Вы находитесь на странице: 1из 6

Teorias da Culpabilidade

TEORIAS DA CULPABILIDADE
Prof. Esp. Andr Mrcio Costa Nogueira Procurador Federal AGU

1.

INTRODUO Fato tpico, ilcito e culp el Fato tpico e ilcito !conceito "ipartido# Concepo "inalis!a Fato tpico, ilcito e culp el !conceito tripartido#

Concepo clssica o ca salis!a

#.

CONCEITO

o juzo de censura ou reprovabilidade que incide sobre a formao e exteriorizao da vontade do responsvel por um fato tpico e ilcito, com o propsito de aferir a necessidade de imposio de pena $ !Cle"er Masson# Para Cle$e% &asson, portanto, a culpa"ilidade u% pressuposto para aplica&'o da pena, filiando(se a corrente "ipartida finalista, c)a%ando a aten&'o para o fato de *ue a culpa"ilidade pode ser entendida co%o ele'en!o do conceito analtico de cri%e, caso se+a adotada a co%%en!e !%ipa%!i(a. ). CULPABILIDADE PELO *ATO No Estado ,e%ocrtico de ,ireito de e i%perar u% direito penal do fato, +a%ais direito penal do autor. - ,ireito penal de e se preocupar co% a puni&'o de autores de fatos tpicos e ilcitos e n'o e% rotular pessoas. - +u.o de culpa"ilidade recai so"re o autor para analisar se ele de e ou n'o suportar u%a pena e% ra.'o do fato co%etido. +. *UNDA&ENTO DA CULPABILIDADE A anlise da presen&a ou n'o da culpa"ilidade le a e% conta o perfil su"+eti o do agente e n'o a figura do c)a%ado )o%e% %dio. ,. ,.1. E-OLUO DO CONCEITO DE CULPABILIDADE TEORIA PSICOL./ICA

/deali.ada por *%an0 -on Lis0! e E%nes! Belin1, est relacionada 0 teoria clssica da conduta, sendo *ue a culpa"ilidade te% co%o pressuposto a i%puta"ilidade, co%preendida co%o a capacidade do ser )u%ano de entender o carter ilcito do fato e de deter%inar(se de acordo co% esse entendi%ento. Para essa teoria, a culpa"ilidade entendida co%o o 23nc lo psicol41ico en!%e o s 5ei!o e o "a!o !3pico e il3ci!o po% ele p%a!ica(o6 o 7 al po(e se% %ep%esen!an(o pelo (olo o pela c lpa.

Assi%, (olo e c lpa s'o esp8cies (a c lpa$ili(a(e, ou se+a, co%o for%as concretas de %anifesta&'o. - dolo, por sua e., no%'a!i2o a %edida *ue guarda e% seu interior a consci1ncia da ilicitude. P%incipais c%3!icas9 ( i%possi"ilidade de resol er situa&2es prticas co%o as *ue en ol e% a coao 'o%al i%%esis!32el e a o$e(i:ncia ;ie%%7 ica < o%(e' 'ani"es!a'en!e ile1al . Nestes casos o agente age co% dolo, %as o cri%e n'o pode ser a ele i%putado, pois so%ente punido o autor da coa&'o ou da orde%. ( n'o se consegue e3plicar a culpa inconsciente !se% pre is'o#, pois ine3iste o inculo psicol4gico entre o autor e o fato por ele praticado, *ue se*uer foi pre isto. Ta$ela e=plica!i2a (e se s ele'en!os9 *a!o !3pico 5. 6. 8. 9. Conduta 7esultado naturalstico 7ela&'o de causalidade :ipicidade 6. Ilici! (e 5. !p%ess pos!o# ,olo !nor%ati o# ou culpa C lpa$ili(a(e /%puta"ilidade

,.#.

TEORIA NOR&ATI-A OU PSICOL./ICA>NOR&ATI-A

;urge e% 5<=>, proposta por Rein;a%! *%an? co% a inclus'o do ele%ento nor%ati o ?e3igi"ilidade de conduta di ersa$. A Culpa"ilidade dei3a de ser fen@%eno pura%ente natural, de cun)o psicol4gico, pois a ela se atri"ui no o ele%ento, estrita%ente nor%ati o, inicial%ente c)a%ado de ?normalidade das circunstncias concomitantes $, posterior%ente de ?motivao normal$, e atual%ente co%o ?exigibilidade de conduta diversa$. - seu conceito assu%e pe%"il co'ple=o, constituindo(se de ele'en!os na! %al3s!icos ! nculo psicol4gico, representado pelo dolo ou culpa# e no%'a!i2os !nor%alidade das circunstAncias conco%itantes ou %oti a&'o nor%al#. A i%puta"ilidade dei3a de ser p%ess pos!o e passa a ser caracteri.ada co%o ele'en!o do conceito. Pode ser conceituado co%o ?o juzo de reprovabilidade que recai sobre o autor de um fato tpico e ilcito que poderia ter sido evitado ! Co% esta teoria, no "oi eli'ina(o o nculo psicol4gico !dolo ou culpa# e o dolo per%anece nor%ati o, pois *ue alo+a e% seu "o+o a consci1ncia da ilicitude !con)eci%ento do carter ilcito do fato#. B u%a teoria ligada ainda ao sis!e'a ca salis!a. P%incipais c%3!icas9 ( %ante e dolo e culpa co%o ele%entos da culpa"ilidade ( o dolo per%anece nor%ati o Ta$ela e=plica!i2a (e se s ele'en!os9

*a!o !3pico 5. 6. 8. 9. Conduta 7esultado naturalstico 7ela&'o de causalidade :ipicidade

Ilici! (e 5. 6. ).

C lpa$ili(a(e /%puta"ilidade !ele'en!o# ,olo !nor%ati o# ou culpa E=i1i$ili(a(e (e con( !a (i2e%sa

,.).

TEORIA NOR&ATI-A PURA6 E@TRE&A OU ESTRITA

;urge co% o "inalis'o de Aans Bel0el, sendo deste insepar el. B c)a%ada de nor%ati a pura por*ue os ele%entos psicol4gicos !dolo ou culpa# *ue e3istia% nas anteriores, s'o transferidos para o "a!o !3pico, integrando o ele%ento conduta. - conceito de culpa"ilidade se resu%e a u% si%ples +u.o de censura *ue recai so"re o autor de u% fato tpico e ilcito. - dolo passa a ser na! %al, ou se+a, despro ido da consci:ncia (e ilici! (e, *ue per%anece na culpa"ilidade co% a caracterstica de ser potencial !e n'o %ais atual#, "astando ao agente ter, na situa&'o real, a possi"ilidade de con)ecer o carter ilcito do fato praticado, co% "ase e% u% +u.o co%u%. -s ele%entos do conceito de culpa"ilidade est'o o%(ena(os ;ie%a%7 ica'en!e, sendo *ue de e% o"edecer a orde% !i%puta"ilidadeC potencial consci1ncia da ilicitude e e3igi"ilidade de conduta di ersa#. Ta$ela e=plica!i2a (e se s ele'en!os9 *a!o !3pico 5. Conduta c lpa# 6. 8. 9. !(olo o Ilici! (e 5. 6. 8. C lpa$ili(a(e /%puta"ilidade Po!encial consci1ncia da ilicitude E3igi"ilidade di ersa de conduta

7esultado naturalstico 7ela&'o de causalidade :ipicidade

,.+.

TEORIA LI&ITADA DA CULPABILIDADE

Nela a culpa"ilidade possui os %es%os ele%entos da anterior, contudo a distin&'o entre a%"as repousa no trata%ento dado 0s (esc%i'inan!es p !a!i2as. Nas descri%inantes putati as o agente, por erro plena%ente +ustificado pelas circunstAncias, sup2e situa&'o de fato *ue, se e3istisse, tornaria a sua a&'o legti%a. ,e acordo co% a !eo%ia no%'a!i2a p %a, as descri%inantes putati as se'p%e caracteri.aria% e%%o (e p%oi$io. Para a !eo%ia li'i!a(a, as descri%inantes putati as s'o di ididas e% 6 "locosD a# "# de fato tratadas co%o e%%o (e !ipo de direito tratadas co%o e%%o (e p%oi$io.

C. TEORIA ADOTADA PELO CP BRASILEIRO E% *ue pese as contro rsias doutrinrias, poss el afir%ar *ue o CP adotou a Teo%ia Li'i!a(a (a C lpa$ili(a(e e% ra.'o do *ue se e3trai dos arts. 6= e 65 CP, e do i!e' 1D (a e=posio (e 'o!i2os (a No2a pa%!e 1e%al (o CP *ue di.D "epete o projeto as normas do #$ de %&'(, pertinentes )s denominadas *descriminantes putativas+! ,justa-se, assim, o $rojeto ) teoria limitada da culpabilidade, que distingue o erro incidente sobre os pressupostos fticos de uma causa de justificao do que incide sobre a norma permissiva ! Na (o !%ina9 cf. *%ancisco (e Assis Tole(o. Princpios "sicos de ,ireito Penal. EF Ed. 58. :irage%. ;'o PauloD ;arai a, 6==>, p. 68=. Ta$ela Res 'o (as Teo%ias9 /%puta"ilidade Psicol41ica ,olo !nor%ati o# ou culpa /%puta"ilidade No%'a!i2a o psicol41ico>no%'a!i2a Teo%ias so$%e a c lpa$ili(a(e No%'a!i2a p %a6 e=!%e'a o es!%i!a ,olo !nor%ati o# ou culpa E3igi"ilidade de conduta di ersa I'p !a$ili(a(e Po!encial consci:ncia (a ilici! (e E=i1i$ili(a(e (e con( !a (i2e%sa Possui os %es%os ele%entos da anterior, contudo e% rela&'o 0s descri%inantes putati as diferencia(se por entender *ue ser'o e%%o (e !ipo caso o erro incida so"re p%ess pos!o "!ico de u%a causa de +ustifica&'o.

Li'i!a(a Ea(o!a(a pelo CPBF

G. TEORIA *UNCIONAL DA CULPABILIDADE ;ustentada por /Hn!e% Ia?o$s *ue su"stitui a culpa"ilidade fundada e% u% +u.o de repro a"ilidade por necessi(a(es %eais o s pos!as (e p%e2eno. Ao in s de se *uestionar se o autor do fato podia atuar de outro modo , indaga(se, e% face das finalidades da pena, se . necessrio ou no torn-lo responsvel pela violao do ordenamento jurdico. Esta teoria %e!i%a o ele ado alor atri"udo ao livre arbtrio do ser )u%ano e $ sca 2inc la% o conceito de culpa"ilidade ao fi% de pre en&'o geral da pena e aos fins da Poltica Cri%inal do Estado. A culpa"ilidade representa a "al!a (e "i(eli(a(e (o s 5ei!o no !ocan!e ao o%(ena'en!o 5 %3(ico6 7 e (e2e se% a 7 al7 e% c s!o %espei!a(o. S a a !o%i(a(e so'en!e se a!in1e co' a %ei!e%a(a aplicao (a no%'a penal6 necess%ia pa%a alcana% a

"inali(a(e (e p%e2eno 1e%al (o Di%ei!o Penal . J. TIPO POSITI-O E TIPO NE/ATI-O DE CULPABILIDADE :er%inologias acrescidas 0 dog%tica penal por /Hn!e% Ia?o$s co% o fi% de +ustificar u% !ipo !o!al (e c lpa$ili(a(e e% sintonia co% sua teoria funcionalista. Para ele, a culpa"ilidade pressup2e o in+usto !fato tpico G ilicitude#, e seu autor s4 respons el pelo ?(8"ici! (e 'o!i2ao 5 %3(ica$ se ao te%po do fato era i%put el ! !ipo posi!i2o (e c lpa$ili(a(e#. - !ipo ne1a!i2o (e c lpa$ili(a(e refere(se 0 ine3igi"ilidade de co%porta%ento, e% outras pala ras, ao fato tpico e ilcito praticado apenas ser atri"uda a culpa"ilidade ao agente 7 an(o no !i2e% a! a(o co' Kni'o e=c lpan!e o en!o e' ' con!e=!o e=c lpan!e. Para /Hn!e% Ia?o$s, a o"edi1ncia 0 nor%a 8 ine=i132el *uando a %oti a&'o ilcita do autor i%put el, e *ue n'o respeita o funda%ento de alidade da nor%a, se po(e e=plica% po% 'a si! ao 7 e pa%a o a !o% cons!i! i>se e' 'a (es1%aa e 7 e !a'$8' e' 1e%al se po(e (e"ini% co'o (es1%aa6 o en!o se po(e i'p !>la a !e%cei%a pessoa. D. CO>CULPABILIDADE Para La""a%oni e Pie%an1eli define(se a co(culpa"ilidade co%o u%a carga de valores sociais negativos que deve ser considerada como elemento excludente ou atenuante da culpabilidade. Esta teoria aponta responsa"ilidade social do Estado pela n'o(inser&'o social e, portanto, de endo ta%"% este suportar o @nus do co%porta%ento des iante do padr'o nor%ati o por parte dos atores sociais se% cidadania plena *ue possue% u%a %enor autodeter%ina&'o diante das concausas socioecon@%icas da cri%inalidade ur"ana e rural. E% suas pala rasD /odo sujeito age numa circunstancia determinada e com um mbito de autodeterminao tamb.m determinado! 0m sua prpria personalidade 1 uma contribuio para esse mbito de autodeterminao, posto que a sociedade 2 por mel1or organizada que seja 2 nunca tem a possibilidade de brindar a todos os 1omens com as mesmas oportunidades! 0m conseq34ncia, 1 sujeitos que t4m o menor mbito de autodeterminao, condicionado desta maneira p causas sociais! 5o ser possvel atribuir estas causas sociais ao sujeito e sobrecarreg-lo com elas no momento de reprovao de culpabilidade! #ostuma-se dizer que 1 aqui, uma co-culpabilidade, com a qual a prpria sociedade deve arcar! Parcela significati a da doutrina "rasileira aponta a possi"ilidade de aceitar a tese da co( culpa"ilidade co% ci%c ns!Kncia a!en an!e ino'ina(a pre ista no art. HH CP. 1M.CULPABILIDADE *OR&AL E CULPABILIDADE &ATERIAL

A culpa"ilidade for%al 8 a (e"ini(a e' a$s!%a!o, ou se+a, o +u.o de repro a"ilidade reali.ado e% rela&'o ao pro el autor de u% fato tpico e ilcito, se presentes os ele%entos da culpa"ilidade, no 'o'en!o e' 7 e o le1isla(o% inc%i'ina 'a con( !a . ;er e, pois, para o legislador co%inar os li%ites !%ni%o e %3i%o# da pena atri"uda a deter%inada infra&'o penal. Por sua e., a c lpa$ili(a(e 'a!e%ial esta"elecida e% concreto, pois dirigida para o agente culp el *ue co%eteu u% fato tpico e ilcito, sendo, ent'o, destinada ao %agistrado por ocasi'o do procedi%ento de dosi%etria da pena. 11./RAUS DE CULPABILIDADE Constitui circunstAncia +udicial !art. E<, caput CP# a %aior ou %enor culpa"ilidade do autor da infra&'o penal e destinada a fi3a&'o da c)a%ada pena("ase na pri%eira fase de dosi%etria da pena pri ati a de li"erdade. /nflui, portanto, na *uantidade de pena a ser concreta%ente aplicada. 1#.DIRI&ENTES 1. ,oen&a %ental 2. ,esen ol i%ento %ental retardado I'p !a$ili(a(e 3. ,esen ol i%ento %ental inco%pleto 4. E%"riague. acidental co%pleta E=cl (en!es (os ele'en!os (a c lpa$ili(a(e

Po!encial consci:ncia (a ilici! (e

Erro de proi"i&'o ine it el !ou escus el#

1. Coa&'o %oral irresist el E=i1i$ili(a(e (e con( !a (i2e%sa 2. -"edi1ncia )ierr*uica 0 orde% n'o %anifesta%ente ilegal

Вам также может понравиться