Ngy 14/06/2013 Trung tm Bo v thc vt pha Nam t chc Hi ngh Tnh
hnh xut hin, gy hi v tin nghin cu ca mt s dch hi chnh trn cy trng cc tnh pha Nam. n d Hi ngh c Lnh o Chi cc Bo v thc vt 22 tnh/thnh pha Nam, TT BVTV min Trung, Chi cc BVTV c Lc, Trng i hc Cn Th, Hi Lm vn Vit Nam, mt s Cng ty kinh doanh thuc BVTV v i Tuyn hnh Tin Giang, Vnh Long. ng Nguyn Xun Hng, Cc trng Cc Bo v thc vt ch tr v ch o Hi ngh. Sau khi khai mc Hi ngh, ng H Vn Chin, Gim c Trung tm Bo v thc vt pha Nam bo co s lc tnh hnh gy hi ca mt s i tng gy hi mi pht sinh v gy hi trn din rng cc tnh pha Nam nh bnh m trng trn thanh long, su c tri bi, rp sp bt hng trn khoai m (sn) Sau , Chi cc BVTV cc tnh c bo co tham lun b sung cho tng i tng c th. Mt s kt qu nghin cu bc u v cc i tng gy hi mi nh sau: 1. Su c tri bi (Citripestis sagittiferella Moore) 1.1. Phn b: Theo L Vn Vng (trng i hc Cn Th), su c tri bi hin din tt c cc a bn trng bi BSCL vi mc gy hi t nh (5%) cho n rt nng (c th xm nhin n 100% s tri trn vn). Xut hin u tin Hu Giang nm 2011, n u 2013, su c tri bi gy hi nng Bn Tre, Sc Trng, Vnh Long, Tr Vinh, Hu Giang v thnh ph Cn Th ln n 13.160,3 ha, chim n 48% trn tng din tch kho st (27.423 ha). Ngoi bi, su cn tn cng trn tt c cy c mi khc nh cam, chanh, qut 1.2. M t su c tri bi 1.2.1. Trng thnh: Trng thnh thuc dng ngi (moth), mi v ha c mu hi ng hng sau chuyn sang mu nu xm vi cnh trc hi ng vng, si cnh rng 22 25 mm, khi u u hi nh ln cao. T l v ha t ca ngi t 69,5% v t l c/ci l 1/1. Trong iu kin phng th nghim ngi sng khong 6 7 ngy. Gc roi ru ca trng thnh c c dng hnh lng chim; gc roi ru ca trng thnh ci c dng hnh si ch. Thi gian t khi v ha n khi trng thnh bt cp v trng l 2 3 ngy. 1.2.2. Trng: Trng c hnh trn dp, ging vy c nh, mu trng trong, ng knh khong 1,25 mm, c ri rc hoc thnh tng cm, 3 18 trng/cm. Hu ht trng c trn v tri bi v tr t tri xung t tri. Trng sp n chuyn sang mu nu vi mt m nu en l phn u ca su. Thi gian trng ko di trong 5 6 ngy. 1.2.3. u trng: u trng ca C. sagittiferella gm 4 tui: - Tui 1: mu vng cam, u nh mu nu m, cng. Chiu di khong 1,8 5 mm. Su mi n c th c ngay vo v tri vi di ca ng c t 0,3 - 2,5 cm, trung bnh 1,3 cm. Thi gian pht trin ca tui 1 khong 2 ngy. - Tui 2: lc mi lt xc c mu nht sau chuyn sang mu cam m, u to, cng mu nu m. Chiu di u trng tui 2 ln. Thi gian pht trin tui 2 khong 2 ng v c su vo bn trong tri t 0,7 - 6,4 cm, trung bnh 3,1 cm. - Tui 3: c mu m, c th di khong 6 - 12 mm. Su c su vo bn trong tri vi ng c di 3,0 - 6,9 cm, trung bnh 4,4 cm. Thi gian pht trin ca tui 3 khong 4 ngy. - Tui 4: c mu , nu, chiu di khong 11 - 20 mm. Thi gian pht trin tui 4 khong 4 - 6 ngy. Su tn cng vo su bn trong tri vi di ng c trung bnh l 4,9 cm. Cui tui 4, u trng di chuyn nhanh nhn chui ra ngoi tri, bung mnh xung t, tm ni kn o lm nhng, khi tm c ni thch hp su chuyn sang mu xanh (phn bng trc), nh t to kn lm nhng. 1.2.4. Nhng: Nhng thuc dng nhng mng c lm trong t, khi mi hnh thnh c mu nu nht, dn dn chuyn mu nu m. Hu ht nhng hnh thnh c mt lp t mng kt cc ht t mn hoc mnh vn hu c ph bn ngoi nh mt ci kn bo v, trong khi mt s t nhng (khong 5%) khng c kn bo v ny. Kch thc nhng khong 9 - 11 mm v chiu rng khong 3 mm. Thi gian nhng khong 10 ngy. 1.2.5. Vng i: 29-32 ngy
Vng i su c tri bi (Citripestis sagittiferella Moore)
1.3. Tp qu sinh sng v gy hi ca C. sagittiferella Ngi hot ng mnh vo ban m, thi gian hot ng bt cp v trng mnh nht ca ngi l t 18 gi 20 gi, sau 22 gi ngi hu nh khng cn hot ng. Ngi ci trng trn b mt v tri bi v tr t tri tr xung, trng hp vn b gy hi nng bm ci c th trng trn khp v tri. Trng c trng trn tri khong mt thng tui (tri c ng knh t 3,0 3,5 cm) v ko di cho n lc thu hoch. u trng thng n vo ban ngy v c th c ngay vo n ph phn v tri, ri n n phn tht tri. Mi tri c 3 -5 con/tri, trng hp gy hi nng c th >50 con/tri. Ni l c c phn v cc cht thi n ra ngoi, rt d pht hin. Ngoi ra, ng c ca su cn m ng cho nm bnh xm nhp lm tri b thi v rng sm. 1.4. Mt s gii php chnh qun l su c tri C. sagittiferella - To thng thong cho vn: Ct ta cnh, tri b su to s thng thong nhm gim p lc xm nhim ban u ca trng thnh. - X l ra hoa ng lot d qun l su c tri. - Thu gom tiu hy tri b hi: chn tri b su, b vo ti nilon buc kn ming, x l tri su bng nc vi 0,1% - Dit nhng bng cch v sinh c di, rc mc trong vn hn ch ni lm nhng, bi sinh trong ma kh, nui g... - Xua ui trng thnh: s dng tinh du s xua ui trng thnh, chiu sng v ti nc vo ban m hn ch ngi trng - Bao tri: khi tri 1-1,5 thng tui (ng knh tri khong 3,0 3,5 cm), phun 1 ln thuc tr su v tin hnh bao tri. 2. B vi voi hi da: B vi voi hi da c pht hin u tin ti Kin Giang vo thng 11/2011. Thng 5/2012, B vi voi gy hi nng Tri ging U Minh Thng trn hai ging Da Xim ln v Da Da. Theo P. GS TS. Nguyn Th Thu Cc (i hc Cn Th), B vi voi gy hi da c tn khoa hc l Diocalandra frumenti (Fabricius), thuc b Coleoptera, h Curculionidae. 2.1. M t vi voi: 2.1.1. Trng thnh Trng thnh vi voi l cn trng b cnh cng mu nu en. Cnh trc c 2 m vng u cnh v cui cnh. Trng thnh s nh sng, hot ng mnh lc chiu ti, chng sng ni tip xc gia hai tri hoc gn cun tri. Chiu di con trng thnh khong 7-8 mm, chiu ngang khong 1.5 mm. 2.1.2. Trng: Trng c trong khe nt, rnh phn cui ca r ph, gc thn cy, hoc trn hoa, trn cung hoa, cung tri. Trng mu trng trong, di 1-1,1 mm. Giai on trng 6-10 ngy 2.1.3. u trng: u trng mu vng lt, c 5 tui. Tui 1: 1-2 mm; tui 2: 2.1-2.6 mm; tui 3: 3.3- 4.0 mm; tui 4: 4.2-5.5 mm; tui 5: 5.8-7.2 mm. u trng sng bng cch c thnh ng hm trong v tri. 2.1.4. Nhng: Nhng trn, khng to kn, mu trng c. Chiu di c th khong 6.7-7.2 mm. Ha nhng trong cc ng c ca m cy. Giai on nhng 10-16 ngy 2.1.5. Vng i b vi voi hi da:
Vng i b vi voi hi da 2.2. Triu chng gy hi: Tri da b hi thng c 3-5 con b vi voi trng thnh. Tri b hi c nhiu vt nha chy ra t vt c, tp trung quanh cung tri. Nha mu trong sut sau chuyn sang mu vng, vng nu v kh cng. Ti ni vt nha chy ra thng c phn i km (c th do phn u trng thy ra). u trng gy hi bng cch c vo v tri, chng c th c vo ti go da (giai on tri non). Nu tri da b nhiu vt gy hi lm cho tri b rng sm (tn cng tri <3 thng) v lm tri mo m, kch thc nh (tn cng tri >3 thng). Ngoi tri, chng cn tn cng trn thn, gc v r da.
Triu chng gy hi trn tri 2.3. Bin php qun l: Qun l D. frumenti l rt kh khn v cha c nhiu thng tin. - Chm sc vn da, ct b nhng tu l bn di, tiu hy nhng tri b nhim hn ch pht tn ly lan. - C th s dng thuc c ngun gc sinh hc Abamectin v phun nm i khng Ma (Metarhizium anisopliae). - V lu di cn c nghin cu v cc c tnh sinh vt hc, sinh thi hc v thin ch ca chng, xut quy trnh phng tr c bit l p dng phng tr bng bin php sinh hc. 3. Rp sp bt hng trn khoai m (Phenacocus manihoti) Rp sp hng c pht hin Vit Nam vo thng 06/2012 ti Ty Ninh. Din tch nhim la l 78,5 ha (tp trung huyn Dng Minh Chu, Tn Chu v th x Ty Ninh). n 06/2013, din tch nhim l 884,1 ha (ti huyn Tn Chu, Chu Thnh, Th x Ty Ninh, Dng Minh Chu, Tn Bin, v Ha Thnh). Hin nay, rp sp bt hng c mt ti huyn Long Thnh (ng Nai), huyn Lc Ninh (Bnh Phc), Sn Mc v Chu c (B Ra-Vng Tu). 3.1. M t rp sp hng Rp sp bt hng c tn khoa hc Phenacoccus manihoti (Matile-Ferrero, 1977); H Pseudococcidae, B: Hemiptera 3.1.1. Trng thnh Trng thnh c dng hnh trng, mu hng, bao ph bi lp sp bt mu trng; mt hi li; chn rt pht trin v kch thc tng ng nhau. Phn chia cc phn ca c th rt r rng. Cc t ca c th mang cc si t sp trng rt ngn phn bn v ui dng phng ln, lm cho c th rp nhn nh c gai bn (nhn t bn ngoi). Ru u thng c 9 t, i khi c 7 hoc 8 t. 3.1.2. Trng: Trng thun hnh ch nht, mu hng vng, trong cc ti trng bao ph kn bng lng mn v nm im cui pha sau ca trng thnh ci. Kch thc trng: Chiu di: 0,30-0,75mm; chiu rng: 0,15-0,30 mm. 3.1.3. u trng: Ru u ca rp non tui 1 c 6 t, ca rp non cc tui tip theo c 9 t. Chng sng tp trung nh sinh trng (ngn) ca cy khoai m 3.1.4. Vng i rp sp bt hng:
3.2. Triu chng gy hi: Rp sp ch gy hi trn ngn cy, lm cho cc l non khng pht trin. Cng/cung l ngn, phin l qun queo. nh sinh trng khng pht trin nn chiu cao cy khoai m gim hn so vi cy bnh thng. Mt s rp sp cng cao th triu chng th hin cng r.
Triu chng gy hi ca rp sp hng
3.3. Bin php qun l: - Lm t k - Loi b cy nhim bnh v c di - t trng khong 2 tun - Dng hom ging khng mang rp - Kim dch thc vt - Nhn nui v phng thch ong k sinh - X l hom ging bng thuc ha hc ?? 4. Bnh m trng thanh long 4.1. Triu chng gy hi: Bnh xut hin ri rc t nm 2009-2010 Hm Thun Bc (Bnh Thun) xy ra trn mt vi tr v 2-3 vn. n thng 4/2012 bnh ly lan rng cc vng trng thanh long trong tnh. Cui thng 12/2012 c 827,5 ha nhim bnh. Thi gian u, bnh xut hin ri rc mt vi vn vi t l hi thp, nhng hin nay, bnh ngy cng ly lan nhanh, gy hi ph bin trn vng trng Thanh long tp trung ca Tnh. Vt bnh ban u l m (chm) trn, nh li ti, mu trng hi lm xung. Sau , vt bnh pht trin c mu vng cam v mu nu khi tr thnh vt lot. Bnh nng hn sau cn ma hoc bo. Bnh xut hin trn cnh v trn qu vi triu chng ging nh nhau Trn cnh: Bnh gy hi ch yu cnh non tt c tui, k c mi trng. Trn qu: gy hi trn qu non v qu gi v nng hn khi qu gn chn v qu chn.
Triu chng bnh ng trng thanh long trn cnh v qu
4.2. Tc nhn gy bnh Tc nhn gy bnh m trng thanh long l Scytalidium dimidiatum 4.3. Bin php qun l: - Bn phn hu c qua x l, tng cng bn vi - Bn cn i NPK (nn s dng cc loi NPK+Ca, Mg, S) - Khng ti nc b nhim (nc thi sinh hot, chn nui, tuyt i khng c b cnh, tri, b bnh xung ngun nc ti) - Khng c ly ging t nhng khu vc b bnh hoc khng c ngun gc r rng. - Khi pht hin cnh, tri b bnh phi tiu hy ngay tranh ly lan, v phun mt trong cc loi thuc tr bnh ph rng c hot cht l Benomil, hoc Cabrio Top 600 WDG ..., nu p lc bnh cao c th phun nh k 5-7 ngy/ln, khi phun thuc phi m bo thi gian cch ly. 5. Su hi c c khoai lang: 5.1. Triu chng gy hi: Trn c khoai lang xut hin nhiu vt c loang l, ng knh vt c khong 1-2 mm, su 1-2 mm. Vt c c th ri rc hoc tng mng. Cht lng c khng gim nhng gim gi tr thng mi.
Triu chng gy hi ca su c khoai lang 5.2. Tc nhn: Hin nay vn cha th xc nh chnh xc tc nhn gy hi v cha c mt nghin cu c th no. Trn c khoai lang b hi khng pht hin c i tng cng trng no. Tuy nhin, vng t chung quanh c khoai b hi c xut hin b ui km. Theo PGS. TS. Nguyn Vn Hunh, Trng i hc Cn Th nh danh B ui km l loi cn trng thuc b cnh da Dermaptera, thuc 2 h: Forficulidae v Labiae. - Forficulidae: mu nu m, chn nu lt, t bn chn th 2 di qu pha di ca ni xut pht t 3, khng dt rng ra, ru di hn 12 t - Loi Labidae: nh hn loi Forficulidae, mu nu sm v bng, bng to hn u v ngc, ru ch c 10 t. Forfi cul i dae Labi dae (Forficula sp) Forfi cul i dae Labi dae (Forficula sp)
B ui km hi khoai lang
6. Bnh chi rng trn nhn: 6.1. Triu chng: Bnh xut hin trn cc chi non, l non v chm hoa. Biu hin ca bnh l chi non mc thnh chm vi nhiu nhnh nh v ngn. L non b bin dng, xon v cong queo. t non hoc chm hoa b bnh nng s khng pht trin. Nhn t xa ging nh t chim hoc b chi. khc nh chm chm, bi. cam, qut, chanh. Bnh nhim nng trn ging tiu da b, tiu l bu, super. Nhn long t nhim hn v nhn xung cm vng cha thy nhim bnh ny. 6.2. Tc nhn: Theo cc TS. Nguyn Vn Ha (Vin NC Cy n qu min Nam), tc nhn gy bnh l do vi khun thuc nhm Gamma Proteobacteria, vi khun ny khng th nui cy, sng trong mch dn ca cy, t bit l trn cc t non, hoa. Bnh c lan truyn qua mi gii l nhn lng nhung (Eryophyes dimocarpi), nhn rt nh khng nhn thy bng mt thng. Vng i ca nhn lng nhung khong 8-15 ngy. Mt nm sinh sn 13-15 th h. Nhn gy hi nng nht trong nhng thng ma nng, chng tn cng gy hi v truyn bnh t rt sm (chi non v n hoa). Khi khng c t non, chng chch ht trn l gi nhng khng biu hin r triu chng. Nhn cn tn cng cy k ch ph nh cy b ngt, cy bng n (cm ngui).
Triu chng bnh chi rng v nhn lng nhung
6.3. Bin php qun l: Theo s tay hng dn ca Cc Bo v thc vt 7. Mt c cnh su ring: Gy hi ti x Ng Hip, Cai Ly (Tin Giang) nm 2012. Trng thnh l cn trng thuc b cnh cng, thnh trng c vo cnh sinh sng v trng. Vt c l ng dn cho cc loi nm (nh Phytophthora) xm nhp v c th gy ra cht cnh. C 5 loi mt tn cng cy su ring: Xyleborus similis Ferrari, Xyleborus fornicatus Eich. v Xyleborinus sp. thuc h Scolytidae; Sinoxylon anale Lesne (h Bostrychidae) vPlatypus parallelus Fabricius (h Platypodidae). Trong , hai loi mt Xyleborus similis vXyleborus fornicatus Coleoptera) gy hi ph bin trn thn v cnh su ring, cn hai loi Sinoxylon anale v Platypus parallelus c ghi nhn ch tn cng phn g cht ca cy su ring. Trong phng th nghim, vng i Xyleborus similis khong 40 ngy. Trng ko di 3,53 0,5 ngy, u trng pht trin qua 3 tui vi thi gian l 9,94 1,46 ngy, giai on nhng l 5,3 0,74 ngy v tui th ca con trng thnh l 24,8 3,8 ngy.
Cc giai on pht dc ca Xyloborus similis Trng (a), u trng tui 1,2,3 (b,c,d), nhng (e), thnh trng c (f) v ci (g)
8. Ry phn trng hi la: Ry phn trng (Aleurocybotus sp.) c ghi nhn xut hin u tin ti huyn Tn Phc, tnh Tin Giang vo v H thu nm 1998. T nm 2011 n nay, ry phn trng cng xut hin v gy hi rt ph bin trn la mt s tnh khc nh ng Thp, Tin Giang, Tr Vinh, An Giang, Tnh n ngy 04/6/2013: Tng din tch cy m (sn) b nhim rp sp hng ton tnh l 844,1 ha. 8.1. M t ry phn trng: Ry phn trng c vng i khong 19.43 (1.3) ngy, dao ng t 17 24 ngy. Pht trin qua 4 giai on: Thnh trng, trng, u trng v nhng gi. - Thnh trng: Thnh trng trng ging mt loi bm nh, c hai cp cnh mu trng, cp cnh trc di, cp sau ngn hn, khi u xp ging hnh dng ca mt mi nh, mch cnh n gin, t vn cnh. Khi mi v ha cnh cn yu v trong sut, thn mu vng ti, di chuyn chm chp v cha th bay c. Sau khi cnh kh, trn cnh v thn thy c lp phn trng, bt u di chuyn nhanh nhn v bay c. Con ci c chiu di thn khong 0.85 1.05 mm, v si cnh 1.98 2.48 mm. Con c nh hn, chiu di thn t 0.78 0.95 mm v si cnh 1.55 1.78 mm. - Trng: Trng c ri rc hoc tng mt trn v di. Mi con ci c th 7- 100 trng. Chng thng trng tp trung 2/3 l v pha chp l. Thi gian trng 6-8 ngy. Trng c hnh qu l hi thon di, b mt nhn bng, chiu di trung bnh 0.20 mm, chiu rng trung bnh 0.09 mm. Trng hnh thon, mt u hi nhn, u kia hi trn v c cung ngn gn cht trng vo biu b ca l. Trng lc mi c mu trng c, mt ngy sau chuyn sang mu nu nht v mu nu m khi sp trng n. - u trng: c 3 tui Tui 1: mi n c 3 i chn, hnh bu dc, hai mt mu , cha c lp phn. Chng di chuyn n gn gn l hoc xung quanh trng chch ht. Mt ngy sau th u trng nm bt ng, chn cn c ng. Ngy th 2, chn khng c ng. ngy th 3, phn ng chn thoi ha ch cn li phn i. Chiu di u trng tui 1 l 0.25 0.29 mm, chiu rng 0.09 0.16 mm.Thi gian tui 1 l 3 4 ngy. Tui 2: Sau khi lt xc, c th bm cht vo mt l, khng cn thy du vt ca cc i chn. Chiu di 0.40 0.64 mm, chiu rng 0.20 0.31 mm. C th c lp phn mng. Thi gian tui 2 l 2 3 ngy. Tui 3: Ging tui 2 v hnh dng v mu sc, kho6ng di chuyn. Chiu di 0.57 1.00 mm, chiu rng 0.30 0.60 mm. Thi gian tui 3 l 2 3 ngy. cui tui 3, chng lt xc v chuyn sang giai on nhng, - Nhng gi: Sau khi lt xc chuyn sang giai on nhng, lp v bn ngoi c th tr nn cng hn, tit ra nhiu cht sp v dnh cht vo b mt ca l. Nhng c hnh bu dc, c th chuyn sang trng c i khi c hi ng vng. Chiu di 0.89 1.09 mm, chiu rng 0.52 0.62mm. Khi v ha, thnh trng chui ra t phn u li trn v nhng vt nt hnh ch T. Thi gian nhng gi 2 n 4 ngy. - Vng i: 17-24 ngy 17 24 ngy (TB 19.43 ngy) Trng Thnh trng Nhng gi AT tui 1 AT tui 2 AT tui 3 1 - 2 ngy 6 - 8 ngy 3 - 4 ngy 2 - 3 ngy 2 - 3 ngy 2 - 4 ngy 2 - 4 ngy 17 24 ngy (TB 19.43 ngy) Trng Thnh trng Nhng gi AT tui 1 AT tui 2 AT tui 3 1 - 2 ngy 6 - 8 ngy 3 - 4 ngy 2 - 3 ngy 2 - 3 ngy 2 - 4 ngy 2 - 4 ngy
Vng i ry cnh phn Aleurocybotus sp.
8.2. Triu chng gy hi ca ry phn trng: Ry phn trng gy hi bng cch chch ht nha cy la lm cho l la chuyn sang mu vng, cy pht trin km, l mi mc ra s b triu chng xon li ging nh b sit c l; giai on la lm ng, l c b xon lm bng tr khng thot; nu tr c ht la s b lp ton b. Triu chng sit c l l rt ging bnh ln xon l do virus. Tuy nhin, kt qu gim nh ca TT. BVTV PN v IRRI bng Elisa u cho kt qu m tnh.
Triu chng gy hi ca ry cnh phn
9. Kt lun v ch o hi ngh ca Cc trng Cc BVTV Nguyn Xun Hng: Cc trng nh gi rt cao v cht lng hi ngh. cc tnh pha Nam, trong nhng nm gn y, ngoi bnh vng ln, ln xon l, bnh chi rng cng b dch v gy thit hi nng trn din rng, cc i tng gy hi mi xut hin nh rp sp bt hng, b ui km trn khoai lang, m trng thanh long, b vi voi trn da cng xut hin gy hi v c chiu hng gia tng. Cc bo co trong hi ngh ca cc tnh khi qut chung tnh hnh bc pht su hi mi v a ra bin php qun l trc mt. V lu v di cn c mt s nghin cu su hn v a ra quy trnh qun l thch hp cho tng i tng c th. Cc trng ch o: - Cc Vin, Trng cn cng b kt qu nghin cu bc u - Chi cc BVTV ln k hoch tp hun v cch nhn din, triu chng gy hi v bin php qun l tng i tng theo hng tng hp, hn ch thuc BVTV. - Chi cc BVTV cc tnh cn iu tra, nh gi mc tng loi dch hi mi trong a bn, bo co cho S Nng nghip - Chi cc ng dng kt qu bc u (c bo co trong hi ngh) xy dng m hnh trnh din - Cc nh nh nghin cu Vin, Trng cn b sung, cp nht nhng thng tin mi, kinh nghim i ph/phng tr th gii. - Cc n v thuc Cc xy dng cng nghin cu c th cho tng i tng. - Trung tm Kim nh thuc BVTV xc nh gc thuc phng tr hiu qu su hi mi. u tin ng k thuc BVTV thuc nhm 3. - Vic thng tin su hi mi trn bo, i s nh hng xu n xut khu. - Cc chi cc r sot li s liu bnh chi rng, chuyn hng t dp dch (phng tr) sang qun l v qun k bn vng.