej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kej
hetJeexe meeceeefeke ob[ke he{W ~ Deble ceW leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kej meeeF&me
GdJeeme eceeCe keeeeslmeie& kejW ~ keeeeslmeie& hetCe& nesves hej hegve: hebeebie vecemkeej kej
leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW heeeled Leesmmeeefce Fleeefo elegefJeMeefle mleJe he{kej
Deble ceW leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kejW~ Devevlej YeieJeeved kes mevcegKe hetJeexejerefle mes
Ke[s neskej veeres efueKeer hebeceneiegYeefe he{W~
hebeceneiegYeefe
ceCegeCeeFbomegjOeefjeeeee, hebekeuueeCemeeskeKeeJeueer heeee ~
obmeCeb CeeCe PeeCeb DeCebleb yeueb, les efpeCee efobleg Decnb Jejb cebieueb ~~1~~
DeLe&-efpevekes efmej hej ceveg<e, OejCesv Deewj meewOecee&efo osJe leerve $e ueieees
Ke[s jnles nQ, pees ieYe&, pevce, lehe, %eeve Deewj efveJee&Ce Fve hebekeueeCeke mebyebOeer megKeeW kees
eehle ngS nQ~ pees DevevleoMe&ve, Devevle%eeve, DevevleOeeve-megKe,Deewj DevevleJeere& Fve
Deveble elege meceefvJele nQ Jes Denle eYeg nceejs efueS Glke= ceue eoeve kejW ~~1~~
pesefnbPeeCeefiieJeeCesefnb DeFoeb, peccepejcejCeCeejeeb oeb~
DeLe&- efpeveves Oeevehe DeefiveJeeCe mes Deleble { pevce, peje Deewj cejCehe
leerve veiej efveo&iOe efkees nQ leLee efpeveves Meeele mLeeve-cees#e eehle efkeee nw Jes efme
hejceelcee cegPes Glke= %eeve osJeW ~~2~~
hebeDeeeejhebeefiiemebmeenee, yeeFmebieeF-megDepeueefnDeJeieenee~
ceeskeKeueer cenbleer cenbles meee, metefjCees efobleg ceeskeKebieeemebieee~~3~~
DeLe&- pees hebeeeejhe hebeeefive kes meeOeke nQ, eoMeebie eglehe meceg ceW
DeJeieenve kejles nQ, cees#e kes keejCe meceioMe&ve, mecei%eeve Deewj mecekedeeefj$e Fve leerveeW
mes meieble-ege nQ Jes Deeeee& hejceser nceW Glke= cees#eue#ceer osJeW ~~3~~
IeesjmebejYeercee[JeerkeeCeCes, eflekeKeefJeejeueCenheeJehebeeCeCes~
CeceiieeCe peerJeeCe henosefmeee, Jebefocees les GJepPeee Decns meee~~4~~
DeLe&-leer#Ce veKeeW Jeeues heehehe efJekejeue efmebn peneb efJeejCe kej jns nQ Ssmes
Ieesj mebmeejhe Yeeeveke DeefJeeeW ceW ceeie& Yetues ngS peerJeeW kees pees heLe eoMe&ke nQ~ Gve
(115)
(116)
GheeOeeeeW kees nce meoe vecemkeej kejles nQ ~~4~~

GiieleJeejCekejCesefnb KeerCebieee, OecceJejPeeCemegkekeskekePeeCebieee~
efCeyYejb leJeefmeefjemeceeefuebieee, meenJees les ceneceeskeKeheLeceiieee~~5~~
DeLe& -efpevekee Ge leheejCe kes kejves mes Mejerj #eerCe nes ieee nw, pees Oece&Oeeve
Deewj MegkeueOeeve ceW leuueerve jnles nQ leLee leheesue#ceer mes Deeefuebefiele nQ Jes meeOeg hejceser nceW
cees#e kee ceeie& efoKeueeves ceW Deemej nesJeW ~~5~~
SCe LeesesCe pees hebeieg JeboS, iegemebmeejIeveJeuueer mees efboS ~
uenF mees efmemeeskeKeeFb yengceeCeCeb, kegCeF keefcceOeCeb hebgpeheppeeueCeb ~~6~~
DeLe&-pees Fme mlees$e eje hebeceneiegDeeW keer mlegefle kejlee nw Jen mebmeejhe ye[er
Yeejer meIeve yesue kees so [euelee nw, cees#e megKe kees Deeoj kes meeLe eehle neslee nw leLee
kece&he F&Oeve kes hegbpe kees peuee oslee nw ~~6~~
Dene efmeeFefjee GJePeeee meeng hebehejceser ~
Sos hebeCeceeseeje YeJes YeJes cece megnb efobleg~~7~~
DeLe&-Denle, efme ,Deeeee&, GheeOeee Deewj meeOeg es hebe hejceserhe
hebevecemkeej cegPes YeJe YeJe ceW megKe osJeW ~~7~~
Devevlej yew" kej veeres efueKee Deeueesevee-hee" he{W ~
ceW ieceve nes, efpeveiegCemebheefe nes ~

heeeled hetJeexe osJeJebovee kes hee" ceW vetvelee ngF& nes DeLeJee DeefOekelee ngF& nes lees
Fmekeer efJeMegef kes efueS meceeefOeYeefe he{ves kee Deeiece ceW efveece nw~ leeLee eLece yew" kej efeeeefJe%eeheve kejW~
DeLe heewJee&efCnkeosJeJeboveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb eerewlehebeiegYeeer efJeOeee leerveeefOekelJeeefooes<eefJeMegdeLe
DeelceheefJe$eerkejCeeLe meceeefOeYeefekeeeeslmeie kejesefce ~
DeLe heewJee&efke osJeJebovee ceW hetJee&eeeeX kes Devegece mes mekeue keceeX kes #ee kes efueS
YeeJehetpeeJeboveemleJe meefnle eerewleYeefe Deewj eerhebeiegYeefe kejkes Gvekes nerveeefOekelJeeefo
oes<eeW keer efJeMegef kes efueS Deelcee kes heefJe$e kejves kes efueS 1meceeefOeYeefe Deewj lelmebyebOeer
keeeeslmeie& kejlee nBt ~
Devevlej G"kej hebeebie vecemkeej kej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle hetJe&ke Cecees
DejnbleeCeb Fleeefo meeceeefeke ob[ke he{W ~ ob[ke kes Devle ceW leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveefle kejkes meeeF&me GdJeeme eceeCe keeeeslmeie& kejW ~ Devevlej YetefcemheMe&veelceke hebeebie
vecemkeej kej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle hetJe&ke Leesmmeeefce Fleeefo ob[ke he{W ~ Devle
ceW hegve: leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kej veeres efueKeer meceeefOeYeefe he{W~ leeLee-
meceeefOe-Yeefe
Feefce Yebles ! hebeceneiegYeefekeeGmmeiiees keDees, lemmeeueesesGb ~ Deceneheeef[nsjmebpegeeCeb DejnbleeCeb, DeiegCemebheCCeeCeb GueesecelLeeefcce heFefeeCeb
efmeeCeb, DeheJeeCeceeGmebpegeeCeb DeeFefjeeCeb, DeeeejeefomegoCeeCeesJeosmeeeCeb
GJepPeeeeCeb, eflejeCeiegCeheeueCejeeCeb-meJJemeentCeb efCeekeeueb Debbesefce hetpesefce
Jeboeefce Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb
efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb ~
DeLe&-ns YeieJeved! hebeceneiegYeefe Deewj lelmebyevOeer keeeeslmeie& efkeee Gmekeer
Deeueesevee kejves keer Fe kejlee ntB~ De ceneeeeflenee& mebege DenleeW kee, De iegCeeWkej
mebheVe TOJe&ueeske kes cemleke hej eefleefle efmeeW kee, De eJeeveceele=keeDeeW mes mebege
DeeeeeeX kee, Deeeejeefo egle%eeve kes GheosMeke GheeOeeeeW kee Deewj jlve$ee kes heeueve ceW
jle meJe& meeOegDeeW kee meoe Dee&ve kejlee ntb hetpeve kejlee ntB Jebovee kejlee ntB vecemkeej
kejlee nBt ~ cesjs og:KeeW kee #ee nes , keceeX kee #ee nes, yeesefOe-jlve$ee kee ueeYe nes, megieefle
DeLes-eeLe&vee-eLeceb kejCeb ejCeb Jeb vece: ~

eLeceevegeesie, kejCeevegeesie, ejCeevegeesie, Deewj Jeevegeesie kees vecemkeej nes ~
Meem$eeYeemees efpeveheeflevegefle: mebieefle: meJe&oeez:
meodJe=eeveeb iegCeieCekeLee oes<eJeeos e ceewveced~
meJe&meeefhe efeeefnleJeees YeeJevee eelcelelJes
mecheevleeb cece YeJeYeJes eeJeoslesheJeiee&:~~1~~
DeLe&-cesjs MeeeeW kee DeYeeme nes, efpeveheefle kees vecemkeej nes, Deee& heg<eeW keer
meoe mebieefle nes, meoeeej hejeeCe heg<eeW kes iegCeeW kes mecetn keer keLee nes, hejees oes<eebW kes
kenves ceW ceewve nes, meye kes efee Deewj efnlehe Jeeve nes, Deheves DeelcemJehe ceW YeeJevee
nes, cegPes peye leke cees#e keer eeefhle ve neW leye leke es meye pevce-pevce ceW eehle neW ~
leJe heeoew cece oes cece oeb leJe heoes ueerveced~
efleleg ef pevesv ! leeJeeeJeef VeJee&C emeceeefhle:~~2~~
1. meceeefOeYekeleemleceue: mJeme OeeeseLeeyeueced~
(117)
DeLe&-ns efpevesv ! peye leke cegPes efveJee&Ce keer eeefhle ve nes leye leke
Deehekes ejCe cesjs oe ceW jnW Deewj cesje oe Deehekes oesveeW ejCeeW ceW ueerve jns ~
DekeKejheelLenerCeb ceeenerCeb e peb ceS YeefCeeb~
leb Keceng CeeCeosJee! cepPeefJe ogkeKekeKeeb efobleg~~3~~
DeLe&- ns %eevemJehe osJe! De#ej, heo Deewj DeLe& mes nerve leLee cee$ee mes nerve pees
ceQves kene nes lees Gmes Deehe #ecee kejW Deewj cesjs og:KeeW kee #ee nes ~~3~~
Devevlej yew"kej veeres efueKee Deeueesevee hee" he{W ~
Feefce Yebles ! meceeefOeYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb~ jeCeeemeJehejcehhepPeeCeuekeKeCemeceeefnb meJJekeeueb Debesefce hegppesefce Jevoeefce Cecebmeeefce
ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb efpeCeiegCemebheefe
nesG cepPeb ~
DeLe&-ns YeieJeved ! meceeefOeYeefe Deewj lelmebyevOeer keeeeslmeie& efkeee Gmekeer ceQ
Deeueesevee kejlee ntB, hetpeve kejlee nBt , jlve$ee mJehe hejceelce Oeeve ue#eCe meceeefOe kee
meJe&keeue Dee&ve kejlee ntB, hetpeve kejlee ntB, Jebovee kejlee nBt vecemkeej kejlee nBt ~ cesjs
og:KeeW kee #ee nes, keceeX kee #ee nes, yeesefOe kee ueeYe nes, megieefle ceW ieceve nes, meceeefOe
cejCe nes, efpeveiegCe-mebheefe nes ~
Devevlej eLeeJekeeMe DeelceOeeve kejW ~
~~Fefle osJeJevoveeefJeefOe: meceehle:~~
efJeece Meke Yetheeue kes 1Debke-8veeie-9efveefOe-1ebo~
pes Megkeue hetvece efleLeer hetCe& ngF& efvejbo~~1~~
eefle-eeJeke, Jebove efJeOeer, hetJe& Meee Devegmeej ~
meesveer heVeeueeue ves, keer meben megefJeeej~~2~~
(118)
DeLe osJeJebovee efJeefOe

(meeceeefekeYee<e evLe mes)1
F&ee&heLeMegef
heef[kekeceeefce Yebles! FefjeeJeefneeS efJejenCeeS DeCeeieges

DeFieceCes, efCeiieceCes, "eCes, ieceCes, ebkeceCes, heeCegiieceCes,
yeerpegiieceCes, nefjogiieceCes, Geej-hemmeJeCe-Kesue-efmebneCeeefJeeef[e heFeJeefCeeeS, pes peerJee SFbefoee Jee, yesFbefoee Jee, lesFbefoee
Jee, eGeEjefoee Jee, hebefebefoee Jee, Ceesefuueoe Jee, hesefuueoe Jee,
mebIeefoe Jee, mebIeeefooe Jee, GeefJeoe Jee, heefjoeefJeoe Jee, efkeefjbefoe
Jee, uesefmmeoe Jee, efbefooe Jee, efYebefooe Jee, "eCeoes Jee, "eCeebkeceCeoes
Jee, lemme GejiegCeb, lemme heeeefekejCeb, lemme efJemeesefnkejCeb,
peeJe DejnbleeCeb YeeJebleeCeb Ceceeskekeejb heppegJeemeb kejsefce, leeJekeeeb
heeJekecceb ogeefjeb Jeesmmejeefce~
Cecees DejnvleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~ Cecees
GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJe meentCeb~~
(9 peehe, 27 GdJeeme ceW)
(Deveblej yew"kej Deeueesevee Deeefo hee" he{W Je ke=le efJe%eeheve kejW)
F&ee&heLes eeefueleee ceee eceeoeoskesefveecegKepeerJeefvekeeeyeeOee~

efveJe&efle&lee eefo YeJesoegieevlejs#ee~ efceLee leomleg ogefjleb ieg Yeefelees
ces~~1~~
Feefce Yevles! DeeueesesGb Fefjee-Jeefnemme hegJJegejoefkeKeCeheefce-eGefome-efJeefomeemeg efJenjceeCesCepegiebejefoefCee YeJJesCe
oJJee~ heceeooesmesCe [ye[yeeefjeeS heeCeYetopeerJemeeeCeb GJeIeeoes
keoes Jee keeefjoes Jee keerjblees Jee meceCegceefCCeoes lemme efcee ces ogkeke[b~
ve mvesnejCeb eeeefvle YeieJeved ! heeoeb les epee~
nslegmle$e efJeefe$eogKeefveee, mebmeejIeesjeCe&Je~~
1. meeceeefeke Yee<e-he=. 8 mes 27 leke~
(119)
DelevlemhegjogejefMceefvekej-JeekeerCe&YetceC[uees~
eww<ce keejeleervogheeomeefueue-eeevegjeieb jefJe~~1~~
eg eMeer ef Je& <eoog pe& eefJe<epJeeueeJeueer ef Jeecees ~
efJeeeYes<epecev$eleesenJevewee&efle eMeebefleb eLee~~
leodJees ejCeeCeebyegpeegie-mlees$eesvcegKeeveeb ve=Ceeced~
efJeIvee keeeefJeveeekeee menmee, Meecevlenes! efJemcee~~2~~
meblehleesecekeebeveef#eefleOejeermheef&ieewjegles
~
hegbmeeb lJeejCeeCeecekejCeeled, heer[e eeeefvle #eeb~~
GeodYeemkejefJemhegjledkejMeleJeeIeeleefve<keeefmelee~
veeveeosefnefJeueeseveegeflenje, MeerIeb eLee MeJe&jer~~3~~
$ewueeskeesejYebieueyOeefJepeeeolevlejewelcekeeved ~
veeveepevceMeleevlejs<eg hegjlees, peerJeme mebmeeefjCe~~
kees Jee emKeueleern kesve efJeefOevee, keeueeseoeJeeveueeVemeeeseJe heeoheeegieuemlegleeheieeJeejCeced ~~4~~
ueeskeeueeskeefvejvlejeefJelele%eevewkecetlex!
efJeYees!~
veeveejlveefheveob[efejesleelehe$e$ee!
~~
lJelheeoehetleieerlejJele MeerIeb Jevleeceee~
ohee&Oceelece=iesvYeerceefveveoevee eLee kegeje~~5~~
efoJem$eerveeveeefYejece!
efJehegueeerceset[eceCes!
YeemJeodyeeueefoJeekejegeflenjeeCeerYeeceb[ue! ~~
DeJeeyeeOeceefevlemeejcelegueb, lekeleesheceb Meeeleb~
meewKeb lJeejCeejefJeboegieuemleglewJe mebeeheles~~6~~
eeJeVeesoeles eYeeheefjkej, eerYeemkejes YeemeebmleeJeod-Oeejeleern hebkepeJeveb, efveeefleYeejececed ~~
(120)
eeJeJeejCeeme YeieJeVe meelemeeoesoemleeJeppeerJeefvekeee S<e Jenefle eeesCe heeheb cenled~~7~~

Meebefleb Meeefvleefpevesv! MeeblecevememlJelheeoheeeeeeled~
mebeehlee he=efLeJeerleues<eg yenJe MeebleefLe&ve eeefCeve~~
keeCeevcece Yeeefekeme e efJeYees! efb emeVeeb keg~
lJelheeoeowJeleme ieole Meeblekeb Yeefkelele~~8~~
vece: eerJe&ceeveee, efveOet&le keefueueelceves~
meeueeskeeveeb ef$eueeskeeveeb, eefee ohe&Ceeeles~~1~~
efpevesvcegvcetefuelekece&yevOeb, eCece mevceeie&ke=lemJeheced~
DevevleyeesOeeefoYeJeb iegCeewIeb, efeeekeueeheb ekeb eJe#es~~2~~
Kecceeefce meJJepeerJeeCeb, meJJes peerJee Kecevleg ces~
efceeer ces meJJeYetosmeg, Jewjb cepPeb Ce kesCe efJe~~3~~
jeieyebOeheoesmeb
e,
nefjmeb
oerCeYeeJeeb~
Gmmegieeb Yeeb meesieb, jefocejefob e Jeesmmejs~~4~~
ne! ogkeeb ne! ogefebefeeb Yeeefmeeb e ne! ogb~
Devlees Devlees [pPeefcce, hegeeJesCe Jesoblees~~5~~
oJJes Keses keeues YeeJes e keoeJejenmees nCeeb~
efCeboCeiejnCepegees ceCeJeefekeeSCe heef[keceCeb~~6~~
ke=leeefle%ee
YeieJeVeceesmleg les, S<eesnb osJeJevoveeb kegee&ced~
(Fefle meeceeefeke mJeerkeej:)
mecelee meJe&Yetl es<eg, mebeces MegYeYeeJevee~

Deele&jewheefjleeiemleef meeceeefekeb celeb~~1~~
(121)
efmeb mechetCe&YeJeeLe, efmes: keejCecegececed~

eMemleoMe&ve%eeveeeefj$eeefleheeoveced
~~2~~
megjsvceg kegeef Mue-heeoheeeb Megk esmejced~
eCeceeefce ceneJeerjb, ueeskeef$eleecebieueced~~3~~
Deeoew ceOesJemeeves e, ceueb Yeeef<eleb yegOew:~
leefppevesviegCemlees$eb, leoefJeIveeefmees~~4~~
efJeIvee: eCeMeefvle Yeeb ve peeleg, ve #egosJee heefjuebIeeefvle~
DeLee&veLesebe meoeueYevles, efpeveeseceeveeb heefjkeerle&vesve~~5~~
efmesYees efveefleeLe&Yees JeefjsYe: ke=leeoj:~
DeefYeesleeLe&ef meeLe vecemkegJex hegve: hegve:~~6~~
DeeF& cebieuekejCes efmemmee ueng heejee nJebefle efe~
cepPes DeJJeesefeer, efJeppee efJeppeeheueb eefjces~~7~~
ogTCeob penepeeob, JeejmeeJeecesJe e~
eogefmmejb eflemegefb e efkeefjecceb heGbpeos~~8~~
efkeefjecceb efhe kejblees Ce nesefo efkeefjecceefveppejeYeeieer~
yeeermeeCeCCeojb, meengeCeb efJejeefnblees~~9~~
efleefJenb efleejCemegb, ceejefneb ogefJen"eCehegCeeb~
efJeCeesCe kecceefJemegb, efkeefjecceb nesefo keeoJJeb~~10~~
eesiekeeueemevemLeeve-ceg eJele& -efM ejesveefl e:~
efJeveesve eLeepeele:, ke=eflekecee&ceueb Yepesled~~11~~
mveheveeee&mlegeflepeheeved, meeceeLe eefleceeefhe&les~
egpeeb eLeecveeeceeeeles mebkeefuhelesn&efle~~12~~
SkelJesve ejefVepeelceefve ceveesJeekekeeekece&egles~
kewefeefefeeles ve peeleg, eefleJeeeieefhe eeJeke:~~13~~
(122)
esveen&g^leefueJeevegheefjceewJesekeb veereles~
YeJeesheodYegleJewYeJes$e ve mepesmeeceeefekes ke: megOeer:~~14~~
DeLe ke=leefJe%eehevee
YeieJeVeceesmleg emeerobleg eYegheeoe Jebefo<esnb~ S<eesnb meJe&meeJeeeesieeefjleesefmce~

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(Deveblej eceeCekej 3 DeeJele& Ske efMejesveefle kej cegeeMegefe cege kejkes en
oC[ke he{W~)
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~

Cecees GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJemeent Ceb ~~
eeeefj cebieueb-Deefjnble cebieueb, efme cebieueb, meeng cebieueb,
kesJeefueheCCeees Oeccees cebieueb~ eeeefj ueesiegecee-Deefjnble ueesiegecee,
efme ueesiegecee, meeng ueesiegecee, kesJeefueheCCeees Oeccees ueesiegecee~
eeeefj mejCeb heJJeppeeefce-Deefjnble mejCeb heJJeppeeefce, efme
mejCeb heJJeppeeefce, meeng mejCeb heJJeppeeefce, kesJeefueheCCeees Oeccees
mejCeb heJJeppeeefce~
DeeFppeoerJeoesmecegodosmeg heCCeejmekecceYetefcemeg peeJe DejnbleeCeb
YeeJebleeCeb DeeefoejeCeb eflelLeejeCeb efpeCeeCeb efpeCeeseceeCeb kesJeefueeeCeb,
efmeeCeb, yegeCeb, heefjefCeJJegoeCeb, Devlee[eCeb, heeje[eCeb,
OecceeFefjeeCeb, OecceosefmeeeCeb OecceCeeeieeCeb, OecceJejeeGjbieekekeJeerCeb, osJeeefnosJeeCeb, CeeCeeCeb, obmeCeeCeb, eefjeeCeb meoe kejsefce
efkeefjecceb~
kejsefce Yebles! meeceeFeb meJJemeeJeppepeesieb heekeKeeefce peeJeppeerJeb
efleefJensCe ceCemee Jeemee keeesCe Ce kejsefce Ce keejsefce keerjbleb efhe Ce
(123)
(124)
meceCegceCeeefce~ lemme Yebles! DeFeejb heef[kekeceeefce efCeboeefce iejneefce,

peeJe DejnbleeCeb, YeeJebleeCeb, heppegJeemeb kejsefce leeJe keeueb heeJekecceb
ogeefjeb Jeesmmejeefce~
(Devevlej leerve DeeJele& Je Ske efMejesveefle kejW~ Fme lejn Ske keeeeslmeie& ceW oes
eCeece, yeejn DeeJele&, eej efMejesveceve nesles nQ~)
(Fme ekeej meeceeefeke oC[ke he{kej hegve: leerve DeeJele& Je Ske efMejesveefle kejs~
heeeled efpevecege mes keeeeslmeie& kejW~ meeeF&me GdJeeme ceW 9 peehe, Devevlej eCeece
kejkes hegve: leerve DeeJele& Je Ske efMejesveefle kejs Deewj cegeeMegefe cege kes eje elegefJeMeefle
mleJeve he{W~)
LeesmmeeefcemleJe
eerieewleceeefoheoceglehegCeyevOe-cegeesefleleeefKeuececeesIeceIeeCeeMeced~
Je#es efpevesejcenb eefCehele leLeb, efveJee&CekeejCeceMes<epeieefleeLe&ced~~
Leesmmeeefce nb efpeCeJejs, eflelLeejs kesJeueer DeCebleefpeCes~

CejheJejueeseceefnS, efJenge-jeceues cenhheCCes~~1~~
ueesemmegppeeseejs, Oecceb eflelLebkejs efpeCes Jebos~
Dejnbles efkeefemmes, eGJeermeb esJe kesJeefueCees~~2~~
Gmenceefpeeb e Jebos, mebYeJeceefYeCeboCeb e megceFb e~
heGcehhenb meg h eemeb , ef peCeb e eb ohhenb Jeb os ~~3~~
megefJeefnb e heghheebleb, meereue meseb e Jeemeghegppeb e~
efJeceueceCebleb YeeJeb, Oecceb mebefleb e Jeboeefce~~4~~
kegbLegb e efpeCeJeeEjob, Dejb e ceefuueb e megJJeeb e Ceefceb~
Jeboeefce efjCesefceb, len heemeb JeceeCeb e~~5~~
SJeb ceS DeefYelLegee, efJenge-jeceuee henerCepejcejCee~
eGJeermeb efhe efpeCeJeje, eflelLeeje ces hemeerebleg~~6~~
efkeefee Jebefoe ceefnee, Sos ueesieesecee efpeCee efmee~
DeejesiieCeeCeueenb, efobleg meceeefnb e ces yeesefnb~~7~~
ebosefnb efCecceue-eje, DeeFesefnb Deefne-henemeee~
meeejefceJe iebYeerje, efmee efmeefb cece efomebleg~~8~~
ewleYeefe
nefjCeerbo-
peeef le YeieJeeved ns ceecYees peeeejef Jepe=b ef YeleeJecejceg k eg eees o d i eer C e& eYeeheef j eg ef c yeleew ~
keueg<eoee ceeveesodYeevlee hejmhejJewefjCees~
efJeielekeueg<ee heeoew eme ehee efJeMeemeg~~1~~
leoveg peeefle eseeved Oece& eJe=cenesoe
kegieefle-efJeheLe-keuesMeeeesmeew efJeheeMeeefle epee~
heef j Celeveemeeer - YeeJeeef ef Jeeef J ekeef u heleb
YeJeleg YeJeleeele= $esOee efpevesvJeeesce=leced ~~2~~
leoveg peeleeppewveer efJeefe eYebielejbefieCeer
eYeJeefJeieceOeewJe - JemJeYeeJeefJeYeeefJeveer~
efvehecemegKemesob ejb efJeIee efvejie&ueb
efJeielejpemeb cees#eb oseeefVejleeceJeeced ~~3~~
Den&eflmeeeeeex-heeOeeesYemleLee e meeOegYe~
meJe&peieodJebesYees, veceesmleg meJe&$e meJexYe~~4~~
ceesneefomeJe&oes<eeefj-IeelekesYe meoe nlejpeesYe~
efJejefnlejnmke=lesYe hetpeenxYees veceesn&odYe~~5~~
#eevleepe&JeeefoiegCeieCe-megmeeOeveb mekeueueeskeefnlenslegb~
MegYeOeeceefve Oeeleejb, Jevos Oece efpevesveseced ~~6~~
(125)
efceLee%eeveleceesJe=le-ueeskewkepeeseflejefceleieceeesefie~
meebieesheebiecepeseb, pewveb Jeeveb meoe Jevos~~7~~
YeJeveefJeceevepeesefle-JelejvejueeskeefJeeewleeefve~
ef$epeieoefYeJeefvoleeveeb, Jebos $esOee efpevesveCeeb~~8~~
YegJeve$eesefhe YegJeve-$eeeefOeheeYee&-leerLe&kele=&Ceeced~
Jevos YeJeeefiveMeevlew, efJeYeJeeveeceeueeeueermlee~~9~~
Fefle hebeceneheg<ee, eCeglee efpeveOece&-Jeeve-ewleeefve~
ewleeueeee efJeceueeb, efoMevleg yeesefOeb yegOepeveseb~~10~~
Deke=leeefve ke=leeefve eeecese-egefleceefvleegeflecelmeg ceefvojs<eg~
cevegpeecejhetefpeleeefve Jebos, eefleefyecyeeefve peiel$ees efpeveeveeced ~~11~~
egefleceb[ueYeemegjebieeer, eeflecee Deeeflecee efpeveeseceeveeced~
YegJeves<eg efJeYetlees eJe=ee, Jeheg<ee eeeefuejefmce Jevoceeve~~12~~
efJeieleeegOeefJeefeeeefJeYet<ee, eke=eflemLee ke=efleveeb efpevesejeCeeced~
eeflecee eefleceeie=ns<eg keebleeeeflecee keuce<eMeevleesefYeJevos~~13~~
keLeeefvle ke<eeecegefeue#ceeR, hejee Meevleleee YeJeevlekeeveeced~
eCeceeceefYehecetefle&ceefvle, eefleheeefCe efJeMeges efpeveeveeced ~~14~~
eefoob cece efmeYeefeveerleb, megke=leb og<ke=leJelce&jesefOe lesve~
hegvee efpeveOece& SJe Yeefe- Ye&Jeleeppevceefve pevceefve efmLeje ces~~15~~
Den& leeb meJe&YeeJeeveeb, oMe&ve%eevemecheoeced ~
keerle&efe<eeefce ewleeefve, eLeeyegef efJeMeges~~16~~
eer ceod YeeJeveJeememLee, mJeeb Yeemegjcetl e& e~
Jeefvolee vees efJeOeseemeg, eeflecee: hejceeb ieefleced ~~17~~
eeJeefvle meefvle ueeskesefmceVeke=leeefve ke=leeefve e~
leeefve meJee&efCe ewleeefve, Jevos Yeteebefme Yetlees~~18~~
(126)
es Jevlejef Jeceeves <eg , mLes eebme eefl eceeie= ne~

les e mebKeeceefleeevlee, mevleg vees oes<eefJeefos~~19~~
peesefle<eeceLe ueeskeme, YetleesodYegl emecheo~
ie=ne mJeebYegJe meefvle, efJeceeves<eg veceeefce leeved ~~20~~
Jevos megjeflejeree - ceefCeeeeefYe<eseveced ~
ee ecesCewJe mesJebles, leoee& efmeefueyOees~~21~~
Fefle mlegefleheLeeleerle - eerYe=leecen&leeb cece~
ewleeveecemleg mebkeerefle&, meJee&eJeefvejesefOeveer~~22~~
Den&vceneveome, ef$eYegJeveYeJepeveleerLe&eeef$ekeogefjlee#eeuevewkekeejCe-ceefleueewefkekekegnkeleerLe&cegeceleerLe&ced ~~23~~
ueeskeeueeskemegleJe-eleJeyeesOevemeceLe&efoJe%eeveelenJenleJeenb, eleMeerueeceueefJeMeeueketueefleeced~~24~~
MegkeueOeeveefmleefcele-efmLelejepeepenbmejeefpelecemeke=led~
mJeeOeeecevIees<eb, veeveeiegCemeefceefleiegefhle efmekeleemegYeieced ~~25~~
#eevleeJele&meneb, meJe&oee efJekeekegmegceefJeuemeuueeflekeced~
ogmenhejer<eneKe - glelejjbieejbieYebiegjefvekejced ~~26~~
Jeheieleke<eeehesveb, jeies<eeefooes<e-MewJeuejefnleced~
Delemleceesnkeo&ce-ceefleotjefvejmlecejCecekejekejced ~~27~~
$e+ef<eJe=<eYemlegefleceves-efs keleefveIeex<e-efJeefJeOeefJenieOJeeveced~
efJeefJeOeleheesefveefOehegefueveb, meeeJemebJejefvepe&jeefveeJeCeb~~28~~
ieCeOejeeOejsv-eYe=efleceneYeJehegb[jerkewheg<ew,
yengefYe mveeleb Yekelee, keefuekeueg<eceueeheke<e&CeeLe&ceceseced ~~29~~
DeJeleerCe&Jele mveelegb, ceceeefhe ogmlejmecemleogefjleb otjb~
Jehenjleg hejceheeJeve-cevevepeemJeYeeJeYeeJeieYeerjb~~30~~
(127)
he=LJeer bo-
Deleeceveeveeslheueb, mekeuekeesheJespe&eeled ,
kee#eMejcees#enerve - ceefJekeejleesskele~~
efJe<eeoceoneefvele, enefmeleeeceeveb meoe,
cegKeb keLeeleerJe les, oeMegefceeleefvlekeerced ~~31~~
efvejeYejCeYeemegjb,
efJeielejeieJesieesoeeefVejbyejceveesnjb,
eke=efleheefveoex<ele~
efvejeegOemegefveYe&eb,
efJeieleefnbmeeEnmeeeceeled
efceleefmLeleveKeebiepeb,
ielejpeesceuemheMe&veb
veJeebyeg nevove - eefl eceef oJeievOees oeced ~
jJeer vogk eg ef ueMeeef o - ef oJeyengu e#eCeeueb ke=leb
efoJeekejmeneYeemegj - ceheer#eCeeveeb efeeced ~~33~~
efn leeLe& heef jheb ef Leef Ye, eyeuejeiecees n eef oefYe
keuebefkelecevee pevees, eoefYeJeer#e MeesMegdeles~
meoeefYecegKecesJe eppeieefle heMeleeb meJe&le
Mejef ceueevceb[ue - ef ceJeesef lLeleb Meles ~~34~~
leosleocejsej - eeueceewefueceeueeceefCemhegjeflkejCeegcyeveere - ejCeejefJevoeced ~
hegveeleg YeieJeefppevesv! leJe hecevOeerke=leb
peieled
mekeueceveleerLe&iegheoes<eesoew~~35~~
eveYeb ev-cejerefeieewjb, evb efleereb peieleerJe keevleced~
JevosefYeJeveb cenlee-ce=<eervb, efpeveb efpelemJeevle-ke<eeeyevOeced~~
emeebie-ue#ceer-heefjJesMe-efYeVeb, lecemleceesjs-efjJe jefMce-efYeVeced ~
(128)
veveeMe yeeeb yengceevemeb e, Oeeve-eoerheeefleMeesve efYeVeced ~~1~~

mJehe#emeewefmLele-ceoeJeefuehlee, Jeekedefmebnveeow-efJe&ceoe yeYetJeg~
eJeeefovees eme ceoe&-ieC[e, iepee eLee kesMeefjCees efveveeow~~
e meJe& u ees k es hejces ef leeee, heob JeYet Jeeod Yeg l ekece& l es pee~
Devevle-Oeecee#ej-efJeee#eg, meceble-ogKe#ee-Meemevee~~2~~
me evcee YeJe-kegcegleerveeb, efJeheVe-oes<eeYe -keuebkeuesh e~
JeekeesMe-Jee*dveee-ceetKe-ceeue, heteeled heefJe$ees YeieJeevcevees ces~~
JeeeCegeCes, peCeOeCegoeCes, heFheesefmeG legng KeeOe~
legn ejCeefJeneCes kesJeueCeeCes, legng hejcehheG hejcehe~~1~~
pee efjmen efjmeermejCeefceeheee, pee Deefpeeefpeebiecejesmejee~
pee mebYeJemebYeJekeeefJeDeese, pee DeefnCeboCe CebefoeheDeese~~
pee megceF megceFmecceeheeeme, pee heGcehhen heGceeefCeJeeme~
pee peeefn meg heememegheemeiee, pee evohhen evoenJee~~
pee heghheevle oblevlejbie, pee meereue meereueJeeCeYebie~
pee mese meseefkejCeesnmegppe, pee Jeemeghetpe hegppeeCegppe~~
pee efJeceue efJeceueiegCemesef{"eCe, pee peeefn DeCebleeCebleCeeCe~
pee Oecce OecceeflelLeej meble, pee meebefle meebefle efJeefneeJeee~~
pee kegbLegkegbLehegngDebefiemeoe, pee Dej Dej ceenj efJeefnemecee~
pee ceefuue ceefuue DeeoeceieOeb, pee cegefCemegJJee megJJeeefCeyebOe~
pee Ceefce CeefceeecejefCeejmeeefce, peeCesefce Oeccejn ekekeCesefce~
pee heeme heemeefboCeefkeJeeCe, pee JeceeCe pemeJeceeCe~~
Fn peeefCee Ceeceefnb ogefjeefJejeceefnb, hejefnbefye Ceefcee megjeJeefueefnb~
DeCenCeefnb DeCeeFefnb meefceekegJeeFefnb, heCeefJeefOe DejnbleeJeefueefnb~~
(129)
ceevemlebYee mejebefme, eefJeceue-peue-melKeeeflekee-heg<heJeeer~

ekeejes veeeMeeueeefleecegheJeveb JesefokeebleOJe&peeee~~
Meeue keuheogceeCeeb, megheefjJe=e-Jeveb mlethe-ncee&Jeueer e~
eekeej mheeefkeesvle-ve=&megj-cegefvemeYee heeref"keees mJeebYet~~1~~
Je<ex<eg Je<ee&vlejheJe&les<eg, vevoerejs eeefve e cebojs<eg~
eeJeefvle ewleeeleveeefve ueeskes, meJee&efCe Jevos efpevehegJeeveeb~~
DeJeefveleueieleeveeb, ke=ef$eceeke=ef$eceeCeeb~
JeveYeJeveieleeveeb, efoJeJewceeefvekeeveeb~~
Fn cevegpeke=leeveeb, osJejepeeefe&leeveeb~
efpeveJejefveueeeveeb YeeJeleesnb mcejeefce~~2~~
pecyetOeeleefkeheg<keje&JemegOee#es$e$ees es YeJeeebecYeespeefMeKebef[keb"kevekeeeJe=[dIeveeYeeefpevee:~
mecei%eeveeefj$eue#eCeOeje oiOeekecexvOevee,
YetleeveeieleJele&ceevemecees lesYees efpevesYees vece:~~3~~
eercevcesjew kegueeew jpeleefieefjJejs Meeuceueew pecyegJe=#es,
Je#eejs ewleJe=#es jeflekejefekes kegb[ues ceeveg<eebkes~
F<JeekeejWpeveeew oefOecegKeefMeKejs Jeblejs mJeie&ueeskes,
peesefleueexkesefYeJevos YegJeveceefnleues eeefve ewleeueeeefve~~4~
~
ew kegvosvogleg<eej-nejOeJeueew, eefJevveerueeYeew,
ew yevOetkemeceeYeew efpeveJe=<eew, ew e efeebiegeYeew~
Mes<ee: <ees[Me pevce=legjefnlee:, meblehlensceeYeemles meb%eeveefoJeekeje: megjveglee: efmeefb eevleg ve:~~5~~
(130)
Feefce Yevles! esFeYeefe keeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb,
DenueeseefleefjeueeseGueeseefcce efkeefceeefkeefceeefCe peeefCe efpeCeesFeeefCe leeefCe meJJeeefCe eflemeg efJe ueesSmeg YeJeCeJeeefmeeJeeCeefJeblejpeesFefmeekehheJeeefmeeefeeGefJene osJee meheefjJeej efoJJesCe ievOesCe, efoJJesCe
heghhesCe, efoJJesCe egCCesCe, efoJJesCe JeemesCe, efoJJesCe CneCesCe,
efCeekeeueb, Debebefle, hegppebefle Jevobefle, Cecebmebefle DenceefJe Fn meblees,
lelLe mebleeFb efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jevoeefce, Cecebmeeefce,
ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb, meceeefncejCeb,
(Devevlej hebeebie vecemkeej kejs Je veeres efueKeer ke=leefJe%eehevee kejs)

YeeJehetpeeJevoveemleJemecesleb hebeceneiegYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hebeebie eCeece kejW, Deveblej 3 DeeJele& Ske efMejesveefle kej hetJeexe meeceeefeke ob[ke
he{s~ hegve: leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle kej meeeF&me GdJeeme-eceeCe keeeeslmeie&
kejW~ keeeeslmeie& hetCe& nesves hej hegve: hebeebie vecemkeej kej leerve DeeJele& Deewj Ske efMejesveefle
kejW~ heeeled Leesmmeeefce Fleeefo elegefJeMeefle mleJe he{kej Devle ceW leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveefle kejs~ Devevlej veeres efueKeer hebeceneiegYeefe he{s~
hebeceneiegYeefe
ceCegeCeeFbomegjOeefjeeeee, hebekeuueeCemeeskeKeeJeueer heeee~
obmeCeb CeeCe PeeCeb DeCebleb yeueb, les efpeCee efobleg Decnb Jejb cebieueb~~1~~
pesefnb PeeCeefiieJeeCesefnb DeFLeeb1 peccepejcejCeCeejeeb oeb~
hebeDeeeejhebeefiiemebmeenee, yeejmebieeFb megDepeueefn-DeJeieenee~
ceeskeKeueer cenbleer cenb les meee, metefjCees efobleg ceeskeKebieeemebieee~~3~~
1. DeFoeb
(131)
Ieesjmebmeej-Yeercee[JeerkeeCeCes, eflekeKeefJeejeueCenheeJehebeeCeCes~
CeceiieeCe peerJeeCe henosmeee, Jebefocees les GJepPeee Decns meee~~4~~
GiieleJeejCekejCesefnb PeerCebieee1, OecceJejPeeCemegkekeskekePeeCebieee~
efCeyYejb leJeefmejerS meceeefuebieee, meenJees les cenb1 ceeskeKehenceiieee~~5~~
SCe LeesesCe pees hebeieg JeboS, iegemebmeejIeCeJesefuue mees efboS
uenF mees efmemeeskeKeeFbyengceeCeCeb, kegCeF keefccebOeCeb hegbpeheppeeueCeb~~6~~
Dene efmeeFefjee,GJePeeee meeng hebehejceser~
SeeCe Cecegkekeeje, YeJes YeJes cece megnb efobleg~~7~~
Debeefuekee
Feefce Yevles! hebeiegYeefekeeDeesmeiiees keDees lemmeeueesesGb

Deceneheeef[nsjmebpegeeCeb DejnbleeCeb, DeiegCemebheCCeeCeb GueesecelLeeefcce heFefeeCeb efmeeCeb, DeheJeeCeceeGmebpegeeCeb DeeFefjeeCeb,
DeeeejeefomegoCeeCeesJeosmeeeCeb GJepPeeeeCeb, eflejeCeiegCeheeueCejeeCeb meJJemeentCeb, efCeekeeueb Debesefce hetpesefce Jeboeefce Cecebmeeefce
ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb
(Deveblej vecemkeej kejkes ke=le efJe%eehevee kejW~)
DeLe heewJee&efCnke osJeJeboveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb eerMeebefleYeefekeeeeslmeie

kejescenb~
(eCeece kejkes 3 DeeJele&, 1 efMejesveefle kej Cecees DejnbleeCeb Fleeefo ob[ke he{kej 3
DeeJele&, 1 efMejesveefle kejs~ peehe mes keeeeslmeie& kejs, hegve: eCeece kej 3 DeeJele&,
1 efMejesveefle kejkes Leesmmeeefce Fleeefo he{kej 3 DeeJele&, 1 efMejesveefle kejkes MeebefleYeefe he{s~)
1. cene
(132)
MeebefleYeefe
Meebefleefpeveb MeefMeefvece&ueJeke$eb, MeerueiegCeelemebecehee$eced~
DeMeleeefe&leue#eCeiee$eb, veewefce efpeveesecececyegpeves$eced~~1~~
hebececeerefhmeleeeOejeCeeb, hetefpeleefceb-vejsvieCewe~
Meebeflekejb ieCeMeebefleceYeerhmeg <ees[MeleerLe&kejb eCeceeefce~~2~~
efoJele megjheg<hemegJe=efog&vogefYejemeveeespeveIees<eew~
DeeleheJeejCeeecejegices, eme efJeYeeefle e ceb[uelespe~~3~~
leb peieoefe&leMeebefleefpevesvb, Meebeflekejb efMejmee eCeceeefce~
meJe&ieCeee leg eleg Meebefleb, ceecejb he"les hejceeb e~~4~~
esYeefe&lee cegkegkegb[uenejjlvew~
MeeeefoefYe megjieCew mlegleheeoheee~~
les ces efpevee eJejJebMepeieleoerhee~
leerLekeje meleleMeebeflekeje YeJebleg~~5~~
mebhetpekeeveeb eefleheeuekeeveeb, eleervmeeceeveleheesOeveeveeb~
osMeme je^me hegjme je%e, kejesleg Meebefleb YeieJeeved efpevesv~~6~~
DeMeeskeJe=#e: megjheg<heJe=ef-efo&JeOJeefveeecejceemeveb e~
Yeeceb[ueb oggbogefYejelehe$eb, meleeefleneee&efCe efpevesejeCeeb~~7~~
#esceb meJe&epeeveeb eYeJeleg yeueJeeved, Oeeefce&kees Yetefceheeue~
keeues keeues e meceiJe<e&leg ceIeJee, JeeOeees eebleg veeMeb~~
ogefYe&#eb eesefjceejer #eCeceefhe peieleeb, cee mce YetppeerJeueeskes~
pewvesvb Oece&eeb eYeJeleg meleleb, meJe&meewKeeoeefe~~8~~
eOJemleIeeeflekecee&Ce, kesJeue%eeveYeemkeje~
kegJe&vleg peieleeb Meebefleb, Je=<eYeeee efpeveseje~~9~~
(133)
-DebeefuekeeFeefce Yebles! mebefleYeefe keeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb

hebecenekeuueeCe-mebheCCeeCeb, Deceneheeef[nsj-meefneeCeb, eGleermeeeflemeeefJeMes<emebpegeeCeb, yeeermeosJeWoceefCecee-ceG[celLee-ceefneeCeb,
yeueosJeJeemegosJeekekenjefjefmecegefCepeF-DeCeieejesJeiet{eCeb, LegFmeemenmmeefCeueeeCeb GmeneFJeerjheefce-cebieuecenehegefjmeeCeb, efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees keccekeKeDees,
yeesefnueenes, megieFieceCeb, meceeefncejCeb, efpeveiegCemebheefe nesG cepPeb~
(hegve: vecemkeej kej efJe%eehevee kejs~)
DeLe heewJee&efCnkeosJeJeboveeeeb ewle-hebeiegMeebefleYeeer: ke=lJee

leerveeefOekelJeeefo oes<eefJeMegeLe DeelceheefJe$eerkejCeeLe meceeefOeYeefe
keeeeslmeie kejescenb~
(hegve: vecemkeej kej 3 DeeJele&, 1 efMejesveefle kejkes meeceeefeke ob[ke he{kej 3
DeeJele&, 1 efMejesveefle kejs~ hegve: keeeeslmeie& kej vecemkeej kejs Je 3 DeeJele& 1, efMejesveefle
kej Leesmmeeefce mleJe he{kej 3 DeeJele&, 1 efMejesveefle kej meceeefOeYeefe he{s~)
meceeefOe Yeefe:
eLeceb kejCeb ejCeb Jeb vece:~
MeeeeYeemees efpeveheeflevegefle mebieefle meJe&oeez~
meodJe=eeveeb iegCeieCekeLee, oes<eJeeos e ceewveced ~~
meJe&meeefhe efeeefnleJeees, YeeJevee eelceleJes~
mecheebleeb cece YeJeYeJes, eeJeoslesheJeie&~~1~~
pewveceeie&efejveceeie&efveJexielee efpeveiegCemlegleew ceefle~
efve<keuebkeefJeceueesefeYeeJevee, mecYeJevleg cece pevcepevceefve~~2~~
leJe heeoew cece oes, cece oeb leJe heoes ueerveced~
efleleg efpevesv! leeJeeeJeefVeJee&Cemebeeefhle~~3~~
(134)
DekeKej-heelLenerCeb, ceeenerCeb e peb ceS YeefCeeb~

leb KeceG CeeCe osJee! osG meceeefnb e ces yeesefnb~~4~~
peb mekekeF leb keerjF mesmemme meee kejsF menCeb~
menceeCees peerJees heeJeF Depejecejb "eCeb~~5~~
leJeejCeb JeeOejCeb mebpecemejCeb e peerJeoeekejCeb~
Debles meceeefncejCeb eGieFogkeKeb efCeJeeCesF~~6~~
ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueeDees megieFieceCeb meceeefncejCeb
efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
(Deveblej eLeeJekeeMe DeelceOeeve kejW~)
(135)
eMeefmle:
eer JeOe& c eeveceevece, Meemeveb eme Jele& les ~
Meejoeb ieewleceeoeRe, meJe&meeOetved veceecenced~~1~~
pebyeterhes$e #es$es eeied-Yejlesheee&Keb[kes~
eerJeerjMeemeves metefj:, kegbokegboiegce&neved~~2~~
cetuemebIes e leVeecvee, kegbokegboevJeeesYeJeled~
ies mejmJeleerveeefcve, yeueelkeejieCes MegYes~~3~~
eeefj$eeeYe=lmetefj: eLece: Meebeflemeeiej:~
eerJeerjmeeiejeeee&mleme heeefOeheesYeJeled~~4~~
ceneeleeoeleejb, iegb iegjesieg&b vegJes~
iegYekelee leefj<eeefce, YeJeJeeefOe&ceefhe lJejced~~5~~
veJeef$ehebedebkesefmceved, Jeerjeyos heew<eke=<Cekes~
SkeeoMeeceeb evLees, efpeveYekelee ehete&les~~6~~
ee osJeJevovee mewJe, meeceeefekeefJeefOece&lee~
hetJee&eee&eceeCelJeeled, meJe&ceeve YeJesefon~~7~~
ieefCeveer%eeveceleemeew, evLe: mebkeefuelees ceee~
efpeveYeefeemeeosve, mLeseeVebeeoeb efejced~~8~~
ke=leeke=lemegcesJee&ee:, eeJeeeJeefoeb efJeefOe:~
cegceg#etCeeb efo mLeseeled, oeee mJeelcemebheoced~~9~~
DeLe&-efpevekee Meemeve Deepe eneB eue jne nw Gve eer JeOe&ceeve YeieJeeve kees
vecemkeej kejkes mejmJeleer ceelee kees SJeb eer ieewlecemJeeceer mes ueskej meJe& meeOegDeeW kees ceQ
vecemkeej kejleer ntB~ Fme eLece pecyeterhe ceW Yejle#es$e kes Deee&KeC[ ceW eerJeerjeYeg kes
Meemeve ceW eer kegbokegboeeee& ceneve ngS nQ~ Fme cetuemebIe ceW GvneR kes veece mes kegbokegboecveee
eefme nw~ Fmeer Deecveee ceW mejmJeleerie Deewj yeueelkeejveece mes eefme MegYeieCe ceW
yeermeJeeR meoer ceW eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer eLeceeeee& ngS nQ, Gvekes heeeee& eer
Jeerjmeeiej Deeeee& ngS nQ~ Fvemes ceQves Deeefe&kee oer#ee ueer nw Dele: Fve ceneeleeoeekeieg
kees Je ieg kes ieg eer Meebeflemeeiejeeee&Jee& kees vecemkeej kejleer ntB keeeWefke iegYeefe mes ner
ceQ MeerIe YeJemeceg mes heej nesTBieer~~1 mes 5~~
(136)
Jeerj efve. mebJeled 2539 heew<e ke=<Cee SkeeoMeer keer MegYe efleefLe ceW cesjs eje efpevesvosJe
keer YeefehetJe&ke en ebLe hetCe& efkeee ieee nw~ pees osJeJebovee efeee nw Jener meeceeefeke
efJeefOe ceeveer ieF& nw~ en hetJee&eeeeX kes JeeveeW mes eceeCeerke nw~ Dele: ueeske ceW en meYeer kees
ceeve nesJesieer~ cegPe ieefCeveer %eeveceleer kes eje en ebLe Deveske <edKeC[eiece Deeefo ebLeeW mes
mebkeefuele efkeee ieee nw~ en ebLe efpevesvosJe keer Yeefe kes emeeo mes efejkeeue leke Fme
he=LJeer hej efmLele jns Deewj Deevebo kees eoeve kejlee jns~ peye leke ke=ef$ece (nefmleveehegj ceW
efveefce&le megcesheJe&le, pecyeterhe, lesjnerhe, leerveueeske, keceuecebefoj (Deeefo) Deewj Deke=ef$ece
Yeer megcesheJe&le Deeefo jnWies, leye leke en meeceeefeke efJeefOe cegceg#e-meeOeg-meeOJeer Deewj
eeJeke-eeefJekeeDeeW kes oe ceW efmLele jns SJeb mJeelcee keer mebheefe-cees#emegKe kees
eoeve kejs~~6 mes 8~~

Dev Vandana Aparnaam Samayik (VGM-375)

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Dev Vandana Aparnaam Samayik (VGM-375)

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

eer %eeveceleer ceeleepeer

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

-: efveoxMeke SJeb mecheeoke:-

kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceerpeer

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

peerJeve ekeeMe pewve

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

Website : www.jambudweep.org, E-mail : jambudweeptirth@gmail.com

Jeerj efve. meb. 2539

kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&

mJeefmleeer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer

ieefCeveer Deeefe&kee %eeveceleer

efpeleceon<e&s<ee, efpeleceesnhejer<ene efpeleke<eeee:~

eerceles JeOe&ceeveee, vecees veefcele efJeef<es~

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer kee mebef#ehle-heefjee

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve-mebef#ehle heefjee

Jeerj %eeveesoe ievLeceeuee kes meneesieer

-peerJeve ekeeMe pewve (eyebOe mecheeoke)

eer ceeBieer}e} yeeyet}e} hene[s, nwojeyeeo (DeevOe heosMe)~

6. eer heegcve kegceej peJesjer, jeskeef[ee}sve, yeesjerJe}er (Jesm) cegbyeF&~

15. eer ngkeceerebo ceebieer}e} Meen, Oeeveceb[er, Goehegj (jepe.)

kesJeue 600 efkeleeyeeW ceW en hespe ueiesiee~

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ke=eflekece& kee ue#eCe

ke=eflekece& kes Yeso

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

meeceeefeke keye Deewj kewmes kejW?

osJeJeboveekejCeb e lelmeeceeefekeb eleb YeJeefle1~

Jevovee eesie cege

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

cegeDeeW kee ue#eCe ece mes kenles nQ~

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

DeLe eke mlees$e

b efpevesvYeJeveb YeJeleeheneefj, YeJeelceveeb efJeYeJemebYeJeYetefjnsleg~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

osJeeefOeosJe! hejcesej! Jeerlejeie!

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

JeeCeeR ieoieodevJeheg heguekeevedves$eeb eeJeeved ~

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

heef[kekeceeefce Yebles! FefjeeJeefneeS efJejenCeeS DeCeeieges

F&ee&heLes eeefueleee ceee eceeoeoskesefveecegKepeerJeefvekeeeyeeOee~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

oJJee~ heceeooesmesCe [ye[yeeefjeeS heeCeYetopeerJemeeeCeb GJeIeeoes

veceesmleg YeieJeved ! osJeJeboveeb keefj<eeefce~

efmeb mechetCe&YeJeeLe efmes keejCecegececed~

Kecceeefce meJJepeerJeeCeb, meJJes peerJee Kecebleg ces~

YeieJeVeceesmleg emeerobleg eYegheeoe Jebefo<esnb~ S<eesnb meJe&meeJeeeesieeefjleesefmce~

osJeJebovee Dehejveece meeceeefeke

DeLe heewJee&efCnkeosJeJevoveeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Leesmmeeefce nb efpeCeJejs, eflelLeejs kesJeueer DeCebleefpeCes~