Вы находитесь на странице: 1из 434

BIOQUMICA

Curso de Odontologia

Prof. Luciano de O. Siqueira

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira


Farmacutico Bioqumico (UFSM) Especializao em anlises clnicas e toxicolgicas (UFSM) Ttulo de Especialista em laboratrio de hematologia (SBHH) Mestrado em bioqumica toxicolgica (UFSM) Doutorado em bioqumica (UFRGS) Professor adjunto III da Universidade de Passo Fundo Ex-coordenador do programa de ps-graduao em hematologia e hemoterapia Coordenador do programa de ps-graduao em anlises clnicas e toxicolgicas Professor Pesquisador Tempo Integral (PPTI-II) Extensionista do Quadro de professores extensionista da UPF (QPEx IV) Contato: luciano@upf.br
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 2

NORMAS
Celular desligado Conversa: INADMISSVEL Pontualidade
Incio s Intervalo das Trmino s

Programe-se para entrar e sair da aula A apostila somente um roteiro de estudos (ver bibliografia) Provas
Individual Somente escrita caneta 3 provas com 25 questes objetivas (dia___/___ e ___/___) 1 substitutiva com 10 questes discursivas e cumulativa (dia___/___) Resultados na INTRANET em 15 dias (Regulamento da UPF)
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 3

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Os animais precisam de energia qumica para realizar vrias funes, tais como construo e manuteno de estruturas, locomoo e reproduo.

Mas de onde vem toda energia? Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira esta - UPF

Os animais obtm energia atravs da oxidao dos alimentos!


Material no processado
(Fezes)

Urina e secrees corporais

Uso da energia

Crescimento

Energia ingerida com o alimento

Energia Metabolizvel
ATP

Metabolismo Basal CALOR Digesto e armazenamento

CALOR

Atividade

Balano energtico

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

(gasto de ATP = sntese de ATP)

Nutrientes liberadores de energia (carboidratos, gorduras, protenas)

Macromolculas celulares (protenas, polissacardeos, lipdios, cidos nuclicos)

ADP + Pi catabolismo ATP anabolismo

Produtos finais pobres em energia (CO2, H2O, NH3)


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Molculas precursoras (aminocidos, acares, cidos graxos, bases nitrogenadas)


8

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Metabolismo pode ser definido como o conjunto das reaes qumicas ocorrendo em um organismo

Taxa metablica representa o fluxo de energia atravs do organismo


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 10

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

11

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

12

Uma verso muito mais compacta


ATP

Glicose
NAD

Gliclise Piruvato

NADH2 NADH2 NAD

CO2

Lactato

Liplise

AAL

Ciclo Krebs NAD FAD Cadeia de eltrons NADH2 FADH2

ATP Calor
ATP sintase

H+
O2 H 20

ADP + Pi

A oxidao biolgica envolve desidrogenao As clulas oxidam a glicose a CO2 em passos que envolvem transportadores de eltrons especializados Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 13

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

14

Evoluo?

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

15

Metabolismo da insulina

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

16

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

17

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

18

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

19

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

20

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

21

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

22

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

23

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

24

Metabolismo dos carboidratos


Estrutura e absoro

Classificao
Quanto ao nmero de carbonos
Trioses, tetroses, pentoses, hexoses

Quanto ao grupo funcional


Aldoses e cetoses

Quanto ao nmero de oses


Monossacardeos, dissacardeos, oligossacardeos e polissacardeos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

26

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

27

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

28

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

29

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

30

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

31

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

32

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

33

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

34

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

35

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

36

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

37

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

38

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

39

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

40

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

41

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

42

Insulina
Alimentado

Glucagon
Jejum

GLICOGNIO Glicogenognese Glicogenlise

Glicemia

GLICOSE

Glicemia

Gliclise PIRUVATO

Neoglicognse

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

43

Metabolismo dos carboidratos


Metabolismo do Glicognio

Metabolismo do Glicognio
Sntese
Estado Alimentado Insulina Glicognio Sintetase

Degradao
Jejum Glucagon (fgado) e Epinefrina (msculo e figado) Glicogenio fosforilase
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 45

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

46

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

47

gllicogenognese

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

48

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

49

glicogenlise

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

50

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

51

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

52

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

53

Glicogenlise

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

54

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

55

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

56

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

57

Metabolismo dos carboidratos


Gliclise

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

59

Gliclise
Converso de glicose em piruvato
Gliclise Anaerbica (sem O2): piruvato Lactato (citoplasma) Gliclise Aerbica (com O2): piruvato CO2 + H2O (mitocndria)

NAD+: aceptor de eltrons 1 NADH = 1000 NAD+ NAD regenerado na converso piruvato/lactato Importncia da inibio da enolase pelo fluor na proteo do esmalte dentario

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

60

Produtos da gliclise
1 glicose (6C) 2 piruvato (3C)
2 NAD + 2 NADH + H+ Consome 2 ATPs Produz 4 ATPs

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

61

Gliclise anaerbica

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

62

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

63

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

64

Efeitos das fermentaes da microbiota anaerbica no pH da placa dental


Metabolismo bacteriano de glicanas e crie dentria

As glicosanas so polmeros extracelulares da glicose produzidas por bactrias. Constituem compostos ternrios representados pelos monossacardeos ou oses, que so as unidades glicdicas mais simples responsveis pela constituio dos poliosdeos, polissacardeos, glicanas ou glicans e pela constituio dos oligosdeos ou oligossacardeos que so compostos constitudos de poucas unidades de oses. Os oligossacardeos exercem papel funcional e estrutural na clula. So slidos cristalinos, solveis em gua, insolveis em ter, sofrem hidrlise, so dotados de sabor adocicado e de atividade ptica. Podem ser classificados quanto ao nmero de unidades monossacardicas participantes na estrutura em dissacardeos ou trissacardeos.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 66

Dissacardeos tem frmula geral C12H22O11 e no redutores destaca-se a sacarose. A sacarose o principal acar da dieta humana. formada por uma molcula de glicose e uma de frutose. considerada o dissacardeo mais doce e fermentescvel pela levedura. A sacarose considerada o glicdeo mais cariognico da dieta humana, devido a seu papel na formao da mutana, que um polmero formado a partir da sacarose pelo Streptococcus mutans (micrbio responsvel pelo incio da crie dentria). O Streptococcus mutans produz essa glicosana contendo ligaes 1,6 e 1,3 a partir da sacarose.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 67

As ligaes 1,3, da glicosana formada, produzem insolubilidade, promovendo a colonizao bacteriana no esmalte. No dente, h a formao da pelcula adquirida, responsvel pela fixao e seleo dos microorganismos. Ela formada por glicoprotenas salivares. A formao da placa bacteriana se d medida que as bactrias aderemse a glicoprotena. Com a deposio na superfcie dos dentes, as bactrias que formam a placa aderem-se facilmente precedendo a formao da crie. S. mutans a bactria mais importante na formao da placa, pois desdobra a sacarose em dextrano e mutano. Esses dois glucanos so depositados na superfcie dos dentes, permitindo a fixao do S. mutans e a formao da placa dentria.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 68

A produo de cido lctico reduz o pH da placa, levando a uma dissoluo do esmalte, iniciando a crie dentria. A ao dos cidos faz com que a hidroxiapatita se fragmente transformandose em fosfato triclcico (insolvel) e em seguida em molculas de fosfato monocido de clcio (solvel). Mais tarde, bactrias proteolticas ampliam o processo destrutivo. Citratos de origem fermentativa e alguns aminocidos resultantes da protelise podem formar complexos solveis de clcio em pH neutro, estabelecendo-se ento um crculo vicioso. A retirada do clcio deixa as protenas frouxas e expostas ao das bactrias, levando a uma nova protelise, seguida de nova complexao de clcio.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 69

No dente, forma uma pelcula responsvel pela fixao e seleo dos microorganismos. Ela formada por glicoprotenas salivares. A placa bacteriana se d medida que as bactrias aderem-se a glicoprotena. O S. mutans a bactria mais importante na formao da placa, pois desdobra a sacarose em dextrano e mutano. O S. mutans uma bactria gram-positiva, anaerbia, que habita a placa dentria, transforma glicdeos em cido lctico. Alm dos glicdeos alimentares (glicose, frutose, sacarose, lactose e maltose), o sorbitol e o manitol tambm so fermentados pelo S. mutans, por isso refeies ricas em glicdeos produzem uma rpida reduo no pH da placa.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 70

Os glicdeos, quando captados por um sistema de fosfotransferases dependentes de fosfoenolpiruvato, formam uma ose fosfato que degradada pela via glicoltica de Embden-Meyerhof por grande parte das bactrias orais sacarolticas, que possuem hexocinase, necessria para iniciar a degradao de hexoses. Os polmeros de frutose, as frutosanas, que contm ligaes furanosdicas 1,2, tambm esto envolvidas na cariognese, mas de maneira secundria, armazenando glicdeos das bactrias na placa.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

71

O fluoreto consegue inibir a enolase do S. mutans, sendo portanto, considerado bacteriosttico e anticariognico. A saliva tambm atua de maneira efetiva, contrabalanando a reduo do pH da placa atravs do seu efeito tampo e servindo de proteo, atravs do aumento do fluxo salivar acompanhado do aumento do pH da saliva, evitando assim o processo de evoluo da crie. O acar considerado a principal fonte de energia da microbiota na placa dental e os glicdeos tm importncia fundamental no surgimento da crie, pois com a participao da sacarose, o S. mutans produz a mutana com ligaes 1,3 que promovem insolubilidade e colonizao bacteriana no esmalte.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

72

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

73

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

74

Bioenergtica
Cadeia de transporte de eltrons e Fosforilao oxidativa

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

76

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

77

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

78

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

79

Mitocndria
Organela conversora de energia
Suporte ao transporte de eltrons Bomba de prtons

Respirao celular:
Processo de oxidao
Gs oxignio atua como agente oxidante de molculas orgnicas

Energia das molculas orgnicas:


Liberada pouco a pouco (aproveitamento) Seqncia ordenada de reaes qumicas Armazenamento em forma de ATP
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 80

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

81

Eltrons Protons NADH + H NAD+

transportadores

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

82

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 83

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 84

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 85

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 86

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 87

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 88

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 89

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 90

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 91

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ADP

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 92

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

ATP ADP

93

Matriz Mitocontrial Citoplasma

Espao intermembrana

ADP

ATP sintase

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

ATP
94

Inibidores e desacopladores
Inibidores
Rotenona Cianeto Antimicina Monoxido de carbono

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

95

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

96

Inibidores e desacopladores
Desacopladores
Dinitrofenol Dicumarol AAS

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

97

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

98

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

99

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

100

Metabolismo dos carboidratos


Gliclise aerbica

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

102

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

103

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

104

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

105

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

106

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

107

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

108

Formas de regenerao do NAD+


Gliclise anaerbica: Converso de Piruvato em lactato Gliclise aerbica: lanadeiras de eltrons
Lanadeira de malato/aspartato (NAD = 3 ATPs) Lanadeira de glicerol 3 fosfato (FAD = 2 ATPs)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

109

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

110

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

111

Metabolismo dos carboidratos


gliconeognese

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

113

Generalidades:
energeticamente desfavorvel possui 3 rotas alternativas

Fgado realiza 90% da gliconeognese Rins realiza 10% da gliconeognese Msculo no realiza pois no tem enzima mitocondrial da converso de oxalacetato Substratos para a gliconeognese Glicerol: da oxidao de lipdeos Lactato: da oxidao de glicose muscular (CICLO DE CORI) Aminocidos: da oxidao de protenas
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 114

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

115

Regulao
Glucagon
Alterao de efetores alostricos ( frutose 2,6 bifosfato inibindo PFK) Modificao alosterica de enzimas da gliconeognese

Disponibilidade de substratos da gliconeognese Ativao alosterica por acetil CoA

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

116

Ciclo de Cori

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

117

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

118

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

119

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

120

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

121

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

122

Metabolismo dos carboidratos


Ciclo da hexosemonofosfato

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

124

Ciclo das Pentoses


Ciclo das pentoses ou Ciclo da Hexosemonofosfato
Produo de aucares de 5 carbonos (ribose) DNA e RNA Produo de NADPH (antioxidante) neutralizar radicais livres e manter as gorduras no estado reduzido

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

125

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

126

Sistema Muscular

Tipos de fibras musculares


As fibras de uma unidade motora so todas do mesmo tipo Fibras de abalo lento Muita mitocndrias, muitas mioglobinas e bem vascularizado Adaptada para realizar a respirao aerbica e resistente fadiga Ex: musculatura postural Fibras de abalo rpido Ricas em fosfagnios e realiza o metabolismo anaerbico O reticulo sarcoplasmtico libera Ca rapidamente Ex: gastrocnmico

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

128

Propriedades Cor Suprimento sanguneo No mitocndrias Grnulos de Glicognio Quantidade de mioglobina Metabolismo Velocidade de contrao Tempo de contrao Fora contrtil

Tipo L (I) Vermelho Rico Grande Raros Alta Aerbico Lenta Longo Pouco potente

Tipo R (IIb) Branco Pobre Baixo Numeroso Baixa Anaerbico Rpida Curto Muito potente

Tipo RRF (IIa) Intermedirio Intermedirio Intermedirio Freqentes Mdia Mdio Rpida Intermedirio Potencia Mdia

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF velocista

maratonista

129

Radicais Livres

02

HISTRICO
1969 - McKord and Fridovich:
Descoberta da Superxido dismutase e sugesto da existncia de superxido endgeno

1989 - Halliwell and Gutteridge:


Surge a definio atualmente aceita para radicais livres (RLs)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

131

08

Fontes de RLs
FONTES EXGENAS:
herbicidas; antibiticos; poluentes do ar; raios X; raios ultravioleta; cigarro; lcool; alimentos.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

132

Definio
Molcula que possui um ou mais eltrons mpares (no-pareados) em sua rbita externa,...

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

133

Definio
...sendo uma molcula altamente instvel, tendo uma vida mdia muito curta (medida em microssegundos) e tentando parear-se a qualquer preo (atravs do paramagnetismo), retirando eltrons, assim, de molculas estveis... Assim, trata-se de uma molcula destrutiva!!!

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

134

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

135

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

136

Produo das EROs

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

137

O2 + O2 O2 + H2O2 (SOD) H2O2 + Fe2+ Fe3+ + OH + OHReao de Fenton

H2O2 + Cu+ Cu2+ + OH + OHH2O2 + O2 Cu/Fe OH + OH- + O2


Reao de Haber-Weiss

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

138

17

AO BACTERICIDA DOS LEUCCITOS

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

139

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

140

19

EFEITOS MICROSCPICOS (SOBRE OS LIPDEOS)


Os radicais livres podem provocar a alterao dos componentes lipdicos da membrana, num processo chamando LIPOPEROXIDAO e a membrana perde suas funes (permeabilidade, transporte, etc.) Lipdeos insaturados e protenas, as membranas so particularmente vulnerveis ao ataque oxidativo.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

141

Mecanismo de lipoperoxidao
Mecanismo:
Reao de iniciao: comea quando um RL escapa do sistema de segurana, iniciando as reaes em cadeia da lipoperoxidao. Reaes de propagao: O radical livre formado anteriormente precisa capturar outro eltron para se estabilizar e quando isso ocorre, ele desencadeia uma srie de reaes que culminam na formao de mais radicais livres. Reaes de terminao: A propagao pode ocorrer infinitamente ou ser interrompida por antioxidantes que interrompem as reaes, isso tambm ocorre quando dois radicais livres se ligam formando um produto estvel.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

142

Efeitos da lipoperoxidao
Mudanas no microambiente lipdico, afetando enzimas ligadas membrana, canais inicos ou receptores, aumentando ou diminuindo suas atividades Formao de novos canais na membrana, alternado sua permeabilidade. Formao de ligaes cruzadas entre protenas e fosfolipdeos, inativando-os irreversivelmente. Oxidao de grupamentos SH nos stios ativos de enzimas ligadas membrana, acarretando perda de suas propriedades funcionais.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

143

20

EFEITOS MICROSCPICOS (NAS PROTENAS E ENZIMAS)

Causam desnaturao, inativao, polimerizao, etc., provocando diversas alteraes no metabolismo celular

Alm disso, o lisossomo afetado, e acaba liberando suas enzimas digestivas, provocando a MORTE CELULAR

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

144

29

EFEITOS BENFICOS
So utilizados pelas clulas fagocticas e citotxicas para combater agentes estranhos e clulas tumorais (a prpria radioterapia baseia-se na formao desses compostos atravs da ruptura de ligaes covalentes)...

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

145

30

EFEITOS BENFICOS

O xido ntrico (NO) formado, principalmente, pela ao da xido ntrico sintetase. extremamente importante para o nosso corpo (dilatao de vasos, sistema imunolgico, etc.), e um ERN (espcie reativa de nitrognio) e, como tal, pode gerar stress oxidativo quando em excesso atravs dos ons nitrosnio (NO+) e nitroxila (NO-)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

146

Antioxidante qualquer substncia que, quando presente em baixa concentrao comparada do substrato oxidvel, regenera o substrato ou previne significativamente a oxidao do mesmo Halliwell

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

147

Sistema de defesas antioxidantes contra espcies reativas de oxignio


Scavengers: Essas substncias que neutralizam os radicais livres na fase de iniciao ou de propagao da lipoperoxidao, levando a formao de produtos menos txicos. Quenchers so aquelas que atuam absorvendo energia de excitao dos RLs, neutralizando-os.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

148

Sistemas antioxidantes
Os antioxidantes endgenos podem ser divididos nas seguintes categorias: antioxidantes enzimticos antioxidantes solveis seqestradores de metais de transio.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

149

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Rev. Nutr., Campinas, 16(4):433-441, out./dez., 2003

150

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

151

Radicais Livres

02

HISTRICO
1969 - McKord and Fridovich:
Descoberta da Superxido dismutase e sugesto da existncia de superxido endgeno

1989 - Halliwell and Gutteridge:


Surge a definio atualmente aceita para radicais livres (RLs)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

153

08

Fontes de RLs
FONTES EXGENAS:
herbicidas; antibiticos; poluentes do ar; raios X; raios ultravioleta; cigarro; lcool; alimentos.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

154

Definio
Molcula que possui um ou mais eltrons mpares (no-pareados) em sua rbita externa,...

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

155

Definio
...sendo uma molcula altamente instvel, tendo uma vida mdia muito curta (medida em microssegundos) e tentando parear-se a qualquer preo (atravs do paramagnetismo), retirando eltrons, assim, de molculas estveis... Assim, trata-se de uma molcula destrutiva!!!

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

156

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

157

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

158

As principais ERO so: Radicalares: hidroxila (HO), superxido (O2), peroxila (ROO) alcoxila (RO); No-radicalares: oxignio, perxido de hidrognio cido hipocloroso.

Dentre as ERN incluem-se: xido ntrico (NO), xido nitroso (N2O3), cido nitroso (HNO2), nitritos (NO2), nitratos (NO3) peroxinitritos (ONOO)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Quim. Nova, Vol. 29, No. 1, 113-123, 2006

Produo das EROs

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

160

O2 + O2 O2 + H2O2 (SOD) H2O2 + Fe2+ Fe3+ + OH + OHReao de Fenton

H2O2 + Cu+ Cu2+ + OH + OHH2O2 + O2 Cu/Fe OH + OH- + O2


Reao de Haber-Weiss

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

161

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Quim. Nova, Vol. 30, No. 5, 1323-1338, 2007

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Quim. Nova, Vol. 30, No. 5, 1323-1338, 2007

Antioxidante qualquer substncia que, quando presente em baixa concentrao comparada do substrato oxidvel, regenera o substrato ou previne significativamente a oxidao do mesmo Halliwell

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

166

Sistema de defesas antioxidantes contra espcies reativas de oxignio


Scavengers: Essas substncias que neutralizam os radicais livres na fase de iniciao ou de propagao da lipoperoxidao, levando a formao de produtos menos txicos. Quenchers so aquelas que atuam absorvendo energia de excitao dos RLs, neutralizando-os.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

167

Sistemas antioxidantes
Os antioxidantes endgenos podem ser divididos nas seguintes categorias:
antioxidantes enzimticos antioxidantes solveis
Hidrosoluveis Liposoluveis

sequestradores de metais de transio.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Rev. Nutr., Campinas, 16(4):433-441, out./dez., 2003

169

J Clin Pathol 2001;54:176-186


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Metabolismo dos aminocidos e protenas

Aminocidos
Conceito Isomeria Aminocidos presentes nas protenas Classificao dos aminocidos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

172

Aminocidos
Unidades fundamentais das protenas Apresentam pelo menos um grupo carboxlico e um grupo amino Aminocidos tm como frmula geral:

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

173

Assimetria do carbono
Grupo carboxila

COOGrupo amino
+H N 3

-C- H R
Carbono

Radical ou cadeia lateral

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

174

Isomeria
Aminocidos

Molculas assimtricas

Oticamente ativas

Molculas no sobreponveis = imagens especulares Fisica e quimicamente indistingveis Giram o plano de luz polarizada em direes opostas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

175

Isomeria
Estrutura dos Aminocidos
Comparada

Estrutura do Gliceraldedo

Conveno de Fisher (1891) CHO OH C H CH2OH


L-Gliceraldedo
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

CHO H C OH
D-Gliceraldedo
176

CH2OH

Isomeria
CHO OH C H CH2OH
L- Gliceraldedo

COONH3+ C H Radical
L-Aminocido

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

177

Isomeria
COOH +H N - C - H 3 R COOH H - C - +H 3 N R

L-aminocido
Ismeros pticos Estereoismeros

D-aminocido

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

178

Ocorrncia dos ismeros


COOH +H N - C - H 3 R
L-aminocido

COOH H - C - NH3 + R
D-aminocido Alguns antibiticos e em peptdios presentes em bactrias
179

Protenas
encontradas em humanos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

COO+H N - C - H 3 R
O papel que os aminocidos desempenham nas protenas est relacionado s propriedades qumicas dos radicais

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

180

Classificao dos Aminocidos


Apolares - radicais hidrofbicos (9) Polares- radicais no ionizveis (6) Polares - radicais ionizados negativamente (2) Polares- radicais ionizados positivamente (3)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

181

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

182

Aminocidos
Aminocidos com radicais hidrofbicos

Alanina/Ala Glicina/Gli Valina/Val Leucina/Leu Isoleucina/Ile

Prolina/Pro Fenilalanina/Phe Metionina/Met Triptofano/Trp

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

183

Aminocidos
Aminocidos com radicais polares no ionizveis

Serina/Ser Treonina/Thr Tirosina/Tyr Cistena/Cys Glutamina Asparagina

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

184

Aminocidos
Aminocidos com radicais ionizados carregados negativamente

Glutamato/Glu Aspartato/Asp

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

185

Aminocidos
Aminocidos com positivamente

radicais

ionizados

carregados

Lisina/Lys Histidina/His Arginina/Arg

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

186

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

187

Aminocidos
Carter anftero Dissociao dos aminocidos Ponto isoeltrico

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

188

TAMPES
Tampo uma soluo que resiste a mudanas de pH quando se adicionam pequenas quantidades de cido ou base. Pode ser produzido pela mistura de um cido fraco (HA) e de sua base conjugada (A-).

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

189

Curva de titulao da alanina

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

190

Dissociao dos Aminocidos

Quando

o aminocido apresenta mais de um grupo

ionizvel no radical, este aminocido possui mais um pK, o pKR.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

191

pKa dos aminocidos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

192

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

193

Peptdios e protenas

BIOQUMICA

CIDOS NUCLICOS

PROTENAS

LIPDIOS

GLICDIOS

DOENAS GENTICAS

ANEMIA FALCIFORME

ATEROSCLEROSE

DIABETE MELLITUS

CINCIAS DA SADE
O conhecimento dos compostos bioqumicos facilitando o conhecimento das doenas
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 195

Protenas
Molculas mais abundantes e funcionalmente diversas nos sistemas biolgicos Envolvidas em processos vitais Funes: enzimtica sustentao transporte defesa comunicao - meio extra meio intracelular

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

196

Protenas
Protenas so compostos formados por polmeros de aminocidos.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

197

Polmeros de aminocidos
>50 ~50

Aminocidos

Unidos por ligao peptdica

Peptdios

Protenas
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 198

Peptdios
Conceito Formao da ligao peptdica Componentes dos peptdios Nomenclatura dos peptdios Peptdios de importncia biolgica

Estrutura Desnaturao

Protenas
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 199

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

200

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

201

Componentes dos peptdios

Espinha dorsal - formada pela unio dos aminocidos - presena da ligao peptdica Grupamento N-terminal (NH3+ livre) C- terminal (COO- livre) Resduos de aminocidos Radicais dos aminocidos - ligados a espinha dorsal - radicais so responsveis pelas Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF propriedades dos peptdios

202

Nomenclatura dos peptdios


COOH NH2 (CH2)4 CH3 (CH2)2 +H N - CH - CO - HN - CH - CO - HN - CH COO3 _

Alanina

Glutamato

Lisina

ALANIL GLUTAMIL LISINA


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 203

Peptdios de importncia biolgica


Glutationa Vasopressina Ocitocina Glucagon

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

204

Peptdios de importncia biolgica


Vasopressina Ocitocina

Cys

Cys

Phe

Ile

Cys

Arg

Cys

Leu

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

205

Peptdios de importncia biolgica


Ocitocina- hormnio que atua no sistema reprodutor feminino Estimula a freqncia e a amplitude das contraes da musculatura uterina no fim da gestao Desempenha um papel durante a lactao Vasopressina- hormnio antidiurtico Receptores V1 -leito vascular - vasoconstritor Receptores V2- tbulos renais - antidiurtico
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 206

Protenas

Estrutura das protenas


A organizao tridimensional das protenas desde a seqncia de aminocidos, passando pelo enovelamento da cadeia polipeptdica at a associao de vrias cadeias, pode ser descrita em nveis estruturais de complexidade crescente: Estrutura primria Estrutura secundria Estrutura terciria Estrutura quaternria

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

208

Estrutura Primria
a seqncia de aminocidos existentes na molcula de uma protena. o nvel de estrutura mais simples a partir do qual todos os outros derivam.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

209

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

210

Protenas em soluo

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

211

Estrutura Secundria
a disposio espacial que adquire a espinha dorsal da cadeia polipeptdica.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

212

Estrutura Secundria
A -hlice mantida pelas pontes de H que se formam entre tomos de duas ligaes peptdicas prximas.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

213

-Hlice mostrando o esqueleto do peptdio

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

214

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

215

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

216

Estrutura Secundria
A folha pregueada mantida por pontes de H que se dispem perpendicularmente `a espinha dorsal.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

217

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

218

Estrutura Terciria
Resulta de dobras na estrutura da protena estabilizadas por interaes entre os radicais dos aminocidos.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

219

Ligaes que mantm a Estrutura Terciria

Ligaes inicas ou salinas Ligaes hidrofbicas Pontes de hidrognio Ligaes covalentes Foras de Van der Waals

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

220

Estrutura Quaternria
Refere-se ao modo pelo qual duas ou mais cadeias polipeptdicas interagem. Cada uma das cadeias apresenta os trs nveis estruturais citados. mantida principalmente por ligaes inicas, pontes de hidrognio e por interaes do tipo hidrofbico

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

221

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

222

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

223

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

224

Protenas
Desnaturao

Solubilidade - fatores extrnsecos


[sal] interao ons salinos e cargas das protenas solubilidade (SALTING IN)

[sal] competio entre ons salinos e cargas das protenas pela gua solubilidade (ppt) (SALTING OUT)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

226

Solubilidade
fatores extrnsecos
pH do meio
+ prximo do pI solubilidade Diminuem as foras repulsilvas entre as molculas das protenas Forma agregados Precipitam

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

227

Desnaturao das protenas


Conceito Agentes Desnaturantes: Fsicos Qumicos Alteraes das propriedades de uma protena desnaturada

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

228

Desnaturao Protica
a alterao da estrutura da protena sem ruptura das ligaes peptdicas

Protena nativa Protena desnaturada


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 229

Agentes Desnaturantes

Fsicos
Alteraes de temperatura Raio X Ultra-som

Qumicos
Extremos de pH (cidos e bases fortes) Detergentes Sais (Ex: Uria)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

230

Desnaturao de protenas por alterao do pH do meio

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

231

Alteraes das propriedades de uma protena desnaturada

Reduo da solubilidade Aumento da digestibilidade Perda da atividade biolgica (enzimas, hormnios, anticorpos, etc...)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

232

Absoro dos Aminocidos


Digesto das Protenas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

234

Digesto de Protenas
Locais Enzimas envolvidas
locais de sntese ativao especificidade

Absoro dos aminocidos Degradao das protenas endgenas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

235

Locais de metabolizao: estmago intestino Sntese das enzimas: estmago pncreas intestino

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

236

Sntese das enzimas


Estmago Pncreas Intestino Delgado

ZIMOGNIOS
Ativao por Clivagem proteoltica

ENZIMAS ATIVAS
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

237

Processo de digesto das protenas

Pr-enzimas
zimognios

Enzimas Ativas
Aminocidos Livres

Protenas

Metabolismo
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Absorvidos
238

Digesto de Protenas - Enzimas


Pepsina

Estmago

Tripsina Quimiotripsina Elastase Carboxipeptidases

Pncreas

Enteropeptidase Aminopeptidases Dipeptidases Tripeptidases

Intestino Delgado

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

239

Digesto de protenas
Intestino Delgado Superior
Clulas endcrinas

Colecistoquinina
CCK

Secretina

motilidade estomacal

Secreo da Enteropeptidase

Secreo das enzimas pancreticas

Secreo do bicarbonato
240

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Digesto de protenas - Enzimas

Intestino
Enteropeptidase Aminopeptidases Dipeptidases Tripeptidases
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Pncreas
Tripsinognio Quimiotripsinognio Pr-elastase Pr-carboxipeptidases
241

Digesto de protenas
Ativao dos zimognios

Tripsinognio Quimiotripsinognio Pr-elastase Pr-carboxipeptidases Aminopeptidases


(Membrana em borda de escova)

Enteropeptidase Tripsina Tripsina Tripsina

Tripsina Quimiotripsina Elastase Carboxipeptidases

Peptidases intracelulares
Di e tripeptidases

Sintetizadas na forma ativa


242

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Especificidade das proteases


PROTEASES PEPSINA TRIPSINA QUIMIOTRIPSINA Grupo carboxi doado por:

NH3+ Amino-terminal H C R C NH H C R C NH H C R COOCarboxi-terminal

Aminopeptidases

Phe, Tyr, Glu, Asp,Leu Arg, Lys Phe, Tyr, Pepsina Trp, Leu, Pepsina Tripsina Carboxipeptidases Glu,Quimiotripsina Asp, Met Elastase A-Gly Hidrofbicos ELASTASE Ala,Ser, Grupo amino BArg,Lys doado por: CARBOXIPEPT. A Hidrofbicos CARBOXIPEPT. B Arg, Lys

Phe Phe Tyr Ala Tyr Arg Trp Ser Glu Leu Lis Gly Asp Glu Asp

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

243

Ciclo da Uria

CICLO DA URIA
A amnia neurotxica por isso deve ser convertida em uria Fontes de amnia *aminocidos * glutamina * degradao bacteriana * aminas (degradao de neurotransmissores) * purinas e pirimidinas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

245

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

246

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

247

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

248

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

249

Aminocidos
Metabolismo dos esqueletos de carbono

20 aminocidos 7 produtos
Oxalacetato -cetoglutarato Piruvato Succinil CoA Fumarato

Glicognicos

Acetil CoA Acetoacetil CoA

Cetognicos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

251

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

252

Enzimas

Enzimas
Importncia Histrico Nomenclatura Classificao Caractersticas Gerais Estrutura Enzimtica Enzimas como Catalisadores Componentes da Reao Enzimtica Ligao Enzima-Substrato Propriedades das Enzimas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

254

Enzimas - Histrico
Histria da Bioqumica comea com pesquisas sobre enzimas Catlise biolgica incio sc.XIX

estmago - digesto da carne saliva - digesto do amido


Dcada de 30

1830 - amilase ou ptialina 1836 - pepsina e tripsina

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

255

Enzimas - Histrico
Dcada de 50 (1850) Louis Pasteur - concluiu que:

aucar lcool pela levedura era catalisada por fermentos inseparveis da estrutura das clulas vivas do levedo

FERMENTAO Fermentos foram posteriormente ENZIMAS


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

denominados de
256

Enzimas - Histrico
Incio do Sculo XX 75 enzimas isoladas e cristalizadas
ficou evidenciado carter protico

Atualmente
+ de 2000 enzimas so conhecidas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

257

Enzimas - Nomenclatura
No sculo XIX - poucas enzimas identificadas Adicionava-se sufixo ASE ao nome do substrato

enzima que hidrolisam

gorduras (lipo - grego) - LIPASE amido (amylon - grego) - AMILASE protenas - PROTEASE
Nomes arbitrrios

Tripsina e pepsina - proteases Catalase - H2O2

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

258

Enzimas - Nomenclatura
No sculo XX - quantidade de enzimas descritas Nomenclatura existente se tornou ineficaz Dcada de 60 - IUB - Unio Internacional de Bioqumica adotou um novo sistema de nomenclatura e classificao
mais complexo sem ambigidades baseado no mecanismo de reao

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

259

Resumo das 6 classes

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

260

Nomenclatura
Sistema Oficial IUB Cada enzima - no de cdigo (E.C.- Enzime Comission) com 4 dgitos que caracterizam o tipo de reao

1o dgito - classe 2o dgito - subclasse 3o dgito - sub-subclasse 4odgito - indica o substrato

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

261

Enzimas - Nomenclatura
ATP + D-Glicose ADP + D-Glicose-6-fosfato

IUB - ATP:glicose fosfotransferase E.C. 2.7.1.1 2 - classe - transferase 7 - sub-classe - fosfotransferase 1 - sub-subclasse - fosfotransferase que utiliza grupo hidroxila como receptor 1 - indica ser a D-glicose o aceptor do grupo fosfato

Hexoquinase
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

262

Enzimas

Protenas especializadas

Aceleram reaes qumicas


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 263

Enzimas
1 2 3 4

Catalisadores de reaes nos sistemas biolgicos Grande eficincia cataltica Alto grau de especificidade por seus substratos Funcionam

em solues aquosas em pH e temperaturas fisiolgicas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

264

Estrutura Enzimtica
RNAs

Protenas
Conjugadas Simples

Ribozimas

Cofator + apoenzima

Apoenzima

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF Holoenzima

265

Enzimas
Energia de ativao

Diferena entre os nveis de energia do estado basal e do estado de transio

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

266

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

267

Enzimas = Catalisadores
Propriedades
Aceleram as reaes No so consumidos na reao Atuam em pequenas concentraes No alteram o equilbrio das reaes

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

268

ENZIMAS STIO ATIVO


Regio da molcula enzimtica que participa da reao com o substrato. Pode possuir componentes no proticos:cofatores. Possui aminocidos auxiliares e de contato.

Poro protica APOENZIMA

Cofator

Ativador:ons inorgnicos que condicionam a ao cataltica das enzimas. Fe+ Coenzima: molcula orgnica complexa.NAD+

HOLOENZIMA
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Grupamento prost prosttico tico

269

ENZIMAS INFLUNCIA DO PH
O efeito do pH sobre a enzima deve-se s variaes no estado de ionizao dos componentes do sistema medida que o pH varia. Enzimas grupos ionizveis, existem em estados de ionizao.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

270

ENZIMAS INFLUNCIA DA TEMPERATURA


temperatura dois efeitos ocorrem: (a) a taxa de reao aumenta, como se observa na maioria das reaes qumicas; (b) a estabilidade da protena decresce devido a desativao trmica.

Enzima temperatura tima para que atinja sua atividade mxima, a temperatura mxima na qual a enzima possui uma atividade cte. por um perodo de tempo.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

271

ENZIMAS
INFLUNCIA DA TEMPERATURA
O efeito da temperatura depende: - pH e a fora inica do meio; - a presena ou ausncia de ligantes. Acima desta temperatura, o velocidade de reao devido a temperatura compensado pela perda de atividade cataltica devido a desnaturao trmica.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

272

Enzimas ordem da reao


Quando a formao de P for proporcional [S] a velocidade da reao de 1a ORDEM V [S] [S] <<Km v = Vmax [S] Km v = K[S]

Quando a velocidade da reao independe da [S] a reao de ORDEM ZERO

[S] [S]>>Km
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

[S]

v = Vmax

273

ENZIMAS INIBIO ENZIMTICA


Qualquer substncia que reduz a velocidade de uma reao enzimtica.

INIBIDORES

REVERSVEIS
COMPETITIVOS

IRREVERSVEIS
NO COMPETITIVOS
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

INCOMPETITIVOS
274

Inibio Competitiva
Na presena do inibidor competitivo

afinidade da enzima pelo substrato

[substrato] necessria para que a enzima funcione normalmente

Km aparente da enzima
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 275

Inibio Enzimtica
Competitiva
Inibidor tem semelhana estrutural com o substrato O inibidor se liga no stio ativo da enzima Aumento da [substrato] diminui a inibio Km aparente da enzima AUMENTA Em uma concentrao suficientemente alta de substrato a VELOCIDADE da reao atinge a Vmx observada na ausncia do inibidor

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

276

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

277

ENZIMAS INIBIO COMPETITIVA

1- sem inibidor 2- com inibidor na concentrao [I1]


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 278

3- com inibidor na concentrao [I2] > [I1]

Inibio Competitiva
Intoxicao por Metanol

URINA

Metanol lcool desidrogenase

Formaldedo Causa leso tecidual

Infuso EV Etanol

cegueria

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

279

Inibio Competitiva
Exemplo antibacteriano

Sulfanilamida PABA cido flico Essencial para o crescimento bacteriano


280

Diidropteroato sintetase bacteriana

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Exemplo: Quimioterpico - Leucemia

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

281

Inibio Competitiva

Metotrexano Diidrofolato Diidrofolato redutase Sntese de purinas pirimdinas

Multiplicao das clulas leucmicas


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 282

Inibio Enzimtica No-Competitiva


Inibidor no tem semelhana estrutural com o substrato NO se liga no stio ativo da enzima Aumento da [substrato] no diminui a inibio Km aparente da enzima NO se altera A VELOCIDADE mxima DIMINUI na presena do inibidor

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

283

Inibio No-Competitiva
Diminui a concentrao de enzima ativa

Velocidade Mxima da Reao Exemplos: Metais pesados - Pb+2


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 284

Inibio No-Competitiva

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

285

ENZIMAS inibio NO-COMPETITIVA

1- sem inibidor 2- com inibidor na concentrao [I1]


Prof. 3- com inibidor na concentrao [I2] > [I1]Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 286

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

287

Metabolismo de Lipdeos

Importncia dos Lipdios


Algumas Funes Desempenhadas por Lipdios
Coagulao Sangnea Metabolismo do Clcio Isolamento Trmico Proliferao e Diferenciao Celular Funo Energtica Termognese Transduo de Sinal

Lipdios

Surfactante

Hormonal Estrutural (membranas celulares) Antioxidante

Pouco solveis em gua, mas solveis em solventes orgnicos tais como: benzeno, clorofrmio, ter de petrleo, tetracloreto de carbono, etc.

FUNO
Componentes estruturais de membrana celulares; Formas de armazenamento de energia; Produo de energia; Agentes emulsificantes; Hormnio e prostaglandinas; Vitaminas lipossolveis.

Geralmente esto compartimentalizados (lipdeos associados a membranas ou no interior dos adipcitos), ou no plasma sangneo onde os lipdeos so transportados em associao s protenas (lipoprotenas).

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

290

Gorduras Compostas
Fosfolipdios: lecitinas, cefalinas, lipositis Glicolipdios: cerebrosdios, gangliosdios Lipoprotenas: quilomcrons, VLDL, LDL e HDL

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

291

Gorduras Derivadas
cidos Graxos: palmtico, olico, esterico, linolico Esterides: colesterol, cortisol, cidos biliares, vitamina D, estrognio, progesterona, andrgenos Hidrocarbonetos

COLESTEROL

exgeno

endgeno

c ex

so s e

Gema, visceras, carne, lteos, crustceos

fgado parede arterial intestinos


292

ATEROSCLEROSE

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

293

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

294

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

295

Gordura trans
So considerados especiais devido sua conformao estrutural. Nos cidos graxos cis, que como geralmente so encontrados os cidos graxos na natureza, os tomos de menor peso molecular encontram-se paralelos, e nos cidos graxos trans, os tomos de menor peso molecular esto dispostos na forma diagonal. O ngulo das duplas ligaes na posio trans menor que em seu ismero cis e sua cadeia de carboidratos mais linear, resultando em uma molcula mais rgida, com propriedades fsicas diferentes, inclusive no que se refere sua estabilidade termodinmica.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

296

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

297

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

298

Eleva LDLc ("colesterol ruim") Reduz HDLc(colesterol bom) Aterosclerose Interferem na homeostase da prostaglandinas e tromboxanos (eicosanides) Obesidade

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

299

Apesar da resoluo que obriga os fabricantes de alimentos industrializados a declarar a quantidade de gordura trans em seus produtos, as indstrias usam uma brecha tcnica para continuar a vender produtos com gordura trans e ao mesmo tempo utilizar selos e "splashes" em suas embalagens declarando-os com "0% de gordura trans". A brecha tcnica funciona da seguinte maneira: se o produto contiver at 0,2g de gordura trans por poro, a Anvisa permite que a embalagem estampe a alegao "No contm...", "Livre de...", "Zero..." ou "Isento de...". Isso permite que o prprio fabricante arbitrariamente escolha qual o tamanho de 1 poro de seu produto que fique abaixo de 0,2g. Um fabricante de biscoitos, por exemplo, pode imprimir em sua tabela nutricional que os valores de 1 poro equivalem a 1/2 biscoito, e assim induzir o consumidor a acreditar que esse produto no contm nenhuma gordura trans.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

300

Triglicerdeos
So steres de glicerol com cidos graxos. A classe dos acilgliceris dependem do nmero de A.G. presentes na molcula: mono, di, triacilgliceris (1, 2 e 3 A.G. respectivamente). Os triacilgliceris so as armazenamento e transporte de A.G. plasma. Os mono e diacilgliceris so encontrados em quantidades pequenas como intermedirios metablicos na biosntese e degradao dos lipdeos contendo glicerol. formas mais importantes de

Constituem as principais fraes dos QM e VLDL presentes no

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

301

ARMAZENAMENTO TG so apenas levemente solveis em gua e no formam micelas estveis por si Eles coalescem dentro dos adipcitos para formar gotas oleosas, que so quase anidras. Estas gotas de leo so as principais reservas de energia do corpo.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

302

DESTINO Tec. adiposo: na forma de gotculas quase anidras, prontas para a mobilizao. Fgado: Pouco TG armazenado. A maior parte exportada, embalada em colesterol, steres de colesterila, fosfolipdios e protenas (ApoB-100) para formar partculas de VLDL. Estas so secretadas no sangue e levam os lipdios recm sintetizados aos tecidos perifricos.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

303

CATABOLISMO AG no esterificados movem-se atravs da mb celular do adipcito e imediatamente se liga albumina do plasma, que os transporta para os tecidos, onde se difundem para as clulas e so oxidados para formar energia. CREBRO, HM, MEDULA ADRENAL , TEC NERVOSOS NO DEGRADAM AG. .

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

304

Nos adipcitos, a lipase sensvel a hormnio remove os A.G. do carbono 1 e 3. Lipases adicionais especficas para o mono e diacilglicerol removem os A.G. remanescentes. As principais rotas para o catabolismo de A.G. saturados uma rota mitocondrial denominada -oxidao, na qual fragmentos de 2 carbonos so sucessivamente removidos da extremidade graxa produzindo Acetil CoA. O glicerol restante pode se fosforilar no fgado para formar triacilglicerol ou participar da gliclise ou gliconeognese

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

305

Colesterol
o esterol mais abundante nos tecidos humanos. Compe as lipoprotenas plasmticas (princ LDL), mb celulares, precursores da sntese dos hormnios esterides e cidos biliares. O colesterol derivado do ciclopentanoperidrofenantreno. A ingesto de colesterol , aproximadamente, 400 a 700 mg/dia, no entanto, a absoro situa-se ao redor de 300mg/dia.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

306

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

307

FUNO Componente de membrana celular; Precursor de cidos biliares; Precursor de hormnios esterides; Precursor de Vitamina D.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

308

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

309

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

310

REGULAO O fgado tem papel central na regulao do balano corporal do colesterol.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

311

DEGRADAO A estrutura do colesterol no pode ser degradada a CO2 e H2O,em seres humanos. Em vez disso o anel esterol eliminado do corpo por: Converso em cidos biliares, os quais so excretados pelas fezes; Secreo de colesterol na bile, a qual transporta-o ao intestino para sua eliminao;

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

312

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

313

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

314

FSH

LH

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

315

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

316

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

317

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

318

Mal-absoro de Lipdios ou Esteatorria


Entre as causas gerais esto: a deficincia de bile, a insuficincia pancretica a deficincia de colipase a atrofia da mucosa intestinal

Utiliza-se uma dieta rica em triacilgliceris de cadeia mdia e curta, pois estes so degradados principalmente pelas lipases lingual e gstrica no estmago
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 319

http://pcs.adam.com

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

320

Digesto no Estmago
Papel da Lipase Lingual
Secretada pelas glndulas serosas de Ebner (localizadas no dorso da lngua). No de grande importncia em humanos adultos, sendo fundamental no lactente. Hidrolisa triacilgliceris com cidos graxos de cadeia mdia, curta e insaturados de cadeia longa no carbono 3 do glicerol, formando cidos graxos livres e 1,2-diacilgliceris. Estabilizada pelo pH cido do estmago, seu principal local de ao. Pode agir, tambm, na orofaringe, no esfago e duodeno.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 321

Digesto no Estmago
Papel da Lipase Gstrica
Secretada pelo estmago, no suco gstrico. Principal local de ao a regio fndica estomacal. pH timo de atuao varia entre3 e 6. a principal lipase preduodenal. Hidrolisa triacilgliceris com cidos graxos de cadeia mdia, cidos graxos de cadeia curta e cidos graxos insaturados de cadeia longa, todos presentes carbono 3 do glicerol, formando cidos graxos livres e 1,2-diacilgliceris Possui papel fundamental no lactente.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 322

ABSORO
No duodeno ocorre o processo de emulsificao dos lipdeos da dieta. Insolveis em gua, a hidrlise de lipdios como o TG ocorre s na interface A emulsificao a superfcie da gota lipdica. Mecanismos de emulsificao: Ao detergente de sais biliares e ao peristaltismo.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

323

Os monoglicerdeos, o colesterol e AG contidos nas micelas penetram nas clulas da mucosa por livre difuso. AG 12 carbonos, passam das cls da mucosa diretamente para o sangue porta. AG 12 carbonos so reesterificados em triglicerdeos nas clulas da mucosa. Parte do colesterol absorvido esterificada. Os TG e os steres de colesterol so ento recobertos por uma camada de protenas, colesterol e fosfolipdeos, de modo a formar os QM que abandonam as clulas e penetram nos vasos linfticos.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

324

O TG contido nas QM degradado principalmente pelo msculo esqueltico e tecdo adiposo, mas tambm pelo corao, pulmo, rim e fgado. AG livres derivados da hidrlise do TG podem entrar nas cls musc ou adipcitos. Os A.G. livres tb podem ser transportados no sangue em associao com a albumina srica at que sejam captados pelas clulas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

325

Absoro dos Lipdios pela Mucosa Intestinal

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

326

Sntese dos Lipdios pelo Entercito

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

327

Transporte dos Lipdios da Dieta pelos Quilomcrons


Os quilomcrons formam um fluido leitoso, coletado pela linfa, chamado quilo. So lipoprotenas constitudas por colesterol, steres de colesterol, fosfolipdios, triacilgliceris, vitaminas lipossolveis, e por protenas denominadas Apo B-48, Apo CII, Apo CIII e Apo E E

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

328

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

329

Lipoprotenas
So complexos de lipdeos e protenas especficas (APOPROTENAS) So sintetizadas no fgado e no intestino. Esto em um constante estado de sntese, degradao e remoo do plasma. As partculas de lipoprotenas incluem:
QUILOMICRAS: VLDL: (Very Low Density Lipoprotein).lipoprotenas de densidade muito baixa. LDL: (Low Density Lipoprotein).lipoprotenas de baixa densidade. HDL: (High Density Lipoprotein).Lipoprotenas de alta densidade.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

330

FUNO: manter os lipdios solveis no plasma e fornecer um mecanismo eficiente para entregar seu contedo lipdico aos tecidos. APOPROTENAS Apolipoprotenas esto associadas as partculas de lipoprotenas. FUNO: - Servir como componentes estruturais das partculas - Fornecer stios de reconhecimento para receptores da superfcie celular - Servir como ativadoras ou coenzimas para as enzimas envolvidas no metabolismo das lipoprotenas.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

331

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

332

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

333

GAW, 2001

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

334

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

335

ESTRUTURA Geralmente formada por um ncleo hidrofbico de steres do colesterol e triglicerdeos (com exceo das VLDL).

GAW, 2001

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

336

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

337

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

338

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

339

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

340

GAW, 2001

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

341

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

342

Metabolismo dos lipdeos


Liplise

Liplise
A enzima lipase hormnio sensitiva quebra a molcula de triacilglicerol em 3 cidos graxos e 1 glicerol; A enzima lipase lipoprotica estimula a sntese e deposio de triglicerdeos.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

344

Liplise
Ao hormonal:

Glucagon aumenta a oferta de c. Graxos livres Insulina aumenta o armazenamento de c. Graxos livres
A molcula de cido graxo entra facilmente no citoplasma, ultrapassando a membrana plasmtica por difuso simples. O fator limitante da velocidade do processo de liplise a entrada do cido graxo na mitocndria que custa clula 2 ATPs.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

345

Liplise
Uma vez convertida acilCoA, esta molcula tem de entrar na mitocndria para sofrer o processo de -oxidao; A entrada se d atravs da ligao com a carnitina que um cofator da enzima de transporte. A funo do cofator participar do processo, facilitando-o sem, no entanto, ser degradado por ele (reaproveitamento constante: a carnitina que migra ao interior da mitocndria atravessa novamente a membrana, retornando ao lado externo).

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

346

Liplise
Decorrida a cadeia de reaes lipolticas, h formao de uma acilCoA com 2 carbonos a menos, 1 NADH, 1 FADH2 e 1 acetilCoA, por ciclo. O esquema se repete at a converso total do esqueleto de carbono em acetilCoA.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

347

Liplise
-oxidao
constata-se que seu ltimo passo a separao do esqueleto de 4 carbonos em 2 molculas de 2 carbonos. Na ltima passagem pelo ciclo, ento, formam-se duas molculas de acilCoA, So encaminhadas ao ciclo do cido ctrico, desde que haja oxalacetato para a formao do citrato, mediante ao da citrato sintase.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

348

-Oxidao
FADH2 NADH2 16C 14C FADH2 NADH2 12C FADH2 NADH2 10C FADH2 NADH2 8C FADH2 NADH2 6C FADH2 NADH2 4C FADH2 NADH2 0C

AcCoA

AcCoA

AcCoA

AcCoA

AcCoA

AcCoA

AcCoA
349

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

350

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

351

GLICOLISE

GLICOLISE

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

352

Liplise no adipcito

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

353

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

354

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

355

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

356

Corpos Cetnicos
So produzidos em resposta a nveis elevados de cidos Graxos no fgado. Quando Acetil CoA excede capacidade oxidativa do fgado Mitocndrias hepticas Corpos cetnicos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

357

Corpos Cetnicos
Funes:
Importantes fontes de energia para tecidos perifricos; So solveis em soluo aquosa (No precisam de transportadores no sangue); Usados nos tecidos extra-hepticos (inclusive crebro); Em jejum muito prolongado 75% das necessidades energticas do crebro so atendidas pelo acetoacetato; A acetona no utilizada pelo corpo como um combustvel, ela voltil e pode ser eliminada pela respirao (Hlito Cetnico).

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

358

Corpos Cetnicos
Sntese de corpos cetnicos pelo Fgado
Formao de Acetil CoA (4 carbonos) por:

Degradao incompleta dos cidos Graxos Reverso da reao da tiolase da oxidao dos cidos Graxos
Outra molcula de Acetil CoA combina-se com Acetoacetil CoA CoA HMG CoA clivado Acetona
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 359

HMG

Acetoacetato + Acetil CoA

Acetoacetato pode ser reduzido a 3-Hidroxibutirato ou descarboxilado

Corpos Cetnicos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

360

Corpos Cetnicos
Utilizao pelos Tecidos Perifricos Fgado produz baixos nveis de corpos cetnicos (Normal); Jejum Produo Obteno de Energia pelos Tecidos;

Acetoacetato 33moles de ATP 3 Hidroxibutirato 21 moles de ATP Tecidos Extra-Hepticos oxidam o Acetoacetato e o 3-Hidroxibutirato OBS.: O Fgado no pode utilizar Corpos Cetnicos, pois no possui a enzima necessria para converter o Acetoacetato em Acetil CoA; Oxidao completa dos Corpos Cetnicos conhecida como Cetlise.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

361

Corpos Cetnicos
Condies Tpicas que se observa a Cetose: jejum, Diabetes mellitus, Dietas ricas em Gorduras e pobres em Glicdios, Cetose do Gado em Lactao, Toxemia Gravdica nas Ovelhas. Secrees contnuas em maior quantidade acarretam a perda de ction tampo (H+) medida que circula no sangue corporal cetoacidose. diminuio do pH

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

362

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

363

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

364

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

365

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

366

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

367

Etapas da Regulao da Cetognese


Triacilglicerol
Controle hormonal sobre a liplise

Tecido Adiposo

cidos graxos
Sangue

cidos graxos cidos graxos Acetil-CoA


ic lo K s b re

Esterificao

Fgado

Aumento da dispinibilidade de acetil-coa devido reduo da velocidade do ciclo de krebs

Inibio pelo malonil-coa

Triacilglicerol

HMG-CoA sintase e HMG-CoA liase tm atividade elevada no jejum; b-hidroxibutirato DH regulada por NADH

CO2

Corpos cetnicos

Metabolismo dos lipdeos

Lipognese

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

370

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

371

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

372

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

373

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

374

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

375

Metabolismo dos Eicosanides

Eicosanides viso geral


So mediadores produzidos em grande quantidade pelas clulas inflamatrias, a partir de fosfolipdeos das membranas celulares. Todos so derivados do cido araquidonico. Vrios frmacos de uso corrente que inibem a sntese de eicosanides: AINES e anti-inflamatrios esterides (inibem tambm a produo de PAF).

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

377

cido araquidonico 3 vias de sntese


Fosfolipideos da membrana
Fosfolipase C Fosfolipase D

DAG Fosfolipase A2 DAG-lipase

cido fofatdico

Fosfolipase A2

cido araquidnico
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 378

Nota: a fosfolipase A2 pode originar tambm a lisoglicerilfosforilcolina que precursora do PAF.

Eicosanides Estrutura e Biossntese


Compostos de 20 tomos de carbono com ligaes duplas
cido araquidonico

Via da monoxigenase

Via da cicloxigenase

Via da lipoxignase

Epxidos

Prostanoides: (Prostaglandinas e tromboxanos)


Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

Leucotrienos, lipoxinas e hepoxilinas

379

Via da COX
cido araquidnico
COX

PGG2
Peroxidase

PGH2
COX 1 e COX 2 Ambas apresentam a mesma afinidade e capacidade de converso do cido araquidnico em endoperxidos cclicos, PGG2 e PGH2 por oxigenao seguida de ciclizao; Diferem na regulao, variao da expresso e localizao; A COX1 expressa constitutivamente em: plaquetas, endotlio, rim, msculo liso e estmago; A COX2 induzida durante processos inflamatrios ou aps a exposio 380 a Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF mitognios.

Integrao do metabolismo
Metabolismo no estado absortivo

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

382

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

383

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

384

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

385

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

386

Integrao do metabolismo

Metabolismo no estado de jejum

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

388

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

389

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

390

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

391

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

392

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

393

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

394

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

395

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

396

Metabolismo Mineral e sseo

Paratormnio (PTH)
Age em resposta hipocalcemia ou hipomagnesemia Eleva a concentrao srica de clcio e diminui fsforo por:
Mobilizao do clcio sseo para a circulao Reabsoro renal de clcio e excreo de fsforo Absoro intestinal de clcio

Ao indireta
Ativa a vit D

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

398

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

399

Calcitonina (CT)
Age em resposta hipercalcemia Ao inversa ao PTH
Inibe reabsoro osteoclstica (osso circulao) de Ca e P Inibe reabsoro renal de clcio e fsforo

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

400

Vitamina D
1,25 diidroxicolecalciferol Calcitriol DHCC - 1,25-OHCC Sintetizada na pele (UV) ou absorvida no intestino Forma ativa (convertida pelo PTH) Age em resposta hipocalcemia e hipofosfatemia Promove aumento do fsforo clcio total e ionizado
Estimula a absoro intestinal de Clcio e fsforo Mobiliza clcio do osso Estimula reabsoro renal de clcio e fsforo Regula secreo de PTH
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 401

CLCIO

Maior conc. nos ossos e dentes.


50% ionizado (livre) 40% ligado a protenas
80% albumina/ 20% globulinas

10% ligado a cidos orgnicos

Liga-se com cargas negativas, por isso sua ligao dependente de pH.
Alcalose a ligao e o calcio livre Acidose a ligao e o calcio livre

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

403

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF Burtis & Ashwood, 1998.

404

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF Burtis & Ashwood, 1998.

405

Ingesto: Alimentos laticnios, frutas e verduras Absoro: Intestinal 25 50% (recomedado 1g/dia)
Depende do pH intestinal cido Aporte de vit. D3 colecalciferol PTH Conc de fosfatos

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

406

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF GAW, 2001

407

Eliminao: 10 g de Clcio so filtrados diariamente (250mmol) 65% reabsorvido Funes: Mineralizao do osso Manuteno do potencial de membrana Contrao muscular Coagulao sangunea
conc aumenta a excitabilidade neuromuscular (TETANIA) conc reduz a excitabilidade neuromuscular
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 408

Regulao PTH Eleva a concentrao srica de clcio


- Reabsoro de clcio sseo para o sangue - Reabsoro tubular - Sntese de 1,25(OH)2D intestinal absoro da dieta - sntese de colgeno liberando hidroxiprolina ssea

CALCITONINA
O papel fisiolgico da calcitonina em adultos incerto
- Inibe a reabsoro ssea - reabsoro Prof. renal de clcio e fosfato. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF
409

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF Burtis & Ashwood, 1998.

410

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF GAW, 2001

411

HIPERCALCEMIA fluxo de Clcio do osso, intestino e rins para o LEC Ex: Hiperparatireoidismo
mais comum em ambulatoriais

Malignidade
mais comum em mbito hospitalar 10-20 % dos pacientes com cncer (tumores estimulam PTH)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

412

HIPOCALCEMIA Pode ser resultante da reduo da sua ligao com albumina 1) Hipoalbuminemia (mais comum) 2) IRC devido a hiperfosfatemia
1,25(OH)2D Resistncia esqueltica ao PTH

3) Deficincia de magnsio
Prejudica a secreo de PTH

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

413

FOSFORO

Principal nion do LIC 6o elemento mais abundante no organismo

Absoro
1,0 1,5g/dia 60 70% so absorvidos pH cido do intestino, Vit D3, PTH, conc de clcio.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

415

Distribuio 500 a 600g de fosfato inorgnico (adulto) 80 90% fosfato no esqueleto 10 20% fosfato intracelular <1% fosfato extracelular
55% na forma livre 35% Complexado ao sdio, clcio e magnsio 10% ligado protenas

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

416

Eliminao
6,5g (210 mmol) so filtrados 85-90% so reabsorvidos 10-15% so eliminados

Funes:
Tamponamento da urina, LEC e LIC HPO42- (80%) ; H2PO4- (20%) = pH 7,4 Ligao fosfato de alta energia (ATP, GTP, NADP) Componentes de membranas (fosfolipdeos) Sistemas enzimticos Formao de ossos e dentes (fsforo inorgnico hidroxiapatita)
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 417

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF GAW, 2001

418

PTH
Diminui a concentrao srica de fosfato Favorece a excreo de fosfatos na urina a absoro intestinal de fosfatos via Vit D3
(compensao fosfatrica) Nos ossos: mobilizao do fosfato sseo para o sg. Nos rins: excreo de fosfatos na urina

Calcitonina
Ossos: Bloqueia a degradao ssea Fsforo srico Rins: reabsoro de fosfatos excreo (=PTH)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

419

Correlaes clnicas: Hipofosfatemia Abaixo de 2,5mg/dl 0,81mmol/l Sinais: fraqueza (ATP), Insuf cardiorespiratria
Perdas (vmito, diarria, anticidos) Absoro diminuda (def Vit D, S. da m absoro) Desvio intracelular (insulina, glicose IV, alcalose Raquitismo, osteomalcia, alcoolismo.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

420

Hiperfosfatemia
Acima de 5,0 mg/dl 1,45mmol/l Entorpecimento , convulses, cimbras, hiperexcitabilidade neuromuscular, tetania e parestesia
excreo renal (IRC comum) Ingesto aumentada (VO ou IV, laxantes, enemas) Deslocamento trancelular (acidose lctica, respiratria ou cetoacidose Lise celular (hemlise, terapia citotxica)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

421

MAGNSIO

Localizao
2 ction intracelular (LIC = 10LEC) 24g (2.000 mEq) em todo corpo 60% ossos (clcio e fsforo) 39% no LIC 1% no plasma

Ingesto
Clorofila das plantas (verduras) e frutos do mar.

Absoro
50% mucosa intestinal 60% Eliminado fezes
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 423

Excreo:
25 35% do Mg filtrado reabsorvido (Na+/Ca+)

Funes:
Ativador de enzimas (fosfatases) Fosforilao oxidativa (ATP) Integridade de mb celular Sntese de protenas intracelulares Transmisso nervosa

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

424

Regulao:
Renal: limita as perdas urinrias na deficincia Aldosterona: secreo atravs do tbulo distal. PTH: PTH, Mg2+, Mg2+excretado na urina

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

425

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF GAW, 2001

426

Correlaes clnicas: Hipomagnesemia (abaixo de 0,5mmol/l)


Irritabilidade neuromuscular, tetania, convulses, agitao
Gastrintestinais (diarria, S. de m absoro) Renais (diurese osmtica, terapia lquida IV, alcoolismo, doenas, IRC) Medicamentoso (diurticos, aminoglicosdeos, ciclosporina, cisplatina)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

427

Hipermagnesemia: (acima de 5mmol/l)


Sonolncia, nuse, vmito, rubor cutneo, perda de reflexos nos tendes, depresso respiratria, parada cardaca.
Ingesto excessiva (anticidos, parenteral, purgantes) Insuficincia renal (c/ adm de anticidos, enemas, infuses, dilise)

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

428

Bioqumica do trtaro
Trtaro ou clculo dental a concreo ptrea que se deposita nos espaos interdentrios e dento-gengivais. Parte permanece exposta, constituindo o trtaro extragengival, e parte se oculta sob a gengiva, formando o trtaro infragengival. s vezes se apresenta mole e frivel, mas, em geral, duro e resistente. De aparncia osteide, o trtaro mostra composio qumica, em vrios aspectos, intermediria do esmalte e da dentina.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

429

Composio do trtaro
SUBSTNCIAS MINERAIS 88,0g% Ca PO4 CO3 Mg Outros (Na , K , Fe , F , S, etc) 32,0g% 16,0g% 6,0g% 0,8g% 33,2g% SUBSTNCIAS ORGNICAS 12,0g% Protenas Carboidratos Lipdios Componentes orgnicos no identificados 6,0g% 2,0g% 0,2g% 3,8g%

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

430

Bioqumica do trtaro
Mecanismo de Formao do Trtaro ou Clculo Dental A formao do trtaro ou clculo dental ocorre pela combinao dos fatores salivares, bacterianos, dentrios e paradentrios. Fatores Salivares Entre os fatores salivares se agrupam as glicoprotenas, o gs carbnico, a anidrase carbnica e os nos Ca++, Mg++, CO2- - e PO4- -. As glicoprotenas constituem a matriz orgnica do trtaro, que endurecida pela precipitao dos sais de clcio e magnsio. A anidrase carbnica catalisa a reao reversvel do CO2 a cido carbnico e, assim, explica-se o aparecimento dos ons carbonato CO3e bicarbonato HCO3-.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 431

Bioqumica do trtaro
Fatores Bacterianos As bactrias contribuem com a biossntese de placa dental, Produzem as fosfatases cidas e alcalinas e as proteases
As fosfatases cidas hidrolisam os steres fosfricos, explicando assim a formao do H3PO4 e, portanto, dos ons PO4---. As fosfatases alcalinas so de fundamental importncia na precipitao dos sais de clcio. As proteases provocam descarboxilaes, desaminaes, oxidaes e redues, originando diversos produtos como amnia, aminas diversas, fenol indol, escatol, etc.

A amnia e as aminas tendem a elevar o pH do meio bucal, auxilia a precipitao dos sais de clcio. Esses produtos so txicos, irritantes da mucosa bucal e de malcheirosos levando a destruio do periodonto e instalao da doena periodontal.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 432

Bioqumica do trtaro
Fatores Dentrios As superfcies speras consentem a formao do trtaro, enquanto nas superfcies lisas a deposio do trtaro se torna muito difcil. por isso que se recomenda que as restauraes dentrias sejam rigorosamente lisas e polidas. de mxima importncia a escovagem dentria (perfeita limpeza), evitando a formao da placa dental, que propicia a formao do trtaro.

Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF

433

Bioqumica do trtaro
Fatores Paradentrios Constituem fatores paradentrios os detritos gengivais e a tendncia alcalgena da paradentose ou doena periodontal. Os resduos celulares constituem ncleos iniciais na organizao dos blocos de trtaro, enquanto o pH elevado das regies afetadas concorre para a insolubilizao do material orgnico. O estado de sade do periodonto (a gengiva firme, resistente, bem irrigada, de cor rosa e sem irritantes mecnicos, fsicos, qumicos e biolgicos). Experincias in vitro demonstraram a importncia da anidrase carbnica na formao do trtaro dentrio, O trtaro no se forma sob presso do CO2 superior a 60mmHg e em pH<7,2.
Prof. Dr. Luciano de O. Siqueira - UPF 434

Вам также может понравиться