347

67.404
83

:
1- - ... .. ; IV-VI - . .. ;
VII- ... ..
- ..., ... ..

.
83 /
; . . .. . - .: , 2004. - 428 .
ISBN 5-8354-0174-4 ( .)

,
. ,

: XII , , ,
, ..

,
.

.
, ,
, , .

347
67.404

ISBN 5-8354-0174-4
. , 2004
, 2004
, 2004
, , , 2004


,
, ,
. ,
, ,
, ..
,
, , .

.

. ,

,
,
, -
. ,
, ,

.

,
.

. .. .
,
. 1952 .,
, 10 .
,
, .
.
,
.

. 5

,
.

.

.
, ,
2000 .: Franciosi G. Corso istituzionale di diritto romano. Terza
edizione. Torino: G. Giappichelli Editore, 2000.
, ..
,
. -
- ,
-
. ,
.
,

, ,

.
(, , ),
. ,
, .

. ,

.
,
XII
.
: ,
, ..
,
,
. .
,

. ,
6

.
,
, , - .

, patria potestas. ,
(manus)
. .
,
,
, ,
(personae).
,
,
(
, ) ,
.
(status civitatis).
.
.
.
,
.
.
,
, .
,
, .
,
.

. , .
,
, (
possessio vel ususfructus), .
.
,
quasi possessio possessio iuris.
(iura in re aliena)
7

, , ,
, .
.
, ,
.
,
,
, (ex iure).
, .
, , .
,
(pacta) . ,
,
,
,
, ,
.
, (furtum) (iniuria).
,
.

. ,
, ,
, , .
, ,

, 70-80%
.
, .
, ,

.
1917 . ,
,

. , ,
, .
.
8

. ,
,
,
, , ,
.
,
,
. IIII ..., . . .
.. , IV-VI -
- ,
.. , VII - ... .. .

, .
:
D. 1.2.2.31 - , 1, 2, 2,
31;
CI. 8.37.13.1 - , 8, 37, 13,
1;
CTh. I. 4. 3 - , I, 4, 3;
Inst. III. 15.1 - , III, 15,
1;
Gai. IV. 143 - , IV, 143;
PS. V.6.1 - , V, 6, 1;
Tab. VI. 1 - XII , VI, 1;
Cic. de leg. III.3.8 - , , III, 3,
8; de rep. - ;
Dion. V.12.1-2 - ,
, V, 12, 1-2;
Gell. .1.2 - , , X, 1,
2;
Liv. 1.12.3 - , ,
I, 12, 3;
Plin. n.h. II. 12.1 - , ,
II, 12, 1;
Serv. ad Aen. 1.426 - ,
I, 426;

. aim. XI.25.2-3 - , , XI, 25,

2-3;
Varro, 1.1. V. 118 , , V,
118.
, ,
,
(ratio scripta)
.

JLJI. ,
,
,


, ,
,
. ,
,
,
, - ,
-.

,
.
, .

.
. .

, 2000 .


.

1. . - 2. . - 3.
. - 4. . 5. . - 6.
. - 7. .

1.

.
.
, .

,
, ,
: -
,
.
, ()

, (
) .

,

,
: , , , ,
..1 1

,
: /. de off. 1.17.53: Interius etiam est eiusdem esse
civitatis; multa enim sunt civibus inter se communia, forum, fana. porticus, viae... (
- ; ,
: , , , ...),

13

, - -
.

, . ,
, civitas
( 754 . ..) dies ad quem,
, , 367 . ..,
- ,
- ,
. ,
264 . ..,
, ,
,
,
(146 . ..) .
,
-,
VIII . .., . ,
, ,

,
.

625 575 . .., .
, ,
, (
),
- ,
,

(Caere) . , .
, , ,
,
, .
,
, , .
: leges, iura. iudicia.
suffragia, consuetudines (, , , , ) ..

14

:
, . (heredium, bina iugera), ,
, ,

.
XII
, ,
(, , ,
) .

, (,
, , , ),
, , ,

. , Septimontium -
.
, , ,
IV (367 . ..),

, ,
- , (
)
. ,
, ( 312 . ..),
,
.
(
) (367-27 . ..), ,
,
( ).

(305 . ..),
. ,

III . ..
constitutio Antoniniana (212 . ..).
, ,
15


, , ,
, ,
(, ).

mos regionis, consuetudo loci,
(Volksrecht)
(Kaiserrecht).

212 . ..

, (305 .
..)
, I (565 .),
, Corpus iuris
civilis.
,
,
.
,
, ,
, , , , ..,
. ,
,

(, -
, Corpus iuris civilis ..), (,
, ).

2.
,
,
(, - leges
regiae - XII ), ,
( , ,
, ) ( ), ,
(, , ..).
,
.
16

,
, ,
? ,
( - gentes),

, (cippus)
, (lapis niger),
, 1899 .
( ,
- , ,
). , ,
(, ,
).
(, . ,
), Manios med fhefliaked Numasioi,

.
(locatio operis ).
,
.
(Duenos), .
Duenos ,
bonus (. duellum=bellum; Duellona=Bellona (),
,
186 . ..).

(Mater Matuta) 1977 . ,
, (lapis Satricanus),
VI - V . ..
, , ,
.
,
(Popliosio Valesiosio: ?),
- sodales (suodales)
Mamartei (). , - , , ,
(tyrannos) .
- (
, cogrc 6 w ) -

&

(gens Valeria)
.

( ,
)2, ,
,
().

390/387 . ..
3, ,
, , , , ,
, .
, 510/509 . .. (
,
) (clams annalis)
(praetor maximus)*.
, .
(consules),
(, ) ,
, .
,
,
,
,
.
, , tabulae dealbatae ( )5,
,
(,
).
,
. tabulae
( )
, .
, 130 . ..,
!

. Polyb. III.22, 508 . ..

Liv. ; VI.1.2. (VI.1.10) ,
leges regiae XII .
* Liv. VII.3.5-8.
5 Cic. de rep. II. 12.52; Liv. 1.32; Serv. ad. Aen. 1.373.
3

18

, Annales Maximi, 80 .
(. ),

.
(
) ,
,
6,
(icarmina convivialia)1, (laudationes).
,
ius imaginum ( ,
).
gentes (, ) ,
, ,
, (
).
,

,
9. , ,
gentes (, ..),

gens.
, gentes
,
, (,
, ..).
(
) ,
Annales, , ,
. ,
.
{gens Fabia), 254 . ..
6

Dyon. 1.79.10; Plut. Numa. 5.

/. Brut. XIX.75.
. Ci'c. Brut. XV1.62; de orat. XXXIV. 120.
9 . /. de rep. II.31.54; Liv. IV.3.9;
VI. 1.2; P//. Numa. 1.
7

19

,
, ,
.
( )
, 210 . .. (gens Cincia, ).
-.
, -,
Origines (234-149 . ..),
. , . ,
, .
(133
123 . ..);
(gens Cassia), ,
(gens Calpumia), (gens Sempronia).
(gens Aemilia),
115 ., .
,
(
)
.

(gens Claudia, ),
(gens Valeria), (gens Licinia,
), ( ) (gens Aelia).

(libri lintei), ,
, ,
10.
(,
, , ..), ,
( ) ,
excursus ( , , ).

, , ,
(, ,
),
10

20

libri lintei . Liv. IV.1.12; IV.20.8; IV.23.3.

, repositum in penetralibus
pontificum ( ),

3.
,
, (
) .
509 . ..,
,
, ,
.
, ,
, ,
( , ),
, , , .
Res publica res populica,
(res populi)", regnum
(),
.

: 1) , ,
, : (quaestores
parricidii) (duoviri
perduellionis),

(perduellio); 2) comitia curiata, ,
( gentes)
, (Ramnes), (Tities) (Luceres), ,
(
(Volnius Velna),
, ),
; 3) , patres,
gentes,
, , 11

Publicus (poplicus ) populus (populicus), a res

publica res populi: Cic. de rep. 1.25.39; 1.32.48; III.31.43; .33.45; III.34.46. .
Pers. IV. 1; SHA. vita Hadr. VIII.2.

21


,
gentes. 100 ,
patres minorum gentium ( )
13. ,
,
, (auctoritas senatus)
(interregnum).
, ,
(consilium regis), ,
13.
Auctoritas senatus
. Interregnum ,
(
)
(auspicia ad patres redeunt)'1, , (
) ,
patres, ,
, ,
(interrex)
( - )15.
(comitia centuriata),
( - :
), ,
193 ;
,
( ).
80 , (
), 18 ,
.
.

Dion. III.67.1; V.13.2; Suet. Aug. ; Liv. 1.35.6; Cic. de rep. .20.35; Vol. Max. III.4.2;
Flor. 1.5.2; Zonar. V1I.8.6; Auct. de. Vir. 111. VI.6;
. , , ,
: . ann. XI.25.23; Plut. Popl. XI.2; Serv. ad Aen. 1.426.
13 Cic. de rep. II.8.14; Tusc. IV. 1.1; Liv. 1.9.31 \Dyon. II.3; 111.26.32.
14 Cic. de leg. III.3.8; Brut. 1.5.4.
15 Cic. de rep. 11.12.23; de leg. .3.9; Liv. 1.17.5 s.; III.40.7; Dion. II.57.1-3; IV.75.1; App.
bell. civ. 1.98; Fest. sv. Interregnum (L. 98); Plut. Numa. 7; Serv. ad Aen. VI.809; Zonar.
VII.5.

22

,
(irex) (praetores) (consules),
,
.
(
sacrorum rex sacrificulus), ,
. ,
, -
. ,
, (lex vetusta),
praetor maximus (
;
- )
(),
(clavus annalis) : ,
.
. .
, ,
. ,
, ,

, ,
(trans Tiberim).
(consules)
(dictator) (magister
populi),
(magister equitum).
,
. ,
,

.
praetor maximus. ,
(,
), .

.
(),
XII , tribuni militum
23

consulari potestate, ,
(potestas), .
,
,
,
367 . ..
magister populi,
, magister equitum, ,
,
(comitium).
, ,
(censores), ( ),
(lectio senatus).

18 . .
, 443 . ..,
(lex de censoribus creandis).
, ,
(ius intercessions).
, ,
(imperium)', (
, )
(coercitio) .
(multae
censoriae). (aediles
curules, ,
),
( urbis), ()
, (ludo). (praetores), : 367 . ..
(praetor urbanus), 242 . ..
(praetor peregrinus).
(aerarium),
(quaestores), .
(
367 . )
- (tribuni plebis), , ,
(leges sacratae) ,
24

(sacrosancti), (intercessio)

, - ,
, ( ,
, )
. (concilia plebis
tributa),
(). 242 . ..
31
,
(Suburana, Palatina, Esquilina, Collina)'6.
(gentes Fabia, Valeria ..).

, comitium tributum,
17. .
,
.
(lex tributa), ,
, lex Manlia
de vicensima manumissionum 357 . ..,
.

(leges regiae),
(ius Papirianum)18, ,
mores maiorum (ius Quiritium), leges publicae po
puli Romani, (interpretatio) 19.

16

Liv. I. 43. 12; Fest.-Paul. sv. centumviralia iudicia (L. 47); Dyon. IV. 14.1-2; Varro, 1.1.
V.9.56; Fest. sv. urbanas (L. 506); Plin. n.h. XV1II.3.13; Pap. Ox. XVII.2088; Liv. VI.5.8;
VII.l5.12; VIII. 17.11; IX.20.6; X.9.4; per.lb. XIX.
"Liv. VII. 16.7; Cic. ad Att. 11.16; Arian. diss. epictet. 111.26.
18 , (D. 1.2.2.2)
, , , , (1II.36.4)
.
19 (1.2. .) ,
mores maiorum. interpretatio . Liv. IX.46.5:
Civile ius, repositum in penetralibus pontificum ( ,
); Val. Max. II.5.2: Ius civile per multa saecla inter sacra cermoniasque deorum
immortalium abditum solisque pontificibus notum ( ,
); D. 1.2.2.6.

25

Mores maiorum ,
,
maiores (di parentes).
Leges publicae populi Romani (
) ,
, 20. , ,
- leges curiatae (lex
curiata de imperio),

. ,
, ,
(adrogatio) (testamentum calatis comitiis). leges (plebiscita),

21.
450 . .. XII
(leges duodecim tabularum), , ,
.
, (positum in penetralibus pontificum) (responsa
interpretatio)12. XII
, ,
, -
,
mores,
.

4.
(367-27 . ..)
(
ager publicus,
),

20

Gai. 1.3: Lex est quod populuis iubet atque constituit ( ,

),
21 Gai. 1.3: unde olim patricii dicebant plebiscilis se non teneri (
, ).
22 . FIRA. 1.23 ss.

26

- - (nobilitas)
,
-
civitas ( , , , ,
).
- , ,
;
, ,
leges Liciniae Sextiae
- .
mores
(lex publica), (
, 287 . .. (lex Hortensia),

(lex Publilia Philonis) 339 . ..,
,
)23; (senatus-consulta,
, ,

)24; 25
(responsa prudentium), ,
, ,
26.
,

(edictum perpetuum). ,
, (ius honorarium),
(ab honore magistratuum dictum).
. 67 . .. (lex Cornelia)
, ,

23

Gai. 1.3: sedpostea lex Hortensia lata est, qua cautum est, ut plebiscita universum populum
tenerent: itaque eo modo legibus exaequata sunt (
, ,
: , , ),
24 Gai. 1.4: Senatusconsultum est quod senatus iubet atque constituit ( -
, ), . D. 1.4.1.1;
Inst. 1.2.5; D. 1.3: de legibus senatusque consultis et longa consuetudine; C.I. 16: de senatus
consultis.
25 Gai. 1.6; . C.I. 14: de legibus et constitutionibus principum et edictis.
26 Gai. 1.7.

27


(edictum repentinum)11,
(ius edicendi) : ) (praetor
urbanus), 367 . ..,
(dicere ius inter cives);
b) (praetor peregrinus), 242 . ..,
1-
,
(dicere ius inter cives et peregrines)
(inter peregrinos in urbe Roma); )
(aediles curules),
( )
,
( ); d) ,
, (praesides provinciarum)
2*.
ius honorarium,
, 29, ius civile.
(responsa prudentium)
.
, ,

.

, (253 . ..),
publice profiteri30,
(responsa)
, .
304 . ..,
, (scriba)
, (, )
(actiones), 31.

: cavere, respondere agere. Respondere -
; agere
27

lex Cornelia . Dio Cass. XXXVI.40.I-2.

Gai. 1.6.
29 . , 7. ius honorarium . D. 1.1.7.1; D. 1.1.8; D. 1.2.2.12.
30 D. 1.2.2.35,37.
31 D. 1.2.2.7.
28

28

,
; cavere - (
), ,
,

( ).

, , , de usurpationibus32;
, , Tripertita, , ,
XII , (legis actiones)33. ,
, 184 . .. (
Cato maior); ( II .
..), ( 149 . ..)
( 133 . ..), , ,
(fundaverunt ius civile). ,
, ,
, (ius sacrum).
,
- ,
. , ,
( 95 . ..),
, ,
43 .,
(auditores Servi),
.
, .

5.
27 . ..,
(princeps),
(tribunicia potestas),
(intercessio) ,
32
33
34

D. 1.2.2.7.
D. 1.2.2.38.
D. 1.2.2.39.

29

, (imperium proconsu
lar maius et infinitum),
, (
, ,
imperium)
. ,

:
( );
(princeps)
(legati Caesaris pro
praetore).
,
, ,
.
,
(abdicatio) (305 . ..),
.
(principatus) ,
, ( ..)
(, , )
,
(auctoritas) ,
- , -
.
,
, (dominatus), .
,
: ,
(quod principi placuit legis habet vigorem).
,
, , : , ,
, , 36.
, ,
,
35
36

Inst. 1.2.6; D. 1.4.1.

Gai. 1.2-7.

30

(oratio in senatu). , senatus - princeps , senatus sultum ora

tio principis: , ,
.
,
(imperator),
: III . ..
.
Leges publicae populi Romani

.
,
, .
,
(cognitio
extra ordinem) ,
, .

, ,

. , II . ..
, , .

(constitutiones principum), 37,
. , leges,
(leges publicae populi
Romani). : 1) decreta,
, (
) , , 3,
cognitio extra ordinem; 2) rescripta, ,
,
,
(si preces veritate nitantur); 3) epistulae, ,
;
epistulae, (epistulae ad
37
31

Gai. 1.5. . : C.I. 1.14; 15.

. 33.

31


populum); 4) edicta,
, ; 5) mandate,
,
,
, (
). ,
, :
, ( ) ,
( unquam dubitatum
est, quin id legis vicem optineant, cum ipse imperator per legem imperium
accipiat). ,
(leges),
; , lex curiata de imperio,

cum imperio.
,
, ,
.

:
(ius publice respondendi).
-
( ) ( ),
(
) ( ).
,
(, ,
400 ). ,
, - 40.
,
. ,
-.
, ,
(praefectus urbi) , - .

39
40

Gai. 1.5.
D. 1.2.2.47.

32

,
( ), ( )
.
, , ,
. ,
(consilium principis)
.

: , ; , - ;
,
. ,
, , -, (
:
)
- ; -,
( , ), 41.
(
) II . ..,

, , ,
(edictum perpetuum
, ).
II . .. : 1)
( ), ,
, (Institutions) ,
. ,
(
); 2) , , ,
(libri ad Quimtum Mucium ad Sabinum)
(liber singularis enchiridii),
,
. : 3) ; 4)
( ); 5) ,
; 6)
, ; 7) ,

41

D. 1.2.2.47.

33

20 (libri viginti constitutionum).
II III . .. ,
,
. ,
(quaestiones responsa). ,
,
(ad Sabinum)
(222-235 . ..). , .
, IV ., .
,
, , , III.

.
,
, .
(, ,
res cottidianae - ), Enchiridion
( )
. ,
(Institutions),
.
,
: digesta, responsa, quaes
tiones, disputationes (digesta quaestiones ) ..
,
(leges) (, XII )
, , ius edicendi
(, , ),
(ad Quintum Mucium, Digesta ,
posteriores , libri ad Sabinum, ..).
, ,

( ): , ,
(libri de officio consulis),
(de officio proconsulis),
(de officio praesidis),

34

(de officio praefecti urbi), (de

officio praefecti praetorio) ..
ius
respondendi ex auctoritate principis*2. responsa,
, ,
, (prudentes).
, .
,
(ius publice
respondendi), ,
(ius respon
dendi ex auctoritate principis).
ius publice respondendi,

, .
, , responsa
(ex auctoritate principis),
. , ius
,
,
. ,
ius respondendi,
(propria et privata auctoritate). ,
ius respondendi beneficium (peti hoc
pro beneficio coepit). ,
ius respondendi beneficium43.
-consilium principis.
responsa prudentium ,
(permissum est iura condere).

;
(rescriptum) ,
: si vero dissentiunt, iudici licet quam
42

D. 1.2.2.49; Gai. 1.7: sententiae et opiniones eorum, quibus permissum est iura condere
( , ); Inst. 1.2.8.
SIIA.vita Hadr. XVIII. 1. ,
beneficium,
: quos tamen senatus omnis probasset ( ,
).

velit sententiam sequi**.

,
, .

consilium principis, consi
lium, .
,
.

- ( )
.

.

constitutio Antoniniana, 212 . ..

,

, ,

.

6.
(305-565 . ..) ,
I,
, (partes):
(pars orientis) (pars occidentis) .
.
,
,
.

. , ,
pars imperii,
pragmatico sanctio
45.
44
45

Gai. 1.7. constitutio Antoniniana . , 1.

. CI. 1.23.

36

.
,
, ,
. quod principi placuit legis
habet vigorem .
(leges)
(ius novum), (ius vetus),
iura, , ,
.
, ,
(cognitio extra ordinem)*6, ,
, .
(appellatio) ,
, , ,
, .
:
iura populi Romani', 426 . .. (
), III
II Codex Theodosianus*1 (
, ),
,
: , , , .

;
- .
,
.
,
. , 12 ( 438 . ..)
Codex Theodosianus, ,

,
, : ,

.

46
47

. , 33.
CTh. 1.4.3.

37


(

),
. (pars occidentis)
,
, ,
, ,

,
() .
, ,
(
),
, ,
(), ,
().
,
(iura) (leges). ,
iura leges,
iura leges.
iura
(Tituli ex corpore Ulpiani), , ,
; (Pauli Sententiae),
; (Epitome Gai),
lex Romana Wisigothorum,
(
, ) ;
(Fragmenta Augustodunensia); Scholia
Sinaitica ( ).
iura leges
(Vaticana Fragmenta),
;
(Collatio legum Mosaicarum et Romanarum),
( )
; (Consultatio
veteris cuiusdam iuris consul ti); - (
) (de ac
tio ni bus).
,
. ,
38

libri viginti constitutionum (

20
(divi fratres) - ,
- .
Codex Gregorianus,
, ,
(?) 291 292 .
.
,
II 438 . .. Codex Hermogenianus
(, , , iuris
epitomarum libri VI), ,
294 295 . ..

(leges) (Codex Theodosianus),
II 438 . ..
16 , leges generates, ,
, ,
.
(476 . .. -
)

, ,
.

(lex Romana Wisigothorum),
, , II,
, 506 . .., (lex
Romana Burgundiorum), 500 . ,
( ). , ,
, Codex Eurici, 476 . ..
, Edictum Theodorici regis,
500 . .. .

, .
(1) (Institutiones Iustiniani Augusti),
533 . .. ,
,
, (cupida legum
,

),

39


iuventusy; (2) , (.Digesta seu Pandectae),
533 ., - ,
50 , ( ) .

, ,
;
(principium) . ,
, iura49.
,
(quaestor sacri palatii),
, , ,
.
Codex Theodosianus ,
528 . ( )
(3) (,
, )
. ,
, (Codex),
. ,
530 . ..,
,
, Codex repetitae praelectionis, 12 (
, XII ), 534 . ..50
(praescriptio)
( )
(subscriptio) .
(4) , (
) Codex, (Novellae).
Novellae, Authenticum (134
), Epitome Iuliani (122
), 168 (
48

49

50

Imperatoriam maiestatem ( )
21 533 ., ,
, .
Deo auclore 15 530 .,

iura, , 16 533 .,
-.
Codex repetitae praelectionis ,
, .
Cordi 17 534 .

40

).
,
crimen falsi, deportatio in insulam
( ),
.

ius Graecoromanum , ,
. . ,
, (
Institutiones),
, .
.
, ,
(Libri Basilicorum paaiAncd),
(Corpus iuris), Codex,
60 , Codex,

(886-911 .).
: Synopsis Basilicorum X . Tipucitus (
1 , ). ,
EgdpifiXoc (,
), - Manuale legum
XIV . .

7.

ius Quiritium:
(Quirites - ?),
.
(mores maiorum)
( ): patria potestas, manus, mancipium, dominium,
(libertas ex iure Quiritium, liber esse ex iure Quiritium)5'.
,
, ,
. (ius Quiritium),
(leges publicae - lex XII tabularum)
51

ex iure Quiritium mancipatio (Gai. 1.119), vindicatio (actio

sacramenti in rem: Gai. IV. 16) (adsertio, vindicatio in libertatem:
Cic. pro Caec. XXXIII.96).

(interpretatio pontificum)
(ius civile), ius proprium civium Romanorum52-,
,
(interpretatio prudentium),
(ius civile in sola interpretatione
consistit) 53.
(ius civile)
(ius honorarium) (ius gentium).

, ,

, :
.
(ius honorarium),
(ab honore magistratuum dictum)5*, ,
,
; .
,
/ adiuvandi, vel supplendi, vel corrigendi iuris civilis gratia55.
Ius civile, ,
(ius proprium civium Romanorum).
, (,
..), ,
. 56,
,
(ius gentium) : ,
,
,

52

ius civile ius proprium civium Romanorum . Gai. 1.1 = D. 1.1.9; Inst 1.2; D. 1.1.6;
D. 1.1.7; D. 41.1.1 pr. , mancipatio. in iure
cessio usucapio, . Gai. 11.65. . Cic. de off. III. 17.69; de har. resp. XIV.32.
53 D. 1.2.2.12: ius civile, quod sine scripto in sola prudentium interpretatione consistit (
, , ,
()).
54 D. 1.1.7.1; 1.2.2.10; Inst. 1.2.7.0 ius honorarium . D. 1.1.8 , , Gai. I. 6.
55 D. 1.1.7.1.
56 Gai. 1.1.

42

57. ,
: ius civile, civitas (
- proprium civium Romanorum), ius gentium - ,
(ratio naturalis).
, (
), , , , ius civile
ius gentium - ,
(ius naturale, quod natura omnia
animalia docuit)s\ ,
,
,
(quasi a divina providentia constitutum). ,
, ,
,
(quod semper aequm et bonum est)59,
, ,
.
, (ius civile
vetus), ius honorarium, ius gentium,
(ius civile
novum), .
(
)
, ius civile, ,
(emptio-venditio,
locatio-conductio, societas mandatum). ius civile
ius honorarium,
, , ,
:
60.

.
(ius
publicum) (ius privatum).
57

Gai. 1.1: quod vero naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes populos
peraeque custoditur vocaturque ius gentium, quasi quo iure omnes gentes utuntur. ius
gentium . D. 1.1.1.4.
58 D. 1.1.1.3 = Inst 1.2 pr.
59

D. 1.1.11.

60

D. 1.1.8: Nam et ipsum ius honorarium viva vox est iuris civilis.

43

: - ,
, - ,
:
, - 61. ,
,
, , , ,
: ,
, 62. ,
.

,
,
. ,
,
(ius legibus constitutum), ,
leges publicae populi Romani. ,
ius61, . ,
,
64.
, ,
,
. ,
; ,
ius, ,
, -
, -

.
, -,
,
(ius scriptum, leges) (ius non scriptum,
mores, responsa prudentium,
), ,
61

62
63

64

D. 1.1.1.2: ius publicum est quod ad statum rei Romanae special, privatum quod ad singulorum utilitatem: sunt enim quaedam publice utilia, quaedamprivatim.
D. 1.1.1.2: publicum ius in sacris, in sacerdotibus, in magislratibus consistit.
(part. orat. XXXVII.130) ius publicum
lex, senatusconsultum, foedus.
D. 2.14.38: Ius publicum privatorum pactis mutari non potest. ius publicum ius privatum . Inst. 1.1.4.

44

-?
udjios- ?65.
, , (ius
commune) (ius singulare)66. Ius commune
, ius singulare
(,
). XII privilegia,
gratiosa, , odiosa,
: 67,
privilegium ,
(lex in privos lata). ,

.
ius
vetus ( iura populi Romani) ius novum,
,
(ius extraordinarium) -
(rescripta) (decreta) -
(cognitio extra ordinem).

65

66

67

. D. 1.1.6; Inst. 1.2.3. ius non scriptum mores, - Ulp.

1.4: Mores sunt tacilus consensus populi longa consuetudine inveteralus (
,
). ., , D. 1.3.32.1; D. 1.3.35 (Hermog.):
tacita civium conventia ( ), -
Gai. 111.82: ius quod convensu receptum est (,
).
D. 1.3.16: Ius singulare est, quod contra tenorem rationis propter aliquam utilitatem aucto
ritate constituentium introductum est ( ,
[] -
), . D. 1.3.14: Quod vero contra rationem iuris receptum est, non est producendum ad consequentias ( , ,
),
Tab. IX. 1: privilegia inroganto. . Cic. de leg. .4.11, ,
III. 19.4; de domo. XVII.43; pro Sext. XXX.65. ., , D, 1.3.8: Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur (
, ), leges generates leges personates .
Inst. 1.2.6; Cl. 1.14.3.


.
-- -
8. . . - 9.
. - 10. .
( ). - 11. . 12. . . - 13. . . 14. . . - 15.
. - 16.
. - 17. . - 18. . 19. Causa donationis. - 20. . - 21.
. . - 22.
.

8. .

,
,
.
(,
),


,
.

,
. , ,

- .
, , (
, ..) , (,
, ).
46

. ,
( )1
( , ).
( patria potestas, manus)
( , , ..).
erga omnes ( )
(actio in rem).
,
,
: , ( )
( ,
), , , ,

(dominus)
.
,
,
( ,
..),
, , ,
.
( : ,
)
actio in personam, ,
.
( ,
)
(, , ),
.
(,
dominus\
, ),
: , ,
. (
);

consortium ercto non cilo (

), , 34.

47

.
,
,
,
, , ,
actio in (,
) actio in personam (,
)2.

,
(, ,
).
.

9.
,
(patria potestas, manus, potestas
liberi in causa mancipii) (
- iura in re) -
, - (
, ) ,
: .
, ( )
(,
: , ).
- ,
iura, - ;
( ) ,
, : ,

(in facultativis non datur praescriptio).
,
. ,
,
(
2

actio in actio in personam . , 31.

48

, ), (
,
,
).
, ,
.

10. .
( )
, ,
( ) (
).
, ,
( )3.
,

(, , ,
..) (
, ).

- municipia coloniae*.
lus Romanus, . ,
III, , 133 . ..,
,
(
).
(, )
, ,
(ager publicus).
.
Municipia , ,
, , ,
. 3

, monstra vel prodigia ( ), .

D. 1.5.14=</. IV.9.3-4; D. 50.16.38,135.
municipia civitates . Ulp. XXII.5; XXIV.28; D. 3.4.2; 4.3.15.1; 38.3.1; 41.2.1.22;
41.2.2; 48.18.1.7; 50.16.16; CI. 6.24.12. . D. 50.1 ad municipalem el de incolis.

nicipes.
curatores syndici,
.
Coloniae5
. (
, ) (coloniae civium Romano
rum) (coloniae Latinae) . Coloniae, mu
nicipia, .


(collegia sodalitates),
6.
(,
..) ,
,
(collegia funeraticia). sodalitates
7.
(lex Iulia de collegiis),
*,
, collegia,
(, , )
. Collegia licita ( )
.
, 10,
piae causae,
,
( ).

". ,
(hereditas iacens) ,

coloniae Latinae . Gai. 1.131. . , 45.

D. 3.4.1; 34.5.20; 40.3.1; 47.22.4; 50.16.85. ., , D. 47.22 (de collegiis et
corporibus), CIL. XIV. 2112 (lex collegii funeraticii Lanuvini). .
Cl. 6.24.8.
7 sodales . D. 47.22.4.
* Suet. Aug. 32; los. Flav. ant. Iud. XIV. 10.8; CIL. VI. 4416; D. 3.4.1, ado
res vel syndici.
9 collegia illicita cm. D. 47.22.3.
10 Inst. III.27.7; Cl. 1.2.19; Nov. lust. 120.
11 Inst. III.27.7.
6

50

12 dominae locum optinet (

) - , , -
(fictio iuris),
.

11.
, , , (
) .
: ,
. , ,
,
(, ,
..).
( )
, , .
, ,
, : ,
, . ,
: (,
)13, , , 14, (status
libertatis)15, (status civitatis)'6
(status familiae)'1,
paterfamilias ",
, (emancipation*.

12

Inst. II. 14.2: nondum aditae hereditas personae vicem sustinet (

). (D. 46.1.22) ,
personae vice fungitur ( ), ,
hereditas iacens, ,
(aditio), .
13 D. 35.4.1.1; 35.2.9.1; 50.16.129. ,
,
: etsi vocem non emisil ( ),
1. 6.29.3.
4 , 34 .
15 status libertatis . Gai. 1.89 ss.; Ulp. V.10. . , 44.
16 status civitatis . Gai. 1.90; D. 1.5.18. . , 45.
' status familiae . Gai. 1.48 ss.; D. 1.5.11. . de statu hominum D. 1.5.
18 D. 50.16.195.2: mortuo patre, singuli singulas familias habent (
).
19 . , 35.

51

,
20.

, , ,
:
(libertini), 21; latinf2; peregrin23; liberi in
causa mancipii2*; nexi addict?1; auctorati,
(lanista) 26;
: , ,
, ..; infames, , 27,
, , cursus honorum,
; ,
, ,
2'.

12. .
( ), ,
, ,
,
(, , ..).

20

. , 34 . (postumi) .
, 44 .
21 D. 38.16.3.1.
22 . , 45.
23 . .
24 servorum loco, , (.
Gai. 1.123,138).
25 addicti . Gell. XX. 1.51, , 25. . , 80.
26 Sen. . XXXVII. 1; . sat. 117; Gai. III.146, 199; Coll. IV.3.2; IX.2.2.
325 . (. CTh. XV.12.1; . Cl. 11.44).
27 infames D. 3.2.1,
: ,
; ars ludicra (); ;
; , iniuria, rapina. dolus malus,
; , ( ),
lempus lugendi ( . , 40). . D. 3.2: de his
qui notantur infamia; Cl. 10.59: de infamibus. servi fisci servi glebae
(), , ,
, ..: D. 1.9.
28 ., , , ,
CI. 1.9; 1.11.

52

(
) , res, ..
. res (,
, ) (servi), (liberi
in causa mancipii), liberi in potestate (, patria
potestas) mulieres in manu (, manus).
, ,
, ,
res, , -
30.
(res) :
, , ,
.
Institutiones,
( ) (res), (summa
divisio) res in patrimonio ( in commercio) res extra patrimonium
( extra commercium)31: ,
. Res extra patrimonium
(,
) - divini iuris (sacrae, religiosae sanctae
- humani iuris (res publicae - , res universitatis,
.. - ). ,
, ,
33.
(res
corporales) (res incorporates)34: ,
, , (quae tangi possunt),
, , , , ; -
, (res quae tangi non possunt), ,
, , ,
29

, , .
, pars de rebus, 2- 3- (Institu
tiones).
30 D. 50.16.49: bona ex dicuntur, quod beant hoc est beatos faciunt: beare est prodesse
( , ,
: ),
3| Gai. II. 1.
Gai. 11.2. . , 63.
31 . D. 30.39.9,
, . . D. 50.8.
34 Gai. . 12-14; Inst. II.2.

53

.. , ,
, , .
.
Res incorporales (in
iure cessiof6.
(divisio rerum), , - res
mancipi ( mancipatio,
mancipium)37 res mancipi, tra
dition. Res mancipi (, ,
)39 : (fundi in Italico
solo), , (servi) ,
(animalia quae collo dorsove domantur), , , , (boves, equi, muli, asini).
res mancipi
: iter, actus, via, aquaeductus*0.
, ,
,
.
,
, .. (quae spirito continentur)*',
, , .., (, ,
..). universitas facti ( ), (corpus ex
distantibus), universitas iuris (.. ),
42.
(quae usu consumuntur) ,
(, , ..).
, res
quae usu minuuntur, ,
(, )43.

35

Cic. top. V.26 ss.

Gai. 11.28 ss. . , 64.
37 Gai. II.14A. . , 64.
38 Gai. 11.19.
39 . , 64.
40 . , 75.
41 D. 41.3.30 .
42 D. 41.3.30 ., , , , corpus ex distantibus,
universitas. hereditas universitas iuris ( ) . , 43.
43 D. 7.5.1.
36

54

(, , ..) (-
..).
:
, , , (res quae pondere,
numero, mensura consistunt)**. 45
res',
() tantundem eiusdem
generis, .
, (res mobiles)
(, : res immobiles)*6. ,
res
47.
(
) ,
(, ) ,
(,
)48.
- (
) . ,
, (
, ). , , ,
..49

13. .
,
:
, .

, , 50.

. ,
44

D. 12.1.2.1.
. , 86.
46 Gai. 11.42,50; Inst. II.6 .
. , 66.
48 D. 6.1.44; 22.1.28; 50.17.173.1.
49 D. 6.1.35.3; 19.1.40.
50 , . D. 2.12.8; 41.3.6,7; 44.3.15; 44.7.6.
45

55


( :
) ( ,
usus usucapio); ,
,
, ,
51.
, ,
non usus.

(, ..) ,
(
).
,
,
. ,
, ;
( ,
) (
: , , ,
..).

14. .


, ,
(
: ,
).

:
.
, ,
, , ,
.

,
51
52

praescriptio actionum . Cl. 7.39.3. . CI. 7.40.

. , 73 74.

56

.
, ,
, ,
(,
).
,
(, );
, ,
, ,
, ,
,
( , ).
, ,
(
, - ).
(, , ),
,
,
(. 1321 )53.

: (inter vivos),
-, (mortis causa),
, , 54.
(, ) (
, -, , ..).
, ,

( ), ,
-
(, ,
).

15.

(essentialia negotii), ,
53

, contractus : . , 85.
donatio mortis causa (
): D. 39.6; CI. 8.56.

57

(accidentalia negotii), ,

.
,
, , .
, .

:
.

( ). ,
(,
, ..),
(ad substantial)
( ad
probationem).

, ,
(certa et sollemnia
verba)
. ,
, XII :
, , 5.
(mancipatio, testamentum calatis comitiis, sponsio)
:
, ,
, .
, ,
, , ,

.

,
(scriptura6.

. , ,
,
55
56

Tab. VI. 1 (=FIRA. 1.43): sicut lingua nuncupassil ita ius eslo; . .
D. 22.4; Cl. 4.21.

58

,
, ,
( ) .

16.

:
(, )
.
: ,

, .
, (ioci causa),
(docendi causa),
(vis absoluta, vis corpori illatay. ,

:
,
.

, ,
.
( -) , lapsus -
, -
, : ,
, , .
, ,
.
, ,
(
,
)58. , ,
(in idem placitum
consensus).
D. 4.2.2.
58 () . D. 12.1.8; 18.1.9;
19.1.21.2.

59

,
, ,
. ,
,
,
. (
), , ,
, : ,
-,

( );
- (, -),
(, ).
, ,
.

.
, ,
, ;
()
,
,
: ,
, , {plus valet
quod agitur quam quod simulate concipitur). ,
, .
,
. , , , (
, ) ,
,
.

17.

, ,

59

. D. 23.2.30; CI. 4.22.2,4.

60

(
), ,
,
.
-
-
(error facti), (vis compulsive, vis animo illata)
(dolus malus).
,
60.
, , ,
: (error vel ignorantia
iuris non excusat). ,
(
), ( ),
( ,
).

, (inutile),
, , (non videtur qui errat consentire).
(. 1425 ).
,
(error facti), : a) error in corpore,
(, )61;
b) error in substantia, ;
c) error in persona,
, intuitus personae, , ,
, , ,
,fiducia ..; d) error in negotio,
, nomen negotii (error in
nomine)61, ; ) error in quantitate,
( 50 100
)63.
60

. D. 22.6.1; 2.6.9; 50.17.116.2: Non videntur

qui errant consentire (, , ).
, . D. 22.6: de iuris et facti ignorantia', Cl. 1.18: de iuris et facti ignorantia.
61 D. 30.4 pr.
62 Inst. 11.20.26.
63 . Cl. 2.5.

61

, , ,
(metus)
(constans homo)6*-, , ,
.
, .
, (coactus, sed voluit).
metus (), vis (). :
65.
, , : ) ceptio metus,
,
; b) in integrum restitutio ob metum,

de facto de iure
; ) actio quod metus causa,
( )66 (in
quadruplum),
, - in simplum,

: , . , , (
, )67
, ,
.

(vis animo illata), , (coactus)
in triplum in simplum ,
, vis.

64

D. 4.2.6: Metum autem non vani hominis, sed qui merito et in homine constantissimo cadat,
ad hoc edictum pertinere dicemus ( ,
, ,
),
65 Quod metus causa gestum erit, ratum non habebo. metus
. D. 4.2.21.5, D. 4.2: quod metus causa gestum erif,
D. 44.4: de doli mali et metus exceptione\ Cl. 2.19: de his quae vi metusve causa gesta sunt.
. D. 4.2.1, ; D. 4.2.5 ; D. 4.2.9 .; 4.2.10.1; 29.2.6.7.
66 . , 31.
67 , , 28.

62

, , dolus malus,
, (deceptor)
(deceptus) ;
dolus bonus,
, .
, dolus malus
, , ,
, , 68. Dolus malus
causam dans , (deceptus)
, incidens,
,
, .
( )
.
, dolus malus causam dans
, , metus,
exceptio doli, in integrum restitutio ob dolum actio doli (
actio de dolo),
; (
)69.
infamia , ,
70.
, in inte
grum restitutio.

18.
Causa .

- ,
( ,
).
, , ,
, : ,
Omnis caltiditas fallacia machinatio ad circumveniendum fallendum decipiendum alterum
adhibita (D. 4.3.1.2). . D. 4.3.1.1; 44.4.8. .
D. 4.3; 1. 2.20.
CI. 2.20 (21 ).8.
. , 1 1 .

63

, ,
(), ,

.

() . , ,
( );
,
, .
stipulatio,
, verbis contracta7|,
,
, , .
(
mancipatio) ,
(causae): stipulatio
, ,
.. mancipatio,
, 72.
,
( ),
,
, ,
(, -
) .

.

: ,
, , , ,
.
(negotium contra
legem) (negotium contra bonos mores, negotium
turpe)7\
,

71

obligationes verbis conlraclae . , 90.

. , 37.
73 D. 22.1.5; 28.7.15; 45.1.26.
72

64

perfecta1*,
; leges imperfectae, ,
, .
,
; ,
;
, (negotium mixtum cum donatione),
, , :
,
.

causa donationis,
75.

19. Causa donationis

(causa donationis)
.
, mancipatio, in iure cessio, traditio (
), stipulatio ( ), acceptilatio (,
).
(, mancipatio , )
(animus donandi) ,
76.

( ,
). dona ( )
(
), ,

74

leges perfeclae,
(quae vetal aliquid fieri, el si faclum sit, rescindil -
- , , );
leges imperfectae, - ; leges minus quam perfeclae,
, non rescindit, sed iniungit ei, qui contra legem
fecit ( [] [] , ,
).
75 , .
76 Vat. 248-316. Fragmenta Vaticana donatio. .
Inst. II.7; D. 39.5; CI. 8.53.
65

. (), , ,
causa donationis,
, . ,
lex Cincia 204 . ..7 (ultra
modum\ ),
exceptae personae1*, ,
iuris, causa donationis,
, -
.
, lex imperfecta,
, ;
exceptio legis Cinciae,
, (,
stipulatio). morte Cincia
removetur, ,
(usque ad supremum vitae exitum),
: ,
, (excep
tio ..)80.
, ,
, , ,
: pactum contractum donationis8. ad substantiam,
, , , ,
(insinuatio apud acta)82.
(donationes
inter virum et uxorem), ( )
, (mores)"; donatio nes mortis causa1*,
, ,
restitutio;
77

Vat. 260 ss. lex Cincia .

exceptae personae . Vat. 298 ss.
79 Ulp. I () (=FIRA. 11.262 nt. 1).
80 ., , Vat. 312.
81 . Vat. 249 (contractus); Consult. IX. 13 (pactio). . Cl. 8.53.25.
., , CI. 8.53.3435. . Inst. II.7.2 ( ,
. 75).
82 Inst. II.7.2.
83 . , 42. . D. 24.1; CI. 5.16.
84 Inst. II.7.1; D. 39.6; CI. 8.56 (57).
78

66

propter nuptias85, ( )
,
()
.

20.
,
, . ,
,
,
, . ,
,
( :
).
(condicio)
,
( ) . ,
: 100 , (
: si navis ab Asia veneritf6.
.
(
);
, , .
, (
) ,
( ) (
).
,
, ,
87. ,
, ,
: , ,
,
- (), ,
Vat. 96; Inst. II.7.3; CI. 5.3.
Wp. II.4; D. 12.1.36; 18.1.3, ; D. 20.4.11.1; 35.1.24;
g7 40.9.29.1; 46.2.14.
. D. 35.1.17.3.

67

( ). ,
( ,
); ,
(
): ,
( , , ),
(
, ).
, ,
, .

,
, , ,
.

: ,
(qui condicione suspenduntur).
(sub condicione resolvuntur)
.
,
,
(, pactum adiectum,
"), ,
.
,
, ,

ex tunc ( , ,
,
) ,
.
,
, ,
: a) condicio impossibilis, , ,
, (si coelum digito tetigeris - 89).
inutilis,
88
89

68

. , 98.
Gai. III.97A.

, mortis causa (, donatio mortis causa)

, ,
, .
, ,
(yitiatur sed non vitiat)\ ,
90; b) condicio iuris, ,
; ) dicio ( ,
), (, ,
, ,
); d) condicio in praesens vel in praeteritum collata, to
, ,
, 91;
) ,
.
( , inutile,
, ),
: , (,
, : ,
- ), : ,
( : ,
, , ,
).
,
, (dies). (
: dies a quo) (
: dies ad quern)92.
dies certus an et quando (, 24 ) die certus
an (, ) sed incertus quando ( ,
: , ).
condicio impossibilis inter vivos . D. 44.7.31; 45.1.137.6; 45.1.7.
, , . D. 35.1.3,
,
. ., , D. 35.1: de condicionibus et demonstrationibus et causis et
modis eorum quae in testamento scribuntur, D. 28.7: de condicionibus institutionum\
CI. 6.46: de condicionibus insertis tam legatis quam fideicommissis et libertatibus.
9|D. 12.1.37; 28.5.72(71).
. D. 28.5.34.

69

, actus legitimin,
: , man
cipatio, aditio hereditatis ( ), ..
Modus ( )
, , ,
.
,
, , (,
- (de cuius) ,
- ..)54.

. ,
est in obligatione,
, ius civile
modus,
, , pacta
fiduciae, stipulationes praetoriae, stipulationes poenae*, denegatio actiones 97.

fideicommissum ,
modus ( ,
..).

21. .

,
- naturalia negotii (
, ,
)
. : )
, ; ) ;
) .

93

dies . D. 16.2.7 .; 35.1.1.2; 50.17.14; 7.3; 18.2.

modus . D. 35.1.17.4; 35.1.80; CI. 8.54(55).
95 . , 32.
96 . .
97 . .
94

70

98. ,
, ,
, , paterfamilias.

,
(). , 99,
, , paterfamilias,
: institoria exercitoria
iussus () ,
.
,
, .
(
) , ,
,
()

, - , (contemplatio domini). , alter ego

. ,
, .
,
, contemplatio domini
(, )
,

(
),
.
(
- ex lege) , ,
, ,
(procuratio).
{procurator).

. , 10. . D. 44.7.43: Obligari potest pater familias suae potestatis

pubes compos mentis: pupillus sine tutoris auctoritate non obligatur iure civili: servus autem ex contractibus non obligatur (
, ); ., , D. 44.7.1.12 furiosus.
. , 35,36 43,44.

71

,
(negotiorum gestio)'00, ,
- ,
, -
,
- .
nuncius,
, (,
)
(dominus).

.
(tutela) {)
,
(vis potestas)"" ,
, , ,
, patria potestas, (
,
, )
.
( ) .
, ,
, , ,
, .
(
procurators omnium bonorum, )
(
) ,


(praepositio).
,
(adquirere per extraneam personam)
, , (res
facti), 102.
100 .

, 99.
, 38.
102 . , 70.
101 .

72

res mancipi traditio (

, )103,
,
inter absentes, ,
.
mandatum ( )104,


(dominus) , ,
.
ius honorarium

: cognitor,
procurator ad litem
.
105.


, , ,
-
. ,
unius rei omnium bonorum ,
,
(administrat qui aliena negotia mandato domini),
.

( ).
.
,
res extra commercium (divini humani iuris),
106, res furtivae, res vi possessae ..

,
, : dominus emptio-

103

)04
1

. , 64.
. , 96.
. , 26.
. , 12.

venditio, 107.
(
,
- in bonis habere)'0*.
,
, , ,
( plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet).
(,
),
:
(resoluto iure dantis resolvitur et ius accipientis).

22.

. ,
,
,
,
( , ,
, ),

.
,
,
negotium inutile, ,
inutilitas ,
, , , : ,
,
.

, inutilitas
: exceptio, denegatio actionis (
109) in integrum restitutio ( dolus
107

legitimatio ad negotium . D. 50.17.11; 50.17.54: Nemo plus iuris ad alium transferre

potest, quam ipse haberet ( ,
); D. 50.17.83.
108 . , 64.
109 . , 27 32.

74

malus metus),
: status quo ante"0.
, ,
iure civili, - iure honorario. (
:
- utile per inutile non vitiatur)
,
,
negotium inutile ,
, ,

, .

. , 32.



23. . - 24. legis acliones. - 25.
legis actiones. - 26. . - 27.
. in iure. - 28. . - 29. in
iudicio. - 30. . - 31.
. - 32. . - 33. extra ordinem.

23.
, ,
, ,
( ).

- (
) .
, ( ,
); -
( )
.
, ,
()
, (,
), , , ,
-
.
XII , , ,
,
.
, rex'
, , 367 . - -

.
D. 1.2.2.14.

76

Liv. I. 40. 5 ss. ,

,
(inter cives).
, 242 . ..
{praetor peregrinus),
(dicere ius inter cives et
peregrinos) (inter peregrines in
urbe Roma).
(aediles curules),
, - ,
( ),
(praesides provinciarum),
.

, ,
in iure ,
,
(iudex privatus),
(iudicium)
.

: , (per legis tiones), , , ,
(cognitio extra ordinem)-, ordo iudiciorum privatorum. , ordo,
:
- in iure, ,
; litis
contestatio, , ,
.
,
iudex privatus arbiter,
.
(album iudicum),
, ,
.
, (
, ),
iudex privatus , decemviri

77

stlitibus (-litibus) iudicandis1.

105 , centumviri
hastae\ 35
, . , 35
242 . .. ( 31 ),
, 4,
105 (centumviri ).
,
, recuperatores5
,
.
,
(iurisdictio)
(tria verba): do, dico, addico6. Do (), , dare
iudicium ( ) dare iudicem (
); dico, , dicere ius,
, , , dicere vindicias,
( ). addicere , ,
in (,
, ),
(addictio)1.
, XII
(Tab. 1.8: post meridiem praesenti litem addicito), ,
2

decenviri stlitibus iudicandis . Cic. pro . XXXII1.97; de domo.

XXIX.78; de orat. XLVI.156. (lex lulia iudiciorum privatoruml) decemviri hastae () : Suet. Aug. 36; Dio Cass. LIV.26; Plin. Ep. V.9.1-2; CIL. VI.3229.
decemviri ad hastam: CIL. X.8260.
(D. 1.2.2.29),
. iudices decemviri,
leges Valeriae- Horatiae.
1 Fest.-Paul. sv. centumviralia iudicia (L. 47).
4 Liv. 1.43.12. . App. . civ. 1.49; Veil. Pat. II.20.2.
5 Gai. IV. 105.
6 Varro, 1.1. VI.30.
7 Fest.-Paul. sv. addicere (L. 12).
, , in iure
: tab. 1.8 (=FIRA. 1.28): Post meridiem prae
senti litem addicito ( ),
addictio .

78

, confessio in iure
(ius iurandum in iure delatum).
cognitio extra ordinem
, ( )
,
.
actio in actio in
personam'. , ,
(, ,
..: iura in re).
(patria potestas, manus ..),
actio in (
potestas, potestates, res).
Actio in personam, ,
, ()
.

24. legis actiones

, ,
per legis actiones, , , ,
9.
XII , , , ,
,
.
. (legis actiones)
: .
: legis actio sacramenti ( per sacramentum) , in
in personam; legis actio per iudicis arbitrive postulationem; legis
actio per condictionem ( condictio).
legis actio per manus iniectionem, manus iniectio iudicati ( , ),
legis actio per pignoris capionem (
, pignus10).
, , ,
, (arboribus
*

Gai. IV.1-5.

^Ga/. rv.l 1.
. , 89.

79

succisis)
(vitibus succisis), 11. ,

, ,
legis actiones (in odium venerunt'2) .
Legis actio sacramenti, , 13
, (in ),
(in personam) .
(potestas, dominium, ..),

, .
actio sacramenti in '\
, in iure,
, , (lis).
, . ,
, in ius (, ,
),
,
(manus iniectio vocati),
(manus iniectio iudicati),
, , ,
( ).
Manus iniectio vocati . ,
, ,
,
, (vocabat in ius). ,
(
), XII 15.

in ius: , (si in ius vocat, ito'6).

11

Gai. IV.I1.
Gai. rv.30.
13 Gai. IV. 13.
14 Gai. IV. 13 ss. legis
actio sacramenti in .
15 Tab. 1.1-4 (=FIRA. 1.26 ss.). . Gell. XX. 1.42-52 (
manus iniectio iudicati).
Tab. 1.1 (=FIRA. 1.26).
12

80

: , (ni it,
antestamino).

(igitur capito)'1.
,
, ,
.
.
XII ,

: ,
18.
,
, (qui in ius vocabit)
(iumentum dato),
: ,
19.

, (vindex),
in iure
!0.
in iure res litigiosa
( ) (actio sacramenti in ),

(verba solemnia)
. ,
21.
{festuca), ,
(, ..), ,
(Quirites = ): hunc ego
hominem () ex iure Quiritium meum esse aio ( ,
), {festuca)

17 Tab.

1.1 (=FIRA. 1.26).

Tab. 1.2 (FIRA. 1.26): si calvitur pedemque slruit, manum endo iacito (=manus iniectio
esto).
19 Tab. 1.3 (=FIRA. 1.26): si nolet. arceram ne sternito.
20 1.4 (=F1RA. 1.27) : adsiduo vindex adsiduus esto; proletario quis
volet vindex esto ( ;
, ). . Gell. XV1.10.5 ss.
21 Gai. . 16 s.
18

(et simul homini festucam imponebat).

vindicatio.
,
(in iure cedere),
(addictio) ,
.
,
(contravindicatio):
22.
, :
(mittite ambo hominem ()).
(illi mittebant)-, sacramentum (
)23, ,
, ,
.
(in
rebus divinis consumebantur).
sacramentum
, ( ) :
1000 , summa sacramenti 50 ; 1000 , 500
.
(aerarium).
(res),
in iure, , , , , :
, ,
- 25.
,
(sententia) iudex pri22
23

24

Gai. IV. 16: adversarius eadem similiter dicebat el faciebat.

Gai. IV. 16: Deinde qui prior vindicaverat dicebat: quando tu iniuria vindicavisti... Sacra
mento te provoco; adversarius quoque dicebat similiter: et ego te ( ,
, : ( ,
)...
500 ; : ), sacra
mentum . Fest. sv. sacramento (L. 466; 468 s.); Varro, 1.1. V.180.
Gai. IV. 14 16. .
. - favor libertatis - onerarentur adsertores ( ), , -
.

23

Gai. IV.17.

82

(, ,
tus
) (vindiciae)

(praedes litis et vindiciarum):

, - ,
,
26.
(secundum
Ubertatem).

(litis contestatio),
27, (iudex privatus)
, in iure, .
, ,
, , utrius sacramentum iustum,
utrius sacramentum iniustum esse, ,
, 2*.
(vindi
ciae) , ; ,

, (ma
nus iniectio), ,
(praedes litis et vindiciarum)
. sacramentum (
) praedes sacramenti.
,
actio duplex ( ) ,
. ,
, (IV. 16)
(hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio),

Gai. IV. 16: postea praetor secundum alterum eorum vindicias dicebat, id est interim ali possessorem constituebat, eumque iubebat praedes adversario dare litis et vindicia
J7 rum, id est rei el frucluum.
Fest.-Paul. sv. contestari (L. 34): contestari est, cum uterque reus dicit: testes estote (
: 21

). . Fest.-Paul. sv. contestari (L. 50).

CC. pro Caec. XXXIII.97; de domo. XXIX.78.

(contravindicans)29.
, , vindicationes
,
.

(sacramentum), (
, , -
). ,
,
30.
, rei vindicatio
,
(petitor) ,
(possessor),
,
.
.
sacramentum .
,
(commodum possessionis),

, : , (possideo
quia possideo).
,
, (
actoris videri), ,
(iustum), (iniustum).
,
(actio per sponsionem)

, 31.
actio
sacramenti in actio duplex32:

25

. Gai. . 16: adversarius eadem similiter dicebat etfaciebat.

. , 70.
51 Gai. IV.93-96.
32 (IV.91).
30

84


, petitor possessor,
.
vindicatio
(iusturn dominium),
(adversarius)
(eadem similiter dicebat et faciebat). ,
, (qui prior vindicaverat):
,
(,
, , ,
, , )34.
, ,
, , reus,
35.
petitor actor
possessor is cum quo agitur (, )
reus - .
,
, (
) .
, .
, :
(mittite ambo )
, ,
- ( )
(secundum alterum eorum vindicias dicebat, id est interim aliquem possessorem constituebat). vindiciae
.
(legis actio sacramenti in perso
nam), ,
.
, in iure,
36. ,

Gai. IV. 16.

Plaut. Rud. IV.3.86; Cic. pro Mur. XII.26; Gelt. XX.10.9; Boel. ad top. III.5.28.
Cic. de orat. 11.43.183; 11.79.321; Fesl. reus (L. 336); Fest.-Paul. contestari (L. 34); Gelt.
36 XX.10.9.
at. Prob. IV. 1: Aio te mihi (decem) dare oportere ( ,
10) (=FIRA. 2.456); Cic. de nat. deor. 111.30.74 ( ,
).

(confessio in
iure), , litis contestatio
iudex privatus, ,
sacramentum .
, , , ,
, manus iniectio
.
() legis actio per iudicis (arbitrive) postulationem37
legis actio per condictionem3S.
- -
in iure .
XII , actio familiae erciscundae,
consortes39.
(arbiter), (),
,
, addictio , ,
, (
XII ).
, III . ..,
(actio communi
dividundo)*0. XII
,
sponsio",
. , in
iure , ,
, , :
, 10
; :
? (ex sponsione te mihi decem milia sestertiorum dare oportere aio:
id postulo: aias an neges). ,
confessio in iure,
; , , , :
, (quando tu negas, te

37

Gai. IV.17.
Gai. rV.17-20.
39 . , 56.
40 . , 24.
41 Gai. rv.17. . , 90.
38

86

praetor iudicem postulo uti des). apud iudicem,

in iudicio.
- legis actio per condictionem,
, (III-II . ..),
, - (certa
res)*2.
,
, ,
in iure : ,
(quando
tu negas, in diem tricensimum tibi iudicis capiendi causa condico).
(vades).
in iure, ,
, apud
iudicem.

25. legis actiones

(legis actio per iniectionem)*1,

, (manus iniectio iudi
cati), , in iure,
(manus iniectio pro
iudicato).
manus iniectio vocati,
(manus iniectio),
. Iudicatus,
,
, :
44.
addictio ,
(vindex),


42

Gai. FV.19.
" G'; IV.21-25; Gelt. XX. 1.42-52.
Gai. IV.21: nec iicebat iudicato manum sibi depellere et pro se lege agere.

87

.
(infitiatio),
(lis infitiando crescit in duplum). , ,
{pro se
lege agere), ,
, ( manus iniectio ),
(manus iniectio
iudicati) (fur manifestus), ,
45.

. (addictus)
. ( )
30 . XII
46. ,
, ,
. 30

(nundinae) ,
. ,
,
. ,
:
. ,
(tertiis nundinis partes secanto. Si plus minusve secuerunt,
se fraude esto)*1.
? ,
, ,
,
.
,
, ,

(). , ,
.

XII (trans Tiberim),
45

Gai. IV.25.
Tab. II1.3 (=FIRA. 1.32 s.).
47 Tab. III.6 (=FIRA. 1.33); Gelt. XX. 1.48-52 ( ).
46

48, .
, ,
,
, (civis)
49.

(legis actio per

pignoris capionem), 50,
(lege), -
(moribus). mores ,
(miles)iU. ,
. , -
tributum, , -
. aes
equestre, ,
(aes ordearium).
Pignoris capio ( XII )
, , ,
52, , ,
(merces locationis),
. ,
(lege censoria) pignoris capio
(publicani) vectigal,
(ager
vectigalis)53. ,
. , , ,
legis actio
: 1) (non apud praetorem), 2)
(absente adversario),
3) ,
nefasti54
legis actiones.

peregre (Gelt. XX.l.47).

, 45.
,, Gai. IV.26-29.

5().

SJ
sj

Gai. IV.27.
Gai. IV.28.

54 .

, 63.
dies nefasti cm. Varro, 1.1. VI.30.

55 , legis actiones
(nimia subtilitas) (in odium
venerunt), ,
, (vel qui minimum errasset litem perderet).
, .
, legis actiones, actio in
: actio in per sponsionem, , actio sacramenti in
;
.
actio in per sponsionem 56.
sacramentum
(sponsio)S1 : ,
, , ,
25 ?51
summa sponsionis ( ),
-,
( ),
, - , -
(non tamen haec summa sponsionis
exigitur: non enim poenalis est, sed praeiudicialis, et propter hoc solum fit,
ut per earn de re iudicetur). , ,
.
,
sponsio, actio simplex, actio duplex
, : ,
, (unde etiam is cum quo
agitur non restipulatur). ,
, ,
actio sacramenti in .
(praedes litis et
vindiciarum) (cautio)59
- .

55

Gai. rv.30.
Gai. IV.93-96; Frag. Aug. IV.95-96.
37 . , 90.
58 Gai. /.93.
59 . , 32.
56

90

26.
, ,

60. actio in per sponsionem
, ,

.
,
, -,
, ,
,
. 338 . .. ,
. 242 . ..,
( ),
praetor peregrinus, ,
.
legis actiones, cives.
,
civitas, legis actio
nes (fictio civitatis).
(recuperatoria); recuperatores
242 . ..

, per formulas per concepta verba,
, ,
,
.
(Lex Aebutia) 130/120 . .., ,
,
legis actiones (
actio in per sponsionem)
,
(praetor peregrinus).
(lex Iulia iudiciorum privatorum) 17 . .. cives ,
:
, , Gai. IV.30.

91

(centumviri), actio damni infect?',

62.
: in iure (
in iudicio ( ); -
(iudex unus),
(, )
(recuperatores)
.

:
,
(iudicium), 63.
ones ,
,
tio ex stipulatu, actio venditi ..): ,
,
, .
, ,
denegatio actionis.
, ,
: datio iudicii , dicta , acceptio iudicii .
,
,
estatio), litis contestatio
. Litis contestatio
:
(actio bis de eadem re ne sit).
, ,
: personae, ,
; petitum,
; causa petendi,
, . ,

-

1: tantum ex duabus causis permissum est lege agere: damni infecli et si centumvium futurum est (
),
70.
:
. 11.34 (52 . ..).

petitum
,

ausa petendi,

64.

contestatio, (
petitum causa petendi),
, , ,
, sententia iudicis,
65.
,
(
actiones in factum)66, ,
:
, , .
, , legis actiones, formulae
,
, .

( emptio-venditio, ..).
,
(cognitio extra ordinem)
,
( III . ..)
, , 342 .67
Litis

personae,

27. .
in iure
, , legis
actiones, : in iure apud iudicem;
cognitio extra ordinem.

res iudicata, , ne bis in idem (bis de eadem re ne sit actio) cm.

CI. 7.56; 7.60; Epit. Cod. Greg. Wisig. X.13 (=FIRA. 2.664).
res in iudicium deducla,
res iudicata (Frag. Aug. . 110).
. , 107.
. , 31.
CI. 2.57(58): Iuris formulae aucupalione syllabarum insidiantes cunctorum actibus radicitus
amputentur (
). ( ,
legis actiones) .

D. 42.1; CI. 7.52, D. 44.2;

M Gai. III. 180.

93

in iure ;
,
manus iniectio vadimonium:

(vades, vadimonium)61.
,
, , ,
, (sio in bona) 69,
, iudicium,
.

,
.
,
(
),
(,
, ).

, postulare pro aliis,
(advocati)
(patroni).
, , .
,
, (cognitor),
, (procurator) -
70.
Cognitor alter ego
.
, , ,

(cautio (satisdatio) iudicatum solvi), ,
, 71. 68

in ius vocalio vadimonium . Gai. . 183187; . sat. 1.9.35 ss.,

74 ss. ( ); . ( ,
cognitio extra ordinem) D. 2.4 CI. 2.2; D. 2.6; 2.7.
69 Missio in bona, bonorum vendilio latitans'. . , 30.
70 Gai. IV.82-84; Frag. Aug. IV.90-94; PS. 1.2, 3; Vat. 317-341; D. 3.3; CI. 2.12.
71 Gai. rV.91; D. 46.7.

94

, procurator
. ( ),

.
Procurator ad litem
, {procurator om
nium bonorum).
(
) cautio iudicatum solvi'
, satisdatio ratam dominum habiturum ( cautio de rato),
,
, (dominus)72.

28.
Iudicium
: iudicis nominatio, (Titius iudex esto;
Titius, Caius, Sempronius, recuperatores sunto)\ pars pro adore,

(si paret...)\ pars pro reo,

(si non paret...)\ iussum iudicandi,
, ,
- (si paret... condemnato; si non paret... absolvito).
,
, in iure , ,
,
.
iudicium :
; (
), ()
, , , 100 ;

<'

rv.98; Consult. .6.12.

95

, , ,
.
iudicium . .
intentio condemnatio,
demonstratio adiudicatio13.
exceptio, taxatio praescriptio.
Intentio74 ,
: si paret ..
; in ius in factum concepta. ,
, , sponsio\
: ,
100 ... , (siparet Aulo
Agerio Numerium centum mila dare oportere ex sponsione... iudex condemnato). ,
(an debeatur),
(iquantum)15.
(quidquid dare facere oportet).
Intentio in ius concepta , ius civile
,
. in factum,
, 76. ,
,
(actiones in factum conceptae),
.
intentio condemnatio (
)77 (decem milia sestertiorum)
(quidquid dare facere oportet - iudicia bonae fidei78 - ex
fide bona).
.

73

Gai. IV.39-43.
Gai. 1.41: intentio est ea pars formulae, qua actor desiderium suum concludit (
, ),
75 Gai. .49-52.
76 Gai. IV.45-47. actio depositi in factum cm. Gai. IV.60.
77 Gai. IV.43: condemnatio est ea pars formulae, qua iudici condemnandi absolvendive potes
tas permittitur ( ,
),
78 . , 31.
74

Condemnatio , (iudex) ,
(siparet... condemnato; si non paret... absolvito).
(demonstrate),
, ,
,
quod80; (
:
mancipatio, emptio-venditio, stipulatio, mandatum ..),
demonstrate.
(adiudicatio)*' ,

.
actio familiae erciscundae, actio communi dividundo!3 , , actio finium regundorum,
(con
demnatio). , adiudicatio
().
, , ,
intentio condemnatio. , ,
, condemnatio (praeiudicia,
, ), , ,
status - (an Titius liber sit; an
Titius libertus sit ..)*5.
, ,
, legis actiones (sicut olim fieri solebat,
), actiones in

79

Gai. IV.40: demonstrate est ea pars formulae quae (principio ideo inseritur), ut demonstretur res de qua agilur ( , (
), , ),
Gai. IV.40: quod A.Agerius (apud) N.Negidium hominem deposuil ( .
. ); : quod A.Agerius N.Negidio hominem vendidil (
S| . .).
Gai. IV.42: adiudicatio est ea pars formulae, qua permittitur iudici rem alicui ex litigatoribus adiudicare ( ,
- ),
". , 59.
8<
8S

. , 72.
. , 70.

Gai. rv.44; Inst. IV.6.13 (

praeiudicia).

97

(in ipsam ),
(litis aestimatio)16. ,
, ,
(aestimatio),
(iusiurandum in iudicio).
,
, taxatio (
)117,
. taxatio

: , (actio de lio)M taxatio (dumtaxat de peculio);
taxatio
, () (in id quod (reus)
facere potest), .. ,
.
, , ,
, (exceptio),
"9. (exceptio) ,
,
, , ,
..
(peremptoriae)
(dilatoriae)90:
(,
);
(,
) ,
. , ,
,
(plus petitio tempore)*.

!6

Gai. IV.48.
taxatio . Gai. IV.51-52.
. , 43.
89 Gai. IV.l 15-126; Inst. IV. 13; D. 44.1; CI. 8.35.
90 Gai. IV.120-125.
91 plus petitio tempore plus petitio . Gai. IV.53A; PS. 1.10.
17

, , replicatio
( ) duplicatio 92.

praescriptio, ( praescribere= , ,
)
: ,
(dies) -
(ea res
agatur cuius rei dies fuerit). Ho praescriptio
(pro actore), (pro )
exceptio.

29. in iudicio

(, , ),
litis contestatio, iudicium.
, iussum iudicandi, ,
, adiudicatio
(
praeiudicia).
, , in iudicio,

(, ..).
- ,
(libera
probatio),
,
, -
.

30.

(obligatio iudicati);

Gai-

IV. 127-129.
IV. 130137.

, .
manus iniectio
(ac
tio iudicati) (
venditio). Actio iudicati95 () venditio

. ,
(actor), ,
,
.
(infitiatio)
, ,
( )
()
, , .
actio iudicati ,
, in duplum,
summa condemnations (
). Actio iudicati
30
, , 94.
actio iudicati
.

( venditio)91,

, ,
.

94

: res iudicata pro veritate accipitur

(D. 50.17.207). (
): D. 42.11.63. . D. 44.2.3. , . GaiIV.108; D. 42.1; CI. 7.52.
95 Gai. IV.9; IV. 186; D. 42.1.6.3: iudicati actio perpetua est et reipersecutionem continet: item
heredi et in heredem competit ( ()
:
). . PS. 1.19.
96 Gai. III.78.
97 Gai. 111.7781; IV.34 s.; PS. V.5A-B; Val. Prob. V.24: bona ex edicto possideri proscribi
venirique iubebo ( ,
) (=FIRA. 2.457); Inst. 111.12.

100

:
missio in possessionem (missio in

*3 a) rei servandae causa,

. proscriptio, curator rei servan causa, ,

,
.
magister
, , ,
,
.
30 , ; 15 , .
,
, , ,
, ,
. ( emptor),
*,
. , ,
.
(decoctus)
emptor , ,
:
(actio Serviana), (
emptor) (ficto se herede)\
actio Rutiliana ( ,
venditio), 100, intentio
, condemnatio
( emptor). :
, () 1000
, , , ( ) 1000
.
,
(latitatio) ,

(infamia).

,
(cessio ex lege Iulia) distractio.
;
, in
famiam.
Bonorum distractio -1'
,
, (furiosus),
(prodigus) ( distrac
tio ex edicto) ,
infamia (distractio ex Senatus consulto).

31.
, ,
.
.
A) Actiones in actiones in personam'02. ,
, agere sacramento,
(, , ..);
(obligationes). ,

aestimatio, , (in
ipsam ), 103.
actiones in vindicatio
ns petitiones, a actiones in personam - condictiones ( legis actio per
condictionem).
B) Actiones civiles actiones praetoriae (, ,
honorariae).
( ), , ,

ius civile ius honorarium.
.

101

D. 42.3; CI. 7.71.

Gai. IV.1-5; Inst. IV.6.3. . Frag. Aug. IV.95.
103 Gai. IV.48.
102

102

Actiones civiles ius civile,

edictum, iudicium dabo.

.
,
- actiones in ius (conceptae), , - in
factum (conceptae)'0*, , ; actiones praetoriae,
ius civile, .
C) Actiones directae actiones utilesm. (actiones directae) , ,
. (actiones utiles),
, , ,
,
. actiones ficticiae"*,
(fictio) - (,
actio Publiciana'07-,
emptor actio Serviana),
(, actio de peculiom, actio Rutiliana'09),
intentio , condemnatio -
(, actio institoria"0).
actiones ad exemplum,
.
D) Actiones poenales, rei persecutoriae mixtae'".
, , ,
( ),
- simplum (,
), - ,
(duplum, triplum, quadruplum), actio quod metus causa"2.
,
104

,
105

. IV.45-47.
0 . , 51.
107 fictio iuris civilis . Gai. IV.32-38. fictio civitatis . Gai. IV.37.

.. *, 64.
. . 43.
,1.* IV.35.
. 43.

rv.6-9; Inst. IV.6.16-19.

'-. , 17

103

"3. rei persecutoriae ,

(quibus tantum persequimur),

(res litigiosa) (, ,
). (actiones mixtae),
, , (et et perse
quimur),

"1.
(
)"5, , (rei
persecutoriae), .
)
Actiones stricti iuris, bonae fidei arbitrariae.
(officuim iudicis),

.
(actiones strictae) - ,

(, actio ex stipulatu, ,
).
(actiones bonae fidei)
, ex fide bona: , ,
(quidquid dare facere oportet ex fide bona"6).

.
actiones arbitrariae117 iudex arbitrium de restituendo:
, ,
,
( ),
( : neque ea res
arbitrio iudicis A. Agerio restitueretur). ,
, (aestimatio)
(iusiurandum in litem) ,
(taxatio), 113

Gai. IV.8: quibus persequimur.

, , duptum actio iudicati, , infitiatio,
quadruplum ( ) actio vi raptorum.
"s Gai. TV. 112.
116 iudiciae bonae fidei Cic. de off. .70; Gai. IV 62; Inst. IV.6.28 ss.
117 Gai. 14; Inst. IV.6.31 ( ).
114

104

,
. , ,
"8,
,
(omnia iudicia absolutoria esse), ,
.
) iudicia legitima iudicia imperio continentia"9.
iudicium (legitimum),
:
cives, iudex (unus) ,
.
, iudicium
imperio continens. , (iudicia
imperio continentia), , 120,
(iudicia recuperatoria). iudi
cia legitima (
, ) 18 litiscontestatio,
; iudicia imperio continentia
, (
imperium ). ,
,
.
.
G) (actiones noxales'2').
. ,
(, ), ,
.
(aut iudicium suscipere), aut dedere, - ,
, (=),
'22.

32.

,
(ius honorarium, adiuvandi, vel

--------------20 jy 103-109; Frag. Aug. IV.97-107.

I'-IV. 105.
122 C?: IV-7579; . Inst. IV.8; D. 9.4; CI. 3.41.
'~- , 36.

105

corrigendi, vel supplendi iuris civilis gratia) , .

,
, ,
,
( , ,
..).
.
, imperium ,
, ([magis imperii quam
iuris die tionis):
imperium,
. :
A)
Interdictam, ,
(summario cognitio).
, ,
lex Aebutia, inter cives.
,
,
, ,
( possessio ager publicus). , ,
, , ,
Sententia Minuciorum
(Genuati) Veturii Langenses (117 . ..).
,
(, ).
, ,
,
(interdicta restitutoria);
(
- : interdicta exhibitoria)\ , (
: , mittite ambo )
(interdicta prohibitoria)'2*.
, interdicta ( )
(sine ).

Gai. IV.138-170; Inst. IV. 15; D. 43.1; CI. 8.1. . , 70.

Gai. IV. 140.

124

106

, , actio in personam ex interdicto,

legis actio per sponsionem,

0
, , ,
actio in per sponsionem.
B) In integrum restitutio125 (ope
magistratus), ,
ius civile,
( in integrum
restitutio ob dolum'26).
, iudi
cium rescindens, ,
, iudicium rescissorium,
.
C) (cautiones) (stipulationes praetoriae'21) ,
(,
) .

sponsio stipulatio|2\ Stipulationes praetoriae
: repromissiones, , satisdationes,
, (fideiussio), (pignus,
hypotheca).
D) (missio in possessionem)
, ,
, (latitans) . ,
missio rei servandae causa ven
ditio. Missio in possessionem : missio in (
) missio in bona (
). Missio
(decretum) postulatio
.
,

is .

-------------------------------

' IV-58. >25; D. 4.1; . PS. 1.7.

, , |, 17.
12! pSt HI-18.2; D. 46.5: de stipulalionibuspraetoriis', Inst. IV. 11: desatisdationibus.
t-M.

, 90.

107

)
venditio distractio
.

33. extra ordinem

ordo iudiciorum privatorum
,
, per formulas. extra ordinem,
ordo, ,
, ,
,



(, )130.
,
,
,
. (appella
tio), , ,
iudex privatus (
), (
in iure), .
cognitio extra ordinem
:
(, , , ),
,
, ; , ,
,
( )
{praefectus praetorio),
(vice sacra)'1', ,
, ,
.

129

. , 30.
165 . .. D. 28.4.3.
cognitio extra ordinem . D. 50.13.5. , ,
de cognitionibus. . D. 50.13.
131 CI. 7.42.
130

108

'32, ,
,
(praetor fideicornrnissariusm)\

.
(praetor tutelaris)
,
praetor de libertalibus causis'u.
querela inofficiosi testamenti135 ,
, ,
( querela cognitio).
(cognitio)
.
, , princeps
(decreta), ,
.
rescripta, ,
,
(jj preces veritate nitantur). .

.
extra ordinem
:
, ( ) in iure in iudicio
136; (ex officio)
,

;
( )137;
2^
^- , 51.

'4231-

56.1, . ,
q exlra ordinem ,
us , 1 inofficiosi testamenti . , 52.
/ 7 - 0 : Inst. IV.17; D. 1.2.1; 5.1; CI. 1.45, 48; 3.13; 7.48.
'Ces pedanei< ,
137 CI

7 43 'CTh' U6-8=CI- 3-3-5; CL 3-3 . CI. 7.45.

( praefectus praetorio, viCe

sacra)138;
(in ipsam ) ;
139;
( militari), ,
apparitores ( )140.
in ius vocatio, ,
evocatio, . Evocatio
: denuntiatio
( ,
), Ubellus, ,
:
. per libellos
:
(libellus conventions)
(libellus contradictions),
141.

.
, (ultimo
cognitio),
.
.
.
,
(
: inquisitio),
: ,
..142

138

Lex. Rom.Burg. 33 (=FIRA. 2.739); D. 49.1, 2, 4. ., ,

D. 49.12 CI. 7.61-70, CTh. XI.29 s.
139 temere litiganlium (. Inst.
IV. 16).
140 CI. 7.53; 8.22, 12.52, 60; lex Rom. Burg. 30 (=FIRA. 2.737 s.).
141 D. 2.4, 6, 7; CI. 1.20; 2.2. cognitio extra ordinem
( litis contestatio),
; . CI. 3.9.
142 . PS. V.15; 25.6; D. 22.5.2, 3; lex. Rom. Burg. 32 (=FIRA-(
2.739); D. 22.3, 5; 42.2; 48.18; CI. 4.20; 4.35.22; 7.59; 9.41.
110

, (confessio in iudicio) ,
, (iusiurandum in iudicio),
, ,
. ,

.

;
,
(honestiores humiliores)'*1.
,
:
iuris tantum, ,
iuris et de iure, .

.
,
([iudex a quo),
, ( ), (litterae di-

miss oriae).
,
(ius novorum).
(res iudi
cata)'**, (. . 324
: ), (res
iudicata pro veritate habetur).

(apparitores, exsecutores).
(missio in ),
distractio ( venditio
),
(pignus ex causa iudicati captum).
,
(aestimatio, ),

144

DM4oH,aTMep' CTh' XI.39.3.

u 42 1; CI. 7.52, 56, 60.

Ill

, -
(lis).
cognitio _
(episcopalis audientia)
,
145.
, cognitio extra ordinem .



34. . - 35.
. - 36. . Patria potestas. - 37. Manus. 38 (tutela) (). - 39.
(gens). - 40. (sponsalia). - 41.

, , . - 42.
(matrimonium). - 43. . ;
(peculia). - 44. (status
libertatis). -45. .

34.

, , , .
,
: ) familia
; )
, ,
, .
(D. 50,16,195,2-4),
(familia proprio iure familia iure
paterno, familia ),
(familia communi iure) (gens).

(consortium ercto non cito),
familia communi iure,
. ,
, 1, Gell. 1.9.12: omnes, simul atque a Pythagora in cohortem illam disciplinarum recepti erant,
quod quisque familiae, pecuniae habebat, in medium dabat, el coibalur societas inseparabis ,<* illud fuit anticum consortium, quod iure atque verbo Romano apellabatur
<^ non cil0>) ( , ,
, ,
, , , -

3-
, 1933 .2
{familia proprio iure)
, , pater
(natura), (iure),
.


pater, .
,
, (singulas familias incipiunt
habere)'. (adgnatio),
.
(familia communi iure),
.
, (gens)
, ,
... (familia plurium
personarum, quae ab eiusdem ultimi genitoris sanguine proficiscuntur...
quasi a fonte quodam memoriae), ,

. ,
, 4.
gens ,
, ,
() (sacra), -

2
5

); Fesi.
turn citumque (L.72): Erclum citumque fit inter consortes, ut in libris legum Romanorum le ,
gitur ( ,
). . Cic. de or. I. 56.237: quibus verbis erctum cieri
oporteat ( ); Fest.-Paul. sv. disertiones
(L.63): Disertiones patrimoniorum inter consortes (Disertiones - ,
); Serv. ad Aen. VIII.642.
Gai. III. 154A.
: D. 50.16.195.2
(Ulp. 46 ad ed.).
Gai. III.17: totum gentilicium ius in desuetudinem abiisse. . Ulp. XXVI.1A: Nunc
nec gentilicia iura in usu sunt ( ). . :
Coll. XVI.4.2. Tituli ex corpore Ulpiani.

114

(sui heredes) (adgnati)5. ( )

, , a gens ens-
,
- ; , ,
(gentiles)
: XII
(ab intestate)
(adgnatus proximus) ,
.
, gentiles
, (adgnatus)
.
(pater), - ,
; gens,
,
. ,
(
- sacra familiaria). (sacra gentilicia)
:
(, ) (
), gens, ,
,
. , gens
(nomen gentilicium),
() (, Marcus Fabius)\

XII (tab. V.4-5=FIRA. 1.38) : Si intestate moritur, cui suus

heres nec escit, adgnatus proximus familiam habeto. 5. Si adgnatus nec escit gentiles fa (habento) ( -, , ,
, .
, ).
Ulp. XXVI.1-1A (=Coll. XVI.4.1-2); D. 28.2.9.2
,[ 1 ad Sab), si intestate moritur, D. 50.16.195.1
P 46. ad ed.), : adgnatus proximus familiam habeto (
). Cic. de inv.
II
148: Si paterfamilias intestato moritur, familia pecuniaque eius adgnatorum gentiliume esto ( , , ). . Auct. ad . 1.13.23.

, ,

';:

115

(cognomen),

(, Publius Cornelius Scipio).

(consortium ercto non cito) (fratres)6
familia communi
iure, .
, ,


. , 7,
(societas inseparabilis), ,
, XII ,
(actio familiae erciscundae),
.

,
(consortes) (solidum).
, consortes
(ius prohibendi),
: (intercessio)
, .


- ;
, ,
(potestas). , , ,
a priori.
,
,
.
( -
8) ,
6

. , 59.
Gelt. 1.9.12.
' , (Aelii Tuberones - II . ..),
17 ( )
, .
(Ptul. Paul. Aem. 5.4; 28.12; Vat. Max. IV.4.8) ,
.
1

116

.

; ,
,
.
, ,
: , ,
ens. , ,

pater (avus) ( - proavus), .
(
), (sui heredes) (fratres consortes)

.
,
. gens,
.

; XII
: -,
, ,
, .
, 9.
,
(adgnatio)
, a gens -
, (omnium agnatorum).
,
10.
, ,
(pater, avus,
proavus),
- , ,

Tab
fatnir 4 5 (=F,RA'1'38): Si intestato moritur, cui suus heres nec escit, adgnatus proximus
,
Si adgnatus nec escit, gentiles familiam (habento).
____ I
SV.
>1
< < / I
adfinibus et nominibus
eoru T arenS (L' 247); D' 38.10.10.18 {Paul. lib. sing, de grad, ed
"4; D. 38.10.4 pr. (Modest. 12 pand.); Cic. de off. 1.17.54.

117

(cognomen),

(, Publius Cornelius Scipio).

(consortium ercto non cito) (fratresy
familia communi
iure, .
, ,


. , 7,
(societas inseparabilis), ,
, XII ,
(actio familiae erciscundae),
.

,
(consortes) (solidum).
, consortes
(ius prohibendi),
: (intercessio)
, .


- ;
, ,
(potestas). , , ,
a priori.
,
,
.
( -
") ,
6

. , 59.
Gelt. 1.9.12.
* , (Aelii Tuberones - II . ..),
17 ( )
, .
(Plut. Paul. . 5.4; 28.12; Val. Max. IV.4.8) ,
.
7

; , ,
.
, ,
: , ,
gens. , ,

pater (avus) ( - proavus), .
(
), (sui heredes) (fratres consortes)

.
,
. gens,
.

; XII
: -,
, ,
, .
, 9.
,
(adgnatio)
, a gens -
, (omnium agnatorum).
,
10.

, ,
(pater, avus,
proavus),
. , ,

---------------------

I 4 5 (=FIRA-1 '38): Si inleslato moritur, cui suus heres nec escit, adgnatus proximus
10 Pest ^a^et0- Si adgnatus nec escit, gentiles familiam (habento).
eon parens (L' 247); D. 38.10.10.18 (Paul. lib. sing, de grad, ed adfmibus et nominibus
m). D. 38.10.4 pr. (Modest. 12 pand.); Cic. de off. 1.17.54.
I

117

, -
-
". !
, , J
390 . . . ( ), - '1
( inopiam cibatus)'1.
, , 60 . I
, 20 (
), , 1

, I
. ,
XII
2- -1
,
(lex Cincia de donis et muneribus)'1 1
(lex Furia)'\
, ; I
I
; , , ius osculi, 1
. ,
, ( cndfxan), - I
(quaest. Rom. 6). - I
, -
, I
, - I
. , I
, |

" Argei . Ovid, fasti V.621-624; V.630 ss.; Fest. sv. sexagenarios (L. 450, 1
452); Fest. sv. Argeos (L.14); Plut. q.R. 32.86; Dion. 1.38. 1-4; Varro de vita p. Rom
2.87=. 523.22 (Semi 3.133); Varro, 1.1. V.45; VI1.44; Macrob. sat. 1.11.47; Liv. 1.21.5;
Aul. Gelt. X.15.30; Lad. ep. 18(23).2; Prud. contra Symm. 11.292 ss.
12 Fest. sv. sexagenarios (L. 452): Sunt, qui dicant, post urbem a Gallis liberatam, ob inopiam
cibatus, coeptos sexaginta annorum homines iaci in Tiberim... ( ,
, - 60 ...).
13 - 204 . .., - j
. .
14 ,
204 . .. ( ) 169 . .. (
).
118

), ( , - ,
ccessio graduum), - v) , -
-
,
.

, - (Gai. III. 17):
, , gens
.


,
.

-
.
,
( ,
, ), , ,
. gens, -,
- , ,
.
- ,
.
, , ..

XIX ., .
, .
, ,
.
,
, , , , .

,
.

119

!
. : ]
- - -
- ( ) -


,
.
: 1)
; 2) ; 3) ,
pater (
- ius vitae necis)\
4) (adgnatio); 5) -1
(suus heres), , , ; 6)
, ; 7)
.
-1
gens .
, -1
, : - ]
, ,
, - gens, , -j

( , !
).
, gens , ,
.
gens, ,
: !
(nomen gentilicium)
(cognomen), ;
|
( ),
XII 2- |
, - ; j
: -,
IV III . .. -
(gentes); , IV . .. ,
120

.
gentes - ,
gens. ,
,
(V . ..),
,
0 .

, familia -
.
familia
, ,
origine :
. ,
, -,
, gens ( genus) -
, gentilis. ,

.
familia pecuniaque,
XII 15,
.
, ,
,
(ius familiae pecuniaeque habendae), familia pecuniaque,
-, .
, mancipatio familiae,
,
(testamentum per aes et libram), familia

Pecuniaque'1'.
a

. Aucl. ad Herenn.
3-23 Cic. de inv. 11.50.148: paterfamilias uti super familia pecuniaque sua legassit, ita
us esto ( , >>)- (11.224) , , ,
11>' (uti legassit suae rei, .=). pecunia tutelave
' (Ulp. XI.14; D.50.16.53 .) ' , 14 " .
.102-104.

121

35.

:
, ,

, ,
, .
- pater familias,
( ).
, ,
, sui iuris,
(adrogatio) (potestas) pater.
, ,,
,
,
.
, .
,

, .
, ,
; -
, ;
, .
, . ,
, ,
17.
,
,
.
- .
,
17

Gelt. .23.4-5. (II.25.6),

; (Rom. 22.3), #
( ?),
.

122

qgTKO : , - 18.

(4uas seminarium rei publicae),

(liberorum quaerendorum causa)20.
,
(suus heres XII ), ,
, ,
,
(turbatio sanguinis), , ,
, .
,
,
,

: ,
, , -,
21.
(
), ,
(uxorem, quod vinum bibisset, fusti percussam interemit)22,
.


, . ,

(ius testamenti faciundi)22, , , ,
Ps. Demost. 59.112.
Cic. de off. 1.17.54: prima societal in ipso coniugio est, proximo in liberis, deinde una do
le pUS comn>unia omnia; id autem est pricipium urbis et quasi seminarium rei publicae.
scienica 120, 129 (Vahlen); Plaut. capt. 821; Cell. IV.3.2; XVII.21.44 (. Dion.
21 PI 5 ^p' '" 3; Fest. sv. quaeso (L. 312); Suet. Iul. 52; Macrob. sat. 1.16.18.
w. Rom. 22.3; Plin. n.h. XIV. 13.89 s. (
22 ,); -phil 1128 69; Tert. apol. V1.4.
_- 1. n.h. XrV.13.89: Vol. Max. VI.3.9: Plut. a.R. 6: Serv. ad Aen. 1.737; Arnob. adv.
|9

123

. (lex 0
conia) 169 . .., !
, - , -
,
.
(tutela mulierum),

24, ]
patria potestas.
,
(tutela impuberum) , ,
, , -'
.
(manus) usus '
pater familias , , ,
.
, !
, !
, -1

. ,
, .
( matrimonii
causa) ,
25. !
(filiae loco), -j
. , . (-1
- ) , -|
, /!
, . manus ,
,
, ,
( ), 26.
, *'
-
), . Plut. Numa. .5.
24 Gai. 1.192.
25 Gai. 1.113.
26 Gell. XIII.10.3.

124

,
, .
. (adgnatio)
88 ,
{pater, avus, proavusf1.
,
(natura),
adrogatio adoptio (iure), (cognatio),
,
- .

, ,
,
XII 2- .
(natura aut iure)
. (cognatio recta)
(cognatio transversa).
,
(, - , - );
,
(, ).

, (tot sunt gradus quot generationes,
dempto stipite). , -
, - , - , ..
(
) .
- , , (fratres patrueles, fratres
consobrini) - , (
, sobrini) .
,
(, , ),

1156; D. 50.16.195.2 (Ulp. 46 ad ed.); . Gai. 111.10 (=CoIl. XVI.2.10): Lel- nuterr> cognatio est ea. quae per virilis sexus personas coniungitur ( I 1 sr > ). Gai.
IV 8 ?- : Inst. 1.15.1; . Gai. . 1.7.1; Ulp. 1.4; PS.
dii, ' (11- XV1.3.13); D. 26.4.7 (Gai. 1 inst.), D. 38.10; de gra61 nomnlus eorum.
Gai I

- , (, ^
) - . , -J
,
; ,

, (avunculus) (amita) -
; (patruus) ]
(matertera) - ; {fratres consobrini)
{fratres patrueles) - '
amita avunculus - , ..
, , mater, pater,
filius ( filia), avus ( avia), proavus ( proavia), : patruus
; matertera - ; avunculus -
; amita - ; nepos ( neptis) ex fratre ( ex
sorore) - ()
; nepos ( neptis) ex filio - () avus
( avia); pronepos ( proneptis) - ()
proavus ( proavia). : fratres (germani) -
; fratres {patrueles) - , frat
res consobrini ( cum-sororinus) - ; sobrini -
.

matrueles (
avunculus, ) amitini ( amita, ).


amitaefilius avunculifilius.
(
) . ]
adfinitas,
,
( - ).
,
!
, (socer, socrus)
(gener) (nurus) - -
; !
, ..
,
, '
126

:
(adfines inter se non sunt adfines);
^ (inter consanguineos viri et
Iaoris nulla adfinitas)', (adfinitas non
I

Balav

' * adfinitas
( ),
adfines ad-fines ( ).
.
, ,

,
.
, ,
,
pater :
, potestas, ,
, , , , (adrogati); ,
potestas, ( , ,
(uxores in )
, ).
pater,
.
Pater familias ,
(qui in domo dominium habet). (potestas,
manus), (mancipium, dominium).
pater familias ,

(potestas, manus, mancipium), ,
,
, , .

sv. adfines (L.10): Adfines in agris vicini. sive consanguineilate comuncti ( ). . Ge//. 1. J. ,
SV. necessarii (L.158). adfines/adfimtas
., , UL. V1 .JZ,
142. . D. 38.10: de gradibus et adfimbus et nomm.bus
rum> a Inst. III.6: de gradibus cognationis.

127

filius familias, pater. ,

capitis deminutio -j
,
, sui iuris. ( )
, filius familias ,
,
, (cursus,
honorum) .
,
:
,
pater, - ,
, , , , |
, . , ,
, ,
imperium , j
,
, (ius vendendi)
(ius vitae necisf11.

36. . Patria potestas

, pater familias ,
patria potestas3'. - ,
32, j
Patria potestas ,

(ius vendendi), (ius dandi),
30

Gelt. II.2.910 ,
Gell. 11.2.1213 .
31 D. 1.6.11 (Modest. 1 pand.); D. 1.7.12 {Ulp. 14 ad Sab.); D. 48.9.5 (Martian. 14 inst.). GaA
1.55 ss. potestas patris. Cm. Inst. 1.9: de patria potestate', CI. 8.46: de patria
potestate.
32 (1.55), : ,
, ,
(Quod ius proprium civium Romanorum est; fere enim nulli alii sunt homines, qui talem in
filios suos habent potestatem, qualem nos habemus), : , ,
, , (
praeterit Galatarum gentem credere in potestate parentum liberos esse). To
, patria potestas.

(ius vitae necis) ,

(ius tollendi),
(ius exponendi).
,
. ,

, ,
,
.
,
(, fiducia cum creditoref*.
XII pater familias
: ,
(si pater filium ter venum
duit, filius a patre liber esto),
(nepotes), patria potestas.
, -
.
,

-
(emancipate) (adoptio)37.
, , ,
liber in mancipio liber in causa mancipii,
3*. ,
,
,
, ,
(addictus) ,
, ,

Gai. 1.117. , (Dion. II.27.4), . . CI. 4.43: de palribus qui filios distraxerunt.
Js . , 82.
. tab. IV.2 (=FIRA. 1.35), ex Gai. 1.132; Ulp. X.l ( dabit duit). .
J6 Gai. . 1.6.3; Dion. II. 27.1.
,Gai. I. 132,134,137.
Js . .
in causa mancipii Gai. 1.138; personae in mancipio ( in
mncipio esse) Gai. 1.116, 140-141; Gai. Aug. 1.12; Ulp. X (rubr.);
XXIV.23,24; Vat. 51, 298, 300. . lex Salp. 22 (=FIRA. 1.204).

129

(peregre trans Tiberim),

39.
liberi in mancipio
; ,
pium , 40.
pater familias
, , *
() - ".
,
, (maritus coemtionator), ,
, in mancipio.
,
, in mancipio (adversus
eos quos in mancipio habemus nihil nobis contumeliose facere licet)*2,
.
, liberi in mancipio
, ,
(manumissio).
(ius venA
dendi) pater familias :
pater, 43; -1
, , , !
pater.
(ius dandi)** pater
familias
(, ),
:
- ,
(suscipere iudicium), (aut
dedere). , , , -1
( alieni iuris, alieno iure subiecti)
; -
39

Gelt. XX. 1.46-47.

Gai. 1.117, 123,138.
41 Gai. 1.118.
42 Gai. 1.141.
43 CI. 4.43.2 (Imp. Constantinus a. 329).
44 Gai. IV.75 ss. . D. 9.4: de noxalibus actionibus', Inst. IV. 8: de noxalibus aclionm
bus', CI. 3.41: de noxalibus actionibus.
40

130

, ,
, ,

. ,
(
)

, ,
- -

45. , , -
, ,
,

- - ,
,
,
(manus iniectio).
46.
pater familias
(ius vitae necis) ,

. Pater
filius ,
(consilium domesticum),
47. Fragmenta Augustodunensia XII 48.

F-'rag. Aug. IV.82 ss.

Inst. IV. 8.7.
(consilium propinqui el
amici), tpiXoi mi avyyzvev; (Vol. Max. V.8.2;
Dion. IV.66.13, avyycvert; (?) II.25.6;
(propinqui) . ann. II. 50 XIII. 32; Suet. Tib. 35).
(consilium ( concilium) necessariorum) Val. Max. VI. 1.1;
(cognatorum decreto) - Val. Max. V.3.8 Liv. . 48;
(amicorum sententia) - Gell. XVII.21.44; (propinquorum decreto) - Val. Max. VI.3.8; (consilium amicorum) - Val.
4s Max. II.9.2; (iudicium domesticum) - Liv. 11.41.12.
Frag. Aug. IV.86, ius vitae necis IV.85
: , ...
, XII (de filio hoc tractari crudele est,
sed... non est post... r... occidere sine iusta causa, ut constiluit lex XII tabularum).

, ]
, , , -)
, -1

. ,

, , , 49.

,
{ cullei) 50,
, (parricidium).
!
- ius tollendi (tollere suscipere liberos).
,
pater, , ,
,
.
, patria potes
tas ( )
(matrimonium iustum) ,
pater,
- , ,
, - . ,

,
, , - |
51.

,
, (expositus vulgo

(ius exponendi):
(exponere filiumf1.
,
(expositi
(?)53.
54
, ,
: ,
, , . ,
,
, (pat
testas) , 55, ,
,
(status libertatis status servitutis) .
, ,
(favor libertatis).
,
.
patria
tas: matrimonium iustum, adrogatio, adoptio.
(matrimonium iustum)
, ,

,
56.
(iustae nuptiae)
(sine patre filius), 57.

quaesitus).
52

49

50

51

Dion. 11.15.1-2. . /. de leg. III.8.19. ,

Sen. de ira 1.15.2 (. Dion. 1.78.5: e/f fHyye<;i//ai),
, .
CI. 9.17.1 (Imp. Constantinus . 318-319). . CI. 9.17: de his qui parentes vel
liberos occiderunt.
,
{Herod. rV.180.6=Milller 233) (Caes. bell. Gall. V. 14.4-5),
, ,
.

132

CI. 8.51: de infantibus expositis liberis et servis et de his qui sanguinolentos emptos v
nutriendos acceperunt (
,
. II. 15.2.
sj Casino Cistellaria , Andria, Heautontimoroumenos
CTh. V.9.I. 331 . CI. 8.51.2 (Impp. Valentinianus, Valens et Gratianus a. 374)
56 .
D. 38.16.3.12; 1.5.12,
300 XII : Gell. III. 16.12. .
38.16.3.11; 28.2.29 .; CI. 6.29.4; Nov. 39.2. , . Cic. nat. deor.
s; 4-27.69; Censor, de die nat. VII.2; 7.9, Gell. III.16.23.
Gai. 1.64: vulgo conceptus, vulgo quaesitus quasi a Graeca voce tncopaStjv conceptu

pater,
.
patria potestas
(adrogatio adoptio). Adrogatio,
(adoptio populi auctoritate),
sui iuris, pater familias, ,
. -1
(adrogator) pater ( -1
(filii loco) -1
), ,

s ex filio)S9.

(adrogatus) ()
, , (cognomen)
, , (sacra familiaria I
icia), (ius sepulchri) . adrogatio, -
(calatis I
), (pontifex maximus)60,1
detestatio sacrorum6', |

8 s. . Inst. III. 10: de adquisitioneper adrogationem.

107: Illud proprium est eius adoptionis quae per poputum fit, quod is qui liberos in
e habet, si se adrogandum dederit, non solum ipse potestati adrogatoris subicitur,
m liberi eius in eiusdem fiunt potestate tamquam nepotes ( ,
, , ,
,
, ).
gatio adoptio . Gell. V.19.1-15.
ll. V.19.6: comitia arbitris pontificibus praebentur, quae curiata appellan ,
...). (rogatio) (
) (V.19.9): Eius rogarba haec sunt: Velitis, iubeatis, uti L. Valerius L. Titio tam iure legeque filius siet,
ex eo patre matreque familias eius natus esset, utique ei vitae necisque in eum po
et, uti patri endo filio est. Haec ita, uti dixi, ita vos, Quirites, rogo (
: , ,
,
, ,
. , , , ,
. Cic. de domo XXIX.77 Gell. XV.27.1 ss.
tio sacrorum cm. Gell. XV.27.3: iisdem comitiis quae calata appellari diximus,
um detestatio et testamenta fieri solebant ( ,
calata, , ). .
rv. ad Aen. 11.156. (VII. 12.1) De sacris detes .

,
. , ,
, gens,
.
adrogatio (111.83): pater familias
, , ,
, ,
, , ,
(exceptis his quae per capitis deminutionem pereunt), ,
, ,
(operae libertorum) ,
(iudicium legitimum).
(Gai. 111.84) , , ,
, , ,
.
, ,
(ius honorarium)
(actio utilis),
(rescissa capitis deminutione),
, .
, filius in
potestate, , ,
(suus heres) (pater adrogator)
, .
, ,
iussus populi61,
, 30
, 30 63.

(praeses provinciae)6*.
Adoptio65 , , alieni iuris,
filii familias, -
pater ,

Gai. 1.99; Gell. V.19.9.

. Cic. de leg. agr. II. 12.31.
Gai. 1.100.
adoptio . Gai. 1.97 ss.; Inst. 1.11: de adoptionibus-, D. 1.7: de adoptionibus et emancipationibus et aliis modis quibus potestas solvitur, CI. 8.47: de adoptionibus.

135

(alienae potestati subiecti). adoptio .

66.
,
(adoptio imitatur naturamf.
,

68.
,
- ,
'
. ,

, 69.
,
(in locum filii), (in locum
nepotis)70. , , ,
. adoptio
, ,
patres: , ,
(adoptans)v.
66

Gai. I. 98: Adoptio autem duobus modis fit, aut populi auctoritate, aut imperio magistratus,
veluti praetoris ( :
, , ). . Gai. 1.105; Gell. V.19.1.
67 ., , Gai. . 1.5 .; Inst. 1.11.4; CI. 8.47(48),2 (Impp. Diocl. et Max. a.
286); D. 28.2.23 pr. {Papin. 12 quaest.).
68 18 , , ;
, , ,
. (De domo. XIII.34 s.; XIV.36) adrogatio
- , , , -
adrogator . . , , Gai. 1.106: sed... quaestio est, an
minor natu maiorem nalu adoplare possit, ulriusque adoplionis communis est (...
, ,
). . Suet. Tib. 2. . Inst.
1.11.4; D. 1.7,15.3; 1.7,40.1. (1.7.15.2 (Ulp. 26 ad Sab.)) ,
adrogator , , 60 .
69 Diod. Sic. IV.39. . contrario Plin. pan. 8.1.
70 Gai. 1.99: Imperio magistratus adoptamus eos qui in potestate parentium sunt, sive primum
gradum liberorum optineal, qualis est filius et filia, sive inferiorem, qualis est nepos et
neptis, pronepos et proneptis ( ,
, , ,
, , , ).
71 alieni iuris ,
Gai. 1.99.

136

XII ,
pater familias
.

, ,

mancipio, ,
. Filius , ,
liber in causa mancipii 72, (manumissio vindicta); (da
do) in mancipium .
actio
sacramenti in : , ,
(is qui adoptat vindicat apud praetorem filium suum
esse); (travindicatio), in iure cessio, (addicere)
(et illo contra non vindicante a praetore vindicanti
filius addicitur). , ,
: ,
, (sed sane commodius
est patri remancipari)1*.
.
,
, , -
( scilicet mancipatio sufficit), ,
75.

.
, ,
,
-anus. , (gens Aemilia),
(Cornelii Scipiones),
(Publius Cornelius Scipio
Aemilianus).
gens.

Gai. 1.134.
Ibidem.
74 Ibidem.
s Ibidem.
3

adrogatio (per rescriptum principis)16. , , ,

, -
, 18 77;
,

78. (adoptio
plena) (adoptio minus plena)19,
patria potestas
ad solacium filiorum amissorum,
.

, (capitis
deminutio) pater familias, ( deditio),
.
80 ,


.
, ,
, ,
.

XII ,
: ,
81.
,
(manumissio
vindicta) , in mancipatio,
pater.

16

CI. 8.47(48). (Impp. Diocl. et Max. a. 293).

Inst. 1.11.4.
78 CI. 8.47(48). 11 (Imp. Iustinianus a. 530).
79 Inst. 1.11.2.
80 Gai. 1.132135A; Inst. 1.12: quibus modis iuspotestatis solvitur, D. 1.7: de adoptionibus et
emancipationibus et atiis modis quibus potestas solvitur, CI. 8.48: de emancipationibus
liberorum.
81 Tab. IV.2 (=FIRA. 1.35): Si pater filium ter venum du(uit) filius a patre liber esto. Cp. Gai.
1.132,135; IV.79; Gat. ep. 1.6.3; Inst. 1.12.6; . 11.27.1-2.
77

138

, 82
[ . ,
, , , , patria potestas, 83.
84.
-
, (tutela )\
, , patefb.
, - patria potestas (
, - singuli singulas familias
incipiunt habere)
, (filii), (nepotes),
pater (filius ).
, 87.
pater ,
, ,
,
(tutela impuberum),
; sui iuris patres familiarum, (tutela
mulierum), .

(capitis deminutio)88 pater familias. capitis
deminutio maxima, ,
, , , ,
(pendet ius liberorum)8,

!2

Gai. 1.132.
*3 Ibidem.
Gai. 1.132: ceteri vero liberi sive masculini sexus sive feminini una mancipalione exeunt de
parentum potestate ( , ,
- ). .
Gai. 1.134.
1(.. , 38.
G<ti. 1.127. . D. 50.16.195.2 (Ulp.
46 ad ed.).
Gai I 133.
ca
!9 pitis deminutio . , 42.
Gai. 1.129: Quodsi ab hostibus captus fuerit parens, quamvis servus hostium fiat, tamen
Pendet ius liberorum propter ius postliminii, quo hi, qui ab hostibus capti sunt, si reversi
fuerint, omnia pristina iura recipiunt; itaque reversus habebit liberos in potestate (
, , ,
ius postliminii, -

139

, , ius postliminii 1
, ,
, , . capitis
deminutio media ( (civitas) pater) -1
,
(potestas) , , ,
(ius proprium 1

civium Romanorum)90.
capitis deminutio minima I
(adrogatio) (adrogatus) -1
, (adrogator) -1
(filii loco) (nepotis loco).
,
(Flamines Diales)9' ,
, (datio in adop- 1
tionem) (conventio in ).
, , - 1
VI . .. I
(emancipatio per rescriptum I
principis)92 , 1
.
patria potestas I
(actio sacramenti), pater I
, . I
-']
. (1.134) : - I
, , - , 1

.
). . . Ulp. .3-4.
90 Gai. 1.128: , ,
, ( enim ratio patitur, ut
peregrinae condicionis homo civem Romanum in potestate habeat). , :
, ,
, , , , - (Pari ratione et si ei, qui in potestate parentis sit, aqua et ignis interdictum
fuerit, desinit in potestate parentis esse, quia aeque ratio non patitur, ut peregrinae condicionis homo in potestate sit civis Romani parentis).
91 Gai. 1.130; Ulp. X.5.
92 CI. 8.48.5 (Imp. Anastasius a. 502).

140

]
I
1
I
1
1
1
I
I
I

, , (et ab is qui adoptat

vindicat apud praetorem filium suum esse, et illo contra non vindicante (a)
nraetore vindicanti filius addicitur).

: () , (sed
vindicat is qui adoptat). -

(actio sacramenti in ).
(,
)93.
,
(interdictum de liberis
exhibendis item ducendis),
54 ,

(dolo malo)9>.

37. Manus
, ( pater) ,
, manus. ,
, , sui iuris, pater (, , avus)96,
,
.
,
, 97 ( - ius vitae necis
- ius vendendi).
, manus ,
(filiae loco), (adgnata)

, ,
(sororis loco)9.

D. 6.1.1.2 (Ulp. 16 ad aed.).

4 D. 43.30: de liberis exhibendis. item ducendis; CI. 8.8: de liberis exhibendis seu deducendis
et de homine libero exhibendo. : PS. V.6.15; Vat. 116; D. 25.4.1.1.
D. 43.30.1 pr.
I Gai. in. 3.
Gai. 1.118.
Gai. 1.11 1 , .

141

,
manus: ,
: , 99.
(confarreatio)
, - . -'
(panis farreus; far*
- , ), !
. , .
. *
(pontifex maximus), 1
(Flamen Dialis) 10 100. !
, - , - I
.
!
, , , -1
. 1
.
coemptio (imaginariaM
nditio), : (emit is muliere-
)
101, 1
. () - , - |
.
,
,
, ( fiduciae causa): coemptio tutelae vitandae causa,
; coemptio fiduciaria testa
nti faciundi gratia
,
(mancipatio fiduciaria), (remancipatio)
(manumissio)102. -

ai. 1.110115; olim itaque tribus modis in manum conveniebat: confarreatio, coempito,

Gai. 1.112; Ulp. IX; Quint, inst. or. 1.7.28; Serv. ad georg. 1.31; Serv. ad Aen. IV.103,374.
coimptio . Gai. 1.113115; 1.123; Gell. IV.3.3; XVIII.6.9;
Cic. pro Flacco 34.84 ss.;
de or. 1.56.237; Serv. ad Aen. IV.214; 11.476; Boeth. ad top. I
II.14.
ai. 1.114 ss.

sacrorum interime

(sacra privata)'01,
.
(usus)'04 (nupta)
()
manus ,
.
(filiae loco). XII trino
tii usurpatio, ,
manus ,
105.
,
, .
(usus) manus
. , usus
(fundi) (aedes)
XII ( )106,
, , (res)
, (res mobilis).
(uxor)
,
(personae) (res),
,

(personae sui iuris)
(personae alieni iuris)'"1.
, ,
, .

j r U m causa,
-

coemptio sacrorum interimendorum causa . Plaut. Bacch. 975 ss.; Cic. ad fam.
VII.29.1; pro Mur. 12.27: Sacra interire illi (scil. maiores) noluerunt: horum (scil.
consultorum) ingenio senes ad coSmptiones faciendas interimendorum causa reperti
( ( ) , ()
). (s
Privata) . , 46.
-1 4 1 .
trinoctium . Gell. III.2.13.
Tab. VI.3 (=FIRA. 1.44) ex Gat. 11.42; 11.54; Cic. top. IV.23; pro Caec. XIX.54;
Gai

107

D. 50.16.211.
1.48 ss.

Gi.

. , , .
(serviles personae)'0*.
,
( - fundi
aedes) , - 109 -
(fundi) (ceterae res).

(usus) potestas ( ).
manus J
res,
, ,
, (potestas). 1
,
(
),
,
, , .
manus

, diffarreatio; ,
110.
coemptio (
manus (remancipatio)
, .
usus, -, . , -1
1", , manus ,
, .
,
(vin
dicatio), , ,
, , "2. |
108

Gai. 1.120.
Cic. top. IV.23; pro . X1X.54.
" Fest.-Paul. sv. diffareatio (L.65). . Plut. q. . 50. diffarreatio
Flamen Dialis cm. Gell. X.15.23; Serv. ad Aen. IV.29; Suet. Caes. 1.
111 Gai. 1.118.
112 Cm. Gai. 1.111: Sed hoc totum ius partim legibus sublatum est, partim ipsa desuetudine
obliterarum est ( ,
) - ususl
109

144

(de uxore exhibenda ducenda)

(interdictum de liberis exhibendis item
ducendis)
"3.
terdictum

38. (tutela) ()
(tutela impuberum)
patria potestas (
pater familas), pater familias
, ( ).
(tutela), -, ,
,
. , -,
,
( ), ,
. ,
.
pater
(sui iuris) (heredes sui)

(mortuo patre, singuli singulas familias habent)"*;
;
, in pater,
(tutela mulierum).

,
(tutela impuberum)"s.

,

"3 D. 43.30.2 (Hermog. 6 iuris .): Immo magis de uxore exhibenda ac ducenda paler, etiam
qui filiam in potestate habet, a marito rede convenitur (,

, , ). . CI. 5.4.11;
PS. V.6.15.
114 D. 50.16.195.2 (Ulp. 46 ad ed.).
"'Gai. 1.145.

145

,
(vis potestas in capite libero)"6.
,
vis potestas. , , pupillus ( pupus - ,
- toga praetexta),
,
. (do
minus) ,

.

: , dativa'",
(tutela Atiliana, decretalis).

.
"'.
XII :

, ",
.
Pater familias
, , , ,
120. -

116

D. 26.1.1 . (Paul. 38 ad ed.) . D. 26.1.1.1: Tutores autem sunt qui earn vim ac
potestatem habent ( , );
/. pro Mur. XII.27; Gell. V. 19.10. patria potestas . Vat. 304
(): quia tutores quasi parentes proprii pupillorum sunt (
).
117 Gai. 1.154: Vocantur autem hi, qui nominatim testamento tutores dantur, dativi (
, , dativi). . Inst. 1.14:
qui dari tutores testamento possunt (
); D.26.1: de tutelis; CI. 5.28: de tutela testamentaria. . Inst. 1.13: de
tutelis.
118 Liv. 1.34.12 .
119 Tab. V.3 (= FIRA. 1.37): uti legassit super pecunia tutelave suae rei, ita ius esto. .
D. 50.16.53 pr. (Paul. 59 ad ed.). . Ulp. XI.14.
, ,
, (. , . 5 15).
tutela sua res, .
120 Gai. 1.144, 146.

146

,
^ .
, ,
, ,
(Lucium Titium liberis
ftgis tutorem do)

(liberis meis Titius tutor esto)'1'.

(tutor testamentarius)
,
:
(abdicatio tutelae).
(tutela se abdicare)
, ,

(iexcusationes), - ,
, ,
. II . .. (abdicatio)
.

122. , gens
, XII
, ,
,
123
(furiosus).
, ,
, (adgnati proximi) (de cuius),
(pupillus)|. , pater
, (tutor legitimus)
(patruus, ),
( ). ,

, .
,
, , .
Gai. 1.149.
Gai. 1.155. . Inst. 1.15: de legitima adgnatorum tutela: D. 26.4: de legitimis tutoribus: CI. 5.30: de legitima tutela.
^ Laudatio Turiae 15,20 ss. (= FIRA. 3.211).
4 D. 26.4.1.1 (Ulp. 14 ad Sab.); D. 50.17.73 pr. (Q. Mucius lib. sing, opaiv).

147

(in iure cessio tu~

telae), .
,
, 125.


XII ,
(tutela legitima libertorum)'26,
.
- , decretalis, , , 186 . ..
(lex Atilia de tutore dando),
210 . ..1
,
.
,
(decretum) ( tutor de
cretalis) (postulatio)
.

(praesides) (leges
Iulia Titia). I . ..
(extra ordinem) .
, , , -,
, 12'.
II . ..
(cognitio extra ordinem)
(praetor tutelaris)'29.

- tutela Atiliana

(munus publicum) . ,
, ,
125

. 1.168.
Gai. 1.165; Inst. 1.17: de legitimapatronorum tutela.
127 Gai. 1.185. Dies ante quem Liv. XXXIX.9.7, .
. Ulp. XI. 18; D. 26.3.2 (Nerat. 3 regul.); Inst. 1.20: de Atiliano tutore vel eo qui ex
lege Iulia et Titia dabatur.
128 Suet. Claud. 23.
SHA. vita Marci X. 11. . CIL. V. 1874 ss.
126

148

(excusatio)
(potioris nominatio),
,
, , (
..)
(munus) 130.
(
, , (
lege) ) . ,
,
.
- ,
, (decretalis) -
, 14 131.
capitis deminutio maxima
media ,
(abdicatio), (excusatio)
(potioris nominatio) , ,
(remotio tutoris)'32.

;
, -, ,
.
,
,
, , , :
(auctoritatis interpositio) (negotiorum gestio) .
(auctoritas tutoris)'33,
,
(pupillus infantia maior),
. ,
,
(negotium claudicans)'3*.

130

Inst. 1.25: de excusationibus.

Gai. 1.196: masculi autem cum puberes esse coeperint, tutela liberantur (
, ).
132 Inst. 1.22: quibus modis tutela finitur, Cl. 5.60: quando curatores vel tutores esse desinant.
Inst. 1.21: de auctoritate tutorum; D. 26.8: de auctoritate et consensu tutorum et curatorum.
134 Cm. D. 18.5.7.1 (Paul. 5 quaest.); D. 19.1.13.29 (Ulp. 32 ad ed.); Inst. 1.21 pr.
31

149

(negotiorum gestio)
; ,
(infantia minor)
,
135.

, .
, XII 136
(tutor testamentarius),
, ,
(accusatio
suspecti tutoris), ,
( - actio popularis),
(accusatio - ) (motio) , ,
137.
(tutor legitimus)
XII 138
(actio rationibus distrahendis) ,
(res pupillaris).

(inventarium, repertorium),
,
: (rationem reddere)
. ,
( , ad hoc,
)
,
(in duplum).
, (tutor Atilianus)
(actio tutelae)',

135

D. 26.7: de administratione etpericulo tutorum et curatorum qui gesserint, ..; CI. 5.37:
de administratione tutorum et curatorum, ..; CI. 5.55: si tutor non gesserit.
136 Tab. VIII.20A (= FIRA. 1.61), ex D. 26.10.1.2 (Ulp. 35 ad ed.); Inst. 1.26 pr.; Cic. de off.
III.15.61.
137 Gai. 1.182; Inst. 1.26: de suspectis tutoribus et curatoribus, D. 26.10: de suspectis tutoribus
et curatoribus ( CI. 5.43).
138 Tab. VIII.20B (= FIRA. 1.61), ex D. 26.7.55.1 (Triph. 2 disp.); Cic. de or. 1.36.166 s.; de
off. III. 15.61.
139 Gai. 1.191; D. 27.3: de tutela et rationibus distrahendis, ..; CI. 5.51: arbitrium tutelae.

150

.
, ,
(,iuducium bonae fidei), ,
(iudex privatus)
(tutor decretalis), , ,
-
(quidquid ob dare facere oportet ex fide bona).
, - iudicium contrarium
(actio tutelae contraria),
141
,
.

, , ,
: (cautio (
satis datio) pupilli salvam fore)'*1,
( - stipulatio),
( ).
(stipulatio praetoria) ,
, ,
.
,
(actio ex stipulatu), , ,
.
, , ,
,
(munus). .
-
143. 529 . .. ,
25 144.
(motio), excusationes.

.
1 1 '40,

/. de off. III. 17.70.

' D. 27.4: de contraria tutelae et utili actione\ CI. 5.58: de contrario iudicio.
"2 Gai. 1.199 s.; D. 46.6: rem pupilli vel adulescentis salvam fore. . Inst. 1.24: de
satisdatione tutorum et curatorum; CI. 5.42: de tutore et curatore qui satis non dedit.
3
| CI. 5.35: Quando mulier tutelae officio fungi potest.
44 CI. 5.30.5 (Imp. Iustinianus a.529); Inst. 1.25.13.

151

, , ,
- (tutela impuberum), ,
, (tutela
mulierum), ,
, , manus -.
,
(leges regiae)"5.
, ,
,
(coemptio).
,
(potestas): , , ,
in . (trinoctium) - ;
,
,
.
,
(levitas animi),
, ,
146,
.

,
,
, ,
auctoritas

(
- saepe etiam invitus auctor fieri a prae

tor e cogitur).


147.

145

Plut. Numa .5.

Gai. 1.190. . Ulp. XI. 1: propter sexus infirmitatem et propter rerum forensium
ignorantiam ( ); Cic. pro Mur.
XII.27: infirmitas consili.
147 Gai. 1.192.
146

(),
( ),
(auctoritas) ,
(res mancipi)
, (ex lege)

148, (res pretiosiores) ,
(minus locuples). ,
,
,
, (veteres enim

voluerunt feminas, etiamsi perfectae aetatis sint, propter animi levitatem

in tutela esse)"9.
150
(
- leges Iulia et Papia Poppaea) ,
, (ius (trium vel

quattuor) liberorum).

( ), , (Atilianus (decretalis)). ,
.
(abdicatio tutelae).
(tutoris optio)
: , ,
(Titiae uxori meae tutoris optionem do)'i[. (optio)
(angusta),
(, , ) , (plena),

152.

148

, laudatio Turiae (=FIRA. 3.210 ss.).

J" Gai. 1.144.
150 (1.145) XII . (Numa .5)
, -
(vivo patre, VSvroj )
(1 avev ).
151 Gai. 1.150.
152 Gai. 1.150-153.

153

,
.
(coemptio tutelae vitandae causa),
(1.114-115) :
(auctoritas)
, (coemptio)
, ,
( coemptionatore remancipata ei, cui
ipsa velit)', (manumissio vin
dicta) (patronus)

(tutor fiduciarius)153.
,
, , , 154.
, , ,
(patronus manumissor), .
(in iure
cessio tutelae) , 155;
(in iure cessio) , ,

. , ,
tutor cessicius.
( )
154, ( ,
decretalis)
157. Tutela Aeliana ,
(petitio, postulatio)l>t
,

(auctoritas tutoris).

153

Gai. 1.115.
Gai. 11.47: Mulieris, quae in agnatorum tutela erat (,
); Gai. 1.157: quantum ad legem XII tab. attinet, etiam feminae adgnatos
habebant tutores (, XII ,
). . Gai. 1.192; 11.80; laudatio Turiae 20 ss. (=FIRA.
3.211), (gentiles).
155 Gai. 1.168 s.
156 Gai. 1.171.
157 Vat. 325 s.; CI. 3.6.2.
1511 Gai. 1.173. . Liv. XXXIX.9.7.
154

154

(tutor mulieris),
(negotiorum gestio),
(,auctoritas interpositio) , , ,
.
,

(actio tutelae)'i9.
(auctoritas),
.
,
manus ( )
, capitis deminutio maxima media
. capitis deminutio minima - -
-
. .

: ,
. ,
, .

(furiosus). XII (,
curatio curatela) ,
, 160. 161
, (,
)
(ast ei custos escit), custos,
,
.
( furiosi),
(potestas) (in pecuniaque eius),
: ,
(potestas) 162.
,

155 Gai.

1.191.
Tab. V.7A (=FIRA. 1.39 s.). . Cic. de inv. 11.50.148; ad Herenn. 1.13.23; Cic. Tusc.
III.5.11; de rep. 111.33.45; Varro, r.r. 1.2.8; Gai. 11.64; Ulp. XII.2; D. 50.16.53 pr. (Paul. 59
ad ed.); Inst. 1.23.3. . D. 27.10: de curatoribus furioso et alii extra minores
dandis; CI. 5.70: de curatorefuriosi velprodigi.
Fest. sv. nec (L. 158).
D. 27.10.7 pr. (lul. 21 deg.): Consilio et opera curatoris tueri debet non solum patrimonium,
sed el corpus ac salus furiosi.

, (curator)
, (domini loco)
(furiosus , , -,
(absens) 164.
- ,
( , , ),
(ab intestato) -
,
(, , gens),

( ). , -
( ) .
, -,
pater familias, , ,

(curator dativus honorarius) .
-
(prodigus), , -
{prodigus heres ab intestato).
(, , )165.
prodigus heres ab intestato,
(bona
paterna vel avita),
.

(interdictio), ,
166.
,
- 25
, -
( debilium personarum)'61.
163

Gai. 11.64: agnalus furiosi curator rem furiosi alienare potest ex lege XII tab.',
D. 47.2.57(56).4 (Iul. 22 dig.). . Cic. de rep. III.33.45.
164 Cm. D. 3.3.2.1 (Paul. 8 ad ed.); D. 29.7.2.3 (Iul. 37 dig.); D. 47.10.17.11 (Ulp. 57 ad ed.);
D. 50.17.124.1 (Paul. 16 ad ed.) ; D. 44.7.24.1
(Pomp. lib. sing, regul.) .
165 Ulp. XII.2; D. 27.10.1 pr. (Ulp. 1 ad Sab.); Inst. 1.23.3; . carm. II.3.218; Varro, r.r. 1.2.8.
166 PS. 1II.4A.7.
167 (debiles) (surdi) (muti) (D. 3.1.3.3
(Ulp. 6 ad ed.); D. 3.1.5 (Ulp. 9 ad ed.); Inst. 1.23.4), (caeci) (PS. .12.9).

156

25 ( minorum XXV ) . ,

14 :
, ,
. ,

, ,

. ,
,
,
, ,
potestas, ,
, .
, ,
, ( ) (lex Laetoria
Plaetoria) , III .
II . .. (actio legis
Laetoriae)'6*, ,
25
.

(exceptio legis
Laetoriae)169 ,
, ,
(in integrum restitutio ex lege Laetoria)
status quo ante (
) ( ,
).

25 (curator minorum XXV )
: ,
168

Cic. nat. deor. III.30.74 actio ex lege Laetoria

(iudicium publicum rei privatae). Bo Frag, de formula Fabiana 4 (=FIRA. 2.431) :
Laetoriae noxales sunt ( ).
|7 D. 44.1.7.1 (Paul. 3 ad Plaut.).
D. 4.4.1.1 (Ulp. 11 ad ed.): Quod cum minore quam viginti
quinque amis natu gestum esse dicetur, uti quaeque res erit, animadvertam (
, , ,
, 25 ).

157

,

.

,
, -, II . ..
,
25 (curator minorum)'1'. , (
) 25 .

. ,
(in
tervalla insaniae); ( prodigi)
,
,
,
.

39. (gens)
(gens)
,
, , ,
XII
(sui) , , ,
. ,
.
Gens .
gens - , ,
.
gens (nomen gentilicium), (gentiles),
Topica,
, 172.
171

Ulp. XII.4, Gai. 1.198 (

); .
BGU. 611.0 . SHA. Vita Marci 10.12.
172 Cic. top. VI.29: gentiles sunt inter se qui eodem nomine sunt', Fest. sv. gentilis (L.83): gentilis dicitur et ex eodem genere ortus, et is, qui simili nomine appellatur, ut ait Cincius:
gentiles mihi sunt, qui meo nomine appellantur ( ,

158

,
173.

;

174, (lex
Cornelia de falsis) .

() (cognomen),
gens (,
).
gens gentiles,
, (clientes), .
,
,
gentes, , ,
175,
gens
.
; gens
(deditio)
(applicatio).

: ,
, gens .
,

, ,
, -
, (
, ) gens, , .
, , , :
, ).
173 yvcopia^iata - crepundia (,
): . , Eschil. coef. 230 (scol.).

. . Herod. 1.111.3.
|4 PS. V.25.11; D. 48.10.13 pr. (Papin. 15. resp.).
5 Dio. 11.9.2; Cic. de rep. II.9.16; Plut. Rom. 13.5. . Fest. sv. patrocinia (L. 262).

, ,
V . ..
,
( ) ,
, , ..

, ,
, , (gentiles)
: ,
. ,

.
, gens ,
, ,
(pagus vicus).
, ,

,

, gens. ,
gentes
(loca munita)"6.


, ,
.

, gens
,
. ,
, , ,
, ,
-
.
176

(1.1. V.46). . Cic. de har. resp.

VIII.16; Liv. II.8.6; Dion. V.19.1-2; Plut. Popl. 10.2-5. (1.1. V.46)
, ,
( planum, quod nimis munita loca tenerent).
{turris Mamilia) . Fest.-Paul. sv. Mamilia Tunis (1.117); Fest. sv. october equus
(L. 190); CIL. VI.33837=ILS. 7242.

160

-
, ,
,
.
,
. , , -,
,
, ( ) ,
.
,
gens - pater,
- , gens,
.
gens'77

. (
suus heres )
, gens
( /
),
. ,
, .

(mores) ,
(decreta gentilizia).
(mores), ,
. (/; vopoq) ,
178,

, ,
(ius exponendi),
.

gentes,
, .
177

. lab. V.5 (=FIRA. 1.38): Si adgnatus nec escit. gentiles fa

miliam (habento) ( , ).
178 Dion. IX.22.2.

161

gentes, ,
gentes, .
(decreta) gentes,
,

(praenomina).
, gens,
.
,
.
180.
(mortuum alienum inferre)
,
(sacra
gentilicia).

:
,
(laceras gentilitates colligere

atque connectere)m.

: ,
.
XII
, ,
182.
gens , (sacra).
, ,
, 183.
179

Suet. Tib. 1; Cic. phil. 1.13.32. . Liv. VI.20.14: gentilicia altera (scil. nota). quod
gentis Manliae decreto cautum est ne quis deinde M. Manlius vocaretur (-,
(),
); Plut. q.R. 91; Fest. sv.
M. Manlium (1.112); Fest.-Paul. sv. Manliae gentis (L.I35); Gell. IX.2.11; Tac. ann. 111.17.
180 Cic. de off. 1.17.55; de leg. 11.22.55.
181 Plin. pan. 39.3.
182 Tab. X.l (=FIRA. 1.66): - Cic. de leg. H.23.58. . tab. X.8 (=F1RA.
1.68); tab. X.5A (=FIRA. 1.67); tab. X.9 (=FIRA. 1.69),
De legibus .
183 Fest. sv. publica sacra (L. 284): Publica sacra, quae publico sumptu pro populo fiunt, quaeque pro montibus, pagis, curis, sacellis: at privata, quae pro singulis hominibus, familiis,
gentibus fiunt ( - ,

162

gentes.
, ,
(gens Aurelia), ()
; gens Auselia, a ausel
,
( )'.
,
, ,

gentes .
, gens
.
,
gens, .
, ,
. ,
,
, , , ,
, 185.
,
, -
, .
, gens, ,
. , , , 186 . ..
, gentis enuptiom,
, ,
.
, ,
, gens,
, ,
, .
- , gentiles,
,

, , , , ; -
, , ).
*4 Fest. sv. Aureliam (1.22).
5 Dion. XI. 14.1 ss.; Liv. III.58.1.
6 Liv. XXXIX. 19.5-7.

163

. ,
,
,
.
gens ,

,
pater. , gens pater, ;
pater gentis
, , , , , -
, ,
,
, , ,
, ,
,
.
Gens pater ,
,
;
,
: , (princeps
gentis, dux generis, eyepcbv v yevovq).
gentes ,
,
. , ,
IV III . .., - III . ..
, (II . ..)
:
"7.
gens .

. ,
gens,
, ,
( , ,
, ),
(
). , ,
187

Gai. III. 17: totum gentilicium ius in desuetudinem abiisse.

ms,
,
,
.
, ,
,


, V . ..
.
, ( ),
,
,
(
)
( - auspicia,
- iura gentilicia)
. ,
gens, - .

.

40. (sponsalia)

,
,

. ,
, , ,
(nuptiae sunt coniunc-

tio maris et feminae et consortium omnis vitae, divini et humani iuris communicatio)m.
(communicatio di
vini iuris) , ,
, (sacra familiaria),

D. 23.2.1 (Mod. 1 reg.). D. 1.1.3.

sacra ( )
(II.25.2.) . Inst. 1.10: de nuptiis;
D. 23.2: de ritu nuptiarunr, CI. 5.4: de nuptiis. . Inst. 1.9.1.
165

; {.
municatio humani iuris)
, ,
,
.
, , , ,
{usus). manus
{uxor) (filiae
loco) (neptis loco),
. - ,
( ).
,
liberorum quaerendorum causam; ,
, {quasi
seminarium rei publicae)m. , , ,
, :
, {nuptias enim non concubitus, sed consensus facit) ,
{non enim coitus matrimonium facit, sed maritalis

affectio)'9'.
,
:
, , , ,
.
192 , ,
,
.
,
, ,
.

189

., , Plaut. aul. 148; capt. 821; Aul.Gell. IV.3.3; Ulp. III.3; CI. 5.4.9 ();
D. 50.16.220.3 (Call. 2 quaest.).
190 Cic. de off. 1.17.54.
191 D. 35.1.15; D. 50.17.30. ,
(D. 24.1.32.13).
192 Herod. 1.216.1 (Milller 213); IV.172.2-3 (MUller 231); IV.180.6 (Milller
233); III. 101.1 (MUller 248 s.); Theopomp. frag. 222 (MUller 315); Caes. bell. Gall. V.14.45; Tac. Germ. 46,1; Dion. II.24.4.
166

, ,
, ,
, .
:
,
.
,
, .
,
.
,
, ,
,
.
,
,
( ),
. , ,

.


.
-
, , '93,
familia,
.
,
:
,
,
. ,
(res facti), ,
,
postliminium. ,
, ius postliminii
193

cognomen
: . , 34 39.

167

, (patria po
testas, manus), ,
.
, , ,
(vulgo concepti)
.

(matrimonium ) (matrimo
nium sine ), ,

,
.
manus - ,
:
(coemptio) (usus).
manus (
usurpatio trinoctii) manus ,
(coemptio matrimonii causa) (tiones), , (manus ,
- ) ,
manus.
, ,
manus, (confarreatio), () (
), a usus ,
usurpatio trinoctii. (1.111) :
,

(usu in conveniebat quae anno continuo nupta perserverabat);

,
manus.

, (11.139),
, (testamentum
rumpitur),
, ,
(post factum testamentum uxor in manum conveniat, vel


1,4 :
in fuit nubat). laudatio Turiae
, ( facta cum uxore).
, (coemptio),
(usus) : ,
. (confarreatio),
, -,
:
, .
,
,

gens, , .
gens -
: -,

.

. ,
,
,
.
:

.
XX 195,
, ( ), ,
(adversus veterem )
,
(intra septimum gradum cognationis duxit uxorem). ,

.
(218-201 . ..).
XII
2- , , -,
. ,

Laudatio Turiae 14 (=FIRA. 3.211).

Cod. Per. lat. 3858 .

169

gens ( ).
(gens,
),

. ,
, :

- ,
(, ),
gens, , .
gens ,
gentes,

.
( )
.

.
2-
.
,
( ).

- - ,
.
,
. , ,
( patruus - neptis ex fratre), ,
,
;
, ,
196.
,
,
. -
, , Tituli ex corpore
196

. ann. XII.6.

170

Ulpiani',1. , ,

, .
, (1.59 ss.),
, (nefariae et incestae),
(inter patrem et filiam, vel inter matrem
etfilium) (vel inter avum et neptem),

, ,
. , ,

, ,
.
, ,
, -
(et haec adeo ita sunt, ut quamvis per adoptionem

parentum liberorumve loco sibi esse coeperint, non possint inter se matrimonio coniungi, in tantum, ut etiam dissoluta adoptione idem iuris
maneat; itaque earn, quae mihi per adoptionem jiliae aut neptis loco esse
coeperit, non potero uxorem ducere, quamvis earn emancipaverim).
, - ,
.
,
. (Sane inter fratrem et

sororem prohibitae sunt nuptiae, sive eodem patre eademque matre nati
fuerint, sive alterutro eorum. - Gai. 1.61).
, .
-
, , , ,
;
, ;
, - ,
(sed si qua per adoptionem soror mihi esse coeperit,

quamdiu quidem constat adoptio, sane inter me et earn nuptiae non posconsistere; cum vero per emancipationem adoptio dissoluta sit, potero earn uxorem ducere; sed et si ego emancipatus fuero, nihil impedimento erit nuptiis. - ).

Sl*nt

62-
, (41-54 . ..)
1,7

Ulp.

5.6.

171

(patruus) .
,
, 198,
'99.

, 63- , , (amita),
(matertera).
, , (
#=), , ,
, .
, 64-
:
(nefariae et incestae)
( ). ,
, , -,
, (ergo si quis nefarias atque incestas nuptias

contraxerit, neque uxorem habere videtur neque liberos).

-
(vulgo concepti). ,
, :
, , ,
,
; , ,
, ,
;
spurii, - anopaSr/v, (itaque

hi qui ex eo coitu nascuntur matrem quidem habere videntur, patrem vero

non utique: nec ob id in potestate eius sunt, sed tales sunt quales sunt hi,
quos mater vulgo concepit; nam et hi patrem habere non intelleguntur, cum
is etiam incertus sit; unde solent spurii filii appellari, vel a Graeca voce
quasi cmopaSqv concepti, vel quasi sine patre filii).
,

(
).
198 .
199

. . XII. 1-8; Suet. Claud. 26,39,43\Dio Cass. 61.31.6.

II: CTh. III.12.1-2; CI. 5.8.2 (itp.).
Inst. 1.10.3. . CI. 5.5: de incestis et inulilibus nuptiis.

172

, , ,
,

manus,

, - (sponsalia).
, (coemptio)
,

( coemptio),

:
(sponsalia sunt mentio et repromissio nuptiarum futurarum),
:
;
(sponsalia autem

dicta sunt a spondendo: nam moris fuit veteribus stipulari et spondere sibi
uxores futuras)200.
, ,
, ,
.

,

- sponsio. ,
(matrimonii causa), - , , -

.
sponsio ,
, , :
, ,
, (1.1., VI.70):
, (spondebatur pecunia autfilia nuptiarum
causa). :
? (spondes dari mihi centuml) -
(stipulans), (spondeo) - (promissor),
, sponsio.
, (
), 201,
: (
)? (spondes dari mihi gnatam tuam (matrimonii causa)?)',
D. 23.1.1 (Flor. 3 inst.); D. 23.1.2 {Ulp. lib. sing, de spons.). Cm. D. 23.1: de sponsalibus\
CI. 5.1 . de sponsalibus el arris sponsaliciis elproxenelicis.
' Varro, 1.1. VI.72.

200

173

(spondeo), gnata (filia).

( ,

sui iuris) ,
. , ,
sponsio
, ,
.
,
, , ,
, ,
pater , sui iuris
( - ,
, ).
, ,
, ,
sponsio, - actio

ex sponsu (ex sponsu agebat)202.

90 . ..
, , ,
,
,

.
,
,
, . ,
(sponsi)
,
: , (socer), , (socrus), (gener),
(nurus)2m.
,
.
, ,
(
), (lex

202
203

Gell. IV.4; Varro, l.l. VI.72.

D. 48.9.4 (Martian. I de publ. iud.).

174

pompeia de parricidis)204. ,

, (leges Furia
Cincia)205.

41. , ,

(iustum matrimonium)
: ()
.
, , ,
, . (ad
Aen. 1.73) (ius legitimi
matrimonii). ()

(commercium):
. ,
() , ,
, ,

commercium206.

(civitas) .
, ,
207,
(atiyapla)
(civitates),
, .
, ,
.
(1.65 ss.)
, (coloniarii, Iuniani, Aeliani)
. ,
, ,
, (latinitas), -

D. 48.9.3 (Marcian. 14 inst.).

Vat. 302. . , 34, . 13 14.
;7 . Gai. 1.59,76 s.; Ulp. V.2-4.
Strabo, V.3.4.
20s

commercium ,
.
,
212 . ..,
; ,
, ,
.
, , ,
, , ,
,
nuptiae), (contubernium)m.
445 . .., (anuleia),
gentes.
(in ,
. ,

,
, , , ..
,
,
(
), (furiosus)209,
, , . ,
,
- 14 12 ,
.
, ,
:
(inspectio corporis)
() ,
, , ,
, 14 ,

5.
2.16.2 (Paul. 35 ad ed.): Furor conlrahi matrimonium non sinit, quia consensu opus
recte conlraclum non impedit ( ,
( ),
, (
, )).

. , (dies natalis), 17 , Liberalia,

(), .
, ,

()

(toga

praetexta).

-
,
. ,
(), tempus
lugendi ( ), ,
.

,
.
(
, - )
(repudium),
.
212 . .. ,
,
, , , ,
,
,
, ,
.

, ,

,
,
, :
- gens, , .

, (tempus lugendi)
, -,
:
.
turbatio sanguinis,
,

Oai. 1.196; Ulp. XI.28.

177

,
211.
12 , 212.
, , , !
213, -* ,
, , (.
tes). (lex Iulia de adulteriis) !
( )
( ).
.
, ,!
,
,
.
,
.
(inspectio corporis),
,
.
, ,
, ,

, (
)
:
.

- .
(consensus) (affectio maritalis),

,
, .
(consensus facit nuptias),
211

D. 3.2.11.2 (Wp. 6aded.).

CI. 5.9.2 (Impp. Grat. Valent, et Theod. a. 381).
213 D. 23.2.65 pr. (Paul. 7 resp.); D. 24.1.3.1 (Ulp. 32 ad Sab.); D. 34.9.21 (Marcian. 11 inst.).
212

178

. ,
- ,
0 ,

- ,
214.
:
, 215
( matrimonii causa),
()
, sui iuris, .
(Lex Iulia de maritandis ordinibus) ,
216.

|
I

, sui
, - .
,
.
,
, ( ,
..).
217,
, .
, ,
(deductio uxoris in domum mariti),
,
. ,
. ,
,
2".
iuris

,-

V.2; D. 23.2.2 (Paul. 35 ad ed.).

, 171 . .. (Liv. XLII. 34.3)
: , (cum primum in aetalem veni, pater mihi uxorem fratris sui filiam dedil).
j D. 23.2.19 (Marcian. 16 inst.).
D 23.1.11 (Iul. 16 dig.); D. 24.1.32.13 (Ulp. 33 ad Sab.); D. 35.1.15 (Ulp. 35 ad Sab.);
D- 23.2.65.1 (Paul. 7 resp.).
D. 24.1.66 (Scaev. 9 dig..); D. 23.2.5 (Pomp. 4 ad Sab.); . PS. 11.19.8.
!ls

179

42.
(matrimonium)
, ,
- coniungium ( - adfinitas)

,
.
,
,
gens, ( )219, ,
manus, ,
.
(iniuria)
, 220.
(reverentia) ,
, ,
, ,
(beneficium competentiae) ,
,
. ,
, - ,
Muciana.
:
.
-|
,
219

220

( ).
,
, 221.
, , ,
. , ,
, ,

222.
(uxor in ), ,
manus,

{Lex Iulia de adulte

ercendis)m,
( private)
(relegatio perpetua) ,
(crimen publicum)
(quaestio de adulteriis).

( 60 )
,
, , (accusation),
.

.
224.
,
(donationes ante nuptias),
22*, -,
, ( ,
, (donationes sepulturae
..). , ,

D. 23.2.5 (Pomp. 4 ad Sab.): deductione enim opus esse in mariti, non in uxoris domum,
quasi in domicilium matrimonii ( ,
, ); D. 50.1.32 (Modest. 4 diff.): Ea, quae
desponsa est. ante contractas nuptias suum non mutat domicilium (,
, ); D. 50.1.38.3
(Pap. lust. 2 const.): Item rescripserunt mulierem, quamdiu nupta est, incolam eiusdem
civitatis videri, cuius maritus eius est ( , ,
, , ). , domiseda,
.
Gai. 111.221.

180

Val. Max. VI.1.13; Quint, inst. or. V. 10.39, 88; decl. 244; . sat. 1.2.32 s.
^ Val. Max. II. 1.5.
3 D. 48.5: ad legem Juliam de adulteriis coircendis', CI. 9.9: ad legem luliam de a
!!4

de stupro.
D. 48.5.21(20) (Papin. 1 de adult.) D. 48.5
. luliam de adulteriis coercendis.
CI. 5.3: de donationibus ante nuptias vel propter nuptias et sponsaliciis.

226. ,
, ,
, ( possessio)
(ordo unde vir et uxor) ,
(ordo unde legitimi) -j
(ordo unde liberi).
sumptio Muciana ( );
, ,
(
),
227.
, , ( iuris
tantum),
.

,
.

, : , ,

(Dirimitur matrimonium divortio morte captivitate vel alia contingente servitute utrius eorum)m.
To
, , (captivitas) (
- status libertatis) ,
.

226

D. 24.1.1 (Ulp. 32 ad Sab.): Moribus apud nos receptum est, ne inter virum et uxorem do
nationes valerent. hoc autem receptum est. ne mutuo amore invicem spoliarentur donationibus non temperantes, sed profusa erga se facilitate ( ,

. ,
,
). .
D. 24.1.2 (Paul. 7 ad Sab.); D. 24.1.3 (Ulp. 32 ad Sab.); D. 24.1.31.7 (Pomp. 14 ad
Sab.) - ad Sabinum. . D. 24.1: de donationibus inter virum el
uxorem; CI. 5.16: de donationibus inter virum et uxorem, .
227 D. 24.1.51 (Pomp. 5 ad Q. Mucium); D. 24.1.64 (/aval. 6 ex post. Lab.). .
D. 24.1.38 (Alfen. 3 dig. a Paulo epit.); . D. 24.1.64 (lavol. 6 ex post.
Lab.).
22 D. 24.2.1 (Paul. 35 ad ed.).

182

- ; ,
deminutio maxima), ,
, .
, , ius postliminii, 1 , , ,
(res facti),
.
,
,

229.
capitis deminutio media ( )
, , ,
. (aqua et igni interdictio), ,

.
(deportatio) ,
,
. , , , -,
,
212 . ..
,
.
:
, ,
(repudium)
. , :
, ( ) ,
(, , ).
, ,
( ,
, ),
230.
,
.
, ,
(penuria mulierum) [capitis

'

!io

D. 49.15.14.1 (Pomp. 3 ad Sab.): sed consensu redinlegratur matrimonium.

" Plut. q. R. 22.

183

(), ,
(coemptio)
. , , , ,
, ,
, , ( ).
, ,
: (repudium) (divortium), - ,
, , ,
(sponsalia).
repudium, -, (
), a divortium - , ,
231.
:
, , /!
;
, : ,
.
,
,
(, ..),
.
.

, ,
.
I

: (consensus facit nuptias) |
, , , -1
, ,
, ,
(pacta nuptialia).
,
232.
,
231
232

. D. 24.2: de divortiis et repudiis.

Inst. 1.10 pr.; CI. 5.4.25 (Imp. Iustinianus a. 530).

184

( ) ,
233;

sponsaliciae?34.

(tempus
lugendi) ,
12 .235
(,
.-)- ,
.
, ,
, 134.11 556 .
, ,
,
.
,
( ..) (repudium).

(divortium bona gratia) (
, ..)
, , ,
(iusta causa)m, II
,
237.
238

43. .
; (peculia)

pater, , , -

CI. 5.3.16 pr. (Imp. Constantinus . 336).

5.1.5 (Imp. Leo a. 472).
;36 CI. 5.9.2 (Impp. Grat. Valent, et Theod. a. 381).
!37Nov. lust. 117.10 (a. 542).
!)s Nov. lust. II (a. 566).
Nov. lust. 22 (a. 536).
4

J3SCI.

185

, (dominium habet in domo).

, sui iuris (
potestas manus )
,
(tutela mulierum).
, -

pater
filius familias
( , )
- ,
.

, :
. , -1
pater
.
.
( )
, ,
,
.
,
( ),
,
(peculium servile), ,
,

, , ,
.
,
.
,

( - ]
),
.
(dos),
(res uxoria), , !
186

^ "5;
, ,
. ,
, -, ^ 240. ,

.
- ,
pater.

241, ,
( pater,
alieni iuris), ,
, (ad onera matrimonii ferenda)242.
, ,
(, , ), ,
manus , , ,
. ,
(iure civili),

23

Ulp. VI. 1 ss. ( ); D. 23.3: de iure dotium\ D. 23.4:

de pactis dotalibus', D. 23.5: de fundo dotali, . . PS. II.21B-22; Vat. 94-122.
, ( dolis dictio) . ,
, libri tres iuris civilis',
de dotibus. de dole (Gell. .23.4). .
CI. 5.23: de fundo dolnli', CI. 5.12: de iure dotium.
240 ., , Plaut. trin. 689-691: Sed ut inops infamis ne sim, ne mi hanc famam
differanl, // me germanam meam sororem in concubinatum tibi, // si sine dote (dem), dedisse
magi' quam in matrimonium ( , , , , //
, //
, // . , //
?) ,
: ., , Val. Max. IV.4.10.
dos do (), dono (): . Fest.Paul. sv. dotem (L. 60): Dotem manifeslum est ex Graeco esse. Nam SiSdvai dicitur apud
eos dare (, .
SiSdvai ); Varro, 1.1. V.175: Dos, si nuptiarum causa data; haec
Graece Sairivr; ita enim hoc Siculi. Ab eodem donum (( )
, ; - ,
. ); Ps. Aero, ad .
carm. III.24.21: Dos est donum nubentium puellarum (
2 ),
D. 23.3.56.1 (Paul. 6 ad Plaut.): Ibi dos esse debet. uti onera matrimonii sunt (
, ).

187

(110

dotis) .
, -
-

,
pater,
(pacta)
(stipulations).
pater familias (,
)
pater, ,
,
( ),
. ,
,
, paterfamilias,
243. ,
,
, , , , -,
,
,
.
, , , (23.3.75):
, , , ... (Quamvis in bonis mariti dos sit,

mulieris tamen est...)2U.

.
245. -

243

, , D. 23.3.1

(Paul. 14 ad Sab.): Dotis causa perpetua est, et cum voto eius qui dat ita contrahitur, ut
semper apud maritum sit ( ,

244

245

, ),
(
D. 50.1.21.4 (Paul. 1 resp.)),
.
:
Boeth. ad. top. VI. 17.65.
PS. II.21B.1.

188

- 2 6
(si nuptiae fuerint secutae) * .
:
dos profecticia (a patre profecta)', :
1 1
dos adventitia * . ,
, , , 248.
(sui iuris),
(Dion. II. 10.2),
gens (
) ,
249.

(iussu eius)250.

,
, ,
.
-, profecticia, adventitia,
, (parens manumissor) , 251.
(datio),
(diction) (promissio dotis): ,
, (Dos aut datur aut dicitur aut pro-

mittitur)252.
, ,
(dotis dictio), (
, ,
(certa verba) - loquente).
(III.95A)253.
D. 23.3.21 (Ulp. 35 ad Sab.); D. 12.4.7.1 (Iul. 16 dig.).
^p' ^- D. 23.3.5 pr. (Ulp. 31 ad Sab.).
Ulp. VI.2: Dotem dicere potest mulier quae nuptura est et debitor mulieris, si iussu eius
dicat ( , ,
, ); ...Dare promittere dotem omnes possunt
J)s ( - ).
. Plut. Rom. 13.8, , ,
.
Ulp. VI.2.
jsj , D. 23.3.5.11 (Ulp. 31 ad Sab.).
!s Wp. VI. 1.
^TOT Gai. . 2.9.3; . Vat. 99.
!4;

248

189

, (111.96) 0.
(item loquente),
(item) , loquente
dotis dictio, 254. .
, ,
( ),
, 255. ,
, , :
- (dotem tibi dico sestertium tot) : - (doti tibi

erunt sestertium tot).

,
(sponsalia), ,
.
(dotis datio) (dotis
promissio) , &
: 256.
Dotis datio
: (res mancipi),
(traditio) (res mancipi),
(in iure cessio) (
- res incorporates).
(dotis promissio)
, (dotis nominee)-,
,
:
? (spondes mihi dari centum
dotis causal) (interrogation)
(spondeo).
( ),
(dominus)257;
254

255
256

257

,
(Ter. Andria 951), :

(accipio).
Ulp. VI.2.
Ulp. VI.2: Dare promittere dotem omnes possunt. . CI. 5.11: de dotis promissione
vet nuda pollicitatione.
-,
( pater) ,
(lex Iulia de fundo dotali), -

190

,

(cautio (stipulatio) de dote
25!.
restituenda). recepticia
,
,
, (dos a patre profecta).
, , , (lex
Aebutia) (130/120 . ..?),
(actio rei uxoriae), , ,
(uxor) ,
259.

, sui iuris\
pater, (adiuncta filiae persona)2. (iudicium
bonae fidei), , ,
,
, (ex fide bona).

(retentions),
.
dos profecticia
pater, pater -
261. dos adventitia, ,
, 262.

(lex Iulia de adulteriis) 18 . ..: Gai. 11.63: Nam dolale

praedium maritis invila muliereper legem luliam prohibetur alienare... ( ,
, ,
...); PS. II.21.2: Lege Iulia de adulteriis cavelur, ne dotale praedium
maritus invita uxore alienet ( ,
, ,
2S, ')-

Ulp. VI.5; . D. 39.6.31.2 (Gai. 8 ad ed. prov.).

Gai. IV.62; . Inst. IV.6.29; CI. 5.13: de rei uxoriae actione, ..,
;60 D. 24.3: soluto matrimonio dos quemadmodum petatur, CI. 5.18: idem.
u Ulp. VI6.

2J,

VuUlp. VI.5.

191

:
, 263.

, ,
,
(legatum pro dote), ,
(edictum de alterutro)
.
(legatum dotis), ,
: ,
.

- cautio (stipulatio) de
dote reddenda ( - pacta dotalia),
,
. , ,
, pater, , ,
264, (actio ex stipulatu)
- (obligatio verbis contracta)
, :
(promissor) pater (stipulans).

:
(statim), ,
, (annua, , trima die)u>.
266.
,
( ?)
, (aes
timatio dotis) -
.
(retentio),
, , . ,

263
264
265
266

Ulp. VI.7.
: Ulp. VI.7.
Ulp. VI.8.
Ulp. VI. 13.

192

, (exceptio) -
. (retentio),
(iudex) (quod aequius melius)
, :
( - retentio
propter liberos', - retentio
propter mores), - (
- retentio propter impensas;
- retentio propter res donatas\
- retentio propter res amotas).
, - .
,
, Tituli ex corpore
Ulpiani: ,
- , ,
, (Retentiones ex dote

fiunt aut propter liberos aut propter mores aut propter impensas aut prop
ter res donatas aut propter res amotas)267.
,

268. ,
( pater, in potestate ),
,
, 269.
2 ,
.
( , iudicium de moribus)
Ulp. VI.9.
Ulp. V1.4.
269 Ulp. VI. 10: Propter liberos retentio fit. si culpa mulieris aut patris cuius in potestate est
divortium factum sit: tunc enim singulorum liberorum nomine sextae retinentur ex dote, non
plures tamen quam tres ( ,
, :
,
),
Ulp. 6.12: Morum nomine graviorum quidem sexta retinetur, leviorum autem octava. Graviores mores sunt adulteria tantum, leviores omnes reliqui (
, - .
, - ).

(mores graviores: ) -
(mores leviores).
1 !
, ,
, 272.
, , ;
:
(impensae necessariae dotem ipso iure minuunt)273.
274,
, ,
,
. 275, ,
,
(actio furti),
(actio rerum amotarum). ,
, , 1
.
, ,
(beneficium competentiae),
, (id quod facere potest).
,
277.
,
, j
, , j
, , - I

, , .
- - |
, - 1
, , , , - 1
, . - I

271
272
273
274
275
276
277

Ulp. VI. 1417.

Ulp. VI. 17.
D. 25.1.5 pr. (Ulp. 36 ad Sab.).
Ulp. VI.9; D. 24.3.15.1 (Paul. 7 ad Sab.).
Ulp. VI.9.
D. 24.3.12 (Ulp. 36 ad Sab.).
D. 24.3.13 (Paul. 7 ad Sab.): quia tale beneficium personale est et cum persona exstinguitur.

, , , 169 . ..,
0 , ,
,
278.
bona extra dotem'. ,
, . ,
,
(pepvtj = .
,
(libellus)
,
. ,
280.
(actio depositi)
(actio mandati)
. ,
, , ,
(actio rerum tarum). , (actio ad exhibendum), , , ,
, rei vindicatio
.

,
(dos necessaria),
. ,
(dotis dictio),
(pactum, pollicitatio dotis)m, (dominus)
282,
, 283.
(retentiones)m.

, Gell. XVII.6.1.
Vat. 254 = D. 39.5.31.1 (Papin. 12 resp.); D. 35.2.95 pr. (Scaev. 21 dig.).
280 Inst. II.7.3; CI. 5.3.19 (Imp. Iustinus a. 527?); CI. 5.3.20 (Imp. Iustinianus a. 531-533).
281 CI. 5.11.6 (Impp. Theod. et Valentin, a. 428).
282 CI. 5.12.30 pr. (Imp. Iustinianus a. 529).
283 CI. 5.13.1.15A (Imp. Iustinianus a. 530).
284 CI. 5.13.1.5 (Imp. Iustinianus a. 530).
2,8

279

195

(actio rei uxoriae), 3
(actio ex stipulatu), ^
286;
(iuris et de iure),
.
(ad onera
matrimonii ferenda)287.
(peculium) ,
- (pusilla pecunia), paterfamilias
(filius) ,
(
),

288.
filius familias ,
pater - .
peculium profecticium (a patre profectum)
dos profecticia.

- peculium servile (
).

,
.
, filius fa
milias ( - servus), -
, , -

pater. (res
peculiaris), ,
pater,
,
(libera administrate peculii) : -,
.

285
286
287
288

Inst. II. 7.3; CI. 5.3.19 (Imp. Iustinus a. 527?).

Inst. IV. 6.29; CI. 5.13.1 (Imp. Iustinianus a. 530).
CI. 5.14.8 (Impp. Theod. et Valentin, a. 450); CI. 5.14.11 (Imp. Iustinianus a. 530).
D. 15.1.5.3 {Ulp. 29 ad ed.). . D. 15.1: depeculio.

196


, 289, , (servus peculiaris),
.
, ,

(redde rationem),

,
pater
familias,
290.
pater ademptio peculii ( ),
, ,
. ,
, (peculium moritur, cum ademptum sit)'.

(peculium castrense)292,
, , , ,
, , .

(milites) - ,
. ,
,
( )
,
,
,

-
,

289

D. 39.5.7 . (Ulp. 44 ad Sab.): Filius familias donare non potest, neque si liberam peculii
ndministrationem habeat: non enim ad hoc ei conceditur libera peculii administrate, ut
perdat ( ,

: ,
).
D. 15.1.5.4 (Ulp. 29 ad ed.):
| .
j9J 15.1.40.1 (Marcian. 5 regul.). . D. 15.1.4. pr. (Pomp. 7 ad Sab.).
D. 49.17: de castrensi peculio, Cl. 12.30: de castrensi omnium palatinorum peculio CI. 12.36: de castrensi peculio mili90

lum et praefectianorum.

197

, , ,
,
(ut filius familiae miles de eo peculio quod
in castris adquisivit testamentum facere possit).
293.
.
,
(in castris), ,
, .
,
pater ( ) ,
, ,
294.
, (filius miles),
- 1
: , , 1
, , - I
, paterfamilias195.
Pater familias (peculium
trense), , - profecticium (ademptio 1
peculii). I
filius I
pater296.
, filius miles
pater 297. , (res peculiaris), filius familias
, .
, ,
,

(Sc. Macedonianum)298. 191

294

Ulp. XX. 10; Inst. 11.12 .

D. 40.5.23.2 (Papin. 12 resp.); D. 49.17.19 pr. - 1 (Tryphon. 18 disp.); D. 49.17.13 (Papin.
16 quaest.); D. 49.17.16 pr. (Papin. 19 resp.). privilegium
.
38.2.22 (Martian. 1 inst.); D. 39.6.15 (Iul. 27 dig.).
D. 18.1.2 pr. (C//p. 1 ad Sab.).
D. 5.1.4 (Gai. 1 ad ed. prov.): Lis nulla nobis esse potest cum eo quem in potestate

295 D.
296
297

298

habemus. nisi ex castrensi peculio.

D. 14.6.1.3 (Ulp. 29 ad ed.): nisi forte castrense peculium habebat: tunc enim senatus consultum cessabit (.. Macedonianum', . D. 14.6: de senatus consulto Macedoniano).
Sc. Macedonianum I . .., D. 14.6.1 pr. (Ulp. 29 ad ed.), -

198

1
1
1
I
]
I
I


,
, (filius duplex ius sustinet, patris
et filii familias),
(filii familias in castrensi peculio vice
patrum famillarum fungantur)7. ,
(
)
filius :
paterfamilias (iure hereditatis),
(iure peculii)300.

, ,
(ius singulare),
:
, ,
.
(peculium quasi castrense), filius (militia
civilis), .
peculium adventicium,
(bona materna), pater
(CI. 6.60).
, (filii,
servi) , ,
. (ius civile)
,
, (deteriorem
facere) pater. ,

, ,
, []

, ,
, ,
, (Macedo), filius familias,
. Sc. Macedonianum
, ,
, , , (exceptio
Sc. Macedoniani), , .
D. 49.17.15.3 (Papin. 35 quaest.); D. 14.6.2 (Ulp. 64 ad ed.).
D- 49.17.2 (Ulp. 67 ad ed.). . Inst. 11.12 pr.

actiones adiecticiae qualitatis. ,

,
(intentio - )
condemnatio ( (iudex privates)
) - pater . ,
, pater
.
actiones adiecticiae qualitatis
(actio de peculio et
de in rem verso) actio tributoria. ,
(condemnatio) .
(IV.73) :
, (eadem formula et de peculio et de
in rem verso agitur).
(IV.72A). ( )

(neque voluntas neque consensus patris dominive
intervenerit), de in rem verso,
, .
(versio in rem patris), (taxatio) (condemnatio) (dumtaxat de peculio),
,
filius pater30.

, ,
, ,
(primus ad sententiam iudicis venit).
(par condicio) , ,
, actio tributoria,
(IV.72)302.
(sciente patre)
,

301

Gai. IV.73; . , D. 15.1.5.4

. . D. 15.3: de in rem verso\ CI. 4.26: quod cum eo qui in aliena esl
potestate negotium gestum esse dicitur, vel de peculio seu quod iussu aut de in rem verso

302

( , , ,
, ,
).
D. 14.4: de actione tributoria.

200

(
) . ,
, ,
actio tributoria (rata).
actiones adiecticiae qualitatis actio quod iussu,
paterfa
m i l i a s a c t i o institoria actio exercitoria, pater
( ) (taberna)
304 (exercitor) (ma
gister navis) 305.
, -, ,
pater filius
.

44. (status libertatis)

- ,
,
.

,
servus () servare (= ),
, ,
, ,
,
,
,
. , , , ,

, .
,
,
,
,
.
.
303
304
305

Gai. IV.70; D. 15.4: quod iussu.

Gai. IV.71; D. 14.3: de institoria actione', CI. IV.25: de exercitoria et institoria actione.
Gai. IV.71; D. 14.1: de actione exercitoria.
201

,
, ,

.
, ,

. ,
()
,
.

.
(, ) ,
.
, ,
.
, (
) ,
, .

().

.
(nexi) (addicti) -
. nexus
306, addicti XII
,
: , 307. 301,
, addictus ,
addicti
(servi).
(peregre trans Tiberim),
.
306

307
308
309

Varro. 1.1. VII.105: Liber qui suas operas in servitutem pro pecunia quam debebat (debet
dat?), dum solveret nexus vocatur ( ,
, , , nexus).
Tab. 3.4 (=FIRA. 1.33): si volet suo vivito.
Gai. IV.24-25.
Quint, inst. or. VII.3.27. . Quint, inst. or. V.10.60. ,
addictus, , (contubernium).

00 ,
. , 10 310.
( )
, , ,
,
,
.

,
.
.
, , , ,
(familia urbana),

: ,
(dominus) .

(de re rustica), ,
, (instrumentum vocale)3U.
, ,
(status libertatis) .
liberi servi1'2.
.
(ingenui)
(libertini)m.
.
, , .
, ,
(capitis deminutio maxima),
ius
postliminii, ,
, , .

31|

Strabo, XIV.5.2.

Varro, r.r. 1.17.1.

Gai. 1.9: El quidem summa divisio de iure personarum haec est, quod omnes homines aul
liberi sunt aul servi ( , , ). . Inst. I. 3 .; D. 1.5.3 (Gai. 1 inst.).
Gai. Mo.

)1

, ,
,
. (res man
(fundi) (
), (aedes),
(animalia quae collo dorsove domantur
, (res);
.
, (
)
(redemptio ab hostibus).
, ,
(servus) (ancilla) ,
(contuberniumf's, ,
(cog
rvilis) 316,
,
.
: (sacra),
.
, ,
; (servi
,
(gentes Potitia Pinaria) 312 . ..317
, -,
,
318, ,
. , ,
, , (

. . , 67.

Cas. 68, 73 ( (serviles nuptiae))', PS. II. 19.6; Ulp.

21.1.35 (Ulp. 1 ad ed. aed. cur.); D. 23.2.14.3 (Paul. 35 ad ed.); CI. 9.9.23 pr.
cognatio servilis . : D. 2.4.4.3 (Ulp. 5 ad ed.); D. 23.2.14.3
ad ed.); D. 48.2.12.4 (Venul. Sat. 2 de iud. publ.); CI. 3.38.11.
cognatio servilis (CI.
11; CI. 6.57.6; Inst. III. 6.10) : Nov.
v. 38.2.1; Nov. 89.1.1.
. Liv. 1.29.5-11; Vat. Max. 1.1.17; Fest. sv. Potitium (L. 270); Serv
III.269.
t. IV. 11.3) (servile supplicium).

) ,

pater familias, ,
( deditio)
,

(suscipere indicium).
, , (locus
religiosus), 31.
, (quaestio servorumf20
,
(dominus)321.
. (
- actio de peculio)
,
, .
, ,
,

,
, ,
, , ,
(
). , ,
,
.
-
.
(lex Fabia de plagiariisy22, , ,
, III - II . .., ,
, ,
.
50 .
319

D. 11.7.2 pr. (Ulp. 25 ad ed.): Locum in quo servus sepultus est religiosum esse Aristo ait
( , , , ). (1.1.
VI.24) (dii Manes serviles).
PS. V.16: de servorum quaestionibus. Cp. D. 48.18: de quaestionibus\ CI. 9.41: de quaes-

lionibus.

D. 29.5.1 (Ulp. 50 ad ed.); D. 29.5.13-15 (Ulp. 50 ad ed.); D. 35.2.39 (Paul. 3 sent.).

2 Cic. pro Rab. III.8; Coll. XIV.2-3; D. 48.15: de lege Fabia de plagiariis', CTh. IX. 18: ad
legem Fabiam', CI. 9.20: ad legem Fabiam.

!l
3

205

, ,
(ad metalla).
, ,
,
XII .
,

(favor libertatis).
(decemviri stlitibus
iudicandis)323.
, -,
(recuperatores)32*.
- (dominus),
,
, , adsertor libertatis,
, , ,
. 528 . ..325 adsertor
libertatis
.
, ,
, (favor libertatis).

(vindiciae secundum libertatem)326.
, legis actiones, vindiciae (
- res litigiosa)
;
, , ,
(adsertor libertatis).

(vindicatio in libertatem) ,
(pro servitute)327.

323

Cic. pro . XXXIII.97; de domo XXIX.78. . D. 40.12: de liberali

causa; CI. 7.16: de liberali causa.
324 Suet. Vesp. 3; Domit. 8; BGU. 611.
325 CI. 7.17.1 pr.: adsertoriam difficultatem in utroque casu cessare (scil. iubemus). , , : vindicatio in libertatem vindicatio in servilutem.
326 Liv. III.44.5 12; Cic. de rep. 111.32; D. 1.2.2.24 (Pomp. lib. sing, enchir.); D. 40.12.24 pr.
(Paul. 51 ad ed.); D. 40.12.25.2 (Gai. ad ed. pr. urb. tit. de lib. causis).
327 Cic. de domo XXIX.78; 30.80; Mart. 1.52.5-9; D. 40.12.25.1; CI. 7.17.1 pr.

206

(status libertatis)
( )
,
(dominus).
,
(iustae legitimae),
,
, - (manumissio vindicta), (manumissio testa
mento), (manu
missio censu). , ,
,
, ,
(in iure cessio).
(vindicatio in libertatem) ,
adsertor libertatis, travindicatio (in servitutem) .

(addictio in libertatem), , ,
. manumissio
vindicta , ,
328.

(servus cum libertate institutus). (libertus)
- dominus manumissor (patronus)
,
, ( ):
liberi orcini, , 325.

, , (obsequium), (erae libertorum) 330.
.
I2

D. 40.2: de manumissis vindicta', CI. 7.1: de vindicta libertate el apud consilium manumis-

sione.
0

D. 40.4: de manumissis testamento.

. . . D. 37.14: de iure patronatus',
D. 38.2: de bonis libertorum', D. 38.1: de operis libertorum', CI. 6.4,- de bonis libertorum et
de iure patronatus', CI. 6.6: de obsequiis patronis praestandis. . CI. 6.7: de libertis

et eorum liberis.

anumissio censu, -, ,
(professio) ,

.
, ,
(
),
ssio inter amicos), (manumissio per mensam
convivium), (manumissio in ecclesia,

,
)1.
, ,
, ,
, , ,
.
a Sentia) 4 . ..2 ,
, , ,
, , ,
, manumissio
,
eregrini dediticii), 30
(vindicta) (consilium),
20
atores); j
(in libertate morantur). , 1
20 ,
, , - j
.
(lex Fufia Caninia) 2 . ..3 j
, - ]
- ]
, - |
. (lex lunia Norbana), j

/e his qui in ecclesiis manumilluntur.

40; Dio Cass. 55.13.7; Gai. 1.13-21; 1.37-41; 111.73-76; Ulp. 1.11-15; Coll.
D. 40.9: qui et a quibus manumissi liberi non fiunt et ad legem Aeliam Sentiam',

, , (19 . ..?)334,
,


(yoluntate domini in libertate morantur).
, : (Latini Iuniani).
(commercium)
: , , ,
, , (vivant

quasi ingenui et moriantur ut servi).

(pax Romana).

,
.
.
II . .. ( ,
, ,
), ,
.

, ,
, ,

,
,
,
.
.

-
-
,
, .
,
: adsertor

qui manumittere non possunt et ne in fraudem creditorum manumittatur.

ct. 40; Gai. 1.42-45,139; 11.228, 239; PS. IV. 14: ad legem Fufiam Caniniam',

-25.

Gai. 1.22-23, 80; 11.110, 275; 111.56-57, 70; PS. II.27.6; Ulp. 1.10; Frag. Dosith. 6 12
(=FIRA. 2.619 s.); Vat. 193; CI. 7.6.1.1A 12A.

209

libertatis, 335,
336. IV .
.
;
,
.
: .
, -
.

,
:

, ,

.
.'
,
, ,
,
,
. ,
, ,

.

45.
'
civitas, ,
civis (). civitas
(cives), societas (
) socii ().
, ,
(urbs), 337.
335
336
337

. , . 325.
Inst. 1.7: de lege Fufia Caninin sublata; CI. 7.3: de lege Fufia Caninia lollenda.
Gell. XVIII.7.5. (etym. XV.2.1)
.

210

, -
, ,
0
. (civis) - ,
. , , (peregrinus).

, ,
-.
. , VIII .
.. (754/753 . ..),
, .
,
, ,
,

:
,
.
,

-, ,
,
, . ,


. ,
, , ,
VII . ..
.
, ,
,
.
, ,

, , , ,
,
(, ..),
-,
.

625 578 . .. (.
- via Sacra)
, .

,
VII VI . ..
,
( ) ,
, -
- - ,
:
(Septimontium), {populi Albenses), , (rex), rex Nemorensis, , ,
.


- .
, ,
VII VI . ..

, ,
, .
, , - po-j
.
, ,

{gentiles), . Gens -1
,
,
.
, ,
{cives) ,
;
.
-,
. , |
-,
. gens -
gentes, 212

(cives)
. ,
.
, ( )
, ,
,
.
, (, ,
) (civitas),
.
, , (gens Claudia), , (adlectio inter patricios);
,
,
(clientes).
(populus),
(civitas),
,
. , ,

.
(cives)
(peregrini): - , , ,
(civitas).
, ,
,
.

(peregrinitas) , ,

( Latini Prisci).
.
1,
() ,
Tituli ex corpore Ulpiani, :
,
, (eTi

38

Strabo V.3.4.

213

habent cives Romani cum civibus Romanis-, cum Latinis autem et

nis ita, si concessum sit).

,
.
mmercium
,
(ius migrandi).
,
.

(foedus Cassianum) 493 . ..,
(foedus aequumf40.
,
,
(reciperatio)
. , ,
, , , commercium.

, ,
, ,
. , -*
,
, .!
, ius migrandi
- exilium), - ,1
,

.
, ius suffragii, .. - 3
, ,
, -!
iaonoXixela ( )341.
338 . .., ,
, ,

,
,
.
,
0;
(civitas sine suffragio)-,
,
342.


,
. ,
268 . ..,
, (Latini colonarii),
, , ,
, . -, (lex
lunia Norbana), 19 . ..,
(Latini Iuniani); ,
( manumissiones iustae
legitimae)343. , , ,
. (lex Aelia Sentia)
4 . ..344 (Latini Aeliani),

.
,
, , ,
,
(peregrini alicuius civitatis), - ,
,
(ius gentium)
(praetor peregrinus),
241 . .., - (peregrini
dediticii),
, ius gentiufn, . ,

s Cassianum . Liv. .33.9; Dion. VI.95.2; Cic. pro Balbo XXIII.53.

V.45.1 ss.; V.61.2-4; VIII,15.2 ( Kotvajvia). . Dion. VIII.35.2;

2; VIII.76.2.

3i'v. VIII.14.10.

4 ^ ' , 44.

. .

215

, , deditic
Aeliani, ,
.
,
, (hospitium)
. ( - deditio)
-, (adplicatio), '
(de or. 1.39.177), , ,
, ,
(hospitium) ,
.
XII
(aeterna auctoritas,
) (status dies cum hoste,
, ,
(hostis),
)5.
, ,

.
(cum imperio).
() ,
,
( - ) ( )
,
ius suffragii (
) ius honorum,
.
, ,
. , ,
445 .
.. ( - rogatio Canuleia),
367 . .. (
(leges Liciniae - Sextiae)) - 300 . ..
( ).
.
. 3'
, (matrimonium iusturt>)>\
345

Tab. VI.4 (=FIRA. 1.44); tab. II.2 (=FIRA. 1.31).

216

(status civitatis),
.
,
, 4 . ..
. ,

(datio, donatio civitatis)
. (lex lata)
. (optimo iure)
(sine suffragio).
,
. -
ius migrandi
: (du-

arum civitatum nemo esse potest).

(
) , ,
(,
(fur manifestus), , (incensus)
.) (trans Tiberim). , ,
(exilium) ,

. , -,
,

{aqua et igni interdictio)1*6.

, ,

Postliminium (in ),
.
( ) (ad bestias)
(ad metalla).
, , (captivus)
, . 1,1151 postliminium (in bello)
1,6

n-

C'C.

de domo XXX.79. Cp. Cic. pro Caec. XXXIV. 100.

. (lex Cornelia),
81 . .., (fictio),
;
.
(adempu0
civitatis).
,
(ademptio civitatis).
, 81 . ..,
,
(
- lex Cornelia de civitate Volaterranis Arretinis adimendd).
, , 7 ;
.
212 . ..
.
, , ,
.
,
, .
212 . ..
,
.

547

Cic. pro . .97.

46. (hereditas). - 47.

. (successio ab intestato). - 48.
. . - 49. .
(heredis institutio), (exheredatio),
(praeteritio). - 50. . ,
(datio tutoris), (mortis causa). -

51. . - 52.
. - 53. . - 54. .
(praeteritio)
(querela inofficiosi testamenti). - 55.
. - 56. . 57. . - 58. . - 59.
. - 60. . (hereditatis petitio). - 61. ( possessio)

46. (hereditas)
paterfamilias , 1,
sui iuris, ,
, , .
(consortium
ercto non cito) -
- ,
2.

, pater familias,
, (
, ),
. ,
, parter familias
j . , 34 35.
. , 34.

219

, (,
..),
(hereditas).
,
, de cuius
( pater, - de cuius hereditate
agitur).
(successio in universum ius),
(successio in locum et ius), ..3
, ,
- (),
,
pater1. pater, (top VI.28:
- hereditas est pecunia) , ,
, , ,
, ,
, , ,
, (di
parentes)s .

D. 50.17.62 (Iul. 6 dig.): Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod
defunctus habuerit ( - ,
, ); D. 29.2.37 (Pomp. 5 ad Sab.): Heres in omne ius mortui.A
succedit ( ), (11.97 s., 191)
adquirere per universitatem, Gai. . II. 2 ., ,
- .
(universitas)
( ) .
, uni
versitas , , , !
.
universitas ( (facti) () (iuris))
.
.
. , 50. (successio mortis causa)!
(.82-84) ,
, , () (,
adrogator), ,
- successio inter vivos ( successio mortis

causa).
5

To, Parentalia *
, .

220

6
( (Lares), (Manes), (Penates), (Genius)):



. , pater
,
7
0, . ,
(sacra familiaria).
,
.

( ).
pater familias, ,
, - filii in potestate (heredes
sui),
. ,

.
, ,

. Fest. sv. publica sacra (L. 284): Publica sacra, quae publico sumptu pro populo fiunt,
quaeque pro montibus, pagis, curis, sacellis: at privata, quae pro singulis hominibus, familiis, gentibus fiunt ( - ,

, , , , ; -
, , ).
- singuli ( , ,
), .
, . Cic. de leg. .22.55: maiores eos, qui ex hac vita
migrassent, in deorum numero esse voluissent ( , ,
, ); . Serv. ad Aen. V. 46.
(mores maiorum). Cic. de leg. 11.10.23: tamen erant fere
in more maiorum, qui turn ut lex valebat ( , , ),
i,v- 1-20.7; Plin. . VII.26.2 ss. ,
, - . Tib. II. 1.35; Serv. ad Aen. 1.276
Ovid, fasti II. 547 ss., , , ,
, Parentalia, ,
(ululasse per agros) .
Parentalia Lemuria 1 .

221

. .
8.
,
.

, .
(sacra
privata perpetua manento)'0,
:
(ritus familiae patrumque servanto)".
, pater familias,
. ,
, ,
,
12.
pater familias - sui heredes
{filii in potestate) ,
,
(hereditas).

(ius sepulchri).
, -
-
(monumentum gentis), ,
,
(laceras gentilitates colligere atque connectere)n.

(de leg. 11.22.55): lam tanta religio est sepulchrorum,

extra sacra et gentem inferri fas negent esse, idque apud maiores nostros A. Torquatus in
gente Popiliia iudicavit (, ,
, ,
), . Cic. de leg. .26.64; Varro, 1.1. VI. 13.
D. 11.7: de religiosis et sumptibus funerum et l

funus ducere liceat.

Cic. de leg. II.9.22.
11 Cic. de leg. II.8.19. . Cic. de leg. II. 19.47.
12 Cic. de rep. 11.14.27: sacrorum autem ipsorum diligentiam difficilem (() ,
); Tert. *
21.29: Numa, qui Romanos operosissimis superstitionibus oneravit (, 6'
10

),
13

Plin. paneg. 32.

222

IV . .. ,
, :
,
.
,
, , .

(in universum ius defuncti)
, paterfamilias

(lex sepulchri), :
- hoc monumentum heredem non sequetur
(H.M.H.N.S.).
(lex sepulchri),
,
(H.M.H.S.),


, .
, (res religiosa)'*,
(res extra commercium):
. , , ,
, , :
, (lar
familiaris)15, (sacra)
(iura manium) , '6:
/
(sacra privata perpetua manento / deorum

wanium iura sancta sunto).

(ius inferendi).

, ,
, 17. , , (obsequium)
,s ai. .4,6.
l6 Serv. ad Aen. VI.54; VI. 152.
Cic. de leg. II.9.22.
. D. 48.22.3.

223

(operae libertorum),
, ,
,
sui heredes '. *
19.

(), 20.
,
, ,
, (
),
(de cuius).
21, XII ,
(,
), (nomina)
(ipso iure),
, ,
. ,
XII actio familiae erciscundae22,
,
. ,
,
,
pater (potestas),
potestas . ,
, (res),
,
-

18
19
20

21

22

. , 47.
. , 38.

(actio iniuriarum)
, , .
D. 34.9.17 (Papin. 13 resp.); D. 34.9.21 (Paul. 5.sent.); D. 29.5.15 (Marcian. lib. sing. &
delatoribus); D. 47.10.1.4 (Ulp. 56 ad ed.).
D. 10.2.25.13 (Paul. 23 ad ed.); D. 10.2.25.9 (); Cl. 2.3.26 (Impp. Diocl. et Maxa. 294); CI. 3.36.6 (Imp. Gordianus a. 239 vel 241); CI. 4.16.7 (Impp. Diocl. et Max. a294); CI. 8.35.1 (Imp. Antoninus a. 212). tab. V. 9 (=FIRA. 1.41).
D. 10.2.1 pr. (Gai. 7 ad ed. prov.): Haec actio proficiscitur e lege XII Tabularum... (
XII ...). . , 59 72.

224

, -, 23: ,
,
(vis potestas in capite libero)2*,
. ,

(, ): potestates
,
(). pater
.

, , (
) , (sic ut pecuniae, etiam sacro
rum erat), , (
) , , (hereditas
nominis, pecuniae, sacrorum)26.
, ,
, ,


.
, pater .
.
,
27, , ,
, , , ,
,
.

(sui) , , ,
. , ,

. , 38.
(vis potestas)
( ),
, : . D. 26.1.1 pr. (Paul. 38 ad ed.): Tutela est, ut Servius definit,
vs ac potestas in capite libero ( , ,
),
Js
26 ^est. sv. sine sacris hereditas (L. 370).
Cic. de domo XIII.35. . Liv. XLV.40.7: nominis, sacrorum familiaeque heredes
;7 ( , ),
, , 39.

225

, ,

( = ).
, , ,
-
,
, ,
,
, potestas .
,
, ,
(nomina), (sacra), (ius sepulchri), ,
, , . ,
,
,
.
, ,
,
. ,
, nomina ( ),
,
.
, (successio)
( )
,
- sui heredes ( ) ,
pater ,
. , ,
,

pater (exheredatio)2*.

, , ,

{potestas), ,
.
, -
, (
, ), -
28

. , 49 54.

226

, ,
exheredatio , ,
. ,
,
.
, ,
, ,
.
(hereditas)
.

.
pater
. (heres suus)
,
,
(, , , , ..),
.
(heres extraneus),
,
(suus), de cuius
, ,
.

suus
. ,

( - ).
,
,
. (,
XII )
,
suus. suus
;

. suus ,
. |1

. , 48.

227

, ,
.
,
;
, . ,
,
:

{pecunia)10
,
.

( - ) - hereditas sine sacris (sine
ulla incommodi appendice)31 ,
,
(molestia sacrorum)12.
,
, (254 . ..)33,

( 130 . ..) 89 . .. (
)34,
,
- ,
:
35.

, , :
(usucapio pro here-

30

31

32
33
34

35

(pecunia) - Cic.
top. VI 29: Hereditas est pecunia quae morte alicuius ad quempiam pervenit iure... nec ea
aut legata testamento aut possessione retenta ( ,
- - ... ,
),
Fest. sv. sine sacris hereditas (L. 370): Sine sacris hereditas in proverbio did solet... sine
ulla incommodi appendice ( ...
- ).
Cic. de leg. 11.21.53.
Cic. de leg. 11.20.49; 21.52.
Cic. de leg. II. 19.48-49; 21.52; 20.50. 89 . .. - , , ]
, , .
Cic. de leg. II. 19.48: heredum causa iustissima est.

228

- 36, , (
) (voluerunt veteres maturius hereditates adiri), -,
(ut essent qui sacra facerent)
(et ut creditores haberent, a quo
suum consequerenturf1.

, pater
(sui heredes)
( heredes sui et necessariif *,
( - heres voluntarius),
,
.
- , -
, ,

, .

(usucapio pro herede), ,
- heredes sui ( ).
,
( ),
,
, , ,
. ,
, XII
- . ,

( ,
- ipsae hereditates usucapi crede-

bantur)39.

J7
3
Js

Gai. 11.52-58.
(rei hereditariae furlum non fit)
(Gai. III.201; PS. II.31.11).
(crimen expilatae hereditalis) - . D. 47.19.1 (Mar
xian. 3 inst.). . D. 47.19: expilatae hereditatis', CI. 9.32: de crimine expi/atae hereditatis.
Gai. 11.55. . Frag. Aug. 2.34.
. , 57.
Gai. 11.54.

229

(usus) -
(potestas) ( , , );
, usus , , (manus)
40. usus potestas -
.
, , XII

, -
, , -
, . ,
, ,
,
, ,
(quorum illis temporibus
summa observatio fuity'. ,
, , (11.55)
( ), usus usus
,
.
usus (potestas). ,

usus.
,
-1
- j
42.

,
:
(pro herede), -1
(testamenti factio), ,
suus heres -.

(semel heres semper heres)*3.

40
41
42
43

. , 37.
Gai. 11.55.
Gai. 11.54. . I. 7.29: de usucapionepro herede.
,
: D. 28.5.89 (88) (Gai. lib.sing. de casibus).

230

47. .
(successio ab intestato)
(vocatio
legitima, vocatio ab intestato) (vocatio testamentaria)**.

;
, - (,
XII )45 -
(, ,
).
, (vocatio contra
testamentum)-.
, ,
, .
, ,
. ,
, ,
46, ,
,
47. ,
XII sui
, (
- cui suus heres escit). ,
, ,
, -

44

Gai. 11.99: Quorum (hereditalum) duplex condicio est: nam vel ex testamento vel ab intestato
ad nos pertinent ( () :

, ).
. , 48.
. Germ. .14-15: Heredes tamen successoresque sui cuique liberi, et nullum testa
mentum. Si liberi non sunt, proximus gradus in possessione fratres, patrui, avunculi (
;
. ,
, - , ,
47 ).


,
pater. .

231

,
. XII , , , , .
]
V.4-5: Si intestato moritur, cui suus heres nec escit, adgnatus proximus fa.
miliam habeto. Si adgnatus nec escit, gentiles familiam (habento)'*. To
pater familias, heredes sui, ,
, (
- familia pecuniaque)
(<adgnatus proximus),
. ,
gens (gentiles).
sui heredes (liberi),
. suus, ;
heredes sui, ,
sui*9.
sui 50,
(in potestate), (, uxores in ), 51, , ,
. ,
,
52.
(filius in potestate) ,
(, ,
), (nepotes) (sui heredes)
. 53 4!

49
50

FIRA. 1.38. . , . . Gai.

III. 1 ss. (ex Coll. XVI.2.1 ss.; . Coll. XVI.3.1 ss.); Gai. . II.8; Inst. III. 1 ss.
. Auct. ad Herenn. 1.13.23; Cic. de inv. 11.50.148.
. , 34.
sui . Gai. 11.135: Emancipates liberosi

iure civili neque heredes instituere neque exheredare necesse est, quia non sunt sui heredesl
(, - ,
, ,
). . Gai. III.19, D. 38.16: de suis et iegitimis heredibusA
. Ulp. 26 (de Iegitimis heredibus)', Gai. ep. II.8 (de intestatorum hereditatibus)M
PS. IV.8 (de intestatorum successione).
51 Gai. III.3 ( Coll. XVI.2.1-5 Inst. III. 1.2)-1
. Gai. 11.156 159; III.7; Ulp. XXII.14; 26.1,
; Gai. . II.8 .
52 . , 37, , 56.
53 Gai. 11.156; III.7 s.; Gai. . II.8.2; Ulp. XXVI.2.

232

, , . ,
,


(sui, , ).

sui heredes (postumi sui),
,
pater, ,
, (
- conceptus pro iam natu habeturf*.
(de cuius)
(, - nepotes ex fratre, nepotes ex filio, - fratres patrueles ..)55.

56: , ,
(frater patruelis)
. ,
(, ),
, ,
,
.
XII ,
sui heredes (in solidum, ),
, .
Postumi adgnati, , de cuius,
,
(postumi alieni)
( postumi sui).

: ,

Tab. FV.4 (=FIRA. 1.36); Gai. III. 4: Postumi quoque, qui, si vivo parente nati essent, in po
testate eius futuri forent, sui heredes sunt ( ,

, ).
de cuius: Gell. III.16. 1; D. 38.16.3.11 (Ulp. 14 ad Sab.).
s . D. 38.16.3.9, Ulp. XXII.15; Gai. ep. 11.8.1.
5* Gai. .9, 10,21; Ulp. XXVI. 1; Gai. . II.8.3.
Gai. .11-13,22; Gai. . II.8.6.
postumi alieni cm. Gai. 11.241,287; Inst. H.20.26.

233

, ,
,
, .
ius civile
(successio graduum)", ,
(repudiatio hereditatis),
, .
, - succes
sio ordinum ( , , ,
), .
( ) XII
(familia pecuniaque)
, , ,
59.
,
gens. , XII

: suus heres
, , ,
- , familia communi iure\
-
gens.


(ab intestato), (
) ,
heredes sui60. : XII
-
, ,
(Civis Romani liberti hereditatem lex XII tabu-

larum patrono defert, si intestato sine suo herede libertus decesserit)6'.

, ,
heredes sui,
( dominus manumissor). ,
58

Gai. III. 12; Ulp. XXVI.5. . Coll. XVI.2.12.

59

. , 34. . Gai. III. 17; Ulp. XXVI. 1A (ex Coll.

XVI.4.2). . , 48.
Gai. III.39 ss.; Ulp. XXVII.l ss., XXIX.l; PS. III.2; Inst. 1.17. tab.
V.8 (=FIRA. 1.41).
Ulp. XXIX.l.

60

61

234

,
, , .

, ( -
) II . ..
(SC tullianum) (117-138 . ..) (SC Orfitianum)63 (178 . ..),

,
, ( ).

suus heres.
, ,
,
{familiam habere).
() ,
(de cuius),
ius familiae habendae,
.
(usucapio pro herede)
(
..).
.
, XII ,
,
(ius honorarium),
(bonorum possessio ab intestato
sine tabulis)6*.
, (
- successio ordinum), (ordo
unde cognati) , ,
,

62

SC Tertullianum . Ulp. XXVI.8; PS. IV.9; D. 38.17: ad senatus consultum Tertullianum

et Orphitianum\ Inst. I1I.3: de senatu consulto Tertulliano', CI. 6.56: ad senatus consultum
Tertullianum.
SC Orfitianum cm. Ulp. XXVI.7; Inst. III.4; D. 38.17; CI. 6.57: ad senatus consultum
Orfitianum.
Gai. 111.25: Sed hae iuris iniquitates edicto praetoris emendatae sunt (
). posses
sio . Frag. Berol. 7-8 (=FIRA. 2.428).

(gradus)
( ). ;
(ordo unde liberi), (ordo unde legitimi)66, (ordo
unde cognati)67, (ordo unde vir et uxor)6\ (ordo
unde liberi) (
- nepotes ex fdio), ,
pater ; ,
(, -1
, ), -
pater. ,
sui iuris capitis deminutio
, ,
, ordo unde liberi69.
(ordo unde legitimi)
XII (sui, , ). Suus,
, /
( possessio) ordo unde liberi,
(legitimus).
, .
(unde cognati),
, , , !
sobrino I
natus ( ), .
, , ,
, (
) ,
. , (ordo unde vir et
uxor),
, .
70
: ordo unde liberi
65

66

67
68
69

70

Gai. III.26 s.; Ulp. XXVIII.7; Inst. III.9.3, 4; D. 38.6: Si tabulae testamenti nullae extabunt,
unde liberi ( , ); CI. 6.14: unde liberi.
Gai. III.27 s.; Inst. III.9.3,4 (. Inst. .5: de successione cognatorum); D. 38.7:
unde legitimi; CI. 6.15: unde legitimi et unde cognati.
Inst. 111.9.6(5); D. 38.8: unde cognati', CI. 6.15.
Inst. 111.9.7(6); D. 38.11: unde vir et uxor; CI. 6.18: unde vir et uxor.
Gai. 11.136 s., , -,
.
Gai. III.39-54; Inst. III.7: de successione liberorum (. Inst. III.6.10); D. 38.2: de
bonis libertorum; CI. 6.4: de bonis libertorum et de iure patronatus.

236


, - . Ordo unde legitimi
XII (
); or^ ^ cognac
. -
. , (28.7)
: - liberi ( ),
- legitimi ( ), (cognati), (fa
milia patroni), (patronus patroni), (vir et
uxor), (cognati manumissoris).

(he
reditas) ( possessio)
:
Nov. 118 543 . .. Nov. 127 548 . .. ,
, - : ) ,
, ; ) (, , )
( ),
; ) (
); d) ()
( ).
,
. , ,
.

(bona vacantia)
{lex Iulia de maritandis ordinibus) 18 . ..
. III . .. 71.

48. .
, ,
11 (adrogatio),
pater familias, sui, (
)
, .
(adrogatio)

Ulp. XXVIII.7, ; CI. 10.10: de bonis vacantibus et de incorporatione.

237

estamentum kalatis comitiis) .

, ,
: , ,
, (
testato), ( ) sui
. , testamentum kalatis comitiis,
(
).
, -, XII .
, V.4. ( -,
, ,
, [] - si

estato moritur cui suus heres nec escit, adgnatus proximus familiam ha
to), , ,

:
(si intestato moritur) sui (cui suus heres nec
cit). , ,

, - ,:
, suus
.
,
suus, de cuius
, (nomina),
..
, , :
( ,
, )
73.
testamentum kalatis comitiisn,
-!
. -1
: 24 24 .
,
, ,
(testamentum in procinctu), (milites)

, 74. ,
, . -
,

,
, ,
, .
, XII
( )
, (te
tamentum per aes et libram). Gai. 11.102:
- (Accessit deinde t

tium genus testamenti, quod per aes et libram agitur).

,
(mancipatio familiae), 76. Pater famili
,
(si subita morte urguebatur),
(amico) (familia pecuniaque)
,
.
,
(familiae emptor),
(
(heredis /)77 familiae emptor).

Gai. 11.101: Testamentorum autem genera initio duo fuerunt: nam aut calatis comitiis tes
mentum faciebant. quae comitia, bis in anno testamentis faciendis destinata erant, au
procinctu, id est cum belli causa arma sumebant; procinctus est enim expeditus et arm
exercitus. Alterum itaque in pace et in otio faciebant, alterum in proelium exituri (

:
, ,
, ,
. procinctus
. , , -
). . Ulp. .2; Inst. II. 10.1; Theoph.
II.10.1; Cic. nat. deor. II.3.9; de or. 1.53.228; Fest. sv. procincta classis (L. 294); Plut.
7s Coriol. 9.2; Gell. XV.27.3; Veil Pat. II.5.2-3.
Tab. VI. 1 (=FIRA. 1.43): Cum nexum faciet mancipiumque, uti lingua nuncupassit, ita
esto ( [
], , ,
),
/. II. 102104.
Gai. 11,103.

. , 38.
ai. 11.101; Ulp. .2; Inst. II. 10.1; Gell. XV.27.3.

(cogitatione mortis) (
(mortis causa), ), . ,

(heredis institutio),
(nuncupatio).
,
(in desuetudinem abierunt)78.

75. , (libripens)
, , familiae emptor
(mancipatio
familiae pecuniaeque): familiam pecuniamque tuam endo mandatela tua
custodelaque mea (esse aio) .., : ,
,
...80
, ,
(nuncupatio),
. familiae emptor, ,
(propter veteris iuris imitationem)
pater 81. ,
, .
Nuncupatio, , ,
, ,
per relationem,
, (tabulae
ceratae): ,
, , , , , ,
(haec ita, ut in his tabulis cerisque scripta sunt, ita

do ita lego ita testor itaque vos, Quirites, testimonium mihi perhibetote)n (nuncupatio)
.
, ,
. per aes et
78
79
80
81
82

Gai. 11.103.
, Gai. 11.104; Ulp. .2,9; Theoph. par. II. 10.1.
Gai. II. 103. .
Gai. 11.103.
Gai. 11.104.

240

libram 83.
nuncupatio, per relationem.
" (adscriptiones) , familiae
emptor ,

.
,
, (testamentum
militis),s, ,
, , .
, ,
:
, (quo modo velint, vel quo modo
possint permittitur testamentum facere)16.
,
, .
, , ,
:
(missio honesta)
(missio ignominiosa)87. ,

. ,
,
, ( pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest)1',
.
,

,

" , , ,
(=FIRA. 3.129 ss.) , Negotia, .
Gai. 11.107 : De libripende eadem quae et de lestibus dicta esse intellegemus; nam et is testium numero est (, , 85 , ).
testamentum militis . Gai. 11.109111; II. 114; Inst. II.11: de militari testamento (
,
: . D. 29.1.24); D. 29.1: de testamento militis\ CI. 6.21: de testamento militis.
8* Gai. 1.114.
D. 29.1.21 (Afric. 4 quaes.); D. 29.1.26 (Macer 2 militarium); D. 29.1.38 (Paul. 8 quaest.).
D. 29.1.6 (Ulp. 5 ad Sab.); Inst. I1.I4.5.

241

( possessio secundum tabulas),

.
; II
, familiae emptor .^
, : testa
mentum apud acta, ,
, testamentum principi oblatum,
,
(magister libellorumy9.

.
; (subscriptio)
, ,
.

(ius tripertitum), ,
- |i
, ( possessio secundum tabulas)
(signa), ius novum,
( ), - (subscriptions)50.

49. .
(heredis institution, (exheredatio),
(praeteritio)
(heredis j
institutio) (caput
et fundamentum totius testamenti)91: (caput) - , >

, , ,
: ,
, (ante heredis institutionem inutiliter legatur), 2. ,
(testamenta vires ex institutione heredis ac85

CI. 6.23.19 (Impp. Honor, et Theod. a. 413).

Inst. II.10.3.
91 Gai. 11.229; Ulp. XXIV. 15; Inst. H.20.34. heredis institutio . PS. 1II.4B.
92 Gai. 11.229.
90

242

dpiunt). (fundamen/ ) , ,

:
(exheredatio), (substitutio herejis), , , (
).

: (Titius heres esto).
, ,
, (Titium heredem
esse iubeo), ,
(Titium heredem esse volo), ,
, :
(Titium heredem instituo)
(Titium heredem facio)n.
, ,
(Titius hereditatis meae dominus
esto)9*. 339 . ..
,
.
, ,
, ex asse, .
, (in
solidum), , (
12 - unciae), - .
, . ,
,

Gai. II. 117. (II. 116) ,

(sollemni ) (.
9< Ulp. XXI).
* D. 28.5.49(48) pr. (Martian. 4 inst.). . D. 28.5: de heredibus instituendis.
CI. 5.23.15 (Imp. Constantinus a. 339). inscriptio Imp.
Constantinus, subscriptio - 339 ., , , 337 .
inscriptio II, - 340 .; , , , , , , ,
, : ( ). ,
, , ,
339 .,
.
( )
339 . ..
93

243

, ,

: , ()
, ( pro parte testatus
parte intestatus decedere potest)96. .
, ,

.
, ()
97,
(insti
tutio heredis ex re certa), -
(detracta excepta re),
. , ,
,
(detracta rei certae mentione).
,
(, ):
(semel heres semper heres).
,
, ,
(pro non scriptis)
(favor testamenti).
,
(. ,
).
, ,
98. , ,
,
,
(modus), ,
- , .. .
-
.
:
,

96
97
98

Cic. de inv. 11.21; Inst. II.14.5; D. 29.1.6 (Ulp. 5. ad Sab.); D. 50.17.7 (Pomp. 3 ad Sab.).
Inst. II. 14.5.
Inst. 11.14.9.

244

(sui heredes aut instituendi sunt aut exheredandi), to

paterfamilias ,
, ,
- sollemnia verba (
, , - Titius filius meus exheres
esto)'00- sui heredes ,
-

postumi sui,
(,nominatim- - ceteri sui (
(,nepotes in potestate), (filiae), (uxores in
),
). Ceteri sui
- inter ceteros (

ceteri omnes exheredes sunto)'02.

(praeteritio) sui postumi sui

103
(ab intestato). , ,
( postumi sui)
. ( )
sui,

, ,
, .
ceteri sui ( ,
)
heredes sui
104.
(exheredatio)
(praeteritio) ordo unde liberi:
;
.

Gai. 11.123; Ulp. .14; Inst. 11.13 .

, Gai. 11.127; Inst. . 13.1.
Gai. 11.123, 127, 130; Ulp. XXII.16.20; Gai. . II.3; Inst. 11.13: de exheredatione liberoD. 28.2: de liberis el postumis heredibus insliluendis vel exheredandis\ Cl. 6.28: de
liberis praelerilis vel exheredalis; CI. 6.29: de postumis heredibus insliluendis vel exheredandis vel praeteritis.
,0 Gai. 11.128. . .
,04 Gai. 11.123,130, 134; Gai. ep. 11.3 pr.-2; Ulp. XXII.16,21.
Gai. 11.124; Gai. ep. II.3.1; Ulp. XXII.17.

245

( possessio ab intestato)|.
320 . .. , ^
(iquaecumque verba).
531 . .. , ,
106.
: (substitute vulgaris)107 (substitute pupillaris)m
Substitute vulgaris - , -
,
(institutus)
(
). ,
(
). (substitu
te); ,
, : ,
100 ,
. , .
... (L. Titius heres esto cerni-

toque in diebus centum proximis quibus scies poterisque. Quodni ita creveris, exheres esto. Turn Maevius heres esto...)'09.
,
. ,
(cretio)
"0.
,
.
(substitute pupillaris) ,
105

Gai. 11.129; Ulp. XXII.33.

CI. 6.28.4.6 (Imp. Iustinianus a. 531); Inst. II.13.5 ( *
).
107 Gai. II. 174-178; Gai. . II.4.1; Ulp. XXII.33; PS. III.4B; 4-5; Inst. 11.15: de vulgari substitulione; D. 28.6: de vulgari et pupillari substitutione', CI. 6.26: de impuberum et aliis substitutionibus.
108 Gai. II. 179183; Gai. ep. 11.4.2; Inst. 11.16: de pupillari substitutione; D. 28.6: de vulgari el
pupillari substitutione; CI. 6.26: de impuberum et aliis substitutionibus.
105 Gai. 11.174; Ulp. XXII.27, 33-34.
110 Gai. 11.164,170,174; 11.176-177; Frag. Aug. 11.35 ss.; 11.41.
106

246

I ,
, ,

(testamenti factio 0
liva)- 0
^ .
: ,
0 , ,
, ,
, (Titius filius meus
mihi

heres esto: si filius meus mihi heres non erit sive heres erit et prius

moriatur quam in suam tutelam venerit, tunc Seius heres esto)'".

, (substitutio quasi pillaris), ,
, .

50. . ,
(datio tutoris),
(mortis causa)
- :
, .
(legato) , ,
XII ( V.3):
, 112.
(legare) - legem dicere, legem dare
( , , - lex privata),
.

(mortis causa)',
,
(inane
111

|.

11.179.
Tab. V.3 (=FIRA. 1.37 s.): paterfamilias uti super familia pecuniaque sua legassit, ita ius
esto. , Cic. de inv.
N50.148 Auct. ad Herenn. 1.13.23. : uti 1Sassii super pecunia tutelave suae rei, ila ius esto ( , ). . -
- FIRA. 1.37 s.

247

s)"1. ,
, .
.

0.
(successio in singulas res).
, , : .
(ex lege).
(legatarius).
: , ,
.
(genera lem)"': (legatum per vindicationem),
(legatum per damnationem),
(legatum sinendi modo)
(legatum per praeceptionem).
,
,
5;
):
(actio in personam), (actio in )
"6.

(legatum per vindicationem) (, - Titio hominem Stichum do lego)"1

.
(legatum per damnationem),
, (dare) (
- facere)-, :
- heres meus damnas esto ( )"8 -1
.
(legatum sinendi modo),
, -

224.

''I Gai. 11.209, 215; Gai. . II.5.6; Ulp. XXIV.5; PS. III.6.11.
Gai. 11.216-223; Gai. ep. II.5.7; Ulp. XXIV.6; PS. III.6.1.
Gai. 11.221; PS. III.6: de legatis-, Inst. 11.20: de legatis-, D. 30, 31, 32: de legatis et fideicom-

192-232. . Gai. . 11.5(13): de legatis; Ulp. XXIV.1-32; PSlegatis; Inst. 11.20: de legatis-, D. 30, 31, 32: de legatis et fideicommissis; CI. 6.37:
s.
199,222.
204.

193 ( ). . Gai. . II.S. 1; Ulp. XXIV.3; PS. .6.7.

201 ss., 208; Gai. ep. II.5.2; Ulp. XXIV.4; PS. III.6.10.

, ,
, : , , (Titius heres meus damnas
9
est0 sinere) " .
(legatum per praeceptionem) (
praecipito, - =
)
,
120.
, ,
, , '21.
(SC Neronianum) 56-68 . ..122, , , ,

, ,
- (
, , (do lego),
, ,
, ) ,
(proinde atque si optimo iure relictum
esset)123. ,
, (res aliena)'24,

,
, ( )'. , ,
,
.

, ( ). 339 . ..

o0)

missis; CI. 6.37: de legatis.

G a i . 11.197 s.; Ulp. XXIV.11A.
luGai. 11.197; Ulp. XXIV. 11 A.
12s Gai. 11.196.
Gai. 11.202.

249
X-

-------------------------------------------

(verborum observantia)'26,
. 0
, , 529 .1,
. ,
(, ,
),
. , ,
(legatum partitionis, partitio legata),
, 12,
( yivos)
.
(, , , ).
,
(
). ,
, 169 . ..,
,
, .
legatum penoris (penus legata), ,
, .
129.
(legatum
s)130, ,

(legatum liberations, liberatio
,
1; (legatum debiti),
, ,
132; (legatum dotis)'1

.37.21 (Imp. Constantinus a. 339). . . 95

.
3.1 (Imp. Iustitianus . 529).
h. par. 11.23.5. (legatumportionis) . Ulp. XXIV.25.
. D. 33.9: depenu legata.
105 (Iul. 1 ex Minucio).
U
4: de libertatione legata.
1.20.14.
: de dote praelegaia.

AL

^ -
; (legatum optionis),
, (optio /lio) ,
(,
)134.

135.
,
. ,
(ipso iure)
.
, .

- dies cedens (dies cedit legati), ,
(dies veniens), ,
136.

Dies cedens ,
(
);
,
, (dies veniens).
,
dies cedens dies veniens,
, ,
, , .

, ,
, dies cedens.
(leges Iulia et Papia)
dies cedens
; ,
534 . .. (antiquum ius).

136

ti

Ulp. XXIV.14; D. 33.5: de optione vel electione legata.

, , 57.
Gai. 11.244; D. 36.2: quando dies legatorum vel fideicommissorum cedaf, CI. 6.53. quanao

(Hes
legativei
veljmeivumrmoot
fideicommissi
cedit
legau
*,&**.

CI. 6.51.1.1C (Imp. Iustinianus a. 534). . Ulp.

XXIV.31.

251

, ,
,
(inane nomen heredis)
. , .


.
,
(lex Furia), ,
204 . .. (
lex Cincia de donis et muneribus,
) 169 . .. ( , 1000 ,

( sobrino natus,
),
138. ,
,
, 1 (
).

169 . .. ,
, ,
, ,
- omnes heredes (
- tandundem)'19. , (lex Falcidia) 40 .
, ,
(dodrans)
, (
, ,
(quadrans). , ,
. -
Falcidia) ,
140.
(datio tuto
.

225.
226.

, ,
. , ga , (datio tutoris testamentaria)
.
(datio tu
toris impuberis) :
(Lucium Titium liberis meis tutorem do)'*'.
(datio tutoris mulieris)
(uxori meae tutorem do).
: (
) (liberis meis (vel uxori meae) tutorem do)'n.
(optio
tutoris), 143. ,
(plena) (angusta)'u.

(quibuscumque verbis).
,
(manumissio iusta legitima) (manumis
sio testamento) - ,
145, :
(Stichus servus meus liber esto).
(servus
libertate institutus). , ,
,
(heres nece&yarius)146 ,
,
(etiam inviti heredes fiunt), - filii
in potestate (sui et necessarii). ,
147, , liberti orcini.
, ,

, (infamia), -

141

Gai. 1.149; D. 26.2: de testamentaria tutela; CI. 5.28: de testamentaria tutela.

Gai. 1.149.
^ Gai. 1.150.
t . , 38.
45 Gai. 11.267; D. 40.4: de manumissis testamento; CI. 7.2: de testamentaria manumissione.
146 Gai. II. 152-154; Ulp. XXI1.24; CI. 6.27: de necessariis et servis heredibus instituendis vel

42

. Gai. 11.224 ss., 227; Gai. . II.6; Ulp. 24.32; PS. III.8; Inst. 11.22:
Falcidia; D. 35.2: ad legem Falcidiam; CI. 6.50: ad legem Falcidiam.

substituendis.
. , 44.

253

, ,
,
,
, (ultra vires)
'48.
531 . ..149
.
, ,
.

51.
, ,

, (fideicommissum), ,
, 1.
,
(rogatio) ( ),
,
.
,
(fides) - fidei commissum.
(extra ordinem)'5' (petitio
fideicommissi), ,
-
(praetor fideicommissarius),
. :
, , , (fidei committo,
peto, rogo, volo)152 , (praecativo modo),
153.

148

Gai. 11.154.
6.27.5 (Imp. Iustinianus a. 531).
150 . Gai. H.246-289; Frag. Aug. 11.61-78; Gai. ep. II.7 pr.8; UlpXXV.1-18; PS. IV. 1.120; Inst. 11.23: de fideicommissariis hereditatibus\ D. 30, 31, 32: de
legatis el fideicommissis; CI. 6.42: de fideicommissariis\ CI. 6.43: communia de legatis et
fideicommissis\ CI. 7.4: defideicommissariis libertatibus.
151 Gai. 11.278.
152 Gai. 11.249; Ulp. XXV.2; PS. IV. 1.6.
153 Ulp. XXIV.l.
149 CI.

254

154;
.
(substitute
vulgaris) (substitutio fideicommissaria). ,
,
, .

(libertas fideicommissaria)',
(adsertor
libertatis)
.
{fideicommissum hereditatis),
(
). ,
(SC Trebellia) 56 57 . ..156,
(heredis loco)
(actiones utiles).
(SC Pegasianum)
,
: ,
( ), (quarta

Pegasiana)'57.
158:
(fideicommissis per omnia -

quata sunt legata)'.

(codicilli, codex)
, ,
, IS4,-.

<~. .
Gai. 11.263-267; Gai. . II.7.7; Ulp. .7-8; PS. IV.13.1-3; D. 40.5: de fideicommissariis
Ubertalibus; CI. 7.4: de fideicommissariis libertatibus.
Gai. 11.253; Frag. Aug. 11.71 A-78; D. 36.1: ad senatus consultum Trebellianum\ CI. 6.49:
ad senatus consultum Trebellianum.
^ Gai. 11.254; Frag. Aug. II.71A-78; Ulp. XXV.14-16; PS. IV.3.1-4.
Inst. 11.20.2-3; D. 30.1.1 (Ulp. 67 ad ed.); CI. 6.43.1 (Imp. Iustinianus a. 529); CI. 6.43.2
(Imp. Iustinianus a. 531). CI. 6.43: communia de legatis et
|JSfideicommissis, D. 30, 31, 32: de legatis et fideicommissis.
D' 30.1.1 (Ulp. 67 ad ed.), .
5

255

. 160,
, . ,
(codicilli testamento confirmati),
, ,
(heredis institutio) (exheredatio), 161.

, ,

,
162.

52.
,
, : , ,
,
(testamenti factio activa). ,
, , sui iuris (
)163.

,
164. ,
(, ,
), .

, .

160

Inst. 11.25 . . Gai. II.270A ss.; Gai. . II.7.8; Inst. 11.25: de

codicillis; D. 29.7: de iure codicillorum; CI. 6.36: de codicillis.
161 Gai. 11.273 (. datio tutoris Gai. 11.289).
162 D. 31.88.17 (Scaev.3 resp.).
163 testamenti factio cm. Gai. 11.114. . Gai. -218;
Ulp. .2; D .28.5.50(49). 1 (Florent. 10 inst.). 12 (viripotens)
(tutore auctore): Gai. 11.112. ,
, ,
: Gai. 11.145; Gai. . II.3.5. ,
, PS. III.4A. (, , ,
) . Ulp. XX. 13.
164 (Gai. II. 146).
256

0
;,

.
, (tes
tamentum non iure factum)'6*, ,
() - ,
,
(nuncupatio) ..
:
.
, (testamentum nullius
momenti): , - sui
, (sui aut
instituendi aut exheredandi sunt).
(ab intestato) (sui,
, ).


( , ) .

.
(testamentum ruptum) ,
suus heres
, ,
(exheredatio) ( - adgnatio postumi)'66.

167.
(quasi agnatione
postumi), -filius in potes
tate (suus) manus
.

., , Gai. 11.120, 147-149, .

Gai. 11.131: (testamentum adgnatione pos
tumi rumpitur). (11.138) ,
( pater, ); . Gai. . II.3.3,
, conventio in , Gai. 11.139. . Ulp.
I67 XXII.18; 23.2; PS. III.4B.9; Inst.II. 17.1.
Gai. 11.144: Posteriore quoque testamento quod iure factum est, superius rumpitur (
, ,
); Gai. . 2.3.4; Ulp. XXII1.2; Inst. II. 17.2. . .
257

(testamentum desertum destitutum)' .

,
; , .

, (testamentun irritum)1
,
: , , ,
(capitis deminutio maxima), -
ostliminium {fictio legis )11',
,
.
,
,
.
,
172. ,

(ambulatoria usque ad vitae supremum exitum)'11.

(ademptio) : ,
..174 (
, ) , ,
: , (
o non lego) - , (liber ne esto) 175, ..

53.

, , ,
.
, -

Inst. III. 1.7-8.

Gai. II. 146-7; Ulp. XXIII. 1 -2; Inst. II. 17.5-7.
. , 49.
Ulp. XXIII.5; Inst. II. 12.5. . , 45.
. , . 167, Gai. 11.144, Gai. 11.151.
D. 34.4.4 (Ulp. 33 ad Sab.).
ademptio legati . Inst. 11.21: de ademptione legatorum. 06 ademptio libertatis CM'
D. 40.6: de ademptione libertatis.
Cp. Inst. 11.21 pr.

. {lex Iulia de vice

hereditatum),
si,na
^ 176,
:
- praetor urbanus ( - )
statio vicesimae, ,
.
recitatio,
,

17
.

54. .

(praeteritio)
(querela inofficiosi testamenti)

, (praeteritio s
heredes) (exheredatio),

,
(sui , postumi sui),
(testamentum nullius momenti)
(successio ab intestato)'4.
,

,
.

(centumviri),
, 241 . ..
105,
179, 35
; (hastae),

'"

;>s. IV.6.1-.

D. 39.3: quemadmodum aperiantur testamenta et inspiciantur et describantur, CI. 6.32 (

). . D. 43.5: de tabulis exhibendis; CI. 8.7: de tabulis exhibendis.
I79 Ulp. XXII. 14, 16.
Fest. sv. centumviralia iudicia (L. 47). 35 241 . .
105 ,
.

, (decemviri sditibus iudicandis).

, :
,
.

(querela inofficiosi testamenti), ,
"0.
,
:
, , pater
,
(color insaniae)

(pietas erga liberos),
( , ..).

, , ,
(ab intestato).
(I . ..) (
) ,
,
,
,
- officium pietatis (inofficiosum).
'I'l

- actio
cramenti in ( - hereditatis
itio)"',
(actio in rem per sponsionem), (spon
) ( mma sacramenti), 182,
- .

. PS.IV.5: de inofficiosi querela; Inst. 11.18:

nofficioso testamento; D. 5.2: de inofficioso testamento; CI. 3.28: de inofficioso testamento
. , 60.
Goi.rv.91, 93-95.

( - ab intestato)'.

; ,
, (vindicat
hereditatis), XII (
).
,
, , . ,
(portio debit
(quarta

Falcidia)'".

, ,
(aditio)|.

, , ,
(, ),
(
), .
.

,
, (querela cogn
tio),
, (extra ordinem), -
(septemviri), -
.

. , ,
(portio debita),
(actio ad implendam legitimam)',s,
(). 18 536 .
, .

, pater -

de
D. 5.2.8.8 (Ulp. 14 ad ed.).
'*4 Ibidem.
85 Inst. II.18.3; CI. 3.28.30-36 (Imp. Iustinianus a. 528-531); Nov. lust. 18.1 (a. 536).

.
,
, ,
( ) '8.
, CI 3.29,
- donationes inofficiosae ( - contra offim pietatis). ,
(querela inofficiosae donationis)
.

(,testamenti factio passiva), ,

.
,
,
, ,
(municipia) (collegia),
(incerta corpora)"9.

, , .
(capacitas) , ,
(incapacitas)
-
: (lex Iulia de maritandis ordinibu
18 . .. (lex Papia Poppaeia) 9 . ..,
,

.
,
,
(incapacitas), ()
, , - caelib
(, )
orbi (, , ),
heredes sui, 190.

, ,
.
;
.
,
(incapaces), ,
.
(bona caduca):
,
, , , - (aerarium populi Romani)'9'.

358 . ..187
, ,
,
.

(querela inofficiosae dotis). CI 3,30
(de inofficiosibus dotibus).

55.

,
, - status
narum (libertatis, civitatis, familiae). (
, )
( ) sui iuris,
. ,
-:
, (
- conceptus pro iam nato habetur),
(testamentum ruptum)"1.

,
( - heredes

arii).

fr. 280; D. 31.87.3-4 (Paul. 14 resp.); CI. 3.29: de inofficiosis donationibus; Nov. lust.
a. 539).
.30.1 (Imp. Constantius a. 358). . CI. 3.30: de inofficiosis dotibus.
, 52.

85 Ulp. XXII.5.
150 Gai. 11.111,

286, 286; Ulp. XVIII. , ,

: Gai. 11.286 s.
191 Gai. . 150; 07. XVII.1-3.

. .
,
,
2.

,
,
.
193.
, ,
, - (indigni (
)
, ,
,
),
..
(bona ereptoria)
, , (eripere)
, .

, ,

195.

,

tamentum kalatis comitiis). suus
, , ,
(, ,

). Coll. XVI.3.13
,-: ,
(adgnati autem sunt cognati virilis
sexus per virilem sexum descendentes)'96.
(consortium ercto non cito)
(fraters), (sorores),
,
fratres ( ),
, . , sui
heredes ( - ),
: Gai. 11.161:
(quia feminae liberos in potestate non habent).
.
197 , ,
,
(ius testamenti faciundi sine
tutoris auctoritate), ,
,
(testamenti factio) , ,
,
.
.
, 191,
, ,
169 . ..,
, , ,
,

- .
, ;
( )
(vis
potestas), ,
;
1,6

2.
Imp. Iustinianus a. 534). . CI. 6.51: de caducis tollendis.
2; D. 34.9: de his quae ut indignis auferunlur, CI. 6.35: de his quibus ut indignis
et ad senatus consultum Silanianum.
35.

97
8

Collatio (XVI. 1.2) ,

, , :
. . Coll. XVI.2.14; XVI.3.10,
.
Gell. 1.12.9. . Plut. Numa .5.
. , 35.

265

()199.
.
,
,
(., ,
(exheredatio inter ceteros) ..). ,
(
, ),
SC Tertullianum Orfitianum20, II . .. I

7.

, ,
(heredes necessarii)
(heredes voluntarily0'.
(etiam inviti heredes fiunt)202: i
(sui et necessarii) .!
arii) (,
- servi cum libertate institute). !
, , , -
,
.
hereditatis)202.
, cretio204,
(pro herede gesCretio ,
( egitimus)206 ,

,

, 37.
, 47.
152 ss.; Gai. . 11.3.6.
II.24. . Gai. 11.157; Frag. Aug. 11.24.
. Gai. 11.162173; Frag. Aug. 11.23; D. 29.2: de adquirenda vel
a hereditate; CI. 6.30: de iure deliberandi el de adeunda vel adquirenda hereditate
cm. Gai. 11.164-173; Frag. Aug. 11.3843; Ulp. XX1I.25.
rede geslio cm. Gai. 11.167, 177, 178; Frag. Aug. 11.44; Ulp. XXII.26; Inst. 11.19.7. '
.77 (Papin. 28 quaest.), . J

(Quod P. Maevius testamento suo heredem instituit, earn hereditatem

adeo cernoque)20\
,
, ,
( ):
(heredis institutio cum cretione)20*.
,
(actio interrogatoria)209.
(interrogate in iure heres sit)
.
Cretio, ,
, II 407 . ..210

(aditio nuda voluntate)
hereditas possessio2".
,
(pro herede gestio): pro herede (se)
gerere . ,
(
, ..),
.
( ),
, (repudiate hereditatis)2'2, ,
,
(hereditas iacens).
(res nullius)2'2-, , ,
07

. Frag. Aug. 2.38; Ulp. 22.28.

Gai. 11.162, 164 ( , . 211); Ulp. XXII.27; Inst. II. 19.5;
D. 28.8: de iure deliberandi (, , cretio).
709 Gai. 11.167; Frag. Aug. 11.55; Ulp. XXII.27; D. 38.9: de successorio ediclo.
210 CI. 6.30.17 (Impp. Arcad., Honor, et Theod. a. 407).
211 Inst. II. 19.7. (11.167, 169), vel etiam
, , 2 ; 169, , nuda voluntas.
12 PS. IV.41. (=D. 29.2.95); D. 29.2: de adquirenda vel omittenda hereditate; CI. 6.31: de

208

repudianda vel abstinenda hereditate.

Gai. II.9: nam res hereditariae, antequam aliquis heres existat, nullius in bonis sunt (
, - ,
); . Gai. . 11.1.1; PS. II.3I.11 ( :
, - rei
hereditariae, antequam ab herede possideatur, furtum fieri non potest); D. 1.8.1 pr. (Gai.

267

, , ,
(usucapio pro herede)2'4.
- (in iure cessio hereditatis)1'5.
, ,
, ( )
.
, ,
.
(in iure), :
.

, ,

(semel heres semper heres).

, , ,

, (
),
.
, ,
,
,
(nihil agere).
,
, ,
(nihil agit),
(non suus) , .

. ,
( , ,
II.inst.), Gai. 11.9; D. 9.2.13.2 (Ulp. 18 ad ed.); D. 15.1-3
pr. (Ulp. XXIX ad ed.); D. 28.5.65(64) (Iavol. 7 epist.); D. 43.24.13.5 (Ulp. 71 ad ed.);
D. 47.19.6 (Paul. 1 ad Neratium), :
(rei hereditariae furtum non fit) ( D. 47.19: expilatae
hereditatis).
2,4 . , 46.
215 Gai. III.85-87; Ulp. XIX. 12-15.

268

,i0 ), ,
- -

XII , , ,
,
.
, -, .

58.
( )

,
(, ..).
,
,
(ultra vires
hereditatis), ; ,
,
,
.
,
heredes sui ( ), ,
,
(
), (beneficium abstinendi),
suus ,
,
(hereditas damnosa)1'6. , suus
(immixtio)
217.

(beneficium separations)
(, - servus

beneficium abstinendi . Gai. 11.158; Frag. Aug. 11.24; Ulp. XXII.24; D. 11.1.12 pr.
{Paul. 17 ad ed.); D. 29.2.11 (Pomp. 3 ad Sab.); D. 42.5.28 (Iavol. 1 epist.); CI. 6.31: A: repudianda vel adbstinenda hereditate.
17 Gai. 11.163; Frag. Aug. 11.25, ,
, Inst. II. 19.5.

269

cum libertate institutes).

,
(libertus).
, , .
III, (beneficium
inventarii) 219.
30 (tabularius)
, ,
(intra vires hereditarias).

59.
, (successio ab
intestato), (successio testamentaria),
,
(
, , , ..).

(
, , ).

(consortium
ercto non cito), 220, , ,
,
. , ,
XII
.
, ,
, :
heredes sui ( ) ,
, .

XII , (
) (ipso iure)
( , )221.
.
218

Gai. 11.155; Inst. 11.19.1; D. 42.6: de separationibus.

Inst. II. 19.6 (5-6); CI. 6.30.22 (Imp. Iustinianus a. 531).
220 . , 34.
221 . , 46.
219

270

,
(societas inseparabilis),
actio familiae (pecuniaeque) erciscundae,
2.
(actio communi dividundo),
.

(adiudicatio)
(condemnatio)
.
, , .
,
,
.

( ),
,
(ius adcrescendi) ,
,
( ,
)225.

(collatio)
( possessio),


hereditas possessio.

60. .
(hereditatis petitio)
, ,
,
^ ( ) ,
(
) .
2

Gai. 11.219; 4.17; 4.42; Ulp. XIX.16; PS. 1.18: de familiae erciscundae; Inst. III.27.4;
IV.6.20; IV. 17.4; D. 10.2: familiae erciscundae; CI. 3.36: familiae erciscundae. .
! Epit. cod. Greg. 3.8 (=FIRA. 2.661 s.).
. Inst. III.4.4; D. 29.2.53.1 (Gai. 14 ad legem Iuliam et Papiam).
- Ulp. XXV1.5.
271

hereditatis ( ,
- hereditatis petitio)11*,
acramenti in ( ,
).
(res hereditariae),
.



: ,
(hereditatem Lucii Titii esse
iure Quiritium). , ,
. ,
, :
- utriusque sacramentum iustum, utriusque iniustum sit
,
, (actio duplex),
, ,
. ,
,
(actio in rem per sponsionem), )
, ,
,
(onus probandi)226.
,
,
: possessor pro
, , ) possessor pro
e ( (animus) : ,
- possideo quia possideo)111.

atio

(SC Iuventianum) 129 . .. (

)22"
,
( ,
):
(fructus augent hereditatem). ,

: I , ,

,
____________

IbCnnDimri DVU^UiNN) 1
...... _________________________________________
J - idesiit
^ possidere),
,
,
.

' (qui
dolo
, (qui liti

se optulit).

(rei vidicatio)119.

61.
(bonorum possessio)
( possessio)
(hereditas),

230. , (ius praetorium ius

honorarium)
(adiuvandi vel supplendi vel corrigendi
iuris civilis gratia)131,
,
, ,
.

( possessio),
232, , ,
XII .
.

!2!

B: Si hereditas vel quod aliudpetatur, Consult. 5.5 ss.; Inst. IV.17.2; D. 5.3: de heredi
tione\ CI. 33\ .depetitione hereditatis. . Epit. cod. Greg. 3.5 (=FIRA. 2.658 s.).
31.
. Gai. IV.91-95.
144; D. 5.3.9 {Ulp. 15 ad ed.); D. 5.3.11 {Ulp. 15 ad ed.); D. 5.3.12 {Ulp. 67 ad ed.);
pr. {Ulp. 15 ad ed.). . D. 41.5: pro herede vel pro possessore.
1

D. 5.3.25.11 {Ulp. 15 ad ed.); D. 5.3.20.6-6D {Ulp

, 15 ad ed.). . D. 5.3.22 {Paul.

20 ad
ed.). . ^PS.
^ I.13B.8-9;

1.13.8-9;Epit.
Epit.cod.
cod.Greg.
Greg.3.5.1
3.5.1(=FIRA.
(=hka. z2.658).
.ooo).
. ~ - r r i _ i o . ~ ..1|/|11 sisin Hie Inst. III.9'.
Gai. II. 119 ss., 147 ss.; 111.25
ss.; Ulp. 28: de possessionibus dandis; Inst. III.9: de bonorum
possessionibus; D. 37.1: de bonorum possessionibus; CI. 6.9; 6.11-19.
^ D. 1.1.7.1 {Papin. 2 definit. it.).
2 . , 47.

229

210

273

, , II . ..,

(vindiciae)
.
( possessio)
, ,
{praedes litis et vindiciarum) ,

, .
, ,
, (
) - fumus boni iuris (civilis),

.

(actio per sponsionem) , -
, -
, , ,
()233.

, .
,
( possessores), :
- (praetor heredes facere non
potest)23*. .
:
- b.p. secundum tabulas;
( ) - b.p. sine tabulis
ab intestato-, - b.p.
contra tabulas135. ,
, -
, (nuncupa
tio)236.
233

D. 5.1.62 (Ulp. 39 ad ed.).

Gai. 111.32. . Ulp. XXVIII.2.
235 Ulp. XXVIII. 1: Bonorum possessio datur aut contra tabulas testamenti aul secundum ta
bulas aut intestati.
236 bonorum possessio secundum tabulas cm. Gai. 11.119, 147; Ulp. XXIII.6; XXVIII.5-6;
D. 37.11; de bonorum possessionibus secundum tabulas-, CI. 6.11: de bonorum possessione
secundum tabulas, Frag. Berol. 7A (=FIRA. 2.428); . Cic. in Verr. 1.45.117.
234

274

( - adiuvandi iuris civilis

gratia). (mancipatio familiae)211
(nuncupatio)111
(tabulae) (
familiae emptor , mancipatio
familiae). ,
. (
), , 239,
: unde liberi (

), unde legitimi, unde cognati, unde vir et uxor,
.
,
, ,
(corrigendi iuris civilis gratia)240. ,
, (praeteriti):
sui ( ), ,

. (, )
,
.

( ),
( possessores) ,
241.
sine re242: cum re,

237

Gai. 11.119: veluti quod familia non venierit.

Gai. II. 119: aut nuncupationis verba testator locutus non sit.
239 . , 47.
240 . Gai. 11.129, 135; Ulp. XXVIII.2-4;
Frag. Berol. 7A (=FIRA. 2.428); Papin, lib. 5 resp. frag. 3.11 (=FIRA. 2.438); Coll. IV.13;
Inst. II. 13.3; III. 1.12; III.7.1; D. 37.4: de bonorum possessione contra tabulas', CI. 6.12: de
bonorum possessione contra tabulas quam praetor liberis pollicetur; CI. 6.13: de bonorum
possessione contra tabulas liberti quae patroni vel liberis eorum datur.
241 ,
- . CI. 6.19: de repudianda possessione.
242 Gai. 11.120, 149, 151 A; III.351; Ulp. 28.13: Bonorum possessio aut cum re datur aut sine re:
cum re, cum is qui accepit cum effectu bona retineat: sine re, cum alius iure civili evincere
hereditatem possit ( cum re, sine re: cum re,
, , ; sine re,
).
238

exceptio doli) (heredatis

etitio) : ,

, ,

,
(suus adgnatus).
,
:
, , ,
243.

,
-

,
(conferre in medium) ,
,

.

,

.
, , cret

(aditio nuda voluntate)247.

.
,
.
( ) ,
, quorum , _________
248.
(interdictum adipiscendae possession
, , . ,
, ,

( ),
, ,
sui ).
pater,

, ,
.
(collatio emancipati), ,
(conferre)

.

ad usucapionem.

11 (hereditatis
..................................................

petitio)

interdictum
quorum
,

(fumus
boni
- -

It^/wuv
......... ....._
* ---------------------------------- .,.,,nrrr .
iuris). , ,


(vindiciae), -
I DJlUMVJlu iwwiu...... ....-------------------------------------------------

(
----------
^

).
,
,

(collatio
is)1*6, , ,
, , (dos a patre
fecta), , ,
. (conferre
em) .

- ]
: I
(collatio descendentium),

---------------------------- D

ai. 11.120,149,151.
ai. III.80.

D. 37.6: de collalione; CI. 6.20: de collationibus; Nov. lust. 18.6 (a. 536). I
: D. 37.6.2.5 I
Paul. 41 ad ed.).
37.7: de dotis collalione.

V* i4v.v .. _f------------------------------------------

.

, , ,

247

;<!.

, 57, . 211.
Gai. 111.34; D. 43.2: quorum ; CI. 8.2: quorum .


(,
)24. possessor
, ,
, , , (si heres esset).
(hereditatis

petitio possessoria)2S.

249
250

. , 64.
, possessor,
- heredis loco ( ), . Gai. 111.81; IV.34; Ulp. XXVIII. 12.



{IURA IN RE ALIENA)
62. . - 63.
. - 64. In bonis habere, . - 65.
(possessio vel ususfructus) . - 66.
. - 67.
. - 68.

. - 69. . - 70. . 71. . 72. . - 73. . - 74. (quasi possessio)

(possessio iuris). - 75. . - 76.
. - 77.
. - 78. . - 79. , . 80. . - 81. . - 82. : fiducia, .

62.
, domi
nium ( - ex iure Quiritium),
, (erga
omnes) (actio in ).
(iura in re).
,
, :
,
, ,
,
- ,

.
, , - ,

, , ,
279

]
,
.
( - -),
,
.
- ,
, , ;
, , - ,
(ius utendi, fruendi et abutendi), -
, (,
).
( ) ,
. ,
,
.
, ,
, ,
( (ius in re aliena):
, ..),
,
. fundus optimus maximus, , .

63.
, ,
. ,

(res extra patrimonium)', - res
divini iuris ( - sacrae, - religiosae, sanctae)2, , (res publicae)1,
(ager publicus populi Romani), res universitatis,
, , .

1
2

Gat. II. 1; Inst. II. 1 pr.

Gai. II.3-9. res sacrae: Gai. II.4 s.; res relegiosae: Gai. H.4,6; res sanctae: Gai. H-8;
Inst. II. 1.7, 8 (sacrae), 9 (religiosae), 10 (sanctae).
Gai. 11.11.

280

,
, (heredium) ,

.
, - (ager publicus = populicus
Romani) , ,
(divisio et adsignatio agrorum)
, - -
, - -,
.
,
familia pecuniaque, ,
, 4. Familia pecuniaque
, , ,
- mancipatio familiae (niaequeY (testa

mentum per aes et libram).

, -
, ,
, .
{mancipatio)6,
(res pretiosiores)1, (vindicatio)
.
8 (rem tenensy :
,
(hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio). ,
, -
(praedia ab
sentia solent mancipari)'0, - .
, (heredium),
, pater familias (
4

, (), . Cic. de rep.

V.2.3. (possessio) ager publicus s Cic. de rep. II.9.16.
. , 48.
. , 67.
1 Gai. 1.192.
9 Gai. 1.119; . Ulp. XIX.3.
9 , (rem tenens)
(aes tenens) .
10 Gai. 1.121.

281


, , ), - ^
, , -
, -
(dominium).
(rei vindicatio) ( - actio sacra
menti in )
(res mobiles)".
(homo). ,

() - mittite ambo hominem
(). , 12 ,
(in iure), ,
, :
/ (ite viam/redite viam)'1.

. (possessio),
ager publicus .
,
, ,
,
, .
, 111 . ..
, , , (uti frui habere possidere) (dominium),
(ius vendendi)'*.
,
,
,
ager publicus .

(propter plebitatem), .
, -,

ager publicus, .

" Gai. IV. 16.

Gai. IV.17.
13 Cic. pro Mur. XII.26.
14 Lex agraria (Thoria?) part. 9,11,32,40, 50,52, 82,91,92 (=FIRA. 1.103 ss.).
12

282

,
. , ,
(dominium).

.

,
( )
.
,
,
,
( ). ,
dominium,
, , (bona fides)
(iusta causa)'*,
usus.

(dominium),
,
16, (potestas, esse).
esse - ,
,
mancipium ( , ,
- res mancipi), potestas ( ), manus ( uxor).
II . .. , ,
, - ,
mancipium usus'1.
esse ex iure Quiritium,
(dominium ex iure Quiritium). ,
. ,
esse potestas.

. , 69.
D. 8.3.30 (Paul. 4 epit. Alfeni dig.).
Lucret. r.n. 3.984: vitaque mancupio nulli datur, omnibus usu. . Arnob. adv. nat.
11.27: usu et illis est vita, non mancipio tradita ( ,
).
283

. , - domin.
ium (ex iure Quiritium)'*; -
, in bonis habere; , - , ,
, - (possessio vel
ususfructus) ,
ager publicus (, , ager vectigalis).

64. In bonis habere,

, (res mancipi),
(res pretiosiores):
(fundi in agro Romano), (in agro
Italico), (servitutes), (aedes),
(servi), , , , , - ,
, ,
traditio'9, 20.
(dominium),
.
(
, - ceterae res)
.
( )
,
(rei vindicatio), , ,
- dominus ex iure Quiritium (
- duplex dominium)2'.

,
, , ,
(exceptio rei venditae et traditae). (18

(11.40 .) (dominus ex
iure Quiritium) - (dominium ex iure
Quiritium).
19 Gai. 1.54; 11.40 s.; IV.36; Ulp. 1.16 I.2.7-8; D. 6.2: de Publiciana in rem actione',
D. 17.1.57 (Papin. 10 resp.); Tbeoph. par, 1.5.4.
20 (11.41), , .
21 Gai. 1.54.
284


1)

(actio ficticia) - (actio Publiciana), -

(rei vindicatio), ,

(dominus)22. ,
, 23,
,
(exceptio iusti dominii),
- replicatio doli (
, ).

(in iure cessio),
( possessio) ( emptor)
( venditio)2*,

(.missio ex secundo decreto) 25.
6.2. (de Publiciana in rem actione)
.
(duplex
dominium), ,
: ,
26.

65. (possessio vel ususfructus)

,
, - , (
- possessio vel ususfructus) 27,
ager publicus,
, uti frui
habere possidere.

Gai. IV.36.
Inst. IV.64.
Gai. 111.80.
J6 . , 70.
Gai. 1.54: Ceterum cum apud cives Romanos duplex sit dominium. . Gai. 11.40.
Gai. .7,21; D. 50.16.27.1 (Ulp. 17 ad ed.)

, stipendium
( - populi Romani) tributum
(provinciae Caesaris). :
. Gai. II.21:
, , - . -
, ,
; - ,
, (In eadem causa

sunt provincialia praedia, quorum alia stipendiaria alia tributaria vocamus.

Stipendiaria sunt ea, quae in his provinciis sunt, quae propriae populi
Romani esse intelleguntur; tributaria sunt ea, quae in his provinciis sunt,
quae propriae Caesaris esse creduntur).
-
- ,
. ,
(inter vivos)
(), (mortis causa).

(actio utilis) ,
(dominus ex iure

Quiritium).
, ,
, () (praescriptio exceptio longi temporis,
f),
199 . ..38
10
(inter praesentes) 20 -
(inter absentes).
(in agro Italico),
(dominium)
, ,
(stipendium vel tributum), 292 . ..
,
( )
.

28

P. Strassb. 22.1 (=FIRA. 1.440).

66.
,
(dominium) ,
.
limes ambitus,
,
(agri)
(aedes).
(divisio et adsignatio agrorum),
(ager publicus) (ager privatus).
, , (more Etrusco),
(centuriatio): ,
, , , (cardo maximus), - ,
, (decumanus maximus).
, (cardines decumani minores),
,
. Cardines decumani ,
.
limes - , ambitus - ;
, ,
50.

- ,
.
, ,
,
(usque ad sidera, ad coelum) (usque ad infe
ros)1'-,

: . Corpus Agrimensorum Romanorum, (1848), ,

(1971) (Edilio stereotypa 1913).
30 . tab. VII.4 (FIRA. 1.49) = Cic. de leg. 1.21.55: usus capionem XII Tab. intra Vpedes esse
noluerunt ( XII
31 ).
:
. D. 8.2.1 (Paul. 21 ad ed.); D. 43.24.21.1 (Pomp. 29 ad Sab.); D. 43.24.22.4 (Venul. 2

interd.).

(, ,
- actio aquae pluviae arcendaef2. ,
( , 0
IV .) ,
,
,
.

, , ,
, ..
(iter ad sepulchrum),

.
, ,
,
(interdicta de arboribus caedendis34 de glande legendary,
, (cautio damni
infecti) (operis novi nuntiatio)

36.

,
15 , .
,
XII 37, ,
, -
- tertio quoque die, .
-<
.

32

. , 70.
D. 8.5.8.5-7 (Ulp. 17 ad ed.).
34 D. 43.27: de arboribus caedendis.
35 D. 43.2: de glande legenda.
. Plin. n.h. XVI.5.15 (=tab. VII.10).
36 . , 70.
37 Tab. VII. 10 (=FIRA. 1.10).
33

288

67.


, ,
(, )
. ,
,
,
.
, , -,
-
(iure civili)
(iure naturali) (. Gai. 11.65).
:
(mancipatio), (in iure cessio)
(.traditio) (
- legatum per vindicationem).
( mancipiumy
, (mancipio
dans), (mancipio accipiens), (libripens)
(aes rude)
- .
- actus legitimus (
) (ius proprium
Romanorum)'. 41:
:
, ,
,

38

. Gai. 1.119; Ulp. XIX.3.

D. 50.17.77 (Papin. 28 quaest.) (, , mancipatio emanci
pate). , , traditio
mancipatio.
2 Gai. 1.119.
Gai 1.119: eaque res ita agitur: adhibitis non minus quam quinque testis civibus Romanibus
puberibus et praeterea alio eiusdem condicionis, qui libram aeneam teneat. qui appellatur
libripens, is qui mancipio accipit, aes tenens ita dicit: hunc ego homine ex iure Quiritium
meum esse aio... deinde aere percutit libram idque aes dal ei a quo mancipio accipit quasi
pretii loco. . Gai. 1.113,119,12; III. 167; Ulp. XIX.3-6; Varro, 1.1. V.163.
9

289


, , , : .
, ... .

, .
42
,
(aes signatum)n.
,
44.
(imaginaria venditio)45
,

46.

, auctoritas ( augere). ,
(mancipio accipiens)
, ,
- auctor (laudatio auctoris),
47. (liti subsistere) ,
,
(mancipio dans) (actio auctoritatis in duplum)
48.
(man
cipi - mancipium,
).
, mancipium
( ) .
42

Varro, 1.1. V.163.

, , , , .
44 . , 37.
*sGai. 1.113, i 19.
46 . , 37.
47 , :
, , (quando in iure te conspicio,
postulo, anne far (fias) auctor) (=FIRA. 2.456).
48 Auctoritas, , ,
, ,
, (. usus/auctoritas
VI.3 = FIRA. 1.44). ,
, "
(ius proprium civium Romanorum - Gai. 11.65), auctoritas : tab.
VI. 4 (=FIRA. 1.44): adversus hostem aeterna auctoritas.
43

290

:
( esse),

( esse) .
, , (II.14A),
, III . ..4,
.
: (
), (mancipia) (animalia quae
collo dorsove domantur): , , , 30,
(via, iter, actus) (aquaeductus).
(1.192) (res tiosiores). , , ,

- .

(nuncupations):
, ,
(deductio usus fructus), ..
531 .51
(res mancipi) (res
mancipi), ,
, (traditio).

,
(in iure cessio)51, res incorporates (, ..)53.
,
. :
, ... (hanc
ego rem ex iure Quiritium meam esse aio...).
, contravindicatio,
(). ,
.

(11.16).
Gai. II. 14 ex Ulp. XIX. 1. (1.120).
' CI. 7.31.1 (Imp. Iustinianus . 531).
Gai. 11.24 ss.; Ulp. XIX.9-11; Consult. 6.10; tab. VI.6A,ex Vat. 50(=FIRA. 1.45).
. Cic. top. V.26 s.; Gai. 11.12 s.; Inst. 11.2.
s

291

(traditio), 54.
(
- ad usucapionem), ,
, .
,
: ) (res tradita) ; b) (tradens)
(dominus) ; )
, (animus tradendi),
, (accipiens)
(animus accipiendi)-, d) iusta causa traditionis,
- : ,
(causa solvendi), (causa credendi),
(causa dotis), (causa donationis), ..
traditio, ,
- traditio symbolica
(, ),
: (res pro
tradita habetur). , ,
55. ,
(res tradita) traditio longa 56.
traditio brevi 57 constitutum possessoriumbi, - ,
- alieno nominee (-J
, ..), - , ,
, .
(traditio ficta).

(traditio instrumentorumY9.
, - - , (in iure ces
sio),
54

Gai. 11.19 s., 65; Ulp. XIX.7; Inst. II. 1.40.

Inst. II.1.45; D. 18.1.74 (Papin. 1 definit.); D. 41.1.9.6 (Gai. 2. rer. cott.).
56 D. 46.3.79 (lavol. 10 epist.); D. 41.2.18.2 (Cels. 23 dig.).
57 D. 41.1.9.5 (Gai. 2. rer. cott.).
58 D. 6.1.77 (Ulp. 17 ad ed.); CI. 8.53.28 (Impp. Honor, et Theod. a. 417).
59 CI. 8.53(54). 1 (Impp. Severus et Antoninus a. 210).
55

292

traditio.

(traditio nuda voluntate)60.

(traditio)
(mancipatio), , (cedere,
cessio) , (in

jure cedere, in iure cessio).

(, ,
) (legatum per vindi
cationem)6',

, .

68.


: , , ,
, , , ,
, , : ad
iudicatio litis aestimatio.
(
), , 62,
(,
) (,
).
, ,
(fructus) (separatio) ,
(dominus) 63.
, ,
, , ,
.
: 1) 64 (possessor) ager vectigalis6S , , ;

Inst. 11.144; D. 41.1.9.5 (Gai. 2. rer. cott.).

. , 50.
. , 12.
. D. 22.1; CI. 7.51.
D. 22.1.25.1 (Iul. 7 dig.); D. 41.1.48 pr. (Paul. 7 ad Plaut.); Inst. II. 1.35.
6SD. 22.1.25.1 (Iul. 7 dig.).

293

(perceptio) 66,
; 3)
s) ,
67.
(fructus pendentes),
68. ,
bonae fidei),
(fructus consumpti) ,
,
(fructus extantes).
(occupatio),
um) (naturalis ratio)
),
(res nullius) (res
69.

,
, ,
in mari nata ( (quod raro accidity0,
); , (res communes
(
, ..);
(ferae bestiae)1', (venatio, aucupium)
(piscatio).
,
,
( - ),
-
, , ,
72.

,
(animus revertendi).
,
(res inventae in litore maris), (res hostium)1*
, (insula in flumine nata),
(limitati). ,
,
, (arcifinii).
(res derelictae).
, ,
(, ,
) 76, 77 -
- (statim),
(derelictio),
.
,
,
(tempus

ad usucapionem).
(inventio).

, ,
78. , , ,
, (
)79.
,
(inventor),
(dominus fundi).
,
, ,

aul. 3 ad Sab.).

(Gai. 29 ad ed. prov.): Fructus pendentes pars fundi videntur (,

, ),
. Gai. 11.6669; Inst. II,1.12; D. 41.1.3 pr. (Gai. 2. rer. cott.).

s.; Inst. II.1.12; D. 22.1.26 (Iul. 6 ex Minicio); D. 41.1.3.2 (Gai. 2. rer. cott.);
Gai. 2. rer. cott.).
Gai. 2. rer. cott.). . Inst. II.1.13. . D. 41.1 -55
pist.).

11 Gai.

11.68; Inst. . 1.15.

Gai. 11.69.
" D. 43.12.1.6 (Ulp. 68 ad ed.). . Inst. II. 1.20.
76 D. 41.7.2.1 (Paul. 54 ad ed.).
'7 D. 47.2.43.5 (Ulp. 41 ad Sab.). . Inst. II. 1.47.
D. 41.1.31.1 (Paul. 31 ad ed.): Thensaurus est velus quaedam depositio pecuniae, cuius non
extat memoria, ut iam dominum non habeaf, D. 41.2.3.3 (Paul. 54 ad ed.).
D. 41.2.3.3 (Paul. 54 ad ed.),
- .
7,1

1L

295


, .
; ,
'0.
: (alluvio), (avulsio), , (insula in flumine nata)
(alveus derelictus). - alluvio ( incrementum latens) ,
81.
(ipso
iure) .
(avulsio) , ,

, 82. ,
,
. ,
( ),
,
, ,
.
(insula in flumine nata)3,
centuriatio,
- arcifinii (
- qui nulla mensura continentur),
,
, ,
.
,
(alveus derelictus)u, ,
insula in flumine nata.
,
:
, , (accessorium
sequitur principale). , 80
81

83
84

Inst. II. 1.39.

Gai. 11.70; Inst. II.1.21; D. 7.1.9.4 (Ulp. 17 ad Sab.); D. 41.1.56 (Procul. 8 epist.). Cm.
CI. 7.41: de adluvionibus el paludibus et depascuis ad alium stalum translatis.
Gai. 11.71; Inst. 2.1.21; D. 39.2.9.2 (Ulp. 53 ad ed.), crusta lapsa',
D. 41.1.7.2 (Gai. 2. rer. cott.).
Gai. 11.72; D. 41.1.7.3 (Gai. 2. rer. cott.).
Inst. II.1.23; D. 41.1.7.5 (Gai. 2. rer. cott.).

296

,
.

, (

- satio, - implantatio, - inaedificatio),

.

.
,
, satio.
, - 85.

; ,
,
. ,
,
(actio furti), . - implantatio (
)
, -
(Gai. 11.74: ,
- ,
- Multoque magis id accidit in planta, quam quis in
solo nostro posuerit, si modo radicibus terram conplexa fuerit). To
,
86.
Inaedificatio ,
.
,
. , ,
, , (domus)
- .
(11.73) : , ,
- , -
, ,
,S

16

Gai. 11.75: Idem conlingit el in frumento, quod in solo nostro ab aliquo satum fuerit. Cm.
Gai. ep. II. 1.4; Inst. II.1.32; D. 41.1.9 pr. (Gai. 2. rer. cott.); CI. 3.32.11 pr. (Impp.
Diocl. et Max. a. 293).
. Gai. ep. II.1.4; Inst. 11.1.31; D. 6.1.5.3 (Ulp. 16 ad ed.); D. 41.1.7.13 (Gai. 2. rer.
cott.); D. 41.1.9 pr. (Gai. 2. rer. cott.); D. 41.1.26.1 (Paul. 14 ad Sab.).
297

(Praeterea id quod jq

n