Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
C hc lng t
Bi:
Wiki Pedia
C hc lng t
C hc lng t l mt trong nhng l thuyt c bn ca vt l hc. C hc lng t
l phn m rng v b sung ca c hc Newton (cn gi l c hc c in). N l c
s ca rt nhiu cc chuyn ngnh khc ca vt l v ha hc nh vt l cht rn, ha
lng t, vt l ht. Khi nim lng t ch mt s i lng vt l nh nng lng
(xem Hnh 1) khng lin tc m ri rc.
C hc lng t l mt l thuyt c hc, nghin cu v chuyn ng v cc i lng
vt l lin quan n chuyn ng nh nng lng v xung lng, ca cc vt th nh
b, lng tnh sng ht c th hin r[2]. Lng tnh sng ht c gi nh l
tnh cht c bn ca vt cht, chnh v th c hc lng t c coi l c bn hn c hc
Newton v n cho php m t chnh xc v ng n rt nhiu cc hin tng vt l m
c hc Newton khng th gii thch c. [cn dn ngun]Cc hin tng ny bao gm
cc hin tng quy m nguyn t hay nh hn (h nguyn t). C hc Newton khng
th l gii ti sao cc nguyn t li c th bn vng n th, hoc khng th gii thch
c mt s hin tng v m nh siu dn, siu chy. Cc tin on ca c hc lng
t cha bao gi b thc nghim chng minh l sai sau mt th k. [cn dn ngun]C
hc lng t l s kt hp cht ch ca t nht ba loi hin tng m c hc c in
khng tnh n, l: (i) vic lng t ha (ri rc ha) mt s i lng vt l, (ii)
lng tnh sng ht, v (iii) vng lng t. Trong cc trng hp nht nh, cc nh
lut ca c hc lng t chnh l cc nh lut ca c hc c in mc chnh xc
cao hn. Vic c hc lng t rt v c hc c in c bit vi ci tn nguyn l
tng ng.[cn dn ngun]
C hc lng t c kt hp vi thuyt tng i to nn c hc lng t tng
i tnh, i lp vi c hc lng t phi tng i tnh khi khng tnh n tnh tng
i ca cc vt th.[cn dn ngun] Ta dng khi nim c hc lng t ch c hai
loi trn. C hc lng t ng ngha vi vt l lng t. Tuy nhin vn c nhiu nh
khoa hc coi c hc lng t c ngha nh c hc lng t phi tng i tnh, m nh
th th n hp hn vt l lng t.[cn dn ngun]
1/10
C hc lng t
2/10
C hc lng t
3/10
C hc lng t
4/10
C hc lng t
5/10
C hc lng t
t hydrogen l cc i din quan trng nht. Thm ch, ngay c nguyn t helium ch
gm hai in t m cng khng th gii bng gii tch c. Chnh v th m ngi ta
dng mt vi php gn ng gii cc bi ton phc tp hn mt in t. V d nh l
thuyt nhiu lon dng nghim ca cc bi ton i ca cc h lng t n gin sau
thm vo nghim mt s hng b chnh do s c mt ca mt ton t ph, c coi
nh nhiu lon gy ra. Mt phng php khc c gi l phng trnh chuyn ng
bn c in c p dng cho cc h vt l m c hc c in ch to ra mt sai khc
rt nh so vi c hc c in. Phng php ny rt quan trng trong hn lon lng t.
Mt phng php ton hc thay th c hc lng t l cng thc tch phn l
trnhFeynman, trong , bin c hc lng t c coi l tng theo tt c cc lch s
gia trng thi u v cui; n tng c vi nguyn l tc dng ti thiu trong c hc
c in.
Mi lin h vi cc l thuyt khoa hc khc
Cc nguyn tc c bn ca c hc lng t rt khi qut. Chng pht biu rng khng
gian trng thi ca h l khng gian Hilbert v cc quan st l cc ton t Hermit tc
dng ln khng gian . Nhng chng khng ni vi chng ta l khng gian Hilbert no
v ton t no. Chng ta cn phi chn cc thng s cho ph hp m t nh lng
h lng t. Mt hng dn quan trng cho vic la chn ny l nguyn l tng
ng, nguyn l ny pht biu rng cc tin on ca c hc lng t s rt v cc tin
on ca c hc c in khi h tr ln ln. "gii hn h ln" ny c coi l "c in"
hay "gii hn tng ng". Do , ta c th bt u bng mt m hnh c in vi mt
h no v c gng tin on mt m hnh lng t m trong gii hn tng ng, m
hnh lng t s rt v m hnh c in.
Ban u, khi thit lp c hc c in, n c p dng cho cc m hnh m gii hn
tng ng l c hc c in phi tng i tnh. V d m hnh dao ng t iu ha
lng t s dng biu thc phi tng i tnh tng minh cho ng nng ca dao ng
t, v n l phin bn lng t ca dao ng t iu ha c in.
Cc c gng ban u kt hp c hc lng t vi l thuyt tng i hp l thay th
phng trnh Schrdinger bng mt phng trnh hip bin nh l phng trnh KleinGordon hoc l phng trnh Dirac. Khi cc l thuyt ny thnh cng trong vic gii
thch cc kt qu thc nghim th chng li c v nh b qua qu trnh sinh v hy tng
i tnh ca cc ht. L thuyt lng t tng i tnh y phi cn n l thuyt
trng lng t. L thuyt ny p dng lng t ha cho trng ch khng ch cho mt
tp hp c nh gm cc ht (c gi l lng t ha ln th hai so snh vi lng
t ha ln th nht l lng t ha dnh cho cc ht). L thuyt trng lng t hon
thnh u tin l in ng lc hc lng t, n m t y tng tc in t.
6/10
C hc lng t
7/10
C hc lng t
8/10
C hc lng t
Lch s c hc lng t
Nm 1900, Max Planck a ra tng l nng lng pht x b lng t ha gii
thch v s ph thuc ca nng lng pht x vo tn s ca mt vt en. Nm 1905,
Einstein gii thch hiu ng quang in da trn tng lng t ca Plank nhng ng
cho rng nng lng khng ch pht x m cn hp th theo nhng lng t m ng
gi l quang t. Nm 1913, Bohr gii thch quang ph vch ca nguyn t hydrogen li
bng gi thuyt lng t. Nm 1924Louis de Broglie a ra l thuyt ca ng v sng
vt cht.
Cc l thuyt trn, mc d thnh cng trong gii thch mt s th nghim nhng vn b
gii hn tnh hin tng lun: chng khng c chng minh mt cch cht ch v
tnh lng t. Tt c cc l thuyt c gi l l thuyt lng t c in.
Thut ng "vt l lng t" ln u tin c dng trong bi Planck's Universe in Light
of Modern Physics ca Johnston (V tr ca Planck di nh sng ca vt l hin i).
C hc lng t hin i c ra i nm 1925, khi Heisenberg pht trin c hc
ma trn v Schrdinger sng to ra c hc sng v phng trnh Schrdinger. Sau ,
Schrdinger chng minh rng hai cch tip cn trn l tng ng.
Heisenberg a ra nguyn l bt nh vo nm 1927 v gii thch Copenhagen cng hnh
thnh vo cng thi gian . Bt u vo nm 1927, Paul Dirac thng nht l thuyt
tng i hp vi c hc lng t. ng cng l ngi tin phong s dng l thuyt
ton t, trong c k hiu Bra-ket rt hiu qu trong cc tnh ton nh c m t
trong cun sch ni ting ca ng xut bn nm 1930. Cng vo khong thi gian ny
John von Neumann a ra c s ton hc cht ch cho c hc lng t nh l mt l
thuyt v cc ton t tuyn tnh trong khng gian Hilbert. N c trnh by trong cun
sch cng ni ting ca ng xut bn nm 1932. Cc l thuyt ny cng vi cc nghin
cu khc t thi k hnh thnh cho n nay vn ng vng v ngy cng c s dng
rng ri.
Lnh vc ha hc lng t c pht trin ca nhng ngi tin phong l Walter Heitler
v Fritz London. H cng b cc nghin cu v lin kt ha tr ca phn t hydrogen
vo nm 1927. Sau , ha hc lng t c pht trin rt mnh trong c Linus
Pauling.
u nm 1927, cc c gng nhm p dng c hc lng t vo cc lnh vc khc nh
l cc ht n l dn n s ra i ca l thuyt trng lng t. Nhng ngi i u
trong lnh vc ny l Paul Dirac, Wolfgang Pauli, Victor Weisskopf v Pascaul Jordan.
Lnh vc ny cc thnh trong l thuyt in ng lc hc lng t do Richard Feynman,
Freeman Dyson, Julian Schwinger v Sin-Itiro Tomonaga pht trin cvo nhng nm
9/10
C hc lng t
10/10