Вы находитесь на странице: 1из 96

gurmiq pRkwS

>

meI 2014

< siqgur pRswid]

gurmiq swcI swcw vIcwru]

mwi
(Drm pRcwr kmytI dw mwi sk-p`qr)
vYswK-jyT, sMmq nwnkSwhI 546

>

meI 2014

ijld 58

AMk 2
sMpwdk

ismrjIq isM G

cMdw

pR q I kwpI (dy S )
swlwnw (dy S )
pM j swl (dy S )
lweI& (dy S )
swlwnw ivdy S
pM j swl (ivdy S )
lweI& ivdy S

Final

sk` q r

` 5
` 50

` 250
` 500

` 1250
` 5000

` 10000

cMdw Byjx dw pqw

Secretary
Drm pRcwr kmytI
Dharam Parchar Committee
(S.G.P.C.)
(SRomxI gu: pR: kmytI)
Sri Amritsar-143006
sR I AMimRqsr-143006
Pon : 0183-2553956-59 AYks: 304 PYks : 0183-2553919
website : www.sgpc.net
e-mail :gurmatparkashmonthly@gmail.com,
gyan_gurmat@yahoo.com
fwk rwhIN gurmiq pRkwS nw pujx bwry auprokq Pon nMbr imlw ky
`
ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 qy sMprk kro jI[
Approved for School libraries by the Director of Public Instructions Punjab
Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958

gurmiq pRkwS

meI 2014

Final

qqkrw
gurbwxI ivcwr
sMpwdkI
gurmiq Aqy mnu`KI AiDkwr
-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr
ikrqIAW dy hnHyry ivhVy
-s. jI. ky. isMG
iKdrwxy dI Fwb (sRI mukqsr swihb)
-s. bohV isMG m`lx
srihMd Piqh : &wrsI dy smkwlI
ieiqhwskwrW dI zbwnI
-fw. blvMq isMG
Cotw G`lUGwrw
-ismrjIq isMG
Kwlsw rwj dw bhwdr XoDw :
srdwr hrI isMG nlUAw
-bIbI rjvMq kOr
gurbwxI-aupdyS smJwaux ivc shweI
KyqI krn dI purwxI ivDI
-s. krm isMG
sMgq dw sMklp
-fw. SmSyr isMG
cVHdI klw dw sMklp
-fw. jsbIr isMG
shj (shj sMklp) dI pRwcIn ivcwrDwrw
dw ivSlySxwqmk AiDAYn
-s. jgjIq isMG
nSy dw nukswn
-bIbI mnjIq kOr l`Kpur
^wlsw dIvwn suswietI, hWgkWg
-s. jYqyg isMG AnMq
gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI :
Koj qy sMBwvnw
-jQy. joigMdr isMG
gwgr c swgr--39
-fw. ieMdrjIq isMG gogAwxI
o
vwr bwbw bMdw isMG bhwdr (kivqw)
-s. rxjIq isMG Awzwd
^brnwmw
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr vhIr srgrmIAW

3
4
8
18
23
26
36
43
51
55
60
65
74
78
83
87
90
91
94

gurmiq pRkwS

meI 2014

Final

gurbwxI ivcwr
hir jyiT juVMdw loVIAY ijsu AgY siB invMin]
hir sjx dwvix ligAw iksY n dyeI bMin]
mwxk moqI nwmu pRB aun lgY nwhI sMin]
rMg sBy nwrwiexY jyqy min BwvMin]
jo hir loVy so kry soeI jIA krMin]
jo pRiB kIqy Awpxy syeI khIAih DMin]
Awpx lIAw jy imlY ivCuiV ikau rovMin]
swDU sMgu prwpqy nwnk rMg mwxMin]
hir jyTu rMgIlw iqsu DxI ijs kY Bwgu mQMin]4]
(pMnw 134)
pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn dyv jI mhwrwj bwrh mwhw mWJ dI ies
pwvn pauVI AMdr jyT mhIny dy s^q mOsm qy Kws vwqwvrn dy sMkyqk vrxn
duAwrw mn`K-mwqr prmwqmw dy piv`qr nwm nwl juVidAW, s`cy gurU igAwn
u
qy cMgI sMgq kridAW durl`B mn`uKw jnm s&l krn dw gurmiq gwfI mwrg
pRdwn krdy hn[ siqgurU jI Purmwn krdy hn ik jyT mhIny ivc hrI prmwqmw,
ijs dI srbSkqI mwnqw krky swry hI jIv aus A`gy Jukdy hn, mn`K-mwqr
u
aus dy piv`qr nwm nwl hI juVnw cwhIdw hY[ jykr Asl s`jx pCwx ky aus
dw p`lw PV leIey qW auh Srn pey mn`uK dI r`iKAw zrUr krdw hY qy jIv
iksy duAwrw bMnyH jwx dw fr nhIN rihMdw[ dUjy SbdW ivc mn`uK pRBU-nwm nwl
juV ky jmW dI PwhI jW qRws qoN bicAw rihMdw hY[ gurU pwqSwh jI kQn krdy
hn ik prmwqmw dw nwm Aijhw kImqI moqI hY ijs jIv pRwpq kr lvy qW
ieh aus qoN koeI vI sMnH lw ky Koh nhIN skdw[ nwm cyqy r`Kx krky prmwqmw dy
ijMny vI rMg hn auh swry ies nwl juVn vwly cMgy l`gdy hn Bwv nwm nwl
juVn vwlw hr Gtnw jW vrqwry sihj rUp c lYNdw hoieAw pRSwn nhIN hudw[
y
M
siqgurU jI q`qswr bKSdy hoey PurmwauNdy hn ik prmwqmw jo cwhuMdw hY[ auhI
krdw hY, auh ijvyN jIvW qoN krwauNdw hY jIv auvyN krdy hn[ ijnHW mn`uKW ieh
mihsUs ho jWdw hY auh Aijhy suBwgy-jn huMdy hn ijnHW mwlk Awpxw bxw
lYNdw hY[ aunHW SoBw, DMnqw dy pwqr AwKo[ nwl joV lYxw aus mwlk dI
ikrpw-b^iSS duAwrw hI ho skdw hY[ jykr mn`uK dy isrP Awpxy Xqn
Pldwiek ho skdy hox qW iPr auh mwlk qoN ikauN iv`CVngy qy ikauN roxgy? swDU
Bwv s`cy gurU dw swQ iml jwvy qd hI rUhwnI jIvn iml skdw hY ijs ivc
Asl AnMd hY[ ijs mn`uK dy m`Qy dy Bwg pRgt hox, mnu`Kw jIvn rUpI jyT dw
mhInw aus leI duKdweI nhIN blik rMgIlw qy AnMddwiek hY[

gurmiq pRkwS

43210987654321
43210987654321
43210987654321
43210987654321
43210987654321
43210987654321

Final

sMpwdkI

meI 2014

ikrq

bRihmMf dI auqpqI qy pswry jykr gOr nwl vwicAw jwvy qW


ies dy kx-kx ivc ikrq ivcrdI nzr AwauNdI hY[ ies bRihmMf dw
hr jIv Akwl purK v`loN b^SI ikrq ivc l`gw nzrIN pYNdw hY[ CotyCoty pMCI Awpxy suMdr-suMdr rYx-bsyry (AwlHxy) bxwaux dI ikrq ivc
l`gy dUroN-dUroN qIlw-qIlw iek`Tw krdy hn[ jdoN ienHW AwlHixAW ivc
bot pYdw huMdy hn qW aunHW dy Awhwr leI dUr-dUr qk aufwrIAW mwr ky
Kwx leI kuJ nw kuJ ilAw ky botW dy mUMh ivc pwauNdy hn[ ieh nzwrw
hr iek mnu`K ivsmwd ivc lY AwauNdw hY[ iesy qrHW swfI DrqI
Awpxy hI ivsmwd ivc AwpxI ikrq kr rhI hY[ sUrj dy duAwly
c`kr lwaux dI ikrq jykr DrqI Bu`l jwvy qW ies suMdr bRihmMf dw
AMq ho jwvygw[ ie`QoN qk ik iek Cotw ijhw jIv kIVI vI Awpxy Coty
ijhy jIvn ivc kdy vI ivhlI bYTI nzrIN nhIN AwauNdI[ g`l kI,
bRihmMf dI hr SYA AwpxI-AwpxI ikrq ivc l`gI hoeI hY[ Akwl
purK ies swry bRihmMf dy pswry dw krqw hox krky sB qoN v`fw
ikrqI mMinAw igAw hY, ikauNik auh ibnW Arwm kIiqAW hr pl
AwpxI ikrq ivc l`gw rihMdw hY[ bRihmMf ivc hr smyN iqMn kMm ie`ko
smyN lgwqwr c`ldy rihMdy hn-- cIzW dw pYdw hoxw, ivkws hoxw qy
Kqm hoxw[ ieh smW Awid kwl qoN ibnw ruky lgwqwr c`l irhw hY[
Akwl purK dy iesy ikrqI suBwA kwrn sRI gurU nwnk dyv jI ny aus
krqw/krqwr dw ivSySx id`qw hY[ gurbwxI ivc Akwl purK dy
ies krqwrI gux dw vyrvw QW-QW id`qw igAw hY[
ikrq-vMf dy AwDwr qy smwj cwr vrgW ivc vMifAw igAw,
ijs qihq ie`k vrg v`lNo Awpxy Awp swry smwj nwloN ibhqr krwr
dy id`qw igAw Aqy smwj dy bwkI lokW dI ik`qw vMf kr ky aunHW
Awpxy Zulwm bxw ilAw igAw[ ies nwl kudrq v`loN qYA kIqy inXmW
ivc ivGn ipAw[ ieh vrg ikrq krn dI QW ivhly bYT ky dUsirAW

Final

gurmiq pRkwS

meI 2014

dI ikrq ivc sMnH lgwaux l`g ipAw[ sRI gurU nwnk dyv jI dy smyN qk
ieh burweI smwj leI nwsUr bx geI[ mnu`K hI mnu`K qy zulm krn
l`gw[ AwpxI KuShwlI leI dUsry mnu`KW dw SoSx krn l`gw[ mnu`KW dI
pSUAW vWg KrId-E-ProKq hox l`g peI[ ies pRivrqI ny kudrq dI
swjI ies rMgIn dunIAw mYlw kr ky r`K id`qw[
sRI gurU nwnk dyv jI ny mnu`Kqw ivc PYl rhy ies kohV dUr
krn leI iqMn isDWq kwiem kIqy-- nwm jpo, ikrq kro qy vMf Cko[
ienHW iqMn mhwn isDWqW qy hI sRI gurU nwnk dyv jI ny isK Drm dI
sQwpnw kIqI[ ienHW isDWqW ny smwj ivc izkrXog kRWqI ilAWdI[
jykr AsIN nwm ismrn dy isDWq fUMGweI nwl dyKdy hW qW sw
BgqI lihr dOrwn AweI kRWqI BlI-BWq mihsUs ho jWdI hY[ ienHW
isDWqW ADIn hI gurU swihbwn ny lokweI smJwieAw ik pRBU dy nwmismrn leI sw Gr-bwr C`f ky jMglW-byilAW c Btkx dI loV
nhIN[ auh Akwl purK prmwqmw swfy idlW AMdr vsdw hY[ bs! loV
hY sw Awpxy idlW AMdr JwqI mwrn dI, idlW Su`D krn dI, ies
AMdr lokweI leI drd mihsUs krn dI[ ikrq C`f ky jMglW
byilAW ivc ivhlV bx ky GuMmx Aqy Awpxy Awhwr leI dUsirAW qy
boJ bxn nwl Akwl purK KuS nhIN huMdw, ikauNik ikrqI Akwl purK
qW ikrqI mnu`K hI cMgw l`gdw hY[ BgqI lihr dI auqpqI vI mu`K
qOr qy aunHW hmlwvwrW ivru`D hoeI sI jo bwhroN Aw ky Awp ikrq krn
dI QW dUsirAW dI kIqI ikrq lu`t lYNdy sn Aqy dUsirAW Awpxy
qoN GtIAw smJ ky AwpxI syvw krvwauxw h`k smJdy sn[
lu`t-ku`t dw iSkwr ho rhI lokweI jwigRq krn leI ikrqI
mhWpurS swhmxy Awey[ ieh ikrq kridAW hoieAW pRBU dI ausqiq
ivc lIn rihMdy sn[ gurU swihbwn qoN ielwvw Bgq swihbwn ny vI
Awp lokweI leI au~cw-su`cw mwfl pyS kr ky ikrq dI mhwnqw
drswieAw, ijs kwrn auh lokweI ivc hrmn-ipAwry ho gey[ ienHW
mhWpurKW ny lokweI prmwqmw dI pRymw-BgqI dI Et pRdwn krvw
ky hr iek ikrq krn v`l pRyirAw[ ies nwl smwj ivc nvIN
jwigRqI pYdw hoeI, smwj ivc nvW suDwr AwieAw[ ieh koeI Awswn

Final

gurmiq pRkwS

meI 2014

kwrj nhIN sI[ BgqI lihr dy sMcwlkW ies mwrg qy c`lidAW


AnykW musIbqW dw swhmxw krnw ipAw[ ies lihr dy sMcwlk
jwq-pwq, aUc-nIc, vrg-vMf Aqy AYS-pRsqI dI izMdgI qoN kohW
dUr sn[ AKOqI svrn jwqW dw kihr ienHW qy jMm ky tu`itAw[
pujwrI vrg ienHW dy sKq ivroD ivc sI[ Gor sMGrS qoN bwAd ij`q
imhnqI ikrqI vrg dI hoeI[ ies dy nwl Bgq swihbwn dI swrI
dunIAw ivc jY-jY kwr PYl geI[ sRI gurU gRMQ swihb ivclI bwxI
sw kdy ivhlV vrg dI g`l krdI mihsUs nhIN huMdI[ imswl vjoN
Bgq kbIr jI ny qwxw qxidAW, Bgq nwmdyv jI ny k`pVy rMgidAW
Aqy Bgq rivdws jI ny ju`qIAW gMFidAW ikrq dI mhwnqw
drswauNidAW hoieAW Akwl purK dI ArwDnw kr ky is`D kIqw ik
ikrq BgqI ivc koeI ivGn nhIN pwauNdI, sgoN pRBU dI nyVqw
mihsUs krn ivc shweI huMdI hY[ ikrq nwl hI smwj dI auswrI
ivc Awpxw Xogdwn pwieAw jw skdw hY:
nwmw khY iqlocnw muK qy rwmu sMm@wil]
hwQ pwau kir kwmu sBu cIqu inrMjn nwil]
(pMnw 1375)
gurU swihbwn ny smwj syD dyx dy nwl-nwl Awp vI ienHW
isDWqW pUrn rUp ivc Dwrn kIqw[ sRI gurU nwnk dyv jI ny vpwr,
nOkrI, KyqI Awid ikrq kridAW smwj shI idSw-inrdyS id`qy[
gurU swihb ny ^ud gRihsq ivc rihMidAW ikrq kr ky ikrq dI
mhwnqw drswieAw[ aunHW ny ikrq gurmiq jIvn dw pRDwn q`q
mMnidAW swDk leI inXm kwiem kIqw hY:
Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie]
(pMnw 1245)
gurmiq dw audyS sdw hI ivhlVW dy ault hY[ gurmiq ivc
smwj pRqI mnu`K dI izMmyvwrI brIkI nwl smJwieAw igAw hY[ gurU
swihbwn ny smwj qoN BgOVw krn vwlI Aqy ivhly bYT ky dUijAW qy boJ
bxn vwlI ibrqI Kqm kr ky ikrq krn dy isDWq dI sQwpnw
kIqI hY[ sRI gurU Arjn dyv jI dw Purmwn hY:
audmu kryidAw jIau qMU kmwvidAw suK BuMcu]

Final

gurmiq pRkwS

meI 2014

iDAwieidAw qMU pRBU imlu nwnk auqrI icMq]


(pMnw 522)
gurU swihbwn ny AwpxI bwxI dy nwl-nwl hor mhWpurSW dI bwxI
vI sMBwilAw[ ieho bwxI sRI gurU gRMQ swihb dy rUp ivc swrI dunIAw
nwm jpx, ikrq krn Aqy vMf Ckx dw aupdyS dy rhI hY[ nwm
jpidAW kIqI geI s`cI-su`cI ikrq vMf ky Ckx ArQwq AwpxI
kmweI iv`coN AwpxI iv`q Anuswr loVvMdW dIAW zrUrqW pUrw krn
leI dsvMD dyxw hI gurmiq dw pRmu`K isDWq hY[ sw ies g`l dw vI
Kws iDAwn r`Kxw cwhIdw hY ik corI, T`gI, byeImwnI, DoKybwzI,
irSvqKorI, smgilMg, blYk mwrkIitMg Awid swDnW nwl iek`TI
kIqI geI kmweI ikrq nhIN ikhw jw skdw[ dyiKAw jw irhw hY
ik A`jklH hr koeI kMm qoN jIA curw irhw hY, pr rwqo-rwq AmIr vI
hoxw cwhudw hY Aqy AmIr vI ieqnw ik swrI dunIAw dI dOlq hI Awpxy
M
bYNk KwiqAW ivc jmHw krnw cwhudw hY, BwvyN auh dOlq swrI izMdgI aus
M
dy kMm nw Awvy[ ies qrHW dI dOlq izAwdw ikrq dI kmweI nwl
iek`TI nhIN kIqI huMdI[ A`j bhuq swry ivhlVW ny vI ikrq qoN ip`Cw
Cufw ky Gr-Gr jw ky mMgx dw kMm PV ilAw hY, jo ik gurmiq dy
srwsr ault hY[ Aijhy ivhlVW dI vI koeI kmI nhIN, jo AigAwnqw
ivc gRsI hoeI lokweI smwijk, AwriQk Aqy mwnisk p`KoN lu`t rhy
hn[ ies kwrj leI ipRMt mIfIAw Aqy ielYktRoink mIfIAw dw vI
BrpUr lwhw ilAw jw irhw hY[ Awm lokW ivc psr rhI kMm-corI dI
mnoibrqI Aijhy lokW dI hI dyx hY[ ies mnoibrqI T`lH pwauxw hI
A`j dy smyN dI mu`K loV hY[
ikrq krnw mnu`K r``bI AwdyS hY[ AwE! pRx krIey ik AsI
swry rl-iml ky ivhlVpuxy, inkMmypx Aqy kMmcor mwniskqw vwly
lokW qoN KihVw Cufw ky gurU swihbwn dy b^Sy isDWq-- nwm jpo, ikrq
kro Aqy vMf Cko qy ft ky pihrw dyvWgy[

gurmiq pRkwS

meI 2014

gurmiq Aqy mnu`KI AiDkwr

Final

-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr*


ies qoN pihlW ik ieh jwxn dw Xqn krIey ik gurmiq ArQwq
gurU nwnk &ls&w Bwv gurbwxI ivc mnu`KI AiDkwrW bwry kI aupdyS
kIqw igAw hY[ mnu`KI AiDkwr kI Aqy ikauN? ies bwry sMKyp rUp ivc
jwxnw Aqy ivcwrnw Xog hovygw qW jo h`Qly mjmUn dw shI mulMkx ho
sky[ ieh kudrq kwdr dI Swndwr Swhkwr rcnw hY Aqy ieh pswrw
kIqw pswau eyko kvwau ] Anuswr ie`ko vwr ivc prmwqmw ny
AwpxI cmqkwrI klw nwl hoNd ivc ilAWdw[ mnu`K dy pwlx-poSx,
rihx-sihx Aqy su`K-shUlqW leI Anyk BWqI bnspqI, pSU-pMCI,
mn prcwvy leI Pul-bUt, dirAw, phwV Aqy pMjW q`qW ivcoN iksy iek
`
y
jW do jW ijAwdw q`qW dI Gwt-vwD kwrn hox vwlIAW bImwrIAW dy
ielwj leI Anyk BWq dIAW jVHIAW-bUtIAW pYdw kr id`qIAW Aqy aus
dy jIvn bsr krn leI pvx pwxI AgnI pwqwl ] iqsu ivic DrqI
Qwip rKI Drm swl ] Anuswr mwqw Driq mhqu ] dI rcnw kr
id`qI[ Anyk pRkwr dIAW ru`qW bxw id`qIAW[ EprI ijhI nzr
mwridAW sp`St ho jWdw hY ik mnu`K Akwl purK dI Swndwr Aqy
Adu`qI klw-ikRq hY[ auho hI aus dw isrjxhwrw, pRiqpwlk, rozI
idhMd, rwzk rhIm hY[ eyku ipqw eyks ky hm bwirk hox kwrn
swry mnu`K brwbr hn[ koeI aUc-nIc nhIN, iksy ivSys AiDkwr
pRwpq nhIN, AY jI nw hm auqm nIc n miDm hir srxwgiq hir ky
log] hn[ iksy iksy dw AiDkwr-h`k Kohx dw h`k nhIN hY[ iksy
au~qy AwpxI mrzI Tosx dw AiDkwr nhIN hY[ hW! BweIcwrw, sihhoNd,
AwpsI pRym-ipAwr, sihxSIlqw, sWJIvwlqw, sdBwvnw, iek dUsry
dw Awdr, mwx-siqkwr Awid mnu`KI sdgux hn, ijnHW nwl mnu`Kqw
dI izMdgI suhwvxI Aqy mwxnXog bx jwvygI, mu`Fly qOr au~qy gYrq,
gOrv Aqy svYmwx nwl jIaUx dw h`k, mnu`KI brwbrI, zmIr dI
*swbkw pRDwn, SRo.gu.pR.kmytI, sRI AMimRqsr[ mo: 9915805100

Final

gurmiq pRkwS

meI 2014

AzwdI, AwpxI mrzI dw Drm Dwrn krn jW nw Dwrn krn dI


AzwdI, is`iKAw dw AiDkwr, AwpxI mrzI dI ikrq krn, ikrq dw
Xog ievzwnw hwsl krn dw h`k, AwpxI mrzI dI rwjnIqk soc
A^iqAwr krn dw h`k, jwbr qy zulmI rwj vgwh mwrn Aqy hlymI
rwj dI sQwpnw dw h`k, ishq dw h`k, kulI, gulI qQw julI dw
h`k, AwpxI bwq kih skx Bwv bolx dw h`k (Awpxy ivcwr pRgt
krn dw h`k), Awpxy s``iBAwcwr, ivrsy, BwSw, pihrwvy, dI r`iKAw
dw h`k, kwn dy swhmxy brwbrI Awid kuJ mu`Fly mnu`KI AiDkwr hn
jo suqyisD hI jwq, Drm, rMg, nsl, iK`qy Awid qoN auqWh au~T ky hr
iek leI jnm-is`D AiDkwr hI hn[ iksy vI mnu`K jW SkqI ienHW
AiDkwrW dw hnx krn/Kohx dw AiDkwr nhIN hY prMqU sMswr ivc SurU
qoN hI vrqwrw ies dy ault hI irhw hY[ pdwrQvwdI rucIAW dw iSkwr
ho ky mnu`K mnu`K dw hI vYrI ho igAw hY Aqy auh mwnvI au~c kdrWkImqW iqlWjlI dy ky dirMdgI dy rwh pY igAw hY[ iek qrHW nwl
mnu`K Awpxy Awp dw hI duSmx bx igAw hY[ bs, ieho hI sMswrkduKWq dw v`fw kwrn hY[ ielwkweI vwqwvrx, ru`qW, phwVI jW mYdwnI
BU-mMfl Awid kwrn k`d, rUp, rMg Aqy Anyk pRkwrI bolIAW Aqy
BwSwvW Aqy rihx-sihx dy FMg-qrIky qQw s`iBAwcwr Awid hoNd ivc
Aw gey[ ijauN-ijauN mnu`K ivkws krdw igAw, aus soJI AwauNdI
geI, iqauN-iqauN aus ivc loB, lwlc, aUc-nIc, qkVy-mwVy, kwlygory, rUpvwn-krUp, grIb-AmIr Awid bwry aus dy ivcwr Aqy soc
bxdI geI[ mnu`K pihlW Coty-Coty prvwrW, iPr Coty-Coty gr`upW, iPr
hOlI-hOlI v`K-v`K nslW, jwqW, DrmW, kOmW Aqy v`K-v`K mulkW ivc
vMifAw igAw[ sMswr ivc mnu`K mnu`K au~qy Aqy iek mulk dUjy mulk
au~qy BwrU Aqy kwbz hox Aqy aus dI lu`t-ku`t krn l`g ipAw[ ies
qrHW mnu`Kqw dw Gwx kIqw jwx l`g ipAw Aqy mulkW-mulkW drimAwn
Gmswn dy Xu`D hoey, ijs ivc byqhwSw ^Un vhwieAw igAw[ keI lok
mihlW-mwVIAW dy mwlk bx gey Aqy keI Ju`gIAW-JONpVIAW qQw
sVkW dy iknwirAw au~qy rihx leI mjbUr ho gey[ kuJ ku rwjy Aqy
bhuq BwrI igxqI ivc aunHW dI prjw bx geI[ Brw Brw dw, pu`qr
ipau dw, ipau pu`qr dw, mW DI dI, s`s h Aqy h s`s dI, nnwx

Final

gurmiq pRkwS

10

meI 2014

BrjweI Aqy BrjweI nnwx dI eIrKw, haumYN, lwlc qy dYS kwrn


duSmx bxn l`g peI[ mnu`K kudrq dI ivSwl Aqy suMdr, rMg-ibrMgI
dunIAw ivc rihMidAW hoieAW vI Awpxy mwVy l`CxW Aqy GtIAw soc
kwrn Awpxy Awp ivc AMdroN duPwV ho igAw[ dUsirAW dy mnu`KI
AiDkwrW dw Gwx krn dy nwl-nwl auh ^ud dy AiDkwrW dw vI kwql
bx igAw[ hlwkU, jMgyz Kwn, nwdr, Aihmd Swh AbdwlI, bwbr qoN
&ru^sIAr qk Aqy auprMq ieMglYNf dy AMgryzW ny mnu`Kqw dw v`fy p`Dr
au~qy Gwx kIqw Aqy l`KW inrdoS Aqy Boly-Bwly lokW dw byihAweI Aqy
bydrdI nwl AjweIN ^Un vhwieAw[ mnu`KI AiDkwrW dI g`l qW C`fo
ienHW swry inrdeI zwlmW Aqy jwbrW ny mnu`Kqw dw hI SryAwm kqley-Awm kIqw[ hwlwq ibAwn kridAW rUh kMbdI hY[ kI auh
vwikAw hI mnu`K sn? dirMdy sn jW jMglI ^UMKwr jwnvrW dI hI AMSvMS sn? Bwrq au~qy 712 eI: ivc pihlW muhMmd ibn kwsm ny hmlw
kIqw Aqy iPr v`K-v`K DwVvIAW v`loN hmilAW dw ieh islislw
lgwqwr c`ldw igAw Aqy AMq ie`Qy 1192 eI: ivc ieslwmI rwj
sQwipq ho igAw Aqy ie`Qy bVw lMmw smW mnu`KI AiDkwr qW kI mnu`Kqw
hI bydrdI nwl qihs-nihs kIqw jWdw irhw hYp[ auprMq iPrMgIAW
dw rwj sQwipq ho igAw, ijnHW ny muZlW v`loN kIqy gey Asih Aqy
Akih julmW vI mwq pw id`qI, mnu`Kqw kMbw id`qw[ lokW dw Drm,
ArQ, jwn-mwl, gYrq Aqy AxK qbwh kIqw jWdw irhw[ ipClI
sdI ivc hoey do mhW-Xu`DW 1914-1919 eI: Aqy 1939-1945
eI: dOrwn l`KW lokW dw jwnI Aqy mwlI nukswn kIqw igAw[ mnu`KI ^Un
dIAW ndIAW vhweIAW geIAW Aqy mnu`Kqw Srmswr kr id`qw[
ies sB kuJ v`l iDAwn kridAW hI XU.AYn.E. v`loN mnu`KI AiDkwrW
bwry ivcwirAw igAw Aqy kuJ PYsly kIqy gey[
lMmw smW sMswr do v`fy blwkW-- AmrIkn blwk Aqy
rSIAn blwk ivc vMf id`qw igAw Aqy TMfI jMg dOrwn bhuq BwrI
jwnI-mwlI nukswn hoieAw[ ienHW dohW blwkW dI AgvweI krn vwly
AmrIkw Aqy rUs ny sMswr dy ivkwsSIl Aqy Aivkisq dySW AwpxI
AMnHI lu`t leI mMfI bxw ilAw[ mnu`KI AiDkwrW dw sB qoN v`D Sor
mcwaux vwly ienHW dySW v`loN hI v`fI p`Dr au~qy mwnvI kdrW-kImqW dw

Final

gurmiq pRkwS

11

meI 2014

Gwx kIqw igAw Aqy mnu`KI AiDkwr qW kI inrdoS qy BolI-BwlI


mnu`Kqw dw vI ^Un AjweIN vhwieAw igAw[ A`j AmrIkw v`loN AwpxI
srdwrI kwiem krn ih`q ijs Swqrqw Aqy byihXweI nwl ieslwmI
mulkW AMdr rwj plty krvwey jw rhy hn Aqy iek mulk dUsry ivru`D
ikvyN KVw kIqw jw irhw hY, ieh swry sMswr dy swhmxy hY[ Asl ivc
jykr brIkI nwl vyiKAw jwvy qW mnu`KI AiDkwrW dw sB qoN v`D rOlw
pwaux Aqy ienHW leI QoQI icMqw pRgt krn vwlIAW ienHW SkqIAW v`lNo
hI sB qoN v`D mnuKI AiDkwrW dw Gwx kIqw igAw hY[ ies dy nwl hI
`
sMswr dI ieh vI At`l s`cweI hY ik hr mulk ivc v`sx vwlIAW G`t
igxqIAW v`lNo mnuKI AiDkwrW, AwpxI BwSw, Drm, s`iBAwcwr, ivrwsq,
`
ieiqhws qQw AwpxI hoNd-hsqI bcwaux leI bhuq BwrI j`d-jihd
o
kIqI jw rhI hY[ G`t igxqIAW ic`ty idn luitAw, kuitAw Aqy bypq
`
`
`
kIqw jw irhw hY[ ies j`d-jihd dOrwn ienHW G`t igxqIAW v`lNo bhuq
o
BwrI kurbwnIAW Aqy ShIdIAW id`qIAW jw rhIAW hn[
ijs qrHW au~pr d`isAw igAw hY ik dUjy mhW-Xu`D ivc hoey BwrI
jwnI-mwlI nukswn mu`K r`KidAW sMXukq rwStr dy jrnl iejlws
ny 1948 eI: ivc Universal Declaration of Human Rights ivSv
mnu`KI AiDkwrW dI r`iKAw sMbMDI AYlwnnwmw pws kIqw[ auprMq
1950 eI: ivc ies iek AMqrrwStrI kwn dI Skl dy id`qI
geI, ijs dw ArQ mnu`K dy kuJ AiDkwrW dI r`iKAw krn sbMDI
auprwly krnw sI[ aunHW hI auprwilAW dy snmu`K Bwrq ny vI mnu`KI
AiDkwrW dI rwKI krn ih`q kwn bxwieAw Aqy ies kwrj dI dyKryK leI rwStrI mnu`KI AiDkwr kimSn dI sQwpnw 1993 eI:
ivc kIqI geI[ ies auprMq swry sUibAW ivc rwj mnu`KI AiDkwr
kimSn sQwipq kIqy gey[ sMswr Br ivc hr swl 10 dsMbr
mnu`KI AiDkwr idvs mnwieAw jWdw hY[ sMXukq rwStr ny ies
AYlwnnwmy ivc jIvn dIAW 61 m`dW Swml kIqw hY[
AMqrrwStrI p`Dr au~qy jdoN AsIN nzr mwrdy hW qW sp`St ho jWdw
hY ik aukq AYlwnnwmw bhuq swriQk Aqy kwrgr is`D nhIN ho sikAw, sgoN
AmrIkw vrgy SkqISwlI dySW dI kTpuqlI bx ky hI rih igAw hY[
sMswr ivc byksUr Aqy AxBol lokW dw KUn vhwieAw jw irhw hY[ AnykW

Final

gurmiq pRkwS

12

meI 2014

dySW ivc rwjplty krvwey jw rhy hn[ ijvyN iksy iskMdr-ey-Awzm,


ibsmwrk, nYplIAn bonwpwrt, ihtlr Aqy muslInI vrgy jrvwixAW ny
o
o
swry sMswr Awpxw Zulwm bxwaux ih`q inrdoS lokW dy ^Un dIAW ndIAW
vhw id`qIAW sn prMqU auh pUrI qrHW AsPl ho ky, izMdgI qoN hwr ky, KwlI
h`Q sMswr qoN cly gey[ aunW v`lNo kIqy gey byqhwSw julmW Aqy AjweIN vhwey
H
^Un dy D`by sdw leI sMswr dy ieiqhws klMikq kr gey Aqy mnuKI cyqnw
`
sdw leI z^mI kr ky sdw vihMdw rihx vwlw nwsUr C`f gey[ bs, ausy
qrHW, ienHW pUrI qrHW ivkisq dySW v`lNo kIqw jw irhw hY[ sMswr dy
ivkwsSIl Aqy Aivkisq dySW auh AwpxI mMfI bxw ky AMnI lut dw
H `
iSkwr bxw rhy hn[ ijhVw vI QoVI ijhI AxK, gYrq Aqy gOrv dI g`l
krdw hY au~Qy hI rwj plty krvw id`qy jWdy hn[ rwStrI mnuKI AiDkwr
`
kimSn vI koeI bhuqy kwrgr Aqy swriQk isD nhIN ho rhy sgoN ijAwdw
krky rwj clw rhI hkUmq dy h`Q Toky hI bx ky duKI jnqw dy A`lyH z^mW
au~qy mlHm-p`tI krnoN Asmr`Q hI rih rhy hn[ ie`k g`l sp`St hY ik h`k
au~qy Cwpw mwrn vwlw h`k QwlI ivc Dr ky koeI vI Aqy kdI vI dyx leI
iqAwr nhIN hovgw[ ieh pRwpq krny pYNdy hn Aqy ies leI sMGrS zrUrI
y
hY[ siqgurW v`lNo b^iSAw BgqI Aqy SkqI qQw sMq-ispwhI dw
mhwn isDWq iesy g`l dw lKwiek hY[ iksy Swier ny TIk hI ikhw hY ik
Apnw h`k pwny ky lIey hm byzwr BI ho jwqy hYN[ hm buJy lok hYN, hm
AMgwr BI ho jwqy hYN[ kwn dI g`l qW bhuqw krky ikqwbI Aqy kwgzI
kwrvweI hI bx ky rih jWdI hY[ ienHW dI pRwpqI leI sMGrS krn,
hwlwq Xog mhOl, swrQk vwqwvrn, soc Aqy mwnisk dSw bxwauxI
hovgI[ gurmiq ivc ies sB kuJ leI Xog, shI Aqy swrQk aupbMD hY[
y
sMswr pRis`D ivdvwn i&lws&r rUso dw kihxw hY ik Man is born
free but everywhere he is in chains ArQwq mnuK jnm qoN Azwd hI
`
hudw hY prMqU smwj AMdr v`K-v`K kwrnW krky bMDnW ivc bMinHAw jWdw
M
o
hY, Bwv Azwd nhIN sgoN iek Zulwm hI bx jWdw hY[ pR. lwskI ny
o
AzwdI pUrw Kulwpx dyx qoN ienkwr kridAW ikhw hY ik Your
` H
freedom ends where your nose ends Bwv AzwdI dI iek sImw hY[
aus sImw pwr krogy qW qusIN iksy dUsry dI AzwdI ivc dKlAMdwz
ho rhy hovg[ Bwv bylgwm AzwdI dUsirAW dI brbwdI ho inbVdI hY[
o y

Final

gurmiq pRkwS

13

meI 2014

mnu`K dw jIvn moty qOr au~qy do ih`isAW ivc vMifAw jWdw hY-AiDAwqimk Aqy sMswrk[ dovyN hI nwlo-nwl c`ldy hn[ dohW dw hI
sMquilq ivkws zrUrI hY[ ieh vI pUrI qrHW sp`St hY ik dovyN iksm
dw jIvn Azwd nhIN hY[ AnykW bMDnW ivc fr, BYA, loB, lwlc,
moh-jwl, ie`CwvW, lwlswvW, jwbrW dy D`ky Aqy byienswPI, lwcwrI
kwrn krm-kWfW Aqy lutyirAW (pujwrIvwd) dI lu`t-ku`t Aqy jwbr
rwjkI SkqIAW dw iSkwr huMdw hoieAw mnu`K burI qrHW ZulwmI dIAW
zMjIrW ivc jkiVAw rihMdw hY Aqy dohW hI AiDAwqimk Aqy sMswrk
KyqrW ivc ZulwmI hI Bogdw hY[
13vIN-14vIN sdI ivc Bwrq AMdr BgqI lihr smyN mnu`K
keI iksm dy smwijk Aqy Dwrimk bMDnW qoN mukq krwaux ih`q
Bgq swihbwn v`loN Avwz bulMd kIqI geI[ BwrqI smwj dI cwr
vrxW (K`qrI, bRwhmx, SUdr, vYS) Aqy mnu`KI izMdgI cwr AwSrmW
(bRhmcwrIAw, gRihsQ, bwxpRsq Aqy sMinAws) ivc gYr kudrqI Aqy
AnYiqk vMf kr ky, ie`k vrg swry AiDkwr dy ky pUjxXog bxw
id`qw Aqy dUjy vrg pwsoN swry AiDkwr Koh ky aus nIc, nPrq krn
Xog, kyvl syvw krn vwlw hyTly drjy dw Zulwm (ACUq) bxw id`qw[
75 swl qoN v`fyrI aumr dy bzurgW jbrI sMinAws leI jMglW ivc
Byj ky aunHW Ku`lHI izMdgI jIaUx dy h`k qoN hI vWJw kr id`qw[ ieh
BwrqI smwj dy iek AqI mh`qvpUrn Aqy bhuq v`fy ih`sy dy mnu`KI
AiDkwrW au~qy ic`ty idn iGxwauxw fwkw hI sI[ bs, qMg Awmd bjMg
Awmd dI khwvq Anuswr aunHW mhwn kRWqIkwrI Bgq swihbwn ny aus
gYr-kudrqI bRwhmxI-soc Aqy vrqwry sKq cuxOqI id`qI Aqy hr
Kyqr ivc aunHW au~c AiDkwrW dy mwlkW Aqy au~c-jwqIAW dy TykydwrW
Aqy aunHW dI srpRsqI krn vwlI rwj SkqI llkwirAw Aqy BWj
id`qI Aqy ieh swbq kr id`qw ik koeI vI mnu`K aU~c jW nIc nhIN hY
sgoN gux Avgux smwin hih ij Awip kIqy krqwir] vwlI ivcwr
hI shI Aqy TIk hY[ mhwn smwj suDwrk Aqy kRWqIkwrI BgqW dI
bwxI sRI gurU gRMQ swihb ivc drj hY[ ies qrHW vrx-vMf krky
kMm-ik`qw vI nIXq kr id`qw igAw[ kS`qrI (K`qrI) rwj krygw,
bRwhmx sB dw gurU qQw sB qoN au~qm iv`idAw dw h`kdwr, vYS

Final

gurmiq pRkwS

14

meI 2014

ikrq vpwr Aqy SUdr sB dw syvwdwr, prMqU aus pws koeI smwijk,
AwriQk, Dwrimk Aqy rwjnIqk AiDkwr nhIN hovygw[ ies qrHW aus
dI izMdgI nrk Aqy Aiq dI ZulwmI vwlI pSUAW qoN vI bdqr ho
geI[ ies qoN v`fw mnu`KI AiDkwrW au~qy hor kI fwkw mwirAw jw skdw
hY? bs, ieh Aiq dy inMdxXog Aqy iGxwauxy hwlwq sn[
swfy sRI gurU nwnk dyv jI (pRkwS 1469 eI:) v`loN AiDAwqimk
Aqy sMswrk jIvn ivc mukMml mnu`KI AiDkwrW dI pRwpqI leI Avwz
bulMd kIqI geI; AKMf joq pRcMf kr id`qI[ gurU swihbwn ny sMswr
AwdrSk bxwaux leI iek mukMml &ls&w gurmiq &ls&w
b^iSAw[ iek sMpUrn kRWqI (Dwrimk, smwijk, AwriQk Aqy
rwjnIqk) dw mu`F biJAw Aqy ies qrHW swirAW leI swry AiDkwr
Aqy mnu`KI brwbrI vwlI kRWqI dw ArMB kIqw[ lokW AMdr mnu`KI
AiDkwrW bwry cyqnw pYdw kIqI geI Aqy AiDAwqimk Aqy sMswrk
AzwdIAW dI iek nvIN ienklwbI joq jgweI[
srsrI nzr mwridAW hI smJ pY jWdI hY ik gurmiq mnu`K dy
mrzI dy pihnx, Kwx, pIx, suikRq kr ky KuShwl qy pRPuilq jIvn
bqIq krn, pUrw ivkisq gRihsQ jIvn bqIq krn, rwj-Bwg dw
mwlk bxn, ikrq kr ky Dnvwn bxn vwlw, AwpxI g`l kihx qQw
Awpxy ivcwr pRgt krn, nr-mdIn (iesqrI-mrd) dy brwbrI
vwlw jIvn jIaUx, purK mih nwir nwir mih purKw bUJhu bRhm
igAwnI ] sMquilq jIvn Bwv nw iksy frwaux Aqy nw hI iksy qoN
frn, BY kwhU kau dyq nih nih BY mwnq Awn] vwlw haumYN-hMkwr
rihq praupkwrI jIvn bqIq krn vwlw, svYmwx, gYrq qy gOrvmeI,
jy jIvY piq lQI jwie ] sBu hrwmu jyqw ikCu Kwie ] sihxSIlqw
Aqy Azwd zmIr vwlw jIvn jIaUx dw h`k XkInI bxwauNdI hY[
siqgurU jI hr Kyqr ivc mnu`K Ku`lHI Cot nhIN idMdy sgoN ijs jIvnjugq nwl mnu`K dw smwijk jW AiDAwqimk qOr au~qy in`jI jW smwjk
nukswn huMdw hovy, gurbwxI aus bylgwm, Ku`lHypx vwly jIvn qQw AMnHI
AzwdI dI AwigAw nhIN idMdI, bwbw horu Kwxw KusI KuAwru ] ijqu KwDY
qnu pIVIAY mn mih clih ivkwr ] qQw bwbw horu pYnxu KusI KuAwru
] ijqu pYDY qnu pIVIAY mn mih clih ivkwr ] Bwv gurmiq mnu`K

gurmiq pRkwS

15

meI 2014

sIl, sMjm, sMqoK Aqy sbr vwlw jIvn bqIq krn leI pRyrdI hY[
gurmiq Awpxw h`k pRwpq krn leI mnu`K au~dm-auprwlw qQw
j`do-jihd krn vwlw Aqy jykr h`kW au~qy fwkw pYNdw hovy qW aunHW dI
r`iKAw dw auprwlw krn Bwv h`kW dI pRwpqI leI jUJ mrn leI
vI pRyirq krdI hY[ ie`QoN qk ik jykr iksy mnu`K jW jwbr rwjymhwrwjy jW bwdSwh v`loN lokW dy h`kW au~qy fwkw mwirAw jWdw hovy, aunHW
dw jwnI-mwlI nukswn kIqw jWdw hovy qW ij`Qy gurU jI mnu`K Aijhy
jwbr vqIry ivru`D ftx leI pRyrdy hn, jbY bwx lwgXo qbY ros
jwgXo] au~Qy r`b aulHwmw dyx qoN vI guryz nhIN krdy[ ies qoN
ielwvw BgqW ny qW ie`QoN qk vI Akwl purK kih id`qw, Awip n
dyhu q lyvau mMgy] ik jykr suqyisD pRwpqI nw hoeI qW mYN zor nwl mMg
ky lY lvWgw[ Bgq nwmdyv jI ny ie`QoN qk vI kih id`qw ik ieh jwq
AiBmwnI, Drm dy Tykydwr mY SUdr kihMdy hn Aqy mY prmwqmw dy
ismrn qoN vrjdy hn qW ies ivc myrw jo inrwdr huMdw hY auh qW hY
hI prMqU ies nwl qyrI pYj, qyrI au~cqm SkqI vI cuxOqI hY:

Final

sUdu sUdu kir mwir auTwieE khw krau bwp bITulw ]1]
mUey hUey jau mukiq dyhugy mukiq n jwnY koielw ]
ey pMfIAw mo kau FyF khq qyrI pYj ipCMaufI hoielw ](pMnw 1292)

sMswr dw ieiqhws gvwh hY ik mnu`K Awpxy leI mnu`KI


AiDkwr sQwipq krn leI bhuq lMmw Aqy muSklW BirAw sMGrS
krnw ipAw hY[ mnu`K ie`k smwijk jIv ikhw jWdw hY[ isRStI dy
hor jIvW qoN Awpxy Awp inKyVn Aqy ASr&-aul-mKlUkwq dw
drjw hwsl krn leI mnu`K keI p`DrW au~qy j`do-jihd krnI peI
hY[ jMglI Xu`g ivc dUjy jwnvrW qoN Aqy kudrqI Aw&qW qoN rwKI krn
leI ies Anyk sMktW dw swhmxw krnw ipAw hovygw[ jMglI Xu`g
ivc lMmw smW j`do-jihd krn qoN bwAd mnu`K p`Qr Xu`g qk ApiVAw
qy iPr smwijk jIvn dI rcnw krn leI ies l`KW swl l`gy hoxgy[
s`iBAk smwj dI rcnw hox nwl mnu`K keI AiDkwr vI pRwpq hoey
qy keI pwbMdIAW vI aus qy l`gIAW[ hux auh AwpxI mrzI dw mwlk
nhIN sI[ hux auh iek v`fy prvwr dw AMg sI[ aus dIAW keI
izMmyvwrIAW qy &rz vI sn[ jdoN koeI mnu`K AwpxI izMmyvwrI qoN

Final

gurmiq pRkwS

16

meI 2014

munkr huMdw hY jW smwj dI pwbMdI qoVdw hY[ ies qrHW krn nwl
dUjy iksy mnu`K dy AiDkwrW dI aulMGxw huMdI hY[ ies leI aus szw
vI iml skdI sI[ ies Xu`g ivc mnu`KI soc qoN mnu`KI AiDkwrW
bcwaux dI loV sI[ ies qoN bwAd rwjnIqk Xu`g ivc zwlm rwjy
mnu`KI AiDkwrW leI ^qrw bx gey[ iek rwjw jdoN dUjy rwj qy hmlw
krdw qW aus vyly mnu`KI AiDkwrW dI bhuq aulMGxw huMdI sI[
ies vyly mnuK iek-dUjy AiDkwr dyx ivc nhIN sgoN dUjy au~qy
`
AiDkwr jmwaux ivc ivSvws r`Kdw sI[ ZulwmI Aqy swmrwjvwd dy ies
dOr ivc rwjnIqk AzwdI dIAW lVweIAW qW lVIAW jWdIAW rhIAW sn
pr mnuKI AiDkwrW dI Avwz gurU swihbwn Aqy Kwlsw pMQ qoN isvwey hor
`
iksy v`lNo vI kdy nhIN sI auTweI geI[ ieh Avwz 20vIN sdI ivc lok
rwj sQwipq hox kwrn auBrn l`gI[ sB qoN pihlW sMXkq rwStr ny
u
dUjy ivSv-XuD ivc mnuK qy hoey zulmW vyK ky 10 dsMbr, 1948 eI:
`
`
ivSv ivAwpI mnuKI AiDkwr kwn dI GoSxw kIqI[
`
gurbwxI mnu`KI brwbrI, srb`q dw Blw Aqy ivSv ivAwpI sWJ,
sihxSIlqw Aqy SWqI dw sMdyS idMdI hY[ mnu`KI AiDkwrW dy p`K qoN
vI gurbwxI dI mhwnqw BlI pRkwr is`D huMdI hY[ gurbwxI ivc A`j qoN
pMj sdIAW pihlW mukMml mnu`KI AiDkwrW mwnqw id`qI geI Aqy
mnu`KI AiDkwrW dy hnx ivru`D zordwr Avwz hI nhIN auTweI geI sgoN
ies dI sQwpqI leI hzwrW ShIdIAW dy ky l`gBg do sdIAW qk lMmw
sMGrS vI kIqw igAw[ ies leI gurbwxI dy nwl-nwl swrw is`K
ieiqhws vI mnu`KI AiDkwrW leI lVI geI jMg dw iek jIauNdwjwgdw sbUq hY[ gurbwxI ivc mnu`K dy srvp`KI AiDkwrW dI mMg kIqI
geI hY[ ies ivc ivAkqIgq, prvwirk, smwijk, AwriQk, Dwrimk
Aqy rwjnIqk hr qrHW dy AiDkwr Swml hn[ sMXukq rwStr ny ijvyN
dUjy ivSv-Xu`D dy zulmW vyK ky mnu`KI AiDkwrW dw hokw id`qw iesy
qrHW sRI gurU nwnk dyv jI ny eymnwbwd ivc hoey kql-ey-Awm vyK
ky 16vIN sdI ivc mnu`KI AiDkwrW dI aulMGxw inMidAw Aqy Akwl
purK vI aulWBw id`qw Aqy mnu`K dI jwn-mwl dI rwKI leI zordwr
SbdW ivc AwiKAw:
Kurwswn Ksmwnw kIAw ihMdusqwnu frwieAw ]

gurmiq pRkwS

17

meI 2014

AwpY dosu n dyeI krqw jmu kir muglu cVwieAw ]


eyqI mwr peI krlwxy qYN kI drdu n AwieAw ]1]
krqw qUM sBnw kw soeI ]
jy skqw skqy kau mwry qw min rosu n hoeI ]1] rhwau ]
skqw sIhu mwry pY vgY KsmY sw pursweI ]
(pMnw 360)

mnu`KI AiDkwrW leI gurbwxI ivc bhuq fUMGweI Aqy ivsiqRq


p`Dr qy vrxn kIqw igAw hY[ gurbwxI dIAW nzrW ivc swry mnu`K
prmwqmw dI AMS hn[ ies leI aunHW dw bhuq v`fw mh`qv hY[ hr
mnu`K ie`zq nwl jIx QIx dw Aqy suK pRwpq krn dw h`k hY[
duinAwvI pdwrQW au~qy Aqy kudrqI swDnW qy sB mnu`KW dw brwbr dw
h`k hY[ swry mnu`K brwbr hn, koeI aUc-nIc jW cMgw-mMdw nhIN[
swirAW ivc aus iek prmwqmw dw hI nUr hY[ ausy dw jIvn id`qw
hoieAw hY[gurbwxI dw aupdyS ies qrHW hY:

Final

Avil Alh nUru aupwieAw kudriq ky sB bMdy ]


eyk nUr qy sBu jgu aupijAw kaun Bly ko mMdy]

(pMnw 1349)

ies leI jwq-pwq dI vMf Aqy jwq-pwq dw Aihsws inrmUl


hY, gYr kudrqI hY[ jdoN prmwqmw hI sB dw sroq hY qW jwq-pwq dw
koeI AwDwr nhIN hY[ ieh Swqr mnu`KI soc dI kwF hY[ ies qy &^r
krnw jW idRVHqw nwl pihrw dyxw dUjy ivAkqIAW dy AiDkwrW qy Cwpw
mwrnw hY[ iksy ivAkqI Awpxy Awp au~cw smJx Aqy dUijAW
nIvW smJx dw koeI AiDkwr nhIN hY[ auh dUijAW pwsoN AwpxI eIn
nhIN mMnvw skdw, iksy dw idl nhIN duKw skdw hY[ gurbwxI dw
mhWvwk hY:
jwiq kw grbu n kir mUrK gvwrw ]
iesu grb qy clih bhuqu ivkwrw ]
(pMnw 1127)
qQw:
ieku iPkw n gwlwie sBnw mY scw DxI ]
ihAwau n kYhI Twih mwxk sB Amolvy ]129]
sBnw mn mwixk Twhxu mUil mcWgvw ]
jy qau iprIAw dI isk ihAwau n Twhy khI dw ]130](pMnw 1384)

cldw...

gurmiq pRkwS

18

meI 2014

ikrqIAW dy hnHyry ivhVy


-s. jI. ky. isMG

Final

ifptI kimSnr*
roSnI KuSI Aqy KuShwlI dI inSwnI smiJAw jWdw hY[ roSn
ivhiVAW ivc hI KuSIAW mnwaux leI lok iek`Ty ho ky n`cdy, gwauNdy Aqy
JUmdy hn[ mwqm, hnHry nwl juiVAw hoieAw hY[ ZmI, audwsI Aqy ibpqw
y
vyly AsIN dIp buJw idMdy hW[ iesy krky roSnI dI sw hmySW aufIk rihMdI
hY[ lMmy sMGrSW Aqy kurbwnIAW auprMq hI v`K-v`K iksm dy AwgUAW Aqy
pYZbrW ny ieh sunhw id`qw ik swry mnuK jnm qoN hI brwbr hn Aqy aunW
M
y
`
H
dy h`k vI ie`ko ijhy hn[ ies ivcwrDwrw bsqIvwd inzwm ivruD r`j
`
ky pRcwirAw igAw Aqy Gol krdIAW rwStrI qwkqW v`lNo Awpxy lokW nwl
vwAdw kIqw igAw ik lut-Ksut Aqy Asmwnqw qy AwDwirq rwjnIqk
`
`
FWcw Fih-FyrI krn auprMq swry lokW brwbrqw dy AiDkwr id`qy
jwxgy[ ienHW nv Azwd smwjW/dySW ny auBrdIAW kOmI qwkqW audY hudy
M
sUrj nwl qSbIh dy ky lMmw smW lokW ivc Brmjwl bxweI r`iKAw ik
ikrqIAW Aqy ikswnW dw smW Awaux vwlw hY[ lut-Ksut dw smW bIq
`
`
cuikAw hY[ hr mzdUr kwrKwny dI mwlkI ivc ih`sdwr hovgw Aqy hr
`
y
y
ikswn KyqW dw rwjw hovgw[ pr Aijhw kuJ vI nhIN vwpirAw[ pUry ivSv
y
ivc ikrqIAW Aqy ikswnW dI AwriQk hwlq pqlI hY Aqy swfy dyS ivc
Aksr mzdUr smwijk idRStI qoN vI hyTlIAW sRxIAW nwl sMbiDq hox
y
M
kwrn Ajy vI qrs dy pwqr hn[
jykr ipCWh muV ky vyiKAw jwvy qW ATwrHvIN sdI dIAW AmrIkw
Aqy &rWs dIAW kRWqIkwrI qbdIlIAW dy bwvjUd mzdUrW dI lu`tKsu`t auvyN hI c`ldI rhI[ hwlWik ienHW rwjnIqk GolW ny mnu`Kqw dI
smwnqw Aqy brwbrqw dw pRcwr kIqw sI, pr aus smyN ivkisq
hoieAw pUMjIvwdI FWcw Awpxy munwPy hor vDwauNdw hoieAw mzdUrW dw
SoSx krdw irhw[ kwr^winAW ivc kMm dw smW inSicq nw hox kwrn
*1554, sYktr 38-bI, cMfIgVH[ mo: 9814067632

Final

gurmiq pRkwS

19

meI 2014

srmweydwrW v`D auqpwdn dw lwlc mzdUrW qoN hor v`D GMty kMm krwaux
leI aukswauNdw sI[ ies siQqI qoN qMg Aw ky AmrIkw dy mzdUr sMgTnW
ny ieh PYslw kIqw ik 1 meI, 1886 iSkwgo Sihr dy hyA mwrkIt
sukAr ivc mzdUrW leI A`T GMty kMm krn dI ivvsQw leI v`fy p`Dr
y
qy ros muzwhrw kIqw jwvygw[ iSkwgo dI sYNtrl lybr XUnIAn ny dyS Br
ivc mzdUr sMgTnW nwl qwlmyl kr ky iek v`fy ros pRdrSn dw ieMqzwm
kIqw[ auDr srkwr Aqy pUjIpqIAW v`lNo rwj SkqI dy shwry ies ivdroh
M
Bry pRdrSn kuclx dy puKqw ieMqzwm kr ley gey[ ieh auh smW sI
jd pUjIvwdI inzwm AwpxI iSKr v`l vD irhw sI[ iesy krky ivvsQw
M
mzdUr h`kW dy p`K ivc nhIN sI[
hyA mwrkIt sukyAr ivc mzdUr nyqwvW dy AwKrI BwSx
dOrwn pulIs v`loN golIAW clw id`qIAW geIAW[ iek bMb Dmwkw hox
nwl swry pwsy hPVw-dPVI m`c geI[ mzdUr nyqwvW ip`Cy B`j ky
igR&qwr kIqw igAw[ srkwr v`loN bhwnw ieh bxwieAw igAw ik
golIAW Aqy bMb mzdUrW v`loN clwey gey hn[ A`T mzdUr nyqwvW qy
swizS kql Dwrw ADIn muk`dmw clw ky mOq dI szw suxweI geI[
cwr mzdUr nyqwvW 11 nvMbr, 1887 &WsI dy id`qI geI[ ienHW
mzdUr ShIdW dy AMqm sskwr ivc koeI pMj l`K lokW ny mwqm jlUs
k`iFAw, ijs AmrIkw dIAW A^bwrW ny audNo qk dw sB qoN v`fw jlUs
AYlwinAw[ srkwr ny smyN dI nbz pCwxidAW hoieAW bwkI mzdUr
nyqwvW dI szw 1893 eI: ivc muAwP kr id`qw[ pUry AmrIkw ivc
mzdUrW dy kMm dw smW v`D qoN v`D A`T GMty inSicq kr id`qw igAw[
mzdUrW dy kMm dw smW inSicq krwaux ip`Cy vI v`fw qrk sI ik cOvI
GMitAW iv`cNo A`T GMty hr mnuK sOx leI cwhIdy hn[ A`T GMty kMm
`
krn auprMq rihMdy A`T GMty aus Awpxy prvwr leI zrUrI loVINdy
hn[ hyA mwrkIt sukAr dw 1 meI, 1886 dw jlsw mzdUrW dy
y
muFly AiDkwrW dI ikqwb dw srvrk hY[ swry dySW dy mzdUr iesy idn
`
iSkwgo dy ienHW ShIdW SrDWjlI Arpx krdy hn[
ivSv ivc jo sB cMgw au~sirAw nzr Aw irhw hY, auh ikrqIAW dI
imhnq dI aupj hY[ inzwmW dy suBwA BwvyN ikho ijhy vI rhy hox pr SurU
qoN hI dunIAw sMvwrn Aqy mnuKI jIvn leI cMgy swDn pYdw krn ivc
`

Final

gurmiq pRkwS

20

meI 2014

mzdUrW ny Aihm BUimkw inBweI hY[ phwVW dIAW tIsIAW qoN lMGdIAW
sVkW Aqy phwV cIrdIAW rylvy lweInW ikrqIAW ny swfy leI auswirAw[
jMglW KyqIXog bxw ky mnuK dw pyt Brn dw kwrj ikrqIAW ny Awpxy
`
h`QIN kIqw[ lokW dy Kwx, pIx Aqy pihnx qk dIAW swrIAW vsqW dI
pYdwieS ikrqIAW dy isrjk h`QW ny kIqI[ dunIAw KuShwl bxwaux dy
kwrj ivc mzdUrW dy fuly ^Un-psIny mwipAw nhIN jw skdw[ iesy krky
`
is`K Drm dy bwnI sRI gurU nwnk dyv jI ny AwpxI bwxI ivc ikrq au~qm
Aqy AwdrXog sQwn id`qw hY[ ies dy bwvjUd AsIN aunW h`QW dw siqkwr
H
ikauN nhIN krdy? ijnHW KyqW qoN kwrKwinAW qk AwpxI psIny BrI
imhnq-muSkq nwl swfI sB dI izMdgI sOKI kIqI? mzdUr-p`KI khwaux
`
vwly auh inzwm, ijnHW mzdUr SkqIAW iek`Ty kr ky s`qw hiQAweI, auh
vI mzdUrW lut-Ksut dy FWcy qoN mukq krwaux ivc AsPl rhy[ lokW
`
`
dy nW qy c`l rhy AwDuink rwjnIqk pRbDW ivc vI lut-Ksut Aqy munwPy
M
`
`
dw auhI bIj Pl irhw hY jo sdIAW pihlW au~igAw sI[
jykr ikrqI aus dw psInw su`kx qoN pihlW aujrq nhIN
imldI qW smJo ik aus nwl inAW nhIN ho irhw[ swry dySW ivc hI
ikswn Aqy ikrqI AOKy hn[ ivkisq dySW ivc vI sw ieh vKryvW
sp`St ivKweI idMdw hY pr ienHW dySW ivc kwimAW sMgiTq Kyqr
kwrn bhuq swry auh lwB iml jWdy hn ijnHW nwl aunHW dI izMdgI dy
AwKrI vrHy sOKy bIq jWdy hn[ swfy dyS ivc KyqI mzdUrW/ikswnW Aqy
Coty-v`fy ksibAW ivc kMm krdy ikrqIAW leI jIvn inrbwh dy
swDn auplbD nhIN hn[ bhuqI v`soN KyqI ivc kMm krdI hox kwrn,
mzdUrW leI jIvn bImw Aqy ishq shUlqW nWh dy brwbr hn[ buFwpy
ivc inrbwh leI AwriQk sur`iKAw nhIN hY[ kMm krn dy GMty Ajy vI
inSicq nhIN hn[ mwlk BwvyN auh dukwn dw hI ikauN nw hovy, aus dI
mnSw Awpxy kirMdy qoN v`D qoN v`D kMm lYx dI huMdI hY[ Kyq mzdUrW dI
idhwVI idn cVHdy nwl SurU ho jWdI hY Aqy idn iCpx nwl hI Kqm
huMdI hY[ KyqW ivc kMm krn vwly mzdUrW leI qW idn-rwq dw vI koeI
Prk nhIN hY[ snAqW ivc kwimAW dI sur`iKAw Aksr AxgOlI
rihMdI hY[ ipCly swl jlMDr Sihr ivc iek snAqI XUint dI cwr
mMizlw iemwrq dy Fih-FyrI hox nwl drjnW mzdUr mlby Q`ly d`b ky

Final

gurmiq pRkwS

21

meI 2014

mwry gey[ mwlk mzdUrW bcwaux dI bjwey Awpxw swmwn sMBwlx


ivc ruJ gey[ mlby ivc d`bIAW mzdUrW dIAW lwSW k`Fx pUrw
hPqw l`g igAw[ ievyN sYNkVy Kyq mzdUr hr swl itaUbvYlW dIAW
KUhIAW fUMGIAW krdy jW KyqI dy hor kMm krdy sur`iKAw swDnW dI
AxhoNd kwrn mwry jWdy hn[ bwvjUd srkwrI hdwieqW Aqy inXmW dy,
kwimAW bYTx, Awrwm krn Aqy pIx vwly pwxI vrgIAW mu`FlIAW
shUlqW muh`eIAw krn ivc vI v`fIAW aulMGxwvW huMdIAW hn[
AwriQk ivkws dy hr kMm ivc ikrqIAW dI Aihm BUimkw huMdI
hY[ KyqI AwDwirq hrw ienklwb jW snAqI qr`kI iksy vI rUp ivc
ikrqIAW dI h`f-BMnvI imhnq qoN ibnW sMBv nhIN sI[ jdoN ivkws
dI au~cI dr kwrn GrylU auqpwdn dy Awkwr pRcwirAw jWdw hY qW
AsIN Bu`l jWdy hW ik ies ivkws nwl Awmdn dI nw-brwbrI vDI hY[
jykr ies ivkws dw audyS smUihk huMdw qW KyqI Aqy snAqI mzdUrW
dy jIvn p`Dr vI au~cw cu`ikAw jw skdw sI[ swfy dyS dy 52
audXoigk GrwixAW dw dyS dI iek iqhweI dOlq qy kbzw hY[ ienHW
dw rihx-sihx purwxy rwjy-mhwrwijAW dy AYSo-Arwm qoN v`D ky hY[
iek iqhweI AbwdI ijhVI grIbI dI ryKw qoN Q`ly nrk vwlI izMdgI
jIaUx leI mjbUr hY, auh swrI ikrqIAW Aqy grIb ikswnW dI hY[
ivSv pRis`D AwksPorf XUnIvristI v`loN 22 dySW dy grIb kwimAW
dy jIvn p`Dr dw srvyKx kIqw igAw hY, ijs Anuswr Bwrq Awpxy
ikrqIAW dI grIbI Gtwaux ivc nypwl, bMglwdyS Aqy rvWfW vrgy
mulkW qoN vI ip`Cy hY[ grIbI ryKw Kqm krn leI hwly pMjwh swl
hor l`g skdy hn[ sVkW qy roVI ku`tx vwilAW kwrW qy cVHx dw
mOkw kdoN imlygw? Kyq ivc muS`kq kr ky Anwj pYdw krn vwly ikrqI
kdoN iF`f BrvW Kwxw imlygw? kpwh pYdw krn vwly kwimAW kdoN
ipMfw F`kx leI loVINdw k`pVw imlygw? bhu-mMizly PlYt auswrn vwly
mzdUrW kdoN AwpxI C`q imlygI? swfy dyS leI ieh v`fIAW
cuxOqIAW hn, ijs iv`coN sPl ho ky pwr lMGxw kiTn iemiqhwn hY[
AMqrrwStrI p`Dr qy ikrqIAW/kwimAW sMgiTq krn dIAW
koiSSW qoN ikqy pihly 1699 eI: ivc sRI gurU goibMd isMG jI ny dyS
dy v`K-v`K ih`isAW qoN Awey lqwVy Aqy grIb lokW zulm i^lwP ftx

Final

gurmiq pRkwS

22

meI 2014

leI pRyirq kIqw[ aus smyN vYswKI dw v`fw iek`T r`bI Aqy AlokwrI
Gtnw sI[ dsm ipqw ny grIb Aqy mzdUr kOmW iek`Ty kr ky
sMgiTq rUp ivc zulm ivr`uD lVx leI joS BirAw[ pUry ivSv ivc
ieh iek invyklw Xqn sI, ij`Qy lwcwr, grIb Aqy ikrqI ikswnW
aus smyN dI zwlm hkUmq ivru`D KVw kIqw[ iesy kwrn au~qrI
Bwrq ivc v`fI smwijk Aqy rwjnIqk qbdIlI dI SurUAwq hoeI[
is`K Drm dI buinAwd hI smwijk Asmwnqw Aqy AwriQk nwbrwbrI Kqm krn qy itkI hoeI hY[ is`K gurU sihbwn ny Awpxy
auqrwiDkwrI vI iesy ivcwrDwrw qy prK ky nwmzd kIqy[ dsm
ipqw v`loN Kwlsw pMQ dI swjnw iesy pRikRAw dI iS^r sI[ ikrqIAW/
kwimAW dw svYmwx nwl jIauxw iesy Dwrnw nwl Atu`t rUp ivc juiVAw
hoieAw hY[ iesy leI mzdUr idvs dI mh`qqw swfy leI hor vI
izAwdw hY[ 1 meI, 1886 eI: dw bIj Asl ivc sRI AnMdpur
swihb ivKy pihlW hI bIijAw jw cu`kw sI[
hux dyKxw hY ik ieho ijhI lwswnI Kwlsw prMprw dy bwvjUd AsIN
mzdUrW Aqy kwimAW dy muFly AiDkwrW/h`kW pRqI ikMny ku sucq hW? gYr`
y
srkwrI Aqy smwj syvI sMsQwvW v`lNo ies vrg pRqI swfI audwsInqw
Aqy Aksr ho rhIAW aulGxwvW gMBIrqw nwl lYxw cwhIdw hY[ slwnw
M
iek irport nSr kIqI jwvy, ijs ivc jwq-pwq Aqy AwriQk AwDwr
qy ho rhy ivqkirAW aujwgr kIqw jwvy Aqy mwVy pRbDW kwrn iSkwr
M
hoey kwimAW dy punrvws dy Xqn kIqy jwx[ pUry dyS hI nhIN sgoN
ivSv AsIN pMjwbI ies Kyqr ivc rwh idKw skdy hW[
mzdUrW Aqy smUh kwimAW dy ivhVy sdw cwnx rhy Aqy KuSIAW BrI
svYmwx dI izMdgI jIaux dw sB h`k hov[ ieh swfy jwgx dw smW hY[
y
jykr mzdUrW Aqy ikswnW dI izMdgI ibhqr nhIN hovgI qW ieh ivvsQw
y
vI lMmw smW jIauNdI nhIN rih skygI[ dunIAW ivc Amn, SWqI Aqy
siQrqw ies g`l qy inrBr hY ik sB kwimAW, ikswnW Aqy mzdUrW dI
izMdgI ivc suDwr kdoN Aqy ikMnw AwauNdw hY? swfy mhwn pMjwbI kvI sMq
rwm audwsI dIAW sqrW ivc kIqI ArzoeI swfI sBnW dI hY:
DrqI AMmIey qyrI bu`kl ivc cMn hor vQyry,
mgdw rhIN vy sUrjw, kMmIAW dy vyhVy[

gurmiq pRkwS

23

meI 2014

iKdrwxy dI Fwb (sRI mukqsr swihb)

Final

-s. bohV isMG m`lx*


sRI AnMdpur swihb dI cOQI lVweI ivc muZl POjW Aqy aus dy
sihXogIAW ny iek-mu`T ho ky lgwqwr iklHy A`T mhIny Gyrw pweI
r`iKAw[ iklHy AMdrlw rwSn ^qm ho igAw Aqy bwhroN rsd AwauxI bMd
ho geI[ duSmxW ny iklHy AMdr AwauNdI pwxI dI &sIl vI k`t id`qI[
isMG keI keI idn bZYr Kwxy dy lVy[ pRswdI hwQI Aqy hor kImqI
GoVy Bu`K nwl dm qoV gey[ ieqnI qMgI dy bwvjUd vI gurU jI cVHdIAW
klW ivc rhy[ gurU jI Awqm-ivSvws qy Akwl purK qy Brosw sI[
iklHy ivc keI is`K Bu`K qoN qMg Aw ky gurU swihb koloN GrW jwx dI
AwigAw mMgx l`gy[ gurU swihb ny kuJ smW rukx leI ikhw prMqU isMGW
ny iz`d kIqI[ gurU swihb ny ikhw, BweI byS`k cly jwE, prMqU sw
ilK ky dy jwE ik AsIN qyry is`K nhIN[ Bu`Ky isMGW ny J`t ieh bydwvw
ilK id`qw qy GrW cly gey[ ienHW iv`coN bhuqy mwJy dy vsnIk sn[
jd ienHW isMGW ny GrIN jw ky Awpxy Awaux dw kwrn d`isAw qW
GrW ivc mOjUd isMGxIAW (mWvW, BYxW, pqnIAW Awid) ny A`g-BbUkw
ho ky lwhnqW pweIAW[ cUVIAW pw ky Gr bYTx qy cr^y k`qx ijhy
qwAny id`qy[ mweI Bwgo jI qW jQw lY ky gurU jI dI mdd leI vI c`l
pey[ ieqny s^q Sbd sux ky auh isMG aunHIN pYrIN vwps gurU jI dI
Bwl ivc qur pey[ rsqy ivc aunHW gurU swihb dy sRI AnMdpur dw
iklHw C`fx qy aunHW dy swihbzwidAW qy mwqw jI dIAW ShIdIAW dw
pqw l`igAw[ gurU swihb cmkOr qoN bwAd mwCIvwVy, AwlmgIr, lMmy
j`tpury, rweykot, dInw-kWgV, kotkpurw, jYqo rwhIN rwmyAwxy pu`jy[
ie`Qy gurU swihb SwhI POjW dy nzdIk hI Awaux dw pqw l`gw[ ie`Qy
hI mwJy dy auh isMG gurU swihb Aw imly jo sRI AnMdpur swihb dy Gyry
smyN bydwvw ilK ky dy gey sn[ ienHW nwl Awey lwhOr drbwr dy nzdIk
smJx vwly ivcoly vI gurU swihb imly qy sUbw lwhOr nwl sulHw krn
*qrnqwrn ngr, glI nM:2, biTMfw rof, sRI mukqsr swihb[ mo:9646141243

Final

gurmiq pRkwS

24

meI 2014

dI slwh id`qI prMqU gurU swihb ny ienHW mUMh nw lwieAw qy Awpxy


GoVy jwn BweI A`fI mwr id`qI qy A`gy c`l pey[
gurU jI dy qur jwx bwAd BweI rwie isMG (jo BweI mhW isMG dy
ipqw sn) ny lkIr iK`cI qy gurU jI qoN kurbwn hox leI vMgwirAw[ ieh
isMG gurU swihb dy ip`Cy-ip`Cy qur pey[ gurU swihb ny duSmx nyVy
AwieAw jwx ky iKdrwxy dI Fwb qoN fyF-do ku iklomItr A`gy iek au~cy
it`by au~qy Awpxw itkwxw kr ilAw, ijQoN sB kuJ swP idKweI idMdw
sI[ ies AsQwn qy A`jklH gurduAwrw it`bI swihb suSoiBq hY[
isMGW ny iKdrwxy dI Fwb qy kbzw kr ky fyry lw id`qy, ijnHW ivc mwJy
dy BweI mhW isMG qy aunHW dy swQI mohrI sn[ aunHW ny Awpxy K`dr dy
cwdry qy hor bsqr nzdIkI JwVIAW qy pw ky AwpxI bhu-igxqI dw
sbUq dyx leI qMbUAW dI Skl bxw id`qI[ ies QW qy A`jklH
gurduAwrw qMbU swihb suBwiemwn hY[
ieqny ivc SwhI &OjW vI Aw phuMcIAW[ Gmswn dw Xu`D SurU ho
igAw[ ies jMg dI ivl`Kxqw ieh sI ik ieh ibnW iksy iklHy, kMD
dy Awsry qoN lVI geI[ muZl &OjW dw pihlw twkrw BweI rwie isMG
qy BweI mhW isMG dy cwlHI isMGW nwl hI hoieAw[ aunHW cwlHIAW ny AYsI
ivauNq bxweI ik ie`k-ie`k isMG AgWh twkry leI inkly, aus ip`CoN
pMj hor aus dI shwieqw leI inklx[ gurU jI au~cy it`by au~qy ieh
swrw Xu`D vyK rhy sn ik isMG ikvyN jwnW hUl rhy hn[ auh vI iq`Ky qIrW
dI vrKw krdy rhy qWik duSmx BwjV peI rhy qy isMGW dy hONsly vDy
rihx[ duSmx dI igxqI izAwdw hox dy bwvjUd vI isMG ie`k-ie`k
krky duSmx h&w-h&w ky mwrdy rhy[ isMGW dw pwxI au~qy kbzw hox
kwrn duSmxW dw bhuqI dyr aunHW dy twkry au~qy itkxw AsMBv sI[ jd
ies qrHW kw&I smW ho igAw qW vYrIAW dy lIfr ny vI ie`k qkVw h`lw
boilAw[ golIAW qy goly isMGW v`fI igxqI ivc ShId kr gey[ BweI
rwie isMG QW au~qy ShId ho gey pr aunHW dI QW BweI mhW isMG ny lY
leI[ gurU jI lgwqwr qIr clwauNdy rhy[ duSmxW ny iehI smiJAw ik
hwly is`K v`fI igxqI ivc hn[ ieh ivcwr ky nvwb ny swirAW iek
vwrI iPr h`lw bolx leI ikhw[ ies h`ly dy twkry leI iPr igAwrHW
isMG in`qry qy auh lVdy hoey ShIdI pw gey[ jd swry dy swry BweI rwie

Final

gurmiq pRkwS

25

meI 2014

isMG vwly jQy dy isMGW ny ShIdI pw leI qW gurU jI dI POj dy isMGW ny


aunHW dI QW kmwn sMBwl leI[ pwxI dw kbzw nw C`ifAw[ qurkI POj
qRyh nwl haukx l`gI[ aunHW ip`Cy muVnw hI TIk smiJAw[ ieauN SwhI
&OjW B`j geIAW[ ij`q gurU swihb dI hoeI[ iqRhweIAW muZl &OjW ny
vwps kotkpury Aw ky swh ilAw[
Xu`D dI smwpqI qy gurU swihb jwn-BweI qy svwr ho ky
isMGW smyq Xu`D vwlI jgHw qy phuMcy[ piv`qr h`QW nwl lwSW cu`kdy,
kmrk`sy nwl muKVy swP krdy Aqy sIs god ivc r`K, hr ie`k dy
kwrnwmy ivcwr ky b^iSSW krdy[ jd 39 isMGW b^iSSW vMf cu`ky
qW AKIr BweI mhW isMG kol phuMcy[ nbz qy h`Q DirAw, auh Ajy c`l
rhI sI[ gurU jI ny bIr Awsx lgw ky isMG dw sIs Awpxy piv`qr p`t
qy r`iKAw[ BweI mhW isMG dw mUMh jo lhU-luhwx sI, pUMiJAw[ aus dy
mUMh ivc jl vI cuAwieAw[ BweI mhW isMG ny nYx KolHy qy ikhw, vwh
gurU! DMn gurU!! gurU swihb ny ikhw, mhW isMGw! jo mMgxw hY mMg[
BweI mhW isMG ny ikhw, Aw^rI smyN quhwfy drSn ho gey, koeI KwihS
nhIN rhI[ gurU swihb ny iPr ikhw, kuJ qW mMg, AsIN KuS hW[
BweI mhW isMG ny ikhw, gurU swihb jy qu`Ty ho qW swfy v`loN iliKAw
bydwvw pwV idE qy swfI tu`tI gMFo[ gurU swihb ny kmrk`sy iv`coN bydwvy
vwlw kwgz k`iFAw, do toty kr id`qw qy boly, tu`tI gMFI[ BweI mhW
isMG dw BOr aufwrI mwr igAw qy rUh s`cKMf jw phuMcI[ ies AsQwn
qy A`j gurduAwrw tu`tI gMFI swihb suSoiBq hY[ ies dy nwl hI vx
dw auh dr^q kwiem hY ijs nwl gurU swihb ny GoVw bMinHAw sI[
nzdIk hI mweI Bwgo jI z^mI hwlq ivc peI sI[ aus dI m`lHmp`tI kIqI[ auh TIk ho geI qy A^Ir nMdyV (hzUr swihb) qk gurU jI
nwl rhI[ ies dI Xwdgwr gurduAwrw qMbU swihb dy nwl bxI hY[ gurU
swihb ny swry ShId hoey isMGW dw Awpxy h`QIN AMqm sskwr kIqw[
ie`Qy gurduAwrw AMgITw (ShIdgMj) swihb bixAw hoieAw hY[ gurU
swihb ny iKdrwxy dI Fwb , cwlHI mukiqAW dI DrqI mukqsr dw
vr id`qw[

gurmiq pRkwS

26

meI 2014

srihMd Piqh : &wrsI dy smkwlI ieiqhwskwrW dI zbwnI

Final

-fw. blvMq isMG*


bwbw bMdw isMG bhwdr dI AgvweI hyT 12 meI, 1710 eI:
is`KW duAwrw c`pV-icVI dy mYdwn ivc muZl sYnw au~pr Piqh qy 14
meI, 1710 eI: srihMd au~pr kbzw is`K pMQ dy ieiqhws ivc
bVw ivSyS sQwn r`Kdy hn[ srihMd dw &Ojdwr vzIr Kwn jo aus smyN
muZl sUbydwrW qoN ruqby qy qwkq ivc iksy vI qrHW G`t nhIN sI, is`K
mwniskqw ivc zulm, A`iqAwcwr qy by-ienswPI dI iGnwauxI sUrq
sI ikauNik auh sRI gurU goibMd isMG jI nwl izAwdqI krn qoN ielwvw
Coty swihbzwidAW dw nw-h`k ^Un folHx leI izMmyvwr sI[ vzIr Kwn
dy aukq zwlmwnw ivhwr kwrn dsmyS ipqw ny bwbw bMdw isMG bhwdr
muZl hkUmq dw sPwieAw krn dw imSn sONipAw sI[ is`KW ivc
kOmI p`Dr au~qy vzIr Kwn pRqI roh sI qy srihMd Sihr, jo aus dw
pRSwskI kyNdr sI, is`KW dIAW nzrW ivc gurU-mwrI ngrI sI[
h`Qly lyK rwhIN srihMd au~pr is`KW dI Piqh &wrsI dy smkwlI
ieiqhwskwrW dI zbwnI vrxn krn dI koiSS kIqI geI hY[
sFOry au~pr kbzy auprMq bwbw bMdw isMG bhwdr isMGW dI
dlyrI, dm-Km, sYink pRiqBw qy vsIilAW dw shI AMdwzw ho igAw
sI[ aus ny srkwr srihMd dy d`KxI qy cVHdy v`l dy swry prginAW
iv`coN muZl hkUmq dw sPwieAw kr id`qw sI[ auh srkwr srihMd
ADIn ielwky ivc lgwqwr mwrW mwr irhw sI[ vzIr Kwn ny aus
au~pr cVH ky Awaux dI ihMmq nhIN sI kIqI[ aus ny BWp ilAw sI ik
vzIr Kwn srihMd qoN bwhr Aw ky isMGW nwl lVweI krn qoN frdw hY[
AwiKr bwbw bMdw isMG bhwdr ny srihMd Gyrn dw PYslw kr ilAw[
iek pwsy qW aus ny sFOry qoN srihMd v`l kUc kr ilAw, dUjy pwsy
kIrqpur swihb ivc ruky hoey mJYl isMGW sunyhw Byj id`qw ik ropV
vwly pwisEN aus Aw imlx[ mJYl isMGW imlwauxw zrUrI sI
ikauNik aunHW dy Aw jwx nwl Kwlsw dl dI qwkq ivc XkInn vwDw
*fwierYktr, sRI gurU gRMQ swihb AiDAYn kyNdr, ey-1, gurU nwnk dyv XUnIvristI, sRI
AMimRqsr[ mo: 98550-57624

Final

gurmiq pRkwS

27

meI 2014

ho jwxw sI[ jdoN mJYl isMGW ny kIrqpur swihb qoN AgWh dirAw
sqluj dy nwl-nwl kdm pu`itAw qW vzIr Kwn ny ienHW dw rwh rokx
leI Syr muhMmd Kwn dI AgvweI hyT iek &Oj dwrU-is`kw qy kuJ qopW
dy ky ropV v`l rvwnw kr id`qI[ Syr muhMmd Kwn dy nwl aus dw Brw
iKzr Kwn, cwcy dy pu`q Brw nSqr Kwn qy vlI muhMmd Kwn vI ies POj
ivc Swml sn[ mJYl isMGW dy jQy qy Syr muhMmd Kwn dI POj ivckwr
ropV dy sQwn au~qy jMm ky lVweI hoeI[ mJYl isMGW dI igxqI BwvyN
QoVI sI qy bMdUkW Awid vI G`t sn pr aunHW ny mlyrIAW dI POj hwvI
hox qoN swrw idn rokI r`iKAw[ Syr muhMmd Kwn AwpxI ij`q dI pUrI
Aws sI Aqy ieh vI ivSvws sI ik auh idn cVHy isMGW mwr-mukw
dyvygw prMqU iksmq kuJ hor hI Kyf Kyf rhI sI[ jd aus ny Agly idn
Dwvw kIqw qW mlyrIey pTwn joS ivc hoS guAw ky isMGW dy moricAW dy
nzdIk phuMc gey[ ies Dwvy ivc Acwnk iKzr Kwn golI Aw l`gI
qy auh DrqI qy if`g ipAw[ aus dy if`gx dI dyr sI ik mlyrIAW dI
POj ivc BwjV pY geI[ iKzr Kwn dI loQ auTwaux dy Xqn ivc
nSqr Kwn qy vlI muhMmd Kwn mwry gey qy Syr muhMmd Kwn vI burI qrHW
z^mI ho igAw[ mlyrIey pTwnW ny bVI muSikl nwl Awpxy srdwrW
dIAW loQW auTweIAW qy mlytkotly dy rwh pY gey[ auh Awpxy ip`Cy kuJ
hiQAwr qy jMgI swmwn C`f gey jo isMGW dy h`Q Aw igAw[
hux mJYl isMGW dy jQy rwh ivc koeI rok nhIN sI qy ropV qoN
AgWh auh bwbw bMdw isMG bhwdr v`l c`l pey[ auDroN bwbw bMdw isMG
bhwdr ny pihlW C`q Aqy iPr bnUV au~qy kbzw kr ilAw sI[ ropV
ivc mJYl isMGW dI ij`q au~qy bwbw bMdw isMG bhwdr bVI KuSI hoeI
qy auh aunHW dw svwgq krn leI A`gy phuMicAw[ isMGW dy jiQAW dw
myl bnUV qy KrV dy ivckwr hoieAw qy ies KuSI ivc kVwh pRSwd
dI dyg vrqweI geI[ mJYl isMGW dy jQy hiQAwrW qoN ielwvw rsd
Awid dy Krc leI idl KolH ky mwieAw vI id`qI geI[
&wrsI dy ieiqhwskwrW srihMd dy &Ojdwr vzIr Kwn nwl
is`KW dI duSmxI qy aus pRqI roh dI Bwvnw dI Asl vjHw dw BlI-BWq
igAwn sI[ vzIr Kwn ny sRI gurU goibMd isMG jI dy do Coty mwsUm
swihbzwidAW bVI inrdYqw nwl nIhW ivc icxvw id`qw sI[ isr&
ieqnw hI nhIN, sgoN sRI gurU goibMd isMG jI au~pr AkqUbr, 1708
eI: ivc nMdyV ivKy kwiqlwnw hmlw krvwaux leI vI vzIr Kwn

Final

gurmiq pRkwS

28

meI 2014

izMmyvwr sI[ ienHW GtnwvW ny is`KW srihMd au~pr h`ly leI byh`d
auqyijq kIqw qy Dwrimk joS vI pYdw kIqw[ srihMd au~pr is`KW dI
Piqh dy hwlwqW &wrsI dy ieiqhwskwrW ny bVw suhxw klmbMd
kIqw hY[
AKbwir drbwir muA`lw dI iek ^br, jo meI, 1710 eI:
ivc bwdSwh imlI, ivc izkr hY ik is`K vzIr Kwn nwl idlI
duSmxI r`Kdy hn ikauNik aus ny sRI gurU goibMd isMG jI dy Coty
swihbzwidAW kql kr id`qw sI[ iesy krky vzIr Kwn dy swry
quA`likAW qy muhwlW ivc gVbV PYl geI sI[ ies irport ivc
d`isAw igAw hY ik is`KW kol iek l`K svwr qy pXwdy iek`Ty ho gey hn
qy ies iPrky dw Sor-Srwbw idnoN-idn vD irhw hY[ Zulwm muhIaudIn
dI gvwhI Anuswr jd bwbw bMdw isMG bhwdr dI AgvweI hyT is`KW
ny lVweI krn dw swrw swmwn iek`Tw kr ilAw qW aunHW ny swry iK`qy
ivc qrQ`lI mcw id`qI[ auh mMndw hY ik vzIr Kwn nwl duSmxI
sdkw aunHW dy sIny ivc s`l v`ijAw sI ikauNik aus ny sRI gurU goibMd
isMG jI dw kql kIqw (krvwieAw) sI[
srihMd dI Piqh qoN pihlW muZlW ivruD is`K ivdroh dw ivvrx
`
idMdw hoieAw ^w&I Kwn ilKdw hY ik bwbw bMdw isMG bhwdr ny do-iqMn
mhIinAW ivc s`q-A`T hzwr pXwdy iek`Ty kr ley sn[ Awey idn aus
dy jQy ivc vwDw hudw igAw[ hzwr ku GoV-svwr vI aus nwl Aw imly[
M
lut-mwr nwl aunW ny kwPI mwl jmHW kr ilAw, ie`QNo qk ik ATwrHW`
H
au~nI hzwr hiQAwrbMd GoV-svwr vI aus dy JMfy Q`ly iek`Ty ho gey[ hux
ieh hr pwsy mwr-DwV qy kql-E-gwrq krn l`g pey[ do-iqMn
&OjdwrW ny ienHW dw isr kuclx dI koiSS kIqI qW is`KW ny twkrw kr
ky aunW mwr mukwieAw qy bhuq swry ipMfW lut ilAw Aqy hr jgHw aunW
H
`
H
ny Awpxy Qwxydwr qy Awiml mukrr kr id`q[ hux aunW dI igxqI vD
`
y
H
ky qIh-cwlI hzwr qk phuc geI sI[ ieh lok bwdSwhI hwkmW qy
M
jgIrdwrW dy kirMidAW ilKdy rihMdy sn ik auh aunW dI ADIngI
H
kbUl krn qy Awpxy quAlikAW qoN dsq brdwr ho jwx[
`
auprokq ivvrx AslIAq dy kwPI nzdIk hY[ muhMmd kwism
lwhOrI ies ivc vwDw krdw hoieAw ilKdw hY ik QoVy smyN ivc hI
bwbw bMdw isMG bhwdr kol BwrI iek`T ho igAw qy aus ny srihMd dy
ielwky dy Aksr ipMfW qy prjw Awpxy qwby ho jwx jw sMdyS

Final

gurmiq pRkwS

29

meI 2014

ByijAw[ ies ivc koeI S`k nhIN ik bwbw bMdw isMG bhwdr ipCly
l`gBg iek swl qoN srkwr srihMd dy prginAW iek-iek kr ky
Awpxy ADIn kr irhw sI qy hux auh mukwblw krn leI srihMd dIAW
brUhW au~qy Aw bYTw sI[
&wrsI dy ieiqhwskwrW dI gvwhI Anuswr vzIr Kwn cwr
muZl &OjdwrW qoN ielwvw kuJ v`fy-v`fy izmINdwrW dI hmwieq hwsl
sI[ mwlUm huMdw hY ik aus ny musilm jnqw dIAW Dwrimk BwvnwvW
BVkwaux leI jhwd dw nwArw vI mwirAw ijs nwl srihMd dy Awspws qoN mujwihd qy gwzI vI iek`Ty kr ley sn[ qopKwny qy msq jMgI
hwQIAW dI POj qoN ielwvw coKI igxqI ivc GoV-svwr, bMdUkcI,
qIr-AMdwz qy pXwdy lwmbMd kr ley sn[ hiQAwrW qy dwrU-is`ky dI
koeI kmI nhIN sI ikauNik ies idn dI aufIk ivc aus ny ienHW dw
zKIrw jmHW kr ilAw sI[ dUjy pwsy bwbw bMdw isMG bhwdr dI AgvweI
hyT Kwlsw dl ivc iek`Ty hoey lok do-iqMn pRkwr dy sn[ pihlI SyRxI
dy auh isMG sn jo nMdyV qoN aus dy nwl Awey sn jW iPr ienHW isMGW
dy pMjwb ivcly swk-sMbMDI qy sMgI-swQI sn, jo aunHW nwl Aw imly
sn[ ienHW dy nwl pMjwb dy auh isMG vI sn jo sRI gurU goibMd isMG jI
dy audyS qoN pRyirq sn qy gurU swihb dy hukmnwmy imlidAW hI Kwlsw
dl ivc Swml hox leI c`l pey sn[ aukq SyRxI dy is`KW ivc DrmXu`D leI AnMq cwau sI[ keIAW ny hiQAwr KrIdx leI Awpxy Gr
dw swmwn qy gihxw-g`tw vyc C`ifAw sI qy keIAW ny dUxy-cOxy ivAwj
au~pr auDwr cu`ikAw sI[ dUsrI iksm dy lok isMGW dy hmdrd jW
shwiek sn[ ienHW PUlikAW vrgy is`K izmINdwrW/ cODrIAW ny
Awpxy v`loN BwVy au~qy BrqI kr ky qy hiQAwr, rsd, Krc Awid dy ky
mdd leI ByijAw sI[ qIjI iksm dy auh lok sn jo muZl AiDkwrIAW
qy ^wndwnI jgIrdwrW dy A`iqAwcwrW qy vDIkIAW qoN qMg sn[ ieh
lok bdly dI Bwvnw ADIn mOky dw Pwiedw auTwaux leI Kwlsw dl
nwl Aw rly sn[ ies SRyxI ivc sQwnk DwVvI qy lutyry vI sn jo lu`t
dy lwlc kwrn Swml hoey sn[ Kwlsw dl dI SkqI mu`K qOr qy
isrl`Q sUrimAW--mlveI, mJYl qy duAwbIey isMGW au~pr inrBr
sI[ sPbMdI leI mJYl qy mlveI isMGW dy jQy Alihdw-Alihdw
giTq kIqy gey[ mlveI is`KW dI kmwn BweI Piqh isMG, BweI krm
isMG, BweI Drm isMG, BweI AwlI isMG, BweI mwlI isMG Awid Aqy

Final

gurmiq pRkwS

30

meI 2014

mJYl isMGW dI jQydwrI BweI bwj isMG, bwbw ibnod isMG, BweI rwm
isMG, BweI Swm isMG Awid sONpI geI[ Kwlsw dl qy ies dy jiQAW
dI ingrwnI leI bwbw bMdw isMG bhwdr ny Awpxw kYNp iek au~cy it`ly
au~qy lw ilAw[
bwbw bMdw isMG bhwdr nyVy Fu`ikAw sux ky vzIr Kwn srihMd
qoN au~qr-pUrb ivc c`pV-icVI dy mYdwn ivc Aw fitAw[ Kwlsw dl
dw mukwblw krn leI srihMdI POj dy A`gy qopW, jMbUry qy rihkilAW
dI dIvwr KVHI kr id`qI[ ienHW dy iek pwsy bMdUkcI qy dUjy pwsy qIrAMdwz qy pXwdy qwienwq kr id`qy[ isMGW msq hwQIAW dy pYrW Q`ly
drV ky mwrn dw ieMqzwm vI kr ilAw[ AwiKr 24 rbIAw-aulswnI 1122 ihzrI c`pV-icVI dy mYdwn ivc donW dlW dw mukwblw
hoieAw[ jdoN Kwlsw dl Dwvw krn leI srihMdI POj v`l viDAw qW
vzIr Kwn dy qopKwny ny A`g vrHwauxI SurU kr id`qI[ jMbUirAW qy
rihkilAW ny mINh vWg AYsy goly brswey ik Kwlsw dl ivc Swml BwVy
dy lok qy lutyirAW dI BIV, jwn bcwaux leI ipCWh dOV geI[
srihMdI POj au~pr glbw pwaux leI isMGW ny zordwr h`lw qW kIqw pr
ies ivc keI isMG ShIdIAW pw gey[ jdoN jMg BKI hoeI sI qy pUrI
qulvIN lVweI ho rhI sI qW AYn mOky qy vzIr Kwn v`loN rcI swizS
dy qihq srihMd dw ihMdU dZwbwz srdwr Kwlsw dl dw swQ C`f ky
dOV igAw[ BweI bwj isMG qy BweI Swm isMG vrgy is`K srdwrW
icMqw hox l`gI ik ikDry bwzI h`QoN nw clI jwey[ aunHW ny bwbw bMdw isMG
bhwdr Kwlsw dl dI mdd au~qy Awaux dI bynqI kIqI[ ies au~qy
bwbw bMdw isMG bhwdr ny qIr-kmwn sMBwilAw qy GoVy qy svwr ho ky
mYdwn-ey-jMg ivc ku`d ipAw[ aus ny Awpxy qIr nwl AYsy inSwny PuMfy
ik jMg dw ru^ hI bdl ky r`K id`qw[
vzIr Kwn dIAW jMgI iqAwrIAW dI sUcnw idMdw hoieAw ^w&I
Kwn ilKdw hY ik vzIr Kwn ny POj iek`TI krn qy swmwn iqAwr
krn dw ieMqzwm kIqw[ cwr-pMj pRis`D &OjdwrW qy v`fy-v`fy izmINdwrW
Awpxy nwl ilAw[ golw-brUd dw zKIrw lY ky auh (is`KW dy) mukwbly
leI cVH ipAw[ aus dy nwl cwr-pMj hzwr GoV-svwr, s`q-A`T
hzwr bMdUkcI, pXwdy qy qIr-AMdwz sn[ qopKwny dw swzo-swmwn qy
msq jMgI hwQI vI sn[ muhMmd S&I vwird dy SbdW ivc, so
ksbw (c`pV-icVI) dy lwgy, jo srihMd qoN au~pr iSvwilk dy phwVI

Final

gurmiq pRkwS

31

meI 2014

ielwky v`l Cy koh qy Awbwd hY, donW iDrW dw twkrw ho igAw[


PqUhwqnwmw-ey-smdI dw lyKk Zulwm muhIaudIn mYdwn-ey-jMg dw
nkSw iK`cdw hoieAw ilKdw hY ik BwvyN vzIr Kwn ny bhwdrI qy
Afolqw dIAW SrqW pUrIAW krn vwsqy mrdwngI dI dwd id`qI qy
jMg ivc cMgy h`Q ivKwey, aus &swd Kqm krn leI pUrI koiSS
kIqI, qopW dy goilAW nwl aunHW dy moricAW qbwh krn Aqy mYdwney-jMg ivc kwiem rihx leI qlvwrW vwhux qy qIr clwaux ivc
iksy pRkwr dI lwprvwhI nw kIqI pr r`b dI mrzI qkdIr dy iKfOxy
ivc hor hI iKfOxw iqAwr kr rhI sI[ BwvyN vzIr Kwn ny msq
hwQIAW qoN ielwvw qopKwny dI vI KUb vrqoN kIqI pr isMGW dy joS A`gy
ieh sB nwkwm ho gey[ ^w&I Kwn ilKdw hY ik jdoN donoN &OjW iek dUjy
dy swhmxy AweIAW qW is`KW ny jMgI nwAry lwauxy SurU kr id`qy[ auh
vzIr Kwn dw mukwblw krn leI dOVy qy bVI bhwdrI nwl hmlw
kIqw[ cunWic auh (is`K) qlvwrW DUh ky hwQIAW au~qy cVH gey qy iek
do hwQIAW igrw vI ilAw[ muslmwn (ispwhI) bVI v`fI igxqI
ivc aunHW dy h`QoN ShId ho gey qy bhuq swry is`K vI muslmwnW dy h`QoN
mwry (ShId) gey[ is`KW ny Awpxy ivSyS jMgI hunr qy bhwdrI dy
jzby sdkw Awpxy qoN ibhqr hiQAwrW nwl lYs POj iSk`sq dyx
ivc sPlqw pweI[ mYdwn-ey-jMg dw hwl ibAwn krdw hoieAw Zulwm
muhIaudIn ilKdw hY ik nwnk-pRsq Awpxy zor sdkw A`gy vDdy gey
qy vzIr Kwn dw kwPIAw vDyry qMg kr ky qy iek`Ty ho ky ip`Cy qoN Aw ky
FwlW qlvwrW smyq iek dUjy nwl iml ky, aunHW dy isrW auqy Aw cVHy
qy pwxI dy hVH vWg ijhVw phwV dI aucweI qoN hyTW AwauNdw Awpxy zor
nwl Gwh-PUs qy kUVw-krkt Awpxy A`gy vhw ky lY jWdw hY, auh swry
jxy Dwvw bol ky vzIr Kwn dI &Oj dy drimAwnI ih`sy ivc jw vVy Aqy
bhuq swry POj dy srdwrW D`ky nwl im`tI ivc imlw id`qw[ ieauN
lgdw hY ijvyN isMG qygW DUh ky pUry joS nwl Du`s dy ky vzIr Kwn dy
qopKwny au~qy tu`t pey sn qy qopcIAW dubwrw plIqy JwVn dw mOkw hI
nw id`qw[ ies qoN ielwvw isMGW ny AwpxI ivSyS jMgI cwl mwro, dOVo,
Gyro qy mwro vI pRXog kIqw[ ies sMbMDI muhMmd S&I vwird kihMdw
hY ik pihlW qW QoVHI ijhI Jpt hox nwl aus (bwbw bMdw isMG
bhwdr) dy swQI swibkw dsqUr Anuswr B`j gey Aqy iek pRkwr dI
Piqh vzIr Kwn dI POj dy h`Q l`g geI sI, Acwnk aus jMgjU igroh

Final

gurmiq pRkwS

32

meI 2014

(is`KW) ny ip`Cy qoN pu`j ky B`jy jWdy is`KW idlwsw dy ky swirAW


iek`Tw kr ky muslmwnW dIAW s&W au~qy hmlw kr id`qw[ dIn dI
pnwh vwly mujwihdW ny bQyrI bhwdrI ivKweI prMqU AwiKr kuJ AwgUAW
dy mwry jwx kr ky vzIr Kwn dy lSkr dI hwr hoeI[
iek hor smkwlI ieiqhwskwr muhMmd kwism lwhOrI ies jMg
dw hwl ibAwn krdw hoieAw ilKdw hY ik vzIr Kwn dy lSkr dy
jvwnW ny bhwdrI dI dwd id`qI qy auh Shwdq dw jwm pI rhy sn[
ivSyS qOr qy kotly dy APgwnW, Syr muhMmd Kwn qy Kvwjw AlI ny,
ijhVy srkwr ivc ds hzwr POj dy srdwr qy BrosyXog ivAkqI sn,
ies lVweI ivc numwieAw rol Adw kIqw[ bhuq mwr-DwV mgroN Syr
muhMmd Kwn mwirAw igAw[... iesy dOrwn r`bI Bwxy Anuswr POj dy hor
srdwr vI mwry gey[ v`fI aumr dw qy kmzor hox dy bwvjUd qIr
clwaux qy swQIAW hONslw dyx dI koiSS kr irhw sI[... prMqU ijs
iksy dI aumId dI ikSqI s^q durGtnw nwl qbwh ho geI hovy aus
iPr koeI qzrbykwr mlwh vI bwhU-bl nwl A`gy nhIN iljw skdw[
AwiKrkwr (is`KW ny) hwQIAW vwlI &Oj dy srdwr vI mwr mukwieAw
qy (vzIr) Kwn dI loQ ... iek dr`Kq nwl ltkw id`qw[
Kw&I Kwn dy kQn Anuswr, muslmwnW dy jvwbI hmly dI vjHw
kwrn is`KW dy pYr auKVn dy krIb sn ik Acwnk bMdUk dI iek golI
vzIr Kwn Aw l`gI qy auh mr igAw[
&wrsI dy hor ieiqhwskwr vzIr Kwn dI mOq sMbMDI aukq
ibAwn nwl sihmq nhIN hn[ Zulwm muhIaudIn ilKdw hY ik jdoN
is`KW ny zordwr hmlw kr ky bhuq swry muZl srdwrW mOq dy Gwt
auqwr id`qw qy vzIr Kwn ny Awpxy swhmxy dw mYdwn AwdmIAW qoN KwlI
vyiKAw qW aus ny soicAw ik mOq dy ies mYdwn iv`coN Cutkwrw muSikl
hY qW aus ny iek`ly hI h`Q ivc qIr-kmwn lY ky aunHW idauAW (is`KW)
dy igrohW dy igroh iv`coN bVI koiSS nwl kuJ ku AwdmIAW mwr
mukwieAw[ AwiKr auh aunHW (is`KW) dIAW qygW nwl aus pkV-DkV
vwly rx-Kyqr ivc Shwdq dw jwm pI igAw[ qwrIiK-jhWdwr Swh
dy lyKk nUrUdIn PwrUkI ny vzIr Kwn dI mOq dw jo idRS iK`icAw hY, auh
AslIAq dy bVw nyVy hY[ auh ilKdw hY ik vzIr Kwn qy bwj isMG
dw mYdwn-ey-jMg ivc Awhmo-swhmxw ho igAw[ vzIr Kwn ny bwj
isMG llkwirAw ik AY lwAnqI! ^brdwr ho jw[ ieh kihMdy hoey

Final

gurmiq pRkwS

33

meI 2014

aus ny nyzw h`Q ivc PV ky aus v`l dy mwirAw[ aus (bwj isMG) ny auho
nyzw zurA`q nwl h`Q ivc boc ky aus Dwvw bolx vwly srdwr (vzIr
Kwn) dy GoVy dy m`Qy ivc mwirAw qy GoVw z^mI kr id`qw[ kuJ pl
bIqx auprMq aus jMgjU Kwn ny kmwn sMBwlI Aqy Awpxy qrkS iv`coN
qIr k`F ky (bwj isMG) dI bWh au~qy mwirAw[ dUjI vwr auh cwhuMdw sI
ik auh qlvwr dy ie`ko vwr nwl aus mwr mukwvy, ies leI auh
qlvwr dw mu`Tw h`Q ivc PV ky (bwj isMG) v`l jw irhw sI ik ku`d ky
aus auqy qlvwr dw vwr kry pr Piqh isMG Gwq lgw ky bYTw sI[ aus
ny imAwn iv`coN qlvwr k`F ky aus bhwdr srdwr vzIr Kwn dy moFy qy
Aijhw vwr kIqw ik ijhVw moFy qoN lY ky kmr qk clw igAw qy aus
dw isr judw ho ky zmIn qy ifg ipAw[
nUrUdIn A`gy ilKdw hY ik is`KW dy jQy ny dIndwr srdwr vzIr
Kwn kql krn mgroN iek`Ty ho ky Sihr srihMd ivc dw^l ho ky lokW
dw mwl lu`t ilAw qy slqnq dy aus Sihr A`T idnW qk qyz rPqwr
GoiVAW dy p`QrW qoVn vwly suMmW dy hyT im`tI ivc imlw id`qw[
vzIr Kwn dy mrn dI ^br sux ky srihMdI POj ivc BgdV m`c geI[
imrzw muhMmd hwirsI d`sdw hY ik ies auprMq srihMd dy lSkr
ivc ikAwmq dy idn vrgw cIk-ichwVw pY igAw[ bhuq izAwdw POjI
kql qy z^mI ho gey Aqy jo kql hoxoN bc gey auh iKMf-puMf gey[
srihMd dy lokW ny jdoN ies v`fy Pswd bwry suixAw qW ijhVw B`j
sikAw B`j ky inkl igAw Aqy ijhVw Sihr ivc rih igAw aus ny
ieh Awieq pVHI ik swry vjUd mOq dw Kwjw hn[... isvwey aunHW
muslmwnW dy koeI muslmwn bwkI nw bicAw ijhVy ihMdUAW dy vwikP
hox sdkw aunHW dy GrW ivc luky rhy[ Zulwm muhIaudIn ilKdw hY ik
srihMdI POj dI hwr dI ^br sux ky lok Sihr C`f ky dOV gey qy v`fyv`fy AwdmIAW dw kMMm-kwr brbwd ho igAw[ kuJ nmk-hlwl qy
v&wdwr lokW ny vzIr Kwn dy pu`qrW aunHW dy bwl-b`icAW smyq id`lI
phuMcw id`qw[ srkS nwnk-pRsqW ny vzIr Kwn dy h`Q pYr v`F ky Sihr
srihMd dy drvwizAW au~qy ltkw id`qw[
muhMmd hwdI kwmvwr Kwn auprokq ibAwn dI puStI krdw
ilKdw hY ik vzIr Kwn dy pu`qr, poqry, sMbMDI qy t`br Aqy srihMd
dy pIrzwdy Awpxy GrW dw mwl-Asbwb C`f ky rwjDwnI (id`lI) v`l
cly gey[ (is`K) ijhVy it`fI dl nwloN vI izAwdw sn, A`K dy Pory ivc

Final

gurmiq pRkwS

34

meI 2014

srihMd pu`j gey qy aunHW ny vzIr Kwn dI koeI do kroV rupey dI nkdI
qy mwl-m`qw Aqy aus dy nwieb su`cw nMd dw kuJ l`K rupey dw mwl qy
aus Sihr dy AmIr AwdmIAW dw byh`d nkd rupeIAw Awpxy kbzy
ivc lY ilAw[
muhMmd kwism lwhOrI dw ibAwn vI bVw iDAwnXog hY[ auh
kihMdw hY ik is`KW h`QoN srihMdI POj dI hwr dI duK BrI ^br swry
Sihr ivc PYl geI[ mwVy-moty hwkmW qy mjbUr prjw dy swh sUqy
gey[ vzIr Kwn dw v`fw pu`qr Awpxy ^zwinAW C`f ky qy Awpxy Cotyv`fy sMbMDIAW nwl lY ky Swhjhwnwbwd v`l clw igAw[... A`K dy
plkwry ivc (is`KW dy) dlW dy dl Sihr ivc Aw vVy[ Sihr ies
qrHW Gyr ilAw ijvyN bwg kMiFAW dI vwV ny[ aunHW ny hryk jgHw dy
Coty-v`fy dw mwl lu`t ilAw, Kws qOr qy vzIr Kwn dy nwieb su`cw nMd
K`qrI dy mkwnW qy mwl-m`qw lu`itAw ijvyN ik aus ny iesy idn ^wqr
mkwn bxwey hox qy mwl jmHW kIqw hovy[ su`cw nMd dy grIbW au~qy
A`iqAwcwrW sMbMDI jo muhMmd kwism lwhOrI ny lokW qoN suixAw sI Aqy
jo dYvI iensw& dw qkwzw sI, aus bwry auh kihMdw hY ik dyKo r`b iek
kmzor kIVI , lokW duKI krn vwly s`p mwrn dw kwrn qy inqwxy
m`Cr KUMKwr hwQI pwr bulwaux dw sb`b bxw idMdw hY[jo kuJ aus
Sihr dy mwSkI qoN suixAw igAw hY, auh ieh hY ik ies (su`cw nMd)
AinAweI qy ivnwSkwrI S^s ny (vzIr) Kwn dI hkUmq dy idnW ivc
grIbW au~qy ikhVy zulm jwiez nhIN Tihrwey, Bwv hr pRkwr dy zulm
kIqy Aqy ies (su`cw nMd) ny Awpxy leI Pswd dy ijhVy bIj bIjy sn,
aus dw ies Pl iml igAw[ ^w&I Kwn dI sUcnw Anuswr, swrw
jMgI swmwn qy hwQI (is`KW dy) kbzy ivc Aw gey[ jo svwr (muZl
POjI) jMg iv`coN bc ky inkly auh isrP Awpxy qn dy k`piVAW nwl hI
jwn bcw ky B`j sky[ ies lVweI ivc bySumwr pXwdy qy GoV-svwr
(is`KW dy h`QoN) mwry gey[ is`KW dw pySvw (bwbw bMdw isMG bhwdr) aunHW
dw ip`Cw krdw hoieAw srihMd phuMc igAw[
vzIr Kwn dI mOq dI ^br PYlidAW aus dI POj mYdwn C`f ky
B`j geI[ aus dI POj dw bhuq swrw jMgI swmwn-qopW, GoVy, hwQI qy
hiQAwr is`KW dy h`Q Aw igAw, ikauNik c`pV-icVI dI lVweI idn dy
qIjy pihr qk grm rhI sI, ies leI mwlUm huMdw hY ik Kwlsw dl
ny Agly idn srihMd Sihr v`l kUc kIqw[ vzIr Kwn dI hwr qy mOq

Final

gurmiq pRkwS

35

meI 2014

dy kwrn srihMd ivc pihloN hI mwqm CwieAw hoieAw sI[ vzIr Kwn
dw pu`qr Awpxy t`br lY ky pihloN hI id`lI v`l B`j igAw sI[ BwvyN
srihMd ivc isMGW dw twkrw krn vwlw koeI hor muZl srdwr nhIN sI
pr pRo&Ysr gMfw isMG Anuswr iek qop iklHy qoN kwPI dyr qk goly C`fdI
rhI ijs nwl bhuq swry isMG ShId ho gey[ isMGW ny ies inkMmw
krn leI ies dy nyVy iek au~cy Qyh qy phuMc ky bMdUkW dI AijhI vwV
JwVI ik swry qopcI aufw id`qy[ Agly idn 26 rbIA aul Avl
1122 ihzrI muqwibk 14 meI, 1710 eI: srihMd au~pr isMGW
dw pUrw kbzw ho igAw[
Kwlsw dl dy nwl bhuq swry lutry qy DwVvI vI Sihr pRvS kr
y
y
gey, ijnHW ny srihMd Sihr ivc lut mcw id`qI[ isMGW dI mwr dw
`
izAwdwqr Asr muslmwnI muhilAW ivc rihx vwly AmIrW, pIrzwidAW
`
qy mOlwixAW au~pr hoieAw ikauNik ieh lok vzIr Kwn dy bVy v`fy
smrQk sn[ isr& auh muslmwn hI bc sky ijnHW ny jW qW Bys vtw
ilAw sI jW iPr Awpxy ihMdU dosqW dy Gr ivc Srn lY leI sI[ ijnHW
muZl AmIrW, s`XdW, pTwnW, pIrzwidAW qy mOlwixAW ny hkUmq dy
hMkwr ivc lokW au~qy A`q cukI hoeI sI, aunW dy Gr-Gwt brbwd ho gey[
`
H
ie`QNo qk ik sucw nMd vrgy ihMdU K`qrIAW dy Gr vI lpyt ivc Aw gey[
`
&wrsI dy bhuq swry ieiqhwskwrW ny bwbw bMdw isMG bhwdr dI srihMd
au~pr Piqh smyN muslmwnW dIAW msijdW, mkbry, mzwr, kbrW Awid
qihs-nihs kr dyx qoN ielwvw muslmwnW dI ivAwpk p`Dr au~qy lut`
mwr qy kql-E-gwrq krn dw doSwropx kIqw hY[ pr BweI rqn isMG
(BMg) auprokq mq nwl sihmq nhIN[ auh ilKdw hY ik bwbw bMdw isMG
U
bhwdr ny srihMd au~pr kbzw kr ky ies lutx dI Kul nhIN sI
`
`
id`qI[ Sihr dI rKvwlI cwhux vwly vpwrIAW qy SwhUkwrW qoN augrwhI
vsUl leI sI[ iesy hI qrHW AKbwir-drbwir-muAlw dI ^br ijs
`
ivc srihMd dy POjdwr vzIr Kwn dy is`KW h`QNo mwry jwx dI qwrI^ id`qI
hoeI hY, aus ivc izkr hY ik bwbw bMdw isMG bhwdr ny srihMd au~pr
kbzw kr ky hukm jwrI kIqy sn ik ienswn qW kI koeI iksy jwnvr
vI nw mwry[ srihMd ivc bhuq swrIAW msIqW Aqy Kws kr ky
nkSbMdI islisly dy pRmK sU&I pIr SyK Aihmd srihMdI dw rozw SrIP
`u
A`j vI ausy qrHW kwiem hY, jo muslmwnW dy Dwrimk sQwnW ivAwpk
p`Dr au~qy qbwh kr dyx dy doS JuTlwauNdw hY[

gurmiq pRkwS

36

meI 2014

Cotw G`lUGwrw
-ismrjIq isMG*

Final

mnu`Kqw leI h`k-s`c dI lVweI lVidAW is`KW AnykW qsIhy


J`lxy pey[ iesy lVweI ADIn jdoN-jdoN is`KW v`fI igxqI ivc
jwnI-mwlI nukswn dw swhmxw krnw ipAw, aunHW GtnwvW G`lUGwry
dy nwm nwl Xwd kIqw jWdw hY[ sMn 1746 eI: ivc is`KW jdoN iesy
qrHW v`fI igxqI ivc ShId kIqw igAw aus Cotw G`lUGwrw
AwiKAw jWdw hY[ ieh G`lUGwrw mwrc mhIny qoN SurU ho ky meI mhIny
q`k lgwqwr c`ldw irhw[
lwhOr dy sUbydwr zkrIAw Kwn ny BweI qwrU isMG jI dI KopVI luhw
ky ShId krvw id`qw[ aus qoN bwAd zkrIAw Kwn Awp bVI iBAwnk
mOq mirAw[ zkrIAw Kwn dI mOq qoN bwAd aus dy pu`qrW ivc JgVw
ho igAw[ JgVy kwrn hkUmq ivc AweI kmzorI qoN is`KW ny Pwiedw
lYx leI lwhOr v`l mUMh kIqw[ ieiqhwskwr fw. hrI rwm gupqw
Anuswr is`KW ny nuSihrw Aqy mjITw dy sQwnW qy hmlw kr ky swihb
rwie, rwmw rMDwvw, krmw CInw, hr Bgq inrMjnIAw, kwzI Aihmd
Kwn KoKr, SmSIr Kwn Aqy kuJ hor cODrI, jo srkwr dI mdd Aqy
mu^brI krdy sn, ies smyN soiDAw igAw[ igAwnI krqwr isMG
klwsvwlIAw qyg Kwlsw ivc ilKdy hn :
jyhVy isMGW inq PVWvdy qy eysy gl dw KitAw Kwn BweI[
Eh isMGW dI ih`k qy rVkdy sn isMG icrW qoN vylw qkwn BweI[
rb Fb lwXw isMGW Jt kIqw cux muKbrW qeIN mukwn BweI[
Gr Gwt luty aunHW pwpIAW dy jdW mwrIAW kr vYrwn BweI[
swihb rwie nOsyrIAw mwirAw jw kIqw rwmy rDwvy dw Gwn BweI[
DMDwkr nrMjn hrBgq vwlw, Pwzl AYmd dw pUr lMGwn BweI[
kIqy kql mjITIey igl jw ky SmSr poKr kqlwn BweI[
mohrU pkVky mwirAw auTIAW qy bhuq hor BI pwr bulwn BweI[
*sMpwdk, gurmiq pRkwS Aqy gurmiq igAwn[

gurmiq pRkwS

37

meI 2014

eysy qrHW isMGW cux cux mwry vYrI cugl vfy byeImwn BweI[
fr pY igAw Awxky ivc ipMfW fr gey ihMdU muslmwn BweI[
koeI kry nw muKbrI Kwlsy qy hwkm pey BwvyN loB pwn BweI[

is`KW dy jQy s. Swm isMG nwrovwl, s. bwj isMG hloikAW, s.


krm isMG pYjgVHIAW, s. guridAwl isMG flyvwlIAw, s. gurbKS
isMG klsIAw, s. hrI isMG BMgI, s. cVq isMG, s. cMdw isMG
Sukrc`k, s. Drm isMG, s. kwlw isMG, s. iKAwlw isMG (kMg), s.
j`sw isMG rwmgVHIAw, s. j`sw isMG AwhlUvwlIAw, s. Cyjw isMG
pMjvVIAw, s. hrI isMG, s. Bomw isMG, s. jY isMG, s. hIrw isMG, s.
sdw isMG nkeI, s. mdn isMG, s. vIr isMG Awid s. kpUr isMG dI
jQydwrI hyT zwlmW soDdy hoey dyS dw dOrw kr rhy sn[ isMGW dy jQy
GuMmdy-GuMmwauNdy AYmnwbwd nyVy Aw gey[ ie`Qy swry jiQAW ny slwh
kIqI ik QoVHy idnW qk vYswKI dw idhwVw Aw irhw hY, ies vwr vYswKI
gurduAwrw roVI swihb ivKy mnweI jwey[ igAwnI krqwr isMG jI
klwsvwlIAw ilKdy hn :

Final

eysy qrHW isMG dys dI sYr krdy dOrw kr Awey duly bwr dw jI[
gujrW vwly dw izly ivc Awn vVy rMg vyKdy iPrn sMswr dw jI[
AYmnwbwd Agy nyVy Aw igAw jI kIqw hr iek srdwr dw jI[
iqMnW idnHW mylw vswKI dw ey drs kr clo drbwr dw jI[
fyry lw bYTy roVI swihb igrdy ibsrwm imlXw idn cwr dw jI[
eyQy iCVygI CyV krqwr isMGw eysy qrW sI hukm krqwr dw jI[

is`KW dy jQy vYswKI mnwaux leI roVI swihb, AYmnwbwd phuMc


gey[ jdoN ieh ^br lwhOr phuMcI qW XhIAw Kwn dy dIvwn lKpq
rwie ny Awpxy Brw jspq rwie Kws hdwieqW ByjIAW[ jspq
rwie AYmnwbwd dw POjdwr sI[ jspq rwie ny is`KW au~pr cVweI
kr id`qI[ sMn 1746 eI: ivc lwhOr dI SwhI sYnw dw mukwblw
is`KW nwl ho igAw[ Gmwswn dy Xu`D ivc BweI inbwhU isMG rMGrytw
hwQI dI pUC PV ky jspq rwie dy hwQI qy cVH igAw[ BweI
inbwhU isMG ny hody ivc bYTy jspq rwie dw isr ikrpwn dy ie`ko
vwr nwl DV nwloN Al`g kr id`qw[ SwhI sYnw mYdwn C`f ky B`j
geI[ BweI rqn isMG (BMgU) sRI gur pMQ pRkwS ivc ies Gtnw

gurmiq pRkwS

38

meI 2014

bwry ilKdy hn:


ijs idn jspiq mwr su lXo, isMGn tUt dirdR gXo[
iemnwbwd BI Shr su tUtw, auh BI Kwlsy A`Co lUtw[
bhuq ^zwnw Qw iqs swQ, lwgXo BUKy isMGn hwQ[
qO iPr rwjn rwjw jwpYN, dIsY BUpiq nWih isvwpYN[

jdoN lwhOr dy dIvwn lKpq rwie Awpxy Brw dI mOq dI ^br


phuMcI qW auh gu`sy ivc pwgl ho igAw[ aus ny sUbydwr XhIAw KW dy
pYrW ivc AwpxI pgVI su`t ky ikhw, jdoN qk mYN is`KW dw Kurw-Koj
nhIN imtwauNdw, isr qy p`g nhIN bMnHwgW! BweI rqn isMG (BMgU)
ies Gtnw dw izkr sRI gur pMQ pRkwS ivc krdy hoey ilKdy hn:
XhI bwq lKpiq sunI, iFg nvwb deI pg fwr[
Pyr Awn mYN bMDoNgo, isMGn ko pMQ gwr[
Xh prq`gXw KqRI krI, mwro isMG cVH ieq hI GrI[
AYs bcn sun nvwb aucwrw, Krco drb lY myrw swrw[

Final

ies Gtnw dw izkr igAwnI igAwn isMG pMQ pRkwS ivc


krdy hoey ilKdy hn:
jb isMGoN ny jspq mwrw[
luitE eymnwbwd inhwrw[
lKpq jwie ibjy KW pws[
pgVI isroN auqwrI Kws[
ksm auTwie khXo iem KIj[
mY jb lO isMGih inrbIj[
nih kr lYho, qb lO jwx[
pgVI DrnI isr muih Awx[

lKpq rwie ny pRiq`igAw kIqI ik auh is`KW dw bIj nws kr ky


hI swh lvygw[ igAwnI krqwr isMG klwsvwlIAw qyg Kwlsw ivc
ilKdy hn:
jdo nws kr lvWgw Kwlsy dw pg isr auqy qdoN DrWgw mYN[
POj dy mY eysy vkq jMgI bI nws hux isMGW dw krWgw mYN[
eyhnW duKI kIqw bwdSwhI qweIN jVHI ienHW dI qyl hux BrWgw mYN[
eyh pMQ rcwieAw KqrI ny hux KqrI eys hrWgw mYN[

gurmiq pRkwS

39

meI 2014

jdoN rhygw isMG dw nwm nwhIN prq qd lwhOr ivc vVWgw mYN[
Bry jor dy nwl krqwr isMGw dInI vYrIAW dy nwl lVWgw mYN[
aus ny lwhOr dy sUbydwr XhIAw Kwn dI sMmqI nwl lwhOr dIAW
POjW lwmbMd kr ilAw[ aus ny mulqwn, bhwvlpur Aqy jlMDr qoN
vI POjI mdd mMgI[ ies qoN ielwvw phwVI irAwsqW dy rwijAW vI
sucyq kr id`qw igAw ik is`KW phwVW v`l nw Awaux id`qw jwvy[
dIvwn lKpq rwie ny lwhOr ivc vsdy swry is`KW PV ky kql kr
dyx dw hukm vI dy id`qw[ sUby dy kuJ isAwxy AihlkwrW, jo is`KW nwl
hmdrdI r`Kdy sn, ny iek vPd bxwieAw[ ies vPd ivc dIvwn
kOVw m`l, dIvwn l`CI rwm, dIvwn sUrq isMG, BweI dys rwj Awid
Swml sn[ ies vPd ny gosWeI jgq Bgq dI AgvweI ivc lKpq
rwie bynqI kIqI ik auh byksUr is`KW dw kql nw kry, ikauNik aus
idn somvwr dI Amwvs dw idhwVw sI[ lKpq rwie qy aus vPd dI
bynqI dw koeI Asr nw hoieAw[ igAwnI krqwr isMG klwsvwlIAw
ies Gtnw dw izkr qyg Kwlsw ivc ieMJ krdy hn:

Final

pYNcw AwiKAw gl eyh bhuq mwVI zulm kIiqAW dyS n visAw ey[
ihMdU ho ky qusIN ivcwrdy nhIN lk pwp auqy auqy kwh kisAw ey[
eys pwp dw Pl hY duK bhuqy eyh dIvwn swihb AsW disAw ey[
jy kr kql krny klH kr idho Aj somvqI vyKo misAw ey[
pYNc AwK Q`ky mnI iek nw hIN nk cwVHky qy sgoN hisAw ey[
bury burwhI krn krqwr isMG, Drm, dYXw pwpI pwsoN nisAw ey[

aus ny ngwrw vjw ky lokW sUcnw id`qI ik koeI vI ivAkqI


gurU Sbd dw aucwrn nw kry[ jo Aijhw krygw aus mOq dI szw
id`qI jwvygI[ igAwnI krqwr isMG klwsvwlIAw Anuswr:
fONfI ivc lwhOr iPrweI swry isK gurU dw nwie sdwie koeI[
Ehdw Gx bcw GwxI pIV dyvW Gr gRMQ jy ilAw KulHwie koeI[
kql hovy jW jwiegw qurk kIqw ijhVw gurU dw nwm sunwie koeI[
roVI Aj qoN AwKnw suno swry guV nwm n mUl bulwie koeI[
pihry lw idqy QW QW auqy gur purb n hux mnwie koeI[
pwp kr lO rj krqwr isMGw ipCy ksr nwhIN rih jwie koeI[

mwrc mhIny dy SurU ivc lKpq rwie AwpxI sYnw dw v`fw dl lY

gurmiq pRkwS

40

meI 2014

ky is`KW dI Bwl ivc inkl ipAw[ is`K koeI 15 hzwr dI igxqI ivc
(kwhnUvn) ivc luky hoey sn[ lKpq rwie ny sMGxy jMglW ktvwauxw
qy PUkxw SurU kr id`qw[ is`K vyly-kuvyly SwhI sYnw qy tu`t pYNdy Aqy
Awpxy qkVy h`Q idKw ky Pyr jMglW ivc jw lukdy[ QoVHy hI smyN ivc
Asly Aqy Kwd-Kurwk dI Gwt hox l`gI[ bhuq swry is`K Bu`K Aqy z^mW
dI mwr nw shwrdy hoey ShId hox l`gy[ AKIr is`KW ny PYslw kIqw ik
J`lw ivc luk ky mrn nwloN duSmx nwl jUJ ky ShId hoxw TIk hY[ is`K
J`lw coN bwhr inkl Awey[ is`KW dy iek jQy ny jYkwirAW dI gUMj ivc
lKpq rwie dI POj dw iDAwn Awpxy v`l iK`cxw SurU kIqw Aqy POjW
dw mukwblw krn l`gy[ dUsry pwsy isMGW ny bsolI v`l jw ky phwVIAW
ivc pnwh lYx dI Xojnw bxweI[ is`KW ny rwvI dirAw pwr kr ky
izlHw kTUAw dy ipMf bsolI v`l jwxw SurU kr id`qw[ is`KW
AwauNidAW dyK ky phwVI rwijAW dIAW sYnwvW ny golIAW dwgxIAW SurU
kr id`qIAW[ igAwnI igAwn isMG jI pMQ pRkwS ivc ilKdy hn:

Final

prbq dweyN Ery bweyN dirAwau Gor,


A`gXo igrIs jor Awey sYn BwrIAw[
Kwqy qurkwnI dl Awvqo qW pwie bl,
ngr bsolI iFg bnI isMGY KvwrIAw[

is`KW cwry pwisEN Gyrw ipAw hox kwrn Aqy KwD-Kurwk m`ukx
kwrn BwrI musIbq dw swhmxw krnw pY irhw sI[ s`jy pwsy rwvI, ip`Cy
POj, swhmxy phwVI au~proN p`QrW qy golIAW dI vrKw ho rhI sI[ nw
rsd, nw pwxI, nw brUd, Aiq dI Qkwvt Aqy phwVW dIAW AOKIAW
cVweIAW[ bhuq swry is`K ShId ho cu`ky sn[ isMGW ny Xojnw bxweI ik
jQy iqMn ih`isAW ivc vMf ilAw jwvy[ iek jQw phwVW au~pr cVHn
dI koiSS kry, dUjw rwvI pwr kry Aqy qIjw jQw s. su`Kw isMG mwVI
kMbo dI AgvweI ivc duSmxW dw ft ky mukwblw kry[
rwvI dw vhwE bhuq qyz sI[ f`lyvwlIAw dovyN BrwvW ny jdoN rwvI
ivc GoVy Tyly qW aunHW dw koeI Qhu pqw hI nhIN l`gw[ igAwnI igAwn
isMG jI pMQ pRkwS ivc ilKdy hn:
gur idAwl isMG hir idAwl isMG f`ly,
jQydwr lY Apwr isMGn sMgwrIAw[

gurmiq pRkwS

41

meI 2014

Final

bVy so dirAwau mD pwxI bhy jor bD,


fubgy bhuq, Qory lgy jwie pwrIAw[
auq qY inrws hoie jIvny kI Aws Koie,
kIny muK idsw doie isMGn ivcwr hY[

rwvI lMGxw bhuq muSkl sI, so rwvI pwr krn dw ivcwr


C`f ky ies jQy ny phwV pwr kr ky ku`lU Aqy mMfI v`l inkl jwx
dI Xojnw bxweI[ is`KW dy iek jQy ny ihMmq kr ky lKpq rwie dI
POj dy Gyry qoV ky ibAws Aqy sqluj pwr kr ky l`KI jMgl v`l
inkl jwx dI ivauNq bxweI[ ies j`do-jihd ivc isMGW dI SwhI
sYnw nwl jbrdsq ByV hoeI[
is`KW dy muKIAW ny jMgI nukqw-ingwh qoN do jQy bxwey[ ienHW iv`coN
ijAwdwqr is`K pYdl sn[ aunHW kWgVw, mMfI rwhIN huMdy hoey kIrqpur
swihb pu`jx leI ikhw igAw[ dUjw jQw GoVsvwrW dw sI[ ienHW
duSmx POjW qy zbrdsq hmlw kr ky dirAw pwr krn leI ikhw
igAw[ GoV-svwr jQy ivc s. kpUr isMG, s. j`sw isMG Aqy s. su`Kw
isMG dy jQy SwhI sYnw qy ikrpwnW, briCAW nwl tu`t pey[ ieh hmlw
ieqnw zbrdsq sI ik lKpq rwie Aqy XhIAw Kwn dw ie`k-ie`k
pu`qr mwirAw igAw[ s. su`Kw isMG ny GoVw dOVw ky hwQI au~pr bYTy
lKpq rwie qy hmlw krnw cwihAw qW iek golI aus dI l`q qy
l`gI[ s. su`Kw isMG ny AwpxI dsqwr coN kuJ k`pVw pwV ky AwpxI
l`q bMnH leI[ ausy smyN s. j`sw isMG AwhlUvwlIAw aus dI mdd leI
Aw igAw Aqy aus nwl lY ky duSmx dI s&W cIrdw hoieAw
sur`iKAq jMglW v`l cly gey[ rwq smyN s. su`Kw isMG Aqy s. j`sw isMG
ny is`KW c auqSwh Brn leI joS BrpUr SbdW nwl sMboDn kIqw[
is`K rwq smyN s. lKpq rwie dy Kymy ivc jw vVy Aqy cMgy GoVy Aqy
hiQAwr Koh ky vwps jMglW ivc Aw gey[
is`KW dw jQw dirAw ibAws v`l c`l ipAw[ grmI dw mhInw,
ryqlw mYdwn, ibAws dirAw qk phuMcxw bhuq muSkl sI[ is`KW ny
k`pVy auqwr ky pYrW qy bMnH ley Aqy hONslw krky A`gy qurdy gey[
ij`Qy dirAw ivc pwxI G`t sI, is`K au~QoN byVIAW rwhIN dirAw pwr kr
ky sRI hirgoibMdpur swihb v`l qur pey[ keI idnW dy Bu`Ky is`K rotI

gurmiq pRkwS

42

meI 2014

Final

pkwaux l`gy ik AdInw byg ny Aw hmlw kIqw[ ies dy nwl is`KW


ieh sUh vI iml geI ik dIvwn lKpq rwie vI ip`Cw krdw Aw irhw
hY[ ie`Qy ienHW dIAW JVpW AdInw byg dIAW POjW nwl hoeIAW, ijs
lwhOr drbwr dI pusqpnwhI hwsl sI[ ie`QoN is`K mwlvy v`l cly
gey[ ie`QoN lKpq rwie vwps clw igAw Aqy rsqy ivc is`KW l`Bl`B ky ShId krnw SurU kr id`qw[ aus ny sRI gurU gRMQ swihb dIAW
piv`qr bIVW Agn-ByNt kr ky is`KW dy Dwrimk AsQwnW dw BwrI
nukswn kIqw[ KuSvMq rwey is`KW au~pr tu`ty ies musIbqW dy phwV dw
izkr kridAW ilKdw hY ik:
lKpq rwie ny isMGW dy bc ky inklx dy swry rsqy bMd kr
id`qy[ aus ny guPwvW qy hor lukvIAW QWvW qoN isMGW pkV ky ShId
kr id`qw jW kYd kr ilAw[ aus ny kYd kIqy isMGW dIAW kysW sxy
KoprIAW auqrvweIAW Aqy AnykW qsIhy dy ky ShId kIqw[ imltrI dy
POjI isMGW dI Bwl ivc ieDr-auDr inkldy Aqy ijQy vI koeI isMG
imldw aus Kqm kr id`qw jWdw[ lKpq rwie ny iek isMG dy isr
dI kImq pMj rupY r`KI[
ies jMg ivc s`q hzwr dy l`gBg is`K ShIdI pw gey Aqy iqMn
hzwr dy nyVy igR&qwr kr ley gey[igR&qwr kIqy gey isMGW lwhOr dy
id`lI gyt v`l n^ws cONk ivc Sr-ey-Awm ShId kr id`qw igAw[
igAwnI krqwr isMG klwsvwlIAw jOhr Kwlsw ivc ilKdy hn ik:
kihr vrqXw isMGW qy bVw Bwrw[
c`lI kihr dI ieQy qlvwr BweI[
bhuq isMG ShIdIAW pw gey,
kIqI igxqI s`q hzwr BweI[
bwkI z^m qoN ibnW nw koeI KwlI,
jUJ gey pYdl Asvwr BweI[

ieqny zulm nwl vI auh is`KW dy auqSwh dbw nhIN sI sikAw[


sMn 1747 eI: ivc vYswKI vwly idn sRI AMimRqsr ivKy is`KW dw iek`T
hoieAw Aqy mqw pws kIqw igAw ik sRI AMimRqsr ivc Awpxy-Awp
sur`iKAq r`Kx leI iklHy dI auswrI krvweI jwvy[ ieh iklHw hI
bwAd ivc rwmroxI dy nW nwl pRis`D hoieAw sI[

gurmiq pRkwS

43

meI 2014

Kwlsw rwj dw bhwdr XoDw : srdwr hrI isMG nlUAw


-bIbI rjvMq kOr*
sMswr ivc sB qoN v`D bhwdr qy ShId pYdw krn dw mwx Kwlsw
kOm pRwpq hY Aqy ienHW bhwdrW qy ShIdW dw jIvn-ieiqhws Kwlsw
kOm dI ijMd-jwn hY[ dyS dI AzwdI Aqy qr`kI leI Xu`D jW imhnq
kridAW hoieAW mrn vwly ivAkqI ShId-ey-vqn ikhw jWdw
hY qy ieho ijhy ShIdW dI Kwlsw kOm ivc kmI nhIN[
mhwrwjw rxjIq isMG dy kwiem kIqy Kwlsw rwj ivc AnykW
Syr-idl, isr-l`Q, bhwdr, dlyr, sUrimAW dI g`l krIey qW swry iek
qoN iek v`D ky hn, ijnHW sUrimAW ny duSmx dI sYnw ivc iek`ly rih jwx
qy vI mYdwn nhIN C`ifAw, sgoN duSmx dw bhwdrI nwl ft ky mukwblw
kIqw qy Kwlsw rwj dy ieiqhws Awpxy lhU nwl isMj ky pRPilq kIqw[
u
ienHW bhwdr XoiDAW dw izkr hmySW hudw rhygw qy is`K kOm ienHW qy
M
sdw mwx vI rhygw[ mhwrwjw dI POj ivc srdwr hrI isMG nlUAw iek
Aijhw XoDw sI jo hmySW is`K ieiqhws ivc cmkdw hIrw bx ky pyS hudw
M
rhygw[ kwdrXwr AwpxIAW sIhrPIAW ivc ilKdw hY :

Final

rxjIq isMG srdwr dy APsrW ,


if`Tw nzr mYN pw ky swirAW ivc[
kwdrXwr bhwdrW ivc cmky,
hrI isMG ijauN cMn qwirAW ivc[

srdwr hrI isMG nlUAw dw jnm Sukrc`kIAw imsl dy kumydwn


srdwr guridAwl isMG (au~pl K`qrI) dy Gr mwqw Drm kOr dI ku`KoN
1791 eI: gujrWvwlw ivc hoieAw[ Awp jI Awpxy mwqw ipqw dy
ieklOqy pu`qr sn[ sMn 1798 eI: ivc Awp s`q swl dy sn ik Awp
jI dy ipqw dw dyhWq ho igAw[ Awp jI dI mwqw Drm kOr srdwr hrI
isMG nwl lY ky Awpxy Brw kol cly gey qy au~Qy Awp jI dI prvirS
hoeI[ pRis`D smkwlI lyKk hmIdu`lw SwhbwdI kSmIrI AwpxI
pusqk Akbrnwmw ivc ilKdy hn ik srdwr hrI isMG nlUAw
SkloN suhxw, idl dw dlyr, lwswnI S^sIAq dw mwlk qy Adu`qI
*gurmiq lYkcrwr, ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr-143001, mo: 81466-50449

Final

gurmiq pRkwS

44

meI 2014

ruAb vwlw sI[ srdwr hrI isMG dy zwqI gux, krm qy suBwA bwry
ilKdy hn ik iq`Ky nYx nkS, rMg gorw, k`d sm`Dr, nw bhuqw au~cw qy nw
Cotw, srIirk qOr qy PurqIlw, Akl dw qyz qy ielm-hunr dw DnI,
Ssqr-Asqr iv`idAw ivc pUrI qrHW inpMn, Awcrn dw au~cw-sucw,
u
`
siqsMgI, ivdvwnW dw pRmI, dyS-ivdyS dI isAwsI hwlq qoN jwxU, dySy
kOm dI syvw dy jzby vwlw, rwjnIiqk kMmW dw mwihr, mUhNo bol ky duSmx
M
dI jwn k`F lYx vwlw, jIvn dy hr p`K qoN pUrw, cMgy GoVy dw Swh-svwr,
im`T bolVw qy is`K rwj dw iek vPwdwr XoDw jrnYl sI[
14-15 swl dI aumr ivc aus ny swry jMgI krqbW ivc pUrI
jwxkwrI pRwpq kr leI sI[ ij`Qy auh nyzwbwjI qy SmSyrjnI ivc
AwpxI nzIr Awp sI, au~Qy auh qIr qy bMdUk nwl golI dw shI inSwnw
lwaux ivc vI bhuq mwihr sI[ Kwlsw drbwr, lwhOr dy srdwrW dy
mukwbly srdwr hrI isMG pMjwbI, aurdU, &wrsI qy pSqo BwSwvW ivc
inpuMn sI[ iesy ielmIAq qy ^wndwnI ^UbI dy kwrn Syr-ey-pMjwb
mhwrwjw rxjIq isMG Awp dI idloN kdr krdy sn[ jd kdy vI lwhOr
drbwr v`loN AMgryzI srkwr pws koeI imSn jw fYlIgySn ByijAw jWdw
qW srdwr hrI isMG pRmu`K AwgU inXukq kIqw jWdw sI[ sMn 1831
eI: ivc ropV mulwkwq dy smyN bwry ieiqhws iv`coN keI hvwly imldy
hn[ rwjw iDAwn isMG qy gulwb isMG fogry G`t pVHy ilKy hox krky
Aijhy kMmW leI nhIN cuxy jWdy sn[ Awp dI Xogqw qy kwrj-pRwiexqw
dy kwrn hI mhwrwjw Awp dI idloN kdr krdy sn[
Kwlsw kOm dy b`icAW dI aunqI qy nOjuAwnW dy idl vDwaux leI
mhwrwjw Syr-ey-pMjwb, pMjwb dI rwjDwnI lwhOr ivc bsMq pMcmI qy
ds idnW dw drbwr lgwieAw krdy sn, ijs ivc swry pMjwb dy
nOjuAwn bhwdrI dy krqb qy ijsmwnI qwkq dy kmwl pyS krdy sn[
kwmXwb hox vwilAW nkd ienwm qoN ielwvw AwpxI POj dI b`cw
pltn ivc BrqI kr ilAw jWdw sI[ 1805 eI: dy bsMq drbwr
ivc srdwr hrI isMG ny SmSyrjxI qy GoV svwrI smyq hor keI
krqb mhwrwjw A`gy pyS kIqy[ Syr-ey-pMjwb Awp dy ieh gux vyK ky
bVy pRBwivq hoey qy Awpxy kol bulw ky Awpxw bhumu`lw kYNTw srdwr hrI
isMG dy gl ivc pw id`qw[ jdoN mhwrwjw ny Grwxy dI pu`C-ig`C kIqI
qW AihlkwrW ny d`isAw ik ieh nOjuAwn bhwdr Sukrc`kIAw imsl
dy kumydwn srdwr guridAwl isMG (au~pl) dw pu`qr hY[ ieh sux ky

Final

gurmiq pRkwS

45

meI 2014

mhwrwjw bVI KuSI hoeI[ ausy vkq srdwr hrI isMG AwpxI
hzUrI i^dmqgwr inXukq kr ilAw[
Kwlsw drbwr ivc kuJ mhIinAW bwAd Awp iek idn mhwrwjw
nwl iSkwr Kyfx gey[ iSkwrgwh ivc vVHidAW hI iek Syr ClWg
lgw ky srdwr hrI isMG v`l lpk igAw[ srdwr hrI isMG ny idRVH
ierwdy nwl dohW h`QW nwl Syr jbwVy qoN PV ky dUr BuAwtxI dy ky
su`itAw qy J`t nwl AwpxI ikrpwn imAwn iv`coN k`F ky Syr dw isr DV
nwloN v`K kr id`qw[ ies smyN mhwrwjw nwl pMfq ibhwrI drbwrI
ic`qrkwr vI mOjUd sI[ aus ny mhwrwjw dy hukm nwl srdwr hrI isMG
dI Syr nwl lVweI dI qsvIr iqAwr kIqI, ijs dy do auqwry srdwr
hrI isMG mhwrwjw ny id`qy[ ienHW iv`coN ie`k ic`qr srdwr hrI isMG
ny jgq pRis`D XwqrI bYrn hUgl 8 jnvrI, 1821 eI: id`qw,
ijs dyK ky auh bVw pRsMn hoieAw[ mhwrwjw ny KuS ho ky srdwr hrI
isMG nlvw dI aupwDI id`qI qy AwpxI Syr-idl rjmMt dw
srdwr-ey-Awhlw muk`rr kr ky A`T sO svwr qy pYdl sYnw dw
A&sr inXukq kr id`qw[ Awp AwpxI Xogqw qy Adu`qI kwrnW krky
nw kyvl Kwlsw POj dy kmWfr-ien-cI& dy mhwn au~cy Ahudy qy
phuMcy, blik kSmIr, hzwrw qy ipSwvr dy gvrnr vI bxy[ srdwr
nlvw ny ipSwvr qy kSmIr qoN Awpxy nwm dy hrI isMGIey is`ky jwrI
kIqy, jo Kwlsw rwj dI smwpqI qoN keI vryH bwAd qk vI c`ldy rhy[
1807 eI: ivc srdwr hrI isMG nlUAw ny ksUr dI jMg ivc
bhwdrI qy jMgI cwlW nwl ij`q pRwpq kIqI[ ksUr dw nvwb kuqbdIn
Kwn ksUrIAw, nvwb muzPr Kwn nwl iml ky Kwlsw rwj ivru`D jMgI
iqAwrI kr irhw sI[ mhwrwjw dy kihx qy PkIr AjIjUdIn qy s.
Piqh isMG kwilAW vwly jMg dy ^Un-Krwby bwry smJwieAw prMqU
aultw aus ny bdslUkI kIqI[ mhwrwjw ny POj kUc krn dw hukm
id`qw[ srdwr hrI isMG nlUAw AwpxI Syr-idl rjmYNt smyq nOSihry
phuMc igAw[ 10 PrvrI, 1807 eI: hmlw kIqw igAw[ 27
PrvrI qk AwpsI golwbwrI huMdI rhI[ AKIr 27 PrvrI srdwr
hrI isMG ny iklHy dIAW kMDW hyT bwrUd Br ky A`g lgw id`qI[ gwzI
sYnw iklHw C`f ky n`s geI qy Kwlsw POj ny iklyH qy kbzw kr ilAw[
28 PrvrI mhwrwjw ny drbwr lgw ky ksUr dI Piqh ivc pRdrSn
krn vwilAW jwgIrW qy qr`kIAW id`qIAW[ srdwr hrI isMG nlUAw

Final

gurmiq pRkwS

46

meI 2014

dI bhwdrI dI Bry drbwr ivc pRSMsw kridAW qIh hzwr rupey


swlwnw jwgIr b^S ky 800 svwrW dw kmWfr muk`rr kr id`qw[
sMn 1810 eI: ivc srdwr hrI isMG ny mulqwn dy Swsk nvwb
muz`Pr Kwn hrw ky mulqwn qy ij`q pRwpq kIqI[ ies jMg ivc
srdwr inhwl isMG AtwrI qy srdwr hrI isMG burI qrHW A`g nwl
Juls gey[ jdoN keI mhIny ielwj c`lx qoN bwAd qMdrusq hoey qW
mhwrwjw ny drbwr lgw ky srdwr hrI isMG nlUAw dI bhwdrI dI
SlwGw kridAW 20 hzwr rupey swlwnw dI hor jwgIr ienwm id`qI[
1812 eI: ivc Syr-ey-pMjwb ny srdwr hrI isMG Aqy srdwr
dl isMG rMDwvw itvwixAW soDx dw hukm id`qw[ ienHW dohW
srdwrW ny 7 PrvrI, 1812 eI: hmlw kIqw qy Aihmd Xwr Kwn
hrw ky im`TI itvwxy dI gVHI au~pr Kwlsw rwj dw JMfw JulwieAw[
1813 eI: ivc Atk dI ij`q pRwpq kIqI[ mhwrwjw rxjIq
isMG pqw sI ik Atk dy iklyH ij`qx qoN ibnW pMjwb ivc Amn
nhIN ho skdw ikauNik ijMny vI hmlwvr pMjwb au~qy hmlw krdy sn auh
iesy rsqy AwauNdy sn[ dIvwn mohkm cMd qy srdwr hrI isMG ny Atk
qy cVHweI kr ky dosq muhMmd Kwn mOq dy Gwt auqwr id`qw qy Atk
dy iklHy qy kbzw kr ilAw[ ies ij`q qoN A&gwnW dy idlW ivc Kwlsy
dI bhwdrI dy fr dw ieMnw is`kw bYTw ik A&gwnI iesqrIAW Awpxy
b`icAW s. nlUAw dw nwm lY ky frwauNdIAW sn[ ies bwry s`Xd
muhMmd lqIP ilKdw hY ik aus dw dbdbw A&gwnW dy idlW ivc AYsw
bYT igAw ik A`jqk mWvW hrIAw rWgly kih ky frwauNdIAW hn[
s. SmSyr isMG ASok ny vI AwpxI ilKq vIr nwiek hrI isMG
nlvw ivc iliKAw hY ik pTwxIAW Awpxy inAwxy pu`qrW ieh kih
ky cu`p krwauNdIAW sn-- cup Sw, hrIAw rWgly!
mulqwn dy nvwb muzPr Kwn soDx leI srdwr hrI isMG ny 15
PrvrI, 1818 eI: mulqwn Sihr qy cVHweI kIqI qy Sihr dw
lwhOrI drvwzw aufw ky AwpxI rjmYNt sihq Sihr ivc dw^l ho igAw[
iqMn mhIny jMg c`ldI rhI[ AKIr AkwlI PUlw isMG dI mdd nwl iklHy
dy drvwzy dw burz fyg id`qw qy Kwlsw POj iklHy dy AMdr dw^l ho geI[
23 meI, 1818 eI: Kwlsw POj dw mulqwn qy kbzw ho igAw[
mhwrwjw ny drbwr lgw ky srdwr hrI isMG dI jwgIr dugxI kr id`qI[
mhwrwjw ny 20 ApRl, 1819 eI: Sihzwdw KVg isMG, srdwr
Y

Final

gurmiq pRkwS

47

meI 2014

hrI isMG nlUAw qy AkwlI PUlw isMG kSmIr qy cVHweI krn leI
rvwnw kIqw[ ienHW srdwrW ny rwjOrI, puC qy sRIngr ij`qx qoN bwAd
M
3 julweI, 1819 eI: kSmIr qy hmlw kIqw[ Awhmo-swhmxy
qlvwrW c`lIAW qy swrw idn golwbwrI hudI rhI[ kSmIr dw gvrnr
M
nvwb jbwr Kwn Acncyq srdwr hrI isMG dy swhmxy Aw igAw[
srdwr nlUey ny bVI PurqI nwl aus dI bWh v`F id`qI ijs ivc aus ny
qlvwr PVI hoeI sI[ Gbrw ky nvwb B`j inkilAw[ aus Bjdw vyK
ky aus dI POj vI iq`qr ho geI[ Kwlsw POj ny kSmIr qy kbzw kr
ilAw[ A`TW pIVIAW qoN c`ldy Aw rhy ieslwmI rwj dw AMq ho igAw[
ies ij`q qoN KuS ho ky mhwrwjw ny srdwr hrI isMG swrI POj dw
ingrwn inXukq kr id`qw qy DMnI dw ielwkw, ijs dI mwlIAq Cy hzwr
rupey sI, jwgIr vjoN dy id`qw igAw[
ies qoN bwAd hzwry dI bgwvq roikAw qy mhwrwjw ny kSmIr
dy pRbMD TIk qrIky nwl clwaux leI srdwr hrI isMG 24 Agsq,
1820 eI: kSmIr dw gvrnr inXukq kIqw, ikauNik mhwrwjw
jwxdw sI ik kSmIr dy ivgVy hwlwq qy srdwr hrI isMG qoN ibnW
kwbU pwauxw muSkl hY[ mOlvI muhMmd dIn ies bwry ilKdw hY-kSmIr dy APsosjnk hwlwq sy Awgwh ho kr mhwrwjw ny dIvwn
moqI rwm ko vhW sy bulvw Byjw, AOr kSmIr kI inzwmq pr srdwr
hrI isMG nlvw ko nwmzd kIAw[ srdwr hrI isMG ny kSmIr ivc
Amn bhwl kIqw qy keI ieiqhwisk PYsly vI kIqy, ijs nwl kSmIr
iPr qoN KuShwl ho igAw[ gvrnrI dOrwn kwrIgrW ^zwny iv`coN pYsy
dy ky dsqkwrI dw kMm, jo qkrIbn bMd ho cu`kw sI, aus iPr qoN SurU
krvwieAw[ SwlW, duSwly, pSmIny qy rySm dw vpwr SurU ho igAw[
kysr dI Psl, jo nw-mwqr rih geI sI, aus dw ArMB krvwieAw[
ikswnW s`d ky aunHW dIAW muSklW h`l kIqIAW[
mhwrwjw dI slwh nwl 1 dsMbr, 1821 eI: srdwr hrI
isMG 6500 POj lY ky muMGyr dw iklHw Piqh krn leI qur ipAw[ iqMn
idnW ivc s`q iklyH ij`q ley gey[ AMq 21 dsMbr muMGyr dy pRmu`K
iklHy qy Piqh pweI[ muMGyr dI ij`q dy jSnW dOrwn hI hzwry ivc
bgwvq ho geI[ bgwvq dbwaux ivc s. Amr isMG mjITIAw
ShId ho igAw, ijs dw mhwrwjw bhuq duK l`gw, ikauNik mhwrwjw
s. Amr isMG idloN cwhuMdw sI[

Final

gurmiq pRkwS

48

meI 2014

hzwry dI bgwvq dbwaux leI mhwrwjw ny hr p`K qoN soc ky


swry nwmI srdwrW iv`coN srdwr hrI isMG Xog smJidAW hzwry dw
gvrnr Qwp ky bVI ie`zq qy snmwn nwl hzwry ivdw kIqw[
srdwr hrI isMG ny AwpxI AklmMdI nwl hzwry ivc Amn bhwl
kIqw[ Awpxy nwm qy iek Sihr vswieAw, ijs dw nW hrIpur
r`iKAw[ au~Qy hor iklHy qy Dwrimk XwdgwrW dw inrmwx vI krvwieAw[
mhwrwjw ny Awpxy drbwrIAW nwl ivcwr vtWdrw kr ky PYslw
kIqw ik Atk qoN pwr ipSwvr qy jlwlwbwd dy ielwikAW Kwlsw rwj
ivc Swml kIqw jwvy[ srdwr hrI isMG swrI POj dw kmWfr-iencI& mukrr kr ky ipSwvr v`l kUc krn leI qoirAw[ 20 ApRl,
`
Y
1834 eI: srdwr hrI isMG hzwry dw pRbD Awpxy pwilq puqr s.
M
`
mhW isMG mIrpurIey sONp ky kMvr nOinhwl isMG dI POj smyq Atk
phuc gey[ Kwlsw POj mMizlW qYA krdI hoeI cmknI phucI, qW pqw
M
M
l`gw ik sulqwn muhmd Kwn Aqy Xwr muhmd Kwn vI Kwlsw POj dy twkry
M
M
leI moricAW ivc iqAwr bYTy hn[Kwlsw POjW cmknI qoN QoVw A`gy
geIAW hI sn ik ipSwvr dy Xwr muhmd Kwn Aqy sulqwn muhmd Kwn
M
M
ny Kwlsw POjW qy hmlw kr id`qw[ Gmswn dw XuD hoieAw, pr ij`q
`
Kwlsy dI hoeI[ 7 meI, 1834 eI: srdwr nlUAw ny ipSwvr
Kwlsw rwj ivc Swml kr ky Sihr ivc iklHy mzbUq krn dw hukm
id`qw[ mhwrwjw rxjIq isMG ij`q dI KuSI ivc ipSwvr phucy qy srdwr
M
nlUAw vDweI id`qI[ ipSwvr ivc srdwr hrI isMG ny p`ky iklHy qy
CwauxIAW bxwaux dw hukm id`qw[ ipSwvr dy ihMdAW qoN jzIAw htwieAw,
U
izmINdwrW dIAW shUlqW leI nihrW kFvweIAW qy keI KUh lgvwey[
mhwrwjw Awp dy pRbD qoN bVy KuS hoey qy srdwr hrI isMG Awpxy nW
M
qy is`kw clwaux dw Purmwn jwrI kIqw[
srdwr hrI isMG ny jmrOd dy nwm nwl pRis`D ie`k iklHw
bxwaux dw PYslw kIqw[ ies iklHy dy inrmwx qoN bwAd hor Coty iklHyburj hrI isMG, iklHw bwVw, iklHw imcnI qy keI hor iklHy bxvwey[
ienHW ikilHAW dI inrmwx krn dI ivauNq APgwnI hkUmq cMgI qrHW
smJ geI ik srdwr hrI isMG jlwlwbwd qy kwbl Kwlsw rwj ivc
imlwauxw cwhuMdw hY[ dosq muhMmd Kwn ny sUJ qoN kMm lYNidAW jhwd dw
AYlwn kr id`qw Aqy auh 15 ApRYl, 1837 eI: Kwlsy qy cVHweI
krn leI qur ipAw[ srdwr hrI isMG ikilHAW dI iqAwrI ivc

Final

gurmiq pRkwS

49

meI 2014

rwq-idn dI imhnq qy QkyvyN kwrn bImwr ho gey, ijs kwrn aunHW


vYdW ny Arwm krn leI ikhw sI[ dUjw ieh ik Sihzwdw kMvr
nOinhwl isMG dI SwdI dy smyN ipSwvr dI POj dw izAwdw ih`sw
mhwrwjw ny bulw ilAw sI, ikauNik AMgryzW v`loN sr hYnrI PYn kmWfrien-cI& Aqy hor rwjy, mhwrwjy Aqy nvwb phuMcy hoey sn[ mhwrwjw
cwhuMdy sn ik Kwlsw POj dI pUrI-pUrI numwieS kIqI jwey[ jMg dIAW
iqAwrIAW bwry irport mhwrwjw 26 ApRYl qk phuMcw id`qI geI,
pr ikhw jWdw hY ik iDAwn isMG ny ieh irport Syr-ey-pMjwb nhIN
id`qI, ijs krky 30 ApRYl qk lwhOr qoN koeI au~qr nhIN imilAw[
APgwn 27 ApRYl lMfIKwny qoN kUc kr ky drw KYbr qy pUrbI
isry qy phuMc gey[ APgwnW dI POj 30 hzwr sI qy Kwlsw POj
srdwr mhW isMG dI AgvweI ivc kyvl ie`k hzwr sI[ jdoN APgwnW
pqw l`gw ik srdwr hrI isMG iklHy ivc mOjUd nhIN, qW aunHW qopW
dy mUMh iklHw jmrOd v`l is`Dy kr id`qy[ swrw idn qopW qy bMdUkW nwl
twkrw huMdw irhw[ Agly idn APgwnW ny pwxI dy sroq qy kbzw kr
ilAw Aqy iklHy dI bwhr vwlI bwhI vI qopW nwl igrwaux ivc kwmXwb
ho gey prMqU iklHy ivc vVn dI ihMmq nw jutw sky, ikauNik auh socdy
sn ik pwxI qy kbzw hox krky Kwlsw POjW ipAws nwl qrsdIAW
hiQAwr su`t dyxgIAW[ 29 ApRYl dw idn guzr igAw[ srdwr mhW
isMG ny Awpxy isMGW iek`Tw kr ky mSvrw id`qw ik kMD dy pwV
Br ky bMd kIqw jwvy[ kuJ bhwdr isMGW ny pihr rwq rihMdI qk kMD
mzbUq kr id`qw qy srdwr hrI isMG sunyhw phuMcwaux dw kMMm bIbI
hrSrn kOr ny pUrw kIqw[ ieh ^q 30 ApRYl, 1837 eI: svyry
do vjy qk phuMcw id`qw[
srdwr hrI isMG ny AwpxI ibmwrI dI prvwh nw kridAW
ipSwvr dI mOjUdw ds hzwr POj, 6000 pYdl, 1000 kvwieddwn
svwr, 18 qopW qy 3000 GoV-svwrW nwl jmrOd kUc kr id`qw qy
Awpxy AKIrly ^q ivc mhwrwjw jmrOd dI nwzuk hwlq dw izkr
qy hux qk lwhOr qoN POj nw pu`jx dI hYrwngI pRgt kIqI qy iPr qoN POj
Byjx dI mMg kIqI[
srdwr hrI isMG mUMh hnyHry hI jmrOd jw phuMcy qy A&gwnW qy
AwpxI POj smyq SINh vWgU tu`t ky pY gey[ Awpxy srdwr vyK ky
Kwlsw POj dy hONsly bulMd ho gey qy auDroN vI golwbwrI SurU ho geI[

gurmiq pRkwS

50

meI 2014

srdwr ny AwpxI POj h`lwSyrI id`qI qy vMgwrdy hoey A`gy vDx dw


hukm id`qw[ h`lw ieMny joS nwl kIqw ik vYrI dI POj ies qrHW au~KVI
ijvyN hVH A`gy bUr ruVdw hY[ vYrIAW ivc qVQ`lI m`c geI[ jdoN aunHW
pqw l`gw ik srdwr hrI isMG Awp lV irhw hY, qW A&gwnI POj
pYr isr qy r`K ky AwpxI jwn bcwauNdI B`j inklI[ srdwr hrI
isMG ny A&gwnW dIAW 14 v`fIAW qopW qy kbzw kr ilAw[ A&gwn
drw KYbr ivc vV gey[ srdwr A&gwnW mgr jwxw nhIN cwhuMdy sn,
pr srdwr inDwn isMG 1500 ispwhIAW nwl A&gwnW dI v`fI POj
dy mgr jw irhw sI[ srdwr nlUAw ieh vyK ky aus dI shwieqw leI
dry AMdr clw igAw[ srdwr hrI isMG aus QW qy sI ijs
srkmr (ryqlI c`twn) AwKdy hn[ ies c`twn AMdr guPw ivc kuJ
vYrI iCpy bYTy sn[ jdoN srdwr hrI isMG A`gy viDAw qW AMdr bYTy
vYrIAW ny do golIAW clweIAW[ ie`k srdwr hrI isMG dI CwqI ivc
qy dUjI v`KI ivc l`gI[ srdwr dy nwl vwly svwrW ny aunHW bwhr k`F
ky toty-toty kr id`qw pr ijhVw kMMm auh kr cu`ky sn, ies qrHW dy
hzwr kwqlW dI mOq vI auh Gwtw pUrw nhIN sI kr skdI[
z^mI srdwr ny GoVw jmrOd dy iklHy v`l moV ilAw qy iksy vI pqw
nw l`gx id`qw ik srdwr z^mI hY[ ies vyly bwry kvI kwdrXwr ilKdw hY:

Final

n`T inkl cl GoiVAw, iklHy dy v`l, AsIN pwvxw nhIN dUjI vwr Pyrw[
golI l`gI ey kihr klor vwlI, Gwiel hoieAw ey A`j svwr qyrw[
kwdrXwr jy lY clyN A`j fyry, qyrw kdI nw BulsI ipAwr Syrw[

srdwr hrI isMG srdwr mhW isMG ny do hor isMGW dI shwieqw


nwl GoVy qoN auqwirAw qy ausy vkq P`tbMnH bulw ky P`t bMnHy gey, pr
drd qyz ho irhw sI[ srdwr ny Awpxw AMq smW nyVy AwauNdw vyK ky
srdwr mhW isMG qy rjmYNtW dy muKI srdwrW bulw ky ikhw ik swrI
POj srdwr dI pUrI vPwdwr qy nmk-hlwl bx ky rhy Aqy myrI mOq
dI ^br lwhOr qoN mdd Awaux qk gupq r`KI jwvy[ ieh kih ky
Kwlsw rwj dw iek bhwdr XoDw, jrnYl ies jhwn qoN kUc kr igAw[

shwiek pu s qkW :
1. bwbw pRym isMG hoqI, jIvn ibrqWq s. hrI isMG nlUAw, lwhOr buk Swp, luiDAwxw[
2. bwbw pRm isMG hoqI, mhwrwjw rxjIq isMG: jIvn ibrqWq, vzIr ihMd pRs, sRI AMimRqsr[
y
Y
3. s. SmSyr isMG ASok, vIr nwiek srdwr hrI isMG nlvw, pblIkySn ibaUro, pMjwbI
XUnIvristI, pitAwlw[
4. AnIqw suirMdr, Kwlsw rwj dI nINh: srdwr hrI isMG nlvw[

gurmiq pRkwS

51

meI 2014

gurbwxI-aupdyS smJwaux ivc shweI


KyqI krn dI purwxI ivDI

Final

-s. krm isMG*


A`j qoN krIb A`DI sdI pihlW qk swfy dyS ivc KyqI bYlW Awid
nwl kIqI jWdI sI[ mSInrI Xu`g Awaux nwl hux KyqI dw ijAwdwqr
kMm tYRktrW nwl kIqw jWdw hY Aqy bYlW Awid nwl kyvl nwm-mwqr hI
kMm kIqw jWdw hY[ pihly simAW ivc A`j vWg iv`idAw dw pRswr nhIN
sI, ies leI AiDkqr lok AnpVH sn jW bhuq G`t pVHy-ilKy huMdy
sn[ Aijhy lokW iv`coN bhuqy KyqI dw DMdw krdy sn[ du`D, iGau dI loV
pUrI krn leI hr ikswn gaU, BYNs zrUr pwldw sI[ gaU dy b`CVy
v`fw hox qy bYl jW bld ikhw jWdw sI Aqy ies qoN KyqI Aqy KyqI nwl
sMbMiDq kMm ley jWdy sn[ bYlW nwl KyqW ivc hl, clwauNdy smyN im`tI
dy ijhVy fly bx jWdy sn aunHW bwrIk krn leI do jW cwr bldW
ip`Cy suhwgw joV ky Kyq ivc PyirAw jWdw sI[ AiDkqr KyqI kudrqI
bwirSW nwl hI pwlI jWdI sI[ kuJ sMpMn lok KyqW ivc isMcweI krn
leI p`ky KUh bxvw lYNdy sn[ ijnHW KUhW au~pr mwlH Aqy itMfW iP`t
kIqIAW huMdIAW sn aunHW hrt jW hrht ikhw jWdw sI[ pIx vwly
pwxI leI p`ky KUh huMdy sn ijnHW iv`coN fol Aqy l`j nwl pwxI kiF`Aw
jWdw sI[ iek AiDAwqimk nukqw smJwaux leI gurbwxI AMdr fol
Aqy l`j dw kIqw igAw aulyK ies pRkwr hY :
folu bDw kis jyvrI Awkwis pqwlw]

(pMnw 228)

kuJ ikswn iml ky Psl dI dyKBwl leI iek sWJw AwdmI r`K
lYNdy sn, ijs rwKw ikhw jWdw sI[ Psl nukswn phuMcwaux vwly
jwnvrW frwaux leI Kyq ivc keI vwr bxwautI rwKw bxw ky vI
KVw kr id`qw jWdw sI ijs frnw ikhw jWdw sI[ Psl Avwrw
pSUAW qoN hox vwly nukswn qoN bcwaux leI Kyq duAwly vwV lw id`qI
jWdI sI[ kxk dI Psl p`kx qy ikswn jd ieh mihsUs krdw sI
*ipMf qy fwk: Ku`fw, izlHw huiSAwrpur- 144305, mo: 98156-76453

gurmiq pRkwS

52

meI 2014

ik ies dy kuV B`j gey hn qW auh lwvy lw ky Psl vFvw lYNdw sI[
Psl p`kI hovy jW ffrI, mwlk dw hukm imlx qy lwvy ieh ie`k
v`iFauN v`F idMdy sn[ Awsw rwgu ivc aucwry iek Sbd rwhIN sRI gurU
nwnk dyv jI sw smJwauNdy hn ik ijhVw jIv pYdw huMdw hY auh mrdw
vI zrUr hY[ mnu`K mOq iksy aumry vI Aw skdI hY[ ies Sbd ivc
AweIAW ikswn nwl sMbMiDq pMkqIAW ies pRkwr hn :

Final

jYsy ikrswxu bovY ikrswnI]


kwcI pwkI bwiF prwnI]

(pMnw 375)

v`FI hoeI kxk dIAW BrIAW bMnH ky ie`k QW iek`TIAW kr leIAW


jWdIAW sn[ AijhI QW ipV ikhw jWdw sI[ BrIAW dI FoAwFuAweI leI bYlW nwl c`lx vwly l`kV dy bxy g`ifAW dI vrqoN kIqI
jWdI sI[ BrIAW ipV ivc KolH ky ienHW au~pr bYlW ip`Cy pw ky PlHy Pyry
jWdy sn[ gurbwxI ivc PlHy Angwh ikhw igAw hY[ gwh iv`coN qUVI
Al`g krn auprMq dwixAW dw ijhVw Fyr l`g jWdw sI aus bohl
ikhw jWdw sI[ Awty dI loV pUrI krn leI hr Gr ivc h`QW nwl
clwaux vwlI c`kI huMdI sI[ dhIN qoN l`sI Aqy m`Kx iqAwr krn leI
h`QW nwl clwaux vwlIAW mDwxIAW huMdIAW sn ijhVIAW nyqyR Aqy
eItIAW dI mdd nwl clweIAW jWdIAW sn[ GrW AMdr r`KIAW
auKlIAW ivc Dwn pw ky ieh muhlI nwl CiVAw jWdw sI, qW ju ies
iv`coN cOl k`Fy jw skx[ sroHN Aqy iqlW dy bIjW iv`coN qyl k`Fx leI bYl
Awid nwl clwaux vwly kohlU vrqoN ivc ley jWdy sn[ purwxy FMg nwl
kIqI jWdI AijhI KyqI nwl sMbMiDq Anyk SbdW dI vrqoN gurbwxI
AMdr kIqI geI hY[ ienHW SbdW iv`coN kuJ hyT ilKy Anuswr hn:ikrswn, Psl, AhwVI, sauxI, BYNs, gaU, bCrw, bld, hl, suhwgw,
KUh, hrht, fol, jyvrI (l`j), vwiV, rwKw, frnw, lwvy, kuV Bjxw,
ffurI, bUAwVu, ipV, Angwh, tWfw, gwfo, gfIAW, bohl, ckI,
mDwxI, nyqRw, eItI, muhlI Aqy kolU Awid[
gurbwxI AMdr suSoiBq kuJ bcnW AMdr Awey KyqI nwl sMbMiDq
keI Sbd Aijhy hn, ijnHW dI DunI aucwrn vyly dUsry SbdW nwl kwPI
imldI juldI hY[ pwT krn vwlw ivAkqI jd ieh Sbd pVHdw hY qW
sroqw keI vwr ieh smJ bYTdw hY ik ieh Sbd Swied ie`k hI ArQ

gurmiq pRkwS

53

meI 2014

vwly hn[ inmn pMkqIAW ivc Aijhy Sbd Awey hn:

Final

-sMq kw doKI CutY iekylw]


ijau bUAwVu iqlu Kyq mwih duhylw]
-KojI lDmu Koju CfIAw aujwiV]
qY sih idqI vwiV nwnk Kyqu n iCjeI]
-mnu hwlI ikrswxI krxI srmu pwxI qnu Kyqu]
nwmu bIju sMqoKu suhwgw rKu grIbI vysu]
Bwau krm kir jMmsI sy Gr BwgT dyKu]
-kwmu koDu kwieAw kau gwlY]
ijau kMcn sohwgw FwlY]
-iehu mnu eItI hwiQ krhu Puin nyqRau nId n AwvY]
rsnw nwmu jphu qb mQIAY ien ibiD AMimRqu pwvhu]
-Kurwswn Ksmwnw kIAw ihMdusqwnu frwieAw]
AwpY dosu n dyeI krqw jmu kir muglu cVwieAw]
eyqI mwr peI krlwxy qYN kI drdu n AwieAw]

(pMnw 280)
(pMnw 521)

(pMnw 595)
(pMnw 932)
(pMnw 728)

(pMnw 360)

aukq pMkqIAW ivc Awey imldI juldI DunI vwly Sbd hyT ilKy
Anuswr hn:1. bUAwVu Aqy vwiV, 2. suhwgw Aqy sohwgw, 3. eItI Aqy eyqI[
auprokq pMkqIAW jd sroqw AwpxIAW A`KW nwl ^ud pVHdw hY qW
smJ jWdw hY ik suxn vyly ijhVy Sbd iek hI ArQ vwly pRqIq huMdy
sn aunHW dy ihMsy Al`g-Al`g hn, ies leI ienHW dy ArQ vI v`Kryv`Kry hn[ au~pr ilKy SbdW dy ArQ inmn pRkwr hn:1. bUAwVu:- iqlW dw auh bUtw ijs dIAW PlIAW ivc bIj dI QW
suAwh huMdI hY[ (Aijhw bUtw Kyq ivc hI KVHw rihx id`qw jWdw hY[)
vwiV:- Psl bcwaux leI Kyq duAwly lgweI kMfydwr JwVI[
2. suhwgw:- izmINdwrw iek sMd, ijs nwl fly BMny jWdy hn[
suhwgy dw Awkwr SqIr vrgw huMdw hY[
sohwgw:- sonw grm krn leI vriqAw jWdw iek Kwrw pdwrQ[
3. eItI:- h`QW nwl clwaux vwlI mDwxI dy nyqRy dy isry nwl bMnHI
jON dI Skl dI l`kV dI gu`lI[
eyqI :- ieqnI[

gurmiq pRkwS

54

meI 2014

smwj ivc AweI qbdIlI kwrn KyqI nwl sMbMiDq purwxy XMqrW
dw clx hux jW qW bMd ho igAw hY jW ienHW dy rUp bdl gey hn[
Aijhw hox nwl AsIN aunHW gurbwxI aupdySW qoN vWJy ho gey hW ijhVy
swfy bzurgW aunHW dy vfyirAW qoN ivrsy ivc iml jWdy XMqrW dI vrqoN
krdy smyN sihjy hI iml jWdy sn[ KyqI nwl sMbMiDq XMqrW dI vrqoN
krdy smyN swfy bzurg ijhVy gurbwxI aupdyS gRihx kr lYNdy sn aunHW
iv`coN kuJ hyT ilKy Anuswr hn:1. h`QW nwl clwaux vwlI c`kI dI vrqoN krdy hoey auh ieh
is`iKAw gRihx kr lYNdy sn ik ijs qrHW c`kI dI ik`lI nwl l`gy dwxy
ipsxoN bc jWdy hn, TIk ausy qrHW ijhVy ivAkqI pRBU dy dr qy rihMdy
hn aunHW ivkwr poh nhIN skdy[ gurvwk hY:
duie puV ckI joiV kY pIsx Awie bihTu]
jo dir rhy su aubry nwnk Ajbu ifTu]

(pMnw 142)

2. h`QW nwl clwaux vwlI mDwxI dI vrqoN krn vyly jd auh


mDwxI dIAW eItIAW h`QW ivc PVdy sn qW mn ivc ieh g`l ibTw
lYNdy sn ik ijs qrHW m`Kx pRwpq krn leI dhIN irVkx vyly nyqRy nwl
bMnHIAW eItIAW h`QW ivc PV ky mDwxI ie`Dr au~Dr folx qoN bcweI
r`KIdw hY, TIk ausy qrHW Awqimk aupdySW Anuswr jIaux leI sw
inmn bcnW Anuswr Awpxy mn v`s ivc r`Kxw cwhIdw hY:

Final

iehu mnu eItI hwiQ krhu Puin nyqRau nId n AwvY]


rsnw nwmu jphu qb mQIAY ien ibiD AMimRqu pwvhu]

(pMnw 728)

3. kohlU dI gwDI A`gy juVy bld dyK ky auh ieh is`iKAw Awpxy
mn ivc ibTw lYNdy sn ik ijhVw pRwxI inMdw krdw hY prmwqmw aus
kohlU dy bld vWg szw idMdw hY[ inMdk bwry sRI gurU rwmdws jI
duAwrw aucwry bcn ies pRkwr hn :
Ehu qylI sMdw bldu kir inq Blky auiT pRiB joieAw] (pMnw 309)

4. cOl pRwpq krn leI auKlI ivc Dwn pw ky ies dy qoh muhlI
nwl CVx dI ikRAw qoN auh burI sMgq qoN dUr rihx dI is`iKAw gRihx
kr lYNdy sn[ gurbwxI dw aupdyS hY:
kbIr cwvl kwrny quK kau muhlI lwie]
sMig kusMgI bYsqy qb pUCY Drm rwie] (pMnw 1375)

gurmiq pRkwS

55

meI 2014

sMgq dw sMklp
-fw. SmSyr isMG*
sRI gurU nwnk dyv jI dy smyN ivAkqIgq Awcrn dI auswrI leI
pUjw-pwT qy zor id`qw jWdw sI[ irSI-munI jMglW ivc jWdy, qp krdy,
boDI m`TW ivc iekWq vws krdy Aqy jogI smwDIAW lwauNdy[ mMdrW dw
Awkwr ieqnw Cotw hudw sI ik kyvl pujwrI dy bYTx dI hI QW hudI sI[
M
M
iekWq-vws ivc mn ivkwrW qoN mukq nhIN hudw[ gurU jI PurmwauNdy hn:
M
ieik vx KMif bYsih jwie sdu n dyvhI]
ieik pwlw kkru BMin sIqlu jlu hyNvhI]
ieik Bsm cV@wvih AMig mYlu n DovhI]
ieik jtw ibkt ibkrwl kulu Gru KovhI]
ieik ngn iPrih idnu rwiq nId n sovhI]
ieik Agin jlwvih AMgu Awpu ivgovhI]

(pMnw 1284)

Gir Gir AMdir Drmswl hovY kIrqun sdw ivsoAw[

(vwr 1:27)

Final

is`K dw srUp qy krm kYsy hox, gurU jI swhmxy ieh iek krnXog
kMm sI[ sMgq ivc juVn vwly mnu`K dw mn Btkdw nhIN, ivkwrW v`l
nhIN jWdw[ sMgq Awqimk ivkws leI shweI huMdI hY[ sRI gurU nwnk
dyv jI ny AwpxI XwqrwvW dy dOrwn ij`Qy loV peI sMgqW kwiem
kIqIAW qy pMgq lgwaux dw AwdyS vI id`qw[ sMgq Drmswl
ikhw igAw hY[ BweI gurdws jI ilKdy hn:
pirBwSw : ie`k, srb SkqImwn pRBU ivc ivSvws r`Kx vwly qy gurU
duAwrw aucwrI hoeI bwxI ivcwrn qy Aml ivc ilAwaux vwly
gurmuKW dy iek`T dy nwm sMgq mMinAw igAw hY[ ies sMgq ivc pRBU
dw hI js kIqw jWdw hY[ ies qrHW dw js krn vwly gurmuKW dw myl
hI is`K pRBU qoN roz Ardws ivc mMgdw hY[ gurbwxI Anuswr sMgq dI
pirBwSw ies pRkwr id`qI geI hY:
-sqsMgiq kYsI jwxIAY] ijQY eyko nwmu vKwxIAY]
-syeI ipAwry myl,
ijnHW imilAW qyrw nwm icq Awvy[
*ipMf qy fwk: SyKUpurw, nyVy pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw- 147001

(pMnw 72)
(Ardws)

gurmiq pRkwS

56

meI 2014

BweI gurdws jI ilKdy hn ik ij`Qy do is`K vI iml ky gurmiq dI


ivcwr krdy hn, auh vI sqsMgiq hY[
ieku isKu duie swD sMgu pMjIN prmysru[

(vwr 13:19)

gurduAwry dw krm hI gurU js d`isAw hY, ijs js duAwrw drgwh


ivc mwx pRwpq huMdw hY:
gur duAwrY hir kIrqnu suxIAY]
siqguru Byit hir jsu muiK BxIAY]
kil klys imtwey siqguru hir drgh dyvY mwnW hy] (pMnw 1075)

sMgq dy lwB: sMgq ivc jigAwsU dYvI gux gRihx krdy hn[ dYvI
guxW dw is`Kxw hI jIvn dw mnorQ hY:
sqsMgiq siqgur ctswl hY ijqu hir gux isKw]

(pMnw 1316)

aUqm sMgiq aUqmu hovY]gux kau DwvY Avgx DovY]

(pMnw 414)

sMgq ivc jwx nwl mnuK AvguxW qoN Cutkwrw pw ky sB guxW


`
gRihx kr lYNdw hY[ gurmiq Anuswr sMgq dI iehI mh`qqw hY ik piqq
qy pwpI donNo piv`qr ho jWdy hn[ sRI gurU nwnk dyv jI Purmwn krdy hn:
gurU dI sMgq ivc jwx nwl AibnwsI (nwm) Dn dI pRwpqI huMdI
hY[ nwm dw Dn BgqW dI rws huMdw hY, jo Krcx nwl Gtdw nhIN sgoN
vDdw hY[ hlq ivc soBw duAwauNdw hY Aqy plq ivc mwx pRwpq huMdw
hY, muK au~jlw hMudw hY[ sMgq dy pRBwv kwrn iek im`tI dy ikxky qoN
jhwn dy sUrj vWg iek nwcIz mn`uK kwml purK bx jWdw hY[ ies
iKAwl dI puStI BweI nMd lwl jI dI rcnw iv`coN ieMJ huMdI hY:

Final

z`rw rw dIdm ik ^urSIid-jhW[


Sud iz &Yij suhbiq swihb-idlW]127]

iesy qrHW BweI swihb ilKdy hn ik auh iek`T (sMgq) jo jIvn


qy bMdgI leI hY[ auh sMgq cMgI hY jo pRBU dI Xwd leI hY[ auhI imlwp
SuB hY ijs dw mUl sRoq qy kwrn vwihgurU hY:
AW hjUim KuS ik Aj bihir Kudw-sq[. . .
AW hjUim KuS ik bihir Xwid aU-sq[
AW hjUmy KuS ik h`k buinAwid aU-sq[

BweI mnI isMG jI pRBU imlx dy cwr rsqy sqsMgiq, sq,


sMqoK, qy smdm d`sy hn, ijs ivc sqsMgq sB qoN pihlw r`iKAw hY[
kiv sYnwpqI ilKdw hY:
Drmswl sMgq jb AwvY[ drSn pwrbRhm ko pwvY[

gurmiq pRkwS

57

meI 2014

gur sMgq kCu Byd n hoeI[ pun jn kQw bKwnq soeI (gur soBw)

gurmiq ny iekWq dI QW sMgq Aqy sMinAws dI QW igRhsq dI


pRDwnqw drsweI hY[ sMgq ivc jwx nwl mn v`s ivc AwauNdw hY,
haumYN dw ABwv huMdw hY, mn ivc inmrqw AwauNdI hY, Awqimk ivkws
huMdw hY[ sMgq ibnHW koeI vI qirAw nhIN dyiKAw, Bwv sMgq ibnW jIvn
dw pwr auqwrw nhIN huMdw:
Kojq Kojq sunI ieh soie]
swDsMgiq ibnu qirE n koie]

(pMnw 373)

sMgq ivc jwx nwl AvguxW qoN Cutkwrw huMdw hY Aqy SuB gux pYdw
huMdy hn[ sMgq piqq qoN piv`qr bxw idMdI hY, nIivAW qoN au~cw kr
idMdI hY, ijs qrHW cMdn AwpxI KuSbo swry PYlw idMdw hY:
ijau cMdn inkit vsY ihrfu bpuVw iqau sqsMgiq imil piqq prvwxu]
(pMnw 861)

BweI gurdws jI iesy isDWq bVy pRBwvSwlI FMg nwl aulIkdy


hoey d`sdy hn ik ip`pl iCCry (plws) dy ibRC AwpxI lpyyt ivc lY
ky Kw jWdw hY, AByd kr lYNdw hY[ iesy qrHW sMgq pwpI AwpxI soBq
ivc lY ky suDwr idMdI hY:

Final

cMdn vws vxwspiq sB cMdn hovY[


Ast Dwqu iek Dwqu hoie sMg pwris FovY[
ndIAw nwly vwhVy imil gMg gMgovY[
piqq auDwrxu swDusMg pwpW mlu DovY[
nrk invwr AsMK hoie lK piqq sMgovY[ (vwr 2:16)

sMgq dI ivl`Kxqw: gurmiq Anuswr gurU dI hzUrI au~Qy Sbd rUp


ivc mMnI geI hY[ siqgurW ny ij`Qy vI crn pwey au~Qy sMgqW kwiem
kIqIAW[ siqgurU dI hzUrI hI sMgq hY:
jh siqguru qh sqsMgiq bxweI]

(pMnw 160)

gurbwxI prmySr dI SkqI mMn ky siqkwr id`qw igAw hY[


gurbwxI srb kilAwxI SkqI hY[ ijs ny vI ies jipAw aus dw
pwr insqwrw hoieAw hY[ gurmiq Anuswr sMgq ivc prmySr SbdrUp duAwrw ivdmwn mMinAw jWdw hY:
imil sqsMgiq Koju dsweI ivic sMgiq hir pRBu vsY jIau]
(pMnw 94)

sqsMgq qoN nwm dI pRwpqI huMdI hY[ v`fy BwgW nwl nwm dI dwq

gurmiq pRkwS

58

meI 2014

pRwpq huMdI hY[ nwm dI dwq mnu`KI jIvn dw mnorQ hY[ ies mnorQ dI
sqsMgq iv`coN pRwpqI hoxI bVI mh`qqw dI g`l hY[ sRI gurU Amrdws
jI PurmwauNdy hn:
sqsMgiq mih nwmu inrmolku vfY Bwig pwieAw jweI] (pMnw 909)

sqsMgq mhW piv`qr ikhw igAw hY[ ies iv`coN pRBU pRym dI
dwq pRwpq huMdI hY[ pRBU hY hI pRym[ pRym qoN ibnw pRBU pRwpqI AsMBv hY[
sqsMgq ivc gurmuiK jn pRBU pyRm nwl rqy huMdy hn[ iehI dwq auh
hornW jigAwsUAW vMfdy hn:
mhw pivqR swD kw sMgu]
ijsu Bytq lwgY pRB rMgu]

(pMnw 392)

sqsMgq s`c KMMf, bYkuMT Awid nWvW nwl slwihAw igAw hY[
sqsMgq dI pRwpqI auprMq jIv , jigAwsU hor pRwpqIAW dI loV
nhIN rihMdI[ sqsMgq iv`coN Awaux vwlw AnMd bwkI swry suKW nwloN
sRySt mMinAw igAw hY[
sqsMgq ivc jwx nwl mnu`K dw jIvn AMdroN Aqy bwhroN inrml
ho jWdw hY[ mnu`K dy AMdr pMj cor- kwm, kRoD, loB, moh Aqy AhMkwr
hn[ ieh aus dy Awqimk guxW dI pUMjI l`utdy rihMdy hn[ haumYN dI mYl
sMgq ivc jwx nwl hI auqrdI hY[ sRI gurU rwmdws jI PurmwauNdy hn:

Final

jnm jnm kI haumY mlu lwgI imil sMgiq mlu lih jwvYgo]
(pMnw 1309)

sqsMgq dw Pl ATwhT qIrQW dy ieSnwn brwbr mMinAw igAw


hY[ sMswr BvinD mMn ky ies qoN pwr auqrn dw ie`ko iek swDn
sqsMgq hY[ jdoN qk mnu`K iqMnW guxW-- rjo, qmo, sqo ivc ivcrdw
hY audoN qk jIvn dw mnorQ pRwpq krnw muSkl hY[ sMgq dy imlwp
nwl qurIAw AvsQw dI pRwpqI huMdI d`sI geI hY[ qurIAw AvsQw jW
shj pd iek sMquilq AvsQw hY[ sMquln pRwpqI hI jIvn mnorQ hY:
qurIAw guxu sqsMgiq pweIAY ndrI pwir auqwrI]

(pMnw 1260)

is`K rozwnw sqsMgq ivc jwx dw AwdyS hY, nhIN qW qnKwhIAw


krwr id`qw igAw hY[ sqsMgq dw imlwp is`K dI in`q dI rihxI dw
AMg hY[
nMd lwl qum bcn suxhu isK krm hY eyh[ . . .
pRwqwkwl siqsMg nw jwvY qn^whdwr bhu v`fw khwvY]3]

ij`Qy is`K gurmuKW dI sMgq ivc jwx dw AwdyS hY, au~Qy mnmuKW

gurmiq pRkwS

59

meI 2014

dI sMgq qoN dUr rihx dw vI AwdyS hY[ Bgq kbIr jI swkq dI sMgq
qoN dUr rihx leI pRyrnw idMdy hn[ dUsrw p`K aunHW hMkwrIAW dw d`sdy
hn ijhVy sMgq ivc haumYN dI Bwvnw nwl AwauNdy hn[ auh AwpxI qy
dUsirAW dI qbwhI dw kwrn bxdy hn[ ie`Qy byrI qy kyly dw idRStWq
id`qw hY[ byrI dI kMifAW BrI fwlI ijauN-ijauN JUldI hY iqauN-iqauN
kyly dy p`qy cIry jWdy hn[ byrI dw kMifAwlw jIvn dUsirAW pRqI
duKdweI hY:
kbIr mwrI mrau kusMg kI kyly inkit ju byir]
auh JUlY auh cIrIAY swkq sMgu n hyir]

(pMnw 1369)

sRI guurU nwnk dyv jI ny AwpxIAW audwsIAW dOrwn keI corW, T`gW
is`Dy rsqy pwieAw qy piqqW piv`qr bxwieAw[ mulqwn dy qulMby
ngr dw SyK s`jx T`g sI jo lokW Awpxy s`jx hox dw BulyKw pw ky
T`g lYNdw sI[ gurU jI dI sMgq kr ky mn bdl igAw[ gurU jI ny iek
Sbd aucwrn kIqw, ijs ny s`jx T`g jIvn dI AslIAq smJw
id`qI, ijs dw swr-q`q AMqm pMkqI ivc imldw hY:

Final

aujlu kYhw iclkxw Goitm kwlVI msu]


DoiqAw jUiT n auqrY jy sau Dovw iqsu]1]
sjx syeI nwil mY clidAw nwil clin@]

(pMnw 729)

sRI gurU Arjn dyv jI iek vwr sMgq ivc bYTy sn[ iek m`JW
corI krn vwlw cor (BweI ibDI cMd) Aw ky sMgq ivc bYT igAw qW
KojI vI ip`Cy phuMc gey prMqU sMgq dy pRBwv kwrn cor nzr nw AwieAw
qW AKIr gurU jI d`isAw[ gurU swihb ny sMgq iv`coN cor bwry pu`iCAw
qW BweI ibDI cMd au~T ky KVw ho igAw qy AwpxI corI svIkwr kIqI
Aqy nwl hI A`gy qoN corI nw krn dw pRx kIqw[ BweI ibDI cMd is`KI
dw pRcwrk qy sYnwpqI bixAw[ pwrs lohy sonw bxw skdw hY pr
pwrs nhIN bxw skdw prMqU gurU qW isMG pwrs bxw idMdw hY[ BweI
gurdws jI PurmwauNdy hn:
siqgur dyv syv AlK AByv giq,swvDwn swD sMig ismrn mwqR kY]
piqq punIq rIiq pwrs kry mnUr,bWs mY subwsu dY kupwqRih supwqR kY]
piqq punIq kir pwvn pivqR kIny . . .] (kib`q sv`Xy)

gurmiq pRkwS

60

meI 2014

cVHdI klw dw sMklp

Final

-fw. jsbIr isMG*


cVHdI klw is`KW dy bulMd hONsly dw knsYpt vI AwiKAw jw
skdw hY[ ies dy sMklp KurdbInI ingwhW nwl pkVnw Aqy ies
dw srUp imQxw auicq vI ho jWdw hY[ cVHdI klw dw POlwdI jzbw iek
Aijhw loh sMklp hY ijs dy cukwny c Awqm-Afolqw, idRVH inScw,
r`bI ivSvws, r`b dI rzw ivc rihxw Awid kyNdr-ibMdU ho jWdy hn[
ieh mn dI ibjlwxU AvsQw dI tIsI hY[
cVHdI klw Kwlsy dw iek Aijhw bolw hY jo sqwrHvIN-ATwrHvIN
sdI dy Kwlsy dI kwF pRqIq huMdw jwpdw hY[ ies sMklp dy ArQW dw
Gyrw ivSwl hY[ ies sMklp ivc vYrI qoN kdy nw frnw, ivSvws nwl
rx ivc jUJx dw ivinXog mUl rUp c iek puKqw musimm Aqy idRVH
loh-sMklp dI pRikRAw hY[ ies sMklp ivc ivcwrk lIh hY[ cVHdI
klw dw sMklp sMgrwmIey/GulwtIey is`KW smyN smyN au~dwq dy aucyrw
bxw dyNdw hY Aqy pRikRAw c iek sMquln ibMdU pRgt kr dyNdw hY[ ies
lkS nwnk nwm cVHdI klw, qyry Bwxy srb`q dw Blw nwl
sihimSrq kr ky cVHdI klw dI sdIvI smwnqw dw pRiqpwdn kr
id`qw igAw sI[ inscY kir ApunI jIq kroN vwlw cVHdI klw dw
Adu`qI sMklp pUrn pRikRAw aujwgr ho jWdw hY Aqy X`uD dI vMgwr/Drm
dI vMgwr Drm-Xu`D dw ivinXog ho inbVdI hY[ ies sMklp dI tIsI
qy jwx leI pihlW mrn kbUlxw pYNdw hY Aqy mOq qy ij`q dw
hl&nwmw lY ky sMgrwmIey leI AnMd BirAw auqsv ho jWdw hY[ ieh
hI ies dy lkS dI pRiqpwdnw hY[ gurbwxI ivc Anyk QWvW au~qy
AMqr-mn sMGrS leI rUpkW dI vrqoN, AsloN pRq`K rUp ivc Xu`DKyqr dw izkr cVHdI klw dw pRqIk hI qW hn:
jau qau pRym Kylx kw cwau]isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY]
(pMnw 1412)
*R-11, Swaran Colony, Gole Gujral, Jammu Tawi- 180002, M. 99065-66604

gurmiq pRkwS

61

meI 2014

cVHdI klw dy mwnisk juJwrU suJwrU suBwA Bgq kbIr jI ny


drswieAw hY:

Final

sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq]


purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu]

(pMnw 1105)

cVHdI klw dy sMklp prKx leI pMjvyN pwqSwh sRI gurU


Arjn dyv jI Agn kuMf dI q`qI qvI qy bYTwieAw igAw pr gurU
swihb ny byiensw&I dI eIn nhIN mMnI[ aus smyN dI zwlm hkUmq ny
ieh AnuBv kr ilAw sI ik iek idn mnu`K-mwqr dy kilAwx
smripq ieh ShIdI, kRWqI lihr, mnu`Kqw dy rq nwl hoeI rwjsI
icxweI qy auswrI zwlm hukmrwnW smyq nysq-E-nwbUd kr dyvygI[
sRI gurU hirgoibMd swihb jI ies sMklp dI pUrqI leI zulm dy kMfy
CWgxy pey sn Aqy sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ihMd dI cwdr
dw gOrv pRwpq kr ky id`lI dy cWdnI cOk ivc ShIdI pwauxI peI[
aunHW BwrqI lokW mOq dy BYA qoN mukq kr ky Drm dI Kwqr jUJ mrn
dw icrwg roSn kIqw[ ieh mIrI-pIrI dy jIvn drSn dw Aglw
sUqr sI[
dsmyS ipqw jI zulm dIAW jVHW pu`tx leI h`Q ivc SmSIr
PVnI peI[ keI SqwbdIAW qk Kwlsy dygW, AwirAW, crKVIAW,
srhMd dIAW dIvwrW Awid iBAMkr idSwvW dyKxIAW peIAW, pr
ksv`tI qy prK c koeI &rk nw ipAw Aqy kuTwlI ivc FwilAw sonw
(Kwlsw pMQ) AnoKI cmk pYdw krdw igAw[ ieMJ is`K kOm dy jwhojlwl dw Aw&qwb kdy Asq nw hoieAw[
sRI gurU goibMd isMG jI ny sMswrk ArQW ivc Awpxw sB kuJ vwr
ky ZYrq qy svYmwx dy rU-b-rU cVHdI klw dy sMklp rwhIN Bwrq dI
inmwxI, inqwxI qy inrbl ho cu`kI lokweI ivc svYmwx qy inrBYqw dI
Bwvnw surjIq kr ky zbr-zulm ivru`D jUJx dI pRyrnw id`qI Aqy
inrwS ho cu`kI lokweI leI cwnx-munwrw bx ky rwh roSn kIqw[ iesy
sMklp sdkw bwAd ivc is`KW dIAW lMmIAW j`do-jihdW ivcoN mnu`KI
kdrW-kImqW dy AvmUln dIAW Anyk idSwvW audGwitq hoeIAW Aqy
cVHdI-klw dy sMklp ny Dwrimk, s`iBAwcwrk, sWsikRiqk qy smwijk
Drwql qy Gor sMgrwmW ivc ij`qW pRwpq kIqIAW[
gurU swihbwn dsW jwimAW dI Xwqrw dy dOr ivc iBAwnkqr
sMGrSW iv`coN lMGxw ipAw sI[ Kwlsw sdIAW qoN srb`q dy Bly leI

gurmiq pRkwS

62

meI 2014

Final

mwrU h`ilAW dw hlwhl (iBAwnk zihr) pwn krdw Aw irhw hY[ is`KW
nwl jdoN vI ivdySI qwkqW dw tkrwA hoieAw qW iek mhwn sMGrS
dI SurUAwq hoxI lwzmI qy kudrqI sI[ pMjwb dI srzmIn qy
ivdySI hmlwvrW dy h`ilAW ny is`KW dy cVHdI klw vwly POlwdI sMklp
Awpxy phIey hyT kuclx dI koiSS kIqI pr is`K hI Bwrq c
iek AijhI kOm sI ijs ny mnu`KI r`q dy DwVvIAW c`twnI ih`k nwl
roikAw Aqy ihMdosqwn dy KVgDwrI ho in`bVy[ ieh cVHdI klw dy
sMklp dw ivSyS Xogdwn hY[ XwrVy dy s`Qr qy nwg invwsW dI
kwmnw krn vwly gurU swihb ny ies sMklp rwhIN AwpxI AgMmI qy
AlOikk S^sIAq dy Aimt pRBwv nwl l`KW lokW srb simAW leI
inrBau inrvYr ho ky jIvn sMgrwm ivc jUJx dI pyRrnw Aqy
auqSwh nwl srSwr kr id`qw:
cu kwr Az hmh hIlqy dr guzSq ]
hlwl`sq burdn b SmSIr dsq ]22]
z&rnwmw dI iek iek sqr ivc gurU swihb dI cVHdI klw
qy infrqw dw sbUq imldw hY[ sRI gurU goibMd isMG jI dw Xu`DW/
lVweIAW ivc Aihm nukqw hI cVHdI klw dw sMklp sI, ijs sdkw
mu`TI Br isMGW ny l`KW dI igxqI ivc duSmx POjW dy pYr auKwV id`qy
sn[ ieh ihMmq, dlyrI Aqy sYnkI sUJ-bUJ sI ijs ny duSmxW dy dMd
K`ty kIqy[ isMGW dy ieh gux sMswr dy POjI ieiqhws ivc ABu`l XwdW
vWg Ajy qk sWBy pey hn[ ieh sqrW cVHdI klw vwlw mhWpurS hI
ilK skdw hY:
gursnh ichkwry kun`d ichl nr ]
ik dh l`k ibAwXd bro byKbr ]19]
...
...
...
ichw Sud ik cUM b`cgw kuSh cwr ]
ik bwkI ibmWdw sq pycIdh mwr ]78]

ieh hI AxK Aqy ierwdy dI idRVHqw dy Xu`D-drSn dy loh-vjr


sMklp dI gUMj AwKI jw skdI hY[ bwbw boqw isMG qy bwbw grjw isMG
swfy ieiqhwisk ivrsy dIAW AwqmwvW hn jo Kwlsy ivc jIr geIAW
hn[ milHAW dy byr, krIrW dy fyly, vixAW dy pIlU Kwxy qW mnzUr kIqy
pr GroN byGr Aqy prvwrW qoN ivCoiVAW dy bwvjUd Kwlsw rwj dI
Aws aunHW cVHdI klw dy sMklp nwl joVdI geI[ isMG BwvyN phwVW,

Final

gurmiq pRkwS

63

meI 2014

jMglW, CMBW qy nKilsqwnW ivc rhy pr aunHW dy mn blvwn qy qn


au~jly rhy[ Asl ivc cVHdI klw ivc qn au~jlw qy mn blvwn
rihMdw hY[
BweI qwrU isMG jI dI zkrIAw KW dy hukm nwl KoprI lwh id`qI
pr BweI swihb AwpxI KoprI qoN ibnHW isdk dy Awsry 22 idn izMdw
rhy[ ATwrHvIN sdI ivc Kwlsy dIAW ieiqhwisk GtnwvW cVHdI klw
dy sMklp nwl BrpUr hn[ bwbw bMdw isMG bhwdr dIAW jdoN A`KW
k`FIAW geIAW qW aunHW Kwlsw rwj dy klS au~Brdy nzrIN pey[ jdoN
aunHW dIAW l`qW v`FIAW geIAW qW aunHW nIly GoVy dIAW twpW dI
Awvwz AweI Aqy ngwrw v`jdw id`isAw[ jdoN bwbw jI dy h`QW klm
kIqw igAw qW aunHW jwipAw ijvyN Anyk h`QW c SmSIrW ilSk
rhIAW hn[
nwdrSwh jdoN ihMdusqwn lu`t ky jw irhw sI qW mu`TI Br cVHdI
klw vwly isMGW ny aus dw mwl qy ^zwnw Koh ilAw[ m`sy rMgV ny sRI
hirmMdr swihb ivc nwc qy Srwb dw dOr clw ky r`j ky byAdbI
kIqI[ BweI su`Kw isMG qy BweI mihqwb isMG jI ny m`sy rMgV dw isr
v`F id`qw[ sRI AnMdpur swihb dy iklyH ivc sRI gurU goibMd isMG jI qy
cVHdI klw nwl srSwr QoVy ijhy isMGW muZl POjW dy phwVI rwijAW
ny Gyrw pwieAw hY[ duSmx iklHy dy drvwzy v`l SrwbI msq hwQI
rvwnw krdy hn[ dunI cMd gurU swihb hwQI dy mukwbly leI cuxdy hn
pr dunI cMd Kwlsy dy isDWqW qoN AiB`jw, krnI qoN bWJ Aqy boxw ho ky,
Gr jw ky nmoSI dI mOq mrdw hY pr qyjDwrk BweI bic`qr isMG,
cVHdI klw dI swkwr mUrq, ieiqhwisk krnI leI qqpr huMdw hY qy
Kwlsy dI kQnI ieiqhwisk s`c krnI nwl inBwauNdw hY[
cVHdI klw Kwlsw pMQ dI s`iBAwcwrk inDI hY jo invyklI qy
ivl`Kx hY[ is`K ieiqhws cVHdI klw dy ikRSimAW nwl srSwr ipAw
hY[ ikhVI ikhVI Gtnw ie`Qy sMimlq krW? AkwlI lihr, moricAW
dw ieiqhws, G`lUGwrw jUn,1984 Aqy Ajokw pMQk sMGrS, k`lH Aqy
A`j dIAw g`lW hn[ cVHdI klw dw sMklp qy jUJ mrn dI aumMg
(isMGW dy A`f-A`f QWvW dy hox vI kwrn ienHW ivc) ieksurqw, DIrj,
iek dUjy pRqI blIdwn dI Bwvnw, Syr SkqI qy bwz dI PurqI dw sMbMD
s`c dI Dwr qy qurn vwlI idRVH Awqmw nwl huMdw hY[ ieh cVHdI klw
dy mrjIvVy hI huMdy hn jo zulm dy Awey hVH c dirAwvW dy pwxI dI

Final

gurmiq pRkwS

64

meI 2014

byVI vWg SUkdy hn Aqy rwh ivc AweIAW rokW roVH ky lY jWdy hn[
s`cI-su`cI lgn qy lgn dI pUrqI leI id`qw blIdwn bMdy ivc
Afolqw Brdw hY Aqy isMGW dI kihkSW vrgI Afolqw qy smuMdr vrgI
gMBIrqw dyK ky hI kwlIAW hnHyrIAW dy suAwmI dMg rih jWdy hn[ iek
auh smW vI sI jdoN is`KW dy isrW dy mu`l vDdy gey pr aunHW simAW ivc
mn dI AMdrUnI qpS nwl jIauNidAW cVHdI klw dy sMklp nwl is`K
juJwrUAW ny moFy-gofy mwr ky zwlmW dIAW kwlIAW kMDW c iSgw& hI
nhIN kIqy, sgoN cVHdI klw dy rU-b-rU AzwdI dw sMklp, Kwlsy dw
bolbwlw hOlI-hOlI bwhr Aw ky ivkwsk pRivrqI ho in`biVAw[ cVHdI
klw dw jlO J`ilAw nhIN sI jWdw[ iehI sMklp bwAd ivc BuJMgI
Kwlsy mwnvqw dI bwdSwhq ih`q juJwrU Gol dw pRyrnw-sRoq bxw dyNdw
hY[ cVHdI klw ivc b`cw, mrd, iesqrI isr qlI au~qy Dr, s`c dI
kuTwlI ivc Fl ky Kwlsy dy kutMb ivc Swml ho jwvy qW mn nhIN foldw,
isrV nhIN tu`tdw[ iehI isMGW dI Ardws ho in`bVdw hY[
is`K ieiqhws d`sdw hY ik jdoN-jdoN mnu`Kqw GwqI kwlIAW
qwkqW dw sMGrS BKdw igAw, audoN audoN cVHdI klw dy ivinXog dI
Awcrxgq ivAwiKAw dy AsloN nvyN AiDAwey Awx juVdy gey[ cVHdI
klw dy sMklp ny Kwlsy dIAW Awaux vwlIAW nslW leI ivAwpk
idSwvW pRdwn hI nhIN kIqIAW, sgoN ies sMklp dy ibMdU ivsQwirAw
vI[ is`K ShIdI iesy leI sMswr ivc ivl`Kx hY ik aus ivc pwkI qy
nUrI dw, duK sihx qy bIrqw dw, pRx qy dweIey dw Aqy is`dk qy ABYqw
dw AnoKw sumyl hY[
cVHdI klw Kwlsw rUp ivc mwnv smUh, mIr dI mIrI hOlI
hOlI vMfx dy audyS nwl sMgrwm krdI hoeI bwdSwhq dy qyz Dwrn
krdI hY[ is`K kOm iPrkw kihx vwly mwnvqw dI bwdSwhq dy DrohI
qy AigAwnI hn, kyNdrIkrn dy suAwmIAW dy h`Q Toky qy ip`TU hn[
cVHdI klw isMGW dw ivrsw hY, kurbwnI dw AMigAwr hY, svYmwx
dI icxg hY[ Kwlsy ny hmySW cVHdI klw ivc rih ky nvyN s`c dI kQnI
qy pihrw id`qw[ Kwlsy dI svY-pRgws dI pIrI Kwlsw mwnv smUh
sY-pRbMD dI mIrI leI jwgrUpqw dyNdI hY[ sY-pRbMD leI mwnvqw dw
juJwrU Gol lVnw Kwlsy dy cVHdI klw dy sMklp dw mwrg hY:
ich mrdI ik A^gr ^moSw kunI ]
ik AwqS dmW &rwb dOrW kunI ]79]

gurmiq pRkwS

65

meI 2014

Final

shj (shj sMklp) dI pRwcIn ivcwrDwrw dw


ivSlySxwqmk AiDAYn
-s. jgjIq isMG*
shj m`DkwlIn BwrqI Drm-swDnwvW dw mh`qvpUrn sMklp hY[
hr m`DkwlIn BwrqI Drm-swDnw ny iksy nw iksy rUp ivc shjswDnw dI ivAwiKAw kIqI hY[ m`DkwlIn BwrqI swDnw-p`dqI ivc
shj bhuq mh`qv pRwpq sI, sRI gurU gRMQ swihb jI dy kyNdrI sMklpW
iv`coN shj kyNdrI sQwn pRwpq hY[ shj dy srUp Aqy pRikrqI bwry
ies sRI gurU gRMQ swihb ivc bhuq ivsQwr ivc crcw kIqI geI hY[
17vIN sdI dy ArMB ivc sMpwidq ivSv swihq dw srvoqm gRMQ
hox dw mwx hwsl krn vwlI mhwn klwisk ikrq sRI gurU gRMQ swihb
ivc mnu`K shI FMg nwl jIaUx Aqy fUMGy jIvn &ls&y dI srbWgI
ivAwiKAw pyS kIqI geI hY[ ies ivc mnu`K prmwqmw nwl ilv
lgweI r`Kx Aqy Awqmw dy prmwqmw (prm+Awqmw) dI Bydqw qy
eykqw v`l sp`St sMkyq kIqy hn[ sRI gurU gRMQ swihb ivc mnu`KI
izMdgI dy &ls&y nwl sMbMiDq bVy hI ArQ-pUrn sMklp isrP pyS
hI nhIN kIqy gey sgoN aunHW dI XQwXog ivAwiKAw vI kIqI geI hY[
ienHW sMklpW iv`coN pRmu`K qOr qy idRStIkox, gurU dw sMklp, jIvn
mukiq sMklp, nwm sMklp, AnMd sMklp, swD-sMgiq dw sMklp,
Duirkrm dw sMklp, shj sMklp, nYiqkqw dw sMklp Awid ieh
sMklp inry pury BwrI bOiDkqw-pUrn bihs hI nhIN sgoN mnu`KI izMdgI
ivc pUrI qrHW au~Brdy hn Aqy ivAwiKAwmeI FMg nwl ies qrHW pyS
kIqy gey hn ik swDwrn purS vI ienHW bwry cMgI qrHW smJ sky[ ienHW
sMklpW pRqI ivigAwnk phuMc hoxw Aqy ienHW sMklpW dw shI ivSlySx
pRsquq kIqw jwxw AqI zrUrI hY[
shj Sbd dI ivauNqpqI: shj sMsikRqI dw Sbd hY, ijs
dw ivauNqpqI mUlk ArQ nwl auqpMn hoieAw hY[ ies qrHW ieh
iksy vsqU dI AWqirk jW ivAkqI AMdrlI aus pRikRqk pRivrqI dw
pRqIk hY ijhVI ik hr vsqU Aqy hr mnu`K ivc aus dy jnm qoN hI huMdI
*ipMf qy fwk: mwnUpur, izlHw luiDAwxw; mo: 81465-86690

gurmiq pRkwS

Final

66

meI 2014

hY[ pMjwbI swihq koS Anuswr sih dw ArQ nwl qy j dw ArQ


pYdw hoxw hY, nwl hI pYdw hox vwlw ArQwq suBwivk hI shj hY[ ihMdI
sMq swihq dy pRis`D ivAwiKAwkwr qy Awlock fw. prsrwm cqurvydI3
ny vI shj dI ivauNqpqI shjwXqy ieqI shj dy AwDwr au~qy hoeI
drsweI hY[ ies ivauNqpqI Anuswr vI shj dw ivauNqpqI-mUlk
ArQ jnm dy nwl auqpMn hox vwlw hY[ so jhj iksy kwrn iksy vI
pdwrQ dw Awpxw nYsrigk (suBwivk) rUp hY[
fw. inhwrrMjn ry4 Aqy fw. SSIBUSn dws gupqw5 ny shj dw
Swbidk ArQ jnm dy nwl pYdw hoieAw kIqw hY[ ies Swbidk ArQ
Anuswr, ieh iksy vsqU ivSyS dI auh pRikrqI hY jo aus dy jnm nwl
hI auqpMn huMdI hY[ shj Sbd sh Aqy j dI sMDI qoN bixAw
hY[ sh pMjwbI dw Agyqr hY Aqy ies dw ArQ nwl (Togethor With)
jW swQ (Along With) hY[ ies Agyqr qoN bhuq swry smwsW dI rcnw
kIqI jWdI hY ijvy: shj (nwl auqpMn hoieAw jW hox vwlw), sihkwrI
(nwl kMm krn vwlw), sh-gwmn (jo pqI pqnI nwl mrdw hY), shgwimnI (jo iesqrI pqI nwl mrdI hY), sh-Bwv (nwl auqpMn
hoieAw Bwv), sh-pwTI (swQI nwl pVHn vwlw), shjwnI (Xwr nwl),
sh-jIvn (iek`ly rihxw), sh-cwrI jW sMswrI Bwv (nwl auqpMn
hoieAw Bwv)[
sh Agyqr qoN bxy ienHW smwsW dy AiDAYn qoN sp`St hY ik sh
do vsqU hoNdW dy iek`T jW swQ dI pRiqinDqw krdw hY[ shj ienHW do
v`Ko-v`KrIAW vsqU hoNdW dI AKMfqw Aqy AdvYq dw lKwiek hY[ dUjy
SbdW ivc dvYq, duAMd jW AjoVqw Ashj hY ArQwq ieh sihj
ivroDI hY[ so AKMfqw (Indivisibility) Aqy AdvYqqw (Non Duality)
shj dy do pRmu`K l`Cx hn[ ienHW l`CxW krky hI qWqirk-swDnw Aqy
qWqirk-icMqn dy pRis`D Awlock, ivAwiKAwkwr fw. guANY br6 ny shj
dw AMgryzI Anuvwd Spontaneity Aqy Togetheranes kIqw hY[ ieh
shj dw FukvW Aqy iksy h`d qk sMBv Anuvwd hY[ so do q`qW dw
imlwp, sMgm, smrsqw jW eykqw hI shj hY[
mhWXwnIAW leI shj boDIicq dy rUp ivc sMnuXqw pRigAw
aupwie q`qW dw sMgm sI[ nwQ XogIAW leI ieh shj iSv-qqv Aqy
SkqI-qqv dI eykqw jW smrsqw sI[ sMqW Aqy gurU swihbwn leI
shj jIv-Awqmw (Individual self) Aqy prmwqmw (Universal Self) dI
1

gurmiq pRkwS

67

meI 2014

eykqw hY[ ies qrHW pirBwSk Aqy dwrSink idRStI qoN shj dw pRXog
aus AinrvcnIX siQqI jW AvsQw leI kIqw igAw imldw hY ijs
BwrqI drSn ivc mukqI jW inrvwx ikhw jWdw hY[ vYSnv
shjwcwrIAw, inrgux mwrgI sMqW Aqy is`K gurU swihbwn ny shj
Sbd dw pRXog au~pr kiQq dohW ArQW (ivvhwrk Aqy dwrSink) Aqy
dohW sMdrBW ivc kIqw hY[
koSgq ArQ: shj Sbd AnykwrQI hY[ koSW ivc ies dy v`K-v`K
ArQ id`qy gey hn[ sMsikRq ieMgilS ifkSnrI7 ivc shj dy hyT
ilKy ArQ id`qy gey hn:

Final

Born or produced together or at the same time, congenital, innate,


Hereditary, Original, Natural, Brother of Whole blood, Natural State of
disposition.

ihMdI pMjwbI koS8 ivc shj dy ieh ArQ id`qy hn:shj, suBwvk AvsQw, sDwrx, sOKw, srl, nwl pYdw hox
vwlw[
BwSw ivBwg pMjwb duAwrw pRkwiSq pMjwbI koS9 ivc ieh
ArQ id`qy hn:shj, skw BweI, nwl pYdw hox vwlw, joVw BweI, suBwv, Ko,
Awdq iPqrq, Aslw, pRikrqI, AwnMd, S`k dw ABwv, igAwn
suBwvk, srl, sihl, sugm, ijs ivc jqn nw krnw pvy[
mhwn koS10 ikRq BweI kwnH isMG nwBw ivc shj dy ieh ArQ
id`qy gey hn:swQ pYdw hox vwlw, jo nwl jMmy, jOVw jMimAw BweI igAwn,
suBwv, pRikRiq, AnMd, Sok dw ABwv, swBwivk, AwswnI nwl[
BwSw Sbd koS11 ivc hyT ilKy ArQ hn:nwau: skw BweI, swQ auqpMn hox vwly do BweI, suBwv, pRikrqI[
ivSySx: suBwivk, pRikRqk, swDwrx, srl, is`Dw, sugm, swQ pYdw
hox vwlw[
ibRhq ihMdI koS12 ivc ieh ArQ hn:srlqw pUrvk, AwswnI nwl, AnwXws
pRwmwixk ihMdI koS13 ivc hyT ilKy ArQ hn:shj: puilMg (sMigAw) shjqw, sgw BweI, suBwv[
ivSySx: swQ auqpMn hox vwlw, suBwivk, srl, sugm, swDwrx,

gurmiq pRkwS

68

meI 2014

jnm qoN pRikrqI dy swQ auqpMn hoxy AQvw Awpxy swDwrx rUp ivc
rihx vwlw[
pwlI ihMdI koS14 ivc ieh ArQ hn:
shj (shjwq BI) iv: eyk swQ auqpn[
shj prMprw Aqy BwrqI swihq: shj dy do p`K jW pihlU hn[
iek ivvhwrk hY, jo swDnw nwl sMbMiDq hY[ dUjw dwrSink hY, jo
icMqn nwl sMbMiDq hY[ byS`k drSn Aqy Awm jIvn, dohW p`KW ivc
shj dI vrqoN bhuq purwqn hY pr iPr vI swDwrx jIvn ivc shj
Sbd dI vrqoN drSn Kyqr dy pirBwSk shj qoN vDyry purwqn hY[ ies
Sbd dw pRXog kdoN ArMB hoieAw, ies bwry kuJ kihxw kiTn hY[
pMjwbI swihq koS15 ivc shj dI purwqn BwrqI ivvhwrk Aqy
dwrSink prMprw aulIkx dI QW shj bwry ikqnw hI AwiKAw igAw
hY ik sihj bhuq pRwcIn hY qy ies dw pRXog is`DW, nwQW qy BwrqI sMqW
ny Anyk Aqy iBMn-iBMn ArQW ivc kIqw hY[
irgvyd dy pihly mMfl dy ATvMjvyN sUkq dy pihly mMqr ivc
shj dw shojw rUp ivc sB qoN purwqn pRXog imldw hY:

Final

icq shojw Amrqo in qundqy hoqw Xd dUqo ABvd ivvsvq:


iv swiDsoTiB: pRiQBI rjo mm Aw dyvqwqw hivSw ivvwsiq:

ies mMqr ivc idRStWq AlMkwr duAwrw Awqmw dy v`K-v`K l`CxW


dw inrUpx kridAW ies dw iek l`Cx sv svrUp sy nwS rihq
(shoqw) kIqw igAw hY Aqy ie`Qy shj Sbd dI shojw dy rUp ivc vrqoN
ies dy ivauNqpqI-mUlk ArQ ArQwq swD auqpMn hoxw dy rUp ivc
hoeI hY[ ies dw Bwv ieh hY ik Awqmw dI mUl pRikrqI jo ies dy nwl
hI jnmdI hY, nwS-rihq hY[ fw. rwjdyv isMG ny vI ies mMqr ivc
shj (shojw)16 Sbd dw pRXog swQ swQ auqpMn hoxy vwlI dy ArQW ivc
drswieAw hY[
auprokq mMqr dw sMKyp swr ieh hY ik hy mnu`Ko! jo svpRkwS nwS
rihqw (shojw), krm Pl Bogqw mn Aqy srIr dw dUq (Drqw), sB
clwaux vwlw, idvsrUp sv: pRkwS srUp prmwqmw dy ivc vrqmwn
gRihx kIqy srIr smyq jnm mrn dy du`KW ivc pIVq huMdw hY Aqy
krmW dy Pl Bogdw hY, auh jIv-Awqmw hY, Aijhw qusIN jwxo[
shjqw Aqy Drm-swDnw: m`DkwlIn BwrqI swDnw dy sMdrB ivc

Final

gurmiq pRkwS

69

meI 2014

v`K-v`K Drm sMprdwvW dy icMqkW ny AwpxI Drm sMprdw dUjIAW


Drm sMprdwvW dy twkry shj AwiKAw hY[ Bgq kbIr jI dw kQn hYshj shj sB koeI khY shj n cInY koie]17 Drm swDnw dI
shjqw lY ky v`K-v`K Drm sMprdwvW ivckwr hoey vwd-ivvwd v`l
hI sMkyq krdw hY[ shj jW suBwvk kI hY Aqy kI nhIN hY, ies g`l
dw inrxw krnw bVw muSikl hY[ shj iek swpyKk Sbd hY[ jy koeI
vsqU pRikrqI jW Drm-swDnw shj hY qW koeI dUsrI vsqU jW
pRikrqI jW Drm-swDnw vI hY jo Ashj hY[ koeI swDnw iksy dUjI
swDnw dy twkry hI shj ho skdI hY[ iksy Drm-swDnw dI shjqw
mwpx dI ksv`tI koeI dUsrI Drm sMprdw hI ho skdI hY[ shj kI
hY Aqy kI nhIN hY? ies sm`isAw pRqI swry Drm AwcwrIAW dI nw iek
idRStI rhI hY Aqy nw hI Aijhw ho skdw sI[ boD shjXwnI AwcwrIAw
dI idRStI ivc jo shj sI auh nwQ is`D ny, ijs shj ikhw sI,
inrgux mwrgI sMqW ny ausy Ashj AwK ky iek hor shj dI
sMklpnw kIqI hY[ ies qrHW ieiqhws dy sMdrB ivc shj Ashj
huMdw igAw Aqy Ashj iPr shj ivc bdldw irhw[ shj qoN Ashj
Aqy Ashj qoN shj dI khwxI m`DkwlI BwrqI Drm-swDnwvW dy pRsMg
ivc iek rOck khwxI hY[
shj-swDnw dw smwijk sM d rB: fw. hzwrI pRswd idvydI ny
AwpxI pusqk shj-swDnw ivc shj-swDnw dy dwrSink Aqy
swihqk sMdrBW dw ivSlySx pyS kIqw hY pr aunHW ny shj-swDnw dy
smwijk sMdrBW bwry nhIN iliKAw[ vwsqv ivc shjqw dyS kwl qoN
inrpyK koeI jIvn mu`l nhIN hY,18 sgoN iksy ivSyS dyS-kwl nwl
sMbMiDq ivAkqIAW Aqy jwqIAW dI shjqw pRsiQqI iBMn-iBMn huMdI
hY[ smwijk bxqr ivc AweIAW qbdIlIAW kwrn lokW dy jIvn ivc
pirvrqn AwauNdw hY Aqy ies lok-jIvn ivc Awey pirvrqnW kwrn
jIvn mu`lW ivc pirvrqn dw Awauxw suBwivk qy lwzmI hY[ AijhIAW
qbdIlIAW kwrn smwj ivc kdy jo shj huMdw hY, auh Ashj ho
inbVdw hY[ ies Ashjqw sMqW iv`coN sB qoN pihlW Bgq kbIr jI
ny AnuBv kIqw sI:
-shj shj sb ko khY, shj n cInY koie[
ijn shjYN iviSXw qjI, shj khIjY soie[19
-sMqoN, shj smwiD BlI[

gurmiq pRkwS

70

Final

AWK n muMdU kwn nw ruMDU, kwXw kSn nw DwrUM[


Ku`ly nYn mYN hs hs dyKUM, suMdr rUp inhwrMU[20

meI 2014

Bgq swihbwn ny swmMqI smwj dIAW QoQIAW, murdw ho cu`kIAW,


smwj qy jIvn dI gqI ivc gqIroD pYdw krn vwlIAW kImqW
Tukrw ky nvIAW bdlIAW hoeIAW pRsiQqIAW dy AnukUl nvIN shj
swDnw dI sQwpnw kIqI[ aunHW ny AwpxI shj-swDnw dw ADwr Bog
dI QW pRym Aqy Xog dI QW BgqI bxwieAw[
shj Aqy dwrSink prMprw: ij`QoN qk shj dI dwrSink prMprw
Aqy BwrqI swDnw ivc ies dy pirBwiSk pRXog dw pRSn hY ieiqhwisk
q`QW dI AxhoNd kwrn ies bwry koeI iek tuk inrxw krnw AsMBv hY[
ieiqhws ivkws dy ies moV au~qy shj dI dwrSink ivAwiKAw ArMB
hoeI Aqy iks BwrqI Drm-swDnw ny sB qoN pihlW ies ApxwieAw?
ieh iek guJMldwr sm`isAw hY Aqy ies dw h`l kwPI kiTn hY[ iPr
vI ij`QoN qk shj dw BwrqI Drm-swDnW Aqy BwrqI drSn nwl
sMbMiDq hox dw suAwl hY ies ivSy au~qy ivSyS kr ky ihMdI dy ivdvwnW
dy Kyqr ivc shj dw sMklpIkrn Aqy ivkws ikvyN hoieAw? BwrqI
ivdvwnW ivckwr ies bwry keI qrHW dy mq pRcilq hn[
shj Aqy qwE mq: shj dy ivkws bwry pihlw mq qwEvwdI hY jo
shj cInI Drm isDWq qwEvwd jW qwE mq nwl sMbMiDq krdw hY
Aqy shj dw mUl jW sRoq cInI Drm dy mUl isDWq qwEvwd ivc l`Bdw
hY[ pRis`D ivdvwn fw. pRboD cMdr bwgcI21 ies mq dw pRvrqk Aqy
smrQk hY[ ies ivdvwn dw ieh mq hY ik shj cInI BwSw dy mUl
isDWq qwE dw sMsikRq Anuvwd hY[
qwE mq cIn dw iek bhuq purwqn mq hY[ ieh cIn dy iqMn
pRis`D DrmW coN ie`k hY[ bwkI dy do Drm knPIaUsIAs Aqy bu`D mq
hn[ lwauzy ies mq dw mUl pRvrqk sI[ lwauzy dw smW 604 eI:
dw hY[ qwE mq dI piv`qr Drm pusqk lwauzy ricq qwE-qyhikMg hY[ qwE Aqy qyh ies pusqk dy do mu`K isDWq hn[ ies pusqk
ivc keI QWvW qy qwE dw ArQ nYiqk kImqW dw mwrg hY pr hor
keI QWvW qy ieh AiDAwqimk isDWq hY[ qwE mq dw jIvn drSn
shj jIvn drSn sI[ ies Drm dw mUl q`q qwE DrqI qy AkwS
dw sRoq hY[
ihMdI swihq koS ivc byS`k fw. DrmvIr BwrqI ny iliKAw hY

gurmiq pRkwS

71

meI 2014

ik AijhIAW AnuSruqIAW dy AwDwr au~qy iksy ivigAwnk nqIjy au~qy


nhIN phuMicAw jw skdw, pr Awpxy SoD gRMQ is`D swihqX ivc aunHW
qwE mq Aqy ies dy sMsikRq Anuvwd shj dw ivSlySx kridAW ieh
mq vI pRgt kIqw hY ik ies g`l dI sMBwvnw hY ik 300 eI: pUrb
ivc qwE mq dw isDWq ivkisq ho ky shj mq dy rUp ivc Bwrq
AwieAw hovy[
shj dy inkws Aqy ivkws bwry ies qrHW fw. DrmvIr BwrqI dw
mq hW Aqy nW dy ivckwrlI qnwESIl siQqI ivc ivcr irhw hY[ auh
koeI ie`k tu`k inrxw nhIN dy sky[ aunHW shj dw sRoq qwE mq mMinAw
vI hY Aqy nhIN vI[
vYSnv prMprw Aqy shj: 400 eI: ivc rcy jwx vwly ivS
purwx ivc shj dw pirBwSk pRXog imldw hY[ sMbMiDq gRMQ ivc
sihj dI vrqoN shj is`DI Aqy suBwivk is`DI dy rUp ivc hoeI hY[
ivS purwx dy pihly AMS (ies purwx dy ku`l Cy AMS hn) dy CyvyN
AiDAwey (ku`l AiDAwie 126 hn) dy solvyN Slok ivc A`T is`DIAW
dw vrxn kridAW iek is`DI dw nW shj is`DI d`isAw igAw hY:
qq: sw shjw isDI sqwsW nwqIv jwsqy[ (ivS purwx 1,6,16)

iesy purwx ivc iek dUjI QW qy dUjI AMS dy pihly AiDAwie dy


pMJIvyN Slok ivc svwBwivk is`DI dw aulyK hY[ ies is`DI dI pRwpqI
ibnW XqnW dy suBwivk hI drsweI geI hY:

Final

qySw svwBwivkI isDI: suKprwXw qXqnq (ivS purwx 2,1,25)

ivS purwx ivc suBwivk jIvn Aqy suBwivk pRivrqI dy rUp


ivc vrixq shj dI ieh prMprw hI mgroN jw ky BwrqI icMqnDwrw
ivc suBwivk pRivrqI-mUlk mwrg dy ArQW ivc ivkisq huMdI hY Aqy
aus dw AwDwr bxdI hY[
shjXwn Aqy shj: fw. hzwrI pRSwd idvydI22 , fw. DrmvIr
BwrqI23, fw. prsrwm cqurvydI24, fw. AYs. bI. dwsgupqw25, fw.
nwgyNdr nwrwiex cODrI26, fw. goibMd iqRguxwXq Aqy fw. dvwrkw
pRswd imSr27 ny shj dy dwrSink AwDwrW dw ivSlySx kridAW
shj dw soRq shjXwn ivc l`iBAw hY[ shjXwn bu`D mq dI mhWXwn
swKw dy AMqrgq boD sMprdw hY[ shj swDnw dwrSink Aqy
Dwrimk mrXwdw dyx vwly Awid AwcwrX shjXwnI sn[ shj
ienHW ny hI pwirBwiSk mrXwdw id`qI sI Aqy rihxI dy nwl joiVAw

Final

gurmiq pRkwS

72

meI 2014

sI[ shjXwnIAW ny vzrXwn dI vzr Bwvnw mh`qv id`qw[ is`DW


ny shj AnMd, shj srUp, shj smwDI, shj suMdrI, shj mwrg,
shj c`kr Awid AnykW sMklpW dI klpnw kIqI[
fw. DrmvIr BwrqI28, ijhVy ik is`D swihq dy ivSyS Alock
hn, ny bu`D Drm dy pRvrqI skUl vjrXwn iv`coN hI shjXwn dw inkws
mMinAw hY[ aunHW dw mq hY ik shjXwn vjrXwn sMprdw qoN Al`g koeI
skUl nhIN sI sgoN ieh vzrXwn dI hI iek p`DqI hY[ ies mq dI
ivAwiKAw kridAW aunHW iliKAw hY ik shjXwn vjrXwn qoN Al`g
koeI SwKw dy AMqrgq koeI suqMqr SwKw mMnxw ArQwq shj swDnw
ivc dyvqw, mMqr, qMqr Xog, mYQun Aqy AiqcwroN dw ABwv mMnxw
XukqI sMgq nhIN hY[ fw. nwgyNdr nwrwiex cODrI29 ny fw. DrmvIr
BwrqI30 dI qrHW hI vjrXwn sMprdw nwl sMbMiDq pRis`D boD qWqirk
gRMQ fwkwrxv ivc shj dw mh`qvpUrx vrxn vyK ky dwrSink
AwDwr au~qy ieh mq sQwipq kIqw hY ik shjXwn Aqy vjrXwn ivc
koeI qWqirk Byd nhIN hY[ aunHW Anuswr shj qy vzr iek hn[
fw. DrmvIr BwrqI ny vzrXwn iv`coN shjXwn dw inkws ies
pRkwr drswieAw hY:vjrXwn ivc swDk AwpxI pRivrqI Aqy gurU dy inrdyS
Anuswr swDnw krn dI suqMqrqw sI[ swDk dy mwnisk ivkws
idRStI ivc r`K ky vzrXwn ivc pihlW ikRAw, iPr Drm iPr Xog Aqy
AMq ivc Anuqr dI swDnw dw ivDwn sI[ vjrXwn ivc do pRkwr dy
swDkW Anuswr do pRkwr dI swDnw pRcilq sI[ pihlI pRkwr dy swDkW
SOks (Aivkisq bu`DI vwly) Aqy dUjI pRkwr dy swDkW (ASokS)
Awcwr dy swry inXmW dI krVI pwlxw krnI pYNdI sI[ aunHW leI
ikRAw Aqy crXw dw ivDwn sI[ ASokS swDkW ikRAw-crXw Awid
mu`Fly AwcwrW qoN suqMqrqw sI[ aus is`Dy hI Xog Aqy Anuqr dI swDnw
ivc pRvyS kr skdy sn[ Anuqr dI swDnw krn vwly is`D shj sBwv
Dwrn krn au~qy AiDk zor idMdy sn[ ies dw Bwv hY ik auh vzr
pRwpqI leI shj-suBwvk swDnw dy AiDkwrI sn[ AijhI swDnw
krn vwly is`DW shj is`D ikhw jWdw sI[
sRoq sUdI :
1. The term Sehaja is a sanskrit Word which eymologically means what one
is born with, and thus it refers to the natural tendency which one possesses
from birth Manindra Mohan Bose, Post Caitanya sahjiya cult of Bengal,

Final

gurmiq pRkwS

73

meI 2014

p.vi (inroduction).
2. s. suirMdr isMG (kohlI) (fw.) sMpw; pMjwbI swihq koS, Bwg pihlw, sPw. 354
3. prsrwm squrvydI (fw.) shjIXw-sMprdwie, ihMdI swihqX koS, Bwg pihlw
(sMpw: DIryNdr vrmw). sPw. 899.
4. Sahaj a term which literally meant what originated with the birth of an
entity. Niharranjan Ray, The Sikh Gurus and the sikh society, p. 123.
5. The word sahaja literally means that which is born or which originated with the birth or origiantion of any entity. S.B. Dasgupta (Dr.) Obscure Religious cults, p. 78
6. Herbert V. Guenther, The Tantric View of life, p. 59.
7. Monier Williame, ed; A sanskrit English Dictinary, p. 1103-04
8. ihMdI pMjwbI koS, sPw 997.
9. pMjwbI koS, ijld 1, sPw 105.
10. mhwn koS, sPw 137.
11. rwm SMkr rswl (fw.), BwSw Sbd koS, sPw 1834
12. kwilkw pRswd, ibRhq ihMdI koS, sPw 1397
13. rwm cMdR vrmw, pRwmwixk ihMdI koS, sPw 1109
14. BdMq AwnMd koslXwXwn, pwlI ihMdI koS, sPw 339
15. gurid`q isMG pRymI qy hor, sMpw; pMjwbI swihq-koS, Bwg pihlw, sPw 138
16. dXwnMd srsvqI, irgvyd BwSX, Bwg pihlw, sPw 790.
17. hjwrI pRswd idvydI (fw.), kbIr, sPw 87.
18. rwjdyv isMG, sMqoN kI shj swDnw, sPw 90.
19. iSAwm suMdr dws, sMpw; kbIr gRMQwvlI, sPw 37.
20. hjwrI pRswd idvydI (fw.) kbIr, sPw 266.
21. ihMdI swihqX koS, Bwg pihlw, sPw 898
22. shj-swDnw, sPw 10-11.
23. is`D swihqX, pMny 148-156, 367-369.
24. au~qrI Bwrq dI sMq prMprw, sPw 36.
25. AnIntroduction to Tantric Buddhism, p71.
26. Dakarnava, p.10
27. ihMdI dI inrgux kwvXDwrw AOr aus kI dwrSink ipRStBumI, sPw 241
28. auhI rcnw, sPw 428
29. Really speaking, there is no difference between the Vajrayana and the
sahajayaana. The philosophy of the vajrayanan centres round that of the
sahajayana and vajro and sahaja are one and the same-N.N. Chaudhari,
Dakarnava, p. 10
30. S.B. Das gupta (Dr.). Obscure Religions Cults, p.61.

gurmiq pRkwS

74

meI 2014

nSy dw nukswn

Final

-bIbI mnjIq kOr l`Kpur*


bcpn qoN lY ky jvwnI qk dw smW, jIvn dw ie`k Aihm ih`sw
hY[ izMdgI dy ies Aihm ih`sy ivc ivAkqI shI AgvweI dI bhuq
ijAwdw loV huMdI hY[ shI AgvweI nw imlx dI sUrq ivc ienswn
kurwhy pY jWdw hY[ mwVI sMgq ivc pYx krky Aqy GtIAw soc bx jwx
krky aus bhuq burIAW AwdqW pY jWdIAW hn, ijnHW iv`coN nSy dI
Awdq bhuq izAwdw Gwqk is`D huMdI hY[ niSAW dI Awdq vDyry krky
15 qoN 25 swl dy ivckwr pYdw huMdI hY[
sB qoN pihlI AgvweI bcpn ivc b`cy mwqw-ipqw dI huMdI hY
Aqy aus qoN AglI AgvweI b`cy skUl ivc AiDAwpk dI[ ienHW
dohW v`loN shI syD imlx dI sUrq ivc b`cy dI izMdgI dw mu`F cMgw b`J
jwvygw ijs dy Asr hyT auh smwj ivc ivcrn l`igAW shI rsqy
AKiqAwr krygw[ qd aus dy sMbD cMgy ivAkqIAW, cMgIAW suswietIAW
M
nwl bxngy, ikauNik nOjvwn pIVI kOm Aqy smwj dI rIV dI h`fI huMdI
hY, ijs nwl nroAw smwj bxdw hY[
vrqmwn smyN mu`K qOr qy niSAW ivc Srwb, isgryt, pwn,
qMbwkU, BMg, A&Im, posq, brwaun SUgr qoN ielwvw drd Gtwaux
vwlIAW dvweIAW, KMG Gtwaux vwlIAW dvweIAW-- korYks, PYnsI
Aqy nSy dy kYpsUl qy ieMjYkSn Awid nSy dI Gwt pUrw krdy hn[
nSy dI vrqoN krn nwl pihlW qW srIr cusqI-PurqI imldI hY pr
bwAd ivc nSeI dI hwlq burI qy iBAwnk ho jWdI hY[ nSy l`gx dw
iek kwrn ieh vI hY ik nSy sbMDI keI g`lW sw Awpxy Gr-prvwr
qoN hI CotI aumr ivc dyKx imldIAW hn Aqy keI g`lW b`cy skUl
ivc AiDAwpk qoN gRihx krn leI imldIAW hn ijnHW dI b`cw hU-bhU nkl krn dI koiSS krdw hY[ imswl vjoN ipqw Srwb pINidAW
jW hor nSy krdy dyKxw, skUl ivc AiDAwpk nSy krdy dyKxw Awid
*ipMf qy fwk: l`Kpur, qih: &gvwVw (kpUrQlw), mo: 9815614956

gurmiq pRkwS

75

meI 2014

g`lW dI b`cy v`loN nkl krn dI koiSS kIqI jWdI hY[ dUjw kwrn
niSAW duAwrw hox vwlIAW ibmwrIAW bwry pUrI jwxkwrI nw hoxw hY[
qIjw kwrn Dwrimk suswietIAW v`loN Dwrimk pRcwr dI Gwt Aqy vD
rhI byruzgwrI qoN auqpMn hox vwlIAW prySwnIAW qoN Cutkwrw pwaux
leI nSy dI vrqoN krnw hY[
sw ^ud vI ieh igAwn nhIN hY ik nSy ivcly zihrIly q`q
srIr, idl, idmwg Aqy PyPiVAW qy ikMnw zihrIlw pRBwv pwauNdy
hn[ nqIjw ieh huMdw hY ik srIirk AMgW dy nwl nwl ivAkqI idmwg
p`KoN vI nkwrw ho jWdw hY[ jykr qMbwkU dI g`l krIey qW gurmiq ivc
ies jgq jUT krky ibAwinAw igAw hY[ ieh imswl hY ik
qMbwkU dy Kyq iv`coN qW dsm ipqw jI dy GoVy ny vI lMGx qoN ienkwr kr
id`qw sI[ rihqnwmw BweI dysw isMG jI Anuswr:
hu`kw ku`Tw crs qmwkU gWjw topI KwkU[
ienkI Er kbhU nw dyKY rihqvMq jo isMG ivsyKy[

rihqnwmw BweI dXw isMG jI Anuswr:

Final

jgq jUT qy rhIAY dUr[


pihrY nhIN, ksuMBw rUr[

sRI gurU goibMd isMG jI ny jgq jUT qmwkU n syv dw hukm id`qw
sI ikauNik gurU swihb jI ies dy nwl hox vwly Awqimk Aqy srIirk
nukswn qoN BlIBWq vwik& sn[ qMbwkU sB qoN pihlW Awqmw gMidAW
krdw hY[ ies dy syvn nwl idl dy rog , rgW dy rog, AMqVI dI iJ`lI
dy rogW qoN ielwvw dmw Aqy bdhzmI Awid vI huMdy hn[ hr iek GMty
dI dr nwl qMbwkU pIx vwly 12 ivAkqIAW dI mOq huMdI hY[ ies dy
DUMeyN ivc 4000 zihrly kYmIklz huMdy hn[ ies dy DUeyN ivc kYNsr
huMdw hY ijs nwl 70 pRqISq lok &y&iVAW dy kYNsr nwl mrdy hn Aqy
25 qoN 30 pRqISq lok idl dy rogW Aqy dmy dI ibmwrI nwl mrdy
hn[ ivSv Br ivc 35 l`K ApMg b`cy qMbwkU pIx vwilAW dy pYdw huMdy
hn[ A&Im Aqy BMg iek Aijhw nSw hY jo ivAkqI pwglpn qk
lY jWdw hY[ nSeI nSy dI Gwt pUrI krn leI JUT bolx dy nwl-nwl
corI, T`gI qy auqr AwauNdw hY ijs nwl aus dw prvwirk jIvn nSt

gurmiq pRkwS

76

meI 2014

hox dy nwl-nwl aus dw smwj iv`coN im`qrW Aqy irSqydwrW nwloN vI


sMbMD Kqm ho jWdw hY[ sRI gurU nwnk dyv jI ny pwn-supwrI Aqy
isgrt-bIVI bwry ies qrHW icqwvnI id`qI hY:
pwn supwrI KwqIAw muiK bIVIAw lweIAw]
hir hir kdy n cyiqE jim pkiV clweIAw]

(pMnw 726)

Final

jykr kyvl Srwb dI g`l krIey, qW gurmiq ivc ies dI pUrI


qrHW nwl mnwhI hY[ Srwb &wrsI BwSw dw Sbd hY, ijs dy ArQ hn
Srwrq dw pwxI ies qoN ielwvw ihMdI Aqy sMsikRqI ivc ies dy
ArQ surw jW midrw kIqy gey hn, jdoN ik ArbI ivc ies dy ArQ
pIx vwlI SY hn[ Srwb swrIAW bdIAW dI jVH hY[ sRI gurU nwnk
dyv jI ny qW ies CUCY md dw ipAwlw kih dy durkwirAw hY[
Srwb ny A`j dy smyN ivc mwrU ru^ A^iqAwr kIqw hoieAw hY[ KuSI dy
mOky qy pwrtIAW ivc Srwb dw dOr clwaux ie`zq nwl joiVAw jWdw
hY, aultw BwvyN ies dy pIx nwl pIx vwly dI AwpxI ^ud dI ie`zq
jWdI rhy, pr A&sos...! AsIN glq rwh qy qur pey hW[ ijhVI
kurihq qoN gurU swihb ny sw mnHW kIqw sI, aus AsIN AwpxI
izMdgI dw ih`sw bxw ilAw hY[ A`j AsIN ies AwpxI Swn smJx
dI BwrI glqI kr rhy hW[ sRI gurU gRMQ swihb jI ivc Srwb bwry ieMJ
qwVnw kIqI geI hY:
-ijqu pIqY miq dUir hoie brlu pvY ivic Awie]
Awpxw prwieAw n pCwxeI Ksmhu Dky Kwie]
(pMnw 554)
-iequ mid pIqY nwnkw bhuqy KtIAih ibkwr]
(pMnw 553)
-pUrw swcu ipAwlw shjy iqsih pIAwey jw kau ndir kry]
AMimRq kw vwpwrI hovY ikAw mid CUCY Bwau Dry]
(pMnw 360)

iksy vI Drm ny Srwb jW SrwbI Awpxy Drm AsQwn AMdr


pRvyS krn dI iejwzq nhIN id`qI[ rozwnw ho rhy sVk hwdsy, au~jV
rhy Gr Aqy AnwQ ho rhy b`cy sB Srwb dI Srwrq dw hI sbUq hn[
ies sB kuJ leI AsIN isrP nOjvwn pIVI hI ksUrvwr nhIN Tihrw
skdy, blik is`Dy jw Ais`Dy rUp ivc mu`FlI is`iKAw dyx vwly mW-bwp
vI ksUrvwr hn[ Kws krky lVky smJwaux ivc ipqw dw rol

Final

gurmiq pRkwS

77

meI 2014

Aihm huMdw hY[ ipqw dIAW kwrguzwrIAW dw Asr pu`qr qy zrUr pYNdw
hY ikauNik keI ipqw b`cy CotI aumr ivc hI nSy dI Awdq ^ud hI
pw idMdy hn[ b`cy Srwb dy nukswn bwry d`sx dI bjwey b`cy kol
ibTw ky suAwd-suAwd ivc ieh Awdq pw dyxI, b`cy dw Biv`K qbwh
kr idMdI hY[ b`cy dw mn iblkul swP qy Su`D huMdw hY auh jo kuJ vI
quhw kridAW dyKygw hU-b-hU aus qrHW dI nkl krn dI koiSs
krygw[ ijho ijhI sMgq auho ijhI rMgq[ bwAd ivc jdoN aus
dIAW AwdqW p`k jWdIAW hn qW AsIN bybs ho jWdy hW qy iPr Awpxy
PrzW qoN kMnIN kqrwauNdy hoey ieh kih ky s`cy ho jWdy hW ik swfI
sMqwn swfy v`soN bwhr hY[ jdoN AsIN Awp ^ud piqq ho ky gurmiq dy
AsUlW smiJAw hI nhIN, gurduAwrw swihb kdI gey hI nhIN, is`K
ieiqhws bwry b`cy kdI jwxkwrI id`qI hI nhIN, guris`KI dI
AihmIAq dw pqw hI nhIN, ^ud dw jIvn JUT dw pulMdw bixAw irhw,
qW AsIN b`cy kI is`iKAw dyvWgy ik ie`k cMgw ienswn bxn leI
ikhVy gux aus leI shwiek hn?
A`j loV hY, sw sB guris`KI jIvn Dwrn krn dI[ is`K Drm
iek syRSt Drm hY, ijs ivSv-icMqkW ny mMnxw SurU id`qw hY[ sw
Awpxy b`icAW niSAW qoN bcwaux leI, aunHW dIAW zrUrqW pUrIAW
krn Aqy pyS Aw rhIAW muSiklW dUr krn leI smW k`Fxw hovygw
Aqy aunHW sucyq krnw pvygw[ nOjvwnW is`K rihq mrXwdw
ivc ilAwaux dy nwl-nwl sw ^ud vI rihq mrXwdw ivc Awauxw
hovygw[ nSy dy iBAwnk Ajgr ^qm krn leI mwqw-ipqw dy nwlnwl AiDAwpkW, Dwrimk suswietIAW Aqy srkwr vI Aihm rol
Adw krnw pvygw[ ivk rhIAW nSy dIAW dvweIAW, ieMjYkSn, Ku`lyAwm
ivk rhI Srwb Aqy ipMfW ivc nihrW dI qrHW inkl rhI dysI Srwb
ies sB kMtrol krnw hovygw, qW jo niSAW rwhIN ho rhy nOjvwn pIVI
dy srIirk SoSx Aqy Gwx roikAw jw sky[

gurmiq pRkwS

Zdr

lihr

78

dy

sMdrB

meI 2014

ivc

^wlsw dIvwn suswietI, hWgkWg

Final

-s. jYqyg isMG AnMq*


is`K kOm iek imhnqkS, isrVI, isdkI, dyS BgqI ivc rMgI,
praupkwrI, bhwdr, inrBY qy Awpxy dyS qy Drm leI mr imtx vwlI
sMswr pRis`D kOm hY[ ies kOm dy ihMmqI qy imhnqI sUrimAW ny cMgy
rozgwr dI qlwS qy cMgy kmweI dy swDn jutwaux leI ATwrHvIN sdI
dy AMq ivc Bwrq dy nyVly dySW v`l ru^ krnw SurU kIqw[ pihlW pihl
ienHW brmw, QweIlYNf, mlySIAw, ieMfonySIAw, hWgkWg qy SMGweI
(cIn) v`l jwxw SurU kIqw[ ies qoN ielwvw iPzI, inaUzIlYNf, iPlpweIn
qy keI au~dmI AwstrylIAw qk vI pu`jy[ auh Aijhw smW sI jdoN
pMjwb dI AwriQk hwlq bhuq mMdI qy lokW dw jIvn grIbI ryKw dy Q`ly
sI[ Aijhy smyN keI au~dmI bwhr jwx leI h`Q-pYr mwr rhy sn[
AMgryz is`KW dI bhwdrI qy vPwdwrI dy kdrdwn sn[ auh BlI
pRkwr jwxdy sn ik is`K iek bhwdr, infr, inrCl suBwA dy mwlk
hn[ jdoN hWgkWg ivc v`K-v`K vrgW dy bMdy puils Pors ivc kwmXwb
nw hoey qd sMn 1864-66 eI: ivc iek AMgryz A&sr, jo is`KW bwry
cMgI jwxkwrI r`Kdw sI qy isMD ivc A&sr sI, ie`Qy puils A&sr
bxw ky mMgvwieAw igAw[ Mr. C. V. Creagh ny ie`QoN dy vwqwvrn
cMgI qrHW GoiKAw qy hWgkWg dI srkwr pRyrnw kIqI ik is`K puils
bVI kwmXwb rhygI[ hWgkWg srkwr ny imstr krI dI slwh
mnzUr kr ilAw qy is`K juAwnW dI BrqI leI AwdyS dy id`qw[ ieh
BrqI izlHw sRI AMimRqsr, jlMDr qy luiDAwxw dy vsnIkW ivcoN kIqI
geI qy ieh ie`k sO juAwnW dw jQw sMn 1867 hWgkWg pu`j igAw[
ieh nOjvwn ispwhI ieqny kwbl qy qs`lIbKS swbq hoey ik ienHW dy
kMm qoN pRBwivq ho ky Agly swl ie`k sO hor jvwn BrqI ho gey[
AMgryz A&sr dI cox rwjnIqk qy isAwxp p`KoN bVI dUrAMdySI
vwlI sI[ aus ny ienHW iqMnW izilHAW dy juAwn ies leI cuxy ik ie`Qy
*kYnyfw[ Pon: 0016045917754

Final

gurmiq pRkwS

79

meI 2014

lVweI dy kwrn is`KW dw jwnI qy mwlI nukswn hoieAw sI[ juAwn lMmyslMmy, kuMvwry qy cMgy srIr qy fIl fol vwly sn[ mwpy vI ienHW Byj
ky KuS sn[ qnKwh pMdrHW fwlr mhInw qy pMj swl dw AYgrImYNt sI[
jykr koeI ds swl kry, qW pYnSn dw h`kdwr qy v`fy qoN v`fw Ahudw
hOldwr qoN jmWdwr qk sI[ puils kwn jwxn leI pVHweI dw
ieMqzwm kr id`qw igAw sI[ ieh ieiqhwisk s`cweI hY ik hWgkWg
dI puils ivc BrqI pMjwb dy guris`K is`dkI ispwhIAW ny Zdr lihr
ivc Awpo Awpxy FMg nwl Adu`qI Xogdwn pwieAw[
jd hWgkWg srkwr ny puils ivc pMjwbIAW dw rwh KolH id`qw qW
hOlI hOlI pMjwb qoN pMjwbIAW dI Awmd hoxI SurU hoeI, jo vDyry qOr qy
imhnq mjdUrI qy cONkIdwrI jwgo dw kMm krdy sn[ ie`QoN dy lok
ienHW dI iemwndwrI, vPwdwrI qy bhwdrI qoN BlIBWq vwkP sn[ kuJ
Aijhy vI sn, ijnHW QoVHI bhuqI pUMjI qjwrq v`l lwauxI SurU kIqI qy
Coty moty kwrobwr dI sQwpnw hoxI SurU ho geI[ kuJ QoVHw pVHy-ilKy vI
AwpxI rozI rotI dI Bwl krn l`gy[ iesy qrHW kwPI igxqI ivc isMDI
vI Awaux l`gy jo sRI gurU nwnk dyv jI dy pRqI cMgI SrDw r`Kdy sn[
iesy qrHW qzwrq ivc pwrsIAW ny vI pRvyS krnw SurU kIqw[
1900 eI: qoN AmrIkw, kYnfw jwx vwly imhnqkS qy isrVI is`K
y
hWgkWg dy rsqy rwhIN ienHW mulkW ivc jwxy SurU ho gey sn[ aus smyN ijMnI
vI is`K sMgq hWgkWg rih rhI sI, ijnHW ivc bhuqI igxqI pulIs dy
ispwhIAW, cONkIdwr qy hor imhnqkS prvwsI qy Coty nOkrI pySw lokW dI
sI, ienHW v`lNo Dwrimk, BweIcwrk qy smwijk cyqnw dI buldI leI hWgkWg
M
ivc gur-Gr dI sQwpnw krn ih`q hMBlw mwirAw[ ieMJ vrqmwn gurduAwrw
U
swihb jo 371, kueInz rof eIst qy siQq hY, sMn 1901 eI: ivc
pRkwSmwn hoieAw[ ies dw-nW aus smyN dI p`Qr islH qy au~kirAw isMG
sBw iliKAw imldw hY[ sMn 1908 ivc ies dw nW qbdIl kr ky
Kwlsw dIvwn hWgkWg r`iKAw[ ieh gurduAwrw Asl ivc ij`Qy gurbwxI
dw somw sI, au~Qy ienklwbIAW dw A`fw vI sI[ ie`Qy AmrIkw qoN Zdr dI
gUj kivqwvW pujdIAW jo sMgqW ivc vMfIAW jWdIAW[
M
`
ivdySW ivc siQq gurduAwrw swihbwn ivc Kwlsw dIvwn suswietI
hWgkWg pihlw gurduAwrw hY, ij`Qy dyS-BgqW qy ZdrIAW ny ZulwmI dy

Final

gurmiq pRkwS

80

meI 2014

sMglW qoVn leI hMBlw mwirAw[ ieh auh QW hY ij`Qy v`fI igxqI ivc
ienklwbI BwSx id`qy jWdy, kivqwvW pVHIAW jWdIAW, suqIAW klW
`
jgweIAW jWdIAW qy bgwvq dI icxg bldI[ ie`Qy Zdr A^bwr v`fI
igxqI ivc vMifAw jWdw[ ies nwl 26vIN pMjwb rYjmYNt ienHW dy Asr
hyT AweI[ bhuq swry ispwhI hWgkWg iv`cNo k`Fy gey ikauNik aunW dw
H
sMbD gurduAwrw swihb qy aus dIAW srgrmIAW nwl sI[ ieh hWgkWg
M
dw gurduAwrw swihb Zdr lihr dw muK A`fw sI[ lok AmrIkw, kYnfw,
`
y
iPlpweIn qy cIn vI AwauNdy jWdy iesy bMdrgwh rwhIN lMGdy sn[ ie`Qy
dyS-BgqW qy ZdrIAW dI lukxgwh sI[ AiDkwrIAW v`lNo s^q jwbqy
dI kwrvweI kIqI geI[ ies gur-Gr dy AnykW gRQI isMG vI Aijhy hoey
U
M
hn ijnHW ny v`D cVH ky Zdr lihr ivc Awpxw Xogdwn id`qw hY[ ienHW
ivc BweI Bgvwn isMG, BweI hrnwm isMG khUtw qy BweI Aqr isMG
FufIky dw QoVw bhuq izkr ieiqhwisk hvwilAW ivc imldw hY[
`
H
hWgkWg qy Kwlsw dIvwn suswietI nwl juVy ZdrI :
*BweI Bwg isMG iB`KIivMf, hWgkWg ivKy 1897 eI: qoN 1900 eI:
qk puils ifpwrtmYNt ivc nOkrI krdy rhy[ bwAd ivc Awp kYnyfw
cly gey qy au~Qy vYnkuvr Kwlsw dIvwn suswietI dy pRDwn Qwpy gey[
kwmwgwtwmwrU kys ivc AgvweI kIqI[ g`dwr bylw isMG dI golI nwl
ShIdI jwm pI ky Amr ho gey[
*BweI bdn isMG dlyl isMG vwlw (mwnsw), ieh vI 1902 eI: qoN
1907 eI: qk jylH ivBwg hWgkWg ivc nOkrI krdy sn[
*BweI hrid`q isMG lMmy ny vI 1904 eI: qoN 1906 eI: qk jylH
ivBwg hWgkWg ivKy do swl qk nOkrI kIqI[ jylH ivc ho rhIAW
vDIkIAW leI &OjIAW jQybMd kIqw[ iPr ieh vI vYnkuvr cly gey
qy muV sMn 1915 hWgkWg prqy[ ienHW ny &OjIAW AMgryzW i^lw&
AzwdI leI pRyirq kIqw[
*BweI hrnwm isMG swhrI ny 1904 eI: qoN 1907 eI: qk hWgkWg
trwm ielYktRoink kMpnI ivc fyF swl nOkrI kIqI qy fyF swl iksy
hor ifpwrtmYNt ivc kMm kIqw[
*BweI Syr isMG vyeINpueIN hWgkWg ivc kyNdrI pRbMDk kmytI dw
mYNbr cuixAw igAw[ ies ny hWgkWg dy gurduAwrw swihb ivc ZdrI

Final

gurmiq pRkwS

81

meI 2014

kivqwvW pVHIAW[ ies pws Zdr pwrtI dw AKoqI vrijq swihq


sI[ sMn 1906 eI: ivc 6 mhIny nOkrI kr ky iSMGweI (cIn) v`l
cwly pw gey qy iSMGweI qoN kuJ Arsy bwAd vYnkuvr Aw gey[
*BweI Bgvwn isMG pIqm[ Zdr lihr ivc ienHW dw ivSyS Xogdwn
hY[ Awp ny sMn 1910 eI: qoN sMn 1913 eI: qk Kwlsw dIvwn,
hWgkWg dy gRMQI dI syvw inBweI hY[
*BweI hrnwm isMG khUtw (rwvlipMfI)[ ieh kwmwgwtwmwrU jhwz dw
musw&r sI, ijs vYnkUvr auqrn nw id`qw[ ieh kwmwgwtwmwrU jhwz
dI vwpsI Xwqrw smyN isrk`F pRqIinD sI[ ies BweI Bgvwn isMG
qoN bwAd Kwlsw dIvwn, hWgkWg gurduAwrw swihb dw gRQI lwieAw
M
igAw[ ieh 25-26 nMbr pltnW ivc Zdr rswlw idMdy rhy[ ieh
bwbw inDwn isMG cuGw dy ivSvwspwqr sn[ lwhOr swizS kys ivc
`
BgOVw ho igAw, pr fw. mQrw isMG smyq kwbl qoN igR&qwr kr ilAw[
*BweI hrI isMG pu`qr s. gurmuK isMG, ipMf nQwxw, izlHw i&rozpur[
ieh hWgkWg ivc cOkIdwrI krdw sI[ ies ny bwbw inDwn isMG cu`Gw
vwlI b`dovwlI ivclI mIitMg ivc SmUlIAq kIqI Aqy luiDAwxy dIAW
fkYqIAW ivc Bwg ilAw[ lwhOr itRibaUnl ny ies ds swl s^q
szw id`qI[
*BweI ieMdr isMG ipMf m`lw, Qwxw jgrwEN, izlHw luiDAwxw dw vwsI
sI[ ieh stwktn dy is`K gurduAwrw swihb dw gRMQI sI[ ieh koeI
10 swl hWgkWg irhw Aqy iPr kYlIPornIAw clw igAw[ ieh
stwktn dI 3 jnvrI, 1914 dI Zdr pwrtI dI Aihm mIitMg dw
mu`K bulwrw sI[
*BweI kysr isMG T`TgV, ipMf T`TgV, izlHw qrnqwrn dw vsnIk
sI[ hWgkWg ivc hoeI mIitMg ivc ieh kyNdrI mYnyijMg kmytI dw mYNbr
cuixAw igAw[ ies ny ihMd ivc muVy AwgUAW nwl rwbqw r`K ky
kwrvweIAW dw pRbMD krnw sI[ ieh hWgkWg ivc rswly ivc BrqI
hoieAw[ 1900 eI: ivc nOkrI C`f id`qI Aqy 1902 eI: ivc
SMGweI clw igAw[ 1909 eI: ivc AmrIkw swnPrWissko auqr ky
Aorogn dy Sihr AstorIAw jw v`isAw[ ies ny Zdr pwrtI dI
sQwpnw ivc Kws BUimkw Adw kIqI[

Final

gurmiq pRkwS

82

meI 2014

*BweI mMgl isMG ipMf lwlpurw, izlHw qrnqwrn, qoN sI[ ieh kuJ
swl hWgkWg puils ivc AslwKwnw ivc nOkrI krdw irhw[ bwAd
ivc ies ny sYkrwmYNto ivc ienklwbI mIitMg ivc SmUlIAq kIqI[
*BweI rUV isMG, ipMf cUhV c`k, izlHw mogw[ ieh Zdr pwrtI dw
au~Gw AwgU sI[ hWgkWg ivKy ieh ihMdusqwn ivc sMGrS vwsqy jw rhI
kyNdrI kmytI leI cuixAw igAw[ AMgryzI jwxn krky ies jrmn
kONsl leI cux ilAw igAw[
*BweI PuMmn isMG, ipMf klyr kMgw, jlMDr[ ieh 26 pMjwb ienPYNtrI
hWgkWg ivc nOkr sn[ PrvrI 1915 eI: ivc bwgIAwnw qy swizSI
sYinkW smyq prvwsI ZdrIAW nwl iml ky kMm krdy sn[ ienHW
ifsims kr id`qw igAw sI[
*BweI lwB isMG pu`qr rwm isMG, ipMf c`kvwlIAw, ksUr, izlHw lwhOr[
ies ny hWgkWg gurU-Gr ivc qkrIrW kIqIAW qy Zdr dw swihq
vMifAw[ ieh 26 pMjwb ienPYNtrI hWgkWg nwl sMbMiDq sI[ 16
PrvrI rYjImYNt iv`coN k`F id`qw igAw[ au~Qy hI Agly idn igR&qwr
kr ilAw igAw[
*BweI hIrw isMG, ipMf cwhV, izlHw lwhOr[ ies ZdrI hox kwrn
dsMbr 1914 ivc hWgkWg qoN dyS inkwlw iml igAw[ ies ny 5vIN
ienPYNtrI dy jwvnW Aqy 23 rswlw lwhOr dy svwrW pRyirAw[ ies
ny Dur pUrb qy ihMd ivc Zdr dy pRcwr leI bhuq pRcwr kIqy[
bwbw gurid`q isMG dI igR&qwrI qy kwmwgwtwmwrU jhwz :
Kwlsw dIvwn hWgkWg ivc AYqvwr dIvwn sijAw qy bwbw jI ny
Awpxy nvyN aulIky pRogrwm bwry sMgqW jwxkwrI id`qI ik pMj sO
XwqrU iml jwx qW AsIN ibnW iksy rok tok jhwz ikrwey qy lY ky
kYnyfw pu`j skdy hW[ sMgqW dy BrvyN huMgwry qy auqSwh nwl bwbw jI ny
ikrwey qy jhwz lYx ih`q PYslw kr ilAw[ ies qrHW iek jpwnI
kMpnI qoN jhwz ikrwey qy ilAw igAw[
ies dOrwn hWgkWg srkwr ny bwbw jI 25 mwrc 1914
igR&qwr kr ilAw[ 28 mwrc, 1914 jmwnq qy irhwA hox mgroN
bwkI sPw 89 qy

gurmiq pRkwS

83

meI 2014

ApR Y l 2014 dw bwkI

gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI : Koj qy


sM B wvnw
-jQy. joigMdr isMG*
ijau aulJwieE bwD buiD kw mriqAw nhI ibsrwnI ] (pMnw 242)

PrIdkot stIk, Bwg pihlw, pMnw 538


(bwl buiD) nws buDI ArQwq AigAwnI ijauN ibKXoN mYN PisAw hUAw hY
AOr (kwmriqAw) kwmnw mYN Krc hUey ny hMqw mmqw nhIN ibsrwnI[ khIN bwl
buDI pwT hoqw hY[ qhW AYsy ArQ krnw (bwlbuiD) jo bwlkpny kI rIqI sI so
ies jIv ny mriqAW qk BI nhIN ibswrI[

Final

Awid sRI gurU gRMQ swihb jI sMpRdweI tIkw, sRI AmIr BMfwr,
sMq ikrpwl isMG, sYNcI qIjI, pMnw 383
bwD= nws krn vwlI buDI krky ijauN ieh jIv aulJ ky kwmnw ivc rqw
`
hY, auh KotI bu`DI ies ny swrI aumr qk nhIN ibsrwnI= BulweI[
vw: BweI bMnHo jI dI bIV ivc bwl buiDkw mriqAw nhIN ibsrwnI]
pwT hY[
jd qoN ieh jIv bwlk bu`DI ArQwq AigAwq bu`DI ivc auliJAw hY, auh
bu`DI mridAW qk ies ny BulweI nw[
sRI gurU gRMQ swihb, mUl pwT Aqy ihMdI Anuvwd, fw. joD isMG,
dUsrI sYNcI, pMnw 800
ivAkqI ijs pRkwr kI imiQAw buiD (mwXw, Dn, sMpdw) myN SurU dy hI
aulJw hUAw hY, vh mrqy dm qk vYsy hI bnI rhqI hY[
fw. rqn isMG j`gI, ArQ boD sRI gurU gRMQ swihb, Bwg pihlw,
pMnw 324
(mwieAw dy moh ivc) bMnHI hoeI (bwD) bu`DI vwlw (mnu`K) ijvyN (jvwnI
ivc) auliJAw rihMdw hY, (iqvyN) mrn vyly vI (aus mwieAw) nhIN Bu`ldI[
swbkw jQydwr sRI Akwl q^q swihb, sRI AMimRqsr swihb[

gurmiq pRkwS

84

meI 2014

sRI gurU gRMQ swihb stIk, SRImwn igAwnI ibSn isMG jI Kwlsw
kwlj, sRI AMimRqsr vwly sYNcI 2, pMnw 692
bwD buiD= nws ho jwx vwlI Akl[ kwm riqAw = kwmxw ivc rqw
hoXw ijs qrHW ibsmJ AwdmI iviSAW ivc PisAw hoieAw huMdw hY Aqy kwmnw
ivc rqy hoey ny hMgqw mmqw nhIN BulweI hY[
sM Q w sR I gu r U gR M Q swihb, BweI vIr isM G , po Q I qIjI, pM n w
1548
(so) ijvyN hwnIkwrk bu`DI ivc iGirAw irhW (hwlq huMdI hY) mrn vyly
bI auh nhIN Bu`ldI[

Final

SbdwrQ, SRomxI gu: pR: kmytI, pMnw 242


11. PisAw
12. (vwD, buiD) imiQAw smJ[ pwT bwlbuiD ASu`D hY[
* ijvyN JUTI smJ dw GyirAw hoieAw hY, mrn qk ieh smJ nhIN
ivsrdI, Bwv mrn l`igAW vI mwieAw vwlI rucI nhIN jWdI[ aus vyly vI ieho
iKAwl rihMdw hY ik AwpxI mwieAw ip`Cy rihMdy sMbMDIAW dy spurd kr
jwvW[ g`l ieh hY ik mnu`K ijs cIz dI vwSnw ivc izMdgI Br l`gw rihMdw
hY, AMq vyly BI auh zwhr huMdI hY[
sRI gurU gRMQ swihb drpx, pRo&Ysr swihb isMG jI, poQI dUjI,
pMnw 467
aulJwieEauliJAw hoieAw [ bwD buiDkwmwrI hoeI miq vwlw[
(mwieAw dy moh ivc) mwrI hoeI miq vwlw mnu`K ijvyN (jvwnI smyN
mwieAw dy moh ivc) PisAw rihMdw hY, mrn vyly BI aus ieh mwieAw nhIN
BuldI;
`
Awid sRI gurU gRMQ swihb drSn inrxY stIk qulnwqimk AiDAYn,
tIkwkwr ig. hirbMs isMG, Bwg qIjw, pMnw 610
ijvyN hI nwS krn vwlI buDI dw aulJwieAw hoieAw (jIv, ibKy-vwSnw
ivc Ps igAw, iPr ies auh vwSnw) mrdy dm qk nhIN ivsrI[

gurmiq pRkwS

85

meI 2014

sRI gurU gRMQ swihb koS, fw: gurcrn isMG, ijld dUjI, pMnw
1678
bwD imiQAw ijau aulJwieE bwD buiD kw mriqAw nhIN ibsrwnI]
gau 5, As 15, 4:1 (pMnw 242)
s: mnmohn isMG, ieMgilS trWslySn, vwlIAm 2, pMnw 800
ijvyN ik auh JUTI smJ dw PswieAw hoieAw hY, mrn vyly qWeI auh svYhMgqw nhIN Bu`ldw[
mhwn koS, BweI kwnH isMG nwBw, Bwg dUjw, pMnw 639
bwDbuiD sMgw vwDbuiD, imQwgwn, duKdwiek smJ, dyKo, bwD
ijau aulJwieE bwDbuiDkw, mriqAW nih ibsrwnI. (gau A m: 5)

Final

ipRXw sRI gurU gRMQ swihb Awid jI dy ikRq pMifq Swm isMG jI,
pM n w 125
bwl buiD kw bwlk buiD qy ly krky pwTWqr bwD buiDkw bwD bMDn krn
rwhIN buDI dw Awsry krn hwrw jo jIv mriqAw prxMq nhIN ibsrweI mwXw[
sRI gurU gRMQ koS, sRImq pMifq igAwnI hzwrw isMG ikRq, dUjI,
ijld pMnw 170
bwD sMsikRq bwiDq[ pwikRq bwD[ duKI ; qMg kIqw hoieAw, pIVIq,
kSt-gRsq, KMifq (buDI vwlw)- ijau aulJwieE bwD buiD kw mriqAw nhI
ibsrwnI]
bwl buiD (K.q.pu. s.[ sMsikRq bwl: buidD@) bwlk dI buDI (smwn
swdy idl vwly ho ky), hrK sog qoN rihq (ho ky)[ XQw pwieE bwl buiD suKu
ry[ bwl buDI ivc suK pwieAw[ Bwv gwnI dI dSw vI bwlk vq huMdI hY[
2. Acyq buDI vwlw[ XQw- ijau aulJwieE bwD buiD kwm riqAw nhI
ibsrwnI[
gurbwxI pwT drSn, tkswl iBMfr klW, pMnw 289
ijau aulJwieE bwD buiD1; kwm riqAw nhI ibsrwnI]
2) ijau aulJwieE bwl2 buiD kw; mriqAw nhI ibsrwnI]
1. nws hoeI bu`D ivc[ 2. jo bwlpuxy dI rIq sI[

gurmiq pRkwS

86

meI 2014

ivSyS not: auprokq ilKy ivdvwnW dy ArQ pwTkW ny pVH ley hn,
PrIdkot tIky ny bwl buiD pwT ilKy hn pr ArQ nws buDI krdy hn[
iPr A`gy bwlbuiD pwT krdy hoey bwlkpuny dI rIqI dy ArQ krdy hn
Aqy kwm riqAw pwT AMikq kIqw hY[ sMq ikrpwl isMG jI Aqy igAwnI
ibSn isMG jI ny pwT kwm riqAw kIqw hY[ aunHW ny d`isAw hY ik vw:
BweI bMnHo jI dI bIV ivc bwl buiDkw mriqAw nhIN ibsrwnI] pwT hY[
tkswl iBMfr klW ny ijau aulJwieE bwD buiD1; kwm riqAw nhI ibsrwnI]
2) ijau aulJwieE bwl2 buiD kw; mriqAw nhI ibsrwnI] Aqy pMifq
hzwrw isMG jI ny vI iesy qrHW dovyN pwT AMikq kIqy hn[ dUjy p`KoN pRo. swihb
isMG jI, fw. joD isMG jI, fw. mnmohn isMG jI, fw. rqn isMG jI j`gI,
igAwnI hirbMs isMG jI, pMifq hzwrw isMG jI Aqy BweI kwnH isMG nwBw
Awid ny bwD buiD kw mriqAw pwT AMikq kIqw hY[ jo gurbwxI inXmwvlI
Anuswr drusq jwpdw hY[ bwlkpuny jW lVkpuny dy ArQw aus smyN Awauxgy
jd inrClqw, inSkptqw Awid dy rUp ivc hovygw[ audwhrn dy qOr qy hyT
ilKIAW pMkqIAW dyKdy hW:
pwieE bwl buiD suKu ry]
(pMnw 214)

bwl buiD pUrn suKdwqw nwnk hir hir tyk ]

(pMnw 714)
(pMnw 1076)

DMnY syivAw bwl buiD ]

Final

bwl suBwie AqIq audwsI ]

(pMnw 1192)

Boly Bwie imly rGurwieAw ]4]6]


(pMnw 324)
ijau aulJwieE bwD buiD kw mriqAw nhI ibsrwnI] ieh gurbwxI
dw Sbd gwien krn smyN swfI AgvweI krdw hY ik ies Sbd dIAW ArMB
dIAW qukW ivc 16-13 mwqrw hn Aqy ies quk dIAW 16-14 mwqrw hn
Bwv ivSrwm buiD kw qy dyxw bxdw hY[ burhwnpur vwly h`Q ilKqI srUp
ivc pwT kwim hY ieh l`gI ishwrI ilKwrI dI aukweI jwpdI hY ikauN ik
dUsrIAW bIVW ivc ishwrI nhIN hY[ ies quk dw ArQ hY ivnwSkwrI (bwD)
bu`DI dw aulJwieAw hoieAw ieh jIv ijvyN hI aulJ igAw, iPr ieh mriqAW
(mrdy dm qk) ivsrjn nhIN huMdI, Bwv, KihVw nhIN C`fdI[

cldw...

gurmiq pRkwS

87

meI 2014

gwgr c swgr-- 39

mn dI mlInqw qy inrmlqw
-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI*

min mYlY sBu ikCu mYlw qin DoqY mnu hCw n hoie]
ieh jgqu Brim BulwieAw ivrlw bUJY koie]

(pMnw 558)

ies qoN pihlW AsIN mn dw vjUd, mn dI Kurwk qy mn dy AiDAYn


sMbMDI ivcwr kIqI hY[ siqgurW ny bwxI ivc qn qy mn sMbMDI ieauN
icqrn kIqw hY-- qn htVI iehu mnu vxjwrw] drAsl ieh
srIr iek h`t dy smwn hY Aqy ies ivc vxj-ivhwr krn vwlw mn
hI hY[ ies leI mn vwr-vwr smJwaux, jwigRq krn, igAwn
pRwpq krn leI pRyirAw hY[ ivcwrW dI sp`Stqw qy piv`qrqw hI
mnu`KI S^sIAq dw vjUd hY[ Drm dy Kyqr ivc swDU-sMqW dw is`DIAW
DwrnwvW ivc pRcwr dw ieh FMg vI irhw hY:
qyry mn dI mYl nw jwvy, nhwauNdw iPry qIrQW qy[

iPr aunHW dI ivAwiKAwkwrI gurbwxI v`l prq AwauNdI sI,


ikauNik ieho ijhIAW DwrnwvW gurbwxI iv`coN (rldIAW-imldIAW)
pMkqIAW coN joVIAW huMdIAW sn[ Purmwn hY:

Final

qIrQ nwqw ikAw kry mn mih mYlu gumwnu]


gur ibnu ikin smJweIAY mnu rwjw sulqwnu]

(pMnw 61)

mu`kdI g`l ieh ik ies sMswr dw v`fw vrg bwhrI Pokt krmkWfW hI keI vwr Drm-krm smJ ky Btkxw dw iSkwr irhw hY Aqy
A`j vI hY[ iksy mnu`K dI jIvn-jwc ivc jW ivvhwr ivc bdlwE aus
smyN AwauNdw hY jd aus dy ivcwr bdldy hn ikauNik mn PurinAW
(ivcwr) dw vjUd hY[ sMgq-pMgq, srovr, qIrQ, Xwqrw, kQwkIrqn, syvw, dieAw, dwn Awid sBnW ivc mu`K sunyhw qW mwnvqw dI
ibrqI jW ivcwrW qbdIl krnw qy Drm-krm dI rMgq dyxI hY[ jy
ivcwr-SkqI qbdIl nhIN huMdI qW sB kuJ Pokt krm-kWf bx ky
rih jweygw[ q`q-igAwn qW ieh hY ik sMgq-pMgq ivc bYT ky aUc*Kwlsw kwlj, sRI AMimRqsr-143001; mo: 98159-85559

gurmiq pRkwS

88

meI 2014

nIc, CUq-Cwq dy BydBwv Kwqm hoxy cwhIdy hn[ sBnw jIAw kw ieku
dwqw Aqy eyk nUr qy sBu jgu aupijAw sB mn dI blvwn ^urwk
hn[ iesy qrHW srovr piv`qrqw dw pRqIk hY Aqy ie`QoN dIAW BUgoilk
loVW dI pUrqI vI hY pr ies dy nwl ieh qn inrml krdw hoieAw
mwnvI PurinAW vI sWJIvwlqw dw sbk isKwauNdw hY[ hux jykr
pwxI Aqy bwxI dy &ls&y nw smiJAw igAw qy ivcwrW ivc qyr-myr
Aqy mYN-myrI dw ivqkrw irhw qW sB ikirAw-krm inrwrQk ho
jwxgy[ siqgurW ny Aijhy ivcwrW dy DwrnIAW vwr-vwr sucyq kIqw
hY:
iehu mnu mYlw ieku n iDAwey] AMqir mYlu lwgI bhu dUjY Bwey]
qit qIriQ idsMqir BvY AhMkwrI horu vDyrY haumY mlu lwvixAw]
(pMnw 116)

ies qrHW siqgurW ny byAMq pRmwxW qy qSbIhW nwl mwnvqw dy


ivcwrW tuMibAw Aqy sucyq kIqw hY:

Final

sUcy eyih n AwKIAih bhin ij ipMfw Doie]


sUcy syeI nwnkw ijn min visAw soie]

(pMnw 472)

drAsl mnu`K AwpxIAW kmIAW-pySIAW dw ^ud icMqn kry qW


Purny qbdIl huMdy hn[ AsIN glq iksm dw r`tw lwieAw hoieAw hY ik
mnu`K bdl nhIN skdw[ iek Purnw lokW dy mnW ivc Gr cu`kw hY ik
vwrs Swh nw AwdqW jWdIAW ny BwvyN k`tIey porIAW porIAW jI[
ies dw dUjw pwsw vI hY jo sucyq krdw hY ik vwrs Swh qd AwdqW
jWdIAW ny jykr C`fIey QoVIAW QoVIAW jI[ hux icMqn hovygw qW cyqnw
jwgygI, igAwn Awvygw qW AigAwn jwvygw, dIvw jgygw qW hnHyrw dUr
hovygw[ ieh sB jwigRqI krky hoxw hY, jwigRqI igAwn nwl AwvygI,
igAwn hoeygw qW mn bdlygw, nhIN qW prnwlw au~Qy dw au~Qy[ swfy leI
s`jx T`g dI swKI, nUr Swh jwdUgrnI, kOfw BIl, BweI
ibDI cMd Awid byAMq is`K-swihq dIAW swKIAW qy ieiqhwisk
GtnwvW mn dy bdlx dy pRmwx hn[
iek ivdvwn dw kQn hY ik guxW nwl BirAw mn svrg hY Aqy
AOguxW ivc grk hoieAw mn nrk dI inSwnI hY[ hr iek ienswn dy
ivcwr hI aus leI svrg qy nrk dw inrmwx krdy hn[ pMjwbI

gurmiq pRkwS

89

meI 2014

muhwvrw koS ivc mn sMbMDI iek sO dy krIb muhwvry hn, ijnHW ivc
mnu`KI mn dy v`K-v`K hwvW-BwvW dw hI vrxn hY[
ies lyK dy ArMB ivc id`qIAW pMkqIAW mwnvqw sucyq krdIAW
hn ik jykr mnu`K dw mn ivkwrW dI mYl nwl BirAw rhy qW mnu`K jo
krygw auh ivkwr hI hoxgy[ srIr kyvl qIrQW Awid qy ieSnwn
krwaux nwl mn piv`qr nhIN ho skdw[ ieh sMswr srIirk ieSnwn
dy BulyKy c pY ky kurwhy quirAw jw irhw hY qy koeI ivrlw mnu`K hI
s`cweI smJdw hY[ qW iPr Aijhw mn jo mlIn hY auh piv`qr ikvyN
hovy? ies dI inrmlqw bwry sRI gurU Amrdws jI ieauN smJwauNdy hn:
sbdu cIin mnu inrmlu hovY qw hir ky gux gwvY]
gurmqI AwpY Awpu pCwxY qw inj Gir vwsw pwvY]

(pMnw 565)

Bwv ik jd mnu`K gurU dy Sbd nwl sWJ pwauNdw hY qW ivcwrW dy


bdlx nwl mnu`K dw mn piv`qr huMdw hY[ iPr auh pRBU dI isPqslwh krdw hY[ gurU dI m`q Anuswr jd auh jIvn jIaUNdw hY qW Awpxy
Awp pihcwxdw hoieAw in`j Gr vwsw pwauNdw hY[

Final

^wlsw dIvwn suswietI. . .

sPw 82 dw bwkI

Awp Adwlq v`loN brI ho gey[ bwbw jI dw Anumwn 500 XwqrIAW dw


sI, pr fry qy Gbrwey hoey lok iksy zo^m ivc pYxw nhIN sI cwhuMdy[
ies krky jhwz c`lx smyN qk isr& 165 musw&r hI iml sky[ ieh
kwmwgwtwmwrU jhwz bVI sj D`j qy KwlsweI kysrI inSwn swihb nwl
gurU mhwrwj dI Et lY ky 4 ApRYl 1914 SMGweI pu`jw, ijQoN 111
hor muswPr imly[ ies qrHW vYnkUvr pu`jx qk muswPrW dI igxqI
376 ho geI[ ieh ieiqhwisk qy drd BrI Gtnw dyS dI AwzwdI
leI bZwvq dI pihlI icxg sI, jo Kwlsw dIvwn suswietI hWgkWg
v`loN lweI geI sI[ ieh ieiqhws dy pMinAW qy sdw Amr rhygI[

hvwly :
1. Whos Who Punjab Fighters: Published by Punjabi University, Patiala.
2. Ghadar Directory: Published by Punjabi University, Patiala.
3. Sikhs in Hongkong: S. Gulbir Singh (Batra).
4. Zdr lihr dI khwxI: igAwnI nwhr isMG[

gurmiq pRkwS

90

meI 2014

vwr bwbw bMdw isMG bhwdr

Final

-s. rxjIq isMG Awzwd*


AMimRq Ck ky KMfy-bwty dw,
bixAw bYrwgI qoN isMG srdwr[
lY ky QwpVw bwjW vwly qoN,
bixAw Kwlsw pihn pMjs kkwr[
nwl lY jQw BwrI isMGW dw,
ho jMg leI iqAwr-br-iqAwr[
DOx mroVW jw Kwn vjIr dI,
ijMny mwsUmW qy kIqw A`iqAwcwr[
fOly Prky, krIcy dMd XoDy ny,
A`KW coN vrHdy pey AMigAwr[
mYN ie`t nwl ie`t KVkw daUN,
im`tI krUM qyrw drbwr[
qyry koVmy dw krUM mYN Kwqmw,
jlUs k`FUMgw Sihr ivckwr[
qY rihm r`qw nw AwieAw Eey,
kyhw zulm qUM id`qw guzwr?
qyrw b`icAW kI ivgwiVAw?
m`Qw lwauNdw nwl s`cI srkwr[
zulm krky in`kIAW ijMdW qy,
v`fw bixAw iPrdYN Aihlkwr[
ihswb laUNgw pweI pweI dw,
KuMfy krUM qyry sB hiQAwr[
qyrI vwq iksy nw pu`CxI,
bxweI bYTW ijhVI qUM srkwr!

bMdw Aw phuMicAw ivc srihMd dy,


A`goN muZlW dw Gyrw bySumwr[
KMfy-Bwly mYdwny rx KVkdy,
ibjlI vWg peI ilSky qlvwr!
AwhU lwh lwh su`ty muZlW dy,
mYdwn-ey-jMg m`cI hwhwkwr!
Bwrw dohIN dlIN mukwblw
lwey loQW dy BwrI AMbwr!
BgdV m`cI ivc mYdwn dy,
isMGW kIqy fUMGy vwr[
isMGW loQW qy loQW cwVHIAW,
cOpwsIN m`c geI sI hwhwkwr!
BMnI DOx hMkwrI vjIry dI,
au~qy kr ky krwrw vwr[
do-PwV kr ky Q`ly su`t qw,
pwpI muglW dw srdwr[
bdlw ilAw isMG srdwr ny,
XoDy gwauxgy bMdy dI vwr[
XwdW rihxIAW sdw sMswr qy,
hoieAw bMdw isMG bhwdr srdwr[
kwnI kWJly dI js peI gWvdI,
g`l qurdI rhU ivc sMswr[
Awzwd sIs JukwauNdw ShIdW ,
idloN krdw rhU pUrw siqkwr[

* Awzwd strIt, iSvpurI muhlw, DUrI (pMjwb), 148024 mo: 94646-97781


`

gurmiq pRkwS

91

meI 2014

Final

SoRmxI gu: pR: kmytI dI AMiqRMg kmytI v`loN


swl 2014-15 dw bjt pws
sRI AMimRqsr: 27 mwrc- jQydwr
Avqwr isMG pRDwn SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dI pRDwngI hyT AMiqRMg
kmy t I dI Aihm bY T k SR o m xI
gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr
dy nvyN iek`qrqw hwl ivKy hoeI[ ies
ivc s.rGUjIq isMG krnwl, sInIAr
mIq pRDwn, s.kyvl isMG jUnIAr mIq
pR D wn, s.rijM d r isM G mihqw,
s.krnYl isMG pMjlI, s.gurbcn isMG
o
krmUvwl, s.rwmpwl isMG bihxIvwl,
M
s.inrmYl isMG jOlW, s.mohn isMG
bMgI, s.Bjn isMG qy s.mMgl isMG
AMiqRMg mYNbr Swml hoey[
mIitMg dOrwn s.suKdyv isMG
BOr, jnrl sk`qr, SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI ny swl 2014-15 dw
swlwnw bzt pyS kIqw[ ies qy
Aihm ivcwr-crcw kIqI geI qy
srb-sMmqI nwl SRomxI kmytI dw 1
ApRYl, 2014 qoN 31 mwrc, 2015
qk swlwnw bzt nO Arb, pMj kroV,
Cy l`K, bvMjw hzwr, iqMn sO rupey
pws kIqw igAw qy hox vwly KricAW
dI pRvwngI id`qI geI[ jQydwr
Avqwr isMG pRDwn SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI ny d`isAw ik SRomxI gu:

pR: kmytI dw swl 2014-15 dw


swlwnw bzt ipCly swl nwloN 99
kroV, 80 hzwr, 200 sO rupey
(12.283 %) v`D hY[
bzt dI pRSsw kridAW jQydwr
M
Avqwr isM G ny ikhw ik SR o m xI
gurduAwrw pRbMDk kmytI gurduAwrw
swihbwn dy pRbMD qoN ielwvw bhuq
swrIAW iv`idAk sMsQwvW clw rhI
hY[ ies qoN ielwvw SRomxI gu: pR:
kmytI v`loN nvyN 13 skUlW/kwljW dI
auswrI dw kMm vI c`l irhw hY[ ipCly
swl qoN skUlW/kwljW dIAW ArMB
hoeIAW iemwrqW nUM mukMml krn leI
hox vwly KricAW leI pRvwngI id`qI
geI hY[ nw-murwd ibmwrI kYNsr leI
ipCly swl qo N kY N sr pIVH q PM f
bxwieAw igAw hY[ iesy qrHW grIb,
p`CVy hoxhwr is`K b`icAW dI pVHweI
leI pihlW dI qrHW mdd PMf vI
r`iKAw igAw hY[ ieiqhwisk purwqn
iemwrqW dI sWB-sMBwl v`l vI ivSyS
iDAwn id`qw igAw hY[ mwCIvwVy dw
jMgl, gurduAwrw gurU ky bwg dw
purwqn bwg, cmkOr swihb dI k`cI
gVHI, PiqhgVH swihb dw TMfw burj,
sRI AnMdpur swihb dy ieiqhwisk pMj

gurmiq pRkwS

92

ikilHAW nUM purwqn id`K dyx v`l ivSyS


rucI idKweI geI hY[ ies qoN ielwvw
nvIAW srwvW vI bx rhIAW hn[

meI 2014

aukq swirAW kwrjW nUM m`dynzr


r`KidAW KricAW nUM pRvwngI id`qI
geI hY[

syvw qy BgqI dy puj sn BweI Gn`eIAw jI-jQy: Avqwr isMG


M

Final

sRI AMimRqsr: 27 mwrc- BwrqI rY`f


krws suswietI dI pMjwb rwj SwKw
v`loN nYSnl XUQ AYkscyNj pRogrwm
(AM q rrwjI jU n IAr rY ~ f krws
is^lweI Aqy st` f I kY N p) Bvn
AYs.AYl. pbilk skUl, sRI AMimRqsr
ivKy lgwieAw igAw[ ies ivc dyS
dy v`K-v`K rwjW- krnwtk, gujrwq,
pMjwb, hirAwxw, jMmU-kSmIr Aqy
qwimlnwfU qo N lgBg 150
ividAwrQIAW ny Bwg ilAw[
JMfw lihrwaux dI rsm Adw
krn auprMq jQydwr Avqwr isMG,
pRDwn, SRmxI gurduAwrw pRbDk kmytI
o
M
ny ividAwrQIAW nUM ASIrvwd id`qw[
aunHW ividAwrQIAW nUM gurU swihbwn
v`loN vrosweI sRI AMimRqsr dI piv`qr
ngrI ivKy Awaux leI vDweI id`qI[
aunHW ikhw ik syvw qy BgqI dy puMj

BweI Gn`eIAw jI ienswnI jwmy ivc


iek drvyS sn, ijnHW klgIDr ipqw
dy drswey mwrg qy c`lidAW smu`cI
mnu`Kqw dI syvw leI Awpw smrpn
kIqw[ ies mOky aunHW SRomxI gu: pR:
kmytI v`loN rY~f krws suswietI nUM do
AYNbUlYNs, 50 hzwr rupey dI ngd
shwieqw rwSI Aqy gqkw pRdrSn
krn vwlI lVkI nUM 11 hzwr rupey
ngd ienwm vjoN id`qy[ rY~f krws
suswietI v`loN jQydwr Avqwr isMG
pRDwn SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
nUM BweI Gn`eIAw jI dI qsvIr dy ky
snmwinq kIqw igAw[
ies mOky ividAwrQIAW v`loN
Awly-duAwly nUM sw& suQrw r`Kx dy
mMqv nwl skUl Aqy ies dy Awspws dy Kyqr ivc s&weI AiBAwn
clwieAw igAw[

AMimRqDwrI lVkI nUM j`j swhmxy Q`pV mwrn vwly


vkIl qy s^q kwrvweI hovy- jQy: Avqwr isMG
sRI AMimRqsr: 4 ApRYl- jQydwr
Avqwr isMG, pRDwn SRomxI gurduAwrw
pRbDk kmytI ny nwBw dy kort kMplY~ks
M
ivc iksy kys qy j`j swhmxy do vkIlW
dI huMdI bihs dOrwn AMimRqDwrI
guris`K lVkI bIbI BuipMdr kOr nUM
dUsrI iDr dy vkIl v`loN Q`pV mwry

jwx qy aus vkIl i^lw& sKq


kwrvweI dI mMg kIqI hY[
jQydwr Avqwr isMG ny ikhw
ik iksy vkIl v`loN ivroDI iDr qy
AdwlqI kMplY~ks c j`j swhmxy
ies qrHW hmlw krnw ij`Qy mnu`KI
kdrW-kImqW dI aulMGxw hY, au~Qy

gurmiq pRkwS

93

meI 2014

Adwlq dI vI hwnI hY[ aunHW ikhw ik


jykr lokW nUM iensw& duAwaux vwly
lok hI ies qrHW krn l`g pey qW auh
idn dUr nhIN jdoN kwnUMn dw pwT
pVHwaux vwilAW qoN lokW dw ivSvwS
auT jwvygw[ aunW ikhw ik Awp-hudrI
H

kwrvweI kr ky vkwlqI pySw Krwb


krn vwly ies vkIl ivr`uD bwr
AYsosIeySn nUM s^q kwrvweI krnI
cwhIdI hY qW jo iensw& dI Aws
lgweI mjlU m W dw Adwlq qy
ivSvwS bixAw rhy[

sRI AMimRqsr : 21 ApRYl: sRI Akwl


qKq swihb ivKy hoey ivSyS syvwsM B wl smwgm dO r wn s` c KM f sR I
hirmMdr swihb dy cwr nv-inXukq
gRMQI isMG swihbwn nUM pMQk mrXwdw
Anuswr syvw sONpI geI[ sRI Akwl
qKq swihb dy jQydwr isMG swihb
igAwnI gurbcn isMG ny igAwnI
rGbIr isMG, igAwnI AmrjIq isMG,
igAwnI blivMdr isMG Aqy igAwnI
gurimMdr isMG dy nwm s~cKMf sRI
hirmMdr swihb dy gRMQI isMG vjoN
AYlwn kIqy[ ies auprMq SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI, v~K-v~K
is~K jQybdIAW, v`lNo nv-inXukq gRQI
M
M
isMG swihbwn nUM dsqwrW Aqy isropwE
Byt kIqy gey[
ies qoN pihlW smwgm ivc
hwzr sMgqW nUM sMbDn kridAW jQydwr
o
isMG swihb igAwnI gurbcn isMG ny
ikhw ik s`cKMf sRI hirmMdr swihb
dy gRMQI isMG dI syvw bhuq au~cI-su`cI
hY[ ies syvw leI gurmiq ivcwrDwrw
ivc pRpkqw dy nwl-nwl gurU dI BYA`
BwvnI Anuswr jIvn jIaUxw vI zrUrI

hY[ aunHW ny nv-inXukq gRMQI isMG


swihbwn nUM vDweI idMidAW pUrn
mrXwdw Anuswr syvw inBwaux leI
pRrnw kIqI[ SRmxI gurduAwrw pRbDk
y
o
M
kmytI dy pRDwn jQydwr Avqwr isMG
ny ikhw ik s`cKMf sRI hirmMdr swihb
is`K jgq dw kyNdrI AsQwn hY[ ie`QoN
dy gRMQI isMG swihbwn is`K jgq leI
siqkwrq hn[ aunHW ikhw ik pihly
gRMQI bwbw bu`Fw jI qoN lY ky A`j qk
ies pwvn AsQwn qy v` K -v` K
SKsIAqW syvw inBwauNdIAW rhIAW
hn[ ienHW cwr gRMQI isMGW dy nWvW dw
&Yslw SRomxI gu: pR: kmytI dI AMiqRMg
kmytI v`lNo kIqw igAw hY[ syvw sMBwlx
vwlIAW cwry SKsIAqW sMbDI aunW ikhw
M
H
ik ieh gurmiq dy au~Gy ivdvwn Aqy
gurbwxI dy igAwqw hn[ smwgm smyN
s`cKMf sRI hirmMdr swihb dy muK gRQI
` M
isMG swihb igAwnI jgqwr isMG Aqy
qKq sRI kysgVH swihb dy jQydwr
igAwnI m`l isMG ny vI sMboDn kIqw
Aqy s`cKMf sRI hirmMdr swihb ivKy
syvw sMBwlx vwly gRMQI isMG swihbwn
nUM vDweI id`qI[

Final

s`cKMf sRI hirmMdr swihb dy nv-inXukq


cwr gRMQI isMG swihbwn ny syvw sMBwlI

gurmiq pRkwS

94

meI 2014

Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr srgrmIAW


sRI Akwl qKq swihb v`loN AMimRq-sMcwr smwgm
BweI gurmuK isMG Kwlsw, hY~f gRMQI, sRI Akwl qKq swihb v`loN pu`jI
irport Anuswr sRI Akwl qKq swihb ivKy Aqy pMjwb qy pMjwb qoN bwhr 1 qoN
31 mwrc, 2014 qk hoey AMimRq-sMcwr smwgmW ivc ku`l 4231 pRwxI KMfybwty dI pwhul Ck ky gurU vwly bxy[

Final

izlHw jlMDr ivKy gurmiq smwgm


pRcwrk BweI jsivMdr isMG Cwpw v`loN pu`jI irport Anuswr gu: fyrw
sMqpurw, mwxko j`bV, qih: Awdmpur, izlHw jlMDr ivKy 16 mwrc, 2014
gurmiq smwgm krvwieAw igAw[ ies smwgm ivc BweI mihMdr isMG dy
kvISrI jQy ny sMgqW is`K-ieiqhws srvx krvwieAw[ ies dOrwn hoey
AMimRq-sMcwr smwgm ivc ku`l 70 pRwxI AMimRq-pRwn kr ky gurU vwly bxy[
ies mOky isMG swihb ig: gurbcn isMG, jQydwr sRI Akwl qKq swihb ivSyS
qOr qy pu`jy Aqy aunHW ny sMgqW bwxI Aqy bwxy nwl juVn leI pRyirAw[
Drm pRcwr kmytI v`loN nSw-mukqI lihr
pRcwrk BweI gurnwm isMG v`loN pu`jI irport Anuswr jQy. Avqwr isMG,
pRDwn, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI Aqy s. sqbIr isMG, sk`qr, Drm
pRcwr kmytI dI AgvweI ivc SurU kIqI geI nSw-mukqI lihr qihq
imqI 1 qoN 7 ApRYl, 2014 qk hlkw DwrIvwl dy blwk dorWglw dy v`K-v`K
ipMfW ivc nSw-mukqI lihr clweI geI[ ies lihr ivc nOjvwnW
niSAW dy nukswn bwry d`sidAW hoieAW aunHW nSy nw krn Aqy gurmiq
ivcwrDwrw nwl juV ky gurU vwly bxn leI pRyirq kIqw igAw[
XU. pI. is`K imSn v`loN AMimRq-sMcwr smwgm
s. ibRjpwl isMG, ieMcwrj, XU. pI. is`K imSn hwpuV Aqy BweI pRBidAwl
isMG, pRcwrk v`loN pu`jI irport Anuswr is`KI dy pRcwr Aqy pRswr dI lihr
A`gy qoridAW hoieAW s. suKmIq isMG kwdIAW, mYNbr SoR:gu:pR:kmytI, sRI
AMimRqsr dy sihXog nwl XU. pI. is`K imSn, hwpuV v`loN v`K-v`K sQwnW qy 8
jUn, 2013 qoN 4 mwrc, 2014 qk krvwey gey AMimRq-sMcwr smwgmW ivc
ku`l 588 pRwxI AMimRq-pwn kr ky gurU vwly bxy[

gurmiq pRkwS

95

meI 2014

is`K imSn jMmU-kSmIr v`loN AMimRq-sMcwr smwgm


is`K imSn jMmU-kSmIr v`loN pu`jI irport Anuswr jMmU kSmIr ivc
SurU kIqI Drm pRcwr lihr qihq gurduAwrw isMG sBw, rwmgV sWbw Aqy
gurduAwrw isMG sBw rYkw, sWbw ivKy 29 Aqy 30 mwrc, 2014 krvwey
gey AMimRq-sMcwr smwgmW ivc 221 pRwxI AMimRq-pwn kr ky gurU vwly
bxy[ AMimRq AiBlwKIAW kkwr Drm pRcwr kmytI (SoR:gu:pR:kmytI) sRI
AMimRqsr v`loN Bytw-rihq id`qy gey[ ienHW smwgmW mOky BweI jrnYl isMG
Kwlsw, BweI qrnjIq isMG, s. gurdIp isMG Aqy s. jsivMdr isMG ny
AMimRq Ckx vwly pRwxIAW vDweI idMdy hoey Drm pRcwr kmytI dw ivSyS
DMnvwd kIqw[

Final

qrn qwrn ivKy gurbwxI kMT qy dsqwr mukwbly


BweI lKmIr isMG k`kw kMifAwlw v`loN pu`jI irport Anuswr Drm pRcwr
kmytI (SRo:gu:pR:kmytI), sRI AMimRqsr v`loN qrn qwrn Sihr ivKy 29 mwrc,
2014 b`icAW dy gurbwxI-kMT Aqy dsqwr mukwbly krvwey gey[ ienHW
mukwbilAW ivc pihly, dUjy qy qIjy sQwn qy Awaux vwly b`icAW ivSyS
snmwn qoN ielwvw Bwg lYx vwly bwkI swry b`icAW vI mYfl Aqy Dwrimk
swihq dy ky snmwinq kIqw igAw[
izlHw qrn qwrn ivKy gurmiq smwgm
pRcwrk BweI gurbcn isMG klsIAW v`loN pu`jI irport Anuswr gu:
ShId BweI lKmIr isMG, ipMf GirAwlw, qihsIl p`tI, izlHw qrn qwrn
ivKy jQy. Avqwr isMG GirAwlw, mYNbr, SoR:gu:pR:kmytI dI AgvweI hyT 7
Aqy 8 mwrc, 2014 do-idnw gurmiq smwgm krvwieAw igAw[ ies
smwgm ivc v`K-v`K FwfI, rwgI Aqy kvISrI jiQAW ny sMgqW gurbwxI
Aqy gur-ieiqhws srvx krvwieAw[ aukq sQwn qy hI imqI 11 mwrc,
2014 AMimRq-sMcwr smwgm dw AwXojn kIqw igAw, ijs ivc 75 pRwxI
AMimRq-pwn kr ky gurU vwly bxy[ ienHW smwgmW ivc s. gurbcn isMG
krmUMvwl, AMiqRMg mYNbr, s. KuSivMdr isMG p`tI, mYNbr, SRo:gu:pR:kmytI, s.
rxjIq isMG bRhmpurw, s. ivrsw isMG vltohw qoN ielwvw v`fI igxqI ivc
sMgqW hwzr sn[
ipMf Bubwq (jIrkpur) ivKy gurmiq smwgm
pRcwrk BweI Awqmw isMG v`loN pu`jI irport Anuswr Drm pRcwr kmytI,
SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr v`loN gurmiq pRcwr syvw suswietI

gurmiq pRkwS

96

meI 2014

dy sihXog nwl ipMf Bubwq, jIrkpur ivKy 16 qoN 23 PrvrI, 2014 qk


gurmiq kQw smwgm krvwey gey[ ienHW smwgmW ivc imqI 16 PrvrI
BweI ipRqpwl isMG pitAwlw, 17 PrvrI igAwnI swihb isMG, 18
PrvrI ig: m`l isMG, jQydwr, qKq sRI kysgVH swihb, 19 PrvrI sRI
hirmMdr swihb, sRI AMimRqsr dy mu`K gRMQI, igAwnI jgqwr isMG, 20 PrvrI
ig: mwn isMG, gMRQI, sRI hirmMdr swihb, sRI AMimRqsr qy 21 PrvrI
2014 isMG swihb ig: gurbcn isMG, jQydwr sRI Akwl qKq swihb ny
gurmiq kQw-ivcwrW rwhIN sMgqW is`K-ieiqhws, gurbwxI Aqy gurmiq
bwry jwxkwrI id`qI[ ienHW smwgmW dOrwn v`K-v`K kIrqnI jiQAW ny vI
sMgqW gurbwxI kIrqn srvx krvw ky inhwl kIqw[

Final

ipMf cwcovwlI ivKy gurmiq smwgm


pRcwrk BweI idlbwg isMG BMgwlI v`loN pu`jI irport Anuswr Drm
pRcwr kmytI (SoR:gu:pR:kmytI), sRI AMimRqsr v`loN ipMf cwcovwlI (hlkw gurU
kw bwg) ivKy 7 Aqy 8 ApRYl, 2014 do-rozw gurmiq smwgm krvwieAw
igAw[ ies smwgm ivc v`K-v`K FwfI, rwgI Aqy kvISrI jiQAW ny sMgqW
gurbwxI kIrqn Aqy is`K-ieiqhws nwl joiVAw[ ies qoN pihlW hlky dy
v`K-v`K ipMfW ivc Drm pRcwr lihr clweI geI, ijs ivc BweI idlbwg
isMG kwlyky, s. igAwn isMG Bomw, s. suKcYn isMG, s. rxjIq isMG ny gurmiq
dw pRcwr kridAW hoieAW sMgqW bwxI qy bwxy nwl juVn dI ApIl kIqI[
ies qihq ipMf cwcovwlI ivKy 8 ApRYl, 2014 AMimRq-sMcwr smwgm vI
krvwieAw igAw, ijs ivc 155 pRwxIAW ny AMimRq-pwn kIqw[
gurduAwrw it`bI swihb, jYqo ivKy AMimRq-sMcwr smwgm
pRcwrk BweI Avqwr isMG v`loN pu`jI irport Anuswr gurduAwrw it`bI
swihb, gMgsr jYqo (PrIdkot) ivKy 20 PrvrI, 2014 AMimRq-sMcwr
smwgm krvwieAw igAw[ ies smwgm dOrwn 31 pRwxIAW ny AMimRq-pwn
kIqw[ ies mOky v`K-v`K FwfI Aqy kvISrI jiQAW qoN ielwvw s. suKdyv
isMG, mYNbr SRo:gu:pR:kmytI Aqy mYnyjr s. kulvMq isMG ny sMgqW nwl gurmiq
ivcwrW sWJIAW kIqIAW[

golfn AwPsY~t pRY~s, gurduAwrw rwmsr swihb, sRI AMimRqsr qoN SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI leI s. dlmyG isMG ipRMtr qy pbilSr ny Cpvw ky d&qr SRomxI gurduAwrw pRbMDk
[
imqI 5-5-2014
kmytI sRI AMimRqsr qoN pRkwiSq kIqw[

Вам также может понравиться