Cuộc Chiến Không Ai Thắng (Trích) - Stanley Karnow

Cuc chin khng ai thng(trch) Stanley Karnow
To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Stanley Karnow
Cuc chin khng ai thng(trch)
Cho mng cc bn n c u sch t d n sch cho thit b di ng

Ngun: http://vnthuquan.net/

To ebook: Nguyn Kim V.
MC LC
Phn 1
Phn 2
Phn 3
Phn 4
Phn 5

Stanley Karnow
Phn 1
Stanley Karnow l mt trong s rt t nh bo phng Ty chng kin t u n cui cuc chin
tranh Vit Nam. Tc phm Vietnam A History ca ng l mt ti liu tham kho khng th thiu
cho nhng ai tm hiu v chin tranh Vit Nam. Cho n nay ch mt s ngi Vit c c tc
phm ca ng t nguyn bn ting Anh. Nhn k nim 31 nm ngy kt thc chin tranh, talawas
trn trng gii thiu bn dch chng m u ca tc phm nh l mt gc nhn v cuc chin
cho nhng ngi cha c iu kin tip xc vi nguyn bn. Hy vng trong mt ngy gn y chng
ti c th gii thiu trn vn cng trnh c gii thng Pulitzer ny.
Tc gi hon thnh chng sch ny nm 1997; n nay tnh hnh thay i song vn c nhiu vn
cn mang tnh thi s.

talawas

Bia tng nim l mt cch iu ngh thut: mt khi en tuyn bng lng nm nghing nghing
trn trin i thoai thoi. Nhng v gin d ca n gi li mt thc ti d di. Nhng dng tn ca
ngi khut khc trn hoa cng khng ch ghi nhn nhng cuc i mt trong chin trn
m cn biu hin s hy sinh cho mt cuc chinh phc tht bi, cho d ng c ca cuc chinh
phc l cao qu hay o vng. Theo mt ngha rng hn, chng biu trng cho nim hy vng
tn phai hoc c l l s sinh thnh mt nhn thc mi. Chng l bng chng cho im kt thc
mt nim tin tuyt i vo tnh c nht v o c, s bt kh chin bi v qun s, v vn mnh
hin nhin ca nc M. Chng l ci gi phi tr, bng mu v nim au kh, cho s thc tnh
trng thnh ca nc M, cho s tha nhn nhng gii hn ca nc M. Cng vi nhng thanh
nin cht Vit Nam tiu tan lun gic m v mt Th k M.
Hng ngn cu chin binh Vit Nam v th Washington d l tng nim trong mt dp
cui tun lnh v kh thng 11 nm 1982. H n cng vi gia nh h v gia nh ca nhng ngi
khut. C nhng ngi b bi lit ngi trn xe ln, c nhng ngi ct tay. H mc o qun lao
ng hoc trang phc ca doanh nhn, mt s ngi cn mc nguyn qun o lnh. C nhng bi
din vn, nhng cuc hi ng, mt cuc diu hnh v mt nghi l nghim trang ti Gio ng Quc
gia, ni nhng ngi tnh nguyn t chc thp nn nguyn cu trong sut tun l, xng tn tng
ngi mt ca gn nm mi tm ngn ngi lnh b git hoc mt tch trn chin trng. Nhn t
xa, m ng trng ging ht nhng on biu tnh phn i chin tranh trn qua th trong
sut thi k chin tranh Vit Nam. Nhng trong dp cui tun ny, nhng cuc tranh ci qu kh
khng l r. Gi y ngi M c v nh ang thanh ton mn n vi nhng ngi chin u v
cht ca ngi s ng gp ca h, n p ni au kh ca h. Nhng gng mt, nhng li
xng tng v c i tng nim na dng nh c cha lnh cc vt thng. Hai ci tn dng u
trn bia tng nim Dale R. Buis v Chester M. Ovnand lm ti nh li mt s kin xa xi.
Ti n min Nam Vit Nam ln u tin vo thng 7 nm 1959, ngay sau khi sang chu lm
thng tn vin chnh cho cc tp ch Time v Life. Nhng ngi ni dy ch va mi ng khi
thch thc mt ch mi c sinh ra nm nm v trc, khi mt hi ngh quc t t chc
Geneva chia i t nc ny sau tht bi ca ngi Php. Lc vn cha c danh t Vit Cng
mt ci nhn hm mit th m chnh ph Nam Vit Nam t ra dn cho nhng ngi ni dy,
xem h l ngi cng sn. Cho n lc nhng ngi ni dy vn cn c gi l Vit Minh, lc
lng nh bi ngi Php. Vi trm c vn qun s M c phi ti y hun luyn v trang
b cho qun i min Nam Vit Nam nhng him c nhng du hiu bt n nghim trng. Th ri
vo ti ngy 8 thng 7 nm 1959, mt bin c xy ra ti mt tri lnh gn Bin Ha, tng hnh
dinh ca cc s on qun i min Nam Vit Nam ch cch Si Gn khong hai mi dm v pha
ng bc. Ngy hm sau ti li xe n thu thp thng tin chi tit.
Su nm sau, khi M binh lnh, tin bc v phng tin vo y m rng cuc chin, Bin Ha
tr thnh mt cn c M khng l v thnh ph thoi ha thnh mt khu gii tr nhch nhc y
nhng qun ru v nh th. Nhng vo nm 1959 Bin Ha vn cn l mt th x tnh l nh b m
mng vi ngi gio ng, nhng ta bit th v nhng con ng rp bng cy, tn d ca mt th
k thc dn Php cai tr. Trong lc li xe sut bui sng nhit i nng bc v m t, ti c nhn
ln u tin mt vng t cha h b chin tranh khuy ng. Nng dn mc b ba en i nn l
ci mnh trn ng la gia nhng m rung nc, nhp iu lao ng chm ri ca h biu th c
tnh kin tr v hn ca chu . Nhng ngi ch qu bn rn dc bn ng qung b cho s tr ph
ca quc gia. Nhng khi chy xe vo tri lnh ti gn nh nm ngay c s bt u ca mt cuc
chin tranh m quy m cui cng ca n chc chn vt qu nhng tng tng hoang ng
nht ca ti khi y.
m trc , su trong s tm c vn M n tr Bin Ha tr v ch ngh sau ba n ti
xem phim, b phim The Tattered Dress do Jeanne Crain th vai n chnh. Mt ngi trong s h
bt n ln thay phim khi bin c xy ra. Qun du kch th sng qua ca s v vi n khp
phng bng sng trng t ng ngay lp tc git cht thiu t Buis v thng s Ovnand, cng vi
hai cnh v Nam Vit Nam v mt a b tm tui.
Hai ngi ny khng phi l nhng lnh M u tin b git Vit Nam. Trung t A. Peter Dewey
ca Vn phng Dch v Chin lc
[1]
b bn h mt cch tnh c bi mt nhm Vit Minh
ngoi Si Gn thng 9 nm 1945. V mt phi cng M gan d, i y James B. McGovern - bit
danh l McGoon ng t, theo tn mt nhn vt trong b phim hi Lil Abner t nn khi li
my bay ch hng tip t cho qun i Php ang b bao vy ti in Bin Ph vo thng 5 nm
1954. Nhng Buis v Ovnand l nhng ngi u tin cht trong K nguyn Vit Nam, mt li
ngoa ng chnh thc ca ngi M ch mt cuc chin tranh khng bao gi c tuyn chin
chnh thc.
Bn tin ca ti v bin c Bin Ha ch nhn c mt khong khng gian khim tn trn tp ch
Time n khng ng c nhiu hn. Bi v khi y khng ai tng tng c rng s c khong
ba triu ngi M phc v ti Vit Nam rng s c hn nm mi tm ngn ngi b mng trong
nhng cnh rng, trn nhng cnh ng v tn tui ca h hai mi ba nm sau s c khc trn
mt tm bia tng nim nm cnh tng i cc tng thng Washington v Lincoln.
Khi y, trong lc xem xt khu nh chi cht vt n Bin Ha, ti cng khng hnh dung c cho
d rt m h cuc tn st khng khip s hy dit nc Vit Nam sut mi su nm chin tranh
trin min sau . Hn bn triu binh lnh v thng dn Vit Nam c hai bn tc l khong 10
phn trm dn s b git hoc b thng. a s nhng ngi Nam Vit Nam cht c chn ct
trong nhng ngha trang gia nh hoc dng tc. i thm min Bc t nc sau cuc chin, ti
thy hng hng lp lp nhng bia m trng trong mi ngha trang lng x, mi tm bia mang dng
ch Lit s. Nhng nhng ngi m y u l m gi, thi hi ca nhng ngi khut b xe i
y xung nhng h chn chung trong nhng nm m tp th min Nam, ni h ng xung.
Cuc chin Vit Nam l mt cuc chin tranh khng c ngi chin thng, t ra l theo ngn ng
nhn vn l cuc chin tranh gia cc nn nhn. Ngun gc ca n cc k phc tp, nhng bi
hc ca n lun c tranh ci v hu qu ca n cc th h mai sau s tnh ton. Nhng cho d
l mt cuc dn thn hp l hay mt n lc sai lm, n cng l mt bi kch mang tm vc s thi.

*

Lch s l mt tin trnh trnh hu c, l mt chui cc s kin c lin quan vi nhau, v tm v tnh
nhng khng phi khng th trnh c. Cc lnh t v ngi dn i theo h quyt nh v ng h
cc s la chn nhng ch trong khung kh nhng kinh nghim v kht vng ca h m thi. Ci
ngun ca s can thip ca ngi M vo Vit Nam c gieo trng v nui dng trong ci m
gio s Daniel Bell trng i hc Harvard gi l quan nim ca ngi M v tnh c nht ca
mnh.
Khi ri nc Anh sang chu M nm 1726, nh trit hc v gim mc Anh gio George Berkeley
vit: Hy tin v pha ty con ng ca ch, bo trc nhng chn tri mi pha xa. V
mt th k sau nhng ngi u chu lp li li ng tn dng x hi mi. i vi Hegel, chu
M l min t ca tng lai, vy gi tt c nhng ai chn nn lc a gi; trong khi
Tocqueville coi nc M - ni c nhng th ch dn ch, s giu c v ti nguyn thin nhin v c
hi dnh cho c nhn - nh l mt ct mc, mt hnh mu cho chu u suy i ang b t ti v
ngho i, v mng, xung t giai cp v ri lon v thc h. tng v tnh c nht cng truyn
cm hng cho chnh nhng ngi M, v cm t vn mnh hin nhin (manifest destiny) biu th
nim tin ca h vo ngha v phi xut khu nhng li ch m h c hng cho nhng nn vn
minh t c c n hn nc ngoi.
Cm t ny, c ch tc vo nm 1845 xc tin vic sp nhp bang Texas vo nc M, lc u
ch bin minh cho cng cuc m rng nc M ti cc bin gii t nhin ca n. Ri n tr thnh
khu hiu ca nhng nh ci cch, nhng ngi bo tr o lut cp t cho ngi di c, nhng
ngi tm cch m mang nhng lnh a mi cho nhng nng dn nh - trong s c nhng di dn
ngi c v ngi i Nh Lan, nhng ngi o thot n nc M tm kim t do v s an
ton. Chng bao lu sau n c cc nh duy tm m mng nh nh th Walt Whitman phng
i ln; ng thy trc vic nc M phng chiu t do v hnh phc ca n n cc nn vn
ha c xa chu . Sau na nhng ngi cp tin nh cc tng thng John F. Kennedy v
Lyndon B. Johnson tin rng h ang m rng nn o c t do ca nc M n Vit Nam nh
mt th thuc gii i vi ch ngha ton tr. C l h mn tng t th ca Whitman:

T b bin California nhn v ty
Ti, mt a b gi nua,
T m, khng mi mt, tm kim nhng g cha thy
trn nhng ngn sng, hng v ngi nh ca t ph, min t ca ngi di dn, trng tht xa
vi,
Nhn xa b bin Ty phng ca ti, vng trn dng nh bao quanh

Hc thuyt v vn mnh hin nhin rt khc vi ng lc quc ch ngha vn bnh trng mnh
trong bui giao thi gia hai th k 19 v 20. Nc M th tay ra nm ly qun o Hawaii, o
Guam v mt phn qun o Samoa; v n cng chim ly Puerto Rico, Cuba v Philippines sau khi
nh bi Ty Ban Nha nm 1898. Nhng trong lc cc th lc u chu khi y c gng c khot
chu v chu Phi, th nc M rt t nghing v pha thng tr cc lnh th ngoi quc. Tri vi
ngi chu u cn cc thuc a hi ngoi lm ngun cung cp nguyn liu v th trng tiu th
hng cng nghip ca chnh quc, nc M c th da hon ton vo cc ngun ti nguyn v th
trng ni a rng ln ca mnh. Ngoi ra, l nhng ngi khi ngha chng li s n p ca ch
ngha thc dn Anh, ngi M kin quyt c tuyt ci ngh thng tr cc dn tc khc. Nhng
ngi dn dt d lun xut sc nht ca thi y nh Andrew Carnegie v ch tch i hc Harvard
Charles Eliot u kin quyt chng li ch ngha quc; h khng nh trong cc l l ca h rng
ch ngha vi phm t do thng mi.
Th l Cuba c trao tr c lp, yu cu ca Haiti v San Domingo mun ng di quyn cai tr
ca M b bc b. Khc vi chu u, nc M t kim ch khng lao vo cuc cp bc t
nc Trung Quc m hnh ng mt cch rt c trng l dng khon tin bi thng cho nhng
thit hi ngi M phi gnh chu trong cuc ni lon Ngha ha on
[2]
o to nhng ngi
Trung Quc sng trn t M. Philippines, lnh th chnh cn nm di s bo h ca M, cui
cng cng b chinh phc sau mt chin dch bnh nh ko di, mt chin dch bo trc chin
lc ca M Vit Nam sau ny. Nhng vic ngi M sp nhp qun o Philippines l vic lm
min cng. Nh sau ny tng thng William McKinley th nhn: S thc l ti khng mun nc
Philippines. V khi qun o n vi chng ti nh mt mn qu ca tri t th chng ti khng
c cch no khc hn l tip nhn v tin hnh gio dc ngi Phi V, nh n Cha, chng ti
lm cho h nhng g tt nht m chng ti c th lm.
Nhng s l mt s xuyn tc trng trn nu ni rng s hin din ca ngi M nc ngoi l do
h b thi thc trin min bi lng v tha nhn hu nh vy. Cc doanh nghip ln bc lt nhng
ngi anh em da mu nh b ca chng ta Philippines cng ging nh h thao tng cc nn
kinh t M La-tin, h thng ng h bn cng ho c b a phng bo v quyn li ca
chnh h. Nhng mt ging iu thng thy trong ch ngha bnh trng M bt ngun t Kinh
Thnh - trong khi hon tt mt trch nhim thing ling no dng nh nc M c
Thng chn thc hin s mnh cu ri a cu. Li ni khoa trng v s cu chuc thm
su trong nhng cam kt ca tng thng Woodrow Wilson lm cho th gii tr nn an ton cho nn
dn ch di s che ch ca M. Tng thng Franklin D. Roosevelt cng nhn mnh mt ti
tng t. ng khuyn khch phong tro t quyt mang tnh cht dn tc ch ngha cc thuc a
ca chu u trong khi ph nhn rng nc M c tham vng b ch th gii trong thi k sau Th
chin th II. Nhng ng nhn mnh, ha bnh v s n nh ca th gii thi hu chin s ty thuc
vo vai tr lnh o ton cu ca nc M.
Trong khi nhng tuyn b o c ny li snh i vi s hng hi ca cc nh truyn gio M,
nht l Trung Quc. nc M truyn b mt chnh sch M Ca (Open Door), c thit k
nng cao ch quyn ca Trung Quc chng li s xm phm ca ch ngha quc chu u.
Nhng cc nh truyn gio c nhim v lm vic t bn trong chuyn ha Trung Quc thnh mt
t nc theo Thin cha gio, bng cch m kch thch s pht trin cc th ch dn ch v hun
c cc quan h vi M. Ngy nay cng vic c v k qui nhng vo lc y c nhiu ngi M
ni ting nui hy vng v mt nc Trung Quc Cng gio. Anson Burlingame, mt nh ngoi giao
v sau ny lm c vn cho triu nh Mn Chu, tng hnh dung cy thp t sng rc trn mi
nh i, mi thung lng ca t nc Trung Quc, cn William Jenning Bryan mong mi mt
nn vn minh Trung Quc mi hnh thnh trn phong tro Thin cha gio. Nhng c m kiu
ny dng tro vo u thp nin 1930, khi thng ch Tng Gii Thch lnh o ngi Trung
Quc theo ch ngha dn tc ci o theo Tin lnh Methodist, ch yu l ci thin quan h vi
phng Ty. Chng bao lu sau nhiu ngi M thy Trung Quc ang tng bc tr thnh mt
bn sao ca M, mt kht vng m thng ngh s Kenneth Wherry ca bang Nebraska trnh by mt
cch nghim chnh vo nm 1940: Nh hng n ca Cha, chng ta s nng Thng Hi ln cao,
ln cao na cho n khi n ging nh thnh ph Kansas.
Cng tn dng ci ch y, Henry Luce, ng ch y nh hng ca cc tp ch Time v Life,
gii thiu mt bn thit k huy hong cho tng lai nc M ngay m trc khi xy ra Th chin
th II. ng l con ca cc nh truyn gio v c sinh ra Trung Quc. Bi x lun ca ng trn
bo Life c nhan Th k M gy ch bng mt ging ging nh Cha cu th: iu m
chng ta cn hn ht thy l tm kim v to dng mt tm nhn v nc M nh l sc mnh ca
th gii, mt nc M tht s Nc M nh l trung tm nng ng ca tinh thn doanh nghip
lun lun m rng, nh l trung tm o to nhng ngi phc v ti gii cho nhn loi, nc M
nh l nhng ngi Samarita tt bng thc s tin tng rng khi cho ta s c hng phc nhiu
hn khi nhn v nc M nh l ni pht xut nhng l tng v T do v Cng l t nhng
nguyn t ny chc chn chng ta c th gy dng nn mt tm nhn cho th k 20 Th k M v
i u tin.
Ngi ta n nhn bi bo hng hn m nht nho ny bng thi hoi nghi, thm ch ch giu.
Luce rt li kin ca mnh nht l sau khi ng u vi s phn hi ca Reinhold Niebhr,
mt nh thn hc ni ting ln ting cnh bo v s suy i ch k ca cc quc gia c thc
y bi nhng mong mun nh vy. Nhng nim tin m Luce pht biu nh l ngi rao ging v
nhim v ca nc M l bo v trt t ton cu vn tn ti, v tr thnh nim thi thc mi ngay
sau Th chin th II, khi bng ma ca ch ngha cng sn m nh nc M. Cc tng thng M ni
tip nhau gii thch i, gii thch li chnh sch ngoi giao ca h bng mt th ngn ng v tr.
Harry Truman ni: Th gii ngy nay mong c chng ta lnh o; Dwight Eisenhower cng ni
nhng li tng t. Kennedy cng vy, trong bi din vn nhm chc tng thng ng th rng
nc M s bng mi gi, chu ng mi gnh nng, ng u vi mi kh khn, h tr mi
ngi bn, chng li mi k th bo m s sinh tn v thnh cng ca t do. Mc tiu ca
Johnson, nh ng ta miu t, l mang li ha bnh v hy vng n cho tt c cc dn tc trn th
gii. Cn Richard Nixon t ph din mnh nh l mt kin trc s ca ta lu i ha bnh quc
t.
Bng cch nc M tin ti, da trn cc gi thuyt c c chnh ph v nhn dn chia s trong
mt bu khng kh ng thun ca c hai ng. Nhng cuc tranh lun chin lc ln trong thi k
hu chin chng hn nh tr th i chng hay phn ng linh hot ch tp trung vo cc
phng thc ch khng phi nhng mc ch. V nh vy nc M khng vp ng vo vng ly
Vit Nam mt cch m qung; nc M cng khng b y vo cuc chin tranh bi m mu ca
nhng k hiu chin Nh Trng, Lu Nm gc, B Ngoi giao hoc Cc Tnh bo trung ng CIA
cu kt vi cc tp on ti chnh Ph Wall v cc cng ty M. Nhiu nhm vin chc qun s v
dn s tri qua nhng qu trnh lu di, cng knh, v thng rt kh khn khi nghin cu cc d
kin, phc tho cc k hoch, ra cc kh nng la chn m tng thng s cn nhc cn thn cng
vi nhng yu t chnh tr quc ni trc khi a ra s chn la ca mnh. Nhng quyt nh ca
tng thng cn b tc ng bi cc thnh kin hnh thnh t kinh nghim qu kh, thm ch bi cc
yu t kh cht ring ca ng ta. V th, vic hoch nh cc chnh sch i vi Vit Nam khng phi
l vic lm ba bi, ty tin nhng cng khng phi l khoa hc. Tuy nhin cc quyt nh, cho d
chng c hoch nh th no chng na, cng phn nh quan im ca hu ht dn chng M n
mc h khng th n trnh trch nhim ca h vi t cch mt k gim h ton cu.
Thm ha Vit Nam lm m quan im , lm cho ngi M bi ri v lng l v vai tr ca
h trn th gii. V trong nhng nm tip theo, nhng din bin tri chiu cng lm suy sp gic m
v s u vit ca h. Nm 1973 cc nc xut khu du m Trung ng t ngt tng gi du, qua
chng minh tnh cht d b tn thng ca M v cc nc cng nghip khc. Ngi M cng
thy h thua xa cc nc khc trong cc lnh vc nh cng ngh, gio dc, chm sc sc khe v
xy dng th. B nng di khon thm ht ngn sch khng l, hu qu ca chi tiu lng ph,
chng bao lu sau, trnh b ph sn, nc M tr nn ph thuc vo vic bn tri phiu v c
phiu ra nc ngoi. Vo nm 1989, ln u tin k t sau Th chin th I, u t nc ngoi vo
M vt qu u t ca M ra nc ngoi. Mt thi l ch n ln nht th gii, nay nc M tr
thnh con n ln nht th gii.
Nhng hn tt c mi bin c, tht bi ti Vit Nam cuc chin bi duy nht trong lch s Hoa K -
lm suy gim nim tin t cao t i vo s siu vit ca nc M. Thng ging 1991, khi tng
thng George Bush pht ng cuc tn cng ca M chng Iraq sau khi nc ny xm lc Kuwait,
ng ch ra tay sau khi vn ng c s ng h ca Lin hip quc cho thy rng nc M
khng hnh ng n phng. Hn th na, khi cng b cuc tn cng, tng thng M tm cch
xua ui ni m nh ng Nam bng cam kt rng y khng phi l mt Vit Nam khc nh
ng Bush miu t, y l cuc chin m binh lnh M c yu cu chin u vi mt tay t ti
qun. D sao i na, trc khi ng trin khai qun i, c s chia r trm trng c trong Quc
hi v trong cng chng M, s chia r gi li nhng cuc tranh ci chia i t nc trong sut
thi k chin tranh Vit nam. V sau khi chin cuc n ra, nc M vn tnh to v phn vn khi
nhng tuyn ngn v lng i quc b xa nha bi ni lo u v hoi nghi ngy cng lan rng. qua
ri ci thi m ngi M, tin tnh cht v ch ca mnh, cm thy thoi mi v t tin thc hin ci
vai tr sen m quc t.
Tuy vy vo cui thng 2 nm 1991, trng thi tm l ca nc M thay i nhanh chng t lo s
sang mt s pha trn gia tm l nh nhm v hn hoan khi M v cc lc lng ng minh vng
vnh Ba T chin thng mt trong nhng chin dch qun s ngon mc nht trong lch s. Sau ch
su tun chin tranh v ch bn ngy ng trn mt t h gii phng Kuwait v tin vo
min Nam Iraq, git, lm b thng v bt lm t binh hn mt trm ngn binh s Iraq vi ci gi l
ch hai trm lnh M cht. Tng thng Bush tuyn b thng trn v trong giy pht y t ho, ng
tuyn b: Nh n Cha, chng ta vng ci hi chng Vit Nam, mt ln v mi mi. Nhng
ng vi v ni thm rng chin thng vng Vnh khng bo trc s hi sinh ca thi k trc
chin tranh Vit Nam, khi nc M tm cch gii quyt cc cuc khng hong khp mi ni bi
v, nh ng gii thch, cuc ph din honh trng sc mnh qun s vng Trung ng gp phn
ngn tr cc cuc xung t tng lai. ng ni: V nhng g xy ra, chng ta s khng phi s
dng cc lc lng M khp th gii.
Trong lc , nhng chuyn gia chin lc nh cu b trng ngoi giao Henry Kissinger th lo
ngi; h khng chp nhn kt lun rng t nay tr i nc M c th tr li vai tr trc kia ca n
l cnh st ton cu ch t mt thnh cng gy xc ng trong vng vnh Ba T. Vn l mt ngi
ng h mnh m v cng khai cho s can thip vo Iraq, by gi ng ta li cnh bo rng ngi M
phi vt b ci ngh rng h c th x l ng thi tt c mi vn . Thay v vy, ng vit, t
nc phi chn la cn thn nui dng nhng ngun lc cng nh s tn nhim ca mnh. Cc
nh bnh lun khc cng nhn mnh mt cch tng t rng nc M ang phi ng u vi hng
lot vn nan gii v kinh t v x hi cho nn khng th t mnh khoc ly ci gnh nng l trch
nhim v hn. Th l, trong lc ngi M c y l do vui mng v thnh cng Trung ng
th h c rt t l do gi nh rng mt ln na h li tr thnh mt sc mnh quc t v ch. S
phn ph ca ngi M khng lm suy gim ci cn c vng chc trong quan st ca Daniel Bell
mi lm nm v trc: Th k M c xy dng trn nhng bi ct ngm ca Vit Nam.

*

Nhng li ngi ca mang tnh cht hi tng v cc cuc chin tranh bao gi cng l li kinh cu cho
nhng g l ra c thc hin, sinh ra t s sc so ca nhng nhn thc mun mng v cc
bin c xy ra trong qu kh; trng hp cuc xung t Vit Nam cng khng phi l ngoi l.
Ngi M hu thun mnh m tng thng Lyndon Johnson khi ln u tin ng gi binh lnh
chin u M ra trn vo thng 3 nm 1965. V sau, s ng h chin tranh thu nh dn v t khi
chin tranh kt thc, thi ca ngi M tr nn ln xn v mu thun. Mt cuc thm d kin
ca bo Time cng b thng 4 nm 1990 cho thy 57 phn trm cng chng M coi s can thip
l mt sai lm. Nhng cng mt t l ngang nh vy quan nim rng, mt khi tham chin nc
M cn phi s dng tt c sc mnh ca mnh chin thng i phng. Nhn cuc chin qua mt
lng knh khc, a s cc cu binh u coi cam kt ca M l hp l v h ni ln nim t ho c
tham gia thc hin cam kt . Mt cuc kho st kin trc cng cho thy mt kt qu tng
t: 83 phn trm nhng ngi c hi khng nh rng h b ngn cn, khng cho ginh thng
li v iu ng ngc nhin hn na l hai phn ba nhng ngi c hi kin ni rng h sn
sng chin u mt ln na Vit Nam nu nh khng c nhng s kim ch m theo h t co,
tri buc chn cng h trong sut thi gian chin tranh. D vy, iu nghch l l gn mt na s
cu chin binh m bo Time kho st nm 1990 ng vi kt qu sau cng l thit lp quan h
ngoi giao vi chnh ph cng sn H Ni.
Cho n lc , c nhiu cu chin binh tr li thm Vit Nam. H i thm li nhng bi chin
trng xa, nay li tr thnh rng hoang, v khm ph li nhng ph th, nhng lng mc mt thi
h tng sng. Cho d b c lp vi th gii bn ngoi nhiu ngi Vit Nam cng tip thu vn
ha M qua vic nghe cc chng trnh pht thanh t M, cc bng nhc M hoc xem cc bng
video-cassette ghi li cc b phim M. V c cm tng nh thi gian ngng tri, nhng cu
binh M li thy mnh c sn n bi m tr con va ci toe tot va ht vang nhng cu cho
thi chin quen thuc: H, Joe!. Thng ging nm 1989, ti thnh ph H Ch Minh tn trc kia
l Si Gn, mt cu du kch Vit Cng tn l Vn L a cho ngi phng vin truyn hnh M
Morley Safer mt bi th m ng ta vit vinh danh s quay li ca nhng lnh M.

Bao nhiu lnh M
Cht t ny?
Bao nhiu ngi Vit
Vi di c cy?
Ha bnh gp li,
Bn ly ru y
No cng nng chn
Nc mt trn xung tay.

Nhn v qu kh, cc chuyn gia qun s v chnh tr Hoa K chn on chi tit cuc xung t
cho nn nghin cu v cuc chin tr thnh cng vic th yu. Nhng nhng l gii bng cch
no m ngi M ngonh mt vi tht bi ca h Vit Nam th cng nhiu v a dng nh s
lng cc nh phn tch.
Nh c th on trc c, i tng William C. Westmoreland, ngi ch huy cc lc lng M
Vit Nam t nm 1965 n nm 1968, tuyn b trong hi k rng nhiu rng buc ph hng
tnh hiu qu ca ng. ng trch tng thng Johnson leo thang chin tranh qu chm, t chi
cp php cho nhng cuc tn cng bt ng vo cn c ca qun th Lo v Cm Bt, cung cp
cho qun i min Nam Vit Nam nhng trang b khng cn xng v hn th na, khng dp yn
c cng chng M. ng cng ch bai tng thng Nixon v thng thuyt gia Henry Kissinger
b ri chnh ph Si Gn qua vic chp nhn mt tha thun ngng bn vo thng Ging 1973 cho
php qun i min Bc c li min Nam. Trn tt c, ng phn i mng li bo ch v truyn
hnh M, cho rng nhng tng thut xuyn tc ca h khin cng lun M quay sang chng i
chin tranh. ng cho ti xem bn ghi kin vo nm 1981, khi chng ti tn gu trong ba n
ti Charleston, thnh ph qu hng ng bang South Carolina. ng ni, Mt bi hc cn nh
thuc lng l ng bao gi gi thanh nin ra trn tr phi t quc ng h h.
Nhiu s quan M khc cng ch bai bo ch; h co buc rng cc phng vin u c d lun
trong nc bng cch thi phng nhng thiu st v hnh ng tn c ca lnh M. i vi nhiu
ngi chnh cc bi tng thut trn bo ch, d ng hay sai, u xi mn chnh ngha ca ngi
M. Trung y Philip B. Davidson vit rng nhng cnh tn ph, au n, mu me xut hin hng
m trn truyn hnh lm dn M kinh hong v mt ht can m. i tng Fred Weyand,
ngi ch huy M cui cng Vit Nam, nhn mnh hn na rng s chng i chin tranh ngy
cng tng ln ca dn chng M, c bo ch c v, quay li tc ng vo lnh M mt trn,
lm cho h nn ch. Qun i M l qun i nhn dn thc th theo ngha l n thuc v nhn dn
M Khi qun i M dn thn th nhn dn M cng dn thn; cn khi ngi dn M t b s dn
thn ca mnh th mi c gng duy tr s dn thn ca qun i u ch l v ch.
Nhng cc tng thng Johnson v Nixon chn tay trong vic p t lnh kim duyt cng vi
nhng s kim sot nghim ngt v ti chnh i vi bo ch; theo tnh ton ca h, iu s lm
gia tng tm quan trng ca cuc chin v c th ph hai hnh nh chnh tr ca h qu nh. Thay
v vy h p dng ci m h gi l chnh sch s thc ti thiu, theo cc vin chc thng tin
qun s s c gng qun l bo ch bng cch pha ch ra nhng d kin lc quan, th hin s tin b
gi to. Nhng ri, nh William M. Hammond kt lun trong mt cun s chnh thc ca qun i
v cuc chin, nhng bn tin m cc phng vin gi v t Vit Nam, tuy c sai st nhng vn chnh
xc hn nhiu so vi cc bo co t hng ca chnh ph. Th l nhng n lc che giu s tht l
nhng n lc chin tranh ang suy yu sn sinh ra ci gi l s khng hong lng tin m theo thi
gian xi mn nim tin ca cng chng M vo cc tuyn b chnh thc ca nh nc.
i vi nhiu s quan M, th phm chnh l tng thng Johnson, ngi t chi vic t t nc
vo tnh trng chin tranh v lo s rng mt cuc chin tranh ton din s th tiu nhng chng
trnh kinh t v x hi i ni ca ng. Kt qu l, nh cc s quan ny tuyn b, h b chi t chin
thng v nhiu ngi thm ch cn cho rng, b tham mu lin qun nn t chc hn l chp nhn
nhng hn ch p t ln cc lc lng tham chin trn chin trng.
T khi chin tranh kt thc, nhng ngi lnh chuyn nghip cng b hng lot ni bt bnh su
sc. Mt s ngi pht biu rng h b lm t lit bi mt c cu ch huy m cc binh chng khc
nhau c hot ng c lp vi nhau n mc m, v d, cc n v b binh v khng qun khng
th phi hp vi nhau c. Cc cu phi cng ca khng qun khng nh rng, tng cng nm
bom Bc Vit Nam ngay t u ch khng phi leo thang dn dn theo kiu Johnson hn c th
nghin nt cng sn trc khi Lin X v Trung Quc kp gip h xy dng cc n v phng khng
ht sc hu hiu. i vi trung tng Robert Montague, ngi phc v Vit Nam u thp nin
1960, sai lm cht ngi l ch nm qun i M - nhng ngi c hun luyn y li cc
cuc tn cng ca ngi Nga trn ng bng Trung u, vo mt m ln xn nhng rng gi nhit
i, ni non v ng la, ni khng th phn bit qun du kch i phng vi nhng ngi nng
dn bn x bnh thng. i tng Bruce Palmer Jr., nguyn l ph ca tng Westmoreland, th
buc ti h thng lun chuyn qun lnh, theo lnh M c rt v nc ch sau mt nm khng
thi gian cho h ha nhp vi n v. Pht biu theo kiu va ni va chi, c Thomas H.
Moore, nguyn l ch tch hi ng tham mu lin qun, bo ti: L ra chng ta phi nh nhau
min Bc, ni mi ngi u l k th, ni m bn khng phi lo ngh mnh c bn nhm vo cc
thng dn v ti hay khng. min Nam, chng ta phi i ph vi nhng ph n giu lu n
trong o ngc hoc trong xe ni tr con. Ti nh hai ngi lnh thy qun lc chin ca chng ti
b git v nhng thiu nin m h ang by cch chi bng chuyn. Nhng Lyndon Johnson
khng mun lt chnh ph Bc Vit Nam. Hm, ci l do duy nht i nh nhau l lt mt
chnh ph m ta khng thch.
i t Harry G. Summers Jr., mt nh phn tch xut sc, th t ra t cay c vi bo ch v cc chnh
tr gia hn l nhiu s quan ng s ca ng. L cu binh hai ln i thm Vit Nam, ng ph phn
cc nh k hoch qun s ca M v vic truy lng qun du kch nhng ngi c b tr quy
ri qun M cho n khi cc s on Bc Vit Nam c th tin hnh nhng cuc tn cng quy m
ln. Ni tm li, ngi M t lm cho mnh kit sc v nhng n lc v ch chng ni dy
ging nh mt con b mng ch tn cng tm chong mu ca u s hn l tn cng chnh
ngi u s. y l cuc chin tranh tiu hao ca Westmoreland, cn c vo l thuyt rng ha
lc vt tri ca qun M chc chn s h gc qun th. Nhng nh Summers vit, trong khi
ngi M thnh cng v chin thut, hot ng ca M l mt tht bi chin lc. Chc ng bit,
ng ta khoe khoang vi mt i t Bc Vit Nam sau chin tranh, cc ng khng bao gi nh bi
chng ti trn chin trng. Ngi s quan cng sn p li: C th nh th, nhng chuyn
u c can h g.
Theo c on ca Summers, l ra nc M nn bt u tng phn cng t cui nm 1965 sau khi
ph hng c n lc ca cng sn mun ct ngang min Nam Vit Nam t cao nguyn pha ty
xung cc khu vc dn c ng c min duyn hi. C l ng ta s xua qun vt qua khu phi
qun s chia ct hai min Nam Bc, ri tn cng vo t Lo n tn bin gii Thi Lan trn sng
M-kng phong ta nhng con ng thm nhp ca qun th t Bc vo Nam mt cch gii
quyt ch i hi mt lc lng lnh M t hn l nhng chin dch tm v dit ca tng
Westmoreland v nh vy s lm gim thng vong cho qun i M. Trong cch nhn ca ng ta,
nhim v chin u vi Vit Cng phi c chuyn giao cho lc lng min Nam Vit nam. Tuy
nhin cc phn tch gia qun s khc li nhn nhn rng qun i ca chnh ph Si Gn b d
nhim v bi v, theo li ca mt c vn qun s M - gii lnh o ca n b bn thng v
th on chnh tr, tham nhng v cc b.
V tc gi: L mt trong s t cc phng vin nc ngoi c mt Vit Nam t u n cui cuc
chin tranh, Stanley Karnow chng kin tn mt nhng s kin ln v c mi quan h vi nhiu
nhn vt quan trng ca cc bn. ng cng tr li Vit Nam nhiu ln tip xc, phng vn cc
lnh t chnh tr, qun s. Tc phm Vietnam A History ca ng l mt cun s v nc Vit Nam
hin i t khi tip xc vi phng Ty, trng tm l cuc chin tranh gia hai min Nam-Bc. y
l tc phm ch yu ca Stanley Karnow, mang v cho ng gii thng Pulitzer danh gi ca bo ch
M v c hn mt triu bn c pht hnh. Ngoi tc phm ny Stanley Karnow cn tham gia t
liu cho b phim ti liu ni ting Vit Nam mt thin lch s bng truyn hnh.

[1]
Office of Strategic Services: lc lng tnh bo OSS, tin thn ca CIA sau ny (ND).
[2]
Phong tro ni dy bi Ty phng Trung Quc 1900-1901 (ND)
Ngun: Stanley Karnow: Vietnam A History, Penguin Books, 1997; chng th nht The War
Nobody Won, trang 9-59

Stanley Karnow
Phn 2
Nhng nhng cuc khm nghim t thi cuc chin, cng ging nhng tr chi chin tranh, thng
rt t tng ng vi cuc chin tht. Trong thc t, nhng ngi cng sn t ra rt cung nhit trong
thng nht nc Vit Nam di s kim sot ca h. H nhn cuc chin u chng M v
ng minh Nam Vit Nam nh mt chng mi trong cuc chin u hng ngn nm ca dn tc
Vit chng li s thng tr ca Trung Quc v sau ny l Php. V h sn sng chp nhn nhng
mt mt v hn t c mc ch thing ling ca h.
ng H Ch Minh, mt gng mt kh hnh dn dt cuc thnh chin ca h, lm mt s so snh
rt r rng cho ngi Php ngay trc lc n ra cuc chin tranh Vit-Php nm 1946. ng cnh bo
mt s quan Php: Cc ng c th git mi ngi ca chng ti i li vic chng ti git mt
ngi ca cc ng, nhng cho d nh vy cui cng cc ng s thua v chng ti s thng. Lc y,
i tng V Nguyn Gip, tng t lnh cc lc lng cng sn, cng nhc li ch , thm ch
cn mnh m hn. ng ni: Mi pht trn tri t ny c hng trm ngn ngi cht. Sng cht ca
hng trm, hng ngn, thm ch hng chc ngn con ngi, k c ng bo ca chng ti, cng
chng c ngha g. Khi ti phng vn ng vo thng 3 nm 1990 ti H Ni, ng nhc li rng
mi quan tm chnh ca ng l chin thng ch khng phi l s thng vong. Ti hi: i tng
s tip tc chin u chng M bao lu na? ng p ngay: Hai mi nm na, cng c th l mt
trm nm na, cho n bao gi chng ti ginh chin thng, bng mi gi.
Nhng chin lc gia ca M lm ln khi gn cho ngi cng sn nhng gi tr ca mnh.
Westmoreland l mt ngi nh vy. ng ta tin chc rng mnh bit r ci ngng chu ng ca
ngi cng sn: bng cch lm h chy mu, ng s buc gii lnh o cng sn nhn thc rng
h ang vt kit nhn dn mnh ti mc gy ra mt tai ha quc gia cho nhiu th h, v nh vy
s khin h phi tm kim ha bnh. Ngay c sau ny khi chin tranh kt thc, dng nh
Westmoreland vn cn hiu sai kch thc s quyt tm ca ngi cng sn. ng ni: Bt k vin
t lnh M no m nng qun nh tng Gip s b cch chc ngay lp tc.
Nhng tng Gip khng phi l mt ngi M ang i u vi mt dn tc xa l mt x s xa
l. B i ca ng ta, v nhng thng dn h tr h, chin u trn t ai qu hng mnh; h tin
tng rng cuc khng chin trng k cui cng s qut sch lng kin nhn ca qun th v a
h n mc ch cui cng l thng nht t quc. Chin lc ny gip ng Gip nh bi ngi
Php v ng tin rng n s li pht huy hiu qu trong cuc chin chng li ngi M.
ng Gip gii thch cho ti: Chng ti khng mnh ui na triu qun M ra khi Vit
Nam, nhng khng phi l mc ch ca chng ti. Chng ti tm cch b gy ch ko di chin
tranh ca chnh ph M. Westmoreland sai lm khi da vo sc mnh ha lc vt tri ca ng ta
nghin nt chng ti. Cc ng ch Lin X v Trung Quc ca chng ti cng khng nm bt
c cch gii quyt ca chng ti khi h ct vn rng, chng ti c bao nhiu s on, t hay nhiu
so vi qun M, lm th no chng ti i ph ni k thut ca M, pho binh M hoc cc cuc tn
cng ca ngi M. Chng ti ang tin hnh cuc chin tranh nhn dn, la manire vietnamienne
(theo kiu Vit Nam) mt cuc chin tranh ton din, tng lc trong mi ngi n ng, mi
ngi ph n, mi n v, d ln hay nh, u c duy tr t ton dn c ng vin. Cho nn,
nhng v kh tinh vi ca ngi M, nhng thit b in t v nhng th i loi nh vy u v
dng. Cho d c sc mnh qun s, ngi M tnh ton sai nhng hn ch trong sc mnh ca
mnh. Trong chin tranh ch c hai yu t - con ngi v v kh. D vy, cui cng con ngi vn l
nhn t quyt nh. Con ngi! Con ngi!.
iu khi hi l nhiu s quan M ng tnh vi lun im ca ng Gip. Sau chin tranh i tng
Palmer vit: Qun i M v ng minh Nam Vit Nam bc l xu hng da vo ha lc v
k thut vt tri hn l vo nhng phm cht ngi lnh v k nng tc chin chuyn nghip C
nhng quan chc M thng xuyn tm kim, mong ch mt s t ph khoa hc thn k no
mt ci g tng t nh D n Manhattan trong Th chin th II, khi qu bom nguyn t u tin
c ch to c th sn sinh ra nhng kt qu ngon mc v a cuc chin n ch kt thc
nhanh chng. Nhng ch l c vng ho huyn, khng th c c, mt c vng ngu ngc.
Trong cuc tr chuyn vi ti, tng Gip tha nhn rng ngi cng sn nhiu phen iu ng
trong nhng giai on kh khn. Nhng ng ln ging - chng ti khng bao gi bi quan. Khng
bao gi! Khng bao gi! ng ni ging y nh cc v tng lnh khp ni, nhng ngi thng
che y cc khuyt im v ch nh cc thng li ca mnh. Nhng t ngi M no tng phc v
Vit Nam m c th ph nhn c tnh kin cng ca b i ng Gip.
Tng Palmer vit: H c kh nng hi phc phi thng, h chu ng nhng tn tht m chng ta
khng th ngh ti ni; sau h thay ngi, ti hun luyn, ti gio dc chnh tr v ri h phn
cng ch kin cng ca h qu tht khng th no dp tt ni. Konrad Kellen, mt chuyn
vin dn s chuyn thm vn t binh, miu t nhng binh lnh cng sn: Tr phi b hy hoi v mt
th cht, h khng c nng lc sp , u hng hoc r m. Trung t Stuart Herrington, mt c
vn qun s M, nh li rng ng khng th khng thn phc s gan l, hung hng v dng cm
ca nhng ngi lnh Bc Vit Nam, nhng ngi tin tng mt cch thnh tht rng h ang cu
nhng ngi anh em rut tht min Nam ra khi nanh vut ca ch ngha quc. Mt vin tng
M gi h l nhng k ch tt nht m chng ti chm trn trong lch s nc M. Cn i t
David Hackworth, mt s quan b binh c tuyn dng, miu t nh sau v mt cn c cng
sn b bom M dp ti bi: Cc v tr vng chc th c iu khin bi cc b m trung kin khng
bao gi ri ch cho d mng nh tai h b cc cn chn ng x rch v mu me t l mi ca h
chy rng rng.
Tnh kin cng ca b i Bc Vit v du kch Vit Cng cng r rng trc cnh xc ng i ca
h cht thnh ng nh ng ci sau mi trn nh. Vit Nam sau chin tranh ti phng vn
nhng cu binh cng sn tng tri qua by tm nm chin u min Nam v nhiu ngi ni
rt thnh tht v ni s hi ca h khi y nht l khi bom M trt xung cc cn c ca h trong
rng. B-52 ri thm th khng khip lm, i t Bi Tn nh li. ng l ngi sng st sau hn hai
chc trn bom. My bay bay qu cao cho nn chng ti khng c bo ng trc. Bng nhin
bom n bn cnh chng ti. Chng ti ch cn cch bt tai li, tn ra khp mi hng, tm nhng ch
trng trn mt t, c gng trnh b dnh mnh bom. Trn bom ch ko di vi pht, sau chng ti
b ra chn ct thi th ca cc ng i xu s, nhiu thi th khng cn nhn dng c na. Bom
napalm cng khng khip nh vy. Bom napalm t cc nn nhn ca n thnh mt th cht lng
by nhy. Mt s ngi sng st nhng b bin dng mt cch gm ghic; xu h v b dng ca
mnh h n np trong nhng hang hoc nhng ni xa xi ho lnh. Khi ti tr li Vit Nam
nm 1990, ti nghe ni c mt s ngi ln trn t thi chin tranh n lc y mi tr v vi hy
vng c phc hi dng v bnh thng ca mt con ngi. Nhng Vit Nam khng c tin
thc hin gii phu to hnh cho nhng ngi lnh y.
Lnh M, nhn thy nhng t thi bm dp, b bt mu ca b i Bc Vit thng ch coi h l
nhng ngi da mu, nhng ngi xa l vi quan nim ca phng Ty v s sng. Cng vi mt
thi nh vy, tng Westmoreland thng ni trong chin tranh: H l ngi chu, h khng
ngh ti ci cht theo cch m chng ta ngh. Tht k quc, nhng nhn xt sc mi phn bit chng
tc nh vy v hiu ha li khng nh chnh thc ca M l h ang bo v nn t do cho ngi
Nam Vit Nam, tt nhin cng l ngi chu . Nhng nhn xt nh vy cng khin ti ngh ti
nhng bc nh c ca Mathew Brady miu t nhng thi th ca lnh Lin bang (Union) min Bc v
lnh Cc bang ly khai min Nam (Confederate)
[1]
trn cc mt trn Antietam v Gettysburg, ni
hng chc ngn thanh nin M hy sinh cho mt l tng. Nhng l tng ca h l ci l tng
m ngi M c th hiu c.
Tt c nhng cu chin binh cng sn m ti c dp phng vn sau chin tranh u ni ln l tng
ca h. H ni rng, bt chp gian kh hy sinh, nhim v ca h l gii phng T quc. Ci khu
hiu m ti nghe nh rp khun so rng nhng ti bit kh r v lch s Vit Nam n mc ti c
th nm c iu h mun ni. t nc ny, bi chin trng trong sut hng ngn nm, lun tn
knh nhng v anh hng nhng anh hng c tht v anh hng huyn thoi nhng ngi chng
li s xm lng ca ngoi bang, ch yu l Trung Quc. Bn cnh vic sn sinh ra mt quan nim
rng trong mi con ngi Vit Nam tim tng mt chin binh, k c v nhng trn chin u y
ti luyn nn mt thc mnh lit v bn sc dn tc vn p u n trong vn chng, kch ngh
v ngh thut dn gian Vit Nam. Ti nhn thy hin tng ny khi thm mt ngi cha gn H
Ni, ni tr con qu ly v thp hng trc tng ca nhng v anh hng truyn thuyt chin
u cho t nc. i tng Gip ni vi ti: Ci thc h su sc nht, ci tnh cm su rng nht
ca nhn dn chng ti l ch ngha yu nc. V trong nhng lc c chin tranh, cm xc tin
gn ti s bi ngoi.
Dean Rusk, b trng ngoi giao di thi tng thng Kennedy v Johnson, m cuc trng chinh
chng ch ngha cng sn ca ng c t thi chnh ph Truman, cui cng phi tha nhn vo
nm 1971 rng v mt c nhn ng ta nh gi qu thp kh nng chng c ca min Bc Vit
Nam v du kch qun Vit Cng. ng ta ni: H chp nhn hy sinh by trm ngn ngi nu xt
v quy m dn s th s ngi tng ng vi - ci g nh? Tng ng vi 10 triu ngi M
chng? Sau ny mt s quan cao cp H Ni tit l vi ti rng gn mt triu b i cng sn
hy sinh v nhiu triu ngi khc b thng. Khi ti hi ng ta v s thng vong ca thng dn th
ng p: Chng ti khng tnh c.
i tng Maxwell Taylor, mt trong cc c vn ca tng thng Kennedy v Vit Nam v sau ny l
i s ca tng thng Johnson Si Gn, tng l mt kin trc s ch cht ca s can thip ca
ngi M vo Vit nam. Nhng khng lu trc khi ng qua i nm 1987, ng th nhn vi ti
rng cuc dnh lu ca M va l mt sai lm va l mt bi hc. Trc tin chng ta khng hiu
c mnh. Chng ta ngh rng chng ta sp i vo mt cuc chin tranh Triu Tin na, nhng y
l mt t nc khc. Hai l, chng ta khng bit cc ng minh Nam Vit Nam ca chng ta.
Chng ta khng bao gi hiu c h v l mt iu ngc nhin na. V chng ta bit v Bc
Vit Nam cn t hn na. ng H Ch Minh l ai? Khng ai bit r c. V vy chng no chng ta
cha bit r v k th, v ng minh v v chnh chng ta th tt hn ht l chng ta ng c dy vo
ci cng vic bn thu y. Rt nguy him.
Henry Kissinger cng b cng sn lm cho lng tng v chn nn trong nhng cuc ha m b mt
gia h vi ng ta. Hn ht thy, ng tm cch trnh n s lp li nhng cuc i thoi v ngng bn
nhng khng kt thc c ca chin tranh Triu Tin nhng cuc i thoi ko di sut hai
nm bi v ng tin rng ngi M khng a ra chnh sch ngoi giao cng rn i km vi sc
mnh qun s. ng ta tnh ra rng Bc Vit Nam ch chp nhn tha hip mt khi h au kh v mt
s hy dit hon ton mt gii php m trong chn ring t c tng thng Nixon gn cho ci tn
l l thuyt ca ngi in. Nhng ri cng ging nhng ngi tin nhim ca mnh, Kissinger
khng bao gi tm thy gt chn A-sin ca i th. V sau th ng i hi iu ngc li: thng 10
nm 1972 pha cng sn ch ng k hip nh ngng bn sau khi Kissinger trao cho h nhiu
nhng b ch yu gy nguy him cho tng lai ca chnh ph Nam Vit Nam.
p lc thc s buc chnh quyn Nixon phi tin ti mt s dn xp Vit Nam n t cng chng
M lc ang mong mun ha bnh bng bt c gi no v nhng l do m bn thn ng
Kissinger hiu c t bn nm trc. u nm 1968, trong m giao tha Tt Nguyn n, qun
cng sn tin hnh mt cuc tn cng ngon mc vo cc thnh ph v th khp min Nam
cuc tn cng m Kissinger coi nh bc ngot ca nhng n lc ca ngi M ti Vit Nam. T
lc tr i, bt k nhng hnh ng ca chng ta c hiu qu n u i na th ci chin lc
chung cng khng cn c th t c nhng mc tiu giai on ca n hoc bng nhng cp sc
mnh m cng chng Hoa K c th chp nhn c v mt chnh tr.
Ngi M sn sng hy sinh mu v ti nguyn t nc nh h tng lm trong cc cuc chin
tranh khc. Nhng h phi c nhn thy s tin trin, h phi c thng bo khi no th chin
tranh chm dt. Trong Th chin th II, h c th cm ln bn nhng cc tiu nh theo di
bc tin ca qun i M trn khp u chu; Vit Nam ni cuc chin khng c mt mt trn
c th, mt gii tuyn c th no h ch c ha hn v c cung cp nhng con s v ngha v
tn tht ca i phng. Th l nc M, b dn ti vic s dng sc mnh qun s ln cha tng
thy b gy ch ca cng sn, cui cng th chnh mnh li b ti t di sc cng ca mt cuc
chin u c v nh khng bao gi kt thc. Mc ch ban u ca s can thip vo Vit nam nh
tng thng Eisenhower pht biu, l bo v ton vng ng Nam m cc quc gia gi nh s
lin tip x ng nhau nh cc qun c -mi-n nu nh cng sn chim c Vit Nam. iu tr
tru l qun c -mi-n thc s b x ng chnh l d lun cng chng M, theo quan st ca Leslie
Gelb ca t The New York Times.
Cng chng M, au bun v s thng vong ngy cng nhiu, thu m tng vt v khng thy c
trin vng v mt gii php, quay sang chng chin tranh t rt lu trc khi cc lnh o chnh
tr ca M c thi tng t. Ni hoi nghi xm chim nhiu i biu Quc hi. Nhng ch vi
ngh s din dch mt mt c nhn ca mnh thnh s bt mn cng khai ngoi tr mt nhm nh cc
ngh s nh William Fulbright, Wayne Morse, Ernest Gruening, Gaylord Nelson v Eugene
McCarthy. Cho n thng 3 nm 1968 khi quyt nh ra ng c tng thng, thng ngh s Robert
Kennedy bang New York- em trai c tng thng John Kennedy mi ln ting t co s dnh lu ca
M vi min Nam Vit Nam, mt vic m lc u ng l mt trong nhng ngi nhit lit ng h.
Cng khng c nhiu ngi bt ng chnh kin trong hng ng cao cp ca b my hnh chnh, tr
ng George Ball mt vin chc ngoi giao cao cp trong chnh quyn ca cc tng thng Kennedy
v Johnson. Sau ny Ball nhn li cuc chin c l l sai lm ln nht m ngi M phm phi
trong lch s ca mnh.
Robert McNamara, ngi c vai tr ch yu trong vic hoch nh chnh sch v Vit Nam vi t
cch l b trng quc phng di thi tng thng Kennedy v Johnson, bt u mt nim tin vo
cc n lc ca M ngay t nm 1967 khi ng dn dn nhn ra s ph phim ca cc n lc y. ng
gn nh sp v mt cm xc v trong nhiu nm sau khi cuc chin kt thc ng t chi tho
lun v n d cng khai hay trong chn ring t. ng nhiu ln lng trnh yu cu ca ti ngh
phng vn ng chun b cho cun sch ny; ng gii thch rng ng khng bao gi ni chuyn v
cuc chin ngay c vi ngi trong gia nh hoc vi bn b thn thit. Nhng ti mt hi ngh t
chc Nht Bn thng 4 nm 1991, chng li c gng y thch thc ca nh bo Jonathan
Mirsky ca bo London Observer nhc li vai tr ca ng trong cuc chin Vit Nam, Mc Namara
nht thi nh mt thi im tnh vn c. Mt ng ti xm v cng thng, ng ht ln: Ti
sai lm! Ly Cha, ti sai lm!.
Trc , ti cha bao gi nghe ng tha nhn li lm (mea culpa), d rt l ngn gn v sau cuc
hi tho ti p buc ng phi ni r hn. Tuy vy cuc bng n cm xc ca ng l gii hn cui
cng ng c th i ti. tp hp li nhng kinh nghim ca ng mt cch chi tit cn phi c mt
cng trnh nghin cu quy m, ng nhn mnh nh vy. Ngoi ra, ng ni thm rng ng khng
mun t cho php mnh xut hin trong mt bn hi k c th c suy din nh mt vic t phc
v mnh. l mt li co li khng tha ng v ti ni thng vi ng y rng ng mc n hu
th vic k li cu chuyn ca chnh ng. Cui cng ng lm cng vic vo nm 1995 trong
cun sch Hi tng, trong ng nhc li rng: Chng ti sai lm, sai lm khng khip. R
rng, mi su nm sau khi chin tranh kt thc, Vit Nam vn cn ging x tm t ng. V theo
ngha ng cng l mt nn nhn ca cuc chin, ging nh hng ngn lnh M b tn thng
su sc v chin tranh m khng bao gi hi phc c.
Ngi k tc s nghip ca McNamara, ng Clark Clifford, trc khi m nhim chc b trng
quc phng, tng l mt ngi xut mnh m gii php qun s quyt lit cho vn Vit
Nam. L mt con th chnh tr nhy cm, ci ng-ten thu nhn tn hiu ca ng bt nhp mt cch sc
so vi trng thi ca dn tc, ng thay i ngay tc khc v kho lo vn ng thay i con
ng ca tng thng Johnson. Nm 1981 khi ti phng vn ng trong vn phng lut s sang trng
ca ng th Washington ng vn c gng trnh by kinh nghim Vit Nam trong vin cnh ca
n: Cc quc gia, cng ging nh con ngi, cng c lc sai lm. Chng ta phm phi mt sai
lm thnh thc. Ti khng cm thy xu h v chuyn . t nc chng ta cng khng nn c
mc cm xu h. Chng ti cm thy rng mnh lm ci cn phi lm. C iu l vic t ra
khng chnh ng.
Nhng th nhn nh vy khng an i c ngi min Nam Vit Nam, nhng ngi m ngay t
nm 1973 au n pht hin ra rng sau hai mi nm, ngi M khng gnh chu cuc chin
tranh mt cch v hn nh. Bi Dim, cu i s Vit Nam cng ha ti Washington v sau ny
nh c M, rt ra c mt bi hc c ngha rng ln hn t hin tng : Cc nc nh
cn phi thn trng vi ngi M bi v cc chnh sch ca M thay i nhanh chng khi chnh tr
quc ni v cng lun thay i. i vi chng ti, cuc u tranh l vn sinh t. Nhng i vi
ngi M, ch l mt chng khng vui trong lch s ca h v h c th lt sang trang khc.
Chng ti tng l ng minh nhng chng ti c nhng li ch khc nhau.
iu may mn l tht bi Vit Nam khng y nc M vo mt cuc t co ln nhau gay gt
v au n nh lc Trung Quc ri vo tay cng sn. Khng mt y ban no ca Quc hi tin hnh
iu tra v nhng cng dn b co buc l M-gian. Cng khng c mt chin dch m dn no
snh c vi chin dch ca ngh s Joseph McCarthy ngi m nhng cuc sn ui cay c ca
ng trong thp nin 1950 y c mt th h ra trc vnh mng nga. Mc d ng hnh dung cuc
chin u nh mt l tng cao qu b cc chnh tr gia phn bi, tng thng Ronald Reagan t
kim ch, khng bin n thnh mt vn nghim trng. C l s hn lon xo trn nuc M sut
thi chin tranh khin ngi dn mt mi n mc khng th lao vo cuc truy tm ai l ngi
phi chu trch nhim. Hoc c l v chn thng qu su sc n mc h mun qun i. Tuy vy,
nh Kissinger ni, Vit Nam vn cn vi chng ti. N to nn mi nghi ng v phn on
ca ngi M, v tin cy ca ngi M, v sc mnh ca M - khng ch ngay trong nc M
m trn khp th gii. N u c cuc tranh lun quc ni ca chng ti. Th l chng ti phi
tr ci gi ct c cho nhng quyt nh m chng ti a ra trong nim tin tt lnh v nhng mc
tiu tt p.
Trn t M, t c a phng no phi tr gi t hn l th trn Bardstown, mt cng ng nh
bang Kentucky. Th trn c by ngn dn nhng mi su chng trai ca h cht trong chin tranh
Vit Nam. u nm 1983, ng mt thp nin sau ngy ngi lnh M cui cng ri khi Vit Nam,
mt nhm phng vin i truyn hnh CBS n Bardstown ghi li trng thi tinh thn ca th
trn thi hu chin. Mt cu chin binh ni: V phng din c nhn, ti khng thy chng ta
lm c iu g. V mt ngi khc thm vo: Rt nhiu ngi mun bit chc rng chng ta s
khng bao gi lm vo nhng tnh trng nh vy na. ng Gus Wilson, tng lm th trng thi m
cc thanh nin Bardstown tng qun nm 1968 v nay vn cn l th trng, cho bit: Ti tin rng,
vic u tin m bn phi lm cho t nc mnh l bo v n. iu khng cn bn ci. Nhng ti
ngh khi chng ta lm cng vic bo v t nc, hoc l v sau ny, ta cht nhn ra rng chnh ph
chi tr la o. Chng ta khng c tip cn s tht. i vi nhn dn, cuc chin tranh Vit
Nam b xuyn tc c ci mc ch ti hu ca n ln phng thc tin hnh n. Mc d ti vn
l mt ngi yu nc mnh, cui cng ti ht sc tht vng.
Hng triu ngi M chia s ci cm xc ca Gus Wilson. V s tnh ng ca h vn thng c
ni ti nh l hi chng Vit Nam ngn cn cc tng thng M sau ny, khng cho h tham gia
vo cc cuc phiu lu qun s nguy him nc ngoi trong sut mt thp nin sau ngy chin
tranh Vit Nam kt thc.
Nu khng v Vit Nam th c l chnh quyn Carter hnh ng ngn chn cc phong tro cch
mng Angola v Ethiopia hoc bo v vng triu Shah Iran chng li phe Hi gio chnh thng.
Trong cuc vn ng tranh c nm 1980 tng thng Reagan cam kt khi phc s vt tri ca
M trn th gii nhng ng vn nh rng Vit Nam l mt tr ngi chnh tr i vi nhng ngi
tin nhim ca ng. Th l, sau khi hn hai trm lnh thy nh b M cht trong mt cuc nh
bom khng b vo doanh tri ca h th Beirut vo thng 10 nm 1983, ng thn trng cho
rt phn qun lnh cn li thay v gia tng qun s mt vic m c l tng thng Lyndon
Johnson s lm. Tuy nhin sau khng lu ng cho qun xm lc Grenada, hn o ngh
dng nh b trn bin Caribbea, v lt nh lnh o ca n mt ngi m ng miu t l ngi
i din ca Cuba. Chin dch nh mt v hi kch, ko di cha ti mt tun, to cho ng Carter
c hi lm co gin c bp ca dn M v tha mn ni hoi nim ca t nc v s siu vit
trc kia m khng lm tng ni lo lng trong nc. ng cng h ho Quc hi cung cp vin
tr cho nhng n lc tiu dit lc lng cng sn Trung M, ng dm chc rng Lin X v Cuba
s dng cc lc lng e da an ninh Hoa K. Nhng ng lin tc b c tuyt bi a s dn
M, nhng ngi nao nng trc kh nng xy ra mt cuc chin tranh lu di trong rng rm
Trung M, c v ging nh l s ti din cuc chin tranh lu di trong rng rm Vit Nam.
S t chi ca cng chng M khng mun b li ko vo Trung M tng phn su sc vi thi
ca ngi M trc phong tro ni dy ngy cng mnh m min Nam Vit Nam hai thp k trc
.
n cui nm 1963, M chi tiu Vit Nam mi nm 400 triu la. C khong mi hai ngn
c vn qun s M lm vic Vit Nam v nm mi ngi trong s h b git trong bn nm
trc mc d h chnh thc c cch ly khi cc trn chin u trc tip. Tuy nhin mt cuc
thm d cho thy rng 63 phn trm dn M t hoc khng quan tm ti tnh hnh . Ngi ta
cng khng quan tm khi thng 8 nm 1964 Quc hi M tra vn v s kin khng r rng xy ra
vnh Bc B min Bc Vit Nam v vi ch hai phiu chng, Quc hi thng qua mt ngh
quyt cho php tng thng Johnson trin khai qun i M ng Nam . Vic khng quan tm
nhiu n Vit Nam vo lc phn nh y hn trong s kin l, trc khi ngi lnh thy
nh b M u tin t chn ln bi bin Nng vo thng 3 nm 1965, ch c nm phng vin
lm vic ton thi gian ca M thng tr ti Si Gn.
so snh, cc cuc thm d kin tin hnh trong thp nim 1980 cho thy rng cng chng M
theo di rt st nhng bin c Trung M ngn nga bt k s dnh lu no vo cc xung t
. Phn ln ngi M quan nim rng s lan trn ca ch ngha cng sn khu vc ny l iu
nguy him cho M nhng h th chp nhn ri ro hn l can thip vo khu vc. Hay nh l David
Reichart, mt gio vin Michigan, gii thch vi bo New York Times: Ti khng mun ch
ngha cng sn xut hin Ty bn cu nhng ti khng ngh rng ngi dn ca t nc ny li
phi c trch nhim i n v chin u. Nhy cm vi nhng quan im nh vy, Quc hi
hn ch vin tr qun s cho cc ch cm quyn Trung M v da vo chnh quyn Reagan
gi cc c vn qun s M trong khu vc di s gim st cht ch. Theo cch , nm mi lm c
vn qun s M ti El Salvador lc y b cm thp tng cc cuc hnh qun ca qun i
Salvador, thm ch b cm mang bt k loi v kh no ln hn mt khu sng ngn. Nm 1983, ba s
quan M b pht hin c tham gia chin u b cch chc ngay lp tc.
Gn nh mi cuc nghin cu v d lun M u ch ra rng ngi M nhn vng Trung M l mt
Vit Nam khc. Hai phn ba s ngi tr li cuc thm d ca bo Washington Post nm 1982 nu
ln s tng ng ; s tng ng cng trn ngp cuc thm d ca bo New York Times. Carl
W. Koch, Jr., Collingswood, bang New Yersey nhn xt: Vit Nam c tip tc nm ny sang nm
khc v ti e rng chng ta s b li vo El Salvador theo cng mt cch nh vy. Gia mt tm
trng nh vy l nhng gi nh v ci ch ngha bit lp thm m khp nc M thi k trc
Th chin th II. Cynthia Crone Payne bang Ohio nhn xt: Dng nh chng ta lun lun b li
ko bi nhng vn ca ngi khc. Chng ta c qu vn ca chnh chng ta m gii
quyt.
Hi chng Vit Nam gin tip sn sinh ra v b bi chnh tr tai ting nht trong nhim k ca
tng thng Reagan. Tng thng c gng mt cch tuyt vng tm ngn qu ti tr cho cuc u
tranh ca nhm contra chng Cng nhm lt ch Sandanista Nicaragua, nhng Quc hi
M, cm nhn c kin ca cng chng, bc b xut ca tng thng. Do vy m gim c
c quan tnh bo CIA William Casey tranh th s ng tnh ca cc thnh vin cao cp trong b
my cng chc Nh Trng, ng ch l Oliver North, trung t lnh thy nh b M v ph c
hi qun John Poindexter, cng tin hnh mt k hoch b mt nhm ti tr cho nhm contra thng
qua vic bn v kh bt hp php cho Iran. Casey cht v bnh u no trc khi v b bi l ra. North
v Poindexter b truy t v chu nhng bn n nh. Tng thng Reagan bi ri v khng c thng tin,
thot him nhng hnh nh ca ng b hoen . Tuy nhin sau ny ng xc quyt rng chnh p lc
ca M i vi ch Sandanista dn ti vic phe ny b nh bi trong cuc tuyn c
Nicaragua nm 1990.
Trc khi chm dt nhim k tng thng nm 1989, Reagan t c tha thun vi Mikhail
Gorbachev, nh lnh o Lin X, nhm ct gim kho v kh chin lc. Nhng ci cch ngon mc
ca Gorbachev Lin X, cng vi vic Lin X rt qun ra khi Afghanistan v s sp ca ch
ngha cng sn ng u lm cho ngi M tin rng h chin thng cuc chin tranh lnh
mt chin thng m theo quan im ca h khng ch n p cho ni nhc nh h chuc ly
Vit Nam m cn hn th na.
Cui nm 1989 a s ngi M hoan h tng thng George Bush khi ng a qun M vo
Panama lng bt lnh t ca nc ny l tng Manuel Noriega, ngi m M nghi ng bun bn
ma ty. Chin dch ny, cng ging nh chin dch ca tng thng Reagan, din ra nhanh chng v t
tn km. T thng 8 nm 1990, ng Bush nhn ly s cam kt qun s ln nht ca M nc
ngoi k t sau chin tranh Vit Nam thng qua vic b tr mt lc lng M khng l ti vng vnh
Ba T nhm bo v nc rp Saudi sau khi tng thng Iraq Saddam Hussein tin hnh cuc xm
lc v chim ng Kuwait. Bng cch p t lnh cm vn Iraq, Lin hip quc buc ng Hussein
phi rt qun. ng Hussein t chi v thng Ging nm 1991, ng Bush tin hnh cuc chin tranh
chng Iraq. Trong qu trnh xung t leo thang, k c v Vit Nam nung nu tm can ngi dn M
v tip tc lm h phin mun ngay c khi cuc chin n ra. Nhng mc d hai cuc chin tranh
hng ti hai mc ch khc nhau, vic nhn bit s ging nhau ca chng vn l mt thc t.
V bn cht, cuc chin Vit Nam l mt cuc ni chin trong Hoa K h tr ngi khch hng
chng cng ca mnh chng li mt i th cng sn c s hu thun ca Lin X v Trung Quc.
Vic Iraq chim Kuwait l cuc xm lc hin nhin, ngay t u b cng ng quc t ln n
bao gm c Lin X, Trung Quc v a s cc quc gia -rp. Du kch qun cng sn hng li th
t ni rng, ng la min Nam Vit Nam, ni lnh M khng th no phn bit ni trong m
nng dn kia ai l bn ai l th, cn min Bc Vit Nam khng c nhiu mc tiu nm bom, do
phn ln cc cuc khng kch chin lc ca M u khng hiu qu. Tri li Iraq, a hnh sa mc
rt ph hp vi cc chin thut quy c, qun th c th c nhn din d dng v cn c qun s
th va c nhiu va tng i d bin thnh ming mi ngon cho nhng my bay v tn la siu
hin i ca M. Ngi M khng th no c lp ni lc lng cng sn Vit Nam h nhn c
rt nhiu v kh v trang b t Lin X, Trung Quc ng thi c th rt v nhng cn c b mt
nc Lo v Cam Bt lng ging. Qun i Iraq da ch yu vo thc phm v ph tng nhp khu
cho nn rt d b tn thng do nhng cuc cm vn kinh t.
Tng thng Lyndon Johnson i vo cuc chin tranh Vit Nam mt cch min cng cho n khi
phi i mt vi s sp ca chnh ph Si Gn ng mi cm thy rng ng khng c s la chn
no khc. Ngay c khi y ng cng rn rn i vo chin tranh; khng bao gi ng tin tng hon
ton rng cuc chin ln ti ci quy m to ln nh vy. Tng thng Bush th c th la chn vic
duy tr lnh cm vn Iraq; hng lot chuyn gia ca ng, k c gim c CIA William Webster u
d on rng cui cng th cuc cm vn s bp cht Saddam Hussein. Nhng ng Bush lo s thi
gian s xi mn ci lin minh quc t ca ng, do ng nn nng gt b s la chn y. Cc c
vn qun s ca ng Bush, gm c i tng Colin Powell, mt cu chin binh Vit Nam v l ch
tch hi ng tham mu lin qun, t lu ni rt r rng vic leo thang chin tranh dn dn nh
kiu Johnson s l mt tai ha. Th l ng Bush tp trung mt lc lng m nu cng vi lc lng
ca cc ng minh, s ln ti hn su trm ngn ngi cn ln hn b my qun s ca M Vit
Nam trong thi k cao im. V cuc tn cng u tin vo Iraq ca qun i M, c m hiu l
chin dch Bo Sa mc, thc s l mt trn bo ha lc c dn dt bng cng ngh tinh vi; tnh a
dng v chng loi ca cng ngh cha bao gi c nhn thy trong lch s chin tranh.
Khng i n khi cuc chin tranh Vit Nam lan rng ht c th cng chng M mi t cu hi v
tnh chnh ng ca cuc chin trong mt cao tro tranh ci chua cht phn lit nc M v ko
di rt nhiu nm v sau. Tuy nhin khi h suy ngm v xung t vng vnh Ba T ngi M t ra
cnh gic, chia r v trn tt c l lo lng. Mt cuc thm d do bo Los Angeles Times cng b
thng 10 nm 1990 cho thy rng, trong khi 38 phn trm dn M a thch mt hnh ng qun s
chp nhong th 53 phn trm tr li rng, thay v tm gii php trong chin tranh, chnh ph Bush
nn tip tc cc cuc cm vn chng Iraq bt k thi gian bao lu. Trong nhng cuc thm d ny,
Vit Nam nhiu ln c nu ln, cho d ngi tr li thng rt ra c nhng bi hc khc nhau
t kinh nghim . Bill Gay Marlington bang West Virginia tr li bo Washington Post: iu
lm ti phin mun nht v Vit Nam l chng ta chin u rt lu, xung cng hng chc
t -la m khng thu c ci g c. Nu bn chin u th phi u cho ti ngy chin thng. Bill
Fournier, mt cu cnh st Auburn bang Maine th khn cu Quc hi xem xt k ci gi nhn
mng ca chin tranh. ng ni: C qu nhiu nguy c. C phi chng ta ang mun cht v du
m khng? C phi chng ta ang mun hy sinh con ci chng ta kch thch nn kinh t khng?
Chng ta vn ang tr gi t cho Vit Nam.
Khc xa cuc phn i mi chm n chng li s can thip ca M Vit Nam ch yu l t mt s
cc trng i hc, cc nhm nhn quyn v tn gio, nhng hoi nghi v cuc chin sp din ra
vnh Ba T lan trn khp nc M. C t nhng ngi M ni ting phn i cuc can thip ban u
vo Vit Nam. Nhng khi cuc chin vnh Ba T l m hin ra, tng thng Bush c bo trc l
phi kim ch, t nhng tn tui ni bt nh Ross Perrot - doanh nhn t ph bang Texas, nguyn b
trng quc phng James Schlesinger, c Wiliiam J. Crowe Jr. v i tng David C. Jones
hai ngi sau u l cu ch tch hi ng tham mu lin qun. Khng ging vi thi th ng
h hng ca h trong m trc cuc chin tranh Vit Nam, khi h trao cho tng thng Johnson t
ngn phiu khng ch tng thng ty tin hnh chin tranh, by gi cc thnh vin Quc hi M
tin hnh mt cuc tranh lun lu di v y cm xc v cch thc gii quyt v xung t vnh
Ba T. V cng khng ging s phc tng cm lng m h ginh cho tng thng Johnson, nay h
chp thun yu cu s dng quyn lc chin tranh ca tng thng Bush ch vi s chnh lch rt nh
gia s phiu thun v phiu chng.
Nhng mc d s khc nhau gia chin tranh Vit Nam v chin tranh vnh Ba T, cng chng M
vn nhn ra s tng ng gia hai v xung t.
iu ch yu l c hai u thiu mt mc ch r rng. Cc tng thng M t Harry S. Truman n
Richard Nixon u bin minh cho s can thip ca M ti Vit nam nh l mt phn ca chnh sch
ngn chn ch ngha cng sn ton cu. H thc y hc thuyt -mi-n, trnh by rng tht bi
ng Nam s lm sp cc quc gia khc trong vng v hn th na, nh tng thng
Lyndon Johnson cnh bo, s e da nhng bi bin Waikiki
[2]
. Nhng ch nh vy lc u
lm nao nng Quc hi v cng chng M; trong nhiu thp k h tin vo mi e da cng
sn. Nhng khi chin tranh Vit Nam ko di v lan rng, nhng lp lun mt dn tnh hp
dn, sau ny hi tng li chng c v tht phi l.
Tng t nh vy, ng Bush khng th xc nh c ci quan nim nm sau cuc tn cng ca
ng chng li Iraq. ng v Saddam Hussein vi nh c ti pht xt Adolf Hitler. ng khng nh
rng khng hnh ng g c chnh l khuyn khch xm lc ging nh chnh sch nhng b
phong tro Quc x (Nazis) c hi thp nin 1930. Khng cp chi tit n tr lng du m
khng l ca vng vnh Ba T v n c th lm ng b ph phn d di rng ng ang i mu ly
du ng Bush li nhn mnh rt nhiu n gi tr kinh t ca khu vc. ng cng tuyn b rng
khng lm g c th s gy nguy him cho trt t th gii mi ci cng thc y tham vng ca
ng v mt s hi ha quc t trong thi k hu chin tranh lnh. Nhng ng khng gii thch mt
cch hp l v y ti sao Iraq li tr thnh mi e da trc tip i vi nc M. ng cng
khng lm sng t c nhng ng c ca vic gii phng Kuwait trong khi nc M t gii
hn khng can thip vo nhiu v tranh chp cc quc gia ngoi bang khc trong nhng nm gn
y. Th l, bt chp cc li l hng bin cao ngo ca ng Bush, khng ai khng nh chc chn
c l cuc chin tranh vng vnh Ba T c phi l iu tht s sng cn i vi quyn li ca M
hay khng hoc ging nh trng hp Vit Nam, li l mt tm quan trng o tng.
Lc u i a s dn M ng h s can thip vo Vit Nam ca tng thng Lyndon Johnson. Ri
sau au bun v mt mt ngy cng tng v v cuc chin dng nh ko di bt tn, h dn dn
quay ra chng li s dn thn v cui cng th gt b lun c tng thng Johnson. Phn ln ngi
M vt b ni day dt bui u v ton tm ton chp nhn cuc tn cng ban u ca tng
thng M vo Iraq. Tuy nhin cc cuc kho st cho thy rng thi ca cng chng M i vi
hnh ng ca ng ta c l cng s thay i nh h lm i vi cc chnh sch ca tng thng
Johnson nu nh cuc chin tranh vnh Ba T ko di v gy thng vong ln lao cho binh lnh M.
Mt cuc kho st kin ca bo Washington Post xut bn ch mt tun trc khi n ra chin tranh
vng Vnh cho thy, trong lc 63 phn trm ng h vic s dng v lc tr phi Saddam Hussein rt
qun ra khi Kuwait th ch c 44 phn trm mun chp nhn con s 1.000 lnh M cht, cn vin
tng 10.000 lnh M cht th ko t l chp nhn xung 35 phn trm. Nh vy nc M vn cn
b m nh bi nhng hi tng v Vit Nam, ch sn sng chu ng mt cuc chin tranh t
mu. May mn thay, s thng vong thp mt cch k diu lm phn khi tinh thn ca cng
chng M.

[1]
Hai lc lng i chi nhau trong cuc Ni chin Hoa K thp nin 1860.
[2]
Bi bin du lch ni ting trn qun o Hawaii thuc M.

Stanley Karnow
Phn 3
Gnh nng khng l v s phc tp trong s hin din ca M ti vng vnh Ba T chng t
nhng tin b m ngi M t c trong vic xy dng li c cu qun s ca mnh sau thi k
Vit Nam. Bi v cuc chin u ng Nam khng ch lm suy yu nim t tin ca quc gia m
cn ht cn sinh lc ca n. Nm 1980, i tng Edward C. Meyers, khi y l tng tham mu
trng qun i, cnh bo Quc hi rng ng ang ch huy mt o qun rng: thiu lnh, kinh
nghim v trang b.
Vo u thp nin 1970, qun i M gn nh tan r khi cuc chin tranh Vit Nam lng dn
xung. Khi Nixon quyt nh rt binh lnh M v nc th khng ai mun tr thnh ngi cui cng
hy sinh cho mt l tng khng cn ngha g na. Cn i vi nhng ngi ch rt lui th ch
nhng ai cn sng mi c tnh n. Cc phong tro phn chin trong nc lan ti binh lnh
chin trng, nhiu ngi lnh eo cc biu tng ha bnh v thng trn trnh vic ra trn. Quan
h sc tc trong qun i M, ban u vn thn thin khi lnh da trng v lnh da en cng chia s
thc v mt mc ch chung, by gi tr nn ngy cng cng thng. Vic s dng ma ty ph bin
ti mc mt bo co chnh thc nm 1971 phng on rng c hn mt phn ba binh lnh nghin
ht. Binh s khng ch bt phc tng mnh lnh cp trn m trong mt s trng hp cn m st cp
trn bng cch cho n lu n mt hin tng c bit ti nh l ti c st bng lu n. Tinh
thn v ch kh qun i b thoi ha hn na sau khi s tht v v thm st lng M Lai b phanh
phui, trong mt n v b binh M tn st hn ba trm ngi dn thng Vit Nam tay khng
tc st v phanh phui ny n lt n lm cho binh lnh M nghi ng rng cc vin ch huy ca
h che giu nhiu ti c gh tm.
Tc ng rng ri ca chin tranh Vit Nam n cc lc lng v trang M cn t hi hn na. T
nm 1965 n khi ngi lnh M cui cng rt khi Vit Nam vo u nm 1973, tng chi ph cho
cuc chin ln ti hn 120 t -la bnh thng th phn ln khon tin ny c u t vo
vic hin i ha quc phng. Hu qu l c cu an ninh ca M b xi mn; cc n v M ti Ty
u khng cn snh ni vi cc i phng trong khi Warszawa. Tng thng Johnson b buc phi
tng thu hoc a ra cc bin php kim sot kinh t c tin trang tri cuc chin Vit Nam v
iu lm gia tng lm pht; lm pht vt ln cao trong nm 1973 khi cc nc sn xut du
Trung ng ngng xut khu du v sau nng gi du ln gp bn ln. Chi ph xy dng li kho
v kh ca M v vy m tng vt ln. Nm 1975, chi tiu thc t cho cng tc quc phng ca M
vo khong 4 t -la mt nm, thp hn mt thp nin trc . Ri sau th tng thng Reagan
ho phng mua sm trang b bng tin vay mn lm hi sinh c my chin tranh ang hp hi
ca M. V ng trang b cho tng thng Bush nhng v kh tinh vi nht ng Bush tin hnh
cuc chin tranh vnh Ba T. Nhng chi ph ny gp phn to ra khon thm ht v cng to ln ca
ngn sch lin bang.
Khng ch c lm pht hy hoi cc lc lng v trang M. ve vn c tri, tng thng Richard
Nixon chm dt ch qun dch khng cng bng v khng ph qut. Sau ny ng ly lm hi
tic v hnh ng , cng nh nhiu chuyn vin qun s v nhn vt chnh tr, c phe bo th v
phe t do. Ly mt v d, khuyn khch thanh nin vo lnh th tin lng, hu bng v cc quyn
li khc ca ngi lnh phi c nng ln ngang bng vi gii chc dn s v cui cng th tin
lng chim gn ht ngn sch quc phng. Ch c th thu ht thanh nin tnh nguyn vo lnh trong
lp tr ngho, thit thi v t hc nhng thanh nin li khng phm cht iu khin nhng
cng ngh tinh vi ca qun i thi hin i. Tnh cm phn chin cng khuy ng cc hc x i
hc, ph hng cc chng trnh s quan d b - s lng sinh vin ng k cc chng trnh ny
ri thng xung, t hn hai trm ngn ngi nm 1968 xung cn khong by mi lm ngn ngi
nm 1973. Ngun cung cp cc s quan ch huy sng gi, sng to b thu hp v nhng tay th li
c u c cng nhc nm ly hu ht cc v tr qun l ca qun i.
Tuy nhin nm thng tri i, qun i M ly dn li sc mnh v hnh nh ca n trong x hi cng
dn dn thay i. n nm 1982, c hn 85 phn trm thanh nin t nguyn i lnh hc xong
trung hc, cao hn mc 67 phn trm hai nm trc . Nam n thanh nin, khng tm c cng
vic lm hoc mun chn binh nghip, th thch cuc sng g b trong qun phc nhng c tr
lng cao hn l b tht nghip, v nhng ngi tuyn dng tn binh chuyn a bn hot ng t
cc xm ngho ca dn da en sang cc khu ngoi ca dn trung lu da trng m vn t c
nhng thnh qu ng ngc nhin. Mt m hi v mc hc ph i hc cao ngt tri, sinh vin
thng tham gia cc chng trnh s quan d b nh mt phng cch trang tri hc ph. V mc d
nhng k c khng khip v Vit Nam cha phai tn hn, qun i cng ginh li c mt phn
s knh trng ca x hi. Th nhng trong danh sch cc u tin v quc phng ca chnh ph
Reagan, qun i vn cn xp sau rt xa so vi u tin pht trin v kh ht nhn v nhng v kh
chin lc khc.
Nhng ngi M chin u Vit Nam hoc b nhng ngi phn chin lng m l nhng tay
git ngi, hoc b nhng ngi ng h chin tranh ch giu l k bi trn. Trong rt nhiu nm sau
, nhiu ngi cm thy dng nh mnh thuc v mt th h lc loi, v tr ca h trong x hi tht
kh chu, m h v au kh - dng nh t nc buc h phi chu trch nhim v ci cm gic ti
li, xu h v cuc chin tranh m t nc ang tri nghim. Trong thc t, phn ln binh lnh M
t Vit Nam tr v lng l v kn o ha nhp vo nhn dn. Chn dung cc cu binh c trnh
by trn phng tin truyn thng thng l nhng bc v mo m hai chiu. Nhng cu binh c
vn thng c t nh l nhng tay nghin ht ru tc bm xm gy n guitar trn nhng h
ph California, nhng ngi ti ha nhp th c tn xng nh l nhng tay chy mnh ang ht
bc trong ngh bt ng sn Texas. Tuy vy hnh nh ca h ang dn dn c ci thin khi cng
chng M th hin mt nim knh trong mi i vi cc lc lng v trang. H c tn vinh ti i
tng nim Washington mt trong s cc tng i nhiu ngi thm ving nht th . Quan
trng nht l h cng c miu t mt cch y xt thng trong c mt tro lu vn ngh v Vit
Nam ni ln sau chin tranh, t tiu thuyt, hi k, th ca, phim nh, truyn hnh, kch v thm ch
c m nhc na. H c nhn di mt nh sng mi trong hng lot cc trng trung hc v i
hc khp t nc ni c chng trnh ging dy v Vit Nam cho nhng sinh vin tr - nhng k
cha sinh ra khi ngi lnh M u tin t chn n ng Nam . Trong nhiu trng hp, bn
thn cc ging vin l cu chin binh.
Nhng chin tranh lm h hng mt b phn ln cc cu chin binh, c v tinh thn v th xc.
Hng ngn ngi b nhim cht c mu da cam, mt ha cht dit c c s dng lm tri l
nhng cnh rng, c xc nh l mt nguyn nhn gy ung th, khuyt tt bm sinh v nhiu cn
bnh khc. Mt nghin cu ca y ban Cu chin binh cng b nm 1988 c tnh rng c khong
nm trm ngn trong s ba triu lnh M tng c mt Vit Nam b chng bnh ri lon tm thn
sau chn thng (post-traumatic stress disorder) t l ny cao hn nhiu so vi nhng ngi b
sc n pho (shell shock) trong chin tranh th gii ln th nht hoc b ni kh chin trng
trong Th chin th II cch gi mt chng bnh tng t trong cc cuc xung t . Nhng triu
chng ca n c khi phi mi mi lm nm sau mi xut hin, thay i t hong s n gin d
ti bn chn, chn nn, thm ch t lit cm xc. Trong thnh phn cu chin binh Vit Nam, t l ly
hn, t t, nghin ma ty, ti phm v c bit l nghin ru u vt mc bnh thng. Mt
nghin cu ca Trung tm Nghin cu Chnh sch thuc i hc thnh ph New York cng b nm
1981 kt lun rng, h au n v nhiu vn hn l nhng ngi cng trang la.
Chin tranh l chin tranh. Th th ti sao chin tranh Vit Nam li khc?
V him nguy lan trn v thng trc. Ti tri qua ba nm binh nghip trong Th chin th II,
phn ln thi gian y ti phc v trn cc sn bay v cn c hu cn vng ng bc n , thm
ch khng c dp nghe mt ting sng n gn. Nhng Vit Nam khng c ch no l an ton c.
Mt lnh M c phi ti lm vic trong mt vn phng Si Gn hoc mt nh kho Nng c
th b git cht hoc b thng bt k lc no, bt k ngy m, bng n sng ci hoc phi pho ca
cng sn. V trong sut nhim k cng tc mt nm, mt ngi lnh b binh hu nh phi chin u
lin tc b quy nhiu v mn ca i phng, v nhng ci by chng v bn ta; cha ni n vic
tham d trc tip vo cc trn nh gip l c. Philip Caputo, mt trong nhng ngi vit bin nin
s hng bin nht v chin tranh Vit Nam so snh v lu rng trong sut cuc chin tranh th
gii ln th II, cc n v thy qun lc chin M - c ca tng v nhng chin cng lng ly khi
nh Nht trn mt trn Thi bnh dng, ch chin u khng qu su n tm tun.
tui trung bnh ca ngi lnh M Vit Nam l 19, tr hn 7 tui so vi cha anh h tham gia
Th chin II. iu lm cho h d b tn thng hn trc sc cng tm l ca chin tranh m sc
cng y cng trm trng hn do s cng thng c th Vit Nam ni mi ngi nng dn u c
th l mt chin binh Vit Cng. William Ehrhart, mt cu thy qun lc chin, nh li mt khonh
khc qu kh m nhiu nm sau chin tranh anh khng th no qun c: Bt c khi no bn quay
u, bn u phi nh thn li. Th ri qun th bin mt, v bn ch cn cch trt ni bi ri vo
cc thng dn. Ci cch lm ca chng ti l, bt c ngi Vit Nam no b chy khi ngi M
u c th b tnh nghi l Vit Cng v chng ti c th bn. l mt nghi thc hot ng tiu
chun. Mt hm ti bn mt ngi ph n trn ng la ch v b ta ang chy ang trnh xa
nhng ngi M. V ti git b y. Mt ngi n b nm lm hoc su mi tui, khng v kh,
v lc ti thm ch khng suy ngh v hnh ng ca mnh.
Mt nghch l l nhng diu k ca khoa hc hin i gp phn gia tng tnh trng khn cng ca
cu chin binh Vit Nam. Cc my bay trc thng cu thng nhanh chng v hiu qu n ni mt
lnh M b thng ngoi mt trn ch mt mi lm pht l ln c bn gii phu. S liu thng k
s k mt cu chuyn. Trong sut Th chin II, bnh qun c bn lnh thy nh b M b thng th
c mt ngi cht, ba ngi c cu sng. Nhng Vit Nam t l ngi c cu sng cao hn
nhiu, by trn mt v nhng con ngi l ra mc ra trn sa trng th nay vn cn sng d rng
b tt nguyn n mc cn c chm sc sut i.
Lnh M trong cc cuc chin tranh khc o lng s tin b bng nhng lnh th chinh phc c;
vic chim c ci thnh ph k tip trn con ng chin thng c th khch l tinh thn v ch
ca h. Thng li ca h c cng chng M hoan h v ngi M qu hng c th di theo
tng chng ng hnh qun ca h trn bn . Nhng chin tranh Vit Nam th tri li, khng c
chin tuyn, cho nn lnh M ngy cng mt mi v mt tinh thn khi c phi chin u mt ch t
ngy ny sang ngy khc. Nhng ch huy ca h, c th trong thm tm cng chn nn khng km,
vn c nhn mnh vo s xc nhiu hn- mt thc o thnh cng y o tng. Nhng vic tn
st mt lc lng qun th sn sng chp nhn hy sinh v gii hn l mt hnh ng khng ch v
ch m cn lm cho cuc chin tranh tr nn b i nh mt l st sinh. V theo kiu , dn chng
M nh nhn thy nhng cnh tng gm guc trn mn nh truyn hnh, h ch c th thy Vit
Nam mt n lc va ph phim va l mt n d v ni kinh hong. Nhiu ngi t hng
mi c cm v tm trng tht vng ca mnh v hng nhng ngi lnh M hi hng. John Kerry,
sau ny l ngh s bang Massachussett, nh li kinh nghim ca mnh sau khi phc v Vit Nam
trong cng v mt s quan hi qun: Th l ti ln my bay, mt tun sau khi ra khi rng ti bay
t San Francisco v New York. Ti ng thip i v thc dy, la ht, c l do mt cn c mng. Cc
hnh khch khc trnh xa ti mt phn ng m ti cn thy trong nhiu thng sau ny na. t
nc chng thm hi han g nhng chng trai t mt trn tr v, chng quan tm g ti nhng iu h
tri qua. Ci tnh cm h dnh cho chng ti l Trnh xa ra, ng u c chng ti bng nhng
th anh mang t Vit Nam v.
Mt s cu chin binh ku go i cng vic tt hn, i t vn v x hi. Nhng ngi khc, vt
ln vi nhng k nim bn thn, tip tc ng h hay phn i cuc chin, v nhiu ngi thm ch
cn khng nm bt c nhng g din ra. Trn tt c, h tm kim cng l v s knh trng
mn n m theo truyn thng cc quc gia phi tr cho cc chin binh ca mnh. Cc cuc diu
hnh, cc i tng nim, cc bui cu nguyn u cha .
Sau ny hi tng li, nhiu nh k hoch qun s M kt lun rng Vit Nam l mt cuc chin
tranh sai lm ti mt ni chn sai lm. H chc chn rng trong tng lai ngi M ch nn nhng
tay vo cuc xung t no m h hiu r c tin hnh chin tranh trn nhng a hnh rng ri,
s dng nhng n v b binh ln, trng pho nng v xe tng ti tn kt hp vi tn la n o,
chin u c siu m, chin hm siu hin i v nhng pht minh mi nht trong lnh vc cng
ngh cao. H ct vo kho nhng chng trnh chng ni dy mt thi c thit k kim sot cc
phong tro du kch chu , chu Phi v chu M La-tin, v tr v vi nhng quan nim quy c.
Nm 1987 ti i thm Fort Hood, bang Texas, cn c ca s on k binh bay s Mt mt n v
xut sc trong chin tranh Vit Nam. Ngi trn my bay trc thng bay qua mt m hnh chin
trng, ti quan st thy nhng on xe bc thp m mm tin qua nhng tho nguyn rt ging
nhng ng c bng phng Trung u hoc sa mc Trung ng. V t lnh i cng ti, mt trong
s t cu chin binh Vit Nam cn lm vic s on, ni vi ti sau khi chng ti p xung: y
l kiu chin tranh ca chng ta. y l kiu chin tranh m cc cu chin binh Vit Nam khc, by
gi l nhng ch huy cao cp, s chin u vng vnh Ba T.
Trong cuc ni chuyn ti Cu lc b bo ch quc gia Washington cui nm 1987, b trng quc
phng thi tng thng Reagan, ng Caspar Weinberger cng pht biu nhng kin tng t. Mc
du ng a thch vic gia tng kho v kh chin lc ca M, ng t ra thn trng chng li nhng
cam kt ca M mun ym tr cho cc ch thiu s, n hi l v bt ti cc nc ang pht
trin. ng ni, can thip qun s l gii php cui cng ch c th tnh ti sau khi tt c cc n lc
ngoi giao tht bi. Hn ht thy, nc M phi trnh nhng cuc xung t v trang tr phi nc
M c th da vo s ng h khng g lay chuyn c ca cng chng M. Ni ngn gn: Khng
thm mt Vit Nam no na (No more Vietnams).

*

Nhng kh au hu chin ca M chng l g so vi nhng khn kh m Vit Nam phi chu ng.
T nm 1981 n 1996 ti tr li Vit Nam bn ln v ti khm ph mt t nc b tn ph nng
n bi chin tranh lin min sut hai th h; nhng vn ca n cng trm trng hn v nhng sai
lm ng ngn ca tng lp lnh o gi nua, nhng ngi khng bit g hn l chin tranh. H b
phn lit thnh nhng phe phi i chi nhau mt s ngi bm vu nhng gio iu cch mng li
thi, mt s ngi ng h nhng thay i t do hn v mt s ngi tm cch tha hip. Sau khi
nghing ng t li tip cn ny sang li khc, cui cng v tuyt vng h chn thc hin hng lot
ci cch kinh t c tnh cht thc dng. Nhng kt qu ban u t ra kh ngon mc, lm dy ln
nhng n on rng chng bao lu na Vit Nam s bt kp Hng Kng, i Loan, Singapore, Thi
Lan v Nam Hn nhng con h nh nng ng ca chu . Nhng mc d Vit Nam c cc tin
b khng th chi ci, ti vn thy rng nim lc quan b thi phng qu ng hoc t ra l qu
sm. Mc d cc thnh ph pht trin mnh nhng vng nng thn, ni sinh sng ca tm mi
phn trm dn s, vn lt t pha sau. Vi thu nhp bnh qun u ngi t hn 300 -la mi
nm, Vit Nam ng hng vi Bangladesh l mt trong s cc vng t c cc nht trn th gii.
Tng lai ca n tht m m.
Xy dng li Vit Nam l mt nhim v gian kh, k c trong iu kin thun li nht. Nn kinh t
ti t, c cu x hi r ri, dn chng kit qu, c min Bc ln min Nam. Nhiu khu vc rng ln
hoang tn. Ci cht v s tn ph lm ly tn tng gia nh nhng gia nh m lng trung thnh
chnh tr cng v vn hn na trong ci m v bn cht l mt cuc ni chin. Sau khi chin u
sng st trong thi chin tranh, nay ngi dn li phi chin u sng st trong mt nn ha
bnh khng nh mun. Hn mt triu ngi Vit b chy ra nc ngoi, thng l chu thp phn
nguy him.
Nhng ngi cng sn lm cho s tn ph tr nn trm trng hn. H theo ui cc chnh sch khc
kh y tai ha cng vi lng kin nh truyn cm hng cho h trong cuc khng chin chng
M. Nm 1981, ng Phm Vn ng, khi y l th tng chnh ph, kt lun nhiu iu khi
chng ti ngi tn gu trong mt cn phng trang hong lng ly trong ta dinh th H Ni c thi
l dinh th ca cc thng c thc dn Php. ngoi by mi nhng vn cn nhanh nhn, ng
ng l ngi hy sinh trn i mnh cho l tng cng sn nhng nay li bn khon trc ni thng
kh ca Vit Nam. ng ni: ng, chng ti nh bi ngi M, nhng by gi chng ti au
n v nhng vn ca chnh mnh. Chng ti khng c n. Chng ti l mt dn tc ngho
kh, km pht trin. Vous savez (Anh bit khng), tin hnh chin tranh th n gin nhng iu
hnh t nc th kh hn nhiu.
Mt c vn hng u ca cng sn, ng Trn Bch ng, th thng thn hn. Nm 1990 c mt
ngi bn a ti nh ng thnh ph H Ch Minh, ti ngc nhin khi thy mnh tr li ng ci
bit th kiu Php m ngy xa cc quan chc M c ng. Ti c lc mt thi gian v cm thy
dng nh mnh quay li mt cn nh ma. Trong lc ngi ung tr ngoi vn, ti li ngc nhin v
s thng thn ca ng ng. ng ni: Nim tin ca chng ti vo ch ngha cng sn khng tng
khng c lin quan g n thc ti c. Chng ti c gng xy dng mt x hi mi da trn nhng
l thuyt v nhng c m nh xy lu i trn ct. Thay v kch thch sn xut bng cch khuyn
khch ngi dn, chng ti tp th ha h. Hy tng tng xem! Chng ti thm ch tp th ha c
ngi th ct tc. Tht l l bch v ng ngn. Chng ti chy theo nhng th ph hoa. V chng ti
nh bi ngi M cho nn chng ti tng rng mnh c th lm c mi s. L ra chng ti
nn lu mt cu ngn ng Trung Quc: Ngi c th chinh phc mt t nc t trn yn nga
song ngi khng th cai tr mt t nc t yn nga.
Ti cng nghe li phn tch c a nh vy t bc s Dng Qunh Hoa, mt thy thuc nhi
khoa ni ting v mt ng vin cng sn k cu, ngi gp phn sng lp Mt trn Dn tc Gii
phng tn gi chnh thc ca lc lng Vit Cng. Khi chng ti gp nhau ln u nm 1981 b
t ra thng thn, v chn nm sau khi chng ti gp li b cn ni thng hn na.
L mt ph n thanh lch, b khng h mt i cht duyn dng no tui trung nin. B sinh ra
trong mt gia nh min Nam giu c theo Ty hc. B tr thnh cng sn khi cn Paris ni b
theo hc ngnh y vo u thp nin 1950. Tr li Si Gn, b bt u thu thp cc mu tin chnh tr
cho cng sn thng qua nhng cuc tip tn x giao vi nhng thnh vin trong ni cc ca tng
thng min Nam Vit Nam Ng nh Dim v nhng ngi M bo tr cho chnh ph . Khng c
kh nng thm d chiu su ca ch ngha yu nc Vit Nam, cc quan chc M khng bao gi
c th tng tng ni ngi ph n Vit Nam qu phi thuc tng lp thng lu ny li c th l
mt Mata Hari
[1]
.
u nm 1968 khi cuc tng tn cng v ni dy Tt Mu Thn bng n, b Hoa b thnh ph vo
chin khu trong rng cng vi chng mt nh ton hc, v a con duy nht ca h. trong rng,
a con cht v bnh vim no. l mt tai ha khin b khng bao gi hi phc c. Cho d t
ci cht ca con trong bi cnh nhng mt mt khng khip ca dn tc Vit Nam, b tm s vi ti
vi v cam chu rng n ch l mt trong hng triu con ngi. B c b nhim th trng b y
t trong chnh ph cch mng lm thi ca Vit Cng do H Ni dng ln hp php ha phong
tro cng sn min Nam, v c phong danh hiu anh hng lc lng v trang. Ngi trong
phng khch ci bit th sang trng ca b, gia nhng trang tr bng snh s Trung Quc v
Vit Nam qu him, chng ti tr chuyn iu. B ni: Chng ti khng c la chn no khc.
Chng ti phi loi b m ngi ngoi quc. Ri b si ni hn ln: Ti l ngi cng sn
sut i ti. Nhng by gi ti chng kin nhng thc t ca ch ngha cng sn v l mt tht
bi qun l ti, tham nhng hi l, c quyn c li, n p nhn dn. L tng ca ti tan
bin.
B ch trch cc cn b ca H Ni ang cai tr min Nam v s m qung ca h trc cc c tnh
a phng, nht l nhng bin php cng rn nh tp th ha nng dn l nhng ngi m chnh
nim khao kht c mt mnh rung ring l ng lc a h n vi Vit Cng hn l i theo Ng
nh Dim mt chnh ph ch say m tng lp c rung t m khng mng ti ci cch in a.
Ti ngc nhin sao b khng b bt giam v ni ngc vi chnh ph. C l ng Cng sn chu
ng b t ra nhn t, cng c th h ngh rng bt ming b s lm cho nhng ngi ng h b
xa lnh h. Cho d th no i na, khi ti gp li b nm 1990, b cn t v cay ng hn. B ni:
Ch ngha cng sn l mt thm ha. Cc vin chc ca ng khng bao gi hiu ni ci nhu cu
pht trin hp l. H b thi min bi cc khu hiu mc-xt mt ht hiu lc nu cho rng
chng c thi hiu lc. Tht l k quc.
Li ch trch ch gay gt nht l do i t Bi Tn a ra sau ny. ng nguyn l ph tng bin
tp bo Nhn Dn, c quan ngn lun ca ng Cng sn v l mt gng mt c thnh tch tht s
ca ng. L con ca mt v i thn, ng c sinh ra Hu, c min Trung Vit Nam m
ngi Php t tn l Annam. ng t chi mt c hi i du hc bn Php v nm 1945, khi mi
mi lm tui, ng gia nhp Vit Minh phong tro dn tc ch ngha do ng H Ch Minh
thnh lp trc tin l chng s chim ng ca qun phit Nht ti Vit Nam sut Th chin
th II v sau ny l chng thc dn Php. B thng trong trn nh in Bin Ph nhng ng vn
gi vai tr quan trng trong cuc chin tranh chng M. Vo cui nm 1963, ng lm cuc hnh
trnh gian kh vo min Nam thc hin nhim v b mt l chun b cho cuc thm nhp ca qun
chnh quy min Bc. Mt thp nin sau , vi t cch ngi pht ngn ca nhm cng sn ti Si
Gn sau hip nh nh chin, ng a tin ngi lnh M cui cng ri khi Vit Nam. l
mt ngi M bang Oregon m ng l m nh tn l Max Bielke. ng k vi ti: Ti a cho
anh ta bn sao mt bc tranh do ng H Ch Minh v
[2]
v mi anh ta tr li mt ngy no vi t
cch du khch. Ngy 30 thng 4 nm 1975, khi y l mt phng vin bo Qun i Nhn dn t
nht bo ca qun i min Bc Vit Nam, ng i cng nhng lc lng cng sn tin vo thnh ph
Si Gn v l s quan cao cp nht c mt, tip nhn s u hng ca chnh ph Nam Vit Nam
b nh bi.
Sau chin tranh ti thng gp ng Vit Nam. Mt con ngi thp b, gn guc, vi mt tnh cch
c v hi lnh m ng ni chuyn bng ting Php rt tri chy; v chng ti c nhiu gi cng
ung tr, n ti v m o. ng thn cn vi tng Gip v ti ngh rng ng Gip khng ngn
cn bc i khng th thay i c ca vin i t vo nm 1990.
Trong mt chuyn cng cn sang Paris, ng a cho cc c quan bo ch phng Ty bn Thnh
nguyn ca mt cng dn, nguyn ra ch H Ni. ng cng cng b rng ri nhng ni bt
bnh ca mnh trong hng lot bi tr li phng vn m chng trnh pht thanh ting Vit ca i
BBC Lun n pht v Vit Nam. Ch quan liu, v trch nhim, tnh t cao t i, tham
nhng, lng gt tr nn thm cn c di s cai tr hn lo ca nhng k c quyn c li,
ng ni. C mt s suy thoi ng bo ng v o c lun l truyn thng v cc gi tr tinh thn,
(v) s lm lc trong gii tr v nhng ngi m tng lai t nc trng cy vo. ng pht biu
nhng bt mn ca mnh trong cun hi k c ta Theo bc ng H Ch Minh xut bn Anh,
Php v M nm 1995.
T trc n lc cha bao gi c chuyn mt ng vin cng sn tm c nh vy cng khai ch
trch cc ng ch ca mnh, c bit l t nc ngoi. Vit Nam, ngi dn ho hng ch nghe
cc bui pht thanh c ng tham gia v ng b khai tr ng sau nhiu cn nguyn ra. Sau ny ti
hi ng ti sao, sau mt i lm ngi cng sn trung kin, k lut, ng li chn mt con ng
cha c tin l nh vy. ng p: Ti phi i theo ting gi ca lng tm.
Nm 1981, ti mong mi c gp li ngi bn, ngi ng nghip Vit Nam t lu thn thit
ca ti, ng Phm Xun n. Ti quen ng n hai mi nm v trc, khi ng y cn l cng tc
vin ti Si Gn ca hng tin Anh Reuters. Chng ti thng t tp Brodard hoc Givral, nhng
qun caf ng y a thch, v trong khi va t thuc lin tc ng y va kin tr gii m nhng b n
ca Vit Nam cho chng ti hiu. L ngi hiu nhiu bit rng, phn on sc so, sau ny ng y
c bo Time tuyn dng v tr thnh nh bo Vit Nam duy nht trong bin ch phng vin ca
mt c quan bo ch ln ca M. Khng hiu c ti sao ng y khng o thot khi Vit Nam
khi Si Gn sp , ti on rng, cng nh nhiu ngi Vit khc, ng b mc kt. Ti yu cu
ngi ph trch chuyn i ca ti sp xp mt cuc gp vi ng n v h bo ti rng: Qun
chuyn i. i t n khng mun gp ng hoc bt k ngi M no. i t ? Vng, ng
th vin s quan gt. ng y l ngi ca chng ti. V nh vy , ti sng s khi bit n tng
l mt ip vin Vit Cng sut thi gian chng ti quen nhau.
Mt ngi bn c khc ca ti, ng Phm Ngc Tho, mt i t chi sng trong qun i min Nam
Vit Nam, dng di mt gia nh Thin cha gio ni ting, cng tng phc v cho cng sn. ng
Tho khng b pht hin cho n mt ngy, do nhiu nguyn nhn khc nhau, ng b mt v Si
Gn m st trong mt trn chin. Ti c bit v vai tr song trng ca ng vo nm 1981 ti thnh
ph H Ch Minh, ch mt thi gian ngn sau khi thi th ca ng c pht hin v a v an tng
trong ngha trang lit s. Tho l mt ngi ch mu min cng trong khi n l mt nh bo ti hoa
nhng dng nh c hai u c bit phi. Hai ngi u khng bao gi t v tun phc phe cng
sn, nhng nu h che mt c gii bo ch th h cng la c cc quan chc M. Cho n mc
Tho c phn cng sang i s qun Nam Vit Nam ti th Washington lm s quan lin lc
gia s qun vi CIA v Ng Gic i.
Cui cng, mi cho n nm 1990, khi khng kh TP H Ch Minh tr nn thoi mi hn, ti
mi c gp li ng n. Ti li xe n nh ng, len li qua nhng ng ph cht cng xe p v
xe my, ri lic nhn qua cnh cng vo khong sn ca mt ngi bit th c k v thy mt gng
mt gy g mc chic qun soc rng thng thnh. Chng ti m ly nhau v n ln ting xin li:
Ln trc anh sang y chnh quyn khng cho ti c gp anh. H lo lng. Nhng by gi
h thoi mi hn. D sao h khng cn o tng v nhng g ti suy ngh.
ng ngi trong phng khch, gia cc ng sch v, nhng t bo vng v nhng t ti liu mo
m, bn di chic qut trn ang quay v v. ng ni: Ti lm vic cho nhng ngi cng sn
nhng ng c ca ti l lng yu nc, khng phi do thc h.
Nm 1944, tui 16, ng tham gia mt trn Vit Minh chng Nht v li trong hng ng Vit
Minh sut cuc khng chin chng Php, va lm giao lin va i hc. Sau khi t nc Vit Nam
b chia i nm 1954, ng phc v trong qun i ca chnh ph Si Gn ri sau ny c cp hc
bng theo hc i hc min nam California. ng tr thnh mt c ng vin bng chy v say
m nc M. ng nh li, Nhng nm thng y l qung thi gian hnh phc nht i ti.
Vi nm sau khi tr v nc, n c cc ng ch cng sn c bt lin lc. Khi y, l mt phng
vin ca hng Reuters, ng c iu kin tip cn c chnh ph Si Gn ln cc quan chc M, v c
hai bn u mun tip cn nhng g ng tip cn c. ng chp nhn. Mc d ng tn trng nc
M, ng vn cm thy rng ngi ngoi quc khng c ch ng Vit Nam. V nh th ng bt
u cuc sng hai mt.
Cc giao lin Vit Cng thng ln vo Si Gn nhn nhng bo co ca ng nhng bo co
m ng vit bng loi mc khng mu ch to t bt sn. Khi c triu tp i hp, ng phi li xe
sut m ti mt cn c b mt pha bc thnh ph trong tm trng kinh hong v c th b khm
xt bi qun lnh ca chnh ph - hoc tri khoy hn na, ng c th b Vit Cng phc kch.
Khng bao gi mang v kh hoc mc qun phc, ng ln ti cp i t trong hng ng cng sn.
Nhng tit l u tin v qu kh ca Phm Xun n, do ti v cc ng s khc thc hin, khin
cho cc nh ph bnh cnh hu vn thng ph phn bo ch M sng run ln. H t co, y l
bng chng hin nhin cho thy bo ch M t cho Vit Cng x mi. Bc b li t co , n
ni V l! Nh th ti s b l ngay. Phn ln nhng tin tc ng chuyn cho pha Vit Cng cng
ging vi nhng tin tc ng gi v ban bin tp bo Time. khng phi l nhng thng tin tuyt
mt ch l thng tin v lc lng qun s ca chnh ph v cch thc phn b, tng lnh no c
nng lc, vin tng no bt ti hoc tham nhng. V c c nhng tin n ng no thng dm vi
v hoc b nh ca ng no. Ti cng thu thp nhng mu tin chnh tr l th, phn ln t cc cuc
tn gu trong cc qun caf Si Gn.
Ma xun nm 1975, nhn thy phe cng sn ang chun b mt cuc tng cng kch, lo lng cho b
v v bn a con nu xy ra mt trn chin m mu ginh ly Si Gn, n gi h sang New York
trn chic my bay thu bao ca bo Time. ng li chm sc ngi m ang au yu ri a v
con hi hng ch mt thi gian ngn sau . l vic ngu ngc nht m ti lm, ng bun
ru ni.
Nhng ngi cng sn bit r cc mi lin h vi ngi M ca ng n, h a ng ra H Ni
hc tp mt nm. Sau khi tr v thnh ph H Ch Minh, ng gn nh b qun thc ti gia, h ct
ng dy in thoi ca ng v ngn khng cho nhng ngi ngoi quc nh ti n thm ng.
Tuy vy h vn tham kho kin ca ng v nhng vn quc t v tr cho ng khon lng hu
ca mt thiu tng, mi thng khong 30 -la M; ng phi nui ch kim thm thu nhp. ng
rt bun. Ti knh phc nhng ngi cng sn nh l nhng ngi dn tc ch ngha, ng ni.
Nhng s ngu dt v kiu cng ca h ch c th em li cho chng ti s khn cng.
Trong mt ba n ti Si Gn ng nhc li cho ti rng tnh yu t nc Vit Nam ca ng khng
loi tr tnh yu ng dnh cho nc M. Anh c nh bi ht c ca Josephine Baker khng?, ng
hi v khe kh ht Jai deux amours (Ti c hai mi tnh).

[1]
N ip vin xinh p ngi Anh trong chin tranh th gii ln th II.
[2]
C l l bc chn dung ng H Ch Minh ND.

Stanley Karnow
Phn 4
Ngy ngt vi nhng thnh cng thi chin, nhng ngi cng sn a ra mt k hoch y tham
vng nhm pht trin kinh t mc 14 phn trm mi nm. K hoch sp thm hi. Tng trng
kinh t ch mc 2 phn trm mi nm, lt t theo sau mc sinh 3 phn trm, mt trong nhng
sinh sut cao nht th gii mt xu hng c gc gc t hn na th k trc. Bt chp chin tranh
v thin tai nh bo lt hn hn, t nm 1930 n lc , dn s tng gp ba trong khi sn lng
lng thc ch tng gn gp i. Vit Nam nhanh chng lm vo khn kh mc cho bn tnh nng
ng ca nhn dn nhng ngi m nu c khch l th c th t c, thm ch vt qua,
nhng thnh tu kinh t ca cc quc gia chu khc.
Lc u, ngi cng sn sai lm v bu vu mt cch m qung vo ci tn iu mc-xt li thi rng
tng trng kinh t da vo s khuyn khch cc ngnh cng nghip nng nh st thp v ha cht.
Nhng h thiu vn v cng ngh pht trin cng nghip nng, mc d cc ng minh Lin X v
ng u cung cp cho h cc khon tn dng v c chuyn vin k thut na. H cng trng i
mt cch v ch vo khon tin 4,7 t -la bi thng chin tranh ca M, khon tin m tng
thng Nixon b mt ha s cung cp cho h vo u nm 1973 thuyt phc h k vo hip nh
ngng bn. Khng c ngoi t mnh nhp khu nguyn liu, s nh my t i ca t nc hoc
khng hot ng c hoc ch hot ng cm chng. Sn lng than , mt mt hng xut khu
ch yu, suy gim nhanh v thiu xe ti v bng chuyn. Ngay H Ni cng khng tm c nhng
mt hng tm thng nh x phng hay nn; ci ca hng bch ha tng hp duy nht lc no
cng trng rng, ch c nhng t knh by hng mu, cn trn cc quy th chng c g.
Cng bin chnh ca min Bc l Hi Phng gn nh t lit. Mt na s hng ha vn chuyn bng
ng bin t Lin X v cc quc gia cng sn khc ti cha kp bc d th b n cp hoc b b
mc cho h thi trn bn cng. Ti tn mt nhn thy nhng ng thit b cht ln u xung di
hoc b r st do khng ai quan tm. Cu cng b tc nghn v tu b neo ch bc hng qu lu do
tnh trng cc quan chc Vit Nam coi mt ch tu giu ngho m vi vnh, khng khng i phi c
tin hi l mi cho hng ha thng quan. Nhng tu Nht Bn c kh nng lt tay n nm ngn -
la mi chuyn th c d hng v tr ra bin ch trong vi ba ngy trong khi cc ch hng khng
chu ho phng nh th c th b giam hng n ba thng. Li tuyn b ca H Ni v tnh on kt
v sn b thc t lm ngc li, cc con tu cng sn th b gy kh d v phi nm ch di ngy
cho n khi h chp nhn lut chi.
K hoch kinh t theo ch ngha Marx cng hnh dung cc ngun cung cp lng thc thc phm s
vo cc thnh ph, th t nhng nng tri tp th, ni giai cp nng dn c gic ng cch
mng lm vic cho nh nc. Nhng dn nng thn vn quen vi vic canh tc mnh rung ring
ca mnh, khng chp nhn ci m hnh nht l vng ng bng sng Cu Long mu m
pha nam Si Gn. Thay v giao la go, rau qu v tht c cho cc i l thu mua ca nh nc, h
bn sn phm ra th trng ch en. mt s vng, thm ch nng dn th lm tht tru b ch
khng nh nc sung cng, mc d con tru con b l ngi bn ch thit ca h trong cng vic
ng ng nng n; thay v canh tc cho chnh ph, h th b hoang hng ngn hec-ta t.
Sn lng la go d kin t c 21 triu tn vo nm 1980, song thc t ba nm sau vn cn thp
hn d kin y n 5 triu tn. Trong sut thi gian ti c mt Si Gn, nm 1981, khu phn
lng thc ch cn 30 pound (13 ki-l-gam) mi thng phn ln l khoai sn v cc th hoa mu
m ngi dn Vit Nam cm ght. Tht rt him v c ngun cht m chnh trong ba n ca
ngi Vit Nam, cng tht him c l mt phn do hng vn ng dn khng c du chy ghe i
nh c, mt phn do tu thuyn b i vt bin kh nhiu. Ti bnh vin ni b lm vic, bc s
Dng Qunh Hoa ch cho ti thy nhng a tr s sinh chen nhau bn nm a mt ci ni hoc
phi nm trn sn nh, bng chng lp kp v suy dinh dng trm trng. B ni trong ting th di:
Tnh hnh qu l invivable (khng sng ni). T y chng ti s ra sao?
Mt chnh sch n p khng khoan dung cng lm cho nn kinh t thm ti t. Khi cc quan chc
ca chnh ph Si Gn u hng ng Bi Tn nm 1975, ng qu quyt vi h: Tt c mi ngi
Vit Nam u l ngi chin thng, ch c quc M b nh bi. Nu cc ngi yu t nc
mnh, yu dn tc mnh th ngy hm nay l ngy hnh phc. Nhng chnh quyn cng sn bt
giam hn hai trm ngn ngi min Nam l cng chc, s quan qun i, bc s, lut s, gio vin,
nh vn v cc thnh phn tr thc khc vo cc tri tp trung c gi mt cch m miu l trung
tm ci to.
iu khi hi, mt trong cc tri ci to t hi nht chnh l Cn o hn o gia bin khi m
nh cm quyn thc dn Php giam cm nhng ngi b tnh nghi l cng sn trong sut thp nin
1930 v ch Si Gn sau ny giam cm nhng k chng i. V nhng ngi cng sn i i
vi t nhn ca mnh khng nhn o g hn nhng k giam cm h trc kia. i kht, b hnh
h v bnh st rt v kit l, ngi t thng b cm chn phi nng nhiu gi m khng c ung
nc, b tra tn, c ngi b hnh quyt. Nhiu ngi trong s h tng l ngi chng i chnh
quyn Si Gn, c nhng ngi l cu chin binh Vit Cng, nay b nhng ngi cng sn min Bc
coi l phn t c tim nng ly khai. Nm 1981, mt cn b H Ni c bin minh cho nhng v thanh
trng khi ni vi ti rng: Chng ti phi qut sch nhng tn d t sn.
Khng ch v nhn o, ch gu-lag cn tc ot ca quc gia nhng ngi lao ng chuyn
nghip, nhng ngi c kh nng ng gp vo cng cuc xy dng li t nc. Nhiu ngi b
trng pht ch v h hc tp ti M hoc c ch Si Gn s dng, thng l cc chc v
thp b. ng Trn Bch ng ni vi ti rng: L ra chng ti nn tha th cho h. Thay v vy,
chng ti hoang ph mt ngun nhn ti v s dng nhng k quan liu dt nt khng c hc hnh
g c. y l mt tn tht ca t nc v ti phi th nhn rng, ti cm thy xu h.
Di p lc quc t, cui cng cng sn phi ng tr t do cho nhng ngi t nh vy, vi iu
kin l Hoa K phi tip nhn h. a s nhng ngi ny nh c ti Tiu Si Gn, khu vc c
ng di dn Vit Nam pha nam thnh ph Los Angeles. Ni , t nhng cuc i tan v, h sinh
sng nh vo tr cp x hi hoc c gng lm nhng cng vic tm thng.
Mt di sn cay ng khc ca cuc chin tranh l s phn ca khong nm mi ngn con lai c
cha l binh s M. i a s chng tp trung thnh ph H Ch Minh, Nng v cc thnh ph
ln, ni n tr cc n v lnh M. Cc tri tr m ci chm sc c mt t, nhng phn ln cc
con lai b ngi Vit Nam i x nh l nhng sinh linh b rung b; chng khng c i hc,
thm ch khng c khu phn lng thc. Ti quan st c mt s trng hp vo nm 1981 mt
s a c mi tc vng hoe v mt xanh, mt s tc en v mt en chng i bn do hoc n xin
cc gc ph. Nhng b gi xinh xn c th s tr thnh im. Nhng b m sinh ra chng, thng
b gia nh t b, nhiu ln van ni cc c quan di dn quc t gip tm kim cha ca a con
mnh; thng h ch bit tn ca cc ngi cha y n gin l Joe hoc Bill hoc Mac nhng ngi
chng m h kt hn mi su, mi by nm v trc!
Lc u, nhng ngi cng sn khng mun cho m con lai ra i; h hy vng c th s dng
chng lm l bi trong cuc mc c ngoi giao vi chnh ph M. V nhng l do chnh tr quc ni,
tng thng Reagan v Quc hi M cng chn ch trong vic sa i lut di tr ca Hoa K. Nhng
cui cng, hai bn cng du bt lp trng. T nm 1990, c khong bn mi ngn a tr con
lai c a sang M, c cha chng hoc cc gia nh bo tr em v nui nng, s cn li
cng s c gii quyt.
Nhng khng c hnh nh no minh ha r hn v s phn khng ca ngi Vit i vi tnh trng
ngho i v d man hn l cuc di tn t Vit Nam thi hu chin cuc di c ln nht trong thi
hin i. c hn mt triu ngi o thot khi t nuc, ch yu bng ng bin. Nhiu ngi
cht v phi nng hoc cht ui, hoc b cp bc, hm hip, b git v tay nhng m hi tc
vn thng xuyn cn qut trn vng bin ng Nam . Cng c khong mt na triu ngi o
thot khi nc Lo v Cm Bt - hai ln bang ngy xa cng nm trong ng dng thuc Php
sau khi ngi cng sn chim c cc nc ny. T ba nc ni trn, c khong mt triu ngi
n nh c ti M nhng vn cn hng trm ngn ngi i ch mn mi trong cc tri t nn ng
c v d bn Hng Kng, Thi Lan, Malaysia, Indonesia v Philippines. Tr phi h chng minh
c rng ng c ca h l chnh tr ch khng phi kinh t, h c nguy c b buc phi hi hng
tr v Vit Nam nh rt nhiu ngi b chnh quyn Hng Kng cng bc quay v. Tuy nhin,
vn c nhiu ngi bt chp him nguy m tip tc ra i.

*

Nm 1985, nn kinh t Vit Nam sp . Trn nhiu vng min Bc vn vn thng thiu thn
lng thc, nn i e da hng chc triu con ngi. Cng nghip nh n trong lc nhng ngi
tht nghip hoc thiu vic lm lang thang khp cc thnh ph. Thng mi cng t lit, ngoi tr
ch en vn cn nhn nhp, cung cp mi th t vin thuc cm n ng -la M - nhng mt
hng do bun lu hoc ca ngi Vit Nam nc ngoi gi v cho gia nh. Khp ni lan truyn
li n i v mt cuc ni dy chng li ch .
Trong tm trng kinh hong, hng ng ng cng sn t chc hi ngh khn cp H Ni vo thng
12 nm 1986 v sau nhiu cuc tranh ci gay gt, ng Nguyn Vn Linh c chn lm tng b th
ng. ng l mt nh cch mng tng tri, tui by mi v nguyn l b th ng b thnh ph
H Ch Minh. ng hy vng nhng chin lc mm do m ng ng h s gip ngn chn tt dc
ca nn kinh t. Tuy nhin lo s ci cch s lm suy yu quyn lc ca ng, ng trao phn ln
quyn lc chnh tr cho mt nhm cc lnh t theo ng li cng rn do ng L c Th cm u.
ng Th chnh l ngi khiu khch Henry Kissinger trong sut nhng cuc thng lng ho bnh
gia hai ngi vo u thp nin 1970. Th cn bng mong manh ny lm cho cc chnh sch ca
Vit Nam lun b chao o trong sut nhiu nm v sau.
Mc d phe bo th c gng ht sc ngn cn s thay i, song nhng nguyn l ca ch ngha
Marx dn dn phai nht hoc b pht l. Gi y, gim c cc doanh nghip nh nc iu hnh x
nghip theo quyt nh ca chnh h, t mng ti cc khon tr cp ca chnh ph, mu tm li nhun
v hoc phi hot ng hiu qu hoc b khin trch. Gi y, ngi hng dn t tng cho h l
Paul Samuelson, kinh t gia t do ngi M tng c gii Nobel. Sch gio khoa kinh t hc ca
ng c dch sang ting Vit. Th l cc ngi m ly ch ngha t bn, ti tru chc ng
Nguyn C Thch, v b trng ngoi giao rt tinh t v l ngi ci cch c ting. Khng chp nhn
ci thut ng h , ng p: Tuyt nhin khng! Chng ti ch vn dng kinh t th trng v
quy lut cung cu.
bin minh cho s i hng , cc nh tuyn hun ca ng vt ln hoc pht minh ra
mt li dy ca ng H Ch Minh m n lc cha ai nghe thy: Ngi ngho s giu ln v
ngi giu s giu hn na. Chng trnh ci cch, c gi l i mi chnh l phin bn Vit
Nam ca chng trnh ci cch m Mikhail Gorbachev thc hin Lin X v gi l perestroika. N
gn nh xa b chnh sch hp tc ha nng nghip cc k xun ngc v mc d quyn s hu t
nhn cha c khi phc, nng dn c th thu t di hn v hot ng sn xut theo tng gia
nh nh t tin h lm hng chc th k qua. Khng cn b bt buc phi giao np phn ln sn
lng ca h cho ch theo mt mc gi c nh, h c th bn sn phm trn th trng t do theo
gi cnh tranh.
Nhng s cch tn ny, cng vi bn cht do dai bn b c hu ca ngi Vit, bt u sn sinh kt
qu.
Vo nm 1988, tc lm pht hng nm tng ti mc chng mt l 800 phn trm, gi xng du
tng gp bn ln, gi mt bt ph - mn n dn tc ca ngi Vit, cng tng gp ba ln. Cc doanh
nhn ht hi ng tin Vit bn a m gi tr tt gim nhanh chng, v tin hnh giao dch bng
vng, -la v hng ha bun lu. Th ri ngn hng nh nc t ngt tng li sut v nhn dn
x i gi vo ngn hng nhng ng tin t lu chn giu ca mnh. Chng bao lu sau , lm pht
c kim ch v li sut cng h xung. Ch cng dn dn loi b c th trng tin t ch
en thng qua vic ph gi ng ni t m t gi hi oi so vi -la M mc kh tng tng
ni. Ch mt nm sau, khi dy tri c tho g gn ht, nng dn Vit Nam lm ra mt v la
a Vit Nam ln hng th ba trong cc nc xut khu go ln nht trn th gii, ch sau M v
Thi Lan.
Khng u m n lc dp tt kinh t t nhn li xun ngc hn l thnh ph H Ch Minh. Ngay
t bui u thi k thc dn Php, Si Gn l trung tm thng mi sm ut v pht trin n
nh im khi ngi M c mt. Vo thi cao im ca cuc chin tranh, thnh ph bc mi bng
hoi. Nhng qun bar Si Gn khi y l ni cung cp ma ty, cc khch sn bin thnh nh cha, cc
i l bin thnh ch tri cho bn mi th t sng ng n thuc xt tc tt c u do chm cha
t cc kho hng ca qun i M. Cc anh lnh t Illinois hoc Georgia, da en hoc da trng, ti
qun rng rnh tin xanh thong th do trn nhng ng ph y im, n my, thng ph binh
v loi nn nhn chin tranh khc. Cc tng lnh min Nam Vit Nam tr nn giu c nh cu
kt vi cc i tc Hoa kiu bit gi mm gi ming, s hu nhng bit th cu k nm khng xa
nhng khu xm ngho nn hi hm ng c dn t nn, cc quan chc v thng nhn th lin tc
ng la vi nhau, h xo qua xo li ci dng chy -la dng nh v tn. l mt thnh ph
bn thnh ph b s tham lam ng tr, hin nhin l ang ch ti ngy dit vong.
i vi ti, Si Gn c sc hp dn c bit. Nhng di tch ca s mnh mission civilisatrice (khai
ha vn minh) kiu ngo ca ngi Php nh cc gio ng Thin cha gio, nh ht m phng
theo Nh ht Opra Paris v nhng chic bnh baguettes (bnh m gy) ngon nht min ng knh
o Suez pha trn vi bu khng kh chu trong mt s ho quyn c o. Sau chin tranh, vn
cn cm nhn c ci mi trng y, ci khng kh y, mc d ngi cng sn dng nh c tnh
sa cha li thnh ph. Ngoi vic t li tn thnh ph, ng ca cc qun bar v nh cha, h dn
ln ng ph, dinh th nhng ci nhn cch mng v i quc ch ngha. Khch sn Majestic mt
tuyt tc v kin trc v ngh thut trang tr ni tht c in ca Php, i tn thnh khch sn Cu
Long, hoc Chn con rng. Khch sn Caravelle, ni cnh bo ch ngoi quc thng t tp trong
thi k chin tranh, by gi l khch sn c Lp. Nm 1959 khi ti n, ng ph chnh ca Si
Gn l ng Catinat t theo tn mt c hi qun ca vua Louis XIV, mt chin hm Php
tham gia cng cuc nh chim Vit Nam vo th k 19 cng mang ci tn y. Trong nhng nm
1960, ch Ng nh Dim i tn ph thnh ng T Do v by gi ngi cng sn li thay i
ln ny h i thnh ng ng Khi, nhng nhiu ngi vn gi l ng Catinat.
Nhng ngi cng sn tin xa hn nhng thay i b ngoi nh vy. Nhiu doanh nghip t nhn
tng b y vo tri lao ng v hot ng t bn ch ngha c th ra khi nhng nh ci cch
nh gi cao s hu dng ca h trong vic khi phc kinh t. Mt v d l ng Chun Hon, ngi
vn tip tc iu hnh xng lm bnh m ca mnh sau ngy cng sn chim c thnh ph. ng
b bt vo nm 1978 v b a i o mng thy li mt nm; cho n khi chnh quyn nhn thy
cn c bnh m ngon th ng c th v. H cung cp bt m cho ng v vic kinh doanh ca ng
tr nn pht t. n nm 1990, ng c c by xng bnh m nh v c k hoch xy dng
siu th u tin ti Vit Nam.
Vo gia thp nin 1990, khi s kim sot ca chnh quyn cng sn c ni lng, thnh ph bt
u tr li ging nh xa, thm ch vt qua thnh ph Si Gn ho nhong v ln xn trc kia. T
trng thi l , ci th khng l vi 5 triu dn ang vn vai ng dy vi mt sc sng mi.
Ngi Vit m t ci nhp iu mi ny l sng vi. Khp ni mc ln nhng ta cao c, bng
xung nhng vn hoa xinh p ca thnh ph. Nhng ng ph y p v ln xn xe hi, xe ti,
xe p, v nhiu hn ht l xe gn my do nhng thanh thiu nin mc qun jeans li i vi tc
chng mt, c bn gi mc vy ngn bm cht sau lng. Ph n bun b chia tay nhng t o di la,
nhng chic o cao c v qun rng thng thnh, thay vo h mc qun b v o khoc mang ph
hiu ca cc trng i hc M. Cc bng qung co gii thiu my tnh ca Hewlett-Packard, hng
in t ca Panasonic v Samsung. Cc ca hiu cht y ti-vi, u my video-cassette, gin my
ht, my nh, ng h nhi kiu dng ca Rolex v Piaget v o qun thi trang khoe ra nhng nhn
hiu Lacoste v Ralph Lauren. Hu ht l hng bun lu bng ng b t Trung Quc hoc ng
bin t Thi Lan. Cc t king by hng y dy nhng thuc l Marlboro, Salem, ru Johnnie
Walker, Heinessy v Rmy Martin. Mc d tin ng vn l ng bc chnh thc, song mi ngi, t
v thng gia ti anh li tc-xi u khoi xi tin -la. Pha sau nhng ng ph tp np xe c l
nhng ngi Hoa Ch Ln khu ph Tu huyn b. Cng ging nh ngi Do Thi chu u
thi trung c, h b ngi Vit Nam ngc i. Nhiu ngi o thot ra nc ngoi, nhng nhng
ngi cn li thao tng th trng vng v ngoi t, cn chnh quyn th da vo h thc hin
nhiu loi dch v, t thanh ton cc hp ng nhp khu n cung cp cc ph tng him c cho xe
c.
Mt cng nhn vin chc thu nhp mi thng tng ng ba mi -la M s kh m mua ni
mt bao thuc l ngoi nhp vi gi mt -la mi bao, cn mua mt ci ti-vi, h mt khong hai
nm tin lng. V th, hng ha trn ngp thnh ph hu nh ch dnh cho nhng ngi Vit c
thn nhn nc ngoi gi tin v, nhng ngi c ca ci em ra bn i, hoc nhng ai c cc
ngun thu nhp b n. Nhng vin chc ngi cht cc nh hng n ung t nhn, ni m ha n ca
mt ba n ti c khi nhiu hn c mt tun lng, phn ln l nhng k n hi l. Bc s Dng
Qunh Hoa bo ti rng nhng ngi ph trch bnh vin ni b lm vic thng k khng qu tin
lng, nhn tin li qu t cc nh cung cp dc phm hoc tun thuc men ra bn trn th trng
ch en. Phu nhn ca cc tng lnh cng sn thng xuyn bay ti bay lui t H Ni vo Si Gn
v ngc li trn nhng my bay qun s mua bn c vt, n trang v cc loi gia bo t
nhng gia nh trc kia giu c nhng nay phi sng st bng cch bn ti sn vi gi r mt. Ti
nhn ra rng, vic li dng chc quyn ny nhc ti nh ti ch Si Gn thi chin tranh, khi cc
b v ca my ng tng tranh nhau u c bt ng sn, vng ngc, giy php nhp khu v th
sinh li khc. Bc s Dng Qunh Hoa cng cng nhn cm gic ca ti, b ni: ng nh vy.
y vn cn l mt x hi phong kin cho d c pht ln lp sn thc h no.
Mt thi, cc cn b ng cho rng mn tennis l mt th tr chi suy i Cercle Sportif, cu lc
b th thao ca ngi Php ngy xa, nay c i tn l nh vn ha lao ng. Mn ua nga th
pht trin mnh v nh nc thu c tin nh nh thu c cc. Ngay c mn th thao thun ty t
sn l mn nh golf cng c tn vinh. c mt na t sn golf hot ng trn khp nc, mt
sn golf c m vng tam gic st, mt cn c c ca Vit Cng cch Si Gn khong hai
mi cy s v pha bc. gia nhp cu lc b chi golf, phi mua th hi vin khng di hai
mi ngn -la, nn cc sn golf ch yu c dnh cho gii doanh nhn ngoi quc, cc quan to
ca ng th c min hi ph.
Cc khch sn sang trng mc ln khp ni, c nhng cao c ton bng nhm v knh m phng
theo cc khch sn Marriott v Sheraton. Vi tm trng hoi c, ti thng lu tr ti khch sn
Continental, mt di tch kin trc Php c xy t nm 1880. Trong s ng k khch ca khch
sn ny c nhng tn tui ni ting nh Andr Malreaux, Somerset Maugham v Graham Green
nhng khi ng cha mt nhoi bn bn n thuc phin. c gn cho ci bit danh l Ni tr n
Continental, ci hng hin m rng ca khch sn l ni th gin thi chin tranh ca cc vin
chc, phng vin, k mi gii, gi im v ip vin. Nhiu nm sau, ci hng hin ny bin
thnh mt nh hng c my lnh.
Nm 1981, mt quan chc cng sn khng nh vi ti rng cng cuc chuyn ha x hi ch
ngha xa sch cc t nn try lc ri rt li t thi M. Nhng mi lm nm sau , ngi ta
d tnh c khong nm mi ngn gi im ti thnh ph H Ch Minh mt s gia tng ng k so
vi thi chin tranh. n vn tht bt mt trong nhng chic o cht cng v vy cc ngn, cc c
ln l kim khch trong cc qun bar, qun caf, im mt-xa v cc snh khch sn; thm ch c
c cn bo dn km xe my theo xe ca khch cho mi. Cc c phc v ch yu cho ngi nc
ngoi nhng nhiu ngi cng phc v cc vin chc ca ng. V d vo nm 1995, i chng t
nn x hi truy qut qun bar Bambi. B ch ca qun bar ny, b Nguyn Th Tt, cng l ngi
c quan h rt phc tp vi cc quan chc cao cp. H che ch cho b khi cp mt ca m cnh
st ghen n tc cng nh cung cp ngun khch cho b.
Ging nh mi ni khc trn th gii, Vit Nam b cun ht vo ln sng vn ha i chng (pop
art) ca M. Cc i truyn hnh a phng chiu cc phim c ca Tracy v Hepburn cng vi bn
tin ca i Cable News Network (CNN). n mc rt hp thi trang, cc jeunesse dore (c cu cng
t) lc l thu m sut sng trong cc v trng disco kn mt v ngt ngt, di nhng chm nh
sng n pha y mu sc. Ti thong thy bn qung co gii thiu mt cuc thi sc p sp din ra
v mt bui biu din ca nhc ca Elvis Phng ca s ly ngh danh theo mt ngi sao ca nhc bt
t. Trn ph, nhng ngi bn hng rong cho mi nhng chic ti eo vai c hnh Snoopy hoc
chut Mickey, cc bc nh Michael Jackson v nhng chic o thun T-shirt in dng ch Good
Morning Vietnam (Xin cho Vit Nam) nhan mt b phim ca Robin Williams. Hai anh khng
l Pepsi v Coke ang cnh tranh nhau ginh ly th trng nc gii kht v mt chi nhnh ca
hng kem Baskin-Robbins a nhng mi kem quen thuc ca n n Si Gn. Qun bar sinh
ng nht ca thnh ph l Apocalypse Now, t theo tn mt b phim siu tng v cuc chin
Vit Nam ca o din Francis Ford Coppola. Hai mi nm v trc, ti thng n n cm qun
Cheap Charlie, mt qun ru nh ca ngi Hoa. Nay quay li, ti thy ca tim ngy xa bin
thnh nh hng thc n nhanh treo bin HAM-BU-G CA-LI-PHO-NIA.
Khi ti t chn n Si Gn ln u tin, gii thng lu Vit Nam ni ting Php. Nay ngn ng
c la chn l ting Anh, c coi l cn thit giao dch kinh doanh. Cc bng qung co gii
thiu lp hc ting Anh v nhu cu gio vin thu ht rt nhiu bn tr M n Vit Nam. Lt
qua cc hiu sch, ti thy tng ng sch nh Common English Idioms (Thnh ng ting Anh thng
dng), English Made Easy (Ting Anh n gin) v Business Correspondence in English (Giao dch
th tn bng ting Anh). Cc tim sch cng by bn nhiu sch M nhp lu, trong c c cun
sch ny, do cc thn nhn bn M gi v ri c in nhi bng my photocopy.
Ti c dp nhn lt qua nh hng ca s tr ph mi m ny min qu qua mt chuyn i ra
vng ng bng sng Cu Long mt vng t bng phng, cnh quan n iu, ch c nhng ng
la, nhng rng da m ti bit kh r t thi cn chin tranh. Gn y, nh ca c qut vi
li, du hiu cho thy nng dn c thu nhp quan tm ti v bn ngoi. Nhng ti c n
tng mnh nht i vi rng ng-ten ti-vi vn cao trn nhng mi r vn cn thiu nhng tin
nghi ti thiu nh h thng ng dn nc vo nh. Ti lc l trn mt con ng y bi v g ti
mt ngi lng khut sau hng da. Tr con v g vt bu quanh. Mt anh nng dn mnh khnh mc
b ba dn ti vo thm nh anh. Cn nh tunh tong ch c mt t vt dng: bn gh, mt ci t
ng, chic ging g v mt chic ti-vi en trng. Trn tng, bn cnh bc chn dung cn phi c
ca cha m anh v ca ng H Ch Minh, anh cn thn vit ln nhng cu chm ngn i loi
nh: Look before you leap (Nhn trc khi nhy), A stich in time saves nine (Sai mt li, i mt
dm). Anh bo ti, anh hc c my cu t mt chng trnh dy ting Anh trn truyn hnh.
Ti ang dy cc con ti hc ting Anh sau ny khi chng ln ln, chng c th ln sng thnh
ph, i lm cng ty, kim c nhiu tin v sn sc v chng ti lc tui gi, anh ni vi v hnh
din.
T m mun bit nhng ngi cng sn lo thnh suy ngh nh th no v cuc chen nhau lao vo
ch ngha t bn ny, ti nu vn vi i tng V Nguyn Gip trong mt cuc tr chuyn vi
ng ti H Ni u nm 1995. T nhng cuc phng vn trc y, ti bit rng i tng khng
ngi nhng vn c kh nng gy tranh ci. Ti hi ng, c th vi cht khiu khch: iu g
xy ra vi ch ngha Marx? ng bnh tnh tr li: Marx l nh phn tch v i nhng ng y
khng bao gi truyn li cho chng ti mt cng thc cai tr t nc. Ti c y vn i xa
hn mt cht. Th cn ch ngha x hi? Ti c dy rng, ch ngha x hi biu th cho quyn
kim sot ca nh nc i vi mi phng tin sn xut v phn phi. ng Gip nhch mp ci:
Cher ami, (Bn i,) ch ngha x hi l bt c ci g mang li hnh phc cho ngi dn.
Phu nhn ca tng Gip, b ng Bch H l mt gio s s hc v cng l mt ng vin lo
thnh, hng ng quan im ca ng theo cch ring ca b. Ti chc rng ch mt thp nin trc,
b cng ln n ch ngha t bn M nh l ngun gc ca mi iu c. Nhng trong mt bui
chiu bn tch tr, b bo ti rng, Nhng hnh nh v nc M chiu trn truyn hnh tht th v -
xe hi, t lnh, nh ring. Tht l tha ma! L ra nc M phi l mu mc ca chng ti.
Cho n nm 1995, c khong mi ngn ngi M n thm Vit Nam. Mt s ngi l thn
nhn ca nhng lnh M mt tch trong chin tranh m cui cng chnh ph Vit Nam c gng
thng k y . Phn ln nhng ngi n Vit Nam du lch gii tr hoc ch n gin do t m.
Mt nhm cc vn ng vin lt vn n lt sng trn bi bin Nng, ni m lnh M
thng gi l China Beach, mt nhm khc th p xe vng quanh t nc. Nhiu du khch l cu
chin binh. H lang thang qua nhng cnh ng, nhng thn lng mt thi l bi chin trng, i
khi hng dn vin ca h chnh l nhng chin binh cng sn cu th. C ngi cn b my tay bn
hng rong la mua nhng tm th bi gi, nhng chic bt la Zippo c khc ph hiu ca cc n v
qun i M. Nhng a s nhng ngi M n Vit Nam u rt hi lng vi tnh hiu khch ca
ngi Vit. Mt vin cu trung s nhn xt: Vi t cch mt cu chin binh M tr li Vit Nam,
ti c cho n nng nhit hn l vi t cch cu chin binh Vit Nam quay v nc M.
Hng chc ngn ngi Vit i t nn trc kia nay cng ln lt tr v, phn ln l t M. H c
ngi dn gi l Vit kiu ngi Vit sinh sng nc ngoi. Trong s h, c nhng ngi tt
nghip cc i hc v kinh t v lut danh ting ca M. Nh kh nng ngn ng v kin thc v
phong tc tp qun, h tr thnh nhng nh mi gii c gii u t nc ngoi thm mun.
Nhng ngi khc th c gng tm cch t u t, thng l vo cc doanh nghip nh. Vn cn
nhng ngi khc na c bit ti nh l spaceman thng xuyn bay qua bay li trn Thi Bnh
Dng rp ni cc thng v li vi nhau. ng vai nhng k khn kho gp thi, mt vi ngi
d d ph n vo cc cuc hn nhn gi to. Ngi Vit trong nc nhn h vi cp mt thn
phc, ghen t hoc khinh ght, ty thuc vo cch c x ca tng ngi.
Di sn ca ngi M Vit Nam su nng hn l ngi M ngh. Ti thng gp nhng ngi Vit
tng lm vic cho M trong thi gian chin tranh. V d, trong mt thnh ph nh ng bng sng
Cu Long, ti c dp tip xc vi mt ph n trung nin. B hi ti bng mt th ting Anh kh lu
lot rng ti c quen bit trung s McNeil, trc kia lm qun l ci cu lc b s quan ni b lm
tip vin hay khng. B khng th chng minh v cng vic ngy xa ca mnh, bi v b nh
mt th nhn vin. Ti th ng rng b tiu hy ci th trnh b nhng ngi cng sn chp
m l cng tc vin ca M v a b i hc tp ci to.
Mi ngi Vit Nam, d bn ny hay bn kia, u mt mt ngi cha, ngi anh, mt a con
hoc bn b thn thit trong cuc chin tranh qua, cha k rng c v s ph n v tr em cht
hoc tr nn tn ph. C th h qun ni au n cng cc ca chnh h, nhng ti th chong
vng trc thi khng mun nh nhiu v cuc chin ca h. C l ng l nh vy, bi v h
thng xuyn phi chin u, t th k ny sang th k khc cho nn xo xo qu kh khng phi l
mt cng vic u tin ca h. Hoc cng c th do h qu bn tm vi vic ci thin cuc sng hng
ngy. D th no i na, h cng bc l rt t c cm i vi ngi M. th H Ni, mnh v
ca nhng chic xe tng v my bay M c ph ra ngay cng vo bo tng chin tranh cch mng,
nhng bn trong bo tng, phn trng by chnh l nhng tranh nh v hin vt v cuc khng chin
chng xm lc Nguyn-Mng nm 1287.
Tiu thuyt, th v hi k ca cc cu chin binh M lc no cng tp trung vo nhng ni kinh
hong ca chin tranh, trong khi vn hc ngh thut cng sn ca ngi cuc chin nh l mt thin
anh hng ca. Nhng vo u nhng nm 1990, mt vi cu chin binh cng sn bt u vit v
con ng au kh ca h. Ti c mt bui ti ung bia trong mt qun c ph H Ni vi nh
vn Bo Ninh, mt trung s trong qun i min Bc, tc tai bm xm, anh va b nh nc khin
trch v qu nhn mnh n kha cnh bi thm cc hn l nim vinh quang ca cuc chin
trong cun tiu thuyt rt sinh ng ca anh Ni bun chin tranh. Anh ni: Ti chin u 6 nm
v nu nh cuc chin ko di thm th chc ti cng b git. N buc ti phi suy ngh v nhng
tn tht ca chng ti. nh rng chng ti phi chin thng nhng khng nn hi tng v chin
tranh ch nh mt s kin anh hng hoc khng nn ngh mnh l nhng siu nhn.

Stanley Karnow
Phn 5

Cc thng bo chnh thc ca M v bo ch thng chuyn ti ci tng rng nhng cuc nm
bom ca khng qun M tn ph nng n min Bc Vit Nam. Ngi M nm bom cc c s
qun s, cc con ng tip t v nhiu mc tiu khc. V trong chuyn i u tin ra min Bc, ti
ngh rng mnh s chng kin cnh tn ph tan hoang. Nhng H Ni, Hi Phng v vng nng thn
ln cn gn nh cn nguyn vn. Ti nh li rng i tng Curtis LeMay tng ku go nm bom
a min Bc tr v thi i . Nhng trong nhng chuyn lang thang khp min Bc ti
nhn ra rng vng t ny trong thi i nhiu thp k ri.
Trong sut thi k chin tranh, nhng ngi cng sn khng cp th thc cho ti n H Ni. Th ri
khi ti c t chn n , i vi ti ci khi dn s ba triu ngi ca H Ni dng nh ang
l trong mt khong thi gian sai lch. H Ni l mt trong nhng thnh ph c knh nht chu
, nhng n i bia hoang tn chng thc cho s huy hong ca thnh ph nh l th phong
kin ca vng Tonkin, min Bc Vit Nam. Vo cui th k 19, ngi Php chn H Ni lm ni
t b my cai tr thc dn. Nh h lm Si Gn, ngi Php xy dng va h cho cc ng
ph, trng cy xanh hai bn ng, thit lp cc cng vin, qung trng, xy dng hng lot bit
th qut vi vng nht lp ngi nu vi nhng mi hin cong cong v cc hnh lang rng ri mt
kiu kin trc lai tp thng b ch giu l ngi cha x Norman. H dng nn mt ta nh bu
in oai nghim gia vn cy ti tt v mt bn sao ca nh ht opera ca Paris. D vy by gi
cuc khng hong kinh t y H Ni ri xung s bn hn. Ngi dn b nhiu gi lc li
tm cht thc phm hoc vi que ci. Nng dn t cc vng qu i km b vo thnh ph n xin
trc ca cc khch sn dnh cho ngi ngoi quc v xm xt vo nhau trnh rt trn h ph vo
nhng m ng lnh ct da. Nhng bit th Php c th mc meo, h hng. Trong thc t, trong
gn na th k qua H Ni khng c cng trnh mi no c xy dng, ngoi tr hai dinh th kch
cm bng hoa cng mt l vin bo tng ni trng by nhng vt k nim v ng H Ch
Minh v hai l khu lng tm bng trng by ci thi hi p tm ca ng, do cc kin trc s
X Vit thit k, bt chc ht lng ng Lenin Mc-t-khoa.
Nu cn ti th, hn ng H cng kinh hong. ng ni r trong di chc ca mnh rng, tro thi hi
ca ng phi c ct trong ba ci bnh s v chn trn nh ba ngn i v danh trn ba min t
nc. ng ni: Ha tng khng ch tt xt v phng din v sinh m cn tit kim c t canh
tc. y vy m nhng ngi k tc ng vi phm li di chc y v h gng tm kim cht nh
hng t nim vinh quang ca ng. Khi ngi cu th k ca ng H tit l ci di chc y vo nm
1989, hai mi nm sau khi ng mt, vic phanh phui nhng g nhng ngi k tc ng lm
khin cng chng cm xc mnh. D vy mt quan chc cao cp bo v cho s vi phm . ng y
bo ti: Chng ti trng by Bc H v Bc thuc v nhn dn. ng ta c l. Mi ngy tng m
ng ngi Vit l bc vo lng, nhiu ngi trong s h bng theo con di, nhiu ngi khc tht
tht khi h nhn ngm ci thi hi ph sp ca v cu tinh.
Trong ln ving thm H Ni u tin, ti ngh ti khch sn Thng Nht nguyn l khch sn
Metropole lng ly do mt cng ty Php lp nn vo nm 1911. T trn trn phng ri xung tng
mng sn, ng nc trong phng tm th b r r, chut chy nhn nho ngoi snh n khch, ni
cc chnh tr gia cnh t li thi ca chu u trao i nhng bit ng cch mng ngc nghch vi
nhng ngi ni dy chu , chu Phi v chu M La-tinh thng c hun luyn ti Vit Nam.
Sau khch sn c mt tp on ca Php hp tc vi ngnh du lch Vit Nam tin hnh nng
cp mt cch t m v khnh thnh tr li vo thng 3 nm 1992. Mc d c bo tr ch yu bi du
khch ngoi quc, nhng ngi c tin thanh ton gi phng cao cht vt y, d sao n cng
biu th rng H Ni, tuy khng nhit thnh bng thnh ph H Ch Minh, cng ang nhc tng bc
ti ch ngha t bn.
Ci ca hng bch ha tng hp trng rng hi nm 1981 nay y hng ha. Khng phi n ang
vo thi k pht trin ti p nht nhng ngi qun l, b M Lai Bo Khnh, phi n trnh
cc phng php x hi ch ngha. cnh tranh, b phi thng xuyn ci tin cht lng sn
phm, thay i gi tng ngy, tng thi hn bo hng cc thit b gia dng v cho nhn vin n lp
t tn nh khch hng m khng tnh thm chi ph. Cc nh hng v qun bar t nhn, mt thi hot
ng ln lt c nh kinh doanh lu th nay mc ln nh nm. Cc bit th Php nt by gi c
tn trang li v cho ngi ngoi quc thu mn vi gi ct c. Hanoi Hilton, ni giam gi cc t
binh M - s d c ci tn y v nh t ko di c mt dy ph, b ph d mt phn ly mt bng
xy dng mt khu phc hp vn phng khng l bng tin ca mt cng ty Singapore. Mt bui
sng, ngi hng dn ca ti a ti ra ngoi thnh nhn thong qua ci m anh ta gi l i
Beverly ca H Ni. T mt vng t rng bn ly mc ln rt nhiu ngi nh sc s, trang tr
bng nhng mi vm k qui, v nhng chic cu thang xon dn ln cc ban-cng bao bc trong
dy chn song c chm tr t m. Cng cuc xy dng hn lon e da nghim trng mng li
iu bo v th trc nguy c l lt thng nin ca sng Hng, nhng ngi ta chng lm g
hn ch nhng k u c bt ng sn. c s dung tng ca cc quan chc chnh quyn, nhng k
u c ny thu mn t ai ca nh nc, xy nh hoc tn trang nh c, thu trc tin thu nh
vi ba nm ri dng s tin ti u t vo cc bt ng sn khc na. C nh vy, nu min Bc
chinh phc c min Nam trong cuc chin th tinh thn ca min Nam chinh phc min Bc
sau cuc chin.
Nhng phn ln H Ni vn cn gi v c knh. Ti th ngi trn va h cho mt bc th ct tc
co ru v tr mt -la cho mt b gi c cn trng lng c th trn mt ci cn c k. Ti
lang thang vo cc ng ph, ngi hp ph son sot vi ngi lao ng Vit Nam. Ti cng do
quanh khu ph c H Ni ba mi su ph phng, ni mi ng ph c t tn theo sn phm
c trng hoc theo ci ngnh ngh m c dn ph thc hin ph Hng Bc, ph Hng Gai, ph
Th Nhum, ph Hng ng, ph Hng o By gi khi ngi th th cng khng cn b ngn
tr bi nhng quy nh hn hp, cc khu ph u m ra hot ng mnh.
Trong mt ln i d ngoi ra ngoi thnh ph, ti c dp dng chn lng Bt Trng; ba ngn c dn
ca lng u tham gia ngh lm gm nh t tin h lm trong sut by th k qua. ng L Vn
Cam l mt ngh nhn gm s su mi lm tui nhng cn khe mnh rn chc v c chm ru
di, mt mt chn trong cuc khng chin chng Php. ng chng nng a ti i xem c s lm
n ca ng. Phn ln li nhun ng thu c l t vic sn xut ngi lp nh nhng ng thch sao
chp cc gm s c vi nc men m chnh ng nghin cu hon thin c. n trc bn
th ngi ch gi khut ng thp hng v ci ly trc khi dn ti vo nh. Trong phng khch
chng ti ngi m o trong b gh bnh rng, di nhng tm bng khen v giy chng nhn ng
vin ca ng Cam. Sau khi rt y cc chn tr nh mt thng l, ng bt u kch nhng ngi
cng sn. ng Cam ni: H cho chng ti y t v cc phc li x hi khc nhng h tri buc
chng ti bng cc tay qun l kht khe v bt ti. Ch mi my nm trc ti cn ph trch mt hp
tc x chuyn sn xut chn bt. C gia nh ti sng chen chc trong mt gian phng v ton b ti
sn ch l chic xe p. Cng cuc i mi to iu kin cho ti iu hnh cng ty ring ca
mnh. By gi th ti c nh ln, c ti-vi, my nghe nhc xem phim, c c my git na. Nu ti c
mt ci ga-ra, c l ti mua xe hi.

*

C ln vo nm 1990 ti b git mnh v ci in thoi do Nht Bn sn xut lp trong phng khch
sn. Thay v reo chung, n pht ra bn nhc ng gi Noel ang xung ph. Bn nhc ny c l l
mt thng ip mang tnh tng trng: Vit Nam ang rt cn nhng ngun vn khng l t bn
ngoi. Nhng u phi ngy mai l l Ging sinh!
Trong thi chin tranh, Lin X v Trung Quc vin tr cho min Bc nhiu khon tin ln khi
hai nc ny cnh tranh nhau biu l nhit tnh ng h cuc u tranh chng ch ngha quc
M. Nhng sau nhiu nm cng thng gia tng gia hai nc, cui cng v xung t gia Vit Nam
v Trung Quc bng n thnh chin tranh bin gii nm 1979, khin Vit Nam ch cn trng cy vo
Lin X. Tuy nhin v c nhng vn ring tch t t nm ny sang nm khc, cui cng th Lin
X cng ht quan tm ti vng ng Nam . Th ri Lin X sp , v Vit Nam ri vo tnh th
tin thoi lng nan. H khng th quay li vi Trung Quc, cn Hoa K th vn t ra nhng iu
kin cng nhc trc khi chp nhn cung cp cho h vin tr v quan h thng mi.
Quan h gia Vit Nam vi cc ng minh ca mnh lun lun l quan h nhiu gai gc, hun c
trong h nhng bng m ca ch ngha hoi nghi. Vit Nam chng li nhng cuc xm lc ca
Trung Quc trong gn hai ngn nm. Sau khi nh bi nc Php, ti Hi ngh Geneve nm 1954
ngi cng sn tin rng h s c giao quyn lnh o ton ci Vit Nam nhng Nga v Trung
Quc buc h phi chp nhn mt t nc b chia i. Trong nhng nm thng k theo , hy vng
rng vic ko di chin tranh s khin nc M kit qu, Trung Quc c v Vit Nam tip tc
chin u v thm ch Trung Quc cn gim vin tr cho min Bc vo nm 1968 khi min Bc
ng m phn vi Hoa K ti Paris. Th ri vo nm 1972, nhng ngi cng sn Vit Nam mt
ln na cm thy mnh b phn bi: trong lc h ang tip tc cuc chin u chng M th c Trung
Quc v Lin X u bc vo i thoi vi tng thng Richard Nixon. Sau na, khi nhng n
v chin u ca M rt khi min Nam Vit Nam u nm 1973, ngi Trung Quc cn c gng
ngn cn min Bc tin cng chim ly ton min Nam. i vi lnh t Trung Quc Mao Trch
ng s thng nht hai min Vit Nam cng xa vi nh gic m ca chnh ng v sp nhp i
Loan vo i lc. ng ta lu ng Phm Vn ng rng: Ti khng c cy chi di vn ti
i Loan v ng ch cng khng c cy chi di qut ti Si Gn.
Sau chin tranh c bn ngn k thut vin X Vit c phi ti Vit Nam gip khi phc h
thng ng st c l, xy dng cc nh my in v nhiu nhim v khc; h tht tng phn vi
nhng ngi Vit duyn dng v thanh t. To con ln xc, nh nhi m hi, mc nhng b trang
phc xu x v khng ph hp vi kh hu nhit i, h trng ging mt cch k l vi nhng ngi
M to bo v y m hi i nhng chic m cng c cc cng ty xy dng thu lm vic Vit
Nam thi chin tranh. Nhng ngi M th lc no trong ti cng rng rng tin bc, cn nhng
ngi X Vit th trng nh nhng anh muzhik (nng dn Nga) khng c ly hai ng xu teng.
Ngi Vit ch giu nhng ngi Nga ny l ngi M khng c -la; h truyn ming nhau cu
chuyn tiu lm phn nh ni bc dc ca h trc s keo kit ca ngi X Vit cng nh tnh
cnh ngho hn ca chnh mnh. t chi li cu vin, Mc-t-khoa nh in cho H Ni: Hy
tht lng buc bng. H Ni p: Th hy vin tr dy tht lng .
Nga ti tr cuc xm lng v trang ca Vit Nam vo t nc Cm Bt, ko di t cui nm 1978
n ma thu nm 1989. Nhng nhn c vin tr, Vit Nam phi ng cho Nga s dng cn
c qun s ca M trc y ti vnh Cam Ranh mt iu kin m Vit Nam n trnh bng cch
ch cho h s dng mt phn rt gii hn. Tr gip ca Nga cng bao gm nhng khon tin cho vay
m Vit Nam phi thanh ton ch yu bng nguyn liu th v hng ha. l mt tnh th kh x
cho Vit Nam. Vit Nam khng th xut khu hng ha sang phng Ty thu ngoi t mnh; nu
khng c ngoi t mnh h khng th mua c cc cng ngh m Lin X khng c. Mc-t-khoa
cn h o vn H Ni bng cch bn nhng hng ha do Vit Nam cung ng ra th trng ton cu
vi gi thp hn gi bnh qun trn th gii.
Nm 1991, c khch l bi s ha hon mi thit lp c vi M v s bt ng vi cc ng
minh ng u, Nga ct t vin tr cho H Ni. T tr i, Vit Nam phi mua hng ha t Mc-
t-khoa, tnh gi theo ng -la M m tt nhin l h khng c sn thanh ton. H mc n
Lin X khong 15 t -la, khon n m khng bit h s x l nh th no.
Phng n thay th duy nht cho Vit Nam lc y l tm cch ti lp quan h vi Hoa K - quc gia
ha cung cp quan h thng mi, vin tr v u t. Chin tranh l qu kh, chng ta hy l
bn b ca nhau, mt quan chc Vit Nam cao cp H Ni ni trong lc ch cho ti xem ngi bit
th Php p c chn lm ni t ta i s Hoa K. ng ni thm rng, bit th c dit
ht chut. Mt s quan chc khc ngh cc tu chin M c th s dng li cn c hi qun ti
vnh Cam Ranh.
Nhng cng cuc ha gii gia Vit Nam v M b gim chn ti ch do s phn ca binh lnh M
mt tch trong chin tranh v tnh trng ca nc Cm Bt lng ging.
Quan chc M t co rng Vit Nam vn gi hi ct ca gn hai ngn lnh M mt tch lm cng c
mc c vic chnh ph M cng nhn Vit Nam. Li t co ny khng hon ton ba t. Thng
thng ngi Vit ch hp tc tt khi iu ph hp vi mc tiu ca h. Cc nh nghin cu pht
hin trong mt trng hp, hi ct c cho l ca lnh M th li l xng ngi chu . Nhng
nhiu chnh tr gia v cc nhm li ch M li dng vn ny v s d h li dng thnh cng
c mt phn v cuc chin Vit Nam khng ging vi mi cuc chin tranh khc m ging x tm
can ngi M.
Trong s gn ba trm ngn lnh M cht trong Th chin th II, hn hai mi phn trm khng tm
c hi ct. V cuc chin tranh Triu Tin cng c t l nh vy. Nhng Vit Nam n nm
1996 ch c rt t hi ct ca nhng ngi cht cha c tm thy, mt phn nh vo cng ngh
hin i s dng trong cng tc tm kim. Cng ngh cng cho php xc nh tng ngi M mt
tch trong chin tranh. Cc vin chc Lu Nm gc c lnh phi tun th nghim ngt quy trnh
xc nh binh s mt tch Vit Nam, ch chp nhn nhng c quan ti no m cn cc ca hi ct
c bit rt r.
Khng th no tm kim ht nhng binh s mt tch trong chin tranh. Thi hi tan ra rt nhanh
trong kh hu nng m vng nhit i v a hnh ca t nc ny qu g gh n mc ngay c
ngi Vit cng khng xc nh ni v tr chn ct khong hai hoc ba trm ngn chin s ng
xung trong hai cuc chin tranh chng Php v chng M.
Nhng thay v hiu c thc t , nhiu chnh tr gia M, k c cc tng thng, vn c thi bng
vn ln v nhng mc ch ring ca h. H cng t chi tuyn b cng khai nhng iu m trong
chn ring t phn ln h u tin tng rng khng cn ngi M sng no b cm gi Vit
Nam. Thi hai mt ca nhng ngi ny lm sn sinh ra mt ngh chuyn ba nhng iu trng
thy gi mo. Th l khng th no t b hy vng gp li ngi thn, nhiu gia nh thn nhn ca
nhng ngi lnh mt tch t nim tin vo cc cuc vn ng hnh lang ch c tc dng ko di tr
la o tn bo ny. Hn th na, cc cuc thm d kin cho thy a s ngi M - k cc cc cu
chin binh tin rng H Ni ang giam cm nhng t binh M ngoi mun ca h.
Nhng n lc hn gn quan h M-Vit cn b trc tr do vic Vit Nam xm lng Cm Bt vo
ma Ging sinh nm 1978 mt bin c gi nh nhng k nim v qu kh phc tp ca vng
ng Nam .
Lin tc trong nhiu th k, Cm Bt l ming mi ca cc ln bang hng mnh Thi Lan v Vit
Nam. Quc trng Cm Bt, hong thn Norodom Sihanouk thng than th vi ti, ng b m nh
bi cn c mng rng mt ngy no t nc ca ng s b xa tn v ngi ta ch nh ti Cm
Bt nh nhng n thp uy nghi Angkor. Lin tc lun lch ngn cuc chin tranh Vit Nam
khng lan vo t nc cha thp, ng ngm ng thun cho Vit Cng lp cn c trn t nc
mnh nhng ph nhn s tn ti ca cc cn c v s ngi M s tn cng. Sau ny, nhn thy
trc thng li ca phe cng sn, ng cho php M nm bom cc cn c ca Vit Cng v qun i
min Bc Vit Nam. Thng 3 nm 1970, Sihanouk b lt trong lc ng ang Paris trong chuyn
i cha bnh bo ph hng nm. Phe o chnh cung cp cho tng thng Nixon ci c gi qun
chin u M vo Cm Bt t nc m by gi tr thnh mt bi chin trng mi.
Ngi k tc hong thn Sihanouk l vin i tng bt ti v hay au yu Lon Nol ch lo gi gn an
ninh ca th Phnompenh, trong lc khng qun M mc sc nm bom cc cn c Vit Cng v
lc lng Khmer - nhng ng ch Cm Bt ca Vit Cng tng cng s kim sot ca h
trn khp vng nng thn rng ln. Ngy 17 thng 4 nm 1975, Khmer chim Phnompenh, trong
lc cc binh on Bc Vit Nam ang tin nh v bo v pha Si Gn. Ch trong 5 nm chin tranh
c na triu ngi Cm Bt cht v b thng, phn ln do bom M. Nhng iu ti t nht vn
cn pha trc.
c t chc v hun luyn min Bc Vit Nam, lc lng Khmer bt u ln mnh t u
thp nin 1970. Cng ging nh a s ngi Cm Bt, h ght ngi Vit v s cm ght gip
cho h tranh th c s ng h ca Trung Quc, khi y ang tranh ci m vi Vit Nam. H b
nh hng bi li truyn phn ca Mao Trch ng v cch mng thng trc nhng h cng c
gng xc tin hc thuyt ring ca mnh. Lnh t ca Khmer l Saloth Sar, con trai ca mt vin
chc cp thp, tng du hc Paris. Ti Paris, ng ta a nghch vi ci tng thun ha ngi
nng dn trong mt thin ng nng nghip mt kiu m mng m Lenin tng ph phn l u tr
t khuynh. Quay v nc, ng ta khoc ci nom de guerre (tn chin trng) nghe bi tai nhng v
ngha l Pol Pot. Vic lnh M vo Cm Bt nm 1970 to ng lc cho phong tro ca Pol Pot v 5
nm sau vi t cch ngi chin thng ng ta bt u bin nhng quan nim ca mnh thnh hin
thc.
Khi h tin hnh di tn dn chng ra khi Phnompenh v cc thnh ph khc, c v nh cc binh
on ca Pol Pot ang c gng lm gim p lc dn s ln cc th b phnh to bi dng ngi t
nn chin tranh v. Nhng nhng nm m tp th, nhng ng s ngi, nhng bo co t m v
nhng cu chuyn k ca ngi sng st sau ny li ni ln mt cu chuyn hon ton khc v ht
sc gh tm. Khmer tn st khong hai triu ngi Cm Bt khong mt phn t dn s.
Dn chng b la thnh tng n vo cc d n s dng lao ng n l, phn ln gc ng v i kht,
bnh tt, b nh p v kit sc, thm ch c nhng trng hp b n tht. Nhng ngi mang king
hoc ni c mt ngoi ng th b coi l tr thc n bm, hng ngn ngi b hnh quyt. Trng
hc v cng s b bin thnh phng tra tn, trang b nhng thit b in v nhng cng c tra tn
khc. Toul Sleng mt trng lyce (trung hc) ca Phnompenh, trong sut na u nm 1977
vic git ngi din ra vi mc bnh qun mi ngy mt trm ngi, bt k n ng n b hay tr
nh - cc nn nhn u c chp hnh trc v sau khi b hnh quyt. Khmer nh du s khi
u ch ca h l Nm Z-r, bt u ca mt cng ng mi, xa sch nhng vn ha suy
i v t nn x hi.
Sau khi nh ui Khmer ra khi th Phnompenh, Vit Nam thit lp mt chnh ph i din.
H ngn chn c nn dit chng v t tn vinh mnh nh ngi cu ri, nhng nh ca h
khng phi l cu gip ngi Cm Bt. Ci chnh l h s rng Khmer do Trung Quc git dy
s chim li nhng vng t Vit Nam m nhiu th k trc t tin h chim ca Cm Bt.
Nhng v t nhp cp ph ca Khmer vo Vit Nam din ra rt sm t nm 1977 v thng
2 nm 1979 qun i Trung Quc tn cng vo bin gii pha bc Vit Nam. Cuc tn cng nhanh
chng b y li nhng i vi ngi Vit v nh ln ny cho thy h b Trung Quc bao vy nh
th no. Mt quan chc H Ni ni vi ti: Khi chng ti nhn sang Cm Bt, chng ti ch thy
Trung Quc, Trung Quc, Trung Quc.
Khi y c khong hai trm ngn binh lnh Vit Nam chin u chng cc phe nhm Cm Bt k
quc l ngay c ng hong Sihanouk cng lin minh vi Khmer bt chp s kin nhiu thnh
vin hong gia b git trong cuc dit chng di tay Pol Pot. i lp vi cc mc tiu ca Trung
Quc, Mc-t-khoa ng h Vit Nam trong khi Trung Quc c s hp tc ca Thi Lan, cung cp v
kh cho Khmer . Nghing v pha Trung Quc, Hoa K phn i chnh quyn b nhn do Vit
Nam dng ln Phnompenh, v thm ch cn tn thnh cho Khmer lm i din hp php ca
Cm Bt ti Lin hip quc.
Tnh trng hn n ko di hn mt thp k, trong Khmer v chnh quyn Phnompenh c
va nh va m. Cui cng vo ma h nm 1990 h bng lng cho mt lc lng gn gi ha
bnh ca Lin hip quc trin khai ti Cm Bt gim st cng cuc bu c. Vit Nam rt qun
khi Cm Bt vo thng 9 nm trc, mt phn xoa du Hoa K, phn khc v vin tr ca Lin
X gim st trm trng. Mt chnh quyn mi c dng ln Phnompenh, trong hong thn
Sihanouk lm vua nhng ch c vai tr danh d. D sao chnh quyn cng tn ti n by gi.

*

Nm 1977 tng thng Jimmy Carter tn thnh mt sng kin m mt mi lin h gia M v Vit
Nam. ng y quyn m phn cho Richard Holbrooke, tr l b trng ngoi giao ph trch chu ,
ngi phc v Vit Nam trong thi chin tranh nhng vi t cch mt nhn vin dn s. Cc
cuc i thoi din ra Paris v nhanh chng nh tr do Vit Nam nhn mnh rng li ha ca
Nixon v khon bi thng chin tranh phi c thc hin. H tnh ton s tin vo k
hoch kinh t ca mnh. Nhng do khng c ai by v v h thng chnh tr ca M, h khng
hiu rng ch Quc hi Hoa K mi c quyn b phiu phn b ngn sch. Vo cui nm 1978, nhn
ra rng mnh lm ln, h b qua ci yu cu . Nhng qu mun. C vn v an ninh quc gia
ca tng thng Carter, ng Zbigniew Brzezinski ang tm kim phng cch tng sc p i vi
Nga, kt lun rng, bnh thng ha mi quan h gn nh chnh thc vi Trung Quc l iu
quan trng hn. Cc chuyn gia chnh tr Nh Trng cng ng nh vy; h lu rng quan
nim ca cng chng M ang c cm vi Vit Nam do vn ngi M mt tch. Th ri n hin
tng di tn t ca thuyn nhn, song song l cuc xm lng ca Vit Nam vo Cm Bt. Vic
cng nhn chnh ph H Ni th l b gc li v gi nguyn tnh trng trong sut nhim k tng
thng ca Reagan v Bush.
n thi tng thng Bill Clinton, vic cng nhn chnh ph H Ni vn cn l vn t c u tin.
Tuy nhin b hp dn bi nhng d bo sng sa v Vit Nam, rt nhiu doanh nhn M khn cu
tng thng xem xt mi quan h gia hai nc. ng Clinton l mt ngi tng trn qun dch, li
l ngi phn i chin tranh Vit Nam nn ng cm thy e ngi trc s ph phn ca ng Cng
ha i lp cng nh t cc th lc ngay trong ng Dn ch ca ng. V nh ng thng lm mi
khi gp vn c th gy tranh ci, ng p dng cch cu gi. V c l ng Clinton cn tip tc cu
gi na nu khng c hai thnh vin Quc hi vi thnh tch chin u khng ch vo u c thc
gic ng hnh ng. l thng ngh s John McCain, ng Cng ha bang Arizona nguyn l
phi cng trong lc lng hi qun tng b giam gi su nm ti H Ni vi t cch t binh chin
tranh; v John Kerry, ngh s ng Dn ch bang Massachusett, mt cu binh hi qun c tuyn
dng. Vo thng 2 nm 1994, Bill Clinton bi b cm vn thng mi v u t vi H Ni v ti
mt ba tic nh t chc Nh Trng ngy 11 thng 7 nm 1995, ng cng b cng nhn hon ton
chnh ph Vit Nam. ng ni vi c ta gm cc thnh vin chnh ph, cc lnh t quc hi, cc
tng lnh v lnh o cc nhm cu chin binh ng bn cnh mnh rng: Giy pht ny em li
c hi hn gn nhng vt thng ca chng ta Hy ct vo qu kh nhng g chia r chng ta
ngy trc. Hy cho giy pht ny, theo nh li Kinh Thnh, tr thnh thi k hn gn, thi k
xy dng.
Nhng ngi ng h v tay hoan nghnh c ch nhng Vit Nam t ra cha p ng c mong
i ca h. c ngi cng sn dn cho ci nhn kinh t th trng theo nh hng x hi ch
ngha, c cu mi Vit Nam l mt cch ni tri v ch ngha t bn nh nc. S can thip ca
chnh ph vo doanh nghip lan trn khp ni. Qun i cng tham gia mi lnh vc, t xy dng
khch sn n iu hnh sn chi golf. B nng nghip th bn phn bn, b cng nghip th qun l
cc nh my dt. B ngoi giao thu ca cc phng vin nc ngoi n lm vic mi ngy nm mi
-la mt ngi cung cp nhng hng dn vin m lng thng ch c mt trm -la. Theo l,
cc quan chc thng dnh ring cho thn nhn ca mnh hp ng cung cp nhng hng ha m
cc c quan ca ng v nh nc s mua sm.
Cng khm ph Vit Nam, cng nhiu doanh nhn nhn ra, nh mt ngi ni vi ti, y l s tru
ngi ln lao nht v u t chu. Ch ngha quan liu l mt bi ly, lut php l mt m
bng bong nhng quy nh khng bit ng no m ln. Ngi ngoi quc b cm s hu bt ng
sn; iu cho php ngi Vit nm gi c phn chnh trong cc cng ty lin doanh ch bng cch
gp quyn thu mn mt mnh t vi gi tri i. c c tm giy php u t cn phi c s
ph chun ca mt t cc b v cc y ban, n cp no cng phi tn tin. Cc quan chc a
phng th thng pht l cc ci cch do chnh ph H Ni ban hnh, c th do ghen ght v c
quyn, hoc c th do tnh tr tr. C ln, khi Phng thng mi Hoa K ti Si Gn c k hoch t
chc mt bui hp mt, h b y ban nhn dn thnh ph H Ch Minh cm trn c s rng
Phng thng mi khng c giy php t chc hi hp ng ngi. Mt doanh nhn M nhn xt:
Ci u ca con rng th bit mnh ang i n u nhng ti khng chc ci ui c bit iu
hay khng.
V th, u t nc ngoi c chp chn. Cc chuyn gia d tnh rng, duy tr tc tng trng,
cho n cui th k 20 Vit Nam cn c 20 t -la vn u t nhng cho n cui nm 1996, ch c
3 t -la trong s vn ng k u t c gii ngn. iu l lng l cc nh u t hng u u
n t i Loan v Hn Quc, nhng quc gia chng cng kin nh nht chu . Cc cng ty M,
mc du c d on l s t vo, ch mi u t khong 200 triu -la, ch yu vo cc d
n du m ngoi bin khi. Michael J. Scown, mt lut s M Si Gn, nhn xt vi ti rng ngi
Vit ang t la di mnh khi ngh rng th gii ang ua nhau ko ti Vit Nam. ng ni: Doanh
nhn l thnh phn kh tnh. H s khng chu au u nhc c khi h c th chn la lm n ni
khc.
Nm 1996, mt nhm cc kinh t gia ca i hc Harvard c chnh ph Vit Nam t hng mt
cuc nghin cu v tin b ca t nc, cnh bo rng mc d s tri dy ca Vit Nam c v
ngon mc song nhng g gt hi c xem ra rt i mong manh. H ni thm rng: Cng
cuc ci cch l u voi ui chut. Trong s nhng xut ca mnh, h khuyn rng nhng lut
l m h cn phi c lm sng t, nhng quy nh cng nhc i vi u t nc ngoi phi c
ni lng, b my quan liu tr tr phi c sp xp hp l v c quyn nh nc phi b gii th
khuyn khch cnh tranh chn thc. S nh gi ca h i n kt lun: Vn khng phi l ch
Vit Nam c th thnh cng hay khng, bi v Vit Nam c th. iu nghi ng l ch Vit Nam c
s thnh cng hay khng.
Nhng mt s ngi M vn lc quan. Eugene Matthews, mt ngi tt nghip trng lut i hc
Harvard, nh c H Ni t nm 1990 v cho rng Vit Nam cui cng s tr thnh mt cnh ng
chn r cho hot ng u t. ng hc ting Vit v sau ny c thu mn bi cc cng ty nh
Revlon, Lehman Brothers v American Express. Khi chin tranh n ra ng ta cn qu tr, khng th
tham gia cng khng th phn i, cho nn ng nhn mnh rng cc doanh nhn nc ngoi c th
thnh cng Vit Nam nu h b thi gian tm hiu nhng ch mnh ch yu ca n v trn ht l
hy nhn v pha trc hn l ngoi li ng sau. ng bo ti: y l mt t nc, khng phi l
mt cuc chin tranh. ng lm cho h tht vng sm.

*

Cho n Th chin th II nc M vn cha bt u quan tm n vng ng Nam ch v mi
quan h hi ht ti cuc xung t vi Nht Bn. Vi ngi M quen thuc vi Vit Nam thng bit
ti dn tc ny nh l nhng ngi thit tha vi nn c lp v cm ght Trung Quc. Tuy nhin li
khuyn ca h khng c ch n vo nm 1950 khi tng thng Truman quyt nh gip
ngi Php ginh li quyn cai tr ng Dng. ng ta b thi thc bi b trng ngoi giao ca
mnh l Dean Acheson, ngi lun ngh rng nc Php ht sc cn thit cho chnh sch ca M
u chu. Acheson cng l ngi cao hc thuyt -mi-n vi quan nim rng nu ngi Php
khng c bo v, ch ngha cng sn s nut chng ton khu vc. ngh ca ng ta bt ngun t
nim tin ng nghch rng H Ch Minh l mt qun c ca Nga v Trung Quc m khng chu xem
xt ci kh nng rng, ng H cng ging nh thng ch Tito ca Nam T l mt nh dn tc ch
ngha, gn b su nng vi nn c lp ca Vit Nam hn l vi ch ngha cng sn ton cu. Th l
nhng gi thuyt m h y nc M vo mt khu vc chng my lin quan n li ch chin
lc tht s ca n.
Khi cuc chin tranh lnh leo thang, vng ng Nam tr thnh bi chin trng quc t. Nhng
trong nhiu th k qua, cc th lc nc ngoi thm nhp vo vng ny tm kim ca ci hoc
nh hng hoc chng li nhng tham vng ca cc i th. Khng c cuc tn cng no li
du n su sc hn l s can thip ca thc dn phng Ty, chuyn ha nhng th ch mi,
nhng tng mi trong cng cuc th thch cc phong tc truyn thng v nhng gi tr c xa.
S va chm gia phng ng v phng Ty kch thch ngi chu , h va tip thu va chng
li, truyn cho h ci sc mnh nhm khi phc li bn sc ca mnh, sa cha cc l li c l v xc
nh nhng cm hng mi m. Kinh nghim cng lay ng ngi Vit Nam gieo mm cho mt
cuc u tranh m cc im ca n l hn nm mi tm ngn tn tui ngi M c khc trn i
tng nim bng hoa cng ti th Washington.

Li cui: Cm n bn theo di ht cun truyn.
Ngun: http://vnthuquan.net
Pht hnh: Nguyn Kim V.
Hong Nguyn dch
Ngun: talawas
c bn: ms a ln
vo ngy: 6 thng 5 nm 2006

Cuộc Chiến Không Ai Thắng (Trích) - Stanley Karnow

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Cuộc Chiến Không Ai Thắng (Trích) - Stanley Karnow

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Cuc chin khng ai thng(trch) Stanley Karnow

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Вам также может понравиться