Deficiti energije, makroi mikronutrijenata

Briita orevi

Najznaajniji deficiti na globalnom nivou

Fe J Vitamin A Energija Proteini Vitamin D Cink Ca

Pothranjenost
Deficit energetskog unosa rezultuje pothranjenou. 1. Blaga ili ozbiljna 2. Korisna ili opasna po zdravlje Malnutricija je ozbiljan nedostatak pojedinog ili vie nutrijenata.

Posledice pothranjenostiglobalan nivo

Vei stepen smrtnosti-svake godine umire 5,6 miliona dece uzrasta mlaeg od 5 godina, a 146 miliona dece je pothranjeno Vea osetljivost na bolesti Smanjeni kognitivni razvoj Smanjena ekonomska produktivnost Smanjen kvalitet zivota Vea osetljivost na hronine bolesti u kasnijem ivotu

Proteinski deficit
Predstavlja disbalans izmeu unosa i potreba Dugotrajan proteinski deficit dovodi do gubitaka na nivou: Somatskih proteina sto rezultuje gubitkom miia Visceralnih proteina, sto rezultuje poremeajima na nivou jetre, pankreasa i GIT
Kombinacija deficita proteina i unosa energije predstavlja osnovu za razvoj gladi u svetu !!!!

Proteinsko-energetska malnutricija-marazam
1. Marazam je uobiajeni oblik kod male dece (marasmus, grki. gubiti) 2. Telesna masa je do 60% prosene za taj uzrast, bez edema Gubitak adipoznog tkiva i gubitak miine mase. Uzrok: proteinsko-energetska malnutricija

Proteinsko-energetska malnutricija - marazam

1. Kod male dece u zemljama u razvoju 2. Kod odraslih, ak i u razvijenim zemljama, usled ozbiljne bolesti (bolnika malnutricija) 3. Kod ljudi svih starosnih doba u periodima gladi, elementarnih nepogoda, ratova. Zaustavljen rast. Uzrok siromatvo i neobrazovanje. Loa higijena dovodi do gastroenteritisa, dijareje i povraanja, to dovodi do intestinalne atrofije i dijareje. Banalne infekcije mogu biti letalne, jer je naruen elijski imunitet. Moe nastati i atrofija srca i smanjenje telesne mase.

Proteinsko-energetska malnutricija -kvasiorkor

Kvasiorkor je otkriven pedesetih godina prolog veka. Generalizovani edem, pigmentacije koe, kosa bez pigmenta. Jetra ne sintetie dovoljno: 1. Albumina, uzrok edema 2. Lipoproteina niske gustine, koji ne transportuju masti izvan jetre, sto objanjava akumulaciju masti u jetri. Uzronik: ishrana relativno E adekvatna, ali nedovoljan unos proteina

PEM
Praen deficitom vitamina A, kalijuma zbog dijareje, cinka, nijacina, folata Terapija akutnih komplikacija Poveanje E unosa i multivitaminskih kapi Prognoza: Smrtnost je do 20% Prevalenca PEM-a je do 22%

Deficit mikronutrijenataskrivena glad

1990. prvi put definisan termin skrivena glad (hidden hunger) Od primarnog znaaja na globalnom nivou su deficit Fe, J i vitamina A Od znaaja su i deficit vitamina D, Ca, Zn, kao i vitamina B2, folne kiseline i B12 Prevalenca i znaaj problema: 40% svetske populacije, nedostatak Fe ak treina !!!!

Deficit gvoa i prevalenca deficita

Nedostatak Fe je znaajan globalni problem kako razvijenog tako i nerazvijenog sveta Do 30% svetske populacije je anemino

Anemije
Stanje u kojem veliina i broj eritrocita, kao i koliina Hb umanjuje razmenu O2 i CO2 izmeu krvi i tkiva

Podela Veliina eritrocita (makrocitna, mikrocitna...) Sadraj Hb (hipohromna, normohromna)

Uzroci anemija
Nutritivni deficit Ostali faktori Hemoragije Genetske abnormlnosti Hronine bolesti (CA,RA) Toksinost lekova (metotreksat, NSAIL)

Nutritivne anemije
Posledica neadekvatnog unosa pojedinih nutrijenata

Gvoe
Gvoe je prepoznato kao esencijelni nutrijent vie od stotinu godina Fe u organizmu Funkcionalno Skladiteno

Potrebe za gvoem
Deca, 0-36 meseci 0,27- 7 mg Deca kolskog uzrasta 8- 15 mg Odrasle muke osobe 8 mg Odrasle e e 18 mg !e e u "eriodu gra#iditeta 27 mg
RDA vrednosti veoma zavise od pola, uzrasta i fiziolokog stanja.

WHO Unicef Recommended dietary intake for iron, 2001

Dijetarni izvori gvoa

Animalni bolje bioloke gvoe raspoloivosti HEM

Biljni ne-HEM gvoe

Uticaj drugih sastojaka hrane na apsorpciju Fe

Fitinska, oksalna kiselina, tanini onemoguavaju resorpciju Fe Zn, Co, Cu, Mg kompetitivna apsorpcija Vitamin C poveava apsorpciju

Dijetarni izvori gvoa

Sadraj gvoa u hrani (mg/100g)
Hrana Digerica, kuvana, !vinj!ka &ovedina, gri'ovana *agnjetina, +eena -e'eno 'i!nato +ovre /ino (0e'o i'i crno) 2i0a 4i'etina, +eena
%Vea raspoloivost (hem) ili alkohol

Sadraj e "#$ - 1"% (#)% ,#"% 0#" . ,#, 0#1 . 1#,% 0#3 . 3#1% 0#$% 0#7 . 1#, ,#3 0#1 . 1#(

5ra!i/'e6nici oko'ada, crna *a0uka, !vea

Dijetarni i8vori gvo9a

Kako poveati apsorpciju Fe?

Raznovrsnija ishrana da bi se poveao unos Poveati unos vitamina C Hemsko Fe predominantan izvor Fe

Izbegavati konzumiranje velikih koliina kafe i aja uz obrok Konzumiranje (cerealija$ fortifikovanih namirnica

Uticaj kulinarske obrade na sadraj Fe u namirnicama

% Os o# i #id gubitka
&relazak u #odu ili mas o'u u ko(u se amir ica "ri"rema - meso i mes i "roiz#odi

% &o#e'a (e bioiskoristl(i#osti
)amir ice bil( og "orekla *zrok i(e "oz at &ret"osta#ka - i +ibitor og utica(a ,a i odre-e i+ "rotei a

Deficit gvoa

Anemije prouzrokovane deficitom Fe

Anemija prouzrokovana deficitom gvoa
mikrocitna anemija

Nutritivni deficit nedostatkom Fe

Fe

anemija

izazvana

najei nutritivni deficit 21. veka

Prevalenca (SZO)
4-5 milijardi 2 milijarde 60-80% deficitarno u Fe 30% svetske populacije je anemino

Dijetarne intervencije suplementacijom

Terapija
Pre poetka vano je iskljuiti mogui skriveni uzrok anemije (npr. gastrinu eroziju, GI kancer)

Profilaksa
Opravdana kod pacijenata sa dodatnim rizikom za nedostatak Fe
Loa ishrana Malapsorpcija Menoragija Trudnoa Prevremeno roena deca Kod pacijenata na hemodijalizi...

Dijetarne intervencije suplementacijom

Per os unos neorganskog dvovalentnog gvoa Brzina regeneracije Hb ne zavisi mnogo od tipa soli ukoliko se daje dovoljno Fe Izbor preparata najee odreuju
Neeljeni efekti Cena

Doziranje
Per os doza elementarnog Fe kod deficita 100 200mg dnevno Najee se koristi
Gvoe-sulfat 200mg (65mg elementarnog Fe) 3x dnevno

Za blai oblik deficijencije ili profilaksu

Gvoe-sulfat 200mg 1-2x dnevno

Sadraj Fe2+ u razliitim solima

So'i gvoa :o'iina Sadraj e'ementarnog e,;

&voe fumarat &voe g'ukonat &voe !u'fat &voe !u'fat, !uvi

,00 mg (00 mg (00 mg ,00 mg

1) mg () mg 10 mg 1) mg

Odgovor na terapiju
Konc. Hb bi trebalo da raste
100-200 mg/100mL dnevno, odnosno 2g/100mL u toku 3-4 nedelje

Kada se postigne referentna vrednost suplementaciju nastaviti jos 3 meseca!

Hb,

Neeljeni efekti
GI iritacija, munina, abdominalni bol.dijareja/opstipacija esto dozno zavisni

Preporuka
Smanjiti dozu ili primeniti Fe2+ u obliku druge soli

Kod dece est uzrok desferioksamin (antidot)

sluajnog

trovanja

Savetovanje
Iako se soli Fe bolje apsorbuju na prazan stomak, mogu se uzimati posle obroka da bi se smanjili GI neeljeni efekti Soli Fe mogu obojiti stolicu Kombinovani preparati
Sa vit. C poveana terapijska prednost je minimalna, a cena

Dodatak drugih komponenti npr. vitamina B grupe se ne preporuuje (osim folne kiseline kod trudnica)

Deficit gvoa
Ne samo gubitak rezervi, ve i oteenje fiziolokih funkcija zavisnih od gvoa! Faktori koji dovode do poremeaj bilansa Fe
nedovoljan unos poremeena apsorpcija bolesti sistema za varenje poveana razgradnja Er pojaan gubitak krvi

Posledica deficita Fe
sideropenijska anemija koju odlikuje mala zapremina Er i njihova nedovoljna zasienost Hb

Anemiji prethodi gubitak rezervi gvoa, odnosno smanjenje koncentracije feritina u serumu.fritina u serumu

<nemije
Megaloblastina anemija
deficit folne kiseline ili vitamina B12

Perniciozna anemija
Jedan od uzroka megaloblasne dovodi do malapsorpcije vit.B12 nedostatak GIF

Izloeni riziku
Starije osobe Osobe kod kojih je izolovan H. Pylori Dijabetiari na terapiji metforminom

<nemija +rou8rokovana deficitom fo'ne ki!e'ine

*zrok
)eadek#ata u os, a"sor"ci(a i kori'e (e &o#e'a a ekskreci(a &o#e'a e "otrebe Degradaci(a .ol e kiseli e

De.icitu izloe i
!e e u trud o'i, bebe, deca sa de.ektom er# e ce#i /lko+oli0ari

Hidrok!iko0a'amin
% Due se zadra#a u orga izmu od ci(a okobalami a "a se moe da#ati s#aka 3 meseca ako to se "o"u e de"oi
1 a(0e'e doi#ot o

o'na ki!e'ina
% )ikada e da#ati samu za tera"i(u "er icioz e a emi(e % Per os - Odrasli i deca stari(a od 1 godi e
1 5 mg d e# o, 6 meseca 7do termi a kod trud ica$ 1 3 do 15 mg d e# o kod mala"sor"ci(e 1 Doza odra#a (a 5 mg s#aki+ 17 da a

% i2m2 i (ekci(a % 3 ici(al o 1 mg 34 edel( o, 2 edel(e % 5atim 1 mg s#aka 3 meseca

% 5a "re#e ci(u de.ekta tube

eural e

1 Mali rizik 1 600 8g d e# o "re za0e'a i do 12 edel(e trud o'e 1 Visok rizik 1 5 mg d e# o i do 122 edel(e trud o'e

RDA i izvori vitamina B12

Dnevne potrebe za zdrave odrasle osobe 1.5 g (bazirano na DHSS 1991)
Hrana kao i8vor vitamina B1,
Digerica (jetra) naj8naajniji i8vor Sardine, o!trige -eetina 5!ta'o me!o, ri0a *aja Sir ='eko 50ogaene cerea'ije

RDA i izvori folne kiseline

Dnevne potrebe 200 g
dvostruko vie u trudnoi Hrana kao i8vor fo'ata
Digerica (jetra, naroito +i'ea) 50ogaene cerea'ije &erma, !ojino 0ra6no :ikiriki Broko'i, 8e'ena !a'ata H'e0 od ce'og 8rna, >itru!no voe, 0orovnice, krom+ir Sir &ovedina

Dijetarne intervencije u prevenciji anemija

1.Pravilno balansiranje odreenih nutrijenata/unos namirnica koje su dobar izvor Fe 2.Potenciranje odreenih jedinjenja u namirnicama - fortifikacija (uspeno se sprovodi od 40-ih godina 20. veka) 3.Eliminacija odreenih nutrijenata ili namirnica jedinjenja koja mogu da ometaju apsorpciju Fe

Ostali nutrijenti od znaaja za prevenciju anemija

Bakar
neophodan za sintezu Hb ulazi u sastav ceruloplazmina deficit veoma redak

Proteini
neophodni za sintezu Hb i eritrocita

Piridoksin Vitamin E

Znaaj intervencija
U prevenciji odreenih tipova anemija optimalna ishrana ima presudnu ulogu! Od znaaja je poznavanje dijetarnih izvora, RDA, kao i dijetarnih intervencija za prevenciju anemija
Postoji potreba da se povea svest o znaaju anemija svih zdravstvenih profesionalaca ukljuenih u brigu o pacijentima sa hroninim bolestima (CA, RA) u smislu ranog otkrivanja i adekvatne terapije!

Vitamin A

Istorijat deficita vitamina A

Ima dugu istoriju, poznat je bio u starom Egiptu, ali i Hipokratu. Digerica se prepisivala kao lek za nono slepilo. 1949. u humanom eksperimentu potvreno da je 750 mcg retinola dovoljno da sprei nono slepilo. Rizik od kseroftalmije je u vezi sa poveanim rizikom od infekcija!!!!!

Rasprostranjenost deficita vitamina A i posledice

1969. je procenjeno da preko 40 miliona dece uzrasta mlaeg od 6 godina imaju blagu ili umerenu kseroftalmiju, 1% oslepi svake godine, a 50-75 % umre tokom prve godine.

Vitamin
- karoten
CH 3 CH 3 CH 3

A
H 3C H 3C

CH 3 CH3

CH 3

CH 3

CH 3

Vitamin A, retinol
H3C CH 3 CH 3 CH 3 OH CH 3

*edinice
IU=INTERNACIONALNA JEDINICA RE=RETINOL EKVIVALENAT 1 IU=0,3 g RETINOLA 1 IU=0,6 g KAROTENA 1 RE=6 g KAROTENA 1 RE=12 g DRUGIH KAROTENA 1 RE= 1 g RETINOLA 1RE=3,3 IU

POTREBE ZA VITAMINOM A
NOVOROENE BEBE g,RE IU 0-6 meseci 420 1390 6-12 meseci 400 1320 DECA 1-3godine 400 1320 7-10 godina 700 2310 11+ (enski, muki pol) 800 i 1000 g 2640 3300 I TRUDNOA I LAKTACIJA +200 + 400 g

Mere za spreavanje deficita vitamina A

1. Savetovanje o pravilnom izboru namirnica (animalne i visokovredne biljne) 2. Suplementacija visokim dozama vitamina A (Indija, 60-te godine prolog veka) 3. Fortifikacija i obogaivanje namirnica

?era+ij!ke do8e vitamina <

&re"oruke 9#etske zdra#st#e e orga izaci(e: &r#a d#a da a #isoke doze, zatim za 1 do 6 edel(e "o o#l(e a tera"i(a

2e6avanje +ro0'ema na g'o0a'nom nivou ,010

Uticaj drugih mikronutrijenata na status vitamina A

12 De.icit "rotei a 22 De.icit ci ka 32 De.icit #itami a ; 3 terakci(a sa "o(edi im leko#ima: +olestirami , kol+ici , eomici , .itosta oli, .itosteroli<2

Deficit joda (IDD-poremeaj deficita joda)

Prevalenca je u opadanju poevi od 90-ih kada su omasovljeni programi jodiranja kuhinjske soli. 1999. WHO je zakljuila da 13% svetske populacije boluje od guavosti, 200 miliona ljudi Unos J manji od 10 g dnevno u odreenoj regiji praen je masovnom guavou

unkcija i i8vori joda

Sinteza hormona tiroidne zlezde, neophodnih za pravilne metabilke procese Tetrajodtironin (tiroksin) I trijodtironin Jod sadre: Plodovi mora Tlu-planinski krajevi !!!! Morska so

Prisustvo goitrogenih supstanci u hrani !!!

2D< vredno!ti 8a jod

Deca, 0-5= meseci Deca kolskog uzrasta Deca, stari(a od 12 godi a !e e u "eriodu laktaci(e i gra#iditeta =0 mcg 120 mcg 150 mcg 200 mcg

WHO Unicef Recommended dietary intake for iodine, 2001

Deficit joda (IDD-poremeaj deficita joda)

Dijagnoza putem urinarne ekskrecije Veliina tiroidne lezde Ultrazvuni pregled TSH i tiroglobulin

Znaaj deficita
Uveanje tiroidne lezde-GUAVOST odrasle osobe. Fetalni razvoj je kritini period!!! Period do 3 godine ivota, posledice su neuroloke i ometen mentalni razvoj (10- 15%). Kretenizam

&'o0a'na !trategija
12 )acio al i "rogrami (odira (e soli su dali rezultate 22 >odra (e "i(a'e #ode 32 ?orti.ikaci(a i .a t .ormula 62 ?ort.ikaci(a druge +ra e 52 @ast#or kali(um-(odida 710A$ 62 9u"leme taci(a (odira im ul(em
NEELJENI EFEKTI HIPERTIREODIZAM!!!

a(bol(e

Nutrijent Ca

Klinicki znaci Smanjena mineralizacija kostiju Defekt nervne cevi Rahitis, osteopmalacija Dijaerja, pneumonija, malarija, usporen rast Anemija, neuropatija Anemija, ispucale usne

Rasprostranjenost Nepoznato

Intervencija Mleni prpoizvodi, suplementacija Fortifikacija Fortifikacija margarina Fortifikacija, suplementacija

Folna Vit D

2/1000 15 % populacije, I do 50 ^ islamskih populaciuja Do 2 milijardi ljudi u zenljama u razvoju

Zn

Vita B12

Deca vegetarijaanskih majki, starije osobe 40 % dece u Nigeriji, 50 % u Gvatemali

Animalni prozvodi

Vit B2

Mleni proizvodi

Dijetarne intervencije su najznaajniji deo globalne strategije za prevenciju i iskorenjivanje malnutricija. Iako se esto zaboravlja, malnutricije predstavljaju uzrok najveeg broja prevremenih smrtnih ishoda u svetu. Mnogobrojna meunarodna tela se bave ovom problematikom (WHO, UN, FAO, Unicef), kao i vlade zemalja pogoenih problemom.