-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb. 341

Ceceeskeej Oeece leerLe&

heefjee SJeb hetpee

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

-: ceeie&oMe&ve :-

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

-: efveoxMeke SJeb mecheeoke :-

mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer

-: eyebOe mecheeoke :-

-emlegefle-

ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

MejohetefCe&cee ceneslmeJe, 11 Deketyej 2011 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer eje Ieesef<ele
eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& kes Devleie&le meveeJeo (ce.e.) ceW
Ceceeskeej Oeece leerLe& hej Deeeesefpele Jesoer eeflee SJeb hebehejceser eeflecee
efJejepeceeve kes DeJemej hej ekeeefMele

-ekeeMeke-

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.-250404
Heesve veb.- (01233) 280184, 280994
Website : www.jambudweep.org
E-mail : jambudweeptirth@gmail.com

eLece mebmkejCe Jeerj efve. meb. 2538, heeuiegve Meg. le=leeree cetue
1100 eefleeeB
24 hejJejer 2012
20/-.

peerJeve ekeeMe pewve

meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve
kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&, pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

efJe<eeevegeceefCekee
efJe<ee
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee

Ceceeskeej heQleerme ele efJeefOe
Ceceeskeej ceb$e kee DeLe& SJeb ceefncee
Ceceeskeej ceneceb$e hetpee
Ceceeskeej ceb$e kee ceenelce (mebmke=le SJeb efnvoer)
Ceceeskeej eeueermee
Yepeve (Ceceeskeej ceb$e kee)
Yepeve (meveeJeo ceW Ceceeskeej Oeece leerLe& heeje nw)
Yepeve (Ceceeskeej Oeece leerjLe ceneve nw)
Yepeve (Jevovee keB ceQ Ceceeskeej Oeece keer)
Yepeve (Ceceeskeej yeesuees efhej DeeBKe Keesuees)
Deejleer
eespevee eoe$eer ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer-heefjee
esjCeeeesle #eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe-heefjee
meeefveOe eoelee mJeefmleeer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer-heefjee

he=
3
4
5
15
20
27
30
31
32
33
34
35
36
38
40

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(3)

Ceceeskeej Oeece leerLe& kee heefjee

-Deeefe&kee evoveeceleer
leere&les mebmeejmeeiejes esve Demeew leerLe&: DeLee&led efpemekes eje mebmeejheer cenemeceg
kees efleje peelee nw, heej efkeee peelee nw, Gmes leerLe& kenles nQ~ Fme heefjYee<ee kes Devegmeej
efpeveOece& meyemes Gece leerLe& nw Deewj efpeveOece& kee cetueceb$e nw-Ceceeskeej ceneceb$e~ Fme
ceneceb$e kes veece mes efveefce&le leerLe& kee eneB mebef#ehle heefjee emlegle nw~
ceOeeosMe kes efvecee[ #es$e ceW Fboewj-meveeJeo jes[ hej yeves Fme leerLe& kee veece nwCeceeskeej Oeece leerLe&~ meved 1996 ceW hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe
eer %eeveceleer ceeleepeer kee memebIe ceebieerlegbieer efme#es$e keer Deesj efJenej kejles ngS
meveeJeo veiej ceW cebieue heoehe&Ce ngDee~ Gvekes mebIe ceW meved 1967 mes (ye. ceesleerebo kes
he ceW) meeOeveejle #eguueke ceesleermeeiej cenejepe (meved 1987 ceW oeref#ele ngS) keer eyeue
YeeJevee Leer efke cesjer pevceYetefce meveeJeo ceW efkemeer Oeeefce&ke jevee kee efvecee&Ce nes,
meveeJeo hengBeves hej GvneWves hetpe ceeleepeer mes YeeJevee Jee keer Dele: ceeleepeer ves
efevleve kejkes hebehejceser YeieJevleeW keer eeflecee Deewj Ceceeskeej ceb$e kes 35 De#ejeW mes
meceefvJele Ske heefJe$e eespevee Ceceeskeej Oeece leerLe& kes veece mes JeneB meekeej kejves kes
efueS meceepe kees efveoxMe efoee~ Deeveve-heeveve ceW eespevee yeveer Deewj leerLe& kes efueS Yetefce
eoeve kejves kee hegCe eehle efkeee #eguueke ceesleermeeiej cenejepe kes ie=nmLeeJemLee kes ueIeg
Yeelee eer ekeeMeebo pewve mejehe ves~ Dele: efoveeBke 31 ceee& 1996, ew$e Megkeuee eoMeer,
jefJeJeej kees mebIe meeefVeOe ceW leerLe& kee efMeueeveeme nes ieee~
hegve: Fme efvecee&CeeOeerve leerLe& heefjmej ceW meJe&eLece leerLekej eer $e+<eYeosJe YeieJeeve
keer meJee meele heg heeemeve eeflecee efJejepeceeve nesles ner leerLe&eeef$eeeW kee DeeJeeieceve
eejbYe nes ieee~ leerLe& kes ecegKe mlebYe eeJekejlve eer ekeeMeebo peer eje DeefYeefmebefele
megvoj yeeie-yeieeres Jeeues Fme GheJeve ceW eceMe: Ske ewleeuee, kegBDee, keg kecejs Deewj
Ceceeskeej Oeece cebefoj kee efvecee&Ce Yeer nes ieee~
hetpe eer %eeveceleer ceeleepeer ves eespevee efMeuheer kes he ceW Fme cebefoj kes Deboj
Ceceeskeej ceb$e kes heeBe heoeW kees meekeej kejves nsleg hebehejceser YeieJevleeW keer heeBe
eefleceeSB Deewj Gvekes veeres ceb$e heo (heeerkeejer Jeeues) efueKeJeekej leerLe& kees Ske Devet"e
mJehe eoeve kej efoee nw~ Fve hebehejceser keer heeBeeW eefleceeDeeW keer hebekeueeCeke
eeflee meved 2010, heeuiegve Meg. hebeceer kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW mecheVe nes egkeer
nw~ hegve: meved 2012 ceW heeuiegve Meg. le=leeree, 24 hejJejer kees es eefleceeSB Ceceeskeej
Oeece cebefoj ceW efJejepeceeve nes jner nQ~

(4)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

pees Yeer Yee Fve eefleceeDeeW kee DeefYe<eske kejsbies, Jes hejcesefeeW kes heefJe$e iebOeesoke
kes meeLe-meeLe DeveeefoefveOeve-Dehejeefpele Ceceeskeej ceneceb$e kes 35 De#ejeW kes cebef$ele
peue mes Yeer Deheves leve-ceve kees heeJeve, megjef#ele Deewj mJemLe kejves kee DeYetlehetJe& ueeYe
eehle kejWies~ Fme leerLe& hej meowJe Dee<e& hejchejevegmeej leLee yeermeJeeR meoer kes eLeceeeee&
eeefj$eeeJeleea& eer Meebeflemeeiej cegefve cenejepe keer ceeveleevegmeej yeermehebLe Deecveee
(hebeece=le DeefYe<eske, efeeeW eje DeefYe<eske, heue-hetue e{eves keer hejcheje, Meemeve osJeosJeer keer hetpee) eue jner nw Deewj Deeies Yeer meowJe ener hejcheje euesieer~ Deeves Jeeues
efoiecyej pewve leerLe&ee$eer Deewj YeeieCe Deheveer Fevegmeej yeermehebLe Deewj lesjnhebLe oesveeW
hejcheje mes DeefYe<eske-hetpeve kej mekeles nQ~ FmeceW keesF& efJeJeeo keer efmLeefle Fme leerLe& hej
veneR jKeer ieF& nw~ en Delevle yegefceee Deewj heejmheefjke meewneo& kee heefjeeeke nw~
en leerLe& egie-egie leke mebmeej kees ceneceb$e Ceceeskeej keer ceefncee mes heefjefele
kejelee jns Deewj leerLe& keer eyebOekeeefjCeer keceser kes mecemle keee&kelee& Yeewefleke SJeb
DeeOeeeflceke GVeefle kes meeLe-meeLe leerLe& kes mees DeLe& kees peerJeve ceW meekeej kejW, ener
cebieuekeecevee nw~
-28 peveJejer 2012, yemeble hebeceer
MM 6NN

Ceceeskeej heQleerme ele efJeefOe

vecemkeej heQleermeer ele ceW mehleceer kes meele GheJeeme, hebeceer kes heeBe
GheJeeme, elego&Meer kes eewon GheJeeme Deewj veJeceer kes veew GheJeeme yeleees iees nQ~
Ceceeskeej ceb$e ceW heQleerme De#ej nesles nQ, Ske-Ske De#ej kee Ske-Ske GheJeeme
efkeee peelee nw~ Fme ele kes DeejbYe kejves ceW efkemeer ceeme keer efkemeer efJeMes<e
efleefLe kee efveece veneR nw~ kesJeue efleefLe kes Devegmeej ner ele efkeee peelee nw~
Fme ele ceW GheJeeme kes efove DeefYe<eske kejkes hebehejceser Ceceeskeej ceb$e hetpeve
kejvee eeefnS leLee
ceb$e eb Cecees DeefjnbleeCeb, eR Cecees efmeeCeb, bt Cecees
DeeFefjeeCeb, eQ Cecees GJepPeeeeCeb, : Cecees ueesS meJJemeentCeb Fme ceb$e
kee peehe efkeee peelee nw~
MM 6NN

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(5)

Ceceeskeej ceb$e kee DeLe& SJeb ceefncee

uesefKekee-ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~
Cecees GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJemeentCeb~~1~~
DeefjnbleeW kees vecemkeej nes, efmeeW kees vecemkeej nes, DeeeeeeX kees vecemkeej
nes, GheeOeeeeW kees vecemkeej nes Deewj ueeske ceW meJe& meeOegDeeW kees vecemkeej nes~

(1) Cecees DeefjnbleeCeb

Deefjnveveeoefjnblee! Deefj DeLee&led Me$egDeeW kes nveveeled DeLee&led veeMe
kejves Jeeues nesves mes Deefjnble kenueeles nQ~
vejke, efleee, kegceeveg<e Deewj esle Fve heee&eeW ceW efveJeeme kejves mes nesves
Jeeues pees DeMes<e og:Ke nQ, Gve og:KeeW kees eehle kejeves ceW efveefcee keejCe nesves mes
ceesn kees Deefj DeLee&led Me$eg kene nw~
Mebkee-kesJeue ceesn kees ner Deefj ceeve uesves hej Mes<e keceeX kee Jeeheej
efve<heue nes peeJesiee ?
meceeOeeve-Ssmeer yeele veneR nw, keeeWefke yeekeer kes meYeer kece& ceesn kes ner
DeeOeerve nQ~ ceesn kes efyevee Mes<e kece& Deheves-Deheves keee& keer Glheefe ceW Jeeheej
kejles ngS veneR heees peeles nQ~ efpememes efke Jes Deheves keee& cesW mJeleb$e mecePes peeJeW~
FmeefueS meee Deefj ceesn ner nw Deewj Mes<e kece& Gmeer kes DeeOeerve nQ~
Mebkee-ceesn kece& kes ve nes peeves hej efkeleves ner keeue leke Mes<e keceeX keer
meee jnleer nw, FmeefueS Gvekee ceesn kes DeeOeerve nesvee veneR yevelee nw ?
meceeOeeve-Ssmee veneR mecePevee eeefnS, keeeWefke ceesnhe Deefj kes ve nes
peeves hej pevce-cejCe keer hejchejehe mebmeej kes Glheeove keer meeceLe& Mes<e keceeX

(6)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ceW veneR jnleer nw~ FmeefueS Gvekee meJe DemeJe kes meceeve nes peelee nw leLee
kesJeue%eeveeefo mechetCe& Deelce iegCeeW kes DeeefJeYee&Je kes jeskeves ceW meceLe& keejCe nesves
mes Yeer ceesn eOeeve Me$eg nw Deewj Gme Me$eg kes veeMe kejves mes Deefjnble en meb%ee
eehle nesleer nw~
jpeesnveveee Deefjnblee~ DeLeJee jpe DeLee&led DeeJejCe keceeX kes veeMe kejves
mes Deefjnble nesles nQ~ %eeveeJejCe Deewj oMe&veeJejCe kece& Oetefue keer lejn yeee
Deewj Deblejbie mJehe mecemle ef$ekeeueieesej Deveble DeLe&heee&e Deewj Jebpeveheee&e
mJehe JemlegDeeW kees efJe<ee kejves Jeeues yeesOe Deewj DevegYeJe kes eefleyebOeke nesves mes
jpe kenueeles nQ~ ceesn kees Yeer jpe kenles nQ, keeeWefke efpeme ekeej efpevekee cegKe
Yemce mes Jeehle neslee nw, GveceW efpeeYeeJe-keee& keer ceoblee osKeer peeleer nw,
Gmeer ekeej ceesn mes efpevekeer Deelcee Jeehle nes jner nw, Gvekes Yeer efpeeYeeJe osKee
peelee nw DeLee&led Gvekeer mJeevegYetefle ceW keeueg<e, cebolee ee kegefuelee heeF& peeleer
nw~ Mes<e keceeX kee efJeveeMe Fve leerve keceeX kes efJeveeMe kee DeefJeveeYeeJeer nw~
jnmeeYeeJeee Deefjnblee~ DeLeJee jnme kes DeYeeJe mes Yeer Deefjnble nesles
nQ~ jnme Deblejee kece& kees kenles nQ~ Fme Deblejee kece& kee veeMe Mes<e leerve
Ieeefleee keceeX kes veeMe kee DeefJeveeYeeJeer nw Deewj Deblejee kece& kes veeMe nesves hej
DeIeeefleee kece& Ye yeerpe kes meceeve efve:Mee nes peeles nQ~
DeefleMeehetpeen&lJeeen&vle:~ DeLeJee meeefleMee hetpee kes eesie nesves mes
Denle nesles nQ, keeeWefke ieYe&, pevce, oer#ee, kesJeue%eeve Deewj efveJee&Ce Fve heeBeeW
keueeCekeeW ceW osJeeW eje keer ieF& hetpeeSB osJe, Demegj Deewj ceveg<eeW kees eehle
hetpeeDeeW mes DeefOeke DeLee&led ceneved nw, FmeefueS Fve DeefleMeeeW kes eesie nesves mes
Den&vle nesles nQ~
Deveble%eeve, DevebleoMe&ve, DeveblemegKe, DevebleJeere&, #eeefeke-mecekelJe,
#eeefekeoeve, #eeefekeueeYe, #eeefekeYeesie Deewj #eeefekeGheYeesie Deeefo eie ngS
Deveble iegCe mJehe nesves mes efpevneWves eneR hej efmemJehe eehle kej efueee nw,
mheefke ceefCe kes heJe&le kes ceOe mes efvekeueles ngS mete& efyecye kes meceeve pees
osoerheceeve nes jns nQ, Deheves Mejerj eceeCe nesves hej Yeer efpevneWves Deheves %eeve kes
eje mechetCe& efJee kees Jeehle kej efueee nw, Deheves %eeve ceW ner mechetCe& ecese kes

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(7)

(8)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eefleYeeefmele nesves mes pees efJeehelee kees eehle nes iees nQ, mechetCe& jesieeW kes otj nes
peeves kes keejCe pees efvejecee nQ, mechetCe& heeheheer Debpeve kes ve nes peeves mes pees
efvejbpeve nw Deewj oes<eeW keer keueeSB-mechetCe& oes<eeW mes jefnle nesves kes keejCe pees
efve<keuebke nQ, Ssmes Gve DeefjnbleeW kees vecemkeej nes~

Deeeg kece& kee Goe Gvekes efJeeceeve nw leLee meueshelJe Deewj efveuexhelJe keer Dehes#ee
lees Fve oesveeW ceW Yeso mhe ner nw~
Dee"eW keceeX mes jefnle, Dee" iegCeeW mes ege Deewj leerve ueeske kes cemleke hej
efJejepeceeve Ssmes efmehejcesefeeW kees eneB vecemkeej efkeee ieee nw~

(2) Cecees efmeeCeb

(3) Cecees DeeFefjeeCeb

pees efveefle DeLee&led hetCe&le: Deheves mJehe ceW efmLele nQ, ke=leke=le nQ,
efpevneWves Deheves meeOe kees efme kej efueee nw Deewj efpevekes %eeveeJejCeeefo Dee"
kece& ve nes egkes nQ GvnW efme kenles nQ~
Mebkee-efme Deewj DeefjnbleeW ceW keee Yeso nw ?
meceeOeeve-Dee" keceeX kees ve kejves Jeeues efme nesles nQ Deewj eej
Ieeefleee keceeX kees ve kejves Jeeues Deefjnble nesles nQ~ ener Gve oesveeW ceW Yeso nw~
Mebkee-eej Ieeefleee keceeX kes ve nes peeves hej DeefjnbleeW keer Deelcee kes
mecemle iegCe eie nes peeles nQ FmeefueS efme Deewj Deefjnble ceW iegCeke=le Yeso veneR
nes mekelee nw ?
meceeOeeve-Ssmee veneR nw, keeeWefke DeefjnbleeW kes DeIeeefleee keceeX kee Goe
Deewj meJe oesveeW efJeeceeve nQ~ FmeefueS Fve oesveeW ceW Yeso nw~
Mebkee-es DeIeeefleee kece& MegkeueOeevehe Deefive kes eje DeOepeues nes
peeves kes keejCe Goe Deewj meJe kes efJeeceeve jnles ngS Yeer Dehevee keee& kejves
ceW meceLe& veneR nQ ?
meceeOeeve-Ssmee Yeer veneR nw, keeeWefke eefo Deeeg Deeefo kece& Deheves keee&
ceW DemeceLe& ceeves peeeW, lees Mejerj kee heleve nes peevee eeefnS, hejvleg Mejerj Deeefo
kee heleve lees neslee veneR nw Dele: Deeeg Deeefo Mes<e keceeX kee keee& kejvee efme nw~
Mebkee-Gve keceeX kee keee& lees eewjemeer ueeKe eesefvehe pevce, peje Deewj
cejCe mes ege mebmeej nw~ Jen DeIeeefleee keceeX kes jnves hej Yeer Deefjnble hejceser
kes veneR heeee peelee nw leLee DeIeeefleee kece& Deelcee kes iegCeeW kes Ieele kejves
ceW DemeceLe& Yeer nQ~ FmeefueS Deefjnble Deewj efme ceW iegCeeW keer Dehes#ee keesF& Yeso
veneR nw ?
meceeOeeve-Ssmee veneR nw, keeeWefke peerJe kes TOJe&ieceve mJeYeeJe kee eefleyebOeke

pees oMe&ve, %eeve, eeefj$e, lehe Deewj Jeere& Fve heeBe ekeej kes DeeeejeW kee
mJeeb DeeejCe kejles nQ Deewj otmejs meeOegDeeW mes DeeejCe kejeles nQ, GvnW Deeeee&
kenles nQ~ pees eewon efJeeemLeeveeW kes heejbiele nQ, ieejn Debie kes Oeejer nQ DeLeJee
Deeeejebie cee$e kes Oeejer nQ DeLeJee lelkeeueerve mJemecee Deewj hejmecee ceW heejbiele
nQ, ces kes meceeve efveeue nQ, he=LJeer kes meceeve menveMeerue nQ, efpevneWves meceg kes
meceeve ceue-oes<eeW kees yeenj heWke efoee nw Deewj pees meele ekeej kes Yee mes jefnle
nQ GvnW Deeeee& kenles nQ~
eJeeveheer meceg ceW DeJeieenve kejves mes efpevekeer yegef efvece&ue nes ieF& nw,
pees efveoex<ejerefle mes n DeeJeMekeeW kee heeueve kejles nQ, ces kes meceeve efve<keche
nQ, MetjJeerj nQ, efmebn kes meceeve efveYeeake nQ, efveoex<e nQ, osMe, kegue Deewj peeefle
mes Meg nQ, pees mebIe kes meben Deewj Devegen ceW kegMeue nQ, keerefle&ceeve nQ, pees
meejCe-DeeejCe, JeejCe-efve<esOe Deewj MeesOeve-eleeW keer Megef kejves Jeeueer
efeeeDeeW ceW efvele ner Gege nQ, GvnW Deeeee& hejceser kenles nQ, Ssmes DeeeeeeX
kees eneB vecemkeej efkeee ieee nw~

(4) Cecees GJepPeeeeCeb

eewon efJeeemLeeve-eewon hetJeeX kee JeeKeeve kejves Jeeues GheeOeee
hejceser nesles nQ~ DeLeJee lelkeeueerve hejceeiece kes JeeKeeve kejves Jeeues GheeOeee
nesles nQ~ Jes meben-efMe<eeW kees oer#ee osvee Deewj Devegen-Gvekee mebj#eCe
kejvee, Deeefo iegCeeW kees es[kej henues kens iees Deeeee& kes mecemle iegCeeW mes ege
nesles nQ~
pees meeOeg eewon hetJe&heer meceg ceW eJesMe kejkes cees#eceeie& ceW efmLele nQ leLee
cees#e kes Fgke MeeruebOejeW DeLee&led cegefveeeW kees GheosMe osles nQ, Gve cegveerejeW kees

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(9)

GheeOeee hejceser kenles nQ~ Ssmes GheeOeeeeW kees eneB vecemkeej efkeee ieee nw~

(5) Cecees ueesS meJJemeentCeb

ueeske ceW DeLee&led {eF& erheJeleea meJe& meeOegDeeW kees vecemkeej nes~ pees Deveble%eeveeefo
he Meg Deelcee kes mJehe keer meeOevee kejles nQ GvnW meeOeg kenles nQ~ pees heeBe
ceneeleeW kees OeejCe kejles nQ, leerve iegefhleeeW mes megjef#ele nQ, De"ejn npeej Meerue
kes YesoeW kees OeejCe kejles nQ Deewj eewjemeer ueeKe Gej iegCeeW kee heeueve kejles nQ,
Jes meeOeg hejceser nesles nQ~
efmebn kes meceeve hejeeceer, iepe kes meceeve mJeeefYeceeveer, yewue kes meceeve Ye
eke=efle, ce=ie kes meceeve mejue, heMeg kes meceeve efvejern ieesejer Je=efe kejves Jeeues,
heJeve kes meceeve efve:mebie, mete& kes meceeve lespemJeer, meeiej kes meceeve iebYeerj,
megces kes meceeve hejer<en Deewj GhemeieeX kes Deeves hej Dekeche, evcee kes meceeve
Meebefleoeeke, ceefCe kes meceeve eYeehegbpeege, he=LJeer kes meceeve meJe&yeeOeeDeeW kees
menves Jeeues, mehe& kes meceeve Deefveele Jemeeflekee Deeefo ceW efveJeeme kejves Jeeues,
DeekeeMe kes meceeve efvejeuebyeer Deewj meoe keeue cees#e kee DevJes<eCe kejves Jeeues
meeOeg nesles nQ~ Ssmes mechetCe& kece&YetefceeeW ceW GlheVe nesves Jeeues ef$ekeeueJeleea meeOegDeeW
kees vecemkeej efkeee ieee nw~
heeBe hejcesefeeW kees vecemkeej kejves ceW Fme vecemkeej ceb$e ceW meJe& Deewj
ueeske heo nQ Jes Deble oerheke nQ, Dele: mechetCe& #es$e ceW jnves Jeeues ef$ekeeueJeleea
Deefjnble Deeefo osJeleeDeeW kees vecemkeej kejves kes efueS GvnW eleske vecemkeejelceke
heo kes DeLe& kes meeLe pees[ uesvee eeefnS~
Mebkee-efpevneWves DeelcemJehe kees eehle kej efueee nw, Ssmes Deefjnble Deewj
efmehejceser kees vecemkeej kejvee eesie nw, efkevleg Deeeeee&efoke leerve hejcesefeeW
ves DeelcemJehe kees eehle veneR efkeee nw, Dele: GveceW osJehevee veneR Dee mekelee nw,
FmeefueS GvnW vecemkeej kejvee eesie veneR nw ?
meceeOeeve-Ssmee veneR nw, keeeWefke Deheves-Deheves YesoeW mes Deveble Yesohe
jlve$ee ner osJe nw, DeleSJe jlve$ee mes ege peerJe Yeer osJe nQ, DeveLee (eefo
jlve$ee keer Dehes#ee osJehevee ve ceevee peees lees) mechetCe& peerJeeW kees osJe ceeveves keer
Deeheefe Dee peeesieer~ FmeefueS en efme ngDee efke Deeeeee&efoke Yeer jlve$ee kes

(10)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eLeeeesie Oeejke nesves mes osJe nQ~ keeeWefke Deefjnbleeefo mes Deeeeee&efo ceW jlve$ee
kes meodYeeJe keer Dehes#ee keesF& Devlej veneR nw~ DeLee&led efpeme lejn Deefjnble, efme
ceW jlve$ee kee meodYeeJe nw, Gmeer lejn Deeeeee&efo ceW Yeer jlve$ee kee meodYeeJe
nw Dele: DeebefMeke jlve$ee keer Dehes#ee mes FveceW osJehevee yeve peelee nw~
Deeeeee&efo ceW efmLele leerve jlveeW kee efmehejceser ceW efmLele jlveeW mes Yeer
Yeso veneR nw~ eefo oesveeW kes jlve$ee ceW meJe&Lee Yeso ceeve efueee peeJes, lees
Deeeeee&efo ceW efmLele jlveeW kes DeYeeJe kee emebie Dee peeJesiee~
Mebkee-mechetCe& jlve DeLee&led hetCe&lee kees eehle jlve$ee ner osJe nw, jlveeW kee
SkeosMe osJe veneR nes mekelee nw ?
meceeOeeve-Ssmee kenvee Yeer Gefele veneR nw, keeeWefke jlveeW kes SkeosMe ceW
osJehevee ve ceeveves hej jlveeW keer meceelee ceW Yeer osJehevee veneR yeve mekelee nw~
DeLee&led pees keee& efpemekes SkeosMe ceW veneR osKee peelee nw, Jen Gmekeer meceelee
ceW keneB mes Dee mekelee nw ?
Mbekee-Deeeeee&efo ceW efmLele jlve$ee mecemle keceeX kes #ee kejves ceW meceLe&
veneR nes mekeles nQ, keeeWefke Gvekes jlve SkeosMe nQ ?
meceeOeeve-en kenvee Yeer "erke veneR nw, keeeWefke efpeme ekeej heueeue
jeefMe kees peueeveshe keee& kejves ceW Deefivemecetn meceLe& nw, Gmeer ekeej mes Deefive
kee Ske keCe Yeer Gmekees peueeves ceW meceLe& nw~ Ssmes ner eneB hej Yeer mecePevee
eeefnS~ FmeefueS Deeeeee&efo Yeer osJe nQ, en yeele efveefele nes peeleer nw~1

DeefjnbleeW kees henues vecemkeej keeeW efkeee ?

Mebkee-meJe&ekeej kes kece&ueshe mes jefnle efmehejceser kes efJeeceeve jnles
ngS DeIeeefleee keceeX kes ueshe mes ege DeefjnbleeW kees Deeefo ceW vecemkeej keeeW efkeee
peelee nw ?
meceeOeeve-en keesF& oes<e veneR nw, keeeWefke meyemes DeefOeke iegCe Jeeues efmeeW
ceW ee keer DeefOekelee kes keejCe Deefjnble hejceser ner nQ, DeLee&led Deefjnble
hejceser kes efveefcee (GheosMe) mes ner DeefOeke iegCe Jeeues efmeeW ceW meyemes DeefOeke
1. Deefivemecetnkeee&me heueeuejeefMeoenme lelkeCeeohegheuecYeeled~ lemceeoeeeee&oeesefhe osJee Fefle efmLeleced~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(11)

ee GlheVe nesleer nw~ DeLeJee eefo Deefjnble hejceser ve nesles lees nce ueesieeW kees
Deehle, Deeiece Deewj heoeLe& kee heefj%eeve veneR nes mekelee Lee efkevleg Deefjnble
hejceser kes emeeo mes nceW Fme yeesOe keer eeefhle ngF& nw~ FmeefueS Ghekeej keer
Dehes#ee Yeer Deeefo ceW DeefjnbleeW kees vecemkeej efkeee peelee nw~
Mebkee-Fme ekeej Deeefo ceW DeefjnbleeW kees vecemkeej kejvee lees he#eheele nw ?
meceeOeeve-Ssmee veneR kenvee, keeeWefke ve he#eheelees oes<eee, MegYehe#eJe=es:
eseesnsleglJeeled~ en he#eheele oes<eeslheeoke veneR nw~ efkevleg MegYe he#e ceW jnves mes
Jen keueeCe kee ner keejCe nw leLee wle kees ieewCe kejkes Dewle keer eOeevelee mes
efkees iees vecemkeej ceW wlecetueke he#eheele yeve Yeer lees veneR mekelee nw~ DeLee&led
he#eheele JeneR mebYeJe nw peneB oes JemlegDeeW ceW mes efkemeer Ske keer Deesj DeefOeke
Deeke<e&Ce neslee nw~ hejvleg eneB hejcesefeeW kees vecemkeej kejves ceW ef eOeeveleee
iegCeeW keer Deesj jnleer nw, DeJemLeeYeso keer eOeevelee veneR nw~ FmeefueS eneB
he#eheele efkemeer Yeer ekeej mebYeJe veneR nw~
DeLeJee Deehle keer ee mes ner Deehle, Deeiece Deewj heoeLeeX kes efJe<ee ceW {
ee GlheVe nesleer nw, Fme yeele kees eefme kejves kes efueS Yeer Deeefo ceW DeefjnbleeW
kees vecemkeej efkeee ieee nw~ eer ieewlecemJeeceer Yeer kenles nQpemmebefleeb Oeccehenb efCeies, lemmebefleeb JesCeefeeb heGbpes~
mekekeejS leb efmejhebeSCe, keeSCe Jeeee ceCemee e efCeeb~~
efpevekes meceerhe ceQves Oece&ceeie& kees eehle efkeee nw Gvekes meceerhe efJevee ege
neskej eJe=efe kejlee ntB leLee Gvekee ceQ efMejhebeke DeLee&led oesveeW Iegves skekej,
oesveeW neLe pees[kej Deewj cemleke kees he=LJeer hej Pegkeekej hebeebie vecemkeejhetJe&ke
ceve-Jeeve-keee mes efvejvlej melkeej kejlee ntB~
Fme ceneceb$e kes DeLe& kees mecePekej en efveefele nes peelee nw efke Cecees
DeefjnbleeCeb Deewj Cecees DejnbleeCeb oesveeW hee" Meg nQ leLee Deefjnble Deewj efmeeW
ceW jlve$ee hetCe& eke nes egkes nQ efkevleg Deeeee&, GheeOeee Deewj meeOeg ceW es
jlve$ee SkeosMe ner eke ngS nQ, efhej Yeer es leerveeW hejceser Yeer hetpe nQ, Jebe
nQ~ efmeeW kes eeefhe mechetCe& kece& meceehle nes egkes nQ efhej Yeer Deefjnble hejceser
GheosMeke nesves mes meJeexhekeejer nQ FmeefueS GvnW henues vecemkeej kejves ceW oes<e veneR

(12)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

nw elegle iegCe ner nw, keeeWefke MegYehe#e ceW efkeee ieee he#eheele, he#eheele veneR
kenueelee nw Jen efnle kes efueS ner neslee nw~ Fme ceneceb$e kees he{les mecee eleske
heoeW kes DeLe& kee efebleJeve kejvee eeefnS~
hebehejceser Jeeeke Fme ceneceb$e ceW mechetCe& eoMeebie efveefnle nw~ eLeeDeeeeeeX ves eoMeebie efpeveJeeCeer kee JeCe&ve kejles ngS eleske keer heomebKee
leLee mecemle egle%eeve De#ejeW keer mebKee kee JeCe&ve efkeee nw~ Fme ceneceb$e ceW
mecemle egle%eeve efJeeceeve nw keeeWefke hebehejceser kes Deefleefje Deve egle%eeve
keg veneR nw~ Dele: en ceneceb$e mecemle eoMeebie efpeveJeeCeerhe nw~ Fme
ceneceb$e kee efJeMues<eCe kejves hej efvecve efve<ke<e& meeceves Deeles nQFme ceb$e ceW 5 heo Deewj 35 De#ej nQ~ Cecees DeefjnbleeCeb7 De#ej, Cecees
efmeeCeb5, Cecees DeeFefjeeCeb7, Cecees GJepPeeeeCeb7, Cecees ueesS meJJemeentCeb
9 De#ej, Fme ekeej Fme ceb$e ceW kegue 35 De#ej nQ~ mJej Deewj JebpeveeW kee
efJeMues<eCe kejves hej Ssmee eleerle neslee nweLeeCedDecedDeesDejdFndDebledDeeCedDeb~
CedDecedDeesmedFodOedDeeCedDeb~
CedDecedDeesDeeFjdFedDeeCedDeb~
CedDecedDeesGJedDepedPedDeeedDeeCedDeb~
CedDecedDeesuedDeesSmedDeJedJedDemedDeendGCedDeb~
Fme lejn eLece heo ceW 6 Jebpeve, 6 mJej, efleere heo ceW 6 Jebpeve, 5
mJej, le=leere heo ceW 5 Jebpeve, 7 mJej, elegLe& heo ceW 6 Jebpeve, 7 mJej, hebece
heo ceW 8 Jebpeve, 9 mJej nQ~ Fme ceb$e ceW meYeer JeCe& Depeble nQ, eneB nuevle Ske
Yeer JeCe& veneR nw~ Dele: 35 De#ejeW ceW 35 mJej Deewj 30 Jebpeve nesvee eeefnS Lee
efkevleg eneB mJej 34 nQ~ Fmekee eOeeve keejCe en nw efke Cecees DeefjnbleeCeb Fme
heo ceW 6 ner mJej ceeves peeles nQ~ ceb$eMeee kes JeekejCe kes Devegmeej Cecees
DeefjnbleeCeb heo kes De kee ueeshe nes peelee nw~ eeefhe eeke=le ceW S*:11. ef$eefJeece JeekejCe he=. 4, met$e 21/2~ 2. pewve efmeeble keewcegoer, he=. 4, met$e
1/2/2~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(13)

veslevegJele&les~ Sef* lesoesleew~ Soeslees: mebmke=leese: mebefOe: eeke=les leg ve YeJeefle~ eLee
osJees DeefnCeboCees, Denes DeeefjDeb, Fleeefo~ met$e kes Devegmeej mebefOe ve nesves mes
De kee DeefmlelJe peeW kee leeW jnlee nw~ De kee ueeshe ee Keb[ekeej veneR neslee
nw, efkevleg ceb$eMeee ceW yengueced met$e keer eJe=efe ceevekej mJejeesjJeJeOeeves
eke=efleYeeJees ueeshees Jewkeme~2 Fme met$e kes Devegmeej DeefjnbleeCeb Jeeues heo kes De
kee ueeshe efJekeuhe mes nes peelee nw Dele: Fme heo ceW 6 ner mJej ceeves peeles nQ~ Dele:
ceb$e ceW kegue 35 De#ej nesves hej Yeer 34 ner mJej ceeves peeles nQ~ FveceW pees e,
pPee, JJe mes mebegee#ej nQ, GveceW mes Ske-Ske Jebpeve uesves mes 30 Jebpeve nesles
nQ~ Fme ekeej mes kegue mJej Deewj JebpeveeW keer mebKee 343064 nw~ cetue JeCeeX
keer mebKee Yeer 64 ner nw~ eeke=le Yee<ee kes efveeceevegmeej De, F, G Deewj S cetue
mJej leLee pe Pe Ce le o Oe e j ue Je me Deewj n es cetue Jebpeve Fme ceb$e ceW
efveefnle nQ~ DeleSJe 64 Deveeefo cetueJeCeeX kees ueskej mecemle egle-%eeve kes De#ejeW
kee eceeCe efvecve ekeej efvekeeuee pee mekelee nw~ ieeLee met$e efvecve ekeej nweGmeefheob efJejefuee ogieb e oeTCe mebiegCeb efkeee~
TCeb e keS hegCe megoCeeCemmekeKeje neWefle~~
DeLe&-Ge eeQme" De#ejeW kee efJejueve kejkes eleske kes Thej oes kee Debke
oskej hejmhej mechetCe& oes kes DebkeeW kee iegCee kejves mes ueyOe jeefMe ceW Ske Iee
osves mes pees eceeCe jnlee nw, Gleves ner egle%eeve kes De#ej nesles nQ~
Fme efveece mes iegCeekeej kejves hejSke e e e mmeeeb e e e megCCemeeefleemeee~
megCCeb CeJe heCe hebe e Skekeb kekeskekeiees e heCeeb e~~
DeLee&led Ske Dee" eej-eej-n-meele-eej-eej-Metve-meele-leerve-meeleMetve-veew-heeBe-heeBe-Ske-n-Ske-heeBe, en mebKee Deeleer nw~ Fme ieeLee met$e
kes Devegmeej 18446744073709551615 es mecemle egle%eeve kes De#ej nesles nQ~
Fme ekeej Ceceeskeej ceb$e ceW mecemle egle%eeve kes De#ej efveefnle nQ, keeeWefke
DeveeefoefveOeve cetuee#ejeW hej mes ner Ge eceeCe efvekeeuee ieee nw Dele: meb#eshe ceW
mecemle efpeveJeeCeerhe en ceb$e nw~ Fmekee hee" ee mcejCe kejves mes efkelevee
ceneved hegCe kee yebOe neslee nw leLee kesJeue%eeve ue#ceer keer eeefhle Yeer Fme ceb$e keer

(14)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

DeejeOevee mes nesleer nw~ %eeveeCe&Je ceW eer MegYeeveeee& ves Fme ceb$e keer DeejeOevee
kees yeleeles ngS efueKee nwFme ueeske ceW efpeleves Yeer eesefieeeW ves cees#eue#ceer kees eehle efkeee nw, Gve
meyeves egle%eeveYetle Fme ceneceb$e keer DeejeOevee kejkes ner eehle efkeee nw~ Fme
ceneceb$e kee eYeeJe eesefieeeW kes Deieesej nw~ efhej Yeer pees Fmekes cenlJe mes
DeveefYe%e neskej JeCe&ve kejvee eenlee nw, ceQ mecePelee ntB efke Jen Jeeegjesie mes
Jeehle neskej ner yeke jne nw~ heeheheer hebke mes mebegle Yeer peerJe eefo Meg ngS
nQ, lees Fme ceb$e kes eYeeJe mes ner Meg ngS nQ~ ceveer<eerpeve Yeer ceb$e kes eYeeJe mes
ner mebmeej kes keuesMe mes tles nQ~1
FmeefueS Fme ceneceb$e keer ceefncee kees Deefevle ner mecePevee eeefnS~
MM 6NN

1. efeeceeleefvlekeeR eehlee eesefievees es$e keseve~ DecegcesJe ceneceb$eb, meg meceejeOe

kesJeueced~~ (%eeveeCe&Je) cebieueceb$e Ceceeskeej : Ske Devegefebleve hegmleke kes DeeOeej mes~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(15)

Ceceeskeej ceneceb$e hetpee

jeefe$eer-ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
-mLeehevee (ieerlee bo)-

Deveghece Deveeefo Deveble nw, en ceb$ejepe ceneve nw~

meye cebieueeW ceW eLece cebieue, kejle DeIe keer neve nw~~
Denle efmeeeee& hee"ke, meeOegDeeW keer Jebovee~
Fve Meyocee hejyee kees, LeehetB keB efvele Dee&vee~~1~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$e! De$e DeJelej DeJelej mebJeew<ed Deeeveveb~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$e! De$e efle efle ": ": mLeeheveb~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$e! De$e cece meefVeefnlees YeJe YeJe Je<ed
meefVeOeerkejCeb~
-DeLeeke (Yegpebieeeele bo)-

ceneleerLe& iebieeveoer veerj ueeTB~

ceneceb$e keer efvele hetpee jeeTB~~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~1~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee pevcepejece=legefJeveeMeveee peueb
efveJe&heeceerefle mJeene~
kehetjeefoebove ceneiebOe ueekes~
hejb Meyo yeee keer hetpee jeekes~~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~2~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee mebmeejleeheefJeveeMeveee eboveb
efveJe&heeceerefle mJeene~
heeesefmebOeg kes hesve mece De#eleeW kees~
efueee Leeue ceW hegBpe mes hetpeves kees~~

(16)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~

ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~3~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee De#eeheoeehlees De#eleb efveJe&heeceerefle mJeene~
pegner kegbo DejefJebo ceboej ceeuee~
e{eTB legcnW keece kees ceej [euee~~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~4~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee keeceyeeCeefJeOJebmeveee heg<heb efveJe&heeceeremJeene~
fle
keueekebo ue Fcejleer yeveeTB~
legcnW hetpeles YetKe JeeOeer veMeeTB~~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~5~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee #egOeejesieefJeveeMeveee vewJeseb efveJe&heeceere emJeene~
fl
efMeKee oerhe keer peesefle efJemleejleer nw~
cenecees n Deb O esj meb n ejleer nw ~ ~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~6~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee ceesnevOekeejefJeveeMeveee oerheb efveJe&heeceere mJeene~
efl
megiebOeer ye{s Oethe Kesles Deieefve ceW~
meYeer kece& keer Yemce nes Ske #eCe ceW~~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~7~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee Dekece&onveee Oetheb efveJe&heeceerefle mJeene~
Devebveeme Debietj Deceo ueeee~
cenecees#emebheefe nslet e{eee~~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~8~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee cees#eheueeehlees heueb efveJe&heeceereflemJeene~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(17)

Goke iebOe Deeefo efceuee DeIe& ueeee~

ceneceb$e veJekeej kees ceQ e{eee~~
Ceceeskeej ceb$ee#ejeW kees pepetB ceQ~
ceneIeesj mebmeej og:Ke mes yeetB ceQ~~9~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee DeveIe&heoeehlees DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
-oes ne-

MeebleerOeeje ceQ keB, eflengB peie Meebleer nsle~

YeJe-YeJe Deelehe Meeble nes, hetpetB Yeefe mecesle~~10~~
Meeblees MeebefleOeeje~
Jekegue ceefuuekee heg<he ues, hetpeBt ceb$e ceneve~
heg<heebpeefue mes hetpeles, mekeuemeewKe Jejoeve~~11~~
efoJe heg<heebpeefue:~
peehe- eb Cecees DeefjnbleeCeb~ eR Cecees efmeeCeb~ B Cecees
DeeFefjeeCeb~ eQ Cecees GJepPeeeeCeb~ : Cecees ueesS meJJemeentCeb~
(108 megiebefOele esle heg<heeW mes ee ueJebie DeLeJee heerues lebogueeW mes peehe
kejvee)

peeceeuee
-meesj"e-

hebehejceiegosJe, vecetB vecetB vele MeerMe ceQ~

kejes Decebieue sJe, ieeTB legce iegCeceeefuekee~~1~~
eeue-ns oerveyebOeg.....
pewJeble ceneceb$e cetefle&ceble Oeje ceW~
pewJeble hejceyee Meyoyee Oeje ceW~~
pewJeble meJe&cebieueeW ceW cebieueerke nes~
pewJeble meJe&ueeske ceW legce meJe&es nes~~1~~
$ewueeskee ceW nes Ske legcneR MejCe nceejs~
ceeB Meejoe Yeer efvele ner legce keerefle& Geejs~~

(18)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efJeIveeW kee veeMe neslee nw legce veece peehe mes~

mechetCe& GheJe veMes nQ legce eleehe mes~~2~~
eeueerme megiegCe kees OejW Deefjnble efpevesMee~
meye oes<e Deejn mes jefnle ef$epeie censMee~~
es Ieeefleee kees Ieele kes hejceelcee ngS~
meJe&%e Jeerlejeie Deew efveoex<e ieg ngS~~3~~
pees De kece& veeMe kes ner efme ngS nQ~
Jes De iegCeeW mes meoe efJeefMe ngS nQ~~
ueeskeee ceW nQ jepeles Jes efme Devevlee~
meJee&Le&efmeef osles nQ Jes efme cenvlee~~4~~
eerme iegCe kees Oeejles Deeeee& nceejs~
eGmebIe kes veeeke nceW YeJeefmebOeg mes leejW~~
heeerme iegCeeW ege GheeOeee keneles~
YeJeeW kees cees#eceeie& kee GheosMe he{eles~~5~~
pees meeOeg DeeF&me cetueiegCe kees Oeejles~
Jes Deelce meeOevee mes meeOeg veece Oeejles~~
es hebehejceosJe Yetlekeeue ceW ngS~
nesles nQ Jele&ceeve ceW Yeer hebeieg es~~6~~
neWies YeefJe<e keeue ceW Yeer megieg Devevles~
es leerve ueeske leerve keeue kes nQ Devevles~~
Fve meye Devevleevevle keer ceQ Jebovee keB~
efMeJeheLe kes efJeIve heJe&leeW keer KeC[vee keB~~7~~
Fke Deesj lejepet hes DeefKeue iegCe kees e{eTB~
Fke Deesj ceneceb$e De#ejeW kees OejeTB~~
Fme ceb$e kes heue[s kees G"e vee mekes keesF&~
ceefncee Devevle en Oejs vee Fme meMe keesF&~~8~~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(19)

Fme ceb$e kes eYeeJe eeve osJe nes ieee~

Fme ceb$e mes Devevle kee Gej nes ieee~~
Fme ceb$e keer ceefncee kees keesF& iee veneR mekes~
FmeceW Devevle Meefe heej hee veneR mekes~~9~~
heeBeeW heoeW mes ege ceb$e meejYetle nw~
heQleerme De#ejeW mes ceb$e hejcehetle nw~~
heQleerme De#ejeW kes pees heQleerme ele kejW~
GheJeeme ee SkeeMevee mes meewKe kees YejW~~10~~
efleefLe mehleceer kes meele hebeceer kes heeBe nQ~
eewoMe kes eewon veJeceer kes Yeer veJe efJeKeele nQ~~
Fme efJeOe mes ceneceb$e keer DeejeOevee kejW~
Jes cegefe JeuueYeeheleer efvepe keecevee JejW~~11~~
-oes ne-

en efJe<e kees Dece=le kejs, YeJe-YeJe heehe efJeotj~

hetCe& %eeveceefle nsleg ceQ, pepetB Yejes megKe hetj~~12~~
eR DeveeefoefveOeve-hebevecemkeejceb$eee peeceeuee DeIe efveJe&heeceerefle
mJeene~
Meeblees MeebefleOeeje~ efoJe heg<heebpeefue:~
-meesj"e-

ceb$ejepe megKekeej, Deelece DevegYeJe osle nw~

pees hetpeW efeOeej, mJeie& cees#e kes megKe uenW~~13~~
~~FleeMeerJee&o:~~
MM 6NN

(20)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Ceceeskeej ceb$e kee ceenelce

(eer GceemJeeefce Deeeee&efJejefele)
efnvoer heeevegJeeo-Deeefe&kee eboveeceleer
efJeef<ue<eved Ievekece&jeefMeceMeefve: mebmeejYetceerYe=le:~
mJeefve&Jee&CehegjeJesMeieceves, efve:eleJeee: meleeb~~
ceesnebOeeJemebkes efveheleleeb, nmleeJeuecyeesn&leeb~
heeeeVe: me ejeejme peiele: mebpeerJeveb cev$ejed~~1~~
(1)
Ceceeskeej en ceb$ejepe, Ievekece& mecetn nelee nw~
en mebmeej ceneheJe&le, Yesove ceW Jee kenelee nw~~
melheg<eeW kees mJeie& cees#e os, mebke otj Yeieelee nw~
ceesn cenevOekethe ceW [tyes, kees DeJeuecyeve oelee nw~~
oesne- peerJeveoelee ceb$e en, kejs peiele Gej~
cesjer Yeer j#ee kejes, Ceceeskeej megKekeej~~
DeLe&-Den&vle Deeefo hebehejcesefeeW kee Jeeeke Ceceeskeej ceb$ejepe %eeveeJejCe
Deeefo kece& mecetn kees Deelcee mes neves Jeeuee nw, DeleSJe mebmeejheer heJe&le kees
lees[ves kes efueS Jee kes meceeve nw~ melheg<eeWW kees mJeie&-cees#e peeves ceW meneeke nw,
ceesnheer DebOekethe ceW efiejs ngS eeefCeeeW kees Gmemes yeenj efvekeeueves kes efueS
nmleeJeuecyeve (neLe kes menejs) kes meceeve nw, ej ($eme) Deewj Deej (he=LJeer,
Jevemheefle Deeefo mLeeJej) peiele kees peerJeve oelee nw, Ssmee en Ceceeskeej ceneceb$e
nceejer j#ee kejs~
Ske$e hebeiegceb$eheoe#ejeefCe,
efJee$eeb-hegvejvevleiegCeb hej$e~
ees Oeejeseflkeue legueevegieleb leLeeefhe,
Jebos ceneieglejb hejcesefcev$eb~~2~~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(21)

(2)
Ske lejepet kes heue[s hej, Ceceeskeejheo ceb$e jKees~
ueeske$ee kes iegCe Devevle, hegbpeeW kees Yeer Fke Deesj jKees~~
hejceser kes ceb$eeW kee, efhej Yeer heue[e Yeejer nesiee~
ieewjJeMeeueer ceneceb$e kees, veceve keB efMeJemegKe osiee~~
oesne- Ceceeskeej en ceb$e nw, peie ceW ieglej ceb$e~
vecetB Fmes meJe&$e ceQ, heeGB meewKe mJeleb$e~~
DeLe&-eefo keesF& Jeefe lejepet ceW Ske Deesj hebehejceser kes Ceceeskeej ceb$e
kes heo-De#ejeW kees Deewj otmejer Deesj Deveble iegCeelceke leerve ueeskeeW kees jKekej
leguevee kejs, lees Yeer Jen Ceceeskeej ceb$e kees DeefOeke Jepeveoeve (Yeejer) DevegYeJe
kejsiee, Gme ceneve ieewjJeMeeueer Ceceeskeej ceb$e kees ceQ vecemkeej kejlee ntB~
es keseveeefhe meg<eceeejkee Deveblee,
Glmeefhe&CeereYe=lee: eeegefJe&Jeee&:~
les<Jeheeb hejlejb eefLeleb hegjeefhe,
ueyOJewvecesJe efn ielee: efMeJece$e ueeskee:~~3~~
(3)
Glmeefhe&efCe DeJemeefhe&Ceer kes, meg<eceeefoke keeue Devevle jns~
Ceceeskeej en ceneceb$e ner, ngDee eefme meoe GveceW~~
keeue Deveeoer mes Devevle leke, ceb$ejepe en Meeele nw~
YeJe mes heej cegefe nslet, Jebove kej uetB YeJe meeLe&ke nw~~
oesne- Dehejeefpele en ceb$e nw, hebeheoeW mes ege~
Debpeve lemkej nes ieee, Fmekes yeue hej cege~~
DeLe&-Glmeefhe&Ceer, DeJemeefhe&Ceer Deeefo keeue kes pees meg<ecee, og:<ecee Deeefo
Devevle egie henues Jeleerle nes egkes nQ, GveceW Yeer en Ceceeskeej ceb$e meyemes DeefOeke
cenJeMeeueer eefme ngDee nw~ ceQ mebmeej mes yeefnYet&le (yeenj) cees#e eehle kejves
kes efueS Gme Ceceeskeej ceb$e kees vecemkeej kejlee ntB~
GefeefVeheleeueVeefhe Oeje-heer"s ueg"ved Jee mcejsledpeeee enmeved mJeheVeefhe Jeves efJeYeefVe<eeroVeefhe~

(22)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ieved Jelce&efve JesMceefve eefleheob, kece& ekegJe&Veefhe

e: hebeeYegceb$eceskeceefveMeb eEke leme vees Jeebefleced~~4~~
(4)
pees vej Fme Ceceeskeej ceb$e kees, meoe-meoe mcejCe kejs~
G"les-efiejles-eueles-he=LJeer, hej Yeer ueg{keles ceve ceW Oejs~~
peieles-meesles-nbmeles DeLeJee, Jeve ceW Yeer peye [j ueielee~
ceb$ejepe kees peheves mes nj, ceve Jeebefle heue nw efceuelee~~
oesne- cetueceb$e efpeveOece& kee, he{es kejes efvele peehe~
osKees iJeeuee Yeer ngDee, mes" megoMe&vejepe~~
DeLe&-pees Jeefe G"les ngS, efiejles ngS, eueles ngS, he=LJeer leue hej
ueesles-ueg{keles ngS, peeieles ngS, meesles ngS, nbmeles ngS, Jeve ceW [jles ngS,
yew"les, ceeie& ceW eueles, Iej ceWs jnles Je keesF& keee& kejles ngS heie-heie hej meoe
Ceceeskeej ceb$e kee mcejCe kejlee nw, Gmekeer meYeer Fe hetCe& nesleer nQ~
mebeecemeeiejkejervYegpebieefmebnogJee&efOeJeefvnefjhegyebOevemebYeJeeefve~
eewjenYeceefveMeeejMeeefkeveerveeb
veMeefvle hebehejcesefheowYe&eeefve~~5~~
(5)
eg#es$e ceW ee meceg ceW, ce=leg meeceves efoKeleer nes~
neLeer-mehe&-efmebn-ogJee&efOe, leve ceW ee Deiveer Yeer nes~~
Me$eg leLee yebOeve SJeb, eewjeefo og en ogKe osles~
Meeefkeefve [eefkeefve DeeefokeYee, hejcesef heeBe meye nj uesles~~
oesne- Fmeer ceb$e kes eJeCe mes, eeve ngDee e#esv~
he"ve eJeCe Deewj veceve mes, efvepe ceve kejesheefJe$e~~
DeLe&-Ceceeskeej ceb$e peheves mes eg, meceg, iepejepe (neLeer) mehe&, efmebn,
Yeeeveke jesie, Deefive, Me$eg, yebOeve (pesue Deeefo) kes leLee eesj, ogen, je#eme
eg[wue Deeefo kee Yee otj nes peelee nw~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(23)

ees ue#eb efpeveue#eyeoe:, megJeeJeCe&ececed~

eeJeeefvJeefpelesefvees YeJenjb, cev$eb pehes^eJeke:~~
heg<hew: eslemegieefvOeefYe: megefJeefOevee, ue#eeceeCewjcegced~
e: mebhetpeeles me efJeeceefnlemleerLee&efOeveeLees YeJesled~~6~~
(6)
pees eeueg efpelesefve eeJeke ceve ceW eYeg megefcejve kejkes~
Meg Meyo GeejCehetJe&ke Ceceeskeej kee pehe kejles~~
Ske ue#e ceb$eeW kees pehekej heg<he meheso e{eles nQ~
Ceceeskeej hetpeve mes Jes leerLee&efOeveeLe yeve peeles nQ~~
oesne- esle megiebefOele heg<he ues, hetpetB ceb$e ceneve~
peielhetpe heo eehle kej, yeve peeTB YeieJeeve~~
DeLe&-pees efpelesefve eeueg eeJeke oe ceW efpevesv YeieJeeve kee ue#e
jKekej mhe Meg GeejCe meefnle Ceceeskeej ceb$e kees Ske ueeKe yeej pehelee
nw leLee efJeefOehetJe&ke Ske ueeKe megiebefOele meheso hetueeW mes Ceceeskeej ceb$e kees hetpelee
nw~ DeLee&led Ceceeskeej ceb$e Meg mhe he{kej megiebefOele meheso hetue e{elee peelee
nw, Jen peielhetpe leerLekej heo eehle kejlee nw~
Fvogefo&Jeekejleee jefJeefjboghe:,
heeleeuecebyejefceuee megjueeske SJe~
efkeb peefuhelesve yengvee YegJeve$eesefhe,
eVeece leVe efJe<eceb e meceb e lemceeled~~7~~
(7)
Ceceeskeej kes ceb$e veece mes, ev mete& mece yeve mekelee~
MeefMe mece metjpe yeves leLee, heeleeue Yeer veYe mece yeve mekelee~~
Oejleer mJeie& meceeve megKeo yeve, Fefle heue os mekeleer nw~
Deewj kenW keee ? leerve ueeske keer, nj Jemlet efceue mekeleer nw~~
oesne- megKeoeeke Fme ceb$e mes, efceueles meYeer heoeLe&~
ogKe Yeer megKe ceW yeoueles, eeCeer neWe ke=leeLe&~~

(24)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

DeLe&-Ceceeskeej ceb$e kes eYeeJe mes evcee mete& kes meceeve, mete& evcee keer
lejn, heeleeue DeekeeMe kes meceeve Deewj he=LJeer mJeie& kes meceeve nes peeleer nw~ yengle
keee kenW ? leerve ueeske ceW Ssmeer keesF& Yeer efJe<ece (ogKeoeeke-Deefve) Jemleg veneR
nw pees Ceceeskeej ceb$e kes eYeeJe mes mece (megKeoeeke-F) ve nes mekes~ DeLee&led
meYeer Deefve JemlegSB Ceceeskeej ceb$e kes eYeeJe mes Fhe heefjJeefle&le nes mekeleer nQ~
peicegefpe&veemleoheJeie&heob leowJe,
efJeeb Jejekeefceoce$e keLeb efJeveemceeved~
lelmeJe&ueeskeYegJeveesjCeee Oeerjwce$eelcekeb efvepeJehegefve&efnleb leo$e~~8~~
(8)
Oeerj Jeerj efpeveJej ves leye ner, MeerIe cegefe heo eehle efkeee~
peye efvepe leve kees ceb$ehe kej, Deelce leJe ceW jcee efueee~~
ef$eYegJeve kes Gej nsleg pees, hejceser kee Oeeve kejW~
Jes ner peie ceW ece-ece mes, hejceser yeve efJeeece kejW~~
oesne- hejceser heo eeefhle kee, ener cetue DeeOeej~
Ceceeskeej kee Oeeve ner, kejlee YeJe mes heej~~
DeLe&-ke<eee efJepeslee eesieer leye ner cegefe heo eehle kej mekes, peyeefke Gve
Oeerj JeerjeW ves mecemle peiele kee Gej kejves kes efueS Dehevee Mejerj ceb$ehe kej
efueee~ Fmekes efyevee yeseeje mebmeej (mebmeejer peerJe mecetn) efkeme lejn keueeCe
eehle kejlee~ eeveer meeOeg Deeefo hejceser Ceceeskeej ceb$e kes Oeeve mes cege nesles
nQ leLee Gvekee heeBe hejceserhe nesvee Fme Ceceeskeej ceb$e kee cetue DeeOeej nw~
efnbmeeJeeveve=leefee: hejOeveb nee& hejeerjle:~
efkebeeves<Jeefhe ueeskeieefn&leceefle: heehes<eg iee{esele:~~
cev$esMeb meheefo mcejse meleleb, eeCeelees meJe&oe~
og:kecee&efnleogie&efle#eleee: mJeieea YeJesvceeveJe:~~9~~
(9)
pees vej eEnmee Pet" Je eesjer, leLee hejeer ceW jle nw~
ueeske efvebe neskej ceneve, heeheeW ceW jnlee lelhej nw~~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(25)

Jen Yeer GvnW lepe eoer keoeefeled, ceb$ejepe megefcejve kej ues~
lees kegkece& mes Deefpe&le ogie&efle, yebOe yeoue efoJeieefle Jej ues~~
oesne- Ceceeskeej ceb$esMe en, kegieefle efveJeejke peeve~
megieefle eoelee nw Fmes, Mele Mele kejes eCeece~~
DeLe&-pees ceveg<e efnbmee, Demele Yee<eCe, eesjer, hejeer mesJeve kejves Jeeuee
nes leLee ueeskeefveefvole neskej Deve ceneve heehe keceeX ceW lelhej jnlee nes, Jen Yeer
eefo (heeheeW kees es[kej) efvejvlej-meoe Ceceeskeej ceb$e kee mcejCe kejlee jns,
lees kegkeceeX mes Gheeefpe&le Deheveer vejke Deeefo ogie&efle kees yeoue kej cejves hej
osJeieefle eehle kejlee nw~
Deeb Oece&: eseeVeeceefhe e osJees efpeveheeflee&leb ew<e eerceeVeeceefhe lehe: meJe&heueob~
efkecevewJee&ipeeuewye&ngefYejefhe mebmeejpeueOeew,
vecemkeejeeeElke eefon MegYehees ve YeJeefle~~10~~
(10)
vecemkeej en ceb$e peiele ceW, meJe& efnlew<eer Oece& kene~
ener ceb$e efpevehe Je elecee heueoeeke efMeJeMece& kene~~
DeefOeke keLeve mes keee celeueye nw, kesJeue meej mecePe ueerpes~
Fmeer ceb$e keer ceefncee mes nj DeMegYe keee& Yeer MegYe keerpes~~
oesne- nw Deefevle ceefnceeceeer, Ceceeskeej en ceb$e~
Fmekees peheles ner efceueW, Yeewefleke meewKe DemebKe~~
DeLe&-en hebevecemkeej ceb$e ner keueeCekeejer Oece& nw, en ceb$e ner
efpevesv YeieJeevehe nw, en ceb$e ner mecemle MegYe heueoeeke elehe nw~ otmejer
yengle meer yeeleW kejves mes keee ueeYe nw~ meb#eshe ceW eeW mecePe ueerefpeS efke mebmeej
ceW en Ceceeskeej ceb$e Ssmee cenlJeMeeueer nw, efpemekes eYeeJe mes Ssmeer keesF& eerpe
veneR, pees MegYehe ve nes mekes~
mJeheved peeeefeVeLe heefLe eueved JesMceefve mKeueved~
Yeceved efkeueMeved ceeeved Jeveefieefj-mecegs<JeJelejved~~

(26)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

vecemkeejeved hebe mce=efleKeefveefveKeeleeefveJe meoe~

eMemleew efJevemleeefVeJe Jenefle e: mees$e megke=efle:~~11~~
(11)
pees ceveg<e meesles peieles, heLe ceW eueles en ceb$e he{W~
Iej ceW Yeer mKeueve mecee, Fme ceb$ejepe kees meoe he{W~~
YeceCe-efKeVe-Gvcee DeJemLee, Jeve heJe&le ee meeiej nes~
oe heue ceW Ceceeskeej en, ceb$e ner meoe Gpeeiej nes~~
oesne- helLej hej GlkeerCe& mece, Oejes oe ceW ceb$e~
hegCeJeeve ceeveJe pevece, heekej yevees mJeleb$e~~
DeLe&-pees ceveg<e meesles, peeieles, ceeie& ceW eueles, Iej ceW ue[Ke[eles, Ietceles,
KesoefKeVe nesles, Gvcee nesles, Jeve heJe&le ceW eueles, meceg ceW lewjles ngS, eeveer
eleske oMee ceW hebe vecemkeej ceb$e kees Deheves oe heue hej (mce=efle ceW) hee<eeCe
eMeefmle ceW GlkeerCe& (Kegos ngS) De#ejeW kes meceeve OeejCe efkeS jnlee nw, Jen
hegCeJeeve nw~
og:Kes megKes YeemLeeves, heefLe ogiex jCesefhe Jee~
eerhebeiegcev$eme, hee": keee&: heos heos~~12~~
DeLe&-ceveg<e kees ogKe ceW, megKe ceW, YeeYeerle mLeeve ceW, ceeie& ceW, Jeve ceW
eg ceW heie-heie hej hebevecemkeej ceb$e kee hee" kejvee eeefnS~
(12)
oesne-

ogKe-megKe Yeeeo ceeie& ee, Jeve nes egmLeeve~

hebevecemke=efle ceb$e kees, he{es uenes megKeKeeve~~
Ceceeskeej ceenelce en, GceemJeeefceke=le mlees$e~
Gmekee ner DevegJeeo en, he{es uenes megKeeesle~~1~~
%eeveceleer ieefCeveerecegKe, ceele peieleefJeKeele~
Gvekeer efMe<ee evovee-celeer Deeefe&kee ceele~~2~~
efkeee hee DevegJeeo en, ieg Dee%ee efmej Oeej~
Yeewefleke Deeeflceke megKe efceueW, he{es ceb$e efnlekeej~~3~~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

Ceceeskeej eeueermee
-oes ne-

JebotB eer Deefjnble heo, efme veece megKekeej~

metjer hee"ke meeOegieCe, nQ peie kes DeeOeej~~1~~
Fve heeBeeW hejcesef mes, meefnle cetue en ceb$e~
Dehejeefpele Je Deveeefo nw, Ceceeskeej MegYe ceb$e~~2~~
Ceceeskeej ceneceb$e kees, veceve keB Meleyeej~
eeueermee he{kej uentB, mJeelceOeece meekeej~~3~~
-eewheeF&-

nes pewJevle Deveeefoceb$eced, Ceceeskeej Dehejeefpele ceb$eced ~~1~~

hebe heoeW mes ege megeb$eced, meJe&ceveesjLe efmeef megleb$eced~~2~~
heQefleme De#ej ceeves FmeceW, DeeJeve cee$eeSB Yeer nQ~~3~~
DeefleMeekeejer ceb$e peiele ceW, meye cebieue ceW kene eLece nw~~4~~
efpemeves Fmekee Oeeve ueieeee, ceveceefvoj ceW Fmes efye"eee~~5~~
Gmekee yes[e heej nes ieee, YeJeoefOe mes Gej nes ieee~~6~~
Debpeve yevee efvejvpeve #eCe ceW, Metueer yeoueer efmebnemeve ceW~~7~~
veeie yevee hetueeW keer ceeuee, nes ieF& Meerleue Deiveer pJeeuee~~8~~
peerJevOej mes Fmeer ceb$e kees, megvee eeve ves cejCeemeVe nes~~9~~
MeebleYeeJe mes keeee lepekej, heeee heo e#esv ngDee leye~~10~~
Ske yewue ves ceb$e megvee Lee, jepeIejeves ceW pevcee Lee~11~~
peeeflemcejCe ngDee peye Gmekees, Gmeves Keespee Ghekeejer kees~~12~~
heodceeer kees ieues ueieeee, Deeies cew$eer YeeJe efveYeeee~~13~~
keeueevlej ceW Jener heodceefe, jece yeves leye yengle Oece&efe~~14~~
yewue yevee megeerJe yevOegJej! oesveeW kes mecyevOe efce$eJej~~15~~

(27)

(28)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

jeceeeCe keer mele keLee nw, Ceceeskeej mes efceer JeLee nw~~16~~
Ssmeer ner efkeleveer IeveeSB, veS hegjeves evLe yeleeSB~~17~~
FmeerefueS Fme ceb$e keer ceefncee, kener meYeer ves Fmekeer ieefjcee~~18~~
nes DeheefJe$e heefJe$e oMee ceW, meoe kejW mebmcejCe oe ceW~~19~~
peheW Megleve mes pees ceeuee, Jes heeles nQ meewKe efvejeuee~~20~~
Devlece&ve heeJeve neslee nw, yeenj kee DeIeceue Oeeslee nw~~21~~
Ceceeskeej kes heQefleme ele nQ, eeJeke kejles eeegle nQ~~22~~
nj Iej kes ojJeepes hej legce, ceneceb$e kees efueKees pewveieCe~~23~~
pewveer mebmke=efle oMee&Siee, megKe mece=ef Yeer efoueJeeSiee~~24~~
Ske lejepet kes heue[s hej, meejs iegCe Yeer jKe osves hej~~25~~
otpee heue[e ceb$e meefnle pees, G"e ve heeS keesF& Gmekees~~26~~
G"les eueles meYeer #eCeeW ceW, pebieue heJe&le ee cenueeW ceW~~27~~
ceneceb$e kees keYeer ve es[es, meoe Fmeer mes veelee pees[es~~28~~
osKees! Fke megYeewce eeer Lee, Gmeves ceve ceW Fmes pehee Lee~~29~~
osJe ceej veefnb heeee Gmekees, leye ue egefe yeleeF& ve=he kees~~30~~
Gmekes ebiegue ceW hebme kejkes, efueKee ceb$e jepee ves peue ceW~~31~~
peeW ner Gme hej keoce jKe efoee, os Je keer Meeer eie kej ef oee~~32~~
osJe ves Gmekees ceej efiejeee, vejke Oeje kees ve=he ves heeee~~33~~
ceb$e kee en Deheceeve keLeeveke, meecege ner nw oe efJeoejke~~34~~
YeeJeeW mes Yeer ve DeefJevee kejvee, meoe ceb$e hej ee kejvee~~35~~
Fmekes uesKeve ceW Yeer heue nw, neLe ves$e nes peeSb meheue nw~~36~~
Ceceeskeej keer yeQke Kegueer nw, %eeveceleer esjCee efceueer nw~~37~~
pecyeterhe-nefmleveehegj ceW, ceb$eeW kee Jeeheke meben nw~~38~~
Fmekeer efkejCe eYee mes peie ceW, hewues megKe Meebleer peve-peveceW~~39~~
ceve-Jee-leve mes Fmes veceve nw, ceneceb$e kee keb mcejCe ceQ~~40~~

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(29)

-MebYeg bo-

en ceneceb$e kee eeueermee, pees eeefueme efove leke he{les nQ~

DeLeJee DeefmeDeeGmee ceb$e, ee hetCe& ceb$e pees peheles nQ~~
keejceeer efoJeOJeefve kes, Jes Fke efove mJeeceer yeveles nQ~
hejceser heo kees heekej Jes, Kego Ceceeskeejcee yeveles nQ~~1~~
heefeme meew yeeFme Jeerj Deyo, Deeefeve Megkeuee Skece efleefLe ceW~
je efoee %eeveceefle ieefCeveer keer, efMe<ee evoveeceleer ceQves~~
ceQ Yeer hejceser heo heeTB, eYeg keye Ssmee efove DeeSiee~
peye cesje ceve Devlece&ve ceW, jcekej heeJeve yeve peeSiee~~2~~
MM 6NN

(30)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Yepeve
-Deeefe&kee eboveeceleer
efMeKeefjCeer bo

Cecees DeefjnbleeCeb, veceve nw Deefjnble eYeg kees~

Cecees efmeeCeb ceW, veceve kej uetB efme eYeg kees~~
Cecees DeeFefjeeCeb, veceve nw Deeeee& ieg kees~
Cecees GJepPeeeeCeb, veceve nw GheeOeee ieg kees~~~1~~
Cecees ueesS meJJe-meentCeb heo yeleelee~
veceve peie kes meye, meeOegDeeW kees keB pees nQ $eelee~~
hejceheo ceW efmLele, kenW heeBe hejcesef Fvekees~
veceve Fvekees kejkes, uentB Fke efove cegefeheo kees~~2~~
meYeer kes heeheeW kees, Meceve kejlee ceb$e en ner~
leYeer meye cebieue ceW, eLece ceevee ceb$e en ner~~
peheW pees Yeer Fmekees, Jeeve ceve kej Meg eCeefle~
uenW Jes Fefle heue, oe vele nes evoveeceefle~~3~~
MM 6NN

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(31)

Yepeve

(32)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Yepeve
-Deeefe&kee eboveeceleer

-Deeefe&kee eboveeceleer
lepe& - peje meeceves lees DeeDees.............

lepe&ienjer-ienjer veefoeeB.....

meveeJeo ceW Ceceeskeej Oeece leerLe& heeje nw~

ietBpes peneB Ceceeskeej ceb$e kee peekeeje nw~~

Ceceeskeej Oeece leerjLe ceneve nw, hebehejceser kee pees Oeece nw~
efmeJejket efme#es$e kes efveke, meveeJeo ceW yevee hegCeOeece nw~~

efmeJejket efme#es$e efveke Oeece nw~

keF& meeOeg mevleeW kee pevece mLeeve nw~~
osJe Meee ieg Yeefe kee efpevnW meneje nw~
ietBpes peneB Ceceeskeej ceb$e kee peekeeje nw~~1~~

keeue Deveeoer mes efpeveOece& kee, cetueceb$e Ceceeskeej ner nw~

Dehejeefpele Gme ceb$e keer ceefncee, yeleueeles meye Meee Yeer nw~~
Gmeer ceb$e kee peneB iegCeieeve nw, $e+<eYeosJe peer keer eeflecee ceneve nw~
efmeJejket efme#es$e kes efveke, meveeJeo ceW yevee hegCe Oeece nw~~1~~

%eeveceleer ceeleepeer kes efMe<e pees eefme nQ~

iegJej ceesleermeeiej eneB kes eLece DeeoMe& nQ~~
Gvekeer esjCee mes es ekeeMe hewuee heeje nw~
ietBpes peneB Ceceeskeej ceb$e kee peekeeje nw~~2~~

ieefCeveerecegKe %eeveceleer ceeleepeer mes en eespevee efceueer~

ceesleermeeiej peer keer esjCee cetle&he ceW eneB heueer~~
peneB megvoj yevee Geeve nw, MegYe YeeJeeW kee pees mLeeve nw~
efmeJejket efme#es$e kes efveke, meveeJeo ceW yevee hegCeOeece nw~~2~~

hebehejcesefeeW keer cetefle& peneB jepeleeR~

Ceceeskeej ceb$e keer hebefeeeB efJejepeleeR~~
evoveeceleer es leerLe& henuee ner efvejeuee nw~
ietBpes peneB Ceceeskeej ceb$e kee peekeeje nw~~3~~

Ceceeskeej kes heQefleme De#ej, heeBe nQ heo meekeej peneB~

Jener eboveeceleer hebe-hejceser heeJeve Oeece kene~~
Ssmes leerjLe kees cesje eCeece nw, egie-egie leke jns Fmekee veece nw~
efmeJejket efme#es$e kes efveke, meveeJeo ceW yevee hegCeOeece nw~~3~~

MM 6NN

MM 6NN

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(33)

(34)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Yepeve

Yepeve
-Deeefe&kee eboveeceleer

lepe&hebefKe[e let G[kes peevee.....

-Deeefe&kee eboveeceleer
lepe&-leve [esues...........

Jebovee keB ceQ Ceceeskeej Oeece keer~

hebehejceosJe ceneceb$e veece keer~~
Jebovee........Jebovee....~~ske.~~

Ceceeskeej yeesuees, efhej DeeBKe Keesuees, meye keee& efme nes peeSBies,
vej pevce meheue nes peeSiee~~

pewmes pewveOece& efJee ceW DeveeefoefveOeve nw~

ceneceb$e Ceceeskeej Yeer DeveeefoefveOeve nw~~
ceve mes pehees leve mes pehees eYet veece ner~
hebehejceosJe ceneceb$e veece keer~~
Jebovee........Jebovee....~~1~~

eele:keeue G<ee yesuee ceW, yeesuees cebieue JeeCeer~

nj Iej ceW KegefMeeeB eSBieer, nesieer veF& efoJeeueer~~ js YeeF&.......
eYeg veece yeesuees, efvepeOeece Keesuees, meye keee& efme nes peeSBies,
vej pevce meheue nes peeSiee~~1~~

heeBe heo leLee heQleerme De#ejeW kee ceb$e nw~

FmeceW jepeleeR hejcesefeeW keer cetefle& hebe nQ~~
ceve mes pehees leve mes pehees eYet veece ner~
hebehejceosJe ceneceb$e veece keer~~
Jebovee........Jebovee....~~2~~

hejceyee hejceser keer Mekeleer, en ceb$e yeleelee~

Ceceeskeej kes GeejCe mes, Devlece&ve peie peelee~~ js YeeF&......
veew yeej yeesuees, meew yeej yeesuees, meye keee& efme nes peeSBies,
vej pevce meheue nes peeSiee~~2~~

ieefCeveer %eeveceleer ceeleepeer mes eespevee efceueer~

heer"eOeerMe ceesleermeeiej peer keer esjCee efceueer~~
ceve mes pehees leve mes pehees eYet veece ner~
hebehejceosJe ceneceb$e veece keer~~
Jebovee........Jebovee....~~3~~
Ceceeskeej Oeece veecekes Fme leerLe& kees veceve~
evoveeceleer kejes eYet keer keerefle& kees veceve~~
ceve mes pehees leve mes pehees eYet veece ner~
hebehejceosJe ceneceb$e veece keer~~
Jebovee........Jebovee....~~4~~
MM 6NN

Meyo kee Oeeve evovee ceve kees mJemLe yeveelee~

Fmekes Oeeve mes ceeveJe Fke efove, hejceser heo heelee~~ js YeeF&....
veew yeej yeesuees, meew yeej yeesuees, meye keee& efme nes peeSBies,
vej pevce meheue nes peeSiee~~3~~
MM 6NN

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(35)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Ceceeskeej Oeece leerLe& keer eespevee eoe$eer

Deejleer
-Deeefe&kee eboveeceleer
lepe&-ceeF& js ceeF&...........
Ceceeskeej ceneceb$ejepe keer Deejefle kejves Deees~
heeBeeW hejceser kee Jevove, hegCeOeece efoueJeees~~
pee nes ceb$ejepe keer pee, pee Ceceeskeej Oeece keer pee~
hebeheoer Ceceeskeej ceb$e ceW, heeBeeW hejceser nQ~
Den&led efmeeeee& GheeOeee meeOeg GvnW kenles nQ~~
hejceesece heo ceW efmLele es, hejceser kenueees~
heeBeeW hejceser kee Jevove, hegCeOeece efoueJeees~~
pee nes ceb$ejepe keer pee, pee Ceceeskeej Oeece keer pee~~1~~
Ceceeskeej ceneceb$e ceW heQefleme De#ej ceeves peeles~
DeeJeve cee$ee mJej-Jebpeve eeQme" JeCe& nQ Deeles~~
eoMeebie kee yeerpee#ej en, egle kee meej yeleees~
heeBeeW hejceser kee Jevove, hegCeOeece efoueJeees~~
pee nes ceb$ejepe keer pee, pee Ceceeskeej Oeece keer pee~~2~~
eewjemeer ueKe ceb$eeW kee en, cetue eesle kenueelee~
FmeerefueS evoveeceleer, ceele=kee ceb$e kenueelee~~
Ie=le oerheke mes Deejefle kejkes, Deejle keuesMe veMeeSB~
heeBeeW hejceser kee Jevove, hegCeOeece efoueJeees~~
pee nes ceb$ejepe keer pee, pee Ceceeskeej Oeece keer pee~~3~~
leerjLe nw Ceceeskeej Oeece, Fme Oeece keer ceefncee veejer~
ieefCeveer %eeveceleer De ceesleermeeiej keer en keeejer~~
Fmekes veJe ekeeMe mes nce meye, Deelece peesefle peueeeW~
heeBeeW hejceser kee Jevove, hegCeOeece efoueJeees~~
pee nes ceb$ejepe keer pee, pee Ceceeskeej Oeece keer pee~~4~~
MM 6NN

(36)

je^ieewjJe, ieefCeveerecegKe, Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer kee mebef#ehle-heefjee

-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
Yeejle keer JemegvOeje meowJe mes lehemee, leeie SJeb mebece keer Yetefce jner nw~ YeieJeeve $e+<eYeosJe,
jece, ceneJeerj keer en Yetefce Deepe Yeer Ssmes ceneve JeefelJeeW mes megMeesefYele nw efke pees Deheves peerJevekeeue
ceW ner Ssefleneefmeke JeefelJe yeve peeles nQ~
Ssmee ner Ske ceneve JeefelJe nw-Jele&ceeve efoiecyej pewve meceepe keer meyemes eeeerve oeref#ele
meeOJeer-hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer~ meved 1934 ceW MejohetefCe&cee kes efove efpeuee
yeejeyebkeer (G.e.) kes efkewleveiej eece ceW ceelee ceesefnveer SJeb efhelee eer essueeue pewve kes oechele
peerJeve kes eLece heg<he kes he ceW keveejlve cewvee kee pevce ngDee~ eser-meer Deeeg ceW ner Deheveer ceeB
keer esjCeeJeMe heevebefohebeefJebMeeflekee ebLe kes mJeeOeee eje yeeefuekee cewvee ves Deheves Jewjeie kees
YeueerYeeBefle { kej efueee Deewj 18 Je<e& keer Deuhe Deeeg ceW MejohetefCe&cee kes efove ner heefjJeej kes eyeue
efJejesOe kes yeeJepeto Yeer Deepevce yeeee&ele SJeb ie=nleeie kes keef"ve efveece OeejCe kej efuees~ meved
1953 ceW eer ceneJeerj peer (jepe.) DeefleMee #es$e hej Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer cenejepe mes
Deeheves #egefuuekee oer#ee ueskej Jeerjceleer veece eehle efkeee~ hegve: 1956 ceW yeermeJeeR meoer kes eLece
Deeeee& eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer cenejepe keer Dee%eevegmeej Gvekes eLece heeOeerMe Deeeee&eer
Jeerjmeeiej peer cenejepe mes ceeOeesjepehegje (jepe.) ceW Deeheves Deeefe&kee oer#ee ueskej %eeveceleer veece
eehle efkeee~ %eeve eeefhle nsleg DeOeeve-DeOeeheve SJeb mJeeOeee kes eefle Deehekeer efJeMes<e DeefYeefe
osKekej ner iegJej ves Deehekees en veece eoeve efkeee Lee~ oer#ee kes eejbefYeke Je<eeX ceW Deeheves meJe&eLece
mebmke=le JeekejCe SJeb pewve Deeiece kee leuemheMeea %eeve eehle efkeee leLee meeLe ner meneveece ceb$eeW keer
jeveehetJe&ke Deheveer uesKeveer kee MegYeejbYe Yeer kej efoee~
meved 1953 mes meeOeveejle Fve ceneve meeOJeer ves Deye leke 300 iebLeeW kee me=peve efkeee nw~
mebmke=le, efnvoer, eeke=le, keVe[ Fleeefo Yee<eeDeeW keer ekeeC[ efJeog<eer hetpe ceeleepeer keer keeJe eefleYee
Yeer Deefleere nw~ efpevesv Yeefe kes jme mes Yejs ngS DeveskeeW hetpeve-efJeOeeveeW keer jevee hetpe ceeleepeer ves
Deheveer uesKeveer eje keer nw~ meved 1995 ceW [e@. jece ceveesnj ueesefnee DeJeOe efJeeefJeeeuee
(hewpeeyeeo) ves hetpe ceeleepeer keer efJeje %eeve meeOevee kees osKekej pewve Fefleneme ceW eLece yeej efkemeer
meeOJeer kees [er.efued. keer ceeveo GheeefOe eoeve keer~
kece&"lee, {mebkeuhe, DevegMeemeve kes meeLe-meeLe Jeelmeue keer eeflecetefle& hetpe ceeleepeer keer
esjCee mes leerLekej$ee keer pevceYetefce nefmleveehegj (cesj"-G.e.) ceW pewve Yetieesue keer Deefleere jeveepecyeterhe, lesjnerhe, leerveueeske Deeefo jeveeDeeW kee efJee ceW eLece yeej efvecee&Ce ngDee nw~
eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#ee SJeb kesJeue%eeve keueeCeke Yetefce-eeeie (Fueeneyeeo)

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(37)

ceW leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer leerLe& kee YeJe efvecee&Ce Yeer hetpe ceeleepeer keer me=peveMeefe kee ner
megvoj eefleheue nw~ Fmeer ekeej YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce-kegC[uehegj (veeueboe) ceW vebeeJele&
cenue leerLe& kee YeJe efvecee&Ce hetpe ceeleepeer keer esjCee SJeb memebIe meeefveOe ceW cee$e 22 ceen kes
Deuhe Devlejeue ceW ngDee nw~
ueieYeie 2600 Je<e& hetJe& kegC[uehegj keer pees Oejleer Deefnbmee kes DeJeleej YeieJeeve ceneJeerj kes
pevcekeueeCeke mes ceneve Glmeen SJeb n<e& kees eehle ngF& Leer Jen keeue kes Lehes[eW mes Yeues ner Ghesef#ele
nes ieeer Leer, hejvleg pewve meceepe kes eeuegDeeW kee JeneB peevee ncesMee mes peejer jne Deewj Deye hetpe
%eeveceleer ceeleepeer kes ceneve Ghekeej mJehe en pevceYetefce hegve: Fme ekeej peieceiee G"er nw efke Deeves
Jeeuee YeefJe<e meowJe Fmekeer eceke mes eYeeefJele jnsiee~
hetpe ceeleepeer keer esjCee mes pecyeterhe %eevepeesefle jLe (1982) SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe
meceJemejCe eerefJenej jLe (1998) kee osMeJeeheer eJele&ve mecheVe ngDee SJeb kegC[uehegj mes eJeefle&le
YeieJeeve ceneJeerj peesefle jLe (2003) kee eJele&ve meheueleehetJe&ke mecheVe ngDee nw~ Fve jLeeW kes eje
mechetCe& Yeejle ceW Deefnbmeeceeer efmeevleeW keer Jeeheke eYeeJevee ngF&~
Mew#eefCeke #es$e ceW Deveskeeveske je^ere SJeb Debleje&^ere mebieesefeeB-mesefceveej Fleeefo hetpe
ceeleepeer keer esjCee eje mecee-mecee hej mecheVe ngS nQ~ Fvekes efJeje JeefelJe kee DeefYevebove
kejves kes efueS meceepe ves FvnW mecee-mecee hej egieeJeefle&kee, eeefj$eeefvkee, veee eYeekej,
Deeefe&keejlve, ieefCeveerecegKe, egieveeefekee, je^ieewjJe, efJeeefJeYetefle, JeeiosJeer, fme eebleeesejer Deeefo
GheeefOeeeW mes mecceeefvele kejkes mJeeb kees ieewjJeeefvJele DevegYeJe efkeee nw~ Jele&ceeve ceW ceneje^ eevle kes
ceebieerlegbieer heJe&le hej efJee keer meyemes TBeer 108 heg Gegbie YeieJeeve $e+<eYeosJe keer eeflecee kee efvecee&Ce
hetpe ceeleepeer keer esjCee mes ner nes jne nw~
24 Iebs ceW Ske yeej Deenej ueskej, kesMeueesbe SJeb heoefJenej pewmeer keef"ve meeOevee kejles ngS
yeeee& SJeb eeefj$e kes lespe kees meJe&$e efyeKesjves Jeeueer hetpe %eeveceleer ceeleepeer Yeejleere mebmke=efle keer
ceneve efveefOe nQ, efpevneWves 15 Deewue 2006 kees Deheveer Deeefe&kee oer#ee kes 50 Je<eeX kees hetCe& efkeee nw~
21 efomecyej 2008 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee mes Deeeesefpele efJeeMeebefle
Deefnbmee meccesueve kee GodIeeve Yeejle keer eLece ceefnuee je^heefle eerceleer eefleYee osJeerefmebn heeerue kes
kejkeceueeW mes ngDee Deewj meved 2009 MeebefleJe<e& kes he ceW Ieesef<ele ngDee~ je^heefle peer ves pecyeterhenefmleveehegj ceW heOeejkej hetpe ceeleepeer kee DeeMeerJee&o eehle efkeee~
JeemleJe ceW Deepe kes keefuekeeue ceW Yeer DeeOeeeflceke %eeve, eeefj$e, meeOevee SJeb cees#eheLe kees
meekeej kejves Jeeues iegDeeW kee efpelevee DeefYevebove efkeee peees, Glevee kece nw~ pees efyevee keg kens
Deheveer cege eje ner Meebefle, mebece, meoeeej kee GheosMe osles nQ Ssmes meeOeg Fme Yeejle JemegvOeje kee
ieewjJe nQ Deewj pees Yeer eeCeer Gvekes ejCeeW ceW Deeee eehle kej uesles nQb, Jes Yeer Deheves peerJeve kees meeLe&ke
kej uesles nQ~
Ssmeer elegceg&Keer eefleYee keer Oeveer hetpe ceeleepeer kes eerejCeeW ceW YeeJeYeervee keesefMe: veceve nw~
MM 6NN

(38)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Ceceeskeej Oeece leerLe& kes esjCeeeesle

#eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe kee mebef#ehle heefjee

-peerJeve ekeeMe pewve (eyebOe mecheeoke)
efoveeBke 30 efmelecyej meved 1940, Deeefeve Jeoer 14, meesceJeej kes MegYe efove meveeJeo (ce.e.)
kes megeefme eser eer Deceesuekeebo peer meje&he keer Oece&helveer eerceleer heeyeeF& ves Ske heg$ejlve kees
pevce efoee, efpemekee veece jKee ieee ceesleerebo~ Deehe kegue eej YeeF& Deewj leerve yenveW jns~ ye[er oes
yenveW-eerceleer iegueeyeyeeF& Je elegjceCeeryeeF&, Ske eser yenve eerceleer efkejCeyeeF& SJebFvojebo, ekeeMeebo
Deewj DeCe kegceej es leerveeW ess YeeF&~ Deehekes heefjJeej kee cetue JeJemeee mejehes kee jne nw~
yeeee& ele-Fleves mecheVe heefjJeej kes ceOe jnles ngS Yeer ceesleerebo peer kees meebmeeefjke JewYeJe
ceW efe veneR jner Deewj GvneWves meved 1958 ceW 18 Je<e& keer Gce ceW ner mJeefe mes DeepeerJeve yeeee&
ele enCe kej efueee~
mebIe ceW eJesMe-meved 1967 ceW hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keejlve eer %eeveceleer ceeleepeer kee mebIe
meefnle meveeJeo ceW eelegcee&me ngDee~ hetpe ceeleepeer kees peye Fvekes yeeee& ele kes yeejs ceW helee euee,
lees GvneWves ceesleerebo kees ie=nleeie nsleg mebyeesefOele efkeee~ eelegcee&me kes heeeled hetpe ceeleepeer kes meeLe
ceesleerebo peer ves cegeeefiejer keer ee$ee kee keee&ece yeveeee~ Gmekes heeeled hetpe ceeleepeer Deeeee& eer
efMeJemeeiej peer cenejepe (Deeeee& Meebeflemeeiej hejcheje kes efleere heeeee&) kes mebIe ceW Dee ieF, leYeer
meved 1968 ceW ye. ceesleerebo Yeer mebIe ceW DeOeeve kes GsMe mes Deees Deewj ceeleepeer keer esjCee mes
mebIemLe efMe<e kes he ceW jnves ueies~
Oeeefce&ke efMe#eCe-Deeheves hetpe %eeveceleer ceeleepeer kes heeme ieesccemeej peerJekeeb[, kece&keeb[,
keeleb$e JeekejCe, hejer#eecegKe, veeeoerefhekee, Demeneer Deeefo ebLeeW kee DeOeeve efkeee~ leerve-eej
Je<eeX kes Deboj Deeheves Meeeer Je veeeleerLe& keer hejer#eeSB GeerCe& kej ueeR~ leye mes meowJe Deehe hetpe
ceeleepeer kes heeme jnkej eejeW DevegeesieeW kes mJeeOeee ceW lelhej jns~
pecyeterhe jevee efvecee&Ce ceW ecegKe Yetefcekee-meved 1965 ceW hetpe Deeefe&kee eer %eeveceleer
ceeleepeer kes ceefmle<ke ceW pecyeterhe jevee keer eespevee DeeF&~ efpemes meekeejhe osves ceW hetpe ceeleepeer
kes efveoxMeevegmeej keF& mLeeveeW kee efveCe&e ngDee, efkevleg efpeme Yetefce hej eesie Lee, JeneR Fme jevee kee
efvecee&Ce ngDee~ ye. ceesleerebo peer ves mebIe ceW Deeles ner hetpe ceeleepeer kees en efueKekej efoee efke ceQ
leve-ceve-Oeve mes Deehekeer Fme eespevee kees meheue yeveeTBiee Deewj Deehekes mebece ceW efk emeer ekeej keer
yeeOee veneR Deeves otBiee~ Deehekees efkemeer mes pecyeterhe efvecee&Ce nsleg hewmee osves keer esjCee Yeer veneR kejveer
he[sieer~ leye mes ueskej meowJe GvneWves Deheves kele&Je kee heeueve kej Fme DeodYegle jevee kee efvecee&Ce
nefmleveehegj keer Oeje hej mecheVe nesves ceW ecegKe Yetefcekee efveYeeF&~ eefo Deehekees Jele&ceeve kee eecegC[jee
Yeer kene peees, lees keesF& DeefleMeeesefe venbeR nesieer, keeeWefke Deeheves hetpe ceeleepeer kees pevceoe$eer ceeB mes
Yeer DeefOeke ceevekej Gvekeer Dee%ee kee heeueve efkeee nw~
leeiecee peerJeve-hetpe ceeleepeer ves eejbYe mes ner Fvekeer megkegceejlee osKekej FvnW DeefOeke

Ceceeskeej Oeece leerLe& heefjee SJeb hetpee

(39)

leeie keer esjCee veneR oer efkevleg meved 1971 ceW peye ceeB ceesefnveer osJeer (%eeveceleer ceeleepeer keer ceeB) kees
Depecesj ceW Deeeee& eer Oece&meeiej cenejepe mes Deeefe&kee oer#ee uesles Deewj Gvekee kesMeueeWe nesles
osKekej ceesleerebo peer kes oe ceW heefjJele&ve Deeee, Jes meeseves ueies efke peye en 13 mevleeveeW kees pevce
oskej 57 Je<e& keer Gce ceW oer#ee ues mekeleer nQ, lees ceQ mebece-efveece kee heeueve keeeW veneR kej mekelee
? Deeheves meved 1981 ceW mJeefe mes veceke Deewj Mekekej Fve oes jmeeW kee leeie kej efoee~ 4 Je<e& kes
heeeled Deeheves Gme leeie kes mebkeuhe kees hetCe& efkeee~
oer#ee kes heLe hej-meved 1985 mes Deehe oer#ee kes efueS Deelegj Les efkevleg meved 1987 ceW Deeheves
hetpe ceeleepeer kes mece#e pecyeterhe mLeue hej ner oer#ee uesves keer YeeJevee Jee keer, leye ceeleepeer ves
men<e& mJeerke=efle eoeve keer~
pecyeterhe mLeue hej eLece Ssefleneefmeke oer#ee meceejesn-hetpe ceeleepeer keer YeeJeveevegmeej
hejcehetpe Deeeee&eer efJeceuemeeiej cenejepe ves mebIe meefnle nefmleveehegj Deeieceve keer mJeerke=efle eoeve
keer leLee heeuiegve Megkeuee veJeceer, 8 ceee& 1987 kees MegYe cegntle& ceW efJeMeeue pevemecegoee kes yeere
Deeeee&eer ves ceesleerebo peer kees #eguueke oer#ee oskej ceesleermeeiej veece eoeve efkeee~
heer"eOeerMe heo-oer#ee kes heeeled Yeer hetpe #eguueke ceesleermeeiej peer mebmLeeve keer ieefleefJeefOeeeW ceW
efveoxMeve eoeve kej Deheves heo kes eesie keeeeX kees mecheVe kejJeeles Les~ Deheves mJeeOeee, he"ve-hee"ve Je
Deheveer eee& kee efveyee&Oehe mes heeueve kejles Les~ Fmeer ekeej meoe pecyeterhe leerLe& SJeb eneB mes mebyebefOele
Deve mebmLeeDeeW kee mebeeueve Ssmes ner leeieer eleer, ie=nefJejle JeefelJe kes eje neselejns, Fmekes efueS hetpe
ceeleepeer ves meved 1987 ceW pecyeterhe leerLe& hej Ske Oece&heer" yeveekej eneB heer"eOeerMe heo keer mLeehevee keer~
hetpe ceeleepeer kes eje efveOee&efjle efveeceevegmeej heer"eOeerMe heo hej meowJe meeleJeeR mesieejnJeeR eeflecee Oeejer
leke kes efkemeer Yeer eesie SJeb mebmLeeve kes eefle meceefhe&le leeieer-eleer kees DeefYeef<ee efkeee pee mekelee nw~
hetpe ceeleepeer eje Ssmeer Oece&heer" hej meJe&eLece heer"eOeerMe kes he ceW #eguueke eer ecesleermeeiej peer
cenejepe kees 2 Deiemle meved 1987, eeJeCe Megkeuee mehleceer kes efove Deemeerve efkeee ieee~
Ceceeskeej Oeece leerLe&-etBefke meveeJeo veiejer hetpe cenejepe peer SJeb osMe kes Deveske cegefveDeeefe&keeDeeW keer pevcemLeueer kes veece mes eefme nw Dele: hetpe cenejepe keer meoe es YeeJevee Leer efke
JeneB hej keesF& Ske efJeMes<e leerLe& kee efvecee&Ce nesJes Dele: Gvekeer esjCee mes meved 1996 ceW meveeJeo veiejer
ceW hetpe ceeleepeer kes DeeMeerJee&o mes Gvekes mebIe meeefVeOe ceW Ceceeskeej Oeece leerLe& kee efMeueeveeme neskej
Ceceeskeej Oeece leerLe& kee GodYeJe ngDee~
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes ejCe meeefVeOe ceW 45 Je<eeX kes oerIe& mecee ceW
Gvemes DevegYeJe leLee %eeve eehle kej Deheves %eeve Je eeefj$e keer Je=ef kejles ngS hetpe #eguueke eer
ceesleermeeiej peer cenejepe ves Deheves peerJeve kees meeLe&ke efkeee~
Fme ekeej Deveske iegCeeW kes hegbpe hetpe cenejepe peer ves Deheves peerJeve kee heue-heue SJeb #eCe-#eCe
Oece& SJeb ieg keer DeejeOevee ceW Jeleerle efkeee Deewj Deble ceW 10 veJecyej 2011, keeefle&ke Megkeuee hetefCe&cee,
iegJeej kees ceOeevn 1.05 yepes cegefve DeJemLee eehle kejkes leerLe& Deewj ieg keer $e eee ceW Oece& kee
GodyeesOeve megveles ngS megvoj meceeefOecejCe eehle efkeee~Gvekes keeeeX, GheosMeeW Deewj DeeoMeeX kes eefle
veceve kejles ngS Gme jlve$eeOeejer Deelcee kes eefle nce YeeJeYeervee veceve Deefhe&le kejles nQ~

(40)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

hebekeueeCeke ceW meeefVeOe eoelee mJeefmleeer

kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer kee heefjee
(1) pevce-Deehekee pevce pes Megkeuee hebeceer (eglehebeceer) kees meved 1950 ceW ngDee~
(2) pevce mLeeve-efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.e.
(3) ceelee-efhelee-ceelee ceesefnveer osJeer (Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer ngF) SJeb efhelee eer
essueeue pewve
(4) pevce veece-jJeerv kegceej pewve
(5) efMe#ee-ueKeveT etefveJeefme&er mes yeer.S. leke DeOeeve
(6) YeeF& yenve-9 yenveW SJeb 3 YeeF&
(7) leeie keer esjCee-meved 1968 ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje 2 Je<e& kee yeeee& ele
(8) Deepevce yeeee& ele-meved 1972 ceW Deeeee& eer Oece& meeiej peer cenejepe eje, veeieew j (jepe.) ceW
(9) mehlece eeflecee kes ele SJeb ie=n leeie-meved 1987 ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje
(10) oMece eeflecee SJeb heer"eOeerMe heoejesnCe kes mebmkeej-ceieefmej ke=<Cee oMeceer,
20 veJecyej 2011, hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer eje
(11) GheeefOe DeuebkejCe- kece&eesieer (meved 1992 ceW De.Yee. efo. pewve Meeeer heefj<eo eje)
- Oece&mebj#eCeeeee& (meved 1996 ceW ceebieerlegbieer-cene. ceW hebekeueeCeke kes DeJemej hej Jeerj
mesJee oue eje)
- mebmke=efle mebj#eke (meved 2006 ceW YeejkeJe=bo eje)
- Oecee&uebkeej (meved 1996, ceebieerlegbieer ceW)
- mebmke=efle meeLe&Jeen (12 petve 2010, pecyeterhe-nefmleveehegj ceW Deeeesefpele %eeve peesefle
efJeled eefMe#eCe efMeefJej kes meceeheve DeJemej hej mecemle efJeledpeveeW eje)
- leerLeexejke (30 veJecyej 2011, Deewjbieeyeeo-cene.ceW
(12) efJeosMe ee$ee-YeieJeeve $e+<eYeosJe Debleje&^ere efveJee&Ce ceneceneslmeJe Je<e& kes Devleie&le
meved 2000 ceW veteeke&-Decesefjkee ceW Deeeesefpele efJeeMeebefle efMeKej meccesueve ceW pewve Oecee&eee& kes
he ceW efJeMes<e menYeeefielee~
(13) meeefnefleke DeJeoeve-efJeiele 38 Je<eeX mes mebmLeeve eje ekeeefMele keer peeves Jeeueer
mecei%eeve ceeefmeke heef$ekee SJeb Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee eje ekeeefMele nesves Jeeues ebLeeW kee mecheeove
kej eefleJe<e& ueeKeeW keer mebKee ceW heJeekej efJeMes<e Oece&eeej ceW cenlJehetCe& meneesie~
(14) efJeMes<e meewYeeie-Deehekees hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer pewmeer pewve meceepe keer
meJeexe meeOJeer kes ueIeg Yeelee nesves kee meewYeeie eehle nw~ meeLe ner Deehekeer Deve oes yenveW (Deeefe&kee
eer DeYeeceleer ceeleepeer SJeb eboveeceleer peer) Yeer Deeefe&kee eleeW kee Devegheeueve kejles ngS DeelcekeueeCe
SJeb Oece&eYeeJevee kes keee& kej jner nQ~ Fmekes meeLe ner meyemes ceneve meewYeeie en nw efke Deehekeer
pevce eoe$eer ceeB ves Yeer Deeefe&kee oer#ee OeejCe kejkes jlveceleer veece eehle efkeee Deewj Deheves veejer
peerJeve kees meheue efkeee, Ssmeer hetpe ceneve DeelceeDeeW kes meceeve Deehe Yeer mJekeueeCe SJeb hejkeueeCe
ceW meowJe lelhej jnles nQ~