J. P.

Popovi, Arhivska graa Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova

i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Jovan P. Popovi
Arhiv Jugoslavije
V. Pelagia 33
Beograd
SR Jugoslavija
ARHIVSKA GRAA ARHIVA JUGOSLAVIJE - PREDMET
ARHIVSKIH SPOROVA I NJENO KORITENJE
UDK 930.253(497.1):371.38 Izlaganje sa znanstvenog skupa
Na predlog Saveta Evrope i Hrvatskog dravnog arhiva podnosilac referata
prihvatio je da za Meunarodno arhivsko savetovanje odrano u Dubrovniku, pri-
premi referat na predloenu temu: Arhivska grada Arhiva Jugoslavije - predmet ar-
hivskih sporova i njeno koritenje.
Referat obuhvata sledea poglavlja: Organizacija arhivske slube u Saveznoj
Republici Jugoslaviji; Osnove Zakona o arhivskoj gradi Savezne Republike Jugosla-
vije (Federacije); Dananja sauvanost i sreenost arhivske grade u Arhivu Jugo-
slavije; Sukcesija arhivske grae; Aktivnosti Arhiva Jugoslavije; Koritenje arhiv-
ske grae; Polazne osnove za razreenje pitanja sukcesije "Dravne arhive SFRJ".
Na dozvoljenom prostoru prireiva referata-predavanja je pokuao, da u najkra-
im crtama, razjasni pitanja vezana za temu referata kroz navedena poglavlja.
Izneti stavovi u referatu baziraju se, pre svega, na zakonskim tekstovima koji
reguliu organizaciju i nadlenosti arhiva u Saveznoj Republici Jugoslaviji, kao i na
arhivistikoj teoriji i praksi u svetu i kod nas.
Srdano pozdravljam ovaj meunarodni skup i svakog od vas pojedinano i od-
mah na poetku elim da istaknem da smatram opravdanim i korisnim odravanje
ovog skupa, izbore tema, predavaa i grada domaina drevnog Drievog Dubrov-
nika u koji sam uvijek rado dolazio i nailazio na gosparski doek i razgovor.
231
J. P. Popovi, Arhivska graa Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Zahvaljujem se, to ste meni dodelili da danas govorim o Arhivskoj grai Ar-
hiva Jugoslavije - predmetu arhivskih sporova i njenom koritenju. Radi se o
izuzetno strunoj, sloenoj, odgovornoj i osetljivoj temi s obzirom na sve okolnosti
koje su se dogaale na ovim, doskora naim zajednikim prostorima. No, bez obzira
na sva sporenja koja okruuju nau delatnost, ubeen sam da e se uz malo dobre vo-
lje, koja e sigurno nastupiti kako "vreme odmie i leci" i uz jasne principe nae stru-
ke koje samo treba ispotovati, nai zajedniki jezik, a na dobrobit arhivske struke a
time i svih zemalja ranijih lanica SFRJ.
Ja bih sada izneo manje vie poznate podatke o arhivistikoj delatnosti ranije
SFRJ i arhivskoj grai Arhiva Jugoslavije, pa i sadanjem stanju u ovoj delatnosti
koje se manje vie ne razlikuje od poznatog.
U socijalistikoj Jugoslaviji arhivska sluba je bila organizovana decentralizo-
vano kao i zakonodavstvo koje je regulisalo organizaciju te slube, osnivanje i nad-
lenosti arhiva republika lanica federacije. U tom periodu subordinacija Arhiva Ju-
goslavije i republikih arhiva nije postojala osim izmeu republikih arhiva i arhiva
unutar republika po osnovu matinosti.
Naime, postojalo je posebno arhivsko zakonodavstvo za arhivsku grau koja je
nastajala u radu dravnih i drugih organa i organizacija jugoslovenske drave od
njenog nastanka 1918. godine, za razliku od svake republike lanice federacije koja
je donosila propise o svojoj arhivskoj grai, nastaloj u radu organa i organizacija tih
republika, kao i arhivske grae nastale na njihovim teritorij ama od najstarije sauva-
nih dokumenata.
Moj zadatak bi bio da obradim pitanja arhivske grae za koju je nadlean Arhiv
Jugoslavije s obzirom daje ova graa postala predmet sukcesije.
Organizacija arhivske slube u SRJ
Arhivskom slubom se smatra celokupna organizacija arhiva i drugih organa i
organizacija nadlenih za zatitu arhivske grae.
Za arhivsku grau saveznih organa i organizacija u Saveznoj Republici Jugo-
slaviji organizovana je arhivska sluba federacije koju ine: Arhiv Jugoslavije; arhi-
vi odnosno arhivska odeljenja saveznih ministarstava za inostrane poslove, unu-
tranje poslove i odbrane, za arhivsku grau koju sami stvaraju.
U Republici Srbiji arhivsku slubu ine Arhiv Srbije, kao centralna matina
ustanova, s 31 istorijskim (optinskim i gradskim) arhivom, 3 meuoptinska i 2 po-
krajinska, kao i veim brojem specijalizovanih arhiva.
U Republici Crnoj Gori organizovanje Dravni arhiv Crne Gore s 13 organiza-
cionih jedinica - odeljenja (optinskih i meuoptinskih arhiva) koje pokrivaju ita-
vu teritoriju Crne Gore. Postoji takoe nekoliko specijalizovanih arhiva.
232
J. P. Popovi, Arhivska graa Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Zakon o arhivskoj grai SRJ
Do stupanja na snagu Zakona o arhivskoj grai Savezne Republike Jugoslavije
na snazi je bio Zakon o arhivskoj grai federacije, koji je svima poznat, donet 1986.
godine (Slubeni list SFRJ, br. 11/86). Zakon o arhivskoj grai SRJ, od svog naziva
do njegovog sadraja, razlikuje se kvalitativno od prethodnog zakona. Te razlike
uslovile su okolnosti novog politikog i pravnog sistema u zemlji kao i u postojeoj
ustavnoj podeli nadlenosti Savezne skuptine i Savezne vlade. Osnovni cilj novog
zakona je da se ustanovi kontinuitet zatite arhivske grae SRJ, da utvrdi ta pred-
stavlja njenu arhivsku grau, ko su subjekti koji stvaraju arhivsku grau SRJ i obez-
beenje zatite te arhivske grae. U skladu s navedenim ciljevima, novim zakonom
ureuju se sledea pitanja:
- prava i dunosti subjekata koji su stvaraoci i l i imaoci arhivske grae Savezne
Republike Jugoslavije i to od nastanka te grae do njene predaje Arhivu Jugoslavije;
- obaveza evidentiranja, uvanja, preuzimanja, kompletiranja i obrade arhiv-
ske grae uz primenu saveremenih reenja nae i svetske arhivistike teorije i prak-
se;
- koritenje arhivske grae, vidovi koritenja, uslovi i naini koritenja;
- nadzor nad izvravanjem obaveza prema arhivskoj grai predvienoj tim za-
konom i drugim propisima;
- princip celovitosti i nedeljivosti arhivske grae Savezne Republike Jugosla-
vije kao univerzalnog principa u naoj i svetskoj teoriji i praksi;
- pitanje svojine nad arhivskom graom.
Zakon o arhivskoj grai Savezne Republike Jugoslavije ne utvruje koji save-
zni organi i organizacije, tj. arhivi treba da obavljaju arhivistike poslove na arhiv-
skoj grai SRJ. To je u nadlenosti Savezne vlade to je i regulisano Uredbom o
obrazovanju saveznih ministarstava, drugih saveznih organa i organizacija (SI. list
SRJ, br. 67/94). U Uredbi je precizirano ta obavlja Arhiv Jugoslavije u pogledu ar-
hivske grae SRJ.
Arhivska sluba federacije
Arhiv Jugoslavije osnovan je 1950. godine sa seditem u Beogradu. Zadatak
mu je da vri zatitu arhivske grae od stvaranja Jugoslavije 1918. godine, nastale u
radu:
- Savezne skuptine, predsednika Republike, Savezne vlade, saveznih mini-
starstava (izuzev SMIP-a, SMUP-a i SMO), drugih saveznih organa i saveznih orga-
nizacija, Saveznog suda, Saveznog dravnog tuioca, Saveznog ustavnog suda, Na-
rodne banke Jugoslavije; preduzea i l i drugih organizacija kojima je saveznim za-
233
J. P. Popovi, Arhivska graa Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
konom povereno vrenje javnih ovlaenja; javnih preduzea, javnih ustanova i dru-
gih organizacija osnovanih saveznim zakonom i meunarodnih skupova iji su or-
ganizatori organi Savezne Republike Jugoslavije;
- centralnih dravnih organa i ustanova, centralnih organa politikih partija i
drugih organizacija i strunih i drugih udruenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovena-
ca, odnosno Kraljevine Jugoslavije;
- centralnih politikih organa narodnooslobodilakog pokreta, organa vlasti i
uprave i politikih i drugih organizacija Jugoslavije iz vremena narodnooslobodi-
lakog rata;
- centralnih dravnih organa i ustanova (izuzev dravnih organa za inostrane i
unutranje poslove i poslove odbrane), drutveno-politikih organizacija u federaci-
j i , ustanova koje su vrile poslove od interesa za ostvarivanje funkcija federacije, za-
jednica osnovanih saveznim zakonom, drutvenih organizacija i udruenja graana i
njihovih saveza na nivou federacije i samoupravnih organizacija i zajednica kojima
je saveznim zakonom povereno vrenje javnih ovlatenja, kao i meurepublikih i
meunarodnih skupova iji su organizatori ti organi, odnosno organizacije Jugosla-
vije od Drugog svetskog rata do stvaranja Savezne Republike Jugoslavije;
- organizacija politikog, sindikalnog i drugog udruivanja za delovanje na te-
ritoriji Savezne Republike Jugoslavije, kao i politikih, kulturnih, naunih, javnih i
drugih linosti ije su aktivnosti od interesa za Saveznu Republiku Jugoslaviju, ako
se ta arhivska graa poveri nadlenom saveznom organu, odnosno organizaciji u
skladu sa zakonom.
Arhiv vojske Jugoslavije vri zatitu arhivske grae nastale u radu:
- Saveznog ministarstva odbrane, Vojske Jugoslavije i drugih vojnih organa i
organizacija SR Jugoslavije;
- vojske Srbije i vojske Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevi-
ne Jugoslavije;
-jedinica narodnooslobodilake vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, od-
nosno JNA i arhivsku grau vojne prirode koja potie od okupatora i njihovih sarad-
nika iz Drugog svetskog rata;
- nadlenih saveznih organa za narodnu odbranu i oruanih snaga Jugoslavije
od Drugog svetskog rata do stvaranja Savezne Republike Jugoslavije.
Ostali arhivi - arhivska odeljenja
Zatitu arhivske grae nastalu u radu saveznog organa za inostrane poslove, sa-
veznog organa za unutranje poslove vre odgovarajue organizacione - arhivske
jedinice tih organa.
234
J. P. Popovi, Arhivska grada Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Graa koja se odnosi na funkcije Josipa Broza Tita, a bila je pohranjena u Me-
morijalnom centru "Josip Broz Tito" pod nadzorom je Muzeja istorije Jugoslavije.
Dananja sauvanost i sreenost arhivske grae u Arhivu Jugoslavije
Ne moe se biti zadovoljan sadanjim stepenom sauvanosti arhivske grae, niti
obimom njene sreenosti. Evo kako bi to izgledalo po periodima njenog nastanka:
Iz perioda Kraljevine Jugoslavije sauvana su 144 fonda i l i delovi fondova u
koliini od oko 5000 dunih metara grae. Sadrajno najznaajniji fondovi su arhi-
vistiki obraeni jer se vodilo rauna o potrebama nauke i korisnika. Informativna
sredstva za fondove iz ovog perioda su: inventari, regesta, kartoteke, popisi i l i admi-
nistrativne knjige, zavisno od naina i stepena sreenosti arhivske grae. Broj fon-
dova i koliina arhivske grae iz ovog perioda bila bi nesumnjivo vea da ratna raza-
ranja u Drugom svetskom ratu nisu ostavila vidne tragove i na ovom delu naeg kul-
turnog naslea. Ovome treba dodati i sistematsko odnoenje odabrane arhivske gra-
e od strane okupatora. Danas ne moemo govoriti o koliini unitene i l i nestale ar-
hivske grae, iskazujui to brojem fascikli i l i dunih metara, jer o tome ne postoje
precizni podaci, ali i teina unitenja ili odnoenja arhivske grae, shvatljiva je kada
se kae da i u 144 sauvana fonda Kraljevine Jugoslavije samo mali broj ima celovi-
to sauvanu arhivsku grau. Veina fondova je nekompletna, dok su neki sauvani
samo u fragmentima. Kao eklatantan primer gotovo kompletno nestalog fonda je
fond Ministarskog saveta, odnosno Vlade Kraljevine Jugoslavije, koji je sauvan u
fragmentima. S obzirom na znaaj fonda i njegovo mesto u hijerarhiji dravne vlasti,
gubitak je neprocenjiv. Bitno je istai i fragmentarnost arhivske grae Politikog
odeljenja Ml P- a Kraljevine Jugoslavije, koji je doiveo slinu sudbinu kao i fond
Ministarskog saveta.
I pored nekompletnosti arhivske grae iz perioda Kraljevine Jugoslavije, fon-
dovi centralnih organa vlasti i dravne uprave u oblasti unutranje i spoljne politike,
finansija, privrede, zdravstva, prosvete, kulture, socijalne politike, pravosua, ban-
karstva i dr. predstavaljaju dragocene i nezaobilazne izvore za prouavanje istorije
Kraljevine Jugoslavije.
Fond Emigrantske vlade pripada periodu Kraljevine Jugoslavije i uopte svi
fondovi do 1945. godine, izuzev organa narodnooslobodilakog pokreta koji pripa-
daju periodu nove Jugoslavije.
Fondovi saveznih organa i organizacija socijalistike Jugoslavije, su brojniji i
sa veom koliinom arhivske grae. Arhivska graa fondova ovog perioda takoe
nije u celini sauvana, a preuzimana je u Arhiv esto u nesreenom stanju. U Arhivu
iz ovog perioda uva se 570 fondova i l i delova fondova u koliini oko 16.500 dunih
metara grae.
235
J. P. Popovi, Arhivska graa Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Arhivistiki posmatrano stanje fondova u Arhivu, iz ovog perioda, nije zado-
voljavajue, jer veliki broj fondova nije arhivistiki obraen, nisu uraeni inventari,
ali uglavnom, postoje za najvei broj fondova privremeni sumarni popisi koji istra-
ivaima mogu pruiti osnovne podatke o sadraju (ali svakako uz vei napor i du-
gotrajnije istraivanje).
Iako je arhivska graa iz ovog perioda po broju fondova i koliini obimna, sa-
uvanost grae, naroito do 1953. godine, nije zadovoljavajua. Tako npr. fond Vl a-
de FNRJ, koji bi morao da sadri obimnu arhivsku grau politikog, upravnog i iz-
vrnog karaktera od velikog istorijskog znaaja je samo delimino sauvan. U ovom
fondu, bitno je naglasiti, nedostaju zapisnici sa sednica Vlade. Slino je stanje i sa
nekim drugim znaajnijim fondovima.
Sauvana arhivska graa koja se nalazi u Arhivu u okviru fondova iz ovog peri-
oda, svedoi o drutveno-ekonomskom razvitku i preobraaju zemlje. Na osnovu
ovih izvora mogue je sagledati konstituisanje nove Jugoslavije, izgradnju novog
ustavnog poretka, obnovu ratom poruene zemlje, planski period izgradnje privrede,
razvoj samoupravljanja i dr.
Osim arhivske grae fondova iz perioda Kraljevine Jugoslavije i socijalistike
Jugoslavije, izuzetno znaajna arhivska graa nalazi se u okviru linih fondova i
zbirki. U Arhivu se nalazi 51 lini fond i zbirka sa oko 140 dunih metara arhivske
grae. Lini fondovi i zbirke nastali su radom istaknutih politikih, kulturnih, javnih
i drugih linosti i sadre dragocena dokumenta za izuavanje i storije Jugoslavije i
takoe su izvanredna dopuna mnogim nekompletnim fondovima naroito iz perioda
Kraljevine Jugoslavije.
Najznaajniji lini fondovi i zbirke su npr. Jovana Jovanovia-Piona, Milana
Stojadinovica, Save Kosanovia, Dragoljuba Jovanovia, Vojislava Jovanovi-
a-Maramboa i dr.
I pored nekompletnosti arhivske grae velikog broja fondova centralne drav-
ne uprave iz perioda Kraljevine Jugoslavije kao i fondova socijalistikog perioda,
arhivska graa koja se uva u Arhivu predstavlja prvorazredan, neiscrpan nezaobila-
zan izvor za nauna i druga istraivanja celokupnog politikog, drutvenog, privred-
nog i kulturnog ivota Jugoslavije od njenog stvaranja 1918. godine pa u kontinuite-
tu do 1992. godine, odnosno do stvaranja Savezne Republike Jugoslavije.
Sukcesija arhivske grae
Deoba arhivske grae odnosno deoba zajednike istorije, kako je to isticano od
strane predstavnika bivih republika SFRJ, sada novostvorenih drava, bilo bi rasta-
kanje istorije jedne drave koja je postojala preko 70 godina. injenica je sa kojom
se, nadam se, svi slaemo, daje arhivska graa federacije kulturna i istorijska bati-
236
J. P. Popovi, Arhivska grada Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
na jugoslovenske drave od 1918. godine do stvaranja Savezne Republike Jugosla-
vije, a time i bivih lanica te federacije. Razumljivo je iz tih razloga da svi imaju
podjednaka prava na uvid i koritenje te arhivske grae.
Dugogodinje voenje pregovora s radnim grupama bivih republika SFRJ, a
sada novostvorenih drava, pod rukovodstvom do sada nekoliko medijatora, omo-
guili su arhivskim ekspertima Savezne Republike Jugoslavije da konsultuju brojnu
stranu i domau literaturu, domae i strane zakonske propise, svetsku i nau arhivi-
stiku teoriju i praksu, vei broj konvencija, rezolucija, deklaracija i preporuka, sta-
vova MAS- a, najvee i najstrunije meunarodne arhivske asocijacije, gde je Arhiv
Jugoslavije lan A kategorije od njegovog osnivanja do danas.
Koliko je nama poznato, delegacije novostvorenih drava zalagale su se za ra-
zreenje pitanja sukcesije arhivske grae jugoslovenske drave na bazi Beke kon-
vencije iz 1983. godine.
Arhivska sluba Jugoslavije smatrala je i smatra da se sukcesija arhivske grae
ne moe resiti po odredbama Beke konvencije koja je neprihvatljiva iz vie razlo-
ga:
- stoje navedena Konvencija meunarodno-pravno nevaei akt;
- sama injenica da ona nije primenjena ni u jednom sluaju spornih arhivskih
potraivanja, jasan je dokaz da su principi izloeni u njoj u potpunoj suprotnosti s
principima arhivistike struke;
- to je njena koncepcija, zasnovana na fizikoj deobi arhivskih fondova, nepo-
znata u arhivistici kao naunoj disciplini;
- stoje povodom donoenja te Konvencije Meunarodni arhivski savet, na deo
koji se odnosi na arhive, dao struno miljenje, odnosno kritike primedbe koje su
dovele u pitanje primenu tog del;
- stoje najnovije gledite meunarodne arhivske asocijacije (MAS 1995) po
pitanju iskustva Beke konvencije "daje ona potpuno beskorisna, postoje donesena
bez konsenzusa meu dravama, a po cenu beskorisnih politikih debata i bez obzira
u kojoj meri su primenljiva predloena reenja".
Iz navedenih razloga smatramo da kod sukcesije "dravne arhive", pa i kada se
radi o arhivskoj grai SFRJ, treba izostaviti Beku konvenciju kao osnov za reenje
ovog pitanja i uneti tekst baziran na strunim principima meunarodne arhivistike
teorije i prakse i dosadanjih iskustava u reavanju arhivskih sporova meu drava-
ma, koji bi mogao da glasi: Pitanje "Dravnih arhiva SFRJ" bie reeno na bazi op-
teprihvaenih strunih principa koji vae u meunarodnoj arhivistikoj teoriji i
praksi, kao i na bazi dosadanjih meunarodnih iskustava u reavanju pitanja arhi-
va za koje je zainteresovano vie drava.
237
J. P. Popovi, Arhivska grada Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Aktivnosti Arhi va Jugoslavije
Krajem 1996. godine Savezna vlada je jednostrano, inom dobre volje, omogu-
ila graanima-dravljanima novostvorenih drava na teritoriji bive SFRJ, da pu-
tem njihovih zahteva, a na osnovu Uputstva koga je propisao savezni ministar prav-
de 28.11.1996. godine, dobiju dokumenta za regulisanje prava iz radnog odnosa. To
je odmah poelo da funkcionie.
U elji da se ide dalje, na predlog direktora Arhiva Jugoslavije, u Beogradu je
17.10.1997. godine odran sastanak direktora dravnih arhiva novostvorenih drava
na teritoriji prethodne Jugoslavije. Tom prilikom je objavljeno zajedniko saopte-
nje.
Direktori arhiva, potujui arhivsku teoriju i praksu i meunarodne arhivistike
principe, u vezi s arhivskom graom prethodne Jugoslavije, nemaju suprotna milje-
nja u sledeem:
1. Da kod koritenja arhivske grae svi graani novostvorenih drava, pod
istim ulovima, imaju ista prava na osnovu zakona i drugih propisa. U pogledu dostu-
pnosti arhivske grae za potrebe novostvorenih drava rokovi mogu biti krai od
onih utvrenih zakonom.
2. Da u pogledu arhivske grae prethodne Jugoslavije treba potovati osnovni
arhivistiki princip provenijencije.
3. Da se potujui princip provenijencije i integriteta arhivskog fonda, po prin-
cipu funkcionalne pertinencije, kao izuzetak, moe razmatrati i pitanje predaje poje-
dinanih originalnih dokumenata i l i grupa originalnih dokumenata, koji se odnose
na novonastale drave i potrebni su im u njihovom radu.
4. Da se to pre izradi pregled arhivskih fondova odnosno stvaralaca arhivske
grae federacije, bez obzira gde se oni uvaju.
5. Pitanje dravnih arhiva bive Jugoslavije moglo bi se bre resiti, ako bi se
ono izdvojilo iz ostalih pitanja sukcesije i predlog reenja poverio dravnim arhivi-
ma, na osnovu meunarodne arhivske prakse i principa.
I sa tim se stalo, jer izgleda nije bio interes, ni medijatoru ni predstavnicima
grupa za sukcesiju pojedinih drava, da se ova problematika pone razreavati mi-
mo njih i parcijalno, ve skupno i jednim sporazumom.
Savezna vlada je na 81. sednici odranoj 16.4.1998. godine aktom "dobre vo-
lje" odluila:
- da se bivim republikama SFRJ odnosno novostvorenim dravama, za potre-
be njihovog funkcionisanja i upravljanja svojim teritorij ama, omogui uvid i kori-
tenje "Dravne arhive SFRJ", nastale do 31.12.1990. godine, s tim to bi im odgo-
238
J. P. Popovi, Arhivska graa Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjcsn., god. 42 (1999), str. 231-242
varajui organi i organizacije Savezne Republike Jugoslavije izdavali fotokopije tih
dokumenata;
- da se omogui koritenje "Dravne arhive SFRJ" za nauno-istraivaki rad
istraivaima iz novostvorenih drava, pod istim uslovima kao i za dravljane SRJ, a
u skladu s propisima o koritenju arhivske grae u Saveznoj Republici Jugoslaviji;
- zaduenje Arhiv Jugoslavije da radi realizacije ovih zakljuaka blie uredi
nain koritenja "Dravne arhive SFRJ".
S ovom odlukom zastalo se i iz razloga to se oekivalo prihvatanje odnosno
parafiranje Sporazuma o sukcesiji arhiva, dravljanstva, penzija, steenih prava i
ugovora. (Jugoslovenska delegacija imala je na tekst predloenog "Mi ni sporazu-
ma" relativno mali broj amandmana.) Meutim, na skupu odranom 25-27. marta
1998. godine u Brislu, na predlog drugih dravnih delegacija, medijator Artur Vots
je prihvatio da se u neimovinski nacrt Sporazuma unese i sukcesija 8 ambasada. To
je bio razlog to se delegacije oko ovog Mi ni sporazuma nisu usaglasile. Imao se
oseaj kao da se nije elelo njegovo prihvatanje i parafiranje.
Koritenje arhivske grae
Zadatak i interes svakog arhiva je da sauva, obradi i da da na koritenje arhiv-
sku grau. U suprotnom, arhiv postaje magacin.
Arhivska graa koja se nalazi u Arhivu koristi se za nauno-istraivake,
strune i druge potrebe pravnih i fizikih lica pod uslovima i na nain utvren zako-
nom i drugim propisima, kao i za operativne potrebe saveznih organa:
- na zahtev istraivaa i drugih korisnika u itaonici Arhiva;
- radi izlaganja i objavljivanja grae u okviru kulturno-prosvetne i nauno-in-
formativne delatnosti Arhiva;
- radi ostvarivanja pravnih i drugih interesa pravnih i fizikih lica na osnovu
podataka sadranih u arhivskoj grai;
- za ostvarivanje funkcija federacije, odnosno za operativne potrebe saveznih
organa i organizacija.
Arhivska graa koja se nalazi u Arhivu dospeva za koritenje u rokovima koje
utvruju stvaraoci, odnosno imaoci prilikom predaje grae Arhivu.
Rok za dospelost arhivske grae za koritenje moe trajati najdue 30 godina
od dana njenog nastanka, a samo izuzetno kada za to postoje posebni razlozi, na
predlog stvaralaca odnosno imalaca grae i l i Arhiva i na osnovu odluke Vlade Save-
zne Republike Jugoslavije, rok za dospelost grae za koritenje moe trajati i do 50
godina od njenog nastanka.
239
J. P. Popovi, Arhivska grada Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Za arhivsku grau koja se nalazi u Arhivu, a za koju prilikom predaje nije utvr-
en rok dospelosti za koritenje, primenjuje se rok od 30 godina od dana njenog na-
stanka, ukoliko je stvaralac te grae prestao da postoji.
U sluaju kada prilikom predaje arhivske grae Arhivu nije utvren rok dospe-
losti za koritenje, a stvaralac te grae i dalje postoji, Arhiv e od tog stvaraoca pi-
smeno zatraiti da utvrdi rok dospelosti za njeno koritenje.
Arhivska graa preuzeta u Arhiv po osnovu otkupa, poklona i u depozit moe
se koristiti i u rokovima koji su dui od onih koji su utvreni ovim lanom.
Pravo koritenja arhivske grae koja se nalazi u Arhivu imaju sva pravna i fi -
zika lica Savezne Republike Jugoslavije podjednakim uslovima i na nain utvren
zakonom i propisima donetim na osnovu Zakona.
Strana pravna i fizika lica mogu koristiti arhivsku grau koja se nalazi u Arhi -
vu po odobrenju koje daje direktor Arhiva, a u skladu sa zakonom i drugim propi-
som.
Arhivska graa nije dostupna za koritenje istraivaima i drugim korisnicima
i posle proteka navedenih rokova:
- ako sadri podatke ije bi koritenje moglo da nanese tetne posledice za
ugled, odbranu i bezbednost zemlje, odnosno za druge dravne i nacionalne intere-
se;
- ako je nesreena i l i se nalazi u takvom stanju da se bez predhodnog leenja
(konzervacije i restauracije) ne moe koristiti;
- ako se nalazi van Arhiva (izlobe i si.).
Razlozi za nedostupnost grae za koritenje traju dok se graa sreivanjem i l i
leenjem (konzervacijom-restauracijom) ne dovede u stanje da se moe koristiti od-
nosno dok se arhivska graa koja je traena za koritenje ne vrati u Arhiv.
Arhivska graa koja je mikrofilmovana radi koritenja, daje se na koritenje u
mikrofilmskom obliku.
U dokazne svrhe, odnosno radi ostvarivanja odreenih prava i pravnih interesa,
na zahtev pravnih i fizikih lica, Arhiv na onovu podataka i injenica sadranih u ar-
hivskoj grai koja se kod njega nalazi, odnosno na osnovu dokumenata iz te arhiv-
ske grae, izdaje sledee isprave:
- uverenja i druge isprave o injenicama koje su sadrane u arhivskoj grai;
- overene prepie dokumenata. Pored njih izdaju se i overene kopije dokume-
nata.
Pri izdavanju isprava ne primenjuju se rokovi za dospelost arhivske grae za
koritenje.
240
J. P. Popovi, Arhivska grada Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
U okviru kulturno-prosvetne i nauno-informativne delatnosti, Arhiv koristi
arhivsku grau koja se kod njega nalazi za: izlaganje na izlobama koje organizuje
samostalno i l i u saradnji sa drugim institucijama kako u zemlji tako i u inostranstvu;
i za objavljivanje arhivske grae u vidu posebnih publikacija za odreene fondove
i l i zbirke, publikacija u okviru odreenih tematskih celina i l i drugih publikacija.
Koritenje arhivske grae za ostvarivanje funkcija federacije, odnosno za ope-
rativne potrebe saveznih organa i organizacija moe se vriti: koritenjem originalne
grae i davanjem podataka i informacija iz arhivske grae i l i kopija dokumenata na
zahtev ovih organa i organizacija.
Polazne osnove za razreenje pitanja sukcesije "Dravne arhive SFRJ"
Poto su na ovom skupu prisutni arhivski radnici iz svih subjekata drava sa
prostora bive Jugoslavije, slobodan sam da ponudim konkretne predloge koji bi do-
veli do razreenja ovog pitanja. Ti predloi su zasnovani iskljuivo na principima
struke kojom se bavimo. Oni su uglavnom sadrani i u naem zajednikom saopte-
nju iz Beograda od 17. oktobra 1997. godine o kome je ve bilo govora:
- da se u buduim bilateralnim i l i multilateralnim pregovorima koji bi rezulti-
rali sporazumom afirmie princip nedeljivosti - celovitosti arhivskih fondova, od-
nosno potovanje integriteta i onemoguavanje fizike deobe arhivske grae;
- da se potuje i primenjuje osnovni arhivistiki princip provenijencije;
- da se pitanje "Dravnih arhiva SFRJ" rei na bazi opteprihvaenih strunih
principa koji vae u meunarodnoj arhivistikoj teoriji i praksi, kao i na bazi dosa-
danjih meunarodnih iskustava u reavanju pitanja arhiva za koje je zainteresovano
vie drava;
- da se maksimalno omogui pristup arhivskoj grai koji podrazumeva korite-
nje i reprografisanje arhivskih dokumenata u skladu s vaeim propisima, sporazu-
mima a i dogovorima;
- da se, potujui princip provenijencije i integriteta arhivskog fonda, po prin-
cipu funkcionalne pertinencije, kao izuzetak, daju odreena dokumenta i l i grupe
originalnih dokumenata, koja se odnose na novonastale drave, a koja su potrebna
za njihovo funkcionisanje;
- da se za razreenje pitanja arhivske grae SFRJ koriste najnoviji (pragmatini
i struni) stavovi i principi Meunarodnog arhivskog saveta kod spornih arhivskih
potraivanja;
- da se za potrebe funkcionisanja drava omogui, na odgovarajui nain, kori-
enje arhivske grae nastale do kraja 1990. godine.
241
J. P. Popovi, Arhivska graa Arhiva Jugoslavije - Predmet arhivskih sporova
i njeno koritenje, Arh. vjesn., god. 42 (1999), str. 231-242
Na kraju, smatram neophodnim da istaknem, da kod razreenja problema veza-
nih za "dravnu arhivu" i sprovoenje odgovarajuih sporazuma, moraju da budu
ukljueni struni ljudi - arhivisti.
Summary
ARCHIVES OF YUGOSLAVIA ARCHIVAL RECORDS - SUBJECT OF
ARCHIVAL DISPUTES AND ITS CONSULTATION
At suggestion of the Council of Europe and the Croatian State Archives spe-
aker has accepted to deliver a paper on Archives of Yugoslavia archival records -
subject of archival disputes and its consultation for the international archival confe-
rence held at Dubrovnik.
Paper covers following items: Organization of archival service in the Federal
Republic of Yugoslavia; Basis of Law on archival records of the Federal Republic of
Yugoslavia (Federation); Present preservation and orderliness of the Archives of
Yugoslavia archival records; Succession of archival records; Activities of the Archi-
ves of Yugoslavia, Consultation of archival records; Starting basis for resolving the
issue of "SFRJ state archival records" succession. Respecting allowed extend of pa-
per, speaker has tried, in brief outline, to clarify issues related to the paper topic, us-
ing above- mentioned items.
States presented in the paper are primarily based on legislative that regulates
organization and jurisdiction of the Federal Republic of Yugoslavia archival institu-
tions, and also on world and domestic archival theory and practice.
Translated by ivana Hedbeli
242