6/3/2013

1
Osnovne vrste naprezanja:
Aksijalno naprezanje
Smicanje
Uvijanje
Savijanje
Izvijanje
1
Pri projektovanju konstrukcija potrebno je osigurati njenu:
vrstou
krutost
i stabilnost
TAPOVI OPTEREENI NA PRITISAK
z
F
Pretpostavke kod analize naprezanja i deformacije aksijalno
optereenog prizmatinog tapa silom pritiska,
prema linearnoj teoriji (teorija prvoga reda):
materijal je homogen i izotropan
veza napona i deformacije je prema Hukovom zakonu o=Ec
uslovi ravnotee se formiraju na nedeformisanoj geometriji
nosaa
prav tap pri optereenju ne menja oblik, tj. uzduna osa tapa
se samo skrauje i ostaje prava
deformacijska forma tapa je stabilna
2
6/3/2013
2
tap male vitkosti:
Duktilni materijal
T kr
A F F o = =
Krti materijal
M kr
A F F o = =
Dimenzionisanje:
Uslov deformacije:
M
M
T
T
dop z
f
ili
f A
F o o
= o s = o Uslov nosivosti:
dop
l
A E
l F
l A s

= A
3
Kod vitkih tapova aksijalna sila pritiska moe izazvati i savijanje IZVIJANJE
tapa
prava deformacijska ravnotena forma tapa je nestabilna.
Kritina sila izvijanja
sila kod koje dolazi do pojave nestabilnih deformacijskih formi.
4
6/3/2013
3
IZVIJANJE PRIZMATINOG TAPA
EULEROVA KRITINA SILA IZVIJANJA
stabilna ravnotea
nestabilna ravnotea
pojava momenta
savijanja
5
Izvijanje tapa u elastinoj oblasti
2
0
min
2
kr
) (
P
l
I E t
=
gde su:
P
kr
- kritina sila izvijanja
E modul elastinosti
I
min
minimalni aksijalni momenat inercije
l
0
duina izvijanja
Duina izvijanja tapa zavisi od duine tapa i od naina oslanjanja tapa.
Ojler je definisao etri osnovne duine izvijanja
6
6/3/2013
4
Prema nainu uvrenja krajeva tapa razlikujemo etiri
osnovna sluaja izvijanja (a, b, c i d).
7
Kritini napon izvijanja
A
P
;
) (
P
kr
kr
2
0
min
2
kr
= o
t
=
l
I E
2
0
min
2
kr
) ( A l
I E

t
= o
A
i
A
i
min
2
min
min
min
I I
= =
2
2
2
min
0
2
2
0
2
min
2
kr
i
) (
i

t
=
|
|
.
|

\
|
t
=
t
= o
E
l
E
l
E
gde je:
- vitkost tapa
i
min
minimalni poluprenik inercije
min
0
i
l
=
8
6/3/2013
5
Vitkost tapa, u praktinom raunanju, odreujemo tako da, kod
poprenih presjeka tapa koji imaju razliite momente inercije u odnosu
na glavne ose, u raun uzmemo manji moment inercije jer tako dobijamo
veu proraunsku vitkost:
Granina vitkost
p
gr
E
o
t =
gde je:

gr
- granina vitkost tapa
o
p
granica proporcionalnosti materijala
9
Dimenzionisanje
Ojlerova hiperbola

gr

m
o
p
o
m
o
kr
Tetmajerova prava
Kritini napon za kratke grede
I II III
I. podruje: <
m
tapovi se proracunavaju na
pritisnu vrstocu, a izvijanje se
ne uzima u obzir
II. podruje:
m
<<
gr
tapovi se proraunavaju na
izvijanje pomou
Tetmajerovog izraza ili nekog
drugog empirijskog izraza.
III. podruje:
gr
<
tapovi se proraunavaju na
izvijanje pomou Ojlerovog
obrasca
10
6/3/2013
6
Materijal m gr o
kr
(kN/cm
2
)
0<<
m

m
<<
gr
elik (JUS . 0370) 60 100 24 28.9-0.082
elik (JUS . 0545) 60 100 31.2 46.9-0.262
Liveno gvodje 0 80 76.1 76.1-1.18+0.0052
2
Drvo (etinari) 0 60 4 4-0.02
Eksperimentalni obrasci za kritian napon izvijanja
Koeficijenti sigurnosti
izv
kr
izv
n
o
= o
Najvie doputeni napon koji se moe desiti u gredi
izv
kr
izv
n A
F o
= o s = o
kontrola napona se sprovodi prema
11
e-postupak
o
dop
-doputeni napon kada nema izvijanja
e
o
= o
dop
izv
e-koeficijent izvijanja koji zavisi od vitkosti grede i koji je za razne
materijale eksperimentalno odreen (e>1)
e
o
s = o
dop
A
F
kontrola napona se sprovodi prema
12
6/3/2013
7
2
elik 0370 elik 0545 Drvo
Liveno
gvoe
0 1,00 1,00 1,00 1,00
10 1,01 1,01 1,09 1,01
20 1,02 1,03 1,20 1,05
30 1,05 1,07 1,33 1,11
40 1,10 1,13 1,47 1,22
50 1,17 1,22 1,65 1,39
60 1,26 1,35 1,87 1,67
70 1,39 1,54 2,14 2,21
80 1,59 1,85 2,49 3,50
90 1,88 2,39 2,95 4,43
100 2,36 3,55 3,60 5,45
110 2,86 4,29 4,43 -
120 3,40 5,11 5,36 -
130 4,00 5,99 6,39
140 4,63 6,95 7,53 -
150 5,32 7,98 8,78 -
160 6,05 9,08 - -
170 6,83 10,25 - -
180 7,66 11,49 - -
190 8,53 12,80 - -
200 9,46 14,18 - -
vrednosti koeficijenta izvijanja e
13
8.1 Odrediti kritinu silu izvijanja grede na slici
E=21 MN/cm
2
gr=100 l=150 cm Profil NP I 16
1
5
0
I 16
Reenje
Iz tablica za I 16 itamo
geometrijske karakteristike
I
min
=54,7 cm
4
A=22,80 cm
2
i
min
=1,55 cm
Odreivanje vitkosti:
min
0
i
l
=
duina izvijanja (Ojler):
lo=2l=2150=300 cm
gr
min
0
5 , 193
55 , 1
300
i
> = = =
l
kritina sila izvijanja je:
kN 97 , 125
300
7 , 54 10 21
) (
P
2
3 2
2
0
min
2
kr
=
t
=
t
=
l
I E
14
6/3/2013
8
8.2 Vitki tap je vezan za nepomine oslonce. Odrediti prirast
temperature AT koje e izazvati izvijanje tapa
Dato: l, I, A,
t
Reenje
Al=tlAT izduenje usled temperature
F
F
l
AT AT
izduenje usled sile
A E
F

= A
l
l
ukupno izduenje jednako nuli
0 T l
l
= A o

t
A E
F
kr
F F F t A E = = A o T
t A
T
E
t A E
2
2
2
2
o
t
= A
t
= A o
l
I
l
I
T
za l=100 cm d=3 cm
t
=1,2510
-5
1/C
C 4 , 44 T
o
= A 15
8.2 Odrediti nosivost elinog stuba od 2U20 profila. Stub je
statikog sistema kao na slici.
a) Odreivanjem kritinog napona izvijanja ako je koeficijent
sigurnosti n
izv
=2,2
b) Po e postupku ako je o
dop
=16 kN/cm
2
6
0
0
2U20
profil tapa 2U20
16
6/3/2013
9
Za U 200 iz tablica imamo
A=32.2 cm
2
W
y
=191cm
3
W
z
=27 cm
3
I
y
=1910 cm
4
I
z
=148 cm
4
i
y
=7.70 cm
i
z
=2.14 cm
Za 2 U 200 iz tablica imamo
A=32.2 *2=64.40cm
2
W
y
=191*2=382 cm
3
W
z
=299 cm
3
I
y
=1910*2=3820 cm
4
I
z
=2240 cm
4
i
y
=7.70 cm
i
z
=5.89 cm
17
Kako dobijamo vrednosti za 2U200
1. Raunamo momenat inercije za osu z za ukupno teite koje je sada na
polovini profila
4 2 2
1
s
z z
cm 2237 49 . 5 2 . 32 2 148 2 ) 01 . 2 5 . 7 ( A 2 I 2 I = + = + =
Otporni momenat je
3
z z
cm 298 5 . 7 / 2237 b / I W = = =
cm 89 . 5 4 . 64 / 2237 A / I i
z z
= = =
Poluprenik inercije je
18
6/3/2013
10
Minimalni poluprenik inercije je
cm 89 . 5 i i
min z
= =
cm 420 600 7 , 0
0
= = l
100 30 , 71
89 , 5
420
i
l
gr
min
o
= < = = =
MPa 53 , 230 3 , 71 82 , 0 289 82 , 0 289
kr
= = = o
kN 74 , 674
2 , 2
4 , 64 05 , 23
n
A
F
izv
kr
kr
=

=
o
=
b) e postupak
41 , 1 30 , 71 = e =
kN 78 , 730
41 , 1
4 , 64 16
A
F
dop
kr
=

=
e
o
=
19