Cc tr n nh quan tr ng trong l ch s Vi t Nam

Tc gi ebook:C n V - canvedo@gmail.com - www.heartsay.good.to Ngu n:ttvnol.com,c m n anh em trong forum!

Cu h i : Bnh ch#n nh%ng tr(n +nh trong l,ch s. Vi/t Nam t1 th3 k5 X +3n th3 k5 XIX Cc l7a ch#n: Tr n B$ch %&ng (938) Tr n B$ch %&ng (981) Tr n t p kch Ung - Khm - Lim (1075-1076) Tr n th)y chi,n %ng Knh (1077) Tr n Nh/ Nguy0t (1077) Tr n Bnh L0 Nguyn (1258) Tr n %ng B1 %3u (1258) Tr n Ch/4ng D/4ng - Th5ng Long (1285) Tr n Ty K,t (1285) Tr n Vn %6n (1288) Tr n B$ch %&ng (1288) Tr n thnh %a Bang (1407) Tr n T7t %1ng - Chc %1ng (1426) Tr n Chi L5ng - X/4ng Giang (1427) Tr n R$ch G3m - Xoi Mt (1785) Tr n Ng8c H6i - %7ng %a - Th5ng Long (1789) Tr n thnh Gia %9nh (1859) Tr n ;$i ;6n Ch Ha (1861) Tr n t p kch ;6n Mang C (1885) L9ch s< Vi0t Nam c hng lo$t tr n ;nh l=n nh?, c tr n th@ng, c tr n thua. C tr n ng cha ta huy ;1ng hng chAc v $n qun, c tr n chB vi ngn, th m ch chB vi tr5m qun m thay ;Di cF cAc di0n chi,n tr/Gng. C tr n chB v=i quy m nh?, nh/ng l$i mang nghIa l=n, c tr n l$i huy ;1ng quy m l=n, nh/ng l$i ;em ;,n thLt b$i ;@ng cay. Nhn ;/Mc, ;nh gi ;/Mc l9ch s< oai hng c)a ng cha, ta m=i c thN chim nghi0m ;/Mc bi h8c hm nay. Ng/Gi Mn Chu ti,n vo Trung Nguyn v=i b1 Tam qu7c, ng/Gi Nh t BFn ti,n ra th, gi=i v=i b1 Binh php Tn T< trong tay. Bi h8c cO, nh/ng ;/Mc Png dAng linh ho$t trong tnh hnh m=i. CPng nh@c chB chu7c lLy thLt b$i! L9ch s< ta ; ghi rnh rnh! Ti m$n php ;/a ln vi tr n ;nh, quy m l=n nh? khc nhau, k,t quF th@ng b$i cOng khc nhau; nh/ng theo ti, ; l nhQng tr n ;nh mang nghIa quan tr8ng trong l9ch s< giQ n/=c c)a

ng cha. Trong ph$m vi c)a box, gi=i h$n vR nghIa v chi,n thu t s< dAng, mGi cc b$n cng tham gia. Ch@c ch@n l danh sch ch/a ;), t/ li0u, ki,n thPc l$i cng thi,u; nh/ng qua trao ;Di, @t phFi d3y h4n ln. L9ch s< Vi0t Nam c hng lo$t tr n ;nh l=n nh?, c tr n th@ng, c tr n thua. C tr n ng cha ta huy ;1ng hng chAc v $n qun, c tr n chB vi ngn, th m ch chB vi tr5m qun m thay ;Di cF cAc di0n chi,n tr/Gng. C tr n chB v=i quy m nh?, nh/ng l$i mang nghIa l=n, c tr n l$i huy ;1ng quy m l=n, nh/ng l$i ;em ;,n thLt b$i ;@ng cay. Nhn ;/Mc, ;nh gi ;/Mc l9ch s< oai hng c)a ng cha, ta m=i c thN chim nghi0m ;/Mc bi h8c hm nay. Ng/Gi Mn Chu ti,n vo Trung Nguyn v=i b1 Tam qu7c, ng/Gi Nh t BFn ti,n ra th, gi=i v=i b1 Binh php Tn T< trong tay. Bi h8c cO, nh/ng ;/Mc Png dAng linh ho$t trong tnh hnh m=i. CPng nh@c chB chu7c lLy thLt b$i! L9ch s< ta ; ghi rnh rnh! Ti m$n php ;/a ln vi tr n ;nh, quy m l=n nh? khc nhau, k,t quF th@ng b$i cOng khc nhau; nh/ng theo ti, ; l nhQng tr n ;nh mang nghIa quan tr8ng trong l9ch s< giQ n/=c c)a ng cha. Trong ph$m vi c)a box, gi=i h$n vR nghIa v chi,n thu t s< dAng, mGi cc b$n cng tham gia. Ch@c ch@n l danh sch ch/a ;), t/ li0u, ki,n thPc l$i cng thi,u; nh/ng qua trao ;Di, @t phFi d3y h4n ln. S/u t3m ;/Mc m1t bi c)a m1t tc giF VN S nPoc ngoi vi,t vR tr n R$ch G3m - Xoi Mt, nh/ng ;8c bi ny c cFm gic l bi v5n kN truy0n LS h4n l m tF tr n ;nh v c m1t s7 dQ ki0n h4i l$, ko trung hMp v=i nhQng g m tr/=c t= ; ;/Mc ;8c. Cc bc cP ;8c r6i cho ki,n.

Thin ti qun s7 Nguy8n Hu/ trong chi3n th:ng R<ch G=m Xoi Mt trn sng Ti?n Giang M@ Tho 1785
HNT Minh $i LTS: Hng n5m cP ;,n ngy mng 05 Thng Ging m L9ch, ng/Gi Vi0t trong n/=c cOng nh/ ngoi n/=c lun t/Sng nh= t=i chi,n th@ng c)a Pc Quang Trung Hong , cF th@ng qun Thanh t$i 7ng a, qut sch qun th ra kh?i bG ci. Chi,n th@ng 7ng a l chi,n th@ng cu7i cng trong tr n chi,n tranh ch7ng xm l/Mc giQa Vi0t Nam v Trung Hoa cch ;y h4n hai th, kT, v lV ; Fnh h/Sng c)a tr n 7ng a ; lm lu mG nhQng tr n chi,n khc c)a v9 vua mang trong ng/Gi thin ti qun sW. Chng ti xin ;5ng tFi bi vi,t c)a ng HFi Nam Tr3n Minh $i vR m1t chi,n th@ng khc c)a Quang Trung Hong ,.

Cc t/=ng chB huy th)y binh Xim La khng bao giG ngG r&ng thin ti qun sW NguyXn Hu0 ; tnh ton m1t cch chnh xc khoa h8c th3n kZ ;,n tuy0t vGi vR qui trnh c)a dng th)y triRu sV ln ;,n ;Bnh ;iNm v ;Png yn dng chFy m1t khoFng thGi gian tr/=c khi rng. ng vo lc 300 chi,n thuyRn v 20,000 th)y binh c)a chng ; l8t hon ton vo khc sng mai phAc giQa sng TiRn Giang M[ Tho. (1) 3u n5m 1785, NguyXn Hu0 cng Tr3n Quang Di0u, V V5n DOng, \ng V5n TrLn v Ty S4n NQ t/=ng Bi Th9 Xun ;,n c<a C3n GiG nh/ng khng vo Gia 9nh nh/ nhQng l3n tr/=c m ;i th]ng ;,n c<a sng TiRn Giang ;N vo M[ Tho. T$i ;y, m1t l3n nQa thin ti qun sW NguyXn Hu0 l$i sng chi v=i chi,n thu t mai phAc th3n kZ trn sng, di0t g8n qun Xim b&ng tr n th)y chi,n R$ch G3m - Xoi Mt. Tr n th)y chi,n R$ch G3m - Xoi Mt quF th t phFi ;/Mc ghi vo qun s< th, gi=i v=i ti v n dAng siu ;]ng ;9a hnh, ;9a v t, ;9a th, phong th)y v k, dA ;9ch ;N mai phAc v tiu di0t ;9ch th) c qun s7 nhiRu h4n gLp ba l3n m1t cch nhn h$ m khng c3n dng ;,n chi,n thu t c8c nh8n hay m1t k[ thu t no khc.

Khi ;,n, NguyXn Hu0 sai Tr/4ng V5n a ko ch) lWc vR th) thnh Gia 9nh, cn mnh th l p tPc thn hnh ;i quan st ;9a hnh v cho ng/Gi thm thnh qun tnh ;7i ph/4ng. D3u khng phFi l ng/Gi ;9a ph/4ng nh/ng v=i thin ti qun sW ;\c bi0t, NguyXn Hu0 ; thLy ngay th, t< ;9a ;N tiu di0t ;9ch. T< ;9a m NguyXn Hu0 ch8n cho qun Xim l m1t khc trn sng M[ Tho di khoFng 6 cy s7 n&m giQa hai con r$ch ;i vo sng R$ch G3m (cn g8i l sng S3m Giang) v R$ch Xoi Mt (cn g8i l sng Hi0p Pc). BR r1ng c)a sng g3n m1t cy s7. Khc sng ny ;/Mc n/=c t^ ba dng sng M[ Tho, S3m Giang, Hi0p Pc ;D vo nn khi th)y triRu ln th n/=c trn ;3y, th)y triRu xu7ng th n/=c v_n khng c$n. GiQa sng c c lao Th=i S4n di 5 d\m v c lao H1 nh? h4n c lau s y v cy b3n m8c um tm, khng c dLu chn ng/Gi qua l$i l ;9a ;iNm l t/Sng ;N giLu qun.

Tr n th)y chi,n R$ch G3m - Xoi Mt trn sng TiRn Giang M[ Tho v tr n b1 chi,n t$i R$ch D^a NguyXn Hu0 c< t/=ng \ng V5n TrLn chB huy th)y binh v c< t/=ng V V5n DOng chB huy b1 binh mS ;3u hai tr n ny. KhSi ;3u, ;on k` binh c)a V V5n DOng mang qun ;,n tr/=c ;$i bFn doanh qun Xim v qun NguyXn nh S Sa c khiu chi,n v=i lWc l/Mng 20,000 th)y binh, 300 chi,n thuyRn v 30,000 b1 binh. Qun Xim La r3m r1 ti,n vo n/=c ta trong m1t kh th, tW tin hi,u chi,n v ho th@ng rLt hung h5ng. ng vo lc qun Xim v m 1t ph3n qun c)a NguyXn nh ; chuan b9 xong lWc l/Mng tm qun Ty S4n ;N tiu di0t, th, bbng nhin, hm Ly, trGi v^a tG mG sng chng ; thLy m1t ;on k` binh c)a Ty S4n bLt ngG xuLt hi0n tr/=c ;$i bFn doanh. Qun Xim La hung hn ;ang mong g\p ;/Mc qun Ty S4n ;N ;8 sPc. L p tPc qun Xim liRn ;iRu ;1ng ngay m1t qun s7 ;ng p ;Fo c)a b1 binh v k` binh r3m r1 ti,n ra Png chi,n ngay. Th, l m1t tr n chi,n ;3u tin tuy ng@n nh/ng kh dQ d1i diXn ra giQa qun Xim La v qun Ty S4n. Qun Ty S4n ; c m/u k, dA ;9ch nn chB ;nh c3m ch^ng m1t lc bn giF thua, rt qun tho ch$y. ThLy qun s7 k` binh Ty S4n t h4n, qun Xim c t/=ng sI c)a NguyXn nh d_n ;/Gng liRn h qun ;uDi theo. Theo k, ho$ch dA ;9ch ; ;/Mc s@p ;\t tr/=c v cOng khng ;N cho qun Xim nghi ngG chng b9 dAng m/u vo t< ;9a, khi k` binh Ty S4n ch$y ;,n VInh Long th ;/Mc t5ng c/Gng thm qun. Hai ;on qun ny nh p l$i l p thnh m1t chi,n tuy,n m=i chG qun Xim ko ;,n. Th, l l$i thm m1t tr n chi,n dQ d1i nQa t$i VInh Long. Trong tr n ny k` binh Ty S4n ; phFi ch9u hi sinh m1t s7 qun ;N kch ;1ng tnh hi,u chi,n c)a chng theo nh/ k, ho$ch ; ;9nh tr/=c. Hai bn ;ang sp chi,n th b1 binh Xim ;i sau r3m r1 ko ;,n chia thnh hai ng theo chi ,n thu t g8ng km ;N bao vy k` binh Ty S4n vo giQa. ThLy qun Xim La ; m@c m/u k,, k` binh Ty S4n v^a ;nh v ^a rt lui vR h/=ng M[ Tho. Hai t/=ng chB huy qun Xim l LAc Cn v S$ UyNn c t/=ng sI c)a NguyXn nh ;i tr/=c chB ;/Gng cho 2,000 k` binh v 10,000 b1 binh Xim La ro ri,t ;uDi theo qun Ty S4n vR M[ Tho. Trong khi S trn b1 qun Xim La ;uDi theo qun Ty S4n vR M[ Tho th d/=i sng, $i t/=ng \ng V5n TrLn chB huy 100 chi,n thuyRn Ty S4n ;,n tr/=c ;$i bFn doanh qun Xim S Sa c khiu chi,n.

Hai t/=ng chB huy th)y binh Xim l Chiu T5ng v Chiu S/4ng mang ;,n 300 ;$i chi,n thuyRn v 20,000 th)y binh sang Vi0t Nam theo lGi c3u vi0n c)a NguyXn nh ;N di0t qun Ty S4n. y l m1t lWc l/Mng th)y binh hng h u nhLt ng Nam vo thGi ;. D tm c)a chng l nhn d9p ny ;i chi,m ;Lt c)a Vi0t Nam. V=i m1t lWc l/Mng th)y qun nh/ th, chng rLt tW tin sV lm cb qun Ty S4n m1t cch dX dng v v y kh th, c)a chng rLt hung h5ng hi,u chi,n. V, cOng th t l bLt ngG, ;ng vo lc qun Xim La v^a chuan b9 xong ;1i hnh tc chi,n th qun Ty S4n xuLt hi0n ngay tr/=c m\t. 1i chi,n thuyRn c)a qun Xim liRn tch b,n ti,n ra nghnh chi,n. Qun Ty S4n chG cho ;,n khi mLy chi,n thuyRn c)a qun Xim ; ;,n ;ng vo t3m sng ;$i bc ;\t trn thuyRn liRn b@n ngay ra m1t lo$t th9 uy. Qun Xim liRn b@n trF ;Oa ngay. V v thLy qun Ty S4n chB c m1t s7 chi,n thuyRn nh?, chng huy ;1ng ton b1 300 chi,c ti,n cng vy ch\t cc chi,n thuyRn qun Ty S4n ;N nh n chm ;9ch th). ThuyRn c)a qun Ty S4n l lo$i chi,n thuyRn nh?, hcp chiRu ngang nh/ng mbi thuyRn c ;,n 40 mi cho cho nn di chuyNn rLt nhanh ;N trnh ;$n ;$i bc c)a qun Xim. Cu1c th)y chi,n ;3u tin giQa qun Ty S4n v qun Xim ; thWc sW diXn ra trn sng Sa c. Hai bn cn cch xa cho nn chB dng ;$i bc v tn tam l<a b@n nhau. V mu7n k, ho$ch dA ;9ch vo tr n ;9a mai phAc S R$ch G3m Xoi Mt m khng lm cho qun Xim nghi ngG nn th)y binh Ty S4n ;nh rLt dQ d1i. Vi chi,n thuyRn c)a qun Xim trng ;$n, vi chi,n thuyRn Ty S4n cOng b9 trng ;$n. ,n ;y cc chi,n thuyRn Ty S4n pha sau t^ t^ rt lui, nhQng thuyRn cn l$i v^a b@n v^a rt lui theo. Qun Xim thLy thuyRn c)a Ty S4n rt lui, bn gia t7c mi cho ;uDi theo. Qun Xim ;uDi theo qun Ty S4n ;,n VInh Long v _n ch/a b@t k9p ;/Mc v t7c ;1 c)a thuyRn Ty S4n ;i nhanh h4n. Tuy nhin v _n giQ m1t khoFng cch ;N cho qun Xim trng thLy ;uDi theo. Khi cF hai ;on thuyRn ; vo ;9a ph n M[ Tho th mn ;m bung xu7ng. TLt cF thuyRn Ty S4n ;Ru ln ;n ;N cho qun Xim trng thLy. Cc chi,n thuyRn c)a qun Xim cOng ;Ru ln ;n v ro ri,t ;uDi theo. ,n khc sng ny th hai bn bG l r^ng cy r$ch b3n m8c um tm v d/=i ven sng th mn n/=c, d^a n/=c cOng lau lch m8c dy ;\c. y chnh l m1t ph3n ;9a hnh trong tDng thN ;9a hnh ;9a v t m NguyXn Hu0 ; ghi nh n ;N v n dAng vo ;9a th, an binh mai phAc. H4n nQa Ngi ; tnh ton tr/=c ;/Mc rLt chnh xc cF con n/=c th)y triRu v nhQng c4n gi t^ biNn ng sV thDi m$nh vo thng 11 m l9ch l thng ma m/a ; k,t thc v n/=c sng sV dng ln cao nhLt trong n5m, lm t5ng t7c sPc ;ay cho cc chi,n thuyRn nhanh h4n vo thGi ;iNm quy,t ;9nh c)a tr n th)y chi,n s@p xFy ra. Cng lMi h$i h4n nQa, chnh c/Gng ;1 c)a sPc n/=c v gi c)a th)y triRu dng sV ;ay cc chi,n thuyRn qun Xim cng tri nhanh h4n vo tr n ;9a mai phAc. QuF nhin, khi hai bn ;uDi theo nhau ;,n khc sng ny th dng th)y triRu b@t ;3u dng ln bo hi0u b&ng nhQng c4n gi m$nh. Gi nDi ln thDi xui theo dng th)y triRu dng cng cao th sPc n/=c cng ;ay nhanh t7c ;1 c)a cc chi,n thuyRn l/=t trn sng TiRn Giang v khi cc chi,n thuyRn ;,n R$ch G3m th trGi t7i h]n. Trong mn ;m m u, chB nghe ti,ng mi cho khua n/=c v ti,ng ,ch nhi, d, mn nB non t^ hai ven bG lau lch dy ;\c v8ng ra... 1t nhin, ph3n l=n cc chi,n thuyRn Ty S4n ;i tr/=c t@t h,t ;n, v rV vo con r$ch ;3u tin l R$ch G3m ;N an binh... Ph3n thuyRn ;i sau, v_n giQ nguyn ;n sng ;N nghi binh dA ;9ch cP ti,p tAc ;i th]ng trn sng M[ Tho.

Qun Xim La khng nghi ngG g cF nn v _n gia t7c thm mi cho nhanh theo v n t7c c)a n/=c th)y triRu dng ;N mong b@t k9p qun Ty S4n chB cn cch m1t qung rLt g3n. ,n con r$ch thP hai l r$ch Xoi Mt th tLt cF thuyRn ;i sau lm mAc tiu cho thuyRn Xim La ;uDi theo ;1t nhin t@t h,t ;n r6i rV vo con r$ch thP hai l R$ch Xoi Mt ;N k,t hMp v=i th)y qun NguyXn Hu0 phAc kch sdn t$i ;y. ThuyRn c)a qun Xim La bbng thLy pha tr/=c khng cn nh ;n no nQa. T/=ng Xim l Chiu T5ng gi t mnh cFnh gic, h6 nghi b9 l8t vo tr n ;9a mai phAc c)a qun Ty S4n, liRn bo ;1ng chuan b9 tc chi,n. Th, nh/ng ; qu mu1n r6i v cc chi,n thuyRn c)a chng ;ang b9 c/Gng ;1 c)a sPc n/=c v sPc gi cP ;ay nhanh t=i. Mu7n giFm t7c ;1 l/=t nhanh c)a thuyRn cOng c3n phFi c m1t qung thGi gian. Nh/ng ci qung thGi gian quy,t ;9nh sW s7ng cn c)a chng khng cn k9p nQa. BSi v ;ng lc Ly chng ; r4i h]n vo tr n ;9a mai phAc, pho hi0u tLn cng c)a qun Ty S4n nD vang. Th)y qun do NguyXn Hu0 chB huy t^ R$ch Xoi Mt v t^ cc con r$ch nh? ;6ng lo$t ti,n ra ch n ;nh b&ng tn tam l<a v sng ;$i bc ;\t trn thuyRn. 6ng thGi sng ;$i bc t^ hai bG sng, t^ c lao Th=i S4n v c lao H1 n lin h6i vo cc chi,n thuyRn qun Xim ;i S hng giQa. Qun Xim b9 ;nh ph) ;3u bLt ngG rLt dQ d1i vo cc chi,n thuyRn ;i tr/=c v b9 sng ;$i bc n lin tAc vo ;on thuyRn ;i giQa. TLt cF cc chi,n thuyRn c)a chng ch/a k9p phFn cng th ;ng lc Ly n/=c v gi th)y triRu ; ln ;,n ;Bnh ;iNm cao nhLt v ;Png yn dng chFy. TLt cF thuyRn c)a chng khWng l$i khi,n ;1i hnh cng thm r7i lo$n. T/=ng chB huy qun Xim l Chiu T5ng hoFng h7t ra l0nh bi,n h u qun thnh tiRn qun ;N rt lui theo con n/=c th)y triRu s@p chuyNn rng. Qun Ty S4n chB chG ;,n lc Ly, t^ R$ch G3m ko ra ch n ;nh, ;nh dQ d1i vo h u qun Xim, quy,t khng cho chng mS ;/Gng rt lui trong lc dng th)y triRu ;Png yn S ;Bnh ;iNm. Qun Xim bn ng/ng thoi lui v trS l$i tr n ;9a trong tnh th, hbn lo$n. Qun Ty S4n d6n h,t tDng lWc tLn cng vo cc chi,n thuyRn qun Xim ;ang v cng r7i lo$n, khng ti,n m cOng khng li ;/Mc. Chng bi,n thnh nhQng ci bia khDng l6 ;N hPng nhQng lo$t ;$i bc b@n nh/ x7i. 6ng thGi lin ti,p hng lo$t tn tam l<a c)a qun Ty S4n b@n nh/ m/a ro vo chng. Cc t/=ng chB huy th)y binh Xim La khng bao giG ngG r&ng thin ti qun sW NguyXn Hu0 ; tnh ton m1t cch chnh xc khoa h8c th3n kZ ;,n tuy0t vGi vR qui trnh c)a dng th)y triRu sV ln ;,n ;Bnh ;iNm v ;Png yn dng chFy m1t khoFng thGi gian tr/=c khi chuyNn sang rng. ng vo lc 300 chi,n thuyRn v 20,000 th)y binh c)a chng ; l8t hon ton vo khc sng mai phAc giQa sng TiRn Giang M[ Tho. y l nhQng giy pht c)a thGi gian quy,t ;9nh cWc kZ quan tr8ng m th)y binh Ty S4n chG ;Mi ;N d6n h,t tDng lWc qun sW tLn cng chng. Ng/Mc l$i th)y binh Xim La khng cn lMi dAng ;/Mc dng chFy ln xu7ng c)a th)y triRu ;N ti,n thoi nn tLt cF chi,n thuyRn c)a chng ;Ru lnh ;nh ;Png yn m1t chb ;N lnh nhQng lo$t ;$n ;$i bc v tn tam l<a c)a qun Ty S4n b@n trng mAc tiu. Cng thGi gian khan tr/4ng Ly, lMi dAng dng th)y triRu ;Png yn, mLy ngn th)y binh thi0n chi,n c)a ;1i qun ng/Gi nhi mang tn anh hng Y,t Kiu ;Gi nh Tr3n m th3m l\n su xu7ng n/=c bm st m$n ;y thuyRn gi\c ;Ac l)ng cF tr5m chi,n thuyRn c)a chng. N/=c sng theo cc lb ;Ac phAt ln trn ng p cF khoang thuyRn. Hng ngO th)y binh Xim r7i lo$n ngay, chng hoFng h7t nho nhc tm cch thot thn trn khoang thuyRn ;ang ng p n/=c th ;ng lc Ly, t^ ven sng ; xuLt hi0n hng ngn chi,c ghe nh? chS cc chi,n sI thi0n x$ Ty S4n ti,n ;,n b@n nh/ m/a ro nhQng mOi tn g@n ;3u s@t nh8n vo chng.

y l m1t th, ;nh th)y chi,n rLt c li0t v hQu hi0u ;/Mc l/u truyRn t^ ;Gi nh Tr3n ; chi,n th@ng qun Nguyn Mng trn sng B$ch &ng n5m 1288. M1t tr n ;$i th)y chi,n l9ch s< long trGi lS ;Lt c)a th)y binh Vi0t Nam ;ang ging ln ;3u qun Xim. MLy tr5m chi,n thuyRn c)a chng ;ang bi,n thnh m1t biNn l<a sng rWc cF m1t vng r1ng l=n trn sng TiRn Giang M[ Tho, tLt cF ;Ru b9 ;nh chm khng cn m1t chi,c. Th)y binh Xim v m1t ph3n qun NguyXn nh hon ton b9 tiu di0t. T7c ;1 thGi gian c)a tr n ;$i th)y chi,n v chi,n th@ng ; diXn ra nhanh nh/ m1t c4n c m1ng ;3y kinh hong v v cng kh7c li0t ;7i v=i qun Xim. ChB trong vng thGi gian c)a m1t con n/=c th)y triRu dng ln ;,n ;Bnh ;iNm v cOng chB v^a b@t ;3u h$ xu7ng (tPc l con n/=c rng, ;Png v rng). N,u tnh thGi gian Ly b&ng ;/Gng ;i c)a cy kim chB giG thGi nay th chB v ?n vcn c 13 ti,ng ;6ng h6. Hnh t/Mng cA thN h4n l t^ 9:00 t7i hm nay ;,n 9:00 sng hm sau. Th)y binh Ty S4n d/=i ti chB huy v tnh ton khoa h8c th3n kZ c)a thin ti qun sW NguyXn Hu0 ; nh n chm 300 chi,n thuyRn v 20,000 th)y binh Xim xu7ng sng TiRn Giang M[ Tho.

Chi,n thu t k,t thc nhanh ngoi sPc dW tnh c)a cc t/=ng chB huy qun Xim - ;,n nbi chng khng cn cF m1t tch t@c thGi gian no nghI ;,n vi0c ko cG tr@ng ;3u hng h3u cPu lLy m$ng s7ng, ;nh phFi lm v t t, th3n cho Dim V/4ng H B. (2) Dn t1c ta, nh= l$i ;ng 500 n5m vR tr/=c, qun dn ta v=i sW chB huy th3n thnh c)a Qu7c Cng Ti,t Ch, H/ng $o V/4ng Tr3n Qu7c TuLn ; ;nh chi,m v ;nh chm 400 ;$i chi,n thuyRn v tiu di0t 200,000 tn gi\c c/=p n/=c Nguyn Mng trn sng B$ch &ng. Trong khi tr n th)y chi,n ;ang diXn ra v cng kh7c li0t trn sng TiRn Giang M[ Tho th trn b1, qun b1 chi,n v k` binh Xim La v_n ro ri,t ;uDi theo qun Ty S4n do t/=ng V V5n DOng chB huy ;,n M[ Tho. Trn ;/Gng v^a rt lui v^a ;nh, v^a dA ;9ch vR M[ Tho ;ng theo nh/ k, ho$ch ; v$ch ra, nhiRu phen k` binh Ty S4n phFi d^ng l$i chi,n ;Lu c3m ch^ng v=i qun Xim La. ThGi gian tc chi,n tuy ng@n ng)i nh/ng cOng dQ d1i v cP mbi l3n nh/ th, k` binh Ty S4n d qun s7 t h4n, phFi chLp nh n hi sinh thm nhiRu chi,n sI anh dOng c)a mnh. C nh/ th, qun Xim m=i khng nghi ngG b9 dAng k, ;/a chng vo D mai phAc. C nh/ th, chng m=i h5ng mu hi,u chi,n ;uDi theo qun Ty S4n bn gt. Khi ;,n tr n ;9a mai phAc S M[ Tho th mn ;m bung xu7ng, ;1t nhin k` binh Ty S4n bi,n mLt vo mn ;m. Qun Xim La cOng v^a ;uDi k9p theo ;,n khu lau lch v snh l3y S R$ch D^a. ng lc Ly pho hi0u nD vang bo hi0u l0nh tLn cng c)a qun Ty S4n. $i b1 binh ch) lWc c)a qun Ty S4n do t/=ng Tr3n Quang Di0u v nQ t/=ng Bi Th9 Xun chB huy phAc kch sdn bLt th3n xung qun ra ;nh c n chi,n h,t sPc dOng mnh. NhG ; quen v=i ;9a hnh ;9a v t v ;9a th, rLt hiNm trS S R$ch D^a, nhG ; tch tA ;/Mc tinh th3n chi,n ;Lu anh hng v sPc dOng cFm quy,t t< chG ;9ch, tiRm lWc chi,n ;Lu c)a qun Ty S4n h,t sPc dOng mnh c li0t. 1i qun ch) lWc do ;$i t/=ng Tr3n Quang Di0u chB huy d6n h,t tDng lWc ;nh nh/ sLm st trGi ging ngay vo tiRn qun k` binh Xim ;i ;3u. 1i qun ch) lWc thP hai do nQ t/=ng Bi Th9 Xun chB huy cng v=i cc nQ ki0n t/=ng cFm t< Ty S4n tLn cng nh/ vO bo vo ;1i qun b1 binh Xim v^a ;,n. on k` binh c)a ;$i t/=ng V V5n DOng ;i vng vR pha sau ;nh th7c vo h u qun Xim b&ng tn tam ;1c h,t sPc c li0t. Qun Ty S4n ba m\t gip cng ;6ng lc quy,t li0t ;nh vo qun Xim m1t tr n vO bo long trGi lS ;Lt. XPng ;ng v oai hng v=i hD danh l ;$i nQ t/=ng Ty S4n, Bi Th9 Xun, ; chi,n ;Lu h,t sPc dOng cFm. B, tF xng hQu ;1t tung honh d8c ngang nhQng ;/Gng ki,m Ty S4n b truyRn v cng hung hiNm dOng mnh c li0t. ChB trong vng vi pht giao chi,n v=i ke th chnh di0n,

b ; chm bay ;3u t/=ng chB huy qun Xim l LAc Cn. Ph t/=ng qun Xim l Sa UyNn ;/Mc cLp bo h6n phi phch tn dao ;1ng tinh th3n chi,n ;Lu ngay. Qun Xim thLy ch) t/=ng b9 chm bay ;3u xu7ng tinh th3n kh)ng khi,p, chng h nhau tho ch$y. Qun Ty S4n cng ln tinh th3n chi,n ;Lu dOng mnh h4n. GiQa ;m t7i trGi nh/ ;9a ngAc v b9 lm vo ;9a th, mG m9t thin la ;9a vng tP bR th8 ;9ch nh/ th,, qun Xim La hoFng lo$n khng bi,t ;/Gng ;u m tho ch$y. Chng l=p b9 ;ao th/4ng v tn tam ;1c, l=p b9 snh l3y trLn ng p ch,t khng cn m1t m7ng. Ph t/=ng Sa UyNn phFi nhG ;on ty tng c n v0 lLy h,t sPc bnh sinh mS m1t con ;/Gng mu sinh t< trong gang tLc phng ln ngWa bi,n vo mn ;m v R n/=c. Tr n chi,n tiu di0t b1 binh Xim S R$ch D^a lm ta nh= l$i m1t tr n chi,n t/4ng tW diXn ra t$i Fi N1i Bng L$ng S4n vo n5m 1288. y l m1t tr/Gng hMp ti diXn hi hQu c)a l9ch s< ch7ng qun ngo$i xm n/=c ta ;ng 500 n5m tr/=c. Trong khi tr n th)y chi,n trn sng B$ch &ng, do H/ng $o V/4ng Tr3n Qu7c TuLn chB huy ;ang diXn ra v cng kh7c li0t ;N tiu di0t ton b1 lWc l/Mng ;$i th)y binh Nguyn Mng th, Thot Hoan tDng chB huy Nguyn Mng mang cF 100,000 tn qun rt lui vR n/=c qua ng bin gi=i pha B@c c)a tBnh L$ng S4n. ,n Fi N1i Bng th b9 b1 binh do /Gng Ho $i T/=ng Ph$m NgO Lo chB huy phAc kch sdn, ;nh cho m1t tr n cu7i cng sLm st trGi ging tiu di0t h3u nh/ ton b1 qun s7 c)a ;m tn qun rt lui ny. Thot Hoan cOng phFi nhG ;on c n v 0 ty tng mS m1t con ;/Gng mu sinh t< trong gang tLc sut ch,t m=i phng ngWa ch$y thot ;/Mc vR Tu. Cn NguyXn nh, h,t tr7n n4i ny ;,n n4i khc. Sau cng sM khng thot kh?i tay ;7i ph/4ng lng b@t, Ngi cng v=i m1t s7 t/=ng sI ch$y qua Xim xin t` n$n. Th, l ton ph/4ng Nam ; ;/Mc dcp yn. 500 n5m tr/=c: 1257 - 1288, gi\c Nguyn Mng sau khi ; tung honh t^ sang u v chi,m g3n 2 ph3n 3 quF ;9a c3u m=i mS ;/Gng xm l5ng n/=c ta b&ng tLt cF sPc m$nh vO lWc c)a ;on qun bch chi,n bch th@ng. Nh/ng chng khng c qun n1i tuy,n mch l7i chB ;/Gng v ti,p t, l/4ng thWc cho chng. Cn vo thGi nh NguyXn Ty S4n, qun Xim xm l5ng n/=c ta l do NguyXn HQu ThAy, t/=ng c)a NguyXn nh sau khi thua tr n ThLt KZ, ; mang 150 ty tng sang Xim c3u cPu. Khi qun Xim ti,n vo ;Lt Vi0t th c 7c Chu V5n Ti,p mang qun ;i tr/=c d_n ;/Gng cho 20,000 th)y qun Xim v=i 300 chi,n thuyRn do hai t/=ng Xim l Chiu T5ng v Chiu S/4ng chB huy nh p Kin Giang, xuyn qua R$ch Gi ;,n C3n Th4 r6i vo Ba ThLt ;N ;\t ;$i bFn doanh t$i Sa c. 6ng thGi 30,000 b1 binh Xim do LAc Cn v Sa UyNn chB huy xuyn qua Chn L$p, r6i ;i d8c theo sng H u Giang vo ph7i hMp v=i th)y qun c)a Chiu T5ng, Chiu S/4ng. R/=c qun ngo$i xm vo th phFi chB ;/Gng v ti,p t, l/4ng thWc nui qun cho chng l ;iRu ki0n ;/4ng nhin. Tr/=c tnh th, c qun c)a NguyXn nh lm n1i tuy,n nh/ v y, NguyXn Hu0 khng thN p dAng chi,n thu t c8c ng3m trn sng v cOng khng thN p dAng chi,n thu t v/Gn khng nh tr7ng v dn qun du kch chi,n ;N tiu hao lWc l/Mng ;9ch nh/ thGi nh Tr3n ;/Mc. Ngi ; v n dAng h,t sPc th3n kZ chi,n thu t t7c di t7c ;1ng, t7c chi,n t7c th@ng, v n dAng ;9a hnh ;9a v t ;9a th, v cF hi0n t/Mng th)y triRu thin nhin v cng lMi h$i ngn n5m m1t thuS trong k, ho$ch dA ;9ch vo tr n ;9a mai phAc ;N tiu di0t chng. M1t ;9ch th) ;ng gLp ba l3n l$i ;ang lc sung sPc nn chng rLt hung h5ng hi,u chi,n kiu ng$o v ho th@ng. Hung h5ng hi,u chi,n kiu ng$o v ho th@ng chnh l nh/Mc ;iNm c)a qun Xim. NguyXn Hu0 n@m r thm ;/Mc nh/Mc ;iNm tm l chi,n tranh ny c)a qun Xim nn ngi ; t n dAng tri0t ;N chi,n thu t mai phAc. DA ;9ch vo tr n ;9a ; b7 tr sdn v ;nh cho chng b&ng ;n tDng lWc v O bo sLm st, ;N k,t thc vInh viXn c m1ng xm l5ng ginh ;Lt c)a qun Xim, ghi thm vo trang s< ch7ng chi,n tranh ngo$i xm th trong gi\c ngoi c)a dn t1c Vi0t Nam m1t trang s< ve vang oai hng bLt di0t. V, thin ti qun sW xuLt chng c)a NguyXn Hu0 l$i cng ghi ; m nt vng son sng chi oai hng h4n nQa khi Ngi ba l3n c3m qun ra Th5ng Long bnh ;9nh B@c H chB trong vng m1t n5m sau chi,n th@ng R$ch G3m Xoi

Mt. \c bi0t h4n cF l chi,n th@ng ;6n Ng8c H6i m6ng 5 T,t Xun KT D u, m1t chi,n th@ng l_y l^ng nhLt trong l9ch s< ch7ng chi,n tranh ngo$i xm th trong gi\c ngoi c)a dn t1c Vi0t Nam v l9ch s< qun sW ch7ng chi,n tranh ngo$i xm trn th, gi=i.

(1) Bi ny l m1t trch ;o$n t^ bFn phn cFnh k[ thu t thWc hi0n c)a tc giF dng ;N ghi m, diXn ;8c, l6ng nh$c b7i cFnh (mood music) v m thanh ho$t cFnh (sound effects) n&m trong ton b1 tc pham truy0n ;8c $i Vi0t Hng S< Pc Thi TD VO Hong , Quang Trung NguyXn Hu0, ;$i anh hng bch chi,n bch th@ng. B1 audio CD ny sV pht hnh vo thng 8 n5m 2005 nhn kT ni0m ngy qui thin c)a Ngi l ngy 29 thng 7 m l9ch. (2) Theo qui lu t thin nhin, thGi gian c)a dng th)y triRu dng ln (con n/=c rong), v h$ xu7ng (con n/=c rng) l 24 ti,ng ;6ng h6, khng gian ban ngy hay ban ;m ;Ru khng Fnh h/Sng g ;,n qui lu t c)a dng th)y triRu. Dng n/=c th)y triRu chB ch9u Fnh h/Sng c)a vng quay tri ;Lt. Nh/ th, l cP 12 ti,ng ;6ng h6 cho con n/=c rong (ln) v 12 ti,ng cho con n/=c rng (xu7ng). KhoFng thGi gian giQa c)a hai con n/=c rong v rng ny l ;Bnh ;iNm c)a con n/=c ;Png (ng/ng dng chFy). Nh/ng tr/=c khi dng n/=c th)y triRu ln g3n ;,n ;Bnh ;iNm ;Png khoFng hai ti,ng ;6ng h6 th sPc n/=c chFy ch m l$i, cng ln g3n ;Bnh ;iNm ;Png th sPc n/=c chFy cng ch m l$i h4n nQa cho ;,n khi ng/ng h]n dng chFy trong khoFng m1t thGi gian n<a canh (30 pht). Khi dng th)y triRu b@t ;3u h$ xu7ng (rng) th dng chFy cOng rLt ch m khoFng 2 canh (2 ti,ng ;6ng h6). Qua canh thP ba n m=i (rng) h$ nhanh d3n, nhanh h4n v th t nhanh cho ;,n khi sng c$n h,t n/=c l thGi gian t^ thng 2 ;,n thng 7 m l9ch (6 thng). Nh/ng t^ thng 8 ;,n thng Ging m l9ch n5m sau (6 thng) th th/Gng l n/=c sng rng cOng khng c$n h]n. L=n nh/ sng TiRn Giang khi rng, n/=c cOng cn giQ ;/Mc phn n<a sng l v cc con sng v^a trFi qua m1t ma m/a. Vo thng 2 m l9ch 1784, NguyXn Hu0 cng cc t/=ng sI Ty S4n ;i khFo st thWc ;9a trn sng TiRn Giang M[ Tho ;N tm m1t khc sng l p tr n mai phAc qun Xim. V thng ny kh h u thGi ti,t kh ro, trQ l/Mng n/=c sng khng nhiRu cho nn ;9a hnh ;9a v t hi0n ra rLt r cho thLy ;9a th, NguyXn Hu0 ; ch8n ;N tD chPc l p h u c3n dW trQ l/4ng thWc kh ti cho binh sI mai phAc. Nh/ng ;\c bi0t nhLt l Ngi rLt quan tm l/u vR lGi trnh by c)a v9 thn bo nhn sI thn Ty S4n S ;9a ph/4ng vng sng TiRn Giang M[ Tho vR con n/=c th)y triRu v gi t^ biNn ng thDi vo ;6ng lc. Ngi ; h?i rLt c\n kV chi ti,t vR con n/=c rong v rng vo thGi gian ma m/a ; chLm dPt m thGi ;iNm t7t nhLt l vo thng 11 m l9ch. y cOng l thGi ;iNm n/=c sng TiRn Giang sV dng ln cao h4n tLt cF tLt cF cc thng trong n5m. Khi th)y triRu dng cao ln ;Bnh ;iNm ;N ng/ng dng chFy (tr/=c khi rng) th khoFng thGi gian con n/=c chFy rLt ch m ny l b7n canh (4 ti,ng). y l thGi gian v cng qu bu ;N quy,t ;9nh cho s7 ph n c)a th)y binh Xim. Sau khi ; ;iRu nghin ghi nh n ;9a hnh ;9a v t v ;9a th, giLu qun mai phAc cOng nh/ n@m ch@c ;/Mc cc y,u t7 thGi gian khng gian v phong th)y trn sng TiRn Giang M[ Tho, NguyXn Hu0 v cc t/=ng Ty S4n ;i ;,n quy,t ;9nh l p tr n mai phAc qun Xim t$i R$ch G3m Xoi Mt v cu1c tLn cng vo qun th ;/Mc Ln ;9nh vo thng 11 m l9ch. L do cWc kZ quan tr8ng trong chi,n thu t mai phAc ny l trong vng thGi gian b7n canh (4 ti,ng) c)a con n/=c th)y triRu cao nhLt trong n5m sV ;Png yn ho\c chFy rLt ch m trn ;Bnh ;iNm. Cc chi,n thuyRn qun Xim lc Ly sV khng thN no lMi dAng ;/Mc sPc n/=c c)a dng th)y triRu ;N di chuyNn nhanh nh/ mu7n. ThuyRn c)a chng di chuyNn rLt ch m ho\c sV cP nDi lRnh bRnh trn sng (m 1t ;$i chi,n thuyRn d to l=n bao nhiu nh/ng ;7i v=i sng TiRn Giang th chB nh/ m1t chi,c l). Nh/ th, nhQng vin ;$n ;$i bc b&ng kim lo$i b@n t^ cc sng th3n cng cD c)a n5m 1785 ;\t trn bG hay trn thuyRn m=i c tc dng hi0u quF cao. N,u thuyRn c)a ;9ch v_n cP di chuyNn nhanh trn dng th)y triRu th ;$n ;$i bc b@n theo ;/Gng c3u v 6ng sV kh trng mAc tiu. 6ng thGi n,u thuyRn ;9ch v_n lMi dAng ;/Mc sPc n/=c th)y triRu ;ay nhanh th ;1i qun ng/Gi nhi cOng kh bm st theo m ;Ac l)ng m$n ;y thuyRn ;9ch hi0u quF ;/Mc.

Tm l$i, khoFng thGi gian quy,t ;9nh 4 ti,ng ;6ng h6 c)a dng th)y triRu ln ;,n ;Bnh ;iNm fNG (ng/ng chFy) m thin ti qun sW NguyXn Hu0 ; tnh ton tr/=c ;/Mc m1t cch chnh xc khoa h8c khi Ngi v ;on t/=ng sI Ty S4n ;i khFo st thWc t, ;9a hnh ;9a v t v tm ;/Mc m1t khc sng chiRu di 6 cy s7, chiRu ngang 1 cy s7 giQa hai con R$ch G3m (sng S3m Giang) v R$ch Xoi Mt (sng Hi0p Pc) ;N b7 tr th, tr n mai phAc l y,u t7 v cng quan tr8ng gp ph3n chi,n th@ng th)y binh Xim La. Cn sng ;$i bc (sng th3n cng) c)a qun Ty S4n l lo$i sng ;/Mc sFn xuLt vo ;3u th, kT 16 khi b@n phFi chm m6i l<a vo ngi vin ;$n (nh/ ta chm l<a vo ci ngi pho) t^ ngoi h8ng sng vo, ngi b@t l<a chy t$o sPc m$nh t^ thu7c sng m=i t7ng vin ;$n trn ;c b&ng kim lo$i gang v ch ra kh?i nng v nng sng chB c tc dAng gip cho vin ;$n bay ra kh?i nng ;N ;i theo m1t ;/Gng th]ng. T3m ;i xa c)a vin ;$n t7i ;a cOng chB trong khoFng 200 mt, n,u trng ;/Mc mAc tiu th vin ;$n chB vh ra ;1 chAc mFng gy thi0t h$i cho thuyRn gi\c rLt h$n ch,. Lo$i ;$n ;$i bc c)a chi,n h$m hFi qun M[ by giG c nhiRu lo$i kch ch khc nhau, b@n vo cc mAc tiu khc nhau. \c bi0t c lo$i ;$n chiRu di 3 mt, ;/Gng knh vin ;$n ;,n 4 tLc (400 ly) ch]ng khc no nh/ m1t quF bom m1t tLn bay ;,n mAc tiu l$i do radar v0 tinh h/=ng d_n ;9nh v9 chnh xc. SPc tn ph kh)ng khi,p c)a n ngoi sPc t/Sng t/Mng. Chi,n thuyRn c)a qun Xim chB c3n lnh 1/20 sPc cng ph c)a n cOng ;) bi,n thnh ;7ng gb vAn. Cn ;$n ;$i bc c)a Ty S4n mbi khi b@n xong m1t vin phFi dng gie quLn vo ;3u g y thng nng sng cho s$ch bAi khi m=i tra m1t vin khc vo b@n ti,p. Tc dAng tn ph c)a n n,u trng mAc tiu chB hi0u quF ch^ng 30%. Ph3n l=n cng dAng c)a n l ti,ng nD vang ln (thGi Ly) chB c tc dAng th9 uy h d8a ;n cn no lm qun gi\c hoFng sM r7i lo$n mLt tinh th3n cFnh gic ;N cho ;1i qun ng/Gi nhi l\n su bm st theo m$n ;y thuyRn gi\c ;Ac l)ng thuyRn c)a chng. Hi0u quF thP hai c t3m st h$i kh)ng khi,p ;7i v=i qun Xim chnh l 3 lo$i tn. Tn tam l<a b@n chy thuyRn, tn tam ;1c b@n t3m g3n lc c n chi,n v tn g@n thm ;3u s@t nh8n b@n t3m xa st h$i chng. iRu quan tr8ng m h u sinh chng ta nn hnh di0n tW ho v R chi,n th@ng Ly l thWc lWc qun s7 Ty S4n chB c trn 10,000 chi,n sI, l$i phFi chia ra lm hai ;$o qun cho hai m \t tr n. Tr n R$ch G3m Xoi Mt v tr n R$ch D^a, trong khi qun s7 c)a gi\c cF th)y l_n b1 l 50,000 c1ng thm m1t ph3n qun c)a NguyXn nh nQa. M\c d t qun s7 h4n nh/ng chi,n sI Ty S4n ;/Mc huLn luy0n v ngh0 tc chi,n tinh thng c1ng thm tinh th3n yu n/=c dOng mnh kin c/Gng quy,t t< quy,t sinh l$i thng th$o ;9a hnh ;9a v t ;9a th, chi,n ;Lu h4n qun gi\c. Khi chng ; l8t vo tr n ;9a do mnh b7 tr mai phAc th d6n h,t sPc m$nh tDng lWc tc chi,n b&ng c ;nh ; p ;3u r@n (tiRn qun gi\c), ;m khc giQa (trung qun gi\c) v ch\t ;Pt khc ;ui (h u qun gi\c).

Anaheim ngy 23 thng 1 n5m 2005 em th tW ho v=i tLt cF nhQng tr n ;nh ; nn em nghI tr n no cOng l ;Bnh cao , ko thN ni ;/Mc tr n no hay h4n tr n no , v mbi tr n ;nh bao giG cOng c nghI ring vR cF quy m v t3m quan tr8ng , bnFn thn em th em thch tr n Ng8c H6i %ing %a v S ; c mLy trAc v$n th&ng KhWa TQ ch ch,t . hehe Theo ti, tr n Bnh L0 Nguyn khng nn ;/a vo hng "top", tuy r&ng ; cOng l tr n ;nh hay, v ta ; thnh cng trong vi0c lui qun, bFo ton lWc l/Mng. Vi0c lui qun khng phFi t/ t/Sng ch) ;1ng ban ;3u, m chB l m/u k, thng minh !t xu%t c)a L T3n (L PhA Tr3n) S b/=c ;/Gng cng, trong khi bFn thn vua Tr3n v_n cn hung h5ng, mu7n ;nh nQa. (m nh l ch(c ch*t)

Xt cho cng S tr n ;, qun Nguyn m$nh h4n v S th, th@ng. Ta y,u h4n, phFi rt lui b@t bu1c, t/4ng ;7i thA ;1ng, ;/Mc ci l c tr t tW. Ring vR giai ;o$n ch7ng Php thGi NguyXn, em thLy c thN bD sung thm vi tr n ny : - Tr3n C3u GiLy l3n thP nhLt 1873. - Tr n C3u GiLy l3n thP hai 1882. - Tr n S4n Ty 1883. Qun mLt, ;8c bi c)a bc Bundeswehr cOng h4i l$. V theo em ;/Mc bi,t, s< sch khng ghi nh n tr n chi,n l=n no trn b1 giQa qun Ty S4n v=i Xim, m chB ph?ng ;on r&ng cnh qun b1 b9 qun Ty S4n ch\n ;nh S vng ni bin gi=i, khng ti,n ;/Mc vo lnh th? VN. Bi vi,t vR tr n R$ch G3m Xai Mt s\c mi c)a ;m s< gia bn giLy, khng cht ki,n thPc k[ thu t chi,n tranh v quen vi,t lo ki,m chc. L8ai ny ti ; qu quen v qu chn r6i. ThWc t, ch@c ch@n l ;4n giFn h4n (v cOng phPc t$p h4n) bi vi,t trn nhiRu. Em vote cho Ng8c H6i %7ng %a. Vua Quang Trung khan cLp ra B@c (v^a ;i v^a nLu 5n), ;,n Thanh Ho, Ngi truyRn h9ch, m1 qun ;/Mc vi nghn ng/Gi (ba ng/Gi lLy m1t, pht ch7c ;/Mc vi nghn ng/Gi), Ngi tW lInh ;1i ny lm trung qun. Lc ;, qun Thanh c 20 v$n qun chnh quy v 9 v $n dn binh. Nh/ng chnh binh Trung Qun c)a Ngi chB l kZ binh. Ngi ti,n th]ng ;/Gng B@c Nam h/=ng Ng8c H6i, ;,n ;u th@ng ;Ly (tuy l nghi binh, nh/ng qu khi,p, v=i vi ngn tn binh, bao vy v ;nh vh hng v $n ;9ch phng th)). %1i qun m$nh nhLt v=i lWc l/Mng voi tr n m$nh nhLt l$i do % %7c Long chB huy, vng h/=ng ty, vo %$i ng, Kh/4ng %nh, %7ng %a l ;n hiNm lm vh qun Thanh, bPc t< v bPc ch$y hai t/ l0nh. May cho qun Thanh, % %7c Tuy,t ;i ch m, n,u ;,n ;/Mc B@c Giang, B@c Ninh tr/=c th qun Thanh khng cn m1t m7ng. V quy,t ;9nh sng su7t nhLt, c lV bD xung tr n ;nh Bun M Thu1t, khSi ;3u ma xun chi,n th@ng 1975. Ng/Gi VN c nhQng tr n ;nh h,t sPc vI ;$i v=i qun Mng CD nh/ Hm T< Quan, Ch/4ng D/4ng, Ty K,t, V$n Ki,p, %ng B1 %3u. NhQng tr n ny coi b1 cn l=n h4n nhQng tr n Liegnitz, Mohi m Mng CD ; t^ng ;nh S u Chu nh/ng chB ti,c ng/Gi VN khng c khi ni0m vR l9ch s< qun sW nh/ ng/Gi u Chu hay tAi tu nn khi vi,t vR cc tr n ;nh l=n ny s< gia chB tm t@c ng@n g8n ngho nn trong vng m1t hai hng, bFn ;6 tr n ;nh cOng khng c. N,u ;D th^a l ti li0u b9 gi\c tu ;7t th t$i sao nhQng tr n ;nh sau th, kT thP 15 giQa qun M$c, Tr9nh, NguyXn, ho c l Chim Thnh cOng tm t@c v?n vcn trong vng m 1t hai hng l cng Ngay cF nhQng tr n ;nh ch7ng TQ 79-85 v ch7ng qun CPC hi0n nay cOng khng phD bi,n, th t ;ng ti,c, v nhiRu nguyn nhn, nh ta l$i khng phD bi,n l9ch s< quin sW vinh quang, con chu chB ;/Mc ;8c nhQng h ho tAng ni0m tn vinh, thay v chi ti,t ho hng. V nghuyn nhn g th ;iRu ; cOng l bLt cng. Nh/ "binh th/ y,u l/Mc", c hai quyNn, N1i v Ngo$i. QuyNn ngo$i l nhQng g phD bi,n, nay cn l$i v ;/Mc vi,t thm. Cn quyNn n1i, do giQ b m t qu m nay thLt truyRn. %,n cF TTVNOL cOng s@p thLt truyRn r6i, chn qu ;i thi. N,u ;i ;,n 1975 th c lV ta ; ;i qu xa! N,u chB quan tm ;,n chuy0n "KhWa" ch,t th ta ; qu cFm tnh! Truyng tr/Gng hMp ny, ta nn quan tm ;,n nghIa v chi,n thu t th ph hMp v=i n1i dung c)a Box. T$m ;iNm qua nh! Tr n th)y chi,n %ng Knh v=i t/4ng quan lWc l/Mng qun T7ng l 4-6v$n, qun %$i Vi0t l 1 v$n. Tr n ny ta phAc kch, ;nh thi0t h$i n\ng qun T7ng, lm qu sFn ;/Gng v n l/4ng v k, ho$ch dng thuyRn ;N chuyNn qun qua sng Nh/ Nguy0t. Chnh tr n ny ; bu1c Quch Qy

n&m giam chn S phng tuy,n Nh/ Nguy0t, ti,n cOng dS m lui cng t0. Tr n %a Bang phFn Fnh chi,n thu t phng th) tiu cWc c)a nh H6. Ch/a kN, hnh thi b7 tr binh lWc v xy dWng cP ;iNm phng th) dS. Thnh kin c7, nh/ng l$i n&m trn bi r1ng, t$o ;iRu ki0n qun Minh c ;iRu ki0n t p trung binh lWc, pht huy tc dAng c)a cc chi,n cA cng thnh. Tr n ny, qun ch) lWc nh H6 b9 thLt b$i qu n\ng! Tr n R$ch G3m - Xoi Mt, v=i t/4ng quan qun Xim-NguyXn l 5 v$n, qun Ty S4n l 3 v$n. B? qua chi,n thu t phAc kch, th ngh0 thu t nghi binh v ;iRu binh c)a NguyXn Hu0 cOng th3n s3u. Nn nh=, pha Ty l 3 v $n qun Xim-Chn L$p, pha Nam g3n 3 v$n qun Xim-NguyXn, pha B@c l 2 v$n qun Tr9nh, n,u khng c ngh0 thu t nghi binh, v quy,t tm tiu di0t th3n t7c, @t sV khng c tr n Ng8c H6i - %7ng %a. Tr n thnh Gia %9nh v ;$i ;6n Ch Ha cOng l m1t chi,n thu t phng ngW tiu cWc. V=i /u th, tuy0t ;7i vR qun s7 v ch chi,n ;Lu, nh/ng qun NguyXn v _n thLt b$i. T^ ;, t$o bn ;$p cho qun Php nu7t h,t n/=c ta. Tr n Mang C ;nh dLu sW quan tr8ng c)a thng tin lin l$c, ;6ng thGi ;nh dLu n/=c %$i Nam hon ton mLt ch) quyRn. Mong cc bc gp thm! Ti c ci ny th@c m@c, khng bi,t g<i vo ;u, vo ;y h?i cc bc. T$i sao tr/=c ;y qun ta c /u th, tuy0t ;7i vR qun s7, ;9a lMi, (nhn ho) m v_n thua qun Php t4i bGi. Nh/ S tr n H N1i, qun Php chB c thuyRn, ;$i bc v 200 lnh m v_n chi,m ngon 4 thnh? Cho d l qun ta ton cung n? gio mc ;i ch5ng nQa th cOng lm g ;,n mPc thFm h$i nh/ v y, trong khi r rng, hoF lWc c)a ta cOng kh ;ng kN ; chP? Ti nghI v vO kh c)a qun Php hon ton l lo$i hi0n ;$i m=i ra l cn "sng 7ng" c)a VN l lo$i m ng/Gi u Chu ; vLt vo vi0n bFo tng t^ lu. CP nhn cu1c chi,n Iraq m=i ;y th cOng ; thLy r6i, hai bn ;Ru dng sng cF m M[ th t=i ;u th@ng ; m1t cch h,t sPc dX dng cOng v vO kh ca h8 qu t7i tn so v=i Iraq Trong cu7n Vi0t S< Tn Bin c vi,t vo thGi TW %Pc cP 50 ng/Gi lnh th 5 ng/Gi c sng v mbi n5m m1t ng/Gi lnh Ly chB ;/Mc t p b@n 5 pht v n,u ai b@n qu sV b9 ph$t tiRn ;N ;Rn b. Qun ;1i nh/ v y th cho d c 1000 cOng khng thN ch7ng nDi 1 ng/Gi c)a Php TrS l$i ch) ;R trang ny, ti thLy tr n %ng B1 %3u rLt l ho hng v tr n ny qun VN ;nh b$i khoFng 20,000 k` binh Mng CD chnh c7ng chP khng phFi l ci ;m tn binh b$i t/=ng Nam T7ng. Tr n ny c thN ni l t/4ng ;/4ng v=i tr n Leignitz Tr n %ng B1 %3u quF l tr n oai hng! V=i binh lWc ch/a b&ng 1/2, ;7i t/Mng l k` binh Mng CD, Tr3n Khnh D/ ; ch8n ;ng thGi ;iNm v khot su ;iNm y,u m lm nn th@ng lMi rWc rh. Tr n T7t %1ng - Chc %1ng cOng l m1t tr n ;nh kinh ;iNn khi binh lWc t h4n h]n. COng phFi ni t ai ch9u l mnh thua l@m . Cc tr n %a Bang, Gia %9nh, Ch Ha, Mang C th kh nu7t th t, phFi ;/a cc tr n C3u GiLy v S4n Ty ra Theo ti n,u m ;N ni vR phng ngW, mai phAc th x,p tr n T7t %1ng - Ninh KiRu ln hng ;3u, nh/ trong quyNn khSi nghIa Lam S4n th qun ta chB c 1 v$n, trong khi ; ;9ch ;,n 9 v$n, di0t v b@t 5,6 v $n. Tr n v n ;1ng ti,n cng th nn ni ;,n Ng8c H6i - %7ng %a, 10 v$n qun ta ;nh tan khoFng 30 v$n ghe. Ngoi ra nh/ sch Vi0t S< Thng Gim C/4ng MAc ; x,p tr n tLn cng Ung Chu c)a Thi y L Th/Gng Ki0t l ;0 nhLt v cng trong l9ch s<.

Tr n S4n Ty, ;nh dLu sW thLt b$i c)a qun triRu ;nh, trung tm khng chi,n c)a B@c K thLt th). Khng xPng ;ng ;/Mc ;/a vo sao. Cn tr n C3u GiLy khng xt cOng ;/Mc v ch) y,u do qun cG ;en ;nh. N,u ni vR ;nh phng ngW th em ch8n tr n Nh/ Nguy0t. %\c bi0t l nhQng tr n phFn kch c)a L Th/Gng Ki0t. Khi ;em qun ra B@c H di0t ghe ,nghe ni vua Quang Trung ;i ;,n ;u th/Gng nghB qun S chb v@ng , ;6ng khng mng qu$nh . N,u dn lng m pht hi0n ra th ng tri0t h$ cF lng , khng bi,t l ;ng hay sai ? Vi0n l9ch s< qun sW Vi0t Nam li0t k 20 tr n ;nh nDi b t nh/ sau (theo th, t/ th0i gian, ch-a ph3i x*p h5ng) : 1- Tr n B$ch %&ng (938) 2- Tr n B$ch %&ng (28-4-981) 3- Tr n Ung Khm Lim (10-1075 ;,n 3-1076) 4- Tr n th)y chi,n %ng Knh (1077) 5- Tr n Nh/ Nguy0t (18-1 ;,n 28-2-1077) 6- Tr n Bnh L0 Nguyn (17-1-1258) 7- Tr n %ng B1 %3u 8- Tr n Ch/4ng D/4ng Th5ng Long (5-6-1285) 9- Tr n Ty K,t (24-6-1285) 10- Tr n Nh/ Nguy0t V$n Ki,p VInh Bnh (6-7/1285) 11- Tr n Vn %6n (1-1288) 12- Tr n B$ch %&ng (1288) 13- Tr n thnh %a Bang (1-1407) 14- Tr n T7t %1ng Chc %1ng (7-11-1426) 15- Tr n h$ thnh X/4ng Giang (28-9-1427) 16- Tr n Chi L5ng (10-10-1427) 17- Tr n X/4ng Giang (10-10-1427) 18- Tr n R$ch G3m Xoi Mt (19-1-1785) 19- Tr n Ng8c H6i %3m MWc (31-1-1789) 20- Tr n %7ng %a Th5ng Long (31-1-1789) Khng bi,t c c3n phn tch t^ng tr n khng Canh qun chnh ;i qua %$i ng, Kh/4ng %nh, TF Oai,. l ;y c lng qu Ng Gia V5n Phi ; vi,t "Hong L NhLt Th7ng ", Ca ngMi chi,n d9ch ny b&ng nhPng cu t^ ho hng nhLt. l khu vWc ny cOng diXn ra nhQng tr n ;nh kh)ng khi,p nhLt ;N cnh qun "kZ binh" ny bLt ngG th3n t7c ti,n vo Th5ng Long t^ h/=ng khng ngG. NhQng tr n ny l %$i ng, %3m MWc, Kh/4ng Trung, %7ng %a. l %7ng %a (hi0n em ch/a bi,t S ;u), voi cng dn ; lLy r4m ;7t thnh r6ng l<a bao vy ;6n, S3m Nghi %7ng h,t ;/Gng ch$y tW t<. Vi giG sau khi qua %7ng %a, vo c<a ChM D^a, Tn SI Ng9 khng k9p ;ng yn ch$y qua sng, binh lnh mLt ch) tan vh ch$y theo, g_y c3u phao, xc ch,t t@c sng H6ng. l %$i ng, %3m MWc, Kh/4ng Trung, %7ng %a xc ch,t qun Thanh ;/Mc chn thnh 12 g, nay ; mLt dLu v,t. G %7ng %a hi0n nay l vo ;3u th, kT, ;o m/4ng %7ng %a-Ng8c H6i, cc xc ch,t nh\t ;/Mc chLt vo, r6i ng/Gi Hoa S ph7 T$ HiRn l p mi,u thG v gp tiRn xy cDng (mi,u S3m Cng, nay l ng S3m Cng). N,u qun Ty S4n ;i nh/ bc ni, th Ng Gia V5n Phi ch,t cF, lLy ;u ra m vi,t v5n hay nh/ v y. , trong chi,n d9ch ny c kN ;,n tr n H H6i-Ng8c H6i khng nhB, Trung Qun (ton tn binh) do Vua Quan Trung ;ch thn c3m, bao vy ;6n r6i g8i hng, cF ;6n mLy v$n ng/Gi ra hng m1t lc. R6i lLy vn tLn cng ;6n ti,p theo, cOng mLy v$n qun vh ;6n trong m1t buDi. Tuy S h/=ng ny (chnh binh nh/ng thWc l nghi binh) qun y,u h4n v chi,n th@ng khng dQ d1i nh/ S

h/=ng Ty do % %7c Long c3m qun (kZ binh nh/ng thWc l$i l chnh binh), nh/ng hi0u quF cOng cWc cao. % th,, cc chi,n th@ng t^ Gin Khau (nay l c3u Gin) ;Ru diXn ra cWc hi0u quF, Th5ng Long chB hai giG phi ngWa khng bi,t t g, t$o ;iRu ki0n cho % %7c Long ;/a ;n st th), hai t/=ng t/ l0nh khWa khng k9p bi,t g th m1t ; ch,t, m1t tho ch$y. , trn kia cc bc c ni ;,n tr n %a Bang. Chi,n tranh ny l cu1c chi,n l=n nhLt khWa ;nh ta, l$i ;ang lc "nhn nh H6 chnh sW phiRn h". 80 v $n qun, chia lm hai h/=ng (nh/ th/Gng, quFng Ty ;i ;/Gng Lao Cai v QuFng %ng ;i ;/Gng L$ng S4n). Cc bc c thN ni r h4n v R chi,n tranh ny khng. Theo s< tu vi,t th tr/=c th, kT thP 20, n/=c tu ;nh VN v=i binh lWc l=n nhLt l vo thGi nh Minh v=i qun s7 215,000. Em cOng c tham gia bnh ch8n trong sch ;Ly bc $! Nh/ng ph3n bnh... l8an th ko ch4i! Em ko c ni khi g ;u! V trong vA bnh ch8n ny, cc s,p ko ;/a ra tr n no ;Gi NguyXn cF! Theo em th tr n ;$i ;6n Ch Ha l cay nhLt! N,u nh/ m1t thGi gian di lin qun Php-Ty Ban Nha chi,m ;ng Gia %9nh chB c 300 qun, chB ring Tn ThLt Hi0p ; c 6.000 m ko ;nh. Lc NguyXn Tri Ph/4ng vo, c tDng qun s7 l 45.000, trong khi Php chB c 5.000. V y m ng ch8n phng ngW tiu cWc! ;$i ;6n xy cF n5m trGi, v y m chB giQ ;/Mc h4n 1 ngy! Sau tr n ny, Php xy dWng ;/Mc bn ;$p ;N chi,m Vi0t Nam. Cn sau tr n Mang C, tan b1 %$i Nam chnh thPc mLt ch) quyRn vo tay Php! C nn x,p cu1c b@c ph$t ghe c)a Nng Tr Cao ng/Gi L$ng S4n vo lm m8t trong nhQng chi,n cng c)a ;Lt n/=c ko nhB ? ng ta l m1t ng/Gi dn t1c v ;/Mc triRu L ( hay Tr3n ) cho php dn L$ng S4n ;/Mc l p ;Rn thG, v by giG S ; ng/Gi dn v_n cn thG ng ta. Cu1c tLn cng L/hng QuFng c)a Nng Tr Cao xt ra cn l=n h4n cF c)a Thi y L Th/Gng Ki0t. %8c trong quyNn Tm hiNu thin ti qun sW c)a NguyXn Hu0, th thGi Ty S4n c h$m ;1i rLt hng h u. Theo m tF c)a nhQng ng/Gi Php trong qun NguyXn nh th th)y qun Ty S4n c nhiRu lo$i tu chi,n, lo$i l=n chS 500 qun v 60 pho ho\c 400 qun v 50 pho, lo$i ch v^a chS 200 qun v 16 pho, lo$i nh? c 1 pho ho\c khng c, chS t^ 50-100 qun. Ring tr n Th9 N$i n5m 1801, th)y qun Ty S4n c khoFng 15 thuyRn lo$i l=n, khoFng 40-50 lo$i v^a, lo$i nh? ;,n hng tr5m chi,c, v 1.600 thuyRn v n tFi. Trong khi ;a ph3n thuyRn NguyXn nh chB chS ;/Mc 200 qun v vi khau pho. Trong chi,n d9ch ;nh qun Tr9nh, NguyXn Hu0 cOng ; dng m1t h$m ;1i 1.000 thuyRn chi,n v thuyRn v n tFi. Ngoi ra pho d/=i thGi Ty S4n cOng chi,m s7 l/Mng l=n v rLt quan tr8ng, g6m cF tW ch, l_n pho do Php, B6 %o Nha ch, t$o. l lu[ TrLn Ninh n5m 1802, qun Ty S4n khi rt lui ; b? l$i t=i 700 khau pho. Tr n RG-XM, th)y qun Ty S4n tuy t h4n nh/ng theo tc giF th c hoF lWc pho trn thuyRn chi,n v/Mt tr1i th)y qun Xim. Tr n RG-XM, ;ng nh/ bc danngoc ni, diXn ra rLt ;4n giFn. H$m ;1i Xim ti,n ;nh MI Tho b9 cc ;1i khiu chi,n Ty S4n d_n d@t vo khu vWc phAc kch. Khi ton b1 h$m ;1i Xim ; l8t vo khc sng di 7km th thuT qun Ty S4n t^ r$ch G3m v r$ch Xoi Mt ti,n ra kho ch\t, ph7i hMp v=i cc thuyRn chi,n an sau c lao Th=i S4n ti,n ra ;nh tDng lWc vo thuT qun Xim. Trong khi ;, pho binh v b1 binh Ty S4n b7 tr b m t 2 bn bG v trn c lao Th=i S4n ;nh vo s/Gn ;9ch. Nh/ v y tr n ;nh ;4n thu3n l cu1c ;8 pho giQa th)y qun Xim v thuT qun+lAc qun Ty S4n. Pho l vO kh chnh v quy,t ;9nh, m\c d c thN qun Ty S4n cOng x< dAng thm tn n?, hoF hD... nh/ng chB l phA. Cn ";1i qun ng/Gi nhi" hay "cc k9 binh cFm t<" cOng nh/ tr n ;nh c)a nQ t/=ng Bi Th9 Xun chB l thu d0t

Vng, nhn ch) ;R ny xin ;/Mc ;i su phn tch t^ng tr n ;nh, ch) y,u l vR t/4ng quan lWc l/Mng, ngh0 thu t chi,n d9ch dWa theo phn tch c)a Vi0n L9ch s< qun sW Vi0t Nam. Cn diXn bi,n tr n ;nh chB ni s4 l/Mc ho\c b? qua v h3u nh/ S ;y ai cOng bi,t. ----

TRAN BCCH DFNG (938)

Trong cu1c khng chi,n ch7ng qun Nam Hn l3n thP 2 (938), tr n B$ch %&ng do Ng QuyRn trWc ti,p chB huy l tr n quy,t chi,n chi,n l/Mc, l cu1c ;8 sPc giQa dn t1c ta v gi\c Nam Hn. Tr n ;nh ny c nhQng nt rLt ;1c ;o v c nghIa l=n trn nhiRu lInh vWc. Cu1c chi,n tranh xm l/Mc quy m l=n v mang ;3y tham v8ng ny c)a Nam Hn ;/Mc che ; y d/=i chiu bi cPu gip KiRu Cng TiXn. Qun ;1i Nam Hn ; dy d$n trong chi,n tranh S vng Hoa Nam v trong cu1c ;n p cc phong tro ch7ng ;7i c)a cc Man tr$i S vng QuFng %ng v QuFng Ty. Vua Nam Hn s< dAng 1 lWc l/Mng binh thuyRn l=n, giao cho con l V$n V/4ng Hong Thao lm TBnh hFi qun ti,t ;1 sP th7ng lIng ;$o qun viXn chinh v tW mnh lm t/=ng d_n 1 ;$o qun qun ;ng S trLn HFi Mn, st bin gi=i, lm k, thanh vi0n, k9p thGi yNm trM cho Hong Thao. Nh/ v y, Hong Thao v^a ;/Mc sW ti,p Png c)a L/u Cung pha sau, v ^a c lWc l/Mng n1i Png c)a b8n phFn b1i KiRu Cng TiXn S trong n/=c. %/Mc tin qun Nam Hn chuan b9 ko sang xm l/Mc, vi0c lm c3n kp tr/=c h,t c)a Ng QuyRn l tD chPc ;$o qun t^ chu i ti,n ra B@c ;N tr9 t1i tn Vi0t gian phFn b1i. Th, lWc phFn b1i nhanh chng b9 dcp tan. Thnh cng ny v^a lm thLt b$i ngay t^ ;3u m m/u dng n1i Png c)a ;9ch, v^a t$o ra th, ch) ;1ng cho cu1c khng chi,n. BLy giG Hong Thao ; ;/Mc l0nh chB huy ;$o th)y qun ti,n vo sng B$ch %&ng. Tr/=c tnh hnh ;, t$i thnh %$i La, Ng QuyRn h8p cc t/=ng, bn r&ng : Hong Thao l 1 ,a tr6 d5i, em qun t7 xa *n, qun lnh cn m8i m9t, l5i nghe Cng Ti:n ch*t, khng c ng-0i lm n!i ,ng, m%t va tr-<c r=i. Qun ta c s,c m5nh ?ch v<i qun m8i m9t, t%t ph -Ac. Song hB c lAi th* C thuyDn. N*u ta sai em cBc l<n ng ngEm C cFa biGn tr-<c, vt nhBn Eu m b?t s(t, thuyDn cIa hB nhn khi n-<c ln ti*n vo bn trong hng cBc, b%y gi0 ta sK d: bD ch* ng/. Khng cho chi*c no ra thot (M5i Vi9t SKTT) Nh n ;9nh c)a Ng QuyRn chPng t? ng l 1 vin t/=ng bi,t ;9ch bi,t ta. Hong Thao rLt hung h5ng nh/ng cn h$n ch,. Qun ;9ch t^ xa ;,n cn m0t m?i l$i mLt n1i Png, tinh th3n y,u km; trong khi ; kh th, qun ta ;ang m$nh, l$i lm ch) tnh hnh. % l ;iRu ki0n d_n ;,n sW tLt th@ng c)a qun ta, sW b$i vong khng thN trnh kh?i c)a ;9ch. Tuy v y Ng QuyRn cOng chB ra ;/Mc lMi th, c)a ;9ch l vi0c chng c thuyRn chi,n m$nh. N,u ta ch) quan khng phng b9 chu ;o th k,t cAc th@ng b$i c)a cu1c khng chi,n ch/a thN l/Gng tr/=c. VR lWc l/Mng c)a cc bn, s< cO khng ni r cA thN. Qua lGi bnh c)a s/ gia L V5n H/u TiDn Ng V-1ng c thG l%y qun m<i hBp cIa %t Vi9t m nh tan -Ac trNm v5n qun Hong Thao, th chng ta c thN bi,t ;/Mc t/4ng quan lWc l/Mng giQa ta v ;9ch l rLt chnh l0nh. VR pha Nam Hn, t^ hng ngn n5m, QuFng Chu l 1 trung tm m u d9ch ;7i ngo$i l=n, c nhiRu thuyRn bun trn biNn. Nam Hn c th)y qun m$nh v qun ;1i c)a h8 ; trFi qua kinh

nghi0m tr n m$c. LWc l/Mng chi,n ;Lu c)a th)y qun h3u h,t l nhQng ng/Gi ; t^ng lm nghR ;nh c, lm mu7i, nhQng th)y th) v c/=p biNn NhQng ng/Gi lnh ; ;/Mc huLn luy0n chu ;o v mAc ;ch chinh phAc v 5n c/=p. VO kh trang b9 c)a Nam Hn l b$ch binh, ngoi cu lim, mc treo, g/4pm gio, cn c nhiRu cung n?. N? c nhiRu lo$i, trong ; n? n\ng v=i hi0u suLt chi,n ;Lu cao v ;/Mc trang b9 t7i ;a. Qun Nam Hn rLt gi?i s< dAng n?. S< Trung Qu7c g8i h8 l ;1i qun Th3n n? VR pha qun ;1i c)a Ng QuyRn, chng ta chB bi,t r&ng s7 ; bao g6m qun ring c)a Ng QuyRn trLn giQ chu i tr/=c ;y, nhQng ;4n v9 trung thnh v=i D/4ng %nh Ngh0, cng v=i qun c)a cc t/=ng, cc ho ki0t ;9a ph/4ng ;,n tA h1i v cc ;1i dn binh do cc lng x tD chPc. VR m\t v O kh, chi,n thuyRn cn nhiRu h$n ch, h4n so v=i qun Nam Hn. Qua nghin cPu khFo cD h8c cng v=i t/ li0u ;7i chi,u c)a Trung Qu7c c thN ;on r&ng qun ;1i c)a Ng QuyRn ;/Mc trang b9 cc lo$i cung n?, khin, m1c, lao, g y, ki,m, dao g5m, gio, kch Ngoi ra khi chi,n ;Lu trn thuyRn qun s[ cn dng cF cu lim, mc treo, l/=i c VR thuyRn, c thN lc ; qun ;1i c)a Ng QuyRn ; dng nhiRu lo$i thuyRn, trong ; c thuyRn mng ;6ng m s< sch th/Gng ni t=i. ThuyRn mng ;6ng mOi thuyDn c c 25 thIy thI, 23 tay cho, thuyDn cho ng-Ac xui nhanh nh- gi (M5i Vi9t SKTT) l lo$i thuyRn hcp v di, c 2 ;y, l=n nh? khc nhau, rLt ti0n s< dAng trong chi,n ;Lu. Nh/ v y xt trn gc ;1 tiRm lWc v t chLt, trang b9 qun sW th qun ta thua km qun gi\c, nh/ng v R thin th0i, ?a lAi, nhn ha th qun ta h4n. Chnh v th, Ng QuyRn ; kh]ng ;9nh qun ;9ch sV dX bR ch, ngW v tLt ph ;/Mc. Trn c4, ;nh gi 1 cch chnh xc t/4ng quan lWc l/Mng giQa ta v ;9ch, thLy m\t m$nh c)a ;9ch v h$n ch, c)a ta, ;6ng thGi l$i thLy r m\t y,u ch m$ng c)a qun ;9ch v m$nh c4 bFn c)a ta, Ng QuyRn ;i ;,n xc ;9nh m/u l/Mc ;nh ;9ch b&ng k, tD chPc m1t tr n ;nh l=n tiu di0t ;$o binh thuyRn gi\c ngay t$i vng c<a sng B$ch %&ng, n4i chng tLt phFi ;i qua ;N c thN ti,n vo n1i ;9a n/=c ta. Trong lGi bn v=i cc t/=ng, Ng QuyRn ; ;R xuLt k, sch ;nh th)y qun gi\c l sai ng/Gi ;em c8c l=n v$t nh8n ;3u b9t s@t ;ng ng3m tr/=c S c<a sng v lMi dAng quy lu t ln xu7ng c)a n/=c triRu ;N ch, ngW thuyRn gi\c, khng cho chng ch$y thot. % chnh l m/u l/Mc phFn cng v=i quy,t tm ;nh th@ng ;9ch ngay khi chng v^a xm ph$m ;,n bG ci n/=c ta. Qua m/u l/Mc ch7ng gi\c m Ng QuyRn ; bn v=i cc t/=ng c thN thLy mAc ;ch c)a tr n ;nh l nh&m tiu di0t ton b1 ;$o binh thuyRn l=n do hong Thao chB huy khi chng v/Mt biNn ti,n t=i vng c<a sng B$ch %&ng. - %$o binh thuyRn l=n c)a Hong Thao l ch) lWc. - Cn ;$o qun c)a L/u Cung S HFi Mn l ;$o ti,p theo, lWc l/Mng dW bi. - N,u ;$o qun Hong Thao ti,n sang thu n lMi, ho\c chB b9 qun ta ch\n ;nh tiu hao, nh/ng v_n ti,n ;/Mc, th ;$o qun dW b9 c)a l/u Cung @t sV trn sang t5ng c/Gng ;N ; bcp lWc l/Mng khng chi,n.

- Nh/ng n,u ;$o qun Hong Thao b9 tiu di0t g8n nhanh chng th ;$o qun c)a L/u Cung sV khng k9p sang t5ng vi0n, m chB cn cch duy nhLt l h$ cG rt lui ;N an ton tnh m $ng Qua lGi Ng QuyRn ;9nh k, ch7ng gi\c c thN thLy r m1t s7 ;iNm thu1c cch ;nh trong tr n quy,t chi,n ny nh/ sau : - VD Pi t-Ang tc chi*n : Ton b1 ;on binh thuyRn l=n c)a ;9ch do Hong Thao chB huy, g6m hng v $n qun v=i hng tr5m thuyRn ch l=n. - VD ?a bn tc chi*n : Ng QuyRn ch8n 1 c<a sng m khF n5ng qun ;9ch sV ti,n vo ;N b7 tr tr n ;9a mai phAc, ; l c<a sng B$ch %&ng, n4i c ;9a th, hiNm trS c thN b7 tr 1 tr n th)y chi,n - VD cch nh : Ng QuyRn ch) tr/4ng b7 tr tr n ;9a mai phAc v=i nhQng c8c gb b9t s@t nh8n ;ng ng3m d/=i n/=c ;N cFn ph thuyRn gi\c, k,t hMp giQa v n ;1ng ti,n cng v mai phAc, ;Mi khi n/=c triRu ln sV khiu chi,n nh< ;9ch vo tr n ;9a c8c ng3m r6i ti,n cng tiu di0t chng khi n/=c triRu xu7ng. - VD sF dQng l/c l-Ang : LWc l/Mng chi,n ;Lu sV c 2 b1 ph n : + M1t lWc l/Mng v=i nhQng chi,n thuyRn nh? v nhc, c4 ;1ng nhanh c nhi0m vA khiu chi,n, nh< ;9ch + B1 ph n ch) lWc g6m ph3n l=n qun th)y b1 b7 tr mai phAc ;N ti,n cng tiu di0t khi chng ; l8t vo tr n ;9a c8c ng3m. Qun ;1i ch) lWc c)a Ng QuyRn s<a so$n chi,n ;Lu trong sW ph7i hMp v=i cc ;1i dn binh c)a cc lng x v sW tham gia phAc vA chi,n ;Lu c)a nhn dn trong vng. Ngoi Ng QuyRn l v9 chB huy t7i cao, cn c cc t/=ng Ng X/4ng Ng p (con cF Ng QuyRn), D/4ng Tam Kha (Con D/4ng %nh Ngh0, em vM Ng QuyRn), %b CFnh Th$c. Sau khi ;nh tan b8n phFn b1i KiRu Cng TiXn, Ng QuyRn v b1 tham m/u ti,n qun vR vng biNn ;ng b@c cng v=i nhn dn ;9a ph/4ng chuan b9 th, tr n ;n ;nh qun Nam Hn. Vng sng B$ch %&ng, n4i ;/Mc Ng QuyRn ch8n lm chi,n tr/Gng quy,t chi,n l 1 vng ;9a l quan tr8ng, l c<a ng pha ;ng b@c v l ;/Gng giao thng quan tr8ng t^ biNn %ng vo n1i ;9a n/=c ta. C<a biNn B$ch %&ng to r1ng, rt n/=c t^ vng ;ng b@c B@c B1 ;D ra v9nh H$ Long. T^ c<a biNn ng/Mc ln g3n 20 km l ;,n c<a sng Chanh. Pha hQu ng$n c dy ni ; vi Trng Knh v=i nhiRu hang ;1ng, sng l$ch v thung lOng hiNm trS. Tr/=c c<a sng B$ch %&ng, v R pha b@c l nhQng ;Fo nh? t^ v9nh H$ Long ko t=i. ThuyRn t^ biNn vo sng, len qua vng qu3n ;Fo ny khi g\p sng to gi m$nh v_n bFo ;Fm an ton. 2 bn bG sng (nay l ;6ng ru1ng v xm lng) x/a kia cn nhiRu cnh r^ng r m GiQa vng thin nhin sng biNn ;, Ng QuyRn khan tr/4ng xy dWng 1 th, tr n mai phAc lMi h$i ;N ch) ;1ng ph gi\c. Tr n ;$i ;6n Ch Ha, Vi0t ta g8i l ;6n KZ Ha, Php g8i l Ch Ha. %y thWc ra l m1t h0 th7ng chi,n lOy lin hon, nh&m mAc ;ch bao vy qun Php trong thnh Gia %9nh.

%iNm s4 qua tnh hnh qun ;1i ta lc ;, thLy kh gi7ng by giG . VO kh thWc ra cOng ;3y ;) nh/ng l$c h u, th/Gng l cLt k[ trong kho h4n l pht cho lnh. BSi v y 50 tn qun m=i c 5 tn trang b9 sng ;iNu th/4ng chm ngi. Mbi n5m t p b@n chB c m1t l3n, mbi l3n 6 vin. Ai b@n qu th phFi b6i th/Gng. M theo cA V/4ng H6ng SNn th lc qun Php chi,m thnh Gia %9nh c chi,m ;/Mc -Hai m/4i ngn (20.000) cy sng tay ;) ch, v m1t s7 binh kh nh/ g/4m gio v.v... nhiRu khng thN ;,m. - Tm m/4i l5m (85) thng thu7c sng v v s7 kN no b sng, h?a pho, dim sanh, tiu th$ch (salptre), ch v.v... - M1t s7 la trQ trong kho ;) sPc nui t^ su ;,n tm ngn (6.000 8.000) nhn khau trong vng m1t n5m. S7 la ny ;7t, chy m B g3n 3 n5m trGi. - L$i v=i m1t s7 tiRn bFn xP (;i,u v kVm) ;N trong kho /=c ;9nh v tr9 gi b&ng 130.000 quan tiRn lang sa thGi ;. N5m 1860, qun Php v Y Pha Nho rt kh?i % Ndng, chB ;N l$i non 1000 qun t$i Gia %9nh c7 th), cn ;u ko tu7t sang Tu theo Anh ;nh nhau v=i nh Thanh. CA NguyXn Tri Ph/4ng ;/Mc ;iRu vo Nam chB huy qun ;1i. CA p dAng l$i k, sch vy gi\c S % Ndng, ;@p ;6n lOy tP pha nh&m tuy0t ;/Gng l/4ng. CA lm v y v bi,t sPc qun ta c h$n. Nh/ng can th n qu ha h?ng, khi,n cho qun Php c3m cW ;/Mc cho ;,n khi vi0n binh ;,n. Lc ; qun Php theo ;ng cch ;nh c)a N Ph Lun, t p trung qun ;1i thnh m1t kh7i ch) lWc m ;nh. Qun Php c 3500 qun ti,p vi0n+ 1000 qun c sdn, qun ta c h4n 1 v$n ng/Gi (ho\c 4 v$n). Sau 2 ngy chi,n ;Lu qun ta phFi b? ch$y ln Bin Ha, qun Php h$ ;6n m mLt c 300 qun. Sau ny qun Php bD sung thm nhiRu l do b8n gio dn theo gip. Thnh H N1i v thnh Gia %9nh thGi TW %Pc quy m h,t sPc nh? b, tLt cF ;Ru do vua Minh M$ng sM phFn lo$n m sai ph ;i. K,t quF l qun Php, v 7n g?i vR cng thnh, dX dng h$ xong chB trong m1t buDi m ch,t c vi chAc tn lnh. Bc Danngoc ni ;ng ;Ly! Xt v R nhiRu m\t, qun Nam thua t^ khia ch/a ;nh. Cay S ;y l sW km hiNu bi,t v R tnh hnh th, gi=i. G3n 1 n5m trGi, qun Php chB vi tr5m qun ;ng S ;6n HQu Bnh (thnh Gia %9nh ; b9 ph), qun ta thay v tLn cng ;nh tBa th l$i t p trung xy dWng phng tuy,n, quF l can qu ha h?ng! Bc Spirou xem l$i th< dm em ci? N,u em nh= khng l3m th ta g8i l Ch Ha, Php g8i tr$i ra KZ Ha. Tr/Gng hMp t/4ng tW nh/ ta g8i l %Lt H1, Php g8i tr$i thnh %a Kao! TRAN BCCH DFNG (938) (Ti*p)

TRnN %pA CrC NGsM Ng QuyRn huy ;1ng qun dn vo r^ng ;dn gb, vt nh8n, b9t s@t r6i cho ;ng xu7ng lng sng thnh hng di, t$o nn 1 bi c8c, 1 bi ch/=ng ng$i dy ;\c S 2 bn c<a sng. Khi n/=c triRu ln mnh mng th cF bi c8c ng p chm. Khi triRu xu7ng th hng c8c nh ln cFn trS thuyRn qua l$i.

Tr n ;9a c8c ng3m l 1nt ;1c ;o, sng t$o c)a ngh0 thu t th)y chi,n VN m Ng QuyRn l ng/Gi khSi x/=ng ;3u tin. Khi chuan b9 tr n ;9a, Ng QuyRn khng nhQng lMi dAng ;9a hnh thin nhin, m cn lMi dAng cF ch, ;1 th)y triRu. %y cOng l tr n ;nh bi,t lMi dAng con n/=c th)y triRu s=m nhLt trong l9ch s< qun sW n/=c ta, mS ;3u cho truyRn th7ng trong lMi dAng th)y triRu trong nhiRu tr n th)y chi,n sau ny. Tr n ;9a c8c c v9 tr ;\c bi0t quan tr8ng trong ton b1 th, tr n c)a Ng QuyRn. N sV gip qun ta dX bR ch, ngW ;on thuyRn ;9ch. Song tr n ;9a ; sV mLt h,t tc dAng n,u ;on thuyRn gi\c khng b9 ;nh b$i S pha trong hng c8c. V v y, ;6ng thGi v=i vi0c xy dWng tr n ;9a c8c ng3m, Ng QuyRn ; t p trung cng sPc b7 tr 1 th, tr n mai phAc quy m l=n pha trong hng c8c vng h$ l/u v c<a biNn B$ch %&ng

Bi TR LtC LguNG MAI PHvC : - D/4ng Tam Kha chB huy 1 cnh qun ch) y,u l th)y binh b7 tr bn tF ng$n sng B$ch %&ng, phAc sdn S cc knh r$ch bn sng, lMi dAng thu n dng n/=c triRu xu7ng, bLt ngG ch\n ;3u, ti,n cng th]ng vo ;on thuyRn ;9ch, hm chng sa vo tr n ;9a c8c ng3m. Tham gia lWc l/Mng ny cn c ;1i thuyRn do %o Nhu n chB huy. - M1t cnh qun khc do %b CFnh Th$c v Ng X/4ng Ng p chB huy b7 tr v ;nh ;9ch t^ pha hQu ng$n sng B$ch %&ng.. cnh qun ny chi,n ;Lu c sW ph7i hMp ch\t chV v=i lWc l/Mng dn binh c)a anh em L Minh, L BFo, L KhF S Hong Pha (Hong %1ng, Th)y Nguyn, HFi Phng) v c)a chng trai h8 NguyXn S Lm %1ng (Th)y Nguyn). LWc l/Mng do %b CFnh Th$c chB huy g6m cF th)y binh v b1 binh. H8 mai phAc trong r^ng cy ven sng, r$ch, ph7i hMp v=i cnh qun bn tF ng$n c)a D/4ng Tam Kha, t^ 2 pha ti,n cng vo ;on thuyRn c)a qun Nam Hn. C thN lc ; c 1 ;$o th)y qun m$nh phAc sdn lm nhi0m vA chcn ;3u, chG khi n/=c xu7ng sV xui dng ;nh v b m\t ;1i hnh ti,n cng c)a qun gi\c. - Ng QuyRn trWc ti,p chB huy m1t lWc l/Mng l=n th)y binh v b binh, l p ;6n bn sng Gia Vin (sng CLm) - %on thuyRnnhc khiu chi,n, nh< gi\c do NguyXn TLt T7 chB huy

Trong th, tr n c)a Ng QuyRn : - LWc l/Mng mai phAc sV giQ vai tr quy,t ;9nh. - Tr n ;9a c8c ng3m S c<a sng nh&m cFn ph, ch\n ;/Gng tho ch$y c)a gi\c. SW b7 tr k,t hMp giQa h0 th7ng bi c8c v qun mai phAc chPng t? quy,t tm tiu di0t hon ton ;$o qun xm l/Mc b&ng 1 tr n ;nh quy,t ;9nh DIxN BI{N TRnN %NH (b? qua) Cu1c chi,n ;Lu diXn ra v k,t thc chB trong vng 1 con n/=c triRu, nghIa l chB trong vng 1 ngy. ThGi gian chi,n ;Lu c li0t nhLt l lc n/=c triRu xu7ng m$nh cho ;,n lc n/=c r\c, nghIa l chB n<a ngy. Ton b1 ;$o qun xm l/Mc hung h5ng ng$o m$n v=i ;on thuyRn chi,n l=n ; b9 tiu di0t S ngay vng c<a biNn B$ch %&ng nghIa l t$i ;9a ;3u n/=c ta khi chng ch/a k9p ;\t chn ln ln, ch/a k9p gy t1i c. Cu1c khng chi,n ch7ng Nam Hn l3n ny (l3n 2) k,t thc th@ng lMi nhanh, g8n trong 1 tr n quy,t chi,n chi,n l/Mc.

% l cu1c chi,n tranh ch7ng xm l/Mc tiu biNu nhLt cho l7i ;nh th3n t7c, c hi0u quF cao c)a dn t1c ta. Tr n B$ch %&ng (938) l tr n v n ;1ng ti,n cng k,t hMp v=i mai phAc tiu di0t ;9ch trn sng n/=c. L3n ;3u tin trong l9ch s< ch7ng ngo$i xm c)a dn t1c, Ng QuyRn ; lMi dAng th, thin hiNm c)a sng B$ch %&ng ;N b7 tr tr n ;9a phAc binh, k,t hMp m mai phAc v=i bi c8c ng3m vt nh8n b9t s@t v lMi dAng n/=c triRu ln xu7ng ;N ;nh gi\c. Sng B$ch %&ng su v r1ng, ni r^ng san st ven bG, trn bi sng c nhiRu knh r$ch, lau lch v cy c7i um tm, c nhiRu nhnh sng v n/=c triRu ln xu7ng m$nh. Vi0c xc ;9nh khng gian v thGi gian quy,t chi,n c)a Ng QuyRn ;Ru nh&m tri0t ;N lMi dAng ;9a hnh, pht huy cao ;1 /u th, th)y chi,n c)a dn ta trong ;iRu ki0n thin thGi, ;9a lMi, v nhn ha ;N ;nh ;9ch. Tr n ;9a c8c ng3m ; c tc dAng to l=n, l7i ;nh nghi binh l^a v nh< ;9ch vo tr n ;9a phAc binh ; thWc hi0n chnh xc, ;ng v=i ;9nh c)a b1 tham m/u. Chi,n th@ng b$ch %&ng chPng t? sW tr/Sng thnh c)a thPc dn t1c VN, sW l=n m$nh c)a nhn dn ta vR tr tu0 v khF n5ng ;nh th@ng qun th khng chB b&ng du kch m cF b&ng chnh quy, khng chB S trn b1 m cF b&ng th)y chi,n. % l 1 th dA ;iNn hnh vR m/u tr, sng t$o, vR sW tnh ton chnh xc trong ngh0 thu t qun sW c)a dn t1c. Nh s< h8c L V5n H/u vi,t : TiDn Ng V-1ng c thG l%y qun m<i hBp m nh tan trNm v5n qun cIa L-u Hong Thao, mC n-<c, x-ng v-1ng, lm cho ng-0i ph-1ng B(c khng dm l5i sang nRa. C thG ni m!t lEn nSi giTn ,m yn -Ac dn, m-u gi8i m nh cUng gi8i vTy %$i t/=ng V Nguyn Gip nh n xt : TrTn thIy chi*n ny, v<i thuyDn chi*n v cBc gO b?t s(t, v<i lPi nh dUng c3m v m-u tr, nh dEu s,c m5nh chi*n %u v trnh ! pht triGn cIa qun !i, dn t!c ta th0i

TRAN BCCH DFNG (28-4-981)

Ma xun n5m 981, qun v dn %$i C6 Vi0t d/=i sW lnh ;$o c)a L Hon ; ghi thm vo trang s< vng ch7ng gi\c ngo$i xm m1t chi,n cng sng chi. %Bnh cao chi,n cng Ly l tr n quy,t chi,n chi,n l/Mc trn dng sng B$ch %ng l9ch s< ngy 28-4-981.

TNH HNH QUN GI|C : Sau khi ;nh b$i cc th, lWc phong ki,n ct cP, n5m 960 Tri0u Khung D_n th7ng nhLt l$i ;Lt Trung Hoa cO, ln ngi, l p nn nh T7ng. B&ng nhiRu bi0n php cFi tD chnh quyRn, chLn h/ng kinh t,, 20 n5m sau, nh T7ng ; Dn ;9nh ;/Mc tnh hnh trong n/=c v trS thnh 1 nh nh/=c phong ki,n c/Gng th9nh. %i theo v,t xe c)a cc triRu ;$i th7ng tr9 S TQ tr/=c ;, cc vua ;3u nh T7ng ra sPc thi hnh chnh sch tin Nam h u B@c, nghIa l tr/=c tin, /u tin cho vi0c bnh tr/=ng, ti,n ;nh xu7ng pha Nam, sau ; m=i tnh ;,n vi0c pha B@c. Trong chi,n l/Mc ;, n/=c %$i C6 Vi0t b nh? nh/ng giu c)a v c v9 tr chi,n l/Mc quan tr8ng ; trS thnh ;7i t/Mng chinh phAc c)a nh T7ng.

Ngy %inh Mi thng 7 n5m Canh Thn (19-8-980), vua T7ng xu7ng chi,u ;iRu t/=ng, chBnh qun chuan b9 xm l/Mc %$i C6 Vi0t. T7ng Thi Tng phong H3u Nhn BFo (khi ; l vin tri chu Ung) lm Giao Chu l1 th)y lAc k, ;1 chuyNn v n sP, tDng chB huy ;$o qun xm l/Mc; Tn Ton H/ng lm ph, cng cc t/=ng Tr3n Khm T1, L/u Tr^ng, GiF ThWc gLp rt t p trung qun ;1i, v n chuyNn l/4ng thWc. 3 ngy sau khi ban chi,u quy,t ;9nh ;nh chi,m %$i C6 Vi0t, ngy Canh TuLt thng 7 (22-8) n5m 980, vua T7ng th,t ;i ti0c b8n Tn Hon H/ng t$i v/Gn hoa Ng8c Tn tr/=c giG xuLt qun. VR lWc l/Mng : nh T7ng ch) tr/4ng lLy ngay qun c sdn S Ung QuFng, v7n liRn kR bin gi=i Vi0t T7ng phi ;i tr/=c Cc mOi ti,n qun : - Cnh qun Th)y do H3u Nhn BFo chB huy t^ Khm Chu, theo ;/Gng biNn ti,n vo Lng S4n (QuFng Ninh), qua c<a B$ch %&ng, r6i theo sng Kinh Th3y ng/Mc ln sng LAc %3u. - Cnh qun b1 do Tn Ton H/ng chB huy t^ Ung Chu, qua Q)y Mn Quan vo chu T M u (Tin Yn), r6i %ng TriRu, Ch Linh m ti,n su vo n1i ;9a n/=c ta. 2 cnh qun ny xuLt pht g3n nh/ ;6ng thGi v=i nhau, v theo k, ho$ch hMp ;iNm, h1i s/, chng sV g\p nhau S Hoa B1 (Th)y Nguyn, HFi Phng), r6i %$i La, cu7i cng hMp sPc ;nh chi,m Hoa L/. Ti,p theo ;, triRu T7ng lLy qun Kinh H6 (S vng Trung Nguyen) do L/u Tr^ng v Tr3n Khm T1 trWc ti,p chB huy, chia lm 2 ;$o th)y b1 ti,n sang ti,p sPc.

TNH HNH %}I C~ VIT

Tr/=c nguy c4 ngo$i xm ;ang ;,n g3n, triRu ;nh v cc t/=ng lInh ; nhLt tr suy tn Th p ;$o t/=ng qun L Hon ln ngi Hong ;, ;N lnh ;$o qun dn cF n/=c chuan b9 khng chi,n. Sau khi Dn ;9nh tnh hnh n1i b1, L Hon ; ch) ;1ng ho$ch ;9nh 1 chi,n l/Mc ph T7ng rLt c hi0u quF. - M1t m\t ng huy ;1ng qun s[ v nhn dn khan tr/4ng chuan b9 ch7ng gi\c. - M1t m\t ng tm k, hon binh ;N c)ng c7 thm lWc l/Mng khng chi,n, nhLt l ;N be gy k, ho$ch abn ;3u v chi,n l/Mc ;nh nhanh th@ng nhanh c)a qun T7ng. Ngy m6ng 1 Canh T thng 11 n5m Canh Thn (10-12-980), L Hon sai Giang CW V8ng v V/4ng Thi0u T1 mang c7ng v t v chi,u th/ giF l c)a %inh Ton xin phong v/4ng. Song lc bLy giG, qun T7ng ;ang trn ;/Gng ti,n sang nn vua T7ng cW tuy0t cho r&ng bn ta mu7n hon binh. Tr/=c tnh th, Ly, L Hon ch) ;1ng by sdn th, tr n ph gi\c : - Vua c< Ph$m C/ L/Mng v nhiRu t/=ng lInh trLn giQ cc n4i hiNm y,u

- Nh vua thn chinh d_n ;$i qun t^ kinh thnh Hoa L/ theo ;/Gng Th)y, ng/Mc sng %y, sng Nhu0 m vo sng H6ng, r6i t^ ; ti,n ln miRn ;9a ;3u ;ng b@c ;Lt n/=c. - Nh n r v9 tr quan tr8ng c)a sng B$ch %&ng v theo kinh nghi0m c)a Ng QuyRn 43 n5m tr/=c, L Hon sai qun s[ ;ng c8c v b7 tr tr n ;9a ch\n gi\c S ;y Trn cc tuy,n ;/Gng qun ;9ch c thN ti,n cng, 1 th, tr n ;nh gi\c dWa vo sPc m$nh ;on k,t ton dn, dWa vo ;9a hnh lMi h$i c)a ;Lt n/=c ; ;/Mc hnh thnh

DIxN BI{N :

Ngy t D u thng 12 n5m Canh Thn (24-1-981) cnh qun Th)y do H3u Nhn BFo chB huy 6 $t ti,n vo c<a B$ch %&ng. Ngay l p tPc, cc ;$o qun th)y b1 c)a ta nhLt lo$t xng ra ch\n ;nh quy,t li0t. %on binh thuyRn c)a ;9ch lng tng, vLt v F ch7ng ;h cc ;Mt tLn cng c)a ta. Nh/ng qun T7ng ;ng, qun ta bLt lMi, 200 thuyRn chi,n ;Lu ;R b9 ;9ch lLy mLt. H3u Nhn BFo ti,n qun ln pha tr/=c. Trong tr n ny qun ta tDn thLt ;ng kN, h4n 1000 chi,n binh hy sinh. Th)y qun H3u Nhn BFo tuy thi0t h$i m1t s7 nh/ng v_n v/Mt qua ;/Mc tr n ;9a c8c, chi,m ;/Mc sng B$ch %&ng v cc lng m$c xung quanh. Chng ;\t Giao Chu hnh doanh t$i ; ;N ph7i hMp qun th)y b1, b/=c ti,n su vo n1i ;9a n/=c ta. M\c d b9 tDn thLt trong tr n ;3u nh/ng qun ta v_n quy,t tm chi,n ;Lu. Trn trAc ;/Gng b1 t^ Ung Chu ko sang, cnh qun do Tn Hon H/ng chB huy b9 qun ch) lWc cng v=i dn binh ;9a ph/4ng lin tAc ch\c ;nh, khi,n cho chng phFi ch t v t ;,n ngy 30-1-981 m=i ;,n ;/Mc Hoa B1, g3n kR sng B$ch ;&ng. Tuy nhin cc ;$o qun th)y b1 T7ng khng thN lin l$c ;/Mc. Qun dn %$i C6 Vi0t ;nh trF rLt quy,t li0t. Tn Ton H/ng hoFng sM ;ng lZ S Hoa B1, m\c cho H3u Nhn BFo nhiRu l3n thc giAc. Y vi0n c= chG b8n L/u Tr^ng ;/a vi0n binh sang sV ti,n qun m1t thN. %,n thng 2 n5m tn t` (3-981), sau h4n 2 thng chi,m b$ch ;&ng Hoa B1, cF 2 cnh qun T7ng v _n d m chn t$i chb. Chng lin tAc b9 qun ch) lWc v dn binh cc lng x t p kch quLy r7i, lm cho lWc l/Mng b9 tiu hao, tinh th3n binh lnh suy giFm.. ChG mi khng thLy vi0n binh c)a b8n L/u Tr^ng v Tr3n Khm T1, khoFng trung tu3n thng 2 Tn T`, H3u Nhn BFo quy,t ;9nh cng Quch ti,n ko ton b1 qun th)y b1 d/=i quyRn ti,n t^ sng B$ch %&ng ;,n sng Lu1c ;N ph thnh Bnh Lb m vo chi,m Hoa L/. Nh/ng t$i ;y, qun v dn %$i C7 Vi0t ; chi,n ;Lu rLt dOng cFm. %$o th)y binh H3u Nhn BFo b9 ging 1 ;n n\ng nR, qun T7ng thua to phFi quay binh thuyRn rt vR sng B$ch %&ng. ;6 mu7n l p cng chi,m Hoa L/ khi vi0n binh ch/a sang c)a H3u Nhn BFo b9 ; p tan. Tr n ;nh ny ;/Mc Tr3n H/ng %$o ;nh gi rLt cao : M0i Minh L dng -Ac ng-0i ti, gi8i xy thnh Bnh LO m ph -Ac qun TPng Sau thLt b$i S LAc Giang, trS l$i sng B$ch %ng, ;$o th)y binh H3u Nhn BFo r4i vo tnh th, ti,n thoi l/hng nan. Tuy vi0n binh T7ng ; ko sang t^ thng 3 n5m tn T`, nh/ng Giao Chu hnh doanh v _n khng sao thWc hi0n ;/Mc k, ho$ch hMp ;iNm, h1i s/ ;N cng ti,n chi,m Hoa L/. Lin qun L/u Tr^ng Tn Ton H/ng ti,n qun ;,n thn %$i La (%a Ng/) nh/ng khng

g\p ch) qun ta ;N giao chi,n, l$i v 1i v rt qun vR Hoa B1. Cnh qun b1 do Tr3n Khm T1 chB huy ti,n xu7ng Ty K,t theo sW phn cng c)a Tn Ton H/ng cOng trS thnh ;$o qun b9 c l p, S vo tnh th, dX b9 ;7i ph/4ng truy kch tiu di0t. cnh qun th)y c)a H3u Nhn BFo t^ sau tr n LAc Giang v7n ; b9 tiu hao sinh lWc, ph/4ng ti0n chi,n ;Lu, l$i b9 chia c@t kh?i th, tr n lin k,t chung. ;6 tiu di0t qun ch) lWc c)a ta hon ton thLt b$i. Trong khi ;, L Hon m1t m\t vi,t th/ giF vG xin hng khi,n cho b8n H3u Nhn BFo v Tn Ton H/ng t/Sng th t m l4 l vi0c phng b9. M\t khc ng b m t t5ng c/Gng lWc l/Mng chuan b9 1 tr n quy,t chi,n ging ;n quy,t ;9nh. ng ch8n 1 khc sng hiNm y,u r6i b7 tr qun mai phAc chG sdn. Ngy KT mi thng 3 Tn t` (28-4-981), L Hon cho 1cnh qun ra khiu chi,n v=i qun H3u Nhn BFo. Chi,n sW ;ang diXn ra quy,t li0t th qun ta thua ch5y, qun T7ng th7a th(ng ;uDi theo. Khi chi,n thuyRn c)a h3u Nhn BFo l8t vo tr n ;9a mai phAc, l Hon tung qun ra ;nh ro ri,t. cc chi,n binh %$i C6 Vi0t t^ kh@p cc tr n ;9a mai phAc v t^ cc neo ;/Gng ;D vR sng b$ch %&ng vy ;nh qun T7ng quy,t li0t. H3u Nhn bFo b9 gi,t ch,t trong ;m lo$n qun. L/u Tr^ng v1i v d_n ;m tn qun tho lui ra biNn. Nghe tin H3u Nhn BFo b9 gi,t trn sng b$ch %&ng, Tn Ton H/ng hoFng h7t d_n qun b? ch$y, ;$o qun tr3n Khm lo sM rt lui, b9 qun ta truy kch tiu di0t qu n<a. Cc t/=ng T7ng l Quch Qun Bi0n, Tri0u PhAng Hun b9 b@t s7ng t$i tr n. Cu1c khng chi,n ch7ng T7ng l3n thP nhLt thGi TiRn L ; ginh ;/Mc th@ng lMi hon ton. Chi,n th@ng c)a qun dn ta ma xun n5m tn t` (981), ;Bnh cao l tr n quy,t chi,n chi,n l/Mc B$ch %&ng 28-4-981 ; ging ;n quy,t ;9nh lm sAp ;D hon ton tinh th3n v ch xm l/Mc c)a triRu ;nh T7ng. Vua T7ng Thi Tng bu1c phFi ra l0nh rt lui, t^ b? d tm xm l/Mc %$i C6 Vi0t -NGHG THUAT TC CHIIN : DiXn bi,n c)a tr n ;nh cho thLy trnh ;1 ngh0 thu t qun sW c)a dn t1c ta lc ny ; c sW pht triNn m=i, t^ ngh0 thu t qun sW c)a chi,n tranh giFi phng sang chi,n tranh bFo v0 TD qu7c., thN hi0n qua cc m\t sau : - Ngh0 thu t ch) ;1ng b7 tr th, tr n - Kho lMi dAng ;9a hnh, ;9a th, - Ch8n ;ng ;7i t/Mng tc chi,n - Bi,t dng m/u k, - SW ph7i hMp tc chi,n giQa qun ch) lWc v dn binh S cc ;9a ph/4ng 1- Ngh/ thu(t chK +Mng bN tr th3 tr(n chNng giOc v ph giOc Bi,t tr/=c m m/u c)a ;9ch sang xm l/Mc, v mAc tiu l c7 chi,m cho kZ ;/Mc thnh Hoa l/, l Hon ; nhanh chng xc ;9nh ;ng ph/4ng h/=ng ch7ng gi\c, khng b9 ;1ng ng6i chG ;nh gi\c. T^ thng 11-980, nh vua trWc ti,p d_n ;$i qun ra miRn ;9a ;3u ;Lt n/=c b7 phng, sdn sng ;n ;nh cc ;$o qun gi\c ngay khi chng v^a xm ph$m ;Lt ;ai TD qu7c nh&m lLy qun nhn ;Mi qun m0t, ph vh ;6 hMp ;iNm, h1i s/ c)a chng, khng cho chng ph7i hMp th)y

b1 t$o thnh mOi di nguy hiNm th8c su vo vng ;6ng b&ng ;ng dn, giu c)a v kinh ; Hoa L/. ThWc t, cho thLy, cc tr n ;nh S B$ch %&ng (24-1-981), Hoa B1 (30-1-981), %b Lb (7-2-981), LAc Giang (3-981)l nhQng tr n ;nh c tnh chLt kiRm ch,, ng5n ch\n nhQng mOi ti,n cng theo 2 h/4ng th)y b1 c)a ;9ch. K,t quF l cnh qun b1 binh c)a Tn Ton H/ng d m chn S Hoa B1 70 ngy. V cF 2 ;$o qun t)y b1 sau h4n 2 thng ti,n vo n/=c ta, b9 nhiRu tDn thLt, kh kh5n m v_n chB quan quanh S vng B$ch %&ng, Hoa B1. D_u cnh qun c)a Tr3n Khm t1 ;,n ;/Mc Ty K,t (4-981) th cOng hiNn nhin r4i vo th, b9 c l p. Chi,n l/Mc ;nh nhanh, th@ng nhanh c)a qun t7ng b9 ph sFn. Chnh lc ; L Hon ch) ;1ng mS cu1c phFn cng chi,n l/Mc, ;nh tr n quy,t chi,n b$ch ;&ng v ginh ;/Mc th@ng lMi.

2- Kho lo lPi dRng +,a hnh, +,a th3 trn d#c cc trRc +&Sng hnh qun cKa +,ch m l7a ch#n cc khu v7c tc chi3n c lPi nhTt cho ta, bTt lPi nhTt cho +,ch

Pht huy th, m$nh ;nh gi\c ngay trn qu h/4ng mnh v bi,t r m m/u c)a uq6an T7ng, L Hon ; dWa vo hnh sng th, ni hiNm trS c)a ;Lt n/=c m b7 phng cc ;6n lOy, ;@p xy thnh Bnh Lb, ;\c bi0t l ;ng c8c ng5n sng B$ch %&ng. V=i v9 tr hiNm y,u tW nhin c)a sng B$ch %&ng, binh lWc c)a ta S ;y b7 tr khng c3n qu nhiRu m v_n c thN c3m giQ, ng5n cFn b/=c ti,n qun ;9ch. Tuy tr n B$ch %&ng n5m 981 ch/a pht huy ;/Mc tc dAng l ci b_y ;nh gi\c nh/ thGi Ng QuyRn, nh/ng thWc sW trS thnh 1 ch/=ng ng$i v t ;7i v=i cc ;$o th)y binh T7ng. 3- Ch#n +ng +Ni t&Png tc chi3n.

%N nhanh chng lm suy sAp tinh th3n c)a ;1i qun xm l/Mc T7ng, qun v dn ta ; bi,t ch8n ;ng ;7i t/Mng ;N ging ;n phFn cng quy,t ;9nh. %7i t/Mng tc chi,n trong tr n B$ch %&ng xun 981 l ton b1 ;1i binh thuyRn c)a H3u Nhn BFo. % l vin TDng chB huy Giao Chu hnh doanh, v l vin t/=ng lu nay mang nhiRu tham v8ng nhLt, liRu lInh v hi,u chi,n nhLt. Y cOng l vin t/=ng t? ra c kT lu t nhLt, c quy,t tm thWc hi0n chi,n l/Mc c)a T7ng triRu v ; nhiRu l3n thc giAc Tn Ton H/ng cng xuLt qun ;nh chi,m Hoa L/. Do ; tr n ;nh ta ;$o th)y binh T7ng v gi,t ch,t ch) t/=ng gi\c ; c tc ;1ng ;,n ton cAc c)a chi,n tranh. Qun ta ;nh ;n quy,t ;9nh ;7i v=i ;$o th)y binh H3u Nhn BFo vo lc ;$o qun ny ; b9 chia tch kh?i th, tr n lin k,t c)a gi\c T7ng. Tn Ton H/ng v L/u Tr^ng ;ang co cAm chi,n l/Mc S vng Hoa B1 ;N trnh b9 ta tiu di0t. Tr3n Khm T1 v ;$o qun b1 le loi c)a chng cn ;ang sa l3y trn cnh ;6ng Ty K,t. Chnh v th, khi ta tD chPc phFn cng, H3u Nhn BFo khng c qun Png cPu, b9 qun ta gi,t ch,t t$i tr n. 4- Bi3t dng m&u k3 +nh +,ch

DiXn bi,n chi,n sW cho thLy gi,t H3u Nhn BFo khng mLy dX dng. BSi v y L Hon m/u tnh dng k, tr hng hy v8ng gi,t ;ng tn ch) t/=ng. Mu7n v y :

- Bn trong b m t c)ng c7 lWc l/Mng, bi binh b7 tr n, phng b9 can m t - Bn ngoi th giLu binh, n=i vy hm, giFm canh phng - %6ng thGi th/ t^ sang T7ng t? v e run sM, dng lGi lV nhn nh/Gng, ng? lGi c3u xin quy phAc ;N bFo ton tnh m$ng. L Hon gi3 v0 xin hng, m HEu Nhn B3o v Tn Ton H-ng c, t-Cng l thTt Tn Ton H-ng cng L-u Tr7ng hAp qun l5i, theo -0ng thIy *n =n M5i la, nh-ng khng th%y giVc u, l5i ph3i quay vD Hoa B! (T Nng s.)

%iRu ny chPng t? H3u Nhn BFo v Tn Ton H/ng m@c l^a m/u k, c)a L Hon m l4 l khng phng b9. Do ; khi b9 ta ;nh, H3u Nhn BFo hon ton bLt ngG, khng k9p ch7ng ;h v b9 gi,t ch,t.

5- PhNi hPp tc chi3n gi%a qun chK l7c v dn binh U cc +,a ph&Qng Vi0c L Hon truyRn h9ch c3u ti, xu7ng chi,u tuyNn qun, thu l/4ng S kh@p m8i miRn ;Lt n/=c ; thWc sW pht huy sPc m$nh ;on k,t chi,n ;Lu ch7ng gi\c ngo$i xm c)a qun dn %$i C6 Vi0t. NhQng tr n ;nh l=n, ngoi qun ch) lWc c)a triRu ;nh cn c sW tham gia rLt tch cWc c)a cc ;1i dn binh ;9a ph/4ng. Dn binh cc lng x cn th/Gng xuyn t p kch, quLy r7i nhQng lc qun ;9ch ;ang d_m chn t$i chb, ch/a ti,n ;/Mc khi,n cho chng b9 tiu hao lWc l/Mng, tinh th3n hoang mang. --Tm l$i, qun dn %$i C6 Vi0t ; v n dAng ti gi?i ngh0 thu t qun sW ph hMp v=i ;iRu ki0n m1t n/=c nh? ch7ng l$i cu1c xm l/Mc c)a m1t ;, ch, phong ki,n l=n m$nh. Chi,n th@ng xun Tn T` l th@ng lMi c)a nRn ngh0 thu t qun sW %$i C6 Vi0t v=i nRn ngh0 thu t qun sW xm l/Mc c)a nh T7ng

TRAN BNH LG NGUYN (17-1-1258)

(Phn tch)

Bnh L0 Nguyn l tr n ;nh l=n ;3u tin c)a qun v dn nh Tr3n ;/Mc ghi l$i trong s< sch kN t^ khi qun Mng CD ko vo xm l/Mc ;Lt n/=c ta. M\c d ch/a ;nh b$i ;/Mc ;$o qun xm l/Mc, khng ch\n ;Png ;/Mc cu1c tLn cng c)a chng nh/ng tr n Bnh L0 Nguyn ; lm cho k, ho$ch ti,n cng c)a chng b9 thLt b$i ngay t^ ;3u. L7i ;nh ch=p nhong c)a ;$o qun thi0n chi,n ny khng c ;/Mc k,t quF nh/ chng t^ng ;$t ;/Mc trong su7t n<a th, kT chinh phAc cc dn t1c S nhiRu n4i trn th, gi=i. %y l sW cFnh bo ;3u tin c)a qun dn %$i Vi0t ;7i v=i ;$o qun Mng CD hung hn ; t^ng lm m/a lm gi kh@p tP sang u : Cu1c chinh phAc qu7c gia %$i Vi0t khng dX dng.

%\c ;iNm ngh0 thu t qun sW c)a tr n Bnh L0 Nguyn l qun nh tr3n ; bi,t rt lui ;ng lc ;N bFo ton lWc l/Mng ti,p tAc khng chi,n. Tr/=c khi qun Mng CD xm l/Mc n/=c ta, qun dn thGi Tr3n ch/a 1 l3n giao chi,n nh/ng cOng c ;/Mc nhQng thng tin vR ;$o qun hung b$o v thi0n chi,n ny. V=i thPc tW ch) v quy,t tm bFo v 0 ch) quyRn dn t1c tr/=c sW ke cF v ngng cu6ng c)a nhQng tn sP giF Mng CD, nh Tr3n ; khng ng3n ng$i t7ng giam chng vo ngAc t? r ch ;1c l p tW ch) v kin quy,t pht ;1ng ton dn ;Png ln ;nh gi\c. Bi,t ;/Mc th, gi\c, qun ta khng quy,t chi,n v=i chng S ngay bin gi=i m tD chPc ;nh ch\n t^ng b/=c. Khi nhQng ;$o qun phng th) c)a ta khng ch\n ;/Mc cu1c ti,n cng c)a chng, ta bn l p cc tuy,n phng ngW S su trong n1i ;9a ch\n gi\c v tiu di0t chng ;N bFo v0 kinh thnh, v vua Tr3n Thi tng ; thn hnh ;7c chi,n. Vua thn ;em 6 qun ;i ch7ng gi\c. (6 qun l cc qun Thin Thu1c,Thin Ch/4ng, Thnh DWc, Ch/4ng Thnh, Th3n Sch, C)ng Th3n. % l ton b1 qun ch) lWc nh Tr3n lc ;). Bnh L0 Nguyn l chi,n tuy,n phng ngW n&m S pha b@c cch kinh ; khng xa, trWc ti,p bFo v0 kinh ; tr/=c cu1c ti,n cng c)a qun xm l/Mc. Nh/ng sau khi qun ta ti,p chi,n, tr/=c th, gi\c ;ng v m$nh, nh n thLy n,u cP ti,p tAc giao chi,n ta cng bLt lMi nn Tr3n Thi Tng cng cc t/=ng lInh quy,t ;9nh nghe theo lGi khuyn sng su7t c)a L t3n, t$m lui qun ;N trnh nhu0 kh ban ;3u c)a ;9ch. Vi0c qun ta rt kh?i Bnh l0 Nguyn sau khi ; gip chi,n v=i qun Mng CD chPng t? khF n5ng phn tch ;nh gi ;ng thWc lWc ta v ;9ch c)a nhQng ng/Gi chB huy cu1c chi,n ;Lu, trong ; tiu biNu l L T3n tr/=c qun ;9ch l=n m$nh. ng ; bi,t l/Mng sPc mnh khng d7c ton lWc rach7ng ch8i, trnh quy,t chi,n trong ;iRu ki0n khng c lM khi cu1c chi,n tranh m=i b@t ;3u, m quy,t ;9nh lui qun ;N trnh ci th, h5ng hi ban ;3u c)a qun Mng CD, nh&m bFo ton lWc l/Mng, tranh th) thGi gian, t$o nn th, c li cho ta ;N r6i t^ng b/=c tiu di0t ;9ch, ginh th@ng lMi cu7i cng Do bi,t rt lui ;ng lc nn vua Tr3n Thi Tng cng lWc l/Mng qun ch) lWc c)a triRu ;nh ; ;/Mc bFo ton. %iRu ny c nghIa h,t sPc quan tr8ng ;7i v=i ton b1 cu1c khng chi,n sau ny. Khi xm l/=c n/=c ta, qun Mng cD dng chi,n l/Mc ;nh nhanh th@ng nhanh sS tr/Gng c)a chng, pht huy th, p ;Fo c)a ;1i k` binh thi0n chi,n, hy v8ng sV tiu di0t lWc l/Mng qun sW c)a ta trong thGi gian ng@n. Chi,n l/Mc ny chng ; thWc hi0n thnh cng S nhiRu n4i. ;6 ; cOng thN hi0n r trong k, ho$ch v/Mt sng c)a Ng1t L/4ng HMp Thai. Chng mu7n tiu di0t qun ch) lWc c)a ta S ;y nh&m nhanh chng k,t thc th@ng lMi cu1c xm l/Mc. VR pha ta, l p tr n ;9a phng ngW S Bnh l0 Nguyn, nh Tr3n mu7n t n dAng sng C L6 lm chi,n ho ch\n gi\c, lm cho qun m Mng CD khng thN thi th7 ;/Mc ti n5ng. Qun ta quy,t giao chi,n S Bnh L0 Nguyn, nh&m ch\n khng cho chng ko vo Th5ng Long. N,u rGi b? tr n ;9a l ;6ng nghIa v=i b? ng? ;/Gng vo kinh thnh. M1t s7 t/=ng lInh mu7n quy,t chi,n v=i qun xm l/Mc t$i ;y chnh l nh/ v y. Nh/ng n,u cP ti,p tWc chi,n ;Lu, lWc l/Mng c)a ta kh bFo ton tr/=c th, m$nh c)a ke th. Tr/=c tnh hnh hiNm ngho, vua Tr3n Thi Tng cng cc t/=ng lInh ; quy,t ;9nh lui qun. Vi0c lui qun lc ny l c3n thi,t v cu1c chi,n ;Lu ch7ng xm l/Mc m=i giai ;o$n ;3u. B1 Th7ng soi v qun ch) lWc ;/Mc bFo ton sV l nRn tFng ;N pht triNn th, v lWc ;nh b$i ;9ch trong nhQng giai ;o$n sau. %y l cch s< tr linh ho$t dOng cFm, v duy nhLt ;ng khi thWc lWc c)a ta ch/a ;) m$nh v khF n5ng c)a ta ch/a ;p Png v=i yu c3u v nhi0m vA tc chi,n ; ;9nh.

Trong khi thWc hi0n k, ho$ch t lui, quan ta v_n tch cWc chi,n ;Lu ;N tPng b/=c ng5n ch\n tiu hao sinh lWc ;9ch. RGi Bnh L0 Nguyn, vua ti nh Tr3n lui vR Ph) Lb chB cch Bnh L0 khoFng 20 km. T$i Ph) Lb, qun nh Tr3n ; cho ph xc3u v dn tr n S bn sng ti,p tAc ch\n gi\c. Khi qun gi\c sang ;/Mc bG bn ny, qun ta ; rt ;i. Cu1c rt lui c)a vua ti nh tr3n l cu1c rt lui tch cWc. Qu trnh rt lui v_n l qu trnh chi,n ;Lu ng5n ch\n ;9ch. Rt lui ;N xoay chuyNn tnh th,, tm 1 th, tr n khc c lMi h4n, t$m thGi nh/Gng ;9ch 1 b/=c, r6i ;/a chng vo th, bLt lMi h4n. K, ho$ch lui qun do L T3n ;R xuLt l sW mS ;Lu cho vi0c hnh thnh nn ngh0 thu t chB ;$o rt lui chi,n l/Mc c)a nh Tr3n trong cc cu1c khng chi,n sau ny. % l : Tr/=c ke th l=n m$nh ;ang mu7n pht huy /u th, mu7n tiu di0t qun ch) lWc c)a ta v b@t s7ng b1 th7ng soi cu1c khng chi,n nh&m nhanh chng k,t thc cu1c xm l/Mc. Ta ch) tr/4ng trnh nhQng tr n quy,t chi,n trong ;iRu ki0n khng c lMi cho ta, quy,t ;9nh rt lui chi,n l/Mc nh&m bFo ton lWc l/Mng, sau ; chuan b9 th, v lWc, ty theo nhQng ;iRu ki0n cA thN tD chPc nhQng ;n phFn cng chi,n l/Mc tiu di0t ;9ch, ginh th@ng lMi cu7i cng. Ti n5ng, m/u tr v lng dOng cFm c)a L T3n ;/Mc triRu ;nh ghi nh n. Tr/=c qu3n th3n, vua Tr3n Thi Tng ni : N*u trWm khng c ng-1i gip s,c, th lm g c -Ac ngy hm nay. Nh ng-1i nn cP g(ng G cng lm trn s/ nghi9p sau ny.

TRAN DNG BV DXU (28 29-1-1258)

Qua diXn bi,n c)a tr n t p kch %ng B1 %3u, c thN rt ra mLy vLn ;R vR ngh0 thu t qun sW :

1- Dnh gi +ng +,ch, ta, xc +,nh chnh xc phYi phYi rt lui v rt lui +ng thSi cQ %N trnh sPc m$nh ban ;3u v sS tr/Gng c)a ;9ch, nh Tr3n ; ti,n hnh rt lui chi,n l/Mc kh?i Bnh L0 Nguyn, sau ; rt lui kh?i cF kinh ; Th5ng Long, lm k, ho$ch bao v y, ;nh tan qun ta c)a ;9ch b/=c ;3u b9 thLt b$i. %N ;Fm bFo an ton cho cclWc l/Mng rt lui, qun Tr3n ; triNn khai cc ;iNm ch7t ch\n trn cc tr8ng ;iNm nh/ S Ph Lb, qun ta ph c3u Ph Lb lm cho qun Mng CD khng truy ;uDi k9p vua Tr3n. %6ng thGi qun ta s< dAng 1 b1 ph n lWc l/Mng cng cc lWc l/Mng dn binh, thD binh ;nh nh? le r1ng kh@p, cF tr/=c m\t, sau l/ng, 2 bn s/Gn ;9ch; k,t hMp v=i k, thanh d, ; gy cho ;9ch t^ t p trung phFi chuyNn sang phn tn ;7i ph v lun b9 uy hi,p c5ng th]ng, m0t m?i, thi,u l/4ng thFo Khi t=i Th5ng Long th chB l m1t kinh thnh v@ng l\ng, chng n7ng ra xung quanh c/=p ph l/4ng thFo nh/ng l$i b9 ;nh trF quy,t li0t. Qun ta ngy ;m tD chPc t p kch, quLy r7i v v y, ;9ch khng dm ;ng qun trong thnh m ;ng v R b,n %ng B1 %3u d^ng l$i ;iRu chBnh chi,n l/Mc. VR pha ta, khi tnh hnh thWc t, ch/a cho php di0t ;9ch tri0t ;N, k9p thGi thay ;Di k, ho$ch rt lui ;N bFo ton lWc l/Mng l h,t sPc ;ng ;@n.

2- Rt lui b m(t, nghi binh t<o bTt ngS cao, bYo ton l7c l&Png, gi% v%ng ch chi3n +Tu, tch c7c chuZn b, m#i mOt cho t\ng phYn cng.

Qun ta ch) ;1ng rt kh?i Th5ng Long, khng nhQng bFo ton ;/Mc lWc l/Mng, tranh th) ;/Mc thGi gian, t$o thGi c4 ;N phFn cng m cn ;\t ;9ch tr/=c tnh th, khng thWc hi0n ;/Mc chi,n l/Mc ;R ra. M1t trong nhQng tnh hu7ng kh kh5n v ;ng lo ng$i nhLt c)a qun Mng CD l khng bi,t tnh hnh v ;9nh hnh ;1ng c)a qun ta. Qun dn %$i vi0t ; ch) ;1ng t$o nn cAc di0n m=i trn chi,n tr/Gng. %$i qun v triRu ;nh theo sng H6ng rt v R xui, ;ng d8c khc sng Thin M$c. Qun ta dng thuyRn rt theo ;/Gng sng nn k` binh Mng CD n,u truy kch sV g\p kh kh5n. M\t khc ;9ch l$i khng r tnh hnh, ;9nh c)a ta nn khng dm truy kch. T$i vng Thin M$c, qun ta nhanh chng c)ng c7, t5ng c/Gng lWc l/Mng. V khi thGi c4 ;,n, binh thuyRn c)a ta c thN nhanh chng theo sng H6ng ti,n vR Th5ng Long phFn cng ;/Mc thu n ti0n.

3- Ch#n thSi cQ t(p kch chnh xc, kin quy3t, +ng mRc tiu, h&]ng chK y3u, v(n dRng ph&Qng php phYn cng sng t<o. Trong cu7n Binh th/ y,u l/Mc ; tDng k,t vR thGi c4 nh/ sau : Th0i l ci *n khng Ey ch<p m(t, tr-<c th thi qu, sau th b%t cTp Qun Mng CD khng dm ;nh trong thnh Th5ng Long, phFi cAm l$i S %ng B1 %3u trong vng vy c)a th, ;nh n? le. Sau 1 cu1c hnh qun chi,n ;Lu trn qung ;/Gng di, sinh lWc b9 tiu hao, binh lnh m0t m?i v b@t ;3u mLt h,t tinh th3n chi,n ;Lu. Sau 9 ngy vo th5ng Long, qun Mng CD ; mLt h,t nhu0 kh ban mai c)a 1 ;$o qun ti,n cng nh/ l7c cu7n % l thGi c4 ;N nh Tr3n phFn cng. Khi ; phFn cng t p kch th qun nh Tr3n t p kch kin quy,t lin tAc M\c d ;$o qun ch) lWc do vua Tr3n chB huy cn ch/a t=i, trong ;m n@m lLy thGi c4 c lMi, t/=ng Tr3n Khnh D/ l p tPc h$ l0nh ;nh p lWc l/Mng ;9ch c khoFng 3 v$n tn ;/Mc xc ;9nh l mAc tiu ch) y,u. LWc l/Mng phFn cng c)a nh Tr3n chia lm 2 cnh, 1 cnh theo ;/Gng b1 c4 ;1ng triNn khai tr/=c, cnh ch) y,u theo ;/Gng th)y (sng H6ng) ;D b1 ln ;nh th]ng vo cAm qun ;9ch. LMi dAng ;m t7i, qun ta quen ;9a hnh, cu1c phFn cng ;/Mc v n dAng d/=i hnh thPc 1 tr n t p kch l=n, chia c@t ng/Gi v ngWa qun ;9ch, ginh th@ng lMi quy,t ;9nh trong ;m. Ngh0 thu t rt lui v ngh0 thu t phFn cng trong chi,n tr n %ng B1 %3u thN hi0n ;3y ;) tnh tch cWc, ch) ;1ng ti,n cng ;9ch, thWc hi0n rt lui chi,n l/Mc, ti,n cng nh? le r1ng kh@p bu1c ;9ch co cAm l$i. %9ch sa vo th, b9 ;1ng ch7ng ;h, t^ m$nh chng chuyNn thnh y,u. % l thGi ;iNm ;N qun ta t p kch ;$t hi0u quF cao nhLt. Ta t^ th, y,u thnh m$nh, m$nh chuNyn thnh th@ng thng qua ;n t p kch quy,t ;9nh. Gi\c Mng CD c /u th, v R k` binh c4 ;1ng nhanh nh/ng ta ; khng cho chng c d9p pht huy. T$m li 1 b/=c, t p trung lWc l/Mng, ch=p thGi c4 c lMi ;N phFn cng, zxc ;9nh h/=ng chi,n l/Mc chnh xc, cch ;nh p ban ;m to b$o, t n dAng ;/Mc y,u t7 b m t, bLt ngG, h$n ch, ;/Mc sS tr/Gng c)a k` binh ;9ch (ng-0i tch kh8i ng/a) l nhQng kinh nghi0m l=n rt ra t^ chi,n th@ng %ng B1 %3u. NhQng kinh nghi0m Ly l nRn mng hnh thnh nn t/ t/Sng chi,n l/Mc l%y nhn ch0 nhBc l%y o3n binh ph tr-0ng trTn m tr3n Qu7c TuLn v TriRu ;nh nh Tr3n ; p dAng thnh cng trobng cc cu1c khng chi,n ch7ng Nguyn - Mng l3n 2 v l3n 3. ---

qun ta ph cEu Ph LO lm cho qun Mng CS khng truy uSi k?p vua TrEn ----------------------- Trch t^ bi c)a bc TLV ----------------------------VR vi0c ph c3u Ph Lb ny c nhiRu t/ li0u khc nhau : - An Nam ch l-Ac c)a L Tr@c chp tr n ;nh tr/=c ; l tr n Nb Nguyn, khng phFi l Bnh L0 Nguyn v sau ; : " Ngy hm sau, vua TrEn chVt cEu Ph LO, by trTn C bn kia sng. Qun { Mng CS } muPn sang sng, ch-a d -Ac nng su, bn theo b0 sng b(n vo n-<c, nghi9m chO no tn b(n xuPng n-<c m khng nSi ln l c5n, lTp t,c dng kX binh qua sng. Ng/a nh3y ln b0, che m nh, qun An Nam vZ. ". - VR tr n Ph Lb ny, qu7c s< v Nguyn s< ;Ru khng chp ---> ch/a ch@c ; c th t. D c th t th ;y cOng l m1t tr n nh? nh/ L Tr@c : gi@c v^a qua ;/Mc sng, chMt ;nh th qun ta vh ngay. - GiF thi,t khc : Thua tr n Bnh L0 Nguyn { Nb Nguyn ? }, Thi Tng cho rt qun. Qun thuT lui theo sng H6ng, trn bG c qun k`, b1 theo yNm h1. Ph3n l=n theo vua v L PhA Tr3n rt theo ;/Gng b1. Gi\c dng qun k` ;uDi theo { gi7ng ngWa H6 c)a Mng CD tuy nh? b nh/ng dai sPc, ;i xa khng m0t nn gi\c c /u th, h4n }. Khi qun ta qua c3u Ph Lb r6i th ch\t, ph ;i khi,n gi\c ;uDi theo ;,n n4i th m@c sng khng qua ;/Mc. %,n khi tm ;/Mc chb nng, qua ;/Mc sng th qun ta ; ;i kh xa, th]ng ;/Gng qua %ng Ngn, Gia Lm v R Th5ng Long. Gi\c ;uDi khng k9p nQa. ------------------------------------------------------------------V #$a danh Bnh L' Nguyn : ;y l tn m1t b,n sng H6ng, d/=i ng ba H$c { Vi0t Tr ngy nay }. Theo nh s< h8c %o Duy Anh th ;y l huy0n Bnh Nguyn, ;Gi M$c ;Di l Bnh TuyRn sau l$i ;Di l Bnh Xuyn tPc huy0n Bnh Xuyn, VInh Yn sau ny. N n&m t$i x Tam Canh gip gi=i giQa VInh Yn v Phc Yn ngy nay. N5m 1287 ng hoang Su { Chiu V5n V/4ng Tr3n Nh t Du t } phAc binh ;nh qun Ai Lb t^ Vn Nam ko sang. B(n *ng B, *.u : Tr3n Tr8ng Kim vi,t trong Vi9t Nam sF l-Ac : %ng B1 %3u S pha ;ng Nh9 H thu1c h$t Th/Mng Phc. C khc cho r&ng %ng B1 %3u v 7n n&m S b,n d7c Hang Than hi0n nay v cho r&ng : %ng B1 %3u cn g8i l %ng Tn c nghi l b,n %ng v y phFi n&m S pha ;ng thnh Th5ng Long, hay pha ;ng sng H6ng { v9 tr c)a d7c Hng Than hi0n nay }.

TRAN CH_`NG D_`NG - THaNG LONG (5-6-1285)

Trong cu1c chi,n ch7ng qun xm l/Mc Mng - Nguyn l3n 2 (1285, Tr n Ch/4ng D/4ng Th5ng Long c 1 v9 tr to l=n. %y l 1 tr n then ch7t quy,t ;9nh th@ng lMi c)a qun dn nh Tr3n v=i qun xm l/Mc Mng - Nguyn ngay trn mFnh ;Lt kinh thnh Th5ng Long. DiXn bi,n tr n ;Lu cho thLy trnh ;1 ngh0 thu t qun sW c)a qun v dn ta trong cu1c khng chi,n ch7ng Mng Nguyn l3n thP 2 ; pht triNn rLt cao. N\i b(t nhTt l ngh/ thu(t n:m thSi cQ, ch#n +ng thSi cQ t\ chbc tr(n phYn cng chi3n l&Pc, chi3m l<i kinh thnh Thcng Long. % l lc ;$o qun ch) lWc c)a Thot Hoan ;ang chi,m giQ kinh thnh Th5ng Long b9 lm vo tnh th, kh7n qu_n. Sau h4n 4 thng 6 $t ti,n vo n/=c ta, qun Nguyn v _n khng thWc hi0n ;/Mc ;6 tiu di0t qun ch) lWc %$i Vi0t. Chng c y qun ;ng, mu7n ;nh l=n vi tr n ;N nhanh chng k,t thc chi,n tranh nh/ng khng ti no bu1c ;/Mc qun ch) lWc nh Tr3n nghnh chi,n trWc di0n.

Qun Nguyn cng ti,n su ;N tm ki,m ch) lWc ta, th l$i b9 ;nh S sau l/ng, S 2 bn s/Gn v cng b9 th/4ng vong tDn thLt nhiRu. K` binh, lWc l/Mng thin chi,n c)a qun Nguyn, ; t^ng lm m/a, lm gi trn chi,n tr/Gng cc n/=c chu u, khng thN pht huy sPc m$nh trn chi,n tr/Gng %$i Vi0t. R7t cu1c l qun Nguyn r4i vo tnh th, lng tng, khng bi,t ;nh ta nh/ th, no. Thot Hoan b9 ;1ng, bu1c phFi phn tn qun, ;ng S cc ;6n nh? d8c sng H6ng t^ Th5ng Long, ;,n Thin Tr/Gng, Tr/Gng Yn ;N ;7i ph v=i qun ta. ;6 h1i qun v=i Toa % S pha Nam khng thWc hi0n ;/Mc, nn ;$o qun Thot Hoan trS nn c l p S kinh thnh Th5ng Long M\t khc, ;$o qun c)a Thot Hoan cOng ;ang kh7n ;7n do thi,u 5n, bSi v, qun dn nh Tr3n tr/=c khi rt lui kh?i kinh thnh Th5ng Long ; k9p thGi chuyn chS ho\c cLt dLu h,t l/4ng thWc, chB cn l$i 1 ta thnh tr7ng rbng. Thot Hoan c3u xin l/4ng thFo t^ bn n/=c sang, nh/ng m8i ngF ;/Gng ;Ru b9 qun Tr3n b9t kn. Chng m ra kh?i thnh ;i c/=p l/4ng 5n, th chb no cOng b9 ch\n ;nh. %6ng thGi do khng hMp th)y thD, thGi ti,t nng nWc, nn qun Nguyn v 7n ; m?i m0t, ;i 5n cng dX 7m ;au, m@c b0nh. Chng ;m ta chn nFn, khng thi,t ;nh m chB mu7n trS vR n/=c.. ThGi c4 ti,n cng cA thN cOng ;/Mc ch8n ;ng lc, vo lc ;$i qun tr3n ; tiu di0t ;/Mc cc cP ;iNm c)a ;9ch S A Lb, Giang Khau, ty K,t Hm T< d8c theo sng h6ng. Tuy,n hnh lang n7i liRn cc ;$o qun Nguyn t^ Th5ng Long ;,n Thin Tr/Gng, Tr/Gng yn b9 qun %$i Vi0t ; p tan. Th^a th@ng cc ;$o qun Tr3n nhanh chng ti,n vR Ch/4ng D/4ng, Th5ng Long. %$o qun Thot Hoan S Th5ng Long b9 vy tP pha, trS thnh 1 ;m c qun, ti,n thoi ;Ru kh --Ton b1 tnh hnh trn cho thLy, B1 th7ng soi nh Tr3n ; bi,t ginh thGi c4 c lMi nhLt ;N mS tr n ;nh Ch/4ng D/4ng Th5ng Long. NhG v y qun ta ; nhanh chng ginh th@ng lMi ;ay ;$o qun Thot Hoan vo th, ;/Gng cng, bu1c chng phFi tho ch$y vR n/=c. Sau khi cc ;n ;nh chia c@t, c l p c)a ta ginh th@ng lMi, theo m/u k, c)a Tr3n H/ng %$o, qun ta dng 1 lWc l/Mng l=n bLt ngG t p kch Ch/4ng D/4ng nh/ 1tr n khu ngi t$o th,. Ch/4ng D/4ng l 1 cP ;iNm tiRn tiu, 1 l ch@n bFo v0 pha nam Th5ng Long, v^a l m\t xch quan tr8ng c)a tuy,n phng th) nam sng H6ng, v^a l c5n cP ;/Gng th)y c)a ;9ch. %N mLt Ch/4ng D/4ng. Th5ng Long b9 uy hi,p v hon ton c l p. Thot Hoan sV mLt h,t hy v8ng h1i qun v=i Toa %. Do ;, Thot Hoan v 1i v ;iRu qun tinh nhu0 ra chi,m l$i. Qun ta nhn c4 h1i ; v^a dng phAc binh tiu di0t qun cPu vi0n trn ;o$n ;/Gng t^ Th5ng Long ;,n Ch/4ng D/4ng v^a th^a c4 Th5ng Long s4 hS, bao vy vu h6i, ;nh p c4 quan ;3u no c)a gi\c. Qun ta tD chPc th, tr n ; ; ;nh cho th, tr n c)a ;9ch tan vh, tinh th3n binh s[ hon ton suy sAp mLt h,t tinh th3n. C thN hnh dung tr n ny nh/ sau : - %nh m$nh S Ch/4ng D/4ng ;N nh< Thot Hoan S Th5ng Long ra cPu vi0n. - Khi thot Hoan d_n qun ra cPu Ch/4ng D/4ng th qun ta ;nh t p kch, mai phAc. - Khi Th5ng Long b? ng? qun ta do Ph$m NgO Lo chB huy ;nh vu h6i, thu phAc l$i kinh thnh Th5ng Long Qua tr n chi,n quy,t ;9nh Ch/4ng D/4ng Th5ng Long chng ta thLy nh Tr3n ; v n dAng cc hnh thPc chi,n thu t ti tnh k,t hMp phAc kch v=i cng kch v t p kch nh&m 1 mAc ;ch chnh l tiu di0t ch) lWc ;9ch, thu l$i Th5ng Long, giFi phng ;Lt n/=c.

D/=i sW chB ;$o ti tnh c)a t/=ng lInh nh Tr3n, chi,n tr n Ch/4ng D/4ng Th5ng Long cn ;N l$i nhiRu bi h8c kinh nghi0m l=n. % l tDng hMp sPc m$nh c)a ton dn tD chPc ;nh ;9ch kh@p n4i, m8i lc, bu1c ;9ch phFi tc chi,n lin min, th/Gng xuyn lm vo th, b9 ;1ng. Ngoi qun ch) lWc c)a triRu ;nh, kh@p cc l1, cc h/=ng, cc x trong cF n/=c ;Ru c qun ;9a ph/4ng, c h/=ng binh, dn binh. N@m ;ng thGi c4 ;N phFn cng quy,t li0t, tiu di0t 1 lWc l/Mng l=n qun ;9ch m Ch/4ng D/4ng Th5ng Long ; ;N l$i cho nRn ngh0 thu t qun sW Vi0t nam nh/ 1 sW ki0n ;iNn hnh

TRAN TY KIT (24-6-1285)

Cng v=i chi,n th@ng Hm T<, Ch/4ng D/4ng, Th5ng Long, V$n Ki,p, tr n Ty K,t l 1 trong nhQng chi,n cng oanh li0t c)a qun v dn %$i Vi0t, ; xa sD 1 ;$o qun quan tr8ng c)a gi\c Nguyn v gp ph3n vo th@ng lMi chung c)a cu1c khng chi,n. %y l 1 tr n th)y b1 gip chi,n rLt c li0t, thN hi0n trnh ;1 chB huy cao v ngh0 thu t qun sW ti gi?i c)a b1 chB huy qun ;1i nh Tr3n Tr/=c h,t, + l vi/c ch#n thSi cQ t\ chbc tr(n +nh tiu di/t +<o qun l]n cKa giOc Nguyn do Toa D c=m +=u. %$o qun ny ;/Mc H7t TLt Li0t c< ;i chinh phAc Chim Thnh, r6i dng ;y lm c5n cP ;N bnh tr/=ng ra %ng Nam , trWc ti,p chuan b9 ;nh %$i Vi0t b&ng cu1c ti,n cng t^ cF 2 pha b@c, nam. Nh/ng ;$o qun Toa % ; vLp phFi sPc khng cW mnh li0t c)a Chim Thnh. B9 thi0t h$i n\ng nR, Toa % phFi rt qun vR pha b@c Chim Thnh trong vng L, Vi0t l (QuFng Tr9, Th^a Thin) v ;ng l$i S ; chuan b9 bn ;$p ti,n cng vo pha nam %$i Vi0t. Khi H7t TLt Li0t pht ;1ng cu1c chi,n tranh xm l/Mc %$i Vi0t l3n 2, ;N thWc hi0n k, ho$ch 2 g8ng km, b8n Toa %, GiFo KZ v %/Gng Ng1t %Fi d_n qun t^ b@c Chim Thnh ;nh ra ph) B7 Chnh (QuFng Tr$ch, B7 Tr$ch, QuFng Bnh) r6i ti,n ra Ngh0 An, Thanh Ha. Tuy c b9 qun %$i Vi0t ch\n ;nh k9ch li0t, nh/ng qun Toa % gi,t h$i nhiRu binh lnh v 1 s7 t/=ng %$i Vi0t nh/ %inh Xa, NguyXn tLt Th7ng, Chiu Hi,u V/4ng, d$i liu H1 v 6 $t ti,n ra ;/Mc Tr/Gng Yn. K, ; nghe tin vua ti nh Tr3n rt vo Thanh Ha, Toa % l$i ;/Mc l0nh d_n qun ;uDi theo. %N hb trM cho ;$o qun ny, Thot Hoan sai b8n M Nhi ;em 1.300 qun v 60 thuyRn chi,n vo ph7i hMp. Cho ;,n tr/=c h 1285, ;$o qun Toa %o l lWc l/Mng qun sW m$nh ;Png thP 2 sau ;$o qun Thot Hoan, v thWc sW giQ vai tr l 1 g8ng km lMi h$i trong cu1c chi,n tranh xm l/Mc c)a gi\c Nguyn. V th,, b1 th7ng soi nh Tr3n lun ch) tr/4ng trnh giao chi,n v=i ;$o qun ny. ThGi ;iNm quy,t ;9nh tD chPc tr n ;nh tiu di0t ;$o qun Toa % chB xuLt hi0n sau khi ;$o qun Thot Hoan, 1 trong 2 g8ng km ti,n cng c)a ;9ch b9 qun ta ;nh t4i b4i bGi, tan tc v bAc ;9ch phFi rt ch$y vR n/=c. K, ho$ch 2 gBng km c)a ;9ch hon ton b9 be gy, ; ;\t ;$o qun Toa % vo tnh th, b9 c l p, lng tng vR chi,n l/Mc v suy sAp v R sPc chi,n ;Lu. NhG bi,t r ;9ch, phn ;on chnh xc tnh hu7ng khi ;$o qun Thot Hoan b? ch$y, b1 th7ng soi nh Tr3n ; k9p thGi n@m b@t thGi c4 thu n lMi tD chPc tr n ;nh tiu di0t ;$o qun Toa % ;$t hi0u quF cao.

%6ng thGi v=i vi0c ch8n ;ng thGi ;iNm ;N tiu di0t ;$o qun Toa %o, khng cho chng ch$y thot, b1 th7ng soi nh Tr3n ; ch) ;1ng triNn khai th, tr n ;nh ;9ch khi chng ;ang v n ;1ng t^ xa t=i. 2 vua Tr3n ;/Mc tin Toa % t^ Thanh Ha ko qun ra B@c vo ngy 11-6-1285. % cOng l lc 2 vua ; chi,m l$i v hon ton lm ch) cng Thin Tr/Gng Tr/Gng yn. %6ng thGi S pha b@c sng H6ng, ;$o qun Thot Hoan ;ang b9 ;$o qun do Tr3n Qu7c TuLn chB huy truy ;uDi ro ri,t. Tranh th) thGi gian, qun Tr3n t p trung lWc l/Mng m8i m\t, b7 tr sdn sng ;n ;nh ;9ch theo k, ho$ch nh/ nh vua dW tnh : BBn giVc nhiDu nNm ph3i i xa, l-1ng th3o chuyn chC hng v5n dNm, th* t%t m8i m9t. L%y nhn chPng m9t, tr-<c hy lm chng nhQt ch, th (t l nh b5i -Ac chng. ThWc tiXn cho thLy, ;$o qun Toa % hnh qun lin tAc t^ xa t=i, v7n ; m0t m?i, l$i thi,u l/4ng 5n, cng thm thGi ti,t n@ng nng c)a ma h, thm ph3n ki,t sPc. Cho nn trong tr n Ty K,t, qun v dn %$i Vi0t ;nh ;9ch trn th, m$nh, trn th, l%y qun nhn nh qun m9t nhBc v ke ;9ch b9 thLt b$i hon ton. COng trong tr n ;nh tiu di0t ;$o qun Toa %, bM thNng soi Tr=n + bi3t k3t hPp chOt chd gi%a ti3n cng qun s7 v]i +nh +,ch beng +,ch v(n, tbc l ti3n cng vo tinh th=n chi3n +Tu cKa qun +,ch. 2 vua bi,t ch@c ch@n r&ng, Toa % khng nh n ;/Mc l0nh c)a Thot Hoan sai b8n chng rt v R L ;N bFo ton lWc l/Mng. Vi0c Toa % d_n qun ra b@c l nh&m hMp sPc v=i ;$o qun c)a Thot Hoan ;N dX bR ti,n thoi. V th,, vua tr3n ; sai ng/Gi ni cho Toa % bi,t ch) t/=ng Thot Hoan c)a chng ; b? ch$y. % l 1 ;n ging m$nh vo tinh th3n c)a 1 ;$o qun v 7n ; m?i m0t v hnh qun v tc chi,n lin tAc, khi,n cho chng cng thm suy sAp, ch]ng cn bAng d$ no m chi,n ;Lu nQa. V th,, khi ta mS mS ;n ti,n cng vo ;$o qun Toa %, th ;1i qun Nguyn do TDng quFn Tr/4ng HiNn chB huy ; nhanh chng ;3u hng t$i tr n. % l hi0n t/Mng hi,m thLy trong qun ;1i Mng Ng/yn v 7n ;nh ;u th@ng ;Ly. Hi0n t/Mng ; chPng t? tr/=c nhQng ;n ti,n cng d6n d p c)a ta c k,t hMp ;9ch v n ; lm cho ;$o qun khDng l6 c)a ;9ch sAp ;D v R tinh th3n v r rGi v R tD chPc. Cho nn, chi,n sW chB diXn ra trong thGi gian ng@n, nh/ng thi0t h$i c)a ;9ch rLt l=n, ch) t/=ng gi\c b9 chm ;3u, h4n n<a lWc l/Mng c)a chng b9 tiu di0t.

TRAN NH_ NGUYGT - VCN KIIP VfNH BNH (6-7/1285)

DiXn bi,n chi,n tr n Nh/ Nguy0t v$n Ki,p VInh Bnh cho chng ta thLy mLy vLn ;R vR ngh0 thu t qun sW nh/ sau : Dnh gi +ng th3 v l7c cKa +,ch, cKa ta trn chi3n tr&Sng, k,p thSi t\ chbc chOn +nh buMc +,ch phYi l#t vo tr(n +,a + chuZn b, shn sng cKa ta. Sau cc tr n A Lb, Ty K,t, Hm T<, Ch/4ng D/4ng, Th5ng Long, tuy r&ng ;9ch c rLt ;ng nh/ng v R th, th chng ; nguy kh7n, khng thN Png cPu l_n nhau ;/Mc, trong khi ; qun ch) lWc c)a ta S vo th, tW do c4 ;1ng nn t p trung ginh /u th, p ;Fo, tiu di0t t^ng ;6n tr$i l=n c)a ;9ch. %Png tr/=c tnh th, ;, Tr3n Qu7c TuLn phn ;on qun Thot Hoan th, no cOng rt ch$y v c thN rt theo 1 trong 2 ;/Gng. Thot Hoan c7 g@ng hnh ;1ng th t gLp nh&m lm cho ta khng Png ph k9p tnh hnh, v nh/ v y h@n sV rt ;i ;/Mc an ton. H@n tr8n con ;/Gng ng@n nhLt ;N

thot ra nhanh nhLt : % l v/Mt sng C3u qua V$n Ki,p, Chi L5ng r6i sang T/ Minh. Nh/ng m8i tnh ton m/u toan c)a Thot Hoan ;Ru qu ch m v thLp so v =i dW ki,n tnh hnh c)a b1 th7ng soi nh Tr3n. T/ khi chuyNn sang phFn cng, Tr3n Qu7c TuLn ; s=m triNn khai th, tr n ;N tiu di0t ;9ch, trn ;/Gng rt lui c)a chng. %\c bi0t t$i tr n V$n Ki,p, Tr3n Qu7c TuLn ch8n ;o$n sng sch (tP sng Th/4ng, ;o$n chFy qua V$n Ki,p) b7 tr qun th)y, qun b1 mai phAc, nh&m ;nh tr n tiu di0t l=n. Khi Thot Hoan b@t ;3u cu1c rt lui (10-6), Tr3n Qu7c TuLn phi t/=ng Tr3n Tung chB huy 2 v $n qun tLn cng quy,t li0t, ;nh th@t l/ng, ph vh;1i hnh cF ;$o qun h u v 0 ;9ch; chng phFi thc nhau rt ch$y. Nh/ng chng lao ;,n sng C3u th l$i b9 ;$o qun c)a t/=ng tre Tr3n Qu7c ToFn hMp lWc cng dn binh ;9a ph/4ng ;D ra ;nh. %9ch lm vo th, pha tr/=c b9 chcn, pha sau b9 ;nh thc. Thot Hoan bu1c phjFi chuyNn h/=ng, xui theo bG nam sng C3u ;N vng qua V$n Ki,p. Tr n ;nh ch\n ;9ch c)a Tr3n Qu7c ToFn ; ;$t ;/Mc mAc ;ch ;R ra l bu1c ;9ch phFi rt theo ;/Gng V$n Ki,p N1i Bng (Trong chi*n th(ng , bn dng sng Nh- Nguy9t, Hoi VNn HEu TrEn QuPc To3n anh dUng hy sinh) l V$n Ki,p, Tr3n Qu7c TuLn ; by sdn th, tr n ;nh ;n quy,t ;9nh do cc t/=ng Ph$m NgO Lo, NguyXn Khoi chB huy. l ;y, ;6i ni gip ;/Gng, gip sng, qun ta chi,m ;9a th, co lMi, ;nh c@t ngang ;1i hnh ;9ch. Trong khi tiRn qun c)a ;9ch b9 ;nh S V$n Ki,p th trung qun c)a chng cn ch/a qua ;/Mc sng LAc %3u cOng b9 ;nh m$nh, phFi tranh nhau ch$y lm ;Pt cF c3u phao. V nh/ th, ton b1 ;1i hnh hng chAc v $n qun c)a Thot Hoan b9 chia c@t, r7i lo$n, t li0t. S< cO cho bi,t, sau tr n V$n Ki,p, Thot Hoan chB cn thu ;/Mc 5 v$n tn binh nh/ng ;,n VInh Bnh th sa vo 1 tr n ;9a mai phAc nQa do H/ng VO V/4ng chi huy ch\n ;nh, l$i tan tc. Cc t/=ng gi\c nh/ L H&ng, L Qun c3m qun h1 v0 Thot Hoan ;Ru b9 ch,t ho\c tr8ng th/4ng. Trn c4 sS n@m vQng m m/u ;9ch v kinh nghi0m c)a nhQng cu1c khng chi,n tr/=c, Tr3n Qu7c TuLn ch) tr/4ng mS nhQng tr n quy,t chi,n tiu di0t ;9ch, ;nh b$i ch ngng cu6ng c)a qun xm l/Mc Nguyn Mng. %nh ;9ch trn ;/Gng rt lui l khi chng ra kh?i c5n cP, lc ; sPc lWc m?i m0t, tinh th3n hoang mang. % l thGi c4 thu n lMi ;N qun ta tiu di0t tri0t ;N sinh lWc ;9ch. Ch) tr/4ng sng t$o c)a Tr3n Qu7c TuLn trong tr n truy kch ny l ng khng p dAng hon ton quan ;iNm c)a binh php Tn T< : ?ch *n lc cng khPn th khng nn b,c bch qu m c5n cP vo tnh hnh thWc t, c)a cu1c chi,n. C nh/ v y m=i ;nh b$i hon ton ;$o qun xm l/Mc hng m$nh c)a ;R ch, %$i Hn, giQ vQng ;1c l p dn t1c, ch) quyRn, lnh thD c)a ;Lt n/=c ---

TRAN VN DiN (1-1288)

Chi,n th@ng Vn %6n c t3m quan tr8ng rLt l=n ;7i v=i ton b1 cu1c khng chi,n ch7ng Nguyn l3n thP 3 : Lm thLt b$i ngay t^ ;3u k, ho$ch h u c3n c)a qun Nguyn, ;ay chng vo kh

kh5n khng thN kh@c phAc nDi vR l/4ng thFo. %y l ;n ch t<, ging ;ng vo chb hiNm c)a ;7i ph/4ng. %nh gi vR chi,n th@ng Vn %6n, sch %$i Vi0t SKTT vi,t : NNm ny, v*t th-1ng cIa dn khng th3m nh- nNm tr-<c. Khnh D- c phEn cng lao trong . Chi,n th@ng Vn %6n ;N l$i bi h8c kinh nghi0m vR ngh0 thu t chB huy trn chi,n tr/Gng. % l : Phn +on tnh huNng +ng, k,p thSi pht hi/n v lPi dRng sai l=m cKa giOc, h< quy3t tm chnh xc, khZn tr&Qng trijn khai th3 tr(n tiu di/t +,ch ginh th:ng lPi. B&ng khF n5ng t/ duy s@c bn, nh$y cFm cng v=i vi0c n@m vQng m8i ho$t ;1ng c)a ke th, Tr3n Khnh D/ bi,t ch@c ;on thuyRn l/4ng c)a Tr/4ng V5n HD cn ;ang S pha sau. Tr/=c l0nh tri0u h6i c)a triRu ;nh, ng v_n bnh tInh xin lui l$i vi ngy. SW phn ;on c)a ng hon ton chnh xc v ng ; l p ;/Mc chi,n cng. DWa vo ;u Tr3n Khnh D/ c thN h$ quy,t tm sV l p cng chu1c t1i? N,u chB dWa vo nghI ch) quan kh m h$ ;/Mc quy,t tm nh/ v y. %y chnh l k,t quF c)a sW phn ;on chnh xc v khF n5ng ;nh gi ;ng tnh hnh ;9ch ta c)a v9 t/=ng ti ba. K9p thGi pht hi0n ra sai l3m c)a ;9ch, tri0t ;N lMi dAng sai l3m c)a chng ;N tD chPc tc chi,n ging ;n m$nh mV, ginh chi,n th@ng. %iRu ny khng phFi lc no ng/Gi chB huy cOng lm ;/Mc. Trong hon cFnh th)y binh ta v^a thua tr n, triRu ;nh ra l0nh h6i triRu ch9u t1i, Tr3n Khnh D/ v_n cng binh t/=ng h$ quy,t tm ;nh ti,p ;on thuyRn l/4ng, v phFi ;nh th@ng. Quy,t tm Ly ; ;/Mc thN hi0n b&ng ti b7 tr tr n ;9a, khF n5ng nh< gi\c v dOng cFm ;nh gi\c. Tr3n Khnh D/ cng qun s[ chB trong thGi gian ng@n ; b7 tr dn tr n trn 1 ;9a bn t/4ng ;7i di ;N ;nh gi\c. PhFi c quy,t tm rLt cao, sW ;6ng lng c)a uqn t/=ng m=i c thN nhanh chng t$o dWng ;/Mc 1 tr n ;9a nh/ v y. V=i kinh nghi0m c)a 1 ;1i th)y binh ; t^ng xng pha nhiRu chi,n tr n, d/=i sW chB huy c)a v9 t/=ng ti ba, qun Tr3n ; nh< ;/Mc gi\c vo su trong tr n ;9a ;N r6i tung ra 1 lWc l/Mng m$nh p ;Fo khi,n ke th phFi thLt b$i hon ton. (Ngh9 thuTt pht hi9n v tri9t G lAi dQng sai lEm cIa ?ch, k?p th0i tS ch,c ti*n hnh tc chi*n ginh th(ng lAi cIa trTn Vn M=n sau ny -Ac Quang Trung pht huy trong trTn nh trTn tiu di9t qun Thanh t*t K[ DTu 1789. Vua Quang Trung quy*t ?nh 5i ph qun ?ch trong th0i gian chng ang ngh\ ng1i v ginh -Ac th(ng lAi hon ton) Chi,n th@ng Vn %6n l 1 chi,n cng l=n trong cu1c khng chi,n ch7ng qun Nguyn l3n thP 3 c)a qun dn %$i Vi0t, l l/hi dao c@t ton b1 d$ dy c)a qun xm l/Mc, t$o ra tiRn ;R cho th@ng lMi c)a ta v thLt b$i c)a gi\c. S< gia Ng Th S[ th, kT 18 ; vi,t : Vi9c nh lui giVc H= C 0i trng H-ng, ai cUng khen nhiDu vD chi*n th(ng trn sng B5ch M^ng cIa TrEn H-ng M5o, m khng bi*t Dn trTn nh th(ng C Vn M=n cIa TrEn Khnh D-. TrTn th(ng C Vn M=n r%t k_ di9u v l cNn b3n cIa trTn th(ng sau TrTn th(ng C Vn M=n l ch`t con hS m c-<p l%y mSi M-u tnh hi9u v cng th(ng ?ch cIa TrEn Khnh D- cUng va 5i thay

--Th&ng cha l p topic ny ch@c ch/a bi,t ;,n tr n Chi L5ng. TRnN CHI L#NG. LiXu Th5ng t< tr n. T^ khi qun Minh thua tr n TAy %1ng, Tr3n Hi0p b9 gi,t, V/4ng Thng cho ng/Gi vR tu v=i Minh ;, ;N xin thm binh. Minh ;, thLt kinh, liRn sai Chinh lb ph t/=ng qun An viXn H3u l LiXu Th5ng, Tham t/=ng BFo %9nh b l L/4ng Minh, % ;7c l Thi TA, Binh b1 Th/Mng th/ l L Khnh, Cng b1 Th/Mng th/ l Hong Phc, HQu b7 chnh sP l NguyXn %Pc Hun, ;em 10 v$n qun, 2 v$n ngWa, ;i ;/Gng QuFng Ty sang ;nh c<a Ba LAy, bLy giG l thng Ch$p n5m Bnh Ng8 (1427). L$i sai Chinh Nam ;$i t/=ng qun KiRm Qu7c Cng l M1c Th$nh, Tham t/=ng An H/ng b l T^ Hanh, Ty Ninh b l %m Trung ;i ;/Gng Vn Nam sang ;nh c<a L Hoa. Khi cc t/=ng nghe vi0n binh c)a qun Minh s@p ;,n, nhiRu ng/Gi khuyn v/4ng ;nh ngay lLy thnh %ng Quan ;N tuy0t ;/Gng n1i Png, nh/ng v/4ng khng nghe, bFo r&ng: Vi0c ;nh thnh l h$ sch, nay ta hy cP d/hng binh sc nhu0 ;N ;Mi qun ;9ch ;,n th ra ;nh. HX vi0n qun m thua, th qun trong thnh tLt phFi ra hng. Th, c phFi lm m1t vi0c m thnh ;/Mc hai khng? %o$n r6i b@t phFi giQ gn m8i n4i cho nghim nh\t, l$i b@t ng/Gi L$ng Giang, B@c Giang, Tam %i, Tuyn Quang, Qui Ha ;i S chb khc b? ;6ng khng ;N trnh qun Minh. %,n thng M/Gi (1427), Bnh %9nh V/4ng nghe tin qun c)a b8n LiXu Th5ng s@p sang ;Lt An Nam, liRn h1i cc t/=ng l$i bn r&ng: Qun kia c y khoe khinh y,u, lLy nhiRu b@t n$t t, chB c7t ;nh cho ;/Mc, chP khng t/Sng ;,n ;iRu khc. Nay ;/Gng xa nghn d\m, m ;i c mLy ngy, n,u ta nhn lc ng/Gi ngWa c)a chng ;ang m?i m0t, ta dI d t ;i lao, ;nh l tLt ;/Mc. Bn sai L St, L/u Nhn Ch, L Linh, %inh Li0t, L ThA, ;em 1 v$n qun v 5 con voi ln phAc sdn S c<a Chi L5ng, ;N ;Mi qun Minh. L$i sai L L, L V5n An, ;em 3 v$n qun cP lAc tAc ko ln ;nh gi\c. BLy giG Tr3n LWu ;ang giQ c<a Ba LAy (Nam Quan) thLy qun Minh ;,n, lui v R giQ Ai L/u; ;,n khi qun gi\c ;,n ;nh Ai L/u, Tr3n LWu l$i li vR giQ Chi L5ng, cP cch t^ng ;o$n, chb no cOng c ;6n, qun Minh ;i ;,n ;u khng ai dm ch7ng giQ, ph lun m1t lc ;/Mc mLy ci ;6n. LiXu Th5ng ;@c ;uDi trn ;i. Bnh %9nh V/4ng l$i lm ra b1 khi,p sM, cho ng/Gi ;/a th/ sang ni v=i LiXu Th5ng xin l p Tr3n Cao ln lm vua ;N xin bi binh. LiXu Th5ng ti,p th/ khng mS ra xem cho ng/Gi ;/a vR B@c Kinh, r6i cP ti,n ln ;nh ti,p. Ngy 18 thng 9, qun LiXu Th5ng ;,n g3n c<a Chi L5ng. L St sai Tr3n LWu ra ;nh r6i b? ch$y. LiXu Th5ng m^ng l@m, chB ;em 100 lnh k9 ;i ;uDi theo, b? ;$i ;1i S l$i sau. %uDi ;/Mc m1t ;o$n, phFi chb bn l3y khng ;i ;/Mc, phAc binh ;D ra ;nh, chm LiXu Th5ng S ni %Fo M Pha. Vi0c Ly vo ngy 20 thng 9 n5m %inh v`. B8n L St, Tr3n LWu th^a th@ng ;uDi ;nh qun Minh gi,t h4n 1 v$n ng/Gi. Lc bLy giG ;$o qun c)a L L cOng v^a ;,n, h1i l$i ti,n ln ;nh qun Minh, chm ;/Mc L/4ng Minh S giQa tr n (ngy 25). L Khnh th tW t< (ngy 28). Cn b8n Hong Phc v Thi TA ;em ;$i binh ch$y vR thnh X/4ng Giang (thnh c)a nh Minh xy S x Th8 X/4ng, ph) L$ng Giang), ;i ;,n n<a ;/Gng b9 qun L St ;uDi ;,n ;nh ph m1t tr n; Thi TA c7 ;nh lLy ;/Gng ch$y v R X/4ng Giang, khng ngG thnh Ly ; b9 b8n Tr3n Nguyn Hn lLy mLt r6i, qun Minh sM hi qu bn l p tr$i ;@p lOy S giQa ;6ng ;N ch7ng giQ. Bnh %9nh V/4ng sai qun th)y b1 vy ;nh, sai Tr3n Nguyn Hn ch\n ;/Gng tFi l/4ng c)a qun Minh, l$i sai Ph$m VLn, L Khi, NguyXn X, ;em qun thi,t ;1i vo ;nh chm qun Minh

;/Mc h4n 5 v$n, b@t s7ng ;/Mc Hong Phc, Thi TA v 3 v$n qun. Thi TA khng ch9u hng b9 gi,t. BLy giG M1c Th$nh v=i b8n Ph$m V5n XFo v Tr9nh KhF ;ang giQ nhau S c<a L Hao. Tr/=c v/4ng cOng ; li0u r&ng M1c Th$nh l ng/Gi lo luy0n tLt chG xem qun LiXu Th5ng th@ng b$i th, no r6i m=i ti,n, bn sai ;/a th/ d\n b8n V5n XFo cP giQ vQng chP ;^ng ra ;nh. %,n khi qun LiXu Th5ng thua r6i, v/4ng cho nhQng tn t t/=ng ; b@t ;/Mc, ;em nhQng giLy m Ln tn ln cho M1c Th$nh bi,t. M1c Th$nh ;/Mc tin Ly sM qu, ;em qun ch$y, b9 qun Tr9nh KhF ;uDi theo chm ;/Mc h4n 1 v$n ng/Gi v b@t ;/Mc cF ng/Gi l_n ngWa mbi thP h4n 1 nghn. Hic! Bc ni oan cho em qu! Em chF phFi ; chia mAc tr n Chi L5ng - X/4ng Giang ;Ly sao? ChB v em hMp lo$t tr n Chi L5ng - X/4ng Giang ;N dX thN hi0n chi,n l/Mc Vy thnh - Di0t vi0n c)a Bnh %9nh v/4ng thi!

TRAN BCCH DFNG NaM 1288

Chi,n th@ng B$ch %&ng n5m 1288 kh@c ; m trong k Pc dn t1c ta nh/ 1 chi,n cng huyRn tho$i c)a l9ch s< dn t1c. Ng/Gi Vi0t Nam qua nhiRu triRu ;$i ;Ru tW ho vR chi,n th@ng ve vang c)a tD tin v ghi nh n l chi,n cng ;Bnh cao nhLt trong 3 l3n ;8 sPc c)a qun dn %$i Vi0t ;7i v=i qun xm l/Mc Nguyn Mng th, kT 13. Tr n B$ch %&ng n5m 1288 hon thnh ve vang nhi0m vA tiu di0t ;$o qun rt lui ;/Gng th)y do M Nhi v Phn Ti,p chB huy, l tr n quy,t chi,n l=n nhLt trong khng chi,n ch7ng qun Nguyn l3n 3. M1t ;$o qun l=n trn 6 v$n ng/Gi, giu kinh nghi0m viXn chinh xm l/Mc, nhQng tn t/=ng qu t1c, cao cLp thn c n c)a vua Nguyn H7t TLt Li0t, s^ng s? v ;1c c nh/ M Nhi, Phn ti,p, Tch L0 C4, L/u Khu sau mLy l3n giy xo ;Lt n/=c ta, ; phFi ;Rn t1i. Trong cu1c khng chi,n l3n ny, Tr3n Qu7c TuLn v triRu ;nh rLt ch tr8ng ;,n chi,n tr/Gng ven biNn ;ng b@c. % l ;/Gng ti,n c)a th)y qun v ;on thuyRn l/4ng c)a gi\c. Ph t/=ng Tr3n Khnh D/ ;/Mc tin t/Sng giao cho m8i cng vi0c bin thy ven biNn, c nhi0m v A ch\n th)y, tiu di0t ;on thuyRn l/4ng, lm thLt b$i ngay t^ ;3u k, ho$ch h u c3n c)a chng. Chnh v th,, khi ;/Mc tin Tr/4ng V5n HD cng ;on thuyRn l/4ng b9 tiu di0t th qun gi\c rLt hoang mang, g\p nhiRu kh kh5n, lng tng v bu1c phFi bn k, rt lui. V nh/ v y ; trng vo k, sch c)a tr3n Qu7c TuLn. Tuy nhin trn thWc t,, t^ 2 cu1c khng chi,n tr/=c chPng minh : b9 thua thFm b$i, t/=ng ch,t qun tn, phFi ch$y vR n/=c, nh/ng qun Mng Nguyn v _n cn quay trS l$i n/=c ta, m m/u xm l/Mc c)a chng v_n ngoan c7, dai d]ng. V gi\c Mng Nguyn l 1 ;R ch, l=n, tiRm lWc qun sW v kinh t, rLt m$nh, ;6 mS r1ng ph$m vi th7ng tr9 rLt xFo quy0t. Ch/a n,m ;n th t ;au th t hiNm th chng ch/a ch9u t^ b? tham v8ng quay trS l$i xm l/Mc n/=c ta. BSi v y Tr3n Qu7c TuLn v B1 tham m/u khng chi,n ; nh&m ;ng thGi c4, lc ;9ch m0t m?i, bu1c ;9ch phFi tho ch$y, ;N t p trung sPc lWc ;nh ;n quy,t ;9nh tiu di0t ton b1 ;$o qun th)y c)a M Nhi v Phn Ti,p. R rng, chi,n th@ng B$ch %&ng cOng nh/ tc ;1ng c)a n l 1 thnh cng tiu biNu c)a t/ t/Sng ti,n cng, t/ t/Sng ch) ;1ng chi,n l/Mc c)a Tr3n Qu7c TuLn. Qun Nguyn tuy phFi rt lui, nh/ng lWc l/Mng c)a chng cn ;ng t=i hng chAc v$n ng/Gi v rt lui cF 2 ;/Gng th)y v b1. Trong so snh lWc l/Mng lc bLy giG, ta ch/a ;) sPc ;N ;6ng thGi

tiu di0t cF 2 cnh qun. Tr3n Qu7c TuLn ; tDng k,t v nu thnh 1 ph/4ng chm chB ;$o chi,n l/Mc : M5i khi, giVc cTy tr-0ng trTn, ta d/a vo o3n binh, dng o3n ch* tr-0ng l s/ th-0ng cIa binh php. VLn ;R ;\t ra l phFi ch8n ;7i t/Mng quy,t chi,n chnh xc ;N c thN ;$t hi0u quF tiu di0t chi,n l/Mc cao nhLt, bu1c nh Nguyn phFi t^ b? ;6 ti,p tAc xm l/Mc n/=c ta. Trn c4 sS phn ;on ;ng m/u ;6 c)a Thot Hoan v ;nh gi ;ng t/4ng quan lWc l/Mng, Tr3n Qu7c TuLn v B1 tham m/u ; c ch) tr/4ng tr/=c h,t t p trung lWc l/Mng tiu di0t cnh qun rt lui ;/Gng th)y, r6i sau ; th^a th@ng tiu di0t 1 b1 ph n cnh qun b1. % cOng l sW lWa ch8n ;ng ;@n v l quy,t tm chi,n l/Mc sng su7t, chnh xc c)a 1 nh chi,n l/Mc l=n c t3m nhn bao qut r1ng, c tr tu0 phn tch v phn ;on s@c sFo minh m_n. Ch8n cnh qun rt lui theo ;/Gng th)y lm ;7i t/Mng tiu di0t ch) y,u v tr/=c h,t l quy,t ;9nh chnh xc, v cnh qun ny rt tr/=c v chi,n ;Lu trn sng v 7n l th, m$nh truyRn th7ng c)a ta, l chb y,u c)a gi\c. Cnh qun th)y khi ; b9 tiu di0t g8n th cnh qun b1 sV phFi rt lui trong cFnh hoFng lo$n v sV l ;7i t/Mng ch\n ;nh, truy kch dX dng c)a qun ta ;N ging thm nhQng ;n tDn thLt n\ng nR cho gi\c. Nh/ v y, Tr3n Qu7c TuLn ; bi,t nh&m ;ng chb y,u nhLt c)a ;9ch ;N t p trung sPc ti,n cng, ; bi,t pht huy ci sS tr/Gng c)a ta ;N ;nh vo ci sS ;oFn c)a ;9ch. V=i nhQng ch) tr/4ng v quy,t tm chi,n l/Mc nh/ trn, khc sng B$ch %&ng, S vng th/Mng l/u ; ;/Mc Tr3n Qu7c TuLn ch8n lm ;iNm quy,t chi,n chi,n l/Mc. Vi0c xc ;9nh khng gian v thGi gian quy,t chi,n ;Ru nh&m tri0t ;N lMi dAng ;9a hnh thin nhin, pht huy cao ;1 /ubth, th)y chi,n trong ;iRu ki0n thin thGi, ;9a lMi, nhn ha thu1c v R ta. Tr3n Qu7c tuLn ; nghin cPu rLt t/Gng t n ;9a hnh, sng n/=c, ch, ;1 th)y triRu c)a sng B$ch %&ng v s< dAng thnh cng trong vi0c xy dWng tr n ;9a quy,t chi,n v bi binh b7 tr n. Qung sng B$ch %&ng, n4i ;/Mc ch8n lm ;iNm quy,t chi,n, l 1 khu vWc hiNm y,u, c ;) nhQng ;iRu ki0n c3n thi,t ;p Png ;/Mc yu c3u b7 tr 1 tr n ;9a mai phAc trn sng v=i quy m l=n. %9a hnh sng B$ch %&ng v7n c th, thin hiNm v=i sng su v r1ng, r^ng ni st ven bG, nhiRu l$nh thot triRu v bi triRu, nhiRu nhnh sng ;D vo, n/=c triRu ln xu7ng rLt m$nh. %N t5ng thm lMi th, c)a tr n ;9a mai phAc, Tr3n Qu7c tuLn ; k, th^a truyRn th7ng c)a Ng QuyRn v L Hon trong khng chi,n ch7ng qun Nam hn (938) v qun T7ng (981), ; cho ;ng c8c gb nh&m cFn ph ;1i hnh, ch\n ;/Gng tho ch$y c)a thuyRn chi,n ;9ch, bao vy v tiu di0t tri0t ;N qun xm l/Mc. Tr n ;9a quy,t chi,n v=i bi c8c ng3m chB pht huy ;/Mc tc dAng khi n/=c triRu xu7ng, nn n ;i h?i ngt/Gi chB huy ;iRu hnh tr n chi,n ;Lu phFi bi,t lMi dAng ch, ;1 th)y triRu v=i cF 1 ngh0 thu t d_n d@t thuyRn gi\c vo tr n ;9a ;ng lc, ;ng chb. l ;y, y,u t7 khng gian v thGi gian k,t hMp ch\t chV v=i nhau. Tr n ;nh phFi b@t ;3u v k,t thc 1 cch chnh xc vo thGi ;iNm c lMi nhLt ;N t n dAng ch, ;1 th)y triRu v pht huy ;/Mc h,t tc dAng c)a bi c8c. Ti n5ng tuy0t vGi c)a Tr3n Qu7c TuLn v B1 tham m/u l ; hon ton c l p ;/Mc ;$o qun th)y c)a M Nhi v=i ;$o qun b1, r6i d3n d62n ;iRu ;1ng n t^ng b/=c vo ;ng ;iNm quy,t chi,n ; ;9nh v ;ng thGi gian ; xc ;9nh (t^ sng ;,n tr/a ngy 9-4 lc n/=c triRu rt m$nh). NhG v y m hi0u suLt chi,n ;Lu cng cao.

Tr n B$ch %&ng 1288 l tr n ;nh mai phAc k,t hMp v=i v n ;1ng ti,n cng quy m l=n nh&m bao vy, tiu di0t g8n ;on binh thuyRn ;ng ;, hng tr5m chi,c v=i hng v$n qun ;9ch. Trong tr n chi,n ;Lu ny, dI nhin th)y binh giQ vai tr ch) y,u. %\c bi0t tr n th)y chi,n trn sng B$ch %&ng c sW ph7i hMp ch\t chV giQa qun th)y v qun b1, giQa qun ch) lWc v=i qun ;9a ph/4ng v dn binh, giQa ;nh th)y v ;nh b1. Tr3n Qu7c TuLn ; v n dAng cch ;nh ti,n cng kin quy,t, k,t hMp nhiRu l7i ;nh phong ph, ;a d$ng nh&m pht huy tDng hMp tLt cF th, m$nh c)a chi,n tranh nhn dn, c)a truyRn th7ng th)y chi,n, c)a ;iRu ki0n thin nhin ;N ginh th@ng lMi tr8n v cn v tri0t ;N nhLt. Cc lWc l/Mng tham chi,n ; hi0p ;6ng ch\t chV v=i nhau cF v R khng gian v thGi gian, ; s< dAng nhQng l7i ;nh truyRn th7ng 1 cch sng t$o, ; l chi,n thu t ti,n cng ;9ch trn sng v trn b1, nghi binh kiRm ch,, giQ vQng ;iNm cao, t^ng b/=c d_n d@r=t qun ;9ch, k,t hMp ;nh ch\n pha tr/=c, pha sau v=i cc mOi bn s/Gn, ;nh d6n ;9ch vo c<a sng nh? bn tF ng$n, ;ng chb b7 tr cc tr n ;9a c8c, hiNm hc, dng ;n h?a cng thiu chy ;on thuyRn gi\c khi chng v /=ng c8c TLt cF cc hnh thPc chi,n thu t, cc l7i ;nh ; ;Ru pht huy ;/Mc tc dAng lMi h$i c)a n. Chi,n th@ng B$ch %&ng 1288 ; thN hi0n t p trung ngh0 thu t qun sW c)a qun dn %$i Vi0t th, kT 13 v ti thao l/Mc c)a H/ng %$o v/4ng Tr3n Qu7c TuLn, v9 anh hng ki0t xuLt, nh chi,n l/Mc lbi l$c c)a dn t1c. Ha trong v O cng hiNn hch 3 l3n ;nh b$i qun Nguyn Mng c)a dn t1c ta, tr n B$ch %&ng nDi ln nh/ 1 kiNu m_u c)a ngh0 thu t dng o3n binh nh tr-0ng trTn v l ;Bnh cao c)a sPc m$nh v ngh0 thu t qun sW Vi0t nam thGi ;.

TRAN THNH DA BANG (1-1407)

Xin -Ac trnh by trTn ny kc h1n m!t cht, v c thG m!t sP bc t G *n trTn ny, v trong l?ch sF, trTn ny cUng khng -Ac nh(c *n nhiDu. --H4n 1 th, kT sau chi,n th@ng B$ch %&ng l9ch s< 1288, lMi dAng lc nh H6 m=i ln n@m quyRn chnh thay th, nh tr3n, TriRu ;nh nh Minh ; xuLt qun ;nh chi,m n/=c ta. V/4ng TriRu nh H6 do H6 Qu Ly v H6 Hn Th/4ng ;Png ;3u c/4ng quy,t kghng chi,n. Trong cu1c chi,n tranh ch7ng gi\c Minh, qun H6 ; ;nh nhiRu tr n c quy m l=n v rLt quy,t li0t, tiu biNu nhLt l tr n thnh %a Bang (1-1407) Thng 5-1406, triRu Minh c< 1 ;$o qun l=n do tDng binh QuFng ty l Hn Quan cng cc t/=ng Hong Trung, LQ Ngh9 ;/a tn phFn b1i Tr3n Thim Bnh vR n/=c lm vua. %/Mc tin bo, H6 Qu Ly sai qun ln bin gi=i pha b@c ch\n ;nh. %$o qun Minh h1 t7ng b9 ;nh thi0t h$i n\ng nR, bu1c phFi giao n1p Thim Bnh v rt ch$y vR n/=c. m m/u xm chi,m n d9ch n/=c ta d/=i chiu bi ph Tr3n di0t H6 c)a nh Minh b9 ph sFn. %N gh thN di0n v c/=p lLy n/=c ta, bi,n %$i Vi0t thnh qu n huy0n c)a Trung Qu7c, thng 11 n5m Ly, Minh Thnh TD quy,t ;9nh c< ;$i qun ;nh chi,m n/=c ta. L3n xuLt qun ny, nh Minh huy ;1ng 80 v$n qun cc lo$i g6m b1 binh, k` binh v qun phAc d9ch chia lm 2 ;$o ;nh vo n/=c ta.

M1t ;$o do Tr/4ng PhA, Tr3n Hc chB huy, d_n 40 v$n qun ;i theo ;/Gng qua B&ng T/Gng vo Fi Pha LOy (Fi nam Quan, L$ng S4n) M1t ;$o qun do M1c Th$nh d_n 40 v$n qun t^ Mng TW (Vn Nam) ti,n theo ;/Gng sng H6ng. Theo k, ho$ch ti,n cng ; v$ch sdn, 2 ;$o qun ny sau khi v/Mt qua bin gi=i, ti,n su vo n1i ;9a, sV nhanh chng h1i qun S vng B$ch H$c, r6i v/Mt sng Ph L/4ng (sng H6ng) ;nh thnh %a Bang, v t^ ; ti,n ln ;nh %ng %, Ty % r6i chi,m cF n/=c ta. Tr/=c nguy c4 ngo$i xm, nh H6 ra sPc chuan b9 khng chi,n. Thng 7-1406, H6 Qu Ly v H6 Hn Th/4ng ; ;i tu3n du cc n4i hiNm y,u c)a ;Lt n/=c, xem xt hnh sng, th, ni, phn ;on ;/Gng ti,n qun c)a gi\c ;N chuan b9 phng ngW. H6 Qu Ly : - M1t m\t cho lLy thm h/4ng binh v dng nhQng ng/Gi c chPc t/=c t$m thGi trng coi, chiu m1 dn l/u vong lm qun dOng hn v ;\t cc chPc quan ;N cai quFn; - M1t m\t cho xy dWng h0 th7ng cng trnh phng th) c quy m l=n, di g3n 400km, ko di t^ ni TFn Vin, men theo sng %, sng H6ng, sng Lu1c v sng thi Bnh. % l h0 th7ng ch/=ng ng$i v t, g6m nhQng bi c8c, nhQng xxh s@t cng v=i cc ;6n qun t$i kh@p cc c<a sng, c<a ngu6n, quan Fi nh&m ng5n ch\c cc trAc ;/Gng th)y, b1 m H6 Qu Ly dW ki,n qun Minh sV ;nh vo Trong cc tuy,n ng5n ch\c ;, quan tr8ng nhLt l tuy,n phng th) d8c bG Nam sng H6ng v khu vWc thnh %a Bang (x Phong Vn, Ba V, H N1i), n4i t p trung ph3n l=n binh lWc triRu H6. Ngoi ra qun H6 cn ;/Mc b7 tr trLn giQ S 1 s7 n4i n&m trn trAc ;/Gng ti,n qun c)a gi\c nh/ Fi Chi L5ng, C3n tr$m, Vi0t Tr ;6ng thGi nh H6 ra l0nh cho dn chng S cc vng B@c Giang, B@c Ninh, B$ch h$c lm sdn nh c<a S pha Nam sng H6ng lm n4i c/ tr khi phFi rt lui --Ngy 19-11-1406, trn h/=ng ti,n cng t^ pha b@c, gi\c Minh b@t ;3u ;nh ph vo c<a Fi Pha LOy. Qun H6 dWa vo th, ni ;N ;ng tr$i, ;o ho su v dng cc lo$i h?a kh b@n ch\n ;9ch. Nh/ng v=i binh lWc ;ng gLp b1i, qun Minh o $t trn qua c<a quan, r6i nhanh chng ;nh tan qun H6 S Fi Chi L5ng, S C3n tr$m, r6i ti,n xu7ng ;nh chi,m X/4ng Giang, Th9 C3u. %,n ;y Tr/4ng PhA cho 1 cnh qun ti,n th]ng t=i Gia Lm lm nhi0m vA nghi binh ;nh %ng %, cn ;$i qun do y chB huy ti,n sang %a Ph (Sc S4n, H N1i) ;N chuan b9 h1i quntheo k, ho$ch ; ;9nh. Trn h/=ng ty b@c, ;$o qun Vn nam do M1c Th$nh chB huy v/Mt r^ng ni ;1t nh p bin gi=i n/=c ta. Sau khi chi,m ;/Mc c<a Fi Ph L0nh, M1c Th$nh d_n qun theo sng L th]ng xu7ng B$ch h$c v h$ tr$i S g3n b@c bG sng. %,n thng 12, cF 2 ;$o qun Tr/4ng PhA v M1c Th$nh h1i qun S vng Tam %i, B$ch h$c ;N ph7i hMp tc chi,n trn h/=ng ti,n cng ch) y,u. %N ;nh l$c h/=ng qun H6, Tr/4ng PhA l$i cho t5ng thm 1 s7 qun nQa sang pha b@c Gia Lm ph tr/4ng thanh th,, r6i l$i ;iRu 1 cnh qun ti,n t=i h$ l/u sng C (khc sng Th/4ng, l$ng Giang, B@c Giang) ;R phng qun H6 ;nh p pha sau.

%6ng thGi chng sai ng/Gi treo bFng k,t t1i nh H6, ho\c vi,t h9ch ph Tr3n di0t H6 vo nhQng mFnh vn thF xui theo dng sng ;N ;nh vo tinh th3n qun lnh v khot su mu thu n trong n1i b1 triRu H6. NhiRu qun s[, v7n khng /a chnh sch kh@c nghi0t c)a triRu H6 nay cng t? ra chn nFn, khng cn tinh th3n chi,n ;Lu. Nhn ; m1t s7 s[ phu qu t1c cO c)a nh Tr3n ; ch$y sang ;3u hng qun Minh. %iRu ; cng khi,n qun s[ nh H6 thm hoang mang dao ;1ng. Tr/=c cu1c ti,n cng 6 $t c)a gi\c trn cF 2 h/=ng, qun H6 ph3n v lWc l/Mng b9 phn tn, ph3n v tinh th3n chi,n ;Lui thLp, nn nhanh chng b9 qun Minh ;nh lui v ;N mLt cc v9 tr phng th) S pha b@c. Cc t/=ng H6 Nguyn Tr^ng v H6 %b d_n qun rt lui, r6i dWa vo h0 th7ng phng tuy,n d8c sng H6ng v sng Ch ;N cW ;9ch. Trong khi ;, dn chng cc l1 S pha b@c v ty b@c n4i no c gi\c trn ;Ln ;Ru thWc hi0n k, thanh d. NhG c phng tuy,n quy m l=n v kin c7, qun nh H6 ; ch\n ;Png b/=c ti,n c)a gi\c Minh g3n 2 thng. Tuy nhin trong thGi gian Ly, qun H6 h3u nh/ co vo c7 th) trn tLt cF cc m\t tr n m khng bi,t ;nh m$nh vo sau lung ho\c c$nh s/Gn ;1i hnh ti,n cng c)a ;9ch. H4n nQa, cc t/=ng H6 khng n@m ;/Mc ;u l h/=ng ti,n cng ch) y,u c)a gi\c nn dn ;Ru lWc l/Mng ;7i ph trn cF 2 h/=ng %ng % v %a Bang H6 Qu Ly thua tr n c nhiRu nguyn nhn ch) quan v khch quan. Ch) quan l ;N mLt lng dn, ci ny ni nhiRu r6i nh/ng khch quan th c vi ;iNm sau: -VR pha ta: ;Lt n/=c ki0t qu0 v chi,n tranh lin min, nguyn kh qu7c gia suy ki0t. KN t^ sau ci ch,t c)a Tr3n Du0 Tng ;i ;nh Chim thnh th th, n/=c suy h]n. Qun Chim ra c/=p ph Th5ng long nh/ ch7n khng ng/Gi lc cu7i Tr3n. C1ng thm cc vA chm gi,t ;n p qu t1c Tr3n c)a H6 Qu Ly lm th, n/=c ; suy l$i cng suy. -VR pha Trung qu7c: Chu Nguyn Ch/4ng ;N l$i m1t qu7c gia TQ th7ng nhLt v=i binh lWc hng h u dy d$n chinh chi,n. Ti,p ; Chu %0 hon thnh cu1c son ngi c)a chu ;ang h^ng hWc kh th, v c trong tay m1t ;1i qun ;ng ;Fo v=i nhiRu t/=ng lInh c ti. L$i ni vR ch) quan: n/=c ta nh?, ng/Gi t khng thN p dAng cch ;nh dn qun hay dWa vo thnh lOy nh/ TQ. H6 qu Ly ; qun mLt ;iRu ny. ng ta xy dWng m1t qun ;1i ;ng ;Fo ni phao ln l ;,n 100 v $n qun, hao ph sPc dn vo vi0c xy thnh ;@p lu[. Trong khi sS tr/Gng c)a qun ta l c4 ;1ng ;1t kch, quLy nhiXu tiu hao, ;\t phAc binh...ng ta d6n ph3n l=n qun ;1i vo trong cc thnh tr lm m Lt ;i sPc m$nh c4 ;1ng, t$o tm l T l$i vo thnh lu[, khi thLt h) th mLt lun s7 l/Mng l=n v7n li,ng chi,n ;Lu. L9ch s< VN cho thLy chng ta khng m$nh vR vi0c xy dWng v phng th) thnh lu[. ThWc ra qun nh H6 ; chi,n ;Lu h,t sPc dOng cFm ;N ng5n gi\c. S< chp xc gi\c cao ngang m\t thnh nh/ng chng v_n ;7c qun o $t xng ln. Gi nh/ trong chi,n d9ch ;nh 10 v$n qun Minh ;/a Tr3n Thim Bnh vR n/=c tr/=c ;, nh H6 kin quy,t h4n nQa tiu di0t s$ch sV ;m ny chP khng thF cho chng vR th chng ta cOng giFm ;/Mc nhiRu sPc m$nh c)a gi\c Minh. D H6 Qu Ly b9 ph phn nhiRu nh/ng khng thN ph) nh n ng l ng/Gi kin quy,t giQ vQng nRn ;1c l p dn t1c, kin quy,t khng chi,n ch7ng qun xm l/Mc Minh. Gi nh/ 2 cha con ng nu cao kh ti,t tW st ;N kh?i sa vo tay gi\c th h u th, sV ;nh gi ng cao h4n. Cn H6 Nguyn Tr^ng c ti nh/ng l$i cam tm lm quan cho nh Minh, ln ;,n chPc Cng b1 th9 lang th phFi. Khng bi,t ng nghI g khi chPng ki,n m1t l3n nQa chng ta l$i ginh l$i ;1c l p, %$i Vi0t l$i qu t khSi ph Minh bnh Chim.

Chi,n d9ch tLn cng Ung-Khm-Lim c)a L Th/Gng Ki0t huy ;1ng lWc l/Mng ;,n 10 v$n qun. %$o qun b1 ch) y,u l thn binh c)a cc t tr/Sng Thn CFnh Phc, Tn %Fn... ngy 27-101075 v /Mt bin gi=i tLn cng Ung Chu. %$o qun th)y g6m 6 v$n qun chnh quy c)a nh L, l ;$o ch) lWc do L Th/Gng Ki0t chB huy, ngy 30-12-1075 v /Mt biNn, sau ; ;D b1 ;nh chi,m Khm Chu, Lim Chu r6i ti,n ln vy Ung Chu vo thng 1-1076. %VSKTT c)a ta vi,t khng nhiRu vR tr n ny, chB ni ;$i khi l ta vy thnh h4n 40 ngy th h$ ;/Mc. T7ng s< c)a Tu th ni cA thN h4n (tLt nhin c thN nhiRu chi ti,t ; b9 be sai ;i v l do chnh tr9). Ung Chu lc ; l m1t thnh c h0 th7ng phng th) rLt kin c7, qun khng nhiRu (vi nghn) nh/ng ;/Mc m1t tay ki0t hi0t chB huy l Gim, ; ;7c suLt qun v dn T7ng S Ung Chu khng cW. Theo T7ng s< th qun %$i Vi0t dng nhiRu th) ;o$n cng thnh, nh/ b@c chi, ;o ;9a ;$o... nh/ng ;Ru b9 Gim ;7i ph. Bn ta mLt 1 v$n r/hi qun v nhiRu voi chi,n b9 ch,t. TN t/=ng T7ng l V/4ng An Th$ch tin vo sW kin c7 c)a Ung Chu, ; ;R xuLt chB c< m1t ;$o qun ;,n t5ng vi0n cho Ung Chu nh&m c3m chn qun ch) lWc nh L, cho ;$i qun tLn cng th]ng vo %$i Vi0t. Tuy nhin vua T7ng l3n ch3n khng dm quy,t th ; c nhQng diXn bi,n m=i. Vi0n binh T7ng ;,n Fi Cn Ln th L Th/Gng Ki0t ; ch) ;1ng ti,n cng tr/=c. Qun T7ng b9 bLt ngG, hon ton tan r. T/=ng chB huy bn T7ng b9 chm ;3u t$i tr n. l Ung Chu, ta ti,p tAc vy thnh. Qun %$i Vi0t dng tn ;1c v tn tam d3u b@n vo thnh, lm bn T7ng th/4ng vong nhiRu. Nh c<a trong thnh b9 chy thi,u n/=c khng d p ;/Mc. Bn T7ng phFi u7ng n/=c ;Ac, ch,t v b0nh d9ch rLt nhiRu. Qun %$i Vi0t l$i lLy bao ;Lt, d3n d3n chLt thnh ;7ng. Ngy 1-3-1076, qun %$i Vi0t tro ln bao ;Lt trn vo thnh. Gim bi,t khng ch7ng ;/Mc, quay v R gi,t h,t 36 ng/Gi nh r6i tW thiu. Dn Ung Chu thLy v y khng ai ;3u hng m v_n khng cW. Qun %$i Vi0t lng b@t Gim khng ;/Mc, ; gi,t h,t 58.000 ng/Gi T7ng S thnh Ung Chu (%VSKTT cOng chp ;iRu ny). Theo T7ng s< th qun %$i Vi0t chLt ;3u ng/Gi thnh ;7ng, mbi ;7ng 100 ;3u, c ;,n 580 ;7ng. Sau khi h$ Ung Chu, L Th/Gng Ki0t cho rt qun v thWc hi0n k, "thanh d". Thi0t h$i bn T7ng rLt l=n, cF dn l_n lnh ch,t h4n 10 v$n ng/Gi. TLt cF cc c5n cP, kho tng, lng m$c, ;/Gng s, c3u c7ng... ;Ru b9 L Th/Gng Ki0t cho ph h)y, sng cOng b9 ;D ; lLp. Kinh t, ;nh ;7n, dn Ung-Khm-Lim phFi phiu b$t kh@p n4i. %iRu th v9 l ;y khng phFi l3n duy nhLt %$i Vi0t tLn cng T7ng, m\c d l l3n l=n nhLt v oanh li0t nhLt. %VSKTT cn chp l$i sau cu1c xm l/Mc c)a T7ng, thng 12-1077 nh L ; cho tLn cng qua bin gi=i Vi0t-T7ng, sau ; T7ng cOng tLn cng l$i (nhQng cu1c giao tranh ny t/4ng tW giai ;o$n xung ;1t 1984-1989, thGi ;iNm ; nhiRu khu vWc c)a ta b9 T7ng chi,m, v sau ; phFi trFi qua ;Lu tranh ngo$i giao ;N ;i l$i). M1t l3n khc do vua Tr3n Thi Tng ;ch thn chB huy, tLn cng su vo Khm Chu, Lim Chu gy hoang mang l=n trong qun dn T7ng, r6i rt vR an ton.

TRAN THNH DA BANG

(Ti*p theo) LMi dAng tnh th, Ly, b8n Tr/4ng PhA, M1c Th$ch quy,t ;9nh t p trung binh lWc mS cu1c ti,n cng chi,m thnh %a Bang. Thnh ny ;/=c ;@p b&ng ;Lt rLt cao v kin c7. Pha trong t/Gng thnh c ho su v =i nhQng c8c tre vt nh8n chn ng3m. Pha ngoi t/Gng thnh c nhQng h6 r1ng c@m chng tra S d/=i ;N b_y ng/Gi v ngWa c)a gi\c. Qun H6 ;ng trong thnh rLt ;ng v tD chPc canh phng nghim ng\t.

Tuy nhin bn ngoi thnh %a Bang l$i c nhQng bi ct r1ng ch$y t^ ty b@c sang ;ng nam, rLt thu n lMi cho qun ;9ch ;D qun t p k,t lWc l/Mng l=n ;nh thnh. NhQng bi ct ny l$i n&m st khc sng c$n c thN b@c c3u phao qua ;/Mc. Ngy 10-1-1407, M1c Th$ch d_n qun ;nh chi,m c<a sng Thao v c<a sng Tuyn Quang S B$ch h$c. LWc l/Mng qun H6 trLn giQ S ;y do t/=ng H6 X$ chB huy khng ch7ng ;h nDi phFi rt sang bG nam. Ngy 15-1, qun Minh khing thuyRn ra bi sng Ph L/4ng, ;7i ng$n v=i thnh %a Bang S bn bG nam. Sau ; chng lm gLp c3u phao chuan b9 v/Mt sng. %m 17-1, Tr/4ng PhA t p trung h3u h,t qun ;nh p bi M1c Hon. T/=ng H6 chB huy ;ng giQ n4i ;y l NguyXn Cng Khi mFi vui ch4i nQ s@c, khng phng b9. Tr/=c sPc tLn cng bLt ngG c)a ;9ch, thuyRn b9 chy g3n h,t, ton qun b9 tiu di0t. Trong khi ; H6 Nguyn Tr^ng S xa khng bi,t ;N Png cPu. Chi,m ;/Mc bi M1c Hon, qun minh liRn theo c3u phao v /Mt sng, r6i cho qun vy kn thnh %a Bang. Qun Tr/4ng PhA t p k,t S bi ct pha ty b@c thnh. %m 19-1-1407, qun Minh t^ 2 pha ti,n cng 6 $t. Khi qun Minh xng t=i liRn b9 qun H6 ;nh trF quy,t li0t. ChB trong 1 ;m k9ch chi,n, xc gi\c ; chLt cao ngang m\t thnh. Nh/ng v=i lWc l/Mng ;ng gLp b1i, qun Minh h,t ;Mt ny ;,n ;Mt khc lao vo. Chng liRu ch,t v/Mt ho, dng vn th (tahng my) tro ln m\t thnh ;ng nh/ ki,n v t^ 4 m\t thnh ;nh th7c ln. Qun H6 chi,n ;Lu ngoan c/Gng nh/ng ;nh khng l$i phFi rt vo thnh c7 th). Sng ngy 20-1, qun H6 l$i ;Ac t/Gng thnh cho voi ra ;nh. Qun Minh dng h?a kh b@n cFn, voi b9 th/4ng, phFi ch$y trS vo. Th^a c4, qun Minh r/Mt theo, a vo c/=p thnh. Tn qun H6 phFi b? thnh rt ch$y. Th, l chB trong 1 ngy ;m cng kch, qun Minh ; ;nh chi,m ;/Mc thnh %a Bang, 1 v9 tr then ch7t trong tuy,n phng th) c4 bFn c)a v/4ng triRu H6. Vi0c %a Bang thLt th) ; mS ;3u cho sW thLt b$i khng thN cPu vn c)a cu1c khng chi,n ch7ng Minh do nh H6 lnh ;$o. %,n thng 6 n5m Ly, t$i c<a KZ La, ni Cao V8ng, cha con H6 Qu Ly cng nhiRu triRu th3n b9 ;9ch b@t ;/a v R ph/4ng B@c. C4 nghi0p nh H6 sAp ;D nhanh chng. SW thLt b$i c)a tr n thnh %a Bang c nhiRu nguyn nhn, nh/ng v R c5n nguyn n cOng khng n&m ngoi nguyn nhn thLt b$i chung c)a cF cu1c khng chi,n ch7ng Minh do v/4ng triRu H6 lnh ;$o. % l sai l3m do tD chPc v chB ;$o chi,n tranh v R cF chi,n l/Mc v chi,n thu t, m nhn t7 c nghIa quy,t ;9nh l khng ;on k,t ;/Mc ton dn ;nh gi\c giQ n/=c, khng tD chPc v pht ;1ng ;/Mc cu1c chi,n tranh nhn dn yu n/=c ch7ng ngo$i xm, nh/ NguyXn Tri ; nh n xt Nhn nh H= chnh s/ phiDn h, Khi*n trong n-<c lng dn on giTn. %Png trn ph/4ng di0n ngh0 thu t qun sW, triRu H6 cOng ph$m phFi nhiRu sai l3m nghim tr8ng. Tr/=c chi,n l/Mc ti,n cng c)a qun Minh, Hk Qu Ly tr&]c sau vln kin tr chK tr&Qng th7c hnh chi3n l&Pc phng ng7, lTy chK l7c +Ni tr(n v]i +,ch v dng tr(n +,a chi3n lm ph&Qng thbc tc chi3n cQ bYn.

Nh H6 ; dy cng lm nhQng cng trnh phng ngW, xy ;@p thnh lOy kin c7, m %a Bang l 1 v9 tr then ch7t v t p trung lWc l/Mng qun th/Gng trWc rLt l=n ;N c7 th) cW ;9ch. Ph/4ng thPc tc chi,n ; khng ph hMp v=i ngh0 thu t ;nh gi\c giQ n/=c trong ;iRu ki0n dn t1c ta phFi lLy nh? ;nh l=n, lLy t ;9ch nhiRu. Phng ngW chi,n l/Mc cOng nh/ tc chi,n phng ngW trong 1 cu1c chi,n tranh tW v0 l tLt nhin, c3n thi,t, th, nh/ng phng ngW khng c nghIa l rt lui ch$y di ho\c c7 th) ;N m\c cho qun th tW do hnh ;1ng, m phFi tm m8i cch ;nh l$i chng. BSi v ke ;9ch ti,n cng c sPc m$nh h4n qun phng ngW, chng rLt dX ;1t ph tr n ;9a, bao vy c l p thnh tr v tiu di0t qun phng ngW S nhQng n4i ;. Trong tnh th, Ly, lV ra phFi bi,t li0u sPc ta, sPc ;9ch, phFi khn kho linh ho$t, nh/ Tr3n Qu7c TuLn ni : Ph3i chBn dng t-<ng gi8i, xem xt quyDn bi*n, nh- nh c0 vTy, ty th0i t5o th*, c -Ac !i qun 1 lng nh- cha con th m<i dng -Ac. Lc ; nh H6 chB ;4n thu3n dWa vo lWc l/Mng vO trang t p trung, d7c ch) lWc ra ch\n ;9ch chP ch/a k,t hMp ;/Mc sPc m$nh chi,n ;Lu c)a ton dn, khng t$o nn ;/Mc th, tr n cF n/=c ;nh gi\c. V v y m trong su7t cu1c chi,n tranh, qun nh H6 phFi lun chi,n ;Lu trong th, tr n phng ngW h,t sPc b9 ;1ng cF v R chi,n l/Mc v chi,n thu t. %iRu ; cng lm cho qun Minh c ;iRu ki0n t p trung lWc l/Mng ;1t ph t^ng mAc tiu, t^ng phng tuy,n c)a qun 6, v S %a bang, chng hon ton rFnh tay, t$o ;/Mc /u th, tuy0t ;7i ;N cng thnh. Khi chi,n tranh m=i b@t ;3u, cc lWc l/Mng qun H6 ch7ng gi\c S Pha LOy, Chi L5ng v Ph L0nh m=i b9 thi0t h$i khng ;ng kN ;Ru ; b? thnh, b? ;Lt ch$y vR phng tuy,n phng ngW c4 bFn m ch/a gy cho ;9ch mLy tDn thLt v cOng khng lm ch m ;/Mc b/=c ti,n c)a chng. Th m ch, ngay cF khi 2 ;$o qun Tr/4ng PhA, M1 Th$ch v n ;1ng ;,n ;nh thnh %a Bang, cc ;$o qun H6 ;ng S Bnh Than, b$ch H$c v _n n binh bLt ;1ng, v _n c7 th) trong cc v9 tr phng th). Qun Minh cng c ;iRu ki0n t p trung binh lWc ging ;n tiu di0t qun H6 S %a Bang. V th, thnh %a Bang thLt th) l khng trnh kh?i v ; l k,t quF tLt y,u c)a chi,n l/Mc phng ngW thu3n ty, phng ngW tiu cWc, b9 ;1ng c)a qun H6 tr/=c chi,n l/Mc ti,n cng c)a qun Minh. Tuy nhin %a Bang l$i thLt th) qu nhanh, m\c d qun H6 c lWc l/Mng phng thnh ;ng, m$nh, v c v O kh lMi h$i ch]ng km g qun Minh. % chnh l do th3 tr(n cKa qun Hk U Da Bang khng vmng ch:c, khng c lPi cho qun phng ng7. Thnh %a Bang tuy ;/Mc xy dWng kin c7, nh/ng l$i S v9 tr c ;9a hnh, ;9a th, thu n lMi cho bn ti,n cng, v tr/i=c thnh c nhQng bi ct r1ng c thN t p k,t lWc l/Mng l=n cng thnh. Chnh ke ;9ch cOng pht hi0n ra ;iNm y,u Ly v chng tri0t ;N lMi dAng, khai thc ;iNm y,u Ly ;N h$ thnh. M\t khc th, tr n %a Bang cn b1c l1 s4 hS khi khng c lWc l/Mng dW b9 bFo v0 thnh g6m nhiRu t3ng, nhiRu l=p c thN hb trM cho nhau. Qun Minh ;nh bi M1c hon, qun h6 S thnh %a Bang cOng nh/ S bn trn v bn d/=i ;Ru khng ;/a qun ;,n Png cPu. %,n l/Mt thnh %a Bang b9 vy hm, nh H6 l$i khng c nhQng lWc l/Mng c4 ;1ng ;N sdn sng chi vi0n khi thnh lm nguy. BSi th,, %a bang trS thnh cP ;iNm cho v4, c l p v qun trong thnh d c c7 sPc ch7ng cW, ho\c d c tD chPc phFn kch, cOng khng thN ;) sPc ch7ng trF cu1c ti,n cng c)a qun ;9ch. Bn c$nh ;, t^ b1 th7ng soi qun H6 ;,n lWc l/Mng phng thnh %a Bang ;R m:c sai l=m chK quan, khng +nh gi +ng tnh hnh +,ch ta, th(m ch cn qu 5 vo thnh lmy v binh kh cKa mnh.

Binh th/ c cu : Bi,t ;9ch, bi,t ta tr5m tr n khng nguy, nh/ng H6 Qu Ly l$i khng n@m r ;9ch, khng phn ;on ;/Mc ;6 c)a ;9ch nn m\c k, nghi binh c)a chng. Khi Tr/4ng PhA cho 1 cnh qun ti,n xu7ng m$n Gia Lm ph tr/4ng thanh th, th H6 Qu Ly ; v1i ;iRu b=t qun t^ %a Bang vR t5ng c/Gng cho %ng %. Do ; Tr/4ng PhA cng c ;iRu ki0n t p trung ;$i qun, t$o ;/Mc /u th, to l=n ;N cng thnh %a Bang. H6 Qu Ly cOng khng bi,t r&ng ng/Gi Trung Qu7c rLt gi?i cng thnh. LV ra trong tnh th, Ly, phFi bi,t rt lui, phn tn lWc l/Mng, lc an lc hi0n ;N trnh sPc m$nh ban ;3u c)a gi\c, th qun H6 l$i co cAm, c7 th) trong thnh v nh/ v y ch]ng khc g gi4 ngWc ra ;h ;n ;nh c)a ;9ch. M\t khc, lWc l/Mng phng thnh l$i qu T l$i vo uy lWc c)a h?a kh bFo v0 thnh, nh/ng khi qun Minh xng t=i chn thnh th cc khau th3n c4 sang pho khng cn pht huy ;/Mc hi0u lWc nQa. Ho\c ;6 dng ;1i t/Mng binh ;N cFn b/=c ph cu1c ti,n cng c)a ;9ch, nh/ng khng ngG, khi voi b9 h?a kh c)a qun Minh b@n ch\n phFi ch$y trS vo, l$i t$o thm c4 h1i cho qun Minh a vo, chi,m thnh 1 cch nhanh chng. SW thLt b$i c)a thnh %a bang v c)a nhiRu tr n ;nh k, ti,p c)a qun ;1i nh H6 khng chB chn vi sW nghi0p c)a v/4ng triRu H6, m cn ;nh dLu sW thLt b$i c)a php dng binh chB ;4n thu3n dWa vo qun ;1i, v O kh, thnh quch trong ;iRu ki0n phFi lLy nh? ;nh l=n c)a cu1c chi,n tranh giQ n/=c lc bLy giG. ChB ;,n khi L LMi, NguyXn Tri nh/ th,, nh/ th, th m=i ;nh b$i ;/Mc qun xm l/Mc Minh, ginh l$i ;1c l p dn t1c.

TRAN TnT DVNG CHC DVNG (7-11-1426)

Chi,n th@ng T7t ;1ng Chc %1ng n5m 1426 l 1 trong nhQng ;iNn hnh rWc rh vR quy,t tm tiu di0t ;9ch, vR tinh th3n chi,n;Lu dOng cFm v ngh0 thu t qun sW tuy0t vGi c)a nghIa qun Lam S4n. Cc t/=ng chB huy c)a nghIa qun Lam S4n ;on ;9nh r&ng V/4ng Thng sau khi d bi,t v9 tr ;ng qun m=i c)a qun ta sV mS cu1c hnh qun nh&m bao vy, tiu di0t qun ta S Cao B1. T^ Ninh KiRu ;nh ln Cao B1 qun Minh phFi hnh qun theo 1 trong 2 con ;/Gng : - %/Gng thP nhLt : Ninh KiRu Chc %1ng T7t %1ng Yn Duy0t Cao B1. - %/Gng thP 2 : Ninh KiRu Chc %1ng %$i mn Cao B1. B? Ninh KiRu rt vR Cao B1, nghIa qun khng nhQng bu1c V/4ng Thng phFi b9 ;1ng thay ;Di k, ho$ch ti,n cng m cn dA ;9ch hnh qun theo ;/Gng qun ta ; ch8n v b7 tr sdn tr n ;9a mai phAc. %y l k,t quF l=n b/=c ;3u trong ngh0 thu t ;iRu ;1ng ;9ch c)a nghIa qun Lam S4n. Theo k, ho$ch c)a V/4ng Thng, t^ Ninh KiRu chng sV chia lm 2 ;$o : - %$o KZ binh, c s7 qun t, xuLt kZ bLt ;,n pha sau doanh tr$i c)a ta S Cao B1. %$o qun ny c nhi0m vA ;\t pho S pha sau qun ta r6i bLt ngG nD pho nh&m ;nh l$c h/=ng qun ta v lm hi0u l0nh cho cc cnh qun ;9ch ;6ng thGi ;nh khp l$i. - %$o chnh binh, tPc ;$o qun ch) lWc do V/4ng Thng trWc ti,p chB huy t^ pha ;ng Ninh KiRu v/Mt sng Ninh Giang ti,n ;,n pha tr/=c c5n cP Cao B1. %$o qun ny c nhi0m vA khi nghe pho hi0u c)a ;$o kZ binh sV ti,n cng mnh li0t vo m\t tr/=c Cao B1.

DWa trn c4 sS n@m ;/Mc k, ho$ch hnh qun cA thN c)a V/4ng Thng, b1 chB huy nghIa qun Lam S4n quy,t ;9nh b7 tr 2 tr n ;9a mai phAc S T7t %1ng v Chc %1ng trn ;/Gng ti,n qun c)a ;9ch nh&m ; p tan hon ton cu1c hnh qun c)a chng. T7t %1ng ;/Mc ch8n lm tr n ;9a mai phAc chnh c)a nghIa qun, (x TAy An, huy0n Ch/4ng M[, tBnh H Ty). Cnh ;6ng T7t %1ng kh su v l3y l1i, c? lc r m r$p. Con ;/Gng lai khinh ch$y ngang qua pha ty cnh ;6ng T7t %1ng, S giQa 2 thn T7t %1ng v Yn Duy0t. %$o qun ch) lWc c)a V/4ng Thng mu7n ti,n ln Cao B1 phFi theo con ;/Gng lai khinh qua cnh ;6ng T7t %1ng r6i qua Yn Duy0t ln Cao B1. NghIa qun ; t n dAng v9 tr v ;9a hnh vng T7t %1ng b7 tr 1 tr n ;9a mai phAc k[ l/hng, nh&m ;nh qAy ;$o qun ch) lWc c)a V/4ng Thng Tr n ;9a mai phAc thP 2 ;/Mc b7 tr S vng Chc %1ng (thu1c x Ng8c S4n, Ch/4ng M[, H Ty). Cnh ;6ng Chc %1ng khng l3y nh/ T7t %1ng, nh/ng l$i n&m ngay d/=i chn ni Chc S4n st bn ni Ng8c GiF v Ninh S4n. Dng sng %y chFy vng st chn ni Chc S4n v gn Chc %1ng. %y l 1 vng ;9a hnh phPc t$p v hiNm y,u. Qun ta ; lM dAng ;9a hnh ni r^ng S vng ny ;N b7 tr mai phAc sdn S 2 bn ;/Gng. CF 2 con ;/Gng t^ Ninh kiRu ;,n Cao B1 ;Ru phFi men theo chn ni Ninh S4n v Chc S4n ;i qua vng Chc %1ng. Tr n ;9a mai phAc Chc %1ng c nhi0m v A ph7i hMp v=i tr n ;9a chnh T7t %1ng nh&m ;nh vo h u qun c)a ;$o chnh binh V/4ng Thng, ;6ng thGi ch\n ;/Gng rt lui c)a cF 2 ;$o qun ;9ch rt ch$y vR %ng Quan. Cnh chnh binh do V/4ng Thng chB huy c s7 l/Mng qun l=n, hnh qun theo ;1i hnh ko di. Khi tiRn qun c)a chng t=i T7t %1ng th h u qun m=i v/Mt kh?i sng Ninh Giang tPc l8t vo tr n ;9a mai phAc Chc %1ng. %N t p trung binh lWc S mPc cao nhLt, nghIa qun khng rFi qun ra ;nh ton b1 ;1i hnh ;9ch m ;nh vo tiRn qun v h u qun c)a chng. SW b7 tr tr n ;9a mai phAc thN hi0n r quy,t tm kha ch\t, tiu di0t ;$o qun V/4ng Thng. %7i v=i ;$o kZ binh c)a ;9ch, nghIa qun khng ;n ;nh kh chng ti,n qun, m chB ch\c ;/Gng rt lui tiu di0t t$i Chc %1ng. %m 6-11, cng vi0c b7 tr mai phAc S T7t %1ng, Chc %1ng ;/Mc ti,n hnh 1 cch khan tr/4ng v b m t. Qun ;9ch ;ng S bn kia Ninh KiRu tuy cch Chc %1ng khng xa nh/ng khng hay bi,t g vR tr n ;9a c)a qun ta Di8n bi3n : Theo k, ho$ch ; v$ch ra, sng ngy 7-11, qun ;9ch t^ ;ng Ninh KiRu chia lm 2 ;$o xuLt pht ti,n ;nh nghIa qun S Cao B1. Khi ;$o qun ch) lWc do V/4ng Thng chB huy ;,n vng T7t %1ng th qun ta b@n pho hi0u ;nh l^a ;9ch. Qun ;9ch nghe ti,ng pho t/Sng l pho hi0u c)a cnh kZ binh v 1i ;D x ;i chi,m lLy nhQng ;9a ;iNm thu n lMi theo hi0u l0nh tr/=c lc ti,n qun. Vi0c nD pho hi0u c)a ta c tc dAng ;nh l^a qun ;9ch ti,n su vo tr n ;9a mai phAc c)a qun ta. Trong khi ;, qun mai phAc c)a ta v_n n&m yn khng ;1ng. Khi tiRn qun c)a ;9ch ; l8t vo tr n ;9a mai phAc S T7t ;1ng v h u qun ; qua h,t sng Ninh Giang, qun mai phAc c)a ta m=i nhLt tR xng ra ;nh mnh li0t. T$i T7t %1ng, 1 b1 ph n l=n qun ;9ch ; b9 qun ta v voi chi,n d6n vo cnh ;6ng l3y l1i r6i b9 chia c@t ra tiu di0t h,t l=p ny ;,n l=p khc; ;6ng thGi lc Ly trGi l$i m/a to, cnh ;6ng T7t %1ng v ;/Gng x cng l3y l1i. Hng ngO c)a ;9ch r7i lo$n v hoFng h7t. %9ch b9 ;nh bLt ngG (k` binh v b1 binh) l$i b9 sa l3y nn mLt h,t khF n5ng chi,n ;Lu.

T^ nhQng g ;Lt, lm cy qun ta dng gio, lao, ;\c bi0t l cung n? gi,t ch,t hng lo$t qun ;9ch. TDng binh V/4ng Thng hon ton bLt lWc tr/=c cFnh hbn lo$n v khi,p sM c)a qun lnh. BFn thn V/4ng Thng cOng b9 1 mOi tn b@n b9 th/4ng c$nh s/Gn. Vin th/Mng th/ b1 binh Tr3n Hi0p ;9nh tW st nh/ng b9 qun ta xng t=i chm ch,t. Cu1c chi,n ;Lu diXn ra c li0t khoFng 4-5 ti,ng ;6ng h6 (t^ 10 giG ;,n 15 giG ngy 7-11). Qun ta ; ch\n ;Png v ; p nt b1 ph n tiRn qun c)a ;9ch. Hng v$n qun ;9ch b? xc trn chi,n tr/Gng T7t %1ng. V/4ng Thng v b8n s7ng st tm ;/Gng tho ch$y vR Ninh KiRu. Trong khi tiRn qun ;ang b9 ging nhQng ;n sLm st bLt ngG S T7t %1ng th trung qun v h u qun c)a ;9ch b9 n l$i trn qung ;/Gng t^ T7t %1ng ;,n Chc %1ng. Khi ;/Mc tin tiRn qun b9 thua v thLy b8n tn binh hoFng h7t tho ch$y, trung qun v h u qun cOng nh7n nho tm ;/Gng rt lui. HiRu kh7i qun ;9ch S ;$o chnh binh ch/a b9 ;nh ; tan vh cF hng ngO v mLt h,t tinh th3n chi,n ;Lu. %$o kZ binh lc bLy giG ;ang trn ;/Gng ti,n vR pha sau Cao B1 bbng nhin nghe ti,ng sng nD S Cao B1. Vin chB huy kinh ng$c v tn hi0u ;ng lV do cnh kZ binh pht ra. Ngay sau ; cnh kZ binh ;/Mc tin kh)ng khi,p, tDng binh V/4ng Thng b9 r4i vo tr n ;9a mai phAc S T7t %1ng, khng thN ti,n vR pha tr/=c Cao B1 ;/Mc. Bi,t ; m@c m/u qun ta, V/4ng Thng v1i v ra l0nh cho cnh kZ binh ch$y vR Chc %1ng. %ng lc ;, t$i tr n ;9a Chc %1ng qun mai phAc c)a ta l$i vng ln ;nh nhQng ;n quy,t li0t vo cnh kZ binh v h u qun c)a cnh chnh binh cng v=i s7 thot ch,t S T7t %1ng ch$y vR. T^ ni Ninh S4n, Chc S4n v cc cnh ;6ng 2 bn ;/Gng, qun ta xng ra ch\n ;nh ngang ;/Gng rt lui, chia c@t qun ;9ch ra nhiRu mFnh m tiu di0t. c3u Ninh KiRu l p tPc b9 qun ta ph h)y, v dng sng bi,n thnh chi,n tuy,n cFn ;/Gng rt ch$y c)a ;9ch v R %ng Quan. Hng v $n qun ;9ch b9 gi,t v b9 b@t. B8n s7ng st liRu lInh v/Mt qua Ninh Giang b9 ch,t ;u7i nhiRu ;,n nbi n-<c Ninh KiDu v th* m t(c nghKn (M5i Vi9t SKTT). B8n tn qun ;9ch phFi kh kh5n l@m m=i thot ch,t cng V/4ng Thng, M KZ, Ph/4ng Chnh ch$y v %ng Quan. Chi,n tr n T7t %1ng Chc %1ng, qun ta ; tiu di0t trn 6 v$n qun ;9ch, trong ; 5 v$n tn b9 gi,t, 1 v$n b9 b@t. Binh b1 th/Mng th/ Tr3n Hi0p v n1i quan L L/Mng, t/=ng L %&ng b9 chm t$i tr n. Qun ta thu -Ac ng/a, qun t- kh gi<i, xe c! nhiDu khng kG xi*t (M5i vi9t SKTT) DiXn bi,n tr n T7t %1ng - Chc %1ng -------

Ngh/ thu(t chi3n tr(n : Th@ng lMi c)a tr n phAc kch T7t %1ng Chc %1ng ; thN hi0n 1 cch thnh cng c)a l7i ;nh lLy t ;9ch nhiRu, lLy y,u ch7ng m$nh c)a nghIa qun Lam S4n. Nghin cPu diXn bi,n tr n t p kch T7t %1ng Chc %1ng chng ta thLy r&ng s/ vTn !ng v c1 !ng nhanh cIa nghaa qun t5o ra nhRng b%t ng0 l<n cho qun ?ch v l 1 trong nhRng nhn tP qun trBng gip nghaa qun kh(c phQc -Ac iGm y*u vD sP l-Ang so v<i ?ch G giR vRng quyDn chI !ng ti*n cng v ti*u di9t ?ch. Chi,n th@ng T7t %1ng Chc %1ng thN hi0n Ngh9 thuTt ch\ 5o tc chi*n, chi*n thuTt ti gi?i c)a nghIa qun Lam S4n. NghIa qun ; qun tri0t t- t-Cng quy*t tm tiu di9t ?ch cao !, l tinh thEn chI !ng, tch c/c v lin tQc ti*n cng, pht huy mBi chO m5nh cIa mnh, nh^m nh vo mBi chO y*u cIa ?ch m nh.

%Png tr/=c 1 thch thPc l=n, 1 cu1c hnh qun quy m c)a 10 v$n qun ;9ch, nghIa qun tuy t h4n nhiRu vR s7 l/Mng, nh/ng khng nao nng tinh th3n, kin quy,t giQ vQng quyRn ch) ;1ng ti,n cng ;N tiu di0t ;9ch. Qun ;9ch tuy ;ng v hi,u chi,n nh/ng ; mLt h,t quyRn ch) ;1ng chi,n l/Mc v phFi ti,n qun vo nhQng khu vWc ngoi dW ki,n. Trong ton b1 cu1c chi,n, qun ;9ch lun b9 nghIa qun ;iRu ;1ng v phFi b9 ;1ng ;7i ph t^ ;3u ch cu7i. MS ;3u cu1c chi,n, nghIa qun ; nh< ;9ch t^ c3u thanh oai ln CD Lm ;N ;nh b$i giQa cnh ;6ng l3y. M1t ;$o qun m$nh g3n 10 v$n c)a V/4ng Thng cOng b9 nghIa qun ;iRu t^ CD SS xu7ng Ninh KiRu r6i l$i t^ Ninh KiRu vo nhQng tr n ;9a mai phAc S T7t %1ng Chc %1ng ;N b9 tiu di0t. Ngh9 thuTt iDu !ng qun ?ch c)a nghIa qun lam S4n ; ;$t ;,n mPc hon hFo. Do b9 ;iRu ;1ng nh/ v y nn qun ;9ch khng pht huy ;/Mc sPc m$nh c)a chng m ph3i nh theo cch nh cIa ta, t$i nhQng chi,n tr/Gng bLt lMi nhLt cho chng do ta ch8n sdn. Ngh0 thu t nh/ ;9ch v mai phAc v n ;1ng ; ;/Mc nghIa qun s< dAng 1 cch ti tnh v m/u tr. Qun Minh c sS tr/Gng l7i ;nh bao vy ti,n cng o $t v tr n ;9a chi,n. b&ng cch ;nh mai phAc lMi h$i c)a mnh, nghIa qun ;n ;nh 1 cch bLt ngG ngay trn ;/Gng hnh qun c)a ;9ch. NghIa qun khng nhQng kho lMi dAng ;9a hnh ni r^ng S Chc %1ng m cn s< dAng cF ;9a bn ;3m l3y T7t %1ng ;N b7 tr tr n ;9a mai phAc. V=i ;9a hnh hiNm y,u, b1 binh v k` binh c)a ;9ch b9 d6n vo tnh tr$ng sa l3y, khng pht huy ;/Mc sS tr/Gng, r6i b9 chia c@t ;1i hnh ra tiu di0t. Tr/=c khi vo cu1c chi,n chi,n l/Mc T7t %1ng Chc %1ng, ton b1 lWc l/Mng c)a ta t p trung vR Cao B1. %N ;Fm bFo nguyn t@c t p trung binh lWc S mPc cao nhLt, nghIa qun b7 tr 2 tr n ;9a mai phAc T7t %1ng Chc %1ng nh&m ;nh vo tiRn qun v h u qun c)a ;$o qun ch) lWc V/4ng Thng. %$o kZ binh v trung qun c)a ;$o ch) lWc tuy khng b9 ;nh nh/ng cOng b9 tan ra v tho ch$y. trn ;/Gng tho ch$y v=i tinh th3n hoFng lo$n ;, b1 ph n qun ;9ch ny b9 ch\n ;nh S Chc %1ng. Nh/ v y l nghIa qun v^a t p trung ;/Mc lWc l/Mng ;N ging nhQng ;n quy,t ;9nh vo b1 ph n ch) y,u c)a ;$o qun ch) lWc, v^a ;Fm bFo tiu di0t ;,n mPc cao nhLt cF 2 ;$o chnh, kZ c)a V/4ng Thng. Chi,n th@ng T7t %1ng Chc %1ng biNu hi0n ch v bFn lInh chi,n ;Lu c)a nghIa qun, trnh ;1 tD chPc v chB huy. Chi,n th@ng ; ; ;/a cu1c chi,n tranh ginh ;1c l p dn t1c ln 1 giai ;o$n pht triNn m=i