Volume 1, Issue 12 November 02, 2009

Our Words
Weekly Issue
“ N E W L I F E ” J E T A E R E

SP E CIAL
P O IN T S O F President William J. Clinton in Kosovo
IN T E RE ST :
Mr. Clinton was the US president when "You stopped the hundreds of thousands while trying to achieve peace in the
NATO intervened against Serbia, forcing of civilian casualties ...", said Sejdiu. Middle East. Vice P resident Biden &
A statue in the
it to withdraw its security forces fro m others have shown their commitment to
Honor of President Clinton, added that he was born in a
Kosovo, so ending a heavy-handed country that has similar geology with help you, "said Clinton.
Clinton’s & his
ca mpaign of terror against rebelling Kosovo, Arkansas.
work. Albanians. "Then, he (Rugova), said that should help “ You have to build something good and
The pullout of Serbia's security apparatus us," said Clinton. we should help,”
No Sided articles
and the arrival of a UN ad ministration "The crystal stones which Rugova gave
and no restriction me have been
paved the way to Kosovo's declaration of These were so me o f the words that
for our members, independence in 2008. president Clinton addressed the people
our guest and our So fa r 62 nations, including the US and of Kosovo and their parliament.
friends. most leading Western nations, recognized
Kosovo, but Serbia's ally Russia has kept “ I never expected … anywhere someone
Latest needs for it blocked fro m me mbership in the UN. will make such a big statue of me ,”
our community
and the latest "Many other recognitions will follow in In a way of respect with gratitude the
resolutions the future,"
people of Kosovo show how much it
“ You, P resident Clinton, intervened to me ant to them and their fa milies the
Our Free Voice
stop ethnic cleansing. You prevented a decision the Clinton Administration acted
through our words. much greater nu mber o f victims,' Kosovo President Bill Clinton upon. Thousands of lives that are saved
P resident Fatmir Sejdiu said. to this day will prove to the world how
right Clinton and Bush administration
'My country will always be grateful to were to help the state of Kosovo in be-
you, your wife Se cretary of State Hillary donated to a university for a ti me but
Clinton and your fa mily” coming a state. Thank you to all the
there are was also known in the U.S. with
powers that decided to turn back a deci-
IN SIDE T H IS the name Rugova's Stone, "said Clinton.
“ You should be proud for what you've sion that was made long ago in the early
ISSUE : Clinton has also shown that the assess-
achieved in the past years, and you have days of war. This shows how the United
done a better job, that your friends ments and work is making the current
States has many allies and friends on the
President Clinton thought," Clinton told the Kosovo “ U.S. ad ministration for Kosovo to be
Faqe other side of the Atlantic in all races,
moving forward.
Statue in Kosovo 1 –3 religion and color. This is a way to rein-
"Kosovo citizens are grateful for the
decision and military intervention and force Mrs. Clinton mission with the
"Be fore I ca me to Kosovo, I spoke with
Interviste me Islmail Faqe prevention of a unprecedented genocide P resident Obama Ad ministration in the
Hillary [U.S. Secr etary of State] on the
Kadaren 1-6 in Kosovo." He said to Clinton world and middle east. Thank You all...
phone and she also sent greetings to you -

Faqe SHKRIMTARI ISMAIL KADARE NE INTERVISTEN DHENE BLENDI FEJZIUT NE "OPINION"

Photo Collection 2-3
Shkrmtari yne i madh Is mail Kadare ne Ne te njejten kohe ai ka shpjeguar dhe maredheniet e tij me
intervisten dhene Blendi fejziut ne ne P residentin Ramiz Alia dhe si po ndikon paragjykimi ne proce-
Faqe emisionin "OP INION"ne TV Klan , nder te set e integrimit te vendit.
Opinion 3 tjera permend se historine nuk mund Në P aris jeni më i qetë apo ka një ritë m tjetër jetë midis P arisit
t'a ndryshojne disa historiane kuklla dhe Tiranës?
Faqe sllave .Faktet jane kokeforte , qe shqiptaret Dhe qetësia dhe shqetësimi janë ndryshe në Tiranë dhe P aris.
Muzika & Letersia jane nje popull autoktone ne trojet e Janë të natyrave të ndryshme.
4-5
veta .Epidemia kunder racizmit shqiptar -Ju keni marrë një prej ç mi me më prestigjioze botërore sot, i
hidhet poshte nga faktet historike.P ublikimi i cili në debatet e sotme në të gjithë botën, konsiderohet në
Faqe enciklopedise Maqedonase ishte raciste. përzgjedhjen e tij, jo në të tjerat, ndoshta më serioze edhe se
Adresa 6 Ai ka diskutuar ne kete interviste mbi opin- vetë çmi mi “ Nobel”, i cili mbetet më i njohuri. Kur e morët
ionet dhe komentet qe u bene nga media vesh që e fituat këtë çmi m, kur u shpall publikisht apo e dinit
Faqe boterore .Njekohesisht ai spjegoi per përpara?
Anetaresimi evolimin e krijimtarise se tij deri ne kete Kandidatët janë shpallur përpara. Ky ishte një çmi m transpar-
6
cmi m. ent, nuk është i fshehtë. Domethënë, do të mer ret nga një prej
Gjithashtu ai ka permendur dicka dhe per kandidatëve të shpallur.
cmi min Nobel si dhe debatet e krijuar ndaj -Dhe vitin e kaluar keni qenë i dyti në mos gaboj...
tij. P o kam qenë i dyti. ( Vijon ne Faqen 3)
P a ge 2 O u r Wor ds

Moments Expressed through photos in the honor of the work of courageous leaders !!!
V ol u me 1, Issu e 12
Moments Expressed through photos in the honor of the work of courageous leaders; President
Clinton in Kosovo on November 01, 2009 accepting the gift of Kosovo People his Statue...
Vazhdi mi I i ntervistes me Ismail Kadare
-Në vitin e kaluar, menduat që e humbët shansin për ta marrë një ditë këtë çmi m?
Jo, aspak. E ka m hu mbur më duket për një votë, e ka mar rë një shkrimtar izraelit të cilin e njoh
shumë mirë.
-E njihnit personalisht?
P o, e kam takuar disa herë. Është një shkrimtar i mirë dhe një njeri me r eputacion njerëzor,
shumë të mirë.
-Ç mimi P rinci i Asturias më shumë se tek vlera e tij, apo tek prestigji, është edhe një derë
shumë e rëndësishme për të hyrë në letërsinë ose për t’ u përkthyer në botën ispanike. Sa
prezent jeni ju në këtë botë?
Unë jam shumë i botuar në botë, prej gati 40 vitesh, që në fillim, pas Francës, kanë qenë disa
shtete evropiane që kanë botuar veprën time. Spanja ka qenë një ndër të parat. -
Si ka qenë reagimi i kritikës dhe i publikut në Spanjë?
Të the m të drejtën nuk e kam ndjekur në mënyrë të detajuar, ka qenë përgjithësisht si kudo në
Evropë...
-Shumë e çuditshme, meqenëse ju më për mendet vendet të cilët botuan të parët, Franca, Gjer-
mania, Anglisht, SHBA, Spanja, të gjitha vende që në fund të viteve ’ 60, kur ju keni botuar në
perëndim, ishin vendet më ar miqësore me Shqipërinë komuniste të asaj kohe...
P o absolutisht po.
-Nuk përbënte një problem kjo për ju?
P roblem që ende s’ kuptohet nga një gjë unikale që një shkrimtar nga vendi më i ashpër stalin-
ist, komunist, deri në Evropë si të thuash, reaksionare, tipike për mendimin tonë, për mendësinë
tonë. Në Evropë qe një përzgjedhje, Shqipëria ishte armike, s’ kishte as marrëdhënie diplo-
matike, veç Francës.
-Dhe ju shkaktonte kjo probleme në Shqipëri në atë kohë?
Besoj se po. Krijonte dhe ishte normale që të krijonte probleme, militantët e partisë thoshin pse
ne kemi një shkrimtar që edhe vetë e dua m edhe e pranojmë , por na e do edhe borgjezia. Këtu
është një gjë bazike, është themelore, nuk e shmang dot një dilemë të tillë, kush është e vërteta.
O ne nuk jemi në rregull, o ata s’ janë në rregull. O ne s’ e kuptojmë këtë shkrimtar, ose ata e
kuptojnë ndryshe. Unë kam qenë në një pozitë vërtetë të habitshme, paradoksale, për shumë
vite, vazhdoi për 20 vite kjo histori. Ka qenë nga fillimi i viti 1970 që kam botuar unë, me një
bujë të madhe, më një tralala të madhe, pasi kaloi gradualisht.
P a ge 3
Kosova nderon “ Heroin Klinton”, z
bulohet shtatorja Zbulohet shtatorja e ish presidentit amerikan Bill
Klinton në sheshin që mban e mrin e tij në P rishtinë.
Skulptura është punuar nga skulptori Hezair Mustafa, ndërsa gjatë
cere monisë së zbulimit kanë qenë të pranishëm mijëra njerëz për të
nderuar “ heroin e Kosovarëve” që i hapi rrugën pavarësisë së Kos-
ovës 10 vjet më parë .
P ara zbulimit të shtatores, Kryetari i Shoqatës, “ Miqtë e Ame rikës”,
Agim Re xhepi tha se ky bust është nderimi që populli i Kosovës i
bën një heroi të gjallë të tij.
P as falënderimit nga ana e presidentit Sejdiu, fjalën e mori ish
presidenti amerikan duke thënë se edhe Barak Obama e populli
amerikan do të vazhdojnë të ndihmojnë Kosovën për të ardhmen e
vendit.
Bill Klinton: Kosova shembull. Ja m krenar për ju!
Ish-P residenti Bill Klinton u ndje dhe njëherë P resident i Shteteve të
Bashkuara të Amerikës me vizitën në Kosovë. Lule dhe thirrje
gezimi nga qindra kosovare mbushen rruget ku kaloi ish-numri 1 i
Amerikes. Liderët e Kosovës e falenderuan për ndihmën e ç muar
ndaj Kosovës në kohën kur ai ishte P resident. “ Faleminderit, Z.
P resident”, ishte shprehja që u dëgjua më shpesh sot nga salla e
parlamentit të Kosovës nga kreu i shtetit të Kosovës, Fatmir Sejdiu,
kryeministri Thaci kryeparlamentari Krasniqi, ku deputetët u
mblodhën për të dëgjuar ish-presidentin e SHBA-ve Bill Klinton.
Në fjalën e tij të gjatë para parlamentarëve kosovarë, Klinton iu
përgjigj mirënjohes së kosovarëve se “ ndjehet krenar për Kosovën,
dhe se kosovarët po ashtu duhet të ndjehen krenar për veten e tyre”.
“ Ndoshta jeni 2 milionë apo 200 milionë, por nësoj do të ishte fuqia
e shembullit tuaj... duhet të jeni shembull dhe krenar për atë që keni
kaluar”, tha mes duartrokitjeve Klinton. Kosova nuk është më ajo që
ishte në vizitat e mëparshme dhe këtë P residenti e vërtetoi me fjalët,
“ Duhet të jeni shumë krenar, ju keni konsoliduar institucionet
demokratike që i keni ndërtuar, keni ngritur shtypin e lirë, partitë më
të mëdha janë duke punuar së bashku, jeni pjesë e BB, FMN dhe së
shpejti do të jeni dhe në BE, NATO etj”. Sipas Klinton edhe puna
që ka bërë shteti kosovar me etnitetet është për tu përgëzuar. “ Puna
që keni bërë për të siguruar serbët, ju jeni shembulli më i mirë” .
Nën historitë e tij si ish-president, fë mijë, diplomat, Klinton solli
edhe shembullin sesi ai vetë nga një fa milje e var fër dhe pa shkollë
u bë një ditë P resident. Dhe Klinton e bëri të ditur jo pa qëllim këtë
shembull duke i rrëfyer kosovarëve se duhet të besojnë tek e
ardhmja, gjithmonë. “ Besoj se e ardhmja do te jetë ndryshe. Kur
linda në një fshat të varfër dhe asnjë nga ne nuk kishte mbaruar
shkollë, por fa milja kishte vetëm fer merë, dhe askush nuk ndihej i
shtypur, por askush nuk u ndje i shtypur se besonim se do të ndry-
shonim të ardh men. Unë mendoj se keni bërë shumë, mund të
krijoni një popull një shtet të fuqishëm dhe të jeni në rajon një vend
i përfitimeve”, u shpreh Klinton.
Ne fjalen e tij , Klinton nuk harroi te pershendese kontributin e
cmuar te P residnetit te ndjere Ibrahim Rugova dhe tu percillte
kosovareve pershendetjet nga Sekretarja e Shtetit, Hillari Klinton.
P ak para fjalës së Klinton, liderët kosovarë, Sejdiu, Thaci e Krasniqi
nga salla e Kuvendit përshëndetën vizitën e Bill Klinton. Të e mo-
cionuar liderat i bënë të ditur ish-presidentit se nuk do ta harrojnë
kurrë kontributin e çmuar që ai dha për Kosovën. “ Ne kujtojmë
angazhimin tuaj në kohën kur luftonim për liri”, tha në liderat gati
në një gojë. P ër krerët e shtetit, puna filloi pikërisht kur u vulos liria
e Kosovës. “ Ne jemi të vetëdijshmë për përgjegjësitë që na takojnë,
dhe po punojmë fort për të zhvilluar Kosovën”, tha në fjalën e tyre
Sejdiu e Thaci.
P a ge 4
KREU II
Mu ziko-letërsia e vje tër S hqipe
“ muzik
a e kishës katolike romake është për
priftërinjtë”[64]
Interesi ynë rreth “ Muzikës në letërsinë
e vjetër shqipe” paraqitet si një kënd-
vështrim i ri në këtë fushë, që vetiu
me rr shkas nga bashkëjetesa, komplek-
siteti dhe veçanësia e marrdhënieve të
“ M&L” në Shqipërinë e atyre viteve.
Dhe jo vetëm kaq. Në paraqitjen e kësaj
teme do të hedhim hipoteza nga më të
ndryshmet për evidentimin e marrëd-
hënieve të “ M&L”, pasi edhe zhvillimi
i këtyre arteve tek ne si dhe lidhja mes
tyre, në më të shumtën e rasteve kanë
specifikat e tyre, të pangjashme me ato
të vendeve të tjera. Duke u marrë me
vëzhgimin e marrëdhënieve “ M&L”
brenda tyre, do të përpiqemi ta shiko-
jmë muzikën si një konvencion më të
gjerë , si një lëndë përbërëse e natyrës
shumënivelëshe të kësaj letërsie e të
gjithë letërsisë shqiptare të mëpastajme.
Kur pak më lart folë m për
zhvillime joprodhuese dhe të pabara-
barta mes arteve në kohë të caktuara,
kishim parasysh edhe një nga periudhat
e zhvillimit intensiv të letërsisë shqip-
tare në krahasim me artet e tjerë. Kjo
periudhë krijuese që specifikohet si
Letërsia e vjetër shqipe, përvijohet dhe
përfshin kohën ndërmjet shekujve XVI-
XI X, dhe shkon “ ..deri në vitet tridhjetë
të shek XIX. kur botohet “ Milosao” i
De Radës (1836)”[65], ose
periudha “ …përpara lëvizjes së Rilind-
jes Kombëtare”[66]. Brenda kësaj
hapësire kohore që përshkon Letërsia e
vjetër[67], vërehet se shek XVIII-të
është në vetvete një shekull joproduktiv
për vetë letërsinë, pasi kushtëzohet si
nga numuri i pakët i veprave letrare
ashtu dhe nga sasia e shkrimtarëve që e
përjetuan aktivisht këtë kohë[68].
Zhan P ol Sartri, në esenë
“ Ç’ është të shkruarit” konstaton se:
“ Nëse një shkrimtar i shekujve të
shkuar shpreh mendimin e tij mbi
“ profesionin” e vet, ne mund ta pyesim
se a do mundej ta aplikonte atë tek artet
e tjerë. P or sot duket se është elegante
të “ flasësh pikturisht” në gjuhën e
muzikantëve e të letrarëve, ose të
“ flasësh letrarisht” në gjuhën e pik-
torëve sikur në bazë të ishte një art që
shprehet në njërin apo tjetrin ligjërim,
sipas thelbit spinozist që çdo cilësi
reflekton plotërinë e një mënyre”[69].
Na vjen mirë që tre B-të e
mëdha të muzikës (Bahu, B ethoveni
dhe Bra msi), kanë një analogji edhe
me “ nyjen kryesore”[70] të letërsisë së
vjetër shqiptare, që rigrupon tre B-të.
Aty janë të konturuara emrat e B arletit,
Buzukut dhe Bogdanit, i pari me
“ ..veprën e parë që njihet në letërsinë
dhe në kulturën tonë”[71], i dyti me
“ ..veprën e parë në gjuhën shqipe në
përkthim”[72]dhe i treti “ ..me veprën e
parë origjinale në shqip”[73].
Gjithashtu në kontekstin e citimit të
mësipër m, në një vështrim të parë
pothuajse e gjithë trashëgimia më e
madhe në fushën e liturgjisë përpara
Muzika dhe Letersia nga Shyqri Nimani
veprave të para në gjuhën shqipe, “ .. do
të kenë qënë vepra fetare e lutje...”[74]
kjo pasi “ Besimi moral e shpirtëror i
popullit në kishën e krishterë, e ka
detyruar atë të përvetësojë në mënyrë
intensive shumë nga përbërësit e kultit e
në këtë kuadër, edhe shumë nga for mat
muzikore të tij”[75].
Veç njofti meve të Brokardit-
Guillelmus Adae[76] (rreth ekzistencës
së librave në gjuhën shqipe në “ Veri të
Shqipërisë”[77]), një tjetër përkthim
anonim i shek XIV-të është përsëri i
lidhur me muziko-letërsinë fetare,
“ Ungjillin e P ashkëve”, por tani sipas
ritit bizantin: “ Në rekto të fletës, kemi
një pjesë nga Mattheu XXVII, kap. 28,
vargjet 62-66(nr2); në verso, një këngë
Pashkësh, mu zike e tekst”[78], si
dhe katekizmi i Matrengës i botuar më
1592. Sipas “ Shënimeve Kronologjike”të
N.Mystaqidhit, në manastirin e Shpër-
fytyrimit në Çatistë, ka patur edhe një
ungjill me mbrane të shek. VI[79]. Do-
kumentacion tjetër i pasur rreth
dorëshkrimeve dhe kodikëve muzikore
mesjetare gjendet në Arkivin e Shtetit,
ndër to : Kodiku i Beratit nr. 3- shek. IX
[80], Kodiku i Vlorës nr. 7- shek. XI
[81], Kodiku i Beratit nr. 8- shek. XI
[82], Kodiku i Beratit nr. 9- shek XI-XIII
[83], Kodiku i Beratit nr.15-shek. XI-XI I
[84], Kodiku i Beratit nr. 16- shek. XIII
[85], Kodiku i Beratit nr. 21- viti 1181
[86], Kodiku i Beratit nr. 23- viti 1292
[87], Kodiku i Beratit nr. 26- shek. XII-
XIII[88], Kodiku i Beratit” nr. 89- shek.
XI V[89], Kodiku i Përmetit nr. 81- shek.
XI V[90], etj.
Gjeografia e ekzistencës së tek-
steve muzikore të vjetra fetare të li-
turgjisë shtrihet dhe tek arbëreshët[91].
Shumë interes për muzikologjinë paraqet
studimi i këngëve fetare të quajtura
“ kalimere”[92], të cilat, megjithëse të
mbledhura relativisht vonë, datohen nga
studiuesit arbëreshë të para shekullit të
XV-të. “ Këto këndohen në kishë ose
jashtë kishës, sipas disa melodive të
vjetra”[93]. P ër ndalimin e këtyre
këngëve nga kisha katolike, e
përgjithësisht të traditave muzikore-
fetare të arbëreshëve flet edhe Dekreti i
Dom Koz mit[94]. Kjo letërsi që
interpretohet në “ rrugë muzikore”[95],
nuk ishte ballafaquar akoma me sho-
qërimin e këngës liturgjike nga instru-
menti i har moniumit. Në shekullin XIX-
të në Evropë e pas saj edhe në Shqipëri u
ndërtuan organot e korit, që konsidero-
hen me një rol të kotë, absurd dhe të
dëmshë m në shërbesë[96]. Edhe kërki-
met e deritanishme në fushën e pikturës
murale dhe të ikonografisë shqiptare, në
përgjithësi rezultojnë se “ …gjithë ajo që
është krijuar para pushtimit turk e që sot
gjendet si muzikë e heshtur nëpër muret e
kishave dhe të manastireve që nga shek
XII, ka tipare themelore të stilit bizantin,
por gjithashtu ka edhe veçori specifike të
gërshetuara me një fond vendas, kom-
bëtar”.[97] Në mjaft prej veprave të kësaj
periudhe do të hasim edhe “ …shumë
elemente etnografike, në përshkrime të
dokeve e zakoneve të ven-
dit…”[98]. Më së fundi mendoj se
studimi i kësaj dukurie (muzika në
letërsinë e vjetër) mund të ndihmojë: në
ndriçimin e situatës muzikore në
Shqipërinë e atyre viteve dhe përqasjen e
saj me realitetet në muzikën evropi-
ane; në vënien në pah të konceptimeve
muzikore në letërsinë shqiptare të kësaj
periudhe; në vlerësimin e veçorive të
proçesit muzikor në një rrugë tjetër; që të
mos të bëhet një klasifikim vetëm letrar i
krijimtarisë së vjetër shqipe[99].
A- B urimi muzikor në veprën e B u zu-
kut[100]
“Laudabo nomen dei
cu m cantico et magnificabo eum in
laude”[101]
Ndryshimi më i rëndësishëm në botën e
arteve, në fillim të shek XVI-të ishte i
lidhur me fitoren e hu maniz mit, kjo e
shoqëruar edhe me një rivlerësim të
antikitetit. Libri i lutjeve të Buzukut
është i vitit 1555, më 1618 është Pjetër
Budi, më tej më 1635 Frang Bardhi e
akoma më tej, më 1685, vjen Pjetër
Bogdani. Në kohën kur u shkrua
“ Meshari”, në Evropë kishte nisur
kundërreformi mi i drejtuar nga doktrina
e Luterit. Megjithatë “ ..kisha universale
e Ro mës (kjo për viset e vegjël-shënimi
ynë), nuk pa ndonjë rrezik për vete të saj
që fjala e Zotit të thuhej në këto vende
në gjuhën kombëtare të secilit
vend"[102]. Në shek XV-të, kjo lëvizje
fetare imponoi refor më në kishën protes-
tante, e cila synoi të kënduarin e koralit
Gregorian në gjuhën vëndase gjermane
që deri më atëhere këndohej latinisht
(“ …përdorimi i një gjuhe nacionale
brenda në liturgjinë e kishës katolike nuk
është një punë e zakonëshme”[103]); e
që gjuha të shqiptohej qartë si një
“ monodi silabike”. Në kontekstin
tonë, të kënduarit në gjuhën kombëtare
në liturgjinë katolike është një dukuri që
nuk lidhet drejtpërsëdrejti me shek XV
dhe me re for mën e Luterit. Në shek. IV,
iliri Jeronim Euzebi[104] në një letër
dërguar Sabinian Xhakonit “ ...pat dësh-
muar të drejtën e përkthimit të fjalës së
shenjtë në gjuhët kombëtare”[105] duke
i shkruar: “ E gjithë kisha për oficet e
natës kumbonte nga emri i Krishtit dhe
në gjuhë kombesh të ndryshme një
shpirt i vetëm këndonte së toku lavdet
hyjnore”[106]. Është e kuptueshme, që
idiomat e gjuhëve kombëtare do të
sillnin të parat në Mesjetë copëtimin e
unitetit mbarëeuropian të kulturës fetare.
Siç u pa edhe më pas, me lindjen e
operas së parë (fundi shek XVI , P eri dhe
Kaçini). lindi premisa edhe për shkëput-
jen e muzikës nga tërheqja drejt
muzikës së kultit, si prirje për ndërtimin
e një “ muzike për të gjithë”. Vepra
(Meshari-shënimi ynë) në pikëpamje të
arkitekstit na paraqitet si “ … bashkimi i
një meshari me ele mentet e
një horologu e pjesët e një katekizmi e
të një rituali,…”[107]. Ky ndërtim
shumëele mentesh, ky model sinteze nuk
është i rastësishëm, por duhet parë i
lidhur me shu më faktorë, si ato historike,
gjeografike e fetare. Shqipëria ndërmjet
P erëndimit e Lindjes, “ Bota romake-
katolike dhe bota bizantine kryqëzohen
këtu edhe në fushën letrare, here duke
O u r Wor ds
ngadhnjyer njëra mbi tjetrën, herë duke
jetuar të dyja njëkohësisht dhe paralel ...;
por më shumë duke u shkrirë në një njësi
bashkë me lëndën anëse të ven-
dit”[108]. Është i dukshëm fakti që
“ Meshari” përfaqëson një vepër të
mirë filltë të liturgjisë fetare, por kjo
vetëm në makrotipologjinë e llojit. Të
paktën çka njohim deri më sot, nuk mund
të konsiderohet edhe si varianti muziko-
letrar i “ Mesharit”, pasi në të mungon
tërësisht transkiptimi muzikor[109]. Këtu
hapim një parantezë përsa u përket këtyre
të dhënave. Vë më re se përgjithësisht i
gjithë dokumentacioni që lidhet me
traditën bizantine, vjen i bashkësho-
qëruar me notacionin muzikor përkatës.
P jesa tjetër që lidhet me kishën katolike,
kryesisht paraqitet si tekst letrar, i zhve-
shur nga konteksti përkatës muzikor
ndërkohë që edhe këtu duhet të kishim
bashkëjetesë vertikale të varg-melodisë.
Ky konstatim na kujton praktikën që u
ndoq në mbledhjen e vargut folklorik disa
shekuj më vonë, i cili mblidhej vetëm si
varg letrar. Siç konstatohet me të drejtë
“ .. ai (vargu-shënimi im) e zbulon veten
vetëm në këngë e sipër: atje duket struk-
tura e tij e vërtetë….”[110]. Tani më
dihet, se në Antikitet dhe më pas
në Mesjetë, gjuha verbale ia diktoi vlerat
e saj gjuhës tingëllore, duke bërë që fjalët
të orientojnë ritmikën muzikore dhe
muzikën në përgjithësi. P ikëpyet-
jet rreth mungesës së këtij teksti
muzikor janë të shumta, e si të tilla ato
mund të vështrohen nga kënde të ndry-
shme shikimi. Fillimisht, mungesa e
tekstit muzikor tek “ Meshari” mund të
ketë lidhje sa me detyrimin “ gjuhë”
letrare kombëtare, e motivuar si “ gjuha
para tingullit”, aq dhe me përparësinë
e f jalës si një gjë absolutisht të
rëndësishme në këtë literaturë. Që tek
Ungjilli i Shën Gjonit, (në hyrjen e tij),
ishte ligjëruar: Në fillim ishte
FJALA. Kjo gjë pasqyrohej edhe në
gjuhën e shkruar ku “ … vetë shkrimi
ishte Fjala”[111]. Pikërisht në këtë mo-
ment “ …në këtë kalim letërsia ndërsa
fitonte një hapësirë të re, diçka humbiste
pa dyshim”[112]. Ndër ato që humbiste
ishte dhe përjëtimi individual i muzikës
tek shkrimtari (“ muzika fillon atje ku
soset fjala”), pasi “ Meshari” në pjesën e
tij më të madhe ka qenë kënduar prej tij
rrafshet apo drejt, në një mënyrë apo në
një tjetër, me ose pa veçori vendase, i
shtrembëruar muzikalisht ose jo. Mund të
mendohet se stilistika e shumë fishtë e
strukturës së “ Mesharit”, si bashkim i një
tradite që kryesisht vinte nga modelet
italiane e sllave së bashku me ndikimet e
provuara greke (tradita kato-
like+bizantine), do ta ketë përballur
Buzukun me një vështirësi të madhe.Kjo
vështirësi qëndron, në realizimin e
përqasjes muzikore të versioneve në një
tekst muzikor të vetëm, pasi dihet që
notacioni i muzikës katolike dhe ai bizan-
tin ishin të ndryshëm. Kjo gjë është e
pranishme të paktën në proçesin e punës
krijuese të Buzukut, pavarësisht se vepra
e tij iu drejtua fillimisht vetëm zonave
katolike.
.
V ol u me 1, Issu e 12
Nuk do të dëshironim që mungesa e tekstit
muzikor të lidhej me pa mundësinë e real-
izimit të tij nga Buzuku, gjë që është
vështirë të provohet. Mund të themi se
ekzistenca ose jo e muzikës është e lidhur
me for mi min muzikor dhe detyrat që vetë
Buzuku kryente në institucionet e kultit,
por mund të mendohet se edhe puna sfilitëse
për shqipërimin e veprës nuk do t’ i ketë
lënë kohën e mja ftueshme që duhet në këto
raste, për zbardhjen dhe bashkëngjitjen e
muzikës me tekstin letrar, gjë që do të sillte
një makrotekst te vetëm të tij. E thënë në
parim, mu zika nuk do të ishte gjithsesi një e
dhënë tërësisht origjinale në veprën e Buzu-
kut, pasi “ … me përjashtim të ndonjë fraze
vetiake t’ autorit hedhur tek-tuk nëpër tekst,
ky libër është fund e krye një përk-
thim”[113]. Megjithëse përkthimi parashi-
kon rikrijimin e një vepre në një gjuhë
tjetër, e cila në pjesën më të madhe të saj
përcillet me muzikë, duhet pasur parasysh
se në kohën kur Buzuku përkthente
“ Mesharin”, nuk bëhej ndonjë dallim rrën-
jësor ndërmjet veprës së përkthyer me
origjinalin. Nevojat për përdorim praktik,
shpeshherë sundonin kriteret e rrepta të
përkthimit.
Kuptohet që prania e tekstit muzikor
te “ Meshari” do të lehtësonte studimin e
origjinës muzikore të varianteve (ashtu si
dhe studimin e gjuhës),por edhe for mën e
re që ato mund të merrnin në “ këngëtimin”
e Buzukut. Këtu duhet marrë par asysh edhe
ndikimi që mund të ketë patur tek Buzuku
mënyra tradicionale e të kënduarit vendas,
e cila në shumicën e rasteve i interpretonte
të dhënat bazë të muzikës së kultit në një
rrugë të vetën, që gjithsesi sillte vështirësi të
reja për transkriptimin muzikor të tyre.
Gjithashtu është përsëri e hapur hipoteza, që
kjo mënyrë e veçantë e të kënduarit të
liturgjisë tek audienca nuk mund të ketë
kaluar pa ndikimin e saj edhe tek Buzuku.
Së fundi, i parë si një vazhdim e
njëkohësisht një fillim i letërsisë shqiptare,
a do të ishte e udhës të mendonim se ende
mund të ekzistojë edhe varianti muzikor i
“ Mesharit”, si gjysma tjetër e tij?
B - Zërat e shkrimtarëve
“...Gjëja më e rëndësishme e një shkrim-
tari është toni i tij,
ndërsa gjëja më e rëndësishme e një libri
është zëri i shkrimtarit,
ky zë që mbërrin deri tek ne”[114]
Në vitet kur u krijuan veprat e para të letër-
sisë edhe situata muzikore në Shqipërinë e
Mesjetës ishte e njësuar në pikëpamje të
organizimit. E thënë ndryshe, energjitë
krijuese të “ artistëve” u derdhën kryesisht
në kulturën fetare, terreni monopol i saj.
Kjo gjë bëhet e kuptueshme edhe për
Muzika dhe Letersia nga Shyqri Nimani
letërsinë, pasi pothuajse të gjithë shkrimtarët e letërsisë
së vjetër shqipe duke filluar me Buzukun, Budin,
Bogdanin, Matrëngën, Varibobën, etj., kanë qënë
priftërinj. Këtu do të përfshinim edhe hartuesin e
“ Formulës së P agëzimit”[115], të parin dokument të
datuar të gjuhës shqipe,arqipeshkvin e Durrësit P al
Ëngjëllin[116].
“ Zërat” e shkrimtarëve të letërsisë së vjetër janë
polivalentë. Ata janë njëkohësisht si një e dhënë e
koncentruar e personaliteteve të tyre krijues në letërsi;
e dhënë teknike që lidhet me a ftësitë e tyre vokale e
interpretuese të liturgjisë fetare dhe “ zëra”që bëhen
burim infor macioni mbi muzikën shqiptare të mesjetës.
Ky “ ansambël vokal”, në thelb zbulon frymën alterna-
tive të letersisë së vjeter, të asaj letërsie që e bëri “ …
klerikun shkrimtar të ç muar”[117].
Shqyrtimi i ter minologjisë muzikore në këto
vepra është mja ft i rëndësishëm. Në rastin kur të dhënat
muzikore të drejtpërdrejta mungojnë, shqyrtimi i
piketave terminologjike nuk është pa interes, kjo pasi
mund të përqasim dhe të rindërtojmë deri diku një
realitet muzikor që për ne mungon dukshëm. Nga
përdorimet e ter minogjisë mund të hedhim dritë mbi
nivelin e akumulimit të muzikës tek vetë autorët. Është
e qartë se një fond të rëndësishëm të tyre e z ënë ato që
lidhen me speci fikimet e pjesëve të liturgjisë, por në
vepër duhet parë edhe se cili ka qënë fondi tradicional
vendas i fjalëve të përdorura,raporti i tyre me të
renë,shqipërimet dhe neologjizmat e mundshme . P o kjo
praktikë duhet të ndiqet edhe për ato fjalë që vijnë nga
terreni i muzikës kulte. Është më se e qartë se këtyre
autorëve u përket merita e saktësimeve paraprake të të
gjithë kësaj lënde. P o në këtë lëmë është me interes të
shikohet edhe evolucioni i fjalëve të reja tek autorët
pasardhës, të cilët gjetën gjithsesi një përvojë para-
prake.
B uzuku:
Gjithmonë më ka lënë një gjurmë
të pashlyeshme mbie mri buzuku
(Jokli[118] e mendon këtë si me
prejardhje muzikore), por më pas
provova shijen e hidhur që më la
shpjegimi etimologjik i kësaj fjale,
i cili s’ kishte të bënte fare
me bu zu kun si instrument popul-
lor. “ Ky emër që do të thotë
“ Buzë-ujku”, hyn në sistemin e
antroponimisë shqiptare, ku janë të
shpeshta emrat e burrave (e të fa miljeve) të dala si
ofiqe nga e mra shtazësh…… pastaj do të jetë ndry-
shuar në Buzuku me zëvendësim tëulk-ut me uk”[119].
Buzuku ka përdorur fjalët: meshar, psalmet, psalmet e
pendesës, lutje, uratëve, antifonave, kanka(Kënga e
Këngëvet, Kankën e Zakarisë, Kankën e Si mo-
nit), fyell (fuell), Kyrie eleison, “ ...lacrymarum
valle”, “..lodërtitë e valletë”(lodërtiiteh), zani i turtul-
lit, cantus, canticum, tronbeta, Aiia Alleuya[120], an
Amen, requiem, citer, dymbelek, gjamënë, himn,
qeste,gareta, loderti, vaj.
B udi:
Sot nuk mendohet që Budi ka studiuar në Itali[121].
Mundësia më e madhe është që for mi mi i tij të jetë
bërë në Shqipëri pranë kuvendeve fetare vendase të
asaj kohe. Ai përveç veprimtarisë të zakonshme,
shkroi edhe rreth 3200 vargje për nevoja praktike në
gjuhën shqipe, të konceptuara si përmblëdhjë vjershash
homilike[122].
Në këtë kuadër, është vënë re se “ vjershërimi i
Budit tërheq vëmendjen të analizohet edhe në rrafshin
akustik tingëllor”[123], kur dihet që “ .. ai vargjet e veta
i ka krijuar që të distribuohen, të përjetohen e të shijo-
hen në for mën orale”[124]. She mbull i qartë është
“ Doktrina e krishterë”, një libër katekizmi, i ndërtuar
në for më dialogu me pyetje e përgjigjet përkatëse. Ndër
P a ge 5
veçoritë e vargut përmendim, ndërtimin sipas kritereve
akustike, funksionin sonor, përdorimet muzikore të rimës
etj. Thjeshtësia e ndërtimit të tyre, që populli i thoshte ato
kryesisht me këngë është një provë e afërsisë së tyre me
strukturat e vargëzimit popullor. P ërgjithësisht “ ..një
studim gjenetik i metrikës popullore, i mbështetur në
këngën e kënduar dhe të kërcyer me valle...”[125] do të
ishte mja ft i vlefshë m edhe në këtë fushë.
Fanatizmi i muzikës në meshën katolike lidhet me
skepticizmin e klerit për të ndryshuar for mulat qin-
dravjeçare muzikore të meshës. Megjithëse kultura kato-
like ishte me fanatike, përvoja e Martin Luterit i cili futi
meloditë tradicionale në Meshë, ka qënë gjithsesi një rrugë
për t’ u ndjekur. Budi punoi për këtë ndryshim konceptual.
P oezia e tij lirike ka qënë shkruar që ai vetë ta ligjëronte e
këndonte dhe të tjerët ta përcillnin atë pas tij. Natyra lirike
- soditëse e poezive të tij, përcillte tek masa e besimtarëve
më shumë idetë sesa pasionet. Në këtë vështrim ajo përng-
jet me stro fat orkestike të dramës antike.[126] Në këngën
e tetëmbëdhjetë të “ Doktrinës”(22, XVIII , 253, 3-6), Budi
këshillon se si ta lexojnë e këndojnë vjershën e tij. Ai vetë
kishte konstatuar se popullit i pëlqente “ .. me gjegjunë
kankë e përrallë”[127].
Fakt është që Budi vjershëkëndimin e ka të pandarë
nga komunikimi i drejtpërdrejtë me audiencën, e cila ka
qënë një mënyrë e komunikimit të letersise edhe përpara
tij. Mund të mendohet se Budi i përcillte vargjet e veta në
sfondin e melodive vendase, kjo për arsyen e thjeshtë të
komunikimit sa më të mirë, kur dihet qe kjo for më ko mu-
nikimi gjendej edhe në ritualet folklorike për festat e
ndryshme popullore të vitit. P roblemi i origjinës së
melodive është ende në mjegullnajë. “ Budi hartoi dhe një
“ Rituale Romanum” bashkë me shpjegimet latine të
meshës”[128].
Budi ka përdorur fjalët: kënduom, cingron, gjëmoj,
imnë, salikoj, psalikime, vaj, sekuencë, etj.
B ogdani:
Edhe Bogdani shkroi vjersha, por mund të themi se në to
poeti e ka udhëhequr muzikantin. Siç shkruan vetë:
“ Prashtu lëftova me ecunë njij udhe se ndërmjetshme, tue
ma ra m ndë mend kanka e P oetesë”[129]. Si të tilla ato
janë më të lira sesa kenget e Budit, si p.sh. në rastin e
“ Këngëve të Sibilave”[130]. Jemi të një mëndje me
Rugovën kur thotë për Bogdanin se ai përdoronte ter-
min vjershë për verso, ose vjersitë =kankë[131]. Nga
këndvështrimi ynë jo të gjitha mund të këndohen, pasi
mendojmë se synimi i tyre kryesor kishte një lloj
mëvetësie të tekstit letrar nga muzika.
Në prozën poetike të Bogdanit (“ Vajtimi i nënës
përpara të birit” dhe “ Nxënësit për mësuesin”), është
konstatuar ndërtimi në ligjëratë të drejtë “ me apostrofime
të drejtpërdrejta e të thekshme, ashtu siç ndërtohen vajet
popullore të shqiptarëve”[132], ndërsa tek përk-
thimet poetike (si në rastin e vargjeve të Homerit, të
përkthyer nga latinishtja[133]), konstatohet “ fizionomia
popullore në këto tri vargje tetërrokshe të rimuara AAA”,
të gërshetuara me “ kantikën dhe oden e njohur (latine) si
të thuash, të antifonës liturgjike”[134]. Gjithashtu është
me interes edhe fakti që Bogdani përmend te “ Cuneus
P rophetarum de Christo Salvatore Mondi, italice et epi-
rotice contextus”[135], emrat e P itagorës, Ambrozit, dhe
Gregorit I[136] dhe të dhëna rreth traditës sonë muzikore,
si në rastin e relacionit të vitit 1685[137]. Shaban Sinani
ndërkaq ka vënë re “ …karakterin polifonik të ideve të
Cuneus-it..”[138]. Bogdani ka përdorur
fjalët: kankë, lodërtar, kankëtar, thirravajë, boritë, lodër-
titë, curletë, valtim, të qanetë, këndyj, “Dies irae”, daulle,
lodërtarët, kumbon, këlëthet, çeste.

Non Profit Charitable
Organization
“ N E W L I F E ” J E T A
1774 - 76 street
Suite D3
Brooklyn, New York
11214
Phone: 718-594-0511
Fax: 201-795-4795
E-mail: Endri@newlifeaaco.org
Building a Future One Person At a Time...
Vazhdimi nga faqa 3 SHKRIMTARI ISMAIL KADARE NE INTERVISTEN DHENE BLENDI FEJZIUT NE "OPINION"
-Si është përkthyer fillimisht dhe është botuar në Francë
“ Gjenerali i ushtrisë së vdekur”?
Është botuar në Tiranë dhe jo në Francë. Është botuar falë
nismës së Jusuf Vironit, i cili kishte dalë nga burgu, ishte pa
punë dhe për qejf të tij, si të thuash, për nevojë të tij, i pëlqeu
ky libër, erdhi tek unë, e kam njohur për herë të parë. Më tha
zoti Kadare, do të doja që ta botoja. Po si, i thashë unë.
-Ju nuk e njihnit?
Fare, nuk e njihja. E ka filluar ta përkthejë që në 1963-1964.
Që në fillim. Kanë kaluar shumë vite dhe pastaj rastësisht u
botua nga shtëpia botuese “ 8 Nëntori”, frëngjisht, në kolonën
e letërsisë që botoi tek ne, gjithmonë thuhet që iu bë një
privilegj Kadaresë. S’ është e vërtetë, të gjithë shkrimtarët
shqiptarë, pak a shumë të njohur, kishin libra të përkthyer
anglisht, frëngjisht, gjermanisht, italisht, spanjisht.
-P or nuk dilnin në tregun perëndimor...
Sigurisht që nuk dilnin, por shpërndaheshin me anë të a m-
basadave, me anë të shoqatave.
-Ishte pjesë e propagandës komuniste të kohës...
Absolutisht, pjesë e propagandës për botën e jashtme... Në
radhë të parë ishin veprat politike sigurisht, të Enver Hoxhës,
pastaj ishin vepra letrare, ishin pothuajse të gjitha vepra të
përkthyera.
-Dhe u botua në Shqipëri, në gjuhën frënge “ Gjenerali
ushtrisë së vdekur”...
Në 1967-1968.
-Më pas...? !
Rastësisht i ka rënë në dorë një kryeredaktori të revistës
“ Evropa”, në Francë, P ier P arath, mik i vjetër i Shqipërisë,
mik që nga koha e Zogut, jo mik për arsye të komunisteve. E
ka marrë për ta lexuar, dikush ia dha në Tiranë, është habitur
nga romani dhe është habitur edhe nga përkthimi. Më ka çuar,
më ka mar rë leje, më ka tele fonuar në a mbasadë, më ka
telefonuar, a mund ta çojë gjëkundi. Ajo ishte vepër publike,
e ka çuar dhe e ka botuar tek shtëpia botuese parisiene, është
botuar menjëherë.
-Menjëherë?
P o, pasi e ka çuar ai. Dy vite pasi ka dalë në Tiranë.
-Cili ishte buja që shoqëroi romanin?
Menjëherë është pritur që në javën e parë me një tufë arti-
kujsh.
-Ndërkohë ju e ndiqnit këtë bujë në Shqipëri?
WE ARE ALSO ON THE WEB
WWW.NEWL IFEAACO.ORG
Cdo njeri mund te behet anetare dhe te bashkoet
me misionin tone per te krijuar nje shtet te vogul
E R E ketu ne kete continent te madh. Te ndihmojme
njeri tjetrin qoft dhe me nje keshille te thjeshte.
Kjo eshte nje thirrje per te informuar njeri
tjetrin plus dhe per projekte te ardhshme qe jane
ne pune e siper. Se shpejti nje Shkolle Shqipe
Anglishteje dhe nje vend ku te gjith njerezit te
gjejn nje strehim nga cdo hall apo nevoje. Bash-
kimi ben fuqi dhe Zemra e Vullnetarit nuk ka
cmim.
Jo shumë.
-P or e dinit që libri ishte botuar në Francë?
E mora vesh, nuk e kisha parë që ishte botuar, pas një farë kohe e ka m parë botimin, pasi nuk kishte asnjë mekanizëm për të
bërë lidhjen.
-Kur kontaktuat për herë të parë me botuesin tuaj? Ishin ata që ju kërkuan pas botimit të parë?
Është një histori shumë e gjatë, nuk besoj se ka shumë kohë për ta treguar. Është një histori krejtësisht paradoksale. Në të
gjithë Shqipërinë u hap fjala që unë jam ftuar nga botuesi francez, por shteti shqiptar, sipas zakoneve që diheshin, sikur që
nuk lejoheshin shkrimtarët shqiptarë që të venin në perëndim. Ka vazhduar thashetheme dhjetë muaj, një vit, ishin
thashetheme, nuk ishte e vërtetë.
-Nuk ishte e vërtetë?
Jo, s’ isha ftuar. Dukej e logjikshme saqë mekaniz mat qeveritare e besuan që një mekanizë m tjetër, një organizëm tjetër e ka
mbajtur ftesën, nuk e kanë dhënë. Unë vetë kujtoja se jam i ftuar, sigurisht.
-P or në fakt nuk ishit i ftuar?
P o. P astaj kam ardhur, më kanë thirrur në komitetin e partisë, për të më thënë që partia, për t’ i vënë fre thashethemeve
dashakeqëse që nuk e duam letërsinë dhe artin, as ne s’duam që të vazhdojnë, ju lejon të shkoni t’i përgjigjeni ftesës... Unë
nuk thashë që nuk kam marrë asnjë ftesë, pasi kujtoja se diku është ndalur ftesa. Në Ko mitet të P artisë...... P ra ju s’ kishitftesë
dhe komiteti i partisë duke u nisur nga një thashetheme ishte gati...
Të gjithë e dinim që kishte ftesë, qeveria e dinte se e dinte partia, partia se e kishte një organizëm tjetër më i lartë i partisë, të
tërë ishin të bindur që unë kisha një ftesë.
-Ju erdhët në P aris...
Erdha në P aris dhe ishte ambasadori Laver Malo, i cili gjithashtu kujtonte se unë kisha ftesë. Ka marrë në tele fon shtëpinë
botuese që ka ardhur filani më në fund, ata u hutuan. Ne s’ e kemi ftuar, e ke mi ftuar, s’ u mor vesh më . A mbasadori vetë u
shqetësua se mund t’ i kërkohej llogari, po ti si s’ e paske ditur që s’ ka ftesë. Kështu ka qenë historia e ardhjes sime.-P astaj
botuesi ju priti për hir të...
Botuesi në fakt, është një çështje shumë enigmatike që ka mbetur. Botuesi im i parë france z më ka takuar me, nuk e di pse,
ende sot s’ e kam të qartë, si me pahir si të thuash, a ishte puna se ata e kanë botuar pa kontratë si duket, kanë marrë çdo gjë
falas, e kanë shitur në 15-20 vende, për të cilën e kanë marr ë falas, pa pyetur. Është kjo arsyeja krejt e vockël, por kjo doli për
mbarë për mua, pasi nga ky shkak unë kalova tek një botues tjetër shumë i madh, tek “ Asheti”. Ka ndodhur kjo në një resto-
rant, që e mbaj mend edhe më sot, jo vetëm që M alo ishte shumë i shqetësuar, që unë erdha dhe të mos më priste kush. Kam
shkuar në një drekë, me një personalitet të rëndësishëm, drejtorin e Ashetit. Ishte një burrë i shquar dhe në drekë e sipër më
thotë zoti Kadare, pas suksesit që patët, çfarë do të botoni. Unë i thashë që s’do të bëjë gjë, pasi mu kthyen edhe dy
dorëshkrime të tjera. Jusuf Vrioni, ndjesë pastë, punoi me një vrull të madh, i ngazëllyer nga suksesi edhe i përkthimit të tij,
që të tërë thoshin sa mirë është i përkthyer, pa vënë emrin, ishte e ndaluar të vihej emri, përkthimi ishte anonimi. Atëherëai
përktheu me shpejtësi dy romane të tjera të miat, që ishin botuar ndërkaq, “ Kështjella” dhe “ Kronikë në gur”, i kisha
dorëshkrimet me vete. Kur erdhëm, a mbasadori i çoi Javer M alo, së paku për të korrigjuar këtë gjë tek botuesit. Ata dhanë
përgjigje pas dy javësh, negative. P randaj thashë, përdora fjalën enigmë, unë s’ e kam marrë vesh ende sot se çfa rë ka ndod-
hur. Drejtori i Ashet më pyeti, ai shikoi ambasadorin në sy, duke kujtuar, që ky njeri është në vete apo jo, është në rregullnga
mendja që po thotë këtë gjë. I dukej absurde si të mos botosh më pasi... A mbasadori tha që po është e vërtetë. Ai i tha “ ok”
shumë të drejtë, por a mund të mi tregoni mua ato dy dorëshkrimet e tjera, po sigurisht i thashë, sa të dalim nga restoranti,
shkojmë në hotel, t’ ua jap. P as tre ditësh më ka marrë në telefon, më tha do t’ i blej të dyja. Kështu unë e mbylla me botuesin e
parë, me të cilin s’ kisha kontratë dhe kalova tek një botues shumë herë më i madh dhe më shumë serioz, është një perandori e
vetë.