Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
>
meI 2014
mwi
(Drm pRcwr kmytI dw mwi sk-p`qr)
vYswK-jyT, sMmq nwnkSwhI 546
>
meI 2014
ijld 58
AMk 2
sMpwdk
ismrjIq isM G
cMdw
pR q I kwpI (dy S )
swlwnw (dy S )
pM j swl (dy S )
lweI& (dy S )
swlwnw ivdy S
pM j swl (ivdy S )
lweI& ivdy S
Final
sk` q r
` 5
` 50
` 250
` 500
` 1250
` 5000
` 10000
Secretary
Drm pRcwr kmytI
Dharam Parchar Committee
(S.G.P.C.)
(SRomxI gu: pR: kmytI)
Sri Amritsar-143006
sR I AMimRqsr-143006
Pon : 0183-2553956-59 AYks: 304 PYks : 0183-2553919
website : www.sgpc.net
e-mail :gurmatparkashmonthly@gmail.com,
gyan_gurmat@yahoo.com
fwk rwhIN gurmiq pRkwS nw pujx bwry auprokq Pon nMbr imlw ky
`
ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 qy sMprk kro jI[
Approved for School libraries by the Director of Public Instructions Punjab
Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958
gurmiq pRkwS
meI 2014
Final
qqkrw
gurbwxI ivcwr
sMpwdkI
gurmiq Aqy mnu`KI AiDkwr
-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr
ikrqIAW dy hnHyry ivhVy
-s. jI. ky. isMG
iKdrwxy dI Fwb (sRI mukqsr swihb)
-s. bohV isMG m`lx
srihMd Piqh : &wrsI dy smkwlI
ieiqhwskwrW dI zbwnI
-fw. blvMq isMG
Cotw G`lUGwrw
-ismrjIq isMG
Kwlsw rwj dw bhwdr XoDw :
srdwr hrI isMG nlUAw
-bIbI rjvMq kOr
gurbwxI-aupdyS smJwaux ivc shweI
KyqI krn dI purwxI ivDI
-s. krm isMG
sMgq dw sMklp
-fw. SmSyr isMG
cVHdI klw dw sMklp
-fw. jsbIr isMG
shj (shj sMklp) dI pRwcIn ivcwrDwrw
dw ivSlySxwqmk AiDAYn
-s. jgjIq isMG
nSy dw nukswn
-bIbI mnjIq kOr l`Kpur
^wlsw dIvwn suswietI, hWgkWg
-s. jYqyg isMG AnMq
gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI :
Koj qy sMBwvnw
-jQy. joigMdr isMG
gwgr c swgr--39
-fw. ieMdrjIq isMG gogAwxI
o
vwr bwbw bMdw isMG bhwdr (kivqw)
-s. rxjIq isMG Awzwd
^brnwmw
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr vhIr srgrmIAW
3
4
8
18
23
26
36
43
51
55
60
65
74
78
83
87
90
91
94
gurmiq pRkwS
meI 2014
Final
gurbwxI ivcwr
hir jyiT juVMdw loVIAY ijsu AgY siB invMin]
hir sjx dwvix ligAw iksY n dyeI bMin]
mwxk moqI nwmu pRB aun lgY nwhI sMin]
rMg sBy nwrwiexY jyqy min BwvMin]
jo hir loVy so kry soeI jIA krMin]
jo pRiB kIqy Awpxy syeI khIAih DMin]
Awpx lIAw jy imlY ivCuiV ikau rovMin]
swDU sMgu prwpqy nwnk rMg mwxMin]
hir jyTu rMgIlw iqsu DxI ijs kY Bwgu mQMin]4]
(pMnw 134)
pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn dyv jI mhwrwj bwrh mwhw mWJ dI ies
pwvn pauVI AMdr jyT mhIny dy s^q mOsm qy Kws vwqwvrn dy sMkyqk vrxn
duAwrw mn`K-mwqr prmwqmw dy piv`qr nwm nwl juVidAW, s`cy gurU igAwn
u
qy cMgI sMgq kridAW durl`B mn`uKw jnm s&l krn dw gurmiq gwfI mwrg
pRdwn krdy hn[ siqgurU jI Purmwn krdy hn ik jyT mhIny ivc hrI prmwqmw,
ijs dI srbSkqI mwnqw krky swry hI jIv aus A`gy Jukdy hn, mn`K-mwqr
u
aus dy piv`qr nwm nwl hI juVnw cwhIdw hY[ jykr Asl s`jx pCwx ky aus
dw p`lw PV leIey qW auh Srn pey mn`uK dI r`iKAw zrUr krdw hY qy jIv
iksy duAwrw bMnyH jwx dw fr nhIN rihMdw[ dUjy SbdW ivc mn`uK pRBU-nwm nwl
juV ky jmW dI PwhI jW qRws qoN bicAw rihMdw hY[ gurU pwqSwh jI kQn krdy
hn ik prmwqmw dw nwm Aijhw kImqI moqI hY ijs jIv pRwpq kr lvy qW
ieh aus qoN koeI vI sMnH lw ky Koh nhIN skdw[ nwm cyqy r`Kx krky prmwqmw dy
ijMny vI rMg hn auh swry ies nwl juVn vwly cMgy l`gdy hn Bwv nwm nwl
juVn vwlw hr Gtnw jW vrqwry sihj rUp c lYNdw hoieAw pRSwn nhIN hudw[
y
M
siqgurU jI q`qswr bKSdy hoey PurmwauNdy hn ik prmwqmw jo cwhuMdw hY[ auhI
krdw hY, auh ijvyN jIvW qoN krwauNdw hY jIv auvyN krdy hn[ ijnHW mn`uKW ieh
mihsUs ho jWdw hY auh Aijhy suBwgy-jn huMdy hn ijnHW mwlk Awpxw bxw
lYNdw hY[ aunHW SoBw, DMnqw dy pwqr AwKo[ nwl joV lYxw aus mwlk dI
ikrpw-b^iSS duAwrw hI ho skdw hY[ jykr mn`uK dy isrP Awpxy Xqn
Pldwiek ho skdy hox qW iPr auh mwlk qoN ikauN iv`CVngy qy ikauN roxgy? swDU
Bwv s`cy gurU dw swQ iml jwvy qd hI rUhwnI jIvn iml skdw hY ijs ivc
Asl AnMd hY[ ijs mn`uK dy m`Qy dy Bwg pRgt hox, mnu`Kw jIvn rUpI jyT dw
mhInw aus leI duKdweI nhIN blik rMgIlw qy AnMddwiek hY[
gurmiq pRkwS
43210987654321
43210987654321
43210987654321
43210987654321
43210987654321
43210987654321
Final
sMpwdkI
meI 2014
ikrq
Final
gurmiq pRkwS
meI 2014
dI ikrq ivc sMnH lgwaux l`g ipAw[ sRI gurU nwnk dyv jI dy smyN qk
ieh burweI smwj leI nwsUr bx geI[ mnu`K hI mnu`K qy zulm krn
l`gw[ AwpxI KuShwlI leI dUsry mnu`KW dw SoSx krn l`gw[ mnu`KW dI
pSUAW vWg KrId-E-ProKq hox l`g peI[ ies pRivrqI ny kudrq dI
swjI ies rMgIn dunIAw mYlw kr ky r`K id`qw[
sRI gurU nwnk dyv jI ny mnu`Kqw ivc PYl rhy ies kohV dUr
krn leI iqMn isDWq kwiem kIqy-- nwm jpo, ikrq kro qy vMf Cko[
ienHW iqMn mhwn isDWqW qy hI sRI gurU nwnk dyv jI ny isK Drm dI
sQwpnw kIqI[ ienHW isDWqW ny smwj ivc izkrXog kRWqI ilAWdI[
jykr AsIN nwm ismrn dy isDWq fUMGweI nwl dyKdy hW qW sw
BgqI lihr dOrwn AweI kRWqI BlI-BWq mihsUs ho jWdI hY[ ienHW
isDWqW ADIn hI gurU swihbwn ny lokweI smJwieAw ik pRBU dy nwmismrn leI sw Gr-bwr C`f ky jMglW-byilAW c Btkx dI loV
nhIN[ auh Akwl purK prmwqmw swfy idlW AMdr vsdw hY[ bs! loV
hY sw Awpxy idlW AMdr JwqI mwrn dI, idlW Su`D krn dI, ies
AMdr lokweI leI drd mihsUs krn dI[ ikrq C`f ky jMglW
byilAW ivc ivhlV bx ky GuMmx Aqy Awpxy Awhwr leI dUsirAW qy
boJ bxn nwl Akwl purK KuS nhIN huMdw, ikauNik ikrqI Akwl purK
qW ikrqI mnu`K hI cMgw l`gdw hY[ BgqI lihr dI auqpqI vI mu`K
qOr qy aunHW hmlwvwrW ivru`D hoeI sI jo bwhroN Aw ky Awp ikrq krn
dI QW dUsirAW dI kIqI ikrq lu`t lYNdy sn Aqy dUsirAW Awpxy
qoN GtIAw smJ ky AwpxI syvw krvwauxw h`k smJdy sn[
lu`t-ku`t dw iSkwr ho rhI lokweI jwigRq krn leI ikrqI
mhWpurS swhmxy Awey[ ieh ikrq kridAW hoieAW pRBU dI ausqiq
ivc lIn rihMdy sn[ gurU swihbwn qoN ielwvw Bgq swihbwn ny vI
Awp lokweI leI au~cw-su`cw mwfl pyS kr ky ikrq dI mhwnqw
drswieAw, ijs kwrn auh lokweI ivc hrmn-ipAwry ho gey[ ienHW
mhWpurKW ny lokweI prmwqmw dI pRymw-BgqI dI Et pRdwn krvw
ky hr iek ikrq krn v`l pRyirAw[ ies nwl smwj ivc nvIN
jwigRqI pYdw hoeI, smwj ivc nvW suDwr AwieAw[ ieh koeI Awswn
Final
gurmiq pRkwS
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
meI 2014
gurmiq pRkwS
meI 2014
Final
Final
gurmiq pRkwS
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
10
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
11
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
12
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
13
meI 2014
mnu`K dw jIvn moty qOr au~qy do ih`isAW ivc vMifAw jWdw hY-AiDAwqimk Aqy sMswrk[ dovyN hI nwlo-nwl c`ldy hn[ dohW dw hI
sMquilq ivkws zrUrI hY[ ieh vI pUrI qrHW sp`St hY ik dovyN iksm
dw jIvn Azwd nhIN hY[ AnykW bMDnW ivc fr, BYA, loB, lwlc,
moh-jwl, ie`CwvW, lwlswvW, jwbrW dy D`ky Aqy byienswPI, lwcwrI
kwrn krm-kWfW Aqy lutyirAW (pujwrIvwd) dI lu`t-ku`t Aqy jwbr
rwjkI SkqIAW dw iSkwr huMdw hoieAw mnu`K burI qrHW ZulwmI dIAW
zMjIrW ivc jkiVAw rihMdw hY Aqy dohW hI AiDAwqimk Aqy sMswrk
KyqrW ivc ZulwmI hI Bogdw hY[
13vIN-14vIN sdI ivc Bwrq AMdr BgqI lihr smyN mnu`K
keI iksm dy smwijk Aqy Dwrimk bMDnW qoN mukq krwaux ih`q
Bgq swihbwn v`loN Avwz bulMd kIqI geI[ BwrqI smwj dI cwr
vrxW (K`qrI, bRwhmx, SUdr, vYS) Aqy mnu`KI izMdgI cwr AwSrmW
(bRhmcwrIAw, gRihsQ, bwxpRsq Aqy sMinAws) ivc gYr kudrqI Aqy
AnYiqk vMf kr ky, ie`k vrg swry AiDkwr dy ky pUjxXog bxw
id`qw Aqy dUjy vrg pwsoN swry AiDkwr Koh ky aus nIc, nPrq krn
Xog, kyvl syvw krn vwlw hyTly drjy dw Zulwm (ACUq) bxw id`qw[
75 swl qoN v`fyrI aumr dy bzurgW jbrI sMinAws leI jMglW ivc
Byj ky aunHW Ku`lHI izMdgI jIaUx dy h`k qoN hI vWJw kr id`qw[ ieh
BwrqI smwj dy iek AqI mh`qvpUrn Aqy bhuq v`fy ih`sy dy mnu`KI
AiDkwrW au~qy ic`ty idn iGxwauxw fwkw hI sI[ bs, qMg Awmd bjMg
Awmd dI khwvq Anuswr aunHW mhwn kRWqIkwrI Bgq swihbwn ny aus
gYr-kudrqI bRwhmxI-soc Aqy vrqwry sKq cuxOqI id`qI Aqy hr
Kyqr ivc aunHW au~c AiDkwrW dy mwlkW Aqy au~c-jwqIAW dy TykydwrW
Aqy aunHW dI srpRsqI krn vwlI rwj SkqI llkwirAw Aqy BWj
id`qI Aqy ieh swbq kr id`qw ik koeI vI mnu`K aU~c jW nIc nhIN hY
sgoN gux Avgux smwin hih ij Awip kIqy krqwir] vwlI ivcwr
hI shI Aqy TIk hY[ mhwn smwj suDwrk Aqy kRWqIkwrI BgqW dI
bwxI sRI gurU gRMQ swihb ivc drj hY[ ies qrHW vrx-vMf krky
kMm-ik`qw vI nIXq kr id`qw igAw[ kS`qrI (K`qrI) rwj krygw,
bRwhmx sB dw gurU qQw sB qoN au~qm iv`idAw dw h`kdwr, vYS
Final
gurmiq pRkwS
14
meI 2014
ikrq vpwr Aqy SUdr sB dw syvwdwr, prMqU aus pws koeI smwijk,
AwriQk, Dwrimk Aqy rwjnIqk AiDkwr nhIN hovygw[ ies qrHW aus
dI izMdgI nrk Aqy Aiq dI ZulwmI vwlI pSUAW qoN vI bdqr ho
geI[ ies qoN v`fw mnu`KI AiDkwrW au~qy hor kI fwkw mwirAw jw skdw
hY? bs, ieh Aiq dy inMdxXog Aqy iGxwauxy hwlwq sn[
swfy sRI gurU nwnk dyv jI (pRkwS 1469 eI:) v`loN AiDAwqimk
Aqy sMswrk jIvn ivc mukMml mnu`KI AiDkwrW dI pRwpqI leI Avwz
bulMd kIqI geI; AKMf joq pRcMf kr id`qI[ gurU swihbwn ny sMswr
AwdrSk bxwaux leI iek mukMml &ls&w gurmiq &ls&w
b^iSAw[ iek sMpUrn kRWqI (Dwrimk, smwijk, AwriQk Aqy
rwjnIqk) dw mu`F biJAw Aqy ies qrHW swirAW leI swry AiDkwr
Aqy mnu`KI brwbrI vwlI kRWqI dw ArMB kIqw[ lokW AMdr mnu`KI
AiDkwrW bwry cyqnw pYdw kIqI geI Aqy AiDAwqimk Aqy sMswrk
AzwdIAW dI iek nvIN ienklwbI joq jgweI[
srsrI nzr mwridAW hI smJ pY jWdI hY ik gurmiq mnu`K dy
mrzI dy pihnx, Kwx, pIx, suikRq kr ky KuShwl qy pRPuilq jIvn
bqIq krn, pUrw ivkisq gRihsQ jIvn bqIq krn, rwj-Bwg dw
mwlk bxn, ikrq kr ky Dnvwn bxn vwlw, AwpxI g`l kihx qQw
Awpxy ivcwr pRgt krn, nr-mdIn (iesqrI-mrd) dy brwbrI
vwlw jIvn jIaUx, purK mih nwir nwir mih purKw bUJhu bRhm
igAwnI ] sMquilq jIvn Bwv nw iksy frwaux Aqy nw hI iksy qoN
frn, BY kwhU kau dyq nih nih BY mwnq Awn] vwlw haumYN-hMkwr
rihq praupkwrI jIvn bqIq krn vwlw, svYmwx, gYrq qy gOrvmeI,
jy jIvY piq lQI jwie ] sBu hrwmu jyqw ikCu Kwie ] sihxSIlqw
Aqy Azwd zmIr vwlw jIvn jIaUx dw h`k XkInI bxwauNdI hY[
siqgurU jI hr Kyqr ivc mnu`K Ku`lHI Cot nhIN idMdy sgoN ijs jIvnjugq nwl mnu`K dw smwijk jW AiDAwqimk qOr au~qy in`jI jW smwjk
nukswn huMdw hovy, gurbwxI aus bylgwm, Ku`lHypx vwly jIvn qQw AMnHI
AzwdI dI AwigAw nhIN idMdI, bwbw horu Kwxw KusI KuAwru ] ijqu KwDY
qnu pIVIAY mn mih clih ivkwr ] qQw bwbw horu pYnxu KusI KuAwru
] ijqu pYDY qnu pIVIAY mn mih clih ivkwr ] Bwv gurmiq mnu`K
gurmiq pRkwS
15
meI 2014
sIl, sMjm, sMqoK Aqy sbr vwlw jIvn bqIq krn leI pRyrdI hY[
gurmiq Awpxw h`k pRwpq krn leI mnu`K au~dm-auprwlw qQw
j`do-jihd krn vwlw Aqy jykr h`kW au~qy fwkw pYNdw hovy qW aunHW dI
r`iKAw dw auprwlw krn Bwv h`kW dI pRwpqI leI jUJ mrn leI
vI pRyirq krdI hY[ ie`QoN qk ik jykr iksy mnu`K jW jwbr rwjymhwrwjy jW bwdSwh v`loN lokW dy h`kW au~qy fwkw mwirAw jWdw hovy, aunHW
dw jwnI-mwlI nukswn kIqw jWdw hovy qW ij`Qy gurU jI mnu`K Aijhy
jwbr vqIry ivru`D ftx leI pRyrdy hn, jbY bwx lwgXo qbY ros
jwgXo] au~Qy r`b aulHwmw dyx qoN vI guryz nhIN krdy[ ies qoN
ielwvw BgqW ny qW ie`QoN qk vI Akwl purK kih id`qw, Awip n
dyhu q lyvau mMgy] ik jykr suqyisD pRwpqI nw hoeI qW mYN zor nwl mMg
ky lY lvWgw[ Bgq nwmdyv jI ny ie`QoN qk vI kih id`qw ik ieh jwq
AiBmwnI, Drm dy Tykydwr mY SUdr kihMdy hn Aqy mY prmwqmw dy
ismrn qoN vrjdy hn qW ies ivc myrw jo inrwdr huMdw hY auh qW hY
hI prMqU ies nwl qyrI pYj, qyrI au~cqm SkqI vI cuxOqI hY:
Final
sUdu sUdu kir mwir auTwieE khw krau bwp bITulw ]1]
mUey hUey jau mukiq dyhugy mukiq n jwnY koielw ]
ey pMfIAw mo kau FyF khq qyrI pYj ipCMaufI hoielw ](pMnw 1292)
Final
gurmiq pRkwS
16
meI 2014
munkr huMdw hY jW smwj dI pwbMdI qoVdw hY[ ies qrHW krn nwl
dUjy iksy mnu`K dy AiDkwrW dI aulMGxw huMdI hY[ ies leI aus szw
vI iml skdI sI[ ies Xu`g ivc mnu`KI soc qoN mnu`KI AiDkwrW
bcwaux dI loV sI[ ies qoN bwAd rwjnIqk Xu`g ivc zwlm rwjy
mnu`KI AiDkwrW leI ^qrw bx gey[ iek rwjw jdoN dUjy rwj qy hmlw
krdw qW aus vyly mnu`KI AiDkwrW dI bhuq aulMGxw huMdI sI[
ies vyly mnuK iek-dUjy AiDkwr dyx ivc nhIN sgoN dUjy au~qy
`
AiDkwr jmwaux ivc ivSvws r`Kdw sI[ ZulwmI Aqy swmrwjvwd dy ies
dOr ivc rwjnIqk AzwdI dIAW lVweIAW qW lVIAW jWdIAW rhIAW sn
pr mnuKI AiDkwrW dI Avwz gurU swihbwn Aqy Kwlsw pMQ qoN isvwey hor
`
iksy v`lNo vI kdy nhIN sI auTweI geI[ ieh Avwz 20vIN sdI ivc lok
rwj sQwipq hox kwrn auBrn l`gI[ sB qoN pihlW sMXkq rwStr ny
u
dUjy ivSv-XuD ivc mnuK qy hoey zulmW vyK ky 10 dsMbr, 1948 eI:
`
`
ivSv ivAwpI mnuKI AiDkwr kwn dI GoSxw kIqI[
`
gurbwxI mnu`KI brwbrI, srb`q dw Blw Aqy ivSv ivAwpI sWJ,
sihxSIlqw Aqy SWqI dw sMdyS idMdI hY[ mnu`KI AiDkwrW dy p`K qoN
vI gurbwxI dI mhwnqw BlI pRkwr is`D huMdI hY[ gurbwxI ivc A`j qoN
pMj sdIAW pihlW mukMml mnu`KI AiDkwrW mwnqw id`qI geI Aqy
mnu`KI AiDkwrW dy hnx ivru`D zordwr Avwz hI nhIN auTweI geI sgoN
ies dI sQwpqI leI hzwrW ShIdIAW dy ky l`gBg do sdIAW qk lMmw
sMGrS vI kIqw igAw[ ies leI gurbwxI dy nwl-nwl swrw is`K
ieiqhws vI mnu`KI AiDkwrW leI lVI geI jMg dw iek jIauNdwjwgdw sbUq hY[ gurbwxI ivc mnu`K dy srvp`KI AiDkwrW dI mMg kIqI
geI hY[ ies ivc ivAkqIgq, prvwirk, smwijk, AwriQk, Dwrimk
Aqy rwjnIqk hr qrHW dy AiDkwr Swml hn[ sMXukq rwStr ny ijvyN
dUjy ivSv-Xu`D dy zulmW vyK ky mnu`KI AiDkwrW dw hokw id`qw iesy
qrHW sRI gurU nwnk dyv jI ny eymnwbwd ivc hoey kql-ey-Awm vyK
ky 16vIN sdI ivc mnu`KI AiDkwrW dI aulMGxw inMidAw Aqy Akwl
purK vI aulWBw id`qw Aqy mnu`K dI jwn-mwl dI rwKI leI zordwr
SbdW ivc AwiKAw:
Kurwswn Ksmwnw kIAw ihMdusqwnu frwieAw ]
gurmiq pRkwS
17
meI 2014
Final
(pMnw 1349)
cldw...
gurmiq pRkwS
18
meI 2014
Final
ifptI kimSnr*
roSnI KuSI Aqy KuShwlI dI inSwnI smiJAw jWdw hY[ roSn
ivhiVAW ivc hI KuSIAW mnwaux leI lok iek`Ty ho ky n`cdy, gwauNdy Aqy
JUmdy hn[ mwqm, hnHry nwl juiVAw hoieAw hY[ ZmI, audwsI Aqy ibpqw
y
vyly AsIN dIp buJw idMdy hW[ iesy krky roSnI dI sw hmySW aufIk rihMdI
hY[ lMmy sMGrSW Aqy kurbwnIAW auprMq hI v`K-v`K iksm dy AwgUAW Aqy
pYZbrW ny ieh sunhw id`qw ik swry mnuK jnm qoN hI brwbr hn Aqy aunW
M
y
`
H
dy h`k vI ie`ko ijhy hn[ ies ivcwrDwrw bsqIvwd inzwm ivruD r`j
`
ky pRcwirAw igAw Aqy Gol krdIAW rwStrI qwkqW v`lNo Awpxy lokW nwl
vwAdw kIqw igAw ik lut-Ksut Aqy Asmwnqw qy AwDwirq rwjnIqk
`
`
FWcw Fih-FyrI krn auprMq swry lokW brwbrqw dy AiDkwr id`qy
jwxgy[ ienHW nv Azwd smwjW/dySW ny auBrdIAW kOmI qwkqW audY hudy
M
sUrj nwl qSbIh dy ky lMmw smW lokW ivc Brmjwl bxweI r`iKAw ik
ikrqIAW Aqy ikswnW dw smW Awaux vwlw hY[ lut-Ksut dw smW bIq
`
`
cuikAw hY[ hr mzdUr kwrKwny dI mwlkI ivc ih`sdwr hovgw Aqy hr
`
y
y
ikswn KyqW dw rwjw hovgw[ pr Aijhw kuJ vI nhIN vwpirAw[ pUry ivSv
y
ivc ikrqIAW Aqy ikswnW dI AwriQk hwlq pqlI hY Aqy swfy dyS ivc
Aksr mzdUr smwijk idRStI qoN vI hyTlIAW sRxIAW nwl sMbiDq hox
y
M
kwrn Ajy vI qrs dy pwqr hn[
jykr ipCWh muV ky vyiKAw jwvy qW ATwrHvIN sdI dIAW AmrIkw
Aqy &rWs dIAW kRWqIkwrI qbdIlIAW dy bwvjUd mzdUrW dI lu`tKsu`t auvyN hI c`ldI rhI[ hwlWik ienHW rwjnIqk GolW ny mnu`Kqw dI
smwnqw Aqy brwbrqw dw pRcwr kIqw sI, pr aus smyN ivkisq
hoieAw pUMjIvwdI FWcw Awpxy munwPy hor vDwauNdw hoieAw mzdUrW dw
SoSx krdw irhw[ kwr^winAW ivc kMm dw smW inSicq nw hox kwrn
*1554, sYktr 38-bI, cMfIgVH[ mo: 9814067632
Final
gurmiq pRkwS
19
meI 2014
srmweydwrW v`D auqpwdn dw lwlc mzdUrW qoN hor v`D GMty kMm krwaux
leI aukswauNdw sI[ ies siQqI qoN qMg Aw ky AmrIkw dy mzdUr sMgTnW
ny ieh PYslw kIqw ik 1 meI, 1886 iSkwgo Sihr dy hyA mwrkIt
sukAr ivc mzdUrW leI A`T GMty kMm krn dI ivvsQw leI v`fy p`Dr
y
qy ros muzwhrw kIqw jwvygw[ iSkwgo dI sYNtrl lybr XUnIAn ny dyS Br
ivc mzdUr sMgTnW nwl qwlmyl kr ky iek v`fy ros pRdrSn dw ieMqzwm
kIqw[ auDr srkwr Aqy pUjIpqIAW v`lNo rwj SkqI dy shwry ies ivdroh
M
Bry pRdrSn kuclx dy puKqw ieMqzwm kr ley gey[ ieh auh smW sI
jd pUjIvwdI inzwm AwpxI iSKr v`l vD irhw sI[ iesy krky ivvsQw
M
mzdUr h`kW dy p`K ivc nhIN sI[
hyA mwrkIt sukyAr ivc mzdUr nyqwvW dy AwKrI BwSx
dOrwn pulIs v`loN golIAW clw id`qIAW geIAW[ iek bMb Dmwkw hox
nwl swry pwsy hPVw-dPVI m`c geI[ mzdUr nyqwvW ip`Cy B`j ky
igR&qwr kIqw igAw[ srkwr v`loN bhwnw ieh bxwieAw igAw ik
golIAW Aqy bMb mzdUrW v`loN clwey gey hn[ A`T mzdUr nyqwvW qy
swizS kql Dwrw ADIn muk`dmw clw ky mOq dI szw suxweI geI[
cwr mzdUr nyqwvW 11 nvMbr, 1887 &WsI dy id`qI geI[ ienHW
mzdUr ShIdW dy AMqm sskwr ivc koeI pMj l`K lokW ny mwqm jlUs
k`iFAw, ijs AmrIkw dIAW A^bwrW ny audNo qk dw sB qoN v`fw jlUs
AYlwinAw[ srkwr ny smyN dI nbz pCwxidAW hoieAW bwkI mzdUr
nyqwvW dI szw 1893 eI: ivc muAwP kr id`qw[ pUry AmrIkw ivc
mzdUrW dy kMm dw smW v`D qoN v`D A`T GMty inSicq kr id`qw igAw[
mzdUrW dy kMm dw smW inSicq krwaux ip`Cy vI v`fw qrk sI ik cOvI
GMitAW iv`cNo A`T GMty hr mnuK sOx leI cwhIdy hn[ A`T GMty kMm
`
krn auprMq rihMdy A`T GMty aus Awpxy prvwr leI zrUrI loVINdy
hn[ hyA mwrkIt sukAr dw 1 meI, 1886 dw jlsw mzdUrW dy
y
muFly AiDkwrW dI ikqwb dw srvrk hY[ swry dySW dy mzdUr iesy idn
`
iSkwgo dy ienHW ShIdW SrDWjlI Arpx krdy hn[
ivSv ivc jo sB cMgw au~sirAw nzr Aw irhw hY, auh ikrqIAW dI
imhnq dI aupj hY[ inzwmW dy suBwA BwvyN ikho ijhy vI rhy hox pr SurU
qoN hI dunIAw sMvwrn Aqy mnuKI jIvn leI cMgy swDn pYdw krn ivc
`
Final
gurmiq pRkwS
20
meI 2014
mzdUrW ny Aihm BUimkw inBweI hY[ phwVW dIAW tIsIAW qoN lMGdIAW
sVkW Aqy phwV cIrdIAW rylvy lweInW ikrqIAW ny swfy leI auswirAw[
jMglW KyqIXog bxw ky mnuK dw pyt Brn dw kwrj ikrqIAW ny Awpxy
`
h`QIN kIqw[ lokW dy Kwx, pIx Aqy pihnx qk dIAW swrIAW vsqW dI
pYdwieS ikrqIAW dy isrjk h`QW ny kIqI[ dunIAw KuShwl bxwaux dy
kwrj ivc mzdUrW dy fuly ^Un-psIny mwipAw nhIN jw skdw[ iesy krky
`
is`K Drm dy bwnI sRI gurU nwnk dyv jI ny AwpxI bwxI ivc ikrq au~qm
Aqy AwdrXog sQwn id`qw hY[ ies dy bwvjUd AsIN aunW h`QW dw siqkwr
H
ikauN nhIN krdy? ijnHW KyqW qoN kwrKwinAW qk AwpxI psIny BrI
imhnq-muSkq nwl swfI sB dI izMdgI sOKI kIqI? mzdUr-p`KI khwaux
`
vwly auh inzwm, ijnHW mzdUr SkqIAW iek`Ty kr ky s`qw hiQAweI, auh
vI mzdUrW lut-Ksut dy FWcy qoN mukq krwaux ivc AsPl rhy[ lokW
`
`
dy nW qy c`l rhy AwDuink rwjnIqk pRbDW ivc vI lut-Ksut Aqy munwPy
M
`
`
dw auhI bIj Pl irhw hY jo sdIAW pihlW au~igAw sI[
jykr ikrqI aus dw psInw su`kx qoN pihlW aujrq nhIN
imldI qW smJo ik aus nwl inAW nhIN ho irhw[ swry dySW ivc hI
ikswn Aqy ikrqI AOKy hn[ ivkisq dySW ivc vI sw ieh vKryvW
sp`St ivKweI idMdw hY pr ienHW dySW ivc kwimAW sMgiTq Kyqr
kwrn bhuq swry auh lwB iml jWdy hn ijnHW nwl aunHW dI izMdgI dy
AwKrI vrHy sOKy bIq jWdy hn[ swfy dyS ivc KyqI mzdUrW/ikswnW Aqy
Coty-v`fy ksibAW ivc kMm krdy ikrqIAW leI jIvn inrbwh dy
swDn auplbD nhIN hn[ bhuqI v`soN KyqI ivc kMm krdI hox kwrn,
mzdUrW leI jIvn bImw Aqy ishq shUlqW nWh dy brwbr hn[ buFwpy
ivc inrbwh leI AwriQk sur`iKAw nhIN hY[ kMm krn dy GMty Ajy vI
inSicq nhIN hn[ mwlk BwvyN auh dukwn dw hI ikauN nw hovy, aus dI
mnSw Awpxy kirMdy qoN v`D qoN v`D kMm lYx dI huMdI hY[ Kyq mzdUrW dI
idhwVI idn cVHdy nwl SurU ho jWdI hY Aqy idn iCpx nwl hI Kqm
huMdI hY[ KyqW ivc kMm krn vwly mzdUrW leI qW idn-rwq dw vI koeI
Prk nhIN hY[ snAqW ivc kwimAW dI sur`iKAw Aksr AxgOlI
rihMdI hY[ ipCly swl jlMDr Sihr ivc iek snAqI XUint dI cwr
mMizlw iemwrq dy Fih-FyrI hox nwl drjnW mzdUr mlby Q`ly d`b ky
Final
gurmiq pRkwS
21
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
22
meI 2014
leI pRyirq kIqw[ aus smyN vYswKI dw v`fw iek`T r`bI Aqy AlokwrI
Gtnw sI[ dsm ipqw ny grIb Aqy mzdUr kOmW iek`Ty kr ky
sMgiTq rUp ivc zulm ivr`uD lVx leI joS BirAw[ pUry ivSv ivc
ieh iek invyklw Xqn sI, ij`Qy lwcwr, grIb Aqy ikrqI ikswnW
aus smyN dI zwlm hkUmq ivru`D KVw kIqw[ iesy kwrn au~qrI
Bwrq ivc v`fI smwijk Aqy rwjnIqk qbdIlI dI SurUAwq hoeI[
is`K Drm dI buinAwd hI smwijk Asmwnqw Aqy AwriQk nwbrwbrI Kqm krn qy itkI hoeI hY[ is`K gurU sihbwn ny Awpxy
auqrwiDkwrI vI iesy ivcwrDwrw qy prK ky nwmzd kIqy[ dsm
ipqw v`loN Kwlsw pMQ dI swjnw iesy pRikRAw dI iS^r sI[ ikrqIAW/
kwimAW dw svYmwx nwl jIauxw iesy Dwrnw nwl Atu`t rUp ivc juiVAw
hoieAw hY[ iesy leI mzdUr idvs dI mh`qqw swfy leI hor vI
izAwdw hY[ 1 meI, 1886 eI: dw bIj Asl ivc sRI AnMdpur
swihb ivKy pihlW hI bIijAw jw cu`kw sI[
hux dyKxw hY ik ieho ijhI lwswnI Kwlsw prMprw dy bwvjUd AsIN
mzdUrW Aqy kwimAW dy muFly AiDkwrW/h`kW pRqI ikMny ku sucq hW? gYr`
y
srkwrI Aqy smwj syvI sMsQwvW v`lNo ies vrg pRqI swfI audwsInqw
Aqy Aksr ho rhIAW aulGxwvW gMBIrqw nwl lYxw cwhIdw hY[ slwnw
M
iek irport nSr kIqI jwvy, ijs ivc jwq-pwq Aqy AwriQk AwDwr
qy ho rhy ivqkirAW aujwgr kIqw jwvy Aqy mwVy pRbDW kwrn iSkwr
M
hoey kwimAW dy punrvws dy Xqn kIqy jwx[ pUry dyS hI nhIN sgoN
ivSv AsIN pMjwbI ies Kyqr ivc rwh idKw skdy hW[
mzdUrW Aqy smUh kwimAW dy ivhVy sdw cwnx rhy Aqy KuSIAW BrI
svYmwx dI izMdgI jIaux dw sB h`k hov[ ieh swfy jwgx dw smW hY[
y
jykr mzdUrW Aqy ikswnW dI izMdgI ibhqr nhIN hovgI qW ieh ivvsQw
y
vI lMmw smW jIauNdI nhIN rih skygI[ dunIAW ivc Amn, SWqI Aqy
siQrqw ies g`l qy inrBr hY ik sB kwimAW, ikswnW Aqy mzdUrW dI
izMdgI ivc suDwr kdoN Aqy ikMnw AwauNdw hY? swfy mhwn pMjwbI kvI sMq
rwm audwsI dIAW sqrW ivc kIqI ArzoeI swfI sBnW dI hY:
DrqI AMmIey qyrI bu`kl ivc cMn hor vQyry,
mgdw rhIN vy sUrjw, kMmIAW dy vyhVy[
gurmiq pRkwS
23
meI 2014
Final
Final
gurmiq pRkwS
24
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
25
meI 2014
gurmiq pRkwS
26
meI 2014
Final
Final
gurmiq pRkwS
27
meI 2014
ho jwxw sI[ jdoN mJYl isMGW ny kIrqpur swihb qoN AgWh dirAw
sqluj dy nwl-nwl kdm pu`itAw qW vzIr Kwn ny ienHW dw rwh rokx
leI Syr muhMmd Kwn dI AgvweI hyT iek &Oj dwrU-is`kw qy kuJ qopW
dy ky ropV v`l rvwnw kr id`qI[ Syr muhMmd Kwn dy nwl aus dw Brw
iKzr Kwn, cwcy dy pu`q Brw nSqr Kwn qy vlI muhMmd Kwn vI ies POj
ivc Swml sn[ mJYl isMGW dy jQy qy Syr muhMmd Kwn dI POj ivckwr
ropV dy sQwn au~qy jMm ky lVweI hoeI[ mJYl isMGW dI igxqI BwvyN
QoVI sI qy bMdUkW Awid vI G`t sn pr aunHW ny mlyrIAW dI POj hwvI
hox qoN swrw idn rokI r`iKAw[ Syr muhMmd Kwn AwpxI ij`q dI pUrI
Aws sI Aqy ieh vI ivSvws sI ik auh idn cVHy isMGW mwr-mukw
dyvygw prMqU iksmq kuJ hor hI Kyf Kyf rhI sI[ jd aus ny Agly idn
Dwvw kIqw qW mlyrIey pTwn joS ivc hoS guAw ky isMGW dy moricAW dy
nzdIk phuMc gey[ ies Dwvy ivc Acwnk iKzr Kwn golI Aw l`gI
qy auh DrqI qy if`g ipAw[ aus dy if`gx dI dyr sI ik mlyrIAW dI
POj ivc BwjV pY geI[ iKzr Kwn dI loQ auTwaux dy Xqn ivc
nSqr Kwn qy vlI muhMmd Kwn mwry gey qy Syr muhMmd Kwn vI burI qrHW
z^mI ho igAw[ mlyrIey pTwnW ny bVI muSikl nwl Awpxy srdwrW
dIAW loQW auTweIAW qy mlytkotly dy rwh pY gey[ auh Awpxy ip`Cy kuJ
hiQAwr qy jMgI swmwn C`f gey jo isMGW dy h`Q Aw igAw[
hux mJYl isMGW dy jQy rwh ivc koeI rok nhIN sI qy ropV qoN
AgWh auh bwbw bMdw isMG bhwdr v`l c`l pey[ auDroN bwbw bMdw isMG
bhwdr ny pihlW C`q Aqy iPr bnUV au~qy kbzw kr ilAw sI[ ropV
ivc mJYl isMGW dI ij`q au~qy bwbw bMdw isMG bhwdr bVI KuSI hoeI
qy auh aunHW dw svwgq krn leI A`gy phuMicAw[ isMGW dy jiQAW dw
myl bnUV qy KrV dy ivckwr hoieAw qy ies KuSI ivc kVwh pRSwd
dI dyg vrqweI geI[ mJYl isMGW dy jQy hiQAwrW qoN ielwvw rsd
Awid dy Krc leI idl KolH ky mwieAw vI id`qI geI[
&wrsI dy ieiqhwskwrW srihMd dy &Ojdwr vzIr Kwn nwl
is`KW dI duSmxI qy aus pRqI roh dI Bwvnw dI Asl vjHw dw BlI-BWq
igAwn sI[ vzIr Kwn ny sRI gurU goibMd isMG jI dy do Coty mwsUm
swihbzwidAW bVI inrdYqw nwl nIhW ivc icxvw id`qw sI[ isr&
ieqnw hI nhIN, sgoN sRI gurU goibMd isMG jI au~pr AkqUbr, 1708
eI: ivc nMdyV ivKy kwiqlwnw hmlw krvwaux leI vI vzIr Kwn
Final
gurmiq pRkwS
28
meI 2014
izMmyvwr sI[ ienHW GtnwvW ny is`KW srihMd au~pr h`ly leI byh`d
auqyijq kIqw qy Dwrimk joS vI pYdw kIqw[ srihMd au~pr is`KW dI
Piqh dy hwlwqW &wrsI dy ieiqhwskwrW ny bVw suhxw klmbMd
kIqw hY[
AKbwir drbwir muA`lw dI iek ^br, jo meI, 1710 eI:
ivc bwdSwh imlI, ivc izkr hY ik is`K vzIr Kwn nwl idlI
duSmxI r`Kdy hn ikauNik aus ny sRI gurU goibMd isMG jI dy Coty
swihbzwidAW kql kr id`qw sI[ iesy krky vzIr Kwn dy swry
quA`likAW qy muhwlW ivc gVbV PYl geI sI[ ies irport ivc
d`isAw igAw hY ik is`KW kol iek l`K svwr qy pXwdy iek`Ty ho gey hn
qy ies iPrky dw Sor-Srwbw idnoN-idn vD irhw hY[ Zulwm muhIaudIn
dI gvwhI Anuswr jd bwbw bMdw isMG bhwdr dI AgvweI hyT is`KW
ny lVweI krn dw swrw swmwn iek`Tw kr ilAw qW aunHW ny swry iK`qy
ivc qrQ`lI mcw id`qI[ auh mMndw hY ik vzIr Kwn nwl duSmxI
sdkw aunHW dy sIny ivc s`l v`ijAw sI ikauNik aus ny sRI gurU goibMd
isMG jI dw kql kIqw (krvwieAw) sI[
srihMd dI Piqh qoN pihlW muZlW ivruD is`K ivdroh dw ivvrx
`
idMdw hoieAw ^w&I Kwn ilKdw hY ik bwbw bMdw isMG bhwdr ny do-iqMn
mhIinAW ivc s`q-A`T hzwr pXwdy iek`Ty kr ley sn[ Awey idn aus
dy jQy ivc vwDw hudw igAw[ hzwr ku GoV-svwr vI aus nwl Aw imly[
M
lut-mwr nwl aunW ny kwPI mwl jmHW kr ilAw, ie`QNo qk ik ATwrHW`
H
au~nI hzwr hiQAwrbMd GoV-svwr vI aus dy JMfy Q`ly iek`Ty ho gey[ hux
ieh hr pwsy mwr-DwV qy kql-E-gwrq krn l`g pey[ do-iqMn
&OjdwrW ny ienHW dw isr kuclx dI koiSS kIqI qW is`KW ny twkrw kr
ky aunW mwr mukwieAw qy bhuq swry ipMfW lut ilAw Aqy hr jgHw aunW
H
`
H
ny Awpxy Qwxydwr qy Awiml mukrr kr id`q[ hux aunW dI igxqI vD
`
y
H
ky qIh-cwlI hzwr qk phuc geI sI[ ieh lok bwdSwhI hwkmW qy
M
jgIrdwrW dy kirMidAW ilKdy rihMdy sn ik auh aunW dI ADIngI
H
kbUl krn qy Awpxy quAlikAW qoN dsq brdwr ho jwx[
`
auprokq ivvrx AslIAq dy kwPI nzdIk hY[ muhMmd kwism
lwhOrI ies ivc vwDw krdw hoieAw ilKdw hY ik QoVy smyN ivc hI
bwbw bMdw isMG bhwdr kol BwrI iek`T ho igAw qy aus ny srihMd dy
ielwky dy Aksr ipMfW qy prjw Awpxy qwby ho jwx jw sMdyS
Final
gurmiq pRkwS
29
meI 2014
ByijAw[ ies ivc koeI S`k nhIN ik bwbw bMdw isMG bhwdr ipCly
l`gBg iek swl qoN srkwr srihMd dy prginAW iek-iek kr ky
Awpxy ADIn kr irhw sI qy hux auh mukwblw krn leI srihMd dIAW
brUhW au~qy Aw bYTw sI[
&wrsI dy ieiqhwskwrW dI gvwhI Anuswr vzIr Kwn cwr
muZl &OjdwrW qoN ielwvw kuJ v`fy-v`fy izmINdwrW dI hmwieq hwsl
sI[ mwlUm huMdw hY ik aus ny musilm jnqw dIAW Dwrimk BwvnwvW
BVkwaux leI jhwd dw nwArw vI mwirAw ijs nwl srihMd dy Awspws qoN mujwihd qy gwzI vI iek`Ty kr ley sn[ qopKwny qy msq jMgI
hwQIAW dI POj qoN ielwvw coKI igxqI ivc GoV-svwr, bMdUkcI,
qIr-AMdwz qy pXwdy lwmbMd kr ley sn[ hiQAwrW qy dwrU-is`ky dI
koeI kmI nhIN sI ikauNik ies idn dI aufIk ivc aus ny ienHW dw
zKIrw jmHW kr ilAw sI[ dUjy pwsy bwbw bMdw isMG bhwdr dI AgvweI
hyT Kwlsw dl ivc iek`Ty hoey lok do-iqMn pRkwr dy sn[ pihlI SyRxI
dy auh isMG sn jo nMdyV qoN aus dy nwl Awey sn jW iPr ienHW isMGW
dy pMjwb ivcly swk-sMbMDI qy sMgI-swQI sn, jo aunHW nwl Aw imly
sn[ ienHW dy nwl pMjwb dy auh isMG vI sn jo sRI gurU goibMd isMG jI
dy audyS qoN pRyirq sn qy gurU swihb dy hukmnwmy imlidAW hI Kwlsw
dl ivc Swml hox leI c`l pey sn[ aukq SyRxI dy is`KW ivc DrmXu`D leI AnMq cwau sI[ keIAW ny hiQAwr KrIdx leI Awpxy Gr
dw swmwn qy gihxw-g`tw vyc C`ifAw sI qy keIAW ny dUxy-cOxy ivAwj
au~pr auDwr cu`ikAw sI[ dUsrI iksm dy lok isMGW dy hmdrd jW
shwiek sn[ ienHW PUlikAW vrgy is`K izmINdwrW/ cODrIAW ny
Awpxy v`loN BwVy au~qy BrqI kr ky qy hiQAwr, rsd, Krc Awid dy ky
mdd leI ByijAw sI[ qIjI iksm dy auh lok sn jo muZl AiDkwrIAW
qy ^wndwnI jgIrdwrW dy A`iqAwcwrW qy vDIkIAW qoN qMg sn[ ieh
lok bdly dI Bwvnw ADIn mOky dw Pwiedw auTwaux leI Kwlsw dl
nwl Aw rly sn[ ies SRyxI ivc sQwnk DwVvI qy lutyry vI sn jo lu`t
dy lwlc kwrn Swml hoey sn[ Kwlsw dl dI SkqI mu`K qOr qy
isrl`Q sUrimAW--mlveI, mJYl qy duAwbIey isMGW au~pr inrBr
sI[ sPbMdI leI mJYl qy mlveI isMGW dy jQy Alihdw-Alihdw
giTq kIqy gey[ mlveI is`KW dI kmwn BweI Piqh isMG, BweI krm
isMG, BweI Drm isMG, BweI AwlI isMG, BweI mwlI isMG Awid Aqy
Final
gurmiq pRkwS
30
meI 2014
mJYl isMGW dI jQydwrI BweI bwj isMG, bwbw ibnod isMG, BweI rwm
isMG, BweI Swm isMG Awid sONpI geI[ Kwlsw dl qy ies dy jiQAW
dI ingrwnI leI bwbw bMdw isMG bhwdr ny Awpxw kYNp iek au~cy it`ly
au~qy lw ilAw[
bwbw bMdw isMG bhwdr nyVy Fu`ikAw sux ky vzIr Kwn srihMd
qoN au~qr-pUrb ivc c`pV-icVI dy mYdwn ivc Aw fitAw[ Kwlsw dl
dw mukwblw krn leI srihMdI POj dy A`gy qopW, jMbUry qy rihkilAW
dI dIvwr KVHI kr id`qI[ ienHW dy iek pwsy bMdUkcI qy dUjy pwsy qIrAMdwz qy pXwdy qwienwq kr id`qy[ isMGW msq hwQIAW dy pYrW Q`ly
drV ky mwrn dw ieMqzwm vI kr ilAw[ AwiKr 24 rbIAw-aulswnI 1122 ihzrI c`pV-icVI dy mYdwn ivc donW dlW dw mukwblw
hoieAw[ jdoN Kwlsw dl Dwvw krn leI srihMdI POj v`l viDAw qW
vzIr Kwn dy qopKwny ny A`g vrHwauxI SurU kr id`qI[ jMbUirAW qy
rihkilAW ny mINh vWg AYsy goly brswey ik Kwlsw dl ivc Swml BwVy
dy lok qy lutyirAW dI BIV, jwn bcwaux leI ipCWh dOV geI[
srihMdI POj au~pr glbw pwaux leI isMGW ny zordwr h`lw qW kIqw pr
ies ivc keI isMG ShIdIAW pw gey[ jdoN jMg BKI hoeI sI qy pUrI
qulvIN lVweI ho rhI sI qW AYn mOky qy vzIr Kwn v`loN rcI swizS
dy qihq srihMd dw ihMdU dZwbwz srdwr Kwlsw dl dw swQ C`f ky
dOV igAw[ BweI bwj isMG qy BweI Swm isMG vrgy is`K srdwrW
icMqw hox l`gI ik ikDry bwzI h`QoN nw clI jwey[ aunHW ny bwbw bMdw isMG
bhwdr Kwlsw dl dI mdd au~qy Awaux dI bynqI kIqI[ ies au~qy
bwbw bMdw isMG bhwdr ny qIr-kmwn sMBwilAw qy GoVy qy svwr ho ky
mYdwn-ey-jMg ivc ku`d ipAw[ aus ny Awpxy qIr nwl AYsy inSwny PuMfy
ik jMg dw ru^ hI bdl ky r`K id`qw[
vzIr Kwn dIAW jMgI iqAwrIAW dI sUcnw idMdw hoieAw ^w&I
Kwn ilKdw hY ik vzIr Kwn ny POj iek`TI krn qy swmwn iqAwr
krn dw ieMqzwm kIqw[ cwr-pMj pRis`D &OjdwrW qy v`fy-v`fy izmINdwrW
Awpxy nwl ilAw[ golw-brUd dw zKIrw lY ky auh (is`KW dy) mukwbly
leI cVH ipAw[ aus dy nwl cwr-pMj hzwr GoV-svwr, s`q-A`T
hzwr bMdUkcI, pXwdy qy qIr-AMdwz sn[ qopKwny dw swzo-swmwn qy
msq jMgI hwQI vI sn[ muhMmd S&I vwird dy SbdW ivc, so
ksbw (c`pV-icVI) dy lwgy, jo srihMd qoN au~pr iSvwilk dy phwVI
Final
gurmiq pRkwS
31
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
32
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
33
meI 2014
aus ny nyzw h`Q ivc PV ky aus v`l dy mwirAw[ aus (bwj isMG) ny auho
nyzw zurA`q nwl h`Q ivc boc ky aus Dwvw bolx vwly srdwr (vzIr
Kwn) dy GoVy dy m`Qy ivc mwirAw qy GoVw z^mI kr id`qw[ kuJ pl
bIqx auprMq aus jMgjU Kwn ny kmwn sMBwlI Aqy Awpxy qrkS iv`coN
qIr k`F ky (bwj isMG) dI bWh au~qy mwirAw[ dUjI vwr auh cwhuMdw sI
ik auh qlvwr dy ie`ko vwr nwl aus mwr mukwvy, ies leI auh
qlvwr dw mu`Tw h`Q ivc PV ky (bwj isMG) v`l jw irhw sI ik ku`d ky
aus auqy qlvwr dw vwr kry pr Piqh isMG Gwq lgw ky bYTw sI[ aus
ny imAwn iv`coN qlvwr k`F ky aus bhwdr srdwr vzIr Kwn dy moFy qy
Aijhw vwr kIqw ik ijhVw moFy qoN lY ky kmr qk clw igAw qy aus
dw isr judw ho ky zmIn qy ifg ipAw[
nUrUdIn A`gy ilKdw hY ik is`KW dy jQy ny dIndwr srdwr vzIr
Kwn kql krn mgroN iek`Ty ho ky Sihr srihMd ivc dw^l ho ky lokW
dw mwl lu`t ilAw qy slqnq dy aus Sihr A`T idnW qk qyz rPqwr
GoiVAW dy p`QrW qoVn vwly suMmW dy hyT im`tI ivc imlw id`qw[
vzIr Kwn dy mrn dI ^br sux ky srihMdI POj ivc BgdV m`c geI[
imrzw muhMmd hwirsI d`sdw hY ik ies auprMq srihMd dy lSkr
ivc ikAwmq dy idn vrgw cIk-ichwVw pY igAw[ bhuq izAwdw POjI
kql qy z^mI ho gey Aqy jo kql hoxoN bc gey auh iKMf-puMf gey[
srihMd dy lokW ny jdoN ies v`fy Pswd bwry suixAw qW ijhVw B`j
sikAw B`j ky inkl igAw Aqy ijhVw Sihr ivc rih igAw aus ny
ieh Awieq pVHI ik swry vjUd mOq dw Kwjw hn[... isvwey aunHW
muslmwnW dy koeI muslmwn bwkI nw bicAw ijhVy ihMdUAW dy vwikP
hox sdkw aunHW dy GrW ivc luky rhy[ Zulwm muhIaudIn ilKdw hY ik
srihMdI POj dI hwr dI ^br sux ky lok Sihr C`f ky dOV gey qy v`fyv`fy AwdmIAW dw kMMm-kwr brbwd ho igAw[ kuJ nmk-hlwl qy
v&wdwr lokW ny vzIr Kwn dy pu`qrW aunHW dy bwl-b`icAW smyq id`lI
phuMcw id`qw[ srkS nwnk-pRsqW ny vzIr Kwn dy h`Q pYr v`F ky Sihr
srihMd dy drvwizAW au~qy ltkw id`qw[
muhMmd hwdI kwmvwr Kwn auprokq ibAwn dI puStI krdw
ilKdw hY ik vzIr Kwn dy pu`qr, poqry, sMbMDI qy t`br Aqy srihMd
dy pIrzwdy Awpxy GrW dw mwl-Asbwb C`f ky rwjDwnI (id`lI) v`l
cly gey[ (is`K) ijhVy it`fI dl nwloN vI izAwdw sn, A`K dy Pory ivc
Final
gurmiq pRkwS
34
meI 2014
srihMd pu`j gey qy aunHW ny vzIr Kwn dI koeI do kroV rupey dI nkdI
qy mwl-m`qw Aqy aus dy nwieb su`cw nMd dw kuJ l`K rupey dw mwl qy
aus Sihr dy AmIr AwdmIAW dw byh`d nkd rupeIAw Awpxy kbzy
ivc lY ilAw[
muhMmd kwism lwhOrI dw ibAwn vI bVw iDAwnXog hY[ auh
kihMdw hY ik is`KW h`QoN srihMdI POj dI hwr dI duK BrI ^br swry
Sihr ivc PYl geI[ mwVy-moty hwkmW qy mjbUr prjw dy swh sUqy
gey[ vzIr Kwn dw v`fw pu`qr Awpxy ^zwinAW C`f ky qy Awpxy Cotyv`fy sMbMDIAW nwl lY ky Swhjhwnwbwd v`l clw igAw[... A`K dy
plkwry ivc (is`KW dy) dlW dy dl Sihr ivc Aw vVy[ Sihr ies
qrHW Gyr ilAw ijvyN bwg kMiFAW dI vwV ny[ aunHW ny hryk jgHw dy
Coty-v`fy dw mwl lu`t ilAw, Kws qOr qy vzIr Kwn dy nwieb su`cw nMd
K`qrI dy mkwnW qy mwl-m`qw lu`itAw ijvyN ik aus ny iesy idn ^wqr
mkwn bxwey hox qy mwl jmHW kIqw hovy[ su`cw nMd dy grIbW au~qy
A`iqAwcwrW sMbMDI jo muhMmd kwism lwhOrI ny lokW qoN suixAw sI Aqy
jo dYvI iensw& dw qkwzw sI, aus bwry auh kihMdw hY ik dyKo r`b iek
kmzor kIVI , lokW duKI krn vwly s`p mwrn dw kwrn qy inqwxy
m`Cr KUMKwr hwQI pwr bulwaux dw sb`b bxw idMdw hY[jo kuJ aus
Sihr dy mwSkI qoN suixAw igAw hY, auh ieh hY ik ies (su`cw nMd)
AinAweI qy ivnwSkwrI S^s ny (vzIr) Kwn dI hkUmq dy idnW ivc
grIbW au~qy ikhVy zulm jwiez nhIN Tihrwey, Bwv hr pRkwr dy zulm
kIqy Aqy ies (su`cw nMd) ny Awpxy leI Pswd dy ijhVy bIj bIjy sn,
aus dw ies Pl iml igAw[ ^w&I Kwn dI sUcnw Anuswr, swrw
jMgI swmwn qy hwQI (is`KW dy) kbzy ivc Aw gey[ jo svwr (muZl
POjI) jMg iv`coN bc ky inkly auh isrP Awpxy qn dy k`piVAW nwl hI
jwn bcw ky B`j sky[ ies lVweI ivc bySumwr pXwdy qy GoV-svwr
(is`KW dy h`QoN) mwry gey[ is`KW dw pySvw (bwbw bMdw isMG bhwdr) aunHW
dw ip`Cw krdw hoieAw srihMd phuMc igAw[
vzIr Kwn dI mOq dI ^br PYlidAW aus dI POj mYdwn C`f ky
B`j geI[ aus dI POj dw bhuq swrw jMgI swmwn-qopW, GoVy, hwQI qy
hiQAwr is`KW dy h`Q Aw igAw, ikauNik c`pV-icVI dI lVweI idn dy
qIjy pihr qk grm rhI sI, ies leI mwlUm huMdw hY ik Kwlsw dl
ny Agly idn srihMd Sihr v`l kUc kIqw[ vzIr Kwn dI hwr qy mOq
Final
gurmiq pRkwS
35
meI 2014
dy kwrn srihMd ivc pihloN hI mwqm CwieAw hoieAw sI[ vzIr Kwn
dw pu`qr Awpxy t`br lY ky pihloN hI id`lI v`l B`j igAw sI[ BwvyN
srihMd ivc isMGW dw twkrw krn vwlw koeI hor muZl srdwr nhIN sI
pr pRo&Ysr gMfw isMG Anuswr iek qop iklHy qoN kwPI dyr qk goly C`fdI
rhI ijs nwl bhuq swry isMG ShId ho gey[ isMGW ny ies inkMmw
krn leI ies dy nyVy iek au~cy Qyh qy phuMc ky bMdUkW dI AijhI vwV
JwVI ik swry qopcI aufw id`qy[ Agly idn 26 rbIA aul Avl
1122 ihzrI muqwibk 14 meI, 1710 eI: srihMd au~pr isMGW
dw pUrw kbzw ho igAw[
Kwlsw dl dy nwl bhuq swry lutry qy DwVvI vI Sihr pRvS kr
y
y
gey, ijnHW ny srihMd Sihr ivc lut mcw id`qI[ isMGW dI mwr dw
`
izAwdwqr Asr muslmwnI muhilAW ivc rihx vwly AmIrW, pIrzwidAW
`
qy mOlwixAW au~pr hoieAw ikauNik ieh lok vzIr Kwn dy bVy v`fy
smrQk sn[ isr& auh muslmwn hI bc sky ijnHW ny jW qW Bys vtw
ilAw sI jW iPr Awpxy ihMdU dosqW dy Gr ivc Srn lY leI sI[ ijnHW
muZl AmIrW, s`XdW, pTwnW, pIrzwidAW qy mOlwixAW ny hkUmq dy
hMkwr ivc lokW au~qy A`q cukI hoeI sI, aunW dy Gr-Gwt brbwd ho gey[
`
H
ie`QNo qk ik sucw nMd vrgy ihMdU K`qrIAW dy Gr vI lpyt ivc Aw gey[
`
&wrsI dy bhuq swry ieiqhwskwrW ny bwbw bMdw isMG bhwdr dI srihMd
au~pr Piqh smyN muslmwnW dIAW msijdW, mkbry, mzwr, kbrW Awid
qihs-nihs kr dyx qoN ielwvw muslmwnW dI ivAwpk p`Dr au~qy lut`
mwr qy kql-E-gwrq krn dw doSwropx kIqw hY[ pr BweI rqn isMG
(BMg) auprokq mq nwl sihmq nhIN[ auh ilKdw hY ik bwbw bMdw isMG
U
bhwdr ny srihMd au~pr kbzw kr ky ies lutx dI Kul nhIN sI
`
`
id`qI[ Sihr dI rKvwlI cwhux vwly vpwrIAW qy SwhUkwrW qoN augrwhI
vsUl leI sI[ iesy hI qrHW AKbwir-drbwir-muAlw dI ^br ijs
`
ivc srihMd dy POjdwr vzIr Kwn dy is`KW h`QNo mwry jwx dI qwrI^ id`qI
hoeI hY, aus ivc izkr hY ik bwbw bMdw isMG bhwdr ny srihMd au~pr
kbzw kr ky hukm jwrI kIqy sn ik ienswn qW kI koeI iksy jwnvr
vI nw mwry[ srihMd ivc bhuq swrIAW msIqW Aqy Kws kr ky
nkSbMdI islisly dy pRmK sU&I pIr SyK Aihmd srihMdI dw rozw SrIP
`u
A`j vI ausy qrHW kwiem hY, jo muslmwnW dy Dwrimk sQwnW ivAwpk
p`Dr au~qy qbwh kr dyx dy doS JuTlwauNdw hY[
gurmiq pRkwS
36
meI 2014
Cotw G`lUGwrw
-ismrjIq isMG*
Final
gurmiq pRkwS
37
meI 2014
eysy qrHW isMGW cux cux mwry vYrI cugl vfy byeImwn BweI[
fr pY igAw Awxky ivc ipMfW fr gey ihMdU muslmwn BweI[
koeI kry nw muKbrI Kwlsy qy hwkm pey BwvyN loB pwn BweI[
Final
eysy qrHW isMG dys dI sYr krdy dOrw kr Awey duly bwr dw jI[
gujrW vwly dw izly ivc Awn vVy rMg vyKdy iPrn sMswr dw jI[
AYmnwbwd Agy nyVy Aw igAw jI kIqw hr iek srdwr dw jI[
iqMnW idnHW mylw vswKI dw ey drs kr clo drbwr dw jI[
fyry lw bYTy roVI swihb igrdy ibsrwm imlXw idn cwr dw jI[
eyQy iCVygI CyV krqwr isMGw eysy qrW sI hukm krqwr dw jI[
gurmiq pRkwS
38
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
39
meI 2014
jdoN rhygw isMG dw nwm nwhIN prq qd lwhOr ivc vVWgw mYN[
Bry jor dy nwl krqwr isMGw dInI vYrIAW dy nwl lVWgw mYN[
aus ny lwhOr dy sUbydwr XhIAw Kwn dI sMmqI nwl lwhOr dIAW
POjW lwmbMd kr ilAw[ aus ny mulqwn, bhwvlpur Aqy jlMDr qoN
vI POjI mdd mMgI[ ies qoN ielwvw phwVI irAwsqW dy rwijAW vI
sucyq kr id`qw igAw ik is`KW phwVW v`l nw Awaux id`qw jwvy[
dIvwn lKpq rwie ny lwhOr ivc vsdy swry is`KW PV ky kql kr
dyx dw hukm vI dy id`qw[ sUby dy kuJ isAwxy AihlkwrW, jo is`KW nwl
hmdrdI r`Kdy sn, ny iek vPd bxwieAw[ ies vPd ivc dIvwn
kOVw m`l, dIvwn l`CI rwm, dIvwn sUrq isMG, BweI dys rwj Awid
Swml sn[ ies vPd ny gosWeI jgq Bgq dI AgvweI ivc lKpq
rwie bynqI kIqI ik auh byksUr is`KW dw kql nw kry, ikauNik aus
idn somvwr dI Amwvs dw idhwVw sI[ lKpq rwie qy aus vPd dI
bynqI dw koeI Asr nw hoieAw[ igAwnI krqwr isMG klwsvwlIAw
ies Gtnw dw izkr qyg Kwlsw ivc ieMJ krdy hn:
Final
pYNcw AwiKAw gl eyh bhuq mwVI zulm kIiqAW dyS n visAw ey[
ihMdU ho ky qusIN ivcwrdy nhIN lk pwp auqy auqy kwh kisAw ey[
eys pwp dw Pl hY duK bhuqy eyh dIvwn swihb AsW disAw ey[
jy kr kql krny klH kr idho Aj somvqI vyKo misAw ey[
pYNc AwK Q`ky mnI iek nw hIN nk cwVHky qy sgoN hisAw ey[
bury burwhI krn krqwr isMG, Drm, dYXw pwpI pwsoN nisAw ey[
gurmiq pRkwS
40
meI 2014
ky is`KW dI Bwl ivc inkl ipAw[ is`K koeI 15 hzwr dI igxqI ivc
(kwhnUvn) ivc luky hoey sn[ lKpq rwie ny sMGxy jMglW ktvwauxw
qy PUkxw SurU kr id`qw[ is`K vyly-kuvyly SwhI sYnw qy tu`t pYNdy Aqy
Awpxy qkVy h`Q idKw ky Pyr jMglW ivc jw lukdy[ QoVHy hI smyN ivc
Asly Aqy Kwd-Kurwk dI Gwt hox l`gI[ bhuq swry is`K Bu`K Aqy z^mW
dI mwr nw shwrdy hoey ShId hox l`gy[ AKIr is`KW ny PYslw kIqw ik
J`lw ivc luk ky mrn nwloN duSmx nwl jUJ ky ShId hoxw TIk hY[ is`K
J`lw coN bwhr inkl Awey[ is`KW dy iek jQy ny jYkwirAW dI gUMj ivc
lKpq rwie dI POj dw iDAwn Awpxy v`l iK`cxw SurU kIqw Aqy POjW
dw mukwblw krn l`gy[ dUsry pwsy isMGW ny bsolI v`l jw ky phwVIAW
ivc pnwh lYx dI Xojnw bxweI[ is`KW ny rwvI dirAw pwr kr ky
izlHw kTUAw dy ipMf bsolI v`l jwxw SurU kr id`qw[ is`KW
AwauNidAW dyK ky phwVI rwijAW dIAW sYnwvW ny golIAW dwgxIAW SurU
kr id`qIAW[ igAwnI igAwn isMG jI pMQ pRkwS ivc ilKdy hn:
Final
is`KW cwry pwisEN Gyrw ipAw hox kwrn Aqy KwD-Kurwk m`ukx
kwrn BwrI musIbq dw swhmxw krnw pY irhw sI[ s`jy pwsy rwvI, ip`Cy
POj, swhmxy phwVI au~proN p`QrW qy golIAW dI vrKw ho rhI sI[ nw
rsd, nw pwxI, nw brUd, Aiq dI Qkwvt Aqy phwVW dIAW AOKIAW
cVweIAW[ bhuq swry is`K ShId ho cu`ky sn[ isMGW ny Xojnw bxweI ik
jQy iqMn ih`isAW ivc vMf ilAw jwvy[ iek jQw phwVW au~pr cVHn
dI koiSS kry, dUjw rwvI pwr kry Aqy qIjw jQw s. su`Kw isMG mwVI
kMbo dI AgvweI ivc duSmxW dw ft ky mukwblw kry[
rwvI dw vhwE bhuq qyz sI[ f`lyvwlIAw dovyN BrwvW ny jdoN rwvI
ivc GoVy Tyly qW aunHW dw koeI Qhu pqw hI nhIN l`gw[ igAwnI igAwn
isMG jI pMQ pRkwS ivc ilKdy hn:
gur idAwl isMG hir idAwl isMG f`ly,
jQydwr lY Apwr isMGn sMgwrIAw[
gurmiq pRkwS
41
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
42
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
43
meI 2014
Final
Final
gurmiq pRkwS
44
meI 2014
ruAb vwlw sI[ srdwr hrI isMG dy zwqI gux, krm qy suBwA bwry
ilKdy hn ik iq`Ky nYx nkS, rMg gorw, k`d sm`Dr, nw bhuqw au~cw qy nw
Cotw, srIirk qOr qy PurqIlw, Akl dw qyz qy ielm-hunr dw DnI,
Ssqr-Asqr iv`idAw ivc pUrI qrHW inpMn, Awcrn dw au~cw-sucw,
u
`
siqsMgI, ivdvwnW dw pRmI, dyS-ivdyS dI isAwsI hwlq qoN jwxU, dySy
kOm dI syvw dy jzby vwlw, rwjnIiqk kMmW dw mwihr, mUhNo bol ky duSmx
M
dI jwn k`F lYx vwlw, jIvn dy hr p`K qoN pUrw, cMgy GoVy dw Swh-svwr,
im`T bolVw qy is`K rwj dw iek vPwdwr XoDw jrnYl sI[
14-15 swl dI aumr ivc aus ny swry jMgI krqbW ivc pUrI
jwxkwrI pRwpq kr leI sI[ ij`Qy auh nyzwbwjI qy SmSyrjnI ivc
AwpxI nzIr Awp sI, au~Qy auh qIr qy bMdUk nwl golI dw shI inSwnw
lwaux ivc vI bhuq mwihr sI[ Kwlsw drbwr, lwhOr dy srdwrW dy
mukwbly srdwr hrI isMG pMjwbI, aurdU, &wrsI qy pSqo BwSwvW ivc
inpuMn sI[ iesy ielmIAq qy ^wndwnI ^UbI dy kwrn Syr-ey-pMjwb
mhwrwjw rxjIq isMG Awp dI idloN kdr krdy sn[ jd kdy vI lwhOr
drbwr v`loN AMgryzI srkwr pws koeI imSn jw fYlIgySn ByijAw jWdw
qW srdwr hrI isMG pRmu`K AwgU inXukq kIqw jWdw sI[ sMn 1831
eI: ivc ropV mulwkwq dy smyN bwry ieiqhws iv`coN keI hvwly imldy
hn[ rwjw iDAwn isMG qy gulwb isMG fogry G`t pVHy ilKy hox krky
Aijhy kMmW leI nhIN cuxy jWdy sn[ Awp dI Xogqw qy kwrj-pRwiexqw
dy kwrn hI mhwrwjw Awp dI idloN kdr krdy sn[
Kwlsw kOm dy b`icAW dI aunqI qy nOjuAwnW dy idl vDwaux leI
mhwrwjw Syr-ey-pMjwb, pMjwb dI rwjDwnI lwhOr ivc bsMq pMcmI qy
ds idnW dw drbwr lgwieAw krdy sn, ijs ivc swry pMjwb dy
nOjuAwn bhwdrI dy krqb qy ijsmwnI qwkq dy kmwl pyS krdy sn[
kwmXwb hox vwilAW nkd ienwm qoN ielwvw AwpxI POj dI b`cw
pltn ivc BrqI kr ilAw jWdw sI[ 1805 eI: dy bsMq drbwr
ivc srdwr hrI isMG ny SmSyrjxI qy GoV svwrI smyq hor keI
krqb mhwrwjw A`gy pyS kIqy[ Syr-ey-pMjwb Awp dy ieh gux vyK ky
bVy pRBwivq hoey qy Awpxy kol bulw ky Awpxw bhumu`lw kYNTw srdwr hrI
isMG dy gl ivc pw id`qw[ jdoN mhwrwjw ny Grwxy dI pu`C-ig`C kIqI
qW AihlkwrW ny d`isAw ik ieh nOjuAwn bhwdr Sukrc`kIAw imsl
dy kumydwn srdwr guridAwl isMG (au~pl) dw pu`qr hY[ ieh sux ky
Final
gurmiq pRkwS
45
meI 2014
mhwrwjw bVI KuSI hoeI[ ausy vkq srdwr hrI isMG AwpxI
hzUrI i^dmqgwr inXukq kr ilAw[
Kwlsw drbwr ivc kuJ mhIinAW bwAd Awp iek idn mhwrwjw
nwl iSkwr Kyfx gey[ iSkwrgwh ivc vVHidAW hI iek Syr ClWg
lgw ky srdwr hrI isMG v`l lpk igAw[ srdwr hrI isMG ny idRVH
ierwdy nwl dohW h`QW nwl Syr jbwVy qoN PV ky dUr BuAwtxI dy ky
su`itAw qy J`t nwl AwpxI ikrpwn imAwn iv`coN k`F ky Syr dw isr DV
nwloN v`K kr id`qw[ ies smyN mhwrwjw nwl pMfq ibhwrI drbwrI
ic`qrkwr vI mOjUd sI[ aus ny mhwrwjw dy hukm nwl srdwr hrI isMG
dI Syr nwl lVweI dI qsvIr iqAwr kIqI, ijs dy do auqwry srdwr
hrI isMG mhwrwjw ny id`qy[ ienHW iv`coN ie`k ic`qr srdwr hrI isMG
ny jgq pRis`D XwqrI bYrn hUgl 8 jnvrI, 1821 eI: id`qw,
ijs dyK ky auh bVw pRsMn hoieAw[ mhwrwjw ny KuS ho ky srdwr hrI
isMG nlvw dI aupwDI id`qI qy AwpxI Syr-idl rjmMt dw
srdwr-ey-Awhlw muk`rr kr ky A`T sO svwr qy pYdl sYnw dw
A&sr inXukq kr id`qw[ Awp AwpxI Xogqw qy Adu`qI kwrnW krky
nw kyvl Kwlsw POj dy kmWfr-ien-cI& dy mhwn au~cy Ahudy qy
phuMcy, blik kSmIr, hzwrw qy ipSwvr dy gvrnr vI bxy[ srdwr
nlvw ny ipSwvr qy kSmIr qoN Awpxy nwm dy hrI isMGIey is`ky jwrI
kIqy, jo Kwlsw rwj dI smwpqI qoN keI vryH bwAd qk vI c`ldy rhy[
1807 eI: ivc srdwr hrI isMG nlUAw ny ksUr dI jMg ivc
bhwdrI qy jMgI cwlW nwl ij`q pRwpq kIqI[ ksUr dw nvwb kuqbdIn
Kwn ksUrIAw, nvwb muzPr Kwn nwl iml ky Kwlsw rwj ivru`D jMgI
iqAwrI kr irhw sI[ mhwrwjw dy kihx qy PkIr AjIjUdIn qy s.
Piqh isMG kwilAW vwly jMg dy ^Un-Krwby bwry smJwieAw prMqU
aultw aus ny bdslUkI kIqI[ mhwrwjw ny POj kUc krn dw hukm
id`qw[ srdwr hrI isMG nlUAw AwpxI Syr-idl rjmYNt smyq nOSihry
phuMc igAw[ 10 PrvrI, 1807 eI: hmlw kIqw igAw[ 27
PrvrI qk AwpsI golwbwrI huMdI rhI[ AKIr 27 PrvrI srdwr
hrI isMG ny iklHy dIAW kMDW hyT bwrUd Br ky A`g lgw id`qI[ gwzI
sYnw iklHw C`f ky n`s geI qy Kwlsw POj ny iklyH qy kbzw kr ilAw[
28 PrvrI mhwrwjw ny drbwr lgw ky ksUr dI Piqh ivc pRdrSn
krn vwilAW jwgIrW qy qr`kIAW id`qIAW[ srdwr hrI isMG nlUAw
Final
gurmiq pRkwS
46
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
47
meI 2014
hrI isMG nlUAw qy AkwlI PUlw isMG kSmIr qy cVHweI krn leI
rvwnw kIqw[ ienHW srdwrW ny rwjOrI, puC qy sRIngr ij`qx qoN bwAd
M
3 julweI, 1819 eI: kSmIr qy hmlw kIqw[ Awhmo-swhmxy
qlvwrW c`lIAW qy swrw idn golwbwrI hudI rhI[ kSmIr dw gvrnr
M
nvwb jbwr Kwn Acncyq srdwr hrI isMG dy swhmxy Aw igAw[
srdwr nlUey ny bVI PurqI nwl aus dI bWh v`F id`qI ijs ivc aus ny
qlvwr PVI hoeI sI[ Gbrw ky nvwb B`j inkilAw[ aus Bjdw vyK
ky aus dI POj vI iq`qr ho geI[ Kwlsw POj ny kSmIr qy kbzw kr
ilAw[ A`TW pIVIAW qoN c`ldy Aw rhy ieslwmI rwj dw AMq ho igAw[
ies ij`q qoN KuS ho ky mhwrwjw ny srdwr hrI isMG swrI POj dw
ingrwn inXukq kr id`qw qy DMnI dw ielwkw, ijs dI mwlIAq Cy hzwr
rupey sI, jwgIr vjoN dy id`qw igAw[
ies qoN bwAd hzwry dI bgwvq roikAw qy mhwrwjw ny kSmIr
dy pRbMD TIk qrIky nwl clwaux leI srdwr hrI isMG 24 Agsq,
1820 eI: kSmIr dw gvrnr inXukq kIqw, ikauNik mhwrwjw
jwxdw sI ik kSmIr dy ivgVy hwlwq qy srdwr hrI isMG qoN ibnW
kwbU pwauxw muSkl hY[ mOlvI muhMmd dIn ies bwry ilKdw hY-kSmIr dy APsosjnk hwlwq sy Awgwh ho kr mhwrwjw ny dIvwn
moqI rwm ko vhW sy bulvw Byjw, AOr kSmIr kI inzwmq pr srdwr
hrI isMG nlvw ko nwmzd kIAw[ srdwr hrI isMG ny kSmIr ivc
Amn bhwl kIqw qy keI ieiqhwisk PYsly vI kIqy, ijs nwl kSmIr
iPr qoN KuShwl ho igAw[ gvrnrI dOrwn kwrIgrW ^zwny iv`coN pYsy
dy ky dsqkwrI dw kMm, jo qkrIbn bMd ho cu`kw sI, aus iPr qoN SurU
krvwieAw[ SwlW, duSwly, pSmIny qy rySm dw vpwr SurU ho igAw[
kysr dI Psl, jo nw-mwqr rih geI sI, aus dw ArMB krvwieAw[
ikswnW s`d ky aunHW dIAW muSklW h`l kIqIAW[
mhwrwjw dI slwh nwl 1 dsMbr, 1821 eI: srdwr hrI
isMG 6500 POj lY ky muMGyr dw iklHw Piqh krn leI qur ipAw[ iqMn
idnW ivc s`q iklyH ij`q ley gey[ AMq 21 dsMbr muMGyr dy pRmu`K
iklHy qy Piqh pweI[ muMGyr dI ij`q dy jSnW dOrwn hI hzwry ivc
bgwvq ho geI[ bgwvq dbwaux ivc s. Amr isMG mjITIAw
ShId ho igAw, ijs dw mhwrwjw bhuq duK l`gw, ikauNik mhwrwjw
s. Amr isMG idloN cwhuMdw sI[
Final
gurmiq pRkwS
48
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
49
meI 2014
gurmiq pRkwS
50
meI 2014
Final
n`T inkl cl GoiVAw, iklHy dy v`l, AsIN pwvxw nhIN dUjI vwr Pyrw[
golI l`gI ey kihr klor vwlI, Gwiel hoieAw ey A`j svwr qyrw[
kwdrXwr jy lY clyN A`j fyry, qyrw kdI nw BulsI ipAwr Syrw[
shwiek pu s qkW :
1. bwbw pRym isMG hoqI, jIvn ibrqWq s. hrI isMG nlUAw, lwhOr buk Swp, luiDAwxw[
2. bwbw pRm isMG hoqI, mhwrwjw rxjIq isMG: jIvn ibrqWq, vzIr ihMd pRs, sRI AMimRqsr[
y
Y
3. s. SmSyr isMG ASok, vIr nwiek srdwr hrI isMG nlvw, pblIkySn ibaUro, pMjwbI
XUnIvristI, pitAwlw[
4. AnIqw suirMdr, Kwlsw rwj dI nINh: srdwr hrI isMG nlvw[
gurmiq pRkwS
51
meI 2014
Final
(pMnw 228)
kuJ ikswn iml ky Psl dI dyKBwl leI iek sWJw AwdmI r`K
lYNdy sn, ijs rwKw ikhw jWdw sI[ Psl nukswn phuMcwaux vwly
jwnvrW frwaux leI Kyq ivc keI vwr bxwautI rwKw bxw ky vI
KVw kr id`qw jWdw sI ijs frnw ikhw jWdw sI[ Psl Avwrw
pSUAW qoN hox vwly nukswn qoN bcwaux leI Kyq duAwly vwV lw id`qI
jWdI sI[ kxk dI Psl p`kx qy ikswn jd ieh mihsUs krdw sI
*ipMf qy fwk: Ku`fw, izlHw huiSAwrpur- 144305, mo: 98156-76453
gurmiq pRkwS
52
meI 2014
ik ies dy kuV B`j gey hn qW auh lwvy lw ky Psl vFvw lYNdw sI[
Psl p`kI hovy jW ffrI, mwlk dw hukm imlx qy lwvy ieh ie`k
v`iFauN v`F idMdy sn[ Awsw rwgu ivc aucwry iek Sbd rwhIN sRI gurU
nwnk dyv jI sw smJwauNdy hn ik ijhVw jIv pYdw huMdw hY auh mrdw
vI zrUr hY[ mnu`K mOq iksy aumry vI Aw skdI hY[ ies Sbd ivc
AweIAW ikswn nwl sMbMiDq pMkqIAW ies pRkwr hn :
Final
(pMnw 375)
gurmiq pRkwS
53
meI 2014
Final
(pMnw 280)
(pMnw 521)
(pMnw 595)
(pMnw 932)
(pMnw 728)
(pMnw 360)
aukq pMkqIAW ivc Awey imldI juldI DunI vwly Sbd hyT ilKy
Anuswr hn:1. bUAwVu Aqy vwiV, 2. suhwgw Aqy sohwgw, 3. eItI Aqy eyqI[
auprokq pMkqIAW jd sroqw AwpxIAW A`KW nwl ^ud pVHdw hY qW
smJ jWdw hY ik suxn vyly ijhVy Sbd iek hI ArQ vwly pRqIq huMdy
sn aunHW dy ihMsy Al`g-Al`g hn, ies leI ienHW dy ArQ vI v`Kryv`Kry hn[ au~pr ilKy SbdW dy ArQ inmn pRkwr hn:1. bUAwVu:- iqlW dw auh bUtw ijs dIAW PlIAW ivc bIj dI QW
suAwh huMdI hY[ (Aijhw bUtw Kyq ivc hI KVHw rihx id`qw jWdw hY[)
vwiV:- Psl bcwaux leI Kyq duAwly lgweI kMfydwr JwVI[
2. suhwgw:- izmINdwrw iek sMd, ijs nwl fly BMny jWdy hn[
suhwgy dw Awkwr SqIr vrgw huMdw hY[
sohwgw:- sonw grm krn leI vriqAw jWdw iek Kwrw pdwrQ[
3. eItI:- h`QW nwl clwaux vwlI mDwxI dy nyqRy dy isry nwl bMnHI
jON dI Skl dI l`kV dI gu`lI[
eyqI :- ieqnI[
gurmiq pRkwS
54
meI 2014
smwj ivc AweI qbdIlI kwrn KyqI nwl sMbMiDq purwxy XMqrW
dw clx hux jW qW bMd ho igAw hY jW ienHW dy rUp bdl gey hn[
Aijhw hox nwl AsIN aunHW gurbwxI aupdySW qoN vWJy ho gey hW ijhVy
swfy bzurgW aunHW dy vfyirAW qoN ivrsy ivc iml jWdy XMqrW dI vrqoN
krdy smyN sihjy hI iml jWdy sn[ KyqI nwl sMbMiDq XMqrW dI vrqoN
krdy smyN swfy bzurg ijhVy gurbwxI aupdyS gRihx kr lYNdy sn aunHW
iv`coN kuJ hyT ilKy Anuswr hn:1. h`QW nwl clwaux vwlI c`kI dI vrqoN krdy hoey auh ieh
is`iKAw gRihx kr lYNdy sn ik ijs qrHW c`kI dI ik`lI nwl l`gy dwxy
ipsxoN bc jWdy hn, TIk ausy qrHW ijhVy ivAkqI pRBU dy dr qy rihMdy
hn aunHW ivkwr poh nhIN skdy[ gurvwk hY:
duie puV ckI joiV kY pIsx Awie bihTu]
jo dir rhy su aubry nwnk Ajbu ifTu]
(pMnw 142)
Final
(pMnw 728)
3. kohlU dI gwDI A`gy juVy bld dyK ky auh ieh is`iKAw Awpxy
mn ivc ibTw lYNdy sn ik ijhVw pRwxI inMdw krdw hY prmwqmw aus
kohlU dy bld vWg szw idMdw hY[ inMdk bwry sRI gurU rwmdws jI
duAwrw aucwry bcn ies pRkwr hn :
Ehu qylI sMdw bldu kir inq Blky auiT pRiB joieAw] (pMnw 309)
4. cOl pRwpq krn leI auKlI ivc Dwn pw ky ies dy qoh muhlI
nwl CVx dI ikRAw qoN auh burI sMgq qoN dUr rihx dI is`iKAw gRihx
kr lYNdy sn[ gurbwxI dw aupdyS hY:
kbIr cwvl kwrny quK kau muhlI lwie]
sMig kusMgI bYsqy qb pUCY Drm rwie] (pMnw 1375)
gurmiq pRkwS
55
meI 2014
sMgq dw sMklp
-fw. SmSyr isMG*
sRI gurU nwnk dyv jI dy smyN ivAkqIgq Awcrn dI auswrI leI
pUjw-pwT qy zor id`qw jWdw sI[ irSI-munI jMglW ivc jWdy, qp krdy,
boDI m`TW ivc iekWq vws krdy Aqy jogI smwDIAW lwauNdy[ mMdrW dw
Awkwr ieqnw Cotw hudw sI ik kyvl pujwrI dy bYTx dI hI QW hudI sI[
M
M
iekWq-vws ivc mn ivkwrW qoN mukq nhIN hudw[ gurU jI PurmwauNdy hn:
M
ieik vx KMif bYsih jwie sdu n dyvhI]
ieik pwlw kkru BMin sIqlu jlu hyNvhI]
ieik Bsm cV@wvih AMig mYlu n DovhI]
ieik jtw ibkt ibkrwl kulu Gru KovhI]
ieik ngn iPrih idnu rwiq nId n sovhI]
ieik Agin jlwvih AMgu Awpu ivgovhI]
(pMnw 1284)
(vwr 1:27)
Final
is`K dw srUp qy krm kYsy hox, gurU jI swhmxy ieh iek krnXog
kMm sI[ sMgq ivc juVn vwly mnu`K dw mn Btkdw nhIN, ivkwrW v`l
nhIN jWdw[ sMgq Awqimk ivkws leI shweI huMdI hY[ sRI gurU nwnk
dyv jI ny AwpxI XwqrwvW dy dOrwn ij`Qy loV peI sMgqW kwiem
kIqIAW qy pMgq lgwaux dw AwdyS vI id`qw[ sMgq Drmswl
ikhw igAw hY[ BweI gurdws jI ilKdy hn:
pirBwSw : ie`k, srb SkqImwn pRBU ivc ivSvws r`Kx vwly qy gurU
duAwrw aucwrI hoeI bwxI ivcwrn qy Aml ivc ilAwaux vwly
gurmuKW dy iek`T dy nwm sMgq mMinAw igAw hY[ ies sMgq ivc pRBU
dw hI js kIqw jWdw hY[ ies qrHW dw js krn vwly gurmuKW dw myl
hI is`K pRBU qoN roz Ardws ivc mMgdw hY[ gurbwxI Anuswr sMgq dI
pirBwSw ies pRkwr id`qI geI hY:
-sqsMgiq kYsI jwxIAY] ijQY eyko nwmu vKwxIAY]
-syeI ipAwry myl,
ijnHW imilAW qyrw nwm icq Awvy[
*ipMf qy fwk: SyKUpurw, nyVy pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw- 147001
(pMnw 72)
(Ardws)
gurmiq pRkwS
56
meI 2014
(vwr 13:19)
sMgq dy lwB: sMgq ivc jigAwsU dYvI gux gRihx krdy hn[ dYvI
guxW dw is`Kxw hI jIvn dw mnorQ hY:
sqsMgiq siqgur ctswl hY ijqu hir gux isKw]
(pMnw 1316)
(pMnw 414)
Final
gurmiq pRkwS
57
meI 2014
gur sMgq kCu Byd n hoeI[ pun jn kQw bKwnq soeI (gur soBw)
(pMnw 373)
sMgq ivc jwx nwl AvguxW qoN Cutkwrw huMdw hY Aqy SuB gux pYdw
huMdy hn[ sMgq piqq qoN piv`qr bxw idMdI hY, nIivAW qoN au~cw kr
idMdI hY, ijs qrHW cMdn AwpxI KuSbo swry PYlw idMdw hY:
ijau cMdn inkit vsY ihrfu bpuVw iqau sqsMgiq imil piqq prvwxu]
(pMnw 861)
Final
(pMnw 160)
sqsMgq qoN nwm dI pRwpqI huMdI hY[ v`fy BwgW nwl nwm dI dwq
gurmiq pRkwS
58
meI 2014
pRwpq huMdI hY[ nwm dI dwq mnu`KI jIvn dw mnorQ hY[ ies mnorQ dI
sqsMgq iv`coN pRwpqI hoxI bVI mh`qqw dI g`l hY[ sRI gurU Amrdws
jI PurmwauNdy hn:
sqsMgiq mih nwmu inrmolku vfY Bwig pwieAw jweI] (pMnw 909)
sqsMgq mhW piv`qr ikhw igAw hY[ ies iv`coN pRBU pRym dI
dwq pRwpq huMdI hY[ pRBU hY hI pRym[ pRym qoN ibnw pRBU pRwpqI AsMBv hY[
sqsMgq ivc gurmuiK jn pRBU pyRm nwl rqy huMdy hn[ iehI dwq auh
hornW jigAwsUAW vMfdy hn:
mhw pivqR swD kw sMgu]
ijsu Bytq lwgY pRB rMgu]
(pMnw 392)
sqsMgq s`c KMMf, bYkuMT Awid nWvW nwl slwihAw igAw hY[
sqsMgq dI pRwpqI auprMq jIv , jigAwsU hor pRwpqIAW dI loV
nhIN rihMdI[ sqsMgq iv`coN Awaux vwlw AnMd bwkI swry suKW nwloN
sRySt mMinAw igAw hY[
sqsMgq ivc jwx nwl mnu`K dw jIvn AMdroN Aqy bwhroN inrml
ho jWdw hY[ mnu`K dy AMdr pMj cor- kwm, kRoD, loB, moh Aqy AhMkwr
hn[ ieh aus dy Awqimk guxW dI pUMjI l`utdy rihMdy hn[ haumYN dI mYl
sMgq ivc jwx nwl hI auqrdI hY[ sRI gurU rwmdws jI PurmwauNdy hn:
Final
jnm jnm kI haumY mlu lwgI imil sMgiq mlu lih jwvYgo]
(pMnw 1309)
(pMnw 1260)
ij`Qy is`K gurmuKW dI sMgq ivc jwx dw AwdyS hY, au~Qy mnmuKW
gurmiq pRkwS
59
meI 2014
dI sMgq qoN dUr rihx dw vI AwdyS hY[ Bgq kbIr jI swkq dI sMgq
qoN dUr rihx leI pRyrnw idMdy hn[ dUsrw p`K aunHW hMkwrIAW dw d`sdy
hn ijhVy sMgq ivc haumYN dI Bwvnw nwl AwauNdy hn[ auh AwpxI qy
dUsirAW dI qbwhI dw kwrn bxdy hn[ ie`Qy byrI qy kyly dw idRStWq
id`qw hY[ byrI dI kMifAW BrI fwlI ijauN-ijauN JUldI hY iqauN-iqauN
kyly dy p`qy cIry jWdy hn[ byrI dw kMifAwlw jIvn dUsirAW pRqI
duKdweI hY:
kbIr mwrI mrau kusMg kI kyly inkit ju byir]
auh JUlY auh cIrIAY swkq sMgu n hyir]
(pMnw 1369)
sRI guurU nwnk dyv jI ny AwpxIAW audwsIAW dOrwn keI corW, T`gW
is`Dy rsqy pwieAw qy piqqW piv`qr bxwieAw[ mulqwn dy qulMby
ngr dw SyK s`jx T`g sI jo lokW Awpxy s`jx hox dw BulyKw pw ky
T`g lYNdw sI[ gurU jI dI sMgq kr ky mn bdl igAw[ gurU jI ny iek
Sbd aucwrn kIqw, ijs ny s`jx T`g jIvn dI AslIAq smJw
id`qI, ijs dw swr-q`q AMqm pMkqI ivc imldw hY:
Final
(pMnw 729)
sRI gurU Arjn dyv jI iek vwr sMgq ivc bYTy sn[ iek m`JW
corI krn vwlw cor (BweI ibDI cMd) Aw ky sMgq ivc bYT igAw qW
KojI vI ip`Cy phuMc gey prMqU sMgq dy pRBwv kwrn cor nzr nw AwieAw
qW AKIr gurU jI d`isAw[ gurU swihb ny sMgq iv`coN cor bwry pu`iCAw
qW BweI ibDI cMd au~T ky KVw ho igAw qy AwpxI corI svIkwr kIqI
Aqy nwl hI A`gy qoN corI nw krn dw pRx kIqw[ BweI ibDI cMd is`KI
dw pRcwrk qy sYnwpqI bixAw[ pwrs lohy sonw bxw skdw hY pr
pwrs nhIN bxw skdw prMqU gurU qW isMG pwrs bxw idMdw hY[ BweI
gurdws jI PurmwauNdy hn:
siqgur dyv syv AlK AByv giq,swvDwn swD sMig ismrn mwqR kY]
piqq punIq rIiq pwrs kry mnUr,bWs mY subwsu dY kupwqRih supwqR kY]
piqq punIq kir pwvn pivqR kIny . . .] (kib`q sv`Xy)
gurmiq pRkwS
60
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
61
meI 2014
Final
(pMnw 1105)
gurmiq pRkwS
62
meI 2014
Final
mwrU h`ilAW dw hlwhl (iBAwnk zihr) pwn krdw Aw irhw hY[ is`KW
nwl jdoN vI ivdySI qwkqW dw tkrwA hoieAw qW iek mhwn sMGrS
dI SurUAwq hoxI lwzmI qy kudrqI sI[ pMjwb dI srzmIn qy
ivdySI hmlwvrW dy h`ilAW ny is`KW dy cVHdI klw vwly POlwdI sMklp
Awpxy phIey hyT kuclx dI koiSS kIqI pr is`K hI Bwrq c
iek AijhI kOm sI ijs ny mnu`KI r`q dy DwVvIAW c`twnI ih`k nwl
roikAw Aqy ihMdosqwn dy KVgDwrI ho in`bVy[ ieh cVHdI klw dy
sMklp dw ivSyS Xogdwn hY[ XwrVy dy s`Qr qy nwg invwsW dI
kwmnw krn vwly gurU swihb ny ies sMklp rwhIN AwpxI AgMmI qy
AlOikk S^sIAq dy Aimt pRBwv nwl l`KW lokW srb simAW leI
inrBau inrvYr ho ky jIvn sMgrwm ivc jUJx dI pyRrnw Aqy
auqSwh nwl srSwr kr id`qw:
cu kwr Az hmh hIlqy dr guzSq ]
hlwl`sq burdn b SmSIr dsq ]22]
z&rnwmw dI iek iek sqr ivc gurU swihb dI cVHdI klw
qy infrqw dw sbUq imldw hY[ sRI gurU goibMd isMG jI dw Xu`DW/
lVweIAW ivc Aihm nukqw hI cVHdI klw dw sMklp sI, ijs sdkw
mu`TI Br isMGW ny l`KW dI igxqI ivc duSmx POjW dy pYr auKwV id`qy
sn[ ieh ihMmq, dlyrI Aqy sYnkI sUJ-bUJ sI ijs ny duSmxW dy dMd
K`ty kIqy[ isMGW dy ieh gux sMswr dy POjI ieiqhws ivc ABu`l XwdW
vWg Ajy qk sWBy pey hn[ ieh sqrW cVHdI klw vwlw mhWpurS hI
ilK skdw hY:
gursnh ichkwry kun`d ichl nr ]
ik dh l`k ibAwXd bro byKbr ]19]
...
...
...
ichw Sud ik cUM b`cgw kuSh cwr ]
ik bwkI ibmWdw sq pycIdh mwr ]78]
Final
gurmiq pRkwS
63
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
64
meI 2014
byVI vWg SUkdy hn Aqy rwh ivc AweIAW rokW roVH ky lY jWdy hn[
s`cI-su`cI lgn qy lgn dI pUrqI leI id`qw blIdwn bMdy ivc
Afolqw Brdw hY Aqy isMGW dI kihkSW vrgI Afolqw qy smuMdr vrgI
gMBIrqw dyK ky hI kwlIAW hnHyrIAW dy suAwmI dMg rih jWdy hn[ iek
auh smW vI sI jdoN is`KW dy isrW dy mu`l vDdy gey pr aunHW simAW ivc
mn dI AMdrUnI qpS nwl jIauNidAW cVHdI klw dy sMklp nwl is`K
juJwrUAW ny moFy-gofy mwr ky zwlmW dIAW kwlIAW kMDW c iSgw& hI
nhIN kIqy, sgoN cVHdI klw dy rU-b-rU AzwdI dw sMklp, Kwlsy dw
bolbwlw hOlI-hOlI bwhr Aw ky ivkwsk pRivrqI ho in`biVAw[ cVHdI
klw dw jlO J`ilAw nhIN sI jWdw[ iehI sMklp bwAd ivc BuJMgI
Kwlsy mwnvqw dI bwdSwhq ih`q juJwrU Gol dw pRyrnw-sRoq bxw dyNdw
hY[ cVHdI klw ivc b`cw, mrd, iesqrI isr qlI au~qy Dr, s`c dI
kuTwlI ivc Fl ky Kwlsy dy kutMb ivc Swml ho jwvy qW mn nhIN foldw,
isrV nhIN tu`tdw[ iehI isMGW dI Ardws ho in`bVdw hY[
is`K ieiqhws d`sdw hY ik jdoN-jdoN mnu`Kqw GwqI kwlIAW
qwkqW dw sMGrS BKdw igAw, audoN audoN cVHdI klw dy ivinXog dI
Awcrxgq ivAwiKAw dy AsloN nvyN AiDAwey Awx juVdy gey[ cVHdI
klw dy sMklp ny Kwlsy dIAW Awaux vwlIAW nslW leI ivAwpk
idSwvW pRdwn hI nhIN kIqIAW, sgoN ies sMklp dy ibMdU ivsQwirAw
vI[ is`K ShIdI iesy leI sMswr ivc ivl`Kx hY ik aus ivc pwkI qy
nUrI dw, duK sihx qy bIrqw dw, pRx qy dweIey dw Aqy is`dk qy ABYqw
dw AnoKw sumyl hY[
cVHdI klw Kwlsw rUp ivc mwnv smUh, mIr dI mIrI hOlI
hOlI vMfx dy audyS nwl sMgrwm krdI hoeI bwdSwhq dy qyz Dwrn
krdI hY[ is`K kOm iPrkw kihx vwly mwnvqw dI bwdSwhq dy DrohI
qy AigAwnI hn, kyNdrIkrn dy suAwmIAW dy h`Q Toky qy ip`TU hn[
cVHdI klw isMGW dw ivrsw hY, kurbwnI dw AMigAwr hY, svYmwx
dI icxg hY[ Kwlsy ny hmySW cVHdI klw ivc rih ky nvyN s`c dI kQnI
qy pihrw id`qw[ Kwlsy dI svY-pRgws dI pIrI Kwlsw mwnv smUh
sY-pRbMD dI mIrI leI jwgrUpqw dyNdI hY[ sY-pRbMD leI mwnvqw dw
juJwrU Gol lVnw Kwlsy dy cVHdI klw dy sMklp dw mwrg hY:
ich mrdI ik A^gr ^moSw kunI ]
ik AwqS dmW &rwb dOrW kunI ]79]
gurmiq pRkwS
65
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
Final
66
meI 2014
gurmiq pRkwS
67
meI 2014
eykqw hY[ ies qrHW pirBwSk Aqy dwrSink idRStI qoN shj dw pRXog
aus AinrvcnIX siQqI jW AvsQw leI kIqw igAw imldw hY ijs
BwrqI drSn ivc mukqI jW inrvwx ikhw jWdw hY[ vYSnv
shjwcwrIAw, inrgux mwrgI sMqW Aqy is`K gurU swihbwn ny shj
Sbd dw pRXog au~pr kiQq dohW ArQW (ivvhwrk Aqy dwrSink) Aqy
dohW sMdrBW ivc kIqw hY[
koSgq ArQ: shj Sbd AnykwrQI hY[ koSW ivc ies dy v`K-v`K
ArQ id`qy gey hn[ sMsikRq ieMgilS ifkSnrI7 ivc shj dy hyT
ilKy ArQ id`qy gey hn:
Final
ihMdI pMjwbI koS8 ivc shj dy ieh ArQ id`qy hn:shj, suBwvk AvsQw, sDwrx, sOKw, srl, nwl pYdw hox
vwlw[
BwSw ivBwg pMjwb duAwrw pRkwiSq pMjwbI koS9 ivc ieh
ArQ id`qy hn:shj, skw BweI, nwl pYdw hox vwlw, joVw BweI, suBwv, Ko,
Awdq iPqrq, Aslw, pRikrqI, AwnMd, S`k dw ABwv, igAwn
suBwvk, srl, sihl, sugm, ijs ivc jqn nw krnw pvy[
mhwn koS10 ikRq BweI kwnH isMG nwBw ivc shj dy ieh ArQ
id`qy gey hn:swQ pYdw hox vwlw, jo nwl jMmy, jOVw jMimAw BweI igAwn,
suBwv, pRikRiq, AnMd, Sok dw ABwv, swBwivk, AwswnI nwl[
BwSw Sbd koS11 ivc hyT ilKy ArQ hn:nwau: skw BweI, swQ auqpMn hox vwly do BweI, suBwv, pRikrqI[
ivSySx: suBwivk, pRikRqk, swDwrx, srl, is`Dw, sugm, swQ pYdw
hox vwlw[
ibRhq ihMdI koS12 ivc ieh ArQ hn:srlqw pUrvk, AwswnI nwl, AnwXws
pRwmwixk ihMdI koS13 ivc hyT ilKy ArQ hn:shj: puilMg (sMigAw) shjqw, sgw BweI, suBwv[
ivSySx: swQ auqpMn hox vwlw, suBwivk, srl, sugm, swDwrx,
gurmiq pRkwS
68
meI 2014
jnm qoN pRikrqI dy swQ auqpMn hoxy AQvw Awpxy swDwrx rUp ivc
rihx vwlw[
pwlI ihMdI koS14 ivc ieh ArQ hn:
shj (shjwq BI) iv: eyk swQ auqpn[
shj prMprw Aqy BwrqI swihq: shj dy do p`K jW pihlU hn[
iek ivvhwrk hY, jo swDnw nwl sMbMiDq hY[ dUjw dwrSink hY, jo
icMqn nwl sMbMiDq hY[ byS`k drSn Aqy Awm jIvn, dohW p`KW ivc
shj dI vrqoN bhuq purwqn hY pr iPr vI swDwrx jIvn ivc shj
Sbd dI vrqoN drSn Kyqr dy pirBwSk shj qoN vDyry purwqn hY[ ies
Sbd dw pRXog kdoN ArMB hoieAw, ies bwry kuJ kihxw kiTn hY[
pMjwbI swihq koS15 ivc shj dI purwqn BwrqI ivvhwrk Aqy
dwrSink prMprw aulIkx dI QW shj bwry ikqnw hI AwiKAw igAw
hY ik sihj bhuq pRwcIn hY qy ies dw pRXog is`DW, nwQW qy BwrqI sMqW
ny Anyk Aqy iBMn-iBMn ArQW ivc kIqw hY[
irgvyd dy pihly mMfl dy ATvMjvyN sUkq dy pihly mMqr ivc
shj dw shojw rUp ivc sB qoN purwqn pRXog imldw hY:
Final
Final
gurmiq pRkwS
69
meI 2014
gurmiq pRkwS
70
Final
meI 2014
gurmiq pRkwS
71
meI 2014
Final
Final
gurmiq pRkwS
72
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
73
meI 2014
p.vi (inroduction).
2. s. suirMdr isMG (kohlI) (fw.) sMpw; pMjwbI swihq koS, Bwg pihlw, sPw. 354
3. prsrwm squrvydI (fw.) shjIXw-sMprdwie, ihMdI swihqX koS, Bwg pihlw
(sMpw: DIryNdr vrmw). sPw. 899.
4. Sahaj a term which literally meant what originated with the birth of an
entity. Niharranjan Ray, The Sikh Gurus and the sikh society, p. 123.
5. The word sahaja literally means that which is born or which originated with the birth or origiantion of any entity. S.B. Dasgupta (Dr.) Obscure Religious cults, p. 78
6. Herbert V. Guenther, The Tantric View of life, p. 59.
7. Monier Williame, ed; A sanskrit English Dictinary, p. 1103-04
8. ihMdI pMjwbI koS, sPw 997.
9. pMjwbI koS, ijld 1, sPw 105.
10. mhwn koS, sPw 137.
11. rwm SMkr rswl (fw.), BwSw Sbd koS, sPw 1834
12. kwilkw pRswd, ibRhq ihMdI koS, sPw 1397
13. rwm cMdR vrmw, pRwmwixk ihMdI koS, sPw 1109
14. BdMq AwnMd koslXwXwn, pwlI ihMdI koS, sPw 339
15. gurid`q isMG pRymI qy hor, sMpw; pMjwbI swihq-koS, Bwg pihlw, sPw 138
16. dXwnMd srsvqI, irgvyd BwSX, Bwg pihlw, sPw 790.
17. hjwrI pRswd idvydI (fw.), kbIr, sPw 87.
18. rwjdyv isMG, sMqoN kI shj swDnw, sPw 90.
19. iSAwm suMdr dws, sMpw; kbIr gRMQwvlI, sPw 37.
20. hjwrI pRswd idvydI (fw.) kbIr, sPw 266.
21. ihMdI swihqX koS, Bwg pihlw, sPw 898
22. shj-swDnw, sPw 10-11.
23. is`D swihqX, pMny 148-156, 367-369.
24. au~qrI Bwrq dI sMq prMprw, sPw 36.
25. AnIntroduction to Tantric Buddhism, p71.
26. Dakarnava, p.10
27. ihMdI dI inrgux kwvXDwrw AOr aus kI dwrSink ipRStBumI, sPw 241
28. auhI rcnw, sPw 428
29. Really speaking, there is no difference between the Vajrayana and the
sahajayaana. The philosophy of the vajrayanan centres round that of the
sahajayana and vajro and sahaja are one and the same-N.N. Chaudhari,
Dakarnava, p. 10
30. S.B. Das gupta (Dr.). Obscure Religions Cults, p.61.
gurmiq pRkwS
74
meI 2014
nSy dw nukswn
Final
gurmiq pRkwS
75
meI 2014
g`lW dI b`cy v`loN nkl krn dI koiSS kIqI jWdI hY[ dUjw kwrn
niSAW duAwrw hox vwlIAW ibmwrIAW bwry pUrI jwxkwrI nw hoxw hY[
qIjw kwrn Dwrimk suswietIAW v`loN Dwrimk pRcwr dI Gwt Aqy vD
rhI byruzgwrI qoN auqpMn hox vwlIAW prySwnIAW qoN Cutkwrw pwaux
leI nSy dI vrqoN krnw hY[
sw ^ud vI ieh igAwn nhIN hY ik nSy ivcly zihrIly q`q
srIr, idl, idmwg Aqy PyPiVAW qy ikMnw zihrIlw pRBwv pwauNdy
hn[ nqIjw ieh huMdw hY ik srIirk AMgW dy nwl nwl ivAkqI idmwg
p`KoN vI nkwrw ho jWdw hY[ jykr qMbwkU dI g`l krIey qW gurmiq ivc
ies jgq jUT krky ibAwinAw igAw hY[ ieh imswl hY ik
qMbwkU dy Kyq iv`coN qW dsm ipqw jI dy GoVy ny vI lMGx qoN ienkwr kr
id`qw sI[ rihqnwmw BweI dysw isMG jI Anuswr:
hu`kw ku`Tw crs qmwkU gWjw topI KwkU[
ienkI Er kbhU nw dyKY rihqvMq jo isMG ivsyKy[
Final
sRI gurU goibMd isMG jI ny jgq jUT qmwkU n syv dw hukm id`qw
sI ikauNik gurU swihb jI ies dy nwl hox vwly Awqimk Aqy srIirk
nukswn qoN BlIBWq vwik& sn[ qMbwkU sB qoN pihlW Awqmw gMidAW
krdw hY[ ies dy syvn nwl idl dy rog , rgW dy rog, AMqVI dI iJ`lI
dy rogW qoN ielwvw dmw Aqy bdhzmI Awid vI huMdy hn[ hr iek GMty
dI dr nwl qMbwkU pIx vwly 12 ivAkqIAW dI mOq huMdI hY[ ies dy
DUMeyN ivc 4000 zihrly kYmIklz huMdy hn[ ies dy DUeyN ivc kYNsr
huMdw hY ijs nwl 70 pRqISq lok &y&iVAW dy kYNsr nwl mrdy hn Aqy
25 qoN 30 pRqISq lok idl dy rogW Aqy dmy dI ibmwrI nwl mrdy
hn[ ivSv Br ivc 35 l`K ApMg b`cy qMbwkU pIx vwilAW dy pYdw huMdy
hn[ A&Im Aqy BMg iek Aijhw nSw hY jo ivAkqI pwglpn qk
lY jWdw hY[ nSeI nSy dI Gwt pUrI krn leI JUT bolx dy nwl-nwl
corI, T`gI qy auqr AwauNdw hY ijs nwl aus dw prvwirk jIvn nSt
gurmiq pRkwS
76
meI 2014
(pMnw 726)
Final
Final
gurmiq pRkwS
77
meI 2014
Aihm huMdw hY[ ipqw dIAW kwrguzwrIAW dw Asr pu`qr qy zrUr pYNdw
hY ikauNik keI ipqw b`cy CotI aumr ivc hI nSy dI Awdq ^ud hI
pw idMdy hn[ b`cy Srwb dy nukswn bwry d`sx dI bjwey b`cy kol
ibTw ky suAwd-suAwd ivc ieh Awdq pw dyxI, b`cy dw Biv`K qbwh
kr idMdI hY[ b`cy dw mn iblkul swP qy Su`D huMdw hY auh jo kuJ vI
quhw kridAW dyKygw hU-b-hU aus qrHW dI nkl krn dI koiSs
krygw[ ijho ijhI sMgq auho ijhI rMgq[ bwAd ivc jdoN aus
dIAW AwdqW p`k jWdIAW hn qW AsIN bybs ho jWdy hW qy iPr Awpxy
PrzW qoN kMnIN kqrwauNdy hoey ieh kih ky s`cy ho jWdy hW ik swfI
sMqwn swfy v`soN bwhr hY[ jdoN AsIN Awp ^ud piqq ho ky gurmiq dy
AsUlW smiJAw hI nhIN, gurduAwrw swihb kdI gey hI nhIN, is`K
ieiqhws bwry b`cy kdI jwxkwrI id`qI hI nhIN, guris`KI dI
AihmIAq dw pqw hI nhIN, ^ud dw jIvn JUT dw pulMdw bixAw irhw,
qW AsIN b`cy kI is`iKAw dyvWgy ik ie`k cMgw ienswn bxn leI
ikhVy gux aus leI shwiek hn?
A`j loV hY, sw sB guris`KI jIvn Dwrn krn dI[ is`K Drm
iek syRSt Drm hY, ijs ivSv-icMqkW ny mMnxw SurU id`qw hY[ sw
Awpxy b`icAW niSAW qoN bcwaux leI, aunHW dIAW zrUrqW pUrIAW
krn Aqy pyS Aw rhIAW muSiklW dUr krn leI smW k`Fxw hovygw
Aqy aunHW sucyq krnw pvygw[ nOjvwnW is`K rihq mrXwdw
ivc ilAwaux dy nwl-nwl sw ^ud vI rihq mrXwdw ivc Awauxw
hovygw[ nSy dy iBAwnk Ajgr ^qm krn leI mwqw-ipqw dy nwlnwl AiDAwpkW, Dwrimk suswietIAW Aqy srkwr vI Aihm rol
Adw krnw pvygw[ ivk rhIAW nSy dIAW dvweIAW, ieMjYkSn, Ku`lyAwm
ivk rhI Srwb Aqy ipMfW ivc nihrW dI qrHW inkl rhI dysI Srwb
ies sB kMtrol krnw hovygw, qW jo niSAW rwhIN ho rhy nOjvwn pIVI
dy srIirk SoSx Aqy Gwx roikAw jw sky[
gurmiq pRkwS
Zdr
lihr
78
dy
sMdrB
meI 2014
ivc
Final
Final
gurmiq pRkwS
79
meI 2014
lVweI dy kwrn is`KW dw jwnI qy mwlI nukswn hoieAw sI[ juAwn lMmyslMmy, kuMvwry qy cMgy srIr qy fIl fol vwly sn[ mwpy vI ienHW Byj
ky KuS sn[ qnKwh pMdrHW fwlr mhInw qy pMj swl dw AYgrImYNt sI[
jykr koeI ds swl kry, qW pYnSn dw h`kdwr qy v`fy qoN v`fw Ahudw
hOldwr qoN jmWdwr qk sI[ puils kwn jwxn leI pVHweI dw
ieMqzwm kr id`qw igAw sI[ ieh ieiqhwisk s`cweI hY ik hWgkWg
dI puils ivc BrqI pMjwb dy guris`K is`dkI ispwhIAW ny Zdr lihr
ivc Awpo Awpxy FMg nwl Adu`qI Xogdwn pwieAw[
jd hWgkWg srkwr ny puils ivc pMjwbIAW dw rwh KolH id`qw qW
hOlI hOlI pMjwb qoN pMjwbIAW dI Awmd hoxI SurU hoeI, jo vDyry qOr qy
imhnq mjdUrI qy cONkIdwrI jwgo dw kMm krdy sn[ ie`QoN dy lok
ienHW dI iemwndwrI, vPwdwrI qy bhwdrI qoN BlIBWq vwkP sn[ kuJ
Aijhy vI sn, ijnHW QoVHI bhuqI pUMjI qjwrq v`l lwauxI SurU kIqI qy
Coty moty kwrobwr dI sQwpnw hoxI SurU ho geI[ kuJ QoVHw pVHy-ilKy vI
AwpxI rozI rotI dI Bwl krn l`gy[ iesy qrHW kwPI igxqI ivc isMDI
vI Awaux l`gy jo sRI gurU nwnk dyv jI dy pRqI cMgI SrDw r`Kdy sn[
iesy qrHW qzwrq ivc pwrsIAW ny vI pRvyS krnw SurU kIqw[
1900 eI: qoN AmrIkw, kYnfw jwx vwly imhnqkS qy isrVI is`K
y
hWgkWg dy rsqy rwhIN ienHW mulkW ivc jwxy SurU ho gey sn[ aus smyN ijMnI
vI is`K sMgq hWgkWg rih rhI sI, ijnHW ivc bhuqI igxqI pulIs dy
ispwhIAW, cONkIdwr qy hor imhnqkS prvwsI qy Coty nOkrI pySw lokW dI
sI, ienHW v`lNo Dwrimk, BweIcwrk qy smwijk cyqnw dI buldI leI hWgkWg
M
ivc gur-Gr dI sQwpnw krn ih`q hMBlw mwirAw[ ieMJ vrqmwn gurduAwrw
U
swihb jo 371, kueInz rof eIst qy siQq hY, sMn 1901 eI: ivc
pRkwSmwn hoieAw[ ies dw-nW aus smyN dI p`Qr islH qy au~kirAw isMG
sBw iliKAw imldw hY[ sMn 1908 ivc ies dw nW qbdIl kr ky
Kwlsw dIvwn hWgkWg r`iKAw[ ieh gurduAwrw Asl ivc ij`Qy gurbwxI
dw somw sI, au~Qy ienklwbIAW dw A`fw vI sI[ ie`Qy AmrIkw qoN Zdr dI
gUj kivqwvW pujdIAW jo sMgqW ivc vMfIAW jWdIAW[
M
`
ivdySW ivc siQq gurduAwrw swihbwn ivc Kwlsw dIvwn suswietI
hWgkWg pihlw gurduAwrw hY, ij`Qy dyS-BgqW qy ZdrIAW ny ZulwmI dy
Final
gurmiq pRkwS
80
meI 2014
sMglW qoVn leI hMBlw mwirAw[ ieh auh QW hY ij`Qy v`fI igxqI ivc
ienklwbI BwSx id`qy jWdy, kivqwvW pVHIAW jWdIAW, suqIAW klW
`
jgweIAW jWdIAW qy bgwvq dI icxg bldI[ ie`Qy Zdr A^bwr v`fI
igxqI ivc vMifAw jWdw[ ies nwl 26vIN pMjwb rYjmYNt ienHW dy Asr
hyT AweI[ bhuq swry ispwhI hWgkWg iv`cNo k`Fy gey ikauNik aunW dw
H
sMbD gurduAwrw swihb qy aus dIAW srgrmIAW nwl sI[ ieh hWgkWg
M
dw gurduAwrw swihb Zdr lihr dw muK A`fw sI[ lok AmrIkw, kYnfw,
`
y
iPlpweIn qy cIn vI AwauNdy jWdy iesy bMdrgwh rwhIN lMGdy sn[ ie`Qy
dyS-BgqW qy ZdrIAW dI lukxgwh sI[ AiDkwrIAW v`lNo s^q jwbqy
dI kwrvweI kIqI geI[ ies gur-Gr dy AnykW gRQI isMG vI Aijhy hoey
U
M
hn ijnHW ny v`D cVH ky Zdr lihr ivc Awpxw Xogdwn id`qw hY[ ienHW
ivc BweI Bgvwn isMG, BweI hrnwm isMG khUtw qy BweI Aqr isMG
FufIky dw QoVw bhuq izkr ieiqhwisk hvwilAW ivc imldw hY[
`
H
hWgkWg qy Kwlsw dIvwn suswietI nwl juVy ZdrI :
*BweI Bwg isMG iB`KIivMf, hWgkWg ivKy 1897 eI: qoN 1900 eI:
qk puils ifpwrtmYNt ivc nOkrI krdy rhy[ bwAd ivc Awp kYnyfw
cly gey qy au~Qy vYnkuvr Kwlsw dIvwn suswietI dy pRDwn Qwpy gey[
kwmwgwtwmwrU kys ivc AgvweI kIqI[ g`dwr bylw isMG dI golI nwl
ShIdI jwm pI ky Amr ho gey[
*BweI bdn isMG dlyl isMG vwlw (mwnsw), ieh vI 1902 eI: qoN
1907 eI: qk jylH ivBwg hWgkWg ivc nOkrI krdy sn[
*BweI hrid`q isMG lMmy ny vI 1904 eI: qoN 1906 eI: qk jylH
ivBwg hWgkWg ivKy do swl qk nOkrI kIqI[ jylH ivc ho rhIAW
vDIkIAW leI &OjIAW jQybMd kIqw[ iPr ieh vI vYnkuvr cly gey
qy muV sMn 1915 hWgkWg prqy[ ienHW ny &OjIAW AMgryzW i^lw&
AzwdI leI pRyirq kIqw[
*BweI hrnwm isMG swhrI ny 1904 eI: qoN 1907 eI: qk hWgkWg
trwm ielYktRoink kMpnI ivc fyF swl nOkrI kIqI qy fyF swl iksy
hor ifpwrtmYNt ivc kMm kIqw[
*BweI Syr isMG vyeINpueIN hWgkWg ivc kyNdrI pRbMDk kmytI dw
mYNbr cuixAw igAw[ ies ny hWgkWg dy gurduAwrw swihb ivc ZdrI
Final
gurmiq pRkwS
81
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
82
meI 2014
*BweI mMgl isMG ipMf lwlpurw, izlHw qrnqwrn, qoN sI[ ieh kuJ
swl hWgkWg puils ivc AslwKwnw ivc nOkrI krdw irhw[ bwAd
ivc ies ny sYkrwmYNto ivc ienklwbI mIitMg ivc SmUlIAq kIqI[
*BweI rUV isMG, ipMf cUhV c`k, izlHw mogw[ ieh Zdr pwrtI dw
au~Gw AwgU sI[ hWgkWg ivKy ieh ihMdusqwn ivc sMGrS vwsqy jw rhI
kyNdrI kmytI leI cuixAw igAw[ AMgryzI jwxn krky ies jrmn
kONsl leI cux ilAw igAw[
*BweI PuMmn isMG, ipMf klyr kMgw, jlMDr[ ieh 26 pMjwb ienPYNtrI
hWgkWg ivc nOkr sn[ PrvrI 1915 eI: ivc bwgIAwnw qy swizSI
sYinkW smyq prvwsI ZdrIAW nwl iml ky kMm krdy sn[ ienHW
ifsims kr id`qw igAw sI[
*BweI lwB isMG pu`qr rwm isMG, ipMf c`kvwlIAw, ksUr, izlHw lwhOr[
ies ny hWgkWg gurU-Gr ivc qkrIrW kIqIAW qy Zdr dw swihq
vMifAw[ ieh 26 pMjwb ienPYNtrI hWgkWg nwl sMbMiDq sI[ 16
PrvrI rYjImYNt iv`coN k`F id`qw igAw[ au~Qy hI Agly idn igR&qwr
kr ilAw igAw[
*BweI hIrw isMG, ipMf cwhV, izlHw lwhOr[ ies ZdrI hox kwrn
dsMbr 1914 ivc hWgkWg qoN dyS inkwlw iml igAw[ ies ny 5vIN
ienPYNtrI dy jwvnW Aqy 23 rswlw lwhOr dy svwrW pRyirAw[ ies
ny Dur pUrb qy ihMd ivc Zdr dy pRcwr leI bhuq pRcwr kIqy[
bwbw gurid`q isMG dI igR&qwrI qy kwmwgwtwmwrU jhwz :
Kwlsw dIvwn hWgkWg ivc AYqvwr dIvwn sijAw qy bwbw jI ny
Awpxy nvyN aulIky pRogrwm bwry sMgqW jwxkwrI id`qI ik pMj sO
XwqrU iml jwx qW AsIN ibnW iksy rok tok jhwz ikrwey qy lY ky
kYnyfw pu`j skdy hW[ sMgqW dy BrvyN huMgwry qy auqSwh nwl bwbw jI ny
ikrwey qy jhwz lYx ih`q PYslw kr ilAw[ ies qrHW iek jpwnI
kMpnI qoN jhwz ikrwey qy ilAw igAw[
ies dOrwn hWgkWg srkwr ny bwbw jI 25 mwrc 1914
igR&qwr kr ilAw[ 28 mwrc, 1914 jmwnq qy irhwA hox mgroN
bwkI sPw 89 qy
gurmiq pRkwS
83
meI 2014
Final
Awid sRI gurU gRMQ swihb jI sMpRdweI tIkw, sRI AmIr BMfwr,
sMq ikrpwl isMG, sYNcI qIjI, pMnw 383
bwD= nws krn vwlI buDI krky ijauN ieh jIv aulJ ky kwmnw ivc rqw
`
hY, auh KotI bu`DI ies ny swrI aumr qk nhIN ibsrwnI= BulweI[
vw: BweI bMnHo jI dI bIV ivc bwl buiDkw mriqAw nhIN ibsrwnI]
pwT hY[
jd qoN ieh jIv bwlk bu`DI ArQwq AigAwq bu`DI ivc auliJAw hY, auh
bu`DI mridAW qk ies ny BulweI nw[
sRI gurU gRMQ swihb, mUl pwT Aqy ihMdI Anuvwd, fw. joD isMG,
dUsrI sYNcI, pMnw 800
ivAkqI ijs pRkwr kI imiQAw buiD (mwXw, Dn, sMpdw) myN SurU dy hI
aulJw hUAw hY, vh mrqy dm qk vYsy hI bnI rhqI hY[
fw. rqn isMG j`gI, ArQ boD sRI gurU gRMQ swihb, Bwg pihlw,
pMnw 324
(mwieAw dy moh ivc) bMnHI hoeI (bwD) bu`DI vwlw (mnu`K) ijvyN (jvwnI
ivc) auliJAw rihMdw hY, (iqvyN) mrn vyly vI (aus mwieAw) nhIN Bu`ldI[
swbkw jQydwr sRI Akwl q^q swihb, sRI AMimRqsr swihb[
gurmiq pRkwS
84
meI 2014
sRI gurU gRMQ swihb stIk, SRImwn igAwnI ibSn isMG jI Kwlsw
kwlj, sRI AMimRqsr vwly sYNcI 2, pMnw 692
bwD buiD= nws ho jwx vwlI Akl[ kwm riqAw = kwmxw ivc rqw
hoXw ijs qrHW ibsmJ AwdmI iviSAW ivc PisAw hoieAw huMdw hY Aqy kwmnw
ivc rqy hoey ny hMgqw mmqw nhIN BulweI hY[
sM Q w sR I gu r U gR M Q swihb, BweI vIr isM G , po Q I qIjI, pM n w
1548
(so) ijvyN hwnIkwrk bu`DI ivc iGirAw irhW (hwlq huMdI hY) mrn vyly
bI auh nhIN Bu`ldI[
Final
gurmiq pRkwS
85
meI 2014
sRI gurU gRMQ swihb koS, fw: gurcrn isMG, ijld dUjI, pMnw
1678
bwD imiQAw ijau aulJwieE bwD buiD kw mriqAw nhIN ibsrwnI]
gau 5, As 15, 4:1 (pMnw 242)
s: mnmohn isMG, ieMgilS trWslySn, vwlIAm 2, pMnw 800
ijvyN ik auh JUTI smJ dw PswieAw hoieAw hY, mrn vyly qWeI auh svYhMgqw nhIN Bu`ldw[
mhwn koS, BweI kwnH isMG nwBw, Bwg dUjw, pMnw 639
bwDbuiD sMgw vwDbuiD, imQwgwn, duKdwiek smJ, dyKo, bwD
ijau aulJwieE bwDbuiDkw, mriqAW nih ibsrwnI. (gau A m: 5)
Final
ipRXw sRI gurU gRMQ swihb Awid jI dy ikRq pMifq Swm isMG jI,
pM n w 125
bwl buiD kw bwlk buiD qy ly krky pwTWqr bwD buiDkw bwD bMDn krn
rwhIN buDI dw Awsry krn hwrw jo jIv mriqAw prxMq nhIN ibsrweI mwXw[
sRI gurU gRMQ koS, sRImq pMifq igAwnI hzwrw isMG ikRq, dUjI,
ijld pMnw 170
bwD sMsikRq bwiDq[ pwikRq bwD[ duKI ; qMg kIqw hoieAw, pIVIq,
kSt-gRsq, KMifq (buDI vwlw)- ijau aulJwieE bwD buiD kw mriqAw nhI
ibsrwnI]
bwl buiD (K.q.pu. s.[ sMsikRq bwl: buidD@) bwlk dI buDI (smwn
swdy idl vwly ho ky), hrK sog qoN rihq (ho ky)[ XQw pwieE bwl buiD suKu
ry[ bwl buDI ivc suK pwieAw[ Bwv gwnI dI dSw vI bwlk vq huMdI hY[
2. Acyq buDI vwlw[ XQw- ijau aulJwieE bwD buiD kwm riqAw nhI
ibsrwnI[
gurbwxI pwT drSn, tkswl iBMfr klW, pMnw 289
ijau aulJwieE bwD buiD1; kwm riqAw nhI ibsrwnI]
2) ijau aulJwieE bwl2 buiD kw; mriqAw nhI ibsrwnI]
1. nws hoeI bu`D ivc[ 2. jo bwlpuxy dI rIq sI[
gurmiq pRkwS
86
meI 2014
ivSyS not: auprokq ilKy ivdvwnW dy ArQ pwTkW ny pVH ley hn,
PrIdkot tIky ny bwl buiD pwT ilKy hn pr ArQ nws buDI krdy hn[
iPr A`gy bwlbuiD pwT krdy hoey bwlkpuny dI rIqI dy ArQ krdy hn
Aqy kwm riqAw pwT AMikq kIqw hY[ sMq ikrpwl isMG jI Aqy igAwnI
ibSn isMG jI ny pwT kwm riqAw kIqw hY[ aunHW ny d`isAw hY ik vw:
BweI bMnHo jI dI bIV ivc bwl buiDkw mriqAw nhIN ibsrwnI] pwT hY[
tkswl iBMfr klW ny ijau aulJwieE bwD buiD1; kwm riqAw nhI ibsrwnI]
2) ijau aulJwieE bwl2 buiD kw; mriqAw nhI ibsrwnI] Aqy pMifq
hzwrw isMG jI ny vI iesy qrHW dovyN pwT AMikq kIqy hn[ dUjy p`KoN pRo. swihb
isMG jI, fw. joD isMG jI, fw. mnmohn isMG jI, fw. rqn isMG jI j`gI,
igAwnI hirbMs isMG jI, pMifq hzwrw isMG jI Aqy BweI kwnH isMG nwBw
Awid ny bwD buiD kw mriqAw pwT AMikq kIqw hY[ jo gurbwxI inXmwvlI
Anuswr drusq jwpdw hY[ bwlkpuny jW lVkpuny dy ArQw aus smyN Awauxgy
jd inrClqw, inSkptqw Awid dy rUp ivc hovygw[ audwhrn dy qOr qy hyT
ilKIAW pMkqIAW dyKdy hW:
pwieE bwl buiD suKu ry]
(pMnw 214)
(pMnw 714)
(pMnw 1076)
Final
(pMnw 1192)
cldw...
gurmiq pRkwS
87
meI 2014
gwgr c swgr-- 39
mn dI mlInqw qy inrmlqw
-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI*
min mYlY sBu ikCu mYlw qin DoqY mnu hCw n hoie]
ieh jgqu Brim BulwieAw ivrlw bUJY koie]
(pMnw 558)
Final
(pMnw 61)
mu`kdI g`l ieh ik ies sMswr dw v`fw vrg bwhrI Pokt krmkWfW hI keI vwr Drm-krm smJ ky Btkxw dw iSkwr irhw hY Aqy
A`j vI hY[ iksy mnu`K dI jIvn-jwc ivc jW ivvhwr ivc bdlwE aus
smyN AwauNdw hY jd aus dy ivcwr bdldy hn ikauNik mn PurinAW
(ivcwr) dw vjUd hY[ sMgq-pMgq, srovr, qIrQ, Xwqrw, kQwkIrqn, syvw, dieAw, dwn Awid sBnW ivc mu`K sunyhw qW mwnvqw dI
ibrqI jW ivcwrW qbdIl krnw qy Drm-krm dI rMgq dyxI hY[ jy
ivcwr-SkqI qbdIl nhIN huMdI qW sB kuJ Pokt krm-kWf bx ky
rih jweygw[ q`q-igAwn qW ieh hY ik sMgq-pMgq ivc bYT ky aUc*Kwlsw kwlj, sRI AMimRqsr-143001; mo: 98159-85559
gurmiq pRkwS
88
meI 2014
nIc, CUq-Cwq dy BydBwv Kwqm hoxy cwhIdy hn[ sBnw jIAw kw ieku
dwqw Aqy eyk nUr qy sBu jgu aupijAw sB mn dI blvwn ^urwk
hn[ iesy qrHW srovr piv`qrqw dw pRqIk hY Aqy ie`QoN dIAW BUgoilk
loVW dI pUrqI vI hY pr ies dy nwl ieh qn inrml krdw hoieAw
mwnvI PurinAW vI sWJIvwlqw dw sbk isKwauNdw hY[ hux jykr
pwxI Aqy bwxI dy &ls&y nw smiJAw igAw qy ivcwrW ivc qyr-myr
Aqy mYN-myrI dw ivqkrw irhw qW sB ikirAw-krm inrwrQk ho
jwxgy[ siqgurW ny Aijhy ivcwrW dy DwrnIAW vwr-vwr sucyq kIqw
hY:
iehu mnu mYlw ieku n iDAwey] AMqir mYlu lwgI bhu dUjY Bwey]
qit qIriQ idsMqir BvY AhMkwrI horu vDyrY haumY mlu lwvixAw]
(pMnw 116)
Final
(pMnw 472)
gurmiq pRkwS
89
meI 2014
muhwvrw koS ivc mn sMbMDI iek sO dy krIb muhwvry hn, ijnHW ivc
mnu`KI mn dy v`K-v`K hwvW-BwvW dw hI vrxn hY[
ies lyK dy ArMB ivc id`qIAW pMkqIAW mwnvqw sucyq krdIAW
hn ik jykr mnu`K dw mn ivkwrW dI mYl nwl BirAw rhy qW mnu`K jo
krygw auh ivkwr hI hoxgy[ srIr kyvl qIrQW Awid qy ieSnwn
krwaux nwl mn piv`qr nhIN ho skdw[ ieh sMswr srIirk ieSnwn
dy BulyKy c pY ky kurwhy quirAw jw irhw hY qy koeI ivrlw mnu`K hI
s`cweI smJdw hY[ qW iPr Aijhw mn jo mlIn hY auh piv`qr ikvyN
hovy? ies dI inrmlqw bwry sRI gurU Amrdws jI ieauN smJwauNdy hn:
sbdu cIin mnu inrmlu hovY qw hir ky gux gwvY]
gurmqI AwpY Awpu pCwxY qw inj Gir vwsw pwvY]
(pMnw 565)
Final
sPw 82 dw bwkI
hvwly :
1. Whos Who Punjab Fighters: Published by Punjabi University, Patiala.
2. Ghadar Directory: Published by Punjabi University, Patiala.
3. Sikhs in Hongkong: S. Gulbir Singh (Batra).
4. Zdr lihr dI khwxI: igAwnI nwhr isMG[
gurmiq pRkwS
90
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
91
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
92
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
93
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
94
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
95
meI 2014
Final
gurmiq pRkwS
96
meI 2014
Final
golfn AwPsY~t pRY~s, gurduAwrw rwmsr swihb, sRI AMimRqsr qoN SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI leI s. dlmyG isMG ipRMtr qy pbilSr ny Cpvw ky d&qr SRomxI gurduAwrw pRbMDk
[
imqI 5-5-2014
kmytI sRI AMimRqsr qoN pRkwiSq kIqw[