UNIVERZITET U TUZLI FILOZOFSKI FAKULTET

POLITIKA SITUACIJA U ALBANIJI OD KRAJA I SVJETSKOG RATA DO 1928. GODINE SEMINARSKI RAD

Predmet: Historija Zemalja Jugoistone Evrope savremenog doba I Mentor: Doc. dr. sc. Denis Becirovi Student: Alen Avdi Indeks : br. VII-373/06 Odsjek: Historija

Tuzla, oktobar 2013. godine

SAETAK Glavna tematika i zanimanje ovog seminarskog rada jesu poitike prilike u Albaniji poslije prvog svjetskog rata, zatim borba za predsjednika, kao I odnosi Albanije I Italije do 1928. godine.

UVOD Ovaj seminarski rad bavi se periodom od 1918. do 1928. godine u Albaniji, u kojem joj se potvruje nezavisnost i granice iz 1913. godine, a kasnije je proglaena Republikom zaslugom Ahmeda Zogua kao vazne linosti tog vremena. U seminarskom radu se tvrdi da je pojavljivanje nove linosti Ahmeda bega Zogulija kao 16-godinjaka u prvom svjetskom ratu, a kasnije i stupanjem na politiku scenu bilo od velikog znaaja za Albaniju u periodu izmeu dva svjetska rata. Takoer se govori i o velikom prisustvu I mijeanju Italije kada je rije o uspostavi Albanije. Da bi smo pokazali opravdanost navedenih zakljuaka uinit emo sljedee: najprije u prvom dijelu emo govoriti o situaciji u prvim godinama posle Prvog svjetskog rata kada je dolazilo do ustanaka domaeg stanovnitva, potom u drugom dijelu govorimo o periodu od 1921. do 1924. godine kada je voena politika borba izmeu Ahmeda Zogua i Fan Nolija, iz koje je 1924 godine Ahmed Zogu izaao kao pobijednik. i konano o uspostavi republike Albanije i postavljanju Zogua za predsjednika sa irokim ovlaenjima. Na kraju ovog mog rada govorit cemo i o dva Tiranska pakta izmeu Albanije I Italije.

1. Politike prilke u Albaniji do Ambasadorske konferencije 1921. godine Krajem Prvog svjetskog rata u Albaniji su se nalazile Italijanske, Francuske, Grke i Srpske jedinice, protiv kojih se Albanci diu na oruje.1 Italija je podravala Kongres koji se odrao u Drau 19. decembra 1919. godine, na kojem je stvorena privremena vlada. U meuvremenu je na Mirovnoj konferenciji u Francuskoj 1918. godine dogovorena okvirna podjela Albanije izmedju Grke i Italije s tim da se u Italiji potvrdi protektorat nad Albanijom.2 Britanci i Francuzi su bili spremni da prihvate podjelu ako i Kraljevstvo SHS dobije dio, ali ameriki predsjednik Vudrov Vilson nije htio to da podri. Posljedica je bila rasplamsavanje albanskog nacionalistikog pokreta.3 Grupa prvaka suprostavljen Italijanaskom tutorstvu odrala je januara 1920. godine protivkongres u Lunji, na kojem je uspostavljeno etverolano Namjesniko vijee, sastavljeno od po jednog predstavnika sve etiri vjerske zajednice (bektaijski i sunitski muslimani, pravoslavni i katoliki hriani) te je stvorena jos jedna Vlada. Jak ovjek ove druge vlade bio je Ahmed Zoguli, koji se vratio u Albaniju, bio je na poloaju ministra unutranjih poslova u toj Vladi. Vlada je hitno premjetena u Tiranu u blizini Zoguove plemenske teritorije, podstrekujui napade na Italijanske trupe. Vlast se iz Tirane postepeno irila, Maja 1920. godine oko 7000 ustanika sprijeilo je Grke da poslije odlaska Francuza zauzmu Koru i irokastru.4 O pojavljivanju nove linosti Ahmed-bega Zogulija moemo rei da vrativi se iz Istanbula kao 16godinjak 1915. godine primio je vodstvo nad plemenom Mati, poto je njegov otac zavladao nad itavom oblau od Kroje do Miridita. On je svoju Privremenu vladu uspostavio u srednjealbanskom Elbasenu, koji se nalazio pod bugarskom okupacijom. Austro-Ugarska preuzima od bugara taj teritorij, a Ahmeda Zogulija poziva u Be radi pregovora i tamo je ostao u svojstvu gosta do kraja Prvog svjetskog rata. Sa druge strane Albanija je imala problema sa uspostavljanjem vlasti oko grada Valone, kojeg su italijanske okupacione vlasti odbile predati albanskim vlastima. Ipak nakon jaih sukoba kod Valone juna 1920. godine potisnuti Italijani primorani su da se odreknu cijele teritorije osim ostrva Saznanija. Italijasnki premijer oliti smjesta je pokuao da se nagodi, al nije uspio te se sloio da Italijani napuste Albaniju sto su i uinili 2. augusta 1920. godine. U toku ljeta ustanici su napali trupe Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca koje su se zatekle u Albaniji.
1 2

Vojna enciklopedija, drugo izdanje, Beograd, 1970, 85. Don Roberts, Evopa 1880-1945, Clio, Beograd, 2002, 375. 3 D. Roberts, Evropa 1880-1945, 375. 4 Vojna enciklopedija, 85.

Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca je 1921. godine mobilisala 7 armiju koja je na vie mjesta upala u Albaniju. Pod pritiskom velikih sila vojska Kraljevine SHS je zaustavila svoj prodor i pitanje razgraniavanja izmeu Albanije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca trebalo je rijeiti na Ambasadorskoj konferenciji u Londonu. Ambasadorsku konferenciju u Londonu 1921. godine predvodile su velike sile koje su odluile da se Kraljevina SHS mora da povuce na granici iz 1913. godine. Albaniji su priznate granice iz 1913. godine. Odlukama Ambasadorske konferencije priznato je prvenstvo rimskog interesa, tako to je zvanino preporueno da Kraljevini Italiji bude povjerena cjelovitost i samostalnost Albanije ako bude ugroena. S nestankom neposredne prijetnje nekoliko narednih godina bilo je vrijeme zamrene borbe za vlast izmeu velikoposjednikih begova, plemenskih glavara i obrazovnih pripadnika mlaeg graanskog sloja.

2. Albanija 1921-1928 Albanija je dvadesetih godina 20. stoljeca bila idealna polazna taka za Musolinijeve avanture na Balkanu. Bila je nadohvat ruke,a italijanska vojska poznavala je teren. 5 Lokalno stanovnitvo bilo je podijeljeno a njihove mnogobrojne frakcije lahko potkupljive. Musolini je oducio da kupi Albaniju zajedno sa njenim rudnim bogastvima, rezervama nafte, prije nego to protjera albanske seljake iz plodnih podruja i na njihovo mjesto dovede italijanske koloniste. Prvi izabrani parlament Albanije sazvan je 1921. godine. Konzervativce je predvodio bogati zemljposjednik efket Verlai (1880.- 1946.). Iako su se nazivali Naprednom strankom oni su eljeli da bude zadrano Osmansko zakonodavstvo. Reformisti su se pouzdali u Ahmeda Zogulija i Fan Nolija. Ovaj drugi bio je albanski klirik grkog obrazovanja iz Trakije koji je radio u Atini i Egiptu prije nego sto je otiao u Sjedinjene Drave. Prvi put je doao u Albaniju 1920. godine kao poslanik amerikih albanaca na kongres u Lunji, Fan Noli je vie svojim zapadnim idejama uticao na junjaku buroaziju. Ahmed Zoguli je na drugoj strani bio autokrata eljan da uspostavi djelotvornij dravni aparat. Obino je uspijevao da bude ministar unutranjih poslova ili rata, svrstavajui se uz neku od politikih grupa ili krivudajui izmeu njih. Katolici iz sjevernog plemena Miridita su ljeta 1921. godine pokuali da osnuju posebnu Republiku uz pomo nekadanjih pristalica Esada Topatanija i podrku Kraljevine SHS. Pod pritiskom velikih sila Kraljevina SHS je morala prestati podravati pobunu Miridita na sjeveru tako da je pobuna postepeno uguena. Ahmed Zogui djelovao je pomou slabih vlada u kojima su veinu inili zemljoposjednici, potajno saraujuci sa glavarima sjevernih plemena intelektualcima junjakih gradova. Vjerovao je da Albanija treba prvo da bude uspostavljena kao drava i prije nego li bi se poela baviti irendistikim ciljevima. Kada se pripremao da zapone djeliminu akciju razoruavanja Zogulijevu vadu je u februaru 1922. godine, jedan vojni prevrat podran od strane irendista naizgled, osamio u Tirani. Taj vojni prevrat su vodili Fan Noli, Avri Rustem, Bajram Curi I Luii Gurakui.6 No, on ne smo da je uspio da se odri, ve mu je polo za rukom da ugrozi svoje protivnike, jaajui tako lini ugled. Povrativi vlast u decembru on je prihvatio ostavku diskreditovanih regenata, imenujui na njihova mjesta nove. Preuzevi poloaj predsjednika vlade, Zoguli je promijenio svoje ime u Zogu.7

5 6

Mia Gleni, Balkan 1804-1999, Drugi dio, Beograd, 2001, 117. Vojna enciklopedija, 85. 7 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 117.

Demokratska stranka8 je bila protivnik Zoguovog rezima. Od tada Ahmed Zogu se odvajao od svojih, nekada reformama naklonjenih, saveznika okupljenih oko Fan Nolija, i u znak veze sa konzervativcima vjerio se kerkom njihovog voe efketa Verlaija. Vlada je po prvi puta skoro svuda uvazavana u Albaniji. Zogu se do septembra 1923. godine osjetio dovoljno snaznim da raspusti ostatak parlamenta i sprovede izbore za ustavotvornu skuptinu. Tada nije uspio da obezbjedi vecinu za tip drzave koji je elio da uspostavi.9 Nezadovoljstvo njegovim metodama je raslo. Organizovana opozicija u Parlamentu stvarana je oko Fan Nolija. Zogua su u februaru 1924. godine pokuali da ubiju stoga je premijer morao da podnese ostavku, a stanje u zemlji se naglo pogoravalo, poto je povrh poziva irendista i zahtjeva za obeanom zemljinom reformom nastala i glad u zemlji. Kada je u maju 1924, godine jedan od zamjenika Fan Nolija ubijen, Noli se zajedno sa svojim pristalicama povukao iz ustavotvorne skuptine.10 Izbijali su ustanci, a i namjesnitvo je bilo rasputeno. Ustanike odrede su predvodili Bajram Curi i Hasan -beg Pritina. Ustanike ete su oslobodile Skadar, Pekopijju I Tiranu, a juna 1924. godine oslobodile su Berat, Valonu i druga mjesta. Ahmed Zogu nije mogao da podje putem preenim 1922. godine tako da je bio primoran da se povuce preko granice u Kraljevinu Srba, Hrvata I Slovenaca. Fan Noli je uspostavio novu upravu. Obrazovana je buroasko- demokratska vlada. Ipak zemlja jo uvijek nije bila ujedinjena, jer je malo njenih stanovnika prevashodno se smatralo Albancima. U Albaniji je 90% stanovnitva bilo nepismeno. Nisu postojali budetski izvori, finansije su bile iscrpljivane, a korupcija ogromna. Fan Noli se domogao vlasti uz italijansku podrku, predvodei raznoliku koaliciju sastavljenu samo radi unitenja Zogoua. Novi predsjednik je najavio ambiciozan program uspostavljanje demokratije, iskorjevanje feudalizma, osiguranje ekonomske samostalnosti seljatva, organizovanje obrazovanja i zdravstvene zatite I podsticanje stranog kapitala. Bezazlen i neiskusan, Fan Noli je zatraio meunarodni zajam pod pokroviteljstvom Drustva naroda i pored toga to je tu organizaciju smatrao da je orudje u rukama velikih sila. Odbijanje Nolijevog zahtjeva da dobije zajam pogoralo je situaciju. Predsjednik Fan Noli je zastraio zemljoposjednike, a istovremo je razoarao seljake. Ponistivsi izbore iz 1923. godine on nije raspisivao nove, pri tome je progonio svoje politike protivnike. Prisiljen da odbaci iredentizam, Fan Noli je izgubio podrku nacionalista, ali nije uspio zadobiti meunarodno priznanje. Beograd nije bio voljan da ga prizna zbog podrke koju je pruao kosovskom iredentizmu i
8

Osniva i voa Demokratske stranke bio je Fan Noli I druge istaknute linosti djelovale su u Demokratskoj stranci poput: Bajrama Curija, Avrija Rustema, Luiija Gurakuija, Hasan bega Pritine. Vojna enciklopedija, 85. 9 Stevan Pavlovi, Istorija Balkana, Clio, Beograd, 2002, 341. 10 S. Pavlovi, Istorija Balkana, 341.

zbog uvjerenja da je orue u rukama Italije. Rim nije vie bio sklon da prizna njegovu vladu. Italija se ponovo sporazumila s Kraljevinom SHS, a Musolini je trebalo tek da uvrsti svoju vlast.11 Fan Noli je razmatrao mogunost priznavanja Sovjetskog reima tako je zaplaio sve doivjevi pravu neugodnost kada je krajem 1924. godine Sovjetska delegacija i stvarno doputovala u Albaniju. Do tada Noli je uzbunio toliko svijeta da je izgubio najvei dio nekadanje podrke. U izgnanstvu Ahmed Zogu je djelovao kao samoimeni predstavnik posljednje zakonite vlade. Lijepo ga je primio zvanini Beograd, koji se nadao pomaui mu, proiriti sopstveni uticaj u Albaniji, jer je Musolini bio zauzet unutranjim problemima. Zogu se obavezao prema Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenca i Italijanima. Uz finansijsku i vojnu pomo Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, regrutovao je pravu vojsku sainjenu od svojih albanskih pristalica. Decembra 1924. godine preao je albansku granicu. Nolijeva vlada izbjegla je u Kraljevini Italiju, jer su je vojnici napustili. Po ulasku u Tiranu Zogu je preuzeo vlast i zaveo rate zakonike, sve dok nije bilo mogue obnoviti ustavnu vlast. Po povratku Zogua na vlast izmeu njega i kosovskih Albanaca nastavilo se neprijateljstvo. Meutim predsjednikova politika motivacija za suprostavljanje kosovskim Albancima se promijenila. Na zaprepaenje Kraljevinje Srba, Hrvata I Slovenaca Zogu je poeo da flertuje sa Rimom.12 Zogu je odbacio kosovske Albance jer je ve dovoljno bilo teko da uspostavi stabilnu dravu unutar granica Albanije, dok je ideju o irendistikoj borbi na Kosovu u Crnoj Gori, Makedoniji ili Sjevernoj Grkoj, jednostavno nije bilo mogue braniti.13 Predsjednik jedva da je imao dovoljno sredstava da izdrava Albaniju a kamoli da jos pokuava da prosiri vlast na raun drava sa mnogo jaim vojskama. Umjesto toga Zogu je svoje susjede hukao jedne protiv drugih kako god mu se za to ukazala prilika. Predsjednik Zogu je imao ambiciozan cilj i elio je da stvori ujedinjenu i stabilnu Albansku dravu, to je bio put skopan s opasnou kako za zemlju tako i za samog Zogua, ali i potpuno nedostino od samog poetka. Zogu je patio od paranoje, njegovo ponaanje je bilo nepredvidivo i pakosno, nerazumno je birao savjetnike, procjenjuje se da je bio meta atentata bar 55 puta. 14 Zogu je igrao uspjenu i lukavu igru koja zaista izaziva divljenje, Za Albaniju se jedva moglo reci da je bila drava poetkom dvadesetih godina 20. stoljea. Njene granice nisu bile regulisane do 1924. godine. Kraljevina SHS kovala je planove da ovu zemlju podijeli sa Grkom I Italijom. Albanija je prije svega imala najstiniju socijalnu strukturu u Evropi.

11

Musolinijeva Faistika partija je na vlast dola 1922. godine I nije u tom periodu u potpunosti uspostavila vlast u Itlaiji jer je bilo otpora prema novom reimu. D. Roberts, Evropa 1880-1945, 375. 12 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 112. 13 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 112. 14 A. Logoreci, Albanija 1913-1945, Oxford, London, 1980, 115.

2.1 Uspostava Republike Albanije Albanija je 21 januara 1925. godine postala Republika sa posredno izabranom dvodomnom Skuptinom, Zogu je izabran za predsjednika sa irokim ovlaenjima i sa sedmogodinjim mandatom. Tirani je potvren status glavnog grada, mada je sa svojih 14000 stanovnika izgledala i osjeala se daleko manje glavnim gradom od suparnikog Skadra sa njegovih 22000 itelja.15 Zoguovi protivnici koji nisu pobjegli u inostranstvo pohvatani su i poslani u prognanstvo, osueni ili uutkani strahom. Da bi iskoristio iskustvo u vlasti konzervativnih zemljposjednika, Ahmed Zogu im je dozvolio da zadre svoja imanja ali ih je pod prijetnjom agrarnih reformi natjerao da se odreknu politikih ambicija. Veinu plemenskih glavara pridobio je poastima, novcem, uz pomo oruja i amnestijom. Ahmed Zogu je shvatio da Albanija ako eli ekonomski da preivi mora da se obrati stranim silama. Kosovsko pitanje odvojilo je Albaniju od Kraljevine SHS koja ionko nije bila dovoljno ekonomski snana. Kraljevina Italija je bila jedina sila voljna da prui pomo uz male izgrede za ekonomski dobitak. U Kraljevini Italiji postojala je velika albanska zajednica. Okrenuti se Italiji bilo je manje nepopularno nego obratiti se Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Ahmed Zogu je osigurao podrku italijanske vlade,iskoristivi pregovore sa Britanijom kako bi sto je moguce u veoj mjeri utvrdio pazar s Rimom. Sporazumom u maju 1925. godine u Rimu je osnovano Drutvo za ekonomski razvoj Albanije.16 Ono je postalo Albanska banka za uzimanje gotovog novca u kojoj je Albanska vlada trebala da ima veinski paket akcija, a kako Tirana nije imala dovoljno koliina sredstava, Italijani su unijeli potrebnu koliinu poetnog kapitala i stekli kontrolu nad 53% akcija banke.17 Banka je bila locirana u Rimu i na elu joj je bio odbor u kome su bila tri Italijana i dva Albanca. Sve zlatne rezerve prenijete su u italijansku prijestolnicu. Drutvo za ekonomski razvoj Albanije je davalo zajmove za infrastrkturne projekte u Albaniji, a znatne sume su davane za graenje mostova i puteva, za melioracione radove (odnosno za navodnjavanje zemljita). Na prvi pogled ti projekti su ukazivali da su Italijani sa svojim novcem mozda uinili neko dobro, ali kad se njihova ulaganja poblie ispitaju postaje jasno da su prioriteti Albanije rijetko uzmani u obzir. Putevi nisu pravljeni u skladu s potrebama albanskog transporta i komunikacija. Isti je sluaj bio i sa

15 16

S. Pavlovi, Istorija Balkana, 344. M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119. 17 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119.

mostovima koji su graeni radi italijanskih vojnih ciljeva i vodili su prevashodno u pravcu granica sa Kraljevinom Grkom i Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca. Pomaui Ahmedu Zogu, vlada Kraljevine SHS je oekivala da e njen uticaj biti povean. Meutim, Ahmed Zogu nije uinio nita vie nego da u julu 1925. godine dovri granini sporazum, predajui Krajevini SHS sporni manastir na Ohridskom jezeru. U avgustu 1925. godine je tajnom razmjenom pisama Albanija povezana sa Kraljevinom Italija vojnim savezom, u sluaju rata s nekom balkanskom dravaom. Do 1925. godine Albanija nije imala vojsku.18 Savez je trebalo da ostane tajan sve dok se obje strane nebi sloile o njegovom objelodavanju. Ahmed Zogu je dobio garanciju protiv mogue vojne intervencije od strane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Pri tome je smatrao prijetnju objavljivanja dovoljnom da sprijei svaku pomisao na dogovore o podjeli Albanije izmedju Kraljevine Italije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Drugi ustanak sjevernih katolikih plemena, iako je ubrzo slomljen, dodatno je pribliio Ahmeda Zogua Kraljevini Italiji.19 Musolini je postao zahtjevniji. elio je da predsjednik Ahmed Zogu i zvanino odobri preporuku Ambasadorske konferencije iz 1921. godine i povjeri Kraljevini Italiji odbranu albanske nezavisnosti. Predsjednik Ahmed Zogu je odugovlaio pokuavajui da obezbjedi svoj poloaj u saradnji sa Beogradom i Londonom ali je naavi se diplomatskim izolovanim bio primoran da uini vee ustupke nego sto je namjeravao. O Albaniji su vodili razgovore i britanski ministar vanjskih poslova Ostin emberlen i italijanski voa Benito Musolini. Ba je septembar 1926. godine Ostina emberlena dok je krstario Sredozemljem Benito Musolini pozvao kao gosta.20 Oni su u toskanskoj luci Livorno poveli nove razgovore o Albaniji. emberlen se nadao da e njih dovjica pretresti razne diplomatske probleme, ukljuujui i Musolinijevu zabrinutost zbog injenice da britanski konzul u Tirani Ser Heri Erz ima neprikladan uticaj na predsjednika Zogua i da podrava prvenstvo Italije u Albaniji. emberlen je u stvari nesto ranije priznao da mu je tajna razmjena telegrama sa njegovim slubenikom u Tirani bila zamorna jer je upozoravala na sve vee vojno prisustvo Italije u Albaniji. Sada je emberlen mogao da smiri strasti, uvjerio je Musolinija da Britanija ima ekonomske interese u Albaniji i da su oni konkretno regulisani sporazumom o nafti. Ako bude bilo potrebe da se ponovo raspravlja o drugim pitanjima o Albaniji, napisao je emberlen otvoreno prekoravajui konzula Erza neposredno prije svog susreta s Musolinijem: onda ja elim da

18 19

Vojna enciklopedija. 85. S. Pavlovi, Istorija Balkana, 345. 20 A. Logoreci, Albanija 1913-1945, 121.

razgovaram sa Rimom, bez obaveze da to prvo uinim sa Draem. 21 emberlenovi savjetnici su oigledno zaboravili da obavjeste da je albanska prijestolnica prebaena iz Draa u Tiranu. Ali u svjetlu odluke britanskog ministra inostranih poslova da dozvoli Rimu da predstavlja interese Albanije (ne pitajui naravno Albance za miljenje), ova greka je bila beznaajna.22 emberlen je lijepo slagao sa svojim domainom u Livornu. Musolini je u dnevniku zapisao: U dubini due, emberlen je simpatizer faista. 23 Musolini je tako stekao utjecajne prijatelje, a britanci su mu dali odrijeene ruke u Albaniji. Vojna akcija u Albaniji nije bila neophodna. Slaba taka predsjednika Albanije bila je novac. Stvaranje drave se pokazao kao skup posao, narocito poto je predsjednik Zogu usmjerio 50% beznaajnog dravnog prihoda na vojsku I policiju. Bilo je i drugih trokova jer lojalnost Zoguovog okruenja dobijala se samo mitom. Tokom tri godine od 1924-1927. godine dok je irio svoju vlast predsjednik Ahmed Zogu je ostvario zavidna dostignua. Da bi uspostavio policijsku vlast on je od seljaka skupio na desetine hiljada puaka, to je izuzetna stvar u drutvu u kome je oruje sutinski element svakodnevnog ivota. Jedna od karakteristika albanskog drutva jeste i krvna osveta. Ona je mogla biti lina, odnosno kada su odreene porodice rjeavale svoje nesuglasice, ali je mogla biti i politika. Jedna od najdramantinijih politikih krvnih osveta, jeste i ubistvo Cena-bega Zoguovog zeta.24 Radilo se o uvredi asti jedne ugledne porodice koja je ujedno bila i Zoguov politiki oponent. Smatra se da je u tu intrigu i ubistvo bila umijeana i sama Kraljevina Italija. Oktobra 1927. godine predsjednik Zogu je poslao Cena-bega u Prag kao prvog ambasadora u ehoslovakoj. Cena-beg je ubijen samo nekoliko dana po dolasku, a tokom suena ubijen je i njegov ubica. Cenu-beg je bio izuzetni simpatizer Beograda i Zogu je pretpostavio da iza toga ubistva stoje Italijani. Italijani su u to vrijeme vrili pritisak na predsjednika Ahmeda Zogua ne bi ga primorali da se prikloni njihovim zahtjevima za dobijanje jo vee kontrole nad albanskom armijom. Predsjednik Ahmed Zogu je sumnjao da je Rim podsticao najnoviji krug krvne osvete, u saradnji sa voom klana iz okoline Erbasana jugoistono od Tirane, efket-begom Verlaijem.25 Verlai je bio bivi uticajni Predsjednik Vlade, on je takoer bio budui Zoguov tast. Uprkos tome predsjednik Zogu je bio ubijedjen da on eli da ga ubije. Predsjednik je zbog toga odluio da preduprijedi itavu stvar tako to e poslati jednu pjeadijsku jedinicu da ukloni Verlaija, tako da bi Cenovo ubistvo bilo osjeeno. Italijani bi tako
21 22

A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drava, Viktor Golenc, London, 1977, 104. A. Logoreci, Albanija 1913-1945, 121. 23 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 118. 24 A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drava, 105. 25 A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drava, 105.

izgubili svog ovjeka. Vjenanje je otkazano kao to je i sam Zog u i elio. Iako su dva Verlaijeva pratioca poginula. Sam efket-beg Verlai je preivio, I tako je Zogu dodao jos jedno ime na dugaak spisak ljudi koji su eljeli njegvu smrt. 3. Prvi i drugi Tiranski pakt S obzirom da je Kraljevina Italija imala vrstu kontrolu nad albanskim novanim resursima, Musolini je novembra 1926. godine iskoristio Zoguove neprilike i preuzeo kontrolu nad spoljnom politikom Republike Albanije.
26

Poetna cijena Zoguovog potcinjavanja Kraljevini Italiji bila je 20 miliona lira,

od kojih su otisle u predsjednikov dep. Itlija je ubijedila predsjednika Zogua, da potpie ugovor, odnosno petogodinji Pakt prijateljstva, poznat kao Prvi Tiranski Pakt, koji je potpisan u novembru 1926. godine. U lanu 1. (bilo je utvreno da je Svaki izgred protiv politikog, sudskog, teritorijalnog statusa qua Albanije u suprotnosti sa njihovim politikim interesima). U lanu 2. Tirana se praktino odrie svih prava na voenje nezavisne spoljne politike: Da bi se obezbjedili gore navedeni interesi, visoki predstavnici, strane koje zakljuuju ugovor, obavezuju se na uzajamnu saradnju i meusobnu podrku. Oni se isto tako obavezuju da sa drugim silama ne zakljuuju politike i vojne sporazume, koji bi mogli da ugroze interese, kao to je definisano u paktu.27 Predsjednik Ahmed Zogu je izgubio i ono malo diplomatske nezavisnosti kojom je ranije raspolagao. Musolini je uglavnom dobio potvrdu italijanskih prava sadranih u preporukama iz 1921. godine. Prvi Tiranski Pakt prouzrokovao je dodatne napetosti sa Kraljevinom Srba, Hrvata i Slovenaca, krizu vlade u Beogradu i pogoranje odnosa izmedju Rima i Beograda. Musolini je bio zadovoljan jer mu je lan 2. davao apsolutno pravo da uloi veto na sve akcije koje Albanija preduzme na svjetskoj sceni, Albanija je tako praktino poslata protektorat.28 Novembra 1927. godine tano godinu dana poslije potpisivanja prvog pakta iz Tirane, Musolini je iskoristio nove Zoguove finansijske tekoe insistirajui na potpisivanju Drugog Pakta iz Tirane. Drugi Tiranski Pakt iz novembra 1927. godine pretvorio je prethodni sporazum u 20 -godinji odbrambeni ugovor. Dodatnim tajnim pismima Kraljevina Italija izbrisala je sve sto je preostalo od albanske vojne samostalnosti. Italija je potom nastavila da finansira, obuava i oprema albansku vojsku, koja je uskoro

26 27

M. Gleni, Balkan 1804-1999, 119. S. Pavlovi Istorija Balkana, 345. 28 M. Gleni, Balkan 1804-1999, 120.

dola pod njenu punu vlast.29 Italijanski oficiri i vojna oprema poeli su da pristiu u Albaniju i velikom broju. Tada je u Albaniju stiglo 80 oficira na elu sa jednim generalom radi organizovanja vojske. Broj italijanskih inovnika rapidno se uveavao. U svakoj albanskoj eti nalazio se italijnski instruktor. 30 U to vrijeme uvezeno je u Albaniju nekoliko poljskih baterija i vise hiljada puaka s municijom. Vojni pitomci su slani na kolovanje u Italiju. Sve kljune jedinice sada su bile pod komandom italijanske vosjke. Kancelarije Generaltaba postale su samo generalni glavni tab i italijanske vojske dok je lbanska vojska ubijeena da kupi velike koliine oruja. Predsjednik Ahmed Zogu je bez obzira na sve pokuao da ouva unutar svojih ovlaenja civilnu vlast, policiju i andarmeriju. andarmerija koja je stvarana iz poetka stavljena je pod komandu penzionisanih britanskih oficira, koje je placala albanska vlada. Ahmed Zogu je odlozio isplatu kamata na zajmove kako bi donekle izvrio pritisak na Kraljevinu Italiju, poto su mu bila potrebna jemstva za sprjeavanje djelovanja emigranata. Izbjeglice rasute sirom Evrope uvijek su mogle da raunaju na finansijsku pomo neke vlade.

29 30

S. Pavlovi, Istorija Balkana, 346. Vojna enciklopedija, 85.

ZAKLJUAK Albanija u ovom periodu nije uspjela da izgradi stabilan politiki sistem niti da se dovoljno ekonomski razvije. Postoji vie razloga za to. Svakako jedan od tih razloga je zadravanje osmanskog nasljea. Veliki zemljoposjednici su vie brinuli za svoje interese, nego za interese drzave. Politiko nejedinstvo je jo jedan bitan faktor. Albansku historiju ovog perioda obiljeio je Ahmed Zogu. On je jo za vrijeme Prvog svjetskog rata pokazao odreeno politiko lukavstvo. Lahko se moze zakljuiti da mu historiografija nije naklonjena, da mu se pripisuje i ono to nije uradio. Ali svakako mu se mora odati priznanje jer je on uspostavio Albaniju i poveo je. Bio je pragmatian, u svakom trenutku je znao ta je najbolje za Albaniju, tako da mu se ne moe osporavati da nije bio patriota. U jednom drutvenom sistemu gdje nema nikakvih pravila, gdje su politika ubistva bila redovna pojava, Zogu se dobro snaao. Manevrisao je izmeu velikih sia iako mu nisu bile naklonjene. Albanija je imala odreenih rezervi nafte i rude, meutim, vlada nije nita uinula da te rezerve iskoristi kako bi se podigao ivotni standard albanskih graana koji je bio poraavajui. Ipak nije se moglo mnogo toga ni uiniti u takvom drutvenom poretku.

LITERATURA A. Logoreci, Albanija 1913-1945, Oxford, London, 1980. A. Logoreci, Albanija: Evropska zaboravljena drava, Viktor Golenc, London, 1977. Don Roberts, Evropa 1880-1945, Beograd 2002. Mia Gleni, Balkan 1804-1999, drugi dio, Beograd 2001. Stevan Pavlovi, Istorija Balkana, Clio, Beograd 2002. Vojna enciklopedija, drugo izdanje, Beograd 1970.