Aleksander Moisiu lindi ne qytetin e Durresit ne vitin 1879.

I ati ishte nga Kavaja ndersa e ema nga jugu i Italise. Me bashkimin e prinderve te tij aktori e kaloi pothuaj gjithe rinine e tij ne qytetin e Durresit dhe me pas ne irane duke u larguar ne moshen !"#vje$are nga %hqiperia per t&u 'hvendosur se bashku me nenen dhe dy motrat e tij ne (jene te )ustrise. Me kalimin e kohes qyteti austriak* perve$se shtepia e tij e re* u be edhe sta$ioni i pare i karrieres se tij. )ty aktori i madh shqiptar )leksander Moisiu* pati +atin te njihej me aktorin austriak qe ne ate kohe perjetonte nje sukses mja+t te konsiderueshem. ,hose+ Kain'* i $ili e ndihmoi shume aktorin tone per hapat e tij te para ne boten e aktrimit. %hekulli ,, ishte edhe momenti kur )leksander Moisiu +illoi te njihej ne rang boteror dhe te konsiderohej si nje aktor mja+t +isnik. Me pas aktori i shquar shqiptar merr vendimin te 'hvendoset ne -rage dhe ne .erlin* ku aty perseri ka +atin te njihet me nje aktor tjeter te suksesshem* Maks /einhardin. -ikerisht ne kete vend ne /einhard )samble ne /usi* aktori i shquar shqiptar vleresohet me $mimin e pare nga dramaturgu dhe kritiku )natoliy 0una$arski* per interpretimin e tij tek 1dipusi. Ky vleresim perben edhe $mimin e pare ne karrieren e madhe te Moisiut* si dhe nismen e nje periudhe te re plot vleresime e interpretime te suksesshme. )ktori i madh shqiptar va'hdon te interpretoje ne rolet me te spikatura te asaj kohe. 23amlet2 ne eatrin -opullor te (jenes ne vitin 19!!* 24edia2 e 0eo olstoit dhe 2 he alive

5adaver2 ne .erlin ne 19!!#in. )keksander Moisiu va'hdon te aktroje va'hdimisht ne veprat me te spikatura duke arritur majat e teatrit boteror me per'gjedhjen e tij ne rolin e /omeos ne vepren e +amshme %hekspirane 2/omeo dhe ,hulieta2 ne 19"7#en duke lene te gjithe te shtangur me a+tesite e tij interpretuese. .iogra+ia e Moisiut ge'on nje pasuri dhe nje vlere qe do ta deshironte $do njeri i rangut te tij. 6der komentet e shumta per biogra+ine e tij mund te ve$ohen disa vleresime te sinqerta nga koleget e tij. Maks .rod shkruan per aktorin tone7 23amlet eshte shkruar vetem per Moisiun dhe vetem ai mund ta interpretonte.2 K. %tanislavski shkruan7 26je artist edhe nje njeri kaq i madh sa Moisiu* i perket gjithe botes2. )leksander Moisiu* pavaresisht se po perjetonte nje sukses te jashte'akonshem* nuk e harroi kurre origjinen edhe kombin e tij. -as shume tentativash dhe kerkesash ndaj autoriteteve te shtetit shqiptar arrin te marre pasaporten shqiptare se bashku me bashkeshorten e tij* 8ohana shqiptar ervin* ne 199:#en. )ktori i madh

nderroi jete ne mars te vitit 199; duke lene pas tij kujtime te pavdekshme. rupi i tij i pajete aktualisht ndodhet ne 0eik 0ugamo te <vi$res.=mri i tij i +ali %hqiperise nje nga jashte'akonshme. /olet dimensionet me interesante e te

e tij qene nje kolane brilante e artit pamor te drames. =shte per t&u $uditur se megjithese ai luajti persona'he te interpretuara nga majat e aktrimit boteror* perseri ishte krejt i ve$ante dhe po kaq i madh sa edhe koleget e tij evropiane. e dramaturgjise marresh persiper e te reali'osh persona'he te

elitare eshte sa lodhje dhe mallkim* aq dhe mrekulli e relaks. Detyra te tilla madhore i marrin persiper* jo vetem vullnete titanike* por edhe talente te jashte'akonshme. 6e keto dimensione* ne kete arene* hyri me modesti* u 'hvillua universalisht dhe mbylli jeten i rrethuar nga respekti dhe admirimi aktori)leksander Moisiu. > panum>rta jan> sh+aqjet e dh>na me sukses prej tij n> dhjet>ra vende t> bot>s. (et>m kaq do t> mja+tonte* q> ai t> joshej nga e mira dhe begatia e vendeve t> tjera* ku kaloi shum> nga jeta e tij artistike. -or jo* aspak? 6ga )leksand>r Moisiu na vjen prova m> e qart> e dashuris> s> tij p>r %hqip>rin>. %hikim ne boten e )leksander Moisiut

)i nuk ishte vet>m i pap>rs>ritshmi i sken>s. 8asht> saj* n> or>t kur i 'hvishte kostumet e roleve bot>rore* jetonte brengat* talla'et* pendimet dhe dhimbjet q> nuk tjet>rsoheshin. -ara se t> ishte aktor* )leksand>r Moisiu ishte njeri. 6d>rsa jeta e tij nj> subjekt i p>rkryer i nj> drame q> nuk iu sh+aq kurr> publikut. K>t> nuk e rr>+eu dot. = nd>rsa endej nga nj> sken> n> tjetr>n* n> salla t> mbushura plot ku u jepte jet> persona'heve tragjik>* ai mbeti gjithnj> i lidhur shpirt>risht me +amiljen e tij. I takonte shum> rrall>* por ishte i @rob>ruarA prej tyre. (uante va'hdimisht shqet>simin e nj> +amilje t> ndar>* ndante me ta dhimbjen* e prekte Bdo +anta'i e tepruar e n>n>s dhe e motrave

ndaj tij. Mes rreshtave q> nd>r vite +lasin p>r suksesin e madh t> aktorit me origjin> shqiptare* gjen shum> pak ose aspak t> +iltet p>r t> si njeri. C+ar> b>nte ai kur perdet uleshin e +ikeshin dritatD C+ar> mendonte thell> n> shpirt dhe sa e ndjente gjakun q> i kalonte n> deje* p>r t> $ilin thoshte se >sht> gjak shqiptariD 6j> let>rk>mbim prej !: letrash e kartolinash q> )leksand>r Moisiu ia d>rgonte prind>rve e motrave t> tij 'bulojn> k>t> an> t> panjohur. 8an> me shkrimin e tij t> dor>s e t> +irmosura me emrin e shkurtuar )leks apo edhe me ini$iale. 6isen n> em>r t> n>n>s apo t> motrave nga adresa hotelesh t> qyteteve italiane dhe gjermane ku ai l>vi'te p>r t> dh>n> sh+aqje. -rej vitesh ruheshin me origjinalitetin e tyre n> mu'eun teatror @5arlo %$hmidlA* rieste* ku edhe jan> 'buluar nga dr. %ali 3idri* arkeolog dhe historian durrsak. Ky +ond letrashEq> p>rb>n vet>m nj> pjes> t> let>rk>mbimit t> tij me +amiljenF ka qen> nj> nGitje e madhe p>r dr. 3idrin q> t> k>rkoj> t> dh>na dhe materiale arkivore q> +lasin p>r an>n njer>'ore t> )leksand>r Moisi Moisiut* aktorit me origjin> shqiptare nga i ati. -rej vitesh* Bdo m>ngjes* ai shkon t> punoj> n> @%ht>pin> Mu'eA ku )leksandri kaloi pes> vite t> +>mij>ris> s> tijE188:#1889F. I ati i tijEsipas 3idrit quhet Moisi dhe jo KostandinF me nj> pjes> t> +amiljes u shp>rngul n> Durr>s* nd>rkoh> q> gruaja e tij me +>mij>t e tjer> q>ndroi n> rieste. I vogli i n>nt> +>mij>ve* Moisiu do t> kalonte n> qytetin bregdetar vitet m> t> bukura t> +>mij>ris>* aty ku @m>sova t> leGoj e t> shkruaj shqipen e bab>sA. Kujtimet do tHi merrte me vete e bashk> me to nj> pjes> t> karakterit shqiptar. -as nj> pune m> shum> se 1" vjeBare* k>to letra* por edhe materiale t> tjera dokumentare q> d>shmojn> jet>n e aktorit me origjin> shqiptare* dr. 3idri i ka hedhur n> +aqet e nj> libri t> titulluar @)leksand>r Moisiu# Mes riestes dhe Durr>sit* =pistolaeA. @)rsyeja dhe* mbi t> gjitha* d>shira ime* >sht> ta paraqes )leksandrin n> gjirin +amiljar* n> nostalgjit> e tij p>r t> dy qytetet* at> t> lindjes* rieste* dhe at> t> +>mij>ris>* Durr>si* si dhe let>rk>mbimin e tij me n>n>n* babain e motratA* tregon 3idri n> nj> bised> t> gjat> p>r +igur>n komplekse t> )leksand>r Moisiut. 0et>rk>mbimi p>rb>n materialin ba'> t> k>tij libri* nd>rkoh> q> pjes> e tij >sht> edhe nj> album +otogra+ishEdisa t> botuara p>r her> t> par>F e dokumentash. 6j> 5D me regjistrime 'anore t> )leksand>r Moisiut q> shoq>ron librin* nGjerr> nga disku austriak @)leGander MoissiA* risjell n> kujtes> '>rin e k>tij kori+eu t> sken>s.

/eison Ija$i ose )leGander* )lessandro # Moissi ose Moisi* lindi m> ! prill t> vitit 1879 n> Kavaj> te %3JI-K/I%K dhe vdiq m> !9 mars t> vitit 199; n> (jen>* ishte aktor austriak me origjin> shqiptare. Jeta 6> mosh>n 19 vjeBare shkon n> (jen>* ku me ndihm>n e 8o'e+ Kain$ iu p>rkushtua aktrimit. M> 1898 e nisi karrier>n e vet si kompars Eaktor> q> luajn> rol t> vog>lF n> .urgtheat>r. -astaj vijuan anga'hime n> teat>r n> -rag> dhe .erlin. 6> .erlin )leksand>r Moisiu u pranua n> seminarin e MaG /einhardt me t> $ilin shkoi n> turne n> -etersburg E1911F. )tje u dallua p>r rolin e =dipit. -as k>tij suksesi ai u anga'hua n> shum> vende t> =vrop>s dhe )merik>s (eriore.4usha e veprimit t> Moisiut p>rmblidhte t> gjith> spektrin e literatur>s evropiane t> teatrit* duke +illuar q> nga tragjedia antike greke e deri te koha moderne. %hum> t> njohura u b>n> interpretimet e tij t> 3amletit* t> =dipit* t> 8edermann dhe t> 4edja n> vepr>n e 0eon olstoit @Ku+oma e gjall>A. )i luajti po ashtu edhe rolet kryesore n> premierat e pjes>ve teatrale t> 3auptmann#it E@Der LeiMe 3eiland@F* t> Nedekind#it E@4rOhlings =rLa$henAF dhe t> 3o+mannsthal#it E@8edermannAF.6> vitin 19!" ishte i pari q> n> 0oj>rat 4estive t> %al'burgut E%al'burger 4estspieleF luajti rolin kryesor n> @8edermannA.Moisiu vler>sohej shum> nga publiku i tij p>r shkak t> '>rit t> tij t> bukur si dhe p>r anga'himin e tij emo$ional. )i llogaritej sidomos n> vitet para +illimit t> 0u+ta e -ar> .ot>rore si nj> nga aktor>t m> t> m>dhenj n> hap>sir>n gjermano+ol>se. 6> periudh>n mes dy lu+t>rave ishte shum> koh> n> turne. 6> .erlin aktronte n> k>t> koh> vet>m si mysa+ir. %tili i tij i aktrimit llogaritej k>tu si i vjet>ruar dhe nuk mund t> matej m> me 'hvillimet teatrore si ai i ekspresioni'mit* apo teatri politik i .re$ht#it apo i -is$ator#it.-rej vitit 191" e deri m> 199; mori pjes> n> 1" produksione t> +ilmave* 8 prej tyre ishin +ilma pa '>.6> vitin 199;* pak koh> para vdekjes s> tij* Moisiu k>rkoi shtet>sin> e %hqip>ris> si dhe at> t> Italis>. %hqip>ria re+u'oi k>t> k>rkes>* kurse Italia ia dha shtet>sin> Moisiut* kur ai ishte i shtrir> n> shtratin e vdekjes.)i vdiq m> !9 mars t> vitit 199; n> (jen>. )i >sht> i varrosur n> varre'at e komun>s s> Mor$ote#s>* pran> qytetit 0ugano n> kantonin e essin#it n> <vi$>r.Moisiu sot adhurohet dhe respektohet sidomos n> %hqip>ri si nj> nd>r aktor>t m> t> m>dhenj t> vendit* edhe pse ai q> nga rinia e tij m> nuk e vi'itoi

%hqip>rin>. %hkolla e aktrimit n> iran>* Pniversiteti i Durresit* %hkolla e mesme e pergjithshme n> Kavaj> dhe teatri i Durr>sit e mbajn> emrin e tij.Iruaja e tij Maria Moisiu ishte nga (jena. )leksander Moisiu >sht> st>rgjyshi i aktorit Iedeon .urkhard End>r t> tjera i njohur me rolin e tij kryesor n> serin> @ Komisar /eGAF. Citate 2<>ri* mimika dhe gjestet e Moisiut sh+aqin diBka unike* diBka e $ila nuk ishte par> asnj>her> n> sken>n bot>rore t> artit.2 # 4ran$ Ka+ka* shkrimtar i njohur bot>ror 23amleti >sht> shkruar p>r Moisiun dhe Moisiu ka lindur p>r t> interpretuar 3amletin* vet> ai.2 # MaG .rod 2Pn> gjeta te Moisiu aktorin e v>rtet> q> k>rkoja.2 # MaG /einhard* regjisor dhe re+ormator i skenes gjermane 26epermjet interpretimit te rolit te 3amletiti* Moisiu +itoi dashurine e shikuesit +ran$e'.2 # )ndre )ntuan* re+ormist i teatrit +ran$e'. 4ran$ Ka+ka >sht> shprehur se* '>ri* mimika dhe gjestet e tij* paraqesin diBka unike q> nuk jan> par> kurr> n> artin skenik bot>ror. %hkrimtari i madh austriak e ka +jal>n p>r aktorin e njohur me origjin> shqiptare* )leksand>r Moisiu* i $ili nd>rroi jet> m> !! Mars t> vitit 199;.)ktori me +am> bot>rore* )leksander Moisiu* lindi n> Kavaj> m> 1879 n> +amiljen me tradita t> Moisive* e $ila p>r arsye ekonomike emigroi ne rieste#Itali. -as mbarimit t> shkoll>s s> mesme n> Ira$ t> )ustris> dhe pas nd>rprerjes s> Konservatorit t> (jen>s* Mosiu punoi si duartrokit>s n> opera dhe si +igurant n> .urgteater* ku dhe nisi dhe krijimtaria teatrale e tij. )leksand>r Moisiu* !" vjeBar* u vendos p>r+undimisht me n>n>n dhe dy motrat e tij n> (ien> E)ustriF* me inkurajimin dhe mb>shtetjen e aktorit austriak* 8ose+ Kain' E18;8# 191"F. K>tu nisi karriera e Moisiut si nj> nd>r aktor>t e m>dhenj europian> t> sken>s* n> vitet e para t> shek. ,,.(itet n> va'hdim* e gjet>n at> n> -rag> dhe pastaj n> .erlin* ku u b> aktori i +avori'uar i MaG /einhardit E1879#19:9F. @I pakrahasuesh>mA* sipas kritik>ve* @mbetet roli i 4edias n> @Ku+oma e gjall>A e 0eon olstoit* interpretuar 1:"" her> prej tij dhe i shikuar nga m> shum> se gjys>m milioni spektator> n> bot>A. Moisiu ndoqi )nsamblin /einhard n> /usi n> 1911 dhe u duartrokit shum> n> %h>n -et>rburg nga kritiku dhe dramaturgu

)natoliy 0una$harsky E187;#1999F./epertori i interpretimeve t> tij preku dramaturgjin> europiane* q> nga tragjedian>t e lasht> t> Ireqis> e deri n> shkrimtar>t modern> t> shek. !". )i ishte i pari n> =urop> q> interpretoi karaktere nga %trindberg* olstoi* Cehov* -irandelo* 3o+manstal* etj. Midis roleve t> tjer>* p>r t> $il>t )leksand>r Moisiu mbahet mend n> veBanti* jan> 3amleti* 4austi* @ rupi I gjall>A i olstoit dhe Dubedati n> @Dilema e DoktoritA t> Ieorge .ernard %hoL. Kritik>t kan> n>nvi'uar se ai u dallua p>r nj> stil interpretimi origjinal t> paimituesh>m* p>r nj> '> unik* t> bukur* temperament dinamik* +or$> t> brendshme dhe t> jashtme shpreh>se dhe interesimin e tij p>r 'hvillimet so$iale n> bot>.6d>rkoh>* n> librin e tij t> +undit p>rpara se t> vriste veten n> .ra'il @.ota e djeshme* kujtime t> nj> europianiA* shkrimtari austriak me origjin> hebreje* %te+an 5vajk* e vler>sonte miq>sin> me aktorin shqiptar si nj> nd>r gj>rat e tij m> t> Bmuara. 6> vitin 199:* me k>rkes>n e tij autoritetet shqiptare t> asaj kohe i dhan> atij pasaport>n shqiptare.