Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

346

ISBN 978-93-82071-16 -7

Je<ee&eesie mLeehevee
-emlegefle-

hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer

MejohetefCe&cee ceneslmeJe, 11 Deketyej 2011 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer eje Ieesef<ele
eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& kes Devleie&le Dee<ee{ Meg. elego&Meer,
2 pegueeF& 2012 kes DeJemej hej ekeeefMele

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe Deeefo
efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee hej Oeeefce&ke
ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSb Yeer
ekeeefMele nesleer jnleer nQ~

-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

-: ceeie&oMe&ve :-

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

-: efveoxMeke SJeb mecheeoke :-

mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer

-ekeeMeke-

-: eyebOe mecheeoke :-

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

peerJeve ekeeMe pewve

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.-250404

Heesve veb.- (01233) 280184, 280994

meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve

Website : www.jambudweep.org
E-mail : jambudweeptirth@gmail.com

eLece mebmkejCe
Jeerj efve.meb. 2538
1100 eefleeeB Dee<ee{ Meg. elego&Meer, 2 pegueeF& 2012

cetue
32/-.

kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

(3)

(4)

emleeJevee
e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer eje emlegle keer pee jner Je<ee&eesie mLeehevee veece
keer en hegmleke Deveeefo pewve Meemeve kes efueS Ske omleeJespe nw~ Deveeefokeeue mes Fme Oejleer hej
efoiecyej pewve cegefveeeW kee efJeejCe neslee jne nw Deewj Gvekeer efveyee&Oe eee& kes heeueve ceW mechetCe& meceepe
meowJe meneesieer jne nw~ Fme hebecekeeue kes cegefve-Deeefe&kee, #eguueke-#egefuuekee Deeefo elegefJe&Oe mebIe kes
meeOegieCe efkeme ekeej mes Je<ee&eesie keer mLeehevee kejles nQ ? Je<ee&eesie keye mes Meg neslee nw Deewj keye
meceehle neslee nw ? leLee Je<ee&eesie keer mLeehevee keeeW keer peeleer nw ? Fmekee jnme keee nw ? Fve meye
yeeleeW kee Fme hegmleke kes Devoj Deeiece eceeCe meefnle JeCe&ve efkeee ieee nw~
Deveieej Oecee&ce=le, cetueeeej, Deeeejmeej, cetueeeejeoerhe, YeieJeleerDeejeOevee Deeefo ebLeeW kes
DeeOeej mes FmeceW Je<ee&eesie mLeehevee mes hetJe& efove kejves Jeeueer cebieueieesej ceOeevn osJeJebovee SJeb Yee
eleeKeeve Deeefo efeeeSbb Yeer nQ, pees meeOeg mebIeeW kes efueS hetjer lejn mes Gheeesieer nQ~ Ske efJeMes<e yeele
en nw efke Je<ee&eesie mLeehevee kes mechetCe& Yeefehee" kee efnvoer heeevegJeeo Yeer FmeceW efoee ieee nw,
efpemekees he{kej eleske efeee kee DeLe& mecePee pee mekelee nw~
hetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kee peerJeve { meceioMe&ve mesege nw~ Gvekee
ceevevee nw efke hebecekeeue ceW Mejerj-mebnveve kecepeesj nesves kes keejCe DeefOeke lehemeekejvee keef"ve lees nw
ner leLee eceeo Deeefo kes JeMe mes eleeW ceW pees oes<e ueie peeles nQ, Gvekes #eeueve nsleg meeOeg-meeefOJeeeW kees
Deheveer efvele-vewefceefeke efeeeDeeW ceW meowJe mepeie jnvee eeefnS~ otmejer yeele en nw efke Deveeefokeeue mes
efpeveMeemeve kes Devegmeej {eF& erhe keer 170 kece&YetefceeeW ceW efJejeefpele mLeefJejkeuheercegefveieCe Deeefo Dee<ee{
Megkeuee elego&Meer keer hetJe& jeef$e ceW ner Je<ee&eesie keer mLeehevee kejles Deees nQ~ 60Je<e& kes Deheves oeref#ele peerJeve
ceW hetpe ceeleepeer ves eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej cenejepe kees, Deeeee& eer Jeerjmeeiej
cenejepe kees, Deeeee& eer efMeJemeeiej cenejepe kees, Deeeee& eer Oece&meeiej cenejepe Deeefo meYeer ceneve
Deeeee& mebIeeW kees Fmeer efveefele efleefLe hej Je<ee&eesie mLeehevee kejles osKee nw DeewjmJeeb ncesMee Gmeer efove
mLeehevee efkeee nw, peyeefke Jele&ceeve ceW Ge efleefLe kees peeoe cenlJe ve oskej Deeies eker efleefLeeeW ceW
(efJeMes<ehe mes jefJeJeej kees) cebieuekeueMe mLeehevee kes veece mes Je<ee&eesie mLeeefhele nesves kes meceeeej %eele
nesles nQ~ pees Yeer nes, meeOeg-mebleeW kees ner hebecekeeue kes Deble leke cees#eceeie& keerDe#egCCe hejcheje kee efveJee&n
kejvee nw, Fmeer ef mes Deeiece keer efJeMes<e efeeeDeeW kee mecee-mecee hej eeej-emeej Gheeesieer eleerle
neslee nw~ eser ueIegkeee hegmleke nesves mes Fmekee DeefOeke ueeYe Yeer meYeer kees eehlenes mekesiee~ Deheves 60JeW
Je<ee&eesie mLeehevee kes DeJemej hej hetpe ceeleepeer kes eje eoe en ke=efle mecemle mebleW kes Je<ee&eesie mLeehevee
ceW meneeke yeves, ener Fmekes ekeeMeve keer meeLe&kelee nw~
hetpe ceeleepeer efejeeg neW SJeb mJemLe jnkej nce meYeer kees Fme ekeej kes Deeieefceke efJe<eeeW mes
heefjefele kejeleer jnW, ener Gvekes eerejCeeW ceW MeleMe: JeboeefcehetJe&ke efveJesove nw~

N: M

yeermeJeeR Meleeyoer kes eLece

Deeeee& eeefj$e eeJeleea 108

eer Meebeflemeeiej peer cenejepe

mebef#ehle heefjee
mJeefmle eer cetuemebIe ceW kegbokegb oecveee, mejmJeleer ie, yeueelkeej
ieCe ceW yeermeJeeR Meleeyoer ceW eLece efoiecyej pewveeeee&-eeefj$e eeJeleea eer
Meebeflemeeiej peer cenejepe ngS nQ~ efpevekee mebef#ehle heefjee emlegle nwpevce
- Dee<ee{ yeoer 6, meved 1872
efveJeeme mLeeve
- Yeespeeece (efpeuee-yesueieeBJe) kevee&ke
veece
- meeleieeQ[e heeefue
ceelee-efhelee
- ceelee-meleJeleer, efhelee-YeerceieeQ[e heeefue
#eguueke oer#ee
- pes Meg. 13, meved 1914
eece-Getj (efpe. keesunehegj) ceneje^
oer#ee ieg
- cegefve 108 eer osJesvkeerefle& peer cenejepe
Ssueke oer#ee
- meved 1917 efiejveej #es$e, mJeeb YeieJeeve kes ejCe meeefveOe ceW
cegefve oer#ee
- heeuiegve Meg. 14, meved 1920
eece-esjveeue (efpeuee-yesueieebJe) kevee&ke
oer#ee ieg
- cegefve eer 108 osJesvkeerefle& peer cenejepe
Deeeee& heo
- Deeefeve Meg. 11, meved 1924 eece-mece[esueer (efpeuee-meebieueerceneje^) eje-elegefJe&Oe mebIe
eeefj$e eeJeleea heo
- meved 1937 iepehebLee efme#es$e (cene.)
meceeefOecejCe
- ef. Yeeheo Meg. 2, meved 1955, kegbLeueefieefj (efme#es$e)
Deeeee& osJe ves Deveske oer#eeSB oskej elegefJe&Oe mebIe meefnle oef#eCe mes Gej Deewj hetJe&mes heefece leke
meejs Yeejle ceW cebieue efJenej kejkes efoiecyej pewve cegefve hejbheje kees hegveppeerefJelefkeeee~ Deveske leerLeeX hej
efpeveeefleceeSB mLeeefhele kejeeeR, <edKeC[eiece ebLe kees leecehe hej GlkeerCe& kejekejleLee efJeeveeW mes Gvekee
efnvoer DevegJeeo kejJeekej hegmlekeeW kes he ceW Yeer ekeeefMele kejJeekej efpeveJeeCeer ekes mLeeefelJe eoeve
efkeee~ Ssmes yengle mes efpeveOece& eYeeJevee kes keeeeX mes Fme Yetleue hej Deheves eMe kees efejmLeeeer kej efoee~
Deeheves Deble ceW kegbLeueefieefj #es$e hej meuuesKevee ueskej Deheves peerJevekeeue ceW DeheveeDeeeee&heo Deheves eLece
efMe<e cegefve eer Jeerjmeeiej kees eoeve efkeee Lee~ hegve: Gvekeer hejcheje ceW efleere eheeee& eer efMeJemeeiej
cegefvejepe ngS, le=leere heeeee& eer Oece&meeiej cenejepe, elegLe& heeeee& eer Deefpelemeeiej cenejepe, hebece
heeeee& eer eseebmemeeiej cenejepe ngS nQ hegve: Deeeee& eer eseebmemeeiej peer cenejepekeer meved 1992 ceW
meceeefOe nesves kes heeeled Gvekes he hej Deeeee&eer DeefYevebovemeeiej cenejepe ngS nQ, peesJele&ceeve heeeee&
("s heeeee&) kes he ceW elegefJe&Oe mebIe kee mebeeueve kejles ngS efpeveOece& keer eYeeJevee kej jns nQ~

(5)

(6)

eeefj$eeeJeleea
eer Meebeflemeeiejeeee& kes eLece heefMe<e
eeefj$eefMejesceefCe hetpe Deeeee&jlve

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve-mebef#ehle heefjee

eer Jeerjmeeiej cenejepe kee

heefjee-Ske ef ceW
mJeefmle eer cetuemebIe ceW kegvokegvoecveee, mejmJeleer
ie, yeueelkeejieCe ceW yeermeJeeR meoer kes eLece efoiecyej pewveeeee& eeefj$eeeJeleea
eer Meebeflemeeiej peer cenejepe kes eLece heefMe<e Deeeee&eer Jeerjmeeiej cenejepe ngS
nQ~ Gvekee mebef#ehle heefjee efvecve ekeej nwpevce
-Dee<ee{ Meg. 15, meved 1876, efJe.meb. 1933
eece
-Jeerj ieeBJe (efpe.-Deewjbieeyeeo, ceneje^)
veece
-nerjeueeue
peeefle SJeb iees$e
-KeC[sueJeeue peeefle SJeb iebieJeeue iees$e
efhelee
-eer jecemegKe pewve
ceelee
-eerceleer YeeieJeleer pewve (Yeeiet yeeF&)
#eguueke oer#ee
-heeuiegve Meg. 7, meved 1923 (efJe.meb. 1980)
veece
-eer Jeerjmeeiej cenejepe
cegefveoer#ee
-Deeefeve Meg. 11, meved 1924 (efJe.meb. 1981)
eece
-mece[esueer-ceneje^
oer#eeieg
-eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe
Deeeee& heo Iees<eCee
-kegbLeueefieefj ceW Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe
eje eLece Yeeheo Meg. 7, meved 1955 (efJe.meb . 2012)
Deeeee&heoejesnCe
-ef. Yeeheo ke=. 7, meved 1955 (efJe.meb. 2012)
mLeeve
-Keeefveee-peehegj (jepe.)
meceeefOecejCe
-Deeefeve ke=. DeceeJemee, meved 1957 (efJe.meb. 2014)
mLeeve
-Keeefveee-peehegj (jepe.)

N: M

-mJeefmleeer kece&eesieer heer"eOeerMe jJeervkeerefle& mJeeceer peer

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve keer mLeehevee hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer
keer esjCee mes meved 1972 ceW jepeOeeveer efouueer ceW ngF& Leer~ mebmLeeve kee cegKe keeee&uee meved 1974
mes nefmleveehegj cesW eejbYe ngDee~ Fme mebmLeeve kes Devleie&le Deveske ieefleefJeefOeeeB nefm leveehegj ceW leLee
Deve$e eue jner nQ1. meved 1972 mes Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee kes Devleie&le ueeKeeW ebLe ekeeefMele nes jns nQ~
2. meved 1974 mes Fme mebmLeeve kes cegKehe$e kes he ceW mecei%eeve efnvoer ceeefmeke heef$ekee kee
efvejblej ekeeMeve nes jne nw~
3. meved 1974 mes 1985 leke nefmleveehegj ceW pecyeterhe jevee kee efvecee&Ce keee& ngDee~
4. meved 1974 mes Deye leke pecyeterhe jevee kes Deefleefje Deveske efpevecebefojeW kee efvecee&Ce ngDee
nw-keceue cebefoj, leerve cetefle& cebefoj, Oeeve cebefoj, MeebefleveeLe cebefoj, Jeemeghetpe cebefoj, cebefoj,
meneket cebefoj, efJeeceeve yeerme leerLekej cebefoj, DeeefoveeLe cebefoj, Deeheo cebefoj, $e+<eYeosJe
keerefle&mlebYe, mJeefCe&ce lesjnerhe jevee, leerve ueeske jevee, veJeenMeebefle efpevecebefoj, eewyeerme cebefoj SJeb
eer MeebefleveeLe-kegbLegveeLe-DejnveeLe keer 31-31 heg Gegbie eefleceeDeeW keer mLeehevee ~
5. pecyeterhe hegmlekeeuee efpemeceW ueieYeie 15000 ebLe mebenerle nQ~
6. Ceceeskeej ceneceb$e yeQke efpemeceW YeeeW eje efueKekej Yespes iees kejes[eW Ceceeskeej ceb$e pecee
efkees peeles nQ~
7. mecee-mecee hej efMe#eCe-eefMe#eCe efMeefJejeW leLee mebieesefeeW kes Deeeespeve efkees peeles nQ~
8. eeef$eeeW kes Meg Yeespeve kes efueS jepee eseebme Yeespeveeuee kee mebeeueve~
9. eeef$eeeW kes "njves kes efueS DeeOegefveke megefJeOeeege [eruekeme heuewdme Jeeueer ekF& Oece&MeeueeDeeW
leLee keesef"eeW SJeb yebieueeW kee efvecee&Ce efkeee ieee nw~
10. pecyeterhe heefjecee kes efueS veewkee efJenej, SsjeJele neLeer leLee ceveesjbpeve nsleg efceveer ^sve,
Petues Deeefo nQ~
11. %eeveceleer keuee cebefojced ceW nefmleveehegj kes eeeerve Fefleneme mes mebbyebefOele PeeBefkeeeB nQ~
12. leerLekej pevceYetefceeeW keer Jebovee SJeb Oeeefce&ke efheuceeW kee eoMe&ve kejves Jeeues efLeesj mes
meceefvJele ieefCeveer %eeveceleer nerjke peebleer Skemeesme~
efouueer, cesj", cegpehehejveiej, nefjej, PeeBmeer, eflepeeje Deeefo mes pecyeterhe mLeue leke Deeves
kes efueS efove Yej yemeW efceueleer jnleer nQ~
efo. pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve kes Devleie&le YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboe)
efyenej ceW YeJe vebeeJele& cenue leerLe& leLee eeeie-Fueeneyeeo (G.e.) ceW efveefce&le leerLekej $e+<eYeosJe
lehemLeueer leerLe& kee Yeer mebeeueve neslee nw~
pecyeterhe SJeb Deve jeveeDeeW kes oMe&ve nsleg nefmleveehegj heOeejkej DeeOeeeflceke SJeb Yeewefleke
megKe keer eeefhle kejW~

e.meb.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.

(7)

(8)

efJe<eeevegeceefCekee

Jebovee

efJe<ee

he= mebKee

Je<ee&eesie enCe Je meceehle kejves keer efleefLe

eelegcee&me kes efueS kece mes kece ee DeefOeke mes DeefOeke efove keer JeJemLee
eelegcee&me ceW efJeMes<e keejCeJeMe meeOegDeeW kee efJenej mebYeJe
Je<ee&eesie mLeehevee ceW cebieue keueMe keer mLeehevee keye mes Meg ngF&
Je<ee&eesie mLeehevee kee mecee Je efJeefOe
Dee<ee{ Megkeuee $eeesoMeer kes efove kejves keer efeeeSB
Jebovee eesie cege
cebieueieesej ceOeevn osJeJebovee efeee
cebieue ieesej Yee eleeKeeve efeee keye Deewj kewmes kejW
cebieueieesej Yee eleeKeeve efeee
Je<ee&eesie enCe keye Deewj kewmes kejW ?
Je<ee&eesie mLeehevee efJeefOe
Jeeef<e&ke eefleeceCe
Je<ee&eesie efveeheve efeee
eeJeCe ke=<Cee hebeceer kees Je<e&eesie mLeehevee keeeW
efpevekeuheer cegefve kee eelegcee&me
YeieJeeve yeengyeueer mJeeceer
cenecegefve efmeeLe& Deewj megkeewMeue
mLeefJejkeuheer cegefve kes eelegcee&me
Jele&ceeve keeue kes cegefve
leerLekej YeieJeeve Je<ee&eesie veneR kejles nQ
cenue kes Geeve ceW cegefve kee eelegcee&me
Menj kes efveke Deewj cebefoj ceW cegefve kee Je<ee&eesie
keee heefjnejefJeMegef Jeeues cegefve Je<ee&eesie ceW Deve$e ieceve kejles nQ ?
ie=nmLe kes Iej ceW cegefve kee eelegcee&me
Oece&Meeuee ceW Yeer cegefveeeW kes "njves kee GoenjCe
eelegcee&me ceW eeJekeeW eje Deenejoeve
Je<ee&eesie efveeheve efeee
vetleve efheefkee enCe
eelegcee&me ceW efJeefJeOe heJe&

1
2
5
6
7
11
11
12
22
23
32
33
63
63
64
66
67
68
69
71
71
72
72
74
75
76
77
79
79
79

efmeefb eehlee: meceeefele, eesieceOeelceefveefleced~

Oece Megkeueb e les efmee:, mebleg efmeefeoe meleeced~~1~~
eleg:<edJe<e&ceemeebleb, eefleceeeesieOeeefjCe:~
Je=#ecetueeefoeesiemee-Yeeefmevees eesefieveeekee:~~2~~
hejer<eneshemeiee&os: peefevees es efpelesefvee:~
Jeerjeee& Oeje ueeskes, ceneseeseleheefmJeve:~~3~~
egeenejefJenejee, mJeelceOeevewkelelheje:~
DeeMeebyeje ieleeMeee, efpeve cegebefkelee Deefhe~~4~~
Dee<e&ceeiee&vegmeejsCe, Je<ee&eesie efJeOeeefeve:~
Jebos leebmleebefeMegeenb, les ces kegJeleg cebieueced~~5~~
DeLe&-DeOeelce mes heefjhetCe& Ssmes Oece&Oeeve Deewj MegkeueOeevehe eesie kee
Deeee ueskej efpevneWves efmeef kees eehle kej efueee nw, Jes efme YeieJeeve meppeve
heg<eeW kes efueS efmeef kees eehle kejves Jeeues nesJeW~
pees eej cenerves, n cenerves ee Je<e& heevle eefleceeeesie kees OeejCe kejves Jeeues
nQ leLee Je=#ecetue, DeYeeJekeeMe Deewj Deeleeheve Deeefo eesie kes DeYeemeer nQ, eesefieeeW
kes mJeeceer nQ~ hejer<en, Ghemeie& Deeefo kes peerleves Jeeues nQ, efpelesefve nQ, Fme ueeske
ceW Jeerj eee& kees OeejCe kejves Jeeues nQ leLee ceneved Ge-Ge leheejCe kejves Jeeues
cene lehemJeer nQ~ pees ege-Deeieceese Deenej Deewj efJenej kejves Jeeues, Deheveer Deelcee
kes Oeeve ceW ner lelhej jnves Jeeues nQ~ DeeMee-efoMeeheer Decyej-Jee kees OeejCe
kejles ngS Yeer pees ieleeMee-DeeMee-le=<Cee mes jefnle nQ Deewj efpeve cege kes efevn mes
efeefvnle nQ DeLee&led veive cege kees OeejCe kejves Jeeues nQ, pees Dee<e& ceeie& kes Devegmeej
Je<ee&eesie kees kejves Jeeues nQ, Ssmes Gve-Gve meeOegDeeW kees ceQ ceve-Jeeve-keee keer
MegefhetJe&ke vecemkeej kejlee ntB~ Jes meYeer cene meeOegieCe cesjs efueS cebieue kees kejves
Jeeues nesJeW~

N: M

Je<ee&eesie mLeehevee

Je<ee&eesie mLeehevee
(eelegcee&me mLeehevee)
eerceles JeOe&ceeveee, vecees veefceleefJeef<es~
ep%eeveevleie&ieleb YetlJee, $ewueeskeeb iees<heoeeles~~1~~
pewve cegefve, Deeefe&kee, #eguueke Deewj #egefuuekee Deeefo elegefJe&Oe mebIe Je<ee& $e+leg ceW Ske
peien jnves kee efveece kej uesless nQ, Deve$e efJenej veneR kejles nQ FmeefueS Fmes Je<ee&eesie
kene nw leLee meeceeveleee eeJeCe, Yeeheo, DeeefMJeve Deewj keeefle&ke Fve eej cenervesheele
Ske peien jnvee neslee nw Dele: Fmes eelegcee&me Yeer kenles nQ~
Fme Je<ee&eesie kees enCe kejves keer leLee Fmes meceehle kejves keer efleefLeeeB keewve
meer nQ?
1
Dee<ee{ megoer elego&Meer keer hetJe&jeef$e ceW efmeYeefkele Deeefo efJeefOehetJe&ke Fme Je<ee&eesie
kees meeOegpeve enCe kejW Deewj keeefle&ke ke=<Cee elego&Meer keer efheueer jeef$e ceW efJeefOehetJe&ke Gme
Je<ee&eesie kees meceehle kej osJeW~''
Deeies Fmeer eem$e ceW Deewj Yeer efJeMes<e yeleeles nQ efke2
eceCe mebIe nsceble Deeefo $e+legDeeW ceW DeLee&led ceieefmej, heew<e Deeefo cenerveeW ceW efkemeer
ieeBJe, veiej Deeefo Ske mLeeve hej Ske-Ske cenerves leke jn mekelee nw hegve: Jen Dee<ee{
1. leleMelego&eerhetJe&je$es efmecegefvemlegleer~ elegefo&#eg hejerleeuheeMewleYekeleerieg&mlegefleced~~66~~
eebefleYeefkeleb e kegJee&CewJe&<ee&eesiemleg ie=eleeced~ Tpe&ke=<Ceelego&Meeb heMeee$eew e cegeleeced~67~~
...Dee<ee{egkeue elego&Meeje$es: heLece henjesodoses...heefMeceeeceesodoses~ kemeeb? Tpe&ke=<Ceelego&Meeb
keeefle&keme ke=<Ceelego&eerefleLeew~ (Deveieej Oecee&ce=le De. 9 he=. 664)
2. ceemeb Jeemeesveowke$e eesie#es$eb Megeew epesled~ ceeiexleerles lepeseeLe&Jeeeoefhe ve uebIeesled~~68~~
veYeMelegLeea leeeves ke=<Ceeb egkeueespe&hebeceerced~ eeJevve iesesos keLebefesoceeejsled~~69~~
(Deveieej Oe.De.9, he=. 665)

(2)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ceeme ceW Je<ee&eesie kejves kes mLeeve hej hengBe peeJes Deewj ceieefmej ceeme hetCe& nes peeves hej JeneB
veneR "njs DeLee&led ceieefmej kes yeeo Deve$e efJenej kej peeJes leLee eeespeveJeMe Yeer eeJeCe
ke=<Cee elegLeea kee GuuebIeve ve kejs DeLee&led efkemeer efJees<e keejCeJee eefo meeOeg mebIe Dee<ee{
megoer elego&eer kees Je<ee&eesie mLeeve hej veneR hengBe mekes lees eeJeCeJeoer elegLeea leke Yeer JeneB
hengBekej Je<ee&eesie mLeehevee kejs, Ssmee efJeOeeve nw efkevleg Fme elegLeea kee GuuebIeve kejvee
Gefele veneR nw~ Deeies keeefle&ke ke=<Cee elego&Meer keer efheueer jeef$e ceW Je<ee&eesie efveehevemeceehle kej osves hej Yeer keeefle&ke egkeuee hebeceer kes henues efJenej ve kejW~
eefo keoeefeled ogefve&Jeej Ghemeie& Deeefo kes efveefcelle mes Fme Gheeg&kele eesie kee
GuuebIeve nes peeJes DeLee&led eefo efJenej kejvee ner he[ peeJes lees meeOeg eem$eefJeefnle eeeefMee
enCe kejW, Ssmee efJeOeeve nw~''
DeefYeeee en ngDee efke meeOeg Deewj meeOJeerieCe eelegcee&me kes efmeJeee Deve efoveeW ceW
Ske-Ske cenerves leke efkemeer Yeer ieeBJe, veiej ee enj ceW jn mekeles nQ Deveblej eelegcee&me
keeue ceW Dee<ee{ megoer elego&eer keer hetJe& jeef$e ceW eelegcee&me mLeehevee kej uesles nQ hegve:
keeefle&ke ke=<Cee elego&eer keer efheueer jeef$e ceW eelegcee&me meceehle kejkes Jeerj efveJee&Ce mebyebOeer
efeee Deeefo kejles nQ hegve: hebeceer kes yeeo efJenej kej mekeles nQ, Ssmeer Deeiece keer Dee%ee nw~
eelegcee&me kes efueS kece mes kece 100 efove ee DeefOeke mes DeefOeke 165
efoveeW keer Deeiece JeJemLeeDeeeee& kes lleerme iegCeeW kes Debleie&le ome efmLeeflekeuhe iegCe ceeves nQ~ Gvekes veece
ecee:- Deeesuekee, Deewodosefekeefheb[leeie, eeeOej efheb[leeie, jepekeere efheb[leeie,
ke=eflekece&, eleejesheCe eesielee, peslee, eefleeceCe, ceemewkeJeeefmelee Deewj eesie nQ~ GveceW mes
ceemewkeJeeefmelee veece kes veJeceW efmLeeflekeuhe kee ue#eCe efvecveefueefKele nw1
leerme Denesje$e-Ske cenerves leke efkemeer Ske eece Deeefo ceW efveJeeme kejvee
Ssmee pees ele nw, Jen ceemewkeJeeefmelee nw~''
cetueejeOevee ebLe ceW Fmeer kee DeLe& Ssmee efkeee nw efke 2Je<ee&eesie kes henues Deewj
Je<ee&eesie kes Deveblej Gme mLeeve ceW Ske cenervee leke jnvee~''
cetueeeej ceW FvneR ome efmLeeflekeuheeW kee veece eceCekeuhe nw~ JeneB hej Yeer Fme veJeceW
1. ::ceemewkeJeeefmelee ef$ebeonesje$eceske$e eeceeoew Jemeefle leodele: leodYeeJe:~''
(Deveieej Oecee&ce=le De.9he=. 674)
2. efhhevekes leg eesieenCeeoew eesieeJemeeves e leefmceved mLeeves ceemecee$eb efleefle Fefle ceemeb veece veJece:
keuhe:~ (cetueejeOevee he=. 618)

Je<ee&eesie mLeehevee

(3)

ceeme' veeceke eceCekeuhe kee Ssmee ner DeLe& nw~ eLee-1Je<ee&eesie enCe kejves kes henues
Ske cenerves leke JeneB hej jnkej Je<ee&keeue ceW eesie enCe kejvee eeefnS leLee eesie kees
meceehle kejkes Ske cenerves leke JeneB jnvee eeefnS~ Ssmee keeeW? lees ueeskeefmLeefle kees
mecePeves kes efueS Deewj Deefnbmee Deeefo eleeW kes heefjheeueve nsleg henues Ske ceeme leke jnves kee
efJeOeeve nw leLee eeJekepeveeW kes mebkeuese Deeefo kees otj kejves kes efueS Je<ee&eesie meceeefhle kes
Deveblej Yeer Ske cenerves leke JeneB jnves kee efJeOeeve nw~''
DeefYeeee en efvekeuee efke meeOegieCe Je<ee&eesie kes mLeeve ceW Ske cenerves henues
FmeefueS jnW efke JeneB kes JeeleeJejCe kee efvejer#eCe nes peeJes efke en mLeeve eelegcee&me kes efueS
Gheegkele nw ee veneR? nceejs mebece ceW efkemeer ekeej mes yeeOee lees veneR DeeSieer leLee keYeerkeYeer Je<ee& Yeer henues mes ner eg nes peeleer nw Dele: JeneB kes Oeeefce&ke Devegketue JeeleeJejCe kees
mecePeves kes efueS Deewj Deefnbmee ceneele Deeefo kes heeueve nsleg Jes Ske cenerves henues mes JeneB
mLeeve hej jn mekeles nQ leLee eelegcee&me meceeefhle kes Deveblej Yeer eefo eeJekeeW keer efJees<e
Yeefkele DeLeJee Oece& eYeeJevee Deeefo efveefcelle nw lees JeneB hegvejefhe Ske cenerves leke jn mekeles
nQ DeveLee eeJekeeW kes Deeen kejves hej Yeer eefo meeOeg efJenej kej peeles nQ lees GvnW mebkeuese
nes peelee nw Fleeefo keejCeeW mes Jes JeneB jn mekeles nQb~
cetueejeOevee ebLe ceW Fve oMe efmLeeflekeuhe kees eceCekeuhe veece efoee nw leLee veJeceW
ceeme' eceCekeuhe kee Ssmee DeLe& efkeee nw efke2
neW $e+legDeeW ceW mes Ske-Ske $e+leg ceW Ske-Ske ceemeheele Ske peien jnvee Deewj
1. ceemeew: eesienCeelhee*dceemecee$eceJemLeeve&b ke=lJee Je<ee&keeues eesiees eeemleLee ees ieb meceehe
ceemecee$eceJemLeeveb kele&Jeb~ ueeskeefmLeleefpe%eeheveeLe&ceefnbmeeefoeleheefjheeueveeLe& e eesieeled
hee*dieceemecee$eceJemLeeveme (ced) heMeee ceemecee$eeJemLeeveb eeJekeueeskeeefo mebkeuese heefjnjCeee~''
(cetueeeej meerke, meceemeejeefOekeej he=. 104)
2. $e+leg<eg <edmeg SkewkecesJe ceemecekes$e Jemeeflejveoe efJenjefle Fleeb veJece: efmLeeflekeuhe:~'......heppees
meceCekehhees veece oece:~ Je<ee&keeueme eleg<eg& ceemes<eg Ske$ewJeeJemLeeveb YeceCeleeie:~ mLeeJejpebiecepeerJeekeguee efn leoe ef#eefle:~ leoe YeceCes cenevemebece: Je=ee eerleJeeleheelesve JeelceefJejeOevee~
helesodJeeheeefo<eg mLeeCegkebkeeefoefYeJee& hevvewpe&uesve keo&cesve Jee yeeIeles Fefle efyebeleefOekeb efoJemeeleb
Ske$eeJemLeeveefceleglmeie&:~ keejCeehes#eee leg nerveeefOekeb JeeJemLeeveb mebeleeveeb Dee<ee{ egoeceeb
efmLeleeveeb Gheefjee keeefle&ke heewCe&ceemeeefm$ebeodefoJemeeJemLeeveb~ Je=efyenguelee eg leenCeb
ekeleYeeJewJeeeJe=lekejCeb heeespevecegefodoMe DeJemLeeveceske$esefle Glke=: keeue:~ ceeeeb& ogefYe&#es
eece peveheoeueves Jee ieveeeefveefcelles mecegheefmLeles oseeblejb eeefle~ DeJemLeeves meefle jlve$eeefJejeOevee
YeefJe<eleerefle~ heewCe&cee meecee<ee{eeceeflekeebleeeeb heefleheoeefoves<eg eeefle~ eeJeelekelJee efJebeefleefoJemee
Sleohes#e nervelee keeueme S<e oece: efmLeeflekeuhe:~ (cetueejeOevee he= 618)

(4)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

DeveLee Ske-Ske ceeme efJenej kejvee en veJeceeb efmLeeflekeuhe nw'' leLee oMeJeW heee&'
veeceke eceCekeuhe kee ue#eCe Fme ekeej efkeee nw efkeoMeJeeb heee& veece kee eceCekeuhe nw~ Je<ee&keeue ceW eej cenerves Ske peien jnvee,
YeceCe kee leeie kejvee, en Fmekee DeLe& nw~ etbefke Je<ee&keeue cesW en he=LJeer mLeeJej Deewj
$eme peerJeeW mes meefnle nes peeleer nw, Ssmes mecee ceW eefo cegefve efJenej kejWies lees ceneve Demebece
nesiee DeLeJee peueJe<ee& Deewj eerle nJee kes efveefcelle mes Gvekeer Deelcee kee efJeIeele nes iee
DeLee&led jesie Deeefo nes peeves mes DeheIeele Deeefo nes mekelee nw~ Fme ceewmece ceW he=LJeer hej peue
keer yenguelee nesves mes keneR hej eefo peue kes ie[d{s Deeefo {kes nges nQ -Thej mes veneR
efoKe jns nQ, Gve hej Ieeme ee jsle Deeefo he[ ieeer nw, Gve ie[d{eW hej hewj he[ peeves mes GveceW
efiejves Deeefo keer mebYeeJevee nes mekeleer nw DeLeJee hewj Deeefo efHemeue peeves mes keneRb Yeer
yeeJe[er- ie[d{s Deeefo ceW he[ mekeles nQ DeLeJee "tb", keeBs Deeefo mes ee peueJe=ef mes Yeer
yeeOee nes mekeleer nw Fleeefo oes<eeW mes yeeves kes efueS Ske meew yeerme efove leke Ske mLeeve hej
jnvee, en Glmeie& efveece nw~ keejCeJeMe Fmemes kece ee DeefOeke efoJeme Yeer efveJeeme efkeee
peelee nw~
mebelepeve Dee<ee{ megoer oMeceer mes ueskej keeefle&ke megoer hetefCe&cee kes Devevlej Yeer Deewj
Ske ceeme leke DeLee&led ceieefmej megoer hetefCe&cee leke Yeer JeneB hej jn mekeles nQ~ Je=ef keer
yenguelee, egle kee DeOeeve, eefkele kee DeYeeJe, Deve meeOegDeeW keer JeweeJe=eflle Deeef o
eeespeveeW kes efveefcelle mes DeefOeke efove Yeer jne pee mekelee nw~
ceejer jesie kes nes peeves hej, ogefYe&#e kes Dee peeves hej, eece kes DeLeJee ose kes ueesieeW kee
Dehevee mLeeve es[kej Deve$e peeves kee emebie Dee peeves hej, mebIe kes efJeveee nesves kes
efveefcelleeW kes GheefmLele nes peeves hej Fleeefo keejCeeW mes cegefve Je<ee&eesie ceW Yeer Deve$e pee
mekeles nQ~ eefo Jes JeneR hej jnles nQ lees jlve$ee keer efJejeOevee nes peeSieer FmeefueS Dee<ee{
megoer hetefCe&cee kes Jeleerle nes peeves hej Yeer eefleheoe Deeefo efleefLe ceW Jes Deve$e eues peeles nQ
DeLee&led eefleheoe'1 mes elegLeea leke eej efove ceW keneR Deve$e eesie mLeeve ceW hengBe mekeles
nQ FmeefueS Ske meew yeerme efoveeW ceW yeerme efove kece efkeS peeles nQ~ Fme lejn keeue keer nervelee
kee efJeOeeve nw~'' en meye oMeJeW efmLeeflekeuhe kee JeCe&ve nw~
DeefYeeee en ngDee efke eceCe mebIe Dee<ee{ megoer elego&eer mes ueskej keeefle&ke megoer
hetefCe&cee leke eej cenerves kes Ske meew yeerme efove leke Ske$e efveJeeme kejlee nw en Glmeie&
1. heewCe&ceemeecee<ee{deeceeflekeebleeeeb heefleheoeefo<eg efoves<eg eeJeelJeejes efoJemee Sleohes#e nervelee
keeueme''~ (cetueejeOevee he=.618)

Je<ee&eesie mLeehevee

(5)

DeLee&led jepeceeie& nw Deewj Fmeer keejCe mes Fmes eelegcee&me Yeer kenles nQ efkevleg keejCeJee
DeefOeke efove DeLee&led Dee<ee{ megoer oMeceer mes ueskej ceieefmej megoer hetefCe&cee leke Yeer Ske
peien jnles nQ~ DeLeJee Je<ee&eesie enCe kes Ske ceeme henues Deewj Ske ceeme Devevlej Yeer
jnves kee efJeOeeve nesves mes Dee<ee{ Jeoer Skeced mes ceieefmej Jeoer DeceeJemee leke Ssmes mee{s
heeBe cenerves DeLee&led Ske meew hebwme" efove Yeer jnles nQ pewmee efke henues cetueeeej cesW keefLele
veJece efmLeeflekeuhe kes ue#eCe mes mhe nw DeLee&led Je<ee&eesie keer meceeheve efJeefOe keeefle&ke Jeoer
elego&eer kees nes peeleer nw, Fme efnmeeye mes mee{s heeBe cenerves efueee nw~ DeLeJee eelegcee&me kes
meeceeveleee eej cenerves uesves mes leLee Gmekes Deeefo Deewj Deble kes Ske-Ske cenerves kees ues
uesves mes : cenerves Yeer Ske$e jn mekeles nQ, Ssmee hejbhejeiele DeLe& efueee peelee nw Fmeer ekeej
mes eelegcee&me ceW keoeefeled DeefOeke ceeme kes Dee peeves mes Yeer Ske ceeme Deewj DeefOeke nes peelee
nw~ en meye DeefOeke efoveeW keer ieCevee ceW meefcceefuele nw~
kece efoveeW kes JeCe&ve ceW Ske meew yeerme efove ceW yeerme efove Ieeves mes meew efove kee Yeer
Je<ee&eesie neslee nw~ eeJeCe ke=<Cee elegLeea mes keeefle&ke ke=<Cee elego&eer leke meew efove ner nesles
nQ~ eLee eeJeCe ke=<Cee hebeceer mes hetefCe&cee leke 25, Yeeheo Deewj DeeefMJeve kes 30-30
leLee keeefle&ke Jeoer Skeced mes DeceeJemee leke 15 Ssmes 25303015100 efoveeWs kee
Yeer Je<ee&eesie Deeiece mes ceeve nw~ Fme lejn mes eelegcee&me kee nsleg Deewj GmeceW DeefOeke mes
DeefOeke leLee kece mes kece efoveeW kee JeCe&ve efkeee ieee nw~
eelegcee&me kes efoveeW ceW efJees<e keejCeJee meeOegDeeW kees efJenej kejves keer
Deeiece Dee%eeeelegcee&me ceW meeOeg efJees<e Oece&keee& ee meuuesKevee Deeefo efveefcelle mes De[leeueerme
keese leke efJenej kej mekeles nQ~ mheerkejCe1
Je<ee& $e++leg ceW osJe Deewj Dee<e& mebIemebbyebOeer keesF& ye[e keee& Dee peeves hej eefo meeOeg
yeejn eespeve leke euee peeS, lees keesF& oes<e veneR nw~''
DeLee&led eelegcee&me ceW eefo keneR Deve$e efkemeer meeOeg ves meuuesKevee enCe kej ueer nw
DeLeJee Deewj keesF& efJees<e ner keee& nw lees meeOeg yeejn eespeve DeLee&led Ske eespeve ceW eej
keese nesves mes 12448 keese leke efJenej kejkes pee mekelee nw~
Fme ekeej mes Je<ee&eesie keer mLeehevee kejves Jeeues cegefveieCe ee Deeefe&keeSB Deeefo
meuuesKevee Deeefo efJees<e emebieeW ceW deeveJes ceerue leke efJenej kej mekeles nQ hegve: Jes Jeeheme
JeneR Dee peeles nQ~
1. Je<ee&mJelegkeeexCe......~ eespeveeefve oe s e keeex ievve oes<e Yeeked~~58~~ (heeeefMee mecegee)

(6)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Je<ee&eesie mLeehevee ceW cebieuekeueMe mLeehevee keye mes Meg ngF&?ceQves yeermeJeeR meoer kes eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer cenejepe, Gvekes
eLece efMe<e SJeb eLece heeeee& iegJee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe, Deeeee&eer efMeJemeeiej
peer cenejepe SJeb Deeeee& eer Oece&meeiej peer cenejepe kes mebIe meeefveOe ceW Je<ee&eesieeelegcee&me mLeehevee osKeer nw SJeb Gvekes meeLe mLeehevee keer nw~
FveceW mes efkevneR Yeer DeeeeeeX ves SJeb Deeeee& osMeYet<eCe peer Deeefo DeeeeeeX ves
eelegcee&me mLeehevee kes mecee cebieuekeueMe mLeeefhele veneR kejeee Lee~
cegPes Deeee& neslee nw efke keesF& meeOeg Ske cebieue keueMe mLeehevee kejles nQ lees keesF&keesF& leerve, meele, veew, Fkekeerme leLee keesF& meeOeg Ske meew Dee" cebieue keueMe mLeeefhele kejves
ueies nQ~ Gvekeer TBeer-TBeer yeesefueeeW mes ner meeOegDeeW keer cenevelee kees Deebkee peeves ueiee nw~
meyemes DeefOeke Deeee& lees leye ngDee, peye ceQves mJeeb osKee-Ske eece kes cebefoj ceW
Ske keeBekesme ceW cebieue keueMe jKee Lee~ eelegcee&me kes yeeo meeOeg JeneB mes efJenej kej egkes
Les, efhej Yeer eefleefove ueesie YeieJeeve kes oMe&ve kes yeeo Gme keueMe kes Deeies eeJeue e{ekej
Iegves skekej hebeebie vecemkeej kej jns Les~ ceQves hete-Ssmee keeeW? leye YeeeW ves kenecegPes iegosJe keer Dee%ee nw Deeefo......~
heesmj SJeb kegbkegce heef$ekee ceW Yeer eelegcee&me mLeehevee meceejesn ee Je<ee&eesie
mLeehevee meceejesn ve heekej cebieue keueMe mLeehevee meceejesn heves ueiee nw~
en cebieue keueMe mLeehevee ve lees keneR Deeeejmeej, cetueeeej, YeieJeleer DeejeOevee
Deeefo cegefveeeW kes Deeeej ebLeeW ceW nw Deewj ve keneR GceemJeeceer eeJekeeeej, jlvekejC[
eeJekeeeej, JemegvebefoeeJekeeeej, meeieejOecee&ce=le Deeefo eeJekeeeej ebLeeW ceW ner nw~
Dele cegPes Je<ee&eesie mLeehevee kes efove en cebieue keueMe mLeehevee kejvee F veneR
nw~ en hejcheje keye, kewmes SJeb efkemekes eje eejbYe keer ieF& leLee Deveske meeOegmebIe Gmekee
DevegmejCe keeeW kejves ueie iees ? en mecePe ceW veneR Deelee nw~

Je<ee&eesie mLeehevee

(7)

Je<ee&eesie mLeehevee kee mecee Je efJeefOe

(Deveieej Oecee&ce=le kes DeeOeej mes)
DeefYe<eskeJevoveeefeeeb ceueieesejefeeeb e ue#eeefle1mee vevoerejheoke=leewlee lJeefYe<eskeJevoveeefmle leLee~
ceueieesejceOeevnJevovee eesieeespeveespPeveees:~~64~~
mee leg mewJe vevoerejefeee DeefYe<eskeJevoveeefmle efpevecenemveheveefoJemes Jevovee
YeJeefle~ keerMeer ? vevoerejheoke=leewlee vevoerejmLeeveheef"leewlee~ leLee mewJeeefYe<eskeJevovee
YeJeefle~ keemeew ? ceueieesejceOeevnJevovee~ keees: ? eesieeespeveespPeveeesJe&<ee&eesieenCeefJemepe&veees:~ ceueieesejs ceueeLe&ieeseejs ceOeevnJevovee ceueieesejceOeevnJevovee~
Geb eDeefnmese2 JeboCeeefmeesefohebeiegmebefleYeeerefnb~
keerjF cebieueieesej cepPebefCneJeboCee nesF~~
ceueieesejye=nleleeKeeveefJeefOeceenueelJee ye=neflmeeesefiemleglee ceueieesejs~
eleeKeeveb ye=nlmetefjMeeefvleYeeer eegeleeced~~65~~
eegeleeb eeespeevleg Deeeeee&oe:~ kes ? ye=nlmetefjMeeefvleYeeer ye=nleerceeeee&Yeefeb
ye=nleeR e MeeefvleYeefeced~ efkeb ke=lJee ? ueelJee ie=nerlJee~ efkeb leled ? eleeKeeveb
YeeeleeKeeveced~ keJe ? ceueieesejs~ keee ? ye=neflmeeesefiemleglee ye=nlee efmeYekelee
ye=nlee e eesefieYekelee~ eegeleeefcele$e yenglJeefveoxMe: meJezefce&efuelJee keeeexeb efJeefOeefjefle
yeesOeeefle~~
Je<ee&eesieenCecees#eefJeOegheosMeeLe Mueeskeeceenleleelego&MeerhetJe&je$es
efmecegefvemlegleer~
elegefo&#eg hejerleeuheeewleYeeerieg&mlegefleced~~66~~
MeeefvleYeefeb e kegJee&CewJe&<ee&eesiemleg ie=eleeced~
Tpe&ke=<Ceelego&Meeb heeee$eew e cegeleeced~~67~~egiceced~~
lele: eleeKeeveeeesieefJeOevevlejb ie=eleeb eefleeheleeced~ keesmeew ? Je<ee&eesie:~
kew:? Deeeeee&efoeceCew:~ efkeb kegJee&Cew: ? kegJee&Cew: meeOeglJesve kegJe&ef:~ kes ? efmecegefvemlegleer
1. Deveieej Oecee&ce=le DeOeee 9~ 2. DeefYe<eskeJevoveeefmeewleheeiegMeeefvleYeefeefYe:~
efeeles ceueieesejceeOeeefvnkeJevovee YeJeefle~~

(8)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efmeYeefeb eesefieYeefeb e~ keJe ? elego&MeerhetJe&je$es Dee<ee{Megkeueelego&Mee je$es: eLeceenjessMes

ve kesJeueb, ewleYeeere kegJee&Cew:~ efkebefJeefMee: ? Deuhee ueIJeer:~ DeLee&elee:~ keee?
hejerlee eoef#eCeee~ keemeg ? elegefo&#eg eleme=<eg hetJee&efokekeghmeg~ leeLee~ eeJeefvle
efpeveewleeefve FleeefoMueeskeb heef"lJee Je=<eYeeefpelemJeebYetmleJeecegeee& ewleYeefeb meeeefuekeeb
he"sled~ Fefle hetJe&efokedewleeueeJevovee~ SJeb oef#eCeeefoefoked$eesefhe veJejcegejesejew ew ew
mJeebYetmleJeew eeeseJeew~ elegefo&#eg YeeJesvewJe eoef#eCee keeee&mLeevemLewjsJe e eesieleC[guee:
e#eshleJee Fefle Je=JeJenej:~ ve kesJeueb, iegmlegefleb e heeiegYeefeb, ve kesJeueb, MeeefvleYeefeb
e kegJee&Cew:~ legefJe&Mes<es~ leLee cegeleeb e efveeheleeb Je<ee&eesie: eceCewmlesvewJe efJeOeevesve~
keJe ? heeee$eew heefeceeeceessMes~ kemeeced ? 1Tpe&ke=<Ceelego&Meeb keeefle&keme
ke=<Ceelego&MeerefleLeew~
les<eefJeefOeb Mueeskeesveenceemeb Jeemeesveowke$e eesie#es $eb Megeew epesled~
ceeiexleerles lepeseeLe&JeMeeoefhe ve ue*dIeesled~~68~~
veYeelegLeea leeeves ke=<Ceeb Megkeueespe&heeceerced~
eeJeVe iesesos keLebefesoceeejsled~~69~~ (egiceced)
Jeemees efveJeeme: eceCew: kele&Je Fefle Mes<e:~ efkeevleb keeueced? ceemeced~ keJe ?
Deveoe nscevleeefo$e+leg<eg~ keJe ? Ske$ewkeefmcevmLeeves veiejeoew ? leLee yepesod iesled
eceCemebIe:~ keced ? eesie#es$eb Je<e&eesiemLeeveced~ keJe ? Megeew Dee<ee{s~ lepese eceCeieCe:~
efkeb leled ? eesie#es$eced ~ keJe ? ceeiex ceeie&Meer<ex ceeefme~ efkebefJeefMes ? Deleerlesefleeevles~ leLee
ve ueesVeeefleeecesled~ keeced ? veYeelegLeea eeJeCeme elegLe&efleefLeced ? efkebefJeefMeeced ?
ke=<Ceeceefmeleeced~ keJe ? leeeves eesie#es$eieceves~ kemceeled ? DeLe&JeMeeoefhe eeespeveJeMesveeefhe~
leLee meeOegmebIees ve iesled mLeeveevlejs ve efJenjsoLe&JeMeeoefhe~ keLeced ? Megkeueespe&heeceeR
eeJeled efmeleeb keeefle&keheeceerefleefLeceJeOeerke=le~ leLee meeOegmebIe: sob eeeefeeceeejsovegeflesled~
keJe meefle~ lesos eLeeseeesieeeesieeefleeces~ keLebefeefve&Jeejeshemeiee&efovee~
Thej pees vevoerej efpeveewleJevovee keer efeee yeleeF& ieF& nw Jener efeee efpeve
YeieJeeve kes DeefYe<eske kes mecee kejveer eeefnS~ Devlej Flevee nw efke eneB hej vevoerej
Yeefe ve kejkes ewleYeefe ner keer peeleer nw~ Fmeer ekeej Je<ee&eesie kes enCe kejves hej Deewj
Gmekes meceeheve hej en DeefYe<eske Jebovee keer efJeefOe ner cebieueieesejceOeevnJevovee kener
peeleer nw~
1. keeefle&keeefmeleelego&MeerefleLeew Fefle hee": eseeved~

Je<ee&eesie mLeehevee

(9)

DeLee&led efmeYeefe, ewleYeefe, hebeiegYeefe Deewj MeebefleYeefe kes eje DeefYe<eskeJebovee

keer peeleer nw Deewj FvneR kes eje cebieueieesej ceOeevnJevovee Yeer ngDee kejleer nw~
cebieueieesej ye=nleleeKeeve keer efJeefOe yeleeles nQcebieueieesej efeee kejves ceW Deeeee& Deeefo kees ye=nled efmeYeefe Deewj ye=nled eeseif eYeefe
kejkes Yee eleeKeeve kees enCe kej ye=nled Deeeee&Yeefe Deewj ye=nled MeebefleYeefe kejveer
eeefnS~ eneB hej eegeleeced en yengJeeve efeee kee pees efveoxMe efkeee nw, Gmemes Fme
yeele kee yeesOe kejeee nw efke en efeee Deeeee& Deeefo meye mebIe kees efceuekej kejveer eeefnS~
ekejCe kes Devegmeej oes MueeskeeW ceW Je<ee&eesie kes enCe Deewj leeie kejves keer efJeefOe kee
GheosMe kejles nQThej Yee eleeKeeve kees enCe kejves keer pees efJeefOe yeleeF& nw leovegmeej Gmekes
enCe kejves kes Deveblej Deeeee&- eYe=efle meeOegDeeW kees Je<ee&eesie kee eefleeheve kejvee eeefnS
Deewj eelegcee&me kes Deble ceW Gmekee efveeheve kejvee eeefnS~ Fme eefleeheve Deewj efveeheve keer
efJeefOe Fme ekeej nweej ueIeg ewleYeefeeeW kees yeesueles ngS Deewj hetJee&efoke eejeW ner efoMeeDeeW keer eoef#eCee
osles ngS Dee<ee{ Megkeuee elego&Meer keer jeef$e kees henues ner enj ceW efmeYeefe Deewj eesefieYeefe
kee Yeer Deer lejn hee" kejles ngS Deewj hebeiegYeefe leLee MeebefleYeefe kees Yeer yeesuekej
Deeeee& Deewj Flej mechetCe& meeOegDeeW kees Je<ee&eesie kee eefle<"eheve kejvee eeefnS~
YeeJeeLe&-hetJe& efoMee keer lejhe cegKe kejkes Je<ee&eesie kee eefleeheve kejves kes efueS
eeJeefvle efpeveewleeefve Fleeefo Mueeske kee hee" kejvee eeefnS hegve: DeeefoveeLe YeieJeeve
Deewj otmejs DeefpeleveeLe YeieJeeve Fve oesveeW kee ner mJeebYet mlees$e yeesuekej Debeefuekee meefnle
ewleYeefe kejveer eeefnS~ en hetJe& efoMee keer lejhe keer ewle-ewleeuee keer Jebovee nw~
Fmeer ekeej oef#eCe, heefece Deewj Gej keer lejhe keer Jebovee Yeer ece mes kejveer eeefnS~
Deblej Flevee nw efke efpeme ekeej hetJe& efoMee keer Jebovee ceW eLece, efleere leerLekej kee
mJeebYetmlees$e yeesuee peelee nw, Gmeer ekeej oef#eCe efoMee keer lejhe leermejs, eewLes mebYeJeveeLe
Deewj DeefYeveboveveeLe kee heefece keer lejhe keer Jebovee kejles mecee heeBeJeW, "s megceefleveeLe
Deewj heeeYeg YeieJeeve kee Deewj Gej efoMee keer Jebovee kejles mecee meeleJeW, Dee"JeW
megheee&veeLe Deewj eveYeg kee mJeebYetmlees$e yeesuevee eeefnS Deewj yeekeer efeee hetJe& efoMee kes
meceeve ner mecePeveer eeefnS~
eneB hej eejeW efoMeeDeeW keer eoef#eCee kejves kes efueS pees efueKee nw, Gme efJe<ee cesW
Je=meceoee Ssmee nw efke hetJe&efoMee keer lejhe cegKe kejkes Deewj GOej keer Jebovee kejkes JeneR

(10)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

yew"s-yew"s kesJeue YeeJehe mes ner eoef#eCee kejveer eeefnS~

en Je<ee&eesie kes eefleeheve keer efJeefOe nw, ener efJeefOe efveeheve ceW Yeer kejveer eeefnS
DeLee&led keeefle&ke ke=<Cee elego&Meer keer jeef$e kees Debeflece enj ceW hetJeexe efJeOeeve kes Devegmeej ner
Deeeee& Deewj meeOegDeeW kees Je<ee&eesie kee efveeheve kej osvee eeefnS~
Je<ee&eesie kes efmeJeee otmejs mecee-nscevle Deeefo $e+leg ceW Yeer Deeeee& Deeefo eceCe
mebIe kees efkemeer Yeer Ske mLeeve ee veiej Deeefo ceW Ske cenerves leke kes efueS efveJeeme kejvee
eeefnS leLee Dee<ee{ ceW cegefvemebIe kees Je<ee&eesiemLeeheve kes efueS peevee eeefnS DeLee&led peneB
eelegcee&me kejvee nw JeneB Dee<ee{ ceW hengBe peevee eeefnS Deewj ceieefmej cenervee hetCe& nesves hej
Gme #es$e kees es[ osvee eeefnS hejvleg Flevee Deewj Yeer efJeMes<e nw efke Gme eesiemLeeve hej peeves
kes efueS eeJeCe ke=<Cee elegLeea kee DeefleeceCe keYeer veneR kejvee eeefnS~
YeeJeeLe&-eefo keesF& Oece&keee& Ssmee efJeMes<e emebie GheefmLele nes peeS efke efpemeceW ke
peeves mes eesie#es$e ceW Dee<ee{ kes Yeerlej hengBevee ve yeve mekes, lees eeJeCe ke=<Cee elegLeea leke hengBe
peevee eeefnS hejvleg Fme efleefLe kee GuuebIeve efkemeer eeespeve kes JeMeerYetle neskej Yeer kejvee Gefele
veneR nw~ Fmeer ekeej meeOegDeeW kees keeefle&ke Megkeuee hebeceer leke eesie#es$e kes efmeJeee Deve$e
eeespeve jnles ngS Yeer efJenej ve kejvee eeefnS DeLee&led eeefhe Je<ee&eesie kee efveeheve keeefle&ke
ke=<Cee elego&Meer kees nes peelee nw efhej Yeer meeOegDeeW kees keeefle&ke Megkeuee hebeceer leke Gmeer mLeeve hej
jnvee eeefnS~ eefo keesF& keee& efJeMes<e nes, lees Yeer leye leke Gme mLeeve mes veneR peevee eeefnS~

Je<ee&eesie mLeehevee

(11)

Dee<ee{ Megkeuee $eeesoMeer kes efove kejves keer efeeeSB

(Je<ee&eesie meceeheve nsleg keeefle&ke ke=. 13 kees Yeer ener efeeeSB kejvee nw)
cebieueieesej efeee keye Deewj kewmes kejW?
cebieueieesejceOeeJebovee eesieeespeveespPeveees1~
Je<ee&eesie enCe Deewj meceeheve kes hetJe& efove cebieueieesejer-Deenej kes henues en
cebieueieesej ceOeevn Jebovee keer peeleer nw DeLee&led Dee<ee{ Megkeuee $eeesoMeer kes ceOeevn ceW
cebieueieesej ceOeevn osJeJebovee kejkes meeOegieCe Deenej kes efueS peeles nQ hegve Deenej mes Deekej
cebieueieesej Je=nleleeKeeve veece mes ieg kes heeme GheJeemehe eleeKeeve enCe kejles nQ,
Deveblej eewoMe kee GheJeeme kejkes jeef$e ceW Je<ee&eesie efeee kejkes Je<ee&eesie enCe kej uesles nQ~
Ssmes ner keeefle&ke ke=<Cee $eeesoMeer kes efove Deenej mes hetJe& cebieueieesej ceOeevn
osJeJebovee kejkes Deenej kes yeeo Je=nleleeKeeve enCe kejkes elego&Meer kee GheJeeme
kejkes elego&Meer keer efheueer jeef$e ceW Je<ee&eesie keer efveehevee kej osles nQ~ Fme cebieueieesej
ceOeevn Jebovee ceW efme, ewle, hebeieg Deewj Meebefle es eej YeefeeeB he{er peeleer nQ~
ceOeevn keer osJeJebovee ceW ewle SJeb hebeieg es oes YeefeeeB keer peeleer nQ efkevleg
Gheeg&e Fve oesveeW $eeesoMeer ceW Fmeer osJeJebovee ceW Deeefo-Devle ceW oes YeefeeeB ye{ peeleer nQ~
eeefhe MeeeeW ceW ceOeevn meeceeefeke kes yeeo Deenej kee keLeve nw efhej Yeer Deepekeue
Deenej kes yeeo ceOeevn keer meeceeefeke-osJeJebovee keer peeleer nw~ pees Yeer nes, Fme
cebieueieesej ceOeevn osJeJebovee kees Deenej kes henues kej uesves ceW keesF& yeeOee veneR nw ~
Fmekeer efJeefOe efvecve ekeej nwJevovee eesie cege
cege kes eej Yeso nQ-efpevecege, eesiecege, Jevoveecege, cegeeMegefecege~ Fve eejeW
cegeDeeW kee ue#eCe ece mes kenles nQ~
efpevecege-oesveeW hewjeW cesW eej Debiegue eceeCe Devlej jKekej Deewj oesveeW YegpeeDeeW kees
veeres uekeekej keeeeslmeie&he mes Ke[s nesvee mees efpevecege nw~ eesiecege-heeemeve,
heekeemeve Deewj Jeerjemeve Fve leerveeW DeemeveeW keer ieeso ceW veeefYe kes meceerhe oesveeW neLeeW keer
nLesefueeeW kees efele jKeves kees efpevesvosJe eesiecege kenles nQ~ Jevovee cege-oesveeW neLeeW
kees cegkegefuelekej Deewj kegnefveeeW kees Goj hej jKekej Ke[s ngS heg<e kes ee yew"s ngS kes
Jevovee cege nesleer nw~ cegeeMegefecege-oesveeW neLeeW keer DebiegefueeeW kees efceueekej Deewj
1. Deveieej Oecee&ce=le

(12)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

oesveeW kegnefveeeW kees Goj hej jKekej Ke[s ngS ee yew"s ngS kees Deeeee& cegeeMegefecege
kenles nQ~

cebieueieesej ceOeevn osJeJebovee efeee

veceesmleg cebieueieesejceOeevnosJeJeboveeefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efmeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
Fme eefle%ee Jeekee kees yeesuekej hebeebie vecemkeej kejW~ hegve leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes
cegeeMegefe cege mes meeceeefeke ob[ke he{W~
(Cecees DeefjnbleeCeb Fleeefo meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, LeesmmeeefcemleJe he{kej efmeYeefe he{W~)

meeceeefeke oC[ke
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeeCeb, Cecees DeeFefjeeCeb~
Cecees GJepPeeeeCeb, Cecees ueesS meJJemeentCeb~~
eeeefj cebieueb-Deefjnble cebieueb, efme cebieueb, meeng cebieueb, kesJeefue heCCeees Oeccees cebieueb~
eeeefj ueesiegecee-Deefjnble ueesiegecee, efme ueesiegecee, meeng ueesiegecee, kesJeefueheCCeees
Oeccees ueesiegecee~
eeeefj mejCeb heJJeppeeefce-Deefjnble mejCeb heJJeppeeefce, efme mejCeb heJJeppeeefce,
meeng mejCeb heJJeppeeefce, kesJeefueheCCeees Oeccees mejCeb heJJeppeeefce~
DeeFppeoerJeoesmecegodosmeg heCCeejmekecceYetefcemeg peeJe DejnbleeCeb YeeJebleeCeb DeeefoejeCeb
eflelLeejeCeb efpeCeeCeb efpeCeeseceeCeb kesJeefueeeCeb, efmeeCeb, yegeCeb, heefjefCeJJegoeCeb, Devlee[eCeb,
heeje[eCeb, OecceeFefjeeCeb, OecceosefmeeeCeb OecceCeeeieeCeb, OecceJejeeGjbie-ekekeJeerCeb,
osJeeefnosJeeCeb, CeeCeeCeb, obmeCeeCeb, eefjeeCeb meoe kejsefce efkeefjecceb~
kejsefce Yebles! meeceeFeb meJJemeeJeppepeesieb heekeKeeefce peeJeppeerJeb efleefJensCe ceCemee
Jeemee keeesCe Ce kejsefce Ce keejsefce keerjbleb efhe Ce meceCegceCeeefce~ lemme Yebles! DeFeejb
heef[kekeceeefce efCeboeefce iejneefce, peeJe DejnbleeCeb, YeeJebleeCeb, heppegJeemeb kejsefce leeJe keeueb
heeJekecceb ogeefjeb Jeesmmejeefce~
(cegkegefuele neLe pees[kej leerve DeeJele& kej Ske efMejesveefle kejkes Ke[s-Ke[s efpevecege mes ee yew"kej
eesiecege mes meeeF&me GdJeeme ceW veJe yeej Ceceeskeej ceb$e kee peehe kejW~ hegve hebeebie vecemkeej kejkes Ke[s
neskej cegeeMegefe cege mes neLe pees[kej LeesmmeeefcemleJe he{W~)

LeesmmeeefcemleJe
Leesmmeeefce nb efpeCeJejs, eflelLeejs kesJeueer DeCebleefpeCes~
CejheJejueeseceefnS, efJenge-jeceues cenhheCCes~~1~~

Je<ee&eesie mLeehevee
ueesemmegppeeseejs, Oecceb eflelLebkejs efpeCes Jebos~
Dejnbles efkeefemmes, eGJeermeb esJe kesJeefueCees~~2~~
Gmenceefpeeb e Jebos, mebYeJeceefYeCeboCeb e megceFb e~
heGcehhenb megheemeb, efpeCeb e ebohhenb Jebos~~3~~
megefJeefnb e heghheebleb, meereue meseb e Jeemeghegppeb e~
efJeceueceCebleb YeeJeb, Oecceb mebefleb e Jeboeefce~~4~~
kegbLegb e efpeCeJeeEjob, Dejb e ceefuueb e megJJeeb e Ceefceb~
Jeboeefce efjCesefceb, len heemeb JeceeCeb e~~5~~
SJeb ceS DeefYelLegee, efJenge-jeceuee henerCepejcejCee~
eGJeermeb efhe efpeCeJeje, eflelLeeje ces hemeerebleg~~6~~
efkeefee Jebefoe ceefnee, Sos ueesieesecee efpeCee efmee~
DeejesiieCeeCeueenb, efobleg meceeefnb e ces yeesefnb~~7~~
ebosefnb efCecceue-eje, DeeFesefnb Deefne-henemeee~
meeejefceJe iebYeerje, efmee efmeefb cece efomebleg~~8~~
(leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes Jevoveecege mes efmeYeefe he{W~)

efmeYeefe
efmeeveglekece&eke=eflemecegoeevmeeefOeleelcemJeYeeJeeved ~
Jebos efmeefeefmedew
leovegheceiegCeeeneke=efleg~~
efmeef mJeelceesheueefyOe eiegCeiegCeieCeeseefooes<eehenejeled~
eesieesheeoeveegkelee <eo Fn eLee nsceYeeJeesheueefyOe~~1~~
veeYeeJe efmeefefje ve efvepeiegCeneflemleeheesefYeve& egesjmleelceeveeefoye mJeke=lepeheueYegked lel#eeevcees#eYeeieer~~
%eelee e mJeos neef c eef lehemeceenejef JemleejOecee& ~
OeewJeeslheefeJeeelcee mJeiegCeegle Flees veeveLee meeOeefmeef~~2~~
me
lJevleyee&enslegeYeJeef JeceuemeMe& ve%eeveeee&meches ef leeIeele#eleog ef j leleee Jeef eleeef evlemeejw ~~
kew Jeue%eeveef eJejmeg K eceneJeer e& - meceke l Jeueef y OepeesefleJee&leeeveeefoefmLejhejceiegCewjodYeglewYee&meceeve ~~3~~

(13)

(14)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

peevevheMevmecemleb mececeveg hejleb meb ele= heef v JelevJeved ,
OegvJevOJeevleb efveleevleb efveefelecevegmeYeb eerCeeVeerMeYeeJeced~
keg Je&v meJe& epeeveecehejceefYeYeJeved peeseflejelceeveceelcee~~
Deelceves Jeelceveemeew #eCeceg hepeveevmelmJeeb Yet eJe=e~~4~~
ef voved M es < eeveMes < eeef V eieueyeuekeueeR m lew j vevlemJeYeeJew
met#celJeeiedeeJeieeneiegueIegkeiegCew #eeefekew MeesYeceeve~
Devew eeveJehees neJeCeef Je<eemeb eeef hleueef y OeeYeeJew OJeepeemJeYeeJeelmeceecegheielees Oeeefcve mebeflelesedes~~5~~
Deveekeejeefhlenslegve& e YeJeefle hejes esve lesv eeuhener ve
eeieelceesheeeosneefleke=efleefejekeej SJe ecetle&~
#eg e= < CeeeemekeemepJejcejCepejeef v eees ieecees n JeeheeeodegeogKeeYeJeYeJenles keesme meewKeme ceelee~~6~~
Deelceesheeoeveefmeb mJeeceefleMeeJeodJeerleyeeOeb efJeMeeueb~
Je=ef emeJehes leb efJe<eeef Jejefnleb efve<eeflevYeeJeced ~
DeveJeevehes # eb ef v ehececeef c eleb Meeeleb meJe& keeueb ~
Glke=evevlemeejb hejcemegKecelemleme efmeme peeleced ~~7~~
veeLe& #eg e= d ef JeveeMeeef ef JeOejmeeg lew j Veheevew j Meg eeveemhe=sie&vOeceeuewve&efn ce=ogMeevewiuee&efveefveeeYeeJeeled ~
Deeleb keelex j YeeJes
leog heMecevemeod Y es < epeeveLe& leeJeod
oerheeveLe&keeJee Jeheieleefleefcejs Meceeves mecemles~~8~~
leekedmechelmeceslee efJeefJeOeveelehe mebece%eeveefeee&efmee mecevleeleefJeleleeMemees efJeeosJeeefOeosJee~
Yetlee YeJee YeJevle mekeuepeieefle es mleteceevee efJeefMew
leevmeJee&VeewcevebleeefVeefpeieefce<egjjb lelmJeheb ef$emevOeced ~~9~~
-#esheke Mueeske-Deeee&ke=lJee keeeeslmeie, elegjoes<eefJejefnleb megheefjMegced ~
DeefleYeefe-mebeegees, ees Jeboles me ueIeg ueYeles hejcemegKeced~~
Debeefuekee-Feefce Yebes! efmeYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb

Je<ee&eesie mLeehevee

(15)

mecceCeeCe-mecceob m eCe-mecceeeef j epeg eeCeb Deef Jenkecceef Jehhecegke keeCeb

DeiegCemebheCCeeCeb GueesecelLeeefcce heeefeeCeb leJeefmeeCeb-CeeefmeeCeb
meb peceefm eeCeb -eef jeef meeCeb DeleerleeCeeieoJeceeCe-keeueeeefm eeCeb
meJJeefmeeCeb efCeekeeueb Debesefce hetpesefce Jeboeefce Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees
keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
veceesmleg cebieueieesejceOeevnosJeJeboveeefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke he{kej 9 peehe kejkes he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej Jevoveecege mes
ewleYeefe he{W~)

ewleYeefe
(nefjCeerbo)
peeefle YeieJeeved ns ceecYeespeeeejefJepe=b efYeleeJecejceg keg eees o d ieer C e& eYeeheef j eg ef c yeleew ~
keueg < eoee ceeveeso d Ye evlee hejmhejJewef jCees ~
efJeielekeueg<ee heeoew eme ehee efJeMeemeg~~1~~
leoveg peeefle eseeved Oece& eJe=cenesoe
kegieefle-efJeheLe-keuesMeeeesmeew efJeheeMeeefle epee~
heef jCeleveemeeer - YeeJeeef ef JeeefJekeef uheleb
YeJeleg YeJeleeele= $esOee efpevesvJeeesce=leced ~~2~~
leoveg peeleeppewveer efJeefe eYebielejbefieCeer
eYeJeefJeieceOeewJe - JemJeYeeJeefJeYeeefJeveer~
efvehecemegKemesob ejb efJeIee efvejie&ueb
efJeielejpemeb cees#eb oseeefVejleeceJeeced ~~3~~
Den&eflmeeeeeex-heeOeeesYemleLee e meeOegYe~
meJe&peieodJeb esYees, veceesmleg meJe&$e meJexYe~~4~~
ceesneefomeJe&oes<eeefj-IeelekesYe meoe nlejpeesYe~
efJejefnlejnmke=lesYe hetpeenxYees veceesn&odYe:~~5~~
#eevleepe&JeeefoiegCeieCe-megmeeOeveb mekeueueeskeefnlenslegb~
MegYeOeeceefve Oeeleejb, Jevos Oece efpevesveseced ~~6~~

(16)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efceLee%eeveleceesJe=le-ueeskewkepeeseflejefceleieceeesefie~
meebieesheebiecepeseb, pewveb Jeeveb meoe Jevos~~7~~
YeJeveefJeceevepeesefle-JelejvejueeskeefJeeewleeefve~
ef$epeieoefYeJeefvoleeveeb, Jebos $es Oee efpevesveCeeb~~8~~
YegJeve$eesefhe YegJeve-$eeeefOeheeYee&-leerLe&kele=&Ceeced~
Jevos YeJeeefiveMeevlew, efJeYeJeeveeceeueeeueermlee~~9~~
Fefle hebeceneheg<ee, eCeglee efpeveOece&-Jeeve-ewleeefve~
ewleeueeee efJeceueeb, efoMevleg yeesefOeb yegOepeveseb~~10~~
Deke= leeefv e ke= leeef ve eeeces e-egefleceefv leeg ef lecelmeg ceef vojs <eg~
cevegpeecejhetefpeleeefve Jebos, eefleefyecyeeefve peiel$ees efpeveeveeced ~~11~~
egefleceb[ueYeemegjebieeer, eeflecee Deeeflecee efpeveeseceeveeced ~
YegJeves <eg ef JeYetlees eJe=ee, Jeheg< ee eeeefuejef mce Jevoceeve~~12~~
efJeieleeegOeefJeefeeeefJeYet<ee, eke=eflemLee ke=efleveeb efpevesejeCeeced ~
eeflecee eefleceeie=ns<eg keeblee- eeflecee keuce<eMeevleesefYeJevos~~13~~
keLeeefvle ke<eeecegefeue#ceeR, hejee Meevleleee YeJeevlekeeveeced ~
eCeceeceefYehecetefle&ceefvle, eefleheeefCe efJeMeges efpeveeveeced ~~14~~
eef oob cece efm eYeef eveerleb , megke= leb og< ke= leJelce& jesefO e lesv e~
hegvee efpeveOece& SJe Yeefe- Ye&Jeleeppevceefve pevceefve efmLeje ces~~15~~
Den&leeb meJe&YeeJeeveeb, oMe&ve%eevemecheoeced ~
keerle&efe<eeefce ewleeefve, eLeeyegef efJeMeges~~16~~
eer ceodY eeJeveJeememLee, mJeeb Yeemegjcet le& e~
Jeefvolee vees efJeOeseemeg, eeflecee: hejceeb ieefleced ~~17~~
eeJeefvle meefvle ueeskesefmceVeke=leeefve ke=leeefve e~
leeefve meJee&efCe ewleeefve, Jevos Yeteebefme Yetlees~~18~~
es Jevlejef Jeceeves <eg , mLes eebm e eefleceeie= ne~
les e mebKeeceefleeevlee, mevleg vees oes<eefJeefos~~19~~
peesefle<eeceLe ueeskeme, YetleesodYeglemecheo~
ie=ne mJeebYegJe meefvle, efJeceeves<eg veceeefce leeved ~~20~~

Je<ee&eesie mLeehevee
Jevos megjeflejeree - ceefCeeeeefYe<eseveced ~
ee ecesCewJe mesJebles, leoee& efmeefueyOees~~21~~
Fefle mlegefleheLeeleerle - eerYe=leecen&leeb cece~
ewleeveecemleg mebkeerefle&, meJee&eJeefvejesefOeveer~~22~~
Den&vceneveome, ef$eYegJeveYeJepeveleerLe&eeef$ekeogefjlee#eeuevewkekeejCe-ceefleueewefkekekegnkeleerLe&cegeceleerLe&ced ~~23~~
ueeskeeueeskemegleJe-eleJeyeesOevemeceLe&efoJe%eeveelenJenleJeenb, eleMeerueeceue efJeMeeueketueefleeced ~~24~~
MegkeueOeeveefmleefcele-efmLelejepeepenbmejeefpelecemeke=led~
mJeeOeeecevIees<eb, veeveeiegCemeefceefleiegefhle efmekeleemegYeieced ~~25~~
#eevleeJele&meneb, meJe&oee efJekeekegmegceefJeuemeuueeflekeced~
ogmenhejer<eneKe-glelejjbieejbieYebiegjefvekejced ~~26~~
Jeheieleke<eeehesveb, jeies<eeefooes<e-MewJeuejefnleced~
Delemleceesnkeo&ce-ceefleotjefvejmlecejCecekejekejced ~~27~~
$e+ef<eJe=<eYemlegefleceves-sefkeleefveIeex<eefJeefJeOeefJenieOJeeveced~
efJeefJeOeleheesefveefOehegefueveb, meeeJemebJejCeefvepe&jeefveeJeCeb~~28~~
ieCeOejeeOejsv-eYe=efleceneYeJehegb[jerkewheg<ew,
yengefYe mveeleb Yekelee, keefuekeueg<eceueeheke<e&CeeLe&ceceseced ~~29~~
DeJeleerCe&Jele mveelegb, ceceeefhe ogmlejmecemleogefjleb otjb~
Jehenjleg hejceheeJeve-cevevepeemJeYeeJeYeeJeieYeerjb~~30~~
-he=LJeer boDeleeceveevees lheueb , mekeuekeesheJespe&eeled ,
kee#eMejcees#enerve - ceef Jekeejleesskele~~
efJe<eeoceoneefvele, enefmeleeeceeveb meoe,
cegKeb keLeeleerJe les, oeMegefceeleefvlekeerced ~~31~~
efvejeYejCeYeemegjb,
efJeielejeieJesiees oeeefVejbyejceveesnjb,
eke=efleheefveoex<ele~
efvejeegOemegefveYe&eb,
efJeieleefnbmeeEnmeeeceeled
efvejeefce<emegle=efhleceefefJeOeJesoveeveeb #eeeled ~~32~~

(17)

(18)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efceleefmLeleveKeebiepeb,
ielejpeesceuemheMe&veb
veJeeby eg nevove - eefleceef oJeievOeeso eced ~
jJeerv og keg ef ueMeeefo - ef o Jeyeng ue#eCeeuebke= leb
efoJeekejmeneYeemegj - ceheer#eCeeveeb efeeced ~~33~~
ef nleeLe& heef j hebef L eef Y e, eyeuejeiecees neef o efY e
keuebefkelecevee pevees, eoefYeJeer#e MeesMegdeles~
meoeefYecegKecesJe eppeieefle heMeleeb meJe&le
Mejefceueevceb[ue - efceJeeseflLeleb Meles~~34~~
leosleocejsej
eeueceewefueceeueeceefCemhegjeflkejCeegcyeveere - ejCeejefJevoeced ~
hegveeleg YeieJeefppevesv! leJe hecevOeerke=leb
peieled
mekeueceveleerLe&iegheoes<eesoew~~35~~
Devevlej ewle-efpeveeeflecee kes meccegKe yew"kej veeres efueKeer Debeefuekee he{ W-

Deeueesevee ee Debeefuekee-Feefce Yevles! esFeYeefekeeGmmeiiees keDees

lemmeeueesesGb, Denueeseefleefje-ueeseGueeseefcce efkeefceeefkeefceeefCe peeefCe
efpeCeesFeeefCe leeefCe meJJeeefCe eflemeg efJe ueesSmeg YeJeCeJeeefmeeJeeCeefJeblejpeesFefmeekehheJeeefmeeefe eGefJJene osJee meheefjJeeje efoJJesCe ievOesCe, efoJJesCe heghhesCe,
efoJJesCe OetJesCe, efoJJesCe egCCesCe, efoJJesCe JeemesCe, efoJJesCe CneCesCe, efCeekeeueb
Debebefle, hegppebefle, Jebobefle, Cecebmebefle DenceefJe Fn meblees lelLe, mebleeFb efCeekeeueb
Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees, yeesefnueenes,
megieFieceCeb, meceeefncejCeb, efpeCeiegCemecheefe nesG cepPeb~
(hegve Ke[s neskej cegeeMegefecege mes neLe pees[kej leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kej hetJeexe
meeceeefeke ob[ke he { W~ Devevlej leerve DeeJele& Deew j Ske efMejesveefle kej meeeF&m e GdJeeme eceeCe
keeeeslmeie& kejW~ keeeeslmeie& hetCe& nesves hej hegve hebeebie vecemkeej kej Ke[s neskej leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveefle kejW~ heeeled Leesmmeeefce Fleeefo elegefJeMeefle mleJe he{ kej Devle ceW leerve DeeJele& Deewj Ske
efMejesveefle kejW~ Devevlej YeieJeeve kes mevcegKe hetJeexe jerefle mes Ke[s-Ke[s ner Jeboveecege mes veeres efueKeer
hebe ceneieg Yeefe he{ W~)

veceesmleg cebieueieesejceOeevnosJeJeboveeefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb hebeiegYeefekeeeeslmeie kejescenb~

(hetJe&Jeled keeeeslmeie& efJeefOe kejkes eeke=le hebeiegYeefe he{W~)

Je<ee&eesie mLeehevee

(19)

hebeceneiegYeefe
ceCegeCeeFbomegjOeefjeeeee, hebekeuueeCemeeskeKeeJeueer heeee~
obmeCeb CeeCe PeeCeb DeCebleb yeueb, les efpeCee efobleg Decnb Jejb cebieueb~~1~~
pesefnb PeeCeefiieJeeCesefnb DeFLeeb peccepejcejCeCeejeeb oeb~
pesefnb heeb efmeJeb meemeeb "eCeeb, les cenb efobleg efmee Jejb CeeCeeb~~2~~
hebeneeejhebeefiiemebmeenee, JeejmebieeFb megDepeueefn-DeJeieenee~
ceeskeKeueer cenbleer cenb les meee, metefjCees efobleg ceeskeKeb ieeemeb ieee~~3~~
Ieesjmebmeej-Yeercee[JeerkeeCeCes, eflekeKeefJeejeueCenheeJehebeeCeCes~
CeceiieeCe peerJeeCe henosmeee, Jebefocees les GJepPeee Decns meee~~4~~
GiieleJeejCekejCesefnb PeerCebieee, OecceJejPeeCemegkekesPeeCeb ieee~
efCeyYejb leJeefmejerS meceeefuebieee, meenJees les cenb ceeskeKehenceiieee~~5~~
SCe LeesesCe pees hebeieg JeboS, iegemebmeejIeCeJesefuue mees efboS
uenF mees efmeefmeeskeKeeFb JejceeCeCeb, kegCeF keefccebOeCeb hegbpeheppeeueCeb~~6~~
Dene efmeeFefjee,GJePeeee meeng hebehejceser~
SeeCe Cecegkekeeje, YeJes YeJes cece megnb efobleg~~7~~
Deeueesevee ee Debeefuekee
(hegve ieJeemeve mes yew"kej veeres efueKee Deeueesevee hee" he{W~)

Feefce Yevles! hebeiegYeefekeeDeesmeiiees keDees lemmeeueesesGb Deceneheeef[nsjmebpegeeCeb DejnbleeCeb, DeiegCemebheCCeeCeb GueesecelLeeefcce heFefeeCeb
efmeeCeb DeheJeeCeceeGmebpegeeCeb DeeFefjeeCeb, DeeeejeefomegoCeeCeesJeosmeeeCeb
GJepPeeeeCeb, eflejeCeiegCeheeueCejeeCeb meJJemeentCeb, efCeekeeueb Debesefce hetpesefce
Jeboeefce Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb
efpeCeiegCemecheefe nesG cepPeb~
veceesmleg cebieueieesejceOeevnosJeJeboveeefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb MeebefleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled meeceeefeke oC[ke, 9 peehe, LeesmmeeefcemleJe (eeke=le ee efnvoer) he{kej mebmke=le ee efnvoer
keer MeebefleYeefe he{W~)

(20)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

MeebefleYeefe
ve mvesnejCeb eeeefvle YeieJeved ! heeoeb les epee~
nslegmle$e efJeefe$eogKeefveee, mebmeejIeesjeCe&Je~~
DelevlemhegjogejefMceefvekej-JeekeerCe&YetceC[uees~
eww<ce keejeleervogheeomeefueue-eeevegjeieb jefJe~~1~~
eg eMeer ef Je& <eoog pe&eefJe<epJeeueeJeueer ef Jeecees~
efJeeeYes <epecev$eleesenJevewee& ef le eMeeb efleb eLee~~
leodJees ejCeeCeebyegpeegie-mlees$eesvcegKeeveeb ve=Ceeced~
efJeIvee keeeefJeveeekeee menmee, Meecevlenes! efJemcee~~2~~
meb l ehlees ecekeeb eveef # eef leOejeer m heef & i eew j eg les ~
hegbmeeb lJeejCeeCeecekejCeeled, heer[e eeeefvle #eeb~~
GeodYeemkejefJemhegjledkejMeleJeeIeeleefve<keeefmelee~
veeveeosefnefJeueeseveegeflenje, MeerIeb eLee MeJe&jer~~3~~
$ewueeskeesejYebieueyOeefJepeeeolevlejewelcekeeved ~
veeveepevceMeleevlejs<eg hegjlees, peerJeme mebmeeefjCe~~
kees Jee emKeueleern kesve efJeefOevee, keeueeseoeJeeveueeVemeeeseJe heeoheeegieuemlegleeheieeJeejCeced~ ~4~~
ueeskeeueeskeef vejvlejeefJelele%eevewkecetlex! ef JeYees !~
veeveejlveef heveob [ef ejes leelehe$e$ee!
~~
lJelheeoehet leieerlejJele MeerIe b Jevleeceee~
ohee&Oceelece=iesvYeerceefveveoevee eLee kegeje~~5~~
ef oJem$eer veeveeefY ejece! ef Jeheg ueeerc eset[eceCes!
YeemJeody eeueef o Jeekejeg ef lenjeeCeer Yeeceb [ue!~~
DeJeeyeeOeceefevlemeejcelegueb, lekeleesheceb Meeeleb~
meewKeb lJeejCeejefJeboegieuemleglewJe mebeeheles~~6~~
eeJeVeesoeles eYeeheefjkej, eerYeemkejes YeemeebmleeJeod-Oeejeleern hebkepeJeveb, efveeefleYeejececed ~~
eeJeJeejCeeme YeieJeVe meelemeeoesoemleeJeppeerJeefvekeee S<e Jenefle eeesCe heeheb cenled~~7~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(21)

Meebefleb Meeefvleefpevesv! MeeblecevememlJelheeoheeeeeeled~

mebeehlee he=efLeJeerleues<eg yenJe MeebleefLe&ve eeefCeve~~
keeCeevcece Yeeefekeme e efJeYees! efb emeVeeb keg~
lJelheeoeowJeleme ieole Meeblekeb Yeefkelele~~8~~
Meebefleefpeveb MeefMeefvece&ueJeke$eb, MeerueiegCeelemebecehee$eced~
DeMeleeefe&leue#eCeiee$eb, veewefce efpeveesecececyegpeves$eced~~9~~
hebececeerefhmeleeeOejeCeeb, hetefpeleefceb-vejsvieCewe~
Meebeflekejb ieCeMeebefleceYeerhmeg <ees[MeleerLe&kejb eCeceeefce~~10~~
efoJele megjheg<hemegJe=efog&vogefYejemeveeespeveIees<eew~
DeeleheJeejCeeecejegices, eme efJeYeeefle e ceb[uelespe~~11~~
leb peieoefe&leMeebefleefpevesvb, Meebeflekejb efMejmee eCeceeefce~
meJe&ieCeee leg eleg Meebefleb, ceecejb he"les hejceeb e~~12~~
esYeefe&lee cegkegkegb[uenejjlvew~
MeeeefoefYe megjieCew mlegleheeoheee~~
les ces efpevee eJejJebMepeieleoerhee~
leerLekeje meleleMeebeflekeje YeJebleg~~13~~
mebhetpekeeveeb eefleheeuekeeveeb, eleervmeeceeveleheesOeveeveeb~
osMeme je^me hegjme je%e, kejesleg Meebefleb YeieJeeved efpevesv~~14~~
#esceb meJe&epeeveeb eYeJeleg yeueJeevedOeeefce&kees Yetefceheeue~
keeues keeues e meceiJe<e&leg ceIeJee JeeOeees eebleg veeMeb~~
ogefYe&#eb eesefjceejer #eCeceefhe peieleeb cee mce YetppeerJeueeskes~
pewvesvb Oece&eeb eYeJeleg meleleb, meJe&meewKeeoeefe~~15~~
leodJeceJeecegosleg MegYe me osMe, mebleveleeb eleheleeb meleleb me keeue~
YeeJe me vevoleg meoe eovegensCe, jlve$eeb eleheleern cegceg#eJeiex~~16~~
eOJemleIeeeflekecee&C e, kes Jeue%eeveYeemkeje~
kegJe&vleg peieleeb Meebefleb, Je=<eYeeee efpeveseje~~17~~
Debeefuekee-Feefce Yebles! mebefleYeefe keeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb
heb ecenekeuueeCe-meb heCCeeCeb , Deceneheeef[ns j meef neeCeb , eGleer m eeef lemeeefJeMes<emebpegeeCeb, yeeermeosJeWoceefCeceeceG[celLeeceefneeCeb, yeueosJeJee-

(22)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meg o s Jeeke kenjef j efm eceg efC epeFDeCeieejes Jeiet{eCeb , Leg FmeemenmmeefC eueeeCeb
GmeneFJeerjheefcecebieuecenehegefjmeeCeb, efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce,
Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees keccekeKeDees, yeesefnueenes, megieFieceCeb, meceeefncejCeb,
efpeveiegCemebheefe nesG cepPeb~
veceesmleg cebieueieesejceOeevnosJeJeboveeefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efmeewlehebeiegMeebefleYeeer ke=lJee leerveeefOekeoes<eefJeMegeLe meceeefOeYeefkele-keeeeslmeie kejescenb~
(het Je&Jeled meeceeefeke oC[ke 9 peehe, Leesmmeeefcehet Je&ke keeeeslmeie& efJeef Oe kejkes ef nvoer keer
meceeefOeYeefe he{ W~)

meceeefOe Yeefe:
DeLes eeLe&vee-eLeceb kejCeb ejCeb Jeb vece
MeeeeYeemees efpeveheeflevegefle mebieefle meJe&oeez~
meodJe=eeveeb iegCeieCekeLee oes<eJeeos e ceewveced ~~
meJe&meeefhe efeeefnleJeees YeeJevee eelceleJes~
mecheevleeb cece YeJeYeJes eeJeoslesheJeie&~~1~~
leJe heeoew cece oes cece oeb leJe heoes ueerveced~
efleleg efpeveW! leeJeeeJeefVeJee&Cemebeeefhle~~2~~
DekeKejheelLenerCeb ceeenerCeb e peb ceS YeefCeeb
leb KeceG CeeCeosJee! cepPeefJe ogkeKekeKeeb efobleg~~3~~
Debeefuekee-Feefce Yebles! meceeefnYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb,
jeCeeemeJehejcehhepPeeCeuekeKeCemeceeefnYeeerS, efCeekeeueb Debesefce hetpesefce
Jeboeefce Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb
efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~

cebieueieesej Yee eleeKeeve efeee keye Deewj kewmes kejW?

Fme efeee kes yeeo meeOegieCe Deenej kejkes Deekej meecetefnkehe mes Deeeee&eer kes mece#e yew"kej
eleeKeeve enCe kejWb~ Gmekeer efJeefOe efvecve ekeej nw-

Je<ee&eesie mLeehevee

(23)

cebieueieesej Yee eleeKeeve efeee

veceesmleg cebieueieesejYeeeleeKeeveeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe
mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efmeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled oC[ke, peehe, Leesmmeeefce kejkes efmeYeefe he{W~)

eeke=le efmeYeefe kee heeevegJeeo

(DeLeJee eeke=le ee mebmke=le keer efmeYeefe Yeer he{ mekeles nQ)
eer efmeee meye Dee" kece&, efJejefnle Deew Dee" iegCeeW egle nQ~
Deveghece nQ meye keee& hetCe& kej, Dece he=LJeer hej efmLele nQ~~
Ssmes ke=leke=le efmeieCe kee, nce efveleeefle Jebove kejles nQ~
ceve Jeeve keee keer Meger mes, efMejmee DeefYevevove kejles nQ~~1~~
leerLekej neskej efme ngS, efyeve leerLekej pees efme ngS~
peue mes Leue mes pees efme ngS, pees Yeer DeekeeMe mes efme ngS~~
pees ngS Debleke=le kesJeefue ee, efyeve ngS efmeef kees eehle ngS~
Gece peIeve ceOece leveg keer, DeJeieenve Oej pees efme ngS~~2~~
pees TOJe&ueeske Deew DeOeesueeske, Deew eflee&ked ueeske mes efme ngS~
Glmeefhe&Ceer DeJemeefhe&Ceer kes Yeer, n keeueeW mes pees efme ngS~~
Ghemeie& menve kej efme ngS, Ghemeie& efyevee Yeer efme ngS~
Gve meyekees JebotB {eF& erhe, oes meceg mes pees efme ngS~~3~~
ceefle-egle mes kesJeue%eeve eehle, ee leerve %eeve ee eej meefnle~
kesJeue%eeveer nes efme ngS, heeBeeW mebece ee eej meefnle~~
mebece meceefkele Deew %eeve Deeefo mes, egle nes hegefve en efme ngS~
pees mebece meceefkele %eeve Deeefo mes, efyevee heeflele nes efme ngS~~4~~
pees meeOeg mebnjCe efme efyevee, mebnjCe eehle nes efme ngS~
pees mecegodIeele kej efme ngS, efyeve mecegodIeele Yeer efme ngS~~
Ke[dieemeve Deewj heekeemeve mes, kece& veeMe kej efme ngS~
Gve hejce %eeveegle efmeeW kees, ceQ JebotB ef$ekejCe Megef efkeS~~5~~
pees YeeJe heg<eJesoer cegefveJej, Jej #eheke esefCe e{ efme ngS~
pees YeeJe vehegbmeke Jesoer Yeer, Les heg<e Oeeve Oej efme ngS~~

(24)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

pees YeeJeJeso eer neskej Yeer, Je heg<e DeleSJe GvnW~

nes MegkeueOeeve efmeef efpememes, meye kece& veeMe kej efme yeves~~6~~
eleskeyeg Deewj mJeebyeg, Deew yeesefOele yeg megefme yeveW~
Gve meyekees he=Leked-he=Leked eCecetB, Deew Ske meeLe Yeer vecetB GvnW~~7~~
heCe veJe oes DeeF&me eej, lesjeveJes oes Deew heeBe eke=efle~
Fke meew De[leeefueme eke=efle veeMe, meye efme ngS eCecetB efvele eefle~~8~~
pees DeefleMee DeJeeyeeOe meewKe, Deew Deveble Deveghece hejce kene~
Fbefe efJe<eeeW mes jefnle hetJe&, Deeehle-OeewJe kees eehle efkeee~~9~~
ueeskeeeefMeKej hej efmLele Jes, Debeflece leveg mes efkebefeled kece nQ~
ieue ieee ceesce meebes Deboj, Deekeej meMe Deeke=efle Oej nQ~~10~~
Jes pevce-cejCe Deew peje jefnle, meye efme Yeefe mes vegefle Gvekees~
yegOepeve eeefLe&le Deew hejce Meg, Jej %eeveueeYe osJees cegPekees~~11~~
yeefeme oes<eeW mes jefnle Meg, pees keeeeslmeie& efJeOeer kejkes ~
DeefleYeeeregle Jebove kejles, Jes legjleefnb hejce meewKe ueYeles~~12~~
Debeefuekee (eewyeesue bo)ns YeieJeved ! eer efmeYeefe kee, keeeeslmeie& efkeee Gmekee~
Deeueeseve kejvee eentB, pees meceijlve$ee egee~~
De"efJeOe kece&jefnle eYeg TOJe&-ueeske cemleke hej mebefmLele pees~
lehe mes efme veeeW mes efme, megmebece efme eefjleefmeOe pees~~
Yetle YeefJe<eled Jele&ceeve, keeue$ee efme meYeer efmee~
efvelekeeue ceQ Deett hetpetB, JebotB vecetB Yeefe egee~~
ogKeeW kee #ee, keceeX kee #ee, nes cece yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOe cejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~
veceesmleg cebieueieesejYeeeleeKeeveeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe
mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb eesefieYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes Leesmmeeefce he{kej mebmke=le ee efnvoer keer
eesieYeefe he{W~)

Je<ee&eesie mLeehevee

eesefieYeefe
(mebmke=le kee heeevegJeeo)
(DeLeJee mebmke=le keer eesefieYeefe he=. 34 mes he{W)
pevce-peje yeng cejCe jesie De, Meeske meneeW mes leeefhele~
ogmen vejke heleve mes [jles, meceiyeesOe ngDee peeele~~
peueyegoyegoJeled peerJeve ebeue, efJeegleJeled JewYeJe meejs~
Ssmee mecePe eMecenslet cegefve-peve Jeve kee Deeee OeejW~~1~~
hebe ceneele hebe meefceefle, $ee iegefhle meefnle nQ ceesn jefnle~
Mece megKe kees ceve ceW OeejCe kej, eee& kejles Meee efJeefnle~~
Oeeve Deewj DeOeeveMeerue efvele, Fve oesveeW kes JeMe jnles~
kece& efJeMeger kejves nslet, Ieesj leheeee& kejles~~2~~
eer<ce $e+let ceW mete& efkejCe mes, leheer efMeueeDeeW hej yew"W~
ceue mes efuehle osnegle efvemhe=n, kece& yebOe kees efMeefLeue kejW~~
keece-ohe&-jefle-oes<e-ke<eeeeW, mes celmej mes jefnle cegveerMe~
heJe&le kes efMeKejeW hej jefJe kes, mevcegKe cegKe kej Ke[s eleerMe~~3~~
mecei%eeve megOee kees heerles, heehe leehe kees Meeble kejW~
#ecee veerj mes hegCekeee kee, Jes cegefve efmebeve efvele kejW~~
OejW meoe meblees<e $e kees, leere leehe mebleehe menW~
Ssmes cegefveJej eer<ce keeue ceW, kecexvOeve kees MeerIe onW~~4~~
Je<ee&$e+leg ceW ceesjkeC" mece, keeues FvOeveg<e Jeeues~
Ketye iejpeles Meerleue Je<ee&, Jeeheele efyepeueer Jeeues~~
Ssmes cesIeeW kees ueKekej Jes, ceggefveieCe menmee jeef$e ceW~
hegvejefhe Je=#eleueeW ceW yew"W, efveYe&e Oeeve OejW Jeve ceW~~5~~
cetmeue peueOeeje yeeCeeW mes, leeef[le nesles cegefvehegbieJe~
efhej Yeer eeefjle mes veefnb ef[ieles, meoe Deue vejefmebn meMe~~
YeJe ogKe mes YeeYeerle hejer<en, Me$et kee mebnej kejW~
MetjeW ceW Yeer Metj cenecegefve, JeerjeW ceW Yeer Jeerj yeveW~~6~~
Meerle ceW yejhe keCeeW mes heeref[le, ceneOewe& kebyeue Dees{W~
eleg<heLeeW ceW Ke[s Meerle keer, jele efyeleeJeW Oeeve OejW~~7~~

(25)

(26)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeleeheve lecetue eleg<heLe, Fme efJeOe leerve eesieOeejer~
mekeue leheeee&Meeueer efvele, hegCe eesie Je=efbkeejer~~
hejceevevo megKeece=le Fgke, Jes YeieJeeve cenecegefveieCe~
ncekees es meceeefOe Megkeue, Megefe Oeeve eoeve kejW Gece~~8~~
eer<ce $e+let ceW efieefj efMeKejeW hej, Je<ee& jeef$e ceW le leue~
Meerlekeeue ceW yeenj meesles, Gve cegefve kees JebotB eefleheue~~9~~
heJe&le keboj ogieeX ceW pees, veive efoiecyej nQ jnles~
heeefCehee$eheg mes Deenejer, Jes cegefve hejceieleer ueYeles~~10~~
-Debeefuekeens YeieJeved! Fme eesieYeefe kee, keeeeslmeie& efkeee efe mes~
Gmekeer Deeueeseve kejves keer, Fe kejlee ntB cego mes~~
{eF& erhe De oes meceg keer, hevn kece&YetefceeeW ceW~
Deeleeheve lecetue eesie, DeYeeJekeeMe mes Oeeve OejW~~1~~
ceewve kejW Jeerjemeve kegkekeg, Deemeve Skeheee& meesles~
yesuee lesuee he#e ceeme, GheJeeme Deeefo yeng lehe leheles~~
Ssmes meJe& meeOegieCe keer ceQ, meoe keeue Dee&vee keB~
het petB Jeb oB t vecemkeej Yeer, keB melele Jeb ovee keB ~~2~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nes cece yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCemebheod nesJes~~3~~

hegve meYeer efMe<e-cegefve, Deeefe&keeeW Deeefo Deeeee&eer mes GheJeeme ceebiesW ee DemJemLe Deeefo neW,
GheJeeme veneR kej mekeles neW lees ieg keer Dee%ee mes Deieues efove Deenej uesves leke eleeKeeve ceebbieW~ leye
Deeeee&osJe mJeeb GheJeeme Deeefo enCe kej meyekees GheJeeme Deeefo eoeve kejW~ Deveblej meYeer efMe<eJeie&
efceuekej Deeeee& Jebovee kejW-

veceesmleg cebieueieesejYeeeleeKeeveeefleeheveefeeeeeb Deeeee&Jeboveeeeb

hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb Deeeee&Yeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke he{kej, 9 peehe kejkes he=. 12 mes Leesmmeeefce mleJe he{kej Deeeee&Yeefe he{W~)

Deeeee& Yeefe
(mebmke=le kee efnvoer heeevegJeeo)
efme iegCeesb keer mlegefle ceW lelhej, eesOe Deefive kee veeMe efkeee~
ieghleer mes heefjhetCe& cegefeegle, mele Jeeve mes Yeefjle efnee~~1~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(27)

cegefve ceefncee mes efpeveMeemeve kes, oerheke Yeemegjcetefle& mJeYeeJe~

efmeef eenles kece&jpeeW kes, keejCe Ieeleve ceW hegYeeJe~~2~~
iegCeceefCe efJejefele leveg <ed JeebW, keer ee kes efvele DeeOeej~
oMe&veMeg eceeoereee&, jefnle mebIe mevlegerkeej~~3~~
Ge lehemJeer ceesnjefnle MegYe, Meg oe MeesYeve JeJenej~
eemegke peien efveJeeme heehenle, DeeMe kegheLe efJeOJebefme efJeeej~~4~~
oMecegb[veegle oes<ejefnle, Deenejer cegefveieCe mes Deefle otj~
mekeue hejer<enpeeer efeee ceW, lelhej efvele eceeo mes otj~~5~~
ele ceW Deeefuele keeeeslmeie&egle, ke og uesMee mes nerve~
efJeefOeJeled ie=nleeieer efvece&ueleveg, FefveefJepeeer efveenerve~~6~~
Glkegefkeemeve OejW efJeJeskeer, Delegue DeKeefC[le mJeeOeeeer~
jeie-ueesYe-Me"-ceo-ceelmeeeX, jefnle hetCe& MegYe heefjCeeceer~~7~~
Oece&Megkeue mes YeeefJele Megefeceve, Deele&jew e he#e jefnle~
kegieefleefJeveeMeer hegCe$e+ef kes, Goe meefnle ieejJeefJejefnle~~8~~
Deeleeheve lecetue eesie, DeYeeJekeeMe ceW jeie meefnle~
yengpeve efnlekej eefjle DeYee, efve<heehe ceneved eYeeJe meefnle~~9~~
Fve meye iegCe mes ege legcnW, efmLej eesieer Deeeee& eOeeve~
yengle Yeefeegle efJeefOeJeled cegkegefuele, kejheg keceue OeB efMejOeece~~10~~
vecetB legcnW keceesxoe mebYeJe, pevce-peje-ce=efle yebOe jefnle~
nesJes Fefle efMeJe-Deeue-DeveIe, De#ee-efveyee&Oe cegefemegKe efvele~~11~~
-Debeefuekeens YeieJeved ! Deeeee& Yeefe kee, keeeeslmeie& efkeee efe mes~
Gmekes Deeueeseve kejves keer, Fe kejlee ntB cego mes~~1~~
mecei%eeve ojMe eeefjleegle, hebeeeej meefnle Deeeee&~
Deeeejebie Deeefo egle%eeveer, GheeOeee GheosMekeJee&~~2~~
jlve$ee iegCe heeueve ceW jle, meJe& meeOeg kee ceQ nef<e&le~
Dee&ve hetpeve Jebove kejlee, vecemkeej kejlee nttB efvele~~3~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nesJes yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCemebheod nesJes~~4~~
Fme lejn Deeeee&Yeefe he{kej Deeeee& keer Jebovee kejW~ Deeeee& Yeer hejes#e ceW ner ieg keer Jebovee kejles nQ~

(28)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

veceesmleg cebieueieesejYeeeleeKeeveeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe

mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb MeebefleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled keeeeslmeie& Deeefo kejkes mebmke=le ee efnvoer Meebefle Yeefe he{W~)

MeebefleYeefe
(mebmke=le kee efnvoer heeevegJeeo)
(DeLeJee he=. 20 mes mebmke=le keer Yeefe he{W)
YeieJeved ! meye peve leJe heo egie keer, MejCe esce mes veefnb Deeles~
GmeceW nsleg efJeefJeOe ogKeeW mes, Yeefjle Ieesj YeJeJeeefjefOe nQ~~
Deeflemhegefjle Ge efkejCeeW mes, Jeehle efkeee YetceC[ue nw~
eer<ece $e+leg jefJe jeie kejelee, FbogefkejCe eee peue ceW~~1~~
keg mehe& DeeMeerefJe<e [meves , mes efJe<eeefiveegle ceeveJe pees~
efJeee Deew<eOe cebef$ele peue, nJeveeefoke mes efJe<e Meebefle nes~~
Jew mes leJe ejCeecyeg pe egie-mlees$ e he {W pees ceveg pe Denes ~
leveg veeMeke meye efJeIve MeerIe, Deefle Meeble ngS Deeee& Denes~~2~~
lehes es kevekeeeue keer, MeesYee mes DeefOeke keebefleegle osJe~
leJe heo eCeceve kejles pees, heer[e Gvekeer #ee nes mJeecesJe~~
Gefole jJeer keer mheg efkejCeeW mes, leeef[le nes Pe efvekeue Yeies~
pew m es veevee eeCeer uees eve-eg ef lenj jeef $ e Meer I e Yeies ~ ~3~~
ef$eYegJeve peve meye peerle efJepeefe yeve, Deeflejewelceke ce=letjepe~
YeJe-YeJe ceW mebmeejer peve kes, mevcegKe OeeJes Deefle efJekejeue~~
efkeme efJeOe keewve yees peve Fmemes, keeue Ge oeJeeveue mes~
eefo leJe heeokeceue keer mleg efle-veoer yegPeeJes veneR Gmes~~4~~
ueeskeeueeske efvejvlej Jeeheer, %eevecetefle&c ee Meeefvle efJeYees~
veeveejlve peefle oC[segle, efej esle $e$ee nQ~~
leJe ejCeecyegp e hetleieerle jJe, mes Pe jesie heueeefele nQ~
pewmes efmebn Yeebkej iepe&ve, megve Jeve nmleer Yeieles nQ~~5~~
efoJeeeriemegvoj
efJeheguee, eerces kes et[eceefCe~
leJe YeeceC[ue yeeue efoJeekej, egeflenj meyekees F Deefle~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(29)

DeJeeyeeOe Deefeble Delegue, Deveghece Meeele pees meewKe ceneved~

leJe ejCeejefJeboegieuemlegefle, mes ner nes Jen eehle efveOeeve~~6~~
efkejCe eYeeegle Yeemkej Yeeefmele, kejlee Gefole ve nes peye leke~
heb kepeJeve veef nb efK eueles, ef v eeYeej Oeejles nQ leye leke~~
YeieJeved ! leJe ejCee kee nes, veneR emeeoesoe peye leke~
meYeer peerJeieCe eee kejkes, cenled heehe OeejW leye leke~~7~~
Meebefle ef peves ej Meebleefee mes, MeebleLeea yeng eeCeer ieCe~
leJe heeoecyegpe kee Deeee ues, Meeble ngS nQ he=efLeJeer hej~~
leJe heoegie keer Meeblekeegle, mebmlegefle kejles Yeefe mes~
cegPe Yeeefeke hej ef emeVe, kejes YeieJeved ! keCee kejkes~~8~~
MeefMe mece efvece&ue Jeke$e Meebefleefpeve, MeerueiegCe ele mebece hee$e~
vecetB efpeveesece Debyegpeie kees, DeMeleeefe&le ue#eCe iee$e~~9~~
eeOejeW ceW hebeceeeer, Fv vejsv Je=bo hetefpele~
ieCe keer Meebefle entB <ees[Me-leerLekej vecetB Meebeflekej efvele~~10~~
le DeMees ke meg jheg <heJe=ef, ogbo gefY e efoJeOJeefv e ef mebnemeve~
ecej $e YeeceC[ue es De", eeeflenee& eYeg kes cevenj~~11~~
Gve YegJeveeefe&le Meebeflekejb, efMej mes eCecetB Meebefle eYeg kees~
Meebefle kejes meye ieCe kees cegPekees, he{ves JeeueeW kees Yeer nes~~12~~
cegkegnejkegb[ue jlveeW egle, FvieCeeW mes pees Deefe&le~
Fveefo ke mes meg jieCe mes Yeer , heeohee ef pevekes mebm legle~~
eJejJebM e ceW pevces peie kes , oer heke Jes ef p eve leer L e kej~
cegPekees melele Meeb ef lekej nes JeW , Jes leerLexs ej Meeb ef lekej~~13~~
mebhetpeke eefleheeueke peve, eefleJej meeceeve leheesOeve kees~
osMe je^ hegj ve=he kes nslet, ns YeieJeved ! legce Meebefle kejes~~14~~
meYeer epee ceW #esce ve=heefle, Oeeefce&ke yeueJeeved peiele ceW nes~
mecee-mecee hej cesIeJe=ef nes, DeeefOe JeeefOe kee Yeer #ee nes~~
eesefj ceeefj ogefYe&#e ve #eCe Yeer, peie ceW peve heer[ekej nes~
efvele ner meJe& meewKeeo efpeveJej, Oece&ee peeMeerue jnes~~15~~

(30)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

-#esheke MueeskeJes MegYeJe #es$e De keeue, YeeJe JeleX efvele Je=ef kejW~
efpevekes Devegen meefnle cegceg#et, jlve$ee kees hetCe& kejW~~16~~
Ieeeflekece& efJeOJebmeke efpeveJej, kesJeue%eeveceeer Yeemkej~
kejW peiele ceW Meebefle meoe, Je=<eYeeefo efpevesej leerLekej~~17~~
Debeefuekeens YeieJeved ! eer MeebefleYeefe kee, keeeeslmeie& efkeee Gmekes~
Deeueeseve kejves keer Fe, kejvee eentB ceQ efe mes~~
Deceneeeeflenee& meefnle pees, hebecenekeueeCeke egle~
eeQefleme DeefleMee efJeMes<e egle, yeefeme osJesv cegkeg eefe&le~~
nueOej JeemegosJe eefleeeer, $e+ef<e cegefve eefle Deveieej meefnle~
ueeKeeW mlegefle kes efveuee Je=<eYe mes, Jeerj eYet leke ceneheg<e~~
cebieue ceneheg<e leerLekej, Gve meyekees MegYe Yeeer mes~
efvelekeeue ceQ Deet, hetpetB, JebotB, vecetB cenecego mes~~

ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nes cece yeesefOeueeYe nesJes~
megieefle ieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~
veceesmleg cebieueieesejYeeeleeKeeveeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe
mekeuekece&#eeeLe YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efme-eesefie-Deeeee&MeebefleYeeer ke=lJee
leerveeefOekeoes<eefJeMegeLe DeelceheefJe$eerkejCeeLe meceeefOeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled meeceeefeke oC[ke Deeefo hetJe&ke keeeeslmeie& kejkes meceeefOeYeefe he{ W~)

meceeefOeYeefe
(mebmke=le kee efnvoer heeevegJeeo)
(DeLeJee he=. 59 mes mebmke=le keer meceeefOeYeefe he{W)
mJeelcehe kes DeefYecegKe, mebJesove kees egleied mes ueKekej~
YeieJeved ! legcekees kesJeue%eeve, e#eg mes osKetB Pe cevenj~~1~~
MeeeeW kee DeYeeme efpevesej, veceve meoe meppeve mebieefle~
meeefj$epeve kes iegCe ieeTB, oes<e keLeve ceW ceewve melele~~

Je<ee&eesie mLeehevee
meyemes efee efnle Jeeve kentB, efvepe Deelce leJe kees efvele YeeTB~
eeJeled cegefe efceues leeJeled, YeJe-YeJe ceW Fve meyekees heeTB~~2~~
pewveceeie& ceW efe nes Deve, ceeie& efveJexie neW YeJe-YeJe ceW~
efve<keuebke Megefe efJeceue YeeJe neW, ceefle nes efpeveiegCe mlegefle ceW~~3~~
iegheocetue ceW eefleieCe neW, De ewleefveke Deeiece GodIees<e~
nesJes pevce-pevce ceW cece, mebveemecejCe en YeeJe efpevesMe~~4~~
pevce-pevce ke=le heehe cenle De, pevce kejes[eW ceW Deefpe&le~
pevce-peje-ce=let kes pe[ Jes, efpeve Jebove mes nesles ve~~5~~
yeeheve mes Deye leke efpeveosJeosJe! leJe heeo keceue egie keer~
mesJee keuheuelee mece ceQves, keer nw YeefeYeeJe Oej ner~~
Deye Gmekee heue ceeBietB YeieJeved ! eeCe eeeCe mecee cesjs~
leJe MegYe veece ceb$e he{ves ceW, keb" Dekebgef"le yevee jns~~6~~
leJe ejCeecyegpe cegPe ceve ceW, cegPe ceve leJe ueerve ejCeegie ceW~
leeJeled jns efpevesej! eeJeled, cees#eeeefhle veefnb nes peie ceW~~7~~
efpeveYeeer ner Ske Dekesueer, ogie&efle JeejCe ceW mecejLe~
peve kee hegCe hetCe&kej cegefe-eer kees osves ceW mecejLe~~8~~
hebe Deefjbpee veece hebe-ceeflemeeiej efpeve kees JebotB ceQ~
hebe eMeesOej vecetB hebe-meercebOej efpeve kees JebotB ceQ~~9~~
jlve$ee kees JebotB efvele, eGJeerme efpeveJej kees JebotB ceQ~
hebehejceieg kees JebotB, efvele eejCe ejCe kees JebotB ceQ~~10~~
Den en De#ej nw yeehe, hebehejceser kee Jeeeke~
efmeee kee mener yeerpe nw, Gmekees veceve keB ceQ efvele~~11~~
Dekece& mes jefnle cees#e-ue#ceer kes cebefoj efme mecetn~
mecekelJeeefo iegCeeW mes egle, eerefmeee kees meoe vecetB~~12~~
megjmebheefle Deeke<e&Ce kejlee, cegefeeer kees JeMeerkejCe~
elegie&efle efJeheoe Geeve, Deelce-heehe ceW s<e kejCe~~
ogie&efle peeves Jeeues kee, mlebYeve ceesn kee mecceesnve~
hebevecemke=efle De#ejcee, DeejeOeve osJe! kejes j#eCe~~13~~

(31)

(32)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Denes Devebleeveble YeJeeW keer, mebleefle kee sove keejCe~
eer efpevejepe heoecyegpe nw, mcejCe keB cece Jener MejCe~~14~~
Deve ekeej MejCe veefnb peie ceW, legce ner Ske MejCe cesjs~
Dele efpevesej keCee kejkes, j#e cesjer j#ee keefjes~~15~~
ef$eYegJeve ceW veefnb $eelee keesF&, veefnb $eelee nw veefnb $eelee~
Jeerlejeie eYeg es[ ve keesF&, ngDee ve neslee veefnb nesiee~~16~~
efpeve ceW Yeeer meoe jns, efove-efove efpeveYeeer meoe jns~
efpeve ceW Yeeer meoe jns, cece YeJe-YeJe ceW Yeer meoe jns~~17~~
leJe ejCeecyegpe keer Yeeer kees, efpeve! ceQ eeetB ceQ eeetB~
hegve hegve Gme ner Yeefe keer, ns eYeg! eeeve kejlee ntB~~18~~
efJeIvemecetn euee nes peeles, Meeefkeefve Yetle efheMeee meYeer~
eer efpevemleJe kejves mes ner, efJe<e efveefJe&<e neslee Pe ner~~19~~
oesneYeieJeved ! meceeefOeYeefe De, keeeeslmeie& kej uesle~
eentB Deeueeseve kejve, oes<e efJeMeesOeve nsle~~1~~
jlve$ee mJehe hejceelcee, Gmekee Oeeve meceeefOe nw~
efveleeefle Gme meceeefOe kees Deet, hetpetB JebotB vecetB Gmes~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nes cece yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~2~~

Je<ee&eesie enCe keye Deewj kewmes kejW?

leleelego&MeerhetJe&je$es efmecegefvemlegleer,
elegefo&#eg hejerleeuheeewleYeefeiegmlegleer~~66~~
MeebefleYeefeb e kegJee&CewJe&<ee&eesiemleg ie=eleeb,
Tpe&ke=<Ceelego&Meeb heeeodje$eew e cegeleeced~~67~~
lele DeLee&led cebieueieesej eleeKeeve enCe kejves kes yeeo Dee<ee{ Megkeuee elego&Mee je$es
eLeceenjes sMesDee<ee{ Megkeuee elego&Meer kes efove hetJe&jeef$e ceW meeOegJeie& Je<ee&ees ie enCe kejW-Je<ee&eesie
enCe keer YeefeeeB he{ kej Je<ee&eesie-eelegcee&me keer mLeehevee kej uesJeW~ FmeceW henues efmeYeefe Deewj
eesefieYeefe kejW hegve eoef#eCeehe mes eejeW efoMeeDeeW ceW Debeefuekee meefnle ewleYeefe he{W~ Fme Yeefe ceW
eeJebefle efpeveewleeefve Fleeefo Mueeske yeesuekej mJeebYegJee Yetleefnlesve Fleeefo mJeebYetmlees$e keer oes mlegefleeeB

Je<ee&eesie mLeehevee

(33)

he{kej ewleYeefe he{kej hetJe&efoMee kes ewleeueeeW keer Jebovee kejW~ Ssmes ner mJeebYet mlees$e keer Deeies-Deeies
keer oes-oes mlegefleeeB he{kej ewleYeefe he{les ngS oef#eCe, heefece Deewj Gej efoMee kes ewleeueeeW keer YeeJeeW
mes ner Jebovee kejW~ Fme elegefo&ked Jebovee ceW JeneB hej efmLele peveeW kees eesielebogue-heerues eeJeue kee
e#esheCe kejvee eeefnS, Ssmee Je=JeJenej-hegjeveer hejbheje nw~
Fmekes yeeo hebeceneiegYeefe Deewj MeebefleYeefe kejkes Je<ee&eesie enCe keer efeee hetCe& kejW~

Je<ee&eesie mLeehevee efJeefOe

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efmeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
efJeMes<e-keeefle&ke ke=<Cee elego&Meer keer efheueer jeef$e ceW ener efJeefOe kejkes Je<ee&eesie meceeheve efkeee
peelee nw~
cegeeMegefe cege mes leerve DeeJele& Ske efMejesveefle kejkes he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke he{ W~ hegve
9 peehe kejkes he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej efmeevegodOetle Fleeefo efmeYeefe he{W~

efmeYeefe
efmeeveglekece&eke=eflemecegoeevmeeefOeleelcemJeYeeJeeved ~
Jebos efmeefeefmedew
leovegheceiegCeeeneke=efleg~~
efmeef mJeelceesheueefyOe eiegCeiegCeieCeeseefooes<eehenejeled~
eesieesheeoeveegkelee <eo Fn eLee nsceYeeJeesheueefyOe~~1~~
veeYeeJe efmeefefje ve efvepeiegCeneflemleeheesefYeve& egesjmleelceeveeefoye mJeke=lepeheueYegked lel#eeevcees#eYeeieer~~
%eelee e mJeos neef c eef lehemeceenejef JemleejOecee& ~
OeewJeeslheefeJeeelcee mJeiegCeegle Flees veeveLee meeOeefmeef~~2~~
me
lJevleyee&enslegeYeJeef JeceuemeMe& ve%eeveeee&meches ef leeIeele#eleog ef j leleee Jeef eleeef evlemeejw ~~
kew Jeue%eeveef eJejmeg K eceneJeer e& - meceke l Jeueef y OepeesefleJee&leeeveeefoefmLejhejceiegCewjodYeglewYee&meceeve ~~3~~
peevevheMevmecemleb mececeveg hejleb meb ele= heef v JelevJeved ,
OegvJevOJeevleb efveleevleb efveefelecevegmeYeb eerCeeVeerMeYeeJeced~
keg Je&v meJe& epeeveecehejceefYeYeJeved peeseflejelceeveceelcee~~
Deelceves Jeelceveemeew #eCeceg hepeveevmelmJeeb Yet eJe=e~~4~~

(34)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ef voved M es < eeveMes < eeef V eieueyeuekeueeR m lew j vevlemJeYeeJew
met#celJeeiedeeJeieeneiegueIegkeiegCew #eeefekew MeesYeceeve~
Devew eeveJehees neJeCeef Je<eemeb eeef hleueef y OeeYeeJew OJeepeemJeYeeJeelmeceecegheielees Oeeefcve mebeflelesedes~~5~~
Deveekeejeefhlenslegve& e YeJeefle hejes esve lesv eeuhener ve
eeieelceesheeeosneefleke=efleefejekeej SJe ecetle&~
#eg e= < CeeeemekeemepJejcejCepejeef v eees ieecees n JeeheeeodegeogKeeYeJeYeJenles keesme meewKeme ceelee~~6~~
Deelceesheeoeveefmeb mJeeceefleMeeJeodJeerleyeeOeb efJeMeeueb~
Je=ef emeJehes leb efJe<eeef Jejefnleb efve<eeflevYeeJeced ~
DeveJeevehes # eb ef v ehececeef c eleb Meeeleb meJe& keeueb ~
Glke=evevlemeejb hejcemegKecelemleme efmeme peeleced ~~7~~
veeLe& #eg e= d ef JeveeMeeef ef JeOejmeeg lew j Veheevew j Meg eeveemhe=sie&vOeceeuewve&efn ce=ogMeevewiuee&efveefveeeYeeJeeled ~
Deeleb keelex j YeeJes
leog heMecevemeod Y es < epeeveLe& leeJeod
oerheeveLe&keeJee Jeheieleefleefcejs Meceeves mecemles~~8~~

leekedmechelmeceslee efJeefJeOeveelehe mebece%eeveefeee&efmee mecevleeleefJeleleeMemees efJeeosJeeefOeosJee~

Yetlee YeJee YeJevle mekeuepeieefle es mleteceevee efJeefMew
leevmeJee&VeewcevebleeefVeefpeieefce<egjjb lelmJeheb ef$emevOeced ~~9~~
-#esheke Mueeske-Deeee&ke=lJee keeeeslmeie, elegjoes<eefJejefnleb megheefjMegced ~
DeefleYeefe-mebeegees, ees Jeboles me ueIeg ueYeles hejcemegKeced~~
Debeefuekee-Feefce Yebes! efmeYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb
mecceCeeCe-mecceob m eCe-mecceeeef j epeg eeCeb Deef Jenkecceef Jehhecegke keeCeb
DeiegCemebheCCeeCeb GueesecelLeeefcce heeefeeCeb leJeefmeeCeb-CeeefmeeCeb
meb peceefm eeCeb -eef jeef meeCeb DeleerleeCeeieoJeceeCe-keeueeeefm eeCeb
meJJeefmeeCeb efCeekeeueb Debesefce hetpesefce Jeboeefce Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees
keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~

Je<ee&eesie mLeehevee

(35)

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb eesefieYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled meeceeefeke ob[ke, 9 peehe Deewj Leesmmeeefce kejkes eesefieYeefe he{W)~

eesefieYeefe
-ogJeF& bopeeef le-pejes -jes iecejCee-leg j Mees ke-meneoerefhelee~
ogmen-vejke-heleve-mev$emle-efOee eefleyegOe-esleme~~
peerefJele-cebyegefyebog-eheueb leef[-oYe-mecee efJeYetlee~
mekeue-efceob efJeefevle cegvee eMeceee Jeveevle-ceeefelee~~1~~
Yeefkee boelemeefceefle-ieghlemebeglee MecemegKe-ceeOeee ceveefme Jeerleceesne~~
OeeveeOeeve-JeMebielee, efJeMeg es kece&Ceeb leheejefv le~~2~~
efovekej-efkejCe-efvekej-meblehle-efMeuee-efveees<eg efvemhe=ne~
ceueheuee-Jeef uehle-leveJe ef M eef Leueer - ke= le-kece& y eb O evee~~
Jeheiele-ceove-ohe& j ef l eoes < e-ke<eee-ef J eje-celmeje~
efieef j ef M eKejs< eg eb [ef kejCee-ef Y ecegK e-ef m Leleees ef o ieb y eje~~3~~
mep%eevee-ce=le-heeefeefYe #eeefvlehee efmeeceeve-hegCekeeew~
Oe=lemeb lees <e-$ekew , leehemed -leerees ef he meeles ceg veer vw ~~4~~
efMeefKeieue-keppeuee-efueceefuevew-efJe&yegOee-efOehe-e heefeef$elew~
Yeer c ejJew - ef J e& m e= -eC[eMeef v e-Meer leue-Jeeeg - Je= ef ef Y e~~
ieieveleueb ef Jeueeskee peueow mLeefieleb menmee leheesO evee~
heg v ejef he leleues < eg ef Je<eceemeg ef v eMeemeg ef JeMeb ke-ceemeles ~ ~5~~
peueOeeje-Mej-leeef[lee ve eueefvle eefj$ele meoe ve=efmebne~
meb m eejog Ke-Yeer j Je hejer < ene-jeef l e-Ieeef l eve-eJeer j e~~6~~
DeefJejle-yenue-legefnve-keCeJeeefjefYe-jbefIehe-he$eheelevew
DeveJejle-cege-meerlkeej-jJewhe<ewjLeeefveuew Meesef<ele-iee$e-ee~

(36)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fn eceCee Oe=eflekebyeuee-Je=lee: efMeefMej-efveMeeb~

leg<eej-efJe<eceeb ieceeefvle eleg:heLes efmLelee~~7~~
Fefle eesie-$ee OeeefjCe: mekeue-lehe-Meeefueve eJe=-hegCekeeee~
hejceevebo-megKewef<eCe meceeefOe-ceeeb efoMebleg vees Yeovlee~~8~~
efiecns efieefjef menjlLee Jeefj meeeeues ke Kecet uejeCeerm eg~
efmemejs
JeeefnjmeeCee les meent Jebefocees efCeeb~~9~~
efieefjkebojogiex<eg es Jemeefvle efoiecyeje~
heeefCehee$ehegenejemles eebefle hejceeb ieefleb~~10~~
Debeefuekee-Feefce Yebles! eesefieYeefe-keeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb
DeeFppe-oerJe-oes-mecegsmeg heCCeejme-kecce-Yetefcemeg DeeoeJeCe-keKe-cetueDeyYeesJeeme-"eCe-ceesCe-JeerjemeCeskeke-heeme-kegkekeg[emeCe-eGlLe-hekeKeKeJeCeeefoeesie-pegeeCeb meJJemeentCeb efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce,
ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb, meceeefncejCeb, efpeCeiegCemebheefe
nesG cepPeb~

DeLe hetJe&efoked Jebovee

eeJebefle efpeveewleeefve, efJeebles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$ehejerle veceecenced~~

eer $e+<eYeefpevemlees$eb
mJeecYegJee Yetleefnlesve Yetleues, mecebpe-me%eeve-efJeYeteflee#eg<ee~
efJejeefpeleb esve efJeOegvJelee lece, #eheekejsCesJe iegCeeslkejwkejw~~1~~
-DeLe hetJe&efoked JeboveeeeJebefle efpeveewleeefve, efJeebles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$ehejerle veceecenced~~

eerJe=<eYeosJe mlegefle
Mesjbo- eYeg Deehe mJeebYet peiele ceW eeefCeefnle keje~
mep%eeveefJeYeJe e#eg OejW ceesn lece nje~~
efvepeiegCemecetn jefMce mes DeIe OJeeble efJeveeMeW~
Ssmes efpevesv evcee Yetleue ceW megMeesYeW~~1~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(37)

epeeheefle-e& eLeceb efpepeerefJe<eg, MeMeeme ke=<eeefo<eg-kece&meg epee~

eyegleJe hegve-jodYegleesoees, cecelJelees efveefJe&efJeos efJeoebJej:~~2~~
efJenee e meeiejJeeefj-Jeememeb, JeOet-efceJesceeb JemegOeeJeOetb meleerced ~
cegceg#eg-efj#Jeekeg-kegueeefo-jelceJeeved, eYeg eJeeepe meefn<Ceg-jegle~~3~~
mJeoes<e-cetueb mJemeceeefOe-lespemee, efveveee ees efveo&e-Yemcemeeefleeeced~
peieeo leJeb peieles-efLe&vespemee, yeYetJe e yee-heoe-ce=lesej~~4~~
me efJeee#eg-Je=&<eYeesefe&le meleeb, meceeefJeeelce-Jehegefve&jbpeve~
hegveeleg esleescece veeefYevevovees, efpevees efpele#eguueke-JeeefoMeemeve~~5~~
~~ Fefle $e+<eYeefpevemlees$eced ~~

eer Deefpeleefpevemlees$eb
eme eYeeJeeefl$eefoJe-egleme, eer[emJeefhe #eerJe-cegKeejefJevo~
DepeseMeefe-Yeg&efJe yevOegJeie&, ekeej veeceeefpele FleJevOeced ~~1~~
egie kes eLece meye peerefJelesg epee kes efueS~
efmeKeueeF& epeeheleer ves ke=ef<e Deeefo efeeeSB~~
efhej leJeyeesOe eehle kej DeodYegle efJeYeJe Oeje~
cecelee mes nes efJeje legce ngS efJeoebJeje~~2~~
meeiej megJee Oeejleer JemegbOeje meleer~
helveer meMe Fmekees lepee heCe FbefeeB efpeleeR~~
FdJeekeg kegue kes Deeefo heg<e eYet cegceg#et~
owiecyejer oer#ee ener Deegle nes meefn<Cet~~3~~
meye oes<e kes pe[ kece& kees efvepeOeeve Deefive mes~
efveo&e ngS eYeg Yemcemeeled kej efoee legceves~~
meewKeeefYeueeef<e peie kees mele leJe yeleeee~
efhej yeeheo kees eehle kej F&ejhevee heeee~~4~~
Jes efJee%eevee#eg Je=<eYe melheg<e Deefe&le~
mechetCe& efJeeecee leveg keceepeveeW efJejefnle~~
meye #egJeeefo mebeoee peerle efpeve ngS~
ns veeefYeueueve cesje ceve heefJe$e keerefpeS~~5~~

eer DeefpeleveeLe mlegefle

eYeg mJeie& mes DeJeleerCe& ngS legce eYeeJe mes~
meye yevOegDeeW kes cegKekeceue efKeueles nQ n<e& mes~~

(38)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeeefhe emee-efpeleMeemeveme, meleeb eCesleg eeflecebieueeLe&ced ~
eie=eles veece hejb heef Je$eb , mJeef meef -keeces ve pevesv e ueeskes ~~2~~
e eeog-jemeerled-eYegMeefe-Yetcvee, YeJeeMeee-ueerve-keuebkeMeevlew~
cenecegefve-cege&Ieveesheosnes, eLee-jefJevoe, Yegoeee YeemJeeved ~~3~~
esve eCeerleb he=LegOece&-leerLe, pesb pevee eehe peeefvle ogKeced~
ieeb ieb ob evove-hebkeMeerleb , iepe-eJeskee FJe Oece& -lehlee~~4~~
me ye eef ve:-meceefc e$eMe$eg -efJe& eeefJeefv e-Jee& vle-ke<eeeoes< e~
ueyOeelce-ue#ceer-jefpelees-efpeleelcee, efpeve efeeb ces YeieJeeved efJeOeeeced ~~5~~
Fleefpeleefpevemlees$eced

meye Kesue ceW Yeer Jes DepeseMeefe neW eneB~

Fme nsleg Deefpele veece es meeLe&ke eYees kene~~1~~
melheg<e kes veeeke Depee Meemeveb kene~
legce veece Yeer hejce heefJe$e Deepe Yeer eneB~~
mJeefmeef kes Fgke ceveg<e veece kees peheles~
eleske cebieueeLe& Deefpele veeLe kees veceles~~2~~
eYeglJe ceneMeefe mes eYeg Deehe Gefole neW~
YeJeeW kes oe kes keuebke Meebefle nsleg nes~~
meye kece& meIeve ueshejefnle cenecegefve nes~
pewmes keceue efJekeefmele kejs Yeemkej Goe Denes~~3~~
legceves efJeMeeue es Oece& leerLe& ekeeMee~
peerJeeW ves Fmes eehle kejkes ogKe kees peerlee~~
iepejepe pewmes Oethe mes heeref[le ngS Deekes~
evove meceeve Meerle iebieveerj ceW vneles~~4~~
mJeyee ceW efveueerve efce$e-Me$eg ceW mecelee~
mep%eeveeefj$e ceW ke<eee oes<e kees nlee~~
mJeelcee keer ue#ceer eehle efpelesefve Deefpele Denes!~
YeieJeved ! cegPes Denleue#ceer oerefpeS eYees!~~5~~
Fleefpeleefpevemlees$eced

Je<ee&eesie mLeehevee

(39)

veceesmleg Je<ee&eesie eefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke,9 peehe Deewj he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe kejkes ueIeg ewleYeefe he{W~)

ueIegewleYeefe:
Je<ex<eg Je<ee&vlej-heJe&les<eg, vevoerejs eeefve e cevojs<eg~
eeJeefvle ewleeeleveeefve ueeskes, meJee&efCe Jevos efpevehegbieJeeveeced ~~1~~
DeJeefve-leue-ieleeveeb ke=ef$ecee-ke=ef$eceeCeeb
Jeve-YeJeve-ieleeveeb efoJeJewceeefvekeeveeced ~
Fn cevegpeke=leeveeb osJejepeeefe&leeveeb
efpeveJej-efveueeeveeb YeeJeleesnb mcejeefce~~2~~
pecyet-Oeeleefke-heg<kejeOe&-JemegOee-#es$e$ees es YeJee
evecYeespe-efMeKebef[keb"-keveke-eeJe=[d-IeveeYee efpevee~
veceesmleg Je<ee&eesie eefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke,9 peehe Deewj he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe kejkes ueIeg ewleYeefe he{W~)

ueIeg ewleYeefe (efnvoer heeevegJeeo)

Yejle Deeefo #es$eeW ceW efnceJeve, Deeefo meYeer heJe&le Thej~
vevoerej erheeW ceW heeBeeW, ces kes Demmeer cebbefoj~~
ceOeueeske ceW efpeleves Yeer, efpeveJej kes cebefoj Meeele nQ~
Gve meyekees ceQ efveleeefle JebotB, Jes YeJeoefOe mes leejke nQ~~1~~
YeJeveJeeefme Jeblej peesefle<e-Jewceeefveke osJeeW kes ie=n ceW~
he=LJeerleue ceW ke=ef$ece-Deke=ef$ece efpeleves Yeer efpeveie=n nQ~~
Fme peie ceW cevegpeeW mes efveefce&le, megjvej mes hetefpele cebefoj~
YeeJemeefnle Gve meyekees JebotB, mcejCe keb ceQ efMej vele kej~~2~~
pecyeterhe Oeelekeer heg<kej-DeOe& De{eF& erheeW ceW~
jlve$eeOej leerLekej neW, Fke meew meej #es$eeW ceW~~
esle ueeue veerues mJeefCe&ce De, nefjle JeCe& kes efpeveJej es~
keceXOeve kees Yemce efkeee, $eekeeefueke efpeve kees Jebove nw~~3~~

(40)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

mecei%eeve-eef j$e-ue#eCeOeje oiOee-kecexv Oevee~
Yet leeveeiele-Jele&c eeve-mecees lesY ees efp evesY ees vece~~3~~
eerceved-cesjew kegueeew jpele-efieefjJejs Meeuceueew pecyegJe=#es~
Je#eejs ewleJe=#es jeflekej-ekes kegC[ues ceeveg<ees~
F&<Jeekeejs-eveeew oefOecegKe-efMeKejs Jevlejs mJeie&ueeskes
peesefleueexkes-efYeJevos YeJeve-ceefnleues eeefve ewleeueeeefve~~4~~
ew kegvosvog-leg<eej-nej-OeJeueew eefJev-veerueeYeew
ew yevOetke-meceeYeew efpeveJe=<eew ew e efee eYeew~
Mes<ee <ees[Me pevce-ce=leg-jefnlee mevlehle-nsceeYee
les meb%eeve-efoJeekeje megjveglee efmeefb eevleg ve~~5~~

Debeefuekee-Feefce Yebles! esFeYeefe-keeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb,

Denueese-efleefjeueese-Gueeseefcce efkeefceeefkeefceeefCe peeefCe efpeCeesFeeefCe leeefCe
ces kegueeeue jpeleefiejer, pecyet Meeuceefue le efieefj Je#eej~
ewleJe=#e cevegpeesej Debpeve, oefOecegKe jeflekej F<Jeekeej~
kegb[ue ekeeeue Fve meye hej, efpeveie=n YeeJeve Jeblej kes~
peesefle<e kes mJeieeX kes efpeveie=n, Fve meyekees eCecetB efe mes~~4~~
kegbokegmegce MeefMe yehe& nej mece, OeJeue ebeYeg megefJeefOe nQ~
Fvveerue mece oes efpeve ueeue-keceue mece oes Je nefjle oes nQ~~
meesuen efpeveJej lehes mJeCe&mece, pevcece=legnle megjvegle nQ~
es mep%eevemete& eewefyeme efpeve, nce meyekees efmeer osJeW~~5~~
DebeefuekeeYeieJeved! ewleYeefe De keeeeslmeie& efkeee GmeceW pees oes<e~
Gvekeer Deeueeseve kejves kees, Fgke ntB Oej ceve meblees<e~~
DeOees-ceOe De TOJe&ueeske ceW, Deke=ef$ece ke=ef$ece efpeveewle~
efpeleves Yeer nQ ef$eYegJeve kes, eGefJeOe megj kejW Yeefe mes mesJe~~1~~
YeJeveJeeefme Jeblej peesefle<e, Jewceeefveke megj heefjJeej meefnle~
efoJe iebOe megce Oethe etCe& mes, efoJe vnJeve kejles efveleeefle~~
DeeX hetpeW Jebove kejles, vecemkeej Jes kejW melele~
ceQ Yeer GvnW eneR hej Deet, hetpetB JebotB vecetB melele~~2~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(41)

meJJeeefCe leermegefJe ueesSmeg YeJeCeJeeefmee-JeeCeefJeblej-peesFefmee-kehhe-Jeeefmeeefe

eGefJene osJee meheefjJeeje efoJJesCe iebOesCe efoJJesCe heghhesCe efoJJesCe OetJesCe efoJJesCe
egCCesCe efoJJesCe JeemesCe efoJJesCe CneCesCe efCeekeeueb Debebefle hegppebefle Jebobefle
Cecebmebefle, DenceefJe Fn meblees lelLemebleeFb efCeekeeueb Debesefce hetpesefce Jeboeefce
Cecebmeeefce ogkeKekeKeDees keccekeKeDees yeesefnueenes megieFieceCeb meceeefncejCeb
efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
eeefioiedefJeefoieblejs, kesJeefueefpeveefmemeeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e,
eesefieieCeemleevenb Jebos ~~
Fefle hetJe&efoked Jebovee~

DeLe oef#eCeefoked Jebovee

eeJebefle efpeveewleeefve, efJeebles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$ehejerle veceecenb~~

eer mebYeJeefpevemlees$eb
lJeb MecYeJe mebYeJe-le<e&jesiew, meblehe-ceeveme peveme ueeskes~
Deemeer-efjne-keefmceke SJe Jewees, Jewees eLee veeLe! peeb eMeevlew~~1~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nesJes yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mecheled nesJes~~3~~
eeefioiedefJeefoieblejs, kesJeefueefpeveefmemeeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e,
eesefieieCeemleevenb Jebos ~~
Fefle hetJe&efoked Jebovee~

DeLe oef#eCeefoked Jebovee

eeJebefle efpeveewleeefve, efJeebles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$ehejerle veceecenb~~

mebYeJeefpeve mlegefle
mebmeej le=<Cee jesie mes heeref[le meYeer peve kees~
Fme ueeske ceW MebYeJe keueeCekeeefj Deehe nes~~

(42)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deefvele-ce$eeCe-cenbefeeeefYe, emee-efceLeeOeJemeee-oes<eced ~
Fob peieppevce-pejevle-keee, efvejbpeveeb Meeefvle-cepeeriece-mlJeced ~~2~~
Meleoesv ces< eeueb ef n meewK eb , le=< Ceeceee-heeeve-cee$ensleg ~
le=<Ceeef YeJe=ef e lehe-lepeeb, leehemleoeee-meeleerleJeeoer ~~3~~
yebOee cees #ee leees e nsleg-ye&e ceg ee heueb e ceg es ~
meeeefovees veeLe leJewJe egeb, vewkeevle-smlJeceleesefme Meemlee~~4~~
MeeesheMee-mleJe hegCe-keerex, mlegleeb eJe=e efkeceg ceeMees%e~
leLeeefhe Yekelee mlegle-heeo-heodcees, ceceee& oseeefMeJe-leeefle-cegew~~5~~
~~ Fefle MebYeJeefpevemlees$eced~~

YeJejesie Meceke Deehe ner efvejhes#e Jewe nes~

DeveeLe iCe jesie Meebefle nsleg Jewe peeW~~1~~
en peie Deefvele $eeCejefnle Denbkeej mes~
efJehejerle DeefYeeee oes<e mes efJeefuehle nw~~
en pevce peje ce=leg mes heeref[le Fmes legceves~
DeIehebke jefnle Meebefle efoueeF& eYees legceves~~2~~
peie megKe meYeer efyepeueer eceke meceeve #eefCeke nQ~
le=<Cee kees ye{eves ceW Ske cee$e nsleg nQ~~
le=<Cee keer en Je=ef meowJe leehe kees kejs~
Jen leehe keuesMe ner kejs legceves kene Dejs~~3~~
ns veeLe! yebOe cees#e Deewj Fvekes nsleg pees~
Deelcee yebOee Je cege leLee cegefe kee heue pees~~
meeeoer Deehekes eneB ner ege Iessiee~
SkeebleJeeefo ceW ve Dele Deehe ner Meemlee~~4~~
leJe hegCeiegCe keLeve ceW Fv Yeer DeMee nw~
efhej cegPe meMe De%eeefve mlegefle kewmes kejs nQ?
efhej Yeer lesjer Yeeer mes mleefJele heokeceue eYees!
Glke= meewKe jeefMe ceggPes oerefpeS efJeYees!~~5~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(43)

eer DeefYeveboveefpevemlees$eb
iegCeeefYevevoe-oefYevevovees YeJeeved, oeeJeOetb #eeefvle-meKeer-ceefMeefeeled~
meceeefOelev$emleogheeshe-heees, esv e vewe&vLe-iegCesve eeegpeled ~~1~~
Deesleves lelke=le-yevOepesefhe e, ceceso-efceleeefYeefveJesMeke-eneled~
eYebiegjs mLeeJej-efveeesve e, #elebpeieelJe-ceefpeenod YeJeeved ~~2~~
#egoeefo-ogKe-eeflekeejle efmLeefle-ve& esefveeLe&-eYeJeeuhemeewKele~
lelees iegCees veeefmle e osn-osefnvees-efjleero-efcelLeb YeieJeeved Jeefpe%eheled ~~3~~
peveesefleueesueeshevegyevOe-oes<elees, Yeee-okeeexef<Jen ve eJee&les~
Fneheceg$ee-hevegyevOe-oes<eefJeled, keLeb megKes mebmepeleerefle eeyeJeerled ~~4~~
me eevegyevOeesme peveme leeheke=led le=<eesefhe Je=ef megKelees ve e efmLeefle~
Fefle eYees ueeskeefnleb elees celeb, lelees YeJeevesJeieefle meleeb cele~~5~~
FleefYevevoveefpevemlees$eced

DeefYevevove efpevemlegefle
eYeg Deehe iegCe keer Je=ef mes DeefYevevoveb ngS~
#ecee meKeer meefnle oeeJeOet kees Deeees~~
JejOeeve kes DeeOeerve Oeeve efmeef kes efueS~
Deblej yeefn efveeLe iegCe oesveeW mes egle ngS~~1~~
hegodieue Je yebOepeve megKe-ogKeeefo Deve ceW~
es cesjs nQ Fme efceLee DeeMee efheMeee mes~~
veej kees efLej mecePe kes ve ngS peiele kees~
eYeg Deehe mele leJe yeleeee nw meYeer kees~~2~~
#egOe Deeefo eleerkeej nsleg DeMeve Deeefo mes~
De Fefve efJe<ee mes ngS Yeer Deuhe meewKe mes~~
leveg Deewj Deelcee keer ve efmLeefle ve Ghekeej~
eYeg Deeheves Fme peieled kees mecePeeee Fme ekeej~~3~~
ceeveJe Deleer Deemee Yeer Deemeefeoes<e mes~
ve=he Deeefo kes Yee mes Dekeee& ceW ve eJelex~~
e YeJe ceW Yeer Deemeefe oes<e peeve YeJe megKe ceW~
Deemee kewmes nes jns efJemcee Denes! FmeceW~~4~~
Deemeefe mes le=<Cee keer Je=ef peve kees leehekej~
mebmeej megKe ve peve kees keYeer nesles legefkej~~

(44)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej ueIeg ewleYeefe heW~{)

efpeme nsleg Deehe cele eYees! $ewueeskee efnlebkej~

Dele Deehe ner nQ melheg<e kes efueS MejCekej~~5~~

ueIeg ewleYeefe (efnvoer heeevegJeeo)

Yejle Deeefo #es$eeW ceW efnceJeve, Deeefo meYeer heJe&le Thej~
vevoerej erheeW ceW heeBeeW, ces kes Demmeer cebbefoj~~
ceOeueeske ceW efpeleves Yeer, efpeveJej kes cebefoj Meeele nQ~
Gve meyekees ceQ efveleeefle JebotB, Jes YeJeoefOe mes leejke nQ~~1~~
YeJeveJeeefme Jeblej peesefle<e-Jewceeefveke osJeeW kes ie=n ceW~
he=LJeerleue ceW ke=ef$ece-Deke=ef$ece efpeleves Yeer efpeveie=n nQ~~
Fme peie ceW cevegpeeW mes efveefce&le, megjvej mes hetefpele cebefoj~
YeeJemeefnle Gve meyekees JebotB, mcejCe keb ceQ efMej vele kej~~2~~
pecyeterhe Oeelekeer heg<kej-DeOe& De{eF& erheeW ceW~
jlve$eeOej leerLekej neW, Fke meew meej #es$eeW ceW~~
esle ueeue veerues mJeefCe&ce De, nefjle JeCe& kes efpeveJej es~
keceXOeve kees Yemce efkeee, $eekeeefueke efpeve kees Jebove nw~~3~~
ces kegueeeue jpeleefiejer, pecyet Meeuceefue le efieefj Je#eej~
ewleJe=#e cevegpeesej Debpeve, oefOecegKe jeflekej F<Jeekeej~
kegb[ue ekeeeue Fve meye hej, efpeveie=n YeeJeve Jeblej kes~
peesefle<e kes mJeieeX kes efpeveie=n, Fve meyekees eCecetB efe mes~~4~~
kegbokegmegce MeefMe yehe& nej mece, OeJeue ebeYeg megefJeefOe nQ~
Fvveerue mece oes efpeve ueeue-keceue mece oes Je nefjle oes nQ~~
meesuen efpeveJej lehes mJeCe&mece, pevcece=legnle megjvegle nQ~
es mep%eevemete& eewefyeme efpeve, nce meyekees efmeer osJeW~~5~~
DebeefuekeeYeieJeved! ewleYeefe De keeeeslmeie& efkeee GmeceW pees oes<e~
Gvekeer Deeueeseve kejves kees, Fgke ntB Oej ceve meblees<e~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(45)

oef#eCeefoefiJeefoieblejs, kesJeefue-efpeve-efme-meeOeg-ieCeosJee~
es meJe&ef& - mece=e, eesefieieCeemleevenb Jebos ~~
Fefle oef#eCeefoked Jebovee~

DeLe heefMeceefoked Jebovee

eeJebefle efpeveew leeefve, efJeebles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$ehejerle veceecenb~~

eer megceefleefpevemlees$eb
DevJeLe&meb%e megceefle-ceg&efvemlJeb, mJeeb celeb esve megegefeveerleced ~
elee Mes<es<eg celes<eg veeefmle, meJe&efeee-keejke-leJeefmeef~~1~~
DeOees-ceOe De TOJe&ueeske ceW, Deke=ef$ece ke=ef$ece efpeveewle~
efpeleves Yeer nQ ef$eYegJeve kes, eGefJeOe megj kejW Yeefe mes mesJe~~1~~
YeJeveJeeefme Jeblej peesefle<e, Jewceeefveke megj heefjJeej meefnle~
efoJe iebOe megce Oethe etCe& mes, efoJe vnJeve kejles efveleeefle~~
DeeX hetpeW Jebove kejles, vecemkeej Jes kejW melele~
ceQ Yeer GvnW eneR hej Deet, hetpetB JebotB vecetB melele~~2~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nesJes yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mecheled nesJes~~3~~
hegveoef#eCeefoefiJeefoieblejs, kesJeefueefpeveefmemeeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e, eesefieieCeemleevenb Jebos~~
~~Fefle oef#eCeefoked Jebovee~~

DeLe heefeceefoked Jebovee

eeJebefle efpeveewleeefve, efJeevles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$e:hejerle veceecenb~~

eermegceefleefpeve mlegefle
ns megceefleveeLe! Deehekee meeLe&ke megveece nw~
megegefe meefnle Deehe cele mJeeb megceeve nw~~

(46)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deveske-ceskeb e leosJe leJeb, YesoevJee-%eeve-efceob efn meleced ~
ce=<eesheeejesvelejme ueeshes, les<e-ueesheesefhe leleesvegheeKeced~~2~~
mele keLebefeled-leomeJe-Meefe, Kes veeefmle heg<heb le<eg eefmeced~
meJe&mJeYeeJe-egle-ceeceeCeb, mJeJeeied-efJeb leJe efleesveled~~3~~
ve meJe&Lee efvele-cegoslehewefle, ve e efeeekeejke-ce$e egeced ~
vewJeemelees pevce melees ve veeMees, oerhemlece hegodieue-YeeJeleesefmle~~4~~
efJeefOe-efve&<esOee keLebefeefoew, efJeJe#eee cegKe-iegCe-JeJemLee~
Fefle eCeerefle megcelesmleJes eb, ceefle-eJeskemlegJeleesmleg veeLe~~5~~
Fefle megceefleefpevemlees$eced

keeeWefke efeee Je keejke pees leJe kens nQ~

meye Mes<e celeeW ceW ve Gvekeer efmeef ngF& nw~~1~~
Deves k e Deew j Skehe Jener leJe nw ~
Jen Yeso leLee DevJee %eeve mes ner mele nw~~
Gheeej keLeve efceLee Ske kee DeYeeJe nes~
nes Mes<e kee DeYeeJe Yeer efhej leJe DekeLe nes~~2~~
meled Jemleg ceW keLebefeled DemeJeMeefe nw~
DeekeeMe ceW kegmegce veneR Je=#eeW ceW efoKes nQ~~
eefo leJe meye mJeYeeJe-Metve DeeceeCe nw~
leJe cele mes Deve cele eYees! mJeJeeefJe nQ~~3~~
pees efvele meJe&Lee ve Jees pevces ve ve nes~
GmeceW ve efeee keejke egeer mes Ieefle nesW~~
veeEn pevce Demeled kee Je meled kee veeMe veneR nw~
oerheke yegPee lees efleefcej Yeer hegodieueceeer ner nw~~4~~
DeefmlelJe Je veeefmlelJe keLebefeled ner F nQ~
Jeee keer Fe mes ner cegKe ieewCe he nQ~~
ns megceefleveeLe! Deehekeer en keLeve heleer~
cegPe mlegeflekelee& keer nes Glke=lece celeer~~5~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(47)

eer heeeYeeffpevemlees$eb
heeeYehee-heueeMeues Me, heeeueee-ef ueb ef iele-eecetefle& ~
yeYeew YeJeeved YeJe-heeesneCeeb, heee-kejeCee-efceJe heeyevOeg~~1~~
yeYeej heeeb e mejmJeleeR e, YeJeevhegjmleeleefle-cegefeue#cee~
mejmJeleer-cesJe meceeMeesYeeb, meJe&%e-ue#ceeR pJeefueleeb efJecege~~2~~
Mejerj-jefMce-emej eYeesmles, yeeueeke&-jefMceefJe-jeefueueshe~
vejeceje-keerCe&meYeeb eYeeJeed-wueme heeeYe-ceCes mJemeevegced~~3~~
veYemleueb heuueJe-eef VeJe lJeb , menehe$eecyeg p e-ieYe& eejw ~
heeoecyegpew heeeflele-ceesnoheex, Yetceew epeeveeb efJepenLe& Yetlew~~4~~

eerheeeYe melegefle
ns heeeYees! Deehe osn ueeuekeceue mece~
Devlej Je yeee eer mes mheefMe&le Deehe leve~~
pewmes jJeer keceue mecetn kees efKeuee jns~
Jewmes ner Deehe YeJekeceue kees efKeuee jns~~1~~
eYeg Deeheves efMeJe mes eLece Denle oMee ceW~
ue#ceer Je mejmJeleer GYee kes heleer ngS~~
ee meceJemejCeegle mejmJeleer kees Oeje~
efhej efJeielekece& Gece meJe&%eeer Jeje~~2~~
eele jJeer efkejCe meMe efJe Deehekeer eYees!
leJe osnkeebefle kee emeej Jeehe jne Yees~~
vejmegjieCeeW mes meefnle meYee kees ekeeMelee~
efpeme efJeOe mes heeceCeer efieefj kes le kees Yeemelee~~3~~
ns veeLe! Deehe meneoue keceue hes heie OejW~
leJe heokeceue DeekeeMe kees ner heuueefJele kejW~~
legce keeceosJe ceo efJeveeMe kejkes Yetefce hes~
meye peve kes efJeYeJe nsleg eerefJenej efkeS Les~~4~~

(48)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

iegCeecyegOes-efJe&eg<e-cehepeeb, veeKeC[ue mleeslegceueb leJe<ex~

eeiesJe ceeefkekecegleeefleYeefe-cee yeeue-ceeueeheeleero-efcelLeced~~5~~
~~ Fefle heeeYemlees$eced ~~
veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe Deewj he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej he=. 39
mes Je<ex<eg Je<ee&vlej......Fleeefo ewleYeefe he{W~)

heefece-efoefiJeefoieblejs, kesJeefue-efpeveefme-meeOegieCeosJee~
es
meJe&ef&mece=e, eesefieieCeemleevenb Jebos ~~
Fefle heefeceefoked Jebovee~

DeLe Gejefoked Jebovee

eeJebefle efpeveewleeefve, efJeebles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$ehejerle veceecenb~~
leJe iegCemeceg keer ns $e+<es! Ske efyevog keer~
veefnb Deepe leke Yeer mlegefle kej mekee Fv Yeer~~
efhej cegPe meMe kewmes Yeuee kej mekelee mlegleer?
Deefle Yeefe ner cegPe De%e kees yegueJee jner keg Yeer~~5~~

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe Deewj he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej he=. 39
mes ueIeg ewleYeefe he{W~)

heefeceefoefiJeefoieblejs, kesJeefueefpeveefmemeeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e,
eesefieieCeemleevenb Jebos~~3~~
~~Fefle heefeceefoked Jebovee~~
DeLe Gejefoked Jebovee
eeJebefle efpeveewleeefve, efJeevles YegJeve$ees~
leeJebefle meleleb Yekelee, ef$ehejerle veceecenb~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(49)

eer megheee&efpevemlees$eced
mJeemLeb eoeleefvleke-ces<e hegbmeeb, mJeeLeex ve YeesieheefjYebieg-jelcee~
le=<eesveg<ebieeVe e leeheMeebefle-efjleero-ceeKeod-YeieJeeved megheee&~~1~~
Depeb ieceb pebiece-veseev$eb, eLee leLee peer JeOe= leb Mejerj ced ~
yeerYelmeg hetefle #eefe leehekeb e, mvesnes Je=Lee-$esefle efnleb lJeceeKe~~2~~
Deueb IeMeefe-Ye& efJeleJeles eb , nslegee-efJe<ke= le-keee&efuebiee~
Deveerejes pevleg-jnb efeeee&, mebnle keeex-ef<Jeefle meeOJeJeeoer~~3~~
efyeYesefle Ye=leesve& leleesefmle cees#ees, efveleb efMeJeb Jeebefle veeme ueeYe~
leLeeefhe yeeuees Yeekeece-JeMees, Je=Lee mJeeb lehele FleJeeoer~~4~~
meJe&me leJeme YeJeeved eceelee, ceelesJe yeeueme efnlee-vegMeemlee~
iegCeeJeueeskeme peveme veslee, ceeeefhe Yekelee heefjCetemese~~5~~
Fefle megheee&efpevemlees$eced

eer megheee&veeLe mlegefle

peerJeeW kee nw heefjhetCe& mJeemLe mJe ceW efmLeefle~
#eCeYebiegjs es Yeesie veefnb efvepe kes DeLe& ner~~
le=<Cee keer Je=ef mes veneR nw leehe keer Meebleer~
YeieJeved ! megheee& Deeheves en metefe efmeKee oer~~1~~
efpeme efJeOe mes pe[ es eb$e meesleve mes eues nQ~
Jewmes ner Deesleve Mejerj peer Je Oejs nQ ~~
en leveg Ie=efCele ogieefOe efJeveej Je leehekej~
FmeceW nw jeie JeLe& Ssmee leJe keLeve efnlekej~~2~~
es nesvenej nw DeuebIe eues ve ueleer~
Devlej Je yeee nslegDeeW mes keee& keer efmeer~~
DemeceLe& Yeer es peerJe Denbkeej mes eefmele~
menkeeefj mes ner keee& ve neW eYeg keLeve Gefele~~3~~
en peerJe ce=leg mes [js efhej Yeer veneR cegeer~
efvele cees#e keer Jeebe kejs efhej Yeer ve nes eehleer~~
efhej Yeer es De%e peerJe Yee Je keeceJeMe ngDee~
mJeecesJe JeLe& nw ogKeer eYeg legceves en kene~~4~~
eYeg Deehe meye heoeLe& kes %eelee eefme nQ~
yeeueke kes efueS efnlekeLeve ceW ceeleg meMe nQ~~

(50)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eer ebeYeefpevemlees$eced
eveYeb ev-cejeref eieewjb, evb efleereb peieleerJe keevleced~
JevosefYeJeveb cenlee-ce=<eervb, efpeveb efpelemJeevle-ke<eeeyevOeced~~1~~
emeebie-ue#ceer-heefjJesMe-efYeVeb, lecemleceesjs-efjJe jefMce-efYeVeced ~
veveeMe yeeeb yengceevemeb e, Oeeve-eoerheeefleMeesve efYeVeced ~~2~~
mJehe#emeewefmLele-ceoeJeefuehlee, Jeekedefmebnveeow-efJe&ceoe yeYetJeg~
eJeeefovees eme ceoe&-ieC[e, iepee eLee kesMeefjCees efveveeow~~3~~
e meJe& uees kes hejces ef leeee, heob JeYet Jeeod Y eg lekece& les pee~
Devevle-Oeecee#ej-ef Jeee#eg , meceb le-og Ke#ee-Meemevee~~4~~
iegCe Keespeves JeeueeW kes veslee Deehe ner eneB~
eYeg Deepe ceQ Yeer leJe mleJe Yeeer mes kej jne~~5~~
eveYe mlegefle
ns ebeYees! evefkejCe mece meheso nes~
ceevees efleere eb ner Yethej Gefole Denes~~
Fbeefo Jebe $e+ef<eheleer efpevejepe Deehe nes~
Debleke<eeeyebO eef Jeefp ele ceQ leg cnW Jebo eW ~~1~~
pewmes jJeer efkejCe DebOesj ve kejs nQ~
leJe osn keebefle Jewmes megekeeMe Oejs nQ~~
en keebefle yeee kes mecemle efleefcej kees veeMes~
De Oeeveoerhe DeefleMee ceve OJeeble efJeveeMes~~2~~
efvepehe#e kes eslJe ceo mes etj eJeeoer~
legce Jeeve efmebnveeo mes efvece&o ngS meYeer~~
pewmes efke ceo mes Deeo& ieb[mLeue ngS efpevekes~
iepejepe Jes Yeer efmebniepe&vee mes Yeeieles~~3~~
pees kece&peerle DeodYegle kece& lespe Oeejles~
Deevevle%eeve Meeele efJ eeves $e Oeejles~ ~
meb het Ce&o g KeveeMeve Meemeve kees Oejs nQ ~
ef$eYegJeve ceW hejceheo ceW Jees efmLeefle kejs nQ~~4~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(51)

me evcee YeJe-kegcegleerveeb , ef JeheVe-oes <eeYe-keuebkeueshe~

JeekeesMe-Jee*dveee-ceetKe-ceeue, heteeled heefJe$ees YeieJeevcevees ces~~5~~
Fefle eveYeefpevemlees$eced

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej ewleYeefe he{W~)

GejefoefiJeefoieblejs, kesJeefueefpeveefme-meeOegieCeosJee~
es meJe&ef&mece=e, eesefieieCeemleevenb Jebos~~
Fefle GejefokedJebovee
(eneB leke elegefo&kedJebovee hetCe& ngF& nw~)

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb hebeceneiegYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej hebeceneiegYeefe he{W~)

meye oes<ehe cesIe kes keuebke mes jefnle~

DeefJejesOe efoJeOJeveer efkejCe mes meoe eie~~
meye YeJe kegcego kees eheguue kejW evcee~
YeieJeeve Jes heeJeve heefJe$e kejW cegPe cevee~~5~~
Fefle eveYeefpevemlees$eced

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb ewleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{kej ewleYeefe he{W~)

GejefoefiJeefoieblejs, kesJeefueefpeve-efme-meeOegieCeosJee~
es
meJe&ef&-mece=e,
eesefieieCeemleevenb
Jebos~~
Fefle Gejefoked Jebovee
(eneB leke elegefo&kedJebovee hetCe& ngF&~)

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb hebeceneiegYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes LeesmmeeefcemleJe he{ kej hebeceneieg Yeefe
he{ W ~)

(52)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

hebeceneieg Yeefe:
eerceo-cejsvcegkeg-eIeefle-ceefCeefkejCe-JeeefjOeejeefYe~
e#eeefuele-heoegieueeved- eCeceeefce ef pevesejeved-Yekelee~~1~~
DeiegCew meceghesleeved, eCe-oge-kece&efjheg-meefceleerved~
efmeeved-melele-cevevleeved, vecemkejes-ceerlegef-mebefmedew~~2~~
meeeej-eglepeueOeerved, eleere& MegesejCe-efvejleeveeced~
Deeeeee&C eeb heoegie-keceueeef ve oOes efM ejefm e cesnced~ ~3~~
ef c eLeeJeeefo -ceoes e-OJeevle-eOJeb ef m e-Jeevemeb o Yee& v ed ~
GheosMekeeveheodes, cece ogefjleeefj - eCeeMeee~~4~~
meceioMe&veoerhe - ekeeMekeecese - yeesOemebYetlee~
Yetefj eef j$eheleekeemles meeOegieCeemleg ceeb heevleg~~5~~
efpeve-efme-metefj-osMeke-meeOegJeje-veceueiegCe-ieCeeshesleeved~
heb evecemkeejheow ef emeb O e-ceef Y eveew ef c e cees # eueeYeee~~6~~
hebeceneieg Yeefe
eerceved FbeW kes cegkegeW keer, ceefCeeYee peueOeeje mes~
e#eeefuele heoegieue efpevesej, kees eCecetB efvele Yeeer mes~~1~~
og DeefJeOe kece& Me$egieCe, veeMeke De iegCeeW mes egle~
vecetB DevebleeW efmeeW kees efvele, F legef efmeer nsleg~~2~~
eoMeebie eglepeueefOe heej kej , Meg ceneve eefjle ceW jle~
DeeeeeeX kes heoegie keceueeW, kees efvepe efMej hej OeeB efvele~~3~~
efceLeeJeeoer kes ceo lece, efJeOJebmeer Jeeve meefnle hee"ke~
efvepe ogefjleeefj eCeeMeve nslet, MejCe efueee leJe GheosMeke~~4~~
meceioMe&ve oerhe ekeeMeer, %ese leJe kee %eeve Goe~
Yetefj eefjle OJepeegle Jes cesjer, j#ee kejW meeOegieCe meye~~5~~
efpeveJej efme metefj hee"ke meye, meeOeg Deceue iegCeieCe mes egle~
hebevecemke=efle ceb$e heoeW mes, ef$emecee vecetB cees#eheo nsleg~~6~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(53)

S<e
hebevecemkeej,
meJe&heeheeCeeMeve~
cebieueeveeb e meJex<eeb, eLeceb cebieueb celeb~~7~~
Den&eflmeeeeeex
heeOeeee
meJe&meeOeJe~
keg Je& v leg ceb i euee meJex , ef v eJee& C e-hejceef eeced ~~8~~
meJee&ved efpeves veveved-efmeeveeeee&hee"keeved meeOetved~
jlve$eeb e Jevos, jlve$ee - efmees Yekelee~~9~~
heevleg
eerheeoheodceeefve,
hebeeveeb
hejcesefveeb~
ueeefueleeefve megjeOeerMe - et[eceefCe - cejerefeefYe~~10~~
eeefleneezef pe&veeved ef meeved, iegCew metjerved mJeceele=efY e~
hee"keeved efJeveew meeOetved, eesieebiew-jefYe mlegJes~~11~~
Deeueesevee-Feefce Yebles! hebeceneiegYeefe-keeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb~
Deceneheeef[nsj-mebpegeeCeb DejnbleeCeb~ DeiegCe-mebheCCeeCeb Gueese-celLeeefcce
hebevecemke=efle ceneceb$e en, meJe& heehe veeMevekeejer~
meYeer cebieueeW ceW en Gece, cebieue eLece meewKekeejer~~7~~
Den&eflmeeeee& GheeOeee meJe& meeOeg hejceser heebe~
cegPekees oW efveJee&Ce hejceeer, Jes cebieuecee cebieue keepe~~8~~
meYeer efpevesv eb efmeeW kees, metjer hee"ke meeOet kees~
jlve$ee keer efmeer nslet efvele Jebotb jlve$ee kees~~9~~
megjheefle kes et[eceefCe efkejCeeW, mes eggbefyele eer heeokeceue~
es hebe hejceser kes Jes, j#ee kejW cesjer eefleheue~~10~~
eeeflenee& mes egle Den&vleeW, kees De" iegCeegle efmeeW kees~
Jebotb De" eJeeve ceelee mes, mebegle eer DeeeeeeX kees~~11~~
efMe<eeW mes egle hee"keieCe kees, De eesieegle meeOet kees~
Jebotb hebe ceneiegJej kees, ef$ekejCe Megefe mes nef<e&le nes~~12~~
Debeefuekee
oesneYeieJeved ! hebeceneieg, Yeefe keeeeslmeie&~
kejkes Deeueeseve efJeefOe, kejvee eentB meJe&~~1~~
De ceneMegYe eeeflenee&, mebegle Den&vle efpevesej nQ~
De iegCeeefvJele TOJe&ueeske, cemleke hej efme efJejepe jns~~2~~

(54)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

heFefeeCeb efmeeCeb, De-heJeeCe-ceeGmebpegeeCeb DeeeefjeeCeb, DeeeejeefomegoCeeCees-JeosmeeeCeb GJepPeeeeCeb, eflejeCeiegCeheeueCe-jeeCeb meJJemeentCeb,

efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce, Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees,
yeesefnueenes, megieFieceCeb, meceeefncejCeb, efpeCeiegCemebheefe nesG cepPeb~
veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb MeebefleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, LeesmmeeefcemleJe he{kej MeebefleYeefe he{ W~)

MeebefleYeefe
ve mvesnejCeb eeeefvle YeieJeved ! heeoeb les epee~
nslegmle$e efJeefe$eogKeefveee, mebmeejIeesjeCe&Je~~
DelevlemhegjogejefMceefvekej-JeekeerCe&YetceC[uees~
eww<ce keejeleervogheeomeefueue-eeevegjeieb jefJe~~1~~
De" eJeeve ceelee mebegle nQ, eer Deeeee&eJej peie ceW~
Deeeejeefoke egle%eeveece=le, GheosMeer hee"keieCe nQ~~3~~
jlve$eeiegCe heeueve ceW jle, meJe&meeOeg hejceser nQ~
efveleeefle Deet hetpetB JebotB, vecemkeej ceQ keB GvnW~~4~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nes cece yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheod nesJes~~5~~

veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb MeebefleYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(hetJe&Jeled meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, LeesmmeeefcemleJe he{kej MeebefleYeefe he{ W~)

MeebefleYeefe
( efnvoer heeevegJeeo)
YeieJeved ! meye peve leJe heo egie keer, MejCe esce mes veefnb Deeles~
GmeceW nsleg efJeefJeOe ogKeeW mes, Yeefjle Ieesj YeJeJeeefjefOe nQ~~
Deeflemhegefjle Ge efkejCeeW mes, Jeehle efkeee YetceC[ue nw~
eer<ece $e+leg jefJe jeie kejelee, FbogefkejCe eee-peue ceW~~1~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(55)

(56)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eg eMeer ef Je& <eoog pe&eefJe<epJeeueeJeueer ef Jeecees~

efJeeeYes <epecev$eleesenJevewee& ef le eMeeb efleb eLee~~
leodJees ejCeeCeebyegpeegie-mlees$eesvcegKeeveeb ve=Ceeced~
efJeIvee keeeefJeveeekeee menmee, Meecevlenes! efJemcee~~2~~
meb l ehlees ecekeeb eveef # eef leOejeer m heef & i eew j eg les ~
hegbmeeb lJeejCeeCeecekejCeeled, heer[e eeeefvle #eeb~~
GeodYeemkejefJemhegjledkejMeleJeeIeeleefve<keeefmelee~
veeveeosefnefJeueeseveegeflenje, MeerIeb eLee MeJe&jer~~3~~
$ewueeskeesejYebieueyOeefJepeeeolevlejewelcekeeved ~
veeveepevceMeleevlejs<eg hegjlees, peerJeme mebmeeefjCe~~
kees Jee emKeueleern kesve efJeefOevee, keeueeseoeJeeveueeVemeeeseJe heeoheeegieuemlegleeheieeJeejCeced~ ~4~~
ueeskeeueeskeef vejvlejeefJelele%eevewkecetlex! ef JeYees !~
veeveejlveef heveob [ef ejes leelehe$e$ee!
~~

lJelheeoehet leieerlejJele MeerIe b Jevleeceee~

ohee&Oceelece=iesvYeerceefveveoevee eLee kegeje~~5~~
ef oJem$eer veeveeefY ejece! ef Jeheg ueeerc eset[eceCes!
YeemJeody eeueef o Jeekejeg ef lenjeeCeer Yeeceb [ue!~~
DeJeeyeeOeceefevlemeejcelegueb, lekeleesheceb Meeeleb~
meewKeb lJeejCeejefJeboegieuemleglewJe mebeeheles~~6~~
eeJeVeesoeles eYeeheefjkej, eerYeemkejes YeemeebmleeJeod-Oeejeleern hebkepeJeveb, efveeefleYeejececed ~~
eeJeJeejCeeme YeieJeVe meelemeeoesoemleeJeppeerJeefvekeee S<e Jenefle eeesCe heeheb cenled~~7~~
Meebefleb Meeefvleefpevesv! MeeblecevememlJelheeoheeeeeeled~
mebeehlee he=efLeJeerleues<eg yenJe MeebleefLe&ve eeefCeve~~
keeCeevcece Yeeefekeme e efJeYees! efb emeVeeb keg~
lJelheeoeowJeleme ieole Meeblekeb Yeefkelele~~8~~

keg mehe& DeeMeerefJe<e [meves , mes efJe<eeefiveegle ceeveJe pees~

efJeee Deew<eOe cebef$ele peue, nJeveeefoke mes efJe<e Meebefle nes~~
Jew mes leJe ejCeecyeg pe egie-mlees$ e he {W pees ceveg pe Denes ~
leveg veeMeke meye efJeIve MeerIe, Deefle Meeble ngS Deeee& Denes~~2~~
lehes es kevekeeeue keer, MeesYee mes DeefOeke keebefleegle osJe~
leJe heo eCeceve kejles pees, heer[e Gvekeer #ee nes mJeecesJe~~
Gefole jJeer keer mheg efkejCeeW mes, leeef[le nes Pe efvekeue Yeies~
pew m es veevee eeCeer uees eve-eg ef lenj je$eer Meer I e Yeies ~ ~3~~
ef$eYegJeve peve meye peerle efJepeefe yeve, Deeflejewelceke ce=legjepe~
YeJe YeJe ceW mebmeejer peve kes, mevcegKe OeeJes Deefle efJekejeue~~
efkeme efJeOe keewve yees peve Fmemes, keeue Ge oeJeeveue mes~
eefo leJe heeo keceue keer mlegefle-veoer yegPeeJes veneR Gmes~~4~~
ueeskeeueeske efvejvlej Jeeheer, %eevecetefle&c ee Meeefvle efJeYees~
veeveejlve peefle oC[segle, efej esle $e$ee nQ~~

leJe ejCeecyegp e hetleieerle jJe, mes Pe jesie heueeefele nQ~

pewmes efmebn Yeebkej iepe&ve, megve Jeve nmleer Yeieles nQ~~5~~
efoJeeeriemegvoj
efJeheguee, eerces kes et[eceefCe~
leJe YeeceC[ue yeeue efoJeekej, egeflenj meyekees F Deefle~~
DeJeeyeeOe Deefeble Delegue, Deveghece Meeele pees meewKe ceneved~
leJe ejCeejefJeboegieuemlegefle, mes ner nes Jen eehle efveOeeve~~6~~
efkejCe eYeeegle Yeemkej Yeeefmele, kejlee Gefole ve nes peye leke~
heb kepeJeve veef nb efK eueles, ef v eeYeej Oeejles nQ leye leke~~
YeieJeved ! leJe ejCee kee nes, veneR emeeoesoe peye leke~
meYeer peerJeieCe eee kejkes, cenled heehe OeejW leye leke~~7~~
Meebefle ef peves ej Meebleefee mes, MeebleLeea yeng eeCeer ieCe~
leJe heeoecyegpe kee Deeee ues, Meeble ngS nQ he=efLeJeer hej~~
leJe heoegie keer Meeblekeegle, mebmlegefle kejles Yeeer mes~
cegPe Yeeefeke hej ef emeVe, kejes YeieJeved ! keCee kejkes~~8~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(57)

Meebefleefpeveb MeefMeefvece&ueJeke$eb, MeerueiegCeelemebecehee$eced~

DeMeleeefe&leue#eCeiee$eb, veewefce efpeveesecececyegpeves$eced~~9~~
hebececeerefhmeleeeOejeCeeb, hetefpeleefceb-vejsvieCewe~
Meebeflekejb ieCeMeebefleceYeerhmeg <ees[MeleerLe&kejb eCeceeefce~~10~~
efoJele megjheg<hemegJe=efog&vogefYejemeveeespeveIees<eew~
DeeleheJeejCeeecejegices, eme efJeYeeefle e ceb[uelespe~~11~~
leb peieoefe&leMeebefleefpevesvb, Meebeflekejb efMejmee eCeceeefce~
meJe&ieCeee leg eleg Meebefleb, ceecejb he"les hejceeb e~~12~~
esYeefe&lee cegkegkegb[uenejjlvew~
MeeeefoefYe megjieCew mlegleheeoheee~~
les ces efpevee eJejJebMepeieleoerhee~
leerLekeje meleleMeebeflekeje YeJebleg~~13~~
mebhetpekeeveeb eefleheeuekeeveeb, eleervmeeceeveleheesOeveeveeb~
osMeme je^me hegjme je%e, kejesleg Meebefleb YeieJeeved efpevesv~~14~~
MeefMe mece efvece&ue Jeke$e Meebefleefpeve, MeerueiegCe ele mebece hee$e~
vecetB efpeveesece Debyegpeie kees, DeMeleeefe&le ue#eCe iee$e~~9~~
eeOejeW ceW hebeceeeer, Fv vejsv Je=bo hetefpele~
ieCe keer Meebefle entB <ees[Me-leerLekej vecetB Meebeflekej efvele~~10~~
leDeMees ke megj heg < heJe= ef , ogb o gef Ye ef o JeOJeef v e ef m eb nemeve~
ecej $e YeeceC[ue es De", eeeflenee& eYeg kes cevenj~~11~~
Gve YegJeveeefe&le Meebeflekejb, efMej mes eCecetB Meebefle eYeg kees~
Meebefle kejes meye ieCe kees cegPekees, he{ves JeeueeW kees Yeer nes~~12~~
cegkegnejkegb[ue jlveeW egle, FvieCeeW mes pees Deefe&le~
Fveefo ke mes meg jieCe mes Yeer , heeohee ef pevekes mebm legle~~
eJejJebM e ceW pevces peie kes , oer heke Jes ef p eve leer L e kej~
cegPekees melele Meeb ef lekej nes JeW , Jes leerLexs ej Meeb ef lekej~~13~~
mebhetpeke eefleheeueke peve, eefleJej meeceeve leheesOeve kees~
osMe je^ hegj ve=he kes nslet, ns YeieJeved ! legce Meebefle kejes~~14~~

(58)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

#esceb meJe&epeeveeb eYeJeleg yeueJeevedOeeefce&kees Yetefceheeue~
keeues keeues e meceiJe<e&leg ceIeJee JeeOeees eebleg veeMeb~~
ogefYe&#eb eesefjceejer #eCeceefhe peieleeb cee mce YetppeerJeueeskes~
pewvesvb Oece&eeb eYeJeleg meleleb, meJe&meewKeeoeefe~~15~~

leodJeceJeecegosleg MegYe me osMe, mebleveleeb eleheleeb meleleb me keeue~

YeeJe me vevoleg meoe eovegensCe, jlve$eeb eleheleern cegceg#eJeiex~~16~~
eOJemleIeeeflekecee&C e, kes Jeue%eeveYeemkeje~
kegJe&vleg peieleeb Meebefleb, Je=<eYeeee efpeveseje~~17~~
Debeefuekee-Feefce Yebles! mebefleYeefe keeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb
heb ecenekeuueeCe-meb heCCeeCeb , Deceneheeef[ns j meef neeCeb , eGleer m eeef lemeeefJeMes<emebpegeeCeb, yeeermeosJeWoceefCeceeceG[celLeeceefneeCeb, yeueosJeJeemeg o s Jeeke kenjef j efm eceg efC epeFDeCeieejes Jeiet{eCeb , Leg FmeemenmmeefC eueeeCeb
GmeneFJeerjheefcecebieuecenehegefjmeeCeb, efCeekeeueb Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce,
meYeer epee ceW #esce ve=heefle, Oeeefce&ke yeueJeeved peiele ceW nes~
mecee-mecee hej cesIeJe=ef nes, DeeefOe JeeefOe kee Yeer #ee nes~~
eesefj ceeefj ogefYe&#e ve #eCe Yeer, peie ceW peve heer[ekej nes~
efvele ner meJe& meewKeeo efpeveJej, Oece&ee peeMeerue jnes~~15~~
Jes MegYeJe #es$e De keeue, YeeJe JeleX efvele Je=ef kejW~
efpevekes Devegen meefnle cegceg#eg, jlve$ee kees hetCe& kejW~~16~~
Ieeeflekece& efJeOJebmeke efpeveJej, kesJeue%eeveceeer Yeemkej~
kejW peiele ceW Meebefle meoe, Je=<eYeeefo efpevesej leerLekej~~17~~
Debeefuekeens YeieJeved ! eer MeebefleYeefe kee, keeeeslmeie& efkeee Gmekes~
Deeueeseve kejves keer Fe, kejvee eentB ceQ efe mes~~
Deceneeeeflenee& meefnle pees, hebecenekeueeCeke egle~
eeQefleme DeefleMee efJeMes<e egle, yeefeme osJesv cegkeg eefe&le~~
nueOej JeemegosJe eefleeeer, $e+ef<e cegefve eefle Deveieej meefnle~
ueeKeeW mlegefle kes efveuee Je=<eYe mes, Jeerj eYet leke ceneheg<e~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(59)

Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees keccekeKeDees, yeesefnueenes, megieFieceCeb, meceeefncejCeb,

efpeveiegCemebheefe nesG cepPeb~
veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efme-eesefie-ewle-hebeceneiegMeebefleYeeer ke=lJee
leerveeefOekeeefooes<eefJeMegeLe meceeefOeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes Leesmmeeefce he{kej meceeefOeYeefe he{W~)

meceeefOe Yeefe:
mJeelceeef Y eceg K emeb ef J eef eue#eCeb eg lee#eg < ee~
heMevheMeeefce osJe lJeeb, kesJeue%eevee#eg<ee~~1~~
MeeeeYeemees efpeveheeflevegefle mebieefle meJe&oeez~
meodJe=eeveeb iegCeieCekeLee, oes<eJeeos e ceewveced ~~
meJe&meeefhe efeeefnleJeees, YeeJevee eelceleJes~
mecheeb leeb cece YeJeYeJes , eeJeos les heJeie& ~~2~~
cebieue ceneheg<e leerLekej, Gve meyekees MegYe Yeefe mes~
efvelekeeue ceQ Deet, hetpetb, Jebot, vecebt cenecego mes~~
ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nes cece yeesefOeueeYe nesJes~
megieefle ieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~
veceesmleg Je<ee&eesieeefleeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe
YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efme-eesefie-ewle-hebeceneiegMeebefleYeeer ke=lJee
leerveeefOekeeefooes<eefJeMegeLe meceeefOeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
(he=. 12 mes meeceeefeke ob[ke, 9 peehe, he=. 12 mes Leesmmeeefce he{kej meceeefOeYeefe he{W~)

meceeefOeYeefe
mJeelcehe kes DeefYecegKe, mebJesove kees egleied mes ueKekej~
YeieJeved ! legcekees kesJeue%eeve, e#eg mes osKetB Pe cevenj~~1~~
MeeeeW kee DeYeeme efpevesej, veceve meoe meppeve mebieefle~
meeefj$epeve kes iegCe ieeTB, oes<e keLeve ceW ceewve melele~~
meyemes efee efnle Jeeve kentB, efvepe Deelce leJe kees efvele YeeTB~
eeJeled cegefe efceues leeJeled, YeJe-YeJe ceW Fve meyekees heeTB~~2~~

(60)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

pewveceeie&efejveceeie&efveJexielee efpeveiegCemlegleew ceefle~
efve<keuebkeefJeceueesefeYeeJevee, mecYeJevleg cece pevcepevceefve~~3~~
iegcetues eefleefveefeles, ewleefmeebleJeeefOe&meodIees<es~
cece YeJeleg pevcepevceefve, mevemeve meceefvJeleb cejCeced~~4~~
pevcepevceke=leb heeheb, pevcekeesefmeceeefpe&leced ~
pevcece=legpejecetueb, nveles ef peveJeboveeled ~~5~~
DeeyeeueeefppeveosJeosJe! YeJele eerheeoeesmesJeee~
mesJeemeeefJevesekeuheueleee keeueeseeeJeodiele~~
lJeeb lemee heueceLe&es, leoOegvee eeCeeeeCe#eCes~
lJeVeeceeefleyeJeCe&he"ves, keb"esmlJekegb"es cece~~6~~
leJe heeoew cece oes, cece oeb leJe heoes ueerveced~
efleleg ef p evesv ! leeJeeeJeef VeJee&C emeb eeef hle~~7~~
Skeeefhe meceLexeb, efpeveYeefeog&ie&eEle efveJeejefelegced~
hegCeeefve e hetjefelegb, oelegb cegefeefeeb ke=efleve:~~8~~
pewveceeie& ceW efe nes Deve, ceeie& efveJexie neW YeJe-YeJe ceW~
efve<keuebke Megefe efJeceue YeeJe neW, ceefle nes efpeveiegCe mlegefle ceW~~3~~
iegheocetue ceW eefleieCe neW, De ewleefveke Deeiece GodIees<e~
nesJes pevce-pevce ceW cece, mebveemecejCe en YeeJe efpevesMe~~4~~
pevce-pevce ke=le heehe cenle De, pevce kejes[eW ceW Deefpe&le~
pevce-peje-ce=let kes pe[ Jes, efpeve Jebove mes nesles ve~~5~~
yeeheve mes Deye leke efpeveosJeosJe! leJe heeo keceue egie keer~
mesJee keuheuelee mece ceQves, keer nw YeefeYeeJe Oej ner~~
Deye Gmekee heue ceeBietB YeieJeved ! eeCe eeeCe mecee cesjs~
leJe MegYe veece ceb$e he{ves ceW, keb" Dekebgef"le yevee jns~~6~~
leJe ejCeecyegpe cegPe ceve ceW, cegPe ceve leJe ueerve ejCeegie ceW~
leeJeled jns efpevesej! eeJeled, cees#eeeefhle veefnb nes peie ceW~~7~~
efpeveYeeer ner Ske Dekesueer, ogie&efle JeejCe ceW mecejLe~
peve kee hegCe hetCe&kej cegefe-eer kees osves ceW mecejLe~~8~~

Je<ee&eesie mLeehevee
hebe DeefjbpeeCeeces, hebee ceefomeeejs efpeCes Jebos~
hebe pemeesejCeeces, hebee meercebojs Jebos1~~9~~
jeCeeeb e Jebos, eGJeermeefpeCes e meJJeoe Jebos~
hebeiegCeeb Jebos, eejCeejCeb meoe Jebos~~10~~
Den&efcele#ejyee - Jeeekeb hejcesefve~
ef meeeme meody eerp eb , meJe&le eef CeoOcens ~~11~~
kecee& keef Jeefv eceg& eb , cees #eue#ceer efv ekes leveced ~
mecekelJeeefoieg Ceeshesleb, efmeeeb veceecenced ~~12~~
Deeke=efb megjmebheoeb efJeoOeles, cegefeefeees JeMeleeb~
Geeb efJeheoeb elegie&efleYegJeeb, efJew<eceelcewvemeeced~~
mlecYeb ogie&ceveb eefle eelelees, ceesnme mecceesnveced~
heeeelhebeveceefmeee#ejceeer, meejeOevee osJelee~~13~~
Devebleevevlemebmeej - mebleeflesokeejCeced ~
efpevejepeheoecYeespe - mcejCeb MejCeb cece~~14~~
hebe Deefjbpee veece hebe-ceeflemeeiej efpeve kees JebotB ceQ~
hebe eMeesOej vecetB hebe-meercebOej efpeve kees JebotB ceQ~~9~~
jlve$ee kees JebotB efvele, eGJeerme efpeveJej kees JebotB ceQ~
hebehejceieg kees JebotB, efvele eejCe ejCe kees JebotB ceQ~~10~~
Den en De#ej nw yeehe, hebehejceser kee Jeeeke~
efmeee kee mener yeerpe nw, Gmekees veceve keB ceQ efvele~~11~~
Dekece& mes jefnle cees#e-ue#ceer kes cebefoj efme mecetn~
mecekelJeeefo iegCeeW mes egle, eerefmeee kees meoe vecetB~~12~~
megjmebheefle Deeke<e&Ce kejlee, cegefeeer kees JeMeerkejCe~
elegie&efle efJeheoe Geeve, Deelce-heehe ceW s<e kejCe~~
ogie&efle peeves Jeeues kee, mlebYeve ceesn kee mecceesnve~
hebevecemke=efle De#ejcee, DeejeOeve osJe! kejes j#eCe~~13~~
Denes Devebleeveble YeJeeW keer, mebleefle kee sove keejCe~
eer efpevejepe heoecyegpe nw, mcejCe keB cece Jener MejCe~~14~~

(61)

(62)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

DeveLee MejCeb veeefm le, lJeces Je MejCeb cece~

lemceelkeeCeYeeJes v e, j#e j#e ef p eves ej!~~15~~
veefn $eelee veefn $eelee, veefn $eelee peiel$ees~
Jeerlejeieelhejes osJees, ve Yetlees ve YeefJe<eefle~~16~~
efpeves Yeefe-efpe&ves Yeefe-efpe&ves Yeefe-efo&ves efoves~
meoe cesmleg meoe cesmleg, meoe cesmleg YeJes YeJes~~17~~
eeesnb eeesnb efpeve! leJe ejCeejefJevoeesYe&efeced~
eeesnb eeesnb hegvejefhe leecesJe leecesJe~~18~~
efJeIveewIee eueeb eeefvle, MeeefkeveerYetleheVeiee~
ef Je<ees efv eef Je& <eleeb eeefle, mleteceeves ef peves ejs~~19~~
Feefce Yebles! meceeefnYeefekeeGmmeiiees keDees lemmeeueesesGb jeCeeemeJehejcehhepPeeCeuekeKeCe meceeefnYeeeres efCeekeeueb, Debesefce, hetpesefce, Jeboeefce,
Deve ekeej MejCe veefnb peie ceW, legce ner Ske MejCe cesjs~
Dele efpevesej keCee kejkes, j#e cesjer j#ee keefjes~~15~~
ef$eYegJeve ceW veefnb $eelee keesF&, veefnb $eelee nw veefnb $eelee~
Jeerlejeie eYeg es[ ve keesF&, ngDee ve neslee veefnb nesiee~~16~~
efpeve ceW Yeeer meoe jns, efove-efove efpeveYeeer meoe jns~
efpeve ceW Yeeer meoe jns, cece YeJe-YeJe ceW Yeer meoe jns~~17~~
leJe ejCeecyegpe keer Yeeer kees, efpeve! ceQ eeetB ceQ eeetB~
hegve hegve Gme ner Yeefe keer, ns eYeg! eeeve kejlee ntB~~18~~
efJeIvemecetn euee nes peeles, Meeefkeefve Yetle efheMeee meYeer~
eer efpevemleJe kejves mes ner, efJe<e efveefJe&<e neslee Pe ner~~19~~
oesneYeieJeved ! meceeefOeYeefe De, keeeeslmeie& kej uesle~
eentB Deeueeseve kejve, oes<e efJeMeesOeve nsle~~1~~
jlve$ee mJehe hejceelcee, Gmekee Oeeve meceeefOe nw~
efveleeefle Gme meceeefOe kees Deet, hetpetB JebotB vecetB Gmes~~

Je<ee&eesie mLeehevee

(63)

Cecebmeeefce, ogkeKekeKeDees, keccekeKeDees, yeesefnueenes, megieFieceCeb, meceeefncejCeb,

efpeveiegCemebheefe nesG cepPeb~
~~ Je<ee&eesie mLeehevee efJeefOe hetCe& ngF& ~~

Jeeef<e&ke eefleeceCe
Deveieej1 Oecee&ce=le ceW kene nw-Slesve Je=nleefleeceCee: mehle YeJevleerlegeb YeJeefle~
leee eLee-eleejesheCeer, heeef#ekeer keeefle&keevleeelegcee&meer heeuiegveevleeelegcee&meer, Dee<ee{evlemeebJelmejer meeJee&efleeejer GeceeLeea esefle~
DeLee&led Dee<ee{ egkeuee elego&eer ee hetefCe&cee kees meeOeg Jeeef<e&ke eefleeceCe kejles nQ
leLee eleske he#e ceW elego&eer, DeceeJemee ee hetefCe&cee kees heeef#eke eefleeceCe kejles nQ~
keeefle&ke ke=<Cee elego&eer ee DeceeJemee kees Yeer heeef#eke eefleeceCe neslee nw hegve: keeefle&ke
egkeuee elego&eer ee hetefCe&cee kees eelegcee&efmeke eefleeceCe neslee nw~ Ssmes ner Heeuiegve kes Deble
ceW elego&eer ee hetefCe&cee kees eelegcee&efmeke eefleeceCe efkeee peelee nw~ DeLee&led hevn efove kes
oes<eeW kes eesOeve nsleg heeef#eke, eej cenerves kes oes<e efJeeesOeve nsleg eelegcee&efmeke Deewj Je<e& Yej
kes oes<eeW keer egef nsleg Jeeef<e&ke eefleeceCe efkees peeles nQ~
Je<ee&eesie efveehevee keye Deewj kewmes kejW?
Tpe&ke=<Ceelego&Meeb heeeod je$eew e cegeleeced~~
keeefle&keme ke=<Ce elego&MeerefleLeew DeLee&led keeefle&ke ke=<Cee elego&Meer keer efheueer jeef$e ceW Je<ee&eesie
kees efveeefhele kej osJeW~

Je<ee&eesie efveeheve efeee

Je<ee&eesie eefleehevee ceW pees-pees YeefeeeB he{er peeleer nQ Jes ner meejer YeefeeeB eneB Yeer he{er peeleer nQ
Devlej Flevee ner nw efke eefleeheve kes mLeeve hej efveeheve yeesueW~ eLee-

veceesmleg Je<ee&eesieefveeheveefeeeeeb hetJee&eeee&vegecesCe mekeuekece&#eeeLe

YeeJehetpeeJeboveemleJemecesleb efmeYeefekeeeeslmeie kejescenb~
Ssmes ner Je<ee&eesieeefleeheve keer hetjer efeee kejveer eeefnS~

ogKeeW kee #ee keceeX kee #ee, nes cece yeesefOe ueeYe nesJes~
megieefleieceve nes meceeefOecejCeb, cece efpeveiegCe mebheefle nesJes~~2~~
1. Dece DeOeee

(64)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Je<ee&eesie efkeleves efoveeW kee nw?

Dee<ee{ Megkeuee elego&Meer kes efove Je<ee&eesie eefleehevee kejkes eeefhe keeefle&ke ke=<Cee elego&Meer keer
efheueer jeef$e ceW meceeheve kej osles nQ efhej Yeer meeOegDeeW kees Megkeueespe&hebeceeR eeJeled
keeefle&ke Megkeuee hebeceer kes
henues efJenej veneR kejvee eeefnS~ eefo keoeefeled efkemeer efJeMes<e keejCeJeMe-ogefve&Jeej Ghemeiee&efo kes efveefcee mes
Je<ee&eesie-eelegcee&me kes ceOe Gme ieeBJe mes efJenej kejvee he[ peeJes lees ieg mes eeeefele uesvee eeefnS~
Ssmes ner Dee<ee{ Megkeuee elego&Meer keer hetJe&jeef$e ceW keoeefeled Je<ee&eesie mLeehevee ve kej mekeW lees
veYeelegLeeA ve uebIeesled eeJeCe ke=<Cee elegLeea kees Yeer kej mekeles nQ Fmekes yeeo veneR~ DeLeJee elegLeea kes
mLeeve hej hengBekej hebeceer kees Yeer Je<ee&eesie mLeehevee kej mekeles nQ~
eelegcee&me kes henues Deewj Devevlej Yeer Ske-Ske ceen DeefOeke Gme eelegcee&me mLeeve hej jn mekeles
nQ, Ssmee keLeve nw~

Deeeee& eer heg<heoble Deewj Yetleyeueer cenecegefve ves eeJeCe ke=<Cee

hebeceer kees Je<ee&eesie mLeehevee keeeW keer Leer ?
meewje^ ose ceW efieefjveiejhegj kes efveke Tpe&ebleefieefj eefme nw pees efke YeieJeeve vesefceveeLe
keer efveJee&CeYetefce nw~ Gme heJe&le keer ebiegHee ceW efveJeeme kejves Jeeues cenelehemJeer hejcecegefveeeW ceW
es Oejmesveeeee& ngS nQ~ Jes DeeeeCeere veeceke otmejs hetJe& keer hebece Jemleg kes cenekece& eke=efle
eeYe=le veeceke elegLe& DeefOekeej kes %eelee Les~ GvneWves Deheveer Deeeg kees Deuhe peevekej ceve ceW
efJeeej efkeee efke ceQves efpeleves Yeer egle kee DeOeeve efkeee nw cesjs Deveblej Fmekee Jegso ve nes
peeS, Ssmee keg Gheee kejvee eeefnS~ osesv veeceke ose ceW Ske JesCeekeleerhegj nw~ Gme
mecee JeneB ceneceefncee ceneved ceneslmeJe kes emebie ceW cegefveeeW kee mebIe Skeef$ele ngDee Lee~
Deeeee&Jee& eer Oejmesve ves Ske yeeeejer kes eje Gve cegefveeeW kes heeme Ske he$e Yespee~
Gve cegefveeeW ves yeeeejer eje eolle he$e kees he{e~ GmeceW efueKee Lee efke mJeefmleeerceeved
Tpe&eble le efveke eb iegHeeJeeme mes OejmesveieCeer JesCeekele ceW DeeS ngS eefleeeW keer
DeefYeJebovee kejkes en keee& metefele kejles nQ efke cesjer Deeegg Deye keg efoveeW keer DeJeefe nw
FmeefueS cesjs eje ie=nerle eem$e %eeve kee efJeso ve nes peeS FmeefueS Deehe cesjs egle kees
enCe Deewj OeejCe kejves ceW meceLe& leer#Ce yegef Jeeues oes cegveerMJejeW kees nceejs heeme Yespe
oes~'' Fme uesKe kes DeLe& kees Deer lejn mecePekej Fme mebIe kes Deeeee& ves Yeer megeesie oes
cegefveeeW kees Gvekes heeme peeves keer Dee%ee os oer~
JeneB mes oes cegefvejepe efJenej kejles ngS Dee jns nQ~ FOej jeef$e kes efheues enj ceW
eer Oejmesveeeee& ves mJehve osKee efke MJesleJeCe& Jeeues megvoj meg[ewue oes yewue cesjs ejCeeW ceW
vecemkeej kej jns nQ Deewj Gmeer efove ner es oes efMe<e ieg kes ejCekeceue kes efveke
hengBekej eLeesefele Jebovee efJeefOe kejles nQb~ eem$eeskele efJeefOe mes leerve efove efJeeece kejkes es

Je<ee&eesie mLeehevee

(65)

ieg mes Deheves Deeves kee nsleg efveJesefole kejles nQ~ iegosJe ves eeefhe FvnW eesie mecePe efueee
Lee efHej Yeer Gvekeer yegef keer hejer#ee nsleg oesveeW kees Ske-Ske efJeee oskej kene ef ke
vesceerMJej efpevejepe keer efmeefeuee hej peekej efJeefOeJeled Fme efJeee kees efme kejkes ueeDees~
ieg keer Dee%ee mes Gve oesveeW cegefveeeW ves Jewmee ner efkeee~ efJeee efme nesles ner Ske cegefve kes meeceves
keeveer osJeer Deekej Ke[er nes ieeer Deewj otmejs cegefve kes meeceves ye[s oebleeW Jeeueer osJeer Dee ieF&, Ssmee
osKekej Gve cegefveeeW ves meesee efke osefJeeeW kee en mJehe veneR nw Dele: ceb$e ceW keg DeMegef
DeJeMe nw hegve: GvneWves efJeee Deewj ceb$eMeem$e kes JeekejCe kes Devegmeej ceb$e kees eg efkeee
efpevekes meeceves keeveer osJeer DeeF& Leer Gvekes ceb$e ceW Ske De#ej kece Lee Deewj otmejs cegefve kes ceb$e
ceW Ske De#ej DeefOeke Lee~ oesveeW ves Deheves-Deheves ceb$eeW kees eg kejkes hegve: efJeee efme keer,
leye osefJeeeB megvoj he ceW eke neskej yeesueeR-YeieJeved! nceW keee Dee%ee nw?
cegefveeeW ves kene-nceves kesJeue ieg keer Dee%ee mes efJeee efme keer nw Dele: nceWs keg
keee& Deehemes veneR nw~ Jes osefJeeeB vecemkeej kejkes Deheves-Deheves mLeeve eueer ieeeR~ oesveeW cegefveeeW
ves Deekej iegosJe mes meejer yeeleW yelee oeR~ ieg ves GvnW Deefleeesie mecePekej megeMemle cegntle& ceW
GvnW egle kee DeOeeve kejevee Meg kej efoee~ Gve cegefveeeW ves Yeer efve<eceeoer neskej %eeveefJevee
Deewj iegefJevee kees kejles ngS Lees[s ner efoveeW ceW ieg kes egle kees he{ efueee, Jen efove Dee<ee{
megoer SkeeoMeer kee Lee~ Gmeer efove osJeeW ves Deekej Fve oesveeW cegefveeeW keer hetpee keer Deewj Ske cegefve
keer oebleeW keer efJe<ece hebefkeleeeW kees "erke kejkes kegboheg<he kes meceeve kej efoee Deewj Gvekee
heg<heoble' Ssmee veece jKe efoee leLee otmejs cegefve keer Yetlepeeefle kes osJeeW ves iebOe, ceeuee, Oethe Deeefo
mes Deewj Jeee efJees<eeW mes hetpee kejkes Gvekee Yetleyeefue' en veece eefme kej efoee~
eerOejmesveeeee& ves Deheveer ce=leg efveke peevekej Deewj FvnW mebkeuesMe ve nes, Fme nsleg mes
efeeefnle JeeveeW mes GvnW efe#ee oskej otmejs ner efove DeLee&led Dee<ee{ megoer eoMeer kees JeneB mes
kegjerMJej ose keer lejHe efJenej keje efoee~ Gve cegefvejepe ves veJe efove ceW JeneB helleve ceW Deekej
kes Dee<ee{ ke=<Cee1 hebeceer kes (eeJeCe ke=<Cee hebeceer) Je<ee&eesie enCe kej efueee~ Je<ee&keeue
efyeleekej Jes oesveeW oef#eCe keer lejHe efJenej kej iees2~ heg<heoble cegefvejepe ves kejneke ose ceW
1. oef#eCe ose ceW heleske ceeme kee egkeue he#e henues neslee nw efHej ke=<Ce he#e neslee nw~ pewmes efke eneb
hej Dee<ee{ megoer kes yeeo Dee<ee{ Jeoer ueer ieeer nQ~ efkevleg Gllej ceW ke=<Ce he#e kes Deveblej egkeue
he#e Deelee nw Dele: Dee<ee{ megoer kes henues he#e kees ner Dee<ee{ Jeoer kenles nQ~ en meewjceeme Deewj
eeboceeme keer JeJemLee nw~
2. mJeemevve ce=efleb %eelJee.... leew Deefhe veJeefceefo&Jemewie&lJeeb lelhelleveceJeehe~
eesieb heie=e le$ee<ee{s ?ceemeefmeeflehe#ehebeceeb~ Je<ee&keeueb ke=lJee efJenjbleesw o#eCeeefYecegKeced~~131~~
(egleeJeleej)

(66)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efpeveheeefuele' veeceke Deheves Yeevepes kees Iej mes efvekeeuekej oer#ee oskej GvnW meeLe ues efueee~
Yetleyeefue cegefvejepe lees ceLegje ceW jns Deewj heg<heoble cegefvejepe ves Yeer n Keb[eW ceWs kece&
eke=efle eeYe=le iebLe kees yeveeves keer Fe jKeles ngS efpeveheeefuele veeceke cegefve kees he{evee
eejcYe kej efoee~ yeerme eheCee met$e evLe kees yeveeles ngS GvneWves meyemes eLece meleheCee
mes egkele peerJemLeeve' veeceke DeefOekeej kees yeveeee~ Gve mebyebOeer meew met$eeW kee DeOeeve
kejekej efpeveheeefuele cegefve kees Yetleyeefue ieg kes heeme Gvekes DeefYeeee kees mecePeves nsleg Yespe
efoee~ Yetleyeefue cenecegefve ves Yeer efpeveheeefuele eje heef"le meleheCee kees megvekej DeleerJe n<e&
Jekele efkeee Deewj meeLe ner meeLe heg<heoble cegefvejepe kee <edKeb[eiece evLe jevee kee DeefYeeee
Yeer mecePe efueee leLee heg<heoble cegefvejepe keer Yeer Deuhe Deeeg peevekej Deewj Deeies kes ceveg<eeW kees
Deuhe yegef Jeeues mecePekej GvneWves hetJe&met$eeW meefnle Je eheCee Deeefo DeefOekeejeW kees heeBe
Keb[eW ceW SJeb ceneyebOe veeceke DeefOekeej kees "s Keb[ ceW jekej leweej efkeee~
Fme ekeej Yetleyeefue Deeeee& ves <edKebb[eiece keer jevee kejkes Deewj Gmes efueefheye
kejkes pes megoer hebeceer kes efove elegefJe&Oe mebIe meefnle Gme ebLejepe keer cenehetpee efJeefOe
keer~ Gmeer mecee mes Deepe leke en efleefLe eglehebeceer kes veece mes eKeele nes ieF&~ Deepe Yeer
pewve ueesie eglehebeceer kes efove <edKeb[eiece ebLejepe keer Deewj mecemle GheueyOe egle keer hetpee
kejkes Deheves peerJeve kees ke=leeLe& kej uesles nQ~
leelhee& en nw efke Fve heg<heoble Deewj Yetleyeefue veeceke cenecegefveeeW ves ieg eerOejmesveeeee&
keer Dee%eevegmeej eeJeCe ke=<Cee hebeceer kees eelegcee&me mLeeefhele efkeee Lee~

efpevekeuheer cegefve kee eelegcee&me

Deeiece ceW cegefve kes meeceeveleee oes Yeso efkeS nQ-efpevekeuheer Deewj mLeefJejkeuheer~
GmeceW mes henues Deehe efpevekeuheer cegefve keer eee& osefKeSes efpevekeuheer cegefve Gllece mebnveveOeejer nesles nQ, eefo efpevekeuheer cegefveeeW kes hewj ceW
keebe ueie peeS DeLeJee ves$eeW ceW Oetefue he[ peeJes lees Jes cenecegefve Deheves neLe mes ve lees keebe
efvekeeueles nQ Deewj ve Oetefue ner efvekeeueles nQ~ eefo Deve keesF& otmeje ceveg<e Gme keebs ee
Oetefue kees efvekeeuelee nw lees Jes ceewve jnles nQ~ peye Je<ee&$e+leg Dee peeleer nw Deewj cegefveeeW kee
ieceve kejvee yebo nes peelee nw Gme mecee Jes efpevekeuheer cenecegefve n cenerves leke efvejenej
jnles nQ Deewj n cenerves leke keeeeslmeie& OeejCe kej efkemeer Ske ner mLeeve hej Ke[s jnles nQ
DeLee&led Gvekee Gllece mebnveve neslee nw~ DeefmLe Deeefo meye Jeecee nesleer nQ FmeerefueS GveceW
Fleveer eefkele nesleer nw~ Jes cenecegefve ieejn Debie kes hee"er nesles nQ, Oece&Oeeve Je egkeueOeeve

Je<ee&eesie mLeehevee

(67)

ceW ueerve jnles nQ, mecemle ke<eeeeW kes leeieer nesles nQ, ceewveele kees OeejCe kejves Jeeues nesles nQ
Deewj heJe&leeW keer iegHee-kebojeDeeW ceW jnles nQ, yeee-DeYeblej mecemle heefjeneW kes leeieer nesles
nQ, mvesn jefnle hejce Jeerlejeie nesles nQ Deewj mecemle FeDeeW mes meJe&Lee jefnle nesles nQ, Ssmess
es eleerMJej cenecegefve YeieJeeved efpeveW kes meceeve meoekeeue efJenej kejles jnles nQ, FmeefueS
es efpevekeuheer cegefve kenueeles nQ1~
Fve efpevekeuheer cenecegefveeeW kes keeflehee GoenjCe osefKeSpebyeterhe kes hetJe&efJeosn ceW jlvemebee veiej ceW JeeeegOe veece kes eeJeleea ngS nQ~ GvneWves
#escebkej leerLekej kes heeme oer#ee ueskej efmeefefieefj veeceke heJe&le hej peekej Ske Je<e& kes efueS
eefleceeeesie OeejCe kej efueee~ Gvekes ejCeeW kee Deeee heekej yengle meer meheexb keer JeeefceeeB leweej
nes ieF Deewj Gvekes ejerj kees eejeW lejHe mes ueleeDeeW ves Jesefle kej efueee Lee~ Ske Je<e& kee eesie
meceehle nesves kes yeeo es cegefvejepe Deve$e efejkeeue leke efJenej kejles nges IeesjeIeesj leheMejCe
kejles jns~ Deble ceW meceeefOehetJe&ke cejCe kejkes TOJe& ewJeseke ceW Denefceb nes iees~ es ner
ceneheg<e Fme JeeeegOe eeJeleea kes YeJe mes heeBeJeW YeJe ceW YeieJeeve MeebefleveeLe leerLekej ngS nQ,
peesefke hegvejefhe eneB Yejle#es$e kes heeBeJeW eeJeleea ngS nQ~''

YeieJeeve yeengyeueer mJeeceer

Fme Yejle#es$e ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe kes efleere heg$e YeieJeeve yeengyeueer ves Yeer Ske
Je<e& kee eesie OeejCe efkeee Lee~' Jes YeeJeefuebieer cegefve Les~ GvnW Devesske $e+efeeB eie nes ieeer
LeeR Deewj ceve:hee&e%eeve Yeer eke nes ieee Lee~ en ceve:hee&e%eeve Jeefuebieer cegefve kes
DemebYeJe nw~ Gvekes ceve ceW efceLeeeue ve neskej en efJekeuhe DeJeMe nes peeee kejlee Lee
efke Yejle eeJeleea kees cegPemes keuese nes ieee nw~' ener keejCe Lee efke Yejle meceed kes eje hetpee
nesles ner Gvekee efJekeuhe otj nes ieee Deewj Jes #ehekeesCeer hej DeejesnCe kejkes kesJeueer nes iees~
YeieJeefppevemesveeeee& ves Fme yeele kees DeeefohegjeCe ceW mhehe mes kene nw~ eLeeceefle%eeve keer eke<e&lee mes GvnW yegef Deeefo $e+efeeB eke nes ieeer LeeR, egle%eeve keer
1. mees efpeCekehhees Gllees GllecemebnCeCeOeeefjmme~~119~~
peue JeefjmeCeJeeeeF& ieceCes Yeiies e pecce cceemeb~
Debefle efCejeneje keeDeesmeiiexCe cceemeb~~121~~
efpeCe FJe efJenjbefle meoe les efpeCekehhes ef"ee meJeCee~~123~~ (YeeJemeben he=. 93)
oOeevee meleleb ceewveb Deeemebnveveeefelee:~ keboee& keeveves ewues yemebefle leveerles~~107~~
<eCCemeceJeeflebles heJe=dkeeuesefiemebkegues~ peeles ceeiex efvejeneje: keeeeslmeie&b meceeefelee:~~108~~
(YeoJeengeefjle heefjso 4)

(68)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eke<e&lee mes mecemle DebieeW Deewj hetJeeX kes peeveves Deeefo keer eefkele kee efJemleej nes ieee Lee,
DeJeefOe%eeve ceW Jes hejceeJeefOe kees GuuebIeve kej meJee&JeefOe kees eehle ngS Les Deewj ceve:
hee&e%eeve ceW efJehegueceefle ceve:hee&e kes mJeeceer nes iees Les~
Jen YejlesMJej cegPemes mebkeuese kees eehle nes ieee nw' en efJeeej yeengyeueer kes oe
ceW efJeeceeve jnlee Lee, FmeefueS kesJeue%eeve ves Yejle eje hetpee keer Dehes#ee keer Leer DeLee&led
Yejle kes eje hetpee nesles ner Gvekee Gheeg&kele efJekeuhe otj nes ieee Deewj GvnW kesJeue%eeve
eie nes ieee Lee~'' es yeengyeueer YeieJeeve Yeer efpevekeuheer meo=e Oeeve ceW lelhej jns Les~1

cenecegefve efmeeLe& Deewj megkeeweue

DeeesOee veiejer kes eefme mes" efmeeLe& Deheveer yelleerme efm$eeeW ceW mes mes"eveer
peeeJeleer hej DeefOeke esce kejles Les efkevleg Fve efm$eeeW ceW mes efkemeer kes mebleeve veneR Leer~
peeeJeleer mebleeve kes efueS ncesee kegosJeeW keer Gheemevee efkeee kejleer Leer~ Ske efove kegosJeeW
keer hetpee kejles nges efoiecyej cegefvejepe ves Gmes osKee Deewj mecekelJe kee Gheose efoee~
cegefvejepe kenves ueies-ns Yes! Oeve, heg$e Deeefo ueewefkeke megKe Yeer Oece& kes emeeo mes ner
efceueles nQ Dele: let efpeveOece& hej efJeMJeeme kejles ngS meowJe hegCe kee Depe&ve kej, lesjer Fe
DeJeMe hetjer nesieer leLee Deble ceW eueles mecee cegefvejepe ves kene efke legPes meele kes Yeerlej ner
heg$ejlve keer eeefhle nesieer~
cegefvejepe kes meogheoseceeer Dece=le kees heerkej mes"eveer ves DeleerJe Deevebo kee DevegYeJe
efkeee~ keeueeblej ceW Gmeves heg$ejlve kees pevce efoee efkebleg mes" efmeeLe& heg$e kes cegKe kee
DeJeueeskeve kej Gmes lel#eCe ner Deheves heo hej mLeeefhele kejkes Deehe efJejkele nes veebOej
cegefvejepe mes oer#ee ueskej leheMejCe kejves ueies~ peeeJeleer kees heefle kes efJeeesie kee Demee og:Ke
ngDee Fmemes Jen Deele&Oeeve mes heeref[le jnves ueieer~ Gmes cegefvejepe efmeeLe& hej ner veneR efkevleg
meYeer cegefveeeW hej ke<eee nes ieeer~ Gmeves Deheves Iej ceW cegefveeeW kee Deevee-peevee yebo kej efoee~
Jeeeehle nesves hej megkeeweue keer Yeer yelleerme keveeDeeW mes Meeoer nes ieeer~ megkeeweue Yeer ceneved
hegCe mes eehle Demeerce mecheeflle Deewj megKe kee Yeesie kejles ngS mecee Jeleerle kej jns Les~
efkemeer mecee megkeeweue, ceelee peeeJeleer, Deheveer m$eer Deewj Oeee kes meeLe cenue keer
le hej yew"s ngS DeeesOee keer eesYee osKe jns Les~ GvneWves meeceves mes Deeles ngS Ske cegevf ejepe
1. ceefle%eevemeceglke<ee&led keesyegeeoceeesYeJeved~ eleg%eevesve efJeMJeebiehetJe&efJellJeeef oefJemlej:~~146~~
hejceeJeefOeceguuebIe me meJee&JeefOeceemeoled~ ceve: hee&eJeesOes e mebheeheod efJehegueeb ceefleced~~147~~
mebefkeuees YejleeOeere: meesmcelle Fefle leeflkeue~ eme neo&b lesveemeerle lelhetpeehesef#e kesJeueced~~
(Deeefo heg. he=. 36)

Je<ee&eesie mLeehevee

(69)

kees osKee~ es cegefve Fvekes efhelee efmeeLe& ner Les~ Dekemceeled peerJeve ceW henueer yeej efoiecyej
cegefve kees osKekej megkeeweue DeeMee&eefkele neskej ceeB mes hetles nQ efke ceele:! es keewve nQ?
efmeeLe& kees osKeles ner peeeJeleer kes eesOe Ye[ke G"e Dele: Gmeves Ghes#ee Deewj iueeefve mes
kene efke nesiee keesF& efYeKeejer, legPes Fmemes keee celeueye? Deheveer ceeB kes Fme Gllej mes
megkeeweue kees meblees<e veneR ngDee~ hegve: eMve efkeee-ceele:! es lees keesF& ceneheg<e
DeeflelespemJeer ceeuetce he[ jns nQ legce FvnW efYeKeejer kewmes ken jner nes? Gme mecee peeeJeleer
kes ogYee&Je kees osKekej megveboe Oeee mes ve jne ieee, Gmeves JeemleefJeke heefjee osvee eene
efkevleg peeeJeleer kes mebkesle mes Jen hetje veneR yeesue mekeer~ leye megkeeweue ves Yeespeve kes mecee
Yeespeve ve kejves kee n" Oej efueee Deewj JeemleefJeke heefjee peevevee eene Deveblej megveboe
Oeee ves meejer yeeleW yelee oeR~
megkeeweue Gmeer mecee efJejkele neskej Deheveer megYee helveer kes ieYe&mLe yeeueke kees ner
Dehevee eserheo mebYeueekej efhelee kes heeme hengBes Deewj Gvemes pewvesMJejer oer#ee ues ueer~ Deheves
efeeheg$e kes Yeer oeref#ele nes peeves mes peeeJeleer DeleerJe og:Ke mes heeieue pewmeer nes ieeer~ Fme
efeblee Deewj Deele&Oeeve mes cejCe kej Jen JeeIeer nes ieF&~
Ske mecee efmeeLe& Deewj megkeeweue cegefvejepe (efhelee Deewj heg$e) ceewefodieue heJe&le
hej Je<ee&eesie enCe kejkes efmLele nes iees~ Deveblej eesie hetCe& kejkes eej ceeme GheJeeme
kes yeeo Jes oesveeW cenecegefve Deenej kes efueS heJe&le mes veeres Glejs~ Gme mecee JeeIeer ves
(peeeJeleer kes peerJe ves) hetJe& pevce kes eesOe kes mebmkeejJeMe GvnW e$eg mecePekej
Gvekee Ye#eCe kejvee Meg kej efoee~ Jes oesveeW cegefve meceeefOecejCe mes ejerj es[kej
meJee&Le&efmeef ceW Denefceb nes iees~ Deeies ceveg<eueeske ceWb Deekej Gmeer YeJe mes efveJee&Ce kees
eehle kejWies 1~''
Fme ekeej efpevekeuheer cegefveeeW kes eelegcee&me Deeefo kes Deveske GoenjCe Deeiece ceW Yejs
ngS nQ~

mLeefJejkeuheer cegefve kes eelegcee&me

efpeveWosJe ves mLeefJejkeuheer kee mJehe Fme ekeej yeleeee nw efke pees cegefve heeBeeW
ekeej kes Jem$eeW kee DeLee&led metle, jsece, Tve, ece& Deewj Je=#e keer eue mes yeves Jem$eeW kee
1. ceewefodieues heJe&les eesieb ie=nerlJee YegJeveeslleceew~~33~~
elegcee&meesheJeemeebles hetCe&eesies peieefleew~ eee&Leb efveie&lee& leew e o=dJee JeeIeer ogjeeee~~34~~
mebveemesve efmLeleew eeJeled leLee leeJelkecesCe e Yeef#eleew cejCeb heehe leoe meej meceefeOevee~~35~~
peeleew meJee&Le&befmeew lees efmeeLee&Kemegkeeweueew~
(DeejeOevee keLee keese he=. 272)

(70)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meJe&Lee leeie kej osles nQ, Deefkebeve ele OeejCe kejles nQ Deewj ceetj hebKe keer efheefkeehe
eefleuesKeve enCe kejles nQ, heeBe ceneeleeW kees OeejCe kejles nQ, efyevee eeevee efkees, eeJeke
eje YeefkeleYeeJe mes efoes iees Deenej kees Ke[s neskej kejhee$e ceW enCe kejles nQ, yeee Deewj
DeYeblej lehe kees kejves ceW Geceer jnles nQ, ncesMee n DeeJeMeke efeeeDeeW ceW lelhej jnles
nQ, ef#eefleeeve Deewj keseueeWe cetueiegCeesW kee heeueve kejles ngS efpeveWv osJe kes meceeve ner
ceeves peeles nQ, Jes mLeefJejkeuheer kenueeles nQ~
Fme1 og:<ecekeeue ceW Mejerj kes mebnveve Gllece-yeueJeeve veneR nesles nQ FmeefueS Jes
cegefve efkemeer veiej, ieeBJe ee efkemeer hegj ceW jnles nQ Deewj Deheves leheMejCe Deeefo kes eYeeJe mes
mLeefJejkeuhe ceW efmLele nesves mes mLeefJejkeuheer kenueeles nQ'' Jes cegefve Deheves GhekejCe Ssmes
jKeles nQ efke efpememes Gvekes eeefj$e kee efkemeer ekeej mes Yebie ve nes~ Jes Deheveer-Deheveer
eesielee kes Devegmeej efkemeer kes eje efoS ieS eem$e kees enCe kejles nQ~ Fme hebecekeeue ceW
es cegefve mebIe ceW jnkej mecegoeehe mes efJenej kejles nQ, Deheveer eefkele kes Devegmeej Oece&
eYeeJevee kejles nges YeJepeerJeeW kees Oece& kee Gheose osles nQ leLee efe<eeW kee meben kejles nQ
Deewj Gvekee heeueve kejles nQ~ en keeue og:<ece nw, Fme keeue ceW Mejerj kes mebnveve Delevle
nerve nesles nQ, ceve Delevle ebeue jnlee nw, leLeeefhe Oeerj-Jeerj heg<e ceneeleeW kee Yeej OeejCe
kejves ceW Delevle Glmeeefnle jnles nQ en Yeer Ske DeeMee& keer yeele nw~ henues mecee cesW
efpeleves keceexb kees cegefve ueesie Deheves ejerj mes npeej Je<e& cesW ve kejles Les, Gleves ner keceexb kees
Deepekeue mLeefJejkeuheer cegefve Deheves nerve mebnveve Jeeues ejerj mes Ske Je<e& ceW ner #ee kej
[eueles nQ~''
Fmeer ekeej mes Deve$e Yeer mLeefJejkeuheer cegefve kes efJe<ee ceW kene ieee nw efke es cegefve
mLeefJej-Je= meeOegDeeW kes j#eCe leLee hees<eCe ceW meeJeOeeve jnles nQ, FmeerefueS cenef<e& ueesie
FvnW mLeefJejkeuheer kenles nQ~ Fme Yeer<eCe og:<ecekeeue cessW nerve mebnveve kes nesves mes es cegefve
mLeeveere veiej, eece Deeefo kes efpeveeuee ceW jnles nQ~ eeefhe en keeue og:men nw, Mejerj kee
mebnveve nerve nw, ceve Delevle ebeue nw Deewj efceLeecele meejs mebmeej ceW Jeehle nes jne nw,
lees Yeer Ssmes mecee ceW Yeer es cegefve mebece kes heeueve kejves ceW lelhej jnles nQ, ener Ske
efJees<elee nw~''
1. efJenjbefle ieCew: meekeb efveleb Oece&heYeeJeveeb~ kegJeb&efle e efeeeCeeb enCeb hees<eCeb leLee~~117~~
mLeefJejeefoeefleeele$eeCe hees<eCe esleme:~ lele: mLeefJej keuhemee: heesebless metefjmellecew:~~118~~
meebheeleb keefuekeeuesefmceved nervemebnvevelJele:~ mLeeveere veiej eece efpevemee efveJeeefmeve:~~119~~
keeueeseb og:menes nerveb ejerjb lejueb ceve:~ efceLeeceleceefleJeehleb leLeeefhe mebeceeselee:~~120~~
(Yeoyeeng eefj heefj. 4)

Je<ee&eesie mLeehevee

(71)

Jele&ceeve keeue kes cegefve

Gheeg&kele mLeefJejkeuheer kes ue#eCe kes Devegmeej Deepekeue kes cegefve nerve mebnveve Jeeues
nesves mes mLeefJejkeuheer ner nesles nQ, Dele: efpeveeiece keer Dee%ee kes Devegmeej es eece, veiej
Deeefo kes cebefojeW ceW ee JemeeflekeeDeeW ceW Je<ee&eesie keer mLeehevee kejles nQ Deewj jnles nQ~ keesF&keesF& cegefve Deheves kees efpevekeuheer mecePekej mebIe ceW jnves Jeeues meeOegDeeW keer ee mebIe keer
JeJemLee mebYeeueves Jeeues Deeeee& keer DeJensuevee Deewj efveboe Yeer kejles nQ leLee keesF&-keesF&
eeJeke Yeer mebIe kes Deeeee& keer efveboe efkeee kejles nQ pees efke Deeiece keer ner DeJensuevee
kejles nQ, Ssmee mhe nes peelee nw~

leerLekej YeieJeeve Je<ee&eesie veneR kejles nQ

leerLekej YeieJeeve mee#eeled efpeve kenueeles nQ efpevekes yeejs ceW kene nw efke1 efpeCe FJe
efJenjbefle meoe les efpeCekehhes ef"ee meJeCee~'' DeLee&led pees efpeve kes meceeve meoe efJenej kejles
nQ Jes efpevekeuhe ceW efmLele eceCe efpevekeuheer nQ~ Fme keLeve kes Devegmeej es leerLekej YeieJeeve
ner efpeve kenueeles nsQ~ Gvekes meceeve meoe efJenej kejves Jeeues cegefve efpevekeuheer kenueeles nbQ~
Fme keLeve mes en mhe nw efke leerLekej cenecegefve keer eee& efpevekeuheer cegefveeeW kes efueS
GoenjCemJehe nw Dele: heJe&leeW keer keboje, iegHee, Mceeeve Deeefo ceW efveJeeme kejves Jeeues
leerLe&kej YeieJeeve efkemeer enj, eece, cebefoj ee Jemeeflekee Deeefo ceW Je<ee&eesie mLeeefhele kejles
nQ en yeele DemebYeJe nw~ efoiecyej mebeoee kes eLeceevegeesie ebLeeW ceW Yeer leerLekejeW kes
Je<ee&eesie DeLee&led eelegcee&me kejves kee efJeOeeve, eceeCe ee GoenjCe GheueyOe veneR neslee nw~
JeemleJe ceW leerLekej YeieJeeve kees oer#ee uesles ner Debleceg&ntle& ceW ceve:hee&e%eeve eke nes
peelee nw leLee Jes odcemLe DeJemLee ceW kesJeue%eeve nesves leke ceewve ner jnles nQ Deewj Dekesues
ner efJeejCe kejles nQ, ve Gvekes heeme efe<eheefjkej jnlee nw, ve mebIeJeJemLee jnleer nw Jes
efve jnles nges efJeejCe kejles nQ Deewj efvepe&ve mLeeve Deeefo ceW Oeeve kejles nQb~
efpevekeuheer cegefveeeW ceW efpeve eyo ceW keuhe elee ngDee nw Jen Gvekes efkebefeled vetve
DeLe& kees metefele kejlee nw~ leLee-F&<eomeceehleew keuheosMeoseeree2~~556~~''
F&<eled-efkebefeled Deheefjmeceeefhle kes DeLe& ceW keuhe, osMe Deewj oseere elee nesles nQ
pewmes F&<eled Deheefjmeceehle: heg:-hegkeuhe:~ DeLee&led efkebefele heefjhetCe&lee ceW efkebefele keceer
jnles ngS kes DeLe& ceW keuhe elee neslee nw Dele: pees efpevekeuheer keer eee& kener ieF&, Gvekes
efueS GoenjCemJehe Deewj Gvekeer Dehes#ee Yeer pees efJeMes<e nQ, heefjhetCe& nQ Jes ner efpeve' nesles
1. YeeJemeben he=. 93~ 2. keeleb$eheceeuee~

(72)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

nQ, Jes ner leerLekej nQ Dele: Fvekes Je<ee&eesie kee keesF& keejCe eleerle veneR neslee nw, ve ner
Deeiece ceW eceeCe ner efceuelee nw~
esleecyej ebLeeW ceW YeieJeeve ceneJeerj kes 42 elegcee&me ceeves nQ~ 12 cegefve DeJemLee ceW
SJeb 30 kesJeueer YeieJeeve keer DeJemLee ceW~ es efoiecyej pewve ebLeeW mes mebYeJe veneR nw~

cenue kes Geeve ceW cegefve kee eelegcee&me

eMve-keee elegLe&keeue ceW cegefve eece, Geeve, cebefoj ee JemeeflekeeDeeW ceW jnles Les?
Gllej-neB! eece, Geeve Deeefo ceW jnles Yeer Les, Je<ee&eesie Yeer kejles Les Deewj Jes
meeOeejCe cegefve ve neskej cenecegefve Les~ Deeiece kes GoenjCe osefKeS~
Ske1 mecee iegCeOejeeee& (pees efke megkegceeue kes ceecee Les) megkegceeue keer Deeeg
Lees[er mecePekej Gppeefeveer veiejer ceW Deekej megkegceeue kegceej kes cenue kes efveke GvneR kes
Geeve ceW "nj iees Deewj JeneR Je<ee&eesie mLeeheve kej efueee~ en peevekej megkegceeue keer
ceelee eeesYee ves Deekej cegefvejepe mes eeLe&vee keer efke ns cegefveJej! Deehe eelegcee&me ceW Ge
mJej mes mJeeOeee Deeefo kee hee" veneR kejW~ leovegmeej cegefvejepe ves Jewmee ner efkeee~ Deveblej
Je<ee&eesie keer meceeefhle hej cegefvejepe ves jeef$e ceW Je<ee&eesie efveeheve efeee kejkes Ge mJej
mes TOJe&ueeske e%eefhle kee hee" kejvee eg kej efoee efpemekees megvekej megkegceeue kees
peeeflemcejCe nes ieee Deewj GvneWves JeneB Deekej ieg kees vecemkeej kejkes Gheose eJeCe
kej leLee Deheveer Deeeg leerve efove keer peevekej pewvesMJejer oer#ee enCe kej ueer~1''
Fme ekeej mes cenecegefve iegCeOej Deeeee& ves cenue kes Geeve ceW Je<ee&eesie Jeleerle
efkeee Lee Deewj Jes Deheves Yeevepes megkegceeue kes Deelceefnle ceW efveefcelle yeves Les~ peye leke
cegefveeeW keer mejeie eee& jnleer nw, Deenej-efJenej Deeefo eJe=eflle kejles nQ leye leke hejeshekej
kees Yeer Dehevee cegKe kele&Je mecePeles nQ~

Menj kes efveke Deewj cebefoj ceW cegefve kee Je<ee&eesie

efkemeer mecee megjceveg, eerceveg, eerefveee, meJe&megvoj, peeJeeve, efJeveeueeueme,
Deewj peeefce$e veece kes mehle $e+ef<e cenecegefve DeeesOee veiejer ceW efJeefOehetJe&ke YeceCe kejles
nges Den&olle mes" kes Iej hengBes~ Gve cegefveeeW kees osKekej mes" ves ceve ceW meesee efke Fve
1. DeLewkeoe peielhetpe: megkegceeueme ceelegue:~ veecvee ieCeOejeeeeex pewvelelJeefJeoebJej:~~124~~
%eelJee eer megkegceeueme mJeuheeegceg&efvemellece:~
leoereeseeveceeiele megOeereexsieb ie=nerleJeeved~~125~~(DeejeOeveekeLee keese:)
2. heodcehegjeCe heJe& 92, heg. 181~

Je<ee&eesie mLeehevee

(73)

cegefveeeW ves Fme DeeesOee veiejer ceW Je<ee&eesie mLeehevee veneR keer nw hegve: es cegefve Je<ee& $e+leg ceW
eneB kewmes Dee iees? es Deveie&ue eJe=eflle kejves Jeeues efoKeles nQ~ Fme veiejer kes Deemeheeme
heJe&le keer kevojeDeeW ceW, veoer kes le hej, Je=#e kes cetue ceW, metves Iej cebW, efpeveeuee ceW leLee
Deve mLeeveeW hej pees Yeer cegefvejepe efmLele nQ Jes Je<ee&eesie hetje efkees efyevee FOej-GOej YeceCe
veneR kejles nQb Fleeefo he mes efJeeej kejkes mes" ves GvnW Deenej veneR efoee efkevleg Gvekeer
heg$eJeOet ves Gve cegefveeeW kees Deenejoeve oskej De#ee hegCe mebheeove kej efueee~
Deenej kes yeeo Jes efveoex<e eJe=eflle Jeeues cegefve Deveske cegefveeeW mes Jeehle eer cegefvemegele
YeieJeeve kes cebefoj cesWb oMe&veeLe& hengBes~ es he=efLeJeer mes eej Debiegue Thej eue jns Les~ Ssmes Fve
$e+efOeejer cegefveeeW kees cebefoj ceW efJeeceeve egefle Yeejke DeLee&led egefle veeceke Deeeee& ves
osKee Deewj Ke[s neskej Fvekeer Jebovee kejkes jlve$ee kegeue Deeefo hetkej efJevee Yeefkele
keer~ egefle Deeeee& kes efe<eeW ves Gve mehle$e+ef<eeeW keer efveboe kejles nges ceve ceW efJeeej efkeee
efke Denes! es nceejs Deeeee& eens efkemeer keer Jebovee kejves ueie peeles nQ~ hegve: Jes meeleeW $e+ef<e
efpeveWosJe keer mlegefle kejkes DeekeeMeceeie& mes Deheves mLeeve kees efJenej kej iees~ GvnW
DeekeeMeceeie& mes peelee osKe Deve cegefveeeW ves GvnW eejCe $e+efOeejer mecePekej Gvekes eefle
efkees iees ogYee&JeeW keer efveboe kejles nges Deheves DehejeOe keer egef keer~
Fmeer yeere cebefoj ceW Den&olle mes" Dee iees~ egefle Yeejke ves Gvemes hete efke Deepe
Deeheves Gllece cenecegefve kes oMe&ve efkees neWies? Jes ceLegje kes efveJeemeer, Deekeee $e+efOeejer
cenelehemJeer Les~ Deeeee& kes cegKe mes Gve cegefveeeW keer ceefncee kees megvekej mes" kee oe
heMeelleehe mes meblehle nes ieee~ Jen efJeeej kejves ueiee efke eLeeLe& kees veneR mecePeves Jeeues
cegPe efceLeeo=er kees efOekekeej nes~ cesjs meceeve Deefve, Devegefele DeeejCe egkele DeOeeefce&ke
keewve nesiee? cegPe mes ye{kej Deve efceLeeo=er Deewj keewve nesiee? nee! cebwves G"kej Gve
cegefveeeW keer hetpee veneR keer leLee vecemkeej kej GvnW Deenej mes mebleg veneR efkeee~ pees cegefve
kees osKekej Deemeve veneRb es[lee nw Jejved osKekej Gvekee Deheceeve kejlee nw Jen efceLeeo=er
kenueelee nw1~ Fleeefo he mes Deheveer efvevoe kejles ngS Jen meeselee nw efke peye leke ceQ
neLe pees[kej Gve cegefveeeW keer Jebovee veneR kej ueslee leye leke cesjs ceve keer oen eeble veneR
nesieer~ Denbkeej mes Glhevve nges Fme heehe kee eeeefMee Gve cegefveeeW keer Jebovee kes efmeJeee
Deewj keg veneR nes mekelee~
Deveblej keeefle&ke megoer hetefCe&cee kees efveke peevekej Gme cenemeceio=er, JewYeJeeeueer
1. meeOegheb meceeueeskee ve cegbeleemeveb leg e:~ o=dJeeheceveles eMe me efceLeeo=efeles~~
(heodce heg. heJe& 92)

(74)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

mes" ves mehleef<e&eeW keer hetpee kes efueS Deheves yebOegDeeW kes meeLe ceLegje veiejer keer Deesj emLeeve
kej efoee~ keeefle&ke egkeuee mehleceer kes efove JeneB hengBekej cegefveeeW keer Jebovee kejkes hetpeve nsleg
ceneve GlmeJe efkeee~ Fve mehleef<e& cegefveeeW ves ceLegje veiejer kes meceerhe JeJe=#e kes veeres Je<ee&eesie
OeejCe efkeee Lee~ efHej Yeer es $e+ef kes eYeeJe mes DeekeeMeceeie& mes yengle otj heesovehegj,
efJepeehegj, DeeesOee Deeefo mLeeveeW ceWs peekej heeefCehee$e ceW eg efYe#ee enCe efkeee kejles Les~
Fvekes eYeeJe mes ceLegje veiejer keer ceneceejer eeble nes ieF& Leer~ Gme mecee JeneB kee jepee e$egIve
Lee pees efke jeceev peer kee ueIeg Yeelee Lee~ Deeies FvneR mehleef<e&eeW ves jepee e$egIve kees efpeve
cebefoj yeveJeeves kee SJeb mLeue-mLeue hej mehleef<e& eeflecee yeveJeekej efJejepeceeve kejves kee
Gheose efoee nw leLee Iej-Iej ceW ewleeuee yeveJeeves kee Yeer Gheose efoee nw~''
(1) Fme keLeeveke mes nceW en osKevee nw efke $e+efOeejer cenecegefveeeW ves veiejer kes
meceerhe Geeve ceW Je<ee&eesie efkeee Lee leLee eeJekeeW kees cetefle&, cebefoj, cegefve eeflecee, Iej ceW
ewleeuee Deeefo yeveJeeves kee Gheose efoee Lee~
(2) otmejer yeele en osKeveer nw efke ceneve Deeeee& egefleiegosJe Dehevess mebIe meefnle
DeeesOee ceW cegefvemegele YeieJeeve kes cebefoj ceW Je<ee&eesie OeejCe kej eelegcee&me kej jns Les~
(3) leermejer yeele en nw efke eejCe $e+efOeejer cegefve Je<ee&keeue ceW Yeer Deenej Deeefo
efveefcelle Deve$e efJenej kej mekeles nQ~ keejCe ener nw efke Gvekes eje DeekeeMeceeie& mes ieceve
kejves ceW he=LJeerleue kes peerJeeW kees yeeOee veneR hengBeleer nw~
DeefYeeee en nw efke peye Ssmes $e+efOeejer mehleef<e&, efpevekes eYeeJe mes ceneceejer jesie
meceehle nes ieee nw, GvneWves Yeer peye ceLegje veiejer kes efveke Geeve ceW eelegcee&me efkeee Lee,
Deewj egefle Deeeee& memebIe DeeesOee kes efpevecebefoj ceW eelegcee&me kej jns Les, peyeefk e
eercegefvemegele leerLekej kee leerLe&keeue Lee Deewj ceee&oe heg<eesllece jeceev Fme he=LJeer kee
heeueve kej jns Les, hegve: eefo Deepe kes nervemebnveve Jeeues cegefve eece kes cebefoj Deeefo ceW
eelegcee&me kejles nQ lees keee yeeOee nw?

keee heefjnejefJeegef Jeeues cegefve Je<ee&eesie ceW

Deve$e ieceve kejles nQ?
heefjnejefJeegef mebece OeejCe kejves Jeeues cenecegefve Yeer leerveeW keeueeW keer mebOeeDeeW kees
es[kej oes ieJetefle eceeCe efJenej kejles jnles nQ~ eLee-heeBe ekeej kes mebece ceW mes
DeYesohe mes DeLeJee Yesohe mes Ske mebece mes egkele meJe&meeJee kee meJe&Lee heefjleeie kejves
Jeeues meeOeg heeBe meefceefle Deewj leerve iegefhle mes meefnle nesles nges heefjnejefJeegef mebece kees eehle

Je<ee&eesie mLeehevee

(75)

nesles nQ~ pevce mes ueskej leerme Je<e& leke meoe megKeer jnkej hegve: oer#ee ueskej eer leerLekej
YeieJeeve kes heeocetue ceW Dee" Je<e& leke eleeKeeve veeceke veJeceW hetJe& kee DeOeeve kejves Jeeues
kes en mebece neslee nw~ Fme heefjnejefJeegef mebece Jeeues cegefve leerve mebOeekeeueeW kees es[kej
eefleefove oes keesmeheele ieceve kejles nQ~ jeef$e kees ieceve veneR kejles nQ~
Fvekes Je<ee&keeue ceW ieceve kejves ee ve kejves kee keesF& efveece veneR nw~ etbefke peerJe
jeefe ceW efJenej kejles nges Yeer Fve cegefveeeW mes peerJeeW kees yeeOee veneR nesleer nw, DeleSJe Fve
meeOegDeeW kes efueS Je<ee&eesie kee keesF& efveece veneR nw~

ie=nmLe kes Iej ceW cegefve kee eelegcee&me

ebkee-keee cegefve ie=nmLeeW kes Iej ceWW efveJeeme kej mekeles nQ?
meceeOeeve-neB, keejCeJee Ssmes GoenjCe Deeiece ceW GheueyOe nbw~'' osefKeSefkemeer mecee 1ceefCeceeueer veece kes Ske cegefvejepe Gppeefeveer veiejer kes Mceeeve Yetefce ceW
cegox kes meceeve Deemeve ueieekej Oeeve kej jns Les~ jeef$e ceW Ske ceb$eJeeoer ves Deekej Gvekes ejerj
kees ce=leke mecePekej Gvekes cemleke hej Ske etune jKekej ce=leke kes keheeue ceW otOe Deewj
eeJeue [euekej Keerj hekeeves ueiee~ Deefive keer pJeeuee mes cegefve kes cemleke Deewj cegKe ceW leere
Jesovee nesves mes cegefvejepe kee cemleke efnueves ueiee, Fme efveefcelle mes Jen neb[er Dekemceeled efiej
ieF&~ en osKe Jen ceb$eJeeoer [jkej Yeeie ieee~ eele: peye mes" efpeveolle ves en Ievee megveer,
Jes lel#eCe ner JeneB Deekej cegefvejepe kees Deheves mLeeve hej ues iees~ Yeefkele hetJe&ke Gvekee Gheeej
efkeee keg efove yeeo Jes cegefve mJemLe nes iees Deewj leYeer Je<ee&keeue kee mecee Yeer Dee ieee~ mes"
efpeveolle Deeefo kes Deeen mes cegefvejepe ves JeneR hej eelegcee&me OeejCe kej efueee~
mes" kee heg$e ogJe&meveer Lee~ Ske efove mes" efpeveolle ves heg$e kes Yee mes Deheves Oeve kees
Ske Ie[s ceW Yejkej Gme Ie[s kees ueekej cegefvejepe kes efmebnemeve kes veeres Ske ienje ie[d{e
Keesokej GmeceW iee[ efoee, efkevleg Gmekes heg$e ves en meye keee& ghe kej osKe efueee Lee
Dele: Gmeves Ske efove eghekes mes Jen Oeve efvekeeue efueee~
eelegcee&me meceeefhle kes Deveblej, cegefvejepe efJenej kej iees~ leye mes" ves Dehevee Oeve kee
Ie[e efvekeeuevee eene, efkevleg JeneB ve efceueves hej Jen cegefvejepe hej ner mebosn kejves ueiee~
hegve: ceefCeceeueer cegefvejepe kes heeme peekej Gvemes kenves ueiee-YeieJeved! Deehekes efJenej
kejkes eues Deeves mes Gppeefeveer keer pevelee yeej-yeej Deehekee mcejCe kej jner nw Deehe ke=hee
kej Ske yeej hegve: oMe&ve oerefpees~ mes" peer kes DeleerJe DeeenJee cegefvejepe hegve: efJenej
kejkes JeneR hej Dee iees~ Deye mes" ves cegefvejepe mes keg keLee kenves kees kene~ cegefvejepe ves
1. DeejeOevee keLeekeesMe-DeYeeoeve keer keLee~

(76)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Yeer mes" keer eseDeeW mes Gmekes ceve kes mebefoiOe DeefYeeee kees peeve efueee Deewj leovegmeej
keLee kes ceeOece mes en mhe efkeee efke efyevee efJeeejs ueesie meoes<e kees Yeer efveoex<e mecePe
uesles nQ~ leye mes" ves Yeer keLee megveeF& efpemekee Deeee en Lee efke keg ueesie Ghekeejer kes
Ghekeej kee yeouee Dehekeej mes egkeeles nbw~ Ssmes ner yengle mecee leke cegefve Deewj mes" kes
ceOe keLeeDeeW kee leeblee euelee jne leye mes" kes heg$e ves meejer Ievee osKekej Oeve Deewj peve
mes Deefleee efJejkele neskej Jen Oeve kee Ie[e oesveeW kes yeere ceW ueekej jKe efoee Deewj yeesuee
efke Fme efveke= Oeve kees efOekekeej nes efke efpemekes ueesYe ceW cesjs hetpe efheleepeer hejce Oeeefce&ke
cegefveYekele neskej Yeer cenecegefve hej ner mebosn kej jns nQ~ ns iegosJe! Deye cegPes Fme Oeve keer
DeeJeMekelee veneR nw, ceQ mebmeej kes og:KeeW mes Deefleee he mes YeeYeerle nes egkee ntB~ Deye
Deehe cegPes mebmeej meceg mes heej kejves Jeeueer pewvesMJejer oer#ee eoeve keerefpees~
Deheves heg$e kee ner DehejeOe Deewj hegve: Ssmee efJejkele heefjCeecehe meenme osKekej mes" peer
Skeoce heMeelleehe mes Deenle nes iees~ Jes Deheveer efveboe kejves ueies efke nee! nee! ceQves en
keee kej [euee? hegve: GvneWves Yeer Gme Oeve kees peerCe&le=CeJeled es[kej GvneR iegosJe kes heeocetue
ceW pewvesMJejer oer#ee ues ueer DeLee&led Jes mes" efpeveolle Deheves heg$e kes meeLe oeref#ele nes iees~
kenves kee celeueye ener nw efke elegLe&keeue ceW peye cegefve efejesceefCe oes iegefhleeeW mes efJeYetef<ele
hejce lehemJeer meeOeg eeJekeeW kes Iej ceW eelegcee&me kej uesles Les~ en Ievee Gme mecee keer nw
peyeefke jepee esefCeke Deewj jeveer esuevee ceW Oece& kee mebIe<e& eue jne Lee Deewj jepee efoiecyej
cegefveeeWb keer hejer#ee kejvee eenlee Lee~ hegve: Deepe keesF& cegefve keejCeJee eeJeke kes mLeeveeW ceW
"nj peeles nQ Deewj eelegcee&me Yeer kej uesles nQ lees keee oes<eemheo ner nw? DeLee&led oes<eemheo veneR
Yeer nw leLee jepeceeie& Yeer veneR nw~ neB! GvnW Deheves mebece ceW yeeOee veneR ueevee eeefnS~

Oece&Meeuee ceW Yeer cegefveeeW kes "njves kee GoenjCe

ceeueJe ose kes Debleie&le Ske IeieebJe ceW Ske osefJeue veece kee Oeveer kegbYekeej Deewj Ske
Oeefce&ue veece kee veeF& jnlee Lee~ es oesveeW Deeheme ceW hejce efce$e Les~ Ske yeej Fve oesveeW ves efceuekej
eeef$eeeW kes "njves kes efueS Ske Oece&eeuee yeveJeeF&~ Ske efove osefJeue ves Ske cegefvkees
e Gme Oece&eeuee
ceW "nje efoee~ Oeefce&ue kees ceeuetce nesles ner Gmeves Deekej cegefve kees JeneB mes efvekeeue efoee Deewj
mebveemeer kees ueekej JeneB "nje efoee~ cegefvejepe ves Oece&eeuee mes efvekeuekej Ske Je=#e kes veeres "nj
kej jeef$e JeneR Jeleerle keer Deewj eebleYeeJe mes [ebme-cej Jeiewjn kee heefj<en menve efkeee~ osefJeue
ves eele: Deekej Oece&eeuee ceW cegefve kees ve heekej peye yeenj Ske Je=#e kes veeres osKeeleye Gmes Oeefce&ue
1

1. heehegjeCe heJe& 123, hegmleke 3, he=. 417~

Je<ee&eesie mLeehevee

(77)

efce$e hej Deleble keesOe nes Deeee~ eneB leke efke oesveeW ceW Deeheme ceW Ketye Ieceemeeve ceeje-ceejer nes
ieeer~ oesveeWs ner cejkej kece mes metkej Deewj JeeIe nes iees~
efkemeer mecee oes cegefvejepe Jeve kes ceOe iegHee ceW efJejepes Les~ osefJeue kes peerJe metkej ves
Gvekes oMe&ve kejkes peeeflemcejCe kees eehle neskej cegefvejepe kes Gheose kees megvee Deewj Gvemes
keg ele enCe kej efueee~ FOej Oeefce&ue kes peerJe JeeIe ves Yeer Dekemceeled JeneB Deekej
cegefveeeW kees Ye#eCe kejvee eene, efkevleg iegHee kes ej hej ner metkej ves Gmekes meeLe eg
kejvee eg kej efoee~ oesveeW Ketve mes ueLeheLe neskej Deble ceW cej iees~ metkej cegefvej#ee kes
DeefYeeee mes cejkej osJeieefle kees eehle nes ieee Deewj JeeIe vejke euee ieee~
kenves kee DeefYeeee Flevee ner nw efke Gme mecee cegefveeeW kees Oece&eeuee ceW Yeer "njeee
peelee Lee~ pewmee efke osefJeue kegbYeej ves "njeee Lee~ hegve: Deepe Yeer cegefveeeW kees Oece&eeuee,
Jemeeflekee Deeefo ceW "njeee peelee nw~
cegefveeeW kees Jemeeflekee ceW "njves kes efueS efJeOeeve lees cetueeeej, cetueejeOevee, DeveieejOecee&ce=le
Deeefo ebLeeW ceW mheleee efkees iees nw~

eelegcee&me ceW eeJekeeW eje Deenejoeve

eMve-keee eeJeke cegefveeeW kes Deenejoeve nsleg Deve$e mes Deekej eelegcee&me ceW
cegefveeeW kees Deenejoeve os mekeles nQ?
Gllej-DeJeMe os mekeles nQ~ eefo eeJeke Deenejoeve ceW Yeefkele jKeles nQ Deewj Gvekes
ieeBJe ceW Gme mecee ceggefve Deeefo veneR nQ DeLeJee efkevneR mebIe ee Deeeee& Deeefo kes eefle GvnW
efJees<e Devegjeie nw, lees Gvekes efveke peekej Yeer Deenejoeve osles nQ DeLeJee keoeefeod efkevneR
cegefveeeW keer Deenejeefo JeJemLee kes DeYeeJe ceW Yeer Gvekes heeme peekej Deenej-oeve oskej
hegCe ueeYe uesles nQ~ heodcehegjeCe ceW Ske GoenjCe yengle ner megvoj efceuelee nw~ eLeeDeeesOee veiejer ceW jepee kes meceeve JewYeJe kees OeejCe kejves Jeeuee Deveske kejes[
mecheeflle kee Oeveer Jeeebke veece kee Ske mes" jnlee Lee~ meerlee kes efveJee&meve meceeeej kees
megvekej Jen Fme ekeej efeblee kees eehle ngDee efke Deleble megkegceejebieer leLee efoJe iegCeeW mes
Deuebke=le meerlee Jeve ceW efkeme DeJemLee kees eehle ngF& nesieer? Fme efeblee mes Jen Deleble ogKeer ngDee
Deewj hejce Jewjeie kees eehle neskej DeeesOee ceW ner efJejepeceeve egefle veeceke Deeeee& kes heeme
owiebyejer oer#ee enCe kej ueer~ Fmekeer oer#ee kee neue Iej kes ueesieeW kees efJeefole veneR ngDee Lee~
mes" Jeeebke kes Deeeske Deewj efleueke veece kes oes efJeveeJeeve heg$e Les mees Jes efkemeer mecee
efveefcelle%eeveer egefle cegefvejepe kes heeme Deheves efhelee kee neue hetves kes efueS Deees~ JeneR efhelee kees
osKekej mvesn DeLeJee Jewjeie kes keejCe Deeeske Deewj efleueke ves Yeer GvneR egefle Deeeee& kes

(78)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

heeocetue cesW pewvesMJejer oer#ee ues ueer~ egefle cegefvejepe hejce leheMejCe kej leLee Deeeg kes Deble ceW
efe<epeveeW kees Glkeb"e eoeve kejles nges TOJe& ewJeseke ceW Denefceb nes iees~
Deveblej efhelee Deewj oesveeW heg$e es leerveeW ner cegefve efceuekej ieg kes kens Devegmeej eJe=eflle
kejles nges efpeveW YeieJeeve keer Jebovee kes efueS leeceet[hegj keer Deesj eues~ yeere ceW heeeme
eespeve eceeCe yeeuet kee meceg (jsefiemleeve) efceuelee Lee mees Jes Fefle mLeeve leke veneR
hengBe heeS~ yeere ceW Je<ee&keeue Dee ieee~ Gme jsefiemleeve ceW efpemekee efceuevee Deleble keef"ve
Lee leLee pees Deveske MeeKeeDeeW GheMeeKeeDeeW mes egkele Lee Ssmes Ske Je=#e kees heekej Gmekes
Deeeeegkele leerveeW cegefvejepe "nj iees~ peneB hej Deenej kee keesF& ef"keevee veneR Lee~
Gmeer keeue ceW DeeesOeehegjer kees peeles mecee peveke kes heg$e Yeeceb[ue ves Gve leerveeWceggefvejepeeW kees
JeneB jsefiemleeve ceW osKee~ lel#eCe ner Gme hegCeelcee kes ceve ceW efJeeej Deeee efke es cegefve Deeeej keer
j#ee kes efveefcelle Fme efvepe&ve Jeve ceW "nj iees nQ hejvleg eeCeOeejCe kes efueS es Deenej keneB enCe
kejWies? Ssmee efJeeej kej meodefJeee keer Gllece eefkele mes egkele Yeeceb[ue ves efyeukegue heeme ceW Ske
megvoj veiej yemeeee DeLee&led efJeee kes eYeeJe mes Ske megvoj veiej keer jevee kej ueer~ pees meye ekeej
keer meeceeer mes meefnle Lee, GmeceW mLeeve-mLeeve hej Denerj Deeefo kes jnves kes ef"keeves efoKeueees~
leoveblej Deheves mJeeYeeefJeke he ceW efmLele neskej Gmeves efJeveehetJe&ke cegefveeeW kees vecemkeej efkeee~
Jen Deheves heefjpeveeW kes meeLe JeneR jnves ueiee leLee eesie ose-keeue ceW o=efieesej ngSmelheg<eeW kees
YeeJehetJe&ke veee kes meeLe n<e&meefnle Deenej kejeves ueiee~
Fme efvepe&ve Jeve ceW pees cegefvejepe Les GvnW leLee he=LJeer hej Glke= mebece kees OeejCe
kejves Jeeues pees Deve efJeheeflle mes eefmele meeOeg Les, Gve meyekees Jen Deenej Deeefo oskej
mebleg kejves ueiee~ cegefvepeve lees hegCeheer meeiej ceW Jeeheej kejves Jeeues nQ Deewj Yeeceb[ue
Gvekes mesJeke kes meceeve nQ~
keeflehee efoveeW kes Deveblej efkemeer mecee Yeeceb[ue Geeve ceW Deheveer ceeefueveer veeceke
Yeeee& kes meeLe eee hej eeve kej jns Les efke Dekemceeled Jeeheele mes Gvekeer ce=leg nes ieF&~
Jes Yeeceb[ue cegefveoeve kes ceenelce mes ces heJe&le kes oef#eCe ceW efJeeceeve osJekeg veeceke
Gllece YeesieYetefce ceW Deheveer helveer kes meeLe egieefueee nes iees~ Gvekeer Deeeg leerve heue keer Leer
Deewj Gvekee ejerj efoJe ue#eCeeW mes egkele Lee~ pees ceveg<e Gllece hee$eesWb kees Deenej Deeefo
oeve osles nQ Jes Gllece YeesieYetefce kes megKeeW kee DevegYeJe kej efveece mes osJe heee&e kees eehle
nesles nQ~ heMeeled kece mes cees#e megKe kees Yeer eehle kej uesless nQ~
Fme ekeej mes Yeeefkeleke eeJekeieCe keneR Yeer peekej cegefveeeW kees Deenejoeve oskej
Deheves mebmeej keer efmLeefle kees kece kejles ngS hejcheje mes efveJee&Ce ueeYe kejles ner nQ~

Je<ee&eesie mLeehevee

(79)

Je<ee&eesie efveehevee efJeefOe

Je<ee&eesie meceeefhle kes eejbYe ceW keeefle&ke ke=<Cee $eeesoMeer kes efove ceOeevn ceW cebieueieesej
ceOeevn osJeJebovee kejkes, Deenej kejkes Deekej meYeer meeOeg cebieueieesej Je=nleleeKeeveefJeefOe
mes ye[er efmeYeefkele, eesieYeefkele eje Je<ee&eesieefveeheve nsleg elego&eer kee GheJeeme enCe kejles nQ
hegve: Deeeee&Yeefkele he{kej Deeeee&Jebovee kejkes eebefleYeefkele kee hee" kejles nQ~
Deveblej keeefle&ke ke=<Cee elego&eer keer efheueer jeef$e ceW hetJeexkele efJeefOe mes YeefkeleeeW kee
hee" kejles nges Je<ee&eesie meceeheve kej osles nQ~ GmeceW Devlej kesJeue Flevee ner jnlee nw
efke....Je<ee&eesie eefleeheveefeeeeeb'' hee" kes mLeeve hej Je<ee&eesie efveeheveef eeeeeb''
hee" yeesueles nQ~
Je<ee&eesie efveehevee kes yeeo meYeer meeOeg efceuekej ner Jeerj efveJee&Ce efeee kejles nQ ,
GmeceW efmeYeefkele, efveJee&CeYeefkele, hebeiegYeefkele Deewj eebefleYeefkele kee hee" he{les nQ Deveblej
efvele osJeJebovee DeLee&led meeceeefeke kejles nQ~

vetleve efheefkee enCe

Je<ee&eesie meceeefhle kes Deveblej Jele&ceeve meeOegDeeW kees vetleve efheefkee enCe kejves keer
hejcheje nw DeLee&led eeJeke DeLeJee meeOeg-meeefOJeeeB keeefle&ke ceeme ceW mJeeb heeflele Ssmes ceetj
hebKeeW keer efheefkee kee efvecee&Ce kejles nQ Deewj GvnW ueekej Deeeee&eer kes meeceves jKe ossles
nQb~ mebIemLe ecegKe meeOeg DeLee&led Deeeee& kes ecegKe efe<e ee Deve keesF& ecegKe eeJeke
meyemes henues Deeeee&eer kees efheefkee eoeve kejles nQ leye Deeeee&osJe vetleve efheefkee
enCe kej hegjeveer efheefkee kee leeie kej osles nQb~ Deveblej Deeeee& cenejepe kecee: Deheves
efe<eeW kees-cegefveeeW kees, Deeefe&keeDeeW kees Deewj #eguueke, #egefuuekeeDeeW kees vetleve efheefkee
osles nQ~ meYeer meeOeg vetleve efheefkee enCe kej hegjeveer efheefkee kees es[ osles nbw~
eeJekeieCe DeeJeMekeleevegmeej meeOegDeeW kees kecebb[ueg, eem$e Deeefo Yeer eoeve kejles
nQ~ Deeefe&keeDeeW, #eguueke, #egefuuekeeDeeW kees Jem$e Yeer osles nQb~
Je<ee&eesie kes eejbYe Deewj Deble ceW eeJekeieCe elegefJe&Oe mebIe keer YeefkelehetJe&ke ehtpee kejles nQ~

eelegcee&me ceW efJeefJeOe heJe&

Je<ee&keeue ceW hebekeueeCeke eefleeSB leLee efJeJeen Deeefo keee& veneR nesles nQ leLee Je=ef
keer yenguelee mes eeJekeeW kes Jeeheej Yeer cebo ieefle mes eueles nQ~ ener keejCe nw efke
eeJekepeve Yeer meeOegDeeW kes eelegcee&me mes DeleefOeke ueeYe ues efueee kejles nQb~ Fve eej

(80)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

cenerveeW kes Debleie&le Deveske Oeeefce&ke heJe& Dee peeles nQ efpevekes efveefcelle mes efJees<e Oeeefce&ke
Deeeespeve, efJeefOe efJeOeeve, GlmeJe leLee Oeceexheose kee ueeYe efceuelee nw~
Je<ee&eesie eejcYe nesles ner meJe&eLece eeJeCe yeoer Skece kees Jeerj eemeve peebleer efoJeme
Dee peelee nw~ deeme" efove yeeo efJehegueeeue heJe&le hej ieewlece mJeeceer kes Deeles ner YeieJeeved
ceneJeerj mJeeceer keer efoJeOJeefve Fmeer efove eie ngF& Leer~ Jeerj eYeg kee Oece&eemeve Fmeer efove mes
euee nw FmeefueS Fme heJe& kees ceveeles nQ~ hegve: eeJeCe megoer Skece mes mehleceer leke meele efove
mehlehejceheo keer eeefhle nsleg mehlehejcemLeeveele efkeee peelee nw~ meppeeefle, meodieen&mLe,
heeefjeepe, megjWlee, meeceepe, Deen&vle Deewj heefjefveJee&Ce es meele heo hejcemLeeve kes veece mes
kens iees nw~ Deveblej eeJeCe egkeuee mehleceer kees ner Fmeer efove yengle meer ceefnueeSB Deewj keveeSB
cegkeg mehleceer ele kejleer nw hegve: eeJeCe egkeue hetefCe&cee kees Dekebheveeeee& Deeefo meele meew
cegefveeeW keer j#ee keer Kegeer ceW j#eeyebOeve heJe& ceveeee peelee nw~ Fmeer efove eer efJe<Ceg kegceej cegefve
Deewj Dekebheveeeeee&efo cegefveeeW keer hetpee kejkes Gvekeer keLee megveeF& peeleer nw~
Yeeheo lees eleeW kee Yeb[ej ner nw~ Yeeheo ke=<Cee eefleheoe mes ner leerLekej eke=efle yebOe
kes efueS keejCemJehe Ssmeer <ees[ekeejCe YeeJeveeDeeW keer Gheemevee Ske ceeme leke eueleer
nw~ yengle mes eeJeke, eeefJekeeieCe meesuenkeejCe ele kejles nQb~ Yeeheo egkeuee eefleheoe,
otpe Deewj leerpe Fve leerve efove ueefyOe efJeOeeve ele efkeee peelee nw~ leerve ceefnueeDeeW ves Fme ele
kees kejkes keeueeblej ceW FvYetefle, JeeegYetefle Deewj DeefiveYetefle neskej YeieJeeve ceneJeerj kes
ieCeOej kes heo kees eehle efkeee nww~ Yeeheo egkeuee hebeceer kes efove Deekeeehebeceer ele neslee
nw~ Fmeer efove mes Gllece #ecee Deeefo OeceeX keer Gheemevee nsleg oMe efove oMeue#eCe heJe& ceveeee
peelee nw~ Fmeer hebeceer mes veJeceer leke heeBe efove heBeces kes ewleeueeeW keer Gheemevee kes nsleg
heg<heebpeefue ele neslee nw~ hegve: oMeceer kees megiebOe oMeceer ele neslee nw~ lesjme, eewon Deewj
hetefCe&cee kees jlve$ee ele efkeee peelee nw~ Devebleelego&eer ele kees lees eee: efkemeer ve efkemeer
he mes meYeer meceepe ceveeleer nQ~ Deveblej meesuenkeejCe ele kes Debeflece efove Deemeespe Jeoer
eefleheoe kees meJe&$e cebefojeW ceW hetCee&efYe<eske neslee nw Deewj Fme efove #eceeJeCeer heJe& ye[s heefJe$e
YeeJeeW mes ceveeee peelee nw~ Fme Yeeheo ceW Deewj Yeer Deveske ele nesles nQb pees efke ele efJeOeeve
keer hegmlekeeW mes peeves peeles nQ~
DeeefMJeve megoer hetefCe&cee kes efove Yeer Oeeefce&ke keee&kece nesles nQb hegve: keeefle&ke ke=<Cee
DeceeJemee kes eYeele ceW Jeerj eYeg kee efveJee&Ce efoJeme yengle ner GuueemehetCe& JeeleeJejCe ceW
mechevve neslee nw Gmeer efove eece kees ieewlece ieCeOej kees kesJeue%eeve eehle ngDee Lee, Fmeer keer
mce=efle ceW Gmeer efove eece kees ieewlece ieCeOej kes kesJeue%eeve ue#ceer keer hetpee kejkes ieCeOej

Je<ee&eesie mLeehevee

(81)

osJe keer hetpee kejles nQ leLee Fme hetpee kees vetleve Je<e& kes eejbYe ceW cebieuekeejer ceevekej hetpee
kejkes veJeerve yener Deeefo ceW mJeefmleke yeveeles nQb~ Fme yeele kees ve mecePe kej keg De%eeveer
ueesie yener keer hetpee nsleg ieCese Deewj ue#ceer keer hetpee kejves ueies nQ JeemleJe ceW ieewlece ieCeOej
ner ieCeeW kes F&e nesves mes ieCese nbw Deewj kesJeue%eeve ue#ceer ner ceneue#ceer nw~ Fvekeer hetpee ner
mebhetCe& cebieue keer osves Jeeueer nw~ Oeve-Oeeve-mece=ef kees kejles ngS hejcheje mes kesJeue%eeve
ue#ceer Deewj cegefkele ue#ceer kees Yeer eehle kejeves Jeeueer nw~
keeefle&ke egkeuee Deceer mes hetefCe&ceeheele Dee" efove ceneveboerMJej heJe& ceveeee peelee nw~
Fme heJe& ceW eeJeke eee: efmeeke efJeOeeve Deeefo eejbYe kej osles nw Dele: meeOeg mebIe kees Yeer
DeeenhetJe&ke jeske uesles nQ Deewj jLeee$ee Deeefo GlmeJehetJe&ke eelegcee&me mechevve kejles nQ~
Fve eej cenerveeW ceW Jele&ceeve Deeeee& hejcheje kes cetueeesle eeefj$e eeJeleea Deeeee&
eer eebeflemeeiej cenejepe kee Dee<ee{ Jeoer " kee pevce efoJeme Deewj Yeeheo egkeuee
efleeree kee meuuesKevee efoJeme Dee peelee nw~ Deeeee& eer Jeerjmeeiej cenejepe kee Dee<ee{
megoer hetefCe&cee kees pevce efoJeme Deewj DeeefMJeve Jeoer DeceeJeme kees meuuesKevee efoJeme ceveeee
peelee nw~ Fmeer DeeefMJeve keer DeceeJeme kes efove ner Deeeee& heeemeeiej peer cenejepe kee Yeer
meuuesKevee efoJeme nw~ Fmeer ekeej mes Deewj Yeer Deveske heJe& Deewj ele Fve efoveeW ceW Deeles nQ,
efpevnW eeJeke GlmeJe kes meeLe ceveeles nQ~
eelegcee&me kes heJe& Deewj ele Ske o=ef ceW1. Dee<ee{ megoer Deceer mes hetefCe&cee leke
DeeeefvnkeheJe&
2. Dee<ee{ megoer elego&eer keer hetJe& jeef$e ceW
Je<ee&eesie mLeehevee
3. Dee<ee{ kes Debeflece jefJeJeej mes Yeeheo kes Debeflece jefJeJeej leke jefJeJeej ele
4. Dee<ee{ megoer hetefCe&cee
Deeeee& Jeerj meeiej
pevce efoJeme
5. eeJeCe ke=<Cee eefleheoe
Jeerj eemeve peebleer
6. eeJeCe egkeuee eefleheoe mes mehleceer leke
mehle hejcemLeeveele
7. eeJeCe egkeuee mehleceer
heeMJe&eYeg efveJee&Ce
efoJeme Deewj ceggkegmehleceer ele
8. eeJeCe egkeuee hetefCe&cee
j#eeyebOeve heJe&
9. Yeeheo Skeced mes DeeefMJeve Jeoer Skeced leke
meesuenkeejCe heJe&
10. Yeeheo megoer Skeced mes leerpe leke
ueefyOe efJeOeeve ele

(82)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

11. Yeeheo megoer efleeree

Dee. eebeflemeeiej kee

meuuesKevee efoJeme
12. Yeeheo megoer hebeceer mes eewome leke
oMeue#eCe heJe&
13. Yeeheo megoer hebeceer mes veJeceer leke
hebeces ele
14. Yeeheo egkeuee hebeceer
Deekeeehebeceer ele
15. Yeeheo egkeuee oMeceer
megiebOeoMeceer ele
16. Yeeheo egkeuee ieejn mes eewon leke
Deveble elego&eer ele
17. Yeeheo egkeuee lesjme mes hetefCe&cee leke
jlve$ee ele
18. DeeefMJeve ke=<Cee eefleheoe
#eceeJeeCeer heJe&
19. DeeefMJeve ke=<Cee DeceeJemee
Deeeee& eer Jeerjmeeiej
SJeb eer heeemeeiej
cenejepe kee
meuuesKevee efoJeme
20. DeeefMJeve egkeuee hetefCe&cee
Mejo hetefCe&cee1
21. keeefle&ke ke=<Cee elego&eer keer efheueer jeef$e ceW
Je<ee&eesie efveehevee
22. keeefle&ke ke=<Cee DeceeJemee kes G<eekeeue ceW
Jeerj efveJee&Ce hetpee
23. keeefle&ke ke=<Cee DeceeJemee kes meeebkeeue ceW
ieewlece ieCeOej kes
kesJeue%eeve keer hetpee
24. keeefle&ke egkeuee Deceer mes hetefCe&cee leke
Deeeefvnke heJe&
Fme ekeej mes meeOegDeeW kes Je<ee&eesie ceW eece, veiej ee enj kee mebhetCe& JeeleeJejCe
Oece&cee yeve peeee kejlee nw~ keF& Ske YeJe peerJe iegDeeW mes Oeeefce&ke efe#ee, Gheose enCe
kejles nQ~ keF& Ske peerJe efJejkele neskej pewvesMJejer oer#ee ues uesles nQ~ ceefnueeSB Yeer cegefve ee
Deeefe&keeDeeW mes esjCee heekej Deeefe&keeSB yeve peeleer nQ~ Fme ekeej eelegcee&me ceW oer#ee kes
emebie Yeer Dee peeles nQ~ Deveske vej-veejer ye=nlheueele, efpeveiegCemebheeflle ele, Ceceeskeej ceb$e
Deeefo eleeW kees enCe kej uesles nQ~ efJeeved meeOegDeeW kes Gheose mes pewve-Depewve meceepe
DeefOekehe mes Oece&heeret<e kee heeve kejkes mebmeej leehe kees eeble kej ueslee nw~

N: M
1. ieefCeveer %eeveceleer ceeleepeer kee pevceefove~