STATIKA ANALIZA PRIKLJUKA NOVIH GENERATORA HE ZAKUAC NA EES

Davor Bajs, Matislav Majstrovi, Goran Majstrovi, Zagreb www.eihp.hr/~dbajs, www.eihp.hr/~mmajstro, www.eihp.hr/~gmajstro
U lanku se opisuju rezultati statikih analiza (izmjenini tokovi snaga, analize sigurnosti prema n-1 kriteriju) prikljuka generatora HE Zakuac na EES (prijenosnu mreu) nakon rekonstrukcije, modernizacije i obnove hidroelektrane koja se priprema. Analize su provedene u vie moguih varijanti prikljuka generatora HE Zakuac na pojedine naponske razine (220 kV i 110 kV). Rjeenje prikljuka promatrano je s aspekta sigurnosti plasmana proizvodnje u mreu te mogunosti sudjelovanja generatora u usluzi regulacije jalove snage i napona. Kljune rijei: statike analize, analize sigurnosti, rekonstrukcija, regulacija jalove snage i napona.

UVODNO

Izvedena koncepcija vodoprivrednog i energetskog iskoritenja ireg sliva rijeke Cetine rezultirala je izgradnjom nekoliko znaajnih vienamjenskih proizvodnih objekata i postrojenja te pripadnih akumulacijskih jezera u vodotoku rijeke Cetine za potrebe EES Hrvatske [1]. Najznaajnija od njih svakako je HE Zakuac u kojoj se iskoritava najvei dio energetskog potencijala rijeke Cetine. Preostali energetski potencijal iskoritava se u HE Perua, HE Orlovac, RHE Buko Blato, HE ale i HE Kraljevac. Budui da je gradnja navedenih hidroelektrana ostvarena u razdoblju izmeu 1912. godine (HE Kraljevac) i 1989. godine (HE ale) neka postrojenja nuno je rekonstruirati, modernizirati i obnoviti. Trenutno se rekonstruiraju, moderniziraju i obnavljaju HE Perua i HE Zakuac. HE Zakuac e nakon obnove biti opremljena predvidivo s etiri generatora 135 MW (ukupno 540 MW), a HE Perua s dva generatora 30.6 MW (ukupno 61.2 MW) [2]. Hidroelektrane na Cetini su prikljuene na elektroenergetski sustav RH dalekovodima 220 kV i 110 kV naponske razine. Njihova proizvodnja (snaga i energija) ovisna je o raspoloivosti vode i potrebama elektroenergetskog sustava. Radne toke agregata u hidroelektranama trebaju biti definirane tako da se postigne optimalno iskoritavanje raspoloive vode u razmatranom vremenskom horizontu. Na osnovi dispeerskih iskustava moe se konstatirati da prikljuak pojedinih hidroelektrana (Zakuac, ale) u pojedinim moguim pogonskim stanjima ne omoguava siguran plasman ukupne snage (proizvodnje) hidroelektrane. Glavni uzrok tomu su promijenjene elektroenergetske okolnosti u odnosu na stanje kada je prikljuak izveden (HE Zakuac) ali i sama koncepcija prikljuka (HE ale). U nastavku se opisuje postojee rjeenje prikljuka HE Zakuac na EES (prijenosnu mreu), model EES na kojemu su vrena ispitivanja tokova snaga i (n-1) sigurnosti, varijante prorauna, rezultati ispitivanja, odreuju se potrebna pojaanja mree i usporeuju procijenjene investicije u mreu nune za siguran plasman proizvodnje HE Zakuac.

POSTOJEE RJEENJE PRIKLJUKA HE ZAKUAC NA EES

HE Zakuac se trenutno sastoji od etiri glavne proizvodne jedinice ukupne nazivne snage glavnih generatora 540 MVA. Nazivna snaga dva agregata iznosi 2x120 MVA (HE Zakuac 1), a preostala dva 2x150 MVA (HE Zakuac 2). Instalirana djelatna snaga generatora grupe 2x120 MVA iznosi 2x108 MW, a grupe 2x150 MVA iznosi 2x135 MW, to daje ukupnu instaliranu djelatnu snagu hidroelektrane od 486 MW. Nazivni faktor snage svih generatora iznosi cos =0.9. Pogonske karte postojeih generatora, te novih generatora koji zamjenjuju generatore 2x120 MVA, prikazane su u prilogu. Dva su generatora, po jedan iz svake grupe agregata (120 MVA + 150 MVA), prikljuena na 110 kV naponsku razinu, a preostala dva agregata na 220 kV naponsku razinu (slika 1). Nazivni napon svih generatora iznosi 16 kV, a sa sabirnicama 110 kV odnosno 220 kV povezani su blok transformatorima prijenosnih omjera 16/121 kV i 16/242 kV. Blok transformatori nisu izvedeni kao regulacijski, odnosno ne postoji mogunost promjene prijenosnog omjera blok transformatora. Dozvoljena odstupanja napona generatora kreu se u rasponu -5 % Un do +10 % Un za sve generatore. Izmeu sabirnica 220 kV i 110 kV nalazi se mreni transformator (tri jednofazna transformatora snage 3x33.3 MVA) ukupne snage 100 MVA. Prijenosni omjer mrenog transformatora u HE Zakuac iznosi 231/115/10.5 kV, uz mogunost automatske regulacije prijenosnog omjera s 12 regulacijskih stupnjeva i 1.35 %nu promjenu napona po svakom regulacijskom stupnju (ukupan opseg regulacije iznosi 16.2 %). Regulacijska preklopka se nalazi na 110 kV strani. U praksi se ne koristi automatska regulacija, a preklopka je blokirana u srednjem poloaju (231/115 kV).
D V K onjsko 2 A l/ 360/57 m m l= 25 km D V B ilice D V M ostar 2 A l/ 360/57 m m A l/ 360/57 m m 2 l=75 k m l= 99 km

220 kV

16 / 242 kV 15 0 M V A 13 % DY5

1 6 / 24 2 kV 1 20 M V A 1 1,3% DY5

2 2 31 / 115 k V A l/ 240/40 m m l=20 k m 1 00 M V A 1 2,3% Y Y oD 5

D V D . R at 2 D V M eterize 1 i 2 D V M eterize 3 2 D V D . R at 1 2 A l/ 150/25 m m C u 95, A l/ 150/25, 240/40 m m A l/ 240/40 m m 2 l=18.5 km l=5,2 km l=5 k m

DV K A l/ 2 l=14,9

150 M V A cos = 0,9

G 3~

120 M V A cos = 0,9

G 3~
1 6 / 12 1 kV 1 50 M V A 1 3% DY5 16 / 1 21 kV 120 M V A 10,4 % DY5

15 0 M V A cos = 0,9

G 3~

12 0 M V A cos = 0,9

G 3~

Slika 1 Osnovna jednopolna shema postrojenja HE Zakuac Postrojenje 220 kV povezano je s ostatkom EES preko tri dalekovoda (Konjsko, Bilice, Mostar) duljina 25 km, 75 km te 99 km redom. Svi vodii izvedeni su od Al/ 360/57 mm2 dozvoljene maksimalne struje u normalnom pogonu Imax = 720 A - 800 A (prema podeenju zatite). Izuzev dva generatorska polja te spojnog i mjernog polja, postrojenje se sastoji jo od

sedam 220 kV polja od kojih su etiri polja rezervna. Osnovne podatke prikljunih 220 kV dalekovoda HE Zakuac prikazuje tablica 1. Tablica 1 Osnovni podaci prikljunih dalekovoda HE Zakuac
Dalekovod 220 kV HE Zakuac TS Konjsko HE Zakuac TS Bilice HE Zakuac TS Mostar 110 Kv HE Zakuac TS Meterize 1** HE Zakuac TS Meterize 2** HE Zakuac TS Meterize 3 HE Zakuac TS Dugi Rat 1 Duljina (km) 24.8 75 99.3 20 20 18.5 5.2 Materijal i presjek vodia Al/ 360/57 mm2 Al/ 360/57 mm2 Al/ 360/57 mm2 Al/ 240/40 mm2 Al/ 240/40 mm2 Al/ 150/25 mm2 Cu 95 mm2 Al/ 150/25 mm2 Al/ 240/40 mm2 Al/ 240/40 mm2 Al/ 240/40 mm2 Al/ 240/40 mm2 Nazivna (termika) struja (A)* 800 (720 A***) 800 (780 A***) 800 (780 A***) 645 645 400 380 645 645 645 Godina izgradnje 1961. 1961. 1957. 1985. 1985. 1957. 1961./80./89. 1971. 1990. 1990.

HE Zakuac TS Dugi Rat 2 5 HE Zakuac TS Kraljevac 1** 14.9 HE Zakuac TS Kraljevac 2** 14.9 * podaci PrP Split ** trojka dvosistemskog voda *** prema aktualnom podeenju zatite

Postrojenje 110 kV povezano je s ostatkom EES preko sedam dalekovoda (Meterize dva DV, Dugi Rat dva DV, Kraljevac) duina 20/18.5 km, 5 km te 15 km redom, od kojih su dva dalekovoda (Meterize, Kraljevac) dvosistemska. Veina prikljunih DV 110 kV izvedeno je vodiima standardnog presjeka Al/ 240/40 mm2, dozvoljene maksimalne struje u normalnom pogonu Imax = 645 A, osim jednosistemskog voda prema TS Metrize (Al/ 150/25 mm2, Imax = 400 A) i dionice jednog voda prema TS Dugi Rat (Cu 95 mm2, Al/ 150/25 mm2, Imax = 380 A). Izuzev dva generatorska polja te spojnog i mjernog polja, postrojenje se sastoji jo od osam 110 kV polja od kojih je jedno polje rezervno. Dozvoljena termika struja za odreeni tip i presjek vodia definira se za temperaturu okoline od +40 0C, kao najvea dozvoljena struja koja trajno moe tei vodom a da budu zadovoljeni sigurnosni propisi o dozvoljenom provjesu vodia i ne budu ugroeni vodii prekomjernim zagrijavanjem. Stvarno zagrijavanje vodia i njegov provjes ovise i o klimatskim uvjetima (temperatura okoline, smjer i brzina vjetra, i dr.) i stanju vodia (dosadanji pogon, naprezanja zbog leda i dr.) pa se u svijetu sve vie koristi postupak dinamikog odreivanja termike struje odnosno prijenosne moi, kao vremenski promjenljive maksimalne struje koja trajno moe tei kroz vodi. Osim toga potrebno je istaknuti da se pri prolazu struje vee od maksimalno dozvoljene trajne vrijednosti vodi nee odmah zagrijati iznad maksimalno dozvoljene temperature, pa se esto definira i maksimalna struja koja kratkotrajno moe preopteretiti vodi, najee u rasponu do 0.5 do 2 h. Kratkotrajno dozvoljena maksimalna struja vea je za 10% - 20% u odnosu na termike vrijednosti. U HOPS-u se koristi samo jedna vrijednost (Imax, It) za dozvoljena trajna optereenja voda bez obzira na temperaturu okoline, klimatske uvjete i trasu vodia, pa se u provedenim analizama potivao taj princip. Statistiku neraspoloivost (h/godinje) i vjerojatnost ispada (%/godinje) prikljunih dalekovoda HE Zakuac prikazuju tablice 2 i 3, a ukupan broj zastoja tih vodova (1/godinje) tablica 4 [3]. Podaci navedeni u tablici 2 odnose se na prisilne i planirane zastoje pa je vjerojatnost ispada vea nego to bi bila da se promatraju samo prisilni zastoji to je sluaj prikazan u tablici 3. 3

Ukupna prosjena neraspoloivost u razdoblju 1995. 2001. prikljunih 220 kV vodova HE Zakuac kretala se izmeu 4.4 % (Zakuac Konjsko) do 5.1 % (Zakuac Mostar i Zakuac Bilice). Ukupna prosjena neraspoloivost tih vodova radi prisilnih zastoja (sluajni ispadi) iznosila je izmeu 0.8 % (Zakuac Konjsko i Zakuac Bilice) te 1.4 % (Zakuac Mostar). Ukupna prosjena neraspoloivost u razdoblju 1995. 2001. prikljunih 110 kV vodova HE Zakuac kretala se izmeu 0.4 % (Zakuac Kraljevac 1) do 2.2 % (Zakuac Meterize 3). Ukupna prosjena neraspoloivost tih vodova radi prisilnih zastoja (sluajni ispadi) iznosila je izmeu 0 % (Zakuac Kraljevac) te 1.4 % (Zakuac Meterize 3). Osim ukupnog vremena unutar koje je neki vod neraspoloiv, vaan podatak za ocjenu pouzdanosti voda je i broj njegovih ispada. Openito moemo zakljuiti da pouzdanost prikljunih vodova svih HE na Cetini karakteriziraju mala vremena neraspoloivosti vodova ali poveani broj ispada (starost, nepovoljni klimatski uvjeti). Tablica 2 Neraspoloivost prikljunih vodova HE Zakuac radi prisilnih i planiranih zastoja
220 kV Zakuac-Mostar Zakuac-Bilice Zakuac-Konjsko Orlovac-Konjsko 1 Orlovac-Konjsko 2 110 kV Zakuac-Meterize 1 Zakuac-Meterize 2 Zakuac-Meterize 3 Zakuac-D. Rat 1 Zakuac-D. Rat 2 Zakuac-Kraljevac 1 Zakuac-Kraljevac 2 2001. h/god %/kom god 82,4 0,9 90,4 1,0 117,1 1,3 13,1 0,1 38,8 0,4 188,4 151,9 196,1 239,2 42,5 21,1 3,0 2,2 1,7 2,2 2,7 0,5 0,2 0,0 NERASPOLOIVOST VODOVA RADI PRISILNIH I PLANIRANIH ZASTOJA 2000. 1999. 1998. 1997. 1996. h/god %/kom god h/god %/kom god h/god %/kom god h/god %/kom god h/god %/kom god 109,6 1,3 39,90 0,5 43,7 0,5 209 2,4 2069 23,6 368,9 4,2 89,10 1,0 18,6 0,2 53 0,6 2097,9 23,9 148,3 1,7 14,9 0,2 32,7 0,4 32,4 0,4 2033,2 23,2 257,9 2,9 238,6 2,7 91,6 1,0 266 3,0 81,8 0,9 280,7 3,2 172,7 2,0 780,1 8,9 266 3,0 10,3 0,1 85,1 108,1 173,1 80,2 165,4 64,6 410,7 1,0 1,2 2,0 0,9 1,9 0,7 4,7 39,3 96,7 293,3 6,3 11,6 5,5 4,4 0,4 1,1 3,3 0,1 0,1 0,1 0,1 16 12,4 4,8 15,6 7,3 4,3 38,4 0,2 0,1 0,1 0,2 0,1 0,0 0,4 292,9 142,4 349,6 78,8 110,8 109,6 193,7 3,3 1,6 4,0 0,9 1,3 1,3 2,2 23,4 24,9 60,3 45,3 39,4 43,7 53,6 0,3 0,3 0,7 0,5 0,4 0,5 0,6 1995. h/god %/kom god 554,9 6,3 404,3 4,6 333,4 3,8 709,1 8,1 37,8 0,4 346,7 65 266,1 49,6 90,8 22,9 12,6 4,0 0,7 3,0 0,6 1,0 0,3 0,1 PROSJEK %/god. 5,1 5,1 4,4 2,7 2,6 1,6 1,0 2,2 0,8 0,8 0,4 1,2

Tablica 3 Neraspoloivost prikljunih vodova HE Zakuac radi prisilnih zastoja

220 kV Zakuac-Mostar Zakuac-Bilice Zakuac-Konjsko Orlovac-Konjsko 1 Orlovac-Konjsko 2 110 kV Zakuac-Meterize 1 Zakuac-Meterize 2 Zakuac-Meterize 3 Zakuac-D. Rat 1 Zakuac-D. Rat 2 Zakuac-Kraljevac 1 Zakuac-Kraljevac 2 2001. h/god %/kom god 69,7 0,8 82,9 0,9 73,3 0,8 0,3 0,0 28,3 0,3 58,7 34,4 166,4 8,3 26,7 1,7 0,0 0,7 0,4 1,9 0,1 0,3 0,0 0,0 NERASPOLOIVOST VODOVA RADI PRISILNIH ZASTOJA 2000. 1999. 1998. 1997. 1996. h/god %/kom god h/god %/kom god h/god %/kom god h/god %/kom god h/god %/kom god 28,80 0,3 16,0 0,2 0,2 0,0 80,8 0,9 86,6 1,0 59,00 0,7 50,3 0,6 13,5 0,2 21 0,2 0,6 0,0 80,40 0,9 7,5 0,1 0 0,0 2,2 0,0 0 0,0 7,10 0,1 11,9 0,1 5,8 0,1 0,4 0,0 76 0,9 31,40 0,4 7,0 0,1 7,5 0,1 0,3 0,0 2,4 0,0 39,2 39 87,7 25,4 62,9 0,3 336,6 0,4 0,4 1,0 0,3 0,7 0,0 3,8 8,3 10,6 247,7 0,1 0,0 0,6 0,6 0,1 0,1 2,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0 0,1 0,1 0,6 0,5 0 0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 4,9 145,3 0,1 0,3 0,3 0,1 0,0 0,1 1,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,8 0 18,3 0 0 0 0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 1995. h/god %/kom god 554,9 6,3 273,1 3,1 329,6 3,8 1,3 0,0 1,2 0,0 148,1 0,6 173,8 2,6 1,7 0,9 1,3 1,7 0,0 2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 PROSJEK %/god. 1,4 0,8 0,8 0,2 0,1 0,4 0,1 1,4 0,1 0,2 0,0 0,6

Tablica 4 Ukupan broj prisilnih i planiranih zastoja prikljunih vodova HE Zakuac

UKUPAN BROJ PRISILNIH I PLANIRANIH ZASTOJA VODOVA 2001. 2000. 1999. 1998. 1997. 1996. 1995. 220 kV 1/god 1/god 1/god 1/god 1/god 1/god 1/god Zakuac-Mostar 14 32 25 16 21 10 6 Zakuac-Bilice 19 18 15 15 9 14 17 Zakuac-Konjsko 15 12 3 8 11 4 10 Orlovac-Konjsko 1 5 7 12 9 3 4 7 Orlovac-Konjsko 2 4 9 11 10 3 4 5 110 kV Zakuac-Meterize 1 21 21 12 6 9 4 12 Zakuac-Meterize 2 17 22 18 6 9 4 12 Zakuac-Meterize 3 20 28 18 5 16 10 21 Zakuac-D. Rat 1 5 13 4 5 7 5 15 Zakuac-D. Rat 2 10 15 2 6 4 5 13 Zakuac-Kraljevac 1 13 9 7 3 4 4 8 Zakuac-Kraljevac 2 2 12 7 4 6 6 7 PROSJEK 1/god 18 15 9 7 7 12 13 17 8 8 7 6

Promatrajui podatke iz tablica 2 - 4 moemo primijetiti generalno visoku raspoloivost prikljunih 220 kV i 110 kV vodova HE Zakuac s obzirom na prisilne zastoje, promatrano u 6-godinjem razdoblju do 2001. godine, ali relativno veliki prosjeni broj ispada godinje. 4

Planirani zastoji pri tom nisu od presudnog znaaja budui da e se takvi zastoji planirati onda kada se ne predvia visok angaman relevantne hidroelektrane pa nee doi do preljeva vode radi nemogunosti mree da preuzme proizvodnju hidroelektrane. U tablici 1 navedene su godine ulaska u pogon prikljunih vodova HE Zakuac. Prema [4] oekivana ivotna dob elektrikih komponenti nadzemnih vodova iznosi 46 15 godina. U odnosu na oekivanu ivotnu dob elektrikih komponenti primjeujemo da je vodu 220 kV Zakuac Mostar 2003. godine istekla oekivana ivotna dob, isto kao i 110 kV vodu Zakuac Meterize 3. Korelacija izmeu starosti voda i prosjene neraspoloivosti vidljiva je iz tablica 2 i 3 budui da upravo ovi vodovi imaju najvee neraspoloivosti radi prisilnih i planiranih zastoja. U 2007. godini oekivana ivotna dob istjee vodovima 220 kV Zakuac Bilice i Zakuac Konjsko te vodu 110 kV Zakuac D. Rat. Bitan vod za plasman proizvodnje HE Zakuac je i DV 2x110 kV Meterize Vrboran sagraen 1969. godine (istek oekivane ivotne dobi 2015. godine). Transformator 220/110 kV u HE Zakuac puten je u pogon 1961. godine pa uz oekivanu ivotnu dob od 42 godine [4] moemo izraunati da se 2003. godine i on nalazio na kraju oekivane ivotne dobi. Iako je prosjena raspoloivost svih prikljunih dalekovoda HE Zakuac u razdoblju od 1995. do 2001. godine bila relativno visoka, moemo oekivati poveanu neraspoloivost vodova kojima istjee ili se nalaze blizu oekivane ivotne dobi (svi 220 kV vodovi, DV 110 kV Zakuac Meterize, DV 110 kV Zakuac Dugi Rat 1). Tijekom 2001. godine u HEP Direkcija za prijenos sastavljeno je izvjee o stanju VN postrojenja u njihovoj nadlenosti [5]. Objekti prijenosne mree, kandidati za zamjene i rekonstrukcije (ZiR), svrstani su u tri grupe prioriteta (P1, P2 i P3) pri emu grupa P1 predstavlja objekte s visokom (trenutnom) potrebom ulaganja u zamjene i rekonstrukcije. U svezi prikljunih dalekovoda HE Zakuac procijenjeno je slijedee: DV 110 kV Zakuac Meterize 3 svrstan je u najviu grupu prioriteta za ZiR (P1) s procjenom ukupnog ulaganja u zamjene stupova i vodia u iznosu od 700 000 . DV 220 kV Zakuac Mostar, DV 220 kV Zakuac Bilice i DV 220 kV Zakuac Konjsko svrstani su u srednju grupu prioriteta (P2) s potrebom ulaganja 863 000 u zamjenu zatitnog ueta i vodia na DV Zakuac Mostar, 350 000 u zamjenu porculanskih izolatora na vodu Zakuac Bilice te 50 000 u zamjenu porculanskih izolatora na vodu Zakuac Konjsko. DV 110 kV Zakuac Dugi Rat 1, DV 2x110 kV Zakuac Meterize i DV 2x110 kV Zakuac Kraljevac svrstani su u srednju grupu prioriteta (P2) za ZiR sa ulaganjima u iznosu od 313 000 u zamjene zatitnog ueta, vodia i porculanskih izolatora na vodu prema Dugom Ratu, 125 000 u zamjene zatitnog ueta i vodia na vodu prema Meterizama, te isti iznos u istu svrhu za vod prema Kraljevcu.

Osim prikljunih vodova u istom je izvjeu sagledano i stanje oblinjih postrojenja 110 kV. Potreba potpune rekonstrukcije sabirnikih sustava 110 kV (bitnih za plasman proizvodnje HE Zakuac) predviena je u sluajevima TS 110/35 kV Kraljevac (izgraena 1955. godine) i TS 110/35 kV Meterize (izgraena 1955. godine), dok je za 110 kV sabirniki sustav TS 110/35 kV Dugi Rat (izgraen 1955. godine) napomenuta potreba rekonstrukcije jednog dijela postrojenja (preostali dio je rekonstruiran 2000. godine).

3 3.1

MODEL EES RH I SUSJEDNIH SUSTAVA Postavljanje modela i verifikacija

EES Hrvatske u baznom pogonskom stanju modeliran je u PSS/E formatu, kao dio cjelokupne mree UCTE. Model se sastoji od 400 kV, 220 kV i 110 kV vodova i transformatora koji povezuju razliite naponske razine. Elektrane su modelirane kao grupe generatora i blok transformatora, pri emu su generatorske sabirnice modelirane kao PV vorita. Tereti su modelirani na 110 kV naponskoj razini, a vorovi tereta modelirani su kao vorovi konstantne snage (PQ vorovi). Detaljno modelirana prijenosna mrea Hrvatske elektroprivrede smjetena je unutar sveobuhvatnog modela cijelog UCTE sustava od Portugala do Grke s naponskim razinama 400 kV i 220 kV. Cjelokupni model UCTE-a koriten u ovoj analizi sastoji se od 3276 sabirnica, 4885 grana, 822 agregata i 1641 optereenja. Modelirane su 23 europske drave ukupnog djelatnog optereenja 277 588 MW. Mrea veeg dijela UCTE sustava modelirana je prema slubenim podacima i godinjim izvjetajima UCTE-a. Postavljanje i verifikacija modela EES Hrvatske izvreni su s obzirom na zabiljeeno pogonsko stanje (bazno stanje) karakteristino po maksimalnom optereenju EES za studeni 2002. godine. Prema podacima iz HOPS-a, preuzetim iz programskog sustava DAM (Dispeerska analiza mrea), maksimalno optereenje u studenom 2002. godine odnosi se na datum 8. 11. u 1730 h. Ukupno optereenje EES tada je iznosilo 2259 MW u sumarnom izvjetaju, odnosno 2241 MW kao suma optereenja vorova u proraunu tokova snaga. Bilanca EES Hrvatske u promatranom stanju 8. 11. 2002. bila je slijedea: Proizvodnja Optereenje Gubici Uvoz 2098 MW 2259 MW 36 MW 199 MW

Razmjene sa susjednim sustavima bile su kako slijedi: UCTE Uvoz Izvoz Razmjena 865 MW 789 MW 76 MW BiH Uvoz Izvoz Razmjena 193 MW 70 MW 123 MW

U razmatranom pogonskom stanju u pogonu je bio jedan agregat HE Zakuac 1 i davao je 82 MW u mreu. Oba agregata HE Zakuac 2 bila su angairana s ukupno 214 MW (96 MW+118 MW). HE Orlovac je davala 146 MW, HE Perua 19 MW, HE ale 23 MW a HE Kraljevac 2 MW. Ukupan angaman HE na Cetini iznosio je 486 MW. EES Hrvatske nije preuzimao proizvodnju NE Krko. Verifikacija modela izvrena je usporedbom rezultata prorauna tokova snaga na modelu za studeni 2002. godine i rezultata tokova snaga za 8. 11. 2002. godine u 1730 h (DAM). Najvea se odstupanja tokova djelatne snage kreu u granicama do 27 MW na interkonektivnim vodovima (DV 400 kV Melina Divaa), odnosno u granicama do 24 MW na internim 400 kV vodovima (Melina RHE Velebit), do 7 MW na internim 220 kV vodovima (Mraclin 6

Sisak, Melina Pehlin 1), te do oko 6 MW na 110 kV vodovima. Najvea odstupanja tokova djelatne snage kroz transformatore 400/x i 220/x kV kreu se u granicama do 14 MW (TS 400/110 kV RHE Velebit). Razlike izmeu estimiranih i izraunatih vrijednosti napona kreu se u granicama do 4 kV u 400 kV mrei (RHE Velebit) te do 1 kV u 110 kV mrei. Na osnovu usporedbe tokova snaga ocijenjeno je da model zadovoljava za obavljanje analiza iji su rezultati opisani u nastavku. Svi modeli na kojima se dalje vre analize izvedeni su iz opisanog modela. 3.2 Varijante prorauna

Prorauni su izvreni za vie varijanti stanja EES Hrvatske s obzirom na: 1. Promatrani vremenski presjek 1) 2010. godina (novi agregati u HE Zakuac i HE Perua). 2. Optereenje EES 2a) visoka zimska optereenja (Pmax zima), 2b) niska zimska optereenja (Pmin zima), 2c) visoka ljetna optereenja (Pmax ljeto), 2d) niska ljetna optereenja (Pmin ljeto), 3. Angaman HE na Cetini 3a) karakteristian angaman u stanju ekstremno vlane hidrologije, 3b) maksimalan angaman svih HE na Cetini, 3c) maksimalan angaman HE Zakuac u odnosu na angaman zadan pod 3a. 4. Prikljuak generatora HE Zakuac nakon rekonstrukcije1 4a) dva generatora prikljuena na 220 kV, dva generatora na 110 kV naponsku razinu, 4b) tri generatora prikljuena na 220 kV, jedan generator na 110 kV naponsku razinu, 4c) sva etiri generatora prikljuena na 220 kV naponsku razinu. Daljnje varijante prorauna vezane su za raspoloivost pojedinih grana EES (posebno prikljunih vodova HE Zakuac). S obzirom na raspoloivost grana EES razmatraju se sljedea stanja: a) sve grane prijenosne mree raspoloive (n) b) jedna grana mree neraspoloiva (n-1) Nadalje je pretpostavljeno slijedee: Vrno optereenje za 2010. godinu nastupa zimi i iznosi 3171 MW [6]. razina niskog zimskog optereenja u 2010. godini iznosi 60 % maksimalnog zimskog optereenja, razina visokog ljetnog optereenja u 2010. godini iznosi 90 % maksimalnog zimskog optereenja,

Eventualna varijanta prikljuka generatora na 400 kV naponsku razinu nije ispitivana radi procjene strunjaka PP HE Jug o neizvodivosti iste s obzirom na prostorna i financijska ogranienja.

 razina niskog ljetnog optereenja u 2010. godini iznosi 40 % maksimalnog zimskog optereenja. Angamani HE na Cetini za razmatrane varijante prorauna prikazani su tablicama 5 i 6. Inicijalno stanje odnosi se na karakteristian angaman pri ekstremno vlanoj hidrologiji. Pretpostavka autora je da se ukupna snaga hidroelektrana na Cetini, ovisno o njihovom angamanu, rasporeuje na pojedine agregate kako je prikazano tablicama 7 i 8. U tablicama se takoer nalaze podaci o maksimalnoj (naduzbuda) i minimalnoj (poduzbuda) jalovoj snazi koju svaki pojedinani agregat moe dati za zadanu razinu djelatne snage pri nominalnom naponu na generatorskim sabirnicama, a prema pogonskim kartama generatora. Tamo gdje je to poznato modelirana su aktualna podeenja limitera poduzbude (HE Zakuac 2, HE Perua, HE ale, HE Kraljevac). Maksimalna jalova snaga u naduzbudi pri maksimalnoj djelatnoj snazi generatora ograniena je na iznose do 0.9 Qmax budui da se strojevi u praksi nikada ne optereuju prividnom snagom. Tablica 5 Angaman HE na Cetini u inicijalnom stanju i maksimalan angaman 2010. godine
HE Perua Orlovac Zakuac Kraljevac ale UKUPNO Angaman (MW) Inicijalno Maksimalno 35 61,2 210 237 430 540 17 41,6 35 40,8 727 920,6

Tablica 6 Pojedinaan maksimalan angaman HE na Cetini 2010. godine

HE Perua Orlovac Zakuac Kraljevac ale UKUPNO 1 61,2 210 430 17 35 753,2 2 35 237 430 17 35 754 Angaman (MW) 3 35 210 540 17 35 837 4 35 210 430 41,6 35 751,6 5 35 210 430 17 40,8 732,8

Tablica 7 Raspodjela ukupne snage hidroelektrana na Cetini na pojedine agregate i granice angamana jalove snage za inicijalan angaman 2010. godine (727 MW ukupno)
generator g1 (34 MVA) g2 (34 MVA) 35 MW Orlovac g1 (83 MVA) g2 (83 MVA) 210 MW g3 (83 MVA) Zakuac 110 g1 (170 MVA) g3 (150 MVA) 215 MW Zakuac 220 g2 (170 MVA) g4 (150 MVA) 215 MW Kraljevac g1 (26 MVA) g2 (26 MVA) 17 MW ale g1 (24 MVA) g2 (24 MVA) 35 MW HE Perua P (MW) 17,5 17,5 70 70 70 107,5 107,5 107,5 107,5 17 0 17,5 17,5 Qmax (Mvar) 20 20 30 30 30 119 77 119 77 16 13 13 Qmin (Mvar) -25 -25 -40 -40 -40 -127 -18 -127 -18 0 -6 -6

Tablica 8 Raspodjela ukupne snage hidroelektrana na Cetini na pojedine agregate i granice angamana jalove snage za maksimalan angaman 2010. (920,6 MW ukupno)
generator g1 (34 MVA) 61,2 MW g2 (34 MVA) Orlovac g1 (83 MVA) g2 (83 MVA) 237 MW g3 (83 MVA) Zakuac 110 g1 (170 MVA) g3 (150 MVA) 270 MW Zakuac 220 g2 (170 MVA) g4 (150 MVA) 270 MW Kraljevac g1 (26 MVA) g2 (26 MVA) 41,6 MW ale g1 (24 MVA) g2 (24 MVA) 40,8 MW HE Perua P (MW) 30,6 30,6 79 79 79 135 135 135 135 20,8 20,8 20,4 20,4 Qmax (Mvar) 13 13 23 23 23 99 59 99 59 14 14 11 11 Qmin (Mvar) -13 -13 -22 -22 -22 -92 -18 -92 -18 0 0 -6 -6

3.3

Opis modela

Modeli EES Hrvatske za visoka i niska zimska i ljetna optereenja 2010. godine temelje se na istraivanjima provedenim u dosadanjim studijama razvoja prijenosne mree. Karakteristike modela su slijedee: optereenja vorova u EES Hrvatske modelirana su na 110 kV naponskoj razini, EES Hrvatske uravnoteen osim u stanju niskih ljetnih optereenja i maksimalne proizvodnje HE na Cetini kada se izvozi 130 MW u Sloveniju, vrno optereenje EES u iznosu od Pmax zima 2010 = 3171 MW, smanjenje optereenja za 40 % na modelu niskog zimskog optereenja (Pmin zima 2010 = 1903 MW) u odnosu na model visokog zimskog optereenja (raspodijeljen proporcionalno na vorove 110 kV), smanjenje optereenja za 10 % na modelu visokog ljetnog optereenja (Pmax ljeto 2010 = 2854 MW) u odnosu na model visokog zimskog optereenja (raspodijeljen proporcionalno na vorove 110 kV), smanjenje optereenja za 60 % na modelu niskog ljetnog optereenja (Pmin ljeto 2010 = 1268 MW) u odnosu na model visokog zimskog optereenja (raspodijeljen proporcionalno na vorove 110 kV), EES Hrvatske preuzima polovicu proizvodnje NE Krko (338 MW) to vrijedi i za zimska i za ljetna optereenja, u EES Hrvatske nove KTE snage 250 MW na lokacijama postojeih TE Sisak te TETO i PTE Osijek, u pogonu novi interkonektivni vod 2x400 kV prema Peuhu, susjedni EES modelirani prema [7]. Modeliranu konfiguraciju EES Hrvatske prikazuje slika 2, a prijenosnu mreu dijela Dalmacije slika 3. U razmatranom dijelu mree do promatranog vremenskog presjeka u pogon ulaze: - TS 110/10(20) kV Dobri (Split Centar), - KB 110 kV Suidar Dobri, - KB 110 kV Suidar Katela, - 2xKB 110 kV Vrboran Pujanke, - 2xKB 110 kV Vrboran Visoka, - EVP Turni, EVP Sadine, - DV 110 kV Konjsko Turni Knin. U analizi niskih ljetnih optereenja smanjuju se optereenja u susjednim BiH i Sloveniji budui da tamonje naponske prilike znaajno utjeu na situaciju u Hrvatskoj.

HEVIZ
HE FO RMIN

CAKOVEC HE VARAZDIN PRELOG

CIRKOVCE

DUBRAVA

SOJTOR

NEDELJANEC IVANEC STRAZA

VARAZDIN

LUDBREG KOPRIVNICA

SLO
DIVACA DIVACA
A IC TR IS I.B

KRAPINA ZABOK

ZERJAVINEC
JERTOVEC KSAVER

KRIZEVCI

VIRJE BJELOVAR MLINOVAC

H
VIROVITICA SIKLOS SLATINA D. MIHOLJAC DARUVAR

PECS

KRKO

ZAPREIC SAMOBOR RAK. ZDENCINA

ELTO

B.MANASTIR BELICE

APATIN

RESNIK D. SELO

IVANIC GRAD

MRACLIN

LUDINA

VALPOVO NAICE

4 1

2 OSIJEK

KOPER

TUMBRI MELINA
DELNICE S.MORAVICE POKUPLJE DUBOVAC VARCA HE GOJAK GLINA VINODOL OTARIJE HE LECE

SISCIA

RAF.

KTE 250 MW Osijek

KATORO BUJE BUZET BUTONIGA

KTE 250 MW KUTINA

CEMENTARA

PEHLIN
MATULJI TURNIC LOVRAN RIJEKA OMIALJ DINA DUBROVA KRK

PRACNO PETRINJA SUNJA

MEURIC

ERNESTINOVO
POZEGA AKOVO 2 VINKOVCI VUKOVAR

AKOVO
ILOK NOVSKA SL.BROD ANDRIJEVCI ZUPANJA NIJEMCI
E BR O C VA O N

SiCG
ID

EVP JANKOVCI

POREC

PAZIN

U 500 MW

ROVINJ

PLOMIN
RAA

CRIKVENICA JAJCE (PRIJEDOR)

N.GRADIKA

KAPELA

B.BROD DUNAT

IJANA DOLINKA RAB

SENJ
OTOCAC

PRIJEDOR

GRADACAC

TUZLA
) KO RC (B

BRINJE
RA O JE

HE SKLOPE

L. OSIK NOVALJA LOINJ PAG KARLOBAG K. VAKUF

UG LJ EV IK

BiH
400 kV
B.GRAHOVO

LEGENDA

400/220/110 kV HE 400/110 kV 220/110 kV 110/x kV TE EVP

NIN CENTAR ZADAR OBROVAC BIOGRAD

GRACAC

220 kV 110 kV

CHE OBROVAC
BENKOVAC MILJACKA

STRMICA

Dvosistemski vod

Nove TE Nove HE

KNIN EVP ZITNIC HE PERUCA

BILICE

LIVNO

KONJSKO
RAZINE KATELA TROGIR DOBRI

SINJ ORLOVAC ALE

B. BLATO

METERIZE SPLIT3 D.RAT

ZAKUCAC

AMA) AR (R MOST E GRUD

IMOTSKI

AR MOST

KRALJEVAC NEREZICE

MAKARSKA

STARIGRAD OPUZEN PLOCE NEUM BLATO

CAPLJINA

TREBINJE STON

KOMOLAC PLAT

Slika 2 Konfiguracija prijenosne mree Hrvatske 2010. godine

Brinje Obrovac
B. GRAHOVO
400/220/110 kV 400 kV HE 400/110 kV 220/110 kV 110/x kV TE EVP

LEGENDA

BIOGRAD

BENKOVAC

EVP STRMICA KNIN

220 kV 110 kV Dvosistemski vod

Kabelska dionica

BILICE

EVP ITNIC

HE PERUCA

LIVNO

.-ISTOK EVP VRPOLJE

KONJSKO

SINJ ORLOVAC ALE

B. BLATO

RAZINE

EVP DOLAC

VRBORAN METERIZE

TROGIR

KATELA DOBRI

ZAKUCAC

MA HE RA E GRUD

MOS

TAR

SUCIDAR SPLIT3 D.RAT KRALJEVAC NEREZICE MAKARSKA

IMOTSKI

STARIGRAD

PLOCE OPUZEN

CAPLJINA

NEUM BLATO STON TREBINJE

KOMOLAC DUBROVNIK

Slika 3 Konfiguracija prijenosne mree na podruju Dalmacije 2010. godine 10

3.4

Kriteriji ispitivanja

Prijenosna mrea 110 kV, 220 kV i 400 kV Hrvatske elektroprivrede u stanjima karakteristinim po ekstremno vlanoj hidrologiji (inicijalan angaman HE na Cetini i maksimalan angaman HE na Cetini), a u doba visokih i niskih zimskih i ljetnih optereenja 2010. godine, ispitivana je uobiajenim kriterijem sigurnosti (n-1). Kriterij (n-1) kae da u sluaju neraspoloivosti jedne grane sustava (vod, transformator, generator) mora biti zadovoljeno: 1. Optereenja svih grana moraju ostati unutar dozvoljenih granica prema tablici 20 (termika optereenja vodova, prividne snage transformatora). 2. Naponske prilike u svim vorovima mree moraju ostati unutar dozvoljenih granica: 110 kV mrea: 99 kV 123 kV 220 kV mrea: 198 kV 245 kV 400 kV mrea: 380 kV 420 kV 3. Ne smije doi do redukcije potronje. U ispitivanjima (n-1) sigurnosti u obzir se ne uzimaju tei poremeaji kao to su viestruki ispadi sa zajednikim povodom (ukoliko nisu uzrokovani ispravnim djelovanjem zatite), gubitak obje trojke dvosistemskih vodova ili sabirniki kvarovi. Kao dozvoljene granice optereenja prikljunih vodova HE na Cetini raunato je s dozvoljenim termikim optereenjem vodova ukoliko aktualne zatite nisu podeene na manje vrijednosti (primjer DV 220 kV Zakuac Konjsko). Ispitivanja mree s obzirom na naponske prilike provedena su na slijedei nain: - inicijalno se pretpostavlja da su sve preklopke transformatora s mogunou promjene prijenosnog omjera u beznaponskom stanju (400/220 kV i 400/110 kV) u nultom poloaju, isto kao i preklopke regulacijskih transformatora 220/110 kV, - angairana jalova snaga svih generatora odreena je u cilju odranja nazivnog napona na generatorskim sabirnicama, unutar dozvoljenih granica odreenih pogonskim kartama za odreenu razinu angamana djelatne snage (ukljuujui aktualna podeenja limitera poduzbude gdje je to poznato), - hidroelektrane s mogunou rada u kompenzatorskom ili pumpnom pogonu (RHE Velebit, RHE apljina) inicijalno rade u generatorskom reimu ili su van pogona, - u sluaju postizanja nedozvoljenih naponskih prilika u nekom voru razmatranog dijela EES promatra se utjecaj automatske regulacije transformatora 220/110 kV (Konjsko), - ukoliko se automatskom regulacijom transformatora 220/110 kV ne mogu odrati povoljne naponske prilike mijenja se prijenosni omjer transformatora 400/220 kV u TS Konjsko, - ukoliko su naponske prilike i dalje nezadovoljavajue angaira se RHE Velebit pa zatim RHE apljina u kompenzatorskom reimu rada, - ukoliko se i tada ne postiu povoljne naponske prilike trai se Q/U usluga bliskih sinkronih generatora (Zakuac, Orlovac, ale, Perua i Kraljevac) unutar dozvoljenih granica prema pogonskim kartama.

11

4 4.1

TOKOVI SNAGA I ANALIZE SIGURNOSTI Postojee rjeenje prikljuka HE Zakuac

Analize tokova snaga i naponskih prilika u sluaju postojeeg prikljuka dva agregata HE Zakuac na 110 kV naponsku razinu te dva agregata na 220 kV naponsku razinu nakon rekonstrukcije, za razliita pogonska stanja ovisna o optereenju EES (visoko/vrno zimsko i ljetno, te nisko/minimalno zimsko i ljetno optereenje), angamanu HE na Cetini (inicijalan, maksimalan angaman, pojedinaan maksimalan angaman) i raspoloivosti grana mree (n raspoloivih grana, n-1 raspoloivih grana) ukazuju na slijedee: Plasman maksimalne proizvodnje HE Zakuac omoguen je ukoliko su raspoloive sve grane mree. Pri raspoloivosti svih grana mree ne dolazi do sluajeva preoptereenja vodova i transformatora pri maksimalnom angamanu HE Zakuac i ostalih HE na Cetini. Nepovoljne naponske okolnosti u mrei javljaju se za minimalna ljetna optereenja kada moemo oekivati previsoke napone u mreama sve tri naponske razine. Naponi se pogoravaju u budunosti (2010.) u odnosu na blisku prolost (2003.) budui da je u pogon ula 400 kV mrea BiH koja neoptereena dodatno kvari naponske prilike, a ovisno o tranzitima na irem podruju jugoistone Europe. Sigurnost plasmana snage HE Zakuac nije zadovoljavajua. Vezano za sigurnost plasmana proizvodnje prema (n-1) kriteriju analize pokazuju naruavanje istog vezano za plasman proizvodnje HE Zakuac. Tablica 9 prikazuje zadovoljenje kriterija (n-1) u razmatranom dijelu mree Dalmacije za analizirana pogonska stanja (iskljuujui ispad DV 110 kV HE ale Konjsko), a vezano za plasman proizvodnje HE Zakuac i ostalih HE na Cetini (promatran inicijalan i maksimalan angaman HE na Cetini). U prvom stupcu tablice sa DA ili NE oznaeno je da li je razmatrani kriterij zadovoljen u analiziranom pogonskom stanju (DA) ili nije zadovoljen (NE). Ukoliko u prvom stupcu stoji da (n-1) kriterij nije zadovoljen u drugoj koloni oznaeni su dogaaji koji uzrokuju nezadovoljenje razmatranog kriterija. Ovisno o razmatranom pogonskom stanju javlja se etiri kritina dogaaja: 1. Ispad jedne trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran dovodi do preoptereenja paralelne trojke. 2. Ispad jedne trojke DV 2x110 kV Zakuac Meterize dovodi do preoptereenja paralelnog jednosistemskog voda Zakuac Meterize 3. 3. Ispad DV 400 kV Konjsko Obrovac dovodi do preoptereenja 110 kV vodova vezanih za TS Bilice. Preoptereenje se rjeava sekcioniranjem (odvajanjem) 110 kV mree u TS Bilice. 4. Ispad DV 110 kV Zakuac Dugi Rat 2 dovodi do preoptereenja 110 kV voda Zakuac Dugi Rat 1 (dionice Cu 95, Al/ 150) u stanjima vrnog optereenja 2010. godine, ukoliko je smanjen angaman generatora 1 HE Dubrovnik (prikljuenog na 110 kV naponsku razinu).

12

Pogonska stanja u kojima je ogranien plasman razmatrane snage HE Zakuac radi lananih preoptereenja u mrei prikazana su u treoj koloni italic slovima. Ta pogonska stanja su slijedea: 1. Minimalno zimsko optereenje 2010. godine, maksimalan angaman HE na Cetini 2. Minimalno ljetno optereenje 2010. godine, maksimalan angaman HE na Cetini Tablica 9 Zadovoljenje (n-1) kriterija u provedenim analizama Zadovoljenje Kritini dogaaji Pogonsko stanje Ispad DV 110 kV Zakuac D. Rat 2 DA (NE)* Pmax zima 2010, inicijalan angaman Ispad trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran, NE * P , maksimalan angaman NE NE DA (NE)* NE DA NE
Ispad DV 110 kV Zaku. D. Rat 2 Ispad trojke DV 2x110 kV Meterize - Vrboran Ispad trojke DV 2x110 kV Meterize - Vrboran Ispad DV 110 kV Zakuac D. Rat 2* Ispad trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran
max zima 2010

Ispad trojke DV 2x110 kV Meterize - Vrboran * (n-1) kriterij nije zadovoljen u sluaju smanjenog angamana HE Dubrovnik (generator na 110 kV)

Pmin zima 2010, inicijalan angaman Pmin zima 2010, maksimalan angaman Pmax ljeto 2010, inicijalan angaman Pmax ljeto 2010, maksimalan angaman Pmin ljeto 2010, inicijalan angaman Pmin ljeto 2010, maksimalan angaman

Problemi u svezi plasmana proizvodnje HE Zakuac javljaju se na tri grane mree: 1. DV 2x110 kV Meterize Vrboran 2. transformator 220/110 kV (100 MVA) HE Zakuac 3. DV 110 kV Zakuac Meterize 3 Ovisno o angairanoj snazi pojedinih agregata HE Zakuac i hidroelektrane u cjelini, optereenju okolnih vorova, angamanu bliskih hidroelektrana i automatskoj regulaciji na transformatorima 220/110 kV u TS Konjsko, u pojedinim pogonskim stanjima moe dolaziti do preoptereenja jedne trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran pri ispadu paralelne trojke. Iskljuenje preoptereene trojke tog voda moe dovesti do preoptereenja transformatora 220/110 kV u HE Zakuac, a njegovim iskljuenjem i do daljnjih lananih preoptereenja u mrei (DV Kraljevac Imotski Grude i dr.). Da bi se to sprijeilo nuno je tada ograniiti proizvodnju agregata HE Zakuac prikljuenih na 110 kV naponsku razinu. Tablica 10 prikazuje optereenja DV 2x110 kV Meterize Vrboran (u postocima od dozvoljene granice) pri raspoloivosti obje trojke (stupac 1), te raspoloivosti samo jedne trojke (stupac 2) za sva analizirana pogonska stanja (stupac 3). Optereenja trojke pri neraspoloivosti paralelne trojke prikazana su za sluaj da je preklopka regulacijskih transformatora 220/110 kV u TS Konjsko blokirana (prvi broj u stupcu 2) i za sluaj da je automatska regulacija aktivirana s ciljem odravanja nazivnog napona na sekundarnoj strani (drugi broj u stupcu 2). Pogonska stanja u kojima je ogranien plasman razmatrane snage HE Zakuac prikazana su u treoj koloni italic slovima. U tim pogonskim stanjima ispad jedne trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran dovodi do preoptereenja paralelne trojke, a posljedino iskljuenje i druge trojke dovodi do preoptereenja transformacije 220/110 kV u HE Zakuac radi ega e biti nuno ograniiti snagu agregata prikljuenih na 110 kV naponsku razinu.

13

Tablica 10 Optereenja DV 2x110 kV Meterize Vrboran (% Imax) u provedenim analizama

(n) raspoloivih grana Ispad jedne trojke Pogonsko stanje 34 % 68 % - 81 % Pmax zima 2010, inicijalan angaman 57 % 112 % - 119 % Pmax zima 2010, maksimalan angaman 49 % 97 % - 91 % Pmin zima 2010, inicijalan angaman 70 % 138 % - 135 %* Pmin zima 2010, maksimalan angaman 39 % 77 % - 84 % Pmax ljeto 2010, inicijalan angaman 61 % 120 % - 122 % Pmax ljeto 2010, maksimalan angaman 47 % 92 % - 88 % Pmin ljeto 2010, inicijalan angaman 66 % 130 % - 127 %* Pmin ljeto 2010, maksimalan angaman Posljedino preoptereenje transformatora 220/110 kV u HE Zakuac u sluaju iskljuenja druge trojke djelovanjem zatite

Transformacija 220/110 kV u HE Zakuac ugroena je jo u dva sluaja: 1. Ukoliko je regulacijska preklopka pomaknuta iz srednjeg poloaja (nazivni prijenosni omjer) moe doi do visokih tokova jalove snage kroz transformator i preopteretiti ga. 2. Ukoliko su pri smanjenom angamanu HE Zakuac u cjelini, angairani samo blokovi prikljueni na 220 kV naponsku razinu moe doi do visokih tokova djelatne snage iz 220 kV u 110 kV mreu koji ugroavaju transformaciju u Zakucu, ovisno o optereenju okolnih vorova, angamanu bliskih HE prikljuenih na 110 kV mreu (HE Kraljevac, HE Perua, HE ale, HE Dubrovnik) te raspoloivosti transformatora 220/110 kV u TS Konjsko i 220 kV vodova Zakuac Konjsko i Zakuac Bilice. U pojedinim pogonskim stanjima ispad jedne trojke DV 2x110 kV Zakuac Meterize moe preopteretiti paralelan vod s vodiima manjeg presjeka (Al/ 150/25 mm2). Prema informacijama iz PrP Split, tijekom 2005. godine izvriti e se zamjena vodia na ugroenom vodu ime e se poveati njegova prijenosna mo (BTAL/STALUM, It=600 A). Provedene analize u pogonskim stanjima bez dodatnih tranzita prijenosnom mreom ne upuuju na mogue probleme u 220 kV mrei, pa tako i na vodu Zakuac Konjsko, a vezano za plasman snage HE Zakuac. Optereenja voda 220 kV Zakuac Konjsko (u % od dozvoljene granice), u stanjima (n) raspoloivosti grana, te za sluaj ispada DV 220 kV Zakuac Bilice (kada se postie najvee optereenje razmatranog DV u veini analiziranih pogonskih stanja), prikazani su tablicom 11. Tablica 11 Optereenja DV 220 kV Zakuac Konjsko (% Imax) u provedenim analizama
Ispad DV 220 kV Zakuac Bilice 35 % 52 % 47 % 64 % 40 % 51 % 52 % 62 % (67 %*) 38 % 53 % 50 % 66 % 42 % 55 % 53 % 68 % (70 %*) * Optereenje u sluaju ispada DV 220 kV HE Zakuac HE Rama (n) raspoloivih grana Pogonsko stanje Pmax zima 2010, inicijalan angaman Pmax zima 2010, maksimalan angaman Pmin zima 2010, inicijalan angaman Pmin zima 2010, maksimalan angaman Pmax ljeto 2010, inicijalan angaman Pmax ljeto 2010, maksimalan angaman Pmin ljeto 2010, inicijalan angaman Pmin ljeto 2010, maksimalan angaman

14

Najvee zabiljeeno optereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko pri svim raspoloivim granama iznosi 56 % od dozvoljene granice. Najvee optereenje tog dalekovoda pri ispadu jedne grane iznosi 78 % od dozvoljenog. Optereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko ovisi jo i o angamanu HE Orlovac, agamanu bliskih HE u BiH (na istom hidrolokom slivu, HE Grabovica, HE Rama, HE Salakovac, HE apljina), moguem sekcioniranju mree 110 kV u TS Bilice i dodatnim tranzitima kroz prijenosnu mreu za potrebe treih zemalja. Mogui tranziti prijenosnom mreom HEP-a za potrebe treih zemalja (ispitano BiH I) dodatno optereuju prikljune vodove HE vodotoka Cetine (prvenstveno HE Zakuac) pri emu moe doi do visokih optereenja ili preoptereenja DV 220 kV Zakuac Konjsko. Pri velikim tranzitima (ispitano 300 MW, 600 MW i 900 MW) optereenja kritinih vodova u 110 kV mrei (Zakuac Meterize Vrboran) se poveavaju, a ugroen postaje i DV 220 kV Zakuac Konjsko pri ispadu DV 220 kV Zakuac Bilice. Da bi se poveala prijenosna mo razmatranog dalekovoda nuno je zamijeniti strujne mjerne transformatore (postojei imaju prijenosni omjer 600/1 A/A, proradna struja ugraene zatite na vodu 720 A s vremenom prorade 20 min.) novima koji nee smanjivati dozvoljeno optereenje voda na iznose manje od njegove termike granice (780 A, oko 300 MVA). Tablica 12 Optereenja DV 220 kV Zakuac Konjsko (% Imax) pri tranzitima snage kroz prijenosnu mreu HEP-a
(n) raspoloivih grana 54 % 59 % 57 % 60 % 64 % 62 % 62 % 68 % 66 % Ispad DV 220 kV Zakuac - Bilice HE Orlovac van HE Orlovac u pogonu pogona 76 % 91 % 77 % 92 % 78 % 92 % 83 % 94 % 84 % 95 % 85 % 96 % 86 % 97 % 89 % 99 % 89 % 100 % Pogonsko stanje Pmax zima 2010, tranzit 300 MW BiHI Pmin zima 2010, tranzit 300 MW BiHI Pmax ljeto 2010, tranzit 300 MW BiHI Pmax zima 2010, tranzit 600 MW BiHI Pmin zima 2010, tranzit 600 MW BiHI Pmax ljeto 2010, tranzit 600 MW BiHI Pmax zima 2010, tranzit 900 MW BiHI Pmin zima 2010, tranzit 900 MW BiHI Pmax ljeto 2010, tranzit 900 MW BiHI

Mogua izgradnja vjetroelektrana velikih snaga na podruju june Hrvatske (juno od HE Zakuac) nepovoljno utjee na sigurnost plasmana proizvodnje HE Zakuac. Mogua izgradnja novih vjetroelektrana na podruju june Hrvatske (ispitano 2x45+30 MW na mikrolokacijama Dovanj, Lisiine i Dubrovnik) nepovoljno utjee na sigurnost plasmana snage HE Zakuac, budui da se njena proizvodnja dodatno usmjerava na kritian pravac u 110 kV mrei (HE Zakuac TS Meterize TS Vrboran). Radi dodatnog optereenja tog pravca plasman maksimalne snage HE Zakuac moe biti onemoguen u sluajevima ispada jedne trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran ili DV 2x110 kV Zakuac Meterize, neovisno o optereenju sustava u tom trenutku. 4.2 Rjeenje prikljuka s tri ili etiri agregata HE Zakuac na 220 kV mreu

U ovom poglavlju provjerene su prilike u prijenosnoj mrei u sluaju prikljuka tri (2x170 MVA + 1x150 MVA) ili etiri (2x170 MVA + 2x150 MVA) hidroagregata HE Zakuac (nakon rekonstrukcije) na 220 kV sabirnice elektrane.

15

Analize su izvrene za maksimalna i minimalna zimska i ljetna optereenja 2010. godine pri maksimalnom angamanu HE vodotoka Cetine. Optereenja prikljunih vodova HE Zakuac pri razmatranom rjeenju prikljuka hidroagregata prikazuju tablice 13-16. Tablica 13 Optereenja prikljunih grana HE Zakuac (visoko zimsko optereenje 2010., maksimalan angaman HE Zakuac, 3 ili 4 bloka prikljuena na 220 kV mreu, raspoloive sve grane mree)
Vod (grana) 220 kV HE Zakuac - Konjsko 220 kV HE Zakuac - Bilice 220 kV HE Zakuac HE Rama Trafo 220/110 kV 2x110 kV HE Zakuac - Meterize 110 kV HE Zakuac - Meterize 3 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 1 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 2 2x110 kV HE Zakuac - Kraljevac 2x110 kV Meterize Vrboran 3 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 198 / 27 67 95 / 19 30 59 / -11 22 54 / 5 55 2x 31 / -2 23 29 / -6 36 34 / 1 44 38 / 6 30 2x 9 / 13 12 2x 33 / -24 31 4 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 260 / 31 88 116 / 21 37 73 / -13 23 92 / 21 94 2x 6 / -7 6 6 / -7 10 32 / 1 43 36 / 6 29 2x -1/ 11 8 2x -6/-27 21

Kod prikljuka 3 hidroagregata HE Zakuac na 220 kV naponsku razinu u stanju maksimalnog zimskog optereenja 2010. godine nema sluajeva nezadovoljenja (n-1) kriterija. Ispad DV 220 kV Zakuac Konjsko visoko optereuje transformator 220/110 kV u HE Zakuac (94 MW / 13 Mvar). U sluaju da je HE Orlovac van pogona preoptereuju se DV 220 kV Zakuac Konjsko (104 % Imax) pri neraspoloivosti DV 220 kV Zakuac Bilice i transformator 220/110 kV u HE Zakuac pri neraspoloivosti DV 220 kV Zakuac Konjsko. U sluaju prikljuka svih hidroagregata na 220 kV sabirnice pri raspoloivosti svih grana dolazi do visokog optereenja transformatora 220/110 kV u HE Zakuac. Nezadovoljenje (n-1) kriterija javlja se u sluajevima ispada DV 220 kV Zakuac Bilice (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 119 % Imax i trafoa u Zakucu), transformatora 220/110 kV HE Zakuac (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 109 % Imax), DV 220 kV HE Zakuac HE Rama (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 106 % Imax), te transformatora 220/110 kV Konjsko (preoptereenje drugog transformatora 101 % Sn i transformatora 220/110 kV u HE Zakuac 108 % Sn). Tablica 14 Optereenja prikljunih grana HE Zakuac (nisko zimsko optereenje 2010., maksimalan angaman HE Zakuac, 3 ili 4 bloka prikljuena na 220 kV mreu, raspoloive sve grane mree)
Vod (grana) 220 kV HE Zakuac - Konjsko 220 kV HE Zakuac - Bilice 220 kV HE Zakuac HE Rama Trafo 220/110 kV 2x110 kV HE Zakuac - Meterize 110 kV HE Zakuac - Meterize 3 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 1 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 2 2x110 kV HE Zakuac - Kraljevac 2x110 kV Meterize Vrboran 3 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 213 / 15 72 84 / 8 26 88 / -9 27 20 / -7 21 2x 34 / -8 26 32 / -13 41 16 / -3 21 18 / -1 14 2x 7 / 10 9 2x 52 / -32 46 4 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 275 / 13 92 105 / 7 32 101 / -10 31 60 / 0 60 2x 9 / -8 9 9 / -8 14 15 / -3 20 17 / -1 13 2x -2 / 11 8 2x 13 / -28 23

Kod prikljuka 3 hidroagregata HE Zakuac na 220 kV naponsku razinu u stanju minimalnog zimskog optereenja 2010. godine nema sluajeva nezadovoljenja (n-1) kriterija. U sluaju da

16

je HE Orlovac van pogona DV 220 kV Zakuac Konjsko se blago preoptereuje pri neraspoloivosti DV 220 kV Zakuac Bilice. Nezadovoljenje (n-1) kriterija, u sluaju prikljuka svih hidroagregata na 220 kV sabirnice, javlja se u sluajevima ispada DV 220 kV Zakuac Bilice (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 119 % Imax), DV 220 kV Zakuac Konjsko (preoptereenje transformatora 220/110 kV u HE Zakuac 117 % Sn), te DV 220 kV HE Zakuac HE Rama (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 116 % Imax). Tablica 15 Optereenja prikljunih grana HE Zakuac (visoko ljetno optereenje 2010., maksimalan angaman HE Zakuac, 3 ili 4 bloka prikljuena na 220 kV mreu, raspoloive sve grane mree)
Vod (grana) 220 kV HE Zakuac - Konjsko 220 kV HE Zakuac - Bilice 220 kV HE Zakuac - HE Rama Trafo 220/110 kV 2x110 kV HE Zakuac - Meterize 110 kV HE Zakuac - Meterize 3 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 1 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 2 2x110 kV HE Zakuac - Kraljevac 2x110 kV Meterize Vrboran 3 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 207 / 24 70 94 / 17 29 59 / -12 19 45 / 2 45 2x 32 / -4 24 31 / -8 40 30 / 0 38 33 / 4 25 2x 10 / 11 11 2x 39 / -26 36 4 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 269 / 27 91 115 / 18 36 73 / -14 23 84 / 16 86 2x 7 / -7 7 7 / -7 12 28 / 0 37 31 / 4 25 2x -2 / 11 8 2x 0 / -27 21

Kod prikljuka 3 hidroagregata HE Zakuac na 220 kV naponsku razinu u stanju maksimalnog ljetnog optereenja 2010. godine nema sluajeva nezadovoljenja (n-1) kriterija. U sluaju da je HE Orlovac van pogona preoptereuje se DV 220 kV Zakuac Konjsko (109 % Imax) pri neraspoloivosti DV 220 kV Zakuac Bilice. Nezadovoljenje (n-1) kriterija, u sluaju prikljuka svih hidroagregata na 220 kV sabirnice, javlja se u sluajevima ispada DV 220 kV Zakuac Bilice (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 121 % Imax i transformatora 220/110 kV HE Zakuac 102 % Sn), DV 220 kV Zakuac Konjsko (preoptereenje transformatora 220/110 kV u HE Zakuac 145 % Sn), transformatora 220/110 kV HE Zakuac (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 110 % Imax), DV 220 kV HE Zakuac HE Rama (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 108 % Imax i transformatora 220/110 kV HE Zakuac 102 % Sn), transformatora 220/110 kV Konjsko (preoptereenje transformatora 220/110 kV u HE Zakuac 105 % Sn), te generatora 1 HE Dubrovnik (preoptereenje transformatora 220/110 kV u HE Zakuac 107 % Sn). Tablica 16 Optereenja prikljunih grana HE Zakuac (nisko ljetno optereenje 2010., maksimalan angaman HE Zakuac, 3 ili 4 bloka prikljuena na 220 kV mreu, raspoloive sve grane mree)
Vod (grana) 220 kV HE Zakuac - Konjsko 220 kV HE Zakuac - Bilice 220 kV HE Zakuac HE Rama Trafo 220/110 kV 2x110 kV HE Zakuac - Meterize 110 kV HE Zakuac - Meterize 3 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 1 110 kV HE Zakuac - Dugi Rat 2 2x110 kV HE Zakuac - Kraljevac 2x110 kV Meterize Vrboran 3 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 220 / -11 72 80 / -6 24 90 / -44 30 15 / -26 28 2x 28 / -3 20 27 / -7 32 21 / -20 36 27 / -19 24 2x 7 / -5 6 2x 50 / -24 39 4 agregata na 220 kV MW / Mvar % Imax (Sn) 281 / -25 92 99 / -10 30 104 / -47 34 57 / -28 60 2x 3 / 3 2 4/3 4 21 / -20 35 27 / -19 23 2x -2 / -2 3 2x 12 / -12 12

17

Kod prikljuka 3 hidroagregata HE Zakuac na 220 kV naponsku razinu u stanju minimalnog ljetnog optereenja 2010. godine nema sluajeva nezadovoljenja (n-1) kriterija. U sluaju da je HE Orlovac van pogona DV 220 kV Zakuac Konjsko je blago preoptereen (103 % Imax) pri neraspoloivosti DV 220 kV Zakuac Bilice. Nezadovoljenje (n-1) kriterija, u sluaju prikljuka svih hidroagregata na 220 kV sabirnice, javlja se u sluajevima ispada DV 220 kV Zakuac Bilice (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 113 % Imax), DV 220 kV Zakuac Konjsko (preoptereenje transformatora 220/110 kV u HE Zakuac 120 % Sn), te DV 220 kV HE Zakuac HE Rama (preoptereenje DV 220 kV Zakuac Konjsko 111 % Imax). Rjeenje prikljuka tri ili etiri generatora HE Zakuac na 220 kV sabirnice hidroelektrane zahtjeva pojaanje 220 kV mree i transformacije(a) izmeu mrea 220 kV i 110 kV u HE Zakuac i eventualno TS Konjsko. Ukoliko bi nakon zamjene starih generatora HE Zakuac nove generatore (ili sve generatore) prikljuili na 220 kV mreu bilo bi nuno istu pojaati na pravcu Zakuac Konjsko. Pojaanje mree uvodom/izvodom DV 220 kV Zakuac-Bilice u TS Konjsko ili TS Vrboran, ili uvodom/izvodom DV 220 kV Zakuac-Konjsko u TS Vrboran ne bi omoguavalo siguran plasman tako prikljuene HE. Takoer bi bilo nuno pojaati transformaciju 220/110 kV u HE Zakuac (u sluaju prikljuka tri generatora HE Zakuac na 220 kV mreu) i eventualno TS Konjsko (u sluaju prikljuka etiri generatora HE Zakuac na 220 kV mreu). Alternativa pojaanju transformacije 220/110 kV (2x150 MVA sada, 3x150 MVA pojaano) u TS Konjsko je formiranje TS 220/110 kV Vrboran (2x150 MVA). Oito je da u sluaju takvog rjeenja prikljuka potrebna ulaganja u pojaanja mree znatno premauju iznose potrebne za pojaanja mree kod prikljuka dva agregata na 220 kV i dva na 110 kV sabirnice hidroelektrane. 5 POJAANJA MREE RADI SIGURNOG PLASMANA PROIZVODNJE HE ZAKUAC NAKON REKONSTRUKCIJE

Prethodno opisanim proraunima utvreno je da se ogranienja u plasmanu proizvodnje HE Zakuac javljaju u 110 kV mrei (DV 2x110 kV Meterize Vrboran, DV 110 kV Zakuac Meterize) i na transformaciji 220/110 kV u hidroelektrani. Kao mogua pojaanja mree za koja se pretpostavlja da bi mogla otkloniti ogranienja u plasmanu proizvodnje HE Zakuac analizirani su: 1. Pojaanje veze 110 kV Zakuac Meterize Vrboran. 2. Uvod/izvod DV 220 kV Zakuac Konjsko u TS Vrboran. 3. Zamjena transformatora 220/110 kV (100 MVA) u HE Zakuac transformatorom 220/110 kV (150 MVA). 4. Formiranje TS 220/110 kV Vrboran i uvod/izvod DV 220 kV Zakuac Bilice u TS Vrboran. 5. Uvod/izvod DV 220 kV Zakuac Bilice u TS Konjsko. 6. Izgradnja novog voda Zakuac Konjsko 2. Da bi se osigurala (n-1) sigurnost plasmana proizvodnje HE Zakuac provedene analize pokazuju da je nuno izvesti uvod/izvod jedne trojke DV 2x110 kV Zakuac Meterize ili DV 110 kV Zakuac Meterize 3 u TS Vrboran. Potpuna sigurnost plasmana snage HE Zakuac postie se dodatno uz rekonstrukciju (poveanje prijenosne moi kroz zamjenu

18

vodia i stupova ili ugradnju "crnih" vodia na istim stupovima) DV 110 kV Zakuac Meterize 3. Konfiguraciju prijenosne mree Dalmacije koja osigurava (n-1) sigurnost plasmana proizvodnje HE Zakuac 2010. godine prikazuju slike 4 (uvod DV 110 kV Zakuac Meterize 3 u TS Vrboran i rekonstrukcija istog poveanje prijenosne moi) i 5 (uvod jedne trojke DV 2x110 kV Zakuac Meterize u TS Vrboran).
RHE VELEBIT 400 kV Brinje 220 kV 220 kV Bilice TS 400/220/110 kV KONJSKO MOSTAR 400 kV 220 kV HE Orlovac HE ale 110 kV Sinj, Perua 110 kV 220 kV Mostar

Trogir 110 kV

Katela 110 kV Meterize 110 kV

Al/C 240/40 mm (BTAL/STALUM)

HE Kraljevac 110 kV

HE - TS 220/110 kV ZAKUAC D. Rat 110 kV

Dobri 110 kV

Suidar 110 kV

VRBORAN 110 kV

Visoka 110 kV

Slika 4 Konfiguracija prijenosne mree dijela Dalmacije 2010. godine prema (n-1) sigurnosti plasmana proizvodnje HE na Cetini (var. 1)
RHE VELEBIT 400 kV Brinje 220 kV 220 kV Bilice TS 400/220/110 kV KONJSKO MOSTAR 400 kV 220 kV HE Orlovac HE ale 110 kV Sinj, Perua 110 kV 220 kV Mostar

Trogir 110 kV

Katela 110 kV Meterize 110 kV

Al/C 240/40 mm (BTAL/STALUM)

HE Kraljevac 110 kV

HE - TS 220/110 kV ZAKUAC Al/C 240/40 mm Dobri 110 kV Suidar 110 kV VRBORAN 110 kV D. Rat 110 kV

Visoka 110 kV

Slika 5 Konfiguracija prijenosne mree dijela Dalmacije 2010. godine prema (n-1) sigurnosti plasmana proizvodnje HE na Cetini (var. 2) 19

Kao alternativa pojaanjima u 110 kV mrei mogue je definirati konfiguraciju koja takoer omoguava siguran plasman proizvodnje HE Zakuac, a koja se temelji na pojaanjima 220 kV mree. Takva konfiguracija bi, u dijelu vezanom za pojaanje prikljuka HE Zakuac, ukljuila (slika 6): 1. izgradnju novog DV 220 kV Zakuac Konjsko 2, 2. prikljuak tri generatora HE Zakuac na 220 kV sabirnice elektrane, i 3. pojaanje transformacije 220/110 kV (najmanje 2x100 MVA) u HE Zakuac radi osiguravanja fleksibilnog pogona svih agregata u HE Zakuac. Ovo rjeenje zahtjeva znatno vee investicije sa strane PP HE Jug i HOPS / PrP Split (blok transformator 16/242 kV umjesto 16/121 kV, jedno trafo polje 220 kV u HE Zakuac, jedno vodno polje 220 kV u HE Zakuac, jedno vodno polje 220 kV u TS Konjsko, dva nova transformatora 220/110 kV, novi DV 220 kV). Nedostatak takvog rjeenja je jo i nezadovoljenje (n-1) kriterija za sluaj ispada jednog transformatora 220/110 kV u TS Konjsko (mogue preoptereenje paralelnog transformatora) u pogonskim stanjima karakteristinim po visokim optereenjima i manjku proizvodnje (HE Zakuac 1 generator, HE Kraljevac, HE Perua, HE ale, HE Dubrovnik) generatora prikljuenih na 110 kV mreu. Prednost razmatranog rjeenja su bolje mogunosti sudjelovanja HE Zakuac (s tri umjesto s dva generatora) u pruanju usluga sustavu, prvenstveno s aspekta Q/U regulacije. U sluaju prikljuka sva etiri agregata HE Zakuac na 220 kV naponsku razinu nuno je izvriti sve prethodno spomenute zahvate u mrei te dodatno pojaati transformaciju 220/110 kV u TS Konjsko (3x150 MVA) ili prijevremeno (u odnosu na porast konzuma) formirati TS 220/110 kV Vrboran (2x150 MVA).
RHE VELEBIT 400 kV Brinje 220 kV 220 kV Bilice TS 400/220/110 kV KONJSKO MOSTAR 400 kV 220 kV HE Orlovac HE ale 110 kV Sinj, Perua 110 kV 220 kV Mostar

Trogir 110 kV

Katela 110 kV Meterize 110 kV

HE Kraljevac 110 kV

HE - TS 220/110 kV ZAKUAC (2x100 ili 2x150 MVA)

G G G

150 MVA

Dobri 110 kV

Suidar 110 kV

VRBORAN 110 kV

D. Rat 110 kV

170 MVA 170 MVA 150 MVA

Visoka 110 kV

Slika 6 Konfiguracija prijenosne mree dijela Dalmacije 2010. godine prema (n-1) sigurnosti plasmana proizvodnje HE na Cetini (var. 3)

20

6 6.1

POTREBE ZA Q/U REGULACIJSKOM USLUGOM HE NA CETINI Naponske prilike u mrei

Proraunima tokova snaga opisanim u poglavlju 4 odreene su oekivane naponske prilike u 400 kV, 220 kV i 110 kV mrei na podruju Dalmacije 2010. godine ovisno o optereenju EES (visoko i nisko zimsko i ljetno optereenje) te angamanu HE na Cetini (inicijalan angaman, maksimalan angaman). U proraunima je nadalje pretpostavljeno: preklopke transformatora 400/220 kV u TS Konjsko nalaze se u srednjem poloaju, preklopke transformatora 220/110 kV u TS Konjsko nalaze se u srednjem poloaju a automatska regulacija se inicijalno ne koristi, odnosno koristi se u cilju odravanja nazivnog napona (110 kV) na sekundarnoj strani transformatora, preklopke transformatora 220/110 kV u TS Bilice nalaze se u srednjem poloaju a automatska regulacija se ne koristi, preklopka transformatora 220/110 kV u HE Zakuac nalaze se u srednjem poloaju a automatska regulacija se ne koristi, svi generatori angairani su jalovom snagom unutar dozvoljenog podruja pogonskog dijagrama za zadanu djelatnu snagu, u cilju odravanja nazivnog napona na generatorskim sabirnicama (modelirano je aktualno podeenje limitera poduzbude ukoliko je ono poznato).

Oekivane naponske prilike na sabirnicama TS Konjsko i HE Zakuac ovisno o koritenju automatske regulacije transformatora 220/110 kV u TS Konjsko prikazane su tablicom 17. Tablica 17 Naponske prilike u TS Konjsko i HE Zakuac za analizirana pogonska stanja ovisno o regulaciji transformatora 220/110 kV u TS Konjsko (blokirana regulacija u srednjem poloaju/automatska regulacija) Konjsko Zakuac Pogonsko stanje
Pmax zima 2010, inicijalan angaman Pmax zima 2010, maksimalan angaman Pmin zima 2010, inicijalan angaman Pmin zima 2010, maksimalan angaman Pmax ljeto 2010, inicijalan angaman Pmax ljeto 2010, maksimalan angaman Pmin ljeto 2010, inicijalan angaman Pmin ljeto 2010, maksimalan angaman 400 kV 410/413 410/413 415/416 414/416 412/415 411/414 430/432 428/430 220 kV 235/239 235/239 238/242 237/241 236/240 236/240 246/249 244/247 110 kV 119/112 119/112 122/115 121/113 120/113 119/112 126/116 125/116 220 kV 238/239 237/238 240/241 239/241 238/239 238/240 247/249 246/248 110 kV 119/116 119/115 121/117 121/116 119/116 119/115 125/119 125/119

Za analizirana pogonska stanja, a uz rad generatora u dozvoljenom podruju pogonskih dijagrama u cilju odravanja nazivnog napona na generatorskim sabirnicama ukljuujui aktualna podeenja limitera poduzbude, naponske prilike nisu zadovoljavajue samo u stanju niskih (minimalnog) ljetnog optereenja 2010. godine. U minimumu optereenja 2010. godine naponi su previsoki na sve tri naponske razine (400, 220 i 110 kV) ukoliko se automatska regulacija transformatora 220/110 kV u TS Konjsko ne koristi (nazivni prijenosni omjer), dok se u sluaju njenog koritenja naponske prilike u 110 kV mrei odravaju unutar dozvoljenih granica ali uz dodatno povienje napona u 400 kV i 220 kV mrei. Automatskom regulacijom transformatora 220/110 kV u TS Konjsko dolazi do povienja napona na 400 kV i 220 kV sabirnicama TS Konjsko za najvie 5 kV, a na 220 kV sabirnicama HE Zakuac za najvie 3 kV. Naponi na 110 kV sabirnicama TS Konjsko se mogu odravati do vrijednosti od 116 kV, a na 110 kV sabirnicama HE Zakuac do 119 kV.

21

Naponske prilike mogu biti jo nepovoljnije od prikazanih ukoliko je angaman HE na Cetini smanjen, to je realno stanje budui da su iste ljeti ili zimi nou zbog hidrolokih razloga i stanja akumulacija, te potreba EES, najee van pogona. Oito je da naponske prilike u razmatranom dijelu mree nee biti mogue odravati unutar dozvoljenih granica u pogonskim stanjima karakteristinim po niskom optereenju EES i da tada eventualno postoji potreba za Q/U regulacijskom uslugom pojedinih generatora HE na Cetini. Budui da su naponski problemi uzrokovani slabo optereenom 400 kV mreom radi ega dolazi do porasta napona na sve tri naponske razine, Q/U uslugu eventualno je mogue traiti od generatora HE Zakuac i HE Orlovac prikljuenih na 220 kV mreu. 6.2 Ovisnost napona o angamanu jalove snage generatora HE Zakuac

U ovom poglavlju analizirana je ovisnost napona u pojedinim vorovima mree o angamanu jalove snage generatora HE Zakuac prikljuenih na 220 kV mreu, odnosno meuovisnost napona u mrei i napona na sabirnicama generatora razmatrane HE. Prorauni su izvreni za vremenski presjek 2010. godine u pogonskim stanjima karakteristinim po maksimalnom angamanu HE na Cetini. Promatrani su naponi na 400, 220 i 110 kV sabirnicama TS Konjsko, te 220 kV i 110 kV sabirnicama HE Zakuac (kao referentni vorovi mree promatranog dijela EES), budui da su naponi u ostatku razmatranog dijela mree odreeni naponskim prilikama u TS Konjsko i HE Zakuac. U proraunima se pretpostavlja da je automatska regulacija napona na transformatorima 220/110 kV Konjsko aktivirana u cilju odravanja nazivnog napona sekundarne strane tih transformatora. Tablica 18 prikazuje promjene napona na sabirnicama promatranih transformatorskih stanica pri jedininoj negativnoj promjeni angamana jalove snage generatora 2 (novi generator) HE Zakuac (QG2=-1 Mvar). Tablica 18 Promjene napona (UkV) u TS Konjsko i HE Zakuac pri jedininoj negativnoj promjeni angamana jalove snage generatora 2 HE Zakuac
Pogonsko stanje Pmax zima 2010 Pmin zima 2010 Pmax ljeto 2010 Pmin ljeto 2010 400 kV -0.02 -0.02 -0.02 -0.03 Konjsko 220 kV -0.02 -0.03 -0.03 -0.03 110 kV 0.00 -0.01 -0.01 -0.01 Zakuac 220 kV 110 kV -0.04 -0.01 -0.05 -0.01 -0.04 -0.01 -0.05 -0.01 UG2 pu 0.999 0.999 0.999 0.999 QG2 Mvar 33.2 21.8 29.8 -7.8

Jedinina promjena angamana jalove snage generatora 2 HE Zakuac ili generatora HE Orlovac priblino jednako utjee na promjene naponskih prilika u razmatranom dijelu mree. Utjecaj generatora HE Orlovac blago je izraeniji na naponske prilike u TS Konjsko dok je utjecaj generatora HE Zakuac izraeniji na naponske prilike na sabirnicama te hidroelektrane. Zbog znatno veeg raspona mogueg angamana jalove snage generatora HE Zakuac u odnosu na generatore HE Orlovac logino je da u eventualnoj Q/U regulaciji sudjeluju primarno generatori HE Zakuac. Promotrimo pogonsko stanje 2010. godine u minimalnom optereenju EES i maksimalnom angamanu HE na Cetini. Uz automatsku regulaciju napona na transformatorima 220/110 kV Konjsko naponske prilike u TS Konjsko iznositi e 432 kV/247 kV/117 kV a u HE Zakuac 247 kV/121 kV. Uz angaman oba generatora HE Zakuac prikljuena na 220 kV mreu u krajnjoj toki dozvoljenog podruja pogonskog dijagrama (Q=-92 Mvar, Q=-18 Mvar) naponi u TS Konjsko iznosili bi 428 kV/244 kV/116 kV, a u HE Zakuac 241 kV/120 kV, ali naponi 22

na sabirnicama generatora 2 i 3 HE Zakuac iznosili bi granino dozvoljenih 0.9 pu (generator 170 MVA) i 0.97 pu (generator 150 MVA), to opet smanjuje mogunost rada generatora u poduzbudi. Ukoliko bi za isto pogonsko stanje imali tri generatora HE Zakuac prikljuena na 220 kV mreu, uz odgovarajue pojaanje iste (DV 220 kV Zakuac Konjsko 2), naponi u TS Konjsko bi iznosili 431 kV/247 kV/118 kV, a u HE Zakuac 246 kV/121 kV ukoliko je na sabirnicama generatora HE Zakuac nazivni napon, odnosno 425 kV/240 kV/115 kV u TS Konjsko i 238 kV/119 kV u HE Zakuac ukoliko je na sabirnicama novih generatora minimalno dozvoljeni napon (0.9 Un). Novi generatori u HE Zakuac davali bi tada -75 Mvar po generatoru dok bi generator 150 MVA uz minimalan angaman jalove snage odreen podeenjem limitera poduzbude (-18 Mvar) imao napon na sabirnicama generatora u iznosu od 0.96 Un. Moemo zakljuiti da bi generatorima HE Zakuac prikljuenim na 220 kV mreu (eventualno uz ispomo generatora HE Orlovac) mogli smanjiti napone u 220 kV i 110 kV mreama ispod dozvoljenih gornjih granica, ali ne sa sigurnou i u 400 kV mrei. Prikljuak treeg i etvrtog generatora HE Zakuac na 220 kV mreu poveava mogunosti regulacije napona u mreama 220 kV i 110 kV. Za odravanje naponskih prilika u 400 kV mrei nuno je angairati generatore RHE Velebit u kompenzatorskom reimu rada, kupovati uslugu regulacije napona od susjedne BiH (RHE apljina) ili instalirati prigunicu na 400 kV sabirnice RHE Velebit ili TS Konjsko [8, 9]. 7 ZAKLJUNO

U cilju odreivanja rjeenja prikljuka HE Zakuac na EES nakon njene rekonstrukcije izvreni su statiki prorauni tokova snaga i naponskih prilika u prijenosnoj mrei. Model mree na kojemu su izvreni prorauni sastoji se od 400, 220 i 110 kV mree Hrvatske smjetene unutar ireg UCTE sustava modeliranog od Portugala do Grke. Elektrane su modelirane kao grupe generatora i blok transformatora, a tereti kao konstantna snaga u vorovima 110 kV mree. Model je verificiran s obzirom na postignuto pogonsko stanje u studenom 2002. godine, usporedbom izmjerenih i estimiranih tokova snaga pojedinim granama i napona vorova s vrijednostima proraunatim na modelu. Varijante prorauna definirane su s obzirom na promatrani vremenski presjek. (2010. godina), pretpostavljeno rjeenje prikljuka HE Zakuac na EES (postojee rjeenje, rjeenje s tri ili etiri agregata prikljuena na 220 kV sabirnice elektrane), optereenje EES (maksimalno i minimalno zimsko i ljetno optereenje), angaman HE na Cetini (inicijalan, maksimalan angaman, pojedinaan maksimalan angaman) i raspoloivost grana mree (n grana raspoloivo, n-1 grana raspoloivo). Ulazni podaci za proraun preuzeti su iz dosadanjih studija (Plan razvitka EES Hrvatske do 2020. godine) i HEP-ovih izvjetaja (Statistika pogonskih dogaaja, Tehniki izvjetaji PrP Split i dr.). Bitna nesigurnost koja utjee na rjeenje prikljuka agregata HE Zakuac na EES je mogua izgradnja vee temeljne termoelektrane u Dalmaciji u blioj ili daljoj budunosti. Budui da takva elektrana trenutno nije u slubenim planovima HEP-a, u odreivanju mogueg rjeenja prikljuka HE Zakuac ista nije uzeta u obzir. Izgradnjom temeljne elektrane u Dalmaciji HE Zakuac proizvodila bi vrnu energiju pa bi trebalo razmotriti varijante prikljuka agregata na 220 kV ili 400 kV naponske razine.

23

Prorauni za vremenski presjek 2010. godine pretpostavljaju pogon novih generatora u HE Zakuac i HE Perua koji zamjenjuju postojee generatore (generatore 120 MVA u HE Zakuac i generatore 26 MVA u HE Perua). Dozvoljena podruja rada generatora HE na Cetini odreena su na temelju pogonskih karata. Modelirana su aktualna podeenja limitera poduzbude pojedinih generatora. Sigurnost plasmana snage (proizvodnje) HE na Cetini ispitana je za analizirana pogonska stanja na temelju (n-1) kriterija koji se odnosi na zadovoljavanje postavljenih tehnikih uvjeta u pogledu optereenja grana i naponskih prilika u vorovima mree pri neraspoloivosti jedne grane ili generatora u elektroenergetskom sustavu. Kao granice dozvoljenih optereenja grana promatrana su aktualna podeenja zatita, termike granice vodova odnosno prividne snage transformatora. Analize tokova snaga i naponskih prilika za razmatrana pogonska stanja ukazuju na slijedee: Plasman proizvodnje HE Zakuac omoguen je ukoliko su raspoloive sve grane mree. Sigurnost plasmana snage HE Zakuac nije zadovoljavajua bez obzira na raspored prikljuka agregata po pojedinim naponskim razinama. Vezano za sigurnost plasmana proizvodnje prema (n-1) kriteriju analize pokazuju naruavanje istog u odreenim pogonskim stanjima. Ovisno o razmatranom pogonskom stanju javlja se tri kritina dogaaja kod postojeeg prikljuka agregata: 1. Ispad jedne trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran dovodi do preoptereenja paralelne trojke. 2. Ispad jedne trojke DV 2x110 kV Zakuac Meterize dovodi do preoptereenja paralelnog voda Zakuac Meterize 3. 3. Ispad DV 110 kV Zakuac Dugi Rat 2 moe dovesti do preoptereenja paralelnog voda Zakuac Dugi Rat 1. Pogonska stanja u kojima je ogranien plasman proizvodnje HE Zakuac su slijedea: 1. Minimalno zimsko optereenje 2010. godine, maksimalan angaman HE Zakuac. 4. Minimalno ljetno optereenje 2010. godine, maksimalan angaman HE Zakuac. Najvei problemi u svezi plasmana proizvodnje HE Zakuac javljaju se na dva elementa (jedinice) mree: 1. DV 2x110 kV Meterize Vrboran 2. transformator 220/110 kV (100 MVA) HE Zakuac Ovisno o angairanoj snazi pojedinih agregata HE Zakuac i hidroelektrane u cjelini, optereenju okolnih vorova, angamanu bliskih hidroelektrana i automatskoj regulaciji na transformatorima 220/110 kV u TS Konjsko u pojedinim pogonskim stanjima moe dolaziti do preoptereenja jedne trojke DV 2x110 kV Meterize Vrboran pri ispadu paralelne trojke. Iskljuenje preoptereene trojke tog voda moe dovesti do preoptereenja transformatora 220/110 kV u HE Zakuac, a njegovim iskljuenjem i do daljnjih lananih preoptereenja u mrei (DV Kraljevac Imotski Grude i dr.). Da bi se to sprijeilo nuno je tada ograniiti proizvodnju agregata HE Zakuac prikljuenih na 110 kV naponsku razinu. Mogua izgradnja novih vjetroelektrana na podruju june Hrvatske (Peljeac, Ston, Dovanj, Dubrovnik) nepovoljno utjee na sigurnost plasmana HE Zakuac, budui da se njena proizvodnja dodatno usmjerava na kritian pravac u 110 kV mrei (HE Zakuac - TS Meterize - TS

24

Vrboran). Mogui nepovoljni utjecaj na sigurnost plasmana snage HE Zakuac ovisi o snagama novih vjetroelektrana prikljuenih na 110 kV naponsku razinu ili na mreu distribucije. Transformacija 220/110 kV u HE Zakuac ugroena je jo u dva sluaja: 1. Ukoliko je regulacijska preklopka pomaknuta iz srednjeg poloaja (nazivni prijenosni omjer) moe doi do visokih tokova jalove snage kroz transformator i preopteretiti ga. 2. Ukoliko su pri smanjenom angamanu HE Zakuac u cjelini, angairani samo blokovi prikljueni na 220 kV naponsku razinu moe doi do visokih tokova djelatne snage iz 220 kV u 110 kV mreu to e preopteretiti transformaciju u Zakucu, a ovisno o optereenju okolnih vorova, angamanu bliskih HE prikljuenih na 110 kV mreu (HE Kraljevac, HE Perua, HE ale, HE Dubrovnik) te raspoloivosti transformatora 220/110 kV u TS Konjsko i 220 kV vodova Zakuac Konjsko i Zakuac Bilice. Provedene analize upuuju na mogua visoka optereenja DV 220 kV Zakuac Konjsko. Dozvoljena optereenja voda 220 kV Zakuac Konjsko ograniena su postojeom izvedbom ugraenih strujnih mjernih transformatora radi kojih je zatita podeena na proradnu vrijednost od 720 A, to je manje od termike granice voda koja iznosi najmanje 780 A. Uz takvo podeenje zatite mogua su preoptereenja razmatranog voda koja dovode do nemogunosti plasmana proizvodnje HE Zakuac, uzrokovana prvenstveno velikim tranzitima preko prijenosne mree za potrebe treih zemalja. Da bi se dozvoljena optereenja voda Zakuac Konjsko poveala nuno je poveati nazivnu struju strujnih mjernih transformatora i podesiti zatitu na vrijednost ne manju od dozvoljenog termikog optereenja voda. Da bi se osigurala (n-1) sigurnost plasmana proizvodnje HE Zakuac u rjeenju prikljuka dva agregata na 110 kV, a dva na 220 kV naponsku razinu, nuno je izvesti uvod/izvod jedne trojke DV 2x110 kV Zakuac Meterize ili DV 110 kV Zakuac Meterize 3 u TS Vrboran. Potpuna sigurnost plasmana snage HE Zakuac postie se dodatno uz rekonstrukciju (poveanje prijenosne moi kroz zamjenu vodia i stupova ili ugradnju "crnih" vodia na istim stupovima) DV 110 kV Zakuac Meterize 3. Kao alternativa gore navedenim pojaanjima 110 kV mree vezano za sigurnost plasmana snage i proizvodnje HE Zakuac, ali s veim investicijskim trokovima, pojaanje je 220 kV mree (izgradnja novog DV Zakuac Konjsko 2, prikljuak tri ili sva etiri generatora HE Zakuac na 220 kV sabirnice hidroelektrane, ugradnja transformacije 220/110 kV u Zakucu minimalno 2x100 MVA (dodatno pojaanje transformacije 220/110 kV u Konjskom u sluaju prikljuka sva etiri agregata HE Zakuac na 220 kV mreu). Pri izboru izmeu dvije gore opisane varijante prikljuka HE Zakuac treba voditi rauna i o potrebnim investicijama u mreu, budui da se radi o izgradnji DV 2x110 kV (L~2 do 3 km) u prvoj varijanti, te minimalno DV 220 kV (L~25 km) u drugoj varijanti. Izuzimajui ostale trokove (pojaanje transformacija 220/110 kV u Zakucu i/ili Konjskom, polja, blok transformator, ulaganja u okolna postrojenja) razlika trokova bi iznosila oko 2.400.000 (oko 2.800.000 za DV 220 kV Zakuac Konjsko 2 minus oko 400.000 za uvod/izvod DV 2x110 kV Zakuac Meterize u TS Vrboran).

25

 Uz postojei prikljuak dva generatora HE Zakuac na 220 kV mreu i dva na 110 kV mreu nije opravdano pojaavati 220 kV mreu (TS 220/110 kV Vrboran, uvod/izvod DV 220 kV Zakuac Konjsko u TS Vrboran ili uvod/izvod DV 220 kV Zakuac Bilice u TS Vrboran ili uvod/izvod DV 220 kV Zakuac Bilice u TS Konjsko) radi sigurnosti plasmana snage i proizvodnje HE Zakuac. Analize pokazuju da kod prikljuka dva generatora HE Zakuac na 220 kV mreu i dva na 110 kV mreu pojaanja 220 kV mree oekivano nee otkloniti ogranienja koja se javljaju u 110 kV mrei i na transformaciji 220/110 kV u HE Zakuac. Razliite varijante pojaanja 220 kV mree ima smisla promatrati samo u sluaju prikljuka barem jo jednog generatora HE Zakuac na 220 kV mreu. Naponske prilike u razmatranom dijelu mree nee biti mogue odravati unutar dozvoljenih granica u pogonskim stanjima karakteristinim po niskom optereenju EES i tada eventualno postoji potreba za Q/U regulacijskom uslugom pojedinih generatora HE na Cetini. Budui da su naponski problemi uzrokovani slabo optereenom 400 kV mreom radi ega dolazi do porasta napona na sve tri naponske razine, Q/U uslugu eventualno je mogue traiti od generatora HE Zakuac i HE Orlovac prikljuenih na 220 kV mreu. Odstupanja napona na modelu izvan dozvoljenih granica detektirana su samo u stanjima niskih ljetnih optereenja sustava kada zbog slabo optereenih vodova 400 kV dolazi do previsokih iznosa napona u mreama sve tri naponske razine. Koristei mogunost promjene prijenosnog omjera transformatora 400/220 kV u TS Konjsko i automatske regulacije transformatora 220/110 kV u istoj transformatorskoj stanici, napone u mreama 220 kV i 110 kV mogue je odravati unutar dozvoljenih granica bez posebnih regulacijskih zahtjeva na okolne generatore. Koristei generatore HE Zakuac prikljuene na 220 kV mreu (eventualno uz ispomo generatora HE Orlovac) mogli bi smanjiti napone u 220 kV i 110 kV mreama ispod dozvoljenih gornjih granica, ali ne sa sigurnou i u 400 kV mrei. Za odravanje naponskih prilika u 400 kV mrei nuno je angairati generatore RHE Velebit u kompenzatorskom reimu rada, kupovati uslugu regulacije napona od susjedne BiH (RHE apljina) ili instalirati prigunicu ili statiki var kompenzator na 400 kV sabirnice RHE Velebit ili TS Konjsko. Generatore HE Zakuac (i eventualno generatore HE Orlovac) mogue je koristiti za uslugu Q/U regulacije u cilju odravanja napona u mreama 220 kV i 110 kV Dalmacije, ublaavanja napona u mrei 400 kV te u poremeenim stanjima EES (npr. otoni pogon Dalmacije). Koritenje generatora HE Zakuac prikljuenih na 220 kV mreu u sekundarnoj Q/U regulaciji s obzirom na eljeni napon pilot vora (220 kV Konjsko) ne izgleda neophodno budui da oekivane naponske prilike odstupaju od dozvoljenih vrijednosti u relativno kratkom razdoblju tijekom godine (niska ljetna optereenja) kada je i mogunost angamana HE na Cetini smanjena radi najee loih hidrolokih okolnosti. Osim toga, kratkotrajna prekoraenja dozvoljenih gornjih granica napona u okvirima izraunatih maksimalno oekivanih vrijednosti ne ugroavaju opremu to otklanja potrebu za brzom Q/U automatskom regulacijom. U sluaju potrebe za takvom uslugom od generatora HE Zakuac i HE Orlovac ocjenjujemo prihvatljivim runo podeenje angamana jalove snage generatora, odnosno napona na generatorskim sabirnicama, nakon naloga dispeera. Potrebno je pri tom napomenuti da razliiti strojevi prikljueni na razliite naponske razine imaju razliite faktore korisnosti to oteava optimizaciju rada hidroelektrane.

26

LITERATURA: [1] [2] RAZVOJ ELEKTRIFIKACIJE HRVATSKE, II dio, Institut za elektroprivredu, Zagreb, 1984. ANALIZA PRIKLJUKA HIDROELEKTRANA VODOTOKA CETINE NA EES S OSNOVA MOGUE PROIZVODNJE I SIGURNOSTI PLASMANA ELEKTRINE SNAGE I ENERGIJE, Energetski institut Hrvoje Poar, 2004. STATISTIKA POGONSKIH DOGAAJA U PRIJENOSNOJ MREI RAZDOBLJE 1995. 2001., HEP Direkcija za prijenos i upravljanje, Zagreb, 1996. 2002. AGEING OF THE SYSTEM IMPACT ON PLANNING, CIGRE Paris, WG 37-27, publikacija br. 176, 2000 IZVJEE O STANJU VN POSTROJENJA S OSVRTOM NA SIGURNOST NAPAJANJA POTROAA TE PROCJENA TROKOVA NUNIH ZAMJENA I REKONSTRUKCIJA TE SANACIJA RATNIH TETA, HEP Direkcija za prijenos, 2001. RAZVITAK ELEKTROENERGETSKOG SUSTAVA HRVATSKE DO 2030. GODINE MASTER PLAN (novelacija), Energetski institut Hrvoje Poar, Zagreb, 2001. PROJECT: REGIONAL TRANSMISSION SYSTEM PLANNING, SECI REGIONAL ELECTRICITY INTERCONNECTION STUDY, ISTG (EIHP, ZEKC, NEK, EKC), 2002 ANALIZA I NAINI RJEAVANJA KOMPENZACIJE REAKTIVNE SNAGE NA LOKACIJI RHE "VELEBIT": ANALIZA NAPONSKIH PRILIKA U RHE "VELEBIT" S PRIJEDLOGOM IDEJNOG RJEENJA KOMPENZACIJE, EIHP, Zagreb, 1999. ANALIZA POTREBA UGRADNJE KOMPENZACIJSKIH UREAJA PRIJENOSNOJ MREI HEP-A ZA PLANIRANI RAZVOJ MREE KRATKORONOM I SREDNJORONOM RAZDOBLJU, EIHP, Zagreb, 2002. U U

[3] [4] [5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Naslov pisaca: Mr. sc. Davor Bajs, dipl. ing. Prof. dr. sc. Matislav Majstrovi, dipl. ing. Mr. sc. Goran Majstrovi, dipl. ing. Energetski institut Hrvoje Poar, Savska 163, 10000 Zagreb, Hrvatska

27

PRILOG: Pogonske karte generatora

HE ZAKUAC pogonska karta generatora 150 MVA

HE ZAKUAC pogonska karta novih generatora 170 MVA

28