Вы находитесь на странице: 1из 718

sm

***
_
%
s
PRINCETON,
N.
J.
BX 1226 .R48 1860 v.2
Reuter, Hermann, 1817-1889.
Geschichte Alexanders des
dritten und der kirche
Nlttiibcra i>e Sutten
ber M)t feiner Bett*
33 011
germann Heutrr.
3
c i t e r 23 a n b*
)rucf unb SScrlag toon 23. . eu6ncr.
1860.
I
llcbcrltdjt bcs Jnljalts lies juieitcn Potths.
Drittes urfj .
(SrfteS Kapitel
.
1-168.
.
110.
Victor
IV.
feit beut (Songreffe bei ber aonebrcfe. eine 9fc(f?
fefcr na* Stalien . 3. 4. ftarmalbS Strffamfeit bafelbft . 4.
ie ^eier 51t obi . 5. SSictorg Slnfunft in Succa . 5. ein ob
am 20. Slpril 1164 . 6. 25erid)te ber benfelben nnb bag SSegrbnifc
. 6. $erfudj jur (ifyaractenftif: biefe erften egenpapfle nnb feineg
^Regiments . 6. 7. eine auf un gekommenen (Srlaffc; bie von i^m
erteilten Privilegien .
811.
Sage ber Singe bei feinem obe im
23ergteid) mit ber im eptember 1159 .
1114. djiv'anfeu beg $at=
ferS grtebridj . 14. ^at)natb anbeln . 14. 15. Sie 2ar,I
be stvetten egenpapfkS . 15. 16. (Sonfecration $afdjali III.
. 16.
3tt>eite$ (iahtet . 1780.
Tic 2(btei ^ontignt) nnb bie (Siftercienfer .
1719. S)e @rj=
btfdjofS Stomas SBecfet Seben in ^ontignt) (com 30. November 1164
big be eptember 1166) .
2028.
eine Gorrefponbenj .
28. ShtSfidjten 31t Anfang be 3at)re 1165 . 28. 29. ftadjridM
ten ber bie vernbertc Parteileitung be ouigS Shtbtoig
VII. .
30. 31.

Stimmungen in (Snglaub, ber ^ormanbic 2c. .
31
36. Trnutf 33ifdjof von ifieur. ein ebeit, feine nuffenfdjaftftdje
Stellung, fein G&aracter ;
3643. itbert
%ki*fy
. 43-63.
eine Silbuug in (ilugni) . 44. 45.
Stnftdjten von ber 2at)l be
agfetifdjen 23eruf . 45. 46. eine Stellung 31t ben Pcipfteu .
47. 48. eine nffenfdjafttidjen Stiftungen . 49. Ernennung jum
93ifdjof von $ereforb, $erl)ttiB ju uig einrid) II. .
5052.
(Srjie Slnerbieten beS SSittyumS Sonbon von eiten beS nigS nnb
feines <San$lcr3 Xfyoma . 52. QHIbertS Steigerung . 53. ein
SBerfjalten bei ber 2Sal)t be Stomas SSecfet jum @t#ifdjof
. 53.
Translation na* fionbon nnb bereit 9Jiothnrung .
5457. 35ev=
tyltntfe ju feinem @rabifdjof
.
57-
59. Sie testen rnbe be
egenfafceg ber beiben Gterifer .
59-63.

Cmvguugen in Son*
tignv . 6365.
2)<tg erfte SBorge^en gegen ben $nig. Sie brei
Briefe . 6570.
djivanfttugcn in beut SSerfaljren ber (Surie .
7080.
5Da 93reve vom 8. 3uni
1165 an 33ifd)of ilbert . 71.
72. $ert)anbtung mit bem Knige . 72 73. eine Antwort Z.
*
IV Ueberfidjt beS 3"^lt beS Ivetten SSanbeg.
73. 74. Script tlbert. SCBirffamMt bev fuigtidj gefinuten Gar=
binre .
7476. 2eranberS Sroljibttorutm 70. ein neues
djreiben an ilbert 6. 77. 78. SSBiberfprudj.ber erdjte . 79.
SritteS Galtet .
81- 168
2(tevanberS Btefibenj in eng feit beut 30. (September 1163. tyas
racteriftif feines irdjenregimentS ttfyrenb beS 2tufent$aft3 in %xant*
reid) 6.
8185. ein 93erlj8ftmfc jum Knige Subfoig VII. 6. 83
85. eine fonftigen tfcen in tvranfreid) . 85. T)te (Siftev=
cienfer . 86

88. fatraur. ie Strten bafetbft . 88

90.
(Slugity. Urfprung bev Girren bafelbft . 90-94.
2lbt ugo III.
. 9598.
cinridj, ^rin^ oon granfreid), SDlndj in (Hairoaur
. 98. 99. 9Sif(^of ou SeauoaiS . 99. 100. Stellung &u Sttcr=
anbei- . 101. rjbifcbof oon RbeimS . 102. Ditere (Sfyarftcte
rtfiif beS 8er$Jtniffe3 einricbS 311 Slteranber .
102- 106. gct)be
$einricfjS mit ben Siljeimfern . 106. 107.
mgo 23ifdjof oon
oiffonS . 107
110.

@leid)seitige 3ufi'nbe in ben bri=
gen Territorien ber Obebienj SlleranberS. Sie beutfdje DfietdjSJirdje
im Slffgemeinen . 110. 111. T)aS (Srafiift Trier . 111. SDic
23iStl)mcr 2ftefc . 112 (Stticb . 112.
113), Gambrai) . 113
115. $aS (Srjftift aTjburg. )eS (SrabifofS bewarb Tob. fifc
blitf auf fein SBcr^ttni^ aum aifer griebrid) . 115-117.
8ty*
s
ftofd)er Segat SlterauberS in S>eutf#ranb . 118.

@r$if.of
(Sonrab .
118120.
erljodj oon Reifersberg, ein SebenSbitb
.
120131.
T)aS ersftift amburg=$Bretnen. Rcfbtitfe auf bef=
fen frhere @efd)id)te . 131-136. aS (Srjftift fiunb . 135. 136.
(Srjbifd)
of
$artroidj oou amburg=33remeu . 136150. 23iStl)um
Sbecf . 139143.
T)a (Srsftift Srontfceim . 143. 144. S)aS
Grsftift Upfaia . 145-149.
ircblif er 3uftanb oon SSurgunb.
(Sonoent 311 SHenue .
150152.
)aS Greift Sijon. Differenzen
im Safytcapitel nadj bem Tobe beS eradiuS . 152. 153. @ui-
djarb als (Srjbifd)of oou Slleranber iuoeftirt . 154. 3Sigo @raf
oon ^ai)uatb oon (Solu . 154. 155. Slnfrmft be Septem
in feiner Ocefibcuj . 156.

)aS (Srsfiift ^ainj feit Slrnotbg r=
raorbimg . 156. 157. Rubolf oou
3
a'^ringen oou ben Iftatnj'em
3um (Srjbifdjof erhoben, 00m atfer unb SSictor IV. oertuorfen .
157. 158. lrifticm @raf oon 23ud>, ebenfalls beworfen . 158.
(Sonrab oou 23Sittelbadj (grjbiffof. <5!jaracterijtif . 159163.
trafgeridjt ber Jcainj . 160. 161.
Gntfefcung GonrabS,
@r|ef
bung G^riftianS . 163. eine ^noeftitur unb SEeibe . 163. 164.
parallele
Riffen (Sfotjan Don Sftaina unb Rainialb oon (Sb'ftt .
164. 165.

T)aS 6-rftift 2ftagbeburg. SBtdjmann, raf oou ee=
brg .
165 167.

$)ie bittet ber (Sommunicotion ber 2Ueran=
brifdjen Partei mit eutfd)Iaub )S^renb ber galten T)aucr beS
d)iSma . 167. 168. Otto oou Rotenbud) . 168,
Himc0 jnrij .
171284
(rjie (Sapiui . 171-190
tetd^eitige Sufiaube in StaliCn. Ubalrtd) IL ^atrivueb oon
Ueberfidjt bei Sn&oTtS bes feiten $tbe*.
9XquiIeja .
172174. Se gricdjifdKii aifer Ramtel eingreifen,
eine cfanbtfdjaft au .Knig fiubnug VII. nnb ^>apft ?lleranber .
175.
I7i).
telluug enebigS . 177. et SSeronefcr 23unb . 177.
rieg mit bem aifer, Sunt
1104
.
178. JJicffeljr be3
gtfcletn
nad) Scutfdjlanb .
17).
:)iom. (SarbittaX ^o^antteg neuer
vpft=
tidjer SBicar bafctbfl . 180. 181.
qSafc^ati
III. burd) beu (StjW=
f d>
c f unb an$ler SJjrijttatt nad) ^ifa gefhrt
3. 180. ertrag
(StyriftianS
mit beu Dtbmern . 181. Sie :Kemer oerlangen bie 9tc=
feit Stteranbetf nad) Korn. Tie
efcmbtfdjaft . 182. 183. 2Uej>
anber @rtt>a"gnngen. eine SSerljeifjung ber SlMtfyx . 183.
djunerigfeiten . 183. 184. SHeranbet reift on en langfam
nad) Montpellier . 184. 185. ebaufcn unb
(Maffe be Steifere
beu . 185. 186. 6t fd)ifft fieb am 22. -2li:gnft
11(55 tu rabu
Mercurii ein. Sie ^ifanifdje flotte fct)recf t i|n oon ber Oeeife ab
. 188. gtodte 6-infd)iffung. (Anfang ctober?) Sanbung in Ref=
fina . 188. Sfikiterreife. lusenber (iu$ug tu Sftdttt am 23. to=
oember 1165 . 189. riegSjng (S&riftian OOW Mains . 189. 190.
3u>eite3 (Sapitcl .
191284.
V olitifc^c ^uftubc, fnfer ftrtebrij
bei feiner ?)icffebr in
Seutfd)tanb (1. October 1164) oorfinbet . 191. 192. ein
Patt
jur 5(usrftung einer neuen itatienifdjeu #eerfaljrt . 192. orbe=
reitungen jur Berufung be 9Md)3tage nad) Srjburg . 193.
9caonalb Miffion an nig ^einrid) II. von Gitglanb unb Subtotg
VII. oon ivranfreid) $\tm 2lbfd)tutf einer fird)tid)eu onfbcration .
193. Stttfntift in Oiouen . 194. Sie SoOpetoerlobung . 194.
eljeime 23ert)anblungcn ber ben Dicftritt einndj II. oon 2ller=
anber Obebienj . 195. 23erl)et^ung ber 23etfjeiligung an ben auf
bem 9ieidj*tage gu 2Sr$burg jn befdjliefteuben Mafntalmten jum
turje 2llerauber . 195. 9ia\)itatb Sillet au -ftntg Snbttug ,
196. %r 9feid)3tag ju BBtj&urg. (Srfte Uuutg am 22. Mai 1165
.-197. 9tatmalb unb ber engtifdjeu efembtett Sfntnnft in SSiir^
brg . 198. 9cat)naib 9?ebe 51t Anfang ber jtoeiten itutng am
24. Mai 1165 .
198-200.
Sie Xragtoeitc feiner Antrge, ein
trd)enfi)ftem . 200202.
Sie Parteien . 202. 203. Ser oon
9cai)italb oorgefdjlagene djnutr unb feine eigenen ebenfen . 203.
(St'bifdjof Sidjinann oerlaugt bie ciljung 9capualb . 203.
tttbe, toeffatb er fie felbft bisher oerfcfyoben. Ditfblicf auf feine
frheren Sebenoerl)ltniffe . 203. 204. egenrebc be erzrnten
atferg . 204. tfaifer g-riebrid) reiftet jucrfl beu (5ib . 204. 205,
Oiaiutatb unb bie Itebrigen folgen . 205. 206 , ber QtyiSfopat
uns
ter eigenmchtiger ^injufguug einer 15 laufei . 206. )a3 Ser*
fahren ber engtifen efembten . 207. 3l>r <5ib . 208. Sie
legten
23efd>lffe be 9teid>3tag . 208. Seren folgen . 209.
$lud)t be (Srjbifdjof (Sourab oon Mains unb gricbrid)g oon 9co=
Idenburg . 209. kit)e Diaouatbs . 210. Sic ftrenge Stoxfr
fljrung ber SGBrgburger SBefc^Iffe
uub
:
bie Partei 2lterauber
. 210. 211. Zeitig eiuridj II. unb ber euglifd)e Gleru in 33e=
lieberfidst beg ^nfyaltg beg streiten S3anbe.
^ieljung auf bie nburger SBefcfelffe . 211. 212.

anonifa=
on beg aiferg arl beg rcfeen am 29. Secember 1165
. 212.
213. 5Me eerfa$rt 311m Sturze Olleranberg. 3ebalb fie fyinaug^
gefdjeben? . 214.
(1)
Sie Girren in bem r
3
ift Hamburg 2.
214

216.
(2)
irarb ^uelta unb feine irffamfeit im treftlidjcn
Seutflaub. Sag Satbfel feiner efcbicfcte .
216221.
(3) Sie
SBer^ltniffe im nigreicfc beiber 2icilien nadj bem lebe 35>ilt)elni
L cnig ilbelm HL unb bie Segentfcfcaft . 221. 222. Sie
teien . 223. 224. Siebarb Bifc^of reu torftf <5. 224. 225.
Ser 2llfabe betrug 2. 225. entilig SBifdjof WB Slgrigent 2. 225.
Sie (Senft-iration gegen Siebarb 2. 225. 226. ein SnbniB mit
bem rafen oen raoina. 2lugenb lief liebe Dttacfrtftellung beg Befetern
(2. 226. (2eine Entfernung nqdj ?lpulien 2. 227. Seueg Attentat
jum <2turje Siajarbg. (Sarbinal ^e^ann oen Neapel 2. 227. 228.
Siajarb rettet fid>
r
inbem er mit bem rafen oen ?Solife
fu$
oer=
formt 2. 228. 229.

nbtidje Augfbruug ber groen italienifcben
eerfaljrt . 229. 230. 3uftnbe Seutfdjlanbl beim beginn ber=
felben S. 230. 231. QSelf
VI. unb er
5
eg einriaj ber Seroe. Sie
$rage nach ber firchlicben ^arteiftcllung be Settern 2. 232236.
23ifd)of Genrab oen Sbecf. 2ein Uebertritt ju Dlleranber (2.
233
235.

Saonalb tritt im Cctober 1166 ben atfdj nadj Stoen an.
aifer ^vriebrict) folgt im Seoember 2. 236. Sie DJcarfcbroute be
faiferlia^en eereg 6. 237. uftanb ber Singe in Cberitalien un^
mittelbar nach bem inmarfcb . 237. 238. 2?erfammlung $u Sebi
. 238. Weiterer SRfttfaj big ^meta (Januar big 3ftr$ 1167) 2.
239. Srennung beg eereg. G^riftian jiebt nach enua, Saonalb
naa? ^3ifa . 239. 240. emneafa r,bifcbef 2. 241.

Scfbiicf
auf bag Verhalten Alcranberg feit feinem injuge in Sem. Gon=
rab fcon 9Sain$ 2. 241. 242. Sie <vinan$noth bauert fort 2. 242.
243. Sie Korruption in Som 2. 243. rneuerte Sannung be
aiferg gebtij burch ben
5
apft
(2. 244. Generation im Scfen
beg aiferg. Ser Sajreur in $ntctibo am 6. April
(?)
1167 2. 244.
25iebererbauung DSailanbg. Allgemeiner Auffcbreung ber Aleranbri=
ner 2. 245. 246. Anerbietungen DJcanuetg an
$apft
Aleranber 2.
246. 247. Sag Uniongpreject unb bag einheitliche aifertbum 6.
247. Scbenfen Aieranberg 2. 247. 248.
-
3ug beg auotheereg
nac^ Ancona 2. 248. 249. Saonalb unb bie Semer treffen fich
bei
ragcati am 27. 2Rai 1167 2. 240. Gbrifiiau Don 3TCaiir
3
2.250.
(2ieg C5fc>riftian unb Saonaleg ber bie Semir bei gfcttkati
am 29.
?Jcai 2.
251-253. Sie feigen 2. 253. 254. Aufbruch beg 8tt?
feig oen Ancena. Anfunft oer Sem am 24. gufi
1107 2.
255.
amvf um unb in Sem. Sie ^etergftrdje unb bie Scutfa^en 2.
256. 257. Sebrngniffe
?llcranberg. nfunft jtoeiet ficiliauif^er
aleeren in ber ber 2. 257. Sie pft>filta}en clbfvcnben reiben
bie Semer ptttt iiberftanbc.
lrflid>c @ef$tc
uetbigen bie fai=
fcvlicbcu }u :)idbeioegungen 2. 258. g-viebvicfcg Neigung |U
Untere
baubluugen. ein 33creiubavunggpveicct 2. 259. Sic Scmcr oer=
Uebcrfidjt be .^nbalt bti zweiten 53aube?.
vn
langen won Slleranbcr bie Dteftgnation 3. 200.
fthidjt beifetbeu .
260. 261. 2tgeubliddjer ieg be* faifecltdjen ircfyeiifvftemS
. 262. 261. Ginjug ^afdjatiS III. in Diom am 31. ^ufi 1167.
Krnung feierlid>feit am 1. 2tuguft . 263. Ter neue Vertrag .
264. (iudnination bei beutfdjen aifermadjt . 265. 266. Um=
fdjroung bei Tinge. Tie er|d)tternbe Jiataftroplje . 266. 267.
^cfjug be eere . 268. Tie 9tferanbriner unb bie (Scripte
(UotteS" . 269. 270. Ter ftaifer in Dberitalien unb bie
3
n
Jut
s
rection .
271273. Ta beudjlerifdje ^roject einer fircblidjen Oce=
concitiation . 273. 274. Tie fttud)t . 275. 270. gortfritte ber
Seranbnnev. Tie 9teaction . 276. 277. (Sreiguiffe in 2obi .
277. 278.

3ufinbe in iRom feit ben StuguiVIageu. pauuung
tfBiftti
ben Rmern unb Seranber . 279. ^afebati III. neber
in Moxa . 279.
Hoffnungen ber Sllevanbriner . 279. 280. @ts
bauung SfleffanbrtaS . 280

282. Dccfurfung ber 2tuguftercig=


niffe auf Teutflanb . 282, auf Tuemarf . 283. 284.
fnftes Uttj .
287-395.
(Srjie Galtet . 287316.
Fortgang ber englifdjen irdjenfeljbe feit bem (Snbe be 3a!jre3
1105 . 287. Slleranber ermchtigt (ftebruar ? 1100) ben etjbfc
fdjof
T^omag jur $erbngung won Genfuren gegen bie Stxxfymxfai*
ber . 287. Tboma brot)t mit jrcommumeation . 288. Ubert
unb bie einigen fueben fidj burdj 2twwe(Iation
511 fdjfcen
.
289.
2tferanber3 birecteg 23rewe (wem 3. Wlai 1100) in Sejug auf
ba gegen
bie irdjenruber iunesuljaltenbe SSetfa^ren. Tboma 33edet Segat
beg apoftolifcbeu tubl3 . 290. 291. eine ^otitif . 291. 292.
Tarnungen be ^awfte* 6. 292, be f)oma an ben nig 6.
293.
Te
Zfywa eublid>er (SntfdjhiB ba trafgeridjt ju ooUjieben .
204. 2tnfbrudj oon ^cntigui). 3Seit)e 31t oiffon . 295. 2ln=
fnft in figui). Jhmbe on ber Grrranfung beg onig . 296.
Tie cene gu ^ejelat) am 1. ^ftngfltage 1166.
ftaffenljafte Grcom-
municatien. SBerbammung bef onjUtutiotien ju (Starenben. u=
wenfion be SBifdjof ^ocelin won alisburi) . 297. 298. Ter Sag
511
(Sfunon . 299. Stppettaticn be normannifeben (Stern . 299.
300. 9Intunbigung berfelbeu . 300. (Sinbrucf ber cene 511
SSege^
law . 301. 302. 2lppeHation ber engtif^en 23ifd)fe gu Sonben am
24.
Sunt
1166 . 302

304. %x)xt abreiben au ben apfi, an


Xboma Werfet . 305

307. Stnjeige von ber 2egatenn?rbe bes


Sbomag . 308. 309.
SBefttigung be5 ju ejelar; efebebenen bureb
ben $awft . 310. Tie Apologie beS Zx)omt an bie 2tppetlanten
. 311. 312. Tag berbmte SBtberlegunggfdjreiben beg 33ifd?ofg il=
bert t>on fionbon . 312. Tie
efanbtfaften in dlom . 314.
onig ^einrid) II.
rief an SRatmalb on CStn fnbigt bag Utti=
matum an . 315. Ter 2(bt r>on (Shifa (Cluses,
f.
SSerbefferungen
. 694) unb ber
23ifd)of ermanu wen 3rea efaubte be 9^arf=
grafen won SKRontferrat . 316.
:::
UererdM bei Snfcaltf bei ;rreiicn $anbe.
3eitel Gdpitcl 2.
317:
Sic ?{gilaiien ber cfanbifd&a
f
ien ber Parteien unb bie anglica^
canif&e Partei ba arbinle im 2ratberbft 1160 2. 317. 318. 5*=
bann rrn Crfrrb 2. 318. 319. (rr* bittet um feine bfrfutirn unb
um 2enbung rrn Legaten mit unbcbingier 2?rmac&t ;ur (rntf&eb
bung ber engttj&cn Sircbenrebbe 2. 319. Sie Iragirciie feine-? 31n=
tragl 2. 310. 320. ?U'cranber gerrabn bie i&'birhmm, fagt bie 2en
bimg ber Segalen ;u 2. 320. 321. .Jrbann Mimin unb ?tabulf be
Xamirrrtb -2. 321. egenirirfungcn bei Jbrmal unb ber Ibrmi=
eu 2. 321. 322. Sic Crnifdkibung bei ^aviicl 2. 322. Sie Si=
berjrrudje in ben be;glicfcen Freren 2. 323. Sie 3-reibeutipfeiten
ber rrmifeben ^rlitif 2. 324. Obrere bei ^rbann rrn Crrrb rrn
Otrm ;u Anfang Scccmber 1166. 2eine Klaubereien 2. 325. Hein
3ufammentreffen mit bem ^iftfcrf rrn ereirrb 2. 325. ^n bem
higenblicf , irr bei rnig unb bie rniglid>cn ba? 3Icucrfie nir-
ten, funbigi ^rbann rrn Crfrrb bie 2ulrennrn alle? ?l'bbangigfel^
rcrljaltnifiel ;u bem <rr;bifd>rf Ibrmal an 2. 326. bfrlution ber
(Sebannicn burd> ben ifd?r
:
@aumb rrn Sl'anban 2. 327.

fRdf=
febr ber Dcuncien bei Sbrmal. 2;e treten ibn ni<t mebx in ^cn=
lignr, frnbern in bem (brlumbaflrer bei 2enl 2. 327. Icriri=
rnng bieder Ueberftebehmg. Arrberung einri<fcl n. an bie ('5ier-
denfer 2. 32S. Ser rlbfdMeb'rrn i-rniianr 2.
328330. Xnfunrt
im terhimbaflrfter bei 2enl 2. 330. 2 cm 'ebcn bzlhh 2. 331.
Dtcffcbr bei (rcfanbien ^rbann (5umin unb :Habulf be lamrrrnb.
3&t gcbeimnif?rrllel s8e;cic;cn 2. 332. ^rbann? rrn i
:
riiier-f- (rnt=
beefungen 2. 333. 2tufrubr ber Ibrmiftcn 2 . 333. 334. Sie 2(n=
n&ten rrn ben ;u crirartenben Legaten Silbcl'm rrn
X
;
aria unb
Obbc 2. 335

337. ftcffr liefe a:r ibre Jergangenbcit 2. 335.


Dicifctrur Cbbrl 2 . 338. 2ein 33rief an X^emal 2. 339. 3Tnt=
irrrt. Subirig VII. gcirbrt bie (rrl'anbnif? ber Surcbreife 2. 339.
(rntfamibigunglftbreifren bei q?arel 2. 339. 340. Sal Ki^trauen
bei Ibrmiftcn gegen bie Segalen nnrb in vvrlge ber ^eiebranfung ib-
rcr <rumad5t bei rere rrm 7. 3Kai 1167 ermigt 2. 341. 342.
^<br ^efudb in 2cnl 2. 342. Ser rieg im $erin im ^uni unb
$uli 1167 binbert bic Segalen an ?Inlnibrung bei 3Kanbals 2. 342

344. Ser SaTTenfHflanb. 3il$clm ceit ftatia auf enafifem


cbictc; ma^t ii6 in bem rrrire an Ibrmal irieber bie nnbebingte
iB'rmadSt an 2. 344. enige Cmtirn bei (rntiaufcbten 2.345.
346. Sal mftlie $rere rrm 22. ?Ingu 2. 344. 347. Sic errte
Subicn; in tfaen iE. 348. Ser Senaten Verlegenheit B. 348. 6[=
Irauium mit Ibrmai ^lrifcb'cn <?ifrrl unb Sric am 18. ?trrember
2 . 349
-
352. ucfreifc ber Segalen 2. 352. ?tm 27. ?lcrember
crflaren uc bem rmge, bie unbcbinglc ir'macbt nidSt ;u beulen
2 . 353. 22utbau!bruaS bei Settern 2. 353. ^crbanblungen bei
^Icrul mit ben Segalen 2. 354. :Ucue ?Irreaiirn 2. 355. 356.
Cfficielle liueige berferben an Ibrmal unb ben 3?arft 2. 357. Sie
Segalen unterlagen bem Ibrmal icbe Slulbung ber ?lmt#giralt bis
Ucberfidjt beg ^ubaltg bcg ^weiten 23anbeg. IX
gm @ntf#eibu8
beg ^3apflc3 . 357. (gntrftung
beg J^omai.
Segalifirung ber von aufrieb von lmtNtfi
vollzogenen 3lbfotutiou
. 359. 360. Stomas erfenut bie Slppettation rtiefet au. Seine 0a;
gen uub Auflagen (Deccmbcr 1107) . 361. 362.
dritte Ciopitel *
363395.
fcennftUgeg 3ufainmentreffett
bev (Mcfaubtfcbafteu ber Parteien
bei bei CMivic (Januar 1168) . 363. (nmiduug beS Ibomimfdjen
o\iaubtfd)aftgwefeng . 364. SDic 2lrmutl) uub bag @olb . 365.
G&aractcnftif ber Diplomatie ber dnigK^cil . 367. 368. $|re
erfte ftorberung, bie SBerfefcung beg Stomas betreffenb . 367. 2Xb=
ftgfte Slnttuort Slleratiberg . 367. 368. Diene Sfatfrengungeri
ber jionigUdjen. 3^'e 23erfud)e ben of in Palermo ju gewinnen
(5. 369. ,tevl)an
6qttf4of OH Palermo @ 369. 370. Tie @e
;
geuwirhmg Subwigg VII. vereitelt ben $(an .
370. 371.
ap
fommt, ba, wbreub SBtl^etnt uub Cbbo unbefdjftigt bleiben,
tljetmug uub SafiUu im Dxenfte beg tapfleg mirffatn fiub .371.
372.
S^re ftorberuugeu (5. 372. er cfcrecfengbncf SBUfcEnti
oti $avia . 372. 373. Die SBitfung beffelfeen auf ?Uevanber,
burd) bie SSorfteUungett ber beftoebeuen (Sarbma'fe unterfhrt , 373.
ie fc^Iagen bag 3faterira or 373. CSobificatton beg gittertet in
d) tbcHweife wiberfvredKnbeu Uifuitbcu, bem @j*emtionbriefe au
ben ^uig, bem 93ret>e an Df)omag Werfet 19. mai 1168 .
374
376. Die ettgltfdjeu 93otfdjafter werben nur mit tlje belogen,
ftatt beg Definitivums bag Interim anpne^tnen . 376. Dfcftnb*
liebe Grftruug beg savfteg bei ber (Sntfafftmg ber otfdjaftet .
376. Der ebanfe eine brittc efanbtfdjaft 31t bettolmdjtigett, um
bie l*ubfdjaft beg gntettttt anjubatmen . 377. Jilmig ubtoig VII.
wirb auf bag S^erira vorbereitet . 378.

Die englifttVfranjfi'
fd)cn ^erbaubumgeu big ju ben 'lagen von Sa ^erte Vernarb .
B78380; Die Sage von 2a fterte Vernarb Stnfattg %vtli 1168.
^uBItcation beg Interim . 381. 382. ^J5nig emdj II.
ri=
umvl) 3. 382. 383. (Sntrftung Subwigg VII. uub ber Routinen
3. 383-386. Der rief ber jinigiu Stbele . 385. Etagen uub
etttttfjungen beg Stomas .
386389.
trmtfdjc g-orberung
ber ^urcfna^me beg Interim . 390. etbftavoiogie bcg $a}>fte3
. 391. SKtjelm uub Cbbo werben jurefgerufen im cVtb. 1168
. 391. @efammturtl)eil ber biefelben . 391-395.
Sfrijftes flud; .
399571.
(xr\m (iapitd . 399 -440.
-Kcite fricgerifdje Bewegungen feit bem (Songreffe 31t Sa gerte
23ernarb . 399. 400.
$m December 1168 wirb bor 31t Slnfang beg
nct)fieu ^at)re ab^ufdjUeftenbe triebe verabrebet . 400. Die britte
@efanbtfd)aft. imon von "Dcontbee, 33ernt)arb on rammont, (5n=
gelbert . 400 (vergl. . 377). ie bergeben bag ppflli^e
9Jcal)nfabreiben" 3. 400. Die 33erl)anblungeu 31t 2ftontmiva am
6. Sanuat 1169 . 401. 402, am 7. Januar . 402. 403. Die
tirdjlidjeu 5(ngelegenl)eiteu. 3ufammenfuuft be nigS ^eiurid) mit
X
Ueberficfjt be Snfyattg bei fetten Vanbe.
^omtt ecfet 3. 404. 405. Se Septem bebtngte ($rgef>enljeit=
erflrung . 405. SWgemeine Unnifriebenfyeit . 406. 407.
2lb*
reife ber Sbomiften Don DDcontmirail .
407 409. timmungeu
unb Vorgnge im olumbaflojter nacfj ber Dttffebr . 409. 2Sie-
beroerffynung be enttufcbten Knigs
Subng . 409. 410.

is
mon unb Vernfyarb jgerrt, ba3 ppftdje Srobfdjreiben" git ber=
geben, ba bie gurcfnaljme be
3
ntei'i^ in 2lufi<$t ftettt . 410.
t;oma nuberfefct ficfj in bem efprcfye mit ben (benannten bem
SScgfaU ber Glaufelit . 411.
(Snttufdjung imong unb SBernljarb
. 412. 9ceconciliationDerfudj 3ocmns Don SottterS . 412

4i5. imon, Vernfyarb, Gngelbert bergeben am 7. gebruar 1169


ba ppftlicbe SDroljfdjretbcn" nrfltd) 2. 416. Venelnuen unb 2tni-
Ott be Jlnig einricf) . 416. 417. Sie -Dcnner oon @ram=
mcnt . 418. SSirffamfeit ber mMerieile oon Beuern beDolfatdjs
tigten tontgltdjen efanbten in Veueoeut . 419. 420. Sie unge=
feuern Littel ber Govruption , 420. 421. Verlegenheit . 422,
oerfyltnitfmBtge ft-efttgfeit be ^apfteg . 423. (Sr [ablgt bie gor*
betung ber (Sntfe^ung be (Jvjbifcfjofg ab 6. 423. Gr befc^fie^t ben
Vollzug ber Vereinbarung burdj eine brte efanbtfcfyaft 31t er^in^
gen. Gnbe gebruar 1169 , 423.
Sifferenj ber Kombinationen be
jtnigS unb be aDfle . 424. 425.

Dceue 2(DPetIation @iI6evt
Don Sonbon am 18.
Wrt
1169 . 426. 427. ^oma Vecfet, ber baB
Interim al fdjou abgelaufen anfielt, ercommumeirt ju Glatroaur am
13. Styttl
1169 ben 23tfdjof tlbert unb Vifcbof Socelttt nebft Stberen
(5.428430. Sie cene in berSJSaulSftrdje amimme(fafyrt3tage 1160
. 431. 432. ^roteft Gilberts. VoUenbung fetner
tkfflQm
9lc=
Dotution . 432

434. Semonftrationen ber fernblieben Parteien


. 435. 436. egenfafc in ben Urteilen ber ttbert . 436.
ttmmnng in bem rinitattftofter ju Ganterburt) . 437.
0=
ma fertigt bie greifjeiturfunbe gu unften feiner $irdje au .
438. eine fenftigen Benutzungen . 438. 439. ttbert fcean=
frrudjt unb erhlt bie protection feines ^nig . 439. 2(ufgereg=
te ^reiben be Settern an ben Safcft . 440.
3weite Ciapitel .
441483.
Sie britte @efanbtfa>ft , 441. Verzgerung it)ver Stbreife big
3uni 1169. ^erfonal. ratian unb Vioian . 442. &arac=
teriftif berfetben . 443. 444. Erwartungen ber Sljomiften .
4-10.
gufammentreffen be ^o^annes Don altSfcur*} mit benfelbeu am
22. 3uU
1169
in
Vegelai) . 446. Vefudf) bei Xt>oma Vecfet .
446. 5(breife ber efanbten jum Knige. Grfte Bufammentreffen mit
benfelbeu ui Somfront am 23. luguft 1169 , 447. 448. geierlic^c
Stubienj ju Vajeur am 31.2(uguft. Verbanbhtugen ber )crftelhmg ei-
ner Vereiubaruuggformel
JU
VurcS am 1. September 1169 . 449

452. Stbfolutiou ber ebanuten . 452. 453. Vevbanbhiugcn am


2. eptember unb in ber Olacfjt Dom 2. auf beu 3. . 452
454,
Verfyaubtungen (\ieu unb Sttten. Vereitelung berfetben .454,
455. ratictit cvftrt feine Riffion fr beeubigt unb ruftet fic^ jur
Ucbcrf&t beg Snfyaltg
beg Ivetten 23anbeg. XI
Jtbveife , 455. Sirflidje Greife rattang unb 2ilt)ctm3 von
eng nadj bem 29. eptembcr 116V). SBforian bleibt gurcf .
456.
er 8nig nbert ficf> bem 3urrf"gebliebenen . 457 unb erficht i|n
&u captivireu . 457. 458. ^ufammenfunft $iviang mit t)omag
SBccl'ct tu SorBcU . 459. 2allfal)rt beg nigg einricf> nad) t.
Denvg am 18. November 1169. Dicfreife. Die cene auf bem
Rontmattre au bemfelben age . 461. Die Goncorbienformel beg
Xljomag 33ecfet . 461. Weitere SSerljanbtungen ber beu Umfang
ber 9iefiauratteii . 462. Sic umgeuberte Goncorbienformel .
463. Antwort beg nigS . 463. 464. (Suttufdjung SBiviang .
464. ein 23rudj mit bem Wenige. Dag Ultimatum . 465. Deg
nigg timmuug. Bh>jan ivarnenbeg 33illet an ljomag . 466.

Sie feniglidjc efaubtfdjaft in 33encvent . 467. 2Uerauber ver=


loeigert vor ratiang Stcffe^r eine (Sntfdjetbung ju geben . 467.
ratiang ftdfeljr . 467. Dag fbtrtoetf ber Styomiftifdjen SDi
plomatie . 468. 469.

Der nig verfirft bag cfanbtf<fcaft=
perfouat buref) enbung beg Slegibiug, 2lrd)ibiaconug in Dcouen,
fyann, Slrdjibiaconug in eej unb beg 3>ol)ann *> on S^rforb. 9teue
^nflruction . 470. 471. $u berfelben 3ett, wo biefe pacifieatori=
fd>en 58erljanblungen mit ber Gurie it)ren Fortgang fyaben, urb (Sng-
tanb .-vllig abgefperrt . 472. Sie 5>lbfdjrorungen . 473. @e^
gemvirfung beg Sljomag gegen bie eivaltmaferegeln beg nigg .
474. eventuelle $ert)ngung beg ^ntevbictg ic. . 475. Der ^apft
geigt
fidj burdj beu Xerrortgmug in (Sugtanb nidjt eingeflstert .
476. 9?adj SBtvianS 9tctfet>r genehmigt er bie ljomifttfdjen 2ln=
trge ju Anfang beg ^afyreg
1170 . 477. 478. Dag 93reve an beu
Jlnig vom 19. Januar 1170. ^nftruetion fr bie vierte @efaubt=
fcfcaft. Ocotrob von Korten unb 93ernljarb von ,9?everg. Die 93re*
ven vom 18. gebruat
1170 . 479. Montag erhlt bie vorlufige
unbe, baff biefe ivie bie anberen %a feinen unften ausgefertigten
Slctenftcfe bereitg an if>n abgefanbt tvorben . 478. pannung
beg ftnigg unb beg f)omag . 480. 3ccfr% ber fbntgd&en c^
fanbten Otidjatb 33arre unb Sfta.bulf von 2tanbaff . 482. Uumittel=
bar barauf reifi ber nig nadj (Snglanb ab . 483. Ijomag em=
pfugt bie erwarteten Slctenficfe im SKrg 1170 . 483
3.
13 v. 0.
f.
SSerbefferungen . 694.
dritte Capitel . 484571.
Differenzen ber timmnng im (Solumbaflofier . 484. er
nig erflrt in feinem SBriefc an Ototrob von 3fcouen unb 23erul)arb
von 9?everg von gonbon aug feine Sefrtebigung ber bie ilmtn vom
Zapfte erteilte $ollmadjt $ur griebengvermittelung. Deg l)omag
^uftruetion gur 2lugfl)iung ber ppftlidjen ^nftruetion .
485487.
)erfelbe empfngt bie Greven vom 18. gebruar 1170.

2lbfolution
ilbertg von Sonbou am 5.
3fyt
1170 . 488. fRMblid auf fein
^Berb.alten feit 2lnfang 3uni 1169 . 488

490.

)eg S^omag
30m. 2el)gefa)rei ber Sfyomiften . 490492. Die immer flrfer
trerbenben era^te ^iufid)tltd) beg ^rcuuuggprojectg . 493. Die
XII
lUbenidjt be 3nba(t be Ivetten SanbeS.
^Birten ber Wtafwafymen . 494. 495. Vernbarb oon Oieocr unb
ber ^entg . 495. 496. 2lnfunft be (Srftern in (5aen am 6. ^uui
1170. Sie Sntriguen, beffen Gtufdjiffung rtadj (Sngtanb ju binter--
tretben . 496. 497. Serster oergcbltd)cr
Berfudj frie Krnung
vereiteln . 497. rommg be jngern >eittrtdj am 14. guni 1170
. 498. Stufrubr unter bcn Sljomiften . 499. )er Schein ber
llnocrmeibticbfeit einer Grolofion . 500. Sic ftricbenSgercbtc :
501. Sie Rotite ber grieben-ftiftung in bem nige . 501, in
Sfyomag SBctfet . 502. Sanbung beg nig u'm ^obanni . 501.
Vcrfyanbiungeu bcffelben mit ^totrob unb 23ernl)arb . 503. 504.
Sie Sedieren begeben fid) in ba? Golumbaflofler . 504. 2htfforbe=
rung an Xljoma, ben 2(bfd)IuB be^ g-riebcn and) feinerfeit ju
erleichtern S. 505. Sie cene in ber Verberge ubug VII. am
21. ^uli. Ser enbtic^e griebe am 22. ^uli 1170
auf ber 2iefe
3iifd)cn ftreteoal in Drteanat unb 2a gerte 23Uteneuoe fbtidj oon
(i^ateaubun (5. 507514.
aufrib 9tibcl a( Otcvrafcntant ber
Stimmung ber autitbomifiifdjen gartet . 515. Ser ?lbfd)ieb .
516. Sie Gyremome ber ^rieben^ftiftung unb ber egenfatp ber
ftricbltcben . 516. 517. 93evid)t be Sboma an bie Hurte; feine
neuen ^orberungeu . 518. 519. Vertzungen in bem (5arbinakoi"=
legio gu Veroli . 519. 520. . Tag 35reoe 2eranber oom 10. ep=
tember 1170 . 521. 522. Sie Sutten oom 16. Scpt . 523. Sie
^rocuratoren bc3 It)oma in (Snglanb . 524. Se Knigs $ranr"=
beit im eptember. 9Baftfa$rt uad? Dietfjamabeur . 525. 2Iufers
ttgung be offenen 23nefe<5 an ben jngern ^einrieb . 525. ^>er=
bert unb %tf)camt$ ton atisburi) beim Wenige . 526. Q3eri$t
ber Srocuratercn ber bie ufia'nbe in Cmgtanb . 526 529. $*i
ma 33ecfet beautragi nid)tbeftoroeniger 5tenberung ber Sutten beim
^apjte . 530. 531. enig unb (Srs&ifdjof feljen fid) nodj einmal
bei our, bei 2Imboife . 532. 533. Sie 2tbreife oon eng nrb
auf ben 1. -lioocmbcr feftgefefct
. 533. 3$anue5 Don aligburt)
9cdM)r nacb (Sngtanb. eine Gmofinbuugen unb Grfabrurgen ba=
fctbft . 534. 535. Vorbereitungen ber jtataftrop^e . 529. 535.
536. Se t)oma3 2lbfd)ieb ton ben g-reuuben . 536. Sa Un*
oermeiblidje bc $ftatti>rium* . 537. Sit ^uterbictionsbutten .
537. 538. Sliomag bridjt am 1. O^ooember oon eng auf . 538.
Sie cene in Dtaen . 538. Sie nadj be Xbomag SBunfdb
berten Vreoen langen an . 539. 2(nhmft in SGitfan . 540.
Sf)oma fenbet ba upenficn!bccret fr Btcger oon ^orf, ba Qx-
communicatiouibecret fr
ilbert unb Socelin Oorau . 540. 541.
^d^fte
pannung ber @egenft^e . 541. 542.
Vierte (lapxtel .
5435
(5iufd)iffung
bc Stomas am 1. Secember 1170. 2(ufuuft in
anbnud) . 543. cene bei ber anbung . 543. 544. Gin^ug
in (iauterbun> . 544. Sic enbboten ber gebannten Prlaten unb
bei fuvcnbirten Stger forbern bie 2(bfotution. Weigerung bc Sl)0=
ma . 545. Sie 2tubien$ bei bem fngern Knige ^einrid) toirb
Ucbcvfidjt beg 3n$aft8 beg |toeiten 55anb<?. XIII
tbm betweigert . 54G. Sladfereiett 3. 547. ie Prlaten fd^iffen
fid) ein. Sic 3cene auf bem
d&loffe ju 23uve am 24. Secembcr
, 548. 549. SDtc 23erfdnoorencn 3. 550. Slnfunft in afttooob
3. 551. Tie SkUntadjtgfeier in (Eantcrbun) (5.551.552. tfotfunft
ber &etftooteneit im loftei beg l). 2fagufHn 3. 553, im
zqjffl&f*
d)en $alafr . 554. Sic ceuen bafelbft 3. 554

560. gifodM
in bie ftatbcbrale 3. 5G0. 561. cene ber (Srmorbung beg @rabt=
febefg Stomas on (iantcrburi) am 29. ecember 1170 beitb uadj
5
bt
. 561
-
567. spinbenmg beg erabifdbbftt^ett SalafieS (5.
567. Sie eidje 3. 568570. Sag SBegrabrnj? 3. 570. 571.
rUifiljfe ^tsfljruttgjn
3.575693.
18. 2ar)I unb Hebung qkfalt
III 3. 575-577.
19. Seg Sljomag 23edet 33eralten gegen ^einrieb IL int Saljre
1165
3. 577578.
20. Sie SBirren in Gfoirbau* 1165 (unb 1166?) unb in (Slugnt;
1159
-1161 . . 3.
578581.
2L a3 3trafgetid)t ber 3)iains. SSefefcung
beg @rgfh$l8 3.
581584.
22. Ter Dieidjgtag $a Sr^burg. ^eiligfpredjung <5art3 beg rojjen
3. 584
-
587.
23. Sag SSerfaljreti gegen ^ocelin Don aligburg .... 3.
587591.
24. Sie Grnenuung beg Sljomag 23ecfet $um Legaten beg apoftofifct)cn
3tuI)Ig. Sie 3cene SSejcIai) am 12. ^uni 1166 je. . 3. 591604.
25. Sic erften
pfyltyen
egaten 1167 3. 604618.
26. 3ur @efd>i.d)te beg 3abre
1168. Sag Snterim. Sie Zweite c=
fanbtfcbaft 3.
618633.
27. Tag
efpr&dj gu SOlontmtrail am 6. Januar 1109, bic SBerfyanblung
am 7. Februar. Sie ftortbauet beg Interim .... 3. 633-643.
28. Ser Sag cen (5(airoaur 13. 5(pril 1169. ttbertg on onbon 33an=
nung.' Seine 3lbfoIutton 5.
Styr
1170
3. 644650.
29. Sie efanbtfdjaft raang unb 9Sibtan. Sic (Sonfeveng gu 33ureg.
Tic 3nfammcnf'unft ju 3t. Sem>g. Sic SSerbanblungen auf bem
Montmartre
3.
650667.
30. Sie efanbtfcbaftcn im 3ptl)erb[t 1109. 3tanb ber StttgetegenljcU
ten in 33eneoent. Sie cnbtidje Gntfcbeibung beg
Safcfteg 3. 007682.
31. Sic Krnung beg jngeren ^einrieb am 14. guni 1170. 3. 682686.
32. Ser griebengfd)hiB am 22. ^uli
1170.
eine ftothrirung. Sie
bierte cfaubtfcbaft 3. 086693.
9) r fites
nrij.
cMmfyc JUcmuKts III. II.
1
Tic aa,c cm ber aoncbrdc
1
)
attcn Bieter
IV.
^nxxtr jteei=
beutle
(vbreu uub allerlei SSortljctfc cjcbrad)t; aber bie Ofrcbteng,
bic er iom Infaug etn befeffen
2
),
boeb nur fdjctnbar erweitert. ftodj=
tcn35ui\3iinb uub bie fMreftfic^ baran ftofjettben Territorien, mochte
immerhin Tnemarf mit mebr Btedjt al3 oorbem nunmehr ati bie
il)m treuen Saubc genannt werben fenneu; ber reib uub ber Um=
fancj ber crrfd)aft war boeb ntdjt fid)cr uad) 2(bftirumuna,eu uub
cfficiclbcu ^roclamationcu ab$ui\tt3cn. Tic aaftcbc tft nur ftavr
bureb ba, wa beu ?(uffd)wuua, ber re^ifen
fttttypA
anreiht, uub
rote bie curd) bercj{eic|e*t SRotbe bewerte 2(ufid)t fctbft in ber beute
fd)cn ffttititixfyz $u unften bc bitytx 23cfet)beten
f
i cf> cjenbcrt,
ift ftfwn oben aiuicccutet
3
).
Ter 9((cranbrimu mujg jicb bort unter beut (i'inbrucf ber er=
neuertcu
^mitflimaftrecjeln feitbem in bcmfdbcn
Wl&fo
a,el)oben
fyakn, a(3 ba
3
cW8ni
4
),
bas wir ber bie 3ttftdnbc feit bau
gr()ja()r 1164
fyabcu, twrau^fekt. ^Ud)tc Bieter IV.
fctbft wb=
reub
feinet 9(ufeutbatt3 in Tcutferlaub
5
)
aucjcnfuic Triumpbe
ju feiern ftdj bic ^Dticne fjeben; fein Oiirat maebte bodj uod} erfolg
reichere Grcbcruu^cu in ber

fdjon an ftd) ptr Dppofttion angc=
reigten

Stimmung.
1) . m. L B>
223-225.
2) . 5b.I. . 132 unb Hugon. Clun. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol.
II. 270 Allemannia
,
Hungari'a
(?)
, Rossia
(?),
Lotharingia
,
Burguodia,
trans Ararim provincia, Italia ex maxima parte cum Imperatore obediunt
Domino Oetaviano. SSctl. beigeben Ep. Hyaeintlii Fez, Tlics-aur. Anecd.
VI. 1564. N. 18.
3) 23b. I. S. 228.
4) Ottonis Cardin^. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 136. Ep.
CCCXCVII. Bouquet XVI. 239.
5) 33b. I. . 220.
1*
4
$)nttcS SSudj. CEvftcg (Sattel.
2ic tauche bcr (Stftcre bort t>ertoetlt, ift nid)t bcfanut. Seit
bem Dermin ber Stynbc gu ricr mlicrcn mx ein 3a^r lang feine
S#ur, (Sin 23crid)tcrftattcr
x
)
nennt (Sre'raoiia al ben Ort, tootnit
er fiel) i)on 33efangou auf
begeben. 2lBet bcrfclbc ift fcon beut
fnft
beglaubigten 9tu3ffug nad) SDcutfdjlaub ntdjt unterrichtet unb I)(t
otjnc Bwctfcl
^ic genannte Stabt
fr
baS bireet in 2(u3fid)t gcnom=
menc J$kl
bcr Dtiicf reife. SDarin Ijat er allerbing fcl>l gegriffen;
aber bajj bcr ^apft bei feiner eimfe$r nad) Stauen, bereit Qzit
nidjt au^umittcln, jene, nrie c3 fd)cint, ifym (iebgetoorbene ^eftbeu;
imcbcrcrmfylt
,
ift eben
fo
gt&feiftfj afl bie Trennung uou bem $at=
fer feit ifyrcm 3itfammcu[etn inSkjancou
genrifj. Db ftd)
beibe uc()
einmal in SDcutfdjtanb gcfefycn, l)aben mir ntdjt aumitteht fnnen.
$>a$ Victor fyne jenen
2
}
nad) ^acn fid) begeben, ift fid)cr.
5lbcr ein Ruberer an beffen Statt fllte and) U)m l)icr
fytf;
rcid) werben. 9tid)t lange nad) bcr Steberanfuuft in Dcutfdjlaub
entfanbte griebrid)
3
)
abcrmaB feinen Ganzer 9cai)itatb
mm (So In
aB 2>coomd)tigtcu in $ictor3 SBatcvlaub. Wit bebentenben
tytfa
rogatioen
aug^C5cid)net
4
),
befcfyicb er SBifdjb'fe, rafen, ftbtifd)e
Obvt^fetten
p
ben cridjttagen, i'tbtc biefc 3uri3bictiu meift in
be aiferS Hainen
5
),
ernannte ber $led)t nnb Unrecht auf
sBerau-
(affung ftreittpr 2Bal)(cn, entfette bie mitttcrrocUc cmporgcfomme=
ncn^llcranbrinifd)en53ijct)fennb ctljb^ictorincrau beren teile
0
).
iHud)
fhrte
er gar maudic Statte bcr ^ombarbet unb bcr rc=
oifaucr SSflavt pr Dbcbieiu, ^ictot, ut breite gegen ben faifer
pviicf unb burd)$og
p
bcmfelGcn^ocd bie tmagna
7
)
itnbu3cicn.
(i'ubc 1 103 in $ifa angekommen
8
)
unb mit glanjenbcn
1fytw&
1) Morena ap. Murat. VI. 1113

ita dirupto colloquio, Domnus Papa
Victor Cremonam ivit. Imperator vero

in terram Teutonicam pr-
ficiscitur.
2) . Boelimer, Regesfca Regum et Imperatorum inde ab Conrado I.
usque ad Henricum VII. N. 2470 2470.
3)
Morena ap. Murat. VI. 1115. Post paueos vero dies remisit Dominus
Imperator in Italiam Raynaldum Canecllarium etc.
4) . bie Urfuuben bei Muratori, Antiqq. Ital. IV. 573; Mittarelli, n-
nal. Camald. IV. 11, oott ftider* 9fcamalb tton Steffel
51 miriKjcucfcu.
5) Murat. 1. 1. 574. Habito igitur nostrae Curiae sapientium eonsilio
auetoritate Domini nostri gloriosissimi Imperatoris et nostra talcm pr-
mulgvimus sententiam etc.
G) Morena 1. i.

ad honorem Domini papac Victoria quosdam episco-
pos et rebelies deposuit, aliis in eoruni locum subrogatis.
7) Ibid. Ipso vero placavit.
8)
Marang. Cbron.Pisan. Archivio storico Italiano. VI. 2. 32. Anno Domini
MCLXIIII (nad) bcr ^ifaner 3eitved)ituug s= 1103) ante Kai. April, liainnl-
dusColoniensis archiepiscopus et Italiae archicancellarius venit Pisas etc.
iUctov IV.
feit feiner tteffebv uaef) Italien.
5
Beugungen empfangen, feilte
er, ou beut Cicnfut oedo unb jttJct
Sftatfyimnnetn begleitet, Mc :Uunbvcife tu luicicu fort, um feine
^luctorttt burdj btc furcht bot
jenen md$ti$en Jreunben bei &tti=
feri |u frftigen, 3n ber fyat f^nntten g(oreu$, Sujcca, ja alte
tbte unb djlffet''
bei anbftridji benQSb ber Srcitc unb fucb=
ten cureb 3'at)luna, von ft&ut unb retebe 0>ejcbcnf'c bfe Uttft bei
Sftannei &u getaumelt, ber njie fein anbetet Stellvertreter bei Box
s
feri gefeiert toarb ').

516er er toar auet) treu genug, biefe weife
ber ulbigung auf benjenigen urcfpleiten, ber ibn in grenjen?
lofem
Vertrauen mit btefer $ollmadjt betreibet.
9lli Jriebvtet) t>ou feiner emaljlin 33catrir, ermann reu
Serben, ^onrab, bem matten tjon^ain^, begleitet, aber fnft
ol>nc
ecrc3macl)t am 29. Pctober in 'obt anlangte
2
},
|atte atynatb bc=
reiti bafelbft gedarrt
3
),
e{knfotoot um btc (Sfjreu bei ^m]pfangi ju*
bereiten, ali um neue Auftrage entgegenBune^mtn. Unb ^enuabenb
ben
'2.
iVccbember
traf audj Steter IV.
bafelbft
ein
4
).
(Sdjou am
Montage barauf fanb unter feiner, tote bei aiferi, bei 2lbiei
ugo von ^Inattt), bei Patriarchen von 5(quiteja unb bieler an=
berer dterifer SSet^eiligung btc
^roceffion
tatt, meld)? bic ebeine
bei ^eiligen SBafftanni Don W.U uacl) 9eu~obi bertrug
5
).
@i
UMreu bai bie ^age bei legten ^ufammenfemi mit feinem ^cfdj(?cr.
(SJteidjerttrcife fel)ctut btefe Sranilatiou btc letzte g-cicrliebfeit gen>e=
feit 31t fein, ber er beigewohnt
eiber fjjpnen nur bei $aftei 9liifentr;alt maljrenb ber
folgen*
beu SKotratc ittebt toeiter verfolgen,
3
m ^pril i 164
G
)
befand er
fiel)
aber fijer ugleidj mit iftatynalb^j on $U\i titl'ucca. Due 3>wu
fei feilten neue plane oerfolgi, bic ^ta|jiia()iueu gegen btc uocl) tm=
mer fortbauetrtben Dtcacttoitooerfttebe ber ;H(eraubrtncr eerftrft;
1)
Marang. Chron. Pisan. 1. 1.
2) Morena ap. Murat. VI. 1121. Die vero Lmiae, quae fuit quarta dies
ante talendas Novembris praedieti anni reversus est etc.
3)
>a| fatynalb bem aifcr entgegenJcreijt, tofcb bei Morena ap. Murat.
VI. 1-121
wfauffgeftfct.
4) Morena 1.1.
5) Ibid. Et proximo die Lunae fuit transvectum est.
6) 9ctd) ben Annal, Palld. Pertz Scriptt. to'm. XVI. 91. fett bem 12. lH>vif.
Veniens Luccam aegrotare coepit novemque diebus agonizans ad extrema
perduetus est. ^anbfdjriftlidjc ittbeitun JOlt Dr.
gaffe.
7) "JuU'b NTrang. Chron. Pisan\ Archivio storico Italiano VI. 2. 35.
ift er
evft Uvid) bem lobe Bieter eragetroffew.
Anno Domini MCLXV
(
= H04)
Octavianus, qui vocabatur papa Victor, Lucanae civitati duodeeimo Kai.
Madii mortuus est. Hoc
(nicfyt tnetmebv bie rcnifl>cit
?)
andiente cancella-
rio Lucam ivit festinanter etc.
6
drittes 2?udj. Gifte* Gapitcl.
bk weiteren Unternehmungen pir Sidfjerang ber Ofcebien$
in
Staffen
befprodjen werben, aB ev am 20. Styril
1
}
bafclbft
ftarb.
2)er a& ber gartet I)at wiefein cocn,
fo beffen
ube cutftetft.
Sic begngte fid)
ntdjt, beu
raffen ob al3 ba aua,cnfd)einltdc
gtidje erldjt
p
beuten; jie befd&rteB ciud) mit ber ed}abcu-
freute bes ganatismit bie fdjauerltdjcu 3cid)en, bie e angcfn=
bia,t, bie
folgen,
in betten e3 na$gcibtfft. (Bdon tiier&efit age
tftim, erjd^ft ber Dcuuciu3 bc Bornas
2
),
toar er wm SSaljufinii
in einem rabe gemartert, ba er lieber ortel nod) feiner fclfrft a,e=
toip werben tonnte. ?^act) einem auberen 23crtd)te, ber baoon nidty
toeif}, Ijatte er vielmehr um besnntten fein ftarel 23etutfeth, um
bie Dualen ber Diene um
fo furchtbarer
p
empftnben. $on ttngft
gefoltert, foK
er, um unter beut Segen ber irde ab&ufdjciben,
einen fat^oUfdren ^riefter ju fid) entboten abcn; aber bie
@cnof=
fen
ber eignen Partei

fo
cr$d()(tc man
fid)

oertve^rten if)m ben


3ugng
s
). lfc tft
er aftl ber SSett in bie jpoe*" getoanbert*),
begraben in einem (fter ftu&erljat ber Stabt. 3)enn bie (5auoni=
fer ber atf)cbralftrd)c, tote bie von t. griban, verweigerten ifjm
bie letzten 6t)ren eines? fatMifdcu Gfmftcn
5
).
^ie l)ttcn
fid) c=
6er toerjgen laffen, aTS bie Setfe|ttujj ber Vcid)e innerhalb biefer
^eiligen dauern jugegebeii warb biefelbc von be
$atfcrf
unb ber eigenen )ienerfd)aft ju jenen armen 3ftt<$cn getragen
7
).
)ic drmlidje $abe, bie er, ber in feiner 9(ott) nur ocr$cf)rtc, koaS
er an tglichem Sla&c erbeutet, bctttia (jintcrlie, roarb juiti ftaifer
1) Morena ap. Murat. VI. 1123 ex Cod. Ambros. Dominus vero Papa
dieLunae, quae fait vigesna
(fo ift nach ber berjeugenben Seftetffyruiig
von Pagi, Grit, in Bar. 1164. X. VII. tom. IV.G12 in bem %tt\t, bei" bicr eine
Viict'e bat, $tt ergangen) dies mensis Aprilis, in civitate Luccae fati munus
impleverat. Cbron. Pisan. Murat. VII. 175. Eodem anno mortuus est
Luccae XII. Kai. Maji Octax ianns etc.

Ep. Xuncii ad Tb. GantuaV. Ej.
Epp. ed. Giles vol. II. 212. Ep. CCCLXX Xoverit vestra paternitas Octa-
vianum quarta feria post octavas Pascbae ( 22.
SfytH) obiisse
etc. Robert, de Monte Pertz VIII. 514 lin. 9. Sigeb. Cont. Aquic. ibid.
410. Godefr. Col. Boebmer III. 537. Romuald. Salernit. Murat, VII. 201.

Vita Alex. 455.


2) Tb. Epp. 1. L Octavianus autem quiudeciin diebus antequam more-
retur, freneticus cflfectus est continuo, ut nec Dci nec sui menior esset.
3)
Vita Alex. 455.
4)
Ibid.
5)
Tb. Epp. 1. L Quum enim


sepultum.
0) Ibid.
7)
Ibid.
cb Bieters IV. Wtfblicf auf fein $ontificat.
7
gcfcfyafft" 'J,
fat
bcrfelbc efanbtjdjafi3foeri<$l Ct Ijat
fei gatu
ge Vcben :Kcicbtbum uub ScbtK
pf^raettgefyajift , um bte ^irebe
Ivette
p
oermirreu, burd) (eine (BtfjenEmtQtn, burd) bic OJiacM-
ftclluua, irclcbc ibm bic uttft
ber rofjen ermorbeu, bic Vcutc bte*
fer fkfi betbert,"
fagt
ein emberer riefftetter
2
)
bcrfelbcu Partei,
ber bcit ^erftorbeueu gefannt unb beobaebtet battc.
(Sitte 16*tga&e, bic
fdjotl
bei ^ergegetaTfigttltg ber 23crl)(t-
niffc,
bic fein ^outificat kbiuatcn, iuncrlid) UHifyrfcfyeincbcr uub
um fo
glaubwrbigcr
ift
>
ba-fic ber
^tffereng migea^iet,, bedj bem=
fdbcu ^wetf bieneu foll, ba Stbcufcu bcS ,,<d)t3matifcr3"
p
branbmarfen. Uub fllte aud) bei* )ajj bte garbcu
p
ftarf aufge-
tragen Ijabcn; c3 nrb unt
fo ftotereger fein bic Ucbcvtvcibuucu
tu Sfljpg
su
Iringen, je
mfyt
bann bai SStlb beffetku pro (if)arac=
terfofen crblaffcu mte. cnn o$tt 3&etfel fcolt uur mittclmU
&*gcr Begabung
,
fyattc er f$ent$mUd}l
p
reinig, al
bafj mir
uad) 2&a6gft$e bc3 ctalcinbrutf'3 feiner ^eifeud)fcit bic eingefnen
Sfifc,
bic fcfyeiucn mcbtcn ron beu Jycinbcu &e*et$mt
p
fein,
jid)cr ^u krtdjttgcu im Staube mren. (St mar

fo
erfahren mir

mutfyig uub e$r.$*t#9 genag emefeu, bic Atolle, mctd)c bic '}>obU
ixt bc ftatfcr Ujm eben fomoljl aufgentigt al3 crlcid)tcrt , unter
argen ^ergcmltiguttgew
p
fpielcu. 3 fd)meid)cltc bem CittCeit
3
),
fo
Bieter .Si nie r>or fid) beulen
su
fnueu. Ilm
fo
nxuigcr mod)tc
er StSnatymcn bulbcn. (Heriter ber 2llc.ranbrinifcl)en Partei, bic
iu feine cttalt gerieten, muftteuben Hibetftanb l)art bjicu. 2lf3
Vfkkt von Stoti auf ber Steife uad) Dtom t>on feinen 6d)cra,eu"
berfallen morben, mar er nebft feinen ^Begleitern in Letten gelegt
%Ux t^ic Starter l)atte bic Dbebicns, bic Zeremonie ber Liberation
uid)t crpnngen fonnen
4
).
(St entfam uad) fursev aft
5
)
au fci=
mm Werfer, um mit ber (S)lutl) bc um
fo leibeufdjafttiefyeru
affe
1) Th. Epp. 1. 1. Capeila vero ipsius et quidquid aliud liabebat et equi
quoniam aliud uou liabebat, qui urgente inopia non nisi cx rapto vixerat
a multo tempore, ad Imperatoren! perdueti sunt.
2) Petr. Blesens. Opp. ed. Giles vol. I. 146 Ep. XLVIII.
3 Ibidj Erectus fuerat in contumeliain ecclesiae Christi et cecidit.
147 Sic Octavianus in superbia et abusione sibi summiim usurpaverat sa-
cerdotium etc. Adhuc recolo, quam gloriosus erat in oculis suis, quam
pomposus in verbis. Eui praesens, ubi se fadebat tarn quam statuam ado-
rari.
4) Ibid. Nam et ego cum aliis in via ad Romanam curiam a carnifieibus
ejus captus et spoliatus et caesus sum nec flexi genua ante Baal etc.
5) Ibid.
s
ritte 23itdj. (SrfleS d^itct.
beu tur$ feiltet peiniget*3 ^n ctflcl)cn
l
).

WM bev, it>ctd)cr ba3
emanb bc3 Jpcrrn, n>ctcf)c3 bie $trdje
ift, in
f
rcoter Uebcrt)cbnng
gcwiffcit , aB ber 2ftamt ber 23osf)ctt, bev fiel) bem oon bem ctrn
(Srforencu
fcifeerfefct, ift er anet) Don Seter oon <St. 9Jtonttcr bc la
(JeVIe bqcicfynct
2
).
Itnb rfyrig geling
ift
er freilief) gcmcfcit,anel) bnrd) Littel anbercr
%xt aU bic, bereit jener gld)tlittg gebenft, feine errfd)aft $u ftrfett.
SDitrct) cmcifyrnng oon ^rioitegien, bnrd) eben jene (5:l)rcnbe=
Senglingen, ber bereit ocrfiif)rerifd)en
9^
fc()on 23ernf)arb oon
(Uairoanr
3
)
fo
bitter geflagt, bnrd) frennbticl) anerfenttenbe Briefe
tyatte er in SDcutfdjlanb btc Metropoliten oon rier, Hamburg

-
Bremen, al$bnrg p'gti&ianeit ober
&
belohnen gcfncfyt.
(ln
mar i()m al> O^aifnatbi ^ird)cnprooin fid)cr; ^Dcains gleichfalls.
(Sitten befonbern (*mabeuew>ci3 bem (Srjbifd)of 2lrnolb bafctbft 51t
geben, warb er erft oeranlafjt, als e galt, betreiben ber aiifrf>rcri=
fd)ctt 23rgcrfd)aft gegenber jn galten
4
).
5lber >ittin oon rier
matb um
fo
cutgcufdjcmlidjer geehrt, je snrcfljaltenber er eine $t\k*
lang gemefen. Victor erfreute if)tt bnrd) jene ernenerte (rncnnnng,
iter bic mir bereite bcrid)tet
5
),
bnrd) ^Beseitigung alter feiner $x'u
oilcgicn
6
),
xm be3 an[d)coittract3
7
)
mit bem U3tt)ttm 2orm3,
bem gem er ba3 djlofj Dcaffan ermatten, bagegen atif ben
>of
^artenf)eim ocrjid)tet fjattc. UcbcrbieS fpract) er il)m an gleichem
SDatnm bic %M bc Zeitigen SDiapmin 511*).

arttoid) oon
Bremen erroirfte btc
s
Xncr!ennnng ber ctgcnit)mlid)ctt 9ccd)te feiner
trd)e, ber bie mir tytcrt)iitJ Ijanbctn werben, nnb ba3 ^rtoi=
legitim, oott bem %M% oon D^ofcnoelbc (fptcr iperfeoclbc) ba3 @e*
lbbe ber Obebicn^ ju erforbern
10
).
dagegen mar allcrbingS baS
1)
Petr. Blesens. Opp. cd. Gilcs 1. 1.

et ab ea die Semper exoravi
altissimum, ut ejus superbiara dejiceret etc.
2)
Petri Cellens. Opera edd. Benedictini e congregatione St Matiri
Acc. Mipne 424 Ep. XXII.
3)
9eanber, ber ^eilige 33ernfjar itnb fein ettalter 34, ^nxitc Sifkge,
4) . 58b. I. . 146. 147.
5) 6enb.
177. 484.
6)
Jaffe, Reg. Pontif. Roman. N. 9388.
7) $) lUf'unbe bc (SontrctctS oom 9. W<xt%
1 158 bei Hontheim, Historia
Trevirens. diplomatica et pragmatica I. 585. 580. N. CCCC.

SDie Inftati
Auu tn SBtctcr
IV. am 25.
Juli
1101 bei Guenther, Cod. Dipl. Rheno-
Mosell. I. 306

308. N. 170.
8) Jaffe N. 9390, Wucrdtwein , Nova subs. diplom. IX. 204.
9) %m brten (Sc^itcl.
10) Lappenberg, Hamburgiscbcs Urkundcnbueli L 207. N. CCXXII. ba=
ttrt mn 18. gebruetv 1100.
Dtcftuuf auf ba3 ^outificat ictiftS IV.
9
fc()mctcb(cvi)d)c 2d)veibeu an Gfccrljarb oou cal^uiv^, tuic ivtv
arif*
fen
1
)
,
vergeben* erlaffen.
\Hbev bct getreue @ero ott aterftabt mar am 4. 3n
1102-j
fsgar
tit bem Pallium unb bem fberuen feuge,
femft
ben ctgcn=
thiimlicben gnfiguien bev (iT$bijebfe, berrafc^t, feine
(Canonici
buvcb bic xUutovtfaticn, fid) ber Dalmatiea gu
kbieueu, $mci 9Jefcie
feineS Strenget* j
bet fcou SffenMrg
nnb ber oou Simobcuoura,,
Mtvcl) bk, bieWitra $u tragen
3
)
(24. !jmf
1
162). SDie gleite
ftattuna/marb bem 51 b t tiuvtei) oou
8orf$
in ber 2ormjer SDiccfc
ju $ett, eine nod) reiebtiebere bem 3n$a&T ber Slbtei
c$fc(b
4
)
in
Reffen
(am 13. gult
U62) nnb bem (Meba(b oou ^taldo
5
)
in ber
riccfc Vttieb) (am 17. ^uli 1162), tx>ctcf>c beibe neben bev Sftitra
nod) bic SDatmatiea nnb bie anbalen gefcrattcfjeu burfteu. Stttetu
fcer C5v|to mar fdjon frher
(am 5. reeember 1159) auf $eranlaf*
fang
feinet 2(utf)ctl3 an bev JRat^erfammlung
,
meldje bie
typfjt
be3 tfaifer anerfauut t;cittc
,
buvd) (HMtooeation einer allgemeinen
mtobe ben irdjcnftrcit fcblicbten
p
(ffen?),
bon Bieter, bem
ivued)tc bev ucdjte otte" in aufserorbcnt(iel)er S&etft belobt
7
)
unb burd) biefter$eifhui& fr
bie nod) weiteren SHcnftc iljm in einem
bh-aoe evtenutlieb fein
p
motten, ba| and) Rubere 51t gleidjew Sie-
bereifer angereiht mrben, $tt ca^tioiren oerfud)t
s
).
Dcad)bcm er
aber n }>aoia mit ber Majoritt geftimmt, warb er auf ben Q3or-
fdjlag bed ftaifer unb be3 C5r^lufcf)ef^ 9cai)itdlb oon (Solu bunt) ba3
^rittegtum bcebrt (am 27. gebrnar
1
! 60), mit eben jener
cpf=
beeitmiig, wc'ldje il)m (Sljriftian, ^ro^ft in SRerfe&urg, berbrad)te,
au ben Jcfttagen unb bei ^roceffioueu einfjcrsugefyeu
9
).
3jnbeffen
1) . 33b. I. . 174.
2) Tic Uvfunbe ungetoiuft im Uv$i'o gu 3ftagbe&urg.
JaftV N. 9308.
3) SDic ttrfuubc afcidbfctBS unaebnuft im Slrto iu -Kaabebura. Jaffe
N. 9304.
4) 2B<mtf, ^effifcfje &*tfc$efi$ie
III. Uihiubcntuidj 76. (Jane N. 0300)
ausgefertigt ju Botognft-.
5) Me'moires de l'academie royale de ]}elgique XXI. Notice de Stave-
lot par Gachard 14.
aubf(rifliiere SEKHtt^eiluitg OU Dr.
^affe.
lieber bic
gleite 2tu&eidjuuug, bei 3tbte bc Srbsuflofletg 2Bmcu
f.
Gest. Abbat.
Trudon. Cont. Peutz. XII. 348.
0) 33b. Ii 6. 82.
7) Codex prineipis olim Lauresliamensis abbatiae diplomaticus I. 259
N. CLV.
8) Ibid. Nos autem, quantum ad apostolicam pertinet dignitatem, per-
sonarn et ecclesiam tuam diligere et honorare iutendimus et tantis bene-
liciis tuam devotionem reraunerare, quod alii ad diligendmn nospromptio-
res efficientur.
9) Ibid. 250. 260 N. CLVI.
1" drittel SBudj.
drfteS
(Sapitct.
fll er beunedj gu ber^a^t ber
smifdjen ^cittvatat unb fcftcv Spat*
teiftettuug cdnr>anfeubcu gehrt fyabcn
1
),
bereu mir fctn
2
)
&c*
bad)t.
Um
fo
fixerer ftt eit Anfang an btc Obcbicnj bc
2Hf*fcfS
Drtte (11531162) unb Jpermann (11G2
1170) $ibe&
beim, k Urfrutben, bie au jenen ausgefertigt werben, gelten auf
Stdjcruna, ber Stttcgritcri ber (Etift^tcr ab. 2Sar in ber 23utfe
&om 15. Jcbruar
1160
3
)
ta fdjon von ^unocen^ II. unb (5ugc=
niu
III.
crlaifcuc Werbet eeu Bieter erneuert, btc jum Sdurm ber
tobt erbaute &Mn$cnbnra, ju ecrufjern eber at^ Mm jii bcr=
meifen: fo
marb am 19. 9ceeembcr
4
)
bcffelben 3aljv3 btcjcnxojc uu=
icrjeidjuet, mcld)e btc n(bc5t)ctmcr ftirdjc unb beren 23efit5una,en
oI)itc 9lu3uabmc cuisbvtflidj unter
aoftefd)eu d)itt$ ftctftc.
a teid}c verfgte er -in ep$ auf toi (fter guUcubad)
5
)
bei
3t6uvfl
September
1
162), ba teftcr Dbcrnattacr;
G
)
in ber
^Diecefc D'tea,ensfoirg (1 159), btc ftirebe be<8 l)cia,cn $incentiu3 ju
Bergamo (29. cccmber 1 1
60)
7
)
, bag
od>fttft 23afcl
(
24
-
gebruar
1160p), bas ftfoftcr onfai bei 2ouI (8. Cct. 1162)), bie2Ibtci$cr--
ga*&c (15. Januar 1162)
10
),
bie &ird)e
p
23euu (11. (September
1162)
11
),
bie 3lbtct
cufe
bei (5(n (11. Mm
116I)
12
).
mxhad)
bei Semen, urfprnajtd) ein ^rierat StoW ^frliflbem }wijd)cn Trffel
unb @eut, bann aber nun mtrfd)eu loftcr flemorben, fyat er $e=
1) Codex prineipis olim Laureshamensis abbatiae diplomaticus I. 258.
259.
"
2) 53b. t Z.
129.
3)
-cheidius, Orig. Guelficae III. 449. X. XXIII. a$u Vn^ct, @C;
fcf*icf*tc ber Xiccefe unb tabt Jpiloelbcim I. 457.
4) Ibid. 450. N. XXIV.
5;
Khamm, Hierarcliia Augustana. tom. V. 286. Jaffe X. 9400.
(j)
Monumenta Boica. tom. XII. 108

110. 2(m 2d)tllfa:


,,Ad indicium
pereeptae hujus a Eomana ecclesia libertatis aurcum imum quotannis La-
teranensi palatio persolvetis, quemadmodum et a praedictis nobibus
Adelberto comite et Friderieo advocato constitutum est." et t^crbcit
ttegeti t>atte uet) brigens baStoflet on Slleranbcr III. cbenfa ein ^viite;
auint uir @t($ermtg gegen bie Uebaavine bes
ifef
ort HiigSburg
ausgetvirtt.
L. 1. 112.
7)
Lupus, Codex diplom. Berg-. II. 1179. uari JaftV N. 9385.
8)
Herrgott, Geneal. Habsb. IL 182 nad) Jaffe N. 9381.
9)
Hugo, Ordinis Praemonst. Annales I. 309. Jafte N. 9103.
10j
Calmet, Histoire de Lorraine L Preuves
p. 483, t)iev mit Unvcdjt tu
bt 3a$r 1080
gefegt unb Bieter III. jugcfc&rie&eit.
11)
Guenther, Cod. Dipl. liheno
-
Mosell. L 371

374. X. 175, ausge-
fertigt ju (fnften beg 'vi>vfte* ($crt>arb, bem fucr audj bas
c$&ft
radkufd3
auf bem Tradicnbev^c ^ugcfvrecfceH nurb.
12) Lacomblet , Urkundenbuch fr die Geschichte des Niederrheins
IV. 778. x. 028.
^anbfdjriftHdj n4getoief(ti
von Dr. ^affe.
BufWnbe
beim tobe 3iictov IV. Stimmung beg Jcaiferg.
1|
gm bic ^cv^mHiUiun^cn M Wuttcrrniufc ^cfd>t^t , unb mit -
(mtg beS SBambei ber frlitgtgfeit
bic &a$! etne fc(Dftiit>i^cn
\Hbtc3 uad) $fe$$afc ber 33cucbictiuerrca,ct angeorbnet (25. ?lpr
1 1 62)
'),
beu Sftndjcn in (SwfltWfe bal aubgut $ave gegtfol (18.
9Kdtj 1161)
2
),
bem
93tf$of
3lvbnciii oott
<8ef
311m SBteberfceft&
ber ibm cntvtfjcncn 3tiftsgiitcr Krl)cIfcn
3
J,
(Sljriftian, bem <ir=
mbtten Mtt-3ftattt&", beauftragt, bett mit kttfcefurtg ber &tct
crbc (im Salbetftfdjen) betraueten ?(bt lionrab oen (iomi)
gegen bic llubitf bei rafc'n 23ebo $u febivmen
(Ii. September
1162) *), eubcb TOert, SBifcbof reu ^erbuu, ptx Befreiung
ber OA
x
id)aelitirct)c von bem Unterbiete crmad)tigt (IG.
gebruar
11(30)
5
}.

Mein crfcfnittcrnbcr af biefc feine SSirffamfe mar boeft fein
$9b. Mcrbing3 bie 9lad)rid)t, meldte bic ^Ucranbriucv mit ^ubet
begrten , bat bem ebetmtbigen 2Ucranbcr felbft eine greine cr=
pref^t; |art fett er ben eigenen (arbiuten bic 2ortc ber cbabcn=
freube
6
)
mroiefeu Ijabcn. Whtx ein gttliches? 2$aljr$eid)en mar
ba (vreignij$ and) if;m. SDet %kam , ber ba3 3duma $ufammcus
gehalten t)attc, mar geftr$t. Unb mit biefem fetr&e brachen
gteid) mit ben f'ird)Iid)cn and) bie petitiiebcu Girren mieber lo3 unb
c-rebeteu ben aifcr in ihren Strubel
\\\
reiben.
3n bemfe^beu Hugcnbdc, in mclckm ba crdjt von $ic=
ter3
IV.
SHfcfdjeiben fid) verbreitete, timrbe in ^ata unb iircmoua
ber
flaute SErpfc
ber Emprung
offenbar. 9lict)t tauber mcfyr wollte
man ben unerhrten md ertragen, encige griebrid) nid)t, er*
Karte mau, unter einem mUocrcn Regiment bie greibeitcu \w ge*
mfyrteiften, bereu ir)rc SUtmbern unter alten aifern geuoffeu,
1)
Aubcrti Miraei Opera diplomatica et liistoriea II. 828 cap. XXXIII;
820. cap. XXXIV.
a Una^fiugtgfeitSmpftaii uuvb htbeffen ein vom btt
iKvnulf 9on 2lffligl)cm 1H3 unb $ft>ar unter ber 33ebntgung anevraunt
,
baj> von
bem iebe^mal erwhlten ?lbte oeu i?ltrbacb bem regiereuben ?tbte von
Slffligfyem
M elbb ber ObebitHj geleitet werbe. L 1. 830/831. cap. XXXVII.
2) Tschudi Chron. Helv. I. 82.
3)
Spon, Histoire de Geneve II. 22. Jaffe X. 0406.
4) Martene et Durand, Ampi. Collect. I. 805.
5)
Calmet, Histoire de Lorraine IL Preuves
p. CCCLJX.
6)
Ep. Nuncii ad Thomam Cant. Ej. Epp. ed. Giles vol. II. 242. Ep.
CCCLXX. Audierat Dominus papa de morte Octaviani a fidis et veris
relatoribus et velut alter David persequutorem suum derlevit exstinetum
et cardinales de morte illius exultautes durius increpavit.
12
vitteg 8f). (Svftcg (Sapttd.
mau tofttbe ben olTigcn TOfaK
p
erftrcitcn miffcn
1
).
Jjnbtfn murbc
fogtr i>on granjofcn, bic au$ Untcritacn angelangt, ben Zottig
gt&fyig
Vll. ^rac^cu, uub eoti ^taenern, Ivette beut $a$te m
Seni fid)
oorgcftcllt, gleid)crmcife berichtet
,
jener felbft Ictbc am
gieber, btc taifetin fei
p
friU) tu SSodjcu gef'outmcn
2
). Uub
augcnblid'd) fdjten man in graufreid)
p
glauben, unter ber 3Snd)t
btefer nieberbrdeuben $erl)ituiffc
muffe
btc $cad)tftcung btefc3
rcutfd-en" zertrmmert mcrbcirj.
SDcm mar nun freiltd) bodj ni#;t
fo:
9(ber feine Situation mar
tu ber 3:t)at btc peintiebfte. ie firdjttdjc
iftift brauste in beut
^tcmeut ptn (Sntfdjlufe uub bod) mar jeber gcfafyrbriugcnb, wcldjcr
baH Dilemma entfdjtcb. Sollte er bas> Scfjtma fottfe^en
ober bccu=
bigen, btc 3BaI)( eine! jweiien egcnipetyfte tragen ober 2ltcraubcr
anerkennen, bal mar bie grage.
$Elkrbht$8 im letzteren gatk fam c3
p
einem 2}crfl)nuug3=
merf
;
ftatt ber gortbauer ber $rfpctlttt*tg marb (Sfinfeit ber trd)c.
prdgegeben. Uub ben ebaufeu biefc
p
erneuern fouutc felbft
eine fd)arfftd)tigerc ^olittf eingeben. Da cs> nt&t gelungen mar,
yktox [Regiment mit Befeitignng ber folgen ber oppetmaljt in ein
mal)rl)aft fumeutfd)C2>
p
ocrmanbeltt, fd)ten bic oen beut Jcinbc
felbft unldngft angetragene Sfaccnciltattou um
fo
mcl)r fid) p
cm*
pfef/lcu, je weniger
ofnnng oorI)anbcn mar, ibu gan^lid)
p
oer=
braugen. grtebrtd) fouutc c3 fid) niebt oerl)cf)leu, ba bic 2eft=
md)te, fd)on feit ben agcn oou St. 3ean be Laouc ctttfcI)loffcn, bic
Brette c^c^cn ^leranbcr mit beu SBaffeu in ber anb
p
beficgclu,
burd) beu :pllid)en ob bei Dcioalcu nur nod) poerftdjtttdjcr in
beut (Stauben au bic au<ofd)licf3lid)C Legitimitt bes (h'ftcreu gcmor=
beu. Uub in ben eigenen Lauben fd)ien ber fd)cu frher
eingeleitete
Uebcrgaug
4
)
uid)t nur ber bil)er Neutralen, fouberu attd) ur=
fprugd)
33ictoriui)"d) (^eftuuter ut ber egeupartei unter ben
1)
Ep. Nuncii ad Tliomam Cant. Ej. Epp. ed. Giles vol. II. 242. Ep.
CCCLXX. Praeterea urbes Italiae minus solito promptae sunt in obse-
quium ejus, adeo quod Papienses et Creinonenses, per quosltaliain donmit
et eontrivit , ei in faeiem resistant denunciaverintque ei, quod ab eo rece-
dent omnino,nisi de})onat tyrannidem et eiviles induat mores, ut liberi esse
possint, sicut in diebus alioruin iniperatorum.
2) Ibid. 243.
3) Ibid. Unde factum est, ut tota Gallia ad obsequium Pomini Papae
devotius eonversa sit et ecclesiam Komanam ad minus hominum minus rno-
veri oporteat.
4) 53b. I. e. 228.
Uncnt|ct)lcffeul)ctt bog oifciS, $)ic Reiben SQfigtid^feitew.
13
o^cumrtiant Umftubcn noef)
mtfyx
bej^feunigt werben
p
mf=
fcn
1
).
Ratten iele Bid^er r)infid)td) ber
2$aJ$
^(cranbcrS ibre
B&fel gelegt, fie
maren
Jefet
bnreb bett Gimmel fcXbft
adtebtet.
2Ba3 htte au^cnfd)ctn(ic()cv ben
p
9t>m:plja etoeiljetctt begl&ii&i=
gen fnnen, at ber
^
1 1 1 1 d) c 3i>
a
0
r f
p v u
c()
, ben man tu bev l)atfacfyc
oom 20.
9tyril p
oeruernnen meinte'?

6r fdcn
p
cvfc^cn , ma5
au beu biI)cria,cn 5kmci3mitte(u mangenjaft,
p
cutfrftcu, ma*
c^crabc gegen fein ^onttfteat "borgclu\id)t mar; ba rict)tcrtid)c Ur=
t()cU, bap^aoia, v?obt, au ber aonebrdc a,cfftt, in Ijdjftcr
Sttftaug
p
\>crurtt)ctlcu.

greittd) ein ^uMnatlbergeljen ber
ft>>
nobaknunb ber gttttdjeu (Sntfdjcibitng an^nne^men, ift fcfyou
uidjt
mcfyr c()t f'atfyottfd).
2(bcr ba
S)ogW,
mctdjcg ba3
%%\mVMW
treffen beiber lefyrt, fet^t boc orattg-, ba t$ bort mtrfd)
p
einer
magren Oteprfcntation ber ftir^e gekommen.
erabc bic aber, mcldjc fei&kngeben betrft OA^mcife, fd)ienen
nunmeljr gcrcdjtfcrttgt , bic *Toieft&ett)cpngcn bnrd) ein neues
^teipttttet gesteigert nub bicfcs> um
fo
mirffamer merbeu
p
muffen,
menn bie 28citerlcituua, bc Sd)i3mai bcfd)toffcu
marb.
N
\u ber I bat
bic 8cf)Uevi^fciteu murbc.n in biefem gaEe uuocr^Icict)tid) bebeuteiu
ber atsi in ber
3
e ^ ^ cr cmfcutglid)cn Girren.
TamaB t)atte ba berechtigte (Sarbutalcotfegtum fid) gehalten:
unter beut SBibevftrcit ber gegeufeittgsu 5lnflagcu marcu ^mei Sapftc
oor ber G()riftcnt)cit aufgetreten. mar nur eine
s
)Ji inoritt
befc
je Iben um Victor ocrfammcit geblieben. $am c3
p
einer 9ccuma()t,
fo mute fie fd)on um ber Sncompctenj bei ?abifrpcr3 mitten beau=
ftaubet werben.

>amall mar Cheine fc()ciubar fitmenifd)ci)uebc
gemefen, mclcfyc t|ren ^ictjterfprud) nod) in ber
Hoffnung
Ijattc
t()iin fnneu, ba* 9ncranbviui[dje ^ontificat
p
ftrgen.
Se&t
mar
baffelbc, feit langer aB bret
Safren fcftgemuqcit, bie mafrgebettbe
xHnctoritt in ben meiften curopifdjcu 9ccid)cu geworben.

Victor
Ijattc um ber graben nub iebeufcu mitten, mclcfyc in ben entern?
bertageu gegen ben ^ioaicn taut geworben, Sfand>e
p
feiner )bc=
bienj ber geleitet tiefer fyatte je&t bereite eine @efd)ict)te burebdebt,
bie bergteicJjen befettigt. SDer pjeite egen^a^ft
aber, jebeufatt
1) Cf. Ep. amici ad Alex.Th. Epp. ed. Giles vol. II. 264. Ep. CCCXXXIX.
Dicebat eniui (Reginaldus Coloniensis), quod potior pars imperK vobiscum
erat, commemorans scilicet Saltzburgensem et MogMintinum etalios, qui
de Allemanuia vestrae obtemperarint sanetitati.
14
drittes 33ud). @vf*eg Gapttet.
unter Anregung d'Imlidjcv (Stimmungen erhoben, mute berglcidjeu
erft bewltigen.
Snbeffen biefen rmgutigen fteHten fiel) fr
eilte!) embere gteiel);
gcu>id)tigc entgegen. Sbtt griebc mit SUcjcanber mm nur um ben
^rei ber fdjmerltdjftcn )cmtl)iguugen
p
erraufen. Sarb er ab=
gefebtoffen, fo
mrben uidjt nur alfe bisherigen @egcuanftrcngun=
gen af omitelt anerfannt; and) bie 2(cte, bie man ooft^ogcu fyatte,
um il)n
m$&flk%in, muten aubritcf'lid) miberrufen unb auer
raft gefegt werben. SDi groe Aufgabe, bie regoriauifdje >terat=
djie
0
u ftrjen
,
mctdje ber $aifer mit vollem 23cmut[ein fid) fclbft
geftetft, mar tu biefem gatfe aB eine uad) turpem
Kampfe gefd) eiterte
p
beHageu. fce -ftafeualjmen feines* bisherigen 9cgimcnt3 in 3>ta=
Itcn, aftc (STntngeufdjaftcu in ber dhi&iWcfyt muten
ifym fctbft
als> oergcbd)e erteilten.
SBar eJ ba &u oernntnbent, wenn er im @efl)te bc3 3Bibcr=
ftrettc ber ^beate feinet Vebcus? mit ben mirfttdjen >crl)ttuiffen
ber cgenroart ben (ntfe()lu fid) augcnbtidticlj nid)t abgreifen
ocrmod)tc? @$ ift nid)t blos? >ermut[)ung; mir
roiffeu, ba er
mirld) fefywaurtc
1
).
Ginau'bcr anDerfpred)cnbc enterte ber feine
cfinnuug verbreiteten fici) ju gtetdver 3eii icr befyau^tete man,
er gcl)e bannt um, einen neuen egenpa^ft
p
ermen; bort, er
fei cntfdjloffcn, gut* f'atljofdjcu ir|e ^ttrd^ufe()rcn
2
).
emt
aber mar, ba er ben 2Mjet)of oon $ama, ber im 50tid)aelf(fter bei
htfe weilte,
p
fid) berief, beffen 9$at gtt oernelmten
3
).
SDag 0'ou=
rab, ber rmfylte oon Hiatus , bamal erinnert, jid) nict)t wtt(fbr=
Iicf> in eine ^mette cfafyr
ju fhren, nad)bem bie erfic mit ottc
nre befeitigt; ba oon tffl an ^at)tta(b oon (Solu ein 6d)rci=
ben crlaffen, mcldjeS mahnte, eine neue &$at)(I)anbiung nid)t ju
bereilen, foll er felbft
bei einer fyatern elcgcufycit ocrfid)crt
I)aben
4
).
^ubeffen btefe
;x
x
snftructiou
,
ift fic anbeti wirHiel) abgegangen,
fam oiet(eid)t $u fpat in ucca an. Ober I)at ber unteruebmeube
Manu, fern baoou bcrgteicfycn ctsufyotcn, bereu red^eitigeu (5m=
Vfang fogar fnfttief) oed)tubert?

Reuiger
umfaffeub
in feinen
1)
Ep. Nuncii ad Thomaxa Cant. Ej. Epp. ed. Giles vol. II. 242. Ep.
CCCLXX

sed quod facturus sit, adhuc incertmn est.
2) Ibid.
3) Ibid.
4)
Ep. amici ad Alex. 1. 1. vol. II. 205. 200. Ep CCCLXXIX.
efdjleimtgwtg
bcv neuen gafytfycmbltmg bunb faijnatb.
15
t'ird)Hd)
=
'po(ttifcf)Cii ^utuntvfcu al fein
#err, aber innerhalb fei=
im Sdjranfftt um
fo fixerer;
uidjt bap neigeub, bie burcfybacfttc
^ujidit and) nur mit bat &eti$etfcil
p
&fttei(#ett,
bic Bei (*nt=
fd)ctbuug fr
eine aubere mgd) fdneueu, Rubelte er im Statte
ber @onfequttg be @t)ftem, ebne ftd)
um gricbrid)3 fdjmanfcubc
Stimmungen
p
fmmeru
1
). Gr mar fid) bemuftt beufetbcu
p
er=
feistem,
menu bic ooUcubctc Ibatfad)c beu limtfdjhtK tmm$mm,
ben biefer faffen-mujjtc,
sollte er fid) fetbft getreu bleiben.
9ttfe
Ijattc er fid) fei c bereite oor beut obc 23ictor IV. ober
nad) bcmfelbcu mit beu (Sarbiuctfcn feiner Umgebung tn ($im)cr=
nehmen gefegt unb fitpe ficf> befriebigt, a er fie feinem ^tanc
geneigt faub. 9'htd) fie toaren, in rmgung ber fdjlimmcn gotgen'
2
),
u>c(djc bic 9U)nbung jte bisherigen $et?fal}Ktt fclbft im galt ber
jcl^t beut
Zapfte
5Uc
;
raubcr
511
leiftenbeu Obebien^ tnern bringen
tonnte,
fr
bic ^3efd)lcuniguug einer C5rfat5ma()(. greilid) war c ^
uid)t ol;nc cfymicrigfcit, bicfelbc and) nur unter fdjetnbarcr i
s
oah=
rung ber dtefyWjnmn
p
oIpe|ett; beim nur jwri Garbtnctfe
3
),
utbo oon Stemel, 6arbiuai~ = ^rc3bt)tcr Dom Zitd bc ^eiligen @a*
rtu3, unb ^cfyaiiuey Dom ttel bc fycigeu <Si)locftcr unb 3)fartU
m waren gegenwrtig. ^ubeffen
btc$eit brugte unb mau rannte
oon ^aoia I)cr bic unft ber gtetion. )a ciurid),
^ifd)of oon
Sutttdj
4
),
QUbcrid) oon ^obi
5
)
unb
fouft
nod) ber eine ober aubere
ber Italientfd)ctt (unb bcutfdjcu'O 23i|djfc in itcca fid) befanbeu,
fo
rebele man oqu ben oornebmften ^rdaten Sombarbtett unb
ucicn3
,i
);
ba ber tabtpvfect oon Dcom ber ^at)It)anblung bci=
toa$nen tonnte,
fo
oerroanbette man beu Singular^ in beu ^htva=
tt% unb fpraef) oon lden romtfdjcn 91ota6elu
7
).
1)
.st i itifd>c cwcifffyrangcn N. 18.
2) Vita Alex. 455. Et quidem non modicum trepidantes, ubi non erat
timor. dicebant ad invieem: Si elegerimus ad Alexandrum converti, forte
jion reeipietnos absque intolerabili opprobrio etconfusione perpetua. Quod
si reeiperet nos, postmodum faceret de nobis illu i idem, quod fecit Inno-
eentius papa de cardina'ibus illis, qui contra eura cum Petro Leonis stete-
runt. Quocirca desperantes ab ecclesia reeipi, voeaverunt caeteros sebis-
maticos clericos ac laicos, tarn de Italia Iquam de Alemannia, qui ad
sepeliendum Qctavianum ibidem convenerant.
3) Ibid. Guilelm. Neubrig. lib. II. cap. XVII. ed. Hearne tom. I. 101.
4)
SBertjt. 23b. I. 174.
5) Morena apud Murat. VI. 1126 ex edito ab Osio.
6)
$vtebvtd) ?lu(d)rctbcn neu!) bem OfcidvMa^c \u SGrgfcuvg. Portz IV.
136. 137 in praesentia episcoporum et religdosornm Lombardiae ac
Tusciae , illustris quoque p'raefccti urbis Roraae ac multorum nobilinm
Romanorum etc.
7) 51. a. O.
16
drittes 53ud). (SrfkS
Kapitel.
2lm Sage ber 23et*bia,Uttg tctor3 IV.
(22. ^Cpril
1
164)
1
)
trat
biefe fcltfame SSerfammlung af SBaljlcotfcg gttfammetranb cntfdcb
fid) jundjft auf 9tat)ttatb3 S&orftag fr
ben crfta,euauntcn beut) eben
(Herifer.
2fo
ein erneuertes bcutfdjc $apftt|um
2
),
rate c3 eimft &ur
gett^cinridjlll.kftaubeu,
f
o.fite beu eittmat angeftre&ieu Um
j$
touug
ber )ht$e nur uodj umfaffeuber fid)cru. 3cnc Patriarchat,
tm c3 eiuft $ilTin oon xricr pcmutfjet voorbeu
,
$um allgemeinen
^ontificat ber (Sfyriftculjcit erweitert, uadj Dtorn
511
bertrafen, in
cpod)emad)euber SBcifc um^uftimmeu mar bie Slbfidjt. Allein ein?
rtd)
,
obmof)! bem >$.i$ma mit ganger Seele ergeben unb bei g-rieb?
rid) fyodjauojefcljcn, Rubelte bod) eben
fo
tote ber Metropolit oon
rier l er fdjlua,
bie
E&afyl au3
3
).
SDa einigte mau fid) ju dutnftcu
utibo oon (Srema, ber Cnaji nd)ft Detaoian ber tfytiajtc &$eftt
bc $atfer in $abrtan IV. (Sarbiuakotfca, anoefeu
4
).
8d)ou am
26. Wpxil toarb er al $af|atti
III.
oon einrid) oon StMd) gc=
mctfyt. $t bemfetben Steige befall Dktyualb, oljuc oon feinem Gerrit
crmd)ticjt ju fein, ben ucd)'efen bie allgemeine uMgung
5
).
1)
Marang. Chron. Pis.Archivio storico Ital. VI. 2. 35. secundo die (post
mortem Victoris IV.) Godefr. Col. Boehmer III. 437. Chron. Pi.s. apud
Murat. VI. 175 ad a. 1165
(= 1164). Et alia die elestus est ibidem Papa
Guido Cremensis etc. Cui Wido successit X. Cal. Mai. Morena 1125,
2)
i<fer, ftainalb ort >affel
57.
3)
gveilid) fjaben ttt barbet nur ^mgabett [paterer SReferenti. Aegidii de
aurea valle gest. pontific. Leodiens. cap. 44. Chapeaville, Auetores de
gestis Pontif. Leodiens. tom. IL Alberici Chronic, trium fontium apud Leib-
nitz., Access, historic. II. 243. (Cf. Alex. Ep. Martene et Durand, Ampi.
Collect. IL 752. Ep. CXXXVBM
4) Radevic. de reb. gest. Frid. lib. IL cap. LH. Murat. VI. 828. lib. II.
cap. III. cf. 784.
5) Godefr-. Col. Boehmer III. 437 ad a. 11G4

et ab Heinrico Leo-
diensi episcopo ordinatus est VI. Cal. Maji et Romano more Paschalis est
appellatus. Magn. Reichersp. ibid. 535. In ejus locum successit Guido Cre-
mensis presbiter Cardinalis et sine omnibus legitimis ordinatoribus
,
quem
etiam Paschalem dixerunt. Chronic. Reichersp. apud Ludewig, Scriptt.
R. Germ. IL 287.
<$an$ oben an betn nevbnjcftttdjcn [Raube on Stirguub , tu
jener epit^e, in toeldjer ba^ ctgo&t^iim tu bic (yftamvagne biueiu=
ragt , bret bi t>icv teilen Don ?i'nrerrc, feep
bi fieben von @en3
entfernt, liegt bie ^tbtet Sontigni)
')
, eitty jener tykx iHjter bes
(SifteTeieitfetorben^
,
toelcfye dl bie dtejteu Id)ter bie monarduj^e
etoati be 9ftuttetffoftet;3 burdj iljren iuratt) tu ber
etfe eine!
fird)d)cn 2hiftofratBmu3 erma&tgteu,

23ercit funfjcljn 3a^te gattc Iviteaur beftauben, otyuc bog eine
ertoffenfdjafi,
au j&tifyl beu brigen a&etifdjen SBerbrberungen
aktdj, fid) Mcr gefammelt, bie ftarf genug fictj gefgt,
bic iintvfc
auf ftcjj &u nehmen, u^cCcbo ba elfcbe bicfe neuen i)tittertf)ums
auferlegte , af
1 1 13
2
)
ber junge-iBetn^otb Ritt feinem fetbenwt^
gell ChttfeMtttf bie &a$n bracb. Det nnutberbarc
TOff^nmng,
wzh
d)cu er betn fftoftet gab, verbreitete rafd) bie macfytigften Stynfyte
tf)iceu
3
). Uub Bereite im a^t 1114
gef<$<tlj e3,
bafc
ein Stiefter,
1) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 195. Wilelm. Steph. Vitt.
I. 244* Gervas. 1398. Heftet ben Ijeiitigcu uftanb von ^entt^ui)
f,
Froude,
Romains bei Morris 421. Not. 205.
2)
Vitae S. Bernardi lib. I. auetore Guilelmo lib. IV. Opp. ed. Mabil-
lon tom. I. 1070. Vita sc cunda auetore Alano cap. IV.
. 15. Ibid. I. 1241
Anno ab incarnatione Domi. i MCXIII a constitutione domus Cisterciensis
XV servus Bcrnardus
-
Cistercium ingressus cum soeiis amplius
quam XXX sub abbate Stepliano.
3)
Vitae S. Bernardi abbatis lib. I. auetore Guilelmo cap. III.
.
18
Eo tempore novellus et pusillus grex Cisterciensium sub abbate degens
viro venerabili Stephano, cumjam graviter in taedioesse ineiperet paucitas
sua et omnis spes posteritatis decideret , in quam sanetae illius pauperta-
tis haereditas transfunderetur, venerantibus in omuibus in eis vitae saneti-
tatem, sed refugientibus austeritatem : repente divina hac visitatione tarn
laeta, tarn insperata, tarn subita laetificatus est, ut in die Ufa responsum
hoc a spiritu ancto aeeepisse sibi domus illa videretur etc. Caesarius
Heisterb. Dialog. Miracul. Ed. Strange Dist. I. cap. I.
efduduc WeyaiAcr III. 93fe Ii.
2
18
drittes SBucfj. Streites (Sapitcl.
?(ufiu mit Dramen, ben bamatnicn 2(bt Stefan oon Giteaur mit
beruhte anging, in ^ponticu), me er kW, eine dolouie bes 90ut=
tctt)aufe3 gu grttbett
Sicfetbc gfgfamteit in ber Uuterorbuuua, nntcr ben (Sptlco^at,
meld)e bie au3 ber @emoI)ni)cit nnb ben a,efd)td)t(td)eu $ert)ttutffcu
crmad)feucn at3un^en ber Gifterctenfer
2
)
fo
befonberg etufc^rfen,
bemhrte fid) bereits in biefem glte.
Stefan
befanutc
fid)
bereit,
bem frommen Buttfdje bes ^rtefter* &u utffatjreu; aber nur fofent
ber 25ifet)of fcon ^urerrc, in beffen (Sprengel ba neue tofter cr=
richtet merben foftte, bem platte feine (Genehmigung, erteilt fyabcn
merbe. btefe auf runb ber Sorfteffuitgett
.,
gu
beueu
fid)
Stc=
$fjdttu3 nnb 5tuftu oereintgt, erfolgt iwtr, fd)ritt ber (Srftcrc
fofert %nv rnbung ber ^Ibtct.
(3 geigte ftrfj tnbeffen
3
)
balb,
bafe
bie Oertftdjfctt in biefen
it)rcn befd)rnfteu renken ber $lbfid)t beg Unteruc()ineu utdjt cut=
fpvad). 0>raf SBUljeftfl mar c3, ber biefe 9Jinge( ya t)cbcu fid) an=
gelegen fein ejj. grud)tfe(bcr
,
Jorftcn, gifd)teid)C berwies er
foforl
ber neuen Stiftung a Hjt Gtgcntfmm. X)ic fromme @iHa,
bie reid)c evrtn in btefen SaEben, erweiterte ben neu begrnbeteu
in
N
ftt5 mit ifyren SdjetiutHgen. (i'iu oon iljx bc^etd)ncte^ Std anb
trat fic fofort ab; in bem ebtetc,
todtyi fie fid) oerbcfyictt, marb
jeber
^ufaffe ermdjf%l, mtttelft ber djettfimg ober bc Skrfauf*
be3 M)cu3gut3, mit meinem er ausgeftattet mar, bem neuen fh*
fter aufzuhelfen. Dotationen f)nd)cr %xi, tote autfcrorbentttcbe
^rioitegien bcreidjcrteu baffetbc ferner in rafdjer golge. Die =
tttge i'ubmtg VI. nnb VII.
4
)
erliefen bie eftte fr
ben Strtm&
:port aller Sad)en, mctd)c bem Softer jugefu^rt mrben. )ie mg*
fd)C trotte
5
)
aU ^ufyabcrtmt ber ?tormaubic, ()eobalb
G
J
@raf
oon 23(oi3
fr fein Gebiet, besttigten bie gleid)C (*rcmtion.
J) Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. tom. III. 1223. Mauillon,
Annal. Ord. Benedict, tom. V. 504.
2)
Statuta selecta capitulorum ordinis Cisterciensis. Holstenius

P>rockie, Codex regularum monasticaruin II. 305. sqq. Calixti II. Ep. Mansi
XXI. 100. Privilegium Paschalis II. Manriquc, Annal. Ord. Cistere. I.
30 Locum illum, quem elegistis


salva CabiUionensis cccle-
siae cnonica reverenlia etc.
3)
Martene et Durand 1. 1. Historia Pontimacensis Monasterii tom. III.
1223.
4) Ibid. 1220. Charta Ludovici VI. Charta Ludovici VII.
5 IMd. 1227.
G) Ibid. 1230.
(SBcrgT. 1227. Charta Ilenrici Archiepiscopi Kenonensis.
Quocirca concedimus et attribuimus vobis nunc et in perpetuum ubilibet
$einag Werfet iu ber OCbtci ipentiitm*. @cf<fjt4>tt ifuev rnbung.
19
bviait
VI) fauetionirte unter feierlichen $erfyetnngcn bei S$n&e
bei apoftolifdjen StuljleS, ben {eben
Jnnocens
II.
augefagt
1
),
ben
bamaligen eftfcftanb
in feinem ganzen Umfange nnb fieberte bnrdj
5lnbroljnng harter Strafen bie geheiligten renken biefeS Keinen
emeinttjefenS gegen {eben
Angriff
2
).
2113 am 10. Jebruar
l 160
2Heanber
III. jene .^ufa^c , toie biefe Sanction, erneuerte, toie er
in ber S3ntte auf ben eljorfam gegen bie SBenebictinerregel all bie
93ebingnng Mit, nxieber ba3 gefammte cben ber lofterbrber=
fdjaft
auoereftiet) fottte uut'erftcUt bleiben
3
),
Tiefer unifaffeuben materiellen Unterlage entfpraet) ber innere
Aufbau, welchen ber erfte 3lbt bc 0ofter3 mit Crntid; (Offenheit mu
terfhrte. )tc SGBaljl fjatte jenen ugo getroffen,
ber al
efd^rte
bc ^eiligen SBernljarb bei feiner glndjt au3 ber elt in bic neue
erbcr^e ber ^Bfefe Cuteaur ihn begleitet [)atte. Tie beiben Briefe,
toetdjc ber e&tere fpter an ben alten Jreuub geridjtet,
Jensen
eben
fo fcfyr oon ber egenfeittgfeit ber fortbajiernben Viebe, ber
Sel&fianbigfeit bei (h'mbtteu; ber brte, ben betbe gemeinfam bem
^apft euorius II.
gefdjrieben, bereift fr
bie gleidjc grei.mnf|ig>
feit uub bie Unabljngigrett ber Stimmung,
%LU $ugo, nadjbem er $roei nnb |n>angig
Ja^r
bie
fange ^flau=
jung gepflegt,
1 136 ben
bif^fli^en Stufyl &on 9lurerre beftiegen,
folgt
nidjarb
4
),
In bal>tn Wnd) in bem 2ftutter!lofter , all ber
jtoeitc in ber ;Heihe ber siebte; er tft z>, ber in bem
testen
"sahre
biefer feiner SBerteattung ber
35efd)&er bei fldjttg getoorbciten
mftfer^
in bem engltfdjen ftrdjenftreit toarb,
In episcopatu nostro deeimas omnes de universis laboribus vestris et satis
vestris per singulas species segetum sive olerum, leguminum, pomorum et
quorumeunque granlinum interris, quas possidetis seu in posterum pos-
sessuri estis, quas scilicet deeimas priores possessores monasterio vestro
concesserunt, sive de reliquo concessuri sunt.)
1 Martene et Durand 1. 1. Historia Pontiniacensis Monasteru tom. III.
1228. 1229.
2) Ibid. 1231 Kapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postu-
Lationibus clementer anuuimus et praefatum monasterium. in quo divino
estis maneipati obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suseepimus
et praesentis scripti privilegio eommunimus statuentes, ut quascunque
possessiones
,
quaecunque bona idem monasterium impraesentiarum juste
et canonice possidet, vel in futuro, Domino praestante, poterit adipisci ra-
tionabiliter , firma vobis vestrisque successoribus illibata permaneant.
3)
Ibid. 1232. 1233 Inprimis siquidem statuentes, ut ordo monasticus,
qui secundum Dei timorem et B. Benedict! regulam in ipso monasterio
institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter ob-
servetur.
4) Ibid. 1228. (5m Briefe cu Uuukt Bouq.XVI.53. Ep.CLXXI. <Bb.I.4G7.
2*
20
drittel 33ud). 3weitc Gapitef.

Seitbem 5ontignty benfet&en tu feine gezeitigten Stauern au[=


genommen
1
)/
i @efd)id be Giftcrcnfcrcrbcn in ben Staa
ten einrid)3 II. mit bcin fetnigen eng t-evfupft. a Ktoftcr c^tlt
feitbem al bie gefte ber ber cn^Ufd^cn trotte fernblieben gartet. Unb
nnc bie reu
SlnfanJ
au
fr
bema' emgtett
tymyafien biefer
^Kntctjscongvegation an jener statte,
fo
$u
fgen, fid)
r>erbid)teu;
fo ift ber ^tbemulTc, beu eiurid) unb bie jofpartei gegeti biefef6c
berall tM$altiftb uert, mc bie e(c^cul)eit fid) bietet, ur=
fprnglidj burd) bie [Mpngeu biefeiS mefyr perfenltdjen
affcl
er-
,regt> melden
gcrabc jene SBP&tef burd) @ett*5l)tung bes
Xftjtj
eut=
^iuteet
2
).
S>a3 @cfct3 biefc3 getftlidjeu &aufe, ba alle 8cmel)uer be=
l)errfd)te, bie S'djtcffale jebc
gl unb ber einzelnen beftimmen
feilte, mufjte fdjen burd) bie ^erbUb(id)fcir, bie e r>or &ugen [teilte,
ben @aft fr
gleiche Hebungen ciuucljmen. *Dic eigene tUnmnng
berbtes ^erlan^tc naturgem nad) eben ber fllen Sammlung,
bie au feld)er 3tttc ber pfrtb$f innerhalb ber renken eine ge^
regelten 35erfouf fid) &u galten batte. Dbwoljl im $ctfgefl)(c bc3
93e{ifces>
ber bcf)eu geiftti^en 2Mrbe, bie bem &amf mit bem, U)a3
ber mittclatterlid)C at()oticismu2> al bie ron ber $irdje |u ev=
ebernbe SSelt fid) batik, iljm genffermafsen aufntigte unb cfync
3n>eifel butdjbrangen n jener cnnjsfycit, bie iljm bie fnfttv^c
2iebcraufnal)mc bcffclbcu meiffagte, fd)ieu er bcnuodj junadjft ber-
miegenb crfcbleffcn nur
fr
bie Dcci^c, mc(d)c bie (uMttcm^latiou unb
bie 2lfcfe ben. Sectftre, ebet, flle 5Bett$tung* reu afef$en
UeBungen unterbunden ober aud) bereitet, foffen c3 gettefen fein,
benen mannen ^criebteu
Jttfa%e
3
J
ber l\T$bifd)cf fUJj Eingegeben.
^ubeffeu gegen biefef&en ift freilid) mand)crlci (Sinfpradje gu
ergeben. Oi)nc
Zweifel
ivar fein cbeu in ber gan$en3eit be$%if
1) 35b. L 6.
-108.
2) ^3hifivv^ / SGBalttt 27. Gualter Mapes, De nugis Curialium
Dist. I. cap. XXV.
p. 56.
3)
Arnulf. Lexov. Ep. 102 Nee moleste feratis, quod quasi privatus
vitam agitis, olim frequentia clientelae circumseptain. Qnaeennque enim
nmndus irrogat

audiatis. Herbert, de Hosehain Opp. vol. I.
217 Sicut dicere coepimus ejectis nostris et proscriptis miserante Domino
solatiatis, sie Pontiniaci in solitndine inter petras et nionachos solitarii
nos delitescentis a saeculo jam remoti eo liberins
tota mente spiritua-
libus intendebamus. Edw. Grim 57. 02. Roger, de I'ontin. I
5j5
Igitur archiepi-
seopus leetioni et orationi cetprisque sanetae conversationis stndiis pro

pensius insistens per biennium l'ontiniaci quievit. Anonym. Lambeth. I 10


N. XXXIV.
ag Sc&en be Zernag
Sctfct tu fjonttgtty. 21
ntcf)t ofjuc eine
getotffe letdjartigfe ber mric^tung ; aber bod)
innerhalb bei* lieben
x
\al)rc, bie er
auf btefeSetfe jugebradjt, uidjt
oljne mamttdjfadjeu SBedjfef. Sttfein in jenen 3tufagen ift weber
biefe SBcfonbcrc in SBcrgteidj ju ienem OTgemeuten mit I)inrcid)en=
bev tarl)cit gcfdjtcbcn, nod) ftnb fonft
bie o>i atfo cjefdjitbert,
bafj
ein 23itb atlfcttig unb mit idjerljeit ju jeidjueu ift. 3a ein
fcf)roffcr SStberfyrudj innerhalb bev UcbcrUcferuna, mfjte
ange=
nommen werben, wenn uid)t bie rfabruna, oon ben Uuregelmafjigs
feiten, bie and) in ben am beftimmteften cjcorbnctcn mcnfdjdjeu
SBerpltntffcn orfommen, ju ber $otau3fe&uug berechtigte
,
bafe
ber Dcatnr ber )tuge nad) bergteidjeu
1
)
and) fyier eintraten nnb
auf bie 2BaI)t ber
Sefdjfttguugeu cintoirften. Ober bod) ein cit=
toettig^ Ucbcrcjcwidjt ber einen ber bie anbercu in ben tun=
ben
,
weldjen nur im OT^emcincn if;rc SEkfthnmuug
gegeben"^ war
burd) bas> @d)wanfcn ber thmmmgeu bebmgi Wrt eben biefe
^tannid)fattigf'eit ber $ortommniffe wrbe ergeffeu;
c3 blieb
berwiegenb jeueS berljftttifjmfjig letcfyattfge in ber (Srinne=
ruug. SDie 5lllgememljeit ber Zugaben Jjat ba, wa on ttutegel=
mafeigfeit Dorgcfommcu
,
f)kx unb ba ocrwifdjt.
5ic bie 3cit berhaupt, bie Stomas im (Sjftt pcjcbrad)t, al3
eine ^eriobe ber Fgung bcfd)riebcn wirb,
fo fod and) ba Seben,
wcldjeS er in Sonttant)
gefhrt , tu @elbffyeiuiguttgen fid) r>cr=
gcljrt l)abcn
2
J.
Sfttdjt aB ob er fid) benfcibcu nad) ben efetjen bie--
fc auf.c> unterzogen: bie aa,e3orbuuua, ber (ftercienfer, bie fid)
bie d)ten 23enebictincr ju fein rhmten, fd)eint nur ba allgemeine
djema gewefen 31t fein, nad) wc(d)cm er bie Stationen beftimmt, bie
er wljrenb be3 age3 burd)laufcn wollte. $n ber23cl)aufung einer
gcfckmfjigen 2lfefc wafyttc er uid)t3bcftowcniger feine greifet: c
War ein felbftnbige
3
)
geiftd^ Sebcn, wctd)e er in biefem ft)m=
^at()etifd)en $crbanbe mit ber $(ofterbrbcrfd)aft fid) erlieft.
3n ein 9ftnd)3gewaub
gefllt, wetdje auf feine 2Uttc ber
1) Edw. Grim Vitt. ed. Giles vol. I. 62 Et hie erat ordo diei, nisi inevi-
tabile negotium aliquid immutaret.
2) Wilelm. Steph. ibid. 244 Archiepiscopus toto fere tempore exilii sui
fere septennis vacans poenitentiae suae excolendae etc. Edw. Grim 63 His
sanetae conversationis exercitiis, hoc divino amoris stimulo vir sanetus se
ipsum mundo mortificans carnis quotidie trucidavit affectus, coneupiscen-
tias jugulavit etc.
8)
Herbert.de Boseham Opp.l. 214 Et ita quidem per aliquot dies solis
pulmentariis aridis et insipidis, juxta quod Cisterciensis ordinis regularis
institutio habet, vescebatur etc. Verumtamen deeubuit.
dritte* 23itdj. groetteg CSapitef.
Saipft ttjm gcfcnbct
1
),
fo brftig uttb nnfdjcinbar, tote c
beffen eige*
neu $erpltniffen entfprad)
,
fjat er alfc baran gefegt , bie tiefte
feiner ftarfen finnlidjcn Dcatur gu brechen. Um fid) abplatten,
aber aud) um bie lutl) ber fnblidjcn S3ccjicrbc abpftyten, fotl er
junmten in bvi^ falte 2Baffer be
gtuffeg fid) eftr^t tyabeu, ba
neben ben Defonomicgcbubcn be3 lofter ftrmte
2
).
Unb toie er
foixft ben ag ber an btefem erften 2lft)t fid) oerl)alten, ba mirb
mit SSorftdjt u ermitteln fein an3 ben Angaben, meldjc fid) auf
bie gane $eit be3 (SrtB begieen.
iercit^ mit age3anbrud) ftanb er auf
3
);
nur feiten, toentt
fd)tt>ere ranffjett Ujn fnnberte, fanb bie cmfgeljenbe Sonne il)it nodj
im <8d)tafe. Sein tagttdj>e3 erften efdjaft
mar ber ang in bie
firdje , bie geier ber
fteffe. darauf
,
nad) Verlauf ber jmeiten ca=
nonifd)cn <&ora
4
),
30g
er
fid)
in fein Oratorium surd,
oerffnft in
ba ebet, in welchem er unter l)rncn bem errn fid)
beugte
5
).
)ie, meldjc an ber %1)vlx l)ord)ten, oermod)ten an ben Seufzern
unb
an bem (Sdjfud^en bie (Srregtljeit ber Stimmung ber 5lnbadjt
i\\
ermeffen. 5llfo oerblieb er, bi3 bie Stunbe be
(Sffen3
fam. S3ei ber
2Sal)l ber Steifen foll er nadj einer (Srgljlung
6
)
oljnc atfe3jBcben=
f'cn, ol)nc $einlid)feit in bem Urtl)eit berfein ober Unrein ge-
mefen fein, $aum gefttigt, nnbmcte er fid) gunadjft ber Seetre
7
),
fei
e allein,
fei
e inmitten feiner enoffetu
ier werben beun
aud) bie tnnben einzureiben fein, bie er ber hnffenfdjaftticfjen
33efdjftignng beftimmte. SQBar e
fo)t
9lfcenb geworben; Rat-
ten bie einigelt in ber 2Mnung, il)r >crr werbe gleichzeitig ber
9tul)c
pflegen, fid) ju 33ette gelegt: bann begann erft ber fdjwere
aSfettfdje ampf
,
weldjem er
fid) biefer 9cadjrid)t
8
)
zufolge
tglid)
unterzog
,
in ber ^Xufcinanbcrfolge bcrfelbcn uge. 3n ber Stifte
1)
Roger, de Pontin. 154. 155 Misso autem ad Dominum papam tunc
temporis Senonis commorantem secretius nuntio et habitum religionis sibi
ab eo fieri, benedici et transmitti postulavit et impetravit: domino papa
ita inter caetera rescribente: Misimus tibi, frater dilecte, habitum, non
qualcm voluimus, sed qualem babuimus. Alan, et Joann. Saresb. ibid. 303.
2) Edw. Grim Vitt. ed. Giles vol. I. 57. 58 In amnem quoque
declaravit.
3) Ibid. 62.
4) aSBiffenS, 5eftu ber (5f)ttvrbige,
TO
ton (5htgm>. fieipjig 1857. . 57.
5) Edw. Grim 1. 1. 62. 63.
6) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 217. dagegen Edw. Grim 57.
Wilelm. Cantuar. vol. II. 16.
7) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 217. 218.
8) Edw. Griin L 1. 63. Alan, et Joann. Saresb. 331.
SDaS ctcu bc Xfyoma lccfct in SontigtU).
X)
ber ?tad)t machte er jutid^ft ciufam in
f
ctbftcrtv^Xtcr 3ScvXaffcitl)cit.
Tann pflegte er fernen (Sattem jit toecleny |teg t|n attfftefjett, fdjlng
ba3 >emanb junitf , unb befat , beu entblten Dtiideu
1
)
blutig &n
geieln
2
).
%l% Robert pttrft biefc 3umntl)nn^ l)rtc, bebte er jn-
nid mit heftigem
Sibcrftrcbcn.
rfi
bal brol)cnbe 8Bort, mit toel=
ri)cm jener ge&tetertfcl) an ben e|orf&m mahnte, ben er fd)utbe,
ntigte ifn,
an bie fernere Arbeit gu geljeu
3
).
Sar tiefet blutige
SBetf tteUbradjt, bann berlieft ber (gemarterte fiel) niefyt etwa ber
^iuT)c. Unter entern unb elbftauHagcn begann er feinen eib
fettft
git ^erflet) d)en; tuubeutang blieb er bann anf ben fnteen
liefen, (Subltdj cntfel)(nmmerte er
auf
bto&er (Srbc; ftatt beS
glpfftffenl
ein teilt, an melden er ba ermbetc an^t
lehnte
1
).
3nbcffen tote eine 2afteiung biefer Hrt ein (StgenindjttgeS
mar,
fo
fd)ciut and) bie Drftigkeit, in ber er gelebt Ijaben fll, nkt
fomel)l bnrd) bie 23e[d)rnftl)cit ber
$erfy(tntffe bej lofter3 unb
ber llutcvft(3uugcu, bie il)m
pfiffen, aufgentigt af bnrd) ibu
felbft gewhlt ju fein. TOgen immerhin djwanfungcu in ben @ctb=
fycnbcu , tu melden Submjg fcon granfreidj , tte feine etreneu
5
)
in nglanb fid) er[duften
,
bamal, nn'e fpterl)in in ber
Bett
neuij
bcv ^evtrcibuug aus ^onttpij erfennbar getoefen fein* in jebem
,yae ift biefer gebrckte 9cotl)3itftanb nid)t ba3 Sftegefm&fjCge gemc=
feit.
eingaben ber 33togva^t)en , bie ba3 glauben machen wollen,
geraden mit cinanber
0
)
felbft in Streit unb werben krbte ber=
fttmmt bnrd) ba3 @egen$eugni
,
weld)e 3oi;annef twn ^eiticv3
7
)
in jenem Briefe ablegt, teldjer, ftatt tu allgemeinen ${tbcrun=
gen fid)
p
ergeben, bie
fo
leid)t uurtdjtig werben, bie beftimmten $cr=
ijltuiffc mit unbefangener unb treuer attfbedt. 2Se*tn gleid) biefer
1) Edw. Grim 1.1. 63. Alan, et Joann. Saresb. 331.
2) Herbert, de Boseliam Opp. vol. I. 214

ut praeter illud, quod ju-
o
iter portabat cilicium et crebras, quas jlageUalus furtivas
aeeipiebat discipli-
nas et ipse plus solito districtius viveret. Wilelm. Cantuar. Vitt. vul.H. IG.
3)
Edw. Grim 63.
4) Ibid. Et quum

refieeret.
5) Wilelm. Stepli. Vitt. I. 271 Aliqua vice factus fuerat tumultus

inopiam.
6)
Roger, de Pontin. 154

exinde in multo caritatis et devotionis fer-
vore arcliiepiseopo et suis omnia necessa^ria tarn in victu quam vestitu
omni tempore
,
quo apud eos mansit, abundantissime procuraverunt.
7)
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 250. et
f
43vicf cjcbovt tu bci %<\X)x
1165, iie au3 ber ^emevfung ber bic kmpfe be3 ntgl mit Den .vi Iii fern
ftdj
ergebt.
24
drittes Sudj. BwcitcS (Switch
greuub nmufdjr, ba ciuc9lcnberun.g tu feiner Sage in ber 5(rt erfot-
gen mge, ba biefeXBe bef eftigt \x>zvH, fo,fl)lt er fiel) boct) reran=
lat, beu D^atr) crt|etlen, ben ^lufUHinb
1
),
ben er bi3f)cr gemacht,
p
Sef^rnfen; in SBctradjt ber milichen Gonjuncturcn nnb ber
3nftnbe be3 geiftttdjen aufeg,
u>eld)c3 in beherberge, in feinen
9lnfprd)en fid) ju migen. ciemanb werbe e, bemerkte er, bem
l)oma3 rerbenfen, ober e3 it)tn ur djmadj anrcd)ncn, trenn er
bie
3
a
W
ber )icucrfdjaft nnb ber ^ferbe auf
ba3 notljtoenbtge $)ia
Ijcrabfe^c. 28l)rcnb 9Heranber felbft
2
)
bnrd) >erreu3, balb uad)=
bem er in Vermont 2lbfd)ieb genommen,
iftn fagcu lt, er mge
fid) Pflegen; niel)t bto3 23rot nnb 2cin, fonberu and) gtetfd), Jtpenn
ber freigebige fnig Subfcrig berglcidjeu fenbe, annehmen; ift 30*
ljauue3 rieimeljr baranf bebadjt, il)n an ben cbaufen an ntbct)=
rnngen gcml)itcn. Offenbar finbet er ba lul)erige eben bc3
l)oma3 al3 eines* rilirten fegar nid)t nnanftig nnb trenn er
baran erinnert, ba bergleid)cn ^orftcuuugen bereite micbcrl)olent=
lid) rou i$m gemad)t,
fo
bringt biefe Stelle einnm
fo
bcbeutcnbere3
$etoeimittet bei, nm bas>, trag otjnc ^txvetfet Uebertrcibnng in
jenen Dccfcratcn ift, auf
bie Sinic ber SSal)r^eit cin$ufd)rufen.
^lcrbing ber (Eontraft ^rifd)eu bem bermatigen ebcu tu $ou=
tignt), nnb ber :prd)tigen >ofl)altnug in (Santetburt)
3
) ,
pifd)en
ber title biefer greifttte, unb bem unruhigen treiben ber bort
eiuanbcr brugenben 2Mttftelfer trar augenfllig genug. 5tber ge=
rabe biefe $erglciel)uug fjat jene untjifto rifd)en t)erbelu txr=
fd)utbct.

otoeit bie $tit nt.^tubieu aufgefllt warb
,
richteten fiel)
biefclbcn, wie c3 fd)eint, bertriegeub auf
bas> canouifel)c 9ccel)t mit
einem (Sifcr nnb einer Eingebung, ba bie ber ^ettacbtnng unb ber
Vcctrc ber ebtift
4
)
$11
tuibmcubeu tunben mcl)r unb metjr hz-
fd)rut"t mrben.
s
Jd)t at ob biefe 23efd)ftignug
5
)
nm bc
fcriffen-
fc()afttid)en 3utereffe mitten il)n befriebigt f)tte. 9Ulerbing3 mag
eine
fo
bnrd) unb bnrd) txrftubigc ?catnr, ue bie feinige, ba
23ebrfni gefllt laben, fid) and) in biefer )infid)t $ur SU (arbeit
1) . . 23 taU. 6.
2) Hervel Ep. Th. Epp. cd. Giles vol. II. 233. Ep. CCCLXVI.
3)
Arnulf. Lexov. Ep. 1(32
j. oben . 20. IHumt. 3.
4) Herbert, de Boseham Upp. ed. Giles vol.I. 21S Tndc el taHtus erat
seripturarum amator, quod post horas regulres quotidic sacri Codices per
totum diem vix de manu ejus discederentetc.
5) Wilelm. Steph. Vitt. vol. L 244.
a ficfecn bei ljoma 53ccf'et in $wtignty.
25
bunfouavbcttcu. tyktx bie au\)tfdc^Uc^e ^iiufjicM, bie er bicrbci
verfolgte , fear bodj bie practtfdje, bie v3cfd)id)tc^cn gunbameute,
auf cenon bie ;Kccbtc unb ^ritntegiett feincS GT^ftiftcy-bcrubteu, im
3ufatmnenljftttge mit bem gefammtett gcfdcbtcbeu eftanbe ber
icrard)tc au^umittetu
1
).
3n alten 9(rcl)tocn graufreid) forfd>tc
cv nadj Metern unb Uvfnuben, bie
fr
bie ejefyidjie berirdje
von (Santerburtj oon 2Btd)tigfe mareu;
(iefs jte afcfdjrei&en, ober
fdu-tcb fie,
[)icviu im Sinuc ber urfyrngUdjefl Ofcegel bc3
JeU.
^enebiet Ijanbelnb, fclber ab
2
),
cr Erfolg, roar bic crftclfuna,
einer Sammlung on (iterarifd&ett Monumenten, roic man (ie bort
bil cabin tiodj nid)t
^efeffen.

2tfcer ioab,rlid) nid)t aB (iterartfdje
Paritten wollte er fie auffi>etjern,
ber 33StPegierbe ber
^orfdpm
p
bienen;
fcractifd)
p
l)aubf)abcubc elagetttttgtoerf^euge follteu
fie
im werben
;
bic entriffene gefte lieber
p
erobern. Ober oicU
mehr inbem er bei biefem Sommer unb beut urd)bcnfcn biefeg
(5kfammcltttt ben heiligendem , ber alles dlityt umhiebt, auf fieb
urfen
tiefe, glaubte er
fegar
eine geite3bienftltd)e Arbeit p&er=
rtd)ten. 2lnber freilieft in biefer diufidjt urteilt go^wneS oon
3altsburt)
3
J.
& frd)tct, ba fein bem Slmte nad)
fo Ijojgefielk
tcr, aber b.ermalen burd) bie Serfetgung fo fcMocr ^eimgefueper,
bei I reitet bebrftiger greunb burd) bcrgleidjen 23efdjftigungen
p
febr jerftreui, in kbcufUdjcr Seife geljinbert mevbe an ber )iu=
gefcung au ba| Stilleben ber Kontemplation, au bem ebet unb
jenen geiftttdjen Hebungen, roeldje bereite ba Mittelalter in bie
febarf gezogenen Stnien ber SKet^obe eingefafjt
fvittc. Tie Vectiire
ber (sinouc* unb
efefce",
meint er,
fei nidjt geeignet, bie Seele
fr
bie 3erfnirfdutng
(compunetio)
p
ftimmen, bie oor allem ?totl)
tl)uc
4
).
lieber mre e ibm, wenn ber Verbannte bic ^falmeu
betete ober bie Sduftcn regorS bei rofjen auftrge,
atD fiel)
1) Wilelm. Stepli. Vitt. vol. L 244.
2) Ibid. Inquarumcunque ecclesiarum omnibus armariis nulluni audie-
bat in Galliis esse antiquitatis vel approbatae auetoritatis librum
,
quem
transsenbi non faceret, nulluni privileg-ium
,
quod ecclesiae suae non per-
quireret, ut omni retro tempore optimis voluminibus et privilegiis eccle-
sia Cantuariensis ita ditata et nobilitata non fuerit, sicut tandem eam re-
fersit.
3)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 19G.
4) Ibid. Quis a lectione legum et canonum compunetus surgit? Plus
dieo: scbolaris exercitatio interdum scientiam aug-et ad tuniorem, sed
devotionem aut raro aut numquam inflammat. Mallem vos psalmos rumi-
nare et beati Gregorii morales libros revolvere, quam scbolastico more phi-
lo sophari.
26
drittel 93udj. 3citcS ttpitet.
einer Arbeit nbmctc, toetdje oon liefern tanb^uttet aitg ctf eine
ii>c(id)^id:cla|tifd)c fid) barftettte. 2ftan erfeunt bte ctgcnttnimlicbe
3)enrttngrt btefe^ bur<$toeg auf eCbftfjeiltgung unb ftttudjc 8du=
tcrutij bebauten Staune*, tveun er bemerft, um
f ortjufd)rcitcn
betn innem SDfcenfdjen nad), ba$u fei ein
efyrdj mit einem akieb=
geftimmten geiftttdjen greunb, bie ^Betrachtung be oon jm fcjege=
beueu 23eifpicl unglcidj frberlidjer aB bte SBefdjftigung mit
btefen nur $um Streite rei^enben Slrtifeln toeltdjet >
t ff
c
n
f d)
af
t
1
)
-
SDer2Btffcnfd)aft
oon ott unb gtitidjett Tinnen, janid)t fc^el;!
ben Wtufym
be3 t()corettfd)en (h'fenuen* a betn (ebeneren perfons
lidjcn 3?crfcl;r mit bem Dirnmet, ber ftttliceneI3&ft6etra(^tung fotc
er,
fo
urteilte 3obauue, fieb
uneberum nadjljaltiger jirnjcnbcn
2
).
28ir totffen nidjt, ob biefe $orfteung erft eine 3(cubcrung
bewirft, ober bie SBefdjdfttgnng mit bem canonifen Occd)tc bereite
reit Anfang
an nid)t in
fo unbeTrpltnt&mfjiger Seife ben Sfi&er
oon ^otitigut) in ?(njprud) uabm, mie oon jenem ftitgllebe ber
^tlgergcmcinbe oran^gefe^t tokb : nac() Herbert, ber ber^atfyt
ber biefe Stttbien anf bem ebicte ber finf* lieben Snrtptubeng
nidjtS bemerft, fdjctnt berfelbe fein Veben in ber bat
fo
cingerid);
tet 31t ^aben, nrie ^oljannei oon ^atiMuiro tonfdjte.
.Tie Sd)riftforfduin^
3
)
gerabe fett es aaoefeu fein, lrclcbe in
biefem Greife tl)coloa,ifd)cr tttbten ben Dtiitefyunct aii*a>miad)t.
)te 33tbel tarn mannen Stg ber, Eaum au feinen nbeh. 3or
allen ber ^falter nnb bie ^pifteln waren c
4
),
bie er au^oblte.
SSalb erreichte er in geige biefer Slnftrengungen, ba| er bie fdnoie-
rigften Sdjtiftfteen fid)crer crHrte > bie angefeljenften 2l.ttlc=
gcr. Wit jenen lubfdjcn ^fiebern loarb er
auf ba3 ^nntgftc &er=
traut, fie galten U)m aU bie geiftlidjcn $ugen, bae moftifdje unb
moraufdje, mit meieren ott unb bie Sctt &u bitrd)fdjatten feien.
Unb berbteg jene gcrfirfdning", bie oor altem empfeb=
(cn ber Jreunb fid) angelegen fcinliefj, torbe er, ift anbers tokflidj
eine Unterbredjnng oergefommen, um
fo emfiger lieber erhielt
Ijabeu, toenn bc Herbert Angaben berhaupt ri^itg unb bie
ljatfa<$en, oon beueu fyier bie [Rebe ifr, in biefer Seife u njorh>i=
reu fiub.
1)
Joanu. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 19G.
2) Ibid.
3) etat bic oben <; 24 ?(nmf. 4 citivte teKc.
4) Herbert, de Buseham Opp. vol. I. -IS.
J)a3 Seien bc Montag SBcdfct in ffenttgnty. 27
(t ergbt boit einer merrTidjen Steigerung
1
)
bei agfetifdjen
Hebungen trnb ber felfcftauferlegten djmetjen, bie tu bem 5lngen=
Miete erfolgt fei , al3 in l)oma kirn SdiMttf bev
Staffen ber (jjtU
[irten, btc ttctd) irnb nacl) bei ibm eintrafen, ba3 julbgef$l ttnt
fo heftiger
atigeregt womit.
Je
brtfenber beren SQJenge bem gaft*
freunbtidjen 'aufe wrbe, in bem er weilte: um
fo
meljr warb er
baju gebrerogt, burj 2krsi<$tleiftung auf SBeqaemlidjfeiten ben
,vrcuubcu feinen Unterhalt- ju erleichtern. j&vt gleidjcr 3eit warb
ba3 93ebrfnifj
in U)m mad), burd) btc Hirtel einer
gefdjrfteren
3ud)t bie d)itlb fuf)ncn, btc er tot<$ $ertoicMung
fo
bieler
Uufdyulbigcr in fein cfdjicf glaubte ocrboppelt jn fyabcu.

,3n=
beffeu als in golge biefer Ue&eranftrengung eine gef&Ijrlidje raut'=
I)eit Um baruieberwarf, gelang e beut getreten Herbert burd) feine
Sitten $u bewrfen, ba ber Buger feine Ghtterrungen in eife
unb Ivan! fdbft ermigte
2
).
Beine ^tari war
alfo
waubclbar, wie man
fielet ; er le&te,
wie mir angebetet, mitten in biefer afctifdjcu friegerfdjaar gleidj
einem greMEigen. er 2tfct uub bie tofterbrber wetteiferten
mit cinanber, Hefe grcifyeit $u wahren, in ittgefcung uub ugleid),
wie e fdjciut,
febener 3urcfHaltung Hes ttleBen il)m u serf-
fjen
3
).
Uub bed) war Hefer @d)ut? fd)on bamaB nidjt n letftcn
ebne
ef
aljr
4
)
fr
bie auf bem englifc^en Gebiete gelegenen Gifte r=
cienferflfter. bereit im lanfenben Sljre (1165) war mau wie=
bcrMcutlut) bemht, bie breite ber bem Verbannten an$angtnben
ftndje burd) Sjmetjeleien uub SDroljungen &u crfdjttcru. 5(bcr
b war bergeftlict). 8taubl)aft, wie
fie
waren, befielen fic ber=
gleiten $etfudjungen uub fauben ihren ol;u in bem SDanffagnng=
fd)vctOcn
5
J
, in wcld)cm ber $aft erklrte, bic
Pflege,
we(d)e fic
bem Grtrtcn getfcibmef
,
werbe eben
fo
oou il)m getourbigt, al
1) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 2L4. lib. IV. cap. 14 Verum etsi
ejectis nostris Deo rniserante provisum sie, archipraesul tarnen atteiidens
in tanta ejectorum et proscriptorum multitudine nostrum aggravatum esi-
lium et poenam exasperatam, disposuit una et-poenitentiae suae aggra-
vare districtionem etc.
. 2) Ibid. 215. 217 Unde Domino favente in brevi restitutus incolumis
Semper et in omnibus mira quidem et supra modum admirabili

sobrietate comite congruissibi deineeps alimentis utebatur.
.
3) Alex. Ep. Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 100. Ep. CCXCIII Fidei et de-
votionis vestrae fervorem, quem

geritis in eo, quod Cantua-
riensem archiepiscopum tarn benigne tarn humane et honeste tractatis etc.
4) Ibid.

nec ad alieujus minas vel blanditias respicere voluistis.
5)
Ibid.
2S
SXitteg 23ud). Buttel (Sapitct.
ii)rc
fie jm felbft ljeit geworben.

SDiefem
3
eu

u
itf fdjlojs
fiel) bie 30^anung an, fortzufahren
tu beu
(Smeifungen ber taitber-
lidjen Siebe; ftatt fid) fd)rccfen $i taffen burdj bie fcraclje ber
grften", tiefe irielmeljr burdj bett @tal$ ber SSeradjtung &u
ftrafen
1
).
Unb alfo gefd)a*j e. SDie ^ontiauiaceufer erleichterten ftd)
borlufig beu iberftaub burd) tnftinctmjjtcje 2lbfperritna, fcon
bem Seben biefer felt. 3)er rilirte bagegen, obmotyl in feinem
.Sperren auf gleite 2cife geftimmt, umfate ni($t3beftotoeniger mit
ben ebanfen feine penetranten SBerftanbe and) bie 3uftanbc
jeufeit ber floftcrmaucrn. @r toar iuot)C geffoljen ,-,au3 biefer
Seit", aber nur um Waffen <$u fertigen, fie ju Setoattigen; er
tjatte gebrochen mit U)r, aber nur um a!3 Srium^ator ber fie ju
fiegett. ^rojeetc ber ipracttfdjcn ird)cnpoIitif waren z%, gji benen
er immer wieber jurcffclvrtc , wenn er bnrd) ebet unb 23u$e
ftd)
I)iureid)cub iufpirirt Raubte. Scheinbar au$f(|ltelidj in Betradj=
tung ber gttUc^en SDtnge oerfeuft, bcficrrfdjtc er mit feinem 53ct'c
and) bie menfdpdjen; er iperfdjm^ete c3 nxcfet; ftd)
um bie ftetu
Iid)ften )tftge |U tummeru. 3 ift djaraetcriftifd), wenn nur cr=
fahren, bafr
er einen nadjtrglidjeu ran3ori feiner Sachen unter
frembem tarnen gleflid) nad) bem {ewigen 2lfi)l gefdjafft
?
).
3Bie t)ttc bergleidjen
gefdjen mgen, Ijtte er nid)t jenen
lebhaften, nur burdj bie efoattmaregeln eiuridj3 crfdjwerteu,
^riefmcd)fe( mit beu in &nglanb unb graufreid) betviebfamen lies
bem feiner Partei unterhalten?

@erabe an biefen 33cridjtcu
entnahm er bie enntnifj
ber toedjfelnbeu Gonjuncturcu; gewann
er bett
toff,
ber allein u ftrdjttd) *
politifdjen (unnbiuaiioneu ver-
arbeitet erben tonnte.
Mein bie ftittfyeilungen g.erabe in biefer $cit Barett nid)t
fo
geartet, ba gnftige ScMffe baratt
gu Rieben waren.
3tt
graufreiet),
fo
vueit eS ubuugg
VII.
trotte untergeben,
verblieb freilief) bett
ptyatfyien fr
i()tt bas unwljtMmajjige
1)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 1 10 Quum enim illius di-
lectionis obtentu, quae debet circa proximum exliiberi, minae et jussa prin-
eipura contemnimtur, eum, qui ex toto corde , ex tota aninia et ex tota
mente diligi seeuudum legem jubetur , non est dubium in liujusmodi operi-
bus gloriari etc.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 106 Audivi, quod scripseritis arcliiepi-
scopo Rbemensi, ut res vestras per Flandriani oonduci faceret nomine
suo, quasi suae futurae erant.
2tu8ftd&tett bc St^wnag SBctfet im %<$xt
HC5.
29
Uefcergewidjt, unb ba feinen aud)
auf
bcn
^Jafcft
Wirten
p
muffen,
fetbft wenn btcfcr feinerfeitS gefonnen geweftn, feiner trtift
djranfen
p
feucn. 0 ad> t ^ b
c
ft o iu c u
t
^ c v tnugfce ljoma
p
feiltet
tte&errafdjung fyren, f
c t
bft
bie reueften fdjieften wanfelmtlji$
p
erben, erabe ber 9ann, welcher tmmerbdr als Dalmer igtb
SBSarner an ber (Surie bcn 3ntriguen ciurtdj
II.
entgegenge=
wirft, feilte mit (Sutern Wtalt

unb pmr merfwrbig genug ge=
retbe in
Jolge
ber geheimen SDJactjinationen ,,bc3 fd)iSmatifdjeu
^aifcrS
1
)"
mit Reiben in ein &ebenflidje3 in&erneljmen getre*
ten fein.
er ScEpft verfolgte bcn efcanfen einer $er&tnbung ber Bi=
Ijer mit cinauber gabetnben fronen. SScnn c gelungen fein
werbe, biefe
p
oetfljnen, fo
werbe es letdjt werben

biefe
$off=
nung hatte ber tftt on St. Quarta bc 2>oto erregt, ber all ,yric=
bricht 9lgcnt in eng anwefeub gewefen

eiuridj II.
p
Mcm
p
foftimmett, wa3 man wnfdjc
2
).
2M)errfdjt oon bem pfane
einer SScrcinbaruug biefer 5lrt Ijyattc jener ubwig
VII. bereite ge=
beten , ba geft eon 9ftari Reinigung mit tf)m 31t Gegeben Sfctti
all So^anttel eou altSlmri) mit biefem (ubwig
VII.)
p
SarfS
f
i cf> befprach unb in 2lngelcgenljett bc3 $3jom3 unb bc3 englifdjtn
tfircbcufircitcS berhangt untcrljanbclte, antwortete er nid)t mit
jener IhcUnafyme, weldje er
fonft fr
bie rirtcu
p
erfeuueu
gegeben
3
),
>te 3mut$ung,
ft fie
bei bem apoftolifdjen (Stul)l
p
baubetu, lehnte er mit ber Q3cmcrfung ab, er
mffc
33cbcnfeu tra=
gen, ftch Mefc<3 jweibeutige SScrbienft
p
erwerben, ba er bem 2Sor=
Wurfe fid) nid)t aulfe^en wolle, all fei jener bitrd) if)tt veranlat
etwaS
p
t()un, woburd) er einen
fo mchtigen greunb, wie bcn
ouig Don (Snglanb verloren
4
). Dem 3pann.c fdjien freitieb biefe
fcMfidjt, bie Subwig nehmen
p
mffen
erflrte, nur ein $or=
Wanb
p
fein, unter bem er bie gurfyradje in einer ablehne,
1) )er in ber folgettben ^nritcrfuncj bci$ubrittcttbcn Stelle, bie batber bc=
rietet, (be td> leibet ein ot(e &ijtortfdj* 23erft8nbnifj
nid>t abgettrinneti
fnnen.

2) Joanu. Saresb. Opp. od. Giles vol. I. 194. Ep. CXXXVIII Quam
Dominum papam nuper s oll k-.it an m et animavem

respondit se
spem coneepisse pacis ex verbis hnperatoris, quae per abbatem St. Mariae
de Voto tunc transmiserat
,
promittens Regem Angliae faeile posse induci
ad quaecunque vellet Dominus Papa, si ipse reges, ut diu petitum est, vel-
let confoederare.
3)
Ibid. Inde vero digrediens


consueverit.
4.)
Ibid. 105.
30
fr
bie er fein
txi mcfyr r)abc.

>ie I)atfacbcn, auf bie er
ftdj
babei
ftkte,
untreu
biefe.
ciurtd)
II. Uhu* in ben
Jaftcu (1165) uad) ^reij^ri^er 3lb=
toefenljeit in ber ?iormanbic
getefen unb Kitte ut i\ox mit bem
Derleljn3^ertn uutcrrianbett
1
).
^eKiuue^ bermut$eft uid)t Mo
im OT$etneinen,
bafj
er biefen ge$en ben bema3 ein^unebmen ge*
taufet;
c mar ifym befaunt geworben, ba er ben
SWuitbfdKB! in
bc3 nig ienften, tok ben rafeu OCobcrt in einem rabe jtdj
et#fli$iei, ba burd) beibe be IfnigS timmung $u 6cl)crrfd>eu
mgttdj fd)icn. 80 innig atte ftd> bereit ba3 SScrplhtiJ >ciu^
xt
II.
511
bem rafen unb feiner Jamic geftaftet, bafj 2cbeu=
fungen, unc
fte nur gtoifdjejt einauber nabe ftcbeneeu Kufern
bd) finb, orgefommeu waren.
@rft t>or $ur$cm l)atte bie rjin
ein tcf Oifjeimfer JBeinuwnb reu breibunbert Citlcn uad) (Snglaab
gcfdjieft, um Jpcmbeu betrank fertigen
jn (ffen
2
).
Uebcrbies toar
bie 33c$icl)uug beS
(h$bif$of on Dcl)eim3, be 83tnberl be3 $j>=
nig3 von graufreid),
$1
Robert eine febr freuublidjc. gofyannci
gtau&te au3 altem biefen fd)ticjjcu 31t muffen, bafi
eine Umftimmuna,
auf Seiten be3 Knigs ubwig, ben er 51t Saril gefprodjen, mafu^
fd)ciuUeb unb bie SRijtung ber ^ofitif ber rmifebeu (5urie burd)
biefetbe bebingt fein werbe. )ie, and) fpterbiu wieberbott auS-
gefprod)eue UeBer^eugung
,
bafj
in biefem Kampfe meufcljdjer
nitfc uid)t anvertrauen, beftimmte ib,n
p
jenem SSunfdjc, fein
feC)tt)erge^rfttr greunb mge utdjt fomol)( burd) juriftifd)C 6tu=
bien
ftd) $unt betreten be dttfytm$i befhigen, ab3 burd)
Jo^
{jungen in beut SSorte ottei unb burd) ebet bie nabe bei
CjimmelS auflegen
3
).
1)
Robert, de Monte. Pertz VIII. 514. Cf. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
vol. II. 250. V)cutvid) 23rief, bev feine beuerftekube llebevfabvt itadj ftraufreidi
anfiiubi^t Bouquet XVI. 111. Guilelm. Neubrig-, lib. II. cap. XVIII. Ar-
nulf. Lexov. ed. Giles 150

Pro his omnibus primo cum Keg-e Francorum


proposuit quibscunque conditionibus convenire, ut suo et ipsius terrore
conjuneto facilius possit caetera complanare.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 105

praesertim quum allexe-
rit sibi pincernam Regis et, quod mag-is est, comitem Robertum, cujus
uxor abbatis mei cognata cum aliis munusculis trecentas ulnas telarum
Rhemensium Regi nuper transmisit in Angliam ad camiscas faciendas.
3) krgt.
f.
Fp. CXL. Opp. tom. I. 202 Unde in tanto rerum tarbine
nihil salubrius arbitror, quam ut confugiamus ad clementiam Christi, qui
ctsi iterum crucetigitur, non occiditur, sed crucefixos suos in ultionem
Columbae faciei ,accrbius crucefigi.

Si vobis adfuerint sanetae Cantua-
riensis ec.clesiae patroni, quorum memoriam haberi jugiter expedit, Deo
auctoio, utilitcr sedabitur liaec procella et nos felicitcr ad optatum navi-
gabimos partum.
tugftt&ten beS etfet im
X
**65. SDic Parteien tu bem engt. (<(cnt.
31
^tUcvbin^g einem 2ann, tote ft)tn,
bor mit bev
ganzen (Snergte
bc (S^dtactcri bet adje anfing, fr
bic cv fid) entfd)ieben, tonnte
bie fcbm'd)lid)c utmutfyigMt Subtoigd
VII. nid)t aB eine t$e
erfreuten, auf bic man
fid) ^ertaffen brftc. mute
ba 2(u=
ficfycir gottfidjtt >tfe,
mc(d)c bie ftirdje ber 5lrmen 3&fu
O^rifti
1
)
" fid) angelegen fein fe, at ein unajeid) wirf'famere
Glittet $ur Befreiung aus beu bermatigen SDvangfaten crfd)ciucn
aU ba3 Vertrauen
auf
bic itnft eine3 grften, mcfdjcr in feinem
anbe(n nur ut oft ut Dcrtdugucu fdjicu, tt>a3 er in feiner 9Ceb=
fc%fett befanut.
Snbeffcu
meutt jener greuub beu Jrcunb tu biefern gaffe
glaubte* toaroen ut muffen or ber Ueberf$dj5Uug bc3 Sertt)cf uub
bc3 Erfolges ber SCftcnfdjcngunft
2
),
fo
mar er bod) fern baren, bic be=
beutenben ^erbieufte
p
oerfenueu, mcld)c biefer 9ftddjtige ber (5rbc
fid) um bic $ilgergemeutbe bereite mirHidj erworben, eine legten
(Strungen fyabcn nur
auf3
Dccue feine 9tnftdjt t>ou ber 2Banbel=
barfeit aftc3 Srbifdjcn in befonberer SBeife befruchtet. Uub biefe
ut betonen, baut blatte er afferbingi ein 9ted)t. OTein toent$fieit$
fein Urifycit ber Subrotg djulb mar bod) in biefern glte ber=
trieben: in bcmfclben djreiben, in mctcfycm er
tfyu
anftagt, 11111(3
er boct) jugtei) geftcljen, ba ba etdjt
3
)
gnftiger ber U)it
taute als feine eigene 3lu3fage. Hub mic weit mitbet mrbe er
fid) geuert Ijaben, Ijdttc er bic
s
Diad)iuatiottcit fd)ou berfeinen
fniteit, burd) bic nact) faum jwei Senaten Dlafynalb reu &ln
jenen in feiner gan&en fird)Ud)eu Stellung
p
crfd)itttcru fomiueu
feiltet

2Sic aber mar bic &a#e ber SDtnge in beut SSatertanbc ber f>o=
miften?

3n ^'itgtanb uub in bat engUf^en Territorien auf bem
kontinente waren bic
emtfyet nod) immer uiebcrgefyatten 001t
beut Dvutf, unter mc(d)eit bie
W&kmfymn
bey ^ema(tf)abcrifd)eit
onig fie gebannt
4
)
OTcrbiua^ finb iuncvfyatb bc3 citaUfcbeit
(Heru3 jn)?i Greife ut untcrfdjctbcu, bic in ihren Stimmungen
1) $*fg{.
Nicolai Kothom. Ep. Th. Epp. cd. Giles vol. TT. 187.
2) Joann. Saresb. Opp, ed. Giles vol. I. 196 Ipse novit, quod in nullo
mortali nobis, ut opinor
,
sperandum est in praesenti angustia.
3)
Ibid. 190 Audivi tarnen, quod Rex Franeiae pro
Vobis sollicitaverit
Dominum papam et Pontiniacensibus gratias eg-erit.
4) Cf. Th. Epp. ed. Giles vol. 7. 8. Ep. IV.
32
au3einanbcrgehcn, aber, einzelne bebeutfame 5(u3nahmen Bgeredj-
net, bod) in iljrem cmbcln ufammentreffen. )er picopat, feit
beut agc r>ou 9cortt)ampton uub ber abmeifenbeu Antwort beo
^apfte nur nodj heftiger gegen homa gereift, fllte fid) lngfi
in feinen ^utereffen in bem rabc r>erwad)fcu mit beueu ber trotte,
bafe
biefer , mau mchte jagen, unBetoufte goimu it)m ^ur 28ur=
gel einer aud) firdjltdjcn Ucbcrscttgung gemorben. (*r fueie ben
3nftanb ber
fnccfytfdjaft
1
)"
al ben getoljn^ctt^mdtgen
auty
at ben redjtlidjcn bar^uftetteu; nicht nur $u entfd)ttlbigen_, fonberu
aud) u begrnten, dt fal) in ben garten bieten nur $erf%*n=
gen, welche ur @id)erttttg ber ^Dcadjtftellung ber rone unentkf)r=
Ud) geworben. SDic
Eu^f^tng bcrfelbcu, pni Stljetf in biejer
Prlaten eigene anb gelegt, warb berbicS ein totrffamel bittet
gtt ihrer eigenen 25ereidjcruug. SDie ^artciftclfung warb mehr uub
mein* eine berpngnij&olle ^caebt als? baft
ba
TOtgcfht htte auf=
fommen tonnen.
)ie uiebere
(Mfflidjfeit
2
j
bagegen fdjciut freilief) in tljrcm
x$xi tnetft fr
ljoina3 aud) jel^t noch geftimmt gewefen
p
fein;
aber aud) fie wagte faum in Seufzern
3
)
uub ebeten bic STnfdjc
ftfe
\xrratljen, bie
fie feinem 3Bol)Icrgel)cn uub bem iege feiner
8ad)c wibmete. 3m ^anbellt wrbe bie ^crluguttng
4
)
beinahe
eine allgemeine; Unbanfbarfcit uub ^reulofigfcit war c3, bereu
man
fid) gern fd)itlbtg mad)tc, um nur bie eigene tdjcrljett
gg
cr=
laufen.
SDer gludjtltng in $outigi) hatte wbrcnb ber Verwaltung
ber beiben Remter, mit benen er betraut werben, Biete, tljetll
Paten, tl)eif cift(id)C, erhoben uub fid) verpflichtet ; bei nid)t
Wenigen bic 23cbtngungcn erfllt, unter beneu ein Verhltnis bet-
riebe uub SDanf&art'ctt fd)ciut entfielen
p
mff
cn; feine Urf'fanu
fett t>attc fid) bettigt nid)t ohne 2lntMpfng unzhliger Jben
reu Beziehungen,
mit benen fie tn^elue umfd)lungcn. ^Tic
hohen
Stellungen, bie biefc eingenommen, Ratten fie fich
erhalten fnueu
1)
Joann. Saresb. Opp vol. I. 279

maluerunt

in antiqua
Servitute teneri et aures suas perforari subula perpetuae servitutis, quia
se profitentur moribus obedire scrvilibus perversaram consuetudinum etc.
2) Arnulf. Le^ov. Ep. ed. Oiles 154 Rcliqui vero fere omnes, qi
in inferioribus sunt gradibus constituti, personam vestram sincerae carit.i-
tis braeliiis amplexnntur etc.
3) Ibid. altis, sed in silentio, suspiriis implorantes, ut sponsus Eecle-
siae ad loriam si nominis felici vota vestra secundet eventu.
4) Ibid. Nullus autem est, qui se vobis amicum audeat confiteri etc.
Die Rotteten in (Sttgf&ub; bei ftfitttmbic ic.
33
jeKeidjt nur bureb fertnwljrenbe Sdjmctdjeleicn, mit benen fte
tfyrem mdigeu nnet ljulbigten
1
).
ein Stuta erfdjiterte mit (Sinem ale biefen umfaffenben
^ufammenbaug bon Vebeu^oerbltniffeu. $)tt Umfcfyumng
be
djicffalS vom begleitet on einem maffenlyctften Abfall gerabe
berer, meld)c bie
efdjpfe
{einer >anb getoefen. ilaum (iiner",
fo
lautet ein oictfcid)t bertreibenber 23erid)t, ocrfyarrtc in ber
Stellung ber breite &u tf)m'
2
);
bau SBaal bei fonigticfyen etoalt
beugten Me" Ufte Ifriie. 3fmanb toagte fidj ffentlich ju U)tn &u
befeuuen
3
)
ober irgenb ber empfangenen Soljltljaten in $)anftar?eit
ju gebenfen. ftan begngte
fid) uid)t in affgemeinen Slnflagen be3
Iveubrud)o ober bc3 8anbe3&erratl)3 oou ilnn fict> lo^ufagcn; mau
berief fid) oielmefyr gern
auf befonbere SStranlaffungen jur Jeinb=
fdjaft. 3)er allgemeine
.Jpatf
gegen ben inen geiub be onig
feilte nid)tbeftomeuigcr bei jebem (inelnen burd) agentf)mltc()c
Dietingen begrnbet fein.
3
e ^c
3
urilc^l) a^uu
v5
in betgleidjen
xHeuHeruugcu mar oerbd)tig; uub $crbad)t mar Ijmrcidjenb, ben,
ber fid) beffen
fcbulbig machte, in ba @dji<ffal ber fd)on ebann-
ten ju ocrmid'eht.
Tie englifeben 33arone marcu nid)t in bem glte, biefe 9lnti=
patfyie erft jefet
jeigen ju muffen;
mareu jte bod)

fo
lautet ba
livrbeil be t)eud)(erifd)en Arnulf
4
)

Idngft in biefem Kampfe
gegen bie irebe Rottes" mit Ujrem Sanbcfyerrn oerbu=
bei
Offen
rhmten fie fid) be $erbienftc, auf ^ufred)tf>iltung
bc* $Redjt3suftanbe3 bebaut ju fein; bie SMrbe" ber rone ^u
n> abrt uub &u Ijeben, fei ber SSetuf jebc loyalen ngtdnber^;
mie Diel mebr ber irrige in einer dt, mc fie
oon einem 9ieooiutio=
nr gefaljrbet werbe. )ei regierenbeu Knigs? Vorgnger feien an
3)tad)t bemfelben td)t jn oergleid)en. unb boer)
Ratten fie ifyx
s
2ln=
fefyen
ber trdje gegenber erhalten. Um
fo
weniger brfe er fid)
1)
Arnulf. Lexov. Epp. 161. 154 Hugon. Ep. in Th. Epp. ed. Giles vol.
IL 234

Hi sunt qui cum prosperitate foedera paciscuntur, qui praedam,
non liomineln sequuntur, non hominis, sed fortunae, temporis , non per-
sonae amici. Si enim adversitatis horror ingruerit, statim trepidant, vehe-
menter desperant , ad antiquae statum gloriac profundius suspirantes. Si
autem vel tenuis prosperitatis aura refulserit, subita quadam prurigine
dissoluti, vento omni velocius agitantur
,
quaerentes quae suasunt, non
quae Jesu Christi.
2) . . 32
anmf. 4.
3)
Arnulf. Lexov. Epp. 154.
4) Ibid. 155.
cfidtfe ffleranjtefS III. *8 !I
3
34
drittes 23ud). todfcS (Sapttd.
herbeitaffen, feiner 2rbe ctmaS
p
vergeben, feine $crrfd)aft
weniger ftreng
p
ben. ^Betrachteten ftc bod) altes baS af ein
Attribut biefer Srbe, maS
frher
einmal
auf bem kge ber @c=
matt tu ^Infyrud) genommen.

omit fdjtcncn ftc augcnbttdlid)
alleg
fr
bie crmeiterte ^actftehma, ber $ronc
p
tl)un; unb
bod) mareu alte il)rc ebanfen barauf gcrid)tet, burd) Vorbereitung
einer bercinft
p
grnbenben HbctShcrrfdjaft bie t'ntgtid)C @cmalt
ciupfchrnfcn
1
);
jene begnftigten telimgettp erobern, bie if)=
neu bei allen reeffen,
p
beucn fic neigten, traftoftgfeit fieberten.
UcberbieS mar teltcidit gcrabc in biefen Greifen jene 3luf=
faffung
bcS :perfnltd)en (Sl>aractcr3 beS l)omaS heimifd), mcld)c
pm
fd)roffeftcn Auftreten gegen benfetben
p
berechtigen fd)ien.
(SrHrte biefc bod) burd) einen berrafd)cnbcu Pragmatismus bie
gau^e <35efd)tc)tc feines bisherigen ScbenS alfo, bajj
fic all baS
^robuet einer rein oerftanbigen Veredlung erfd)einen mufetc.
er rang, ben
enufe
bcS cigeumd)tigen cbietcnS fid)
p
i)crfd)affen, fei oou Anfang au baS
tfft Veherrfchcube gemefen.
bereits in ber txt feiucS aujtcramteS l)abc er ben runbfai} ge=
l)abt, deinen ber fid)
p
bulben
2
). 3luf
ben er^bifd)flid)eu i$
erhoben, fei er oou Anfang au-barauf ausgegangen, feine aub
nad) ber tonc auSpftredcn ; ober oielmct)r biefetbc in ber raft
ihrer fetbftnbigcn Sftajcftt
p
brechen, fid) fctbft baS D^ed)t anp=
eignen,
fic
p
oergebeu unb ber biefetbc
p
oerfgen
3
).
SDeStjalb
habe er fogleid)
p
Einfang ben flauen ihre rgcrS
fid) entgegen^
gemorfen, um bei alten bie
Hoffnung auf
crfolgrcidjcu SBibetftanb
p
oercitetu burd) ben tt)atfd)lid)en (SrmeiS, ba felbft bie tonig=
lid)c cu#t nichts ber il)n oermge
4
).
Verlaute bod),
bafe 3:1)0=
maS felbft einft gendert, ein bem grftcu feien bie 2luSbrd)c
jugeublid)cr 5luSgetaffcnhcit bereits uid)t
p
bulbcu; jcbcS Uebcr=
maf3 fei fofort cinpfdjrufcu
5
);
^acl)fid)t, bic man in biefer Q3e=
1) Arnulf. Lexov. Epp. 155 Ille vero avidius quam expediret blandes
adulantium sermones ampleetitur, fidem reputans, quod nihil aliud quam
dohim esse novissimo deprehendet effectu. Hi quis enim eorum altius vota
diseutiat, intclliget, quia callide sibi grati;im ejus et ipsi laboris ae detri-
menti materiain praeparant in futurum. Ad lioe totis anlielant desideriis,
totis artibus elaborant

,
ut seilicet ejus quandoque potentia reprimi
])ossit ipsisque vetus delictorum impunitas et nova delinquendi lieentia rc-
paretur. .
2) ibid. 149.
gScrgl. rittfdje aSeweisfityrunatii
N. 11. f. 33b. I. . 556,
3)
Ibid.
4) Ibid.
5) Ibid.
Tic iavtetctt unb bie oCfdjmmung in (Stwjlanb u.
f.
tu.
35
jic^utt be, Diene nuv bap, bie ^evmea,cul)eit in tfytn ^vofr^ujicfjcn.
(r
fet&ft
ttnb einrieb
IL feien ciuauber mofylbcfaunt; er
nriffe
eben
fo
mobd nm bie cia,entbmlid)en %tnut<3regungen biefeS
^errfebev* a( biefer um bic <alua,beit uub Uucntbcf)rd)fcit, bie er

ber v5 v^(Mi"d)of

in biefem Jatte bemfyrt.
ergletdjen Sltufcentngett, at bon biefem gettjan, Jjiier*
brad)t, htten nun aueb ben anbcI)crrn auf baw
eftiefte geteilt
1
)
Ijanbele fid), fyabc biefer- fctbft crHvt, um Haltung feines
Scetcr, wenn er betgCcidjen I)eiun'rtl)erifcbe platte ntd)t
auf-
fommen
(ffe.

Unb in biefer infid)t fanb er audj
jefet
bei feinen Maronen
eine beinak allgemeine 3ttfttmmttng. 2Scnn Arnulf on einer Um-
fttmmung vcbet, bie bei allen uten" erfolgt
2
)
unb bon ber uuu=
meljr fid) aufbttngenben Heberjeugung
,
ba ber
rjbifc^of nur um
ber groen 3nteteffen
ber irdje nritten gefamipft unb fid) geopfert:
fo
md)te bie }d)on im Allgemeinen cd eine Itebcrtrcibuua, an$u*
feljcn fein, bic fid) burd) $erg(etcfynng mit anbeten teilen in bcm=
felbcn djmben ermigt. 3>n {ebem {yalle mar bic
Qafy
biefer
bitten", meld)c bodj and) nur mit einem f^toacfyltcljett ftitgeffy
fid) begngte, ebne jum anbetn angeregt 31t merben, innerhalb bic=
fet
Greife uid)t 31t fiubeu.
Jnbeffen
med)te immerhin bic $blf3ftimmnng niei berall
laut werben tonnen: ba ^Rccfytsbemutftfcin
3
)
warb burd) bic argen
@ett>atttf)aten; bie firdjitcfjen
$ertyttniffe,
bie nur burd) ben
Bnfams
menfyang
ber
$erfaffnng aufrecht $u ermatten, mrben in bebend
Ud)er SBeife crfdjttert; burd) bic Socfemng bc3 3krbaube3 be
trd)curcguitcut3 bie ^uictoritteu, benen ba ttrdjitdje $hlt uu=
tergebett mar, um
fo fcer^dngnifjtitter bebroljt, je mentger Eraft
unb
Wuty
ber (Slejful im an$en seilte
4
),
etbft bic etftlidjen
berjenigen tirdjcu, bereu 33 efe&ung
bem (St$bifd)of juftanb, tyags
fen ben
Sutern
ber 2MM)mcv, benen fie angehrten,
nid>t 2Bt=
berftanb gu leiften. SSentge, bic
ftanb^aft
blieben, mrben, falls
fie uiebt bic Strafe be (hls getroffen, eingeferfert
5
j.
icirrcn
1) Arnulf. Lexov. Epp. 149 Quae verba
derogare.
2)
Ibid. 150 Porro jam processu temporis omnifi est sublata dubietas
propositique vestri sanetitas evideutibus argumentis innotuit, adeo ut boni
certe compatiantur et gaudeant et debita coeperit operire confusio ma-
lignautes etc.
3)
Arnulf. Lexov. Ep. 159.
4) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 197. agegeit IVTvjl. ibid. 282.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 7.
3
*
36
rittc 93udj. Btoeifc Settel.
mcbrteu
fidj bon Xage 51t Steige: faum wtttftc man bei ber rdfid)t=
lofen ^crfdjteuberuna,
1
)
ber ird)eua,ter nod), was> bem Staate,
wag ber $ird)e cbfyre
2
).
$)cod)te immerhin ^fjanncs bon Saftes
burty ratzen, toentgfteni on bem Zapfte
bie Ausfertigung ctne3
officieen Treibens 31t ernnrfen, tu weldjem erflrt werbe,
bafj
alles?, wa
auf bem Scge ber @ewa(t gefdje|en, beu crcd)tfamen
ber trdje twn (Sautcrburi) nidjt prainbiciren follc
3
)
; wa3 fonntc
ba bei ber ftetl weiter um fid) greifenben toftfung
aller ets
beittniffe Wirten?

Uub barau arbeitete im ruubc berfetbe
Sftann, beffeu 23crid)t ber biefe )inge wir
fo
eben vernommen
uub ber ficl> nidjt fcbcuctc, in toftjd)reibcn an beu (Sritirtcn gerabe
baraul
@djlffe auf
einen balbigen Umfdjfcmug
ber >inge 511m
Seffern j$u sieben.
Arnulf iwn Stfteur, ein Dcormann bon eburt, hatte,
fo
biet
wir miffen, feinen clertfaleu $>ienft in ber $ird)e oou Seeg beg&n=
neu. >icr, wo fein ruber 23ifdwf
war
4
),
Tratte er bereit! ba3
Amt eine 2lrdjibiaconu3
5
)
erlangt, aB er u3 Siebe um cfafft?
fdjen ?lltcrtl)itm
fid) nad) Italien begab, ba rmifd)C $ccd)t
p
ftubiren
6
).
SDodj warb er, wie es febeint, burd) bie Sage ber tixdy
d)eu guffanbe betbon abgeteuft, j&eitig wiug bort angefouttnen,
btc Anfnge bt
ty&ut
nad) onorius>
II.
Jobe (14. gebruar
1
130) ju erleben, t)attc er,
fofort fr Snncena
ff. gefttmmt, c=
Iegcut)eit, b'ic wettere (vutn>itfetung qlU Sktgejteuge ju verfolgen
uub beu
Stoff u feiner efdjidjte bcffelben
p
fammetu. ieflei^t
erft nad) feiner SRtffeljr in fein aterlanb
,
{ebenfalls bor bem
obejaf)re Anaeletl
II.
(1138) abgefat, ift fie eine berebte- ^po=
1)
Joann. Saresb. Opp. vol. L 200.
2) Arnulf. Lexov. 159

neque quisquam seiat, quid juri ecclesiastieo,
quid saeculari debeat assignare.
3)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 197. Ep. CXXXYIII Et licet
incredibile sit, quod hoc faeiant, mihi tarnen bonum videtur. ut vobis prospi-
ciatis apud Dominum papam
,
impetratis literis ejus patentibus, ne Can-
tuariensi ecclesiae in posteruin noceat, quidquid tempestate hac adversus
eam fuerit^usurpatum.
4) Arnulf. Lexov. Epp. ed. Giles 172 Habuit ecclesia Sagiensis Episco-
pum , cui me fraterni sanguinis necessitudo conjunxit, sed aretius gratis
benefieientia liberalis adstrinxit.
5) Ibid. 171 Et ego quidem Ecclesiae illius arebidiaconus exstiti.
G) Tractatus de schismate orto*post Honorii II. papae decessum ibid.
43 Sed quia me in Italiam desiderata diu Komanarum legum studia de-
duxerunt.
SSergl. Histoire lite'raire de la France XIV. 305
ff.
Xmitlf, SBifd^of i?en ifitux.
37
legie be3 bcm
SBerfaffer
til allein (egttitn.&ettenben ^ontificat.
SGic mute baffelbe j$on bieferfjaJt $u )anfe fiel) oer^ fgtet
flj=
len, al3 e in ber ljat ba ftcgrctdjc blieb?

)a$u tarn nod) bic gmipfeljlung


v
eter oon (ihiant), beffen
djfcng
cinft ber regierenbe ^apft f ctbft ejemefen. 3111 Arnulf,
1 141 nad) bem obe ferne! Cbcim ;3obann on Vtftcur Don (Hc=
nt$ uub 33o(f einftimmtg juni -ftadjfolger gewlzt
1
)
, mit {einem
neuen etrn, ottfrieb on Slnjou, ber bic oljnc feine Sutorifa
tion gtfjeljene
>anbluug ittciSt auerfenneu. nullte
2
),
fofort in
(Streit geraden toax, uuirbc er bon ben beiben grten klebten
3
),
bic jemat granfreid) neben cinanber ^at regieren fefjcn, g,(cid)cr=
meifc in feinen Jtcd)ten fcertljeibigt. 53ctbe Ratten jn alz einen
ber getreneften 3ljnc ber rmifdjen Gurie gerhmt nnb gegen bog
appclIatorifd)e Verfahren bc3 Jungen Grberer ber ?cormaubic,
etnrid)3
II. Leiter, bei gnnoteu
II.
$u fd)t3cu ocrfnc()t
4
). Unb
atttrbing! branden jte bamtt bnrd); bic ^efftttiguug erfolgte
5
).
2lkr fein 8cwibe3Ijerr etttgog im ^oct
3
a
^
rc
/
^rci Neonate bic (iin=
fnfte nnb fonntc uidjt eber ocrmodjt werben biefclbcn freizugeben,
bis> er bnrd) eine bcbcntcnbc eCbfumme pfriebengefieflt warb.
Tic 900 ^fnub, bic Slrnulf an feinem eigenen Vermgen aufgc=
braebt, rcid)ten nid)t auf
6
),
er mute nod) 17 Wlaxt Uber an
bcm 8d)at5C ber &ird)e nehmen
7
).
2tber faum *oat er im
93ejtfc
feine 23itljum
(1143), fo
mute er weitere
Opfer
bringen. SDie att)cbra(c in tfteur bc=
bnvftc ber Oleftanration, ber bifd)f(id)c Satafi lag in Krmmern.
N
\nbem er beioe ^anwerfe um f)( au ben nod) brigen eigenen
Mitteln wiebcrfjcrfte'tc
8
) ,
I)atte er biefe fd)on crfd)pft, als if)it
ein neuer <3d)tag traf, ^apft (Sugen
III.
madc
tym
$ur ^f(id)t,
ben Entg Subwig
VII.
auf ber $reugfafyst (1147) ju Begleiten*
Arnulf tonnte bcm nur golge geben, inbem er einen wertlwoUcu
1) Petr. Venerab. Opera omn. Aceuraute Migne 300. Ep. VII.
2) Arnulf. Ep. ed. Giles 221. Ep. 71 ad Lucium III. papam

quia
electus canonice sine ipsius designatione fueram consecratus.
3) Bernardi Clar. Ep. ad Innocentium II. Bouquet XV. 582. Petr. Ve-
nerab. Ep. 1.
4)
Epp. 1.
5) Arnulf. Lexov. Epp. 263. Ep. 105.
6) Ibid. 221. Ep. 71

quum ego prius de meo nongentas libras in
enm causam et amplius expendissem.
7) Ibid. De ipso autem thesauro

decem et Septem marcas in iuitio
meae promotionis assumpsi etc.
8) Ibid.
3b
dritte? $ud% 3itci @ttf>itcT.
gelbcucn Md) feiner trdjc oeruerte
l
).
Dlctdj feiner iRdfebr,
wie e fd)cint
,
flcntbu^t bcti Sd)aben $u crfci$cn,
muffte
er Sdud=
bew macbeu. anefcett erforberte ber SCufwanb feine bifd)fftd)eu
$fe
immer grere Summen unb, loa* mangelte, tonnte nur
burd) neue 2(u(etbeu gebetft werben, gn fteiantber $roa,reffion
nabm nuumebr jene
3
c^ruttnn^ fetner #inan$cn jn, me(d)e fr
feine gan$c jjjufttnfi fo et^ftguii^ werben feilte.
SDtc meratifdjc raft, mc(d)c
ifym afei bic Unabfydftgigfeit
ber Ucber$eua,uncj fyttc fid)ern tonnen, feat bamit a,ebrod)cu. Sein
fernerem Seben
wctffytU
fid)
in biefen Sorten um bie @c(c-ocrIegcn=
Reiten. Um fid) oon benfetben (ogprittgett, jUt Sdnnieajamfeit
gegen ben anbe^etm oerurtljct, fonntc er bie ftrd)lid)c Ocid);
hing nur in fefern weitet verfolgen, ctf i()m bie bas ihifden um
bie frftd)C unft gemattete. OTerbuyS er war
fr
^erauber
aufgetreten.unb b,at wtcbcrfyott in fd)Wungoo)Icr $tebe oonbergrei-
l)cit ber ivircf)c gefproeben. Wftv ba war uugefl)r(id)
t
fo
lauge
nur viifer griebrtd) al3 ber Gebrder bcrfelben pt fdjttbern mar.
TO titei in bem cn^Ufccu ird)cnfireit ber eigene ^cr^og oon
Sjjomas 23edet in gleichem Sinne angefeindet warb uub es barauf
anfam, bie ocr(orenc unft fid) mieber $n erfd)meid)clu, mufstc
er
fid) in bie 3cit ju fd)id'en. Sein Auftreten unmittelbar nadj ber
SBefttninperetfamutluttg mar ifym burd) bie uncrtrgd)cn &
v
e=
brngniffe aufgenetbigt
2
).
Seitbcm begann jener 2ibcrftreit
tfoU
jd)cn 23cfenntuifj unb llebcr$eugung
,
metdjer ben d)ten 2a()r=
fycitsftnu tu ibm zerrttet uub it)u ocrffyrt, at3 ampf)ibottfd>e3
opehoefcu jwtfdjen Selben Parteien $n oerfebren.

I3 ktffteug oon bem Knige gcbraitdjt unb bod) im ruubc
oon bem 23ewuj}tfein be Sfced&teS feinet egucr burd/brungen,
I)at er ben SSiberfprud) burd) eine fnftd)c ~Lbcoric oon Staat
unb ird)e &n Ijcbcn ^efuc^t, ef)ue aufrid)tig au fie $u erlauben, gn
bemfetben 2igenbltd'e , in metebem er feine abftractcu St^c oon ber
uetfymeubigcn <5tnt)cit beiber al fein 3>beal ausgefpredjeu
3
),
|at er
1)
Arnulf. Lexov. Ep. ed. Giles 221 In expeditione quoque Hierosoly-
mitana, ad quam me sanetus Pater Eugenius papa destinavit invitum, man-
dato ipsius calicem aureuni triginta et quatuor unciarum expendi etc.
2) Strgl. 23b. I. 2. 348.
3)
Arnulf. Lexov. 157. Ep. 34 Inclinabit siquidem Dens aninium Piin-
eipis et aversuni sua bonitate conv^rtet, ut Regnura et Sacerdotium
paribus invicem .sibi cooperentur auxiliis. mutuam sibi reverentiain , mu-
tuain sibi exhibeant caritatem. Si quis enim provida prudentiae veteris
instituta consideret, a quibus tarn Kcdigionis ecclesiasticae
,
quam Rega-
raulf, 33tfchcf von ?ifteuv.
39
bod) anerfannt, toic mir
fo
eben erfahren,
bafe
bet (Jrgbtf^of fr ba3
gttliche Sritoitegiuni bet Strebe, bql bet ett fel&ft
butdj feinen
fttcitjcstob begtnbet, aufgetreten
1
). 6r I)at fid) wn ber Dteiubeit
feiner ftotifct ttttb batoon, ba bie betntalige gfeJ&be ein
antyf
um
btc fyebften MmmUfdicn Gter fei, fr
Ocrjcitgt erfirt tu bem
nmliden Briefe, tu toeldjer er ihn befebmoreu, fiel) in bie 3eit &u
fdmt'en-j. 2k>fl SBenmnbentng feinet Coferiiul(u]feit, meinte er
bodj biefe Stimmutlg getobt im
^utereffe bc3 (irirteu uid)t taut
werben (ffen $u brfen.
,3
m
-Oetzen fr
tf)tt, bem )anbeln nad) aiu
febeiueuD" gegen i!jn
3
j
befauute er
fidj fel&ft %%t jeuer sfdjt ber )cu=
djetei, bie er ausben
mffc,
motte er Grfpncjjlidjc
fr
)it nrfeu
!
).
3m gleite innc uerte er
fidj
bei einer mubebeu ^cr-
Ijanblnng mit dlkolau rem tcmfencmfe $u [Ronen (im 3ate
1 IG')). ig geigte fid) aberma(3, ba bie @o*ge bet elbnot^ bie
yirauffyett fei, meiere it)n ocr^cfyrtc. 3lttetbingl ber nig batte
jenen n>id)tiam Xteuft, beffeu nur oben gebaut, butdj
3
l
M"d)ffc
au feiner affe
belohnt
5
).
?llet fie Ratten (ngft
uie()t ausgercidtf,
bie mbaua,ni|30olI fid) betgtfjetnbe djutbenmaffe jit tilgen. Sc
marb er benn geneigt bie bebcnfebe Ototfe weitet fort^ufpieteu,
melde ibm, mte er meinte, buref) btc Umftube jugetoiefen. SBStbe
er rou feinen Mn&igetn niet)t gebrngt, erflrte er fetbff,
feinen
^luamblict: totbe er zaubern,
offen fr
een (h-ttirteu aufzutreten
|J
J.
t: aber fuuc er nur fortfahren unter bem Gebeine ber gcinb=
Iis Excellentiae jura fluxerunt.
,
cognoscet ea tanta sibi invicem rationis
necessitate counexa, ut plurimam alterum de altero contraliat firmitatem.
Unde si quid invicem molestiae vel injuriae fuerit irrogatum in eum
,
qui
irrogaverit , constat esse vertendum, quia neque pax Ecclesiae sine Regno
nee Regno salus poterit ni.si per Ecclesiam pervenire. In caput igitur
auctoris revertetur injuria ipsumque sibi manus intulisse novissimo com-
parebit effectu. 3\imit t>evtctcf)e mau bie ganj im f)omtitt|d)eu (Sinuc
fduiebenen Epp. 69.
1)
(>. oben
<
B. 35 uub
f.
Ep. 152 Et causae quidem justitia manifesta
est, quoniam pro Ecclesiae Dei libertate contenditis, quam ille semel in
cruce liberator evicit etc.
2)
Ibid. lG Tolerandum quippe est, quod sine crimine potest fideique
periculo temperari multaque ad tempus dissimulare necesse est etc.
3) Cf. Ep. Nicolai Eothom. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 180. Ep. CCCXLYI.
4)
Arnulf. Epp. 1. 1. 158 Poterit igitur conciliando favori simulatio
deservire, ut utilitati vestrae cautius virtus operis et industria sermonis
ineumbat. Nicolai Rotliom. Ep. Th. Epp. ed. Giles voLL 189. Ep. CCCXLYI.
5) Ibid. 131. Ep. 25 Domino quoque Regi

cognovit. 33cvcj(.
5J3b. I. . 346.
6)
Nicolai Rotliom. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 190. Ep. CCCXLYI
Ipsum siquidem socium haberetis infra breve tempus, si non esset onera-
tus aere alieno.
40
Tritte? SSudj. 3eite (5apitcl.
f d>ift " ttelmefyr feine g-rcunbfdnift
511
bctt)tia,cn unb bitten, burdj
bo ?(ua,enfd^cintid)e fid) nidji beirren nt
(ffen.
23irtTidj Ijat er bic bomiftifd)c Partei in mand)cr Sestebuita,
jn captioiren oerftanbeu. Merbina,* Jobanue ron 8aUburri,
fd>ou
et %kbtVL% bei $ivdjcuftrcttc3 ron Jjpafj a,ca,en ifju erfllt
1
j ,
I>at
fptcr biefe (Stimmuna, roo tRgftdj ned) oerbittert
2
).
laubte er
bod) in ibm ocu Urheber alles feine* Uncjlrf^ erfennen
$11 mffen.
5(bcr in bem ('r$bifd)of tampfte eine tit lang ba im Steigen unb
galten tt cd)fclnbc DJiiBtraucn mit ber 5luftd)t bon beffen Unentbcljr tid)=
feit. Uno je meljr crbicfccrmoa,, um
fc
leidjtcr mod)te er fid) pteeifeit
ciureben, Slrnulf 3krfaljrcn fei in 29abrl)cit ein feine innere Statur
^erbdenbe^ epicl. Denn nadnrciMid) Ijat er ncberf)olt mit il)m
rerl)anbclu trollen. 3a c,
bafe ei galt, bc5onia3 gebeime ebanfeu
fid) rerratbeu ober in a,cunffcn
glten auf tbn roirfen
511 taffen, ber
infebof rou l'tfiettr warb in* Vertrauen a,e$oa,cn. 5ftod)te er immcr=
bin auf
Cent ^ac^c ut 6t)inou an ber emonftration fid) bctf)eili=
gen
3
),
er batte ja bem C5 vtUrtcn ein
fr
allemal ba ^feroatb=
mittet vielen jea,licbc ^liBOeutuna, barejeboten, Unb in Oer l)at
trbrcnb biefer in cemjclbcn Briefe
4
),
in mcld)cm er ben ^apft ror
oem uacb Dcom eiteuben ^sobann rou Crforb trarnt, ben 2iber=
nullen and)
flehen
Arnulf erflrt: traf nid)t50cftottenia,cr ntdjt a,ar
lait^c bar auf Sitcclaus 00m ftranfenljaufc ^u Otouen in feinem 3luf-
traa,c bei bem l'cfctcren ein
5
),
tlbft etil er
auf
ber ^erfammluna,
u iure mit ben &nia,lid)cn
G
)
gefthnmt (2.
September*
1
169),
fd)eint Sfocma* ibn nod) nid)t fallen getaffeit 311
l)aben. Hub bod)
fyattc er auf ^craulaffuna, feiner $tyotogte gu unften Oes (Mitbert
goliotl)
7
)
ibn als" ben Statin be$eid)net, ber 3a unb Dicht u^teid) 51t
fprcdjcn ocrftcfyc
8
).
1) Joanu. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 158. Ep. CYIII.
2) Ibid. vol. I. 169. Ep. CXXI De caetero Episcopus Lexoviensis
nialleus iniquitatis est ad conterendam ecclesiani Dei; bic in nie pauperem
tautam Eeg-is coacervavit indignationem , ut Domino Cantuariensi et can-
ceUario sno Rex ipse denuntiaverit . nie majestatem regiam minuisse etc.
3) Th. Epp. ed. Lup. lib. L ep. 140.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 9 Cohibeat Dominus linguam Londonien-
sis a malo et labia Lexoviensis, ne loquantur dolum.
5)
Ep. Nicolai Kothom. ibid. vol. II. 189. Ep. CCCXLVI Post liaec
verbarecedentes ab ea, ad dominum Lexoviensem literas vestras detulimus
apud manerium suum Xonant juxta Bajocum.
6 Arnulf. Lexov. Ep. ed. Giles 204. Ep. 62.
7) Ibid. 193. Ep. 50.
8) Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 225. Ep. XCII.
muff, 8if#of
t
v
o* Cifienv.
41
Unb wenn biefc ^ergtoerfaiionentfynt nur au3 bcr^otf) geholfen
pttcnl ^lciu ber genannte $$eni be3 (Sr$tf{|of8
mu&te fid) fclbft
berzeugen, bajs fein &erf
anglidjei Skrfa^ren ntdjt einmal'ben ftutg
oermodU hatte, audj ferner
mit efbfpenben ihn &u unterftn^en. 91 t
er im gctljr
1 168 ober
1 1 69 in <5aen fid) anfielt
;
faf) er ben
23ifdjof
ftdj
eute
v
}(ubicu$ erbitten, um
fid)
Urlaub
p
ermirfeu. (*r wollte, um
ben feftbaren gefettfd&af
tttc^ert SBcr^fCi^tungcn unb ug&ic ber pet*
ntgung ber laubiger $u entweidjen,
auf
cht ,3at)r ba anb t>u*
(ffen
1
),
ein nner, ber i'f)U ntdjt entbehren fountc
2
),
fdjlug
ba
@efud) mit ber
Hoffnung
erreg^nben grage ab, mic tuet er benu bc=
brfe, um fid) au3 ber brdenben finanziellen Sage ju befreien.
Arnulf antwortete: jmet^unbert Mart <8o ml fyabc id) utc()t
brig", enoiberte ciurid). ^nbeffen um ttjn oon Steuern
fid) ju
v>crlunbcn unb bod) ugteidj in ber bisherigen Unfreiheit ju erhalten,
bevfaubte er ibm in ber folgenden Dadji fed^ig
2>cr eber erreichte feinen erJBcfdjeuftc toarb it)m
weiter bieuftbar unb bod) im SSkfcnttidjcn nid)t beffer gefietft
elbft at3 er fegkid) nad) ber Gnuerbung bc3
Mrfyreri oh
(5auterbun) alles WIqU$z getfan, um ben SSerbacfyt toon bem
ntge abplcnten
3
),
crreid)tc er uidjt, u>a3 er mufd)tc. crfelbe tiefe
feitbem ben atternben Prlaten, ber unter ben bamagen Umftcuts
ben it)m feinertet $ortbcUc mcfyr bringen formte, ol)ne 23eben=
fen fallen. Unb biefer, burd) bte 9lott) gur ^cr^meifhtng getrieben,
liefe c3 fid) nun bod) nidji oerbriefeen, bie empfiubd)ftcn )emtf)i=
gungen auf fid) ju nehmen, bie oertorne htuft mieber u gewinnen.
($r fd)rieb einen ^lagebrtef ber ben aitbern, bnrd) ba Sofrprcifen
bereigenen^erbienfte, burd) djilberung be3 junefymenben Sommer
511
rl)rcn
4
). (r toarb nid)t mbc feine Uufcfyutb 51t befeuern.
$tber jener blieb taub gegen alle bitten. )amad)te er fid) auf,
ii)n
in (Sngtanb aufeufudjen. er I)rtc,
bafe
er in 2)orf weite,
wellte er it)m bortbin
folgen
5
);
Mein mag er ^ur 3lubienj bort
pigelaffen fein, er |atte in jebem gatte bte Steife oergebens? gemalt.
1) Nicolai Rothom.Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 262. Ep. CCCLXXVIII.
2)
Cf. Arnulf. Lexov. Epp. cd. Giles 2G0. Ep. 108

et antiquus ille
fidelis v.ester Lexoviensis episcopus ad omnera opportunitatem vestram
Semper promtus et efficax etc.
3) Arnulf. Lexov. Epp. ed. Giles 19 L
-
193. Ep. 55.
4) Ibid. 244. 245. Ep. 91.
5) Ibid. 247. Ep. 92. Cf. 270. 271. Ep. 108

excedentem potentiam
humilitas expugnabit etc.
42
ritte Sud), gwcttel Gatter.
(Sr fCagt aud) nad). feiner Dteffcfyr ber ben burdj rtijti bc=
fd)n.d)tigenben voll fekied fuiglid)en Gerrit
1
),
nblt^
auf ba3
Sleufjerfte gefcradjt, tottjste er nur tu ber Amtcntfagung Dlcttuug
U ftnbcn. im
gaft
1179 Aleranber bog groe ateran=
oncil au3gcfd)ricbcn uub ilm fctbft jur Iknjeigung aufgeforbert,
fal; er fid)
in ber Unmeflltdjfcit, bie Soften ber Steife beftreitcu.
@r bat nunmehr um eine te|te @unft, iljrn uod) einmal clbljlfc
p
gewhren, bann motte er gern entfagen
2
),
um, mit einer mt=
gen ^cufion aufrieben, enbltdj im emaube ber Asfefe Oculjc
p
finben. fettfoeittg ergingen bie bringenden Petitionen
3
)
au bie
(ntrie suglciel) mit rarleguitg ber (hitfcl)ulbiguuggrnbe
4
),
nxlcbe
fein Ausbleiben bcgruben feilten. Allein cinriel) Ijatte mol)t
einen rmct feiner DJtuuificcn^ in Ausfielt geftet
5
),
aber bie
febou au^geftreette aub mteber iiriufgcjogeu
0
)'',
um fic alfobalb
als eine brotyeitbe gu geigen, >elbft bie ber^ogliebcn 23ef)rben
fht=
gen mit einem 9Jca(c au, ben armen
i
d)itlbner qulen. 3>er in
Vijieuv eiugefet^tc $rctfect fu^peu^ivte berbie* bie bifdjfelje e=
matt in einer Seife, ba ber, meldjer bisher ber err ber labt
gemefen, bort faum bie 3tcd)te eine gcbulbetcu grembng gu
l)aben glaubte
7
).
>acr braug er in ben papft, ilm je cfjcr je lieber
in ben taub gu fernen, bie iUrcbengter guoertffigen Mnnern $u
bergeben, bamit er nur ba3 iljm unleiblid) geworbene ^aterlaub
oerlaffcn tonne
8
).
Sa glaubte er beun cnblid) erlangt ^ulmben, ma3 er nmnfdjtc.
Alcranbct erflrte fid; bereit, i$a oon beut bifcbflicf)cu Amte unter
ben oon ibm felbft oorgejd)lageneu Bedingungen gu ettt&inben
9
).
(Sin cad)folgcr mar ebenfalls fd)ou gefunben ober vielmehr oon
1) Arnulf. Lexov. Epp. ed. Giles 250252. Ep. 95; 268-270. Ep. 108.
2)
Ibid. 258. 259. Ep. 101; 270. Ep. 108

paratus sum cedere, dum
mihi iutuitu pietatis modica ad sustentationem portio reservetur.
3)
Ibid. 262. 263. Ep. 105.
4)
Ibid. 261. Ep. 104 ad Dominum Petrum car.dinalem. 259. Ep. 102
ad Dominum Pnpam Alexandrum. Ad eoncilium cum aliis vocatus, cum
aliis venire non potui, quia impotentem laboris illius causae plurimae
reddiderunt. Prima est senectus, qua septuagesimum aunum transgressus
suiu ; secunda Hierosolymitana expeditio, quam mihi Pontifex Romanus
indixit. Tertia ruinae miserabiles, quibus semel et iterum de solii subli-
mitate lapsus sum et confractus, adeout a decem annis aliquibus remediis
non potuerit pristina virtus restaurari.
5) Ibid. 258. Ep. 101; 262. Ep. 105.
6) Ibid. 262. Ep. 105 Xunc vero permittet.
7) Ibid.
8) Ibid. 264.
9)
Ibid. 272. Ep. 110.
Krouff
von Sijieuv. Qb'btxt Sfoltotlj.
bcm brncft auffcbmugen. altfyet
von (Soutattceg erwartete in
Scl)nfud)t bit Moment, mo er reftauiren mrbe
1
),
ilnb baju ba
2Bal)lcafcttel $u bettebeit, bcm neuen fnigli^tn ttftthtg feine
timme $u gc&en, mve xHrnutf ttjoty
bciuc^ett gemefett, toate
nur jenes Habewgtf^cti!
,
ba3, itoie er
Reffte,
alle feine Scfyulbcu
beefett feilte, fo, tte verbeien
2
),
ojefpenbet Forcen. Statt beffen
toax er aber t>telmz\)x., ttrie er behauptet
r
bureb einen ^kmattftreid)
frgar
feiner ibm noeb yiftcf)cnben (iiut'unftc beraubt
:!
).
Uub at
nun in biefer unerhrten ^cbruanifj 2Baltf)cr fetbft i()m bic
mnfcfyte ctbfummc pt saften oerfprad), wenn er it)m
auf
jenem
SOSege tun l5-pi3copat ocrfyelfcn
meltc, gtafcte er ba3 boef) aI3 eine
Sumutljuttg
>
metd)c ibu ber Simonie fcfyutbia, madjeu mrbe, reu
ber |xcmb weifen 51t muffen
4
).
2fc
war er am be bc 5peutificats ?(tcraner
III.
nod) in
bemfelben xHmtc, ba3 bod) als eine
Stift
ab$ujd)ttc(u er
3
al
)
vc
latta, bemht a,cmcfcn mar. Unter VuciuS
III. cnbtict) warb el iijm
genommen; aber ftctd) auf
eine $txt, meldte unter alten benf'barcu
bie febmer^tebfte
fr
ibu fein mufjte. SDie (urie fetbft, fr
bie er
ein (uttge ebett (u'uburd) cjcfmpft, bic er frher
ocra,cbcn um
bie (rrtaubuifj
5
)
gekteu, ben bifct)6ftid)en Scfymutf mit bcm
^amd^ewaube rertaufeben u brfen, gafc ben immer briua,cuber
mereeueeu fla$ett 3ef)r
r
uno evftrtc ibu, ot)ne feine $crtf)cibi=
auua, abzuwarten,
fr
jupeubirt
0
).
2)ic3 Urtljeit fntefte if)it x>tli^.
%t
509
ftd) nunmebr in bie 2l6tet towt St. Victor $urd
7
)

feltg
in bcm inTuf ,
bic Subeu be3 gtcifd)c3 abbitten, ba3 arme cbcu
(Styttfti
in bcm eigenen nad)bitb(?u &u tonnen
8
).
23on berajeidjen asfctifdwu ^beerten, u betten biefer (untrer^
tit jtd> cucct) cml ber rauften 3Birfttd)feit
//
geflchtet, mar bcr=
jeunic utfprtt&ltcfj au3a,ca,aueu,
xvtltytx nad) Stimmung unb
1)
Arnulf. Lexov. Epp. ed. Giles 272. 273; Ep. 110; 28(3. Ep. 117.
2) Ibid. 300. Ep. 128.
3)
Ibid. 272.
4) Ibid. 273. 274. Ep. 110.
5) Ibid. 265. Ep. 20(5 Porro episcopali maneipatus officio con-
trahebat.
6)
Ibid. 220. Ep. 71 ad Lucium III. Audistis eos et magis, quam expe-
diret mihi, etiam exaudistis; quoniam absens et innocens nulloque citatus
edicto punitus sum et ex magna officii episcopalis parte suspensus etc.
7) Ibid. 301. Ep. 129; 303. Ep. 130.
8) Ibid. 302. Ep. 129 Yici tarnen donatum.
44
ritte Sd, ftttfeg topftet.
ermatten atfcrbing3 bai
febroffe cgcnbUb, beuued) tu ber cngU;
febeu fr<$enfe$be mit
\fyan rerbnbet
nwnr.
tfbert Jolictb km
f
ruf tu ben Orbcn ber Ghnacenfer cin=
gebeten. 3n bem i^utterfloftcr fclbft gebifbet
;
fjier bereite mic tu
nibbelnde mit bem 5(mtc eines Vftevot betraut, ^ctaittc er ftf t
bon et. $fetet in (^Heuccftcr
1
)
|tt jener 23crbmtbcit, bereu runb=
lagen erft jpterbin in bem ^regelt englifd)en &ird)cnftrcitc r>on
ber Partei bes bemas in gragc gefteftt [htb.
Un^rcifelbaft tft bic bergroe Strenge , mit foetjer er fid)
in ber 8fefi bciligtc.
j befrdnftt fid) nidjt
auf
bic 3cit, ml)=
renb nxkber er ausbrcflidj in bem ^teufte bc* Ortend ftanb;
er fckte al3 iBifdun bkfclbe Vcbensrccifc fort, bic er al ftnd)
ju (5lugm) begonnen, Uub
biefe [djefttt in ber ~$crbigf'cit ber
iHnTc-mrnngcn teeit binausgegangen $n fein ber ba 2Dfcft; we*
5
tfee fclbft feit bet Oicfcrm, bic ietet ber (-fminireige angc=
babnt, bert bd) mar. S lUb^rgcmbt)ulid)c ber 3clbftpeini=
guugeu, bureb bic er nad) mittelaltcrlicbcr 2lnfid>t beu Bieg be
tftei ber ba {yCcifd) $u crfcd;tcn fud)tc, ift
nid)t Mos anerfanut
in jener maffcnfyaftcn engenandfage^), in todtytt fptcr in ber
3ett ber heftigen rtfti
be3 3abrc$ 1169 Die lieber allcrbing
feiner Partei, aber aud> unabhngige Banner bett &n8a$en bes
bemas entgegentreten; fdjen in jenem ^reiben bc3 ^a^fte
3
),
beffen bfaffung
rcr ben Anfang be irdjcnftrcites fllt, nrb
gn$ (I:rmBigung biefer Culcrcien briftgenb gemabut. 3jn ben
^ittbeihutgen be ialtbcr Dfoei ber (Gilbert crfd)eint er faum
jemals ebne biefen befeneer ausgeprgten
Bog,
meldten ber-
bies bic eigenen Briefe gerabc butdj bie Unbefangenheit, mit ber
fic reben*, bettigen.
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 36G. Ep. CCLXIX In promotione
mea prima Cluniaci prior qnidem sum constitutus in ordine, dehinc prior
Abbatis Villae. Hinc Abbas Gloeestriae etc. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles
vol. I. 129 Gillebertus venerabilis abbas Colecestriae etc.
@ef<$i<$tl ber
feftgtoti Stfii
Glnii reu v. tton toffbetg, fcvl{jcfc^t tot
2?rdiar. 33b. 48.
3. 115. Monis 75.
2) .
j.
23. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 174. 180. 183. 107. 198. WHelm.
Stopft. Vitt. ed. Giles vol. L 208

Gilbertus Herefordiae, habitu mo-
naebns, vinuni vel carnem non grtstans.
3 Alex. Ep. in
Gilb. Fol. Epp. vol. IL 87. Ep. GCCLIX.
ergfc
Ko<reri,
Arcbiepisc. Eborac. ad Alex. ibid. vol. II. 171 Vir clarus J 'oininns Lon-
doniensis, qui ab exordio promotionis suae etiam npud eos, qui foris sunt,
Semper bonorabilis bttbitfl est suave lentis opinionis. vir utiqjie et na-
turae bonis abundans: quorum tinibus miniine contentus ea religionis diu-
turno et districto cultu exeoluit.
45
(5lugrtty umr ftolg darauf, btefen >c(beu in ber Selftoertug*
nnng gebildet 31t Ijabcn. SDei ittunb bcr 2(3fcfc, den biefer @cnof=
foufd)aft cjcfd)toffcn
,
crljicft
,
and) nad)bcm er oon bort cutlafjcu,
bie gegenfetttgen gnnetgungen; bie tu biefer
runbta^c tourgelnbe
erbinbung }uufd)cu ifym
uub bem ^titttcrfleftcr ift
eine bleibende.
5113 Mefe tu bem $irdjeufdji3ma om 3a$re
1159
auf
bic Seite
bc f'aiferlidjcu $apfte
trat, erf trtc ilbert fofort f
ein Hcfrcmbcn.
Uub tu bem Briefe, tu n>elcf)em %bt ugo
1
)
eine [Rechtfertigung
ber burd) bic Umftubc aufgentigten ^artetftettung rerjudu,
preift er ba 3utterl)au3 g(dd), fold) einen 3o(m geboren ju
l)abcu, bcr, ctufgertft in bie l)d)ftcu rabe fird)d)cr Wrben,
tu biefer glnzenden SBBanbelung bcr 2luenfeite feine! Sebent bod)
um (Srftauncu bcr Stirbt granfrcidj, ja bcr gangen GfyrificulKit
.utnnanbclbar bcrfelbc geblieben, bcr er urfiprhglidj
war, htnia-
cenfermnd).

Umgeretyrt als nad) uc\o> Vertreibung 3tepbauu3 um $bte


get$ft roar, toerfttt itbert
2
)
uid)t, feinen tdmunfd) ju bcr
Befrderung cines> Wtouneg au3$uf:prcd)cu, beut er
felbft fo
riet
er-
baute, ffllan
f
X>tt e^biefen geilen au, fte find gan$ oon jenen e^
flden inniger XfjcUnafymc btctirl, reiche bj;r alte auSgenaffe fr
feine erfte eima) Ijegt. 2(bcr bod) l)at berfetbe ftd) uid)t
f eft^c^
bannt' in bic cngt)er$igc ^cfdjrnftljctt ber gctolntltdjcn &Ioftcr=
cifcrfudjt, bic baJ d)te
s
I)cud)tI)um in bic eigene @cuoffcnfd)aft
cinfdjltefjt. UlB ein junger gfreuttb
3
),
im
begriff
bie SBeXt n ber*
(ffen, fid) fr
Gitcaur entfdjicb, ift er fern baon ab^umal)ucn
ober
Zweifel
S
u erregen, ob aud) in biefem Orden bie t)l)crc 3c=
(tgfeit &u gennunen
fei
,
meiere bie Sa^ruug ber $iud)sgdbbc
fiebere
4
),
^tcltcidu bat biefe Stimmung, in bcr er damat jene anf=
1)
Hugonis Abbatis Cluniacens. Ep. in Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol.
II.
p!
275. Ep. CCCCLXXIX Qui factus nionaclius, de elerico praeter
ordinem nihil sibi retinuit; abbas constitutum opera raonachi non deseruit.
Elevatus in magnum pontiticem idem qui antea permansit.

Monachum
reservavit in opere, in sollieitudine nihil perdidit de abbate etc.
2) Ibid. vol. L p. 352. Ep. CCXLVII Exultavi, carissime, totus in Do-
mino et spirituali jueunditate perfusus sum, audiens matrem nostram Clu-
niacensem ecclesiam tandem respirasse in te et in patrein et dominum te
sibi quam provide tarn, ut spero , salubriter et feliciter elegisse. Te enim
eustode commisso tibi gregi pabula vitae deesse non poterunt, qui pectus
tuum Domino, ut sie dicam, scripturarum sanetarum apothecain et aroma-
ticam virtutum cellulam a puero fere consecrasti.
3) Gilb. Fol. Epp. vol. I. UG. Ep. CXII.
4) Cf. Petr. Venerab. Epp. b. III. cap. XVII. ad Bernardum Cl. Opp.
acc. Migne 321 sqq.
46
vitteg 33udj. tcti (Sapttef.
[trcbenbe jngere @cnoffcnfd)aft anerkannte, in etma3
fid) genbert,
al> btefe in einem jrer nfer feinen geinb 51t beherbergen fid)
unterfing.
gfi
bieg glcid),
fo ml idj fetje, nrfnnbttd) nid)t nad)=
3Mr>eifcn: fo brftc e3 bod) an ber feinbdjen a(tnng; metd)e bic
gefammte fnigdjc spartet jenem Orben gegenber annimmt, na=
mentlid) ans> bem gefolgert werben, \m> ber bem tlbcrt
fo
nal)c
befrennbete 2altt)er 'Djiape
1
)
in ltterem @rot(, in
fpifeiger ltfe*
rebe ber bic Giftercienfcr 31t uern nid)t rnitbe mirb. 2(ber fclbft
memt ber fytere 23ifd)of oon onbon oon bem
^afc
gegen jenen
Orben angeftedt fein feilte
,
melden >cinrid) TL bei jener
ftro^fye aU geicfycn ber renc oon feinem 5lnl)ange forberte:
fo
mrbe biefe Itmjrimnuing bod) bnrd) fird)lid)=^oIitifd)c^otioe, nid)t
bnrd) ein ocrnberte Urtljcil ber ben a3fctifd)cn SOcrtfj be (i=
ftcrcicnferorben begrnbet fein.
3n bem djreiben
2
),
in mcldjcm er jenem jungen 9Jcnc() ant=
loortct, befdjreibt er ba Scben in bem Softer mit feinen Hebungen
nnb ntfagnngen in begeifterter 9cebc aU> bie eigentliche, ooftfom=
men ocrfinnltdjenbe 91ad)folgc Gtjriftu $> emige Urbtfb bc (Me=
frengigten ift, meint er, in ber ganzen ($rfd)einnng3)ocifc bc3 JHo=
fterbrnber^ abbtfbd) mtebergeboren. cijj er bod) in bem borftigen
emanb, in ber nnfdjmadfyaftcn ^eife, in ber nbe Arbeit, in
ber trenge ber >u)t bie ^gcl, in ben SEituben, meld)e fie bem
g(eifd)e einbrden, bie tigmata be3 errn nad)^nmeifcn. 91 ber
bic Sfnng biefer Aufgabe ift tfym
nid)t gebnnben an bie beftimmte
Kongregation, ber man sngcl)brt. greift er bod) oiclmefyr biejentge
g(dd)
,
meld)c a(3 bie gcfci()rlid)fte Nebenbuhlerin be3 alten
(Slngni)
3
)
befannt mar; befd)reibt er bod) ba
Wtttexfai#8
bc Qti=
ftercienferorbens? al ba l)immtifd)c ^arabic3, meld)e3, geftiftet
bnrd) bie fnnft ber 2l3fcfe, in bem 6d)mnde jener Tnnen prange,
1)
SSev^r. p)tpp3, SSBaUcr 2ftap. 6. 27.
2) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 146 Crucifixum crucem ejus baju-
lando prosequeris, crucem exprimis habitu, crucem niente pertraetas. Haec
sursum caput elevans jam coelis imperat, inferua deorsum premit, ipsius
affixi manibus totam mundi latitudiuem hinc inde complectens , Iiis mani-
bus apprehensus es, nunc portans improperium Domini Jesu, ut sis quan-
doque partieeps et coronae. Ipsius Stigmata portabis ad inodicum et in
tua carne clavos ejus defiges. Vestis horrida, eibus imparatior, lectigteraia
dura, labor manuum, diseiplinae gravitas, juge silentium ipsos qui te
pungant in te exprimunt clavos Salvatoris.
3) Cf. Apologia ad Guilelmum Abbatein. Berardi Opera ed. Mabillon
vol. I.
p. 328. ^eaiibcv, 9lHgraem* efdjidjtc bev d)vtftlicl)cu Religion unb
ird>e, ritte Auflage. II. 2. 474.
(Mitbcvt
(
>ticth.
47
irctcbc , auy ben arten ber irbifdjen Statt in biefen
$0=
bcn bertrafen, tote fcewanbett crfcbicncn. iUhmt er boct) ben
nod) lebenben ^ernharb fcon (Stair&aur in WusfoxMm,
roefebe,
nna,cad)tct be Ueberf$tt)ngtid)en
0
, bas benfclbcn anhaftet,
boj Die irflidje 05rtsc bei 2ftanne3 &u feiern fiel) unfhig
bc=
feinten.
33er mag barin ben gug ebter S&ettl)erp9fett rerfennen, mcl=
d)cr tum bem groen 5lbte, b'cr Ujn geleitet,
auf ben 3gttng bcr=
a,caana,cn?

er inbrud, ber barin fid) aufbringt, ift ein beraus


gunfttger; nimmt man benfetben in fid) auf, fo
wirb man (cid)t ge=
nug &u bem IXrt^cit verleitet, ber Wtamx
,
ber
fo
tun ber ^efe()rnft=
fycit bc3 ^tnefyafte fid) frei g,emad)t,
mffe
and) fottft befcfyt&t
getoefen fein, ber bie ftlcintid/f'citen be* (Sa,otymn3
fid) ju ergeben.

Ueberbie ift bic SBrieffammTung im an&en ber urfuttbUdje 25c=


n>ei ber 9lnerennung , ber tum ber ajcid^cituicn (Generation if)m
erucfencn (Sljren.
@d)on lange c>or bem 2tBrnd) bc Streitet I)attc er bie man=
nid)faltia,ften SEkgieljungen angefnttyft,
ober tcdnebr
ftc
finb iljin
in nnb an3 bem tebenbiejen (Getriebe ber fid)
bbcnbcn ^crfyttnifjc
fclbft crwacfyfcn. ^ebenfalls ift er eben
fomofyt gefugt all er ber
^netunbe; ntt^reife(f)aft fcfyon
bamat eine weithin geraunte, angc=
f
ebene ^erfnftdjlett geweint.
3u bcn iljm c^tcicO^citi^en ^a^ften fte()t er in einem
mcfyr ober
minber uabien, 31t alten aber boct) in einem unmittelbaren 3}crl)lt=
nijj. ^nnoecns
IL
batte er nod)
auf
bem aterancoucit im 3al)r 1 1 39
gefetjeu. Juchts
II.
2
)
mitnfd)t er ugtct mit bem
(Srgufj
bet-
rage ber be3 $orgugcr3 )a[)infd)eibcn

feiner 3 tuMbeftcigitng
(Gld unb bezeugt bie Jrcubc barber, bajj c* ibm tutgnnt fei,
nad) ebung bc d)ima' lieber bic cinljcitdjc fatt)otifct)c ih'rd)c
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 140 O quis ego sum, qui pastorem
illura sanetum ovemque foecundissimam, Clarevallensem abbatem elarissi-
mura digne commemorem? Quis mihi stilus aut quae facundia, ut virtutis
ejus vel in modieo culmen attingam? Vir scientia clarus, sanetitate no-
tissiinus, scriptor insignis, praedicator egregius, ordinis speculum, eccle-
siae dilatatio, sui temporis sol, nebulae dissipatio
,
abjectus sibi, mundo
Christoque carissimus, sacerdos magnus, qui diebus suis Peo placens et
Justus inventus iracundiae tempore in ipso nrabiliter operante Domino
Jesu, dissidentium factus est reconciliatio.

Hie ecce praesens est,
cujus recens auetoritas, quem oculis ipse conspicere quemque docentem,
ut arbitrr, audire meruisti.
2) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 22. Ep. XI.
4S
gu regieren. 2lu (ugett
III.
*) hat er auf mancherlei Vcrnlaffuugcn
hin, namentlich
tum
t& ber (*mpfcl)tung unb grbittc, burdj*
meg aber in fetdjer
Raffung
gcfd)riebeu, ba bic Stimmung ber
(*hr=
erbictung nur Ctfetrtoogett toirb r-en bem
Vcbrfnitf, bic enbheit
ber reuc bem
hohen cfer mit^utl)cilen. Ucbcrall
ift e3 bic Spraye
ber cootion, ioeldje in biefen Briefen gehrt mirb; ben :pflid)tm=
gtgen @eI)orfam gegen ben apoftoUfct;cn Stuhl u ^erlet^en gilt bem
Verfaffer einem Verbrechen glcid), mit n>cld)em man gegen ott
fclbft frevle
2
). ic beiden Briefe au ^abriait IV.
3
)
, bie uns brig
finb, geigen aflcrbmg nid)t
/
ba l)icr bic Vanb3mannfd)aft gu einem
perfnltd) innigeren Verhaltniffc gefhrt habe %htx in ber rifi3
be3
Ts^)
rc^
1159
h
ai ilberi fid) fofort
in lebenbig erregter Si)m=
patf)ic
fr
bie freie Hierarchie, fr 5l(cranber III.
4
)
erflrt unb
nad) bem ocrhngnioollen Sonett
311
^aoia in einem marinen
Sd)rciben bem nad) feiner Meinung allein redjtratg (hno'hfteit
bic il)m gcbl)rcnbc Hulbiguug bargcbrad)t
5
).
$lud) bem (Srbifd)cf Zfyobfo reu Gautcrburi)
ift er in irttti=
ger 3:beilual)mc ; mit ben @cff)ten be3 Sohnes gegen ben Vater er=
geben gewefen. ?0cit mancherlei Auftrgen beehrt, beftagt er nur,
baft
bic 3ftad)i ber Vcrhaltniffc ihm nid)t geftatte, biefclbcn bem
Wortlaute nad) in jebem gtette au^gurid)teu. So oft
berglcid)cn
(intfd)ulbigungen oerfudjt merben, unterlt er nid)t, feine 2ln~
hanglid)feit jju bett)cucrn
6
).
2)a bic iebe ftarf fei mie ber ob
7
)/
crtlrt er an einer Stelle,
fo
werbe alles, and) ba3 Sd)toerfte, \x>a>
fein Herr anbcfct)le, it)m letdjt; er Utt briugeub, ohne dtMfyaU
feineu SEBittcu uern 511 motten. Unb bei biefetx Verfichcruugcn
ber reuc ift e nid)t verblieben.
s
2ll im galjr
H4S ber ^rima
oon (htglaub von (ugen
III.
gut ^Beteiligung au bem Goncil pt
Neheim (21. ftaifg
114S)
berufen, oou Stephan oou 23loi bic
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 30. Ep. XVII; 31. Ep. XVIII; 37.
Ep. XXV; 57. Ep. XLI ; 89. Ep. LXXIII; 110. Ep. LXXXIV; 118. Ep.
XCII; HO. Ep. XCIII; 126. Ep. XCIX.
2) Ibid. vol. I. 121.
3) Ibid. vol. I. 151. Ep. CXIII; 1G3. Ep. CXXIV.
-
4) Ibid. vol. I. 197. Ep. GXLVIIL
5) Ibid. 2krg(. 23b. I. @. 179.
6) Ibid. vol. I. 33. Ep. XXII.
7) Ibid. vol. I. 55. Ep. XXXIX Quia fortis est ut mors, dilectio, sicut
uni praejudicare non possumus, sie alteri reluctari non valemus. Eo
vero erga vos animo sum , ea vobis caritate devinetus, ut in quo sanetitati
vestrae me obedire et placere cognovero, totuin leve reputem, quod mihi
niinari potest vel difiieultas itiiieris vel urgens auetoritas obviae potestatis.
(Gilbert ^-eliotl).
49
Setfung ermatten, bo anb uidjt
j
fcerlaffen unb bcn SBefeljl be
Sapfie bctycr acfytcub a( bcn bc Tema, bcnnedj fiel) emgefe$4fft:
warb er von bem efeterft ptr Strafe beS (Srill erurtljeilt ilbert
,yootb etunel in ber Ibat bei biefem cru(tHd>cu Ungtcfgfaff, wag
er
fo oft
getobt: er bereitete freiwillig ben SBerurt^eilteu in baffefe
Vaub
1
),
tu tocIdjeS cinft ber ifym
i>crf cinbetc ftacfyfolger beffelkn
ebne ibu mantem feilte.
'
1
riofelbc obi^feit I)at e.r audj in ber wiffcn)d;aftdjcn
[djaftigung gezeigt. 93a er all junger ftrebenber iUeftcrbmber
angefangen, bag I)<fi er in feinen fyateren fyofyen ^irdjenmtern
rollenbet. ang (Sngtanb nennt ibu b$rpgweife als Seann ber
3titeHigcug in $(ugbrdcu ber 5tnerCennung unb &erounberung
5
).
^itebt allein bie fird)lid)4wtifcbcu greuuoe, fctbft Stomas? 23cdct
3
),
toenigften big jum 3afyr
1164 unb and) fptcr gaben ibm in biefer
inficfyt bie eljrenbften 3eugniffe-, Unb ber $a^ft
4
j
bat feine
53cf
r=
berung mefenttidj) im efitf)l berSflidjt, auf feinen wiffcufd)aft=
d)en dhil)\n Dcudjicbt $u nehmen, motuurt. SDie eigenen Briefe
bicueu in
getoiffem rate jur Seftttgung. elegcntlidje 2teu=
gerungen geigen,
bafe
er mit ben bitten woIjlMannt gewefen unb
mit Siebe ber Sectrc ttjrer SBerle fid) genubmet, 2lber bei 2ei=
tem am metften
kfcfyftigte
ibn bag <Stubium ber |eittgen Schrift:
big in fein fptefteg Hilter
,
felbft in ber gett feiner rWinbung,
bat ibn bie er$eitfelje gorfdjung in ?(ufprud) genommen
5
). Sinb
bereit Oiefnttatc alle
fo
geartet gewefen, wie ber Kommentar jum
o()cu Siebe
6
),
fo
ift freiliefe einzurumen, ba bereit aufrerorbent*
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. h 89. Ep. LXXIII Xam cum filio
vestro Domino et patre nostro carissimo domino Cantuariensi diebus exilii
sui commorantes u-tpqte sedem certam aut locum proprium non habentes,
sed negotiorum necessitate de loco ad locum demigrantes Atrebatum mense
Julio pervenimus. Scvgl. bcuXrcftbricf, bcn er aH
3if($of
Don crcfcvb fdn'cibt
ibid. vol. I. 108 110. Ep. LXXXIII.
2)
Hugon. abb. Cluniac. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 275. Ar-
nulf. Lexov. Epp. 193. A. s. Osithae Ep. ad Alex. Tb. Epp. vol. II. 180.
Ep. CCCXLI. Anonym. Lambetb. Vitt. ed. Giles vol. I. 90. Ol.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 283. Ep. CXXX.
4)
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 93. Ep. CCCLXV.
5) Gualter Mapes, De Nugis Curialium Dist. I. cap. XII Gilbertus Fo-
lioth, virtriumperitissimus linguarumLatinae, Gallicae. Anglicanae et lu-
cidissime disertus in singulis, in hoc senio suo, quo luminis fere defectum
ineurrit, cum paueos modicos et luculentos fecerit tractatus, quasi poeni-
tentiam perditae vacationis agens nec a litore carinam agens magnumque
metiri pelagus moras redimere festinat amissas novumque veteris et novae
legis festino contexit pollice.
6)
Migne, Patrol. cursus complet. t. CCII. 1146.
efdjidjte SttejMnber III. 3M>. II.
4
50
3>rttteg 33udj. ttjette Sapttef.
tick Sdj&nng bei beti 3^t^cucffcn nur au beten bogmatifdjcr
Befangenr)ttt bcgreift^ totrb.
3m 3>at)rc 114S
1
)
gitm
$if$#f
on creforb crmfytt unb Don
5:f>coBalb Gonfcctttt

aB Ghtutaccufcr=9lbt tu tonceftet mar a=
meint fein ?tacfyf
olger
2
)

,
I)at er bem Knige ipeiurtcb II.
oon bef=
fett 8^egierMtg#tttritt au nat)c geftanben. 3lbcr bic3 $erl)t"tnij$,
ba je lnger je mefyr ein ocrtrau(icbc3 warb
,
Ijat tamaf nidjt erft
begonnen; c mar eingeleitet, eT;c ba aui 5Xnjon bic breite
on (Snglanb erlaubte, bereit gu jener Qnt, a ^ ^c $aiferiri
S0fot^ttbe
(
einri ^citttcr , mit tepIjaiAon S3Iotg um bal
t)ronred)t ftritt , Batte itbert, bamatl nodj bt bc3 gemannten
foftcirl ,
mit (Sntfd)tebenl>eit uub 3drme bereu
s
3(utyrct)e oerfod)=
ten
3
).
3n einem intereffautcu Briefe an Brian gi&=(outtt mirb
bte Legitimitt ber Erbfolge ber metbUd)cn Linie au rnbeu bc3
Sftaturrcd)t, meldje pgleidj d ein unantaftbar gttlich gtlt
#
oon iljm eriljcibigt S)cr 2(ufprud) auf SucceffUm
f'ann

fo
mirb
geurtfyeUt

nur naefj beu (Kraben ber Weiteren ober entfernteren
2krn>anbtfdjaft
gcfdjfct
werben.
3ft
btefer rnnbfajp ein bered)=
tigter unb unter alten $crmaubtfd)aft3ocrI)1tuiffcu feinet ein engt
re al ba3, melcfyeS burd) bic ummittetbare 9lbftammung bc3 iu=
be on bem Bater JjergefMi mirb:
fo ift
bic &rbbm<$tignng ber
s
33catl)itbe nid)t anzufechten]
ber Borjng, ben fic in Betgletdj mit
bem Djuinnftamm gu beanfprudjen, unreifelfjaft
4
).
(Bclbft baS
mcnfd)Ud)c Dted)t
5
),
tod&yz brigens? jenem ewigen fief) jebeufaU3
nnter$uorbnen fytte, beftimmt ja
fagar,
ba fein Jamilienwiter bic
tu rechtmiger (Slje ergengte Stodjtcr enterben brfe; felbft alfo
bann, meint nig einrieb, I.
fid) beffen fdjnlbig gemadjt, brftc
bafr 3Kat$rlbe' nidjt ben, 3>ttbcffen l;at gerabe btefer im egen=
tr)cU ben 2(nfprud) anf Siicceffion feierlich anerfannt; fd)on ju feinen
1)
Annal. Eccles. Winton. Anglia sacra I. 300. Gervas. 1364 nennt atiS
kftiinmten lag ber Senfecratiort ben 5. (September, al3 ba %al)x 1147, at
Ort St. Omer. 2(Uein bte Stngbe mu
fv |>etfelt)dft gelten, ba bor <5t)rouift
and) in SBqug
auf baS
Sfttjr,
tit mclcfyem ba one 31t $$eim gehalten, irrt.
2) Gilb. Fol. Epp. vol. I. 110. Joaim. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I.
J 49. Ep. C

ex testimonio venerabilium virorum Gileberti Herefordensis,
episcojn Hamelini abbatis Gloucestr. etc.
3)
Gilb. Fol. 1. vol. I. 94. Ep. LXXIX.
4) Ibid. 90.
5) 2Bic inel er audj baianf gab, uert ev bei einer anbeven (Gelegenheit Epp.
vol. I. 175. Ep. CXXXV Hi mihi si detrabatit, si faniani nieam
, que-
curupie est, lividis latratibus mordendo dilanient, aecpianimiterf eio
,
dum
juris
forma coneurdet
,
omnes hos despicio.
(Ulbert $oUd*$.
51
Streiten ift
ihr bor ($ib ber Xrenc geleistet. Uno
f
c
C6ft ba ine,
u>a3 noch entgegengehen formte, ber Zweifel an ber fird)d)cu fic-
gttimttdt bor C5 l;c
,
mc(d)er fic cntfyraffen, ift nietjt
p
galten. Stter*
bing fyatte bic\Wntter, (5bto>ai?b3 (Snfettu
1
),
v<or iljvcv $erradt)Ittttg
mit vOcinrid) I.,
um o$ Oer 3nbriua,d)fcit ber um iljre >anb mer=
benben Hermannen fiel) ju fcfyftfcen,
einft mit bem Schleier
ftdj et*
fefft. Slber ber grofje 2mjelm, tccldjer bte3 a(3 ein ttt)atfdtf)lidje3
elbbc gebeutet nnb bet)ftlb t)mftd)tttdj ber 93ermdfjtung mit
vOeinrtd) I. SBebenfen gc^c^t
2
3,
fyat f
c l
C>
ft biefe fahren [ffen
nnb bie
Trauung bs^ogen (10. 9iov>.
lluO).
@U6ert3 (Srrterung. 2tr
Hffen
nid)t, inwiefern biefot^c
bap ^ebient ()at, bie gartet 9Jiat()i(be'3 ju ftrfen. 9luf bem Sa*
terancoucit *>om ;^f)vc 1139 nntcr ^nnocen^ II.,
auf ttfeldjem er
$nadcid> mit bem^tbte bc3 ^cutterftoftcr gegenwrtig a,cwefcn
3
),
f)at
er ietleic()t biefe felben rube geltenb gemad)t; aber er r>crmd)te
uidjt burcl)$ubriua,cn: Stephan t>on 23(ois> n>arb bort anerfanut.
^nbeffeu fyatte biefer 9(ct auf bie ittdytung ber ppftd)en Solttif
bod) feinen allbcftimmeubeit
mftnfi.
Sitgen
III.
geigte eine ct^eu-
tfymdjc $uriiett|altung bem ^ c u> a1 1 () ab e r
i
f d)
e
i t &nig gegenber,
^ie
Ghttfefeung be Greifet) cf 2BUt)efcn wn Jjcrf
4
),
bie SBeftdtiguug
bey an feiner Stelle ertdfytten $einridj lOiiirbac fyiett er aufrecht;
nnb erft al3 tep()au biefe &pftlict)e (i'ntfdjetbitng anerkannte nnb,
um bie trnung feinet @oncD (ftadj burd^nfet^en, fidj bem=
tilgte: nafym er biefe utbtgnug $foax mit SOSotjlgefctUett auf; otyiie
fiel) jeboef) gegen ba3 3ucceffion3rcd)t be3 Kaufes? Ptjen $u erftren.
2113 ber 2$ronrduber (1 152), um baffelbe fr
immer
fcu
befeig/en,
auf
einer 9teid)yttcrfammUina, beu
v
$otfsua, jener feierten (Sere*
menie, burd) bie ba3 nigtljum feine o()ne3 auerraunt werben
feilte, u ergingen im
begriff mar, weigerte fid) (Srgbifdjof Sttyeo*
balb, berfelben fid) &n unterstehen
5
). ($ht p4'ftd)e d)rcibeu, nodj
1)
Sappeubcv;], cidjidjtc dch gng,Tftiii> II. . 210.
2)
Eadmer, Hist. Nov. b. III. Anselmi Cantuar. Opp. ed. Gerberon, ac-
eurante Migne tom. II. 425.
dffe,
2(n]"etm OIt (SfHltcrbUtty
I. 366 ff.
3)
Gilb. Fol. Epp. vol. I.
p.
100. Ep. LXXIX Non diu est, quod audisti
dominum papam Innoccutiuni convocasse ecclesiam et Romae conventuni
celebrem habuisse. Magno illi conventui cum domino et patre nostro abbate
Cluniacensi interfui et ego Cluniacensium minimus? Ibi causa haec in
medium dedueta est et aliquamdiu ventilata.
4) Gervas. Actus Pontif. Cantuar. Twysden et Seiden 1006.
5) Gervas. Cantuar. Chron. bot Twysden et Seiden
p.
1371. ^cr^l. b Ic
@r$ljlHttg in Th. Cantuar. Epp. ed. Giles vol.I. 104. Ep. XXXVII. Henric.
Huntingd.BouquetXIII. 44.
2*3ufc,
bei ^eilige l)oma MB. appenbei\j 11.301.
4*
52
dritte 23udj. Qmitt Gapttcl.
lux rechten Qtit bcrbra&t, enthielt ba3 beftimmte Werbet,
auf toet=
cfye er fiel) fttste. Um fid) ben 2)ergeroattigungcn ju entheben,
bie gegen it;n oerfud)t werben mdjteu, entfdUotf er fid), (Suglanb
jum ^rocttcn 9ttale
511 fcerlaffen unb trat, in granfreid) angelangt,
mit bem jungen cr$og, ipeinrid) in einen geheimen Sunb
1
). %$&b
Icicljt ift and) <55tt6ert^ 2krl)dltntjj in eben biefer 3cit unb burd)
biefe SBermittetnttg ein nod) beftimmtcrc3 geworben.
etotfe ift, ba ber neue nig unmittelbar nad) feiner bren=
befteigung bem bamaligen
23ifd)of ott ereforb eine befonbere
5(uf=
merffamfeit nribmete unb $u ben bcbcutenbften (Hentern feinet Dtci=
d)e3 $a'f)Ite.
s
Jcad) bem obe eobalbl t>on Gantcrburi) (18. Wxxl
1161) foll
2
)
er bei ^teberkfe^ng bc* (hufte fein 9tugc aud)
auf
ilbert gerietet fa&en;
eine lna,afce
,
bic, m 3ufammeirijng
mit ber efdjidjte ber soon unl fd)ou er^^lten Gegebenheiten aje=
brad)t, innere ^afyrfdjeinlidjfeit bat. Unter SBoraulfefcuna, itjrel-
(jiftortfdjen EertfyeS mrbe bic beffenungeadjtet erlittene
3
uru(^
s
fciuutg tu it&ertl 23crl)altcn 3ftftn<$e erftren. Mein wenn bic
Berufung in ba i3co:pat oon Sonbon aH ein
&rfa| fr
bal
rgftift bargcfteltt mirb:
fo
raun boct) biefer Pragmatismus nidjt
rid)ttg fein. entgftenl ber erftc ebanfe an bic 9Serfe|ung nacb
ber autftabt ift $u einer tit
gefaxt,
mo fein 9$bc, nod) nid)t auf
beu cr$bifdjflid)en StU^l erhoben, in feiner etnftnftteictjen Siek
hing bem Knige gur Seite ftanb. cr Rangier Stomas ift 1%,
ber
im 3>ai'
1161
* lu Tanten feines errn ba3 St^t^um fionben an-
trgt
3
).
2Bat c
fenft
gemfjnd), ba bcrglcid)cn erfauft roerben
mute burd) rroeifc ber Untcrmrftgfcit unb alle jene im <5Jcf)ci;
meu $u (eiftenben SDicnfte, roe(d)c bic Zuneigung bei mchtigen
nftling bebiugten:
fo
tonnte ilbert fptcr bem (Srjfctfdjof ge=
genber fid) barauf berufen
4
),
burd) nidjtl bergleijen bei (Sanier!
ulb erfd)mcid)clt px fyabcn. SDennodj fann t uwijv fein, bafj
bic=
fe^
Anerbieten nid)t Bios auf Gcfcbt be Kllig, fonbern
mit be
ljoma3 perfntiefoer ^uftimmuug erfolgte, pajjte bodj ilBertl
1) Gervas. ap. Twysden et Seiden 1371 Degebat Iiis diebus dux Hen-
ricus in Normanniae finibus.
2)
Anonym. Lanrbetli. Vitt. ed. Giles vol. II. Ol.
3)
Gilb. Fol. vol. I. 157. Ep. CXIX.
4) Ibid. vol. 1. 27. Ep. 194

nobis itaque quam apud vos gratiain
eollocavimus, num per nos aut per alium vestram umquam gratiam xeniis
aut obsequiis attentavimus , ut ad quod nisi per vos attingi non puterat,
in id ope vestra sublevaremur?
GMtbcvt ^elict().
53
3ft<$tun$, wenn (IrUbetS fid) banra fd)on
cntj"d)tcbcu Tratte, in
beu gangen gufammen^ang bet ^otittf, weldje ber Rangier verfolgte.
SDtef'ctien tnbe, melje t(>u ^uv
2Bertfdjkung feiner perfnltdjen
ebeutung ntigten,
liegen ibn x>tc lXctcf>t ba weniger dtM\id)U*
volle feinet 23e-tragen3 berleben.
?Wein iI6eri fcbCiu^
')
bamaf ba iljm $ugebad)tc neue Q3t^-
tbunt an; angeMidfj weil bte ebingungen, nntcr benen er c an=
treten feilte, ibm nid^t anncfymlid) fd)tcnen. Ter Saugtet, [einem
(rfpa*ungMtem gemdfc
Ijatte ibm ugemutfjet, mit einem Xf;cttc
ber (nnfnfte fid) n Begngen, ben anberen bem Rntge $u bcr=
(ffen.
Dagegen erllarte ber SDejtgnirte, bte djlulb biefer tt)ei(=
weifen ierauBurig nid)t auf fid) nehmen u f'nncn nnb bat brtn=
gjenb, von biefer Sefrberung abfteben 31t motten
2
).
Ittcrbtng
warb feinem Sunfdje gewillfahrt; aber bte stelle blieb aeant,
tetMdjt weil bte
cfefewtfl
be ungleidj widrigeren (Srgftifte^ bte
lle&erlegnng bc 5nig in Slnfprudj nafym. TO biefer fid) fr
^omall 23edet entfebieben, tft
bei bem nnnmeljr erfotgenben 2a$t?
aet unter ben SRitgebem be3 EaljlcaptteB ber iMfebef von ere=
forb ber einzige, voeleber, o()nc
eingeflstert &n fein bnrdj be
fntgS Drohungen, 51t wtberfpredjen n)agt
3
).
Ob in biefem
bcrfvntcbe ber Slerger ber bte vereitelte
Jpoffnnng f ich offenbarte,
bie er fetbft fieb
in SBepg
auf biefe (jdjfte getftlid>e teile gemacht,
barber fei baS Urtbeit bier nod) nid)t enbglftg gefallt,
^nbem er
tfjn crl)ob, tft {ebenfalls ber -Diomettt gefommen , wo er anf
bem
3d)au^(at3 ber Gegebenheiten bem eepter gegenbertritt.
tlbert'gotiotb), um biefer ^iad)tung eine femgdjen 93e-
feb/le Witten, nad) feiner 2(nsfaa.e wenigften, mit feiner ganzen
^ertvanbtfd)aft von ber fdjwcren trfe bc3 (Sriti actroffen
4
)
, er=
1) Gilb. Fol. Epp. vol. I. 157. Ep. CXIX Sollicitat me Dominus Can-
cellariiiSj ut curam Londoniae episcopatus suseipiam et ex parte redituum
episcopatus episcopum ipsum et domum ejus exhibeam, reliquum Domino
meo regi

erogandum eonservem. Quod quia periculosnm mihi est et in
multuni animae meae dispendium, ad pedes sublimitatis vestrae corde
prostratus expostult), quatenus huic oneri me eximat vestra sublimitas et
curam lianc alii cui placuerit administrandam committat.
2) Ibid.
3) <5. 53b. I. . 267.
4)
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 268 Quod loquimur experto novi-
miis; attendentes enim eeclesiam Dei suffoeari graviter, ob quod in ejus
libertatem quodammodo proclamavimus , verbum illico proscriptionis audi-
vimus et exilio crudeliter addicti sumus^nec solum persona nostra, sed et
domus patris mei et conjuneta nobis affinitas et cognatio tota.
54
rittes Sud*, gtoette 6apiteT.
Hrte fptcrfn, nur im
Jntcrcffc ber grcibctt^fcr ird)c unb ibre
$}aMrcd>t gefunbclt
511 b
aben
1
),.
wenn er gegen-bie rfiebung ehtcS
3e(tfiube*, bt
t
ebne in orbmittg3mf#gerlE3eife auf ber Stufcn=
teitcr bor firddid^cn Strben fcrta,efdmttcn |u
fem,
ber Strebe
traf*
gebrungen toerben feilte
,
^reteft eingelegt-
Snefftn
bie Uuanabc bc* nig, bic er ftcf> burd} jenen Un?
geberfam pigegogen, fann nur rorbergchiibanrcfeu fein; ber t*
bifd)ef fclbft mu&, jeneS unguftigeSaturn t^nuadftttragen, jund-ft
fcinerlct 93eranlaffung gehabt baben. Sbetus fd*en im Januar
1 163
warb feine sBcrfcfcung reu Beuern ) in mdgung gebogen
unb ecu
bem 'anbc[)crrn bei bem
Zapfte
in Antrag gebraut. $>erfetbe lie
fidj fogar ba$u berab, in einem cigen^dnbigen Schreiben ibn *u bitten,
biefe SBefrbentng fid> gefallen 511 laffen
3
).
Sie (rrprebung Der un=
tnanbelbareu Jrcue unb bei Umfidn, Die er bei (*rtkihmg
fe
man=
d)er ^atbfddge in Angelegenheiten ber ftroue unb bei Staate^ ge-
zeigt ^
tote bic (h'irci jungen ber Olnbanglidtfcit an bie Slllerpcbfte
Herfen beftimmeu i()n ju bem &>unfd)e, Den burd) Den (Hcrus eins
ftimmi (JrmMten mit Dem 2M*tf)um gerabe ber auptftaDt $11 be=
trauen, mo bic Otcid^mfammhingcn ju halten uud bie folgenreichen
(rntfd-iicfjuugcn $u raffen finb, bic reu nun an ircfentd) unter
Silber* ciratlj pi Stanbc Femmcn feilen.
erabc biefe eife
ber 9Koth)irnng ber Translation mchte
allerbiuas bie ^ermuthuug bcariuiDcn, an ;Mcrhccbftcr etec habe
man Die
Berufung befd^effen unb veranlat, um befto fidjerer
einen ^ijttclpunr't ber xT^^efitien gegen Den r^bifdSef Don Kanter?
buri) fich |u oerfdjaffen *). Somit wre jenes Jactum auf einen im
^ufammenhange Der ir d> cnpolitif gefaxten beftimmten fan ju=
rtf^ufhren; Die (i'nrhnnna, ber hufigen (>enfultatiencn ber
Barone
t
an Denen ber l>TirMtc fid> $u beteiligen
babc, eine 3ln=
beutung, in Der fiel) cinrid>s ebanfen oerrathen. Allein in bie=
1; L. L
2 Ben etoeis baffir, bafj
(Gilbert erft nadj bet Chbebuna. bcS Ibcma auf
bat-
eqbtf&ftidjiefi
(Btubl in anterbutt) nadj Bonbon oerfefet werben f.
bei |U>u
Um-, SBaftcr :l'ca;\ S. 48 Xuatl CSkrgf. rifdjar, @ef$tdtc
ber Religion
(Sferifit i
;
b. 48. Z. 157 ). 3d>c-n Gervas. 1383 ad a. 1 1 02 betrefft Men-
tiuntur plane, qui diemit Lomloniensem electioni Tbomae ardoepiscopi
restitisse. quia sedes illa LevdoniM scilicet illis diebQfl vaeavit. WiU hni
Stejdi. Vitt. ed. Giles vol. I.
20*2
qui et postea translatus est in Luiido-
niam.
3^ HenritJi Ep. Gilb. Fol.
Efp-
ed. Gile^ vol. I. 194. Ep. GXLVII. Tb.
Epp. ed. Giles vol. L 281.
4 Wnelnv Stepb. Vitt. ed. Giles vol. L 21G.
OMlkTt ,ydtot().
55
fem
gallc toare um
fo
auffalfenber, ba eben ber, ben u ftr$en
ilberi tta($ Magabe biefer a( mglich angenommenen Skrmus
thung berufen fein feil ,
in &tt>ci Briefen
1
)
bie IHuita^me biefer 93c-
rufung nicht blo3 auf Befehl be3
^ctyftel anempfohlen, fnbern
and) Mtvcb intoeifung auf eben jenen mufd)cubcn 23eirath ge*
ftfct
hat. $oma! SBecfet htte unter btefen Umftubcu eben beu=
jeutcn, mefdKr, h>k fetnejn 8charfblicf uiebt verborgen bleiben
fonnte, bei' natrliche nbeggenoffe beft&iiicj in beut bamal bc=
reit vorbereiteten am^fc mar, an eben bie teile ju ergeben miU
anuirft, m.o biefe feine 23unbe3genoffenfchaft ihm
am
gefhrlich fteu
merbeu fenute. Uub bod) fe^eint e, al> habe bie
$lbftcht , nx(cbe
in jener oon bem nig betriebeneu 55crfct3uiu-\ fidj enthllte uub,
fo fagen, aufbrang, nthtocnbtg ben ptn SBiberftanbe
mitreiten muffen.
SDa ber (SrjMfdjof
in feinem thatfchlichen
Verhalten biefem nicht nachgiebt: fo
febeint bie meunebr 31t ber
Annahme u berechtigen entroeber, ba ber.fnig bei biefer Bern?
.fung oon jener ^tbficfjt frei gewefen, bie mir
ihm sugefdj rieben, ober
jener fic ntel)t erfanute.
3jnbeffen biefe ^Dilemma ift
bod) nicht ba einzige bittet ber
(Mlarung. Seite gajamfcit, telleicbt
burch bie Wla&yt ber 58er-
bttuiffe erzwingen, ieMcfjt burd) @ctedguttgen mothnrt, bie
nicht
mehr aufzuhellen ftnb,
tonnte bod) au ber
2ahrfcheinltch!eit obiger
firchtith
s
potttifchen ombinationen bc fnigl nicht irre machen,
felbft
menu
fic
au ber Statur ber Hitge nicht ju begreifen mre.
TOerbingS jene SDrjtoglichrat . mit meteber S^oma
1
bie 25erfei3uitg
nach Bonbon [ich
angelegen fein (ot|t, hat
ctma xHuffaUenbe. Uub
e mre irrig, molltc mau au btefen hflichen O^ebejoenbungen ein
herjliche^
(*tnoerncf)mcu folgern, SDie (Sntfdjloffenljeit, mit welcher
beibc, an (Sharatterfeftigfeit gleich) tf) vc oerfchiebenen Dichtungen
verfolgten, mute fd)(cd)tcrbiugg eine heftige Rivalitt begrnben.
2tber t'auu nicht ber
(SQfctfdjof , menu er tu ^Sorten Oer ehrenbften
xHitcrrennuug, bie er ber fittlichen uub inteEectueffen 35ebeutung
1) Th. Epp. vol. I. p.
281. Ep. CXXVIII Magna itaque super hoc de
liberatione habita convenenmt in hoc unanimi.s cleri pstulatio, volntas
Domini Regi.s et nostra, ordltiatio quoque apostolica etc. Ibid. Kp.CXXIX.
Gervas. 1384 ad a. 1163 Egerat enim Thomas Cantuariensis archiepisco-
pus apud Dominum papam Alexandrum et Regem Angliae, ut ab Herefor-
densi episcopatu ad sublimiorem ecclesiam transferretuv eo quod esset
sacris literis apprime eruditus etc. Anonym. Lambcth. Vitt. cd. Gilcs vol.
IL 91.
56
drittes 33ud). 3tt>citc Sa^iteX.
btcfe3 <5(erifer3 golft, bie fcfylenutge Uebernafyme ber Verwaltung
be3 23i3t()um cmpficbit
1
)
unb feine greubc ber biefe SBefrberung
beseitet,
ba3
effyl
ber 93erftt<$iung ihm aufgittttt)igen bcabftd)=
tigt fyaben?

Gvinnert er bocl) in einer (Stelle, bie ganj geeignet
ift cin$uuebmcn nnb jtiQleidj $ur Untcrorbnung ftitmnen, an bie
JpfUcfytm&fu'ge
Untertfynigfcit, bie ber
fr
ba3 &i3t$nm onbon 6r=
toljlte ber ^cetro^oUtanfird)e fdjutbe, an bas> Vertrauen, ba er
felbft all Cirjtjtrt im 33etUtfetn feiner djtoadje auf bie frftige
Urtterft^ung be3 orucfymften feiner Suffraganbifdjfc fet^e
2
).
SSietCeiC^t
tyoffte
er bamts? nod) ben Mann,
beffen ^Berufung in bie
$auptftabt
in
f)inbern nid)t in feiner 3ftad)t ftanb, burd) bie richtig
gemMte 33efanbtung auf feine (Seite I)cntberjujie^cu
3
).
3n biefem gatte mre itbert gotiotl) bie gemdjttge Herfen-
ttc>fcit
,
auf nxldje bie Hupter ber beiden batb cinanber entgegen^
gefegten Parteien bainaCS in gleicher 2eife bei 2lu3ffjtuttg ber
Entwrfe rechneten; biefer ^toeifeitigfeit bei*
fid) freujettben Q>om=
luaticnen ungeachtet bie obigeJBermutljung , bie mir I)iufid)t(id) ber
5tbfid)ten gehegt, bie Jpeinrid) bei jener SSocation verfolgt, eine ben*
nod) 'berechtigte.
2Sic bem aud) fei, ^((eranber genehmigte
4
)
biefelbe am 1 9. ffll<xx%
1 163 mit bem Erffnen, bafc affcrbingS ber 2Sed)fel bc3 23i3ti)um3
gegen bie alten gezeitigten Canoucs erfto&e, mcldje ba Verbleiben
in berfdben SDiccfe im ungemeinen jur
$fd)t
tnadjtcn, eine 2(u=
natjme nur
fr
ben %a gematteten,
bafj
bebeuteube unb unbeifet=
fyaftc
rubc baju ntigten. Snbeffctt finb nad) be $apftc3 %Rti*
nung bergleicfyen unter ben obmaltenben Umftnben leidjt erfeunbav.
er Sunfd) be* onig , b,es 23eirat()3 nrie ber beid)ti>ater(id)cu
(Seelfarge bc3 ilbert tljcUfyaftig ju werben
5
),
bie SBebeutfamfcit
be& 23ifd)of3fic3, meiner einen burd) Sitbung unb cwanbtbcit
augejeid)neten Mann erbetfe^e, bie a{jerorbentlic$en Q'igenfdjaftcn
bc3 (*rm()(tcn, bie biefen 5lnforberuugcu cutvprcdjcu
,
finb eben
fb
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 281. Ep. CXXVIII.
2) Cf. ibid. vol. I. 203. Ep. LXXXIIT

qui emergentibus ecclesiae
necessitatibus nobiscum primus fuit in concilio sacerdotum.
3)
Anonym. Lambeth. Vitt. cd. Gilcs vol. II. 91 Postquam autem

sed aliter postmodum expertns est.
4) Alex. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. L 193. SScrgl, bcmitt bie Ser*
f
efcung Sanjtcmcg bott bem<Sr$fciU)Utn Dfcueti ju bem bou(5antcrburt). Alexandra
II. Ep. Ronquet XIV. 545. fvrer, Sapft regoriuS VII. 33b. TU. 446.
5) SBetftlj
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 281 Praeterea cum Dominus papa
tibi specialiter enram animi Domini nostri Regia commiserit etc.
57
mcle Active, biefem 9ftuf
bie au3brd*ttd)c Konfirmation ju cr=
tbeUen. iTiefelbe erfolgt nntcr bem 4. September 1163 in einem
cfcrei&en
1
)/
toeldje jugfetcj) elegentyctt
ualmt, bcm 23ifd)of oou
Bonbon" bie
s
fUd)t ein$ufd)rfeit, in feiner beid)totcriid)en @tek
[ung ben 8anbe3!jerm 6ei feinen Rafcnaljinett unb planen ]u bers
mad)cn, ben tun fr SBdJtttfig ber Redjte uub greiljeiten ber
^iivhe in ihm &u metfen.
xHlfo hatte ilfcert, in ber cbrenrellften Setfe berufen, jage*
brunt
,
fein neue Stmtam 23.
ftr^
1 163
2
)
angetreten.
Um
fo
weniger
fllte
er bas> 53ebrfnijs, bem (*r$bifd)of ba3
eifcbe bet Cbebien^ einlegen
3
).
SDte ju ertoetgern, fobatb bie
erfte berarttge
3
Uwtljuttg gemadjt merbc, mar oiclmebr
fr Hjit
eine ekn^frage.

3n ber fpteren $tit be3 heftigen ilam^fe^
bat er mieberbo(entlid) bie crimirte teflmg, bie er bcaufpruebt,
auf
ben Itmftanb jurcf
gefhrt ,
bafe
nicmaB burdj einen feierltdjen
9(ct ein Scr^dttnig ber ^tbljngigfeit oon ber Serfon beg ()oma
frergeftettt fei. 9Werbtng3 ()at biefer bie Erneuerung jener $uU
btgung, bie ber D%toat einft bei feiner Orbinatien a(s> 33ifd)of fcon
ereferb bcm tjeofcalb geleifkt, au&brcflidj ejemnfd)t. Allein mit
eneljmigung bc3 apoftottfdjen (Stufyt eine frmUd^c gorberung
ju fteften, ba mar il)m atterbing berfagi djon bamaB aH
fyo*
mal> auf bem (Sonctl u Ieur3 (19. SSflai 1163) bei bem
Zapfte
bean=
tragte, c mge ber Dfteuerro&Ijlte angenriefentoerben, jene^ feicrdjc
^erfprcdjen be3 @cI)orfam it)m perfen(id) ju mtecerhelen
4
):
mrbe
ba3 abgelehnt bureb bie rtoieberung
,
bie einft bei ber Orbinatien
fr
Jpereferb Bernommene 2ktpfltdjtung fei btttbenb aud)
fr
ben
iufdjof t)on Bonbon. cr
(Srjtofdjof tnbeffen mar bureb biefe ^e=
grnbung nietet befriebiejt unb betrieb bie 2(nctelca,enl)eit emftg
aud)
1)
Gilb. Fol. Epp. vol. II. 85. Ep. CCCLIX.
2) Gervas. 1384 berichtet, bie 23er|etutng fet im Januar
1163 gefdjeheu.
2lbcr bor ^Brief, in mltym 3l(cvanbcv btefelfee etfufta gemattet,
Gilb.'Fol. Epp.
ed. Giles vol. I. 192-194. Ep. CXLV1 (cf. Alex. Ep. ad Capital. London.
Badulf. de Diceto Twysden et Seiden 534) ift erft t>cm 19. W&rg. 5[o fanu
e btfterifd) fein, toentl Radulf. de Diceto 535 bemerf't, Translatio Herefor-
densis in Lundoniensem IV. Cal. Maji celebrata et in sede sua Lundonien

sis episcopus juxta desiderinm totius capituli solemniter introduetus est.
3n ber 9tots bes erftgenannten Ghrcniften Sagegen fann nur fe t>iel rtd)ttg fein,
bafl
bie $ ort-crhaublungen bereits im Januar begonnen hatten.
3)
Ep. Mauritii Ep. Paris, in Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 235.
Ep. 461; Th. Epp. vol. I. 203; Herbert, de Boseham Ep. in Opp. vol. II.
218.
4)
Alex. Ep. in Th. Epp. vol. II. 19. 20. Ep. CCXVIII.
'
58
riftcg 53ucf). 3toefte dapitcl.
fernerhin. SCtfcin er ocrmod)tc nidjt SSettete 51t ettoirien als bic
(*rfttitu$, bajj biefer 2(nnat)mcfaft ben Slnfpxdjett
,
ir>cld)e bic
Metropoliten oon Gantcrbnrt) an bic
9a($folget in beut 33t^tT)iun
Sonbon ju madjen fytten, in feiner
Seife prjnbiciren
foV).
5(nd) bic fptcren $nftrengungen
,
mctd)e bie eneljmtgung beS ur=
fprngltdjen Antrge! erretten, maren oera,cblid). 3ofjanne3 oon
$ottter , bem unter anbeten and) biefer 2(nftraa, geworben, |atte
fid) bemht, mit ben ^cir>id)ticjen- rnben, bic er a,ettcnb machte,
bnrd)^nbriin]en. ic 2>crfct3nna, t;atte bod),
fo
errterte
2
)
biefer
5(gent be @rj&ijtfjof
/
ben ilbcrt oon ber $cr:pfdjtung, bic er
in Jpereforb auf fiel) genommen, aB er oon bc3 ()oma3 $ora,na,cr
im ^mtc bic SSeiljen empfing, t[)atfd)tid) (o3a,cmad)t. >at er boel)
bas> bortia,c 23itl)nm anfa,ca,cbcn ; ba3 ber fanptftabt eben fet^t ber=
fommen
3
). 3Ufo fdjehte eine nene efyorfamerfltung eben
fo
cr=
forberfid)
fr
ibn, nnc
fr
einen ScfynStrcjer eine cilmtid)c, menn
er ein ncncS Se'jjn ermatte
4
)
OTein anf
alte biefc $(ugeinanber=
felpiuten \rarb U)m ftct biefetbc 9(ntmort
5
)
pt Zljdl, mc(c()c im
2efentd)cn bereit ertfyet mar, bie cinft bem ^JtctropoUten al3
Orbinator getetftete nlbia,nna, oerpf(id)te 511m (M)orfam and)
gegen feinen ^ad)fola,er ; bie $erbinbttd)fcit, bic er fdjutfcc, fei, fo
lange er in ber 6Tird)cnprooin5 oon (ianteibnrt) oerbktbc, eine
banernbe. 3 mte benn eine eigenifyumti^e Sitte eben bicfcS
Sprengt fein, ber Okbten$erf(rung, ioc(ct)c bem orbinirenben
(5r^6ifd)of
gegeben, eine nur perfn(id)c eung jnsnerfennen
6
).
^nbeffen biefen Semci fyat
t;omay, mic e fefyeint, nid)t
fhren
fnnen, nnb, mfyrenb ber apoftofcbe
tnl/t mir beUiitfig
Gelegenheit nafym, an ben f(ttl$ma|igen e^otfam a^cn 50^^
tropotanfircbe $u erinnern
7
),
oerbcb (Gilbert tto^ig bei jener
1) Alex. Ep. in Th. Epp. vol. II. 19. 20. Ep. CCXVIII

ut ex noc
nulluni praejudicium tibi vel ecclesiae tuae debeat in posterum proven-ire,
qnominus illi, qui praedicto episcopo in ecclesia Londinensi successerint,
tarn tibi quam successoribus tuis professionem teneantur consuetam et de-
bitam exhibere.
2) Gilb. Fol. Epp. vol. II. 247. Ep. CCCCLXIV. Herbert, de Bosebam
Opp. ed. Giles vol. II. 218 Katione personae non teneri se asserit, quia
facta est translatio personae absque nova professionis vel obedientiae ex-
lubitione. Ibid. 223.
3)
Joann. Pictav. ep. Gilb. Fol. 1. 1.
4) Ibid. 248.
5) Ibid. Ad quae omnia substituendis.
6) Ibid.
7) Alex. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 94. Ep. CCCLXV.
59
SSBetgerung
1
},
bie feme&toegg
fc
unrcrfanazid) war al jener Rauben
macbeu wellte.
SR
bed) btefer ftcgrcidj burdjgefiiljrie SBiberftanb
gegen ba ilmi ^ugcmutljetc (Mbbc bic red}itt$s (Smutblagc a>
werben, auf btc er jpter feinen Slnfprudj auf
eine unbebingte
(rremtien grnbete
2
).
&tterbtng3 ben
$rofefi
, beu er cinft bei ber 3Ba$l bc bema
erhoben, fyattc er md)t aufrcdjt erhalten. SDte rtc, mit welcher
ber nig biefe Cpp^fitten ftraftc
3
3,
|fte tf)in beu Wbtify
genom-
men, Hefelbe fert^ufe^en. ic er$bifdwflid)C 2Bnrbe blieb feitbem
unangefochten; aber b $ffe$ngigettwrptftu6 fet&ft ju ertrgen;
ba Stomas) einzuleiten etwa bemht fein feilte, war er uidjt
gefeunen. >em tarnte, wetdier burd) ScbcnsridUuna,, wie In
ber amtdjen Stellung, in bie er ecrfet>t war, feiner inuerften
?iatur junnbe* fein mute, in ^clbftfcerlauguuug fid) untere
erbucn, wre nur burd) ba3
Opfer feinet Gfyaractcr* mgttdj gc=
werben.
fag e3 fein, ba ba fretmtfjigc 2ert
4
),
bas er cinft in ber
3a|berfammtung in ber i^eftminftcrabtet gcfyripdjcn, burd> ben
^tbctfrullen
5
)
gegen ba3 bisherige ungciftlidjc Veben bc Xfyemas?
mitbegrnbet war;

ber rauf)e 5(sfciismu3, in Welchem feine
mannhafte Dcatur fid) wel)l
fllte,
mute burd) bie ^eiteren vBn=
ben, in benen ein Setmitb, wie ber Rangier, fid) gefiel, cbenfo
febr abgefteen werben,, wie burd) ben
fdjroffcn Umfdjwung, in
weldjem er niebt
fewefyl feine Statut ali ba3 reu btefer bem ?(mtc an=
pjktjfenbe ewanb ju wanbeht fd)icn. Mein in feinem gatfc ftttb
bie wirtfamcu ftotfoen ber Cppefitien tu biefem egetrffee
er-
fdjepft. $iclmcbr liegt csnabc, bin 9lcrgcr ber bie Vereitelung
ber
offnung ; btc er fclbft auf ba rgbt^t^um fid) gemalt
babcu
med)tc, al ben beftimmteren runb feiner C^erctjtfjcit an$ttfet;cn.
1)
Ep. Mauritii ep. Paris. Gilb. Fol. vol. II. 235. Ep. 461.
2 , Wilelm. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 227. Ep. CCCLXIV. Causa
inter Archiepiscopuin Cantuar. et Ep. L. Vitt. ed. Giles vol. I. 223.
3 Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. L 208. Ep. CXCIV.
4) S. eben 6. 53 imb 33b. I. 267.
5) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 269 Dens bone
,
quis horror illo
die, quis horror omnes invasit, cum prosrnosticou illud de more conspectum
et eircumstantium oculis est oblatum, illud inquam prog-nosticon
,
quod in
futuri casus iudicium evangelista Matbaeo quasi vatuinante prolatum est,
ait enim dominus riculneae non babenti fruetum. numquam ex te fruetus
nascitur in sempiternum, et arefacta est continuo. Oportuisset igitur illa
die non recta mandanti prineipi respondisse, quod oportet Deo obedire
magis quam hominibus.
60
S)ritte 33urt. gtoetteg Kapitel.
ie 1: ^ominif d- c gartet bor
^e^rjatyl t^rcv liebet
1
)
nad) ift
einig in bor Slntitagc, ba| er in betn trefcen na<$ ber (^odjften geift=
lid^cn &fitbe bnrd) bie (Stttfdjfctbung be ^eutcj
fr
S^omcuS gc=
frrt, in ber Stiftung einet O^ojtttnitytrtei feinen gefrinften <Shr=
geig ju kfriebi^en gefudjt. )ai
cftyl
ber 3d)tnad) fotf eS geroefen
fein, meiek um Kampfe gc^cn ben 3nf)akr bell er$tfdj5fticijett
StuljB, gegen biefen felfcjt toerffyrt. SDer tlrfyrung biefer gcfatnut=
ten iBemegung in ber engltfdjen 8anbe3?irdje
7
He Girren, metck
fettbem .ber fte (jereinge&ro^en , ber ttjtetyatt ber Parteien, me(=
ct)er bereit SBerfcanb
griffen , tr erben Ijergetettet von biefer
bem lt=
bert nnertrcjdKit rciufung.
gnbeffeii finb nidjt Wlz r>on 9t n
=
fang an in btefem Urt^eit pfatnntengetroffen; bte inen trber,
bie Anbeten jtyater ber Um enttufeM. 2Mljtenb 3o!janne3 reit
ealisnrt)
2
)
fduMt im gap
1160
biefc 9Infid)t an|>rid)t, fd}einen
bie meiften Zubern erft
1 169 berfelkn bet&ityfUdjien; ikat 5(nf(a=
gen
ftefyt tttrbfeS bic
maffenljafte 3*Hgenau3fag,e berjenigen gegen-
ber, mitist feine ttnfdjutb ^ert^eieien
3
).
Ser 33ifc()cf felbft hat in jenem Briefe, in metckm er ba3
ganje kkn unb erfahren bc Montag einer ritif nntermitft
nnb fein eigene^ Verhalten mit ber 3ufcerfid)t bc
flarftcn efljft=
gcf^tl
barfteftt, fcierltdjft erflrt
4
),
ba er niemat in inMitf
1) S< bic
3
u 1^iiimciiftc(hun3 ber riefe beiBouquet XVI. 303. sqq.
(SScrgl.
be Sfyemas eigene 2teu^erungen Epp. ed. Giles vol.L 83. 155. 202. 291. 294.)
nameut(id) Joanu. Saresb. Opp. vol. L 30-1. BaWwim Xoviomensis Epist.
Gfllb. Fol, Epp. vol. II. 228 Horum signifer est Londoniensis ille
,
qui diu
vulpem ementita ove subornans, latenter in manibus ferebat ignem et gla-
dium, quibus regis et officialium suorum animos succenderet adversus ec-
clesiam et manus arinavit. Et quia eum Cantuariensis ecclesia sibi in
pantifi-
cem nun elegit, coeca uetus ambitione
,
quasi versus in furorem , niinatur se
regis viribus facltirum, ut archiepiscopalis cathedra Londoniam transfera-
tur.

Th. Epp. ed. Giles vol. I. 174. Ep. LXXV unb bie oen
Ufr,
ber bci=
litje 2:boma 182. l'lnmf. 2 citirten Stellen. Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles
vol. L 202. Roger, de Pontin. ibid. 107. Wilelm. Cantuar. ibid. vol. II. 4.
Fragm. 8. Auct. Lambeth. ibid. 90.
2j
Opp. ed. Giles vol. L 304 Xonne episcopus Londoniensis ille est,
qui primus in Anglia scidit ecclesiae uuitatem, quod onines noverunt, et ar-
chiepiscopandi
,
quod plnrimi suspicantur , ambitione tractus, totins hu jus
diseordiae fomes imprimis exstitit et incentor?
Cf. vol. I. 312. Ep.
CLXXXIV. Th. Epp. ed. Giles vol. L 174 Melius etiam consultum est
bis

qui adspirabant ad fastigium Ecclesiae Cantuariensis, ut vulgo di-
citur, in nostram perniciem.
3)
Epp. tu Th. Epp. ed. Giles II. 183, 197, 198. 199. 204; in
Gi'lb. Pol.
Epp. ed. Giles II. 272, 274.
4) Gilb". Fol. Epp. ed. Giles vol. L 266
contidenter et libere respon-
deimis, asscrentes utique quoniam ad ea, quae vestra sunt, ambitionis sti-
61
auf bol bebe %mt, burd) mctdje jener au3ge$ei|net, ben Si^metg
gefllt,
ben ber berlefcte
Ijrgei &u bereiten
pflege
)er :Ueic um
ben $cuuj$
folget (ifyreu fei
immerbar feiner Seele fremb gemefen. i
ljoma3 felbft, bamal be $onig ertfautefter rKatb^c6cr
,
muffe
e ja besannt fein, bafl
(einerlei Bewerbungen um biefen Primat
von (Snglanb iljm \nv ^
a
ft fallen.
cfc Sprache ift atteiftiugS fljn; burd) bie Sd)rfc, mit roet=
d)cr ber (Sfyaracter be* SBriefffettcr^ fid) l)kv au^uprgen febeiut,
ciunebmeub, burd) bie 3uuerfic()td)feit befted)cnb. 2lber fotlte ber
Ginbrud, ben jic mad)t, b3 Uxtl)eit beftimmen brfen?

ttbert gotiotf) t'auu barin dkd)t (jaben, ba er um bas> (rj=
fcftljum (anterburi) in feiner
Seife fid) eigenttid) beworben. )aj3
er Sebritte getfyan baben fottte,
bie uuerfeuuba.r al3 Dabin ^ielcnb
gebeutet werben muten, ift atterbiug xtitijt mabrfd)ein(id).
x'lber z% giebt aud) ein aube(u ber Stimmung uub ber inneru
ebengridjtung ; ein leibenfdjaftlidje irtgegebenfeitt au einen @e=
geuftanb, weTdjeS bie Seele, wie ba3 ct)eimm6 einer jebnfud)ts
motten Urning burdmrft, ebne ba t% ummtttelbar in bem auer*
djen anbe(n fid) offenbarte. (Srft wenn c einem Ruberen gelingt,
biefel egenftanbe fid) bemeifiern, bricht bie ganje (Srregtljett
bc3
$affc gegen biefen aud) in bem jiebtbareu, bou 8cibctifct)aft be^
wegten >anbeln (jerfcor.
*
Sc geartet ift r&d) meinem dafrhalten ba innere gebendes
triebe in jenem .Cppcfitienemauu gewefen. Das! l
;
T^bietbum
(San*
terburn voar in jebem glte ba3 3iel feiner geheimen Sefjnfudjt.
Sie warb fid) flar in bem Moment, mo bie
2tu^ftcr)t bavauf bereis
tett mar; unb ba uuumebr ber Dfaib gegen ben Oftuttcn il)u felbft
jur ^olemif uerfut)rt uub bauernb Ocf)crrfd)t , ba
wiffeu
mir au
einem erft nadj Ablauf ber SBtrren gcfdjriebenen, gang unbefangen
neu
Briefe
1
)
gevabe beseitigen feiner greunbe, ber in ber cit be3
Streite auf ba3 ugfte mit i^m toerbnbet gemefen.
IXgcu immerhin 2krfud)iingen biefer 5lrt fdjeu fcorbem
ber ibu getommeu
fein, erft bamaf ift
er benfelben unterlegen.
mulos numquam vel momento sensimus. Honorem hunc nulli umquam in-
vidimus. Cf. Ep. ad Henricum Regem ibid. vol. I. 366. Ep. CC'LXIX

coiitideiiter assero, quod ad nulluni homm ambivi etc.
1)
Roger. Eboraceusis Ep. ad Alexandrum papam in Gilb. Epp. ed.
Giles vol. II. p.
172 Hune lacessivit invidia, integriuirem ejus dilacerare
tentans, quae supra tirmam petram fundata non poterit sentire defectum.
0:2
)vittc 93ud> Brette* (Sapitel.
erabc fic finb c gcroefen, bie feine Setbfterfeunitti& gclidjtct.
3a ber ^roteft mar,
fo
51t fagcu, bei* ftaturlaut ber (Sntporuug,
melden ber aHju cmpfinblidj 2>crlefctc uumUIfuljrlid)
anliefe. Tie
I)arte 9ll)ubung, bie er on Seiten bc3 ^otiigi erlitten fyabeu
roill, tonnte nur nod) mcf)r verbittern. Gr fcljrte
fid) atferbiugl
gunadjft nidjt fovr>ol)t gegen bie ^Xb^rtcjtgfett von bem (Sr^ftiftc
a(y gegen bie von bem (Sr^irten. Willem je langer je ~mel)r
marb biefe Abneigung ba Dtcimttel, meld)c b'a3 etfte im=
mer
fjcftigtr in U)m
auftakelte , ben Primat ber Wcttxtyok von
nglanb berhaupt u ftrgen. atte bod) ilbert tangft bor
2lu3brudj bc Streite! bem t|m beima befreunbeten Soljan*
ne von Salisburt)
O
eftnbniffc gemacht , in benen er ben
Sdjlffct iwm
^crftnbnijj feiner fp'tereu efd)id)tc felbft inttge=
iljeilt. 33creit3 bamal3, als> er in bas> ^ (fter eintrat,
fllte
er ben
ftet all feinen (Regner, meinem all feinem Oberen er felbft unter*
geben toarb. 2113 langer Mofierbruber feurigen ciftel, tabclte er
bie
Sdjlafftyeit
eben berjentgen am fyrtcften, mctd)C ats> feine $orgc=
festen ben 9lufprudj auf @el)orfam ergeben tonnten, ftaum mar er
felbft auf
ber Stufenleiter ber Remter biefer mnd)ifd>eu enoffcit=
fd)aft
oorgeriidt, all er milb fid) gegen bie }d)itloigen ?D?nd)e,
fd)o=
nunglo3 in feinem Urtljeil ber bie Oberen ermie. Sobalb er
Srtor geworben, geigte er berall ein marme erj
fr
bie, meldjc
in biefem 5lmte ifym jur Seite 'ftaubcu; bie gCcbte rouvben egeu=
ftanb feiner Angriffe. Sclbft 31bi gemorbeu,
fing
er au, bie c-
bredjen ber
23ifd)fc fdjarf u geieln, toaTjrenb er gegen feine WliU
bte burcfytoeg uadjfidjtig mar. $aum aber mar er felbft
mit bem
^rummftab au&ge$eicr)net, al bie Strenge gegen ben (5picoat fid)
in Sdjouuug ocrtoanbeltc; bagegeu feine abclfudjt,

fefccn
mir
l)in$u, beim t)ier brid)t per Beriet ab, bem mir folgen

vielleicht
1)
Poiycrat Hb. VII. cap. XXIV. Opp. IV. 191 (ergf.
$fiftft,
SBafc
tcr SJIap. 3. 19).
Sed prae ceteris servi dominos, praelatps subditi in-
sequuntur. Nam sicut servorum, ita et subdltorum genus plerumque
querulura est, et aut se injuste premi aut indigne remunerari studia
aut officia male administrari causatur. Raroque invenies, qui in aliquo
non detrahat praesidenti, etsi interdum omnia recte gerantur. Concos
relege, revolve tragicos, fanliam fere Semper patrifamilias videbis in-
gratam. At non modo in curia, sed in schola, sed in claustro, sed in Capi-
tolio morem liunc, si tarnen domestiea vitia sunt moribus aggreganda,
miraberis obnere. Venerabiiis pater Gilbertus IIevefordensis episcopus
mihi referre consuevit claustralium morem, quem in se i'pso se l'atebatnr
expevtem ete.
Clrfteg $ocge$en beg Sjrivtc gegen ben ntg 1 105.
(33
jtdj gegen bal cv^bif d)f
tid)c Amt febrtc. AerDigs gofyanftcl, tu
cor
Seit, in toeldjer er biefc febrieb, nod) ofjne ^t^nung Der $ufnf=
tigen (HMijuucturen, bertljeibigt Den Sftann, bem er bamall nod) un=
bebenfliefj Vertrauen jd)eut't
;
gegen bie mogltdje Auflage
1
),
all ob
bor 9lcib el gemefen, Der Um ju tiefem oppositionellen SBerljalten
verleitet. @r fyat nur, meint ber augenbltcfftij aufftfenb rntlb
geftnmte
yitit'er, ben allgemeinen ber Sftenfdjennatur anfyaftenbcn
C5rbfct)kr trcuJjerjig erratJjen.
3 ift nxtfyr,
ber irgenb me(=
eben SSerfud)
ber 2lttfleljnuttg, bcu er gegen Die Auctoritt be3 (r$
bifdjofl
Jjeobatb, bei Sljemal Vorgnger gemacht, ift nidjfl
bes-
taunt.
3
m egentfetl, afte3 roa3 roir anl biefer $eit
tyw
Buffett,
jeugt Don bem beftcu inocntclmtcn; ja feine perfultcbe Au=
(jnglidjfeit an tiefen feinen Oberen f;at er lcfyi btol in Sorten
befannt
2
X
[onbern aud), \vk bie ef$id)te feinel ebenl gegeigt,
mit Aufopferung bettigt. Aber ber Umftaub, bcifs
er ungtoet?
felljaft n bemfetbeu eine ocrfl)u(id)c Stellung eingenommen, t'auu
an bem 3f|edjt unfercS UrtfyciB nidjt irre madjen. Fulbert mar
uedj Abt oou toueefter, all fjeo&alb bereit! mit ber er$bifd)f=
lieben 2Brbe befleibet war. (Et oetbanfte iljm aiijd^iejjUd) fein
er fiel $Sililvum> Ueberbie* mag Die perfndje @^ntjjatl)ie
fr
benjenigen, ben er in ben agen ber
efafyr
uub bei Unglck
begleitet unb lieb gewonnen, ftarf genug gemefeu fein, bic eiben=
fdjaft bei Ijrgeigel gu befdjttidjtigcn ober bod) feine i)cid)tung jn
anbern. Aber jene glufjcte roieber auf , at eobalbl lob unb bie
Bieoeroefet5uug be c
r
5b
i
f c)

f 1 1ci) c 11 @tut)ll in Aulfidjt ftanb, SDurdj


Stljomal' Berufung roarb fie bann DoHenb! entflammt.
tiefer Ijatte iubeffeu tu Sonttgmj fein $tottdjllefren mehrere
Senate ()tnburd) fortgefe&t, ol)ue ein pofttioe* Vorgeben u wagen.
So r cid) Cid) bie 9JHttl)eilttttgen
ffoffen.,
roeldje feine ausgebreitete
1)
Polycrat. 1. 1. Nec tarnen ipsum invidiae vitio arbitror laborasse
:
sed vir prudens, quod hominibus qnodaminodo ingenitu'm est. eleganter ex-
pressit. Et forte hoc sibi praefatus pater imposuit, nt sie, laborantium tur-
bae sponte consertns, benignius audiretur.
2j
. Gilb. Fol. Epp. vol. I. 108. Ep. 83; I. 117. Ep. 91: I. 133. Ep.
107; I. 134. Ep. 108; I. 157

159. Ep. 120. 121; I. 171. Ep. 131; I. 185

188. Ep. 141. 142.


64
)ritte 23ud). 3mette Sapitcl.
Gorrcfponbcn tcttid) brad)tc: er toar baburd) bislang bod) nur in
beu 2Bed)]cl ber (Stmgungen tymeingesogen. Da eubtid), im gnU)-
jafjr
1
)
i 165 ober im Jperbfte fdjien i|m aud) bei Moment jum au=
betn gekommen $u fein. 2luf SSerarilaffnng ber Q^ergemattigungcn,
meldje ben fird)(id)cn Dte d)tyjftanb geffyrbetcn, fottte ein wi^mcU
beutiger ^roteft erhoben derben.
23ci feiner genauen $enntuif} ber 9?atur vfkumdvS IL
tont-
iljttt ol)uc3mcifel fdjon bamaB eben
fo getsift, mtc er bieg
fytcrfn-J
fetbft bezeugt, ba nur bann, menu bic ftrcncjftcit ber ftrdjdjen
^trafmittel ergriffen wrben, (Srfolg
p
t)offcn toare. ttein biefe
immerhin ftare infidjt fonutc U)u bod) nid)t fyiubcnt,
fr
mitberc
^uiBnaI;meu fid) ju cutfd)cibcn. Sofort, unb oljnc bajj Djiafynuugen
Dotiergegancjen, bie l)rtcften ber fird)Iid)cn Senfuren ju oerbngen,
fonute il)m um
fo
meuiger in ben tun fommen, ba er
beffen gernifj
geworben $u fein fd)eint, bajj er nur coentneft bei bei Mnftd)t(id)
ber gu crmfytenbcn ftafjnaljmen augcnbtidtid) nod) JdjtBanfenben
ppftlidjen (Surie Unterfti2itng finben mrbe, ben je&t maren bie
Vorbereitungen
fr
ben ju berufenben Sfck^tag in 2r^6urg,
bie SSerljanblungen, mctd)e $cinrid) um 9(bfaft oon ber -Bade
SXIeranbetS befitmmen foUten, eingeleitet unb ber bcbenftidjfte Um*
fdnoung ber Obebien^oer()(tniffe ber Seiben Sctyfte
mar n be=
frdjten, menn e3 nid)t gelang, ben gefrdjteten ecfjfet ber (Stel=
Jung bey mchtigen 5nig3 $u ocrfytcu. 9(tfcrbiug3 ba bisherige
6d)meigcu aufzugeben mar ifym S3ebrfni; aber e3 ju brechen mit
einem ortc ber (Srcommunication |dtte jn mcr)t^ Ruberem gebient
aU einer $erfeinbung mit bem ^apftc unb bem grften, bie
ol)ue (Srtrag fr
bic adje
f
nid)t ol)tie
efafyr fr
i()u fetber ge=
toefen.
3n einem @c|>rcf)e
3
)mit ben einigen, in mclcfycm er bic Tta=
tur ber Dinge erwog, fotf er ben 23efd)lutf gefaxt fyaben, in Korten
oielmcfyr ber 33ittc a(3 ber 3Jla^nung , in alter (Sanftmut!) unb
Mitbc ben Vcrfud) 511
einer 23efetuug
p
madjeu. S)er ^nig felbft
1) 8ii fd)eeu baS au ben SBortett ber Ep. CLXXIX. vol. I. 367 Nec
cum schismaticis aliquam de caetero habeat familiaritatem vel communio-
nem nec cum eis aliquo modo contrahat, rceld)e entftebet auf bie bev Xf>etl=
nannte eintidjg an bem Sfteidjgtagc 51t $v$buvg orangd&enbcn SBet^abluns
aen ober auf bic Xfyetfnafyme bavan felbft fid)
be^icljcu.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. III. Ep. XLI.
3j Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 218

221.
Das SBurgeljen bC8 Ghivten gc^cu ben fhiig im 1165.
65
fllte Inn* bcn Singen ber SEBeB al3 bcvjcnigc
erfreuten,, teft$ct bcn
e&randj ftrengerer Strafmittel fcerfdjulbet.
3
un
^^P
fotft tu
einer Sufcbvif
t
1
)
bie bemeglidjfte Spradje gefhrt erben, er
Srieffteer ottte vielmehr
rubren al3 ermahnen, unb fllte ein
2ort ber ftaljnung etnpicen
y
jDlefetljalb fieb eher entfdjulbigen
al ba3 aW
ein SRedjt beaufprudjen.

(Et felbft geftefyt
bie ^eiir
chfeit Der 5al)l
frnrifdjeu
S$n>eigen unb hieben. 2)a3
(ftere
merbe ben 3^tt ervn ber il)it bringen unb
beffen Rauben fei
nimmer ju entfliegen, (Snifdjeibe er fid) fr ba3 Bwette, fo
fuue
ba, tote ju frcMcn,t'aitm ^efceeu ebne ben
drften juMetbigen
2
),
SDcnnodj Dcr^fltd)tc tl)it taube unb ^efenntuifj, cfycr bie
efafyr
auf fiel) u nehmen, bie reu ben 2Renfjen flamme.
$Ufo muffe
er
t'laaat unb bitten, bitten unb ftagen, bie tu Cnglanb gefangene
irdje frei $u mad)cu
3
).
^tcte bodj ber crr unb Lintig bie
Stimme feinet treu ergebenen SDiener pren, ber tf)m
f
iel i>er=
banft; mchte er bereu
geffejn freiwillig ljen, nidji bcn t)imm(U
fel)cu S<$u$[;errn ba$u reiben , unter ferneren eimfu<$ungen bie*
fetben
p
$erbYcd)cn
4
)!

lochte er geneigen, au Stelle biefer ein=
fettigen fcfjriftlidjen SSrfteEnng ein traulid)c3
nriegcfyra'dj wii
bem Sprten anguorbnenJ

So baScfyreiben, ba $u berbringen ber
(Mfterctenf ergibt Ur=
banttB
5
)
au^ermMt Warb. geinfjeit ber Sitte unb @cfcf)mcibtgfeit
bei eneTjjtnenl fdjten bcn rmifdum Tanten, bcn er trug, 31t redjt=
fertigen. Um
f
mcljr war bie
ffnung begrnbet, t werbe biefe
milbe S3btf)aft,
burd) bas einne^menbe SSkfen unb bie mnilidjcu
Errterungen
6
)
iftreS rager3 unterftfct, irgenb meldje
folgen
Ijaben. W>n ber Sct^terc
,
fdjubc unb mit crlc^cnbcr arte abge*
ncfen, f ehrte nad) furjer tit uucrrtd)tctcr Sadjc Mir beut to*
nigltdjeu goflager in ber ^rmanbtc prcf
7
).
t) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 303

365. Ep. CLXXVIII. tfvitifdjc 53c=


toetSfIjtuttaeti Nr. 19.
2) Ibid.
3)
Ibid.
4) Ibid.
5)
Herbert, de Boseham
pp.
ed. Giles vol. I. 221 Missus est itaque
unus abbatum ordinis Cisterciensis ad monasterium Pontiniacense perti-
nens speciali .quodam jure subjectionis. Abbas hie Urbanus nomine et
vere urbanus; Urbanus nomine et re, urbanus et sermone.
6) Tb.
Epp.
ed. Giles vol.I. 365 Haec vobis ad praesens scribo, caetera
in ore latoris praesentium, viri relig-iosi et mag-nae opinionis, tidelisetiam,
ut credimus, vestri posuimua
,
.quibus
,
quaeso, si placet fideliter credatis.
7) Herbert. 1. 1. 222 Verum qui missus fuerat post dies aliquot ad nos
reversus pro nostris suavibus
,
pro nostris lenibus et pacilicis non nisi
tfpdtfe "Jltcyanfrcr-3 III. '-d. II.
5
drittes 33ud). &mim galtet.
SDa3 war fr
ba vettere $8erfahren
beut
(rfcifcfyof
eine S5kt=
fung.
tatt prftcfpfdjtecfett toar er telmefyt entfdjlojfett, nur
ued) cncrgtfd)er boT$uge$en; ftatt eingcfd)et)tert
p
werben, badue
er melmctjr baran burd) eine

allerbingg nod) immer maj^oftc

23itf#rcbta,t
p
crfd)itern. 2Ufo fate
er
atfofialb beu feiten
irief
1
)
ab, treffen Ttt'6
2
)
bereits ben Gruft errcitt), mit metebem
bie folgeuben bic Sadje errtern.
(5tc rebeu Ott (Ermahnungen, Reifungen, 3M)tigunatu,
welche
p
^crf)ngen ber Verbannte in ^eutignt) fte nid)t mct)r
enthalten fann, tum (Steffen"* bei t>nx#8, bie er
p
[trafen babe.
3n erhabenerem 8d)Wunge ber md)ttg anbriugeuben Dtebc werben
bic runbfisc eu ber ilebererbuung aller geiftticl)eu ,g>errfd)aft
ber ben Staat wiebcrl)ctt. T ic 28eft uurb regiert tun ber 2tcto=
ritt be3 $apfte3 uub ber fuiglid)cu rone. 9(bcr wenn ber gcift=
Ud)c 3Denfdj
,
nad) bc3 5loftct3 9lu3fprud) oeu Dttemanbcm
p
rtd)=
ten, alle! tieftet: fo barf
ber Glenus nid)t ber (*ntfd)ctbung be
weltlichen Tribunal, wot)l aber Stuten bie Caien,
felbft
bie grften
beut ber Gtcrtfcr unterliet werben. (Eetbft wenn ber ^riefter ge-
ftraudjelt
3
)
: feine
v
Dtad)t biefer 3Lctt barf )it Derurttjetlcu. 3Bdre
bie bod) eine $crfet)rung aller twn ott gefgten Orbuung. 9111=
gemein gelten bie
v
^ricfter al Liener Gbrifti fr
ter unb Sefyrer
ber Knige uub grften, alter GUubigcn.
>afe
aber bem (Bol)u
ber 2>ater, bem Stter
ber Sebrcr
fie() untererbue, benjentgeu
feiner $cact)itwftfommcuf)ett uutcrftellc, twu welchem er ntdjt Hin-
auf rben, fonbern aud) im >immcl gebunben uub gelft werben
tonne, bieg anzunehmen wre nur einem SBabnfiunigcu mSgftcf).
TO guter fatl)olifd)er grft, al <8ol)n ber ftirdje l)atciurid)
angclegcutd)ft barauf 23cbad)t
p
nehmen, on ben eiftlid)cn
p
lernen, nid)t fie
p
belehren; ifmcu
p
folgen, uitfjt ooranpgebeu.
^eber ^>er)ud), ba3 cutgegcugcfciatc Verfahren cin$ufd)lageu, jebe
amaritudinem
,
asperitatem et tarbationem majorem reportavit, Regis
corde sie obtirmato contra nos. Gervas. 1400 Xuncius vero in brevi re-
versus pro mollibus retnlit aspera.
1)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 300. Ep. CLXXX.
2) Domino sno et amico Henrico Tliomas eadem gratia eccle-
siae Cantuariensis humilis minister, suus olim temporaliter , nunc autem
multo mMo-is in Domino, salutem et veram cum emendatione poenitentiam.
3) SB^rgt in Ep. CLXXXI. vol. I. 378 Praeterea nosse (lebet vestra di-
so etio, (pioniam etsi omnes episcopi saneti non sint, loca tarnen sanetorum
obtinent: qui etsi vitae merito non clarescant, esse tarnen debent eorum
imitatores, quatenus eis contulerit divina dementia.
&<i8 Sorge^cn bei ($nvtcu gegen bot .tfontcj im Safyre
1105.
(37
^cautynidjuug ^ricjtcvficbcv fechte
tfi
ein
Eingriff
tu btc gefyeilig^
tcit Drbnimgen beS c\tt(td)cn 9tctc()c3, ber
geebnet
roirb getabe au
beu efalfcten bc errn. l
v
((3 ber Bi3 baljt goiie&furtljtige f#nig
Ufia uad) SKteife ber Sricftcr ba Opfer auf bem Elitr bcrr&ringen
mUtz, toarb er
fofoti
mit bem
toSfafc behaftet, 8fadj fonftige @r=
etgnrffe in bor
efjidjte bc3 SBolfe otteS (reifen btc 3lcte ber g5tt=
Ud)cn Strafgeredjtigfeit ggen biejenigen ton
1
klugen
,
meldje eben
jener Sergetoaltigung gegen ba3 9Meftertl)um fid) fdjutbig gemalt,
btc nig ctnrtd) 31t ben im
begriff ift- Slnbererfeitl finb au3
ber ^trc()cnc]cfd)id)tc ^annungen fclbft ber aifer bure btc $rieftcr,
23ctfyielc genug Befannt, nxldjc
fr
ba3 mit beftem; Erfolg u>ou beiu
feilen rxrmaltctc Dftietyteramt kmeifeub finb
1
).
)tc Erinnerung an biefe (Srnmjungcu ber ^ricftcrlid)cn ^tad)t,
tote an btc
gttlichen efdncfe feil btn inbrud biefer Darlegungen
mit bem ganzen @emid)tc ber c)atjachen vcrftrf'en. 23t3 je(3t l;at
ber
Gr^bifd)f fr
bie SMeljrung feinet gciftftdjen @ot)ne3 ued) f&iU
ten pm Gimmel cm^orgefenbet. SBleifcen fic ferner unkadjtct,
fo
barf er nid)t aufteilen, beffeu Ocadjc Ijcrabpftefycn. (5r tyridjt biefe
$)rofcung uic()t aui, um
ifyn
p
erzrnen ober xljn
p
frnfeu, wie
SBitnntge btc tfjm uutcrfdjieku. SBielmefyr tft c3 bie jartefte g$r=
ferge fr feiner ede 6egf'eit, btc il)u rcrmod)t f>at, uod) einmal
feine maruenbe Stimmt ,51t ergeben, elje beutt e$
p
fpt tft.
Wein aud) btefe Schreiben, r>on bcmfelbcu Unter^dttbter
krln\td)t, Ijattc feiuerlet Sirfung. -Der onig, nid)t einmal gc=
rci$t, jeigte jene llncmpfiubd)!eit, nxtdjc beu f)fd)cn 2(6t
ftu|ig
mad)tc.

Dfync irgenb mddje tfrittoort
p
erhalten, mute er
l)ctmfct)rcn
2
).
aum Ijattc ba ber
(r$&if$0f
au3
beffen eigenem SJhtubc er=
fahren, aU er fd)ou mit Entwrfen eine! neuen SdjrciknS
3
)
k=
fdjaftigt mar. SWerbingg mute baffclk beu cn um einige rabc
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 373. 374 Plarimi namque pontificum alii
reges alii imperatores exeommunieaverunt. Et si speciale aliquid de perso-
nis prineipum inquiratis, beatuslnnocentius Arcadium iinperatorcm exeom-
munieavit, quiacousensitsauetum JoannemChrysostomum asuasede expelli.
(Cf. Theodoret H. E. V. 34. 36. Sozom. VIII. 2(3. Socrat. VI. 16) Sanctns
etiam Ambrosius pro culpa, quae aliis sacerdotibus non adeo videbatur
gravis, Tbeodosium magnum Impcratorem exeommunieavit et ab ecelesia
ejecit. (Cf. Theodoret V. 17. Sozom. VII. 23). SRgl. 53b. I. <5. 317.
2) Herbert, de Bosebam Opp. ed. Giles vol. I. 222 Verum eo in brevi
iterum reverso, qui missus fuerat, reportavit et iterum, quod neque vox
esset neque sensus adbuc.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 305-308. Ep. CLXXIX.
5*
drittes 33ncf>. 3^citc Settel.
ftcigcrtt. %bvc matt mrbe irren, menn man bieg @l)aractcrtftifd)e
ol)ite 2Bcitercs> in ben ctma beliebten
fdjroffeven
Dflcbemcnbuugcu
[u-
d)en nnb finben wollte, unterfdjetbet fid) mir bitret) bai me|r
^rtnci^ietfe ber Errterung, burd) ba3 2tencrtid)c bcs> 23riefformu=
tar. Statt bei Muften ruficS mfyltc er mctmefyr bie
einfache
?(brcffc: 2)cr r^bifd)of I)oma an ben ^nig cinrid) in
Engtanb".

)anu aber folgen suna'djft fcl;r fyet^tdj fugcube
Magen.
er 33riefftefter beginnt mit beut 2uttfd)c , e mge ifym oer*
gnnt fein, feinen anbcM)crrtt
&tt fcljen, mit iljm 31t reben fomel)t
um Jetten mitten aB um fctuetmiUcu. Um feiuctmiKen, bamit er
mdfyrcub bicfe ipcrfutidjett ufammenfehtg
^ic c ^ u
ft
gelfteten
treuen SDicnftc u vergegenwrtigen, burd) ben 2(ttbcf feiner ci=
ben prnt TOtteib
p
ftimmeu im tanbc fei. Um ciuridj mitten,
mctl er fein >crr, fein $nig
,
fein gciftlidjer <Sot)tt fei. 2t fei?
uem Gerrit
"
fei er r>crpflid)tet t|m dtci) pt erteilen nnb ben @e-
fyorfam Keiften, metdjen cht
23ifd)of
bau
grftcu unter ber bc-
fd)rut"cnbcu 9cdfid)t auf bie (Sfyrc otte3 uub feine Ijeilkje ftinte
fct)itlbe. SDetn tatige" gegenber fomme %m
p,
cbenfowofyl feine
(Ehrerbietung permeifett aB
s
Di
v
al)mittgcn
p
erteilen. )enSol)n"
t)abe er &u gltigen nnb ftrafen, fei c3 mit mitben,
fei
cs> mit
Ijartctt Korten, um ifm jum 0$edjtt|un anpfyattcu.
ftuv burd) @cttc nabc" ift e ja gefd)ct)cu, ba
tfym ba$
uigtl)ttm berantwortet morbett. 3n biefem SSorte ift ba Secuta
bc 23riefet angefnbuji
Sktf
runb ber allgemeinen l)icrard)tfd)eu Slufdjauuug, ba
bie
}cfct
bcftet)cnbe tvdje in ttjrcr fid)tbarcu irbtfcen eftattttug
mit ifyrcm S'nberfcefife
nnb ben it)r eigentmlichen grciljeitctt eine
(Stiftung Gfyrifti fei, wirb bie Uuterorbttuug berfclbcn unter ben
Staat geforbert, ber bocl) nur ein Std 2clt fei. Uub wie bie SSSett
ber $ird)C at3 fcem DMdjc @otte $u bienen t)at:
fo ift bal Rnuy
tt)ttm nur in biefem bieneuben
23erl)a(tniffc ein bcrcd)tigtes>. Sd)ou
bie Salbung ber Knige burd) bie ^rieftet weift barauf Ijitt, ba
alle )ve ematt oon ber firdjc, uid)t aber bie fird)ttd)c eiroaft
feon bev foniglicfyett ftammc. S)ic ^fttdjtcu, bie ber alfo offenbare
ifitle @ottc3 auferlegt, Ijabcu ftc ju beu babttrd), ba ftc acy
ba, mag
auf (Srt)a(tung bc3 griebeu unb ber greil)cit ber trdje
abhielt
,
alfo oo^te^en, ba ftc
bic Stengen iljrcg metttid)en ^cru=
fc
magren. Sic
fiub bemuad) uid)t evmd)tigt, irgeub meiere ^>ric=
rae ^onjefteu bc livUivtcu ^c^cii ben 61 ui^ im 3aljre 1105.
(39
ttttdjctt Wcfcbftc $u betrtdjfen; c6cnfon>cni^ fotcfyc ffllafyncifymn
ju cr^dttgeii
,
welche bic tSeft&ttbuj&tt ber Surcbc unb bog <5fcru^
antaftcu ober gf
bic Ucbcrorbnung \>orau!fc(3cn wrben, cr
Surft
a(3 Vaie bavf uiebt (c3fprcd)en, nicht Mannen; aet auch niebt
etfiltche
vor hticM ^teben, ber fitrehen ober 3el)iiten cntfd)ei=
beu, ben
93ifeh5fen
^erfcbrtften ertbeiteu. Unb boc3& (ihb alle biefc
^Hnfprd>c tu >etnrtcp fogenunten &ou ben Sorfa^ren ererbten
fechten" erbeben unb oor&ehatten.
homa!,
at! fein ctreuer, a(3
23ifchof,
at! geifttidjer $ater
fanu baber nicht unterlaffcn,
bureb Dcath,
Mahnung unb trafrebe
babitt 51t wirren, bafj
ber eban?e an btefe Vergewaltigungen, wie
bic Neigung aufgegeben werbe, mit benjenigen
311
oerfebreu,
welche
fid) oon ber romifchen Strebe getrennt IjalKn. ak er bodj ben
r c cb t m a

igen ^apft mit allen gefchrenben (Sbrcn aufgenommen;


fei
beeb bic enehmigttttg ber{enigen Antrage, Cetebe berhaupt
angenommen werben bvftcn, reu jenem au3gef:prodjen. Eingeben!
beffen
unb in Erinnerung an ben eiuft geteifteten frnung!eib mge
ber f?nig,
fo
wnfdjt
ber
(h^bifebef, in feinem Dteicbc ber Strebe
bie grcifycit gewahren, bereu
fie in anberen Subern geniest; ua=
mentltd) ba! Er^ftift
Eautcrfam), bem er feine (Srfyc&ung oerbanfe,
uacb Sftafjgabe ber Serhltniffe wieber herftetten, Wie fie $ut 3ett
feiner
^crabueu beftaubeu; ibm
fefijft
bie Dcrffebr tu baffetBe in
:)Cube unb 6tcbcrf)eit geftaften. Wt ber SSer^eigung
,
fr biefeu
gafl beut fhnige tu aller breite unb Eingebung,
fo
weit bieg ohuc
SSerlefeuug berhre otte! unb ber rmifdjeu fflxfyt, Wie ber
Stedjte feine! taube! mglich, bieneu
p
Wolfen; mit ber 9lnbrohung
bc* gttlichen Strafgericht!
fr
ben entgegengefe^ten galff
f tiefst
ba! djrcibeu.
Tem materietfen
3
n
5
a
^
riac

ftiet c mcrfdj ab oou beut ber


bisherigen, ^u.bicfer S5cjieung ift es ba! ernftefte, ba!jenige, in
Welchem ber egenfa^ ber
Slnftrdjc unb ber Dichtungen
bc ftrei=
teubeu ^rtefters unb
grftenthum! am meiften gefpannt ift;
ein
bett jufnftigen famipf nicht fowoljl weiffagenbe! , al! uumittet-
bar attrunbigenbe! 9ftantfeft. Unb biefem allen cutfpracb beim
auch
ber, Welcher e! $u berbringen hatte. 9ekf)t Urbanu!, ein rauher
^teud), irarbu! mit tarnen, ber barfufj unb mit gerriffenem c=
Wanbe faum bie iMcfsc betfte, ein Sitb ber burch ehrrich! ewaft-
herrfchaft
gcmihanbeltcu , aber bodj in ihrem 5rciheitgefI fid)
aufrcd)tcrf)a(tcubeu Mrdje, warb jum 35otfchafter au!erfehen. 35on
70
drittes #u$. ^weites Gapitcl.
einem Ilofterbrnber begleitet, bcrbic3 mit mnblidjeu ^Cuftr^ou
ocrfefjeu, begab biefer Bcrfljnuug3ftifter fid) Knige
1
).
Willem aud) feine -JJttffion bradjtc fciuerlei Sanbelung in
bcf=
fen (Stimmung fycroor. $att empfangen, ofync irgcub m.eldjen @r=
folg
,
mute er lfpbalb [einen IMcfmeg antreten.
Qnbeffen
mar berlpapft fetbft bnrd) bic 9tad)rid)ten beunruhigt,
bie er ber ehmdji anbancrnbe emaXttl)ttgfeiten
,
nod) mcbi
ber bCffcn Stellung 31t ^ er
fcfytmatifdjen Dppofition erhalten, mie
fic auf
bem Dffceidjitage ju ^urjburg
2
J
fid) bcfeftigt. Die (5onjunctu=
reu, unter benen er bamatl in feine Staaten %uxM$u!ttf)xtn im be-
griff
mar, waren burd) ba, mag ber bic

augenblicflidj oon
uu3 oorangcfet^tc, fyater
p
er^atylenbe

Beteiligung bcr eng=
lifd)cn $rone verlautete, nur nod) bebertHidjer geworben.
tarn barauf an, in bicfcm demente bev
efafyr
einen
turnen (Sntfdjlufj
p
magen ober vielmehr benjenigen nid)t
p
ocr=
&gwt, melden
bic feit ben leisten ^cadjricbtcn
auf bai d)fte ge=
ftcigcrtc (eibeufd)aftlid)e (SrMtterung ober bod) bie bringlidjcn Bor=
fteungen bc3 )crocu
3
),
bc3 geheimen enbboten be3 $$oma3
Werfet
,
eingegeben.
3meierlei mar e, ma$ ber Sapft
p
beffen $ufljrimg,
p
be3 nig3 Befeljrung ermahlte. Da ine mar bic
Stbfaffung
eine eigenljcinbtgen Schreiben an il>n fetbft; ba3 gmik bie au3=
brcflicfye Beauftragung berjenigen Mnner, bic, im
Befifc feine?
Bertrauen3, befhigt fd)icucn, burd) mnbltc^e (Errterungen iljn
umpftimmen.
Unter biefeu Umftubcn oljue 3^eifel ift jene! 9lctcnftcf
4
).p
taube gefommen, ba
fr
ipeinrid) IL beredrnet, bod)
fo
prci^
mie fein aubere bcr oon biefem Zapfte bernommenen bic allge-
meinen runbftje uub Gonfcqucu^en feiner l)icrard)ifd)cn ltcbcr=
geugung aufpridjt. geft uub fidjer in ber Bekrftigung jener beut
$atl)oticimu3 unbermiublidjcn Antinomie, mctd)c bal gau^c 3ftit=
telalter bewegt, broljenb in bem Xonc ber Dccbe, fd)uutugoolI in ber
1) Herbert, de Boseliam ed. Giles vol. I. 223 Ad hoc vero durius jam
nuntium peragendum quidani approbatae religionis vir electus est ob favo-
rem religionis praeeipuum et fervorem pannosus et miser, omni tempore
exercens nudipedalia: unde et cognoinento vocabatur discalceatus , Oirar
dus nomine proprio etc.
2) B. unten SSietteS SBudj. 3tKtte0 C5a tM toi.
3)
HcrveiEp. adTh. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 232. 233. Ep.CCCLXVI.
4) Alex. Ep. ad Henriciim Regem. Th. Cantuar. Epp. ed. Giles vol. II.
115. Ep. CCXCTHI.
Tai 8e*geen beg C5vil ivtou u.
f.
k. Verhalten ber urie.
71
l
;
cueeptiou,
ift
cy eine
claffifdje,
burd) bic crljngntj^otten 3r*
runden, &u benen e3 verfhrt, erfdjttcrnbe Urfunbe bc$ 9$omani3-
mu3 berhaupt.
ftii ^utfetdeffenbeit unb penetranter lartyeit merben bic
\Hufpret)c ber icrardjic tu ifyrcm egettfa^e p
ber roetttiebeu
iUMgtycrrfdjaft; bic UnaWjugigfcit bcr^irdje als bc [fteidje ber
Spiritualia reu beut irbifehen Staat^erbanbc betont; be3 Mcuigy
Unterfangen,
bic foejenaunten attererbten, in ber Ibat aber neuen,
jene Freiheiten [trjenben Oxroobufyeiten
-einzufhren"
unter An-
bro^ung bc! jungten erid)tl erurtljet, 2Sa ift c3 anbcrS aB
eine frevelhafte $crte&ung jeuer ^eiligen renken, roctefyc $ntg-
tlntm uub^h'ieftertfmm febeiceu feiten; aB em23eifptet t)utid)cuUu;
gehorfanr,
um beffeutroitten Sau! c-erroorfeu warb? roas ?tnbcrc3
at eben ba3 entferntere feer&redjen, beffen jener ^nig on
v
\fraet
(auf
eben btefe ^eifpicl fomfnt atfo auet) ^tteranber $u [Dreyen)
ftd) fdjulbig machte, ber,
verfhrt
burd) ba3 fubtiet)c etfteu
nad) Au3&b*tng pricfter(id)er Dccchtc, mit ungewohnter $attb ba3
:Kaucf}fa|5 ergriff,
um bttret) otte! fe^roere >aub
getroffen p
roer=
ben?

a3 gleiche Schieffat, ba oo3 Otcbabeamy, roirb feiner
warten, roenn er niet)t ben eroigen Drbuungen beffen ftd)
beugt, ber
ihn eben
fo grofj geraad)t, at <x ihn in bie liefe ftrgeu tarnt.
tei<^ettig, rote es fdjciut, mit btefem Briefe

hir^c t
nach htm :)ieicb-ta^e ju SBrgtag

am 8.
gum
1 105
fdjrieb ber
^apft p
(Vermont au
23ifchef ilbert von Vcubon
1
,).
era.be er, buret) beffen SSerfe^ung von ereforb bem Knige
ein auj3crorbcuttid)cr efaEen errotefeu roorben,
mufete
um ber uu=
bebingten unft
roitleu, in roetd)er er bei ber ^tUerb;bften Serfon
ftanb,
and) ber roirffamfte ltntcrl)ubter in biefer Angelegenheit
werben. cr 33ricf, roetetjem bie
betreffeubc ^uftruetion nur ciua,e=
fgt,
tft atterbinge' fcheinbar
umfaffenber al3 btefe; allein in ber
()at
gehrt
auel) ber I)e tf)r u, in roeldjem bic beggli^en
Auftrage,
niet)t ertheift Werben. Ter
Saftft
erinnert au bie 53ereit=
Wiftigfett, mit weither er eiuft bie
Berufung
in ba3 <M-tt)um ber
Jpauptftabt genehmigt; locht htte bie! eine banfbareJSefinnuug er=
werfen unb btefe bie trotte in einer angeflpannteren
^iretdiehf'eit be=
t()tigcu foUcu. Alffein im egent^e bat vielmehr biefetbc ber roal)=
reu ivird)c jieb entfrembet, mit ctu3matiferu jid) eerbnbet, bic
1)
Alex. Ep. Th. Cantuar.Epp. ed. Giles vol. II. 96. Ep.CCLXXXlI.
72
rvitic udj, 3*ite8 Kapitel.
l^eHattonen verbinbert, beitrug feinem dttiifyt betriebenen I beinah
Werfet
511 berfolgtn ttttb |n beiinrnbia,en niebt aufgebort.
Jj
allen
tiefen e$ieungen bie ntfdjtieungen &n dnbern fofien Gilbert
von &>nbon nnb Robert von cvcfcvb jicb angelegen
fei faffen.
?Ulcrbina,v
ift feine vfeito bev ^apft in ^ctvacfjt bor ucfytigen
meife ber drge&cnfyeit unb beS erfolgreichen r ienftcv , ben ber /vrft
utr ^eit bev Sebrdngnifj geleiftet
1
),
biefetn naeb wie borbem ptge*
tban,
auf bie efcung feiner \W\ubt, u\v5 berfelbe niebt glauben
febeine, ancl)
fr
bie ^nhtnft ernfttiel) bebaut
-3.
>dj freilief) gilt
biefe
lx
Sn)agc nur unter ber ^eeingnna,, bajg er jene Wibrnek unb
breeffe, bie er ftcl> bat ^ebnleen fonnnen
(ffen,
ab^tftellen
emfU
lieb jicb &ur 5flu$i
macbe. 3m entgegengefefcten JaKe nrirb bev $om
OHMtev ihn treffen, ber
$ctyft fel&ft
bem bisherigen I reiben niebt
mebv mit ebulb uifeben tonnen.
3n em&eii biefe* ^ebveibe*no begaben
3
)
fiel) bie
beanf
trauten
4
)
Prlaten ui beut Regenten, meleber bamalS bot bem geere
in 2alc|
5
J
jieb befand.
;\ft be3 brfteren ^eviebt riebtia., jo jinb
bie Auftrage
in bev ^ bat nnvertv^t uiv
8lu3frung a.ebvaebt.
bo u\ir febott ein @rtt>ei befonberer
unft, bajj Jener
bie es
nannten ibven intreb ben "sitbalt femetoeg anfpreebenc-en SSor*
trag toentgftenS beenbtgen liefe,
x
\a e-v nahm bie ^lufyraebc, bie boeb
einer
S^re^ttoeifung gar 511
hnlich jab, unter
Beugung feiner
ranfbavteit utit vieler Mjjigung anf'
Mi
). $or allem marb bie br~
fldrung laut,
bftfj
er in feiner breite gegen ben apeftolifeben ctubl,
aiv reifen rechtmigen Inhaber er ben
Scfyfl ^llcranber betrachte,
1 Alex. Kp. Th. Cantnar. Kp. ed. Giles vol. II. 98. Ep. CGLXXXIl
Nee ista (tantum?) pro nobis qnantnm pro ejus salate et ntilitate proponi-
nius. (pii majrnitiea devotionis et liberalitatis obseqnia
,
qnae nobis
tamqnam Elex Christianissimus oxhibui t saepo , ad lneinoriain redUcenftes
ejus gloriam ot magnificentiam diligknns etc.
2) Ibid.
3) S. hm ^evirtt tu Gilb. Fol. Epp. vol. I. 238,
Kp.CLXXIV.
4)
tlnd) Sftottob von Sftouen hatte, man
toetfc
uicM ob aleic^jcitig mit bev
genannten, Ob frher btt Ipter eine a hnl iche Dttffton.
Nicolai de Monte Ro-
thomagensi Ep. Th. Epp. od. Giles vol. II. 1S. Kp. CCCXLIV Do man-
dato vero domini papae saper aonveniendo rege dominus Rothomagensis
cum surtVa<j,aneis nihil palam toeit; forte seeretius alloquens regem.
5)
Gilb. Kj>. 1. CLXX1V
etsi in ipsis jam Walliae tinibus agentem
exereitum adivimoa etc. Robert, de Monte ad a. 1165. Portz VIII, &14,
Iii. IS. Redennte vero Keye in Angdiam et cum nmlto npparatu bellico
sdper N'alenses ennte etc.
6 Ibid. Ipse vero eorreptionem vestraiq ninlta gratiarum actione
Buscipiens, nmlta animi temperantia mnltaqne modestia coosequenter re-
spondii ad singu^a.
73
untoanbellar f
cftftcr>c. IltterbtngS babc er btc rerfcietttng
,
ii?cld)c
cv
fonfi
berafet&en geribmet, 'fett einiget: 3eit auer xHcM
gelaffen;
allein ba fei ntdjt fotoofyl
bura) ihn at burdj ba SScrfaljrcn, tr>ct=
djc ron Seiten ber (Surie eingefdjtogen, fefft
Derfdjitlbei OTe
btc toicrjtigen rienfte, teldjren er jur ttnterfiufeung
ber festeren tu
ben Reiten cor b^ftcu efar fief) unterzogen, feien burdj Wyltfy
nuug feiner Antrage
tym
bergoften.

$>ennodj manft ber onig
nid)t tu feiner (xrgebcnfyeit. -@r [teilt aubrMftd) tu hrgenb
Jemaub, mc(d)cr ben ^apft befugen &eafcfid)tigt, au ber Ueber=
fafyrt
gewintert 31t fyabcu; er erfyei&t, and) tu 3ufmuft feincrlct iu=
berniffe bereiten
p
sollen. Itterbing ma bic Appellationen be=
trifft, fo
beaufpruebt er bics aU ein burdj erfontmen in feinem
fonigretdj geheiligtem (Sfjrenrcc^t, ba fein eiftlidjer in einer du
bttangelegenJjeit auer Sauber gefe, tfy
in
Q^rf&fyrung gefrradjt
fei, ob er nid)t bei ben ber ^Cucijoritt be3 fontgi unterftctlteu e=
ricbteljfcu fein 9xed)t ttvafjren tonne.
3
m
iebodj,
ba in
ber Xl)at btel ifjtft gefranft toerben fofltc, barf er, ol)nc oou Seiten
ber ftrouc Dledamattonen ju frdjten, ben 2ec$ ber Appellation an
ben apoftolifdjen tufjl einferlagen
1
).
greilid) ba ber aifer auf etten ber djimatifcr
ftefyc, ift
^eiuriet) nid)t uubef'auut; aber, ba er ercommunicirt korben, baoou
gefielt
er M auf biefe Siunbe nidjt 31t
Riffen,
^obalb er burd)
Inflruna, bei $afte3 barber in cnutni gefegt, ocrfprid)t er,
fall ein unerlaubte^ SBnbni^ mit jenem ober mit fcgenb einem
Zubern oou il)m
gefdjloffen fein folTtc, nad) bem Urteile uub unter
bem 33ciratt) ber trd)c feinet cReid)C^ bie^ abubern 51t motten.
(*nblid) ben
(5rjbtfel)of oertriebeu yt JjaBen fangnet er in alter ttt=
fd)icbcnl)eit. 2ie er au freien tcfen gegangen;
fo
fann er aud)
unge^inbert in alter
fufyc ucber ^unttffefyren, aud) auf (Strung
feiner Etagen rcdjncn, unter ber 2>oraufcfcung jebod), ba er bic
oou i()m fetbft bcfdjmorcucu C^rcnvcdjtc ber frone anerfeune uub
unangetaftet laffc.
Offenbar mar in biefer Antmort, bereu ^cotioc erft in bem
3ttfaminen^ange ber
fpter &u fd)itbernben gefdjidjttidjen ringe oer-
bcutlidjt merbeu fnnen, in
^Betreff
bei 0edjt#|)unfte3, um ben ber
gange firdjenftreit fid) retjet, oon leiten bei nigl nid)ts nad)-
gegeben. $Me pradje mar freilidj gemigt, aber ber ^tanbpunft
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 240.
74
tittcg Streite* (Sanier.
bcr alte. 9lBCe gerberungen, bic
urfyrngftdj gemalt unb tu bett
Statuten &on litareubou verbrieft arm, mrben tu betreiben
3Jcae gefpauut unb aufregt ermatten, wie bi3(jer; bie letzteren
^
rabe baburd> aut cutfdnebcnftcn all $u 3tcd)t beftetjenb oorau3efet3t,
baf
ntebt }emo()t fie fclbft
genannt aI3 iljr
Snfyaft aU bte Zumute
bor a(t()cra,cbrad)ten, geheiligten Otcd)te bcr breite bc$cid)net marb.
$crabc tu biefer (h'ffaruug u>ar aufgejagt, ba bc3 f;oma3 Dttf=
fcljr, menn fie erfolge; nur a(3 bte 5:f>itfad)C bcr 3(nerfcnnung bes-
jenigeu
9fcedji3pftanbe3 bcurtljeUt erben fonue, ben er
f cbft big
Dal)tn witfanguet; bcr nig aber
p
begrnben ober in-dtnefyr, toie
er
fid) ben (d)cin gab, bauernb
p
erhalten beftrebt war. Uebcr=
bieg tft jebe Sebntcfung bcr ird)e tu 9(brcbe geftetft ober bod) tgne-
rirt; bas 33nbntB mit aifcr griebrid) tu nur bebtugter 2eifc
zugegeben unb nur bte ^tg(id)feit be ^weifef an beut
ffttfyi beffet-
ben in (eiebter 2enbung ngebeutet.

'ctn SBort ift tu biefer
Uttterrcbuug beut Dccbucr entfallen, wctdje eine wirf(id)c Gonccf=
fteu enthielte.
Tenncd) tief} fid) ilbert angelegen fein, in feinem 23eridjtc bic
Steuerungen feinet ebieter af C^vroctfc bcr fird)ttd)
=
frommen
cfhtnung, wie ber bcmtfyigen rgcbeuljcit gegen ben a^eftofefren
tu^l barpfteEen. Uber fretct) burdj bic Irt, mtc er bie vrrteftc
Segnung anempfiehlt, oerrdtb er
fetbft
p
beuttidj, wie berocgftdj
in 3Bat)rt;cit bic Stimmung beffen fei, ber nur ne^ einmal uu=
oorfid)tig gereift
p
werben brauet, um in nrilbera ro gegen
bcnfelben legpbredjen. Dtebet er bod) oon-Ujm
fo
aB ob bag 28ort
ber
d&rift 3<efak3
XLII. 3
auf il)n anpwcnbcu fei. bittet er
bod) ben ^apft
,
ntdjt
p
fcl;r auf ba3 dUdjt
p
^od)zn. gebe
Wtafc
nafymc bcr Strenge, wie bte SSer^ngung bc3 3nl&bict^), bcr
(Srcommunicatiou fann unabfefybarc efafyren ber bie trd)c Gng=
letttb heraufbefduvren: bcr ^bfaft bc fonig unb un$$ttger 3(n=
berer, bic ^luefdjctbung Ser oate-rtubifeben &irdjc aus ber Obcbicnj
^tlcraubcr
tft bann unausbleiblich 38knn attd) ilbert felbft unb
wenige 2luerlefene mbiefem auerften galle treu bleiben,
fo
mrbc
c bod) an beneu nid)t
festen, feist bcr
SBerfaffer bebeutfam tyinp,
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. L 241

zelum illum sanetum
,
tpa
ad ulciscendam omnem injuriain laudabiliter igne divini Spiritus aeccusus
est, si placet, ad tempus tnfra
/ines modestiac cohibealis, ne vel interdicti
sententiani, vel ultimum illud praeeisionis elogium profewado ecclesias
universas subvcrti misere doleatis etc.
V
Stimmt fce$ ,ft enuv^ uub bcvcn SMtffung.
75
wehte ibre ^utcc vor bcm 23aal beulten; nid)t an bemjeuigeu, toefc
tfjer ctuS ber #anb bcS egeupapfte baS Saftium fr
ba (ShrgfH
(sintcrMtn) banfbar annehme
l
).
einrid) II.
formte bafr, bag ber (Smntf, ben biefer SBertc^i
feines (betreuen anf ben iafcft
machen mufjte, burdj Die 2timmuu=
gen in
beffen
Umgebung erftrfi merbe. (r fdjrieB felbft
2
)
nidjt
an ba3 berfjaupt ber Slird)c
,
foubern an ba ($arbtna(coftes
gium. Ter ^rief beftttgt ciuerjeit3 bie &id)tigreit ber (Sroffmuts
gen, Die bort ber ben Verlauf bei efprdjeS gemalt toorben;
anbererfeit^ &eugt er oou einem
@e(bftgef(e
uub ton einer ereilt*
r>cit , bie fiel) freilief) m&igt, aber bod) gerabe
fo
weit
fid) r-errt(),
qlU not^icj ift,
um ciufdute()tern u tonnen. @r ftagt ber ba3
9Kifjtrauen
U)rc3 Jperrn, ben er bod) te(mcl)r jur anfbarfeit
nnb Eingebung oerpf(id)tet I;abc ; er jrnt bcm [>oma<o Werfet,
ben er nidjt oerbrugt, ber aber bdj niebt mube werbe, feine 3(tfcr=
l)d)fte ^erfori u fcerbdjtigen uub
p
fd)md)cn. (5r befeuert, feine
rone
nnb atCeS wag i()r gugepre nur oon bem $errn bei im=
me(, oou feinem ftadjt^aber fyter auf <5rbeu ju Seljtt gu tragen
3
).
Tic Dlcd)te nnb Prrogativen be &mgtijnnt fteljen tfym
unwau=
be(bar feft
uub nur in emf$eit biefer uuoertekUefycn formen
t'auu er, fotftc irgeub etwa oon ibm verfemen fein, fief) beurteilen
(ffen,
Sebet Angriff bagegen auf riefe fetbft fauu nur aB 5Xttcn-
tat einer ^ater(anbsoerrt()erei, aB greoet gegen ben efatbteu bei
errn angefeuert
werben. Sftit feinem eben wirb er btefe $(ciuo=
bieu feiner ilrone fettleibigen
M.
SDie SDroljuug, weld)C in fofd)em feiertidjeu ^etbeuern
fid) au=
fnbigt, war
fr
bie mchtige fuiglidw gartet im (Sarbiua(ccl(c=
gium rerftnblict) genug. @ie
fnfte fofoit
bie cbaufenftrmung,
bie ben fonig bewegte. 3ic war c3, bie fie $u 2C(eranber berleitete
uub i()n, fo
ju jagen, bereu ^Birtlingen unmittelbarer unterteilte,
1) Gilb. Fol Epp. ed. Giles 1. L 242 Etiamsi plures e nobis ab obe-
dientia vestra persecutio separare non poterit, nou decrit tarnen, qui genu
curvet ante Baal et de manu idoli pallium Cantuariae non habito religio-
nis aut justitiae delectu suseipiat.
2)
Henrici liegis Ep. Gilb. Pol. Epp. ed. Giles vol. II. 281. Ep.
CCCCLXXXIV.
3)
Ibid. Universitati itaque vestrae eonstare volumus
,
quod quidquid
honoris, celsitudinis
,
potestatis habemns, regnum etiam et cetera

a
Domino et Creatore nostro nobis collata seimus et profitemur etc.
4) Ibid.

et nos, vitacomite, dignitatnm et consuetudinum regni nostri


deminutionem nullatcnus stistinebhnus etc.
>
76
af bic mgltd) gcmcfcn, mcnn ber grttenbe in einem btrecten
(Schreiben an bcnfclbcn feinen Stimmungen 5lusbrud verliehen.
o t>iel toarb
fafori
Har, ba bie Stunbe- gum entfdjtebenen
Vorgehen nod) niebt gekommen.
afj man
fid) in bcr 23curthcitnng
beg Moments? geirrt, ba menigfieuS mag jener au ben ugftUdjeu
^orfteftuugen entnommen laben, mit weldjen biejenigen ihn be*
ftrmt haben mgen, mc(d)c bie im aufflammenden 3orne fnrd)tbavc
ftatur bei nigg au3 jenem @d)retben herauScrfannt. SDa3, ma3
in 9Heranber Auftrage ilbert au^geftrodjen, \z%\ pr Ifafljrung
p
bringen, todre ein
agnife getoefen, mc(d)c3 ben 33unb bcr
Jctnbe ber trdje nuTC'thrd) an ^adjtftelnng erbo^pelt htte.
Unter bem tnbrnd biefer unb bntic^cr drrterngen, bnrd)
bie man einpfdjdjtern gefugt haben mtrb, fanb ber
$aft fid)
veranlat, lieber cinlenfeub, }ebe SBorfdjreiten gegen bie
Herfen
be Knigs fotboljl fcincrfctt3 aufpge&en , al
baffelSe
oon-eeiten
be3 ^oma
p
crljinbern,
3
n ber 5lbfid)t, btc in legtet Segteljuug
bn ihm immer gcmnfd)tc Einigung beiber, bie in biefem 9(ugcn=
blid nid)t geftiftet
roerben tonnte, mcnigfteuS
fr
bie 3ufunft nid)t
p
erfdjwercn, mahnte
er ben gldjtling, in Hefen gefhrlichen $dU
tauften nmfid)ttg nnb mit SSorbebadjt
p
Ijanbein; nitbtS bereilt,
vielmehr aftcS
p
tljun, n>a3 ot)ne ^ceintrc^tiguttg bcr grciljeit
bcr irct)c nnb feiner eigenen 3Mrbc gcfd)chcn tonne, bie uuft
bc3 fmttgi roteber
p
erlangen, ^n jebem galt fott h\> utm nad)=
ften Dftcrfeft
mit feinertei firdjlidjen Gcnfurcn gegen
ihn
oorgegaiu
gen roerben
1
).
9lber faum mar biefer 33efer)t ergangen,
fo
bermannte lieber
augcublidlidj ba3
effyl
bcr djam (3 mar nidjt ftarf genug,
ben gebnnbenen 9lrm roieber
p
cntfcffclu. Mein c fotfte bo
d)
ocr=
fyinbert toerben, ba'fe
ber', gegen ben man atfo verfgt, ein rcd)ttid)c3
Strafnrtl)cil iarin erfeune.
Vngft l)atte 3oI)anne oou Saltbnrt)
2
)
begehrt,
bafj
ber a:po=
ftolifdje
Stitt)( in unpjeibeutiger Steife ber ben (Gerichtstag bon
:Kortf)ampton fid) ndere nnb bic bean)>rnd)tc ultigfeit feiner Se=
fchtffc
auer fraft feigen mge. 9Ucranbcr mochte um
fo mehr fid)
1) Alex. Ep. in Th. Epp. od. Gilcs vol. II. 6. Ep. CCII Et usque ad
proxhimni pascha eundem regem sustineas, ita quod nihil in eum vel in
ejus terrain ipsius usque ad praesci iptnm stndeas exercere.
2) Th. Epp. ed. Lnp. Ep. I. 31

Joann. SareSb. Opp. ed. Giles tom. I.
107. Ep. CXXXVTIL
. eben 2. 36.
^ctfc^cubcitcn fcet (Suvic. ibcirftjt^i in t|t.em anbXn.
77
bap angeregt
fllen,
ein SGBort bei 23cfenntniffel
in biefer Tinges
legcufycit
p
fprecfyen, all
ein freie!)
bic (Sonfecfuencn erpnngenbel
aubctu Up unmglich marb. Hub biefel
^ctenutni marb abgc=
(et
1
J
mit atr ber (Sntfdjiebenfyett, mie er fie
bor
Eraxil feiner
BJtofjnalpen
nur
p
gern gegeben l)tte.
3
n ^ucm
^
nc Broetfet
and)
fr
bie Oeffcntlidjfeit beftimmteu odjrcibcu merben nidjt nur
bic runbjaie oou ber ,3ucom^cteu^ bei bantall berufenen ertdjtls
Ijofcl ber ben C5r^bifd)of
p
richten, meiere biefer ciuft fclbft
&efs
fochten; bie 5Xnfid)tcn
,
ba atleg bal, mal in feinem 2kfit$, nid)t
ein eljnlgut ber breite, Dimzfyx
ein oou allen Se t) ngv> e r
t)
( t n
i f
f c
u
unabhngige* ftrdjettgut fei,
auerfauut, fonbem auf runb bei
nod) beftimmteren UrtbciB, ba &l)omal auer biefem mit bem
(Srjfttft
berfommenen fclbftubigeu tireljettgut fonftige
berocglicbc
ier berbauet ntcfyt bcfiiic, mtrb bal dizdjt bei gattgett 2krfat)=
renl beftntten
2
).
$lber faum mar biefer @prud) gefat, in meinem bie ganje
AUe ber l)ierard)ifd)cn %$wn
cutminirt,
melcfte in &l)omal
Werfet bic Sftotfoe bei anbetnl gemefen, nub fomit biefel felbft
beftatigt nub
genehmigt, all 2llcranbcr um fo eifriger bemht
mar, oon ben
auf
betbeu eilen in jenem Briefe bei 6nigl,
mie in beut feinigen fo
feicrlid) betonten gnftanpi nun mieber
fcottig abfefycnb, burd) (Sntgegenfommen nub 3lnerfenuung
p
bc=
ruhigen.
Gilbert oon Sonbon burfte nidjt langer eb,uc ituubc barber
bleiben, meiere Slufnalpe fein icridjt bei bem Snljaber bei a^ofto=
Uferen tufytl gefuubcn. Hub berbiel , mal ungteid) mistiger
mar, ber Einflu, ben biefer in feinem inne
p
ftimmcnbc uft=
ling auf ben tnig aulpfccn bie TO$ltc|Mt, nnb, mie man ba
inall nod)
Hffen
fouutc, ben Sittcu Ijatte, mute erhalten;
nid^t
burd) ein bic Gm^fiublid)fcit oerratljcubel ttEfjmeigen gcfdjmdjt
merben- atte man ben (h^bifdjof burd) 3lnerfennung bei Dledjtl=
punfrl begtigt:
fo
mar ber $tfnig burd) Ubert gltet!) gerabe tu
Dttffidjt
auf
bal oerfyaltuimtg ute, mal ber tfyn berichtet
1) Th. Epp. vol. II. 7. Ep. CCIII.
2) Ibid. sententiam ab episcopis et baronibus Angdiae
,
quoniam ad
primam regis citationem tui copiam non fecisti, adversuste praesumptuose
prolatam, in qua tibi jam dicti episcopi et barones orrinia mobilia tua
contra juris forma
m,
quam contra ecclesiasticam consuetudinem abjudi-
carunt, praesertim quum nulla mobilia praeterquam de bonis ecclesiae
tuae liabueris, irritam penitus esse censenuis etc.
78
Drittel 8u$. %mdk% (Sagtet.
iDorbcn
,
mcimefyr burd) ben ($rn>ei be Vertrauens u gcuuuucu
aB burd) 3D^tttduen u frnfeu.
Unter beut 22.
tuguft
1 165 baufte ber
^apft
1
)
bem SBifdjof
fr
ben Sttenft, foetdjen er burd) bag dou t^m eingefanbte Dicfcrat
getetftei, uc bafr, ba er o feinem >crrn bic eoction Ijabc
rhmen f'uncn, tx>eld)c er in
f
einem erften Sdjretben ntcl)t
f
otrol>C
ttoraugcfe(3t alg> geftttf$t Ijabe. Dljne.au ber breite biefer 9iad)=
rtet)t u petfeln ,
eiehnebr mit ber aitbrd(id)eu 5lnbcutung
,
bafi
er bcrfelbcn tauben fd)enfc
,
bringt er nid)t3bcftomcnta,er batauf,
ba ilbcrt fortfahre,
in emeinfdjaft mit bem
33tfd)of oon ere=
forb unb ber faiferin 9ftatl)ilbe bic Gelegenheit jn benutzen, fein
^cidjifinb
fr
bie laljrung ber
Qfyri
unb bic >clutna, ber irdjc,
fr
bie $erfl).nung u ftimmen. eiuerfeitl ^erfprtd)t bagegen ber
23riefftellcr, ben in fetner breite erftarfenben ol)n mit ber gangen
3rtd)feit ber terd)en Siebe gn umfffen, auf
bic rmeitcrun^
tt>ie auf bic frljattung feiner $5tttg$madji bebad)t
p
fein.
3$
c *
i()m bod) ungleich lieber, mic er
fat, fo
fange als moglidj ben c=
bauten
p
verfolgen, ielmeljt burd) Sanftmut!) unb ebulb il)n 31t
feejkgen, all irgenb mic il)in bcfd)mer(id) ju fallen.
5X5er frcilid) ba3 $crfoIauua$fr/fteiu
,
mltyz in nglanb fid)
unauggefett erhalten Ijatte, mar nid)t geeignet, ben alfo $etl)eueru=
ben in biefem Vorfalle ju beftrfen. SSBd^rcnb er
fel&ft
in einem
otberge^enben mcland)otifd)en Slugenblict ade
Hoffnung auf
erfieUung ber 95evfo^nung jmif^en
bem Zottige unb bem @rj=
fcifdjof in ud)ftei*3eit aufgegeben

bem Sefeterett ein anbercS %mt


in ber
ftan&fifdjen
SaribeMrdje 31t etfefjaffen, fdjien xljm brtngcnb
)lott)
2
)

: mrben bic ftrengen ^canabmen, mc(d)c balb nact) fei=


ner (Snttteidjung &erl)ugt morbcu, fortmhreub gut* 9lu3furung
^cBrad)t ober burd) neue Drbcnuan^cu crfdja'tft. 3ol)antte3 reu
@atiburi) mufete
3
)
burd) ben 23otcn, ben er an ben iifcljcf on
^ajenr gefepefi, erfahren, bafj feine unb feinet 23rubcv3 (Sinfuuftc
fngft
ber tftrdje ron fionbon unb aubern ircfycn juertljeilt feien.
Sie Otemonftraticneu bagegen bei mehreren 23ifcpfen
blieben cut=
meber unbeantwortet ober mrben, mic oon bem 23ifdjof
reu $l)U
djefter mit ber tflarung
alnicmiefeu, man fnue nid)ts tfyun, ba
1) Th. Cantuar. Epp. ed. Gilcs vol. II. 99. Ep. CCLXXXIII. Mun.si
XXI. S77. Ep. XII.
2) Alex. Ep. ad Ludovicura Regem Mansi XXI. 1008, %
3) Joaun. Sresb. Opp. vol. I. 200. Ep. CXL.
ivovtbauev bct etfalguagcn in ngtanb.
79
man nid)t mcfyr im
8kftfc
ber nabe be3 $mgS fei ; Fulbert allein
fyabe altcX^cmatt.
v
\n
$t\rmfy$
e$enti>art burftc
(ngft
bei Staute bee Xf)oma
Werfet iit cb t mebr genannt erben
1
),
wollte man jid) bon beffen
anfbranfenbem niebt ba3 Sdjlimmfte erfeben. Tcm 9fa=
gier 2Baftber fyatte er ba Uge! abnehmen (ffen, meit er einen
8oeu niebt fcftcjcfyaltcn , ber &on jenem einen
rief berbrad)t.
Ter ^orfteber be 2trmenljaufe3 in (ianterbnro erjagte bot feiner
nfnnft
in ber ^ormanbie, ber
ifcfyof
bon Vonren babe aEeg
elb, metdjes bie oon ibm erhobenen (Stnfttttfte ber evilirten @kxi-
tev eingetragen, bem Sdjakfammergmdjt au^bejaMt
2
).
Oftebare
be aci, ber rfrferidjter, ging in feinen SSergetoaltigungen
fo
weit,
bajj
fie fetbft bem bod) in ber $e.rftrfgung nnermblidjen Knige &u
arg uutveen
3
).
Ibatfad)cn genua,
,
meldje bie neben^crlaufenben agen e=
rd)te eon ?5rieb'cngecrl)anbhuuien
4
) ,
tre(cl)C eon mehreren Seiten
eingeleitet fein follteu, ober ooCb bie erwarteten Erfolge bergeu=
genb nnberlegtett. Sjon mollte man gebort fyabtn, ber neue $.utg
(feit 1165) SiUjetm sott d)0tttanb
5
)
I)abe bei ctnrid) II. in
biefer ?(bfid)t Stritte gtt^an, Binbenbe Snfagen feien tyoxt )m
augenurft, mabrenb bodj gtetd^eitig befannt loarb, ba& es necb
nid)t einmal
p
bem beabfidjtigten ^5efuebe bei bem
englifdjen Dfe
gefymmen. Rubere muten 31t berichten,
bafe
^(jitipp,
raf Don
glaubcrn, metdjer atferbina, jenen Ooffcftcn beia,cmol)ut, toeldje ber
beutfdjen efanbtfdjaft 31t (gljren 311 Kotten (im tpril Hi>5J Statt
gehabt
6
),
auf SSerantaffung ber aiferin 2ftatf)ttbe unb ber Knigin
reeonci(tatorifd>e Slane ocrfoLie.
3^
auuc
^
SaliiSburt) (;at be*
reite geprt, bag iu
biefer xHbiKbt efanbte an beri 3nig abgegan*
gen unb nneber gurcf gefommen
7
).
5(ber lyfyrcub biefe 9cad)rid)tcn Bunt fid) freisten, blieben bie
t()atfd)d)cn 3crh)rfniffe ungenbert. SDie vob>c toturgenjalt ber
1)
Nicolai Eotkoin. Ep. Th. Cantuar. Epp. ed. Giles vol. II. 185. Ep.
CCCXLIV. Cf. ibid. vol. 11.259. Ep.CCCLXX.VII.

crgl. 93b. 1. 471
fehle.
2) Ibid. vol. II. 185.
3)
Ibid. 259.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 201. Ep. CXL.
5)
Ibid. Eobert. de Monte ad a. 1105. Pertz VIII. 515 Malcolmus
Rex Scotiae
obiit. Suecedit ei frater ejus Wilelmus.

Ad a. 110(3.
Illuc venemnt ad eum Rex Scotiae Wilelmus etc.
6) Robert, de Monte 1. 1.
7) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 201.
so
drittes -Bild). 3eke| (5apiteL
lUKfbv, burdj leibenfdjaftltc^en
^afi
in ^Bewegung
gefefei.
fattc
(angft
ade ftedjtorbnungeu burd)hrod)cu. cinrtdj
fcCbft
mute von
Bannern feiner Partei f
i cf> fagen laffcn
,
ba^
biefe tgli<$e xBcrfo[=
gMtg felbft berer, bie feinef
aubeven $erfcred)cns
berfhrt
werben
tonnten als bc 3d)ttffals, mit bem
(Sh$&if($of
ber&anbt ober in
feinen icnftcn ju fein,
ber ftttftdjcn SSvbc bc nigtfyum md)t
eutfpredumb
fei
1
).
S>ennodj erhielten fid) biefc Sfi&griffe in bemfetheu Sfafje, in
mc(d)cm ba3 Qkvfaljreu ber Gurie gegen tf>it
fo
ftoajtfenb gemefen,
nue doii uu3 gefdjitbeti Ift
ort ^onfeqnengetr, fyier mioerfprueh;
oe aubc(n. aum hatte tljoma in beu brei einember folgen=
beu Briefen ben ^ampf mit bem Rntge lieber aufgenommen
, fo
warb er oon beut ^apfte fam^funfljtg gemacht, aum hatte biefer
felBft
einen 2(uffduiutng genommen, in meinem et ftd) utm $off$ug
bev fyrtcftcn
fird)d)en enfuren au$ufehier
;
en fdjteu, al er an ber
rdf^altilofen D^ofitto.n )eintidj3 nrieber erlahmte. SSSa^renb er
cinerjett ba3 Dt-cd)t be (hi(irten tu bem ^roceffe, beu bie Karotte
gegen ihn eingeleitet, feierltdj anerfaunt unb
beffen fdjterfprudj
fr
und unb nid)tig erflrt, alie er gleidjmol fid) nid)t bayt oer=
ftcl)cn funcn, ein mottoirtc rrafoerfal)rcn an^uorbucn.
3n ber
%tyoA
biefe ftd) brangenben ^iberfyrdje, je lnger fic
ertragen maren, befto mcfyr muten fic
0
Dieiyuittctu werben, ir=
genb toeldje ^ntfc^eibuug
p
gehen.
1) Th. Epp. ed. Lup. lib. L ep. 68. Gilb. Fol. Epp. II. G.
ritte <<untcL
$(m 30. <Setem&cr
1163'J
fyattc Slteranbet feinen (Sinpg iu
@en3 an bet ?)onne (in bem heutigen SBurguub) gehalten, citbem
big ni beut Sftontente, nvo er feine ^tdreife vorbereitet, fyat er, we-
nige age abgeregnet, oljnc Unier&fecfyung bier SRcftbeng gehalten
2
).
(5$ tore eine ^rrung bet
efdjidjtf$ret&ung > wollten nrir oerfu=
d)cn, bie -ftotioe
p
ermitteln, bie tn bei ber nnbcfcrdntten grei=
()cit, in ber er
fiel) entfdjeiben fennte, jur Saijt a,erabe biefer tabt
bcjnmmt l)aben. )cr an^brddjen Angabe, bie 33criU)mtt)eit biefe3
^tetre^olitanfi^eg, bie -Jrudjtbarfcit bc3 >obcn, bie gnftige nnb
fr
ben
gefdjftlfjen SSerfeljr kfenber geeignete Sage fyabc bc=
fonber angezogen
3
),
lat ftdj nidjt nuberft>te$en j
aber ftc f'ann
and) nidjt gengen, um einen (Sntfdjlufi ju erftren, ber efcenfo-
roofyl bnreb bie etgentljmttdjc Neigung, nue burd) nidjt $u crinef-
fenbe riudgungen ber ireljenpotif
p
3tanbe gekommen.
gnbeffen
je
fef$after ^(eranber in biefen ^a|ren ift, nm
fo
rhrige* ift er in ber orrefponben^. am c* bodj barauf an, oon
bicfein bnrd) bie agengefdjttfjte ber irdje nid)t gezeitigten Orte
ang bag [Regiment im rntifdjen innc nt ben, bie bnrd) ba
'6d)i3ma geseilten Territorien ber allgemeinen trdje nt ber=
flauen. 3Ierbfng3 btefe Ucbcrfidjt marb erleichtert bnrd) bie 33c=
fnd)e, bie er Ijiet empfing, bnrd) bie utbigungen, bie tren efinnte
barpiringen nid)t unterliegen
4
)
^ber bergtetdjen reichte
niebt
au3 nun
(Srfafce beffen,
wa bie (Surie bamaB entbehrte.

Ter
ppftdje
>of glnzte nidjt in ber Sradjt, mte fie gtorbnete
ftnbe ermglichten: mir I)aben ber 2ftittljeungen genug, bie oieU
1) Annal. S.- Columbae Sen. Pertz I. 108. 33b. I. . 293.
2)
Jaffe, Reg. Pontif. Roman,
p.
605

703.
3)
Vita Alex. Muratori III. 1. 455.
4) inselnc pUe cv^ihlcu tont im weiteren Verlauf biefer efidjte.
cfd)id)te Uejranber* III. . U.
6
S2
2>rte'3 &u#. rtftcS Gctpttel.
mcfyr
fr
bic pecmtictrett Sebrang'niffe
1
)
jcugcn, fcon bcncn ba=
mal$ 9Ucranbcv unb bie (Semicjeft gebrht wrben. Unb bod) fam
c3 barauf au, burd) bie ^etpfftdjituttgen, bic au bcr itfta^tne
jener clbfpenben crtoadjfcn muten, burd) bie
3ua^ftnbniffe uub
ef&ftigfeitett, bic ben Rntgen
oon (Snglanb uub granrmdj cr=
Weifen je lnger je mef)t unettneibftd} warb, bic elbftubtcjfcit bc3
9cegtment3 nid)t gcaig erbrdeu &u raffen.
gretd) in fird)Uc()=:potittfd)cr infid)t war ba3 Q$et#&tttti
p
ubfcng
VII. ba3 fdjctnbar einfachere. W>zx

fclbft wenn totr
Ijicr abfel)cn ijon
beffeu
burd) bic poTirifdje tfcrfudjt gegen em-
rid) II.
octfd)rftcr ^artcifteltuua, tu bcr euglifdjen fttrdjenfeljbc

biefetn Jeteft erregbaren, in feinen Stimmungen wanbetbaren %m*


fteu nad) ebfyr banfbarc ^nerfennung &u glten unb bod) bcr
Vapftlid)cit Sluctorttclt nichts %ti ergefcen, bal war wafyrlid) nid)t
bie geTtngfte ^lufgabc, bic
(fen oerfud)t werben mute.
3m emgen finb bcr :pcrfud)cn ^Berhrungen betber nid)t
tuclc. SSfjrcnb bcr ganzen &it feine! 2tufent(Talte3 in granfreid)
ift c,
fo
weit urtuubd) naebgewiefeu werben rann, %u einer $U
5
fammenfunft nur bretmat gefommen
2
);
oon bem MgenMwf an, wo
bcr (Srftcrc feinen Sofynfi|
in Scn genommen bi3
p
feinem 5lb=
fd)icbbcfud)c furg bot feiner Otdrcifc l)at er feinen tcntgUdjcn
aftfreuub faum einmal gefetjen. greitid) 2lteranber beftagt c3
:3
),
bafj ba3 Icbenbigc Sort fo oft burd) ba fd)rift(id)c erfe^t werben
mffe
: fcl)u(id) wufd)t er , cs> mge ifym bic 3ftgttdjfett gegeben
werben, mit Subwig ^crfnd) 31t ocrfyanbcln. 3U)cr bic ufigs
feit jener 3ufd)riftcn t)at er bod) pt einem Gommunicattonsmittcl
gu mad)cu oerftauben, mcld)C bic Utta^lfyttgigMt weniger
gef4|r*
bete uub bod) eben
fo
wirffam war, at ber :perfndjc Umgang
fclbft.
1) $)tc etoeife unten in bcr CSCjavactcviftif 6er Stellung bc (Srjbt[dn>f
eiurid) ojj 8t$eint&
2) ,Hucvft Jlt
2auino|un beu 19, ?tguft 1162, Vita Alex. Muratori III.
1.452. Historia Vizeliaz. D'Achery, Spicilcg-. II. 530; fcbaitlt gU ^3ari3, U>0 er
upJBt G.
Februar 11G3 big sunt 29. Wpxil Verweilte, Jaffe N. 7253

N. 7277;
cnbltdj ucbcrutu ju 5ari ben 10. 2(prit 1105, Jaffe N. 7457. (*iu beabftd^
tigteg (AcUoqutitnt titmOjnt in Alex. Ep. ad Henric. Ehem. Martcne et Du-
rand
,
Ampi. Colleet. II. 676. Ep. XXVI. batirt fcom 5. September 1163 Fra-
ternitt! Tuae cognitum esse volumus quod
!

cum Rege fratre Tuo
in proximo colloquium nos liabituros crediinus.
3) Mansi XXI. 1024. 008; &etgt Ep. LXXIV.
p.
1017, bic pOTl ber &c\\y-
falt 'uubc gie^t, bereu
fiefj
bcr $apji tu biefem bittet) bic (iorrefpouben^, nuc
burd) bie
fyuftgcu Reifen thn Scubboteu aufredet ertutltencn ^ettetu- beffetfigte.
ay uiib &er$aUcu 9(fcranbcvg in (2cu~.
83
erabc biefer lebhafte revcfdjcmocdjfcl mar cy, bor, unter-
ftfct
bnrdj bie miiMicbeu
$orftettungen
ber enbboten
1
)
ober je*
nev einflureichen ittel3erfoncn
,
metche bemnchft unfere Xav-
ftettung &u bezeichnen haben toirb, bie 2lufhrung
ber %n= unb
Auftrage meUeicbt vafc^cr ermglichte unb bie SSerlcgen^eiteti erfparte,
meiere eine mnblich erteilte afcfchlgliche Slntmort htte bereiten
mifen. 3ltterbing3 ber
riefe tey ^papftc^ an ben ontg finb
uu=
gleich mehr al3 ber bev onig3
?
J
an ben
^papft. 2lber bie meifteu
jener erftereu beranlaffen auch nicht fomohl
eine fd)riftttd)C (r=
mibernng a(y cht thatfa'djlichc $anbeln, unb nur glauben nicht
ju irren, menn nur oermuthen, ei fei eilt SSerluft menigfteu ber
^ttmortfehreiben uid)t u betragen, ba bergteicfyett ^aufig genug
gar nicht abgefat mrben. SDurd) 8ubtoig
thatfchliche
^erbaU
ten mrben fie erfe|t.
Unb Slleranber, ba er meift ber Suchenbe unb Sittenbe
ift,
^at nicht unterlaffen , beut kniglichen djufeljerrn, fei ey
fr
bie
emctfjrungcn feiner
nfchc
ober um biefelben ju erleichtern, feine
>anfbarMt 31t bezeugen. 3a bcrfrijmuglid) ift ba3 Soft, ba3 er
il)m &it foenben nicht
mbe roirb. c^tebt
auf
Grben feinen gr=
fteu
3
),
fo
urtheilt er, welcher in ber bermaligen t ber
efahr,
in bem Sfiafte, rote Submig, bie (Erhebung unb grberung ber Kirche
fidj angelegen fein licj^c.
9cd)ft bem ewigen o-tt
befeuut er 9cic=
maubem
mehr u erbanfen al ifym
4
). Sitten Nachfolgern <E>t. ^>e=
tcr foCC e unoer$e|tich fein, ba er oon Anfang
be 8d)ima
an tote eine uube^iuinibare Gatter jum
chufee 3frael3 bageftan=
ben
5
);
bajj er bay Dccefyt unb bic greifycit bey apoftolifdjcn-*3tuhl3
mit einer Eingebung, al hanble es
1
fid) um feine eigene Angeles
genheit, verfochten
6
).
S)a 3Jufterbitb bcS
mhrhaft fatholifchen,
bey Sitterehriftliehften" nigS ift fein Scben
7
);
er fclbft ber befon=
bery geliebte 3ebu bc attgemeinen $ater3 ber <5f;vtftcnf)cit.
1) Mansi XXI. 988. 1009. Ep. LXXIII. 1017. Ep. LXXXV.
2) Volumen Literarum Ludovici Bouquet XVI. 1.
3) Mansi XXI. 983. 986. Ep. XXXIV. 990
==
Bouquet XV. 950 cui
etiam post Deum adscribimus
,
quidquid ecclesiae ac*nobis prosperitatis
et honoris accidit.
4)
Ibid. 1009. Ep. LXXIV. 101G. Ep. LXXXIV.
5)
Ibid. 988. Ep. XXXVI. 989. Ep. XXXVII.
) Ibid. 1005. Ep. LXV.

Martene et Durand, Ampi. Colleet. II. 935
Inter alia pietatis opera hoc est, quod ad cumulum et terrenae laudis
gloriam pervenit, quod ecclesiasticam libertatem prae ceteris regibus
uges' etc.
'
7) Ibid. 1007. Ep. EXX. 1008. Ep. LXXI. 1005. Ep. LXV.
6*
84
drittes 23ud). )ntte Gctpitct.
)er 23riefftettcr bezeugt c3
offen
'),
ba e fein runbfais fei,
biefem
3oI;ttf)citcr mgtid)ft in allem ju Sitten
p
fein; er erin=
nett fiel) felbft batatt, ba er cinft p^ariS mnbtid) gelobt
2
),
nijti
iu
il)itn ober r-cranlaffcu, ma3 ber $cajeftt fetner rone junri*
ber mre. Hub bereite am Sonntage tare
(3. ?0tr^) be3 3aljrc
1163 tjattc er ben Wl auu, meldjev OnftCtttcj nnb nncr u glci=
djer 3eit ^ar
/
l)d)ftc ^tu^cidjnuug ^terfannt, mctdjc ber v=
mifd)e Stuft

nur mtffcn nidjjt


,
feit meldjcr 3cit
~
ben frftlidjcn
bcfonber3 treuen Sfyucu ber 'ird)e ju oerteitjeu gewohnt ift. @3
mar bic golbeue O^ofe, bic suglcici) mit einem au3fl)rtid)cn 23cglcit;
fdjrciben, mcld)c3 btc $3cbcntuug bicfc &tcineb3 in fyietcnb aIXeo=
ri[d)er Steife beutet, i()m in $ctri3 cingefyctttbtcjt mar
3
).
3n ber l)at, btc fld)tigc Curie tjattc gar $ictc bem Knige
p
oerbauten. Scfcntlid) burd) feine ^Jtunificcnj mnrbc fic ert)al=
tcn
4
).
SBirb gteid) uufere (h'sfylung fofort
bic 23cmcife bringen,
bafe
biefetbc fid)
aubermeite ^lf^quettcn erffnet:
btc fyauptfdjlidjc
Saft fyatte bod) ber Set5tcrmhutc $u tragen. :>ttd)t3beftomeniger mirb
bereu au^t burd) jebe biefer Crmcifungcu ber fuiglid)en grcigc=
bigfeit ba
t
^u ermutigt, feine bitten in'Sadjen bcr&ircf)e oon Weitem
auuf:pred)cu. 23alb ift c3 ein Softer, mctd)c3 feiner Obljitt iui=
terftet
5
),
balb eine gciftlid)e Stelle, bereu $crt;ltniffc burd) il)n
georbnet merbcu folteu
0
);
balb finb c einzelne ^erfoucn, btc ber
(*mpfel)lung mcrtl) erachtet finb, fei c ein piger
7
),
ber nad) 3cru=
falem reifen mchte, fei c3 ein efaugener, ber burd) biefe grfipracrjc
jU befreien ift
8
);
balb ift e3 bie Wladjt ber $rone, btc pm iDicuft
1) Martene et Durand IL G83. Ep. XXXVII. Mansi XXI. 1002. Ep.LIX.
1000. Ep. LXVII. 1014. Ep. LXXXIL
2)
Ibid. 1014. Ep. LXXXIL
3)
Histria Vizeliaz. D'Achery, Spicileg. IL 540. Jaffe' N. 7259. Mansi
XXI. 1031.
4) Mansi XXI. 988. Ep. XXXVI. 1015. Ep. LXXXIIL Cf. Gualter Ma-
pes
,
De nugis curialium 212. Dist. V. cap. V Successit ei Lndovicus filius
ejus, christianissimus et mansuetissimus

indubitanter in Domino
confidens, qui numquam dercliquit sperantem in se. Quae vidi vcl scio,
loquor. Cum egsfetJiomo tantae benignitatis et tarn simplicis magnitudinis
et affabilem se cuique praeberet pauperi etc. Ep. P. et G. Romanoruin
Consulum Du Chesne IV. 716. Ep. CCCCXX Veniens ad Urbem carissi-
mus consanguineus noster N. sanetae Romanae Ecclesiae subdiaconus
cum literis Domini papae, qua gloria, qua devotione DominumPapam sus-
ceperitis et quotidie honoretis amplissime elero et populo siguifioavit.
5; Mansi XXI. 1000. Ep. LYL 1006. Lp. LXVII.
0) . 9lnmf. 5.
7) Mansi XXI. 990.
8) Ibid. 1011. Ep. LXXVI.
Sage uue Jakuten \Hlaaubcv* in Seng
85
ber inbe aufgerufen urb, um bcabfid)tt^tc ober bereite evtaffene
SBerfgungett &ur $u3fijrung &u bringen
1
).
gtctd) aueb ubtotg ift zi
t
bor jugleidj
mit ber
cwdfyrung
bor cfdttigMten femerfeitS SBnfdjc orjutragefr fyat; oor allem
b,c|
?m>ftel
geiftlidjen dUth, feine ^efeble $u erbitten, fd)mt er
fid)
nicht. >m\1)(ieb ferupuly, tme er ift, unterteilt er fiel) in aller
^nttlicbt'eit beu ^orfebrifteu-, toelcfye ber Cbevlurt ber bic @tn=
rtc^tung be3 Ijdulidjen Sebent ba3 Zeremoniell ber Heiligung er=
tljeilt. Avalen mic SBebctifen, tote fte ba3 benlfamrbtge
(Schreiben
2
)
crlcbtgt, toel$e bic Drbnuna, ber
Jaftcu regelt, mgen aud)
fouft
erbeben fein. DfteguTattoe biefer xHrt faten fr ba3 Veben eiltet
errfeber3, ber bic @cruel in foleben ringen liebte, tocit e3
fo
bequem roar, in berajeiebcu ?(nfpruc[) auf SSerbienft fieb ju ermer=
beu. Uno 3lleranber beeilte fid) um
fo
meljr bic gennuifdjtc %LnU
mert $u erteilen, ba ba elegeuljeii gab, fict) a!3 eMctenbcn ge^
berbeu 511 fenneu. 28ar bas gleiclj in georbnejeu
,3
u f^ubcn ber
AMerarcbic ein ^embnliebe^ , ber gludjtting in en, ber tdglidj
ba3 brefeube ^erbltntf^ ber Slbfydttgigfe empfanb, mute fid) in
fekbeu Momenten in aufterorbenilidjer 2Beife er(eid)tert
fllen.
Unter beu Dielen bitten ein ort ber Sfta^nutig , nuter beu ftetv
fid)
bruejenbeu Gkfudjcn einen 33efe()l ergeben (ffen ju fnneu,
mute al| ein befonberer cnujj empfunbeu werben. 9Jtod)tc er im=
merbin bog djmerglidje feiner Sage rerbedenb, eben ba3, )\\\> in
2Sal)rljett-etne ^upplif toar, in milbernben Lebensarten erl)ffen;
moebte er beu Tauf in ba3 Sorf einer ufcerftytodnglidjen olvprcU
fung,
ba3 ^einlicbe eine! neuen ^ccjeljrcu in bal ^cfcnntnt bc
Vertrauen! fletben: ber on ber Briefe oerrtlj bod) bic natfte
Ibatfd)lid)feit.

SQBarb erleid) ba3 flchtige pontifteat burcl) bcr=
a,tcid)en reale S&ortfyeile am geben erhalten,
fo ift binb offenbar/
ba e| auf runb biefer jene3 freie nicht
gefhrt, ju toeldjem e3
fid) in Greift feiner fyterardjifcfyen 5(ufprct)e berufen glaubte.
Um
fo
unabtoetedjer roirb bic $fltct)t uuferer efd}idjtfd)rei=
bung, btttd) eine in oa
inline geljenbe S^aracterifti! ber
fon-
ft
i g e n ^uubc^gcuofjcufcljaft ba 43ilb biefer Cbebieu^ ut oeroolU
ftdnbigen.
1 ) Mansi XX. 997. 1004. Ep. LVII. LVIII.
2) Mansi XXI. 909. Ep. LXIII.
86
tttteg 23ucfj. rittcg lautet.
3u beut ^ni^veid) gvauf'rctd) getreu jene cjrofjen
s
Dnct)scon=
(^reejatbuen, iv>c(c(;c ^l(e,ranbev foletd) nad) bei* S&aljl al ben cid)=
teu $a:pTt
gefeiert , bic Iraker nnb rt)alter biefer fivepefyeu
fyfityatfyien
geblieben.
SDcr Orbeu r>on (Siteait?, ber an bem (Sonett u $cit>tct fid)
lebt ktfyetftftt
2
),
(>atie bitvdj feinen Oberen ben fldjticn Jiirc()en-
frften
bei feiner 2lfm>efem>eit in $ari| 0i$xit
1 1
63)
bca,rfet
3
).
Der fel)n(id)c 28unfd), ber biefe enoffenfcfyaft bewerte, ben <jro=
gen 98&f bc od)tcrt"loftcr3 Glainninr, beffen ivbifcl;cg c&cn bc=
reif! sott bem 2?3unbcrglaujc ber eiligen ucrflrt toar, btefem
Inmmlifcben (SIjotc
pftefc'Ut
nt feigen, bamaB Don gaftrab ans>g,c=
pprodjen, folltc erft fyciter erfllt werben, ilbert, ber fd)on
I I 63 bem
(*rfta,enanntcn fnecebirte, at in ben fcd)3 ^aljvctt feine! ycc^iincut^
bie allgemeine ^eitnafjne,
mcld)c ber Drbcn ber ptejcrcjcmcinbc
im )icnfte be! apofiofdjen 6tut)le! erliefen, butd) bie cta,entljm=
djen efitfle
ejefteirft, roddjc ba3 lanb3mnnifc()C gntereffe
4
)
er=
irxdt. 9Ud)t ofync
bebentenbe miffcnfcljaftlidjc ^eianntjen, oon bc=
fonberer ^iett geejen ben l;eicjcn^3ern[)arb erfllt, T;at er aftcrbinS
einen feiner iDinjjC ber 35o(Ienbnng feinet titerarifdjen 9lftd)=
laffe!
cjenbmct, bcrbte3 in eigenen croorbrina,nn$en
fid) r>cr=
fnd)t
5
J;
aber mitten in ben 33efd)fti^nit(]en biefe3 t'16fter(id)en
6titllcben3 fidj bod) ein mannet erg
fr
bie in ber bamali^ciKfrtfiy
fdjnxr geprfte "tidjc beroafyrt. gr fiep
Ijanbcln
ift
tljm nie--
mal3 fd)wcr ftetoorben.
2cnn ajeid) ba3 Softer ^onticpU) bic befonbere ^efjaufuna,
mar, welche biefc 23rbcrfcr;aft bemjeniojen jur SSetfgung aufteilt,
mctcl)er ben fircfyttd) cfinnten ber bamacn t al3 ber Dampfer
fr
bic gmfyeit ber $ird)C @otte galt,
fo
mar baffclbe bod) mir
at3 lieb be!
greften
Drbcn3, bem c3 nt^eprte,
tfytift;
in 2a()r-
I)cit bnrd) bic r>on (Jitcau): ana,cljcnbcn trmnnaat bc3 a!fe=
tifd)cn emetn^eiftc bemeat Unb menn ber ^aipft jenen 9Jtbn=
d)cn feinen befonberen CDanf
fr ifyrc 9JiiU)en antriebt: fo jottt
er barin mir bic allgemeine 2lncrf'cnnmu], me(d)c biefe ittcjebuttcj
fr
bie ad)c ber rmifd)en ftirdjc afcjtoang. ^ener nmfaffenbc
1) SScrgr. m.
I. 6. 103.
2)
Manrique , Ann. Ord. Cisterc. I. 330.
3) Gallia Christ. IV. 087.
4) Ibid.
5)
Manrique, Ann. Ord. Cisterc. II. 420. Stuci Hefe OHlbcvt bei Bouquet
XVI. 138. 130.
5onfUo,e 3uiU>e m hex Dbcbienj viic.r. Tic Qijicrcienfer.
S7
Drbcu mit feinen $al)lrcid)cu >cvbcro,eu ber }Ufcfe, in ber lies
berung ber ocrfaffuua^mjjicjen i>crl)ltuiffc, in feiner Verfettung
mit bem
fran$fLfdjen
(i'piycopatc
n>*tb bev (Sanol, burd) ben bie
von bem ftutterflofter angeregten Sympathien ber weite Zunte
bev frau^lfd)enl\mbcftrd)c fiel) oerbreitetcu. Um
fo
kreitmliejer
.mar man in Seit, biefeS gcljcmjjooUc Oc\bcrmcr, meiere ba
etrtebe ber ebanfen unb (Befhle fo
Bieter &u 6en>cgen oeawodjte,
in feiner SSebeutuncj
5
fd)t3cu.' %m offenfriubiajtcu vielleicht glaubte
man bie ttyuu
$u
rnnen burd) erneuerte eneJ&migung unb ^eilig*
Gattung ber cigeutljmlidjen Privilegien, in bereu
ennfc bie (ifter*
ctenfer fiel) nur tooljl fgten
1
).
OTerbing waren audj fic, otnool)! cvft Jungen >atum3
,
bod)
fdnnt
fcr unb ba von jener fittlidjen SBerber&riifj angeftetft, in >oel=
cl)cr nur
jene gttdje efdjitf fidj oottgielj.t, bal bie ttU^e Un=
ma()rl)cit bc3 cjefammten l0feti3mu3 oerfdjulbet xHncl) in btefem
ber Heiligung
au3brdd) fiel) nnbmeuben Greife cjab c bereit,
meld)e jener fiiuftlicrjcn tteoerfyannung bc*
egenfa|efi von 3eift
unb Materie af Opfer gefallen
2
);
aber and) folchc, bei beneu ba3
ihiMcmanb bei ftloftcrbrubcr3 nnr ben Sdumili il)rer fittlid)en
gfjltdjfeit vor ben 9lugen ber 3Mt oerfcarg. Ter
Siberftrudj ber
inneren 8eoen3fttmmuug unb ber fiu&eren (Srfcljemuug toarb and)
l)icr juroeUen burc| bie ^etriebfamfett ber eud)clci nur ml)fam
oerbecr't unb ben geljdffigen djilberungen be3 kalter ftctyei
3
)
mgen einzelne tljatfdjlidje ^ctjpielc all Untertage cteuen. Iber
bie enoffenfd)aft
im aujen, burd) bie Verfolgungen, bie
fic tficil;
joeife &u crbulbcn l)attc
7
crfd)ttert unb $ua,lcidj gereinigt, 6etd=
tigte il)rc aefetifd)e ttgenb in un#uetfelljaften Aufopferungen; unb
unter ben al(erbiua, $al)lreid)eu Grften, toelctye com Xicufte hieran*
1) Alex. Ep. ad Henricum Ekern. Martene et Durand, Ampi. Collect.
II. TOG. (bat. 25. WXll 1165) Cum ad universos religiosae professidriis
viros aciem debeamus nostrae considerationis exteudere , dilectos iilio.s
uostros Cisterciensium ordinis fratres tanto nos convenit uberiori caritate
diligere eteorum eommodis etincrementis propensioris sollicitudinis studio
adspirare, quanto inter caeteros religiosos causam ecclesiae prudentius de-
fenderunt et catholicam foverunt magnnmmiter unitatem et divinis etiam
obsequiis ferv^ntius noscuntur inhaerere.
2) Joann. Saresb. Opp. tom. IV. 170. 171. Polycratic. lib. VII. cap.
XXL
3)
Gualter Mapes, De nugis curialium Dist. I. cap. XXIV. XXV.
^(lipV?, SEBattcr 2RaJJ
27. N. V. $)agegett
Girald. Cambr. Speculum eceles.
The latin poems commonly attributed to Walter Mapes collected and ed.
by AVright App. XXXI. XXXII. Invectio magistri Both. ibid. XXXV.
SS
ber fid) gett>eit Ijaben, ift gerabe fic
biejeuige, ivc(d>c lellcirfjt am
mivt'famften ben kg feinet ^ontificatS vorbereitet bat.
Sie berbiente c um iljrer breite mitten,
bafs
ber
5a^ft bem
$bt bes ^htttcrflcftcr
1
),
^ ^aftvab
,
beffen frennbltdjcr BsgriU
[jnng fein eigener ob
fo rafc feigen feilte, beu legten tebcbienft
Vcrjnd) crime*, inbem cv ifytn bie ligen jnbrcfte. %l biefer,
ne erjagt, im Styril
1163
nadj ber autftabt geeilt, um mit bem
Cberf)irteu ber irdje ber )rbenangeleg.enl)citen jn nnterljattbeXn,
mar er ^I|lid) cvfrauft uub
fnf
age .baranf mit be abgegan=
gen
2
)
[19. 2D?ai]. SDa bat e biefer nicM mfdnntjt, eigenpnbig
bie terbefacramente u reichen; mit bem oni$e wn granfreid)
unter ^brauen il)n jn rabe 51t geleiten*).
^ubeffeu mljrenb alte brigen (nfterenferf (fter, fo
inet nur
hriffen,
in biefer SJttt tijx geregelte^ aStetlfdfocS Beben fortlegten,
tarn bod) im Wl<xx$
1 165 in Cfairraur ein 3erwnrfntfj w, toeT$e
p
einem

faum crffa'rlidjeu

ftrengen (xinfdj reiten crcmlajjtc.
)er bamalige 9tbt aufrib, bei; SBiograplj bc beil. 23ernl)arb, nach
}Ueranbcr eigener 2lenernng
4
)
nid)t im ^efike ber
nnft bei
R-
ntgen uub grften, bereu fein Vorgnger fict) jn erfreuen gehabt,
battc mit bem ilUberfprncbSgeift
5
)
feiner Sftndjc
p
fin^feu.
2Ba babei Sctjnlb, ums djicffal gemefeu, ift in ber
fragmentari=
fc^en Ueberliefernng nie^t aufgehellt, SDaJ a>ftlid)c 23m>c, meU
cr)e mir
fo
eben bcrtfftcbtigt, begngt fid) ftatt bie 5(nftagen git
bcgrubcn, in fid)ttid)cr Verlegenheit ber bie ^uceurenten^en pt
flagen, meld)c gerabe biefe ^crfulidjfcit bem ftfter, bem gan=
jem Orben bringe
6
).
Uub ba3 Verfahren fclbft, mcldjel
f ofort er-
1) (Seit 1101. Sigebert. Contin. Valcell. PertzVIII. 460 ad a. 1161

et,
Cistercienses-domnum Fastradum Clarevallensem fecerunt sibi patrem etc.
2) Sigebert. Contin. Valcell. Pertz VIII. 460. 14 Cal. Junii Fastra-
dus abbas Cistercii Parisius obiit, Cistercium translatns est ante ascen-
sionem.
3)
Pagi, Critica in Baron. 1164. X. XXIII. tom.IV. 615, ber cjcfcfdft bie
bezglichen
teilen ber ;,um 3ftjeil gtei^^ctttgcri c r i d> t c
v
ft a 1 1 c v sufammciicftcUt,
irrt nur barin,
bafj
er biefe Scetie ine galjT 1164
gefegt.
4
;
Martene et Durand, Ampi. Collect. II.
707.'
Ep. LXXVI Multorum
autem veridica relatione didieimus, quod occasione abbatis eidem mona-
sterio praesidentis
,
qui non gratiam et reverentiam in oculis Regain et
Principum promeruit, quam antecessores ejus promeruisse noscuntur, ipsi
monasterio non modicum derogatur.
5) . . 89 2tnmf. 1.
6)
Alex. Ep. 1. Martene et Durand, Ampi. Collect. IL 707.
OttfUge ^liftubc u.
f.
to. ^mviii puffe
in fairaur.
89
ivblt nvb, jiefyt bcnu and) eiltet SSergetoaltigung biet bulieber
at einer riebtercben ^recebur. Srjbtf^of
^einrieb reu :Kheim*
uub SllanttS, SMfdjof
von ;Uurerrc, betee frher fclbft (Siftercienfer,
mrben in biefer 2lnge(egenl)eit am 25, ttrg
1165 &ejbffmitigt,
UMbrcnb ber
(Srfterc,
rote c3 fcf>ciait feben ct)c be3 ^a!pfte3 $efel)l
eingetroffen, von gfromottb, aufribS er&ittertftem gfeftibe, im 9fau
nten ber greren gartet ber ftondje jum turje be3 feerljafjten
eingetaben war
1
)- SnbeffeV
tt>ar gletdjgeittg Ubert on <iteaur
babin inftruirt
,
junadjft
allein mit beut ra&irten 31t unterljan-
betn, um tbit &u vermgen, beut weiteren SSorgeljen bttrd) freu
billige $er$idjtleiftung &u&or$urommen
2
).
Unb man gtaubte in
en3 auf
einen gftnftigen rfotg um fo fieserer rechnen
$u
br=
feit, ba bie 2aae ging, bie (Siftercienferbte pflegten
in gaffen
biefer xHrt mit
fo
toeniger djnnerigMten u machen
8
),
je mcfyr
fie barauf au&gtngen , ben Dtubnt ber efftbeitmtljigung fiel) ju cr=
galten.
Ob biefe 23eredjnuua, ftd)
oemf)rte?

Sir rennen mit )e=
taif, au3 beneu man unfid)crc
e^Iffe sieben
rann, utd)t ben
bo-
ftttbia,eu ^ufammenljattg ber >iua,e.
>tc betben Prlaten Ratten fiel) aeroina* an Ort unb Stelle
begeben, nidjt aber ber 2(6t be3 2Kutterffofter. ic3 uub bie
()cf=
tigen Scenen, $n beneu c3 in (Stiraur gefwnmen, matten e3
vt()(td), reu ben ertremett Rafjnaljmett, bie im Jaff ber S0Bi=
berfe^Uc^feit bertyangt merben fofften
4
),
vorlufig abjufeljen
5
),
unb fdjo'n am 1.
2tyr
toarb ba3 neue rc&e
6
)
unterzeichnet, mU
d>c3 ben
(Srjbifdjof reit 9fcJjetm3 nad) cn abrief, um l)tcr jut>or
einer neuen 23eratl)una, mit bem Garbhtafyresbtjter eiitrtd) unb
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol.I. 283 Ipse autem ad Ciaram val

lern profectus est, aecitus, ut ajunt, a majore parte conveutus in ruinam
abbatis. Fromundu.s, qui boc iter procuraverat , obiit pridie ldus Julii etc.
2) Alex. Ep. 1.
3) Ibid. Abbates enim ejusdem ordinis, cum de abrenuntiatione conve-
niuntur, ne ambitise et cupida quodammodo voluntate praeesse forsitan
videantur, consueverunt facile super bis acquiescere et onus, quod eis im-
minet, libenti animo resignare.
4) Alex. Ep. 1.
5)
Alex. Ep. LXXVII. ad Henricum Rbemensem Martene et Durand
II. 1011 Quod super verbo, pro quo ad Clarevallense monasterium acces-
sisti, tu et
Autissiodurensis episcopus, quibus verbum ipsum commis-
sum fuerat exsequendum, Wo, cid mandavhnus
,
Hon accedente, non potuisti
juxta nostrum et tuum desiderium procedere, nobis grave ac molestum
fore cognoscas.
. 6) Ibid.
90
drittes 33udj. drittes Gapitd.
ottfrfeb, frher SBifcfyof fcon 8angte3, bctumofyucu. ie3 uub bic
au3brdlict)c Seifung , bic Kngelegenfyeit uucbft auf fid) berufen
taffeu,
femttc in
gufamntenfyang mit ber uu
fouft
bcrfommc=
neu Dtacfyridt bon einer entfdjtoffenen D^citcnj be SBcbrofyeten ge=
brad)t toerben gat tonnen
feinen. einri ift nutrattcrbingS,
bafs
einri jenem Dife fid) entzogen; ftatt iu ^erfon
p
berieten uub
u ratzen, fid) biefeJ 3luftragt3 brieflid) entlebtgi enrif ift,
ba
2lk?anber U)m barauf bereite am 25.
$M antwortet
1
),
er Ijabc in
SBefcug auf fatoauj: einen
23efdj{u gefat, mic er if)m felbft uub
feinen 23eratt)crn gut crftf)icucu". 2tber ba alle reicht frci(id)
nid)t au3, jene auberweite rabttion aftfeitig jn
finden.
SDic 35er?
imttfyuug ift eben
fo
berechtigt, ba e3bemnd)ft bod) jener frei?
m tili gen 2tbbanfung gefommcu; ba aufrib uid)t im SBefi^ bei*
2lbt3ftctte geblieben
2
)
fd)eint eben
fo fid)cr berliefert, uric ba er
gteid) feinem Orbcu aud) ferner treu u 5((cranbcr
gehalten
t)at
3
).
Mein toctljrenb alfo bie
(ifterenfer im Bulben ber Siebe
uub tu ber mcrt'ttjtigcu Arbeit bic mid)tigftcu)icufte teifteten : fd)ic=
neu bic (tutttacenfer pm (Srftauucu aller t)ierarct)ifd) efinuteu
mit alten tfyrcn SLrabitioncn gebrochen gu tyabcu.
2)a 9Jhtttcrt)au3 beffclbcn Drben3, meldte! cinft regor VII.
in $ergegenn)grtigung ber SScrbienfte ber einzelnen a3fcttfd)cu
$crbrberungen }enfcit3 ber 33erge a!3 ba3
lo.fter ofyne leiten
abriefen
4
),
ir>ar-burd) '>ugo
III.
abctmaB jum Dtcnegatcu gc>
morben. 2tutrbiug3 feine erftcu Anfange Ratten ctmag tlnberef
gctt>etffa$t. 2X13 ^etcr ber (Sljrttmrbtgc am erftcu Setfjnadjtgtagc
bc3 3at)rey 1 J57
5
)
unter bem elftut ber Stobtcnglocfc 5(bfd)icb ge?
nommen ton ben umneubcu ?Ocnd)cu uub heimgegangen in bem
tauben, Cuguty fei numnebr
fr
immer fid) fetbft ptMgegeben
:
1)
Martene et Durand II. 713. Ep. LXXXV.
2)
ritii"d)c S&toctSffi&riragen N. 20. a.
3) (Sbenb.
4)
Marrier et Quercet. Not. ad Bibliothec. Cluniac. 121 Noveritis

-
quia cum ultra montes multa sint monasteria ad honorem Dei omnipo-
teatis fundata: inter omnia quoddam illis in partibus habetur, quod
quasi peculiare et proprium beato I'etro et huic ecclesiae speciali jure
adhaeret, Cluniacense videlicet,

ad id us\me dignitatis et reli-
gionis pervenit, ut caeteris monasteriis
,
quamvis multis antiquioril)us

praecellat et nulluni in terra illa, quod ego sciam, huic omnino valeat
adae(piari.
5) Robert, de Monte ad a. 1157. Pertz VIII. 500 Venerab. Petr. Clugnia-
censis Abbas 8 Cal. Jan. ingressus est viam universae carnis. Siilfeu,
s
l>ctvu bev (Sfymuivbige 277.
91
febicu jener utcbt nur ermblt, [nbcrn aud) berufen, ba Ijetlige
$evmd)tt6 torblg anzutreten. Sttan fegnete fein kommen
(l
158),
alo er bett Inmttli befcbncbtt^te, luelebeu ber (Sinbringltng :Ucbert
erregt, utib bie unterbrefte Stimme ber Majoritt jn einer SBct^r
l)ctt madjtc
1
).
Wer freid) fd)ou
$roei
v
\abre barauf geigte e3 fiel),
bag er bie Spannung einer groen 3c nid)t gn ertragen bermge.
erabe unter ibm f;attc (Stojti^ ein SBerfafjren erfoflt,
welche*,
beu eigenen Drben^genoffch iui&egreifttdj
,
ju ^lagert uub ber 9(n=
(lge reigte
,
bafj biefe SBurg ber ierardjie fron ber eigenen 33e*
fafeung
erratljen fei. Mannet, bie bicr einft at 3Konje gelebt,
wie itbert fcon ereferV), rennten ifyrcu Unmut!) uub bay jBc
t'euutnif} uid)t ^urudbattcu , c
fei fd)(cd)tt)in nid)t ju faffen,
roa*
bort gefdjelje. Uub wenn Weraubcr
3
)
barob jnrnt, ba bie namlid)c
Stiftung, nxldjc Satyrtyiinbcrtc In'uburclj ba<S
clafftf^e
33orttCb aller
brigen geroefen, ob biefe^ IHbfaU3 on feiner ^eftimmung
ein e^
fptt
ber SSMfer geworben,
Jo ift
bas> Itvtfjcll freilid) bertreibeub,
aber fofern fid) ba3 Urtfjcit ber Partei barin malt, bdj djaracte;
riftifel).
greid) ift buref) berglei$cn bie bcfrcmblicfyc Gattung uod) uiebt
erflrt. Uub bodj mn biefe (Srr^rntig gegeben werben, feil \tw
5lbj^ringen oon bem emoIjnljeitSmafeigen uidjt af S93tCCfl)r ober
(Sigenfinn erfd)einen. (3 ift aber tucimcfyr ber D^otljpftanb, bem
bei bem xHu^eiuanbcrcf)en ber Soltttl benachbarter :)ccid)C gcrabc
bay ren^anb
auigefefct
p
fein pffegt, oon beut bay ftloftcr gje=
breft war.

Um ba3 51t erfreuen, ift
au bie cfdjid)t beS =
nigreiep 23rgunb ii erinnern.
e()on bamaf , at<3 beffeu letzter fonig eftubeuf
III. mit $ciu=
ridj II.
4
}
uub (Sonrab
III.
5
)
ber beu etmfatt biefer aube naet)
feinem obc untcrljanbelt nnb bie 25cbtngungcn feftgeftet,
unter
beuen cy baju fommen folttc: Ijatte ber grofjc Obito bie ?J|>
1) ritifdje cttjdlf^tttftgeit N. 20. b.
2) . eben . 45.
3)
Alex. Ep. Martenc et Durand Ampi. Collect. II. 001. Ep. VIII Nunc
vero eadem ecclesia, peccatis exifj-entibus, subsannatio et spectaeuhuu
omnium populorum orbi facta est fabula, quae olim inter Gallicanas eccle-
sias famosissima rutilabat: ita ut pro schismaticis fratribus ipsam Clunia-
censera ecclesiam maculantibus illud Jeremiae vaticinium in medium
proponatur etc.
4) tcfcbvcd)t, @c[d)i*tc bev Toutfcficu aifcrjcit
II. 47. 128.
5) Gbenb. 255. Stengel, @ei~tf)id)te cutfc^lanbS unter beu gvnfti'cf^u Stav-
jevn I. 18.
i
92
tvittcl u<|. Xvittce Lsipitel.
kittigung bkfel 5teng in feinem tfyfttj&tytid&en erfahren mvatljcn.
30fan barf
ireM annehmen, bai*ba3 RnHerffoftcr bei
OtHn3 htm-
fclben bejjalfi abgeneigt mar, lue i I bic burd) biefeu Srfoertr^ ge*
lidnute Smeiternng bev bcutfdjcn 2Ra<|i ben
&uffd)touiig ber
grcifxit bev ^ierardc,
tiotltym bic (5huaccufer Drbercitet, in
mf^ingnij^otfcr SSBeife uicbcr^ubattcu bvektc. ^fferbmglj GhtgiU)
im ^etpSt^utn 23ura,uub tu bem Sprengel Don S&con, au
beut
JdBdcu
rotte erbaut
1
), gierte
tti&t $u 5(rcIat
2
J.
)ic
^aeue trennte beibe ebietc. ?lbcr e3 laa, bodj biefer notbtoeftdjen
(iu'cujc be tefeteren febr uabc. Hub and) im Saben mar eS nur
burd) ein Stcf btr
raffdjft
Scanjcu ton B^onaiS getrennt, ba-
3
)
uebft i>irarai baS Territorium bc ^onigreu^eS aud) auf bem
redjten Dtbotteufcr anmadjie. $ou bem
r^fdjcf
&altttarb
for
bevte bereit* eittrid) III.
ben BefjnSetb*). Hub gearabe um biefer
^beitetftnng 511
entgegen, fyatte CbiTo fd)ou im 3a|re 1032, at
bei bem jn ermarteuben obc Ohtbotf
III.
bev Zutritt ber @rfc=
fd\tft
reu leiten bc3 9tcid)c3 berorftattb, obttc 9dfid)t auf beu
2$uufdj ourab*
II.
uub be3 $apftcs> ^ofjattu XIX.
$
nehmen,
bie (vrbcbuua, auf biefeu (h^ftuljl abgelehnt
5
),.
5>ie Gcrctuouie,
1)
Testament. Guilelmi cognomento Pii. Marrier et Quercet. Eibl.
Clan. 1. SSilfcu*, tycttuk ber Sbrtorbtge 57.
2)
Stephani abbatis Clan. Ep. ad Ludovicum VII. Bouquet XVI. 130.
131 Non sola Erancia de regno vestro est, licet sibi nomeu specialius re-
tinuerit. Est et Brgundia vestra. Xibil magis illi quam isti debetis.
SBerg{. bic llvhtnbe is-rftbridV? I. bei Manier et Quercet Eibl. Clun. 1414,
aufgehoben
am 18. Dtcoember 1157. Boehmer X. 2382. Petr. Venerab. Opp.
acc. Migne 307.
3)
Chronic. St. Benigni Divion. Eertz IX. 236. lin. 35 37.
($)agtgen
alffvbutcj
Robert, de Monte Pertz VIII. 513 lila autem urbs

Lugdunum

quae eis Rbodanum est, ad regnum Franciae pertinet). In cujus (Bur-


gundiae) regni termine sita est Eugdunum civitas. quam Lotharius Fran-
corum rex dedit in dotem sorori suae Mathildae reginae, quam despondit
Cbonrado,
Burgmidiae regi, patri supradicti Eegis Rudolfi. *$u eng tvevbeu
bei bev bie tenyn anejeejeben Veit Otto Erising. de rebus gestis Friderici I.
lib. II. cap. XXX. Mnrt.VL 734 Protenditur etenim haec provincia paene
aBasilea, id est a Castro, quod mons Biliardi vocatur, usque ad Isaram
fluvium, de quo Lucanus: bi vada liquermit Isarae junetam
liabens dominatui suo eam terram, quae proprie Provincia vocatur et ab
eo flumine porrigitur usque ad ea loca, qua Rhodanos mare reeipitur, et
Arelatum civitas sua est; eben
fo Ott @tefebved)t a. a. C II. 260.
4)
Chronic. St. Benig. 1. 1. Igitur propter donnm episcopatus domnus
Haliuardus ad hoc electus, Henrici Caesaris curiam adiit et cum co epi-
scoporum, qui erant suffraganei, legati, arehidiaconi atque ipsum pa-
storem quaerentes Lugdunenses clerici. Imperator, utmorisest, propter
datum honorem episcopii requisivit ab eo fidei sibi sacramentum. dn
28, Cctcbev 1157 befttiejt 5vtebxid> ber CSartbaitfc |u ftaiovOH in btr ioeefe
X!\>en tbre iRccbtc. Boehmer N. 2378.
5)
Mansi XIX. 418.
Urft-rung bet irren in (Shignt).
03
mc(d)e ben ^nr-eftirteit nnter einen uxttdum, nod) ba$n anstn=
bifd)en enmlfyafcer efcettcjt |aBeu mrbe, loibcrftvebtc einem Hfcte,
btt fehle
v
Ft5nd)yCon^vevVition im 33cft|3
bev aujjcrerbentttdjcn $tt*
itegiett, JeWje er mit mifung auf
bic |eiltge Stiftnn^nrfnnbc
1
)
anfy ?cenc iljx mieber gfi8}ert*},
mit einer $cad)trotIf'ommen()cit
regierte, toie faum ein
Jfft.
greilidj (tu$ut) toar 2t. ^eter
2h)i $u bejonberem icnftc cicnxtfjt; aber ben tonnte ber 3lbie$s
itttng ungeachtet bod) berjenia,e in alter breite teiften
,
metdjer, ba=
mal bereite &u bem rnnbcbant'cn kmeejt, ber re^er
VII. ju
ber evobernben ftqdjt be
3
ctt^er^ mackn- feilte, beffen 3titer=
effen
rid)ttcjcr
f
cf>t^tc a(3 ber bainalicjc ^ufjaber.
Snbeffen fef&ft
in bem eigenen Serritorinm fd)ien ba3 bifyeuctc
freit)citttel)c SeBen ber (Shtmacenfer im 6ebenflidjen rabe bebrofyt,
feit
bie beutfdje trotte rem 0C c t c 3lrelat mirt'ttd)
eftfc
genommen,
gfreilidj ber Antritt ber rbfdjaft,
teren 9ced)t
auf 9ftubolf 3Ser-
melmj} beruhete, bjatte t u einer mirf(id)cn Ccenpation biefer
anbe banernb nidjt ge&radji (umrab
II.
uhb #emridj
III.
3
)
t)at=
ten fic nur unter 6djtoieti<jfeitett &u behaupten rennest. &udj ber
Mjusmann, bem Sotljqr
III. ^urvjunb u&ertmefen, Sonrab ron
gd^rtugett, Obcim bc erfd^ageueu rafeu SBilfyelm ron ^nrctnnb,
hatte
fid)
bem emJjemufdjen Oieineto III. gegenber nict)t Ratten
tonnen
4
). ftjet bnrd) bic ^ermaipuug Jricbrid;
I. mit bc
gestern
1)
Testament. Guilelmi. Alarrier et Quercet 1. 1. 3 Post discessum
vero ejus habeant dern monachi potestatem et licontiam quemeunque sui
Ordinis secundum placitum Dei atque reguiam . Benedieti promulgatain
eligere maluerint abbatem atque rectorem, ita ut nec nostra nec alieujus
potestatis contradictione contra religiosam dumtaxat electionein impe-
diantur. Xeque aliquis Principum saecularium, non Comes quisquam
nec Episcopus quilibet, non Pontifex supradictae sedis Romanae per
Deum et in Deum omnesque sanetos ejus et tremendi judicii diem cou-
testor, deprecor, ne invadat res ipsorum Dei servorum , non beneiieiet
aliquam personam , non aliquem praelatum super eos contra eorum volun-
tatem constituat. v
2) Bullarium sacri Ordinis Cluniacensis Lugd. 1G80. p. 10. Tod? jeit bic
@e[d)id)tc bev tynobe ju ttfe 1024, baB biefe Freiheiten itid)t immer aucr'fanitt
mrben. Mansi XIX. 423. SDagcgeft bettigte nb erweiterte btcfelben Hieran-
berIt. 1062a>ieocvuin bem WA &itgoL MansiXIX.9T4. Manier etQuercet. 1.1.
507. 508 Xec non sub divini judicii promulgatione etconrirmatione et ana-
tliernatis interdictione corroborantes decrevinms, ut nullus Episcopus seu
quilibet sacerdotum in eodein veniat Coenobio pro.aliqua ordinatione sive
consecratione Ecclesiae, Presbyterorum vel Diaconorum, Missarum cele-
bratioue , nisi ab Abbate ejusdem loci invitatus fuerit, venire ad agendum
praesumat etc.

2Bilfcn, SetrilS bev (SljniMtrfrtejC 60. 70.
3) tenjel; @efd)icl)te >eut[d)laubs unter ben frnfifdjjen ftaifev II. 96.
4) Otto Erising. de rebus oest. Friderici b. II. cap. 30. Muratori
VI. 733.
94
Evtttes 8u. rittet Gapitel.
Gr&todjtcr ^eatrir
1
)
[im gnni
1
156] roar jtim fetten Sftate unb
mit swcifcftofcrcm dizfytt bie namentd) feit bem Sluigatta, ber
fru=
fifeben aifer ron ben ciul)cimifd)cu rojjcn beftrittene
errfd)aft
bem beutfdjen Otcid)e a,cfid)err. Unb ber 2krm()lte toar eruftd)
cfonucn, fic mit attcr (htcraje aud) roirfd) $u ben. $>er UlbU
itn^cib, ben btc (h^bifdjfe unb Bifcf)fc etnft u23cianccit (Octo=
ber 1157) adeiftet
2
),
toat on tt;m al3 ehibbc bc* (^eborfam*
aud) in ftrd)tid)cn fingen beurteilt unb in 2t|>rud) genommen.
Bant (itetfuna. in bem ^irdjenftreit fotc aud) bic ibruie &ebt$t&en.
3n
ber ljat
ift ber
fyofyc
(SkruS in 2httgunb> tote e febeiut, olntc
9(u5nal)mc
fr
ben erften faifcrUd)cn ^apft
3
J
cftimmt gemefen.
W>tx eben burd) bie SSudjt bc3 bicr in feiner unmittelbaren
s
?lf)c fid) rerbid)tenben gaction^^eifte niebergebrdt, muge^tngnt)
He ,"yrcif)cit feiner eigenen ntfdjctbung crfdjmcrt fgten. 2ar bod)
ba (fter feto ft burd) bie (^entbmltdjfcit feiner i'cujc in ben
e$enfafc
bor einanber iiccrftreiteubcn firdjdjcu Dcicbtun^eu
mitten fyincunjeftctft. atte es bod) feine Territorien eben foiroM
inniaifevreid) als in granfreid)
4
J.
$on ber einen (Eeitc brofyctc
griebrid) mit ber Gonpcation aller ca,enben rnbe, ber bic er
ematt fyattc, trenn Ghiano jtdj nid)t
fr
ben ron
ifym
anerfaunteu
^Papft
crtlren werbe. Unb ber raf oott ftagon, bc^laifcr*
fall
5
),
in
beffen efciet ba3 ^tutterftofter trar in jebejn 5Cu^cn=
bd bereit, ba ^rofymort feinem errn fc^tfiiijlidj u crfHcit
c
).
d)on |atte ber (h^bifcbyof rou 8$oti, ofyue ficf> um ba* ^toilecjium
p
fummern, bag bic SBer^nguug berarttger (ienfuren ber tiefe
greifttte contem^atioer tte&ungen unterfate
7
J
, bie Strafe ber
1) g. 33b. I. 6; 23. 481.
2)
Eadevic. de reb. gest. Friderici lib. I. cap.XI. MuratoriVI. 750 De-
nique

Stephanus Yiennensis Archiepiscopus et Areliicancellarius de
Burgundia (Boehmer X. 2377) et Eraclius Archiepiscopus et Primas Lug-
dimensis tunc ad Curiam venientes Friderico iidelitatem fecerunt
atque hominium et beneficia sua de manu Alias reverenter suseeperunt.
.
3)
Hugoiiis abbatis Cluuiacensis Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II.
275. Eberhardi, episcopi Bambergensis Ep. ad Eberhardum arcliiepisco-
pum Salisburg. Ludewig, Scriptt. R. Germ. I. 1168. Arelatensis, Viennensis,
Lugdunensis, Bisuntinus per literas et per nuncios consenserunt (iu Con-
cilio Paviensi). lieber ben (Songref au ber acmebtcfe
f.
33b. I. <5. 206
ff.
4)
Hugon. Ep. 1. 276 Ex duabus integralibus partibus constat corpus
ecelesiae Cluniacensis. Altera est in imperio, altera in regnis.
5)
Hugon. Ep. 1. 276. tomes Matiscon.
,
qui juravit in verba Impera-
toris et in cujus potestate sumus etc.
6)
Hugon. Ep. 1.

extentumtenet gladium Baum supercervices nostras.


7) Alexandri II. Ep. ad Hugonem I. Abbat ein Cluniacens. a. 1062.
Mansi XIX. <>74.
$5ie 2ivrcu in Qftfgtty. 1130
LEI.
95
(momimmkaticu in }Cu*fid)t gefteltt
1
). Statt
Der anbeven ocite
Refjen Bubteig
VH. uub #einrtdj
II. es nid)t ein ^tfd)iid)terungcn
feMeu. Tic ftreugften ftafenafynen
toaren $11 frbten,
menn bie
Gtuuiaccnfer netij Iciu^cr jumten, bem }>ap 2tfci\mecr
511
fyutbigeu.
3il biefer ebrdngniS (>attc 2(bt uejo I1L> toi mau fate buvd)
feine 9R$n$ gentbigt-), eine neutrale
3
)
tettttng
bislang cin^uue^
meu
gefugt;
(iu Btfafi (itugnr/3 von ber fatbottfd)cn ttirdjc toat
ni<$i erfolgt,
meit eben earber eine (Srftdruug ned) vorbehalten
blieb, auf mcld)cr (Seite bie fatljolifd)e Jlirdjc auerfaunt werben.
&&T bie crrunftelte ^arteilofigt'eit fote fid) bod) balb genug als eine
nur fd)ciubare oerratben. Mcrbiug* ba3 ^aoefer Vorteil mar nidu
&efd>uft
4
)
,
aber mdre c gefdjeljeu, fo
mdre bei ber ^ioeifellofig'=
feit, mit ber bie bort pi gebenbe (Sntfd^i&ttng
rorau^ufel)en, ber
Uebertritt jur ird)envolitif bc3 aifers fd)ou bcatialS gcmijj geme=
fen. 9id) mag c fein, bafj
ugo , mie er fclbft fid) beffeu
rljmt,
ben fd)meid)(crifd)en Q}erfpred)ungen, mie beu (Siufcl)iid)teruugen,
an beucn c3 griebrid) nidjt festen lief}, fid)
eine Zeitlang uu$ugng=
Ud) ermiefen,
fo
bajj bie nadte l)atfad)e eine uuoert)l(ten Abfalls
abgcldugnct merben fouute. eidjer tft, bafj
er, fei c nod) im Saufe
bc 3>at)rc3 1
160, fei es tu ben erften Monaten bc3
^fifyxt
1161, bie

vtcftcidjt nur crl)cud)elte Neutralitt

aufgegeben. Tie
x
Xuf=
nabmc, bie er al3 2lbt bem (iarbiual uub rbmator Victors
IV. in
(ihtgn
v
gemdbrte, mar aud) vor beu klugen ber SBMt oer offenbare
^cioei,
bgB
er Partei ergriffen
5
).
SSictfeidjt Ratten bie $ictoriner fd)ou lnger
fid) bembt, bie
uuft biefer gerabe burd) bie tf)r faitt>eljitett&e geiftige ^(uetoritt
mdd)tigen Stiftung $u gcunncn Uttb ?)mar trat ein in ber
off=
uung, bic bereite vorbereitete 2ab,l bcrCbcbicn$ cntjdKcen ju tou=
neu. S85r er bod)
fclbft $iitglic& be Drccn; l)atte er bod) eine
lauge 3^t fein eben a -.prior unb %LU in Gluuiaeeuferflfteru
gelebt
6
). $on 3nnoccn$ II.
fd)on $um C>arbinat erboben, mar er

fo
oermutljen mir

ba3 natrlidic Sfttitclgcb $mifd)eu feinen


1)
Hugon. ep. L
2)
Historia Vizeliaz. D'Achery, Spicileg. II. 530.
3)
Hug-on. Ep. 1. Adhuc in media sumus et regia via incedere decre-
vimus. Historia Vizeliaz. 1. L
4; Hugon. abbatftfEp. Giles, Gilb. Fol. Epp. vol. IL 270 Coneilio ejus,
quod celebravitPapiae nec propter amorem imperialem interesse voluimus.
5)
Alex. Ep. ad Ilenricnm' Belvacensem (7. 3tmtl HOlj Martene et
Durand II. 000.
tfcrgt. b. I. S. 74.
Oi Ughelli, Ttalia Sftcra 11. 231.
96
drittes 33udj. drittes Capttel.
biytjcrigcn
ettoffcn
unb ben guljabern bc3
rmifdjen &t|B ge=
blieben.
lag in ber 9catur ber Singe, bajj ba
(h*ffeinen cinc
2D2atme3 , ber at3 frherer lofterbruber gan^ eigentmliche i)m=
patljicn, ali einer ber l)d)ftcn. gctftlidjen SBrbentrger unb at3
Sfogenseugc bei ber 2al)lt)anbtung ein befonberc Vertrauen gu er-
meden geeignet mar, bie 9Jcud)3congrcgation unb bereu 2lbt jur
$rifi3 brngte.
2BI)renb eine Spartet ber $)ind)C, nne c fdjctnt bie Heinere,
nunmehr il)re $lnt)ugtid)feit an^lleranber bezeugte, trat #ugo mit
ber arideren auf
$ictor' eite. >as>
fonft
in ber firdytidjen 9cid)=
tug fo
einige (Slugut) mar gehalten unb bie
@efar
eine uid)t g*
ringe, ba au biefer Gattung cht allgemeiner Slbfatt erwud)3.
^(crauber war
entfdjtoffen 11
bem ^erfu#e, bcnfclbcu ju oer=
fytcu. erabe burd) bie unbebiugte Etdjerfycit, mit ber er fein
^Regiment at3 bal d)t att)olifcl)c &rau3jete
,
burd)- bie Strenge,
mit meldjer er es tjanbtjabte, feilte ba3 toftcr eingeflstert unb
burd) Reinigung Don ben fdn'matifdjcn Elementen, bie ber (lonfe=
queuj be3 atoet3ntui gemajj jugletd) al3 Ijctrcttfdje aufgefat
werben-, mit ber freien icrardjtc mieber ocrbubet werben.
Gbcn bas auerorbentltdje ^rjtlegium,
mltifi
Cihi^nt) bem
romifdjen tu()te unmittelbar untcrftelltc, fd)ien ba3 9lnredjt $w
einer garten 3d)tigung geben
fr
ben galt, ba& e3 fid) biefem
untreu
1
)
ernne. Unb ber $apft zgerte nidjt, baffetbc gcrabc in bic=
fem inne
2
)
p
Dermcnbcn.
^Bereits? am fiebentett 5lpri( 1161, au bemfelbeu Saturn, an
bem er bie it)m ctreuen unter ben
Wlhwfyttt oou bem (Strafgericht
in fenutnife fe^te
,
mctd)c3 in it)rcn gezeitigten dauern fllte x>olU
Sogen werben, oerfat) er einrid),'bamaBnod) mJdmwoa% mit ben
baju erforbcrtid)en fcr)r au3gcbel)uteu 2>otlmad)tcu
3
).
SDcr
Ufd)of
warb angemiefen , unter bem ^Beiratt) feinet fnigtidjen 23ruber,
beffeu
9ccid)fird)e allcrbing3 burd) ben in (Slugrii) verbreiteten fd)i=
1) Hist. Vizeliaz. D'Achery II. 537

et monasterium
,
qnod hactenus
speialiua Ecclesiae llomanae membruni exstiterat, a Romana Imitate
exorbitavit.
2) Alex. Ep. VII. VIII. IX. Martene et Durand, Ampi. Collect. II. 659
-
003. Concilium Anagninum Mansi XXI. 1149.
3) L. 1. 060
fycifH
C fdjott
et a sententia excommitnicationis absolvas.
Tue Spannung, bie ber ttgp nadj Sigeb. Gemb. Cont. Aquic. Pertz VIII. 409
ju Xouv (19. l)at 1103) auSgcfprod&en fein feil
,
ift alfo nur eine erneuerte.
(SUtguty. (Scirbinal y)mar.
97
matten eift fonutc angcftccft terben
,
fofort an Ort unb ietfe
fid) $u begeben , ben crcommunicirtcu ^aretifd^cn 2U>t &u cut=
Kt5cu, unb in <35cincinfd)aft mit ben treu geMtcknen tofterfcrbcrn
eine Sftcmvafyl iuu\ytucl)mcu. ine Verfgung atlerbing, bie mit
bem ben reger
V
r
. ben^iud)eu anerkannten 9ccd)te ber unbebing*
ton Freiheit ber
atyl
in argem Siberforudj [taub
1
) /
1:011 2Weranbcr
aber mit einem in bem Cnirialfh/t and)
fonft Midjcn 2ftadjtfprud)
af berechtigt ermiefeu mirb. gut ben gfctfl jebod),
bafc
ber W>t fid)
bereit erHaren fofltc, ur fatt)oUfd)cn firdje prucf&ufefjren b. i. gu
ber 2tnerfcunung ber )bcbicn 90ejanber3 fid) $11 ioerftefyen, fett
ber
cfanbte ermchtigt fein, i()iit unb ben $itfd)ufbigen unter ben
Wlbntytn tu SBertretang bc3 fyeiitgen 8tul)(c3 bic Solution &u er-
teilen unb unter gorbentng ber Seiftung eine! feierlichen ibeg,
beffen germel aubrdd) orgefcfyricbcu nurb
2
),
biefetfcen in bic
i r d) e ng c mc i n [
d) a
ft mi c b c r au
f
1
und)me n
.
)ie Snftrnction f$Iief#
ab mit ber Reifung, ben *>erf)aten
O\ubiualbifd)of ber ^ictorintfdjen spartet mit 9lnmcubung jebe
^mcdmjug crfdjcincnbcu ftittef $ur (Sntnjeidjung aui (Slugnt) 31t
ntigen ober
feftjufe|en
3
).
3>n ber
Jat
ein Sroject, ba ful)u gebacfjt, bod) sug(eid) ben
begeiftertcu 2(nl)ngcr ber Hierarchie" in eigcntI)mUd)er trfe pr
Wusf&rung reiben mute. 2a3 bie in granfreid) meilenben ape-
ftofdjcn Segaten nid)t gewagt, tonnte wolji ein fimiglidjer $ring
mit bem
SSifc^of^ftaBe in ber #anb
p
tl)itn
fid) cutfdjliefeen. $aum
im
93efi|
ber SBoUmadjt, machte fid) $ctnrid)
auf, um borerft von
ucctum" aus bem aufrl)rerifd)eu Softer anpfftnbigen
,
bag er
Den berfetben ebraud) machen werbe, wenn innerhalb einer geiif=
feu grift uid)t bie Unterwerfung erfolge.
SDort hatte fid)
mittlerweile bic 9Ueraubrini(d)e gartet ber aud)
1) . Testamentum Guilelmi Pii bei Marrier et Quercet. Bibl. Clim.
1. Bernonis Testament, ibid. 10. SBfeitia, $etru8 ber (Sftrtotbige, W>t Ott
etltgmj. .48. Mabillon, Annal. Ord. Benedict. IV. 103. 104. Ep. Alex.
VI LI. 1. 1. Privilegio irrogante.
2) Alex. Ep. VIII. 1. 1. Ego H. refuto et anathematizo Octavianum
haereticum et sebismaticum et omnes prineipales fautores ejus et ab hac
hora in antea tidelis et obediens ero beato Petro et domino papae Alexandra
ejusque successoribus canonice intrantibus. Sic me Deus adjuvet et haec
saneta evangelia."-
3)
ytadj ber Vita Alex. 455
ift er ju (Sfugi) gejlorben. (SroeiSlidj unridjUg
ift c3, ivenn Guilelm. Nebrig. Hb. II. cap. IX.
btefeg fdjon vor beut lermui
ber Xotifoufcr tynobe gefekhen [ein ljjt.

C5iit rtselhafter rief oon iijm
bei BouquetXVI. 29. Ep. XCV.

efidjte SUejranfere III. II. 7


98
ritte Surf), rtttc dapitct.
jefct
nod) mit beut 3lbte gtcid) geftimmtcn immer
fd>roffcr entgegen
gefteftt. 9(uf5crbcmmar in bcm weiteren >erbanbc bcsCrbcu bieUn-
^ufrtcbcnl)cit mit bet Stetigen Haftung bc. 9feuttetfloftet laut ge=
werben; eofcalb, frher
^rior bafclbft, jeft
in 6t. Martin bc
Csim^ig, I)attc bereit mit ber ganzen ficibcnidjaftlidjfctt bc3 9tft>afcn
lttere Etagen erhoben
1
),
Um
fo f efter rennte $eiurid) auftreten.
$11% auf bcm jur Vereinbarung angefeilten agc $u UKetun meber
ipugo nod) u feiner Vertretung Untcrftublcr crfd)icncn, fprad) er
ber it)it nnb alte feine 9lu()uger ben g-lud) ber fbdjc au3.
SEBir totffen
uid)t, ob jener ba nod) in GhtgiU) erfahren. e=
totfj ift, bag er, fcott feinen eigenen ttdjett oerjagt, baS Softer
oertaffen nnb al dntfefteljeuber bei Hlfet griebrieb erfdjeint-).
31>t)rcnb Stlejranber auf
bem (Senat ju ur bic (*rcommu=
nication erneuerte
3
),
marb er auf
ber fem&lidjen >eltc mit ?lu=
$cid)nuug beljanbctt. Unter ben Dlameu berer, mc(d)c im e*
folge
gricbrid)3 I. nnb Victors? IV. ber geier ber rau*(ecatiou
ber (Meine bc fyeit. 23affiauu3 am 2. Deco. 1163 beigemebnt, ift
and) ber feinige bergctdjttet
4
).
(Seitbein eutfdnoinbet uu In 3
tfxm
griebeu n Vcncbig feine pur.
Hbcr fein Crbcn t;attc fid) lngft jftfcot ber Obcbicnj 2((cran=
bcr angcfd)Icffcn
5
).
gm 3>al)r 1168 nrb ein ungenannter ($Uu
uiacenfermnd) al> einer ber gcl)cimften eubbotcn be3 I)oma3
Vcdct Don biefem fetbft bejeidmet
0
).
ttefeerbtel Ijutbigtc ber gefammte ftanjfif^e
(SferuS betftl&cn
^ird)cupotif. inet feiner tvtdjttgftcu gfiljrer war ber nmlidjc
3Jiann, beu mir al3 VoUftrcd'cr ber recutieu in (Hugut)
fo
eben
genannt.
9113 jngerer fnigtidjer ^rtng zeitig febeu oou feinem Vater
1)
jtritifdjc 53 ctv c i
^
f

Eningen N. 20. c.
2) Gbciib.
3)
Sigeb. Cont. Aquic. Pertz VIII. 409 ad a. 1102

exooininnnicavit
Octavianum schismaticum et Raynaldnm Coloniensem

Hugonem ctiam
abhatem Cluniacensem. 55b. I. @. 290.
4) Morena ap. Murat. VI. 1121. <B. oben . 5.
5) Robert, de Monte ad a. 1102. Portz VIII. 512. lin. 28
30 Stopha-
nns cognomento Purgensis, abbas Saneti Michaelis de Clnsa et mo-
naebns Clnniaccnsis lit abbas Cluniaci, abbate Ilngone sc cnferente ad
partes
Imperatoris et Octaviani.
0) Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 320. Ep. CL.
99
Bubttng
VI. bem geiftftdjcn Staube kfrimmt,
battc ^einrieb bereits
unter bem ^outifieat onoriu
II. af 6ufcbiacomt bie ^ v i
c
-
[tenoeibe, 1142
b&3 ^Ircbioiacouat bev trdjc &u OrleawS zxl)<\U
ton
1
). ttefccrbicg toat et itodj mit einer }(u$ab( ^frnben auSge*
ftattet. Mein al3 er im
Satyr
1
140, um fid> ben Ratlj
bc3 Ijcigcu
@ertt$&rfe $u erbitten, eine Seife tuid) O'lairoaur unternommen,
fyatte er, on ber 9Radjt biefer $crfulid)feit unb ben Ofcetgcn be
contcmplatiueu tBen cfeff
ett
2
J
, mit 3krgtd)ttetftuii8 auf
weitere
fyicrardjifdjc (Sljrcn, ba 30Wn(#ggcwmfe ermblt Cjcrabe $u ber
Seit, a( ber eilige be ^Bertblanbe bie ScijcifteruttQ
fr.
bie
}meitc $vcu$faljvt in granfreidj eut^iinbete.
Steffen
bie eitere
^orge fr
bie3 Unternehmen ()atte biefeu feinem & (fter Mb
Darauf fr
lngere 3ett entfhrt. Um bem jungen Diooi^eu einen
Grfat5 3 u geto&ljrett fr
biefe (Sittkfyvuncj
,
fattbten beffeu 23eg(eiter
bie $teifebcfd)reibuua, ba3 iniet) oer SBunber" ifym
mit
perfoiu
Udjer Bibmuttg. Unb ber $ri%, naeb ber dlMWfyx bc3 ci=
[igen in bie g|cimnt\)oKctt
Cffe
ber
9Bfefe unb ber
SfttyfH!
uod) tiefer eutgetoeiljt, fyattc burd) Srteguag bc etbbe
fid)
bauernb
fr
ben (nftereienferorbeu entfebieoeu, aB im ^al)r 1149
it)it bie einftimmivie SSaljl auf ben bifeb,fd)eu tttl oou 33cau=
iwt berief
3
}. Peter ber (Eljruuh'bi^e oou (S(ugi)
4
)
mar es getoes
feit, ber buret) SSernljarb felbft befragt, bic ^ebeufeu gelft,
bie
fo=
tt>olji bei ^etnri^, mie bei feinem OCbtc tu
^Betreff ber ^ulfftgfett
Oer }(nuaf)me gemattet.
2km (r$btfdjof Samfoti oou Dcfycim rtidjt obuc &iberftre&ew
5
)
1) Petr. Venerab. Opp. omn. Accurante Migne 397. Not. 108. Histoire
lite'raire de la France XIII. 541.
2) Martene et Durand, Ampi. Collect. II. Praef.
p.
36. Gallia Christ.
IX. 723.
3)
Sigeb. Contin. Praemonst. Pertz VIII. 454. ad a. 1149.
4) Petr. Venerab. Epp. lib. V. ep. VIII. Opp. omnia accurante Migne
398

Quia tarnen quid inde sentiam, audire vultis, breviter dico. Si
vitae raeritum quaeritur, raagnum est. Quomodo enim non rnagnum est,
cum de tanto tantiilum se fecerit, cum regii sanguinis, ut sie loquor, su-
perbiam tarn robustae liumilitatis pede calcaverit etc. Si Concors electio,
de clero vel populo Belvacensi nec unus dissentire dicitur. Si metropoli-
tani, si coepiscoporum assensus, etiam universorum preecs, vobis, ut com-
peri, pro confirmando tarn saneto opere , oblatae sunt etc. Hadrian Ep.,in
Martene et Durand, Ampi. Collect. IL 050 Praedecessor noster sanetae
memoriae Eugenius in Belvacensem te voluit episcopum subrogari etc.
edu-eibcu be beil. 8eni$arb Gullia Christ. IX.
7'23.
5) Hinrici Ep. Petr. Venerab. Opp. omn. Acc. Migne 399. Epp. lib. V.
ep. IX
Sepultum hominem revocastis ad homines et consilio vestro, cui
nimium creditum est, expositus sum et repositus in terribile curarum pe-
lagus, ut me iterum honoris alftudo absorbeat.
100
Trittes gudj. ittc Sattel.
orhimrt
1
),
baue er foa,lcid) von Anfang
an (1 150) mit Icibcnfd)aft=
tidjer Streute bie Settoaltmtg bes bislana,
wmoifyxfoftm 23iMnims
gefyanfolj
v
Xd)t unbcbcutcuDe Summen fird) lieber 23cncjicieu,
bic angefeuerten ricgsmnueru be uu]5 ttuge&d$tt werben,
maren biefett f of
ort berfagt
2
).
5(ber biefe, tro&enb
auf
jene
unft, fjatten bic weiteren 3ai)tun<|en
p
erzwingen t^crfud)t
,
ja
bureb allerlei SSergetoaliigungen fid> gerebt
3
)-
Tie bitteren SUa--
geu, bic fic
uub Rubere ber ba neue cpiccpalc Regiment et=
hoben, brausen fcBfcalb bis $u bem f'uiv3lid)en trber, unb btejer,
ftatt betgletdjen
%ceffe
ju abnben, erftanb fic mednebr &u reeffe
fertigen, (r ging
fo
toeit, $eumcp 2tnfprd)c als Attentate
gegen bic ronc $u betrachten uub 2iuter reu St. cnt)? mahnte
in einem broljenben Briefe
4
)
beu anfbraufenben jungen SBtfof;
nid
p
ttergeffen, bajj er ats 8e$n3tr<jet 511m et)orfam fccr=
pflicbtct fei
5
}
tote jeber Purere, mu @cbaf)ren, toie ba fehttge,
fei
in ber @cfd)td)tc ber franjefifdjen attfceiftrje ein Uncrl)rtc3
6
)
unb
p
erwarten, bafj er barauf bcbad)t fein toerbe, bureb 93ejes
gttttg ber UntertorpgMt bcjcbmid)ti^cn
7
).
Statt beffen
ging ber 5tngefTEagte nad) fttom, &on ber Surie
fetter citirt
8
)
:
.

$ier mar es il)m nun freid) getttttgttt, on allen
efdjulbigungen fid) &u reinigen! Affeln ber 3Jctmut ber beu
fetjon fo
lang bauenden Gonfct fyattc tljm bic
Suft jur SSertoaftung
feines 3Mstbums geraubt, &ugcn toarb oon if>m gebeten, bic Ghtte
fcinbung ou berfetteu $u berfugettj bed) biefer c()rtc tl)n inel=
mebr getane babureb am allermciftcn, ba er bic 33rbc oen Beuern
auferlegte.
3
11 einem ctgenpubigeu 8d)rciben) marb it)m ber--
bies ber ^Uerbcbftc SBtttc in boffig unjnxibeuttger SBeife cr=
flrt; tie fct)Ieuntge Sfecfter in bic riecefe $ur angelegentlich11
1)
Sigeb. Auct, Bellovac. Pertz VIII. 463 ad a. 1150.
2)
Ep. Eugenii III. ad Ludovicum R. Martene et Durand, Ampi. Col-
lect. IL 030. 631. Ep. V. Ej. Ep. ad Henricum Belvac. ibid. Ep. VI. Ej.
^
10p. ad Hugon. Altiss. et Bernard. Abbat. Cluniac. ibid. 033. 634. Ep. VI.
3)
Ibid.
4)
Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. tom. I. 422.
5) Ibid.

consulo, ue contra Dominum Regem et coronam, cui omnes
arebiepiscopi
,
episcopi, barones innitimur et jure fidelitatis debitores exi-
stimus, contumaciter

calcaneum elevetis etc.
6) Ibid. 423 Unura est

poteritis.
7)
Ibid.
8) Gallia Christ. IX. 727.
9)
Engen III. Ep. X. Martene et Durand. Ampi. Collect. II. 685. Cf.
Ep. XII. ibid. 630.
W\d\t gemalt
3Jldrj
1
154).
W\q mu&fce cv [tdj frci(id)
f&en.
xHbcr bie bibcvi^c OfccfftdjteloftgMi attcb ferner ni ben mar ibm
bodj jur embetrt Statur
fletoorben.
Hub je weniger er bic iterar-
ebijeben xHufpriicbc mfu\}te, um
fc
mebr maveu cc v SBerantaffun-
gen jrnn
neuen #aber,
2)cr tttfdjlufj biefett 28tberftre $u (fen bttrcC) bic
Jtoidjt
aus?
ber Unruljc bc Stinte tu bic stifte be3 t>cr(affeucu $ (fter roarb
buref) bie erneuerte 2S.cia,crnua, abrtau IV.
l
),
bie nct()rocubia,c
tpenfation |u erteilen, vereitelt. -^Cbermat au ben (gfcopai
p&uttben, erlebte er, bem Dcolaub tun* feiner (Srljcbung
auf
feit
i>dp)td)en tutyl [ugft
befannt
2
),
^3 dji3ma bcS 1159.
)cr Verlauf ber efdjidjte bat bereit
gezeigt, toeldjeu 2ln*
tf)ei( ^einrieb an ber (ntfd)eibuttg ber
fran^fifdjeu l'auoc*fird)c
cje()abt. ^eitbent eter i
N
on 8t. iDcouticr be (a (efe
3
J
in feiner
eutbufiaftif^en xLeife U)u nun Q3erfechter be Dlcd)tc5 2lterattber3
aufgerufen,
nxtd)c3 btefer fetbft in einem feiner erften 53 riefe bar*
gelegt
4
),
ttar ba3 iitljum von 23caui>ai3 biefem ^ontificate eine
oer roid)tiaJten runblagen a,croerbcn
5
).
Uub jener
fyat feitbem uiebt unter
(ffen,
biefeu bttrd) uabe
2kr=
manbtfd)aft mit bem nia,c au^efebeueu uub, feitbem ba geggnfefe
ticte ^erfyttnitf ber trber
fid) ejebeffert, madjttgftcn 23ifcbof be
:Hetcl)C0 bttrd) miebcrl)ctcntUd)e 23ett>eife feiner (vvfcnntftdjfctt fieb
ftetS feon Beuern nt Derbtnben
6
).
laum fyatte
granfreid^ ibm feine
Obebtcn$ sugefagt,
a(3 er fofort feinen Danf in ber atterbina, ber*
tretbenben ^[euerung abftattetc, ba er feinem -ftenfdjen in bem
rabe wie bem
^ifd^ef ben 33cfd)Itt bc* (Sonctf nt Xottfeufe ber
feine 5(ncrfcnuuitg ut banfen I)al3e
7
).
Uebcrbic*
ift irgenb ein mid}=
, 1) Ep. XVIII. Martene et Durand 1. 1. II. 651.
2) Ep. X. 1. 1. 664.
3)
Petr. Cell. Opp. omnia. Aceur. Migue Ep. XXII.
4)
Martene et Durand 1. 1. 654.
5) Ibid. 659. Ep. VII lila ardentis caritatis constantia et sincerissi-
mae devotionis affectio, quam in tempore procelloso et turbido circa sacro-
sanetam Romanam ecclesiam et personam nostram tideliter ostendisti etc.
Ep. XII. 666 Quanto amplius affectum et aiiinmm tuum circa sacrosanetam
Komanam ecclesiam et person-am nostram ab ipso promotionis no^trae
exordio intentum fuisse cognoseimus etc. Ep. LVI. 691.
6)
Ep. X. 1. 1. 664.
7)
Ep. VII. bat. 7. 2(pvtt 1161. Martene et Durand 1. 1. 659 Nostram re-
ceptionem, quae in concilio in Erancia celebrato solemniter facta est
magis quam tibi nulli mortalium imputamus
,
cujus quidem studio, vigi-
lantia et labore et animi haesitantium ad veritatis semitam sunt revocati
S
102
drittes 3?urf). drittes Kapitel.
t%e3 ftrd>ttd)c^ @cfd)ft
in graufreid) fcerridjten, ober ein
treii
p
fd)d)tcit
, fo
uurb ma,Ud)ft ba
s
}Jcaubat au i()n bcr=
liefen.
OTcrbtua fouutcn btefe unb cUjulidjc befoubere
s
3)eac()tbcfiuy
niffc
aud) in ufunft &ua,eftanben unb burd) bicfelbcu -ber Qiuftjj
t>cr[trft werben, aud) meuu biefer SRann bei $crtrauen in ber
t>tI)crt^cn fttd)ltd)cu (Stellung mbtiebeu. Wbcv ein aufclnilidjcrcS,
ber
fyofyen
eburt cntfprcd)cubcre 3(mt .bcfcftta,tc unzweifelhaft
lieberer feine beut
Zapfte uuiufd)en3u>crtl)c 2luctoritt.
tiefer
ebanfe moc()tc bcnfelbeu bewegen, all er iettet^t
fct)on auf feiner g(ud)trcifc bic 9i\id)rid)t empfing, bajj ciuvidj r>on
SBeautoat am 14.
Januar
1162 jum Cir^btf d)of von 9tfyeim3 cr=
Mfylt fei
1
).
Unb bereit am 30. 9lprt( b.
3-/
ungefat mcvsclju
Sxige naebbem er ben fran^ftfeben oben betreten, nnter^eiebnetc er
ba feeft reiben, in welchem er ben 9ccucrw()Itcn" bcgrjjt unb
burd) Ucbcrfcubuug bog ^alum feiuerfeity beftattgt
2
).
Mein biefer (5rwei3 ber uuft warb fofort aufgewogen bind)
ba emid)t ber neuen SDicnjileifhtngen , bic
fofort iu2(ufpvnd) gc=
uommeu uuirbeu.
3ft
bod), fo
lnge 2crauber tu graufreid) weilte,
'faum ein ^tonat evgaiigen
,
ofync bajj eine ^itte au$$efrrod)en
ober ein Auftrag erteilt ober aud) eine uugcm[)ud)c, bic
renken
ber ^ftid)ten bei pbcbicn^crl)ltutffe3 weit berfd)reitcube
3
umu
=
tbuug gewagt wre. SSftag c fein, bafj
ron (Seifen ciurid)3
weiten freiwillige 9lnetbietiigen gemacht werben, bic r>orl)au=
et in devotione ecclesiae persistentes in ea firmitus roborati. Die Gallia
Christ. IX. 730
behauptet, bafi
er aud) bei (Soifgregattoti ber beiben SBerfiynoben
(93b. I. S. 103) tvefeutd) bettigt gemeint.
1) Gallia Christ. IX. 88. Marlot, Metropolis Rhem. tom.II. 385.

Ro-
bert, de Monte Portz VIII. 512. lin. 8. 9,

Sigeb. Auctar. Aquic. ibid.
397 ad a-. 1161.

Aanal. Laub. Pertz VI. 24 ad a. 1161. Pagi ad a. 1162.
N. XIII. XIV.
2)
Ep. XII. 1. 1. 666 Quod autem electum te et nun archiepiscopum
nominavimus discretioni tnae non grave sit nee niolestum, quia sicut ante
consecrationem nullus episcopus dicitur: ita nee ante reeeptionem pallii
jure aliquis archiepiscopus nominatur. Dilectos vero filios nostros Ans. et
alios, quos cum eo ad nostram praesentiam destinasti, debita benignitate
suseepimus et pallium pontiHealis seilicet offieii plenitudinem per dilcctmn
tilium nostrum abbaiem Grandis Syhae et eosdem nuntios tuos tibi libenti
anjmo duximus transmittendum etc. ScvaJ.
s
^b. L . 197. lieber bic uralt-
fattgltcfye treue Haftung ber iKheimfev ftircj^enpto&uig jit Stterattbcr
f.
uodj bic
Ep. abbat. Rhein. Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. tom. I. 461 Con-
fiteantur Domino misericordiare ejus, quoniam cum in initio vestrae eleetio-
nis

navis ecclesiae certam non habens stationein hinc inde adver-
sis lluctibus coneuteretur

clamor noster introivit in aures ejus etc.
I
rviiiiuh , (SvaWfc&oj
von tycim.
103
benen 33rtcfe beffelbcn geben barber fanm eine v'litct'uuft
1
)- erabe
jene aufecrorbentUdjcn, innerhalb bei getotjnttdjeii ^erbltuiffe
nicht <mf$u&rtttgcnbeH Mttel mareu e ja, Durch bic be3 Sapfteg
bcDvu^tc 8agc erteid)tert mereeu mufjtc ; eine befoneere efdjfs
tigfeit unb SEBittigfeit tbat :Uotb , menu bie Regiment auf
bem=
felbeu oben, auf bcin beffen
bennaliger Prger al aft toeilte,
an luetoritt \d)tz einben [oftte. 3<me ictb^crtcvjcn^ctt
,
teeldje
Apcinrid) bereite im
v
\abre 1J(>1 febeu einmal ju beben f i
d
> bereit
gefunben Ijattc
2
),
bauerte fort; ja fic
mar in bem ^liuienbticte ber
Banbung
an ber fran}fifd)eu fte, tote allgemein bet'auut, mieber
eine febr
petnlic()e. atte boeb
fogar Satfer ,yricbrid) biefe noto=
rifefye
^erriittnua, ccv &pftdjen Jinan^en aH
3
c i^en beS l\\U
bige #aUc mit nuoerbo bleuer S^abenfreube &egr&t
3
).
Xem
neuen In^bifcbof oonOibeim3 $mar nicht aufebdie(]lieb, aber boel) oor=
&ug3toeife lag
c ob, bic au&erorbentdjen elbfpenbungen |it tx=
mtrt'eu, bereu man in biefer rtft3 nur $u fdjr beburfte
1
),
um fiel)
U
crljatteu. Gr mar c, ber in biefet xHbfiebt feinen twttglicku 23nt=
ber anheben mufjte; ber in einem (Mrabe
ttnterftufeungen gewhrt,
baf3 ber
a$ft fpter bei feiner Stbreife an Jranfreieb fo^ar ^e=
beuten tragt, ein 2ftel>rere3
p
erbitten
5
).
(5t mar eg, bem beffeu=
ungea^tet aueb nad) biefem Dermin eingef^drt marb, beu (5Ieru3
Uttb
bie ^lfter feines* er^bifebf liefen 3prcngcI3 ur Aufbringung
ber uneutbebrlieben Summen em&uftrengen
6
)
; er mar c enbltdj,
ber,
fo
meit c ba atterbingS allerlei 3 ebmanfungen augefefcte
^erbltuijj ber betben rber gemattete, in alten beu Jaden iuxHiu
fprueb genommen marb, mo ei
ma,tieb feinen, beu &onig burdj
ibii $u beftimmeu. ^erfoueu, bie ber Sapft bem Vetteren empfehlen
mebtc, merben burd) if)u bei bemfelben
eingefhrt
7
),
ftommt e3
1) Sic Briefe $emr$ bei Bouquet XVI. 17.
^ebauue en altbittt)
ber ibu Opp. ed. Griles vol. I. 190.
2) Martene et Durand II. 657.
3)
Ep. ad Hugonem Suess. Du Chesne IV. 579

ut etiani quomodo-
eunque corrodat viginti mille libras et amplius, unde ereditoribus suis
debita persolvat, quia sub aere alieno valde graviter laboret. Cf. Alex.
Ep. ad Hernie. Ehem. Martene et Durand II. 715. Ep, LXXXVIII.
4) Martene et Durand II. 722. Ep. XCVI

ab eo, cujus nomine, euin
in regno Erancorum essemus, nobis eentum quinquaginta libras, fratri-
bus vero nostris aliam suinmam obtulisti.
5) L. 1.
6) . bic 3(mnf. 4 citivte Ep. Seire autem volumus prudentiam tuam,
quod quaeeunque nobis in eleemosynam eollata sunt, usuraruni ingluvies
devorat ete. Cum enim in discessu nostro

intendet.
7) L. 1. 078. Ep. XXX.
104
Tritte? ^ucf). Dritte* Kapitel.
baranf au, ben nnentfdytoffenen grften $nm entfd)eibenben >an=
beht
p
vermgen
*) , fe
it>irb nid)t fetten, bamit ber nn mittelbar
an^iifprcd)enbcn bitten ntdjt u biete werben , ber
(h'jbifdjof um
$ertr>enbnng feines
(*inf(uffc3 erfudjt.
gft
bie beguaJtdje $fa$ttc*
genbeit bei* $lrt, ba beibe mit ib,ren ^ntereffen babei beteiligt
fittb,
bie be (litten ober Anbeten burd) bie t>on if$m gcrmtnfdjte (Snt=
Reibung erlebt werben muffen: fo
bat er wofyt ba3 $erfafjren
inne ^ct)attcn , nne e3 in ben $erf)anblungen ber bie 23efctnmg be3
23i<5tf)nm3 Don Gfyaton tf age liegt
2
);
bnrd) 3au^n unb in=
aufd)ieben be Urtt)eif[prud)c^
,
bnrd) $erattta$utt$ gemeinfamer
23cfpred)uugen begtigen
gefugt.
Wbtx and) in anbem ^(ngetegenkiten bebiente er fid) ferner
beffelbcn a(g feiner red)tcn anb. Wit Auftrgen aller 2lrt ift ber
Prlat nad) mie t>or toafyrfyaft berhuft. Set e< ba tum ber
(ntrtc naljerc ^enutnifs ber bie
3
uftnbe in >entfdjlaub
3
)
ober
in 3taen
4
)
mttgetbeitt ober begebrt mirb; fei e ba clbfamm=
hingen &ut Uuterft&ung ber laubigen im fyeigcn Vanbc betric=
ben
5
);
fei e ba fird)Iid)c (Streitigfetten'
3
)
entfd)iebcn ober &re-
ttfer
fo
ober anbcr3 bcfyanbelt werben folleu
7
),
e ergeben bie be$iig=
lid)en brieflichen ^nftrnctionen an ibu.
Dagegen gilt es and) oon biefem $erl)ftniB, ba| es nid)t in
com rabe burd) :perfnlid)c 33ef:pred)ungcn attfgefrifd)t wirb als
man erwarten mcd)te.
$luf
bem ^attonalcoucU p.9)toiUpcllicr ift
er nidjt zugegen genxfcn
s
);
cbenfomenig 51t our3), allerbing3
bnrd) ranfljeit r>crf)inbert
10
). W>tx aud)
fonft finb feiner 53efud)c
nid)t eben tele gemefen. dluv jroeimal
11
)
mirb er nid)t nad) <3en3,
1) Martene et Durand, 672. Ep. XIX.
2) L. L 070. 071. Ep. XVIII. XIX.
3) L. 1. 678. Ep. XXX Praeterea rogramus, quatenus, si dilectus filius
noster uobilis vir O. filius nobilis viri C. Erajapanis, quem de regno Teu-
t'jnico revocamus, ad te pervenerit, eum benigne reeipias etc. Ibid. 710.
Ep. LXXX.
4) L. 1. 708. Ep. LXXVII.
5) L. 1. 700. Ep. LXVI; 750. Ep. CXXXIV.
6) .
i.
8. Martene et Durand Ampi. Collect. II. 711. Ep. LXXXII.
LXXXIII; 697: Ep. LX: 701. Ep. LXVIII: 702. Ep. LXIX.
1) L. 1. 683. Ep. XXXVIII.
8) 33b. I. Z. 195. 196.
9) Gallia Christ. IX. 90.
10) Ibid.
11)
Km 5. (September
1163 von xBciu^c &u8
ibid. II. 676. Ep. XXVI

et ad eum locum, in quo nos ipsum colloquium habere cognoveris, festi-
nauter accedas, ut consilium tuum, sicut desideramus, habere possimus.
foubern au einen brten Ort entboten, tun an ber gufamtnenfttufi:
mit bem ftnige ubtoig fict) ya beteiligen, ftnr als Altera ber $u
bestrebten hatte biefe maebtiae' 2tt^e bnrd) ben ob $u ocrliercu
(im November l 163 coer i
164),
marb et fo tief erfd)ttert, bafj er
nicf)t nur in Herten, toe((%e an llebcrfcbm^ig(id)t'eit alle bi^er
a,e$5rten berbieten
1
)/
feinen unerfllten Sertl) feiert, foubern
aueb bcr^eit
7
menn e3 3^ott) tf;iie, an ba3 ^raufenbett felbft $tt
eilen
2
). 316er mir babcu feine ftunbe, ba baS gefebebeu.
\>Bof)t aber barber, ba er ber ocrbtenftd)en anbluugcn uu=
^oad>tct , bie er tob^reifenb anerfanntc, bod) and) gar 9ftaudjc3 ju
tabeln fanb. a ftrrifd)c 2efcn, bie rd'fidjtSlofc sparte , mit ber
jener berall ben (Sifetflftifiett burdfttfeken oerfudjte, mar
felbft b'em
jur anfbarfeit oerpfd)tcten nncr jnmiber. TOet)r aB einmal,
foroot)l mljrenb feinet %ufent$afttS in granfreid), aB f:pterl)tu,
bat er ben nnbefonnenen (Mfer
be furjtlidjen SrteftcrS, feine Uuoer=
trgcbr'eit gu rgen, bie erbarmunglofe Strenge mibilligen
fid)
veranlat gcfefjen.
$113 berfetbc um einer (Btreitigfcit nullen, in ber jtoei grauen
au einanber geraden, ol)ttc SSkitereS ba3 Saterbict ber bie tabt
23cauoai ocrljugt, roarb er aufgeforbert, baffelbe $urcfsuueb=
men
3
).
er bem
^ifebof bafelbft bnrd) Ucberfpannuug ber oer=
meintlid) ibm, t Metropoliten, jufommenbcn ^reirogatioen
brrfeub gemorbcu, mute er eine 33uprebigt tefeu, tu meld)cr ber
2obu gejd)tigt merben {oft, ben ber ^ater lieb l)at
4
). %l er met=
ter 0011 ben (smouif'ern feiner $atl)cbralfirel)eltnsicmtid)e oerlangte,
Non autem locum, in qua praesentes esse debeamus, certum habemus, si
^ipud Sanctum Laurentium vel apud St. Benedictum snper Ligerim credi-
mus nos, auxiliante Domino, convenire. 2tm 1. ?(ugit|t 1162 von ^ritnl a\\i>
f.
93b. I. 6. 208.
1 Martene et Durand 1. 1. IL 694. Ep. LV1 Auditu audivimus
,
quod
nos audisse dolemus et non sine grandi animi pertuibatione aeeepiraus, te
scilicet proprii corporis invaletudine laborare etc. Novimus enim et plena
veritate tenemus, quomodo tu tamquam verus Israelita pro exaltatione et
defensione sacrosanetae ecclesiae fortiter et constanter pugnasti etc. Cf.
ibid. 909. Ep. CCCLVn.
2) Ibid. 695

et per nos ipsos in propria persona non dubitare-
mns laborem subire. tS^rctbcn >einric$ au feinen fout&ltdjen tuber, in
toeldjem er ber feine Jtianfbeit bevubiqT, bei Bouquet XVI. 105.
3) Martene et Durand II. 687. Ep. XLY.
4) Ibid. 909. Ep. CCCLVII Unde si quando tuae fraternitati aliqua
scribimus, quae forte tibi gravia videantur, non ex minore affectione hoc
faeimus
,
sed quanto ferventius diligimus, tanto ea, quae ad conservatio-
nem tuae honestatis et famae et incrementa spectant virtutum, tibi liben-
tius suademus etc. Xam quum pater noscuntur.
106
Dritte 93ucf). 'DvitteS (Settel.
bereu
Mfopft
mit Berufung auf feine fvftCtcfye eburt trotzig ab=
\m, fogar beu eigenen trber biefe W<xl oerffyrte, feine $er=
gemafrigungen
p
uuterfttseu, mufjte er e fidj gefafteu
(ffen ,^3
Uuuutrbige feine 9km$mn% &erurt|etft
p
tjren
1
). bie
autaffungeu
p
bcvvjteic^en
Differenzen tarnen
fo oft,
ba ber ^ar>ft,
um nicfyt aftptftig als $)ial)uer
p
werben, bie Littel
p
ir>cd)fe(n
fr
gut faub. 60 Hffen
nur oou einem glte, in med)cm ber 2lbt
*>on 6t. SSincens
p
Senlii beauftragt marb, in oertrauttd)cr 33^its
tfyeiluug Dinge pr @^rad)c
p
bringen, meldje ber ^ollmacl)tgebcr
im birecten brieftid)en $erM)r
p
berhren 9(nftaub genommen
2
).
Hub ba mar
fcfyon
mteber ntfyig oiel(eid)t rneutge Kantate nadj=
bem
3
)
faum bie 2>3irren ber oou bem ()errifd)eu Prlaten oerfd)ul=
beten 3tffwrrcc<m gclfet maren, bie mfyrcnb bc3 (Bommert
1 167
$kfytim uub bie Itmgcgenb mit beu (Bdjrcdniffen bc3 rtege cr=
fllt
4
).
c3 bod), mit beu
ffen
in ber >anb beu Srotcft gegen
bie unerfd)mingd)en Abgaben aufrcd)t
p
ermatten, mit beneu er
bie 3i
x
l)ctmfer Brger belaftet. Die Bcuxguug fyattc begonnen, tu=
bem alte g-reuube uub Dfficialen be (Srjbifd)of3 oerjagt, bie$ird)=
tfyrmc uub feften Sf&fee oou beu 2lufrt)reru &efe|t morbeu. SDod)
ba3 mar nur gefdjetycu, um um
fo
mirffamer uuterljanbet
p
fu=
neu. Wim bot alfobalb bie anb pr 9ln3gteid)uug
,
bereit, p)cU
taufenb ^fimb
p
glten, menu ber $ird)cnfnrfi nur geueigeinonrirc,
bie Brger im l^euuffc ber attljerfmmlietjcu 9tect)te oerbleibeu
p
(ffen
5
).
2lbcr
feft
entfddoffcu ben roi3
p
brcdKit, ocrleitete er
beu ^nig,
tym
eine graufame 3atisfaction
p
oerfebaffeu
0
). gunf-
jig
Kufer
rourben niebergeriffen. aum aber waren bie $uig=
d)en abgezogen, al bie emprten ^Brger bie Unbill rd)teu,
inbem fie bagegeu alte Kufer
ber mit if>r ein getnbe oerbube=
teu Dtter oou ruftb am jerftrten
7
).
SDtefer naljm nun tiU
1) Martene et Durand II. 934. Ep. CCCLXXXIX. Cf. 935. Ep. CCCXC.
2) Ibid. 775. Ep. CLXIX Indo siquidem est quod nos quaedam
discretioni tuae per dilectum tili um nostrum abbatein saneti Yincentii Sil-
vanectensis viva voce duximus intimanda, quae literarum noluimu.s
fidei eommendare etc.
3; )ic eben citivte Ep., battvt SeucDenl am 18. Januar, f'anit im %af)vc
11 08 acfdjvicbcn fein.
Jaffe X. 7802.
4) er tok&tigfie Setictyt bei Joamu Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 77.
78. Ep. CCXX1I, ber Jiujlcid) gc0en bie ;Hu]td)t oii Mrlot, Metropolis Rhem.
II. 393 gctt$t, bci ($vcigntf3 fei
1164 \u
fefcen.
Qf. Ep. HeariciRhem. ad
Eudovic. Eouquet XVI. 139.
5) Joann. Saresb. 1. I. 77.
6j Ibid.
7) Ibid. 78.
m>V>, 99lfd&of
von eiffn$. 107
ferbingS bw Mfe
bc rafen b$n gfambetn fefcvt
in xHiifvrud)
:
mit taufeub 9Rann &og cv f)t\m, um eine cvcmptarifcbc lh-ecutioii $n
ben. \Hber a feilte et tinin in feiner reu (iimuo()nevn entleerten
SRcfibcnjftabt.
?

Ter Langel au Vcbcusmittcln ntbia,te


fcfyon
am
fcge barauf $ut Witffcfyr uub ber .Svuenbe mufjtc frol; fein,
cureb
feinen 33ruber eine 9lu$ict<$nn herbeigefhrt n
fcfyen,
bie l$m
mcrbunbertfiiur^ia, Sfnnb @tttf^dbi^ung^fofttt ausnnrftc.

Uub
bie bat er, bureb bie mieberbottcu 3u?ecf)ttofungeft bixb uiebt be=
teibtvit, efync
3
u
'
c Uet baju ana,emenbet, bem ^ia^ft and) ferner auS
ben briiet'enben Verlegenheiten aufautyctfcn.
ine
vrtiitj-e cilmticfycr mar ugo^ iMfdjof *>on oiffoug
1
)-
5(uc() bei ilnu tarn ein 3^>icfft(^cg jufammen,
bie il)in beimobueube
'^(uetoritt in eia,entf)mlie()er SBkife ju ftavfen.
(St mar tnajt aB Sattlet bei ^ niej wbteig
VII.
fyodj an$e=
leben ejemefen, al Ipabriau IV.
tjjn and) bureb Ver(ei()iincj fird)=
lid)er ^fruben au^^u^eid)ueu befebfef}. Offenbar in ber 9lbjiebt,
ben bfcttjetmgtftben SD^ann $erabe in biefer ^otifeben 'Stellung
bie U)in ermatten bleiben fotfte, 511m 28etf$ewg ber )ierarebie \u
meibeu, trncj er fein ^ebenfen,
g^mfc
ber
jefct fdjen btiebeu (
s
h
v
=
mebubeit bie eftftanbicjfeit be3 ftvet>eben Oteajmcnty ber I:tcefeu
burd) ^erfauua, ber (Stetten dnjittaften, beten Ikff&tng unfrei-
felbaft
bem Vereiebe ber &ifdjoftid)en dtitifyk angehrte. Sttetbing^
in ber 2cifc
ber Bitte ttnb (i-mpfebhina, batte bie drfe ben iM=
febefen bon ^avi.y-) uub 3fotcB
e
J
gugemut^et, bie erfte
offen
t'emmenbe e^eiftliebe Steife ilu*em 3cbiMiua, n verleiben; in g(ci=
ebem kirnte an bie (ianenifer
511
Sart
4
)
flcfdmebcu. Mein biefe
Ute, fo
pbtihtyiidj au^efprodjen
,
bg fie bem
Befehle gMdj tarn,
bereitete auf bem Sege bet ^batfacben bie D C e eb t a 1 1
f
pv ei) e \m
t
leelebe bie ^ubaber bc3 Jp'pftlidjcn tubli im tet^e^titen ^abrfjuu;
bert erhoben.
55ifdjof
^ettfebatf reu 9(rra
5
)
batte fieb and) Batb gefgt,
inbem er im ^abre 1 150 ober 1157
ben Gauner #n$o um 2lrdji=
1)
Gallia Christ. IX. 361. Ep.Hugon. de Campo
-
Florida. BouquetXVI.
201 -208.
2 Mansi XXI. 805. Ep. XIII; ibid. 812. Ep, XXIV.
3) ics ergebt fiefc auS Mansi XXI. 804. Ep. XII; XXI. 800. Ep. XVI.
4) Mansi XXL 812. Ep. XXIV.
5) Sein leb fat in ba 3'al)r 1104. Sigeb. Gemblac. Contin. Aquic.
Pertz VIII. 411 lin. 48. 49. Cf. Alex.Ep. ad Hernie. Rheni. Martene'et Du-
rand Ampi. Collect. IL 980. Ep. XXXIII.
108
>rttte 93iic|. tttte (5avitcl.
biaconu3 feiner tfatl)cbralfird)C ernannt; aber ber ^eetntrad)tiguug
ber unbebiugten 3uttbicttim , Cetebe an ber 9(ufnal)me biefe in
:pelitifd)er 23eiel)ung
fo
bod)geftellten rcjjen in ben (Sleru erwarte
fen $u
muffen fdjicn, burdj ein aufgeutlgte (Mbbc aftip-
roeid)en gefud)t
l
).
$ugo l)attc ba geiftlidje 9(mt nnr erhalten, in-
bem er eiblid) fiel) ocrpflicrjtet, ba3 meltlid)e, ba3 er biljer bcfleibcr,
aufzugeben
2
).
Willem biefe $erpflicbtung
,
bie, aufredjt ermatten,
ben ^lan abrian vereitelt, ben fiteren 2unfd) 5Uerauber3 III.
erfllt fyaben mrbe, roarb alfobatb oon bem erftv3enannten ^apftc
auer raft gefegt
3
);
er oerblieb in bem SDtenft be (Staate^ nnb ber
$ircf)e, wenn and) nidjt in ber c^eiftltc^en teile, bie il)m jnnd)ft
angeroiefen mar.
Offenbar feilte ba 2lrd)ibiaconat gtt 9lrras> <xU vorlufige
erfte3 toi nad) feinet nnerg
3&ft$i
bie weitere Q3efrberung
vorbereiten.
3m
mm
1 159 im
Befifc
bc3 23i3tl)um3
oiffon
4
}

bfti >a=
tum nnb bie befonbern Umftnbe feiner (Srljcbung finb utct>t genauer
u ermitteln

fd)on oor ben
fcfangen bc3 ^ontificats" 2llcranber3
mit biefem befreunbet, evfdjetnt er rol)renb bcffelben al3 befonbers
bevorzugter nnb vertrauter uftling
5
)
; am fran^fifd)cn efc
als
einer ber bebentenbften ilMh'bcntrgcr. >er Jt^tling l)atte ben
gu ned) 'nidjt auf
gvantrcid)3 33oben gefegt , aB er iljm bereite
feine Scbtdngntffe eiugcftel)t nnb ber -Danffagung fr
bie en$fafc
ebenen elber bie bringenbe 2Mtte einer neuen Spenbe beifgt
,}
).
$aum ift er bort angelangt,
fo
erlt er von Montpellier ben
30. Wpvil
1162 einen fetten 23ricf, ber burd) 5lncrfcnnuug
beffen,
ma3 ber (Sanjter bt^cr geleiftct, ben 2lntyrud) auf ein wettere" , wo
mglid) nod) cjeftetgcrte ^Bitten in 3ufunft begrnben
fofl
7
).
gort=
an wirb bie Mad)tftetlung ugo^ unter ben vielen Mitteln, bereu
fid)
ber Ocegeut ber $ird)e jur idjeruug ber gcfljrbeten
ercfaft
1)
Mansi XXI. 801. Ep. XII; 806. Ep. XVI.
2) Ibid. XXII. 805. Ep. XII.
3)
Mansi XXI. 804. Ep.XII. Cf. ibid. XXI. 806. Ep.XVI.
Ibid. XXI.
807. Ep. XVIII.
4) Martene et Durand iL 652. not. d.
5)
Hugon. Ep. ad Ludoyic. Kegem Bouquet XVI. 111; Ep. ad Ja-
rinthum Cardin, ibid. 204; Alexandri III. Ep. ad Henricton Rhemensem
et Hugonem. Martene et Durand II. 783; ejusdem Ep. ad Hugon. ibid.
6)
Mansi XXI. 1003. Ep. LXI.
7) Ibid. 982.
109
Gebleut, ^duftg genug maenbct crabc fein boppcltc tnt, in
toetdjem mit xUlcranbcr nur
p
gettt erteilter cncfjint^uncj bas>
Vertrauen feines fnig ihn MS pm 3aljr
1171 erhielt, erleichterte
bte (HMnmuuicattou ber fivcbltcbcu, nne ^otifdKU $been unb c=
jcb[tc mit bem ofe
unb bes
#$fe3
mit jenem. )ie genaue enut=
nifj
bev ^erhttniffe be
fvan$oftfdjeu >errfd)cr
p
ber $ronc @ng=
taub unb Tcutfdjlanb ober bod) ber 9trt, nue jte bort
aufgefat
lprben, mar bei
itym unmittelbar
p
fd)pfcn.
attc bod) aifer
/yriebrid) felfcft fdjon rofyrcnb ber g(uel)trcifc uic()t ocrfdjmfjt, in
einem eigenen $anbf#tetfcen
2
)
anipugo
fid)
p
menbeu, um bic gaft=
Ud)c 2tufnal)me in graufreid) berhaupt
p
r>erl)inbcru
3
). Unb al
ber beu grfteutag ju St. gea be fiaone erljanbelt roarb, ba
mar Mamtalb von (*tn
4
)
cBcnfofe^r bemht, feinen (Sinflu auf beu
fttig aufzubieten, iljn pr |dlnapte an bcmfclbcn
p
vermgen,
at3 ^Ucxanbcr fctbft,
bic3
p
ocrl)inbcrn
5
).
So oou beiben Seiten
gcfud)t, ift
er bod) bem Seigeren ftet treu geblieben: bic mid)tigftcu
Auftrge finb c, meld)c oor unb nad) ber^eit be3 ^pftd)cn (ri(
i()m bermiefen merben. Souft immer gemoljnt, oon biefer Seite
burd) auerorbcntlid)c
s
Diiffioueu au^^ejeid)iict unb in feinen Gfyvcn
befttigt unb gefrbert
p
werben, l)at er nur in einem einzigen g-allc
lnfieMlich ber Kumulation ber 2lcmtcr'ciuc3urcd)troeifung
G
)
erfal)=
reu, meldte iubeffeu in feiner 2$eife bic auerorbenttiefte, burd)
bte cffyle ber anfbarfeit eingegebene 2crtl)fd)t$ung keintrd);
tigt
p
haben fd)cint.
Um
fo
fd)incr5lid)er niute er c bal)cr empfinbeu, al3 im 3al)r
1171
fein fuigtid)cr crr
^
m ^c langjhrige unft entzog
7
).
SDaS grofee
Siegel feinet (Sanieramtes? mrbe
tym,
mir roiffen nidjt
auf metd)c beftimmte $eraulaffung fjin, p{5|fidj abgeforbert; er
fclbft biefeS SDienfteS enttaffen, ol)ne je mieber eintreten
p
fnnen.
Vergebens bcml)tc fid) #etnrid) r>on O^cim, ben inniggeliebteu
/vreunb bei bem fonigtidjen 23rnber
p
t>ertt)cibigcn
s
);
oergeben
l Maasi XXI. 979983. Ep.XXI-XXIX. Epp.Hugon. de Campo- Flo-
rida Episcopi Suessionensis etFranciac cancellarii Bouquet XVI 201

208.
2)
Bouquet 1. 1. Ep. X. Pagi ad. 1102 II.
3) . oben <S. 103 %nmt 3 unb 23b. I. . 201.
4)
Bouquet XVI. 202. Ep. XL
5) Mansi XXI. 983. Ep. XXIX.
6) Martene et Durand II. 796. Ep. CXCVIII.
7) Heurici Rheni. Ep. ad Ervisium abbaten! 8. Vietoris Bouquet XVI.
192. Ejusd. ad Hugon. Suessionensem ibid.
8)
Bouquet XVI. 152. Ep. CDLVI.
110
SDritteS 53ud). Drittes Settel.
Ijattc ($nufiu3, Wbi *>on @fc Victor, in
bcffen Slufirag bie Dfcefku*
ratton beantragt. ngo blieb big an feinen ob
(4. (September 1
175)
r>on beut (Saujlcrctmtc nnb beut .gttixitt bei
ofc an3gcfd)Ioffcn.
<Sdjou tritt bem %iM ringenb, fdjtte$ er nod) ben SBricf
1
),
ber, bie
23eid)tc cine terbenben, bie nngcfdjmdjte, tnafettofe Ivette ge&en
ben ivnig fcicrlid) befennt.
3n )ciitfeblanb fd)icn c
fo,
aB fllte bie feit bem ^clnffc be
ongrcffe3 an ber aonebrtfe fiel) ermtfigenbe
2
)
$tTfytitun ber
Nation
flehend)
r>erfd)minbcn. 5)enn gerabc bie ftadjridjt oon ber
bcabfid)tigtcn Befef%utt
be @$imft3 bnrd) bie 3BaI)l be gleiten
@cgcn}>apftc3 l)attc bie gorifdjrttte ber 2Ucranbrinifd)en Partei nnr
bcfd)Icnnigt. ^iofcC
nnb WftMmwn brofyctcn fyier feit ben erften
Anfngen ba3 ^ontificat ^afd)ali3
III.
lebensunfhig
p
mad)en.
SDtc meiften grften, ja nad) einer augenfd)cinlid) bertretbenben
Dtad)rid)t
3
)
mit 2luSnal)tne be3crog3 on23atern nnb Sadjfcn nnb
bei fosbifd)of3
$cat)ttatb ouCSln alle", bev grfjere $ettbe$@$fe
copat toaren bereite
offen
ober iu3gel)cim anf bie (Seite 9eranbcr3
getreten. Unb ba and) bie 3fa$e ber ateu biefer crubcrteu 9ctd)=
tuitg gefolgt, tft nm
fo
tMt)rfef)einlid)cr,ic meljr ber 2lnfd)ln an biefe
Jfyrcr
$ur ctDO^u^ctt gemorben. etbft g-rtebridj I)at fptcrl>tn
angeben muffen, fciu^olf fei nid)t bamit cinoerftaubeu genxfen
4
),
al c3 oon ber erneuerten &M)lt)anbtung Eenntnifj erhalten.
v
Vt
jebem Tratte mar ba3 <8d)i3ma im erften
,3
a
^)
re nac
fy
btefem Dermin
in SDeutfdjlaub nid)t mcfyr oon jenen nationalen Steigungen gc=
tragen
,
mcld)C in ber erften 3eit $ictor3
IV.
fo
md)tig an=
geregt morbeu: ja c3 mag eine
gemiffe
2at)rt)ett fyabcn, meint ein,
1)
BouquetXVI. 161. 162. Ep. CDLXXIX.
2) . SSb. I. 6. 220. 35b. IL @. 12.
3)
Ottonis Cardinalis Ep. ad Thomam Cantuar. Gilb. Fol. Epp. ed.
Grites vol. II. 136. 137. Ep. CCCXCVII Eiden) Moguntino concordant per
omnia Trevirensis et Salisburgensis et ferc reliqui prineipes omnes, sicut
dicunt, tarn saeculares quam ecelesiastici
,
excepto Imperatore et Colo-
niensi et duce Saxoniae.
S*^
01'/ S^ciiiialb On Staffel
71.
4) Friderici Imperat. Encyelica de curia Wirzburg. Pertz , Moniun.
IV. 135 Sieut dilectio vestra novit, curiam Wirzburgensem, quam in Pcate-
costem indixeramus , nos una cum prineipibus universis tarn saeculari-
bus quam ecclcsiasticis gloriose convenimus et inter caetera de statu cc-
clesiae sanetae et praeeipue de negocio Domini l'ascbalis papac, quod in
cordibus rnultorum dubium hbehatw etc. crl. 9%(lifta(b Ihflunifl auf
bem 9letd)tage git 3Er$lmrg fclbft tu bev @ef$U$te beffeflm
Tic beutfdjc fcic&flrdje. 5DaS GrjfHft
Xricr.
111
attcrbingS paricufdjeT 8cmv\ bemcrft, t% fei baffet&c batnalS bc=
rett ,,cvlojd)en" genjefen
1
).
Ter beutfdje (Stytcopat
,
atterbingS utd)t ofync #cr$
fr
bic
l^bre bei :Keicbec- uttb bie Serpfftdjtungetf , bic tfjra afg eljnMra'ger
im S^cvbnifs pm tiaifcv ermnebfen, mar in feiner gebohlten
StcXfuttCj
p
51 1 v d> c unb Statt! mobl niebt otme einen
gettriffen 8>i=
Dcvftreit ber ^mn^atbien gevoefen; aber nur irren fanm, menn
nur einen 95kd)fel be3 lleber^end)t ber einen ber bie anbern an=
nehmen. SMlyfenb berfetbe bei (Sntftcljttttg bes Stt>i$ma3 bnrd) ben
3micfpalt ber }iacl)rid)tcn von Dorntjcrctn oermirrt, namcntlid)
bnreb bie
v
3(nt'(aa,cn D^olanb nnb ber 6cinicjcn anf &od)Ocrratl) in
bem Patriotinnen Wefbtc fcerftimmi nnb gegen ihn eingenommen
morben: mar er offenbar bnrd) ben Verlauf ber Xiiu]c in bemfetben
9Jfc% enttnfc()t, in metchem feine fird)(ic()C Anficht @clea,ent)cit a,cl)abt
fyattc lieft abpfldren. SDte bentfehen nfehfe hatten eine unangreifbare
^erifteation ber 2BaIjl $tctorIY. ermartet; ftatt beffen
maren bie,
mcld)c in ^paina nid)t anmefenb gemefen, bnrd) ben bort oon ber
Partei genbten crrort3mn3 bcrrafdjt. Unb moctjtc man glcid)
ocrfnd)t haben, bic @cmaltina(3rca,cln, bie feitbem an$enKtttbt mov=
ben, aU (Sid)erl)citmittet
p
beuten: a,crabc bic
fo oft roicbcrtjoltcn
^rocebnren, ben ^cfddnf} jene erften GonciB
p
erneuern, Ratten,
ftatt bic Utberjeugung
p
befeftigen, ot)nc
3^tfrf
otetmehr bicfclbc
in ber SSktfe crfd)ttcrt, mic mir frher oermntfyct
2
).

23ei 9Qt=
beren, tote bei iin oon ricr, mar c3 bap erft in ^otge ber
lafyl ^afdjali
III. a,eFommcn.
3n ^aoia abfid)ttid) nicht anmefenb, mcil uidjt genullt,
fid)
bic
nbc binben
p
f
ff
en ^ mar er bennod), mic mir miffen, fpa'tcvljin
bnrd) Victor IV.
p
Sobi captioirt
3
J.
51bcr bod) blieb er
fem von beut
ebanfen, bai djfina
p
einem
Softem machen
p
motten. 25on
abrian
IV. bereit* mit bcrfclbcn SGrbe au3a,ecid)uct, roctd)C ber
erftc egeu^ft ihm nur erneuert, nnb fomit frei oon ber 5nrd)t,
im
JaH
ber Stulfo^nnng mit SUeranber bicfclbc
p
oerttcren, mar
er, mic mir oermntben brfen, Oer Meinung, bajg ber Moment ba^u
1) Th. Cantuar. Epp. ed. Giles vol. I. 103. Ep. LXXIII ad snftYaa-
neos Cantiae provinciae. Denuncianms etuim exconnnunieatiim et ex
nomine excomnmnieamus Joannem de Oxoneford, qni in haeresim dani-
natam excidit, praestando jnramentum scliismaticis, qno Schisma jam fere
emortuum revixit.
2) e. b. I. 6. 227.
3) (Statt). 3. 177.
112
ritte SBucf). drittel Kapitel.
ingotge be3 (Sretguiffe oom 22.
2tyrtl
1 164 gefommen. ie^citc
2at)tl)anbtung
,
fo
tauge
fic oon bem $aifcr nid)t genehmigt mer--
ben, fyatte fr
ben nid)tg 2Mnbcnbe,
mlfym
bie ^(teranbriuer fce*
reit3 ju ben 3$?i&en gtaubten ^t)len $u tonnen
1
).
Ueberbie*
ift fein $ert)atten
fr
bie ^arteiung in feiner $ir=
djenpromuj nidjt uubebingt mafegebenb gemefeu 23emcvfcn3mertt)
ift toor allem bie fetbftanbigc (Stellung, meld)c bie
$ifd)fc won
$iet$ mfyreub biefer SJtrrcn eingenommen, er alte @tt$*
nu3, ber unter neun^ctyftcu uub oier aifem ben >trteuftab in
feiner >anb gehalten, mar nad) brciunbrricrjigj;()rigem Regiment
in erprobter Streue gegen SUeranbcr am 30. SDeccmber 1163 ge=
ftorben
2
).
ein 9lad)folger Stfyeoborid) begngte fict) nid)t mit
biefer nur ausbauernben taubfyaftigfeit. %{% im 3at)re i 1 64
(Sarbinle SStctor^ IV. unter bc3 $aifcr3 d)u(3 mit feinem gam=
merboten in Sftcfc eingebogen, um bie Brger ber tabt $ur $tn=
erfennung it)re errn
p
beftimmen, erhielt er feine )iccfaucu
in ber bisherigen lut)ngtid)Feit unb ntigte bie (Scnblingc
p?
fd)im^f(id)cn gludjt
3
).
Hub ba mar ein SBagcftcf, nid)t btc3
auf 5lbn>eljr bcrcd)uet; c
fyat
pgteid) in ber weiteren Umgcgeub
befreienb unb erobernb gemtrft. eitbemtjat inObcrtotljringcn bie
oon bem ?OtctropoItten ber ^ird)eu^rooin^
unreifetljjaft gebrdte
lteranbrinifd)e Partei itjre o^ofittonetten Grfte entbnnbcn
4
)
unb
ftd) DteMdjt burd) bie Gonfberation mit ber
fran^'fifdjcu aubc3=
fircf)c geftrft.
dagegen ift ^iebertottyringen, unb $mar uid)t bto3 um ber
3ugel)rigfeit %w Klner ^irdjeitprobiua mitten, oor altem tttdj
1)
Ep. Ottonis Cardinalis. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 136. 137.
Ep.CCCXCVII Fastrad. ep. ad Omniboimm Veronensem episcopum Mansi
XXL 1157 Dominus Trevireiisis episcopus stat in umtte.
2) Gesta Episc. Mett: Pertz XII. 545 Cum annis 43 sub apostolieis
Calixto, Honorio, Innocentio, Coelestino, Lucio, Eugenio, Anastasio,
Hadriano, sub prineipibus vero Henrico V., Lotliario, Conrado, Friderico,
sedisset 3 Calendas Januarii annis et meritis plenus et in schismate
Alexandri et Victoris, quod inclioatum jam fuerat, catholicus migravit
ad Dominum.
3) Ibid. ad a. 11G4. Calmet, Histoire de Lorraine I. Preuves p. 65
Idem Cardinalibus haeresiarchae Octaviani civitatem Mettensem cum
nuntio Imperatoris satis pompse ingressis et clerum Universum ad sacra-
mentum obedientiae idolo suo praestandum cogere volentibus viriliter in
faeie restitit ipsosque, infecto prorsus propter quod venerant negotio, cum
pudore et confusione omnimoda fecit recedere.
4) Ibid. Ex quo ejus facto quam plures imperii eivitates aemulandae
virt utis eosquesimiliter contemnendi et cxempluni sumpserunt et audaciam.
Sie 33it()mcv
ftefe,
l'ttid), tfamtn\H).
113
einer ber nucfttigfteu tfepunfte
be cfyigmal r>on Anfang
au gc=
liefen unb geblieben.
SBifdjof einrid)
LI.
fyatte baffelbe
nicht
nur bei feinem erfteu (Sntfteljen begnftigt;
er t;at c aud),
uue nur
toiff&t,
in jenem fritifefyen Moment, top
fo
Stiele gag^aft
l\bmaut'teu, mit
(Sntfcfyloffenljeit
meiter geleitet, ba gmette SoutU
fkat ber Op^ofition eingefegnet
1
).
greitidj ftavb er febon in eben
bejn 3a^re
2
) ;
in metetem er biefe neue poeI)c ju begrnben mit=
geholfen
batte; aber ber >2$edjfei auf bem
&ifbffidjt 3tul)t
f)at bie firct)Iid)e Haltung ber SDiccfe in feiner Seife eran
bert. Sein ftcufyfolger SOeranber
II,,
gaitg Unb gar bcrfclbcn ^e=
litif
pgetfyan, ift fogetr
in golge ber SBetfyeilignng au bc3 $aifcr3
Unternehmen
3
)
&ur tnfnfyrung SafcfyattS
III,
in 9?om ein Opfer
bcrfelbeu geworben. Hub 33ifct)of Dtubolf t)at in bem dji&ma big
jum be au3ge|arrt
4
).
)a3 mar um
fo
leichter, aB baffelbe in
bem
ganzen
23ttl)um bereits ein XrabitionelTc3 geworben. 9ctd)t3
weifet barauf t)in, bafj (Herifer unb iUcncfyc bem entgegen ge=
wefen; uiebty verrt!) bie Spannung jenes
egenfa|e3, rote er 33.
tu bertog^burger )icefc beftanb, roc23ifd)of onrab
5
)
mit offenem
unb geheimem St-berftanb
p
Wimpfen fyatte. )er einfeitia^yjactien^
geift fc()eiut tu Sttid) ber aufd)ttcjjUd) Ijcrrfdjeube ejemefen
311 fein.
(Sine gang eigcntfyinlidje, ber Statur ber SDinge nad) nid)t 31t
(fenbe Aufgabe fyattc 9ttcolan, 33tfd)of ocu Gambrai),
anf fiel) ge=
uommeu. En ber
aufcerften renptarf mit ber [Regierung eines
od)ftift3
betraut, ba3 in ^olitifc^r33e^ie^ung beut beutfd)cn Jftcidjc,
in tird)d)er bem ^etro^olitanfGrengel r>ou 9c()cim
pgefyorte, fyat
er bie Xrcuc eine eljn3mauuc3 bc3 $aifcr3 mit ber Ergebenheit
au>$ua,Ictd)eu
gefugt
6
), bie er, feiner Utber^engung nad) ein 2((eraiu
1) . oben S. 15. 16.
2) Gesta Abbat. Truclon. Cont. See. Pertz XII. 350 ad a. 11(53 Eodem
tempore Fridericus Imperator exereitum inltaliam dneturus, totasRomani
imperii vires contraxit ( ? T tefe jsStngctbe bevubt auf einer ^cnvcdji'chincj mit ber
fpateven ^cerfabvt im 3o$x 1105, ba im ^a^t 1103 ftviebttd) ebne eerma<$t
Cfcelj Italien fid) begab), et praedictum Henricum Leodiensem episeopum, ut
se sequeretur jussit cum caeteris regni proceribus. Quem secutus uon multo
post in Longobardia est defunetus. Qui quidem obiit anno Domni 1104.

Annal. Laub. Pertz VI. 24. Urfunbeu, OOtl ,<ehtvid) cutSgcftcilt, bei Martens
et Durand, Ampi. Collect. I. 807. 813. 865.
3)
Gesta Abbat. Trudon. Cont. See. Pertz XII. 350. lin. 30-42.
4) vittfdjc 93eroetfiUji*ungen N. 21. b.
J>) Scheidras, Orig. Guelif. IL 378. 379.
6) Gesta Epise. Cameracensium Pertz IX. 508 In bac divisionis varie-
tate cum digna memoria recolendus Nicolaus episcopus ita se gessit me-
@c|d)id)tc lejranbeiS III. 5Jt>. II.

114
STvittc* 33urt. ritteS
bvtncr, als? uffraaan&tfdjof
tut
$er$&ftnifj nt feiner ^ictvovo^
tt u betbttgeu. fjattc. iK&et freitieb
,
bafj
er ohne ^ertetutug
be^etter ^jiidten sperren bleuen ftme, nttMj er jict)
fclbft
eingerebet I)abcu; ^evancer ift
burdj.feitt $erfyalten bitrdjattS im*
befriebigt.
B$xenb kr eigene ftetro^olit, ja enig ubiptg f cXOft, in 3tn=
erfeunnug ber Sd)uncrigfeit feiner 8#e utr^cbonnng ratzen, ift ber
Spft
in feinem lirtrjciC rcfficl)t^ro r>art. TiiecdauS aller $cv=
fiderungen jeinc3 Dicnftcifcr* nngcad)tct bod) ein offene
2M'ennt=
ntfj ber ?[ucrfcnnnng
f
cicrltd) abuilegen 9(uftanb nabm, nwr er
bereite cntfdUeffen, it)n burd) Q}cr[)ugnng fird)(td)cr Gcnfnren nt
ftrafen. Statt bic bringenben ^orfteftungen fifttttj Vubuugs nnb Rent-
rup t?en Dlljcims beftimmten baut, am 27.
Januar
1 165
1
)
bem 3$=
gernben nod) eine
Jrift
ut gewhren,
afj fie abgelaufen , einte baf$
ber 53ifd)of
bic verlangte feierliche htfrigung getetftet; bog an
=
gcbreljtc rcemmunicatieu in ber Xi) at r-e^egen, urb burd> bic
Ci5cfdd>te ber felgcnbcn iegebcubeitcn
etii&cfefefck
^n temfefbeu
3abrc (1 167), in roetd^cm bic erfte @efanbt|d)aft ntr (5nti"d)cibung
bei angttcaniid)cn ird)cnftrcitcs' anlangt, bittet cicetans unter
Xf)rncn nnt ^oieberaufna^nte in bic f attjelifdc ftirdK, an ber
er alfo iuniufd)cn auigejtofjea mar
2
).
Cirjtufcof cinrid) ren
9cbeim, t>oI fcott ber^iicbem ^htgefbt, bertetf) ftd) bamaf mit
feinen Suffragaubifd^efen auf einer fr biefen^eef berufenen $er=
fammtnng ber bic iBcbinguugcu ber bringend erbetenen ^bfcttien.
5(ber ebne au^eriicf(icv)c @enc()migung be erzrnten Zapfte
roagte
er mdjt nfyanbctu. >b biefe crtbcUt, ift, fe &{et id) fet)c
,
nirgcnbS
berliefert. :Daj3 er mit Hebe abgegangen
(
1 1
67),
e l) n c mit }((eran=
ber v>crfr)nt 51t fein, mujj nm
fo
U)al)rfd)cinlid)cr gelten, ba atfer
?
^riebrict) feine (iutnft iljm BiS nt bem legten ^ugenbde feinet
cbcn3 erhalten. @erabe aber ber % einer fctcrlid)cn 2icbcrauf=
nal)inc in bic irde, be feinem fircblid)cn
Jeinbc ocl^cgeu, ()ttc
biefcs @enncrs Vertrauen
fefert erfd)ttcrn
mffen. SDa$ berfclbe
aber melmcljr rnbebatte, c tiefem Prlaten nt bemabren;
g(eid) aber and) mit beut in ber Ticcefc ftcb erljaltcnben 2f(eran=
(Hain, quod nec ab obedientia Rbemensium, quibus in spiritualibus ob-
noxius erat, Alexandro subji ctus resiliret, nec Imperatoris oft'enderet par-
tes, quibus de regalibus suis fidelis et devotus esse tenebatur.
1) Mansi XXI. 1106. Ep. LXVI.
2) Joann. Saresl). Ep. in Tb. Ep. od. Lup. I. ep. 173 = Joanu. 8a-
resb. Opp. ed. Giles II. 111. Ep. CCXXXVIII.
Sag Gvjftift Sal&U*g. (5:6cvfnu\
s
.
1 J 5
bri3mu
gef&mtft, bafr jeagt bet jlrenge cfeljl
1
)*
bnref) ben er
fptcr bie 2tu3fljrung ber SSrjburgcr Sdjtuffc
in bm 8tt$uin
unb ba3 efyrenbe
geug-mft,
in bem griebridj bic treuen rienfie bcjB
"viihabcv^
beffetben
anertennt.
x
\n ber Salgburget irc)C war toofyl
im
gafyre
1 164 ein 233edj=
fei
in bet Serfon bcS
(
N
T}bivten, aber ttidjt ber tirel)lieben 6ttm=
mung erfolgt.
(bcrljarb mar am 22.
gunt im ftlofter :Kain mit lobe ab'ge=
gangen
2
). &n Anfang an ber Bettet ber ^leranbrtnifcjjen Partei
in )cuif(f)tanb, mar er e bi
p
feiner (elften tunbe geblieben
3
),
Tie ietfndjfeit bc $)ianne3 mar cigcutl)mticl) genug geWefen,
ben aijer fort nnb
fort geneigt &u erbalten, jte aly eine Anomalie
ju kbanbeln. Stiebt allein ben 2
s
3ibcripmd) in ber finMidjcn 9(n-
jiebt;
feto
ft cmpfinbtid)C Verlegungen ber Safaen^ffic^t ()at er
grofemtljig ertragen. 3nm Sotkil ju $ama, bann ju bem naeb l>re~
mona berufenen cingelaben, War er nicf>t glommen
4
).
9tcbtbeft0s
Weniger machte ber Oberlefynsfycrr, meleber bem ^iberftrebenben
nunmehr am S. September
(
1
161)
p
erfebeinen befahl , SSor*
wrfe, wckfyc bod) ^ia,leieb at ^Jortc )"d)meid)lerifd)cr Slnerfen*
nung lauteten, ^nbem er barnber flaute
, bafe
ber Prlat btilang
nidjt mit
geholfen
babe cen allgemeinen 23 ranb in Staat nnb ftirefye
&u lfd)cn
5
) ,
gab er nur u beutdj ju erfennen, wie nnentbebrlieb
il)in biefe ulfe wre. Sljrenb er in [einem ffentlichen Birten
eine jweifctlofe (Sntfdjloffeutyeit &ur djau trug, Wnjcfyie er fel)n=
J) Bouquet XVI. 603. 095.
2) Chronic. Reichersp. bei Ludewig, Seriptt. R. Germ. tom. II. 287.
Magn. Reichersp. Boehmer, Fontes rerum (Jermanie. III. 535 Kdern
quoque anno sanete memorie Eberhardus Saltzburg-cnsis episcopus min-ra-
vit ad Dominum X Cal. Julii, invalescente sebismate.

Vita Gebhardi
et successorum ejus. Pertz XIII. 45 Tandem bono certamine certato, Do-
mino vocante, apud Runa coenobium naturae concessit debitum.
3)
Sudendort', Registr. II. N. LV- LIX.
4) . 33b. I. <5. 114. 174. Fecbner. Udalricb II. v. Aquileja S. 6. 8. 9.
5)
Ep. Friderici ad Eberliardum. Teng-nagcl, Vett. Monom. 400
Unde quia tua res agitur, paries cum proximus ardet et quia publica res
ista fuit, non privata, nam de animarum salulc agehahtr . miramur nos pri-
ntus, nrantur et universi prineipes nostri tarn saeculares quam eccle-
siastici, qui ad excolendam vineam Domini non timuerunt portare pondus
diei et aestus, quare te subtraxeris et magna te suspicione suspectum ha-
bent, quod in tempore tribulationis te ipsum quasi murum inexpugnabilem
pro domo Israel non opposueris.
8*
116
rittet SSiidf). ritiej Sattel.
d)ft (Sberljarb Betrat^. SSor alter Sctt barmt bcfcf)ftt^t
,
burd)
@ri)altung ber mafyreu fatfye Uferen ftr$e feinen Untertanen ba
etl gu fiebern, fyat
er bod) iu^gefyeim jenen um ben Seg bc
faziB
gefragt
1
).
$tber ber atfo efragte, beut c fd)cincn mochte, al
fei
biefe grage nur all 33
eftc
Dngemittel ertt)ljlt
y
fyattc fcht2iu3btciben
guut brten SD^atc entfdjulbtgt, tubem er fein kommen
fr
bie 3u=
fnft ui^luifi^t geftetft nntcr ber ^cbiuguug fiesem etettel
2
).
2)ci> tparb it}m frcid) gemhrt
3
),
aber bte
3
u
f
a

c
/
^ic baran gc=
fnityft mar, bennod) nidjt erfllt.
Statt in ^erfon gu erfechten, fyatte er abcrmaB ein djtetctt
ciugefaubt, in n>e(d)cm er nnebcrljott, \m> er in 33urc(jarb3 cgen=
ttmrt r>on beut (Steine" fyerab allem 23oIfc rjcrfnubtgt. @l war oft
r>ou Etagen ber bte 23etlcgcnl)ett, in toeldje il)n ber ibcrftrcit ber
gum a^!etifd)en Seiten ttcrpfdjtcnbcu cibbc nnb bc mlitytn
et)ngcifec bringe.
Offen
erftreub, ba c beut ^rieftcr nid)t gieme
ba 6d)mert gu gieen, betonte e3 bieinttc, ftatt ber ccrc3folgc einen
anbereu Dicuft
aufperlegen,*); ^riebrij mar aHerbtng^ barob cr=
gurnt,

atfo mclbetc ber 23rief ciue Wtmnt au3 feinem efolge,


ber U)n befcfymor, cnblid) uad)gugcbcn
5
),
mollte er fid) nid>t ben
fd)timmftcn@i)cntuantten $rei8 geben, unb ein aubercr
0
),
t>on bem
(Srgmtcu fctbft au ben
23ifd)of
ou urf flagt atterbing in bit-
terem Unmut!) ber bctl unbegreifliche unb unocrautmortliefte 23e=
fragen eine Prlaten, bem
fo
rnetc 23c.mcife ber uabc gegeben, }a
er bvofyct mit einer erem^tarifeben recution
7
).
5Xbcr mer mirb bei
krglcicfyung beffelbeu mit ben feilen
8
),
meiere an ben djnlbigen
1)
Ep. Friderici ad Eberh. Pertz IV. 131 Inter anxias et innumeras
tribula.tion.es, quibus

jam diu universalis laborat ecclesia, consi-
lium religionis tuae multo tempore requisivimus , ut discretio tua
iter salutis nobis ostenderet etc.
2)
Ep. Eberb. Teugnagel, Vett. Monum. 401.
3)
Tengnagel , Vett. Monum. 404 Ep. Eberh. Bamberg.

Ep.
Eberh., Saltzb. 405

promittens nobis securum conduetum in eundo et
redeundo etc.
4) Ibid. 424. Pertz IV. 131. Ep. Burchard. Sudend. II. 134. .
5)
Ibid. 404. 405. Ep. Udalrici, sacri palatii Canccllarii vestrae
prudentiae consulimus, ut nunc tandein

personam Imperatoris visi-
tare nullatenus omittatis, ut de statu Bcclesiae familiaritervobiscum conferat.
6) Pertz IV. 130. lin. 38-131. lin. G.
7) Ibid. lin. 51

53 Nos autem, si necessitas fuerit, de Saltzburgensi


ecclesia ita cum consilio prineipum et religiosorum ordinabimus, quo<l et
honor Dei non minuetur et religio ecelesiae non subvertetur
,
si, Dco vo-
lenti, iinperio debitum servitiuin exsolvetur. 23cina()C UH'tltd) eben
fo
in
ber %xtmt. 6 ju etitveubeu Ep.
8)
Ep. Imperat. ad Eberb. Saltzb. 130. lin. 15

37.

117
fctSft cjcric^tct toorben, bartn bic Spuren ber nod) bauernbeu
Hu-
rcf^altung , bic eroetfe bafr erfenucn, ba c3 betn frfttidjen
Scrfaffcr ferner geworben, fetbft alfo ju fdjreiben?

v
\u biefem A-ac aber
fllte ft cf> (Sbertyarb mirfd)
erf
fttert
:
er backte ernftltd) baratt, bic Sfteife &u unternehmen ; er beriet!) ficf>
brieflich mit betn 216t oon ^tbinuut'j. rcnuod)
ift
c offenbar fclbft
bamat nur bei btefen Vorbereitungen uerblieben: ftatt be @r$i=
fdjof
taugte in Statten ein eibgefdjenf au. Sarb ba3 gteidj ab;
genriefeit, fc
bod) nidjt ber eber. SOett entfernt, ba c3 $ur 9tu3=
fljrung
ber >rol)una, gefommen, toarb er bielmetjr nodjmalS mit
freuubd)cr 3ubrtnaUd)fcit entboten
2
).
s
31ber erft im $cr$l 1 62 l)at er, mic mir erinnern, berfetbeu eubeb
;Kccbuuuc] getragen
3
). Hub ba Ijattc er nidjt xtvix ctca,en()cit, mic
mir erjagt, aU ein perfimttdjer 23efenner 2(fcraubcr3 aufzutreten;
er burftc mit feineu ^ea/(citcrn artmann r>on 2>rircit uub (^erbod)
rou OfaidjcrSBerg ber einzelne ge ftagen, in metdjeu burd)
9So%ug be3 fatferdjen (Sbict ba 8edjt3t)erl)ltni crfd)ttert
morben. Grabe ^met 23roet (Sberarb3, (Sauonifcr in 9lug#burg,
marcu, on bem
23tfdjof
ber tabt sugleidj mit SSerluft ber abc
eritirt, bie erften 2Mrttyrer ber 8ad)c ber freien $ierardjte gc=
Horben. 33k fteifcuben beantragten Gaffatiou bc3 Urtt}eif.
offenbar
baS eine ^umut^ng mar, meiere beu iMfer hu2Btber=
fyrudj
mit lief) fetbft fcernucMte, ba3 perfud)e obtmoftcu gegen
beu Petenten mar bod)
ftarf genug, fetbft beu (Bdjmerg baruber
gu r-ermiubeu.
9tuf
feineu Befehl mrben bie Vertriebenen
jurctgerufen, in alle (Stiren, in beu
^efs tljrer Itter lieber eins
gefe|t
4
j.
patertjtn, im ^Cprit 1
163, Ratten fid) ber faifer unb Gbcrfjarb
jitin (elften ^uite bei Waux^ gefeiten. 5(ucf) bamatg mar ba3u
f
ammetts
treffen
ein febr freunbttcfyel gemefen. cr Vettere erlangte, ol)ne
ba c abermals feinem @cfprd)c ber bie trd>enfet)be gefom-
men, ma3 er mnfebte
5
). Unb bod) mute ber Grftere miffeu, ba
ber oon tbm fyutbooft Empfangene uub nttaffene erft burd) bai
1)
Ep. Eberhardi arehiepiscopi ad abbatem Admimt. Teng-nag-el,
Vett. Monum. 405.
2) Pertz IV. 131. lin. 7

21. dagegen iMtvdnnb empfatjt Gntfcl?nng


Sudend. II. 138.
3) 6. 23b. I. <5. 191. Fechner a. a. O. S. 10.
4) Chronic. Reichersp. Ludewig, Scriptt. R. Germ. II. 280.
5) Ibid. 288.
flg
* drittes SBitcf) drittel (Safcittf.
S5rc\>c oom
28. gebrnar
1J63
1
)
$um apoftofdjen Segalen im
beutfdjen Sfteidj oon 2Uerattber ernannt morben.
(5r l)at al(erbing biefe rbc nid)t tauge bcHcibct. 9(bct
fd)on
ber unmittelbar nad) beffeu 3^be anberaumte 2al)tact jeugte oon
beut (*ifcr, (ibcrl)arb Otidjtung auf ben
fnftigen ghfjafcer be| cr$=
Mfdjflidjcn Stufyf berzuleiten, ^te polttifcl;C Kombination unb
ba firdjlidje greifyett3gefi)l mirfteu
pfmmen; ben ka&ftdjtigtcn
@rfotg
ju ftdjcrn.
djon am 29. 3uni
2
)
1 164
entfcfyteb man jtdj in alg&urg in
rafdjer 2Xu3gteijung ber oerftubigen (Srmagungen unb bor md)=
tig erregten <St)m^atf)icn
fr
(Sonrab,
23ifd)of oon ^affau.
(ir mar ber (Eofyn
jenes Cuit^olb"
3
) >
SJcarfgrafen oon Oefter=
rcid) , ber mit 9tgne, odjter #eiuridj IV., Siitme gricbrid)3 oon
oljenftaufen
:/
oermfjlt mar, Bvnber Dtto oon greifingen, ticf=
ofyeim be regierenben $aifer3. teru3 unb 33otf Ratten fid) fr
i|n erftrt
4
),
in ber UeBer^eugung
,
baft
bie 93ermanbtfd)ft bie
greifyett feiner fird)(ic()cn Stimmung nid)t gefaljrben, aber and) in
ber
ffnung,
bafj gerabe fic
bie Bceffid)t, meiere man
auf
ben
Slbfommling
s
u nehmen fyabe, bie ^uMfcung feinet freiljeitdjeu
9fc$tment3 erteiltem merbe
5
).
?0^ag (sTourab and) nid)t, mtc ber oielteid)t bertreibenbe 2k=
rid)t

)
(antet, bie aubrcflidje 5erpfd)tuug eingegangen fein, bic
feine (Srfyefcung bebingt fyaben fett, nnmanoelbar
auf 2flerattberJ
eite
p
fteben, toic fein 25orgug'cr; bie SBcrljftutffc, beuen er uu=
tergebcu mar, fyaben ifn
aflerbing3 bajn gentfjtgfc Seit jenem
1) Hansiz. Germ, sacra II. 273.
2)
Vita Gebhardi et successorum ejus. Pertz XIII. 45 Post cujus dis-
cessum praelati cum clero et ministerialibus ecclesiae consilio babito
elegerunt Dominum Conradum Pataviensem episcoj5um ad Saltzburgensem
metropolitanum seilicet incarnationis Domini 1104 3. Cal. Julii.

Oontin.
Admunt. ibid. 583. Fecliuer a. a. O. S* 11. 22.
3) Pertz XI. 609. not. 33. Opusculum ex cod. Eibl. Caes. -183. Hist.
Eccl. 73 desumptum:

,,cui (Luipuldo largo) ob eximiam virtutem et for-
titudinem Henricus V imperator, qui contra patrem Surrexerat, sororem
suam Agnetem viduam dedit uxorem; quae prius a patre imperatore copu-
lata Friderico duci Sueviac, genuerat Friderictim postea ducem, patrem
Friderici imperatoris et Cbuonradum postea regem Romanorum. Luipol-
dus largus genuit ex ca Luipoldum postea ducem Bavariae et Adelbcrtum
et Heinricum duceiu et Cbuonradum Saltzburgensem postea arcliiepisco-
pum etc. StC Continuatio Claustroueoburgcnsis Prima ibid. 610.
(S. bcv=
c-ieg bic geneafojrtfd)e Za\d ebenb. 747). Vita Gebhardi Pertz XIII. 45.
4)
Magn. Keicbersp. Boehmer III. 535.
5) Historia calamitatum in Pez , Tbesaur. Anecdot. tom. H. 3.
'20'}.
0)
Magn. Keicbersp. Boebmer III. 535.
119
Dermin ftebt er, crfc^toffcn fr
bic Intentionen bor
feitrats
djie
1
),
in bicfcm Ticuft. Allein jenen gSiberftreit bor ^e[rd)=
tungen unb i>ffuiutgen lofen, ift ifym cttferbingl uid)t gelungen.
SBa fcetljarb gteidjertoeife gu toasten g.e-m.ugt
>
bie unft be3
gaiferl unb bie treue gegen beu ^avft, baffd&e ju teilten tpat
bem :UacbfoK]cv niebt befdjieben. Offenbar ift ber $organgr auch
ihm bog $orMlb gewefeu, SSenn er c nidjt errei<$t, fo ift
uiebt
fomotd -Jftattgel au (^efdd, ctU ber SDrudC ber fircMicben &er=
Ijltuiffe, toetdjer auf i|m laftetc, ber Uinfdjuutng ber Dinge in
eutfdjknb ber runb bicfc3 &fti6Ungen&
-
ic gatgburger
$ird)c ift
unter biefein Regiment xinb aueb in fpterer 3eii ftaub=
b
a
f t auf
ber ^af)it fortgeritten, meiere ihr (Sberfyarb &oreeielj=
uet; aber fte
bat biefe
s
lUijjicn , bie tfjr eje^eben, uid)t ofmc beftteje
(rf4uttcrungen
unb SDran$lafe, nur bnreb ein |elbenmt|ige3
bulben on Seiben, bie jenem
erfyart bleiben fotften, roKeubcn
t'uucn.
$ereit im September 1 164
2
)
fear Gonrab jum $aifer nadj
Sena geeilt , um bic SMeljratn mit fcen Regalien nadjpfujen.
Tie Jrcitublicbfcit, mit mc(d)er ber uafyc ^ermanbte empfangen
marb, fcoar undjfi , mic ej fdjeint, biefetbe, mit meleber ned) bot
uv^em ter entf^tafene @r$$i?t beveiuft Begrbt- toorben, 5(urf) ber
egenftaub bc*
eftnrdje mar ber umltcfye. Sofort nofym es feine
:Kicbtuua,
auf
ba3 beftebenbc <8d)i3ma unb balb genug marb bem <i
-
v^
mahlten fhlbar, bafj
bie SlnertYnnuug bei faiferlicfyen $a:pfte3
bic
ebingung fei, unter ber allein er a 9tetdjfurft 9(ucrftnnuug
hoffen brfe. Tie in
N
}(u3ftd)t gefteflte 3nt>eftiiur fete bie
f
vic^tiebe
Skffe fein,
bic al^urger ^irdje, btefe ftol^e gefte, fr
Bieter u
erobern. 3(kr mfjrenb Jriebrtd) bcrma'feu, nuc bic Sage ging,
nec() fcbmeid^cltc
3
),
brobete er bereit in nadjfter j$z\t mittetft ber
1)
Vita Gebbardi Pertz XIII. 45 Sed tantae nobilitatis lineam prae-
clictus autistes moribus extulit, ])robis actibus decoravit. De Pataviensi
namque ecelesia

ad Saltzburgensem sedem translatus, quidquid prius
in se notabile repreliendebat , nunc quasi novum bominem iudutus eoepit
corrigere.

Praetaxatus praesul immobilis colamna veritatis, sed et
aequivocus Chuonradus

nec non Ilartmannus

murum se pro domo
Israel opponebant. Sudendorf, Registr. II. 14(5. N. LXI; I. 68. X. XXV.
2) Chronic. Reicbersp. Ludewig II. 287. Eoebmer III. 535. Vita Geb-
bardi Pertz XIII. 45 Cbuonradus denique Deo dig-nus pontifex primo
constitutionis suae anno ad Dominum imperatorem Papiae positum acce-
dens regalia requisivit, sed obtinere non potest, qui schismati communi-
care noluit.
3)
Kistoria Henrici Pez", Thesaur. Anecdot. IL 2. 202. 203.
120
tvittce h$. ttcS Gapttct.
tUmti ben (!S|(tignt ^ibetftattb $u feredje
1
).
5(Ucin (Jonrab,
rnetfcid)t bcm 5titfi"d>txntn^c ber ?l(cranbrtnifd)cn Partei in cutfd)=
taub oerirauene-, lieft ftdj
md)t ctufdnidneru. @* r>crblicb
auf Seiten
be Zapfte*,
bem er berette bei feiner 2abl eluilbictt, unb cl)uc mit
ben ^icb^tern au^gefiattet
511
fein, reifte er, gttatg reu bcm
Statfer entkffett, uriefcet ab.
leid) unaunftia, feil ber (h-fola, feinet cfud)Cy teefc fein,
atij er e
auf bem
fjofict$e ju Q3ambcra, am IS.
^cerember 1164 er=
neuerte
2
)
unb becb feiner breite gegen ^lleranbcr nichts rerejeben
wellte.
Ukf
beiben Seiten oerblieb bic eje^enfcitt^c Cr^cfitien unb
Gonrab mochte fieb cntfcbbia,t fblcn, a!3 er im ftarg be fola^cnbcu
^ahrc* reu 3(leranbcv htrdj (rt!)eiltmg be3 ^aiums auggejetd^
uet marb
3
).

Tie fhrenge ?(bncuua,, gu bet alle* eiec> reiben
mufne, blieb barum uiebt erfpart, fie marb nur biuausa,efd)cben,
nidjt crlaffen.
3ubeffcn mar aud) bi biefer mljcnpreriu} ana,cb5ria,c & (fter
Olcicfjcr&frcra, Qmifdjcn Braunau unb Sd)rbina, am gnw cje&gen)
bte (Sttte feiner Partei a,cmorbcn. Sd>eu feit bret Tcccnnien mar
e3 on bcm (Reifte eine 2ftanne 6ef)crrfd)t, ber mit kleinen einer
Skitocrbefferuua, uuermHicb befd>iftia,t unb bed) ftct mit bem2i=
berftauee einer rauben ^trftiebfett im Streit, ncd> immer niebt oer-
lernt, fein W&fyi
ber bic (Jbriftenbcit unb bie &ird)C auszurufen.
@g mar ber intereffantc erfyed) [Werbet)]
4
),
bcr, feit bcm 3af)re
1132 reu (Tcnrab T. reu Sa^bura, a(3 ^repft ch^efe^t
5
),
bcr
Sdu'ed'cn ber 5)iud)c a,cmorbcn. Seit mebr benu tucr^ia, Saferen
mbt, ben ;\bealen, meldte feine pclemifd^c Jebcr entwerfen, burd) ben
crrori<3mu bcr
$&<&i in ben bcfdu-ciuften^Ueftcrmaucrugumi'cbcn
ju bereifen, wre* er reu ben Girren fce 3*$?e 1159
&errafdjt.
1) Chronic. Reichersp. Ludewig. Scriptt. R. Germ. II. 287

seque
effecturum in brevi,ut omnes eum (Paschalein reeiperent, minabatur.
2)
Magn. Reichersp. Chron. Boehmer III. 535. Boehmer
,
Reg. 2. 132.
3) Chronic. Reichersp. Ludewig II. 288 Ipso anno in diebus Martii
tempore quadragesimali allatum est pallium electo episcopo Salisburgensi
Conrado ab Alexandro adhuc in Francia manente per legatos ejusdem
papae etc.
4)
Pez, Thesaur. Anecdot. tom. V. (tom. VI) Ivo bic Vita bcr Bavaria
paneta Von Rader. Stiilz Gerhoch L von Reichersberg. Denkschriften
der Wiener Akademie der Wissensehaften. Hist. philol. Classe 1S50.
s.
113.
5) Vita Conradi I. Pertz XIII. G2.
121
Seine SBergangenfyeii festen bfr 33rgfd)ctfi
(eiften,
bafj
er
and) in biefem djima ba3 Urtivit ber ba3 .Kocht ber ftreitenben
Sctyfte
mit 2ic()cvbcit atfobatb entfdjetben merbe. Seit betn Stufend
fyaft in M(be*beim
, toie e
fc$emt, bon ber (jierardjifdjen Partei
juerft angezogen, feit bet (Sinfeljr (1 124) in ba Softer
9cotcnbnd)
i .Katicnbitcb) at regutirter Gbortycrr be ^eiligen 9luguftitt fefte
r
mit ihv ber&nbet, bat er aud) an ber O^Jpofitton X()ei( genoms
men
1
),
toeldje biefeffre gefct. Allein man rann ftidjt fagen, bafe
er
ugtetetj mit biefer
(S'tf
Reibung and)bie
Jbeen ber^Ubebraubinifcben
>iircben^o(ittf in ifyrer 3(cd)tf)cit in fiel) aufgenommen. ?cc()tcmen
Sinne bei etil' bem firdjlidjcn (Stfer,
ben er nur &u gern geigt, ttou
aller fdjnnmgollen Segeifterung fern,
aber aud) gegen SSerirrmts
geti ber entatitt bitref) ben fritifdjen 3ttfKnct eine fitt(id)cn
SBaljrljcitsfinne gefidjert, ift er &on einem, bie titntnung mancher
feiner 3eit^eneffcn bejcidjncnben S)uali3mui ber Neigungen Belegt.
Gr unU mcfentd)C (demente be3 l)teratdjifdjen aiI)oltci3mu3 um-
fcfyffen
nnb biefen felber bod) erhalten. (Sr ift bcfyerrfcfyt offenbar
ttou ben Stnfdjammgen, u>cldje bie &rifi3 be
3m>eftiturftreite3 un-
ter ^afebaliy
IT.
ftffig gemalt; bon jenen gbeett, metd)c biefem
^apjte
felbft til bie alle SBBirren ljenben erforderten. Unb bod)
ift
in benfelben eine mefentebc era$fttimmutg be3 urfprucjlicf) @rc=
gortanifdjen ritnbgebanen uncrfennbar. erfyodj rantyft fr
bie Trennung ber Regalien
2
J
unb ber cianitcben ftir d)cn guter
nnb bod) finb in @rcgorl Sinuc aud) bie erftcren (Sigeutfyum ber
$irdje; nur burc() bie S5ergett>alttgungeh ber dJrofjen biefer (Srbe
it)r entriffen. (Sr erftrebt nid)t fon>t)t bie Sdjeibung ber gteidjer=
toeife gu rolT$iel)eubeu Zeremonien ber frfte()cn SeleJjnung unb
ber fird)Ucbeu Snbeftitur al bie ^tufljefcung ber erftcren; unb bod)
feilte nacb jeue3 $tane bie
emfyeitUcfye ^nreftitur ber feierliche 2lct
fein,
bnrd) ttjelc^en bie firdjc, gugtei(| mit ber Sejung iljrcr
J) Cf. Ep. XVI. bei Pez, Thesaur. Aneedot. tom, VT. 1. 551. Ep. 16.
2) Liber de aediticio Dei cap. VII. Pez, Thesaur. Aneedot. tom. II. 2.
270. ibid. cap. X. tom. II. 281 Ducatus
,
comitatus, telonia, moneta per-
tinent ad saeculum. Decimae, primitiae caeteraeque oblationes pertinent
ad Deum. Illa per mundi prineipes, ista per pontifices antiqitus traeta-
bantur eavidelicet cautione et distinetione, ut neque pontifex in bis, qtiae
erant ad saeculum neque prineeps in bis, quae erant ad Ueum praeesset
etc. Illud simpliciter affirmo quod sicut laici nullo justitiae vel falso
colore deeimarum possessionem sibi poterunt licitam aftirmare, quoniam
deeima ecclesiastica res esse non dubitatur: sie illae renales et militares
adnnistrationes ab episcopo sine certa sui ordinis apostasia gubernari
non possunt.
122
rittet Sudj. .ritte (Settel,
Steuer, aud) mit ben ^rtDitegie.tt einer
frftftdjcn $crrfd)aft &e*
fcfni;
3ubcr ()at biefe (Errterungen bes
^ropfte3 u 9ccid)er3berg
ftnb fie
ntdjt ber Sac&e nadj Apologien bei 3ut)att3 bca Vertrags?
oon 6utri, toeWjfcr bie ^Dtnncr ber ierard)ie
fo fycftig crfefyttcrt
uub pgkt$ gcretgt^

5Xucl) er mi bie g-reit)cit ber ttr#e ijpm Staate; bie Uuab=
|angtgMt bc3 f"trd)d)cu Ci^tScopai^ ou ben eltmct)ten, aber fie
fll begrubet merbeu nidjt bitret) xw\kmn$
f
oietmcfyr burd)
(Sinfcftranfrtug feiner ?cad)berf)a(tutffe. r toi% ciueu gtau^lofeu,
burd) feinertei $crpftid)tuugen gegen mcttd)c
rofee
cjefcuub.enen,
einen utcfyt begterten, aber freien (Stern!
1
}.
Wxt ben Ernten ber
entetube foll ber SBtfdjof fid) tu ben enu ber
feinten
uub ber
(Sinfuftc be ird)cngutc3 tfycileu; uicfyt
2
)
mefyr iu bcr^rad)t ber
h'iegcrifdjcn Lftung, fouberu tuuufdjcutfcavcm cumub; ntcf)t a(3
SSafcitf im eteit feiner Dtcnftmauucn an bem >ofc bei Mjn^bcrm
erfdjetneu; fouberu unabhngig bon alter 2>elel)nuug fiel) furd)tbar
mad)en gerabc burdj biefe greifeit. SDte fanouifd)cn afytcn fllen,
in alter 3&a.e miebcrfyergefteftt, fcott
jebem Untertl)uigfeitcrt)tt=
'
ntfj unabhngig ntadjen
3
).
crabe baburd) nrb berfetbc

alfo I)fft
ber ^otemifer

bem Regiment bei ^a^fttfyuml uuterftctft werben; bamit er um
f
unbefd)rn!ter biefem bleuen tonne, fotf er alter
geffetu ent(c=
bigt derben, metefyc )m bie bisherigen 23erbiublid)feiteu angelegt.
Um eben jene 2ttad)t auf
ba OTerpdjfie u fteigem, folt ber
alfo efretete nur feinem teufte, bem teufte ber ftiretje ftd)
opfern fnneu.
9Ufo
ben romifdjen Primat tu feiner alte
23cfug=
niffe
bei toeltdjen grftcntljutnl berftgetnbcu Stellung u cr=
galten ,,ift un^metfelfaft fein ^ntereffe. Stbcr freilief) ein ^ar-ft=
ti)um mit bem iabem ber 3Bcttf)crrfet)aft uub ein bem mettttetum
33efit3
cutfagenber, mit ben 3efynten uub ben (Saften ber 9(rmcu ju
befriebigenber (Episkopat ftnb in bem ^ufammeuhauge bes> t)ierar=
ct)ifd)eu Softem!
uuocreiubare rfjen. 5tud) ba3 f ivdjltdjc
lnfefjen
ber
5Bif<5fe mufetc
kanten tu bem Moment, mo bal un*
bameut be3 irbifd)eu S8eft|e3, barauf el ruft, crfdjttcvt toarb.
I ) Lifoer de aedificio Dei cap. VII. 1. 1.
2) Ibid. II. 271 Longe itaque .sit ab episcopo saeciilaris pompae illc-
cebra, quae taniquam sordida vestis doturpat insignia c])i.scoi)alia.
3)
Ibid. cap. IX.
(^evborf) von SKei($er$$etg.
123
\Hucf) jotcfe Xbccric, folgerest burdjgebtlbet* ift in Saljrljeit
eine revolutionre. Stber ohne 93cn>u^tfcin bauen, ift
t()v Urheber
bodj .Sv invf
c
i-
fr bic xHnctoritdt ber Jlircbc, bie ibm lucfcutlich in
bem
tyfel
ber ierardjie gegent^arti^j ift
1
).
erabc fie ift bie beftimmenbe ffllatyt feine VeOen.
gfytt er
fid) bod) berfelben in bem rabe nntertban,
bafj
er fein iperfntidjel
$anbefn all eine unmittelbare (Srfdjeitfung if)ver
felbft betrachtet.
(r ift ein firtfjenmann, ber feine teilen fuep;
ber I)cbfte
dbtij/m, beut er nachjagt,
ber 'ber ftrertgen D^tgtubigJeit
2
}. WLz%
null er bulben, nur bic ctjmad) bc3 ScfyiiWQ nidjt; ein &a'retit"er
$u
fycifj,
bag ift
tf)m unertra'gUtf)
3
).
Uncrmbttdj
ift er in ber
ttnrufje feinet langen Sebent nur barauf bebaut genxfen, ben
fSftcmbaten ber $ird)c in Sefyre unb &wi cljorfam pi fcerfdjaffen.
8d)ou me()r aU breiig 3at)r
4
)
fyattc er mit ben geiuben berfetben,
bic ftety and) bic feinigen roaren,
fid) gefdalagen, at er in 5tteran=
ber3 Zeitalter c ^ ne ncuc ^ataftro^e nnb
guftteidfy
einen neuen 9lits
griff auf feine rtljoborie erlebte. 3tber feit onoriu3 II.
fron
alten red^tmfjigen Nachfolgern bei ^eiligen betrug ijodjgeetyrt

rann er bed) eine gan#e Sammlung i>on Briefen vorlegen , einen
foftbaren dja^ von (Srtyetfungen papftlidjer $ulb unb nabc

ift er bislang immer au feinen Bebra'ngniffen burdj fic befreit.
Ter 8ieg tonnte t|m nidjt beftritten voerben, ba er bera ba
ettigt^um bei fkdjlidjen >ogma3 gegen bic (Sutnxjuugeu ber
Pitofo^ie gefeb^t-
5
).
1)
Ep. ad Alex, in Cod. Diplomatien -Historieo-Epist. Pez
,
tora. VI.
1. 537. N. 12.
2)
Ep. ad Ebern. Bamb. ibid. 488. N. 8.
3)
Ibid. Unde rogo super accusatione ista babeatis me excusatum
neque vobis indignum sit vel grave, quod haeresis notam repuli et adhuc
repello a me, qui eupio esse ac dici eatbolieus, etsi
p
aaper et modicus,
paratus in Christi patientia ferre multa eonvicia praeter notam sebismatis
vel.haeresis.
4)
Ep. ad llenricum Cardin, ibid. tom. VI. 1.544. N. 13 Neque nova mihi
est haec adversitas, quoniam plus quam triginta annis pugnando bestias
istas habui adversantes meque , si fieri potuisset, in errorem indueere cu-
pientes, ut dieerem malum bonum et bonum malum . At ego cum fuis-
sem primo scholasticis exercitationibus uteunque imbutus, postquamtransivi
ad ecclesiastieae religionis exercitia multas magistrorum sententias quasi
aquas turbidas fastidivi et ad aquas Syloe
,
quae tbiunt cum silentio, me
favente gratia Dei contuli, quibus, prout mihi donatum fuit, etiam aliis
per scripta mea propinatis quasi ad aquas contradictionis multos contra-
dictores habui, a quibus per successores I'etri liberatus et defensus etc.
5)
Ep. ad Colleg. Cardin, ibid. VI. 1.551 Hac philosophia deeepti a sin-
ceritate tidei multi aberraverunt ante nostra tempora, quorum fatuitas per
124
drittel 23ud). fftittef Gapttct.
5(wd) mfyreub ber frheren
3
e^^wftunc;eh tu gota,c c ^ ucv
SDo^efoafyt I;attc er jtdj teid)t jurcd)t gefunben. 3u ben erften
3ua,eubjal)ren nod) berhrt tion ben pattnungett bc @egettfa%e3
tirifdjen $afdjaU3
IL unb (Sternen^
III.,
fjatte er, a!3 gereifter
%
v
ann in gnnocenjH. gegenber knackt
II.
ben ijljten Jrften ber
tvd)C etfaunt
1
);
mit (Sugen
III.,
ber freilid) fein ^titificat nid)t
mit einem Dlebenbufyter teilte, aber bod) ^citmeife ba3 entfagungi
t>llc Sebcn etncB gldjtttngS auf fid) naljm, in ber oertrautid)ftcn
9Irt i)crfcl)tt nnb fid) bnrd) 33emeife ber 5lnertennung feinet fird)=
liefen (*ifcr in einem @rabe r>on if)m belohnt gefefyen,
mic ott ci=
nenr Zubern
2
).
9Iber and) tont abrtauIV. fonute er fiefftfymcu,
ben a^oftoftfdje-n eejen empfangen $u tjaben
3
).
2ie mar es> ba &u venmtnbcrn, ba im Saufe ber $zit biefe
$e3tc|ungert jur (Jurte berhaupt eine unav>[)nebe 5lu3befjnuttg
unb geftigMt erhielten; ba Ruberen
erfc^loffette Duetten wie raut
fetbft fid) ibm ffneten?

einer bcrfclbcn flammt jener 23e=
ridjt ber bie c:ptcmberercigniffc im 3al)r 1159, ben mir fd)cu
oben getrbigt baben.
Alfter fo eigentmlich unb fid)er gefa&t berfelbe crfdjeiut, er
Ijat bod) fetnelttreg^ ba$u gebient, mic mau tellci^t crmartet, bem
5rpff
ba3 udjen uad) bem redeten Urtfycit ber biefe SEirren $u ev=
fparcu. SDurd) ba, mag mau U)m ber bie rgcrUdjcn Auftritte
bei ber 2aljlf;anblung
gefdjrieben, mar fein ganger SBibcr nulle cr=
regt, ba3 umui~tuarifd)C unb @cmattl)abcrifd)e auf citeu Victors?
catbolicos doctores confutata non deljet ulterius ad quaestiones revocari.
Sed quia non quiescit serpens antiquus, antiquas illum non piget fraudu-
lentias renovare, sicut ego multoties expertus sum, cum anxiaretur cor
meum inter hostes fidei, quibus me anxiantibus in petra exaltabar, dum
in fide Petri magis ac magis exaltabar, dum in fide Petri magis ac magis
exercitabar assistentibus mihi successoribus Petri.
1)
Ep. ad Colleg. Cardin, ibid. 551. 552 Tertia vice in scliismate
Leonis movere.
2)
Ep. ad Alex. ibid. 539 Ante hunc Romani Pontifices Honorius, In-
nocentius, Coelestinus, Lucius etiam ipsi mihi viriliter astiterunt et in
bujus rei testimonium scripta ipsorum penes nos sunt. Sed post obitum
felicis Eugenii non est inventus similis illi, sie me assistens ut le.
3)
Ep. ad Colleg. Cardin, ibid. 554 Beatae quoque mcmo'riae Papae
Adriano misi opusculum contra novitates et abusiones pravas contextum.
Ad quod licet nibil responderit scripto , at tarnen dicto illud approbavit
mihique salutem et apostolicam benedictionem dicto simul et scripto man-
davit neque aliquid in scripto meo reprobavit.
erftdjio ^vfpraefye bei A> c
i
-
-
jpg
^ciiivid) bem toeit mbanften ber bieg abtianS IV
r
. (5avbtiuHIe fieinridj
nub 3actnt| (33b. I. . 34.
35), ba jte ^fnberung buvd) bie tafen on
(typau fdjftev gealmbet ttjarb.
Pez, Thesaur. Anecdot. VI. 1. 590.
@erfyod& fron 3Rei<|et3&erg.
9
125
ntcf)t oerfannt; aber h>a
mau ihn on feinet (SegnerS S-tyeifaaljme
au ber 8krf<$tt)i)rnng gegen ft'atfer unb ;Keieh erzhlt
,
-Tratte bod)
Diele 3u>et^l brig adaffeu, aU bag cv [eine eberjengnng btte
abstiegen tonnen. :Unv bent djarffidjttgeu ,
beut attfridjtig 8tttt=
genben, nieinte er, toerbe z% gelingen, ennj$ett ber bte egk
timitt beg einen ober anbeut bet beiben ^pftc \\\
getaugen
1
).
Unb boef) tarn er bajn, (ieb borjnreben, biefe leben ndern
\vl fonnen , all er tu 2Ba$rfyeit neeb ben Sndjenben ejefybrte.
eben bot ber ttttylbefteigung
mit 3Ueranber unb feinen Serbien*
ftcu befannt
2
),
uad) berfel&en o()uc grage reu itbernuegenben t)tn=
:patt)ien
fr
U)u erfllt,
tuarb er
fyingeriffen
bureb bic t^en^mr=
bige SBBetfc > tote er fidj gegen i^n geftetft. Sie fo riete anbete
Scannet in ben einzelnen
^aubecniveben, (;attc er andj (Serljod) buvd)
eine erfte ^ufebrift beehrt
3
)
unb baburdj bezaubert, tiefer mavtete
alterbiucjy eine 3citlang mit ber'^ntmort, aber fealp^etnlidj ntcl)t,
tote t)acintf) frchtete
4
3
, toett Stttftfel prMtjtelten ,

er
}ud)te tctmebr biefe unb bic bod) uurerfennbaren Neigungen
fr
biefeu etod^tten ber Majoritt auf eine eigentfynmttdje SE&eife
auspgleidjen ober tuclmcbr biefe 5lugtet^nng n frrbeftiniren

er meUte erft mit feiner (SrMrnng bei 131
(132.) SjalmeS fertig
werben uub biefe SDebieatton i()iu in ber 5tri jufenbeu, ba er $uakiet)
ein Anliegen erffnete.
gramer in gebben nr 23ertf>eibignng ber fird)tid)en Dftedjtgltfs
bigfeit, faft
nnanfbrlidj benutzt, feine 3^eformj)tdne Ruberen
auf
pbringen, mar er z% and) jet; aber freitiel) in eigentmlicher
2Beife. %\\
bem crifMogtfd)en Kampfe mit
Jolmar, tropft
reu
Sricfcuftetn, brei fetten nntet|alb Snr^burg
5
);
uub (S&erfarb,
33ifcl)of reu ^3ambevej
6
J,
tonrbe er burd) feine i($c u 2lenewtt*
1)
Tengnagel, Vett. Monura. 415.
2)
Ep. ad Alex. VI.l. 539. Cui(Anastasiopapae) Tu eo tempore Cancella-
rius afYuisti nec per omnia, ut audivi, poteras cum temporre in suis mori-
bus, licet eifueris baculus invalidae senectutis, inmultis Uli opportunus ut-
potehomomansuetus etbene oculatus aeproinde mansueto David consimilis.
3)
Ep. ad Alex. Pez, Thesaur. Anecdot. 1. 1. 541 Auxit quoque fiduciam
meam, quod tu rae et fratres meos uterinos praeveniens in benediction'ibus
dulcedinis, literis tuis ad nos directis mandasti nobis salutem et Apostoli-
cam benedictionem. Of. ibid. 548. X. 15. SIFernbet jetbft beutet barauf l)tu iu
bem fpteven rief om 22.
Wxi
1164 ibid. 390. N. 16.
4)
Hyacinthi Cardin, ad Gerh. ep. ibid. 504. X. 18.
5) Ibid. 510. Stlz a, a. 0. 152.
G) Eberh. Episc. Babenb. et Geroch. Praep. Eeichersp. de gloria et
honore filii hominis Christi Epistolae ainoebaeae 414 sqq. Opusculum de
gloria et honore filii hominis ibid. I. 2. p.
105.
126
. drittes lief). nttc C^itei.
gen verfhrt, welche mono^fttifd) Hangen: am fatferdjen #ofe
nnb an ber (Jurie prte man mit Einern SP^alc ben Sfanit ber Cv=
tfyoborie aB retifer nennen. >a3 I;attc ben (Sm^fiublidjcu bet
alle 9faen geteigi (Sang Eingenommen i>ott bem inen ebaufeu,
fiel) 31t verantworten
,
bemhte er fid) vor aflem eine (Srf(ruug gu
feinen unften
p
crwtrfcn
1
). Unb eine 2ty:peftation btefer 5(rt,
in beider bic (ittf$etbuncj bes OTcrl)d)ften >crm ber ird)c an-
gerufen warb, fden eine rdbaltslofcrc iputbiguug at fic fetfeft
in
ben Korten ber $e'r$eij3fmg bargcbrad)t werben. tonnte, ben Sa^ft
vor Knigen unb
drften
k'fcnnen ju wollen
2
).
9(cin in ber
fyat
muffte bc#2lntwortfd)rciben bod) in bop^etter 33qicl)ung at$ un=
befriebigenb gelten.
(nneijeits fanb bic (iurtc, btttati bemht, in Statten fid)
bic
(vrifteus $tt*\x)zxtii bcrfyanpt mit ftr^Ud) -
ipractifdjen fingen be=
fd)fttgt, c feineswegg erwufcfyt
3
),
in biefen 3)ogmen[treit t)iucin=
gebogen $u werben, konnte , bod) berbte eine Uebcreihtug
fr-
bieg erft junge Soutificat oerljuguifjvollc golgen Jja&en. )te eine
Partei, notfymenbig burd) ba
fo
ober anbcr lantenbe Urteil ver=
ftimmt, mufjtc bic pvactifdjc >cbuug be3 $ird)enrcgimcnt3 crfd)wc=
reu; ja man
fyatte runb,
fr
53efd)rufuug ber bamal bcrbicS
fo zweifelhaften bebten^
S
u frd)teu. 2lnbererfeit3 aber wutrben bic
5craubriucr l)iufid)t(id) bc3 2ertl)cs biefer 3uftimmuug^brcffc
4
)"
burd)
gewiffe ^(eutferungen wieber fcl)r bebenfd). ^tatt in ber
vaublung vom 7. (September 1159 bie obcr^ricftcrd)c Sdtctoritt
bc3 @ew()(tcn lct$ttid) begrnbet
p
feiert
>
wufd)tc ber 33ricffteller
vielmehr nod) eine I)l)crc ^crification
5
) ;
ftatt ba3
g
tt ( i
d)
e i)ted)t
beffeen aB ein unantaftbarc jtt feiern, freuetc er fid) bamaf
be3 3ufammcntrcten3 be3 ^Savefer Gencin
;
fern bavon etntffttm=
men in ben ^roteft gegen bic Scfncjni6 bc aifexS baffelbe 31t vcr=
1)
Ep. II. Geroch. adAlex. Pez, Thesaur. Anecdot. tom. "VT. 1. 548. N. 15.
2) Ibid. 550

sicut et de vestri apostolatus introitu scriptis investi-
gavi et investig-atam approbavi veritatem, paratus eandern confiteri coram
Regibus et Principibus etc.
3) Cf. Ep. Hyacinthi ad Gerh. Pez Thesaur. Anecdot. ibid. 5G4. N. 18
Qui (Alexander papa) licet multis intendere haheat, tarnen quaestioni vestrae
snecinete respondit.

Ep. C. Cardin, ad eundem ibid. 503. 5(54. N. 17
Consulimus autem' dilectioni vestrae, ut collatione's hujusmodi in populari
freqtientia facere nullateims curetis, ne occasione vobis obloquentiuin,
quod absit, populus in errorem inducatur. Ep. Alex. III ad Eberh. Saltzb.
ibid. 398. N. 15; ad Geroch. Reichersp. 300. N. 10.
4)
Ep. I. GerhochiadAlexandrum. Pez, Thesaur. Anecdot.ibid.534 .N.12.
5) (5. bie . 127
Stnmf. 2 cvccvpivtc tefle.

<5fo$4$ bon Sfteid&^Berg.


127
fammcfu, fcUtc cv bicfelbc fcteliheljt unbefangen ttovau unb fevbcvtc
nur,
b*fj
bic Kerfaintlutt fcflhnttt werbt buidj bic gufMmmuitg
^cvaubcv*.
Ja
cv fah
tu cOcn btefet ba3 SWittet, btc (^nrradjt
^vifcben Staat unb fltrdjc ^ftcfcn; er Ijofftc, berfj ba3
fo
aff=
fetttg
beglaubigte ^ontificat einen 89Senbefcttttft
in ber efdjt<$te
ber 3ett be^ciebucn toerbe.

Unb btefem ebanftttjHt Mitgegeben,
ivavb cv beun alkvbings bermannt vom Gutv'tcfcu^vcnu cv Oer 3u=
fnft gebaute:
c3 mar ein ^ofalwHjfeS, ai in ibm aufloberte.
Scbou fat)
cv im elfte, tote SKeranfctr^f aUctn vec(um(n\^vD6cv=
^rieftet
anerfanut, btc gbe bev trd)e ottc riebet nad) ,^ien b. i.
nad) tout fljvcn, $aifet
gvicevid) ue einft atrib bot ibm l)ev=
tanken
.werbe
1
).
Sltet cv mar bod) fern bauen, in cem
f^watme*
riftben 3(nidjaucu feld)cr SBifetr au*vuben mellcu.
efbft vaft=
[e
im anbci, b$ang cv auf ttbdn: cv fevbcvtc von ?l(evaubcr
bic tbatfd)d)C (SrflXuug biefev 0cfffdgxiitg; $hf feit bev von
6ctt cvmt)(tc >,sn)ctte
Samuel"
2
)
mcvbcu, mc(d)cv bic allgemeine
fteferm,
bic fitt(id)C Reinigung bc 6(cru bobthtgt,

jeiteu Um=
fdjfomtg
bev ingc, beven ?cotbmcnbigf:cit bev
^revft tu feinen
Sdmftcn je augeufd)ciuUd) bargefegt.
<Stnb bod), meint bev SScrfaffer,
bic bcrmaligcu 3uftnbc ber
ird)c benjenigen fyttlid) Senng,
in meldten ba3 2>etf ottc uutcv
S ebnen fieb befauo.
gft
iod) ba& 2}evbevbcn bev jct*t entarte-
ten ^rieftet g&ilfj
gwfc.
3ft bod) and) }e$t bic ^unbesfabc,
bet bcilige @tu|l von bev Stelle gerdt, bic bcmfelbcn feit bc
^etru 3ftt
beftimmt ttltb gefolgt tft. >a ^cbvfui einer 33c-
fveiung unb Vutcvung bev i"iivd)C
tft alfc
bas alTcrbringcnbftc
;
fic $u vertrieben ruft fie ben
*a$ft fettet auf mit bev jrage: Sift
bu bev ba remiucn feil tu beim ?camcu bt$ Qcxxn obev feilen feit
eiltet Stttbetn warten?"

Sic 5(utn>crt rann nuv bic ()at, baU eben unb Decgiment
2cvauecv3 fclbcv geben: Sit ben 'Jrcbtcu, bic cv in
3
u Fnft
lux
Otcifc bringen wirb,
mufc
bic gtt cvfenueu fein. 81er fct)en
1)
Ep. 1. ad Alex. Pez, Thesaur. Anecdot. VI. 1. 538.
2)
Ibid. 537

quod de te, Alexander papa. credunt fideles; liunc de
tuo Apostolatu sperantes fruetum
,
ut arca sanetifieatfonis Dei , videlieet
saneta ecclesia, surgente in Te Domino, per To introducatur in requiem
snam, cooperante nimirum concordia inter sacerdotium et regnum, quod
speramus in proximo futurum, si fuerit illud concilium, quod ex ore Im-
peratoris in Longobardia celebrandum , si tarnen a Te
,
Alexander/;^,
Tuisque fidelibus ad id colligendum fuerit consensus adliibitus.
128
ritte* 23ucri. rlttcg Gc^itef.
ba, wa er gctfyan, fdjeint ifyn ju beglaubigen, Unb weiter foft
bie ScmutI) unb erablaffuttg , mit bei* er bie 2Bibmung, biefc
SSorftettungcn unb SD^afynungen erljodjS, be ttiebrtgften feiner
ncdjte, entgegennehmen wirb, i|m ein
3^^)
cu
f
c * u
/
bafj er
fid)
uidjt.t im geirrt. Sic greunbtidjfctt, mit ber 5lleranber , obmc
uttor gegrt
sn fein, mit einem ^reiben unb bem apoftolifcljcu
(Segen )u begnabigt, ftrft feine
Hoffnung, bafj bicfeS jgeidjeh balb
ftdjtbar werben werbe.

Seffenungcad)tct r>ermod)te ba erlwdj
forfefcettbei $foge
nid)t
fo
fcr)itelt, wie er
gehofft,
nid)t in ber Scutltd)feit, wie er
wufd)cu modjte, ju ernennen. Sie Singe verliefen wefentct) an*
bcr
,
al# ber eifrige ftattt ber Dteform fid) badjte, Sic Weigerung
bc3 (-rftgcuauntcu iwr bem (ioucit &u erfreuten
1
),
fyattc fein 33c^
fremben, bie 5lnflagen ber Safcefer SBter feine ^weifet wieber cr=
regt; unb er felbft fdjciut beinahe auf bem fnfte gewefen &u fein,
bem front aifer ausgefertigten biet Dfadjmtng 51t tragen, ali ber
S^rud) bc3 (Soucit
#1
Xouloufc bie Neigung
fr
9Heranbet wieber
ftrftc. dlux jenes Bcbcufcu, weldjeS bie oon ben $ai{erltdjcn er=
(jebeue 33efri)ulbtgung, an ber onfyiration gegen ba3 Dccid)
fid)
beteiligt gti Ijaben, abermals erwedt, qulte aud) ilju
2
).
9lbcr beunodj jeigt feine fernere (Sorrefponbeuj mit 3Hcranbri=
neru aud) uad) ber gludjtrejfe nad). granfreid)
,
bat iftt u ben
3I;rigcn galten unb burd) geheime ^ufenbungen in ba Vertrauen
jpgen, 3ir erfahren, ba man in @cn barber frerwunbert war,
ben ^ropft on D
f
leid)cr^bcrg nod) immer uid)t bort gefefycn u I;abcu,
bem rechtmigen 3>nt)aber fron @t. $eterS 6tul)l feine (vfyrfurdjt 31t
bezeigen
3
),
TOein ber atfo etabette, bereit in f)ot)em Hilter, bc
red)t()abcrifd)en (Siferi wegen lngft &erljai, war in -Jolgc ber
Etagen, bie ber feine d)riftclogifd)e'Dccucrung laut geworben, in
eine verlegene Sage geraden. Sic
(
^al)lrcid)eu geitt>e Ritten bie
3rruug, bereu ftc ifyn
^ie()cu, nur
gu gern benutzt, um auf
bie
^efdjulbigung ber ^refie bie ber Untreue gegen ben ^aifer felbft
1)
Tengnagel, Vett. Monum. 421.
2) Ibid. 421. 422.
3)
Ep. ad Henricum Cardinalem Fez, Thesaur. Anecdot. VI. 1.543 Nec
mireris, quod meam personam, senio debilitatam, non praosentavi Domino
papae aut curiae: quia de regno Teutonieo in regnnm Franciao etiam si
possem venire
,
tutnm non est mihi multis nie observantibus et captantibus
aliquid , unde mihi turbent gratiam et excitent offensam prineipis. Stlz
a. a. O. 154.
(ivvftod) &etl &etdjet3&erg.
129
gtt onnibcn
1
).
Unb mirftid) tonnte ein
x
-l>crbad)t btefer Sri
im 3^=
fammcn&augc 0c3 t'atl)ojchcn 3i)ftcnis je jehtimme golgenigen
metioiren. \UUein man hatte jid) nid)t Damit begngt, oeraJeidKn
im Ungemeinen anjurtgen: jyotmar hatte )n at Jetnb Der (ihre
(ibrijti niiD bei Eaiferdje OJJajcftt
"
in einer bcjonJercn 3d)vift
angeklagt, riejevhatb von /yriecrid) jctbjt $ur 9tebe geftettt, hatte er
aflerbtng fr
bat xUugcnbliif' bnrd) (STrtcrung ber Sa<$lc$ jid)
jetbft $u oertljeioigen, jenen ju befriedigen oermocfyt. Mein bie 3?er?
bdjtiguugai (einer potitijd)cn reue banerten ood) fort, lonrocn
Riebet taut
nnb fanben btejes 9ftal wtigere (M)r. <d)cm cnt=
brannte be ftaijcrs
3
oru

^ttb mer bat t'annte, mu&te ba
9(ciijjcvftc fiird)ten. 5)a gelang es Oer Arjprache be3 23ijd)ofs oon
greijingen, benjetben nod) einmat kfd)nnd)tigai
2
). Ja
mit (Stnem
iWalc j&ttig nmgcjtimmt,
lief?
oer Vettere jich jogar mit erfyod)
in ein (^cjprct) ein, in welchem
e$ 511 EUtfyeUunflen
ber ocr=
traulidjften 31 rt fam
3
j.
>er Segnabtgte fpridjt
barber mit einer
aufflligen SHdjtigtljuerei in gcheimniBooltat ^fabeutungen; nidjt
wagenb, jd)riftd) jid)
$u 'uern
;
erfyeijt er bnrd) mnnolid)c 33c=
richterftattung berrajeben $u motten auf
jenem gro&en Inmocnt",
ber nahe bcoorjtchc
4
}.
i!tr
nriffen
nicht, ob bamit auf ben Songrefe
bei 2t. gean be
Vaone Ijingebeutet
ift,
aber mot)(,
bafe erfyod), ct)e er gehalten,
bnrd) bic vidjiuanfungcn be*
Reifeld
jid) jum
cntjd)tcbencn iBe-
f'cnntniB ber Obcotcnj 9Ucranbcr3 tjinbnrd) gerungen. 33c=
gleitet feinet (Sx&MftfjofS
bcrharb
auf
bet Steife in ba3 Saget
beS aifcrS
5
)
t?$
1102) mar er alg 9Ucraubrincr btefem glci
chermetje
entgegengetreten. Umgefcbrt (jat bet Satyft in btefer 3eit
1)
Ep. 8. Pez, Thesaur. Anecdot. VI. 1. 487 Cum sinistre delatus ei
fuissem ab illo Folmaro, qui quasi follis amarus de me seminaverat
,
qui-
que velut meretrix int'austa Domino Imperatori velut alteri Salamoni
suggesserat quasi ego Dei honori atque ipsius Augusti coronae Im-
perial! detraxerim in scriptis meis, quod ipsum fecisse palam est legenti-
bus profanum ejus libellum
,
Domino meo Archiepiscopo missum etc.
2)
Ep. ad Henricum Cardin, ibid. 543

excusante me apud ipsum
(Imperatorem) Domino Frisingensi ac suo clero simulqne aliis prineipi-
bus etc.
3) Ibid.
4) Ibid. Audietis tarnen aliquando, si, Deo disponente, continget me
ore ad os loqui vobis in illo celebri conventu, quem futurum speramus,
prout a legatis Domini papae, videlicet Papiense et Trecense, venerabili-
bus episcopis. ut credo, jam audistis.
5) m. t 5. 101.
b. II. 5. 117.
cfcfyidjte ftjkjEanbeti III. 9&
Ii.
9
130
SDtttteS 93u$. drittes (Sapttel.
guerft buvd) einen Cuftcrcicnfermncf) au3 9)corimuub
,
ber )m
ru uub apoftoUfcftett @egcn brachte, fobann burdj ba treiben
oom 22. $cr$
1164
2
J
feine reue belohnt. 23rad)te baffelbc fretdj
bem icb(ingbegma bc3 ^ro^ftc feine (*utfd)eibung
3
),
fo
bed) ba
(obptcifenbe^cuttitf, bajj biefer
fclbft fid) ln$ft cntfd)iebcn. @e=
rabe bic Wirt, tote man jene abgelehnt nnb biefe Stblcfynung cnt=
fcfyutbigt, mar
fr
bic ^crtf)fd)l3ung be3 $iannc3 an ber Gurie
djaracteriftifd). 5)can erfanutc an nnb fddug bed) nieber; man um=
ging bat treitpunft, inbem man ben
S^eoloflen
ber Srabitton
4
)
auf biefe fclbft oerne, nnb ocr:pf[id)tete il)n bod) bnrd) um
fo
rcffyaltSlofcre foerfmrtung feiner eigenen Scbcutuug. 2ie
fo
gern |dtie ber
^apft
bie Littel bc3 geheimen $erfer3 nod) fterer
Benutzt
5
),
um and) biefen herein) amteu im anbe bes> d)is>ma3 u
begrben nnb $u ftrfen! 2ie fe()nlid)ft roar fein 2unfd), il;n uub
feine ^(ugetegcnfyciten
p
frbern!

er l;at fid) freilid) nidjt erffft. tcfmcf;r warb erljod) init=
tetbar in bic ataftrcpl)C oerroitfett, roc(d)e
fid)
ber fein bem SllxU
fer uub beffen Zapfte trofeeube^ Greift entlub. Gt
muffte
e ttot
erleben, ba ba jm
fo
liebe
2>orf DJinnftcur (eine fyalbc @tutt&
oon 9ceie()cr*bcrg)
,
roe(d)C5 er eon beu Herren oon Stein im ^abx
1153
eingetaufd)t
6
),
oon einrid), (h*d)enberti> orjn, ber nutt-
mcljr bic iUtigfeit bc aufd)tractaie luguete, als ^cdjcr in
bcs> $aifcr3 tarnen fid) geberbetc, am 16. Dctobcr 1166 mieber bc=
fel3t
7
)
nnb, oI)uc bajj zeitig genug er^og ciurid) oon Katern uub
SHfdjof
(*bcrl)arb oon Bamberg
>(fe
gebrad)t, am 17. uub 25.
Wpxil ocrroi'tftet
8
)', ba3 eigene & (fter beunruhigt roarb. 3iber gerade
inbem er in biefem feinem Sdjtfal
ba ber Mircbc ottes empfang
ift er erft feft
in feiner Eingabe au xHlcrauber geworben. $oit
1)
Pez, Thesaur. Anecdot. L 2. 105. Stlz a. a. 0. 154.
2) Pez 1. 1. VI. 1. 309. BF. 16. Ep. Alex, ad Gcrhoch.
Unridjfty
Unvb
biefclbe ton bem in ber vorigen Stttlttetfung erwhnten lUenc^vapben in ba
3<rijr 63 gefegt
'
3)
23cr^. betbicS Alex. Ep. ad Rbefh. Saltzb. Pez 1. L 398.
N,
15.
4) (bcnb.

sed prfanas novitates verborum modis omnibus evitan-
tes secundum simplicem veritatem, a Beato Athanasia ab Ecclesia gene-
rali reeeptam in doctrina catholicae fidei ambulent etc.
5) Alex. Ep. ad Gerh. N. 16

et eratum nobis est, quoties nnntiorum
opportunitate suseepta possumus vos Apostolicis literis visitare. Inde
utiqne fnit, quod et alia vice nostra vobis Bcripta transmisimus.
6) Stiilz a. a. 0. 134 ff.
7)
A. a. O. 159.
8; A. a. 0. 160.
$)a3 v^ftift ambm\ySiemen.
131
Sdjmera fcetoegt, aber bod) mutl)tg genug, ba 3et)Ummftc &u er*
tragen , arbeitete er uoel) an bem Serfe feine!
cbcn: er rottete
jent anber alS biyfyer
ftu
Magen

uub
p
trften, rennt er ber
feinen Sfalmen f
a
h
- 5>ie 30irrcn be djtetuaS feergegenwrtigtett
il)m bie aufeefcften
Wotl^uftubc, Wie fie
ba3 SBol! otteS crbulbcr.
@in neuer \Untiocbu3
tft aufgeftanben, ba eiligtljum bc Gerrit
ju fdjnben, ba o$e!prieftertunt $u ocrf'aufeu, bie feufebe (Bitte
bannen.
$fo
jammerte er, at er ben 78. Sfalm crHrtc
1
).
?eunoet)
tft
c3 t$m vergnnt geroefeu feinen Gommcntar, roenu
aueb nidjt-gleidjmafjig, 31t ojlenben 3a er tonnte abfdjctbcu unter
bem uadjnrirfenben (*tubrucf be3 eridjt ber Vergeltung, roeld)e3
jicb (eben in beut 3are
1 167 gu bo^ie^en festen.

SDie (Sljromf
feinet SHoftcr nennt all feinen obetag ben 27. 3uui 1 169
2
).
3)ic firdjlidje Parteinahme ber rjbiocefe Bremen (Hamburgs
Bremen) loafjrcnb ber bermaligen$iro(jenfefybe roirb ifyfen SDtottaen
naeb nur aul bercigentl)mlid)cuefd)td)tcberfc(ben feit Anfang
bie=
fe
Sa()r()unbertg erfennbar. SDtc t roar oorber, roo biefe 8Rt*
tro^otiten
auf runb jener tfjrcr 5(ed)t()eit ober Integritt
3
)
uad)
mit dUdjt angezweifelten Urfunben, in benen ubn>ig ber gromme
uub bie ^pfte regot
IV.
,
erging IL unb 9cicolatt I. btc
renken berfcl&cn in 5ln^fid)t auf bie nod) julnftigen Erfolge ber
5Jttffton in ungeheurer Seite beftimmt tjattcu
4
),
btc 3>itribiction
ber ben fcaubiuamfcl)cu Horben au^ubeu tocrmodjt.
3
C m
~
ntger
zweifelhaft
c3 tft, bafj
bie 23cgrubuug btcfe benfnmrbigcn
(SQfttfte uid)t allein bie Sd)>fuugcn ber
beutfdjen HKiffion
in
)nemarf uub Sweben, fonbem aud) bie :politifdjc 2tbl)ugtgfctt
ber gefammteu fcaubtnaifd)cn Territorien, oom bcutfd)cn feidje
fid)crn feilte : beffo erfldrltjer ftnb btc 25crfud)c
,
roeldje bie biegen*
teu
oon )nemrf
,
(5d)iocbcn, Norwegen gemadjt, biefe
fttjlidje
Verfettung Ujrcr Sauber mit ber genannten beutfdjen Metropole
p
(oderu.
1) Gerh. cornmentar. in psalmos ed. Pez 1618 Spiritalis Anfiochus jam-
regnat, cujus tyrannica violentia sie Ecclesia opprimitur, sie templum
Dei violatur et profanatur atque polluitur ingravescente nimis perieulo
schismatis etc. Cf. 1525. 1526.
2)
Magn. Reicliersp. Boehmer, Fontes rer. Germ. III. 538.
3)
Lappenberg-, Hamb. Urlumdenbuch I. 785. ergl. 9tettf>erg, trdjefts
gc|d)id)tc )cutfdjlaub II. 490.
1 Lappenberg a. a. O. L p.
15. X. IX;
p.
18. X. XI; p.
21. N. XIV;
p. 10 N. VIII.
132
ritte! Sud). ritteS Sctpttcl.
2a 9cortr>cgcn angctjt,
fo ift baffelbe allcrbing ntd)t burct)
btc beutfd)e ?Dttfftott jum 6l)riftcntl)um befefyrt
1
);
ctnfjetmtfce =
nige finb e3 getycfcn, fteldje
f
cXOft al> retfenbe TOffiongprebiger
nnrffam, balb burd) btc etnfdjmctdjehtbe 3ubringtid)f'ett ber 2)er=
fubiguug bc efreujigten , balb burd) bag brol)enbe @d)tt>ert,
(gegen be bcg e|jnto, im
Anfange
bc3 elften 3at)rl)unbcrt3) beu
tauben errungen
2
).
Sfadjtbeftonjcmgcr ift e3 oon Anfang an
gur fcanbinamfdjen fir^eriprofcht bes tjctl. 2ln3gatiu3 gerechnet
3
)
unb fptere (^bifdjfe |afet c oerftanbeu, mit ifyren 2lnfyrd)en
burd^ubring'cn.
Snbeffen
nidjt oon l)ier, r>ielmel)r oon bemjentgen ntgreid),
meld)c3 am fvt>eften oon ffen feanbinatttfdjen ebteten oon bem
2tyoftet be9?orben3 fetbft bem freujc erobert war,
ift ber crfteSU
berftanb gegen bic ^(uetoritt be^ b'eutf en qftifte^ au3gcgan=
gen. ftadjbem $lbatberts> ffyner, gerabe burd) ba$ ^hungswlle
ber nur anbeutenben Ilmriffe um
fo
groartiger erfdjeinenbe (*nt=
nutrf ber (Stiftung eines norbtfdjcn ^atriardjatS oereitelt morben
4
),
ift ber ebanfe, burd) rnbung einc cinljeimtfd)en
(StjftifteS fid)
ju befreien, oon bem Knige oenb (ftritl)fon t>ou SDnemarf
(10471076) t>on Beuern angeregt
5
).
2lflerbmg3 tt>ar (Sr^bifcf)of
Stemar 4>on TO^anber
II. am 2. gebruar 1073 in ben vfiebetoetfen,
roctdje feit 3tn3gar ur Seget^nnng ber. renken biefc3. einigen
norbifdjen $Crd)ic:pt3copat3 Ijerfmmlid) waren, mit jenen alten
oilegtcu oon Beuern betraut
6
);
aber fd)on unter il;m finb in betreff
1)
Maurer, btc Mehrung be ftorroeg. Stammet jum (5f)vijlcnU)um.
2Knc&cn. 23b. I. 1855. 33b. II. 1856.
2) (Sbeub. I. 282
ff.
523
ff.
3)
Lappenberg a. a. O. I.
p.
15. N. IX Ipsumque jam filium nostrum
jam dictum Ansgariuni et successores ejus legatos in omnibus circum-
quaque gentibusDanorum, Suenonum, Norvenorum etc. delegamus. I. p. 19.
N. XI Concedimus igitur tibi

scilicet ut gehtes Wimo&iorum, Norblin-


gorum, Danorura
,
Norvenorum, Suenonum jugo fidei praedicatione tua
subdideris, ad sedein Hamaburgensem spirituali dominatione possideas.
4) Adam. Brem. III. 32. 41. Pertz IX. 347. ftemrer, ct. a. O. II. 661.
tenjel. ef<&i<$te SDeutfdfjlanbio unter ben grnfifc^en ftatfern. L L32. iefes
brecht, 2citbifd)c CMof cl>id)tcit II. 90. SDaljlmann-, eftljt#te fcon nemart I.
181. rnr;agen, Stbalbcrt *>on Bremen unb bie $bee eine 9orbifc$en Satrtftts
djatg. geizig
1854. . 101.
5) ies ergtebt fid) au regor'S rief t>om 25. ;\amtav 1075. Mangi XX.
184. Lappenberg a. a. O. L p.
101. N. 106 (ttergl. ctljlmcmn, efdjtdjte Qn
nemarf I. 183). I. 102. N. 107 uom 17. Slpril 1075; I.
p.
103. N. 108 oom
6. sftouember 1077. Maurer ct. a. 0. IL 606. Adam. Urem. VII. 32.
6)
Liljegren, Diplomatarium Suecanum I.
p.
30. Nr. 23. Lappenberg
a. a. O. I. p. 99. N. 103.
ras irnftift Hamburg Bremen.
133
einer neuen unabhngigen Stiftung
jene Uten unb 2Mnfel)e laut
gworben, el&e gern erfllen gu weilen n-eger
VII.
beinuc&ft
et^eifte
bat. ,}rcid)
ift
biefer
^lau, o&gletdj mit auffalteuber
SBcrcitmtttigfeit von itym felbft gutg$etj}eit; unter feinem }>outifU
eate niebt jur \Hu*fbrung gefemmen; aber gerabc bie bamagen
^ermvfuiffe
eben |etit ucef) ror ttrgem mit ber Sluctovitt be$
fettigen
^ngatiuS bettelten (Sr^irten mit bet Curie finb c ges
mefen, melcbe bie fptere Umgeftattuug bet ikrfyttniffe cr(eid)tcrt
haben.
l'iemar l)at in luef unb ttnglcf treu
311
geiurid) IV.
gr}ak
ten. ^d)ou im
gafyr
1073
1
)
bei cem
3tufftanbe ber
Saufen,
mar
er, um eben btefer ^nljdngfidjfeit Hillen verjagt
,
&um Knige ge*
rlcbtet; 1075, nad) bet djtadji bei oljenburg anbei Uuftrut, in
er
1%, ber Den ^rieben &u erftnen vermitteln bft'). 3U>et je
mefyr er
ftdj befeftigt in biefer unft,
um
fo
befttger urirb rtgor
$erftirmnung.
Turcb feinen Sroteft gegen bic neuerbingS bean*
fpruduen efugniffe
ber bpftltcbeu Begaten in >eutfcrj{anb Sno*
Den abgalten, baue
erbeffeh 3^tn in bem rabe gereift, ba bte
Sufcenfton
verhngt u>arb
a
)
3f<$t3beftbn>eniger mar er, burdfj
bUfen 2ttadjtft>rud) in fetner Stellung nijt erfebttert, mte e3
fdjeittt,
tu bem ^eftt3 feinet 9lmte3 geblieben
4
);
unb wenn e3tt>aljr
ift,
mag ein gleidj$eiger3euge berietet,
bafj
er e (1077?) von
gor surctem^fangen
5
),^
ift
bieg metfeidjt nur bn ber erneuet*
1)
Lambert, ad a. 1073. Pertz VII. 196. tcfehecM, GBenbtf#* efd&Ufc
ten IL 119. 140.
2)
Lambert, ad a. 1075. Pertz VII. 234.
3)
Bonitzo, Lib. ad amicum. Oefelius, Scriptt. R. Boicarum II. 811
Xam per Liemarum Bremensem archiepiscopum, virum eloquentissimum
et liberalibus studiis adprime enuiitum, concilium iuterruptum est. Is
enim dieebat ex antiquis privilegiis Moguntino .concessum esse Episcopo
in Germaniae partibus vicem habere Komani pontirieis etc. Lambert, ad
a. 1074. Pertz VII. 215. 216 nennt ben teraat nid)t befonber, fonbern faat
gittlj allgemein Vehementer omnes episcopi hoc abnuerunt tamqnam inusi-
tatnm longeque a suis rationibus lienum. 2tber aus (Tregor'* VII.
Briefe
Olli
12. eeembev 1074 Eegist.II.28. MansiXX. 146 Lappenberg, Hamb.
Urkunden!). L
p.
100. N. 105 ergebt
ftdj, batf ber (Srgbifdjoif oon Sternen au
ber Spitze ber ^toteftitenben geftanbeu. (Jr wirb in bemfelbeu aufgeferbert, auf
ber g-aftenjvmebe be
3
a
b
re^ W?5 311 er[cheinen unb big oabin fuspeubirt. >a
er auf berfetben niebt gegenwrtig ift, wirb feine ugpenfton Den Oieuem be^
ft&tigt
.
4) 6r beteiligt fid) 3. 23. an ber (t)nobc 311 SSrircn am 25. %uni 1080.
Tertz IV. 52.
5)
Bonitzo, Lib. ad amicum. Oefelius, Scriptt. R. Boicarum IL 819

quid de Liemaro Bremensi archiepiscopo dicemus, viro sapientissimo


et omnium artium peritissimo? non postquam ab ejusdem papae legatis of-
134
Xrittc hidj. vittcS Cv.pet.
tcn ^pftlidjen SBeftiigung bcffen u 'erfteljen, mag er niemate
verloren, ^nbeffen
tjattc
biefe ben Stetnar betn Zeitigen ttiljle
ebeufomentg ^erff^nt , tote blc
SlBfoTtton ben faifer. :Had) bem
2ieberau3brud) be lampfeg erbeb er
auf Seiten bc3
Sefes
tereu. Mit ben mid)tigftcu SD^ifftoneti betraut
1
),
burd) rctd)e
t&eitfttngen au3gcseid)net
2
),
marb berfetbe al Stntjcmger bc3
(Gebannten am 20. Octobcr 1085
auf ber
Stynobe &u Oueblin^
brg on bem aipoftofdjen Legaten gteiebfalB auatfyematifirt
3
).
5tbcr aud) bamatS
ift
e3 iljm gelungen, in 9lu3bung ferner gunc=
tionen 51t r>erb(ciben
4
)
unb in bem
(Sntfdytuffe &u 6eljatren, bie fechte
feiltet fcanbinamfctj&n ^rgfrifte^ fid) nidjt befebranfen $u
(ffen.
^Derfelbe 9ftanu, ber feinerfeit ber ber iljn
felbft auc^]efprod)eucu
SBunuttg getrost, fyatte fie ber $nig (Srtdj (Stegob oou Dnemdrl

uad) einer fret(td) nidjt unparteiifdjen SthgaBe auf $eranlaffung


tttibegtnbeter25erb^tigungcn

mir
miffen uid)t ob erMttgtober
iljm nur mit ber SBerljngung gebro()t
5
j.
SDer Sediere I>altc aer^iu^^ ben fofofcj biefer fird)lid)en ($en=
fr
burd) fd)leuntge ^ippellaticu uad) Dtom, mobin er fid) perfu=
Ud) begeben
6
),
bereitet*. 5(bcr e gengte il)m nidjt, uur iu biefem
glte r>on Urban
II.
<xU uufd)utbig auerfanut u merben ; bie berede
tigte 2tu3&ung ber fird)lid)cn ^uri^biction burd) bie Jubabcr jener
beutf d)eu $)Mropoti3 fr
immer
p
beseitigen, mar fein $crtau=
gen. Gr tyrad) ba3 au3, iubem er ben t'ngft vorbereiteten Antrag
auf
rnbung einc3 ein()eimifd)eu (Sr^ftiftc erneuerte. Urban II.
(1098) mar um
fo
geneigter bemfetben ju miftfabren, je mirffamer
be oerbajstcu rjbifd)of3
s
l\
v
ad)tftel[ung burd) ('rl)cbung cine3 fetb=
ftnbigcn, burd) bie nationalen
Styntpatfyien fid) ftrfenben 9^ioa(en
ju brechen mar. 3rtbeffen biefe 9Jiotir>e, oon ber
jpctyftttcfyen
(iurie
ficio suspensus est, tamdin sacerdotio se abstinuit
(?) ,
quamdiu a Saxonia
Romain veniret et

Papae pedibus advolutus tarnen lacrimabili-
ter veniam petiit, donec impetravit et officium sacerdotale refcepit?
1)
Bergt.
Bertholdi Anual. ad a. 1080. Pertz'VII. 326.
2) . bie bOTt ilRauver a. a. O.II.
0(')0
cittrteu 6d)enfungnrfiutben. Lap-
penberg a. a. O. I. p.
107. N. 114; p.
HO. N. 1 IG
;
p.
115 N. 121.
3.)
Bernoldi Chronic, ad a. 1085. Pertz VIII. 443.
4)
gr btcfeS
2Serb(etben jeugt eine gattje diljc i>cn Urfiinbcn. Slufjet beu
in 2tnmf.
2 genannten neefy
Lappenberg a. a. O. I.
p.
111. N. 118; p.
113.
N. 119; p.
114. N. 120.
5) Saxon. Gramm. Bist. Dan. ed. Mller Partis pr. vol. II. 005. dllaw-
rcr a. a. ). II. 667. taif.<349.
6) . bie Knytlinge S. c. 74 bei Jftaurcr a. a. . Safylmann, cfdurfjtc
t>on SDnetntf X.
208.
Ta C
c
i.i|ttft HamburgBremen.

nnb.
135
aii^cubct lieb
gehegt
, verloren alfoBdlb .tljre. 23ebeutung
,
tx>^renb
ca $roject beffenungeadjtei weiter erfolgt roare. (Srft
nach 8ie=
niavo obe
( v
1
ft @rtdj c-ureh eine
befonber'e efanbtfdjaft
au (Erfllung ber cvtl>ctltcn Serljeifjttttgen erinnern
tiefe
,
langte ber
(Satbinalfegat Elberich '), mit betl ntigen ^ollmadjten oerfeben,
in ememarf au ujib envblte Vuub in Sdjonen um feiner
s
2aa,e unb
ber vcrienlicben JBrbigfeit be3 bamatigen
v
x
Nubaber3 be3 43i3tl)um3
nullen. 2l3fer
2
),
mit beut
grofjen xHufeim fcefannt
1
,
Ijat.bie ^ei()c
Der (Sr$btfdjfe von Vuub erffnet
(l
101).
ettbem betraebtete fiel) biefer neue 2lrd)tets>copat aB Neutrum
ber feanoinaoifcl)en , von Bremen unabhngigen irc^cnprovtnj.
Sctfjrenb bieg letztere in 2ibcr)>rucl) mit ben etnft in ba3
Sftafetofe
augebeljnten renjfefiitnmungen thatfdjlid) auf ben Diorbraub
reutfebtaubs piufcbcn 28efer unb Sarnot fiel) bcfdjruft fal) unb
eine eia,cntd)C OJtetropeUtancjeroaU nid)t au3$ubcn ermodjte

Denn bie 23ttl)mer von Dtbenbura,, SWcHenlutrg
,
Dieburg (ba3
erfte toon Otto
I., bie Reiben anberen ber Weiteren 8acjc
3
)
nad) von
3tbal6crt von Bremen gegritnbetj beftauben, fei ebem tarnen,
fei
ei, roa SDteflenfcurg unb SKafee&urg betrifft, nur bem
unau^gefuljrs
ten (Entwurf nad)

gelang t% ber neuen $ictropoli, bie
5lnfprdje
auf bie 3uri3bictien ber SDneinar!, Norwegen, djtoeben tt)at=
fd)d) burd)pf.e|en. $fter nur roiffeu ntdjt, mit tocldjcm. Dfadjte.
)k tiftung.urfunbe
,
n>etdje orau3fc(3lid) ba3
SSerfltnifc biefe
@r&ftifte unb ju ber 8reinifdjen trdjc beftimmt fyat, ift t>er=
loren
4
),
bie redjtftcfjen runblagen, barauf bie SKetro^olitans
getoalt be erftereu rul)t,
finb ucrbunfclt, unb fdjon nad) brcieccn=
nien l)at bie Gurte fclbft x>on bem, voa im 3>al)re
1104
gcfdjdjcn,
1)
c
axo Gramm. 1. 1. 609. 010 beseitigtet bie Legaten n'xdjt namentd);
aber attl Anselmi Ep. bei Lappenberg a. a. O. I.
p. 123. N. 130 = Lilje-
gren, Diplomatarium Suecanum L 44 lernen ruir ben oben angefhrten 3a=
men fennen.
2) . bie on -ftcutret a. a. C II. 669
angefhrten Steden.
3)
^act) Helmold. Chronic. Slav. lib. I. cap. LXX. agegen berietet
Adam. Bremens. Hist. Hammab. Pontific. lib. III. cap. 32. Pertz IX. 347.
Disposuit vero patriarchatui subjacere 12 episcopatus, qnos ex sua provide-
ret parochia, praeter eos suffraganeos quos in Dania caeterisque gentibus
nostra tenet ecclesia, ita ut primns esset in Palmis (-]3alenf)nben =
Rahlen)
jnxta Egdorem flnvium, secundns m Helinganstade, tertins in Razzispnrg,
qnartns in Aldinbnrg, qnintus in Michilenbnrg etc.

3}ergl. tefebreebt,
Sehbifdje efidfjten
II. 88.
4)
Sbaljlmcmrt, efdjidjte fcon SnetnarM. 213. agegett bie
Stiftung^
nrfnnbe bei 23 Utl)itm 2nnb om 21. 3Jcat 1085 bei Liljegren a. a. O. I. 42.
N. 26.
136
tttk.ttd|. ffcittef
QttfUX.
faitm nodj eine bertoorrene wtbc. )ie Wremer (Srsbirtcn, bic in jener
factifefren $erfel&ftnbtgung be3 SBtgtI)ttttt3 in unb einen nnberce()=
tieften Eingriff
in ir)re allen geheiligten ^ttDilegien fal;cn
,
ipodjteit
anf
bic Urfunben , in benen biefe ifynen verbrieft roorben, mljrcnb
bie Metropoliten DonSunb DergcbenS aufcfovbcrt mnrben, ben $e--
metS
fr
bie il)nen pejeftanbene remtton
p
fljren
1
).
Unter bie^
fen
llmftnben beftimmte
2
)
^nnocen^ II.
bereite am 23. Mai
1 133
ben Umfang nnb bic renken bc3 Wremer <Srfttftc3 mieber in jenen
nbcrfd)ronand)cn ^ubrtfcn, mit melden bereinft bie ird)cnpro=
t>in bc3 l)eitia,en 2(n>g,arut> bcfd)rtcbcn mar, nnb ermahnte ben
,,23ifd)of"
%Ufzx Don Snnb nad)britd(id) jur Ue&ung bc feinem
Oberen fd)itlbia,cn @cl)orfam3
3
).
Snbeffen biefc Verfgungen Ijabcn bie Dlatnr ber SMnge ntdjt
nbern tonnen. Merbina, bic Wremer galten mehrere 3jccennien
r;inbnrd) biefc alten, bnrd) gnnocen^ II,
Don Weitem bekrftigten
2(nfr>rd)c aufrecht; fic fbten nnb a,cbcrbcn
fiel) all btc adein be=
rcd)ttgtcu crrcn; aber Suttb bleibt in 2tbcrftreit mit benfclben,
mag e feit
1104
ejemefen, ba3 Jpanpt ber Don SDe.utfdjtanb un
=
abhngigen fcanbinaDtfd)en ird)cnroDins.
cit bem 3af)r 1149 mar cg ber l)od)fal)rcnbe, Don rin=
nerungen an bie einfge rfec nnb crrlid)fcit feiner Otcfibcn^ cr=
fllte (5r^btfd)of ttmtdj Don Bremen
4
),
raf
Don Stabe, ber bic
Don bem beiluden titfylc crtl)ciUcri
3
u
f
a
^
cu
&
u Dcrmirfliefen, bie,
MadjtfteUung ber jungen Metropolis ju erfduittern ftrebte.
3
Us
nd)ft barauf t>ebad)t, in bem bcntfd)cn 2(ntl)eil fetner bcanfyrndjten
$ird)cnproDht3 ein mirfd)cg MetroolitcnDcrt)ltnif$ cin^nrtd)tcn,
befd)lo(3 er ba3 alte, aber Dcroctc 23t3tt)itm Dtbenbnra, mieber()er=
aufteilen nnb bie fd)on Don Valbert kabftdjttgtc
5
)
Stiftung ber
1) 23eie3 ergiet fidj an ben Slnmf. 3 nnb 4 angefhrten Urfunben.
2)
Lappenberg a. a O. I.
p.
132. N. 144.
{= Liljegren a. a. O. 1.
p. 46.
N. 29). derbem ebenbafetbft
I. 133. N. 145; I. 134. N. 146. 147 ; 1. 135. N.148.
3) bcnb.l. L35i N. 147 Ceterum venerabilis frater noster A. Hammen-
burgensis archiepiscopus conquestus est coram beatae memoriae Calixto
et Honorio et jam etiara nobis, quod ei debitam obedientiam et reverentiara
tamquam metropolitano tuo negligas exbibere. Qua de re cum et ab ipsis
et a nobis saepe perliteras et nuncios evocatus sis, nec per te nec pertuos
tarnen sedem apostolicam visitasti. Quia igitur nostri officii est, singulis
sua conservare, fraternitati tuae per praesentia scripta serio mandamus,
ut ad ejus obedientiam et reverentiam redeas et ei tamquam metropolitano
tuo in omnibus pareas.
4) Gbenb. I. 135. N. 149. Helmold, Chronic. Slav. I. cap. LXX.
5) .pehnolb fe|t freilief) and) an btefer teile bie fd)ou a,efd)cl)ene Stiftung
bev teueren beiben soraug.
SDS
^nuirt Hamburg
s binnen.
"
1 37
2M*tbmer RcfJenfcurg uub Ka^cbuta
au^ufbrcn. &m 11, Cc=
tcber1149 meibete er ct^cninchti^ , ebne
bafj
er mit bem cv$ea,e
tum adjfen
eeey mit bem
Safcfte
&uw>t Kvfyanbelt, im SBtlwi^tJeiii
bev Stif te, meL-be ihm f 9adjfolger bc3 beiluden SttSjarinsl
bcv=
temmen, ben Nicotin ^itni
99i{<fyof
bev erften,
beu @mmj^b $um
ifdjof
bev jnttittn Stabil), Mein bieg erfahren
fccmrfeitc beu
cremen feakid) bei bem ctftcu Mitritt, ben ev jut xHusfbvuna, fei*
nee Pane
tbat, in Streit mit einvieb bem Drnen. Ohiv bann
erft&rie btefet
ben beiden fdjon tn>ei$ten it;rc urfce anerkennen
pi rennen, meint fic catS feiner >anb bie gntoeftttur cntgcgennl)*
men. SDcr fromme 9leftc( bev SScubcu, dou bem
fr
bie UuaMjn-
gigleit ber vierardue eifevncen (Sonfecrator in feinem iberfprndj
befrvt't, fyatte [ange fieb geftraul)t, eine Sebingung einzuleben, bie
nocl) baut einen bebenflidjen (Zugriff in bie cigentfymlid) fatferUcr)en
Sfted)tc jn vcvfdntfreu fdnen ; abev eubtid) nad^gegebeu
2
).
(Sin mei=
teveS ntgcgetiMTn^fen, ba beeb nuv im 3ntereffe be^ auf bie I;er-
&ogftd)e enxitt in Saufen eiferfdjtigen $nefter3 bttc untevuem?
men toerben tonnen, mrbe emdj ebne
rfolg
geblieben
fein. Sdjon
im Jaljr
1154 Wrben jene xHnfpvcbe, meldje bev erjog in ^e=
jug auf bie Drei genannten Sttljnmer erbeben, reu griebridj I.\
anlfornccltd) jeneljinigt nnb fo'gar fr bie necb roeiter in biefem
anbe n ftiftenben bie ntigen $ottmadjten erteilt
3
).
o mu&te e3 geftijeljen,
ba um biefe bev ^lan in 23e=
trefj
cer erftellnng einer
eigentmlichen ^etropolitangettmtt ben
erften Anfangen nadj \\\x 9lufljmng f am ; aber
freilie auf gang
anbem runbtagen/.alg bev (S^rgeiige'gcmnfdjt SDa3 bvittc23is>=
tbum, DcaiKhtvg, roarb gegrnbet
4
)
, (Stoermob a(3 erfter ^nbaber
beffetben, ttadj (SmmeljarbS obc 23evno reu 9ftefifenbnrg fcon ein=
ridj betebnt
5
);
nacb SStceling Slbfdjeiben 0 2. >ec.
1
154) ber Kaplan
1) Helmold. k L iefebredjt, 2Bettbtfdje cfd)icbten. III. 46. II. 212.
^affe,
<5>efrf>icf*tc bei entfefien 3fceidje unter Setbar beut dritten. 232.
2; (. bic inteveffante (ir^ibfung bei Helmold. Chronic. Slav. L LXX.
LXXI. tefebre^l a. a. O.
III. 47. 48.
$*ff&,
efu|fc beS eutf^en $et$e
unter (5enrab bem ritten. 191.
3)
Diplom. Raceburpr. I. Xr. 30. Lappenberp;, Hamb. Urkundonbuch
I.
p.
188. Nr. 205 Cui negotio, ut studiosius insistat, ipsi et omnibus in
hac provincia successuris eoneedimus investituram trium episcopatuum
etc. (iJtefcbrecbt
,
SBenbifdje efdrfneu III. 07.
4)
Lappenberg I.
p.
199. N. 125.

5Benavtn?idj felbfl wirb fpterbin bie
@ren$e bc* SBigtlmm Dieburg beftimntt ebenb. I. p.
208. N. 224.
@iefe=
brecht III. 161.
5) Helnlold. Chronic. Slav. lib. I. cap. LXXXVII ed. Bangert,
p.
202.
. 10 Et posuit Dux Episcopum in terra Obotritorum Dominum Ber-
138
TvitteS 8u$ drittes Gapitcl.
crolb

^iciftcr ber djute unb SDomljerr in SBraunfdjtoeig-, an
fenntnife ber Ijeiligen Schrift
elme teijen in gcmj adjfen

&n (Heru3 nnb SSolf cnuljlt, bei bem anbaucruben Btbetfianbe
bei
@rj&'ifx$of8 bon abriau
IV.
fetbft ju fom am 19. guni
1 1 5
5
1
)
confeertrt.
2Ba3 bliefe alfo Jpartnridj anberl brt al
fid) in fein Sdjicffal
$u fgen;
feinem SRtoaten gegenber eine
genriffe efriebtgung &u tr*.
Ijeudjcht, nm, geft&t aufatfer uub|>erj$og?),um
fo
(teuerer bic alte
fcanbina&ifcfye tvd)cnprexn^ bem Wremer
rjfttft
toiebcrju^ejitts
neu?

A-ricbrtd)
I.
, ber bic trftetfung beS ungef^tnlerten Um
fang fct)pn ber pottfdjen 2Bi(^tigfeil toegen mitnfd^cn mute, txiax
and) fofert
mit
gebfyafiigfeit auf
bic $orfdjlage eingegangtn nnb
bereite am 16. Wlax% 1158 nmrbe bic ben!n>rbige Urfnnbc
3
)
auf
feinen S3efe^t ausgefertigt , in toeldjer mit einer SRtffidjteloftgfett
gegen 3Sernberungen gefc^i^tlic^er ^er^a'ttniffe, bic ju argtn tea=
djronismen
gefhrt
4
),
init ben Sorten ber befttigenben Stifte re*
$or3
IV. bic renken bei rgbiocefe angegeben nnb bic Slnrcdjte bc
SBtetnifdjen ftetrtfpeltten feierlich anerfannt toorben. Sc in ^er=
folgung feiner tfjcncrftcn 3>ntereffen unterfuhrt, ift artnndj on
SXnfang bc$sdji3ma3auauf Seiten be fatfcrti(^en5Pa^fteggctt)efen.
Sdunt bic entgegengefefcte ^blttif, meteber
rjbif^of
(SfiH reit
8unb Ijulbigte, ntigte
jenen, an Bieter IV.
fid) angufdjliefjen,
untren Unit bie Erneuerung ber urf^prng liefen
5
)
Irhntegien
ya crnhrfeit.
nonern, qui defuneto Emmelmrdo
,
Magnapolitanae praesedit Ecclesiae.
Porro Magnopolis ipsa est Mikelenburg.

.
12. Quamobreru voeavit
Dominum Geroldum Aldenburgensem , Dominum Evermodum Racisburgen-
sem, Dominum Bernonem Magnopolitanum , ut reeiperent ab eo dignitates
suas et applicarentur ei per bominii exbibitionem, sicut mos est fieri Im-
peratori.
1) lefc&rcdjt a. a. O.
in. 73. Urfunbe arta>i$ in Setreff ber ttntererb*
nung bet brei 33it(u'nncr unter bie 33remt)d>c Sfctropeli, ans? bem ^abre 1160.
Vrkundenbucb des Bistliums Lbeck
,
herausg. von Leverkus I. p.
2. X. II.
2) )ie SBerfljniina, be $e?gg >etnr.td) bc* $tt>cn mit $arttoi$ ton 25re=
inen on ^riebtidj L bettigt
Lappenberg a. a. O. I.
p.
196. X. 213.

3)
Lappenberg a. a. O. I.
p.
190. X. 208. SSergl. efcenb. bie Sd)cnFnna>
urfurtbe I. 192. X. 210; bie Urfunbe, in toetdjer bie Srtoilegteii bej ambiir-
gifckn lefter befttigt erben I. p.
193. X. 211 ; I.
p.
195. X. 112.
4) A. a. O. I. S.
190. X. 208 In memoriam revocantes omnibus tarn
futurae quam prae-sentis vitae fidelibus, quod cella Rodenach vocata

et cella Tnrbolt in comitatu Flandriae sita donatione Ludovici imperato-
ris ad perennem Hammenburgensis ecclesiae Jurisdictionen! debeat per-
tinere.
5) eil .\>"tbrian IV. Lappenberg, Hamb. Urkundenbuch I." 200. X. 227
t&aren am 21. ^e&nuu 1159 nidjt in @inang mit beg Jtaifcvs Urfuube bie
v
t rjfltft
arahiTg;
dienten.
139
Tom iHMuil jugkfcta
hatte et beigewohnt
1
);
Wie eg fdjetnt,
tiodj wfyrcnb beffetWn
e3 bnrdigcfeUt, bafc
bic lucttcr gtetenben 2ln=
tprdje, auf
bic wir ijingebeattet, &on
ber (Surie anevt'annt wrben.
Wer freitid) bic ?(rt, it>ic bic gcfdjefyen,
ift fr
ben 3nftaub ber
Dinge begeidjnenb
gengt
2Btyrenb bem Tanten nach alle", aber
com
v
\nbalte nach nicht weitet beftimmten eredjtfame, weldje oeti
dcu
frheren
^ntubern be3 pctyftlidjen
2titM* eingerumt; in einer
SQBeifc genehmigt wotbsn
2
),
au3 wetdjer bic (Sinftimmigfeit SKctor
mit bem" berfdjwngtijen taifercben IhdaB gefolgert werben
tonnte : ift aubrtfltdj bod) nur ou jenen brei bentfden 33i3tl)=
ntevn bie febe, bereit Jtnterorbnung nntcr bic alte Metropolis in
IHn^brden eine aufflligen $atljo3 oerfgt wirb, djeint e3 bodj,
al ob ber Eatfertt<3je ^a^ft S3ebcnfcn getragen, bic renken
ber
fcanbinaoif$en ^m^cn'protuits in ber oon artwid) beanfyrudjten,
oon griebriet) I.
Jngfi
oerljeifjenen 3tu3beljnung in alter '23eftimmt=
I)cit gu nennen. Unb auf
ber 6t)nobc
p
t. 3>ean bc Saonc mute
ber
(5rjtfd)f fetter ftagen
3
),
bajg aller Qtnerfettnnng ber it)m
pfte=
fyenben Ctcdjte ungeadjtet bie firmen
ber brei fcanbuunufdjeu fa
nigretdje feiner Dfcebiena fid) entzogen.
?a$u Um, ba er in ben allein ibm brig gebliebenen bcntfd>eit
VauDeu (SigenmdjtigMten bc3 erjog oon Saufen
and) fortan
bulben battc.
erolb, nrfprngcb nntcr bem Stberftanbe bei
(SrjbifdjofS
eingefe^t, fyatte atterbing nad) ber oon Jpabrian IV.
fclbft r-olf^
genen Sonfecration oon artwidj bie
3
u
f
a
9
c ^ cr 9Sereiung
fid)
er=
Wirft
4
),
SDie 23erfljnung war erleichtert, ba r-on jenem felbft
cr=
t'trt iDorbcit,
bafe
an biefer au^ergewofynltdjen Uxt ber SBei^ung
eine ertmirtc Stellung bei neuen
23tfd)of3
nid)t ju folgern fei
5
).
Slber obroobt bereit, feinem
s
)JMropotcit aCfe tfjin ^nftcl)cttbcu
(SlreitJCtt ber (Srjbtcefe nur ab Allna flumine deorsum usque ad mare Ocea-
num et sursuni per &clavorum provinciam usque ad fluvium Peene et per
ejus decursuni usque ad mare Orientale
befttmmt.
1 Cappenberg a. a. O. I. 207. N. 223. 93b. I. 1J4.
2) Gbeub. I. 20G. N. 221.
3) Albert. Stad. bei Schilter, Scriptt. R. Germ. 289. (Lappenberg
a. a. O. I. p.210. N. 227) Venit Hartwicus, Bremensis Arcliiepiscopus, con-
querens ibidem, quod tria regna Daciae, Sueciae, Norvegiae se de sua
sede abstraxerint violenter, cum jure deberent suam svnodum
observare.
4) Helmold. I. 82.
5) Ibid. Sed lmic injuriae rursus fApostolica sedes) providit remedium,
designando nobis per literas, nihil in boc facto autoritati nostrae de ve-
stra subjectione subtractum.
140
Dritte* 33udj. Drittel (SapM.
fyrcn gu
crrocifcn ,
marb er bodj, al ein fcom etgog rubeltet,
auef) weiterhin mit mifetrauifdjem 5tugc Betrachtet.
Ziffer ^erfpredjuugcu ungeachtet toax bott atttoidj
felbft feit
ber
JJett
ber Stufljmutg
fr
ba3
tmebertyergeftellte fepicopat in
Otben&urg wenig gethan. SSergeBenS l;atte erolb baS flofter
galbera u erlangen
fcerfudjt
1
)*
Me3, tt>a jur e&uhg uub prs
beruttg be erfteren gefcheljen, fo
wenig ausrcidjcnb e. fd)icn,
mar boch niebt fotx>o!;l toou jenem all t>on bem
erlge
bnrd) ttrie=
beredte . ^Bitten ermirft. Natrlich baer,
bafe
Der SBifdjof bti
Olbenbuyg lieber mit biefem al jenem nrd)ltdjcu Oberen in 3Ser=
hanblung trat. Unb gu bcrgleidjen berankten Sufdje mannidj=
fac!) er 5lvt.
3[fierbhtg mar auf fein anbrittgenbei
(5;rf
neben
2
)
bie rejtau=
rirte Stiftung in 3agricn mit einigem runbbefi| neu augeftat=
tct. @raf Slbolf on djaumflltrg berfianb ftd) auf cinrid)3 $or=
ftettng bap, (Sutin unb amate an ber
ftlichen pit3e be (httincr
@ee3 u berreifen; berbic ber 33efi^ung ^Bo^oe bie Drfer @o=
tl)cDe(be uub 35B.ofei$e Ijinpgufgett
3
),
Tie berbete tobt warb
butdj eine fd)fifct)e Kolonie berjngt
4
);
in ber neuerbauten ftirdK
,
3o^) anne^ bt &aufer fonutc bie if)reu Erfolgen nach [o lange
unfid)ere ^fften
enblid) ;re
fefte ttte gefunben $u haben
glauben
5
).


^Dennoch mochte erolb auf bem immer nod)
brfjttg botirten
53ifd)ffi^ fchon
lnger fid) unbefriebigt fhlen, aB
(Sreiguiffe in
fctne% 9la'f)c 2lu3fid)ten auf 2>erbefferung bc3
3
uftciubc^
erff-
neten.
3m 3al)r 1157
war 3llM!itbecf, ba
@raf tbotf bon djaum*
1) Helmold. I. 83 Inde progrediens adiit archiepiscopum

sperans
sibi reddi Falderense monasterium, quod antecessor ejus et fundasse et
possedisse dignoscitur. Sed archiepiscopus in partem ecclesiae suae pro-
nior, callidis sponsionibus deduxit virum.
2)
Ibid. De promotione vero episcopatus et ecclesiae nihil eo tempore
actum est.

Redeuntem ergo Ducem Brunsvvich (Geroldus) prosecutus
est et mansit apud eum multis diebus etc.
3)
Ibid. Tunc designavit Comes episcopo in possessionem Uthinae
et Gamale cum appenditiis eorum. Insuper praedio, quod dicitur Bozoe,
adjecit duas villas Gotliesvelde
(ufcfclb)
et Wobitze (SBcbg). lieber @Cl=
male
f.
Leverkus, Urkundenbuch des Bisthums Lbeck h 841. eogra^^U
fdjeS gegiftet unter bem Sort.
4) Ibid. Et quia Castrum et civitas

deserta erat, obtinuit apud Co-
mitem, ut fieret Saxonum colonia.
5) Ibid.
SDa rjitifl
$amfat*gs Bremen.
1 II
brg an teile bev ttrfyrngtidjcu gtabi
'gegrnbet, in ber eiuft
ottfa
bic erfte djrtftlidjc trdje in SBagrtett
erbaut, burdj eine
geuetdbninft eimgefud)t; bis auf menige Dfteftc
eiugefdjert
1
}.
^3c=
reitl wer 3a$r ber btefew ttttfaH
tyattc cr^o ^einrieb) in rid)tigcr
(fcfcimg
ber ^id)tigt'eit biefe SunfteS mit xHDolf ein vUbfemmen
$u treffen gefugt,
bemgem ber &afen unb ber erber in ^betf
abgetreten werben fote
2
). %l
ber
@raf
ba abgeuueieu
(
tyatte
jener
fofort
im galten Saefjfenlcmb beu ^erf'ebr mit
pm
(dum ba=
mal nid)t unnudjtigcn anbciortc unterfat, SDte -lUaKuabmc cr=
mie bereit U)rc lt)meubc SBirfuttg,
eil ber wrjljcmgui&polle Sranb
beufelbeu beinahe gnjtid) jerftrtc.
3
il
)
vcr fobrnguifj ftebeten
bie uuglcflicfyeu (Smwoljner einri an, auf feinem (Gebiete eine
Statte ihnen ju gewhren, mo fie fich reu Beuern anfiebclu t'uu=
teu
3
).
tnfttoeitett f>atte er runbftcfe an ber 2afeui| angenrie=
feu, ton ftd)
bie neue Stoenftabt" erfyob. 2(ber im ^abr
i
158
fefetc
er cn^cb burd),
bafe
bie ttte unb bie Xrmmcr De alten i'becf
HMt
y
Xcolf on 2cbaum&urg if)m bertaffen umreu. 3n bemfelben
^abr arbeitete bereit bie ^inmo()uerjd)aft, burj neue 2lnfiebter
unb frembe auflcute aufjerorbeutltdj
vermehrt, au beut SBau De
neuen l'bcd
4
). SDer beraug rafd)e
v
.Kuffcbuutng feiner erju=
guug fd)ien bie
fufttgc re ju toetffageu;
erolb, ber batb ert'aunt, une biefe neue
djpfuug feine bi-
bovine O^efibeng erbuntele, ronfd)te um
fo metyr
Die cfdjtcfe
feine ^itf)um an eben jene ju fetten. trug fein beuten,
ofjnc Oftcffpradje mit feinem IVetropeten u nehmen, mit Dem
erjoge ber
beffen Verlegung ju uuter^aubelu
5
},
3ei einer $tt=
fammeufuuft in ber neuen 5tufiebtung vereinigten fid) Der er&og
unb ber
23ijd)of rafd) tu ifyrcu Gntuutrfen. er Ort, uo
Die
1) Helinold. I. 57. 85.
2)
Ibid. 85. SHe aufa unb bev
eutfefe
Diittcroiben in ben Dflfeelnbmt.
SBon urb t>on cbloaer. Berlin 1851. (5. .
3) Ibid.
4j Ibid.
. 4. 5 Et tunc, jubente Duce, reversi sunt mercatores cum
"
gaudio, desertis iueoramoditatibus novae civitatis et coeperunt reaediricare
ecclesias et moenia civitatis. Et transmisit Dax nuncios ad civitutes et
regna aquilonis, Daniam, Suediam, Norvegiam
,
Kuziam, ofterens eis pa-
cem, ut haberent liberum commeatum adeundi civitatem suam Lubeke.

Ab eo tempore prosperatum est opus civitatis et multiplicatus est numerus
aecolarum ejus.
5) Ibid. 89 Albert. Stadens. Schilter Scriptt. R. Germ. 289. tefebredjt
III. 121.
Sfatdj ber Urfunbe Gonvab, SRadjfofger Qfcrolb&, ift biefc Verlegung
bc
93if^offi|e gejd)e^eit propter ineursus paganorum et crebras int'estatio-
nes.
Scheidiiis, Orig. Guelf. III. 502.
142
SDritte 23udj. rittc Gaiutci.
.Miptfirdj-e
erbaut toeften feilte, warb ausgerollt; geeignete to=
fter^l^fee
ermittelt, $)te Stiftung on n>otf $frnben
fr
bie
jum fauonifdjen Sebcn etfpflidjteten ctft(id)cn, ber breige^nten
fr
ben
tropft, marb buret) au3rcid)cub gett>|jrte (Siufnftc $c=
fidjerl er ^r&tat beftimmte geinten, ber |>ergcg bie r>om @ra=
fen Ibolf ksctcijnctcn Drfer ^uivt
Unterhatte ber trber. $otn
3ofl bermie er berbic
fr
jeben jeljtt
s
l\\trf betfer 9ftttne ').
SDem
rgbifdjof blieb nur brig, atXe^ ofjnc fein guttut cfdjeljcuc
U befttiejeu
2
).
3m 3uli be 3al)rc3
1 163
3
)
tuarb bie geftftdjMt angeotbnet,
burd) tucldjc bie Verlegung fctcvtct) uottjogen werben feilte. )ie
(Srfttttng be3 fcl)nd)ftcn SShtnfeS n>ar fomit erolb a,an$ uafye
gerMt unb bed) fd)ieu feine
Hoffnung,
al erfter 33ifd)of
in' ber
neuen tabt fungiren gu tonnen, fid) nidjt erfllen 31t feilen. Seit
bem Ofterfeft biefe 3al)rc3 fd)mer cr!ranft
4
J,
fd)mcbte er in fteter
obea,cfal)r. Sjennod) fCefyete er jum crrn, an jenem Dermin il)it
ncber genefen jtt laffen, au meldjem bie (Sintoeifyung ber irdje in
bed bie neue rnbuug ^eiligen follte. 3n ber
ifyd
warb if)iu
wie burd) ein Sunbcr bie cfuubl)cit
fr
eine furje grift, fr
bie geter biefer Sage tonebergefdjenft. >artnrid) fcon ^Bremen,
Dom erjog eingeladen, bie 3eil)e u ttottgiefyen, erfd)ien in 2ag=
rien unb reifte ber gatbera, eon nun an ccumufter genannt,
nad) egeberg, w er beim rafen 5lbolf cinfel)Ttc. 3>n . Sftbccf
fctbft fcon einrid) unb crolb feftlid) empfanden, offenbete er bie
IjeiEgen $anblungen, roeldje- ba3 neue otte|au3 bc3 gottlidjen
@egen uergennffern foltten. 2lber er begngte fid) lebigtid) at
^riefter 31t fungiren. %B crjog #cinridj, raf 2lbolf b<m
d)aumbnrg unb
23ifdjof
erolb in ber greube bc3
f
cftlidjcn lge
Dereinigt, reiche d)enfungen fyenbeteu, blieb ber Metropolit allein
1) Helmold. I. 89. >te Uvfunbc ber biefe Dotation Orig. Guelf. III.
492. N. 51
ift mit @icfcbred)t
III. 121 nitf)t
fr
d)t 31t halten.
2)
Urkundeubuch des Bistlmras Lbeck herausgegeben von Leverkus
I. 5. N. IV.
3) $>er gettyunft bor Verlegung ift mrgenbS angeae&ett.
Helmold. I. 89
leitet bie (*r$l)lung mit feinem unbeftimmten Circa id temporis ein.
x
\n
eofien erat man annimmt, bafc biefetbc mit bem Moment ber @mtt>et$ung be3
neuen 8etaufe ufammengefallen, fo ift
ber ebcnbe;cidmete ftonat beg
v
\ah
reg 1103 ju nennen, ftelmolb erg&pt, bafj
erolb oon Cftevn big junt evjten
;\nti evfvanft ^emefen, aber gerabe auf ba ,v:u ber eintoei^ttng toteber genefen.
S)oS letztere mu^ ba^er im ult gefeiert fein.
Urkundeubuch des Bisthuma
Lbeck herausg. von Leverkus L p.
4.
4) Helmold. I. 93.
SDag (Srjftift
.ftamluivg Bremen.

roiit()cim.
143
unbeteiligt, efbft at bic auSbrcfXtc^e iBtttc an bicfcn erging,
ba Softer ^eumunfter, beffen^irdje er
fa
eben auf
feiner Steife
erft
aaueibt, abzutreten, nnberftrebte er unb feljrte naffySBottenbung
feiner Functionen fofort
prcf
1
).
atb barauf,
am 13. Sluguft
1
L63,ftatbber aXfc 3urcfgefefete
2
3
$um Achmer} fetner SDicefanen,
beut faiferdjen ^.a^fte aneb
auf
bem Sterbebette noeb treu, aber
mit feinem in biefer infidjt
ifjm
gfcidjgefmnten (r$bifdjof
nid)t
aufrichtig augeftynt.
Tiefer fclbft freilfcf)
Ijattc and) ba3 Reitern feiner
Hoffnungen
ju beffageu. SGBaljrenb er in bem ebanfen fcfymelgte, ben in bie n>ei=
tefte gerne fiel) wrerenben Sprengel be3 Ijciftgen$ln3gariu3 bcr$3re=
mer ird)c micbcrucrobcru, mnjjtc er alfobalb fcl)cn, nne bic^er()ci=
{jungen Victor IV. burd) bic fortgefct$te
3:f)ci(uncj bc3 biefer
abgetrennten @cbictc3 i>on5((eranbcr
III. vereitelt wrben. Unb bod)
warb bnrd) bicfcn nur fcoHenbet, mag bereit unter (Sugen
III. ein=
geleitet. Sdjon fett bem
%afyx
1152 mar ber
(Srsbtfjof
r-on unb
nid)t mcfyr ber cin$ia,c im fcanbinai)if#en Horben getoefen. SBenn
$artmid) ba un&erpttnifjntig rerfteinerte Territorium berJres
mer trd)c foglcidj bei feiner (rtoafytung Dorgefnubcu: mufjtc ftiU
bie aUmb(id)e
gerflftung feiner groen von ir)m angetretenen (Et=
bicefe jctbjt er (eben.
SDic Serjelbftanbigung bc fcanbinamfdjen 9corbeu3, meiere
htreb rri^tung be3 <5rbi^tf)iung Sunb Dorjitvireijc ber bnifcfjen
>i-ircl)c ju ute gefommen, Tratte
fo roentg attfeittg bic 2lufre^ung
bcfdjnndjtigt,
bafe
baburd) ietmeljr in ben brigen efcieten bic gtei=
c()cn (scparation^gelfte angeregt korben. 3pterbing3 in golg
jener Neuerung waren Sdjtoeben unb Norwegen r>ou ber crjbifcbof=
Iid)cn 3uri3biction ber Wremer $ird)c befreit; aber ftatt einer beut=
fd)cn einer bduifdjen
3
),
alfo bod) immer noc() auMnbtfdjen Setro
^oli untergeben. Dhtumefyr mute gerabe jene (Siferfudjt, urie fic
tamtm>ertt>anbten cigentljmlidj ift, bic Antipathien $max anbei
werben, aber bod) fteigern. 33ereit3 fiiuf 3>a$.r uad) ber
'@tif=
1) Helmold. I. 93.
2) Ibid. 94. Urkundenbuch des Bistimms Lbeck. I. 4.
3)
Saxo Gramm. 697.
3)eu cmgfbrUdjen SBeweiS bafr, bafj nidjt altem
$>cinemarf,
fonbern aud) <5djn>cben unb Siftortt>e$cti bera^rgftift l'itb rnitergeoTbs
net getoefen feit
1105
f.
bei bautet, bie ^etcbvuita beS ftottoeg. Stammes utm
^biiftentbum IL 070.
144
SDriiteg 93ud). SDritteg apttcl.
tung jener erfteren fotC $nig (Bigurb
^orfakfari tx)f)rcnb
fei=
neg ^ufcntf)altc3 in ber ^eittgen Stabt eibtid) getobt ljaben, einen
ergbifd)flid)cn tn()( in bem
fctertanbtf{jf)en ftortoegen ju errid)=
knpi & ift nid)t befanttt, ob. er ba3 elbbe
p
(ofen aud) nur
ocrfud)t tyabc. Birflidj aufgefhrt ift c mcber unter il)m, nod)
feinen nd)ften
lacfy
folgern.
3nbeffeu t& feeiut boeb, ba ber
$lan nueberfyott aufgenommen unb bic unbc baoon bon efdjledjt
iu efdjlecfct ai> eine J) eilige rabition bergeleitet fei.
(Snblidj unter (Sugenui
III.
gefdjat) c3, bafe in ben agcn ber
aralb)t)ue
2
J
fticolaug, GarbinaUufdjof oon Albane
3
),
incorn>e=
gen unb (Bdjrocben erfd)ien (1 152), ein Slnbenfen ift in ber nor=
bifefyen
$ird)c rcid) gefegnet. >at er bod) burd) 3Bol;(n)offcn unb
@te
,
burd) befonben? gefdjidte 23cljanbtung ber @tamme3ctgen=
tl)mlid)feiteu in feinem Umgnge bic Zuneigung in einem rabe
fid) gefiebert, nuc fein auberer ber :ppftd)cu 25eootfmdjtigtcn.
yiaty
$erjl)riung mit ben {>atatbfljnen entfe^ieb er
fid) fr )ront=
l)cim (9?ibaro3) a\$ nortoegifdje
s
)Jictropoli3
4
)
unb UKibctc traft
apoftolifdjcr $oltmad)t ben 3>on SHrgiffon
jum- erften, oon (3fill
oon Sunb unabhngigen @r$bifdjof biefcs> anbei. gortan foft=
ten bie 33i3t(jmer oon 3loe, amar, bergen, taoangcr, Die
Drfnc^ufeln, bie ebriben, S^tanb, r'nlanb ber nonoegifcfyen
iiirdjenprooiu$ $ugct)rcn. Allein nid)t blo<3 bicfe betrd)td)cu
Territorien toaren oon ber 9Jietrooti3 oon Sunb abgetrennt mor=
ben; eine weitere gerfttMung fd)ien erfolgen
p
muffen
, ba
mau fdjon bamaB baran bad)tc, and) in djtocbcu ein teidje
ju tl)un.
Mein al> ^icolau im Verfolg ber il)tn geworbenen Auftrge
aud) l)icrl)cr fid)
begeben, l)inbcrte ber Siberftmidj
ber iferfud)!
5
)
gmifd)cn 8d)tocbcn unb otfjen, bie toeber ber ben Ort ber
<8tif=
tuug nod) ber bieScrfon bc* ju (5rtt)dl)lenben fid)
einigen tonnten,
bic fofortige 2lu3fl)ruug. 2)er egat tou&te bic Streitenben uid)t
1) Snorre Sturleson, Heimskringla cd. Sclioening tom. III. 242. Sag-a
af Sigurdi Konongi Jorsala-Fara cap. XI.
2) Ibid. tom. III. 302. Sagau af Sigurdi,'Inga oc Eystcini, Haralldz-
Sonom cap. 23. (Maurer II. 078. taif. 387). Saxo Gramm. 097. ag
djrei&ett Slnaftaftu
IV. Dom 28. D^oocmbcv 1153 bei Liljegren, Diplom.
Suecan. I. 50. N. 38.

Hamsfortii Chronol. sec. Langebeck, Script, rer.
I
>anie. I. 275.
3) Vita Hdr. IV. Murat. III. 441. Scrgr. 236. I. . 4.
4)
Thorkelin, Dipl. Arna-Magn. II. 3. Jaffe N. 6816.
b) axo Gramm. 097.
(5'vjftift Hamburg Bremen.

ttyfafrt. 145
empfindlicher \n [trafen, al burcb &eittt>eUtge erfagung
einer fircb=
lieben ^hre, bie &u
f
cbucn unb \\\
genieen, wie er fieb ndern
mochte , cic e&lferung nodj ntdjt reif fei. ^neefien toat bamit bet
itan
fo
toenig aufgegeben, ba er, balb nadjbetn er Scbn>cben oer=
laffeu, ber bic DtedUc.unb bic <Stcnng bes? jufnftigen (StgfttfteS
gerabe bemjenigen kaufte bie beftimmteften (Erffnungen machte,
welcher enreb biefe /vun^atieueu fcauoinaifcbcr SKetropofcn in
feinen bicrarchifeben gntcreffen
am ciitpfiuelicbftcu betle&i werben
$u
muffen
jebien.
;Vicbt ebne ^eeenten, in ber Bereite borgefcfyrtttenen ^al)re>=
jeit ficf> eingufRiffen
,
begab fic() Sfcicotau uad) beut
bnifcfycn od)o=
neu, mit ben bnreb bie (iremtieu rront()cim aufgeregten (Sgfiftju
befdjnridjtigen
1
).
Gr fud)te $u berzeugen, bafe
Der i>crluft, ben er
ertten u Ijaben glaube,
aufgewogen werbe burdj bie Q3egrunbung
be3 fd)ir>cbifc)cn (*r$ftiftc3. Sobalb fic gunt >olt$ngc gekommen,
weree (Sfitt mit ben ^riilcgicn eiltet alpoftoftfdjeu Legaten nno 5ri=
ma3 von 6d)wcben betraut werben, ber neue 3ftetroottt bfelbft
bagegen jeeer^cit bem von nnb untergeben Meiben.
3
ut 93eglau=
bigung biefer Dem d$fi jugebadjten (Sfyrcn foll er i()m ba Pallium
ctngebntgt fyabcn mit ber
3efugnifj,
bamit benjenigen
$u bcflei
ben, tttfldjer bie vereinigten Stimmen ber @otl)en nnb cfytoeben
fr fid) htte, gr ewige Reiten feilte e alfo gehalten werben
,
bafe
btefeS au^eldjnenbe ewaub
2
),
fo oft
c ben
(Srjbifcpfen von
ttpfata juguerfennen, bnrd) ben in Sunb refibirenben ^rtmas? im
:Uamen bc3 ^apfte vertiefen werbe
3
).
Gilt ^erfpred^cn, wctd)e3 in ber Ibat erfllt ift, von bem e3
aber fd)mcr begreiffidj ift, n)te bergteicfycn bem (t)rget$tgen all
ein
G:rjat3
fr
ba3 erfebeinen tonnte, wa an &ird)cngcwalt unter
biefen Umftnbcn einjubften war. <d)wcben blieb ja bod) in jebem
Aalte il)trt verloren; bnrd) bic %xt ber UntcrftcKung eine ^weiten
Gr^btfd)of bfelbft warb eine augcoct)uterc 9Jurd) tftcltng uidjt
ermg(id)t. 2Ser and) ju biefem ^Belnif
crwljlt werben mod)te:
1) Saxo Gramm. 697.
2) Saxo Gramm. 697. 698. Innocentii III. Ep.
Liljegren, Diplom.
Suecan. I. 135. X. 110, wo ber bie 2lrt ber rbtnatton
ber (SqbtfAfe fcon
Upl'ata, ber ba* erfaten bei ber Petition in betreff be Pallium neef) nhere.
2lu3Funft erteilt wirb.
3) Saxon. Gramm. Hist. Part. pr. vol. IL 697. 698 Statuit quoque,
ut, quicunque maximi Suenonum pontifices creandi essent, pallio a curia
dato per Lundeusem insignirentur antistitem eamque sedem perpetuo ve-
nerarentur obsequio.
cfdjidjte gfepanbers III. 3?t>. II.
10
146
ein e$orfaro, wie er oon ibm, cd> bisherigem uffraganbifdjof,
bettigt werben, war fcott beut neuen ^JietropoUtcn nidjt u er-
warten.
33tclmcl)r war jebe 9Jiaj3 ber biefem gu ubertragenben*
erweiterten ematt nur pt erfaufen burd) einen cntfprcd)cnbcn
Qkrluft an bem, wa3 (Sfitt in biefer iccfc feiner urfprng*
ttdjen fHrdjenprOtting befeffen.
kennte biefe (Sinbufje aufgewogen
werben burd) beu enuf ber weifet!jaften <$^re, einen ber Statur
ber SDinge nad) $ur ooEigen manetyatton neig'enben Metropoliten
al> ben oon ihm Jn&eftirten nennen ju tonnen?

3nberljat, man fllte glauben, ba| ber burd) eine berar=
tige (^entuatttt 33cbrot)ctc atfe aufgeboten t)abcn mrbe, fic ab=
^umenben. Unb bodj ift ou einem burd) ifyn etma erhobenen $ro=
teft ntd)t> berid)tet, nod) incl weniger feinem anbcln itsufdjrciben,
batf
ba oon licolau a(3 Legaten mit }o Diel $c()rigfeit betriebene
Sroject
fo
inet fptcr ^ur 9[u3fi)rung gefommen.
Unb bod) fyatte biefer, nad) 5(naftafiu3
IV.
obc
auf
8t. $eter
<5\% erhoben , alle Wa\d)t in tuben
,
biefetbc 31t bcfd)(cunigcn. %U
lein ftatt nunmehr fein SBprt practifd) cin^utjeu, begngte er fiel)
lcbig(id), bic bcm@fif( crtfjctftc 3ufagc 31t micber^olen
1
).
Urtljcilte
er oieMd)t, ba bie $orf3$uftubc in Schweben nod) nid)t
fo
ge=
artet feien, Wie er glaubte forbern
p
muffen; baf3 es> an mefent=
Ud)en 23cbingungcn fel)(te, auf
mcld)c bic neue ^nftitution gegrnbet
werben tonne?

@ewi ift atferbingS,


bafe
bic 2tngetegeiUjett cvft jeu
^fyr
fpter (1164) oon bem Qttcru unb bem $olfc in .ebmeben unter
Arfpradje bc ntg (Sari merferfon wieber in Anregung unb
unter ftitwirtung oon SKotioen ftrdjttdjcr ^olitif $ur 2tfl)ruug
gcbrad)t ift, wc(d)c bei bem
urftrnglidjen (Sntnnirfe bc3 ^tancS
uid)t oorau^ufefycu gemefen.

crabc
$apft Meranber, in $td=
ftd)t auf
bic befoubereu (Sonjuncturen feine titalttt jr 3ut()ci=
f^ung beffetben bewogen, feilte bie augenfefycinlid) mid)tigcu Erfolge
erft ernbteu.
)ie lngft beabfid)tigtc Stiftung, nunmehr rcafirt, tonnte
1) SScnn auberg
3
imoc:
l
HL 9fadji bat unb uidjt ttcu iljm bevftedjfelt
tuorbcii, OjaS 9itccdau als i'egat unb ftlg Sapji Dcvfiigt.
Liljegren, Diplom.
Suecan. T. 134. N. 110 Constituit enim, quod Lundeusis archiepiscopus,
qui pro tempore fuerit", super regnum illud primatum Semper obtineat.
Pallium enim antecessori tuo tribuit, ut archifeprscopum in regno
Sueciae quam eitius opportunitas occurreret ordinaret etc. ^inc UlfutlbC
biefe
3
nl)^ft Um ^abrittii IV.
ift iubeffeu itirfd auf uu gefbntmen.
$)a3 Greift Hamburg
Bremen.

tttfata. 1 IT
i b in ein Littel werben, toenigftenS St&toeben feiner DBebieng
ivbrenb bei bermaligen ^d^mag
p
erhalten. OTerbing3 fyattc
(SSfifl al&SrtmaS Oer >iircbe bon rnemarf mto $tt>eben tufyn unb
entfddofjen feine Sactye verfochten
'J,
aber ber 9Jkdji Oer $erfydlt=
itiffe nadjgebenb, feine OJictropeli vcrlaffeu muffen
2
),
ebne
bafe
biitjtebtlid) be faetifeben sBieber&eginnS feiner 9lmtfr)tung ein
beftiiimitev cbanfe gefa&t toerben tonnte. Tie bnif<$e
:)ceicl)t'ird)e,
{cit ben -Sagen von 2t.
v
\ean be Vaone 11 ad) beut Urtbeite Oer 35klt
auf Oer ette be3 faiferltcr/eh $afte, tonnte, felbft menn bie na=
tionate timmuna, eine anber geartete unir,
p,
einer biefer cnt=
fpredjenben freieren Stegfamfett uiebt gelangen, ivbrenb (5d)rocben,
infgefammt ^llevaubcr eben
fo
rdbalt3to3 ergeben tote fein bi3=
(jertejer $rima3, nad)
beffen (Sntroetdjung obne einen biefe Ortung
fdnrmcnoen Veiter toar. 5llfp mnfete eine nenc fclbftnbicjc entra=
lifation ber fird)Iid)cn )ina,e, uc
fte in biefem von ber groen
JUrd)cnprorun$ be 9torbcity unabhngig gemachten anbc begehrt
roarb, berraalen ein mchtiger $ebel
fr
ben
Stuffdjmung
ber bem
groen Eirdjenfrften
p
roibmenben qmpatfyien roerben. $aum
tonnten vo(ttl)mttd)e SMnfdje unb bierard)tfct)e
Jntereffen in
Kigerer 8tu3gleidjung fid) beliebigen al in ber cnblid)en23earn=
bung einc^ eia,cntl)mltd)cn
(Srjfiift.
SDap tarn,
bafc
(SSftff, berbie burd) 9?icolau von 9llbano
langft vorbereitet
auf ba, n>a
jefct Mitogen derben folltc, an bem
Vpftlidjcn ofc
in eni> eben bamal verteilte
4
)
unb bic ganje
Angelegenheit, von bem Knige (Sari toerferfon, bem ^ergoge
Ulf
unb ben fd)roebifd)cn 23ifet)fcu betrieben, unter bat aufeerorbent*
liefen Umftuben
p
unterfhren veranlagt roarb. dermalen felbft
nid)t im tanbe, in feiner Sfteffoen$ fei c3 bas> buifd)c, fei e3 ba
fd)webifd)e Territorium feiner ftird)cnprovin$
p
regieren, nninfd)te
er roentgftat bie (Sfyren bc3 ftrdjlidjen $rimat3 anzutreten
unb

auf baft
bie il)m crtbctltcn
Sufageh erfllt wrben

bat von
if)iit
p
iuveftirenben (rjbtfd)of in fein 3lmt einpfe&en.
1) . 33b. I. . 216. 217.
2) (Sbenb. 220.
3)
Ep. Alex, ad Carolum Sweorum et Gothorum Regem (bat. Vom 6.3uU
1104) Liljegren 1. 1. I. 63. N. 41 Super visitatione vestra, qua nos in multis
necessitatibus vestris et ecclesiae per Richardum presbyterum et alium
socium suum , latores praesentium
,
visitastis, graciarm vobis reddimus
actioues.
4) (5. 6. 148 tont
1
. 4.
10*
148
drittes 33udj. ritte SopiteL
(Somit mirb bcr eljrenoolle (SmJpfang
1
)
crflrlid), mit meinem
Bifdjof
@te$jcmu8 oon Upfala auSgesetdjnet marb, al er imgafyr
1164 an 2tlcranbcr3
of crfd)tcn. Drbnuuggmbng erml)(t
2
),
mar er gekommen, um im tarnen bc3 ftfcug unb be3 fdjroebifdjcit
(Sptcopat , rote in feinem eigenen unter JSpinroeifung auf
bic oor=
rjanbenen $orbebtngungen bte ppftlicfye urie gu bitten
3
),
nun*
mef)r au^urid)tcn, roa roieberfyolt oerfprocfyen, burd) cncl)tnt=
gung feiner 2aljl unb bie (Zeremonie ber (Sonfecratton ba 23ttl)itm
Upfala jum @r$it|um gu ergeben.
3
ener
>
bereit <$u roillfafyren,
orbnetc bie (Srlebtguug be SintragS an. Unb alfobalb warb bcr
23ittftcfter auf 25cfef)l unb in egeuroart be $apfte3 oon beut ge=
rabc anroefenben <&tiU gemeint, mit bem Pallium bcflcitvct
4
),
unb
gurtetet) oerorbnet,
bafe fr
erotge &iten bie eben
jefct
Mitogene
Zeremonie SSovbilb aller fnftigen 3>M>eftituTea, $erfiuntid)ung
be*
ocrfaffuuggmftigcn SBerfyltntffcs $u bem Prlaten in fiuub fein
fotte. 28ie SieJp^anul in (M'ill,
fo
fllten aud) alle feine 9^act)foI=
gcr in bemjenigen, tx>etd)cr bem Sedieren fnecebiren mrbe, ifyrcn gc=
f
ermigen Oberen in fd)ulbiger (Sfyrerbterung anerfennen
5
);
ba
Pallium nur rofyrenb ber geier bcr
Efteffe unb aud) bann ntd)t
burdjroeg, fonbern nur an genau toerjeidjneten gcft= unb Beifye?
tagen tragen.
3ft
gletdj bie Unterorbnung be3 alfo 33cfrberten
unter ben $rimas>"
6
)
oon nemarf unb djrocben befonber bc=
tont, fobod)anbererfeit3eben
fo unzweifelhaft
bie (Stiftung ctne3 fclb=
1) Alex. III. Ep.
(5. 2lug. 1164)
Liljegren, Diplom. Suecn. I. 72.
N. 50 Stephanum olim Upsalensis ecclesiae electum, nunc vero archiepi-
seopum vestrum ad sedem apostolicam venientem debita benignitate susce-
pimus.
2) .tfamt 1.
3) Ibid.

atque petitionibus suis grato coneurrentes assensu
pre-
eibus et interventu Carissimi in Christo filii nostri, C. illustris regis Sueo-
rum et Gothorum , vestris quoque et Ylfy, ducis regni illius, pallium,
pontificalis scilicet officii plenitudinem , ei duximus indulgendum.
4)
Innocentii III. Ep. ad Absalonem Lundensem (23. ftottemb. 1198)
Liljegren, Diplom. Secan. I. 135. N. 110 Quod utique in bonae memoriae
Stephano quondam Upsalensi, qui a praedecessore tuo piae recordationis
Eschillo Archiepiscopo tempore felicis memoriae Alexandri papae, eo
praesente , Senonis ratione jam dictae institutionis gratiain consecrationis
aeeepit etc.
5)
Liljegren 1. 1. I. 71. 72. N. 49.
SDafe bte[c ^erbltntfe bev Unterorb:
nung beg (Srjfttftg Upfala unter Suub aud) in bev golge fid) erhalten, baft jeugt
Innocent. III. Ep. ibid. I. 129. N. 106; I. 134. N. 110 Saxo Gramm 09.
Maurer a. a. O. II. 685, ber berbieg gletcjlautenbe Verfgungen bei Liljegren
l.J. I. 144. N. 117; 106. N. 143; 194. N. 172
gefunben.
6) S)te ift oon nun an ber gerofynlidje Xitel bcr
rcgMfDfe
on Situb. .
bte toon Maurer a. a. D. II. 684. 685 gfomf. 404 gefammclten teilen ber
\\\--
funben unb berbieg Liljegren L L t
58. N. 39; 179. N. 154.
149
ftdnbigen fd)wcbifd)en ^cetrepolitaurcrbaubeg feitbcm a,eftd)crt. )ie
ttfymet
iHMi3fai\i/^tnfptnyv^ro^
/
Strcn^cuci werben twn nun
an all riccfen bet^uffraganc
1
)
bcml*r$bi3tf)umUpja(a unterftet,
ebne ta$
bereu au ein au^erbem unjracifcl^aft
2
)
nod) be=
fteljenbe^erljltni $u bem Metropoliten onunb erinnert werben.
Wxt einer ulle
3
),
weld)e U)m felbft feine 3ccd)te unb ^flidjtcn
bejeugt, unb mit einem enbfdjreiben (bat rem 5.
2luguft
1 1
64
J an
bic
Utfdjfe
djtoebett
4
)
^crfc^cit, warb (Eichamts
5
)
in vollem
8cft|
ber ftiftuuamfjtg tijjm niftcfycnbcn eroalt entlaffcn, mU
leidet unter ctfjrttidjett mnbdjeu l'tabnuncjen, .wie
fte eie ntlctst ge~
nannte Urtuuee fdmftlid) enthlt.
Tor ^lan be3 atfer, butdj Grneuerung ber
uranfngUdjett
3urt3btcttott beS Stemifdjen (Srgftiffc ben fcanbmamfdjen Dcorbeu
feiner
ird)cupelitif ju offnen , war fomit cjcfd)ettert. 2Ueranber
batte oiclmcbr au bem utr SDanfbarfett oerpf(id)tcten neuen ctro=
Voltten einen $erfedjtcr feiner 9edjte gewonnen, nxldjer in herein
mit bem (5-qlfdef
oeu rreutljeim unb fpter mit Qctifl ron unb
(nacb beffeu ^Ueeeroerfbnuua, mit SBatbemar im
Jal)r
1167J
bic
Unab^cmgigfett Scanbinabien oon ber Wremer firdje unb ben^n
5
tentiouen g-rtebrtep befefttc^te.
1)
Liljegren 1. 1. I. 71. N. 49 Et ne de caetero provincie Suecie
metropolitani possit cura deesse, commissam gubernacioni tue Upsaliam
urbem ejusdem provincie perpetuaru metropolim ordinavimits et Scaren-
sem Lincopensem Strengenensem Arusiensem episcopatus ei ta'mquam
sue metrop'oli
constituimus subjacere. (bautet a. a. C IL 684). iergl.
L 98. K.
74.
2) Innocent. III. Ep.
(4. 2tyttt 1212) Liljegren
l l. I. 166. N. 143
Venerabiiibus fratribus nostris Upsalensi rchiepiscopo et suff'raganeis ejus
(et) episcopis

per scripta nostra mandantes, ut tibi ad hoc opus fide-
liter laboranti tamquam legato apostolice sedis Intendant. Alex. III. Ep.
ad Guilelraum Episcopum Stregnensem
(7. (Sept. 1171. 1172?) ibid. I. p.
87.
N.58 Inde est, quod Ecclesiam tuam sub beati Petri ac nostra protectione
reeipientes ea quae in praesentiarum possedit

sicut a rege et Metropo-
litano tuo et a venerabili fratre nostro Eskilo Lundensi Archiepisopo
,
Apo-
stolice sedis legato, tibi confirmata est

eonfirmamus.

SBcilll 3tteran=
ber in 93esug auf ben rgbifcfjof on ttpfala erftrt: Jam dicti siquidem ar-
chiepiscopi persona nullius examini praeterquamRomani pontificis
subjacere noscitur ibid. I.
p. 89. N. 62: fo ijt 51t bemerfen, ba$ in ber >anb=
f(f>vift
an ber ttou un ausbeuteten teile eine 9fifui ficf> pnbet unb bie orljan=
bene Scfe ebne 3weifel burd) einen bie Gompetenj bei ^rtma bejeugenben 3u
;
fa$
au^uTUcu fei.
3)
Liljegren 1. 1. 1/70. N. 49.
4) L. 1. I. 72. N. 50.
5)
^n fielen Urfunben biefer 3^t feitbem erwhnt Liljegren L L L 91.
N. 64; 89. N. 62; 93. N. 65.
150
drittel ud). Tritte* gopitef.
tufjerbem mar e jm gcglucft,
fogar in bem burg,unbifd)en
Dtcitye be* aijer eine ^Jtetrc^oti^ erobern nnb auf ben ()ot)cn
(Herus> in be'n brei ttirchmprcout$en, benen e3 ^ugefyrte, alfo ein=
juttrirfen, bafj eine bebrcblidie Unternehmung beteiligen "Scannet,
treiben Die I)ierard)ifd)e Partei immer aB"ben Urheber nnb Prger
be3 (Ed)isma bctradUctc
,
ojn^tid) mifjlaug.
Dtatynalb l)atte am 10. 3uni 1164 ben faifer u ^ata oertafs
fen
1
).
3mei age baranf in $erceftt angekommen, fnbigte er
brief(id)
?
)
bem Qleru in (Solu feine beoerftcfycnbe $lnftmft nnb bie
tteberfiebelung ber r>ctligcn Reliquien an, bie er
felbft auf biefet
feiner Ofteife bei fid) fhrte. @3 toaren bie ebeine ber ^eiligen brei
Knige nebft benen bei eiligen g-elir unb tober , mit Denen er fur^
juoor oon feinem errn befdjenft ioorben
3
).
Die JeierlicfyFeit be3
tlmpfange berfelbeu feilte Die Diesmalige Dicffehr in bie $ei=
matl) meinen. 51ber eben bie
Jrforge fr
bie
fidjere Spaltung
biefer ftrd)e()en <3d)kc befttmmte U)u, feine Dfceife nid)t genu
ben 2$eg| naef) )eutfd)tanb fort$ufecn. 6c eben erft r)atte feine
rgbiocefe bie efaljren glcf lidj berftanben, toeldje bie rem
5falj=
grafen (Sonrab, be taifer* eigenem ruber> im SBunbe mit bem
^fatjgrafen ubloig reu Dringen unb bem Jpetgg griebrtd)
von iftotljen&urg angefnbigte eljbe bereitet
4
).
SWerbingS Ratten
bie auergeroljnltd)en ftarfen treitfrfte ber (Seiner, mcldjc am
18. Sftai H64
auf
bem efilbe rou 5(nbcrnad) crfd)ienen, ben
^pfaiggtafen, fo gefjrectt, ba er ben bcabfidjtigten
Angriff auf-
gegeben; fte tbaren nad) gtoolftgigem Marren ur greube :Jt\tt)=
nalbiB, Der ned) in Italien baoon ilunbc erhalten, als Sieget
ofyne ^amipf roiebet abgezogen.
xHbcr Deunod) trug Der
rjbifdjof
23ebeufen, auf Dem getoo^nteu SBege surucfjufeljren unD
fidj
Den
efaljren einer ^lnberuug SreiS u geben, ein GntfdVlu
mar gefat, jttnadjft nad) urgunb ju gefycn
5
),
um oon tjier au
1)
g-iefer, DUinalb ort Saftd
02.
2) Mansi XXI. 865. Ep. Rainaldi.
3) @. bie fron fttefer & 0< 5(mnf. 1 ettirten Stellen. Robert, de Monte.
Pertz VIII. 513.
4) Godefr. Col. bei Boehraer, Fontes K. Germ. III. 438. Levold a
Norlbof, Catalog. Archiepisc. Colon, ibid. IL 288. Annal. Aquens. III. 394.
gkfer ct. a. O. 61. 62.
5)
Ep. Rayn. 1. 1. Nos siquidem quia suspecta est via per inimicos ve-
stros ac nostros iter nostrum perBurgundiam et Gallias usque advos dispo-
suinius praesentemque nuncium a Vercellensi eivitate II. Idus Junii prae-
misimus ea die versus Taurinum et versus Alpes montis Cinisii cum prae-
dictis sacratissiinis et venerabilibus reliquiis celerrime procedentes.
ttiuhiuiHT ,Su|tauo tu Smounb. om&etU $u SBienne.
151
in einet bemneb \n beftimmenben Dfcijtung bie [Reife in feine dk\u
beug fcrt$nfenen.
^nbeffen
bat ebne groeifel
bei
biefer (SntfcfyUefcung
nod) ein
anberc SRotto mitgeuurft. 2tr Hffen, bag im ^al)r 1102, gut
Seit beS grftencongreffe unb bc3 :Ketdjstage, ber
fyofye
(Slem
Dajelbft, namenteb vtueb berjettige, melcber Der .sitrdjenprotnuj &on
Sienne yiad)rte'), ber Alirebeiipelitit be3 ftaifer* gefyulbigt babe.
Ol U ein e3 fragte (tefy,
ob berfelbe nnnmebr bie burdj Sftatyualb erneuerte
2Bal eines? gleiten egenpapfk genehmigtem Um bie Stimmung in
biefer 23egie(jung ju prfen, berief er maljrfdjeinlidj gegen (SnbeSuni
ben (ionuent nad) $icnne
2
).
3undjfi frettidj forderte er ftann=
febaft jur (rganung unb Unterft^ung be3 raiferticfyen cere;
fobann aber beantragte ei bie feterlidje Slnerfennung ^afdiali*
III.
Tie $)ringlidjfeit, mit ber er fiel) fofort
an bie @inelnen raubte,
verriet!) fd)on
bie Unftdjerljeit feiner (Srtoartuug. cnnod) warb
er r>iclleid)t enttdufd)t , t nid)t nur uigcfammt bie $erfammelten
fieb meierten, fr
ben jmcitcu Oeaatpapft fid) an$nfpred)en, fon=
bern @utige fifrgar bie
fteigunfl geigten , bie (Srcommuuicatiou ber
benfelben
n wrangen
3
).
:Uai)nalb, ber ana,cnblirflid) nid)t in ber aa,c war, bie C5 [c-
rit'er Durch Siufteenbung materieller \\Uadu einjufdjcfytern, gebaute
nnnmefyr in einer Untcrrcbuug mit einrid) t>on Gf)ampaa,ne ctroa
ut erreichen. xHein biefer, ber nid)t gum feiten 9Jcalc fid) felbft
rerleitcn mollte
,
3ufagen
p
crtfjcilen, bie von feinem Knige nid)t
genehmigt mrben, reifte atebalb nad) $ari, um ftd) mafegefceube
;suftructionen ^n vcrfd)affen. ilntcrbcffen blieb jener in Unvjcnuj^
1 ,vitfer a. a. C 64. 3tnmf. 1. Ep. Eberh. Bamberg'. Ludewig, Scriptt.
B. Germ. I. 1168. Arelatensis, Viennensis, Lugdunensis, Bisuntinus per
literas et nuncios consenserunt (Concilio Pap.)
2) SDte einzige QucKe ber @efd)td)te biefeg Conventus Viennensis
ift bor
cfattbtfd)aftbettd)t beS
s
Jcitneiu3 be Hjomas Werfet Th. Epp. ed. Giles II.
230. Ep. 368 (Bouquet XVI.
221), luomit Alex. Ep. ad Ludovic. Mansi
XXI. 1018 ju ttei^leicben ift. $)te leitete rebet acrbiin^ nid)t on biefer burd)
Mavmalb berufenen firdjlidtfn SScrfammhmg; aber fie befyrtd)'t eben feine 2lmr<e=
[enljeit im biirguttbifdjeTt :Keicbe. ^hv atura, 3<).^uli 1164, etgltdjert mit bem
Datum ber xHbretie bc
$x$i[<$)tf% on tocefft, bem 12. ,^uut, ojicbt einen chre
=
nologifdjejt ^Inbaltcruuft jui Sefttmtttimg ber 3ett, in ber ber (Somoent galten
ift,
erfelbc nnrb nod) mehr geftdjert bit'rd) ba> ahmt be Briefe 2ltcVanber
an ^cinrtd) V>on D^bcim om 6. %vXi 1164, Martene et Durand II. 710, in
n>etd)em er bte ber>erftef)enbe ^rfreife beg @r^tfd&ofS burd) ^-taubem ju ^tnbern
nmbnt. 3Jian trivb baber Den Conventus A'iennensis tu bie legten Xagc beg
SlotiatS oiu iu
letzen haben.
3) Th. Epp. IL 230.
152
5Dritte 23urf> 3)rittcg Galtet.
fyeit. )a htnberte tfyn
nidjt ein anbere ^project $u t-erfolgen unb
gut Slu^f^Tung gu bringen, SDie
(Srfabrang , bie er uon beut
limfdjmuug bcr tunmung in bem burgunbifdjcn 9^eid)e
gemalt,
I)atte t(m ben (Sinflufe ermeffen taffen
,
ben, tote, menigfteng ermu*=
thet werben tonnte, ba bcnad)barte granfreid) gebt,
)iefe rafebe
Sbeencommunication warb berbieg erleichtert burd) bie bereiten
$afaltcnpflid)ten , bie manche grften in ben rcnjlnbern, gctft=
lifyt,
nne tr>ettttd)e
,
fomoht bem $aifer al3 >crrn bouSBurguub,
als bem Rntge oon granfreid) fdjulbeten. Bat bod) b,cr (rg=
bifd)of
oon t)on in bcr cigcntt)md)cn Sage, uxiS bie D^efibenj
feinet (hr$ftjft3 angebt, bem burgunbifd)en fteid)e anzugehren,
mfyrenb feine
(Suff
taganbtti)umet
*)
meift auf ftausftfdjem 33oben
lagen.
@erabe biefer Umftanb tjatte bie SSitffamfett ermglicht, mctd)e
Sllerariber bei 23efci$ung biefcs> oor brgern aeant geworbenen (Srjs
ftu^l fd)on bot ber
3
c ^t , mo Dfcatjnalb im burguubtfdjen Dfaidjc
weilte, ju bettigen angefangen. SicKeidjt finb c3 biefe jenem
gnnftigen (jonjuneturen ber genannten ^trc^enproinj gemefen,
mc(d)c ben (Sanier ocranlafet, nidjt in bereu ^ccfibenj, fonbern
nad) SBiennc ben ermhnten (Sonoent $u berufen.-
Vtad) bem obe
2
)
be
^tfdjof* etacliu hatte ba 2al)l=
cctyitel fcon Styon,
ba burd) Berufung ber
uffraganbifd)fe unb
einiger berechtigter geiftttdjec ^erfonen herstellen mar
3
),
*ucrft
ben rafen 28ill)clm
4
),
bann ben SlrdjtbiaconuS 2)rogo bafclbft

mte ber 33crid)t bcr fpteren Majoritt erf)tt

mit zottiger
inftimmigfett ermat
5
)
(H63).
(Srft nad)l)er foHen fe$3
lies
ber bc3 2al)lfrpcr3
,
lngft verrufen burd) i()r intoerftnb*
ib
mit offenen unb erf (arten geinben ber t)oner $ird)e, in S2Bi-
berfprud) mit ihren bereite abgegebenen 23otiS, auerhalb t)on
1) . ben 5rief be %m te^anuS ou erugnt) bei Bouquet XVI. 130
an SllbVtg Btm 5"l'anfvcid) :

et cum vestri sint et comes Forensis et domi-
nus Humbertus de Bellojoco et plurima pars clericorum ecclesiae coronae ve-
strae sit etc. g-icf'ev, Sftainalb von Staffel 05.
2) Robert, de Monte ad a. 11(53. Pertz VIII. 513. Brequigny, Table
cbronologique des diplomes tom. III. 224.
Petr. Venerab. Opp. acc.
Migne 305. 306. Epp. lib. III. 5.
3)
Ep. Conventus Lugdun. ad Ludovic. Bouquet XVI. 125. Ep.
CCCLXXXVI.
4) Robert, de Monte 1. 1. clerus et populus conniventia Friderici Im-
peratoris elegerunt Guillermum filium Comitis Theobaldi senioris, quod
eliam papa Alexander concessit. Cf. Bouquet XVI. 88. Not. c.
5)
Ep. Convent. Lugd. 1.
Jttt$K$et rtjtetib in utgimb. Ol (ntftft
2i)on.
153
\u einet jtwiteti QBa$lfyanblung gefdjritten fein
1
)/
te
ber man
fW)
fr
ucharb, ben 9lbt rou ^entignr/,
entfrfueb
2
).
' 8on-X$mo3
beeret fvctltd) mirb im egenttyeil
cr^t)tt
:r
J,
bafj
mclmcljr ber
8efc*
teve ait (Sleru
uni: olf in biger ttebereinftimmung
erbeben
fei.
\Hber nur
Riffen
uiebt, ob biefe 2Borte auf
bic urfpvnaUd)c 3Ba$l
^anblung ober auf
bie ,ycicvlicbfcit feiner Rateten
v
\ntbreutfatiou
ju
begeben
finb, , x
\u jebem gatte mchte ben erlauf mit idjerfyeit
gu ermitteln unb bte (Sntftellungen u befettigen
#
mre bie erftges
nannte 23e$ieljung berechtigt,
nur nodj
f
gieriger
,
ja unm5gUdj
toerben, Unjtoeifelljaft
bat bte Minoritt, reu weldjer ber Bericht
ber
ViHMter ,si trd)e rebet, im (int>erftnbniffe
mit Sllerdnber gc^an-
belt; meiletcbt fogar geheimen 2lufforberungen Jolge gegeben, am
e eoeb barauf an, ben (*r^tuf)l t>on ljon, al bic roicfytigfte 9Jcetr;o=
oli in ben burgunbifcfyen
Vaneen, burd) entfdjloffeneS anbeln ju
berrumpeln. SDa3 feinen am &niecfmfgften ^efebebeu gu fnnen,
menn man, mit ber Umftimmung taugft befannt, meld) eben Eatferlidjen
angler berrafdjt, ni'cbt allein biefe Territorium ai> ber hieran*
brinifdjen >&ebteng &ugefyrig boraulfeye, fonbern and) mit fttJjner
Sicherheit bie Differenzen
berSaljlljanblung entfd)ieb. Wlan war in
en barin eimxrftanbcn, ba jenem SDrogo,
beffen firdjlidjer e=
finnung
man mtfjtrauete
4
),
bic 2kfi'tigung $u erfagen unb raei*
fette nid>t
,
ba e3 mglich fein merbe, feine SEBd^lcr , at Safaen
ber
franko ftfdjcn rone
5
),
alfo cinjufcbebtern, ba
fie keinerlei
Sroteft toagten. 3n btefer SBerejnung irrte man fid) nun a(ler=
bingS. Die' Majoritt manbte fid) zugleich
mit bem (Srrofjltcn fclbft
freilie niebt an ben ftaifer, mot)t aber an Subtoig
VII. mit ber Sitte,
bnreb feine Sluctoritt ben 3nrief:palt u unften )rogo3 cntfebei=
Den u wollen
6
). 2)afe
in biefem glte ber fiefetere bereit
fei,
bic 3n=
1)
Ep. Convent. l^ugd. 1.
2) Ibid. Drogonis Epistola ad Ludovicum. ibid. 125 Abbas quondam
Pontiniacensis ad vocationem quorimdam conspiratorum, qui bostibus pu-
blicis et manifestis ecclesiae nostrae adbaeserant, qui sex tautum numero
cornprebenduntur, supplantationibus se fecit exsecrari.

Ibid. XTII. 307.
3) Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 385. Ep. CLXXXVII. Bouquet XVI. 124.
Ep. OCCLXXXIV.
4)
Bouquet XV. 851. Ep. Drogon. ad Ludovic. XVI. 88.
5)
Stepb. Abbat. Cluniac. Ep. bei Bouquet XVI. 130 Electionem Domiui
Drogonis arebidiaconi Lugdunensis Dominus papa rationabiliter et certis
ex causis de novo cassavit et cum vestri sint et Comes Forensis et Domi-
nus Humbertus de Bellojoco, et plurima pars clericorum ecclesiae coronae
vestrae sit, ad bonum et bonorem restitui res possit in melius.
6) L. 1. XVI. 125.
154
ritte! u#. Tritte? C^apitcf.
oeftitur aus bei fnigg anb gu empfangen, toar oerftetfter
Betfe
bamit fdjon angebeutet. xHbcr biefer modjte
^offen,
aud)
unaofyngig
bon biefer ttnterft|ung eben Hefen 2fotfpru<tj burdjfe|en fen=
neu. 2?ercit reu 3cranbcr oon ber Sage bet >iuge in cnntntB
gefegt ,
erftrte er fieb eielmcljr
fr
ben 5lbt reu Sentignl)
1
).
Hetbitigl ift ba3 2aajttf, burdj erte^w^uag be 9ted)te
ber ^ttnoritt bte3
(r$ftift in bie eiealt ber lu\Tardfeben Partei
ju bringen, gelungen* aber boeb nid)t
fo rafd) al bie beiben 33er^
bnbeten oermutkt Kiben
motten. )rogo battc
nidjigbtftottteniger
an ber einmal eingenommenen Stelle fieb behauptet.
28igo,
raf
on gere^, nnb Gumbert, err reu eaujeu, waren atterbingsi ate
ubnngi eljtttrger feinem Verebte , nur Dem uidjarb af
(Srfc
bifd)cf bie fd>ulbigeu
lehren
&u eneeifeu, nachgekommen
2
). 2l6et
beffenungeadjtet ift biefer ntdjt fefert in ben uubeftritteueu
23efi
feiner fetntyott gelangt.
greift^ fiub, mag bie gegenfettige tettuug ber beiben Bemalen
anhebt, gefdjtdjtUdje )etaif nidn berliefert. }(ber e
ift getoiB,
batf fclbft bie gfeftigfett, welche 3((eranbcr
seilte, al3 er bem uicljarb
am 8. Btuguft
Ii 65 ju Sftontycicr bie fird)lid)C ifcifjc ertljetftc
3
)/
bcn^httl) bc camers ntd)t geteugt, rogo oerjudjte auet)
jefct
nod)
mit Mitteln ber etoalt nnb ber gtitrigue ben xHeinbef: ber 3urt3=
bictien in biefer tfu-dumprootus fieb &u fidicrn
4
). @rft berSahns
find), ber nadj ber Skrfauna, 2llercmber oom 6.
Wl&rt
1167
CO
reu bem
(Srgoifdjof rem 9$jeim3 au3gefrt|>djen nnb in bem 23crcid)
biefer feiner 5rooing an allen onntagen ueeeibelt merben feilte
5
),
fefyeijtt
bie Delimitation ifjm aufgentigt ju fyabeu. (Seit bem ffitoe*
tmgfeft btefc 3al)rc war ber (hm>l)ttc ber 9Jlrnritt (Bieber
0
).
gnbeffen
hatte and) ber erftflenanute feiner 33 efduii^er in einer
1)
Humberti de Bellojoco Ep. ad Ludovieum. Bouquet XVI. 134 Quo-
niam celsitudini vestrae ad nos literus dirigere placuit etc. Unde prae
aliis Regurn et Principum praeeeptis vestris obedire volentes, petitionem
vestram de Domino Lugdunensi archiepiscopo ut debitam reverentiam ex-
hibeamus, ut decet, laeti reeepimus.
2) . . 153 tauf. 0 unb B.
154 timf. 1.
3)
consecratusque a Domino papa die dominica ante festum in.stans
beati Laurent. Th.Epp. ed. Gilesl. 385.
SBrgLSSb.L 2.393. 23b. II.
S. 19
unbHistoire literaire de la France XIV. 179
13 ber uicfuu'b in^efammt.
4) Alex. Ep. ad Henricum Ehem. Marteue et Durand, Ampi. Collect. II.
720 (Bouquet XV. 851.)
5) Ibid.
6) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles II. 99. Ep. CCXXXIII. ibid. II. 39
Lugduuensis archiepiscopus ecclesiam et civitatem suam cum honore et
laetitia omnium recepit in festo beati Martini.
Stgo, tf
von j$oreg. iftabnatb von (Tctu.
155
cianitbmUdjcn ebt&tgnifc
gelebt. #en *en
gere$ Bofaft
ecr frau^ifeben Alronc, (jatte er Kfc&eii feine
Vcljncg in t)onate
bem
Jfcatf
bie utbipng gu triften gehabt
1
).
Seiltet
nrd)lid)cn
Ucbcv^u^intA nad) aufweiten 2Ueranbcr3
2
)
, war er &er&ug3teife
birrdj feine
SKa^tuer^dltttiffe befei^i^t, feiner ^arteiftettung eine
ci^out luimLiobc SBebeutfamfeit jtt geben.
Unter biefen Umftnben mar :Kamtate>
jur >$nt
t
enc
^ fw
xHuf enthaltet,
beffen
rir gebadjt, auf bett ebanfeu gefommen, 8$ur*
gunb imb granfreidj toenigftenS
an einem
fnfte abuifperreu.
(Sferabc auf
ber renje Reibet Sfteidje ik% er
plfcudj eigenmchtig an
efeftigungen
arbeiten'
5
).
Stttein ber
raf,
bem burd) ortfe&ung
berfelben ber 3ufammenfyang
ber beiben Sfteidjen gugefyorigen lerrU
torieuVvriffeu
werben wre, miberfe^te fidj
biefent Unterfangen. Tie
anbmerfer, mrben een ilnn fefert getoattfam erjagt unb allen,
wcldje bergletdjen erfudjc nebcrl)elen wrben, ein letdjeg ge^
probet. Meiner toagte aueb utuel)ft anb
anzulegen. $Der $lan war
augeubetltri) gefdjeitert, feine^weg^ aber een bem Sanfter aufgege*
beu. 33ei fetner Greife ^interUc er eine bebeuteube elbfumme
fr
beu ui erneuemben Aufbau ber beaBfic^tigten geftnn^werfe
4
J
unb
wufne bie com djiSma zugeneigten Mrgfr een Vnen nt einem
Slngrifj auf ba ebiet be8 rafen nt vermgen. SBigo feilte eer=
jagt, unb bie raffdjaft Tverej au bem
franjftf$en Seljttfcerfcanbe
loSgelfet, au ba burgunbifdje Dreier; gebracht merben
5
).
lieber
Den eiteren Erfolg ift frei(id) md)t> berliefert; aber genujj, ba&
ber raf
um
fe
inniger an Subtoig
VII. al feinen natrlichen
^ebut^berrn jieb
anfcfytofj
6
).
SDa3 fennte bem
pcfyftlttfyen tufyle
nur
genehm fein. Slleranber, gang Ijtngenommen beu bem ^iubrmf
jeuer
(Sreigntffe, batte fclbft bem Knige in ber bemeglidjften SBeife
ete efd^bung feiner renken
gef
Gilbert unb beu C5*r weihten" een
Veen angetoiefen, bie
jteberaufnafjme jener g-eftuna/Sarbeiteu in
feiner
SBeife ui geftatten
7
).
\
1)
Guigonis Ep. ad Ludovicum. Du Chesne, Scriptt. K. Fr. IV. TOS,
Bouquet XVI. 49. Ep. CLXI. Abbat. Stepli. Cluniac. Ep. ad eundem. Bou-
quet XVI. 130.
Gallia Christ. IV. 125. Heber beit treit.Sigog mit bem
drjftift St>on 1107
f.
Concordia facta inter clericos Lugdunenses et Guigo-
nem Comitem Forenseui, D'Achery, Spicileg. III. 539.
2) Alex. Ep. ad Ludovicum. Mansi XXI. 1018.
3) Ibid.
4) Ibid.
5) Ep. Guigon.
6) Ibid. teph. Ep. Bouquet XVI. 130. Ep. CCCXCVIII extr.
T) Alex. Ep. Mansi XXI. 1018 am ^djtuft.
156
t)x\m m%. ritteg GapitcT.
9lber er
hoffte
ein nodj ungteidj
rfjere &n errcidjen.
2113
er am 6. guli (1164) burdj einen fetner $ablrciden Agenten erfab=
ten, ba ftfctynalb bic iKdrcife nacb SDeutfdjtanb, b ffe anberti
39&ege il)m erlegt feien, burj glanbera ju machen gebenfe

nnb
bann mute er nottoenbig ba ebtet be3 rafen &on Gbampagne
berhren

beauftragte er
fofort einri on Otbetm, aUe^ anf=
uBieten bas &u fnbern; toemi e mogftdj toare, ihn
perfflnfidj ein=
gufangen
1
).
9lfferbtng3 2CIeranber mochte Reffen, sugleidj mit 3e=
feitigung be Urheber* be fortbauernben Sdjtma3 btefeS felbft 6e=
fettigen 311 tonnen nnb mit Erwgung ber reigniffe fid) 6efcfyaffts
gen, bic in gfolge
bc* erwarteten
Umfdjnmng ber )inge eintreten
wrben. 2lber bie ef^t$tf(^reibung l)at mir gefebebene Il)at=
jachen ersten; ntdjt in ^Betrachtungen ftdj ut ergeben ber ba3,
wa nad) menfdjftctjer Betrachtung fiel) htte ereignen rennen
2
).
)e ^apfteg
$lau milang. Ter 93ebroljete ift gtMltdj ben
fteuttngen entgangen; bie iljm bereitet wrben. 0(
nf
einem anberen
Sege, ber Sage nad)
3
)
ber Saline, (Sftr abernte,
efangon, ftainj,
(Erpel langte er mit feinen 8d)cn am 23. ^uli
4
)
in Solu an.
3ntereffcn anbercr 2lrt erregt bic cfd)id)te ber
s
2)?ain$er $ir-
d)cn^rcmn$
5
).
3n ?5elge be3 5tfftanbe ,
in welchem 2lrnele reu
elentjefcn erfdjlagen werben (24. Juni
1 160)-, war bie ftrd)lid)c
(Kapitale >eutfdjlanb mn fieberhafter Slufre^ung bewegt. $)te
blutige l)at, in welcbe fiel) bie fird)lic^'pclitifd)e Scibenfchaft ber
9ftatn$er eutlabcn, hatte rcrbvingnifsrell
auf
bie timmnug surtf=
gewirrt nnb in bem ^djrcdcn be djulbBenmfjtfetn^ geimpft ober
erbrdt, toa3 reu fircblidvcn Wetiren in ber Oppofttton gegen
ben Cvr^bifdef eerfyanbcn gewefen fein mag. cr 2lteranbri3mul>
1)
Alex. Ep. ad Henricum Rheni. Martene et Durand, Ampi. Collect. II.
710. Ep. LXXX.
2) tiefer a. a. C S. 67.
3) ftitfer
a. a. O.
4) 2t. a.D. 2tm age nad) 9?iaria aftagbalena, fagt
bic luigcbvucfte beutfd)C
(Setner iShronif auf bem Dtatbftaufe ju (Sein. ?lud) nad) ben emiebalftatuten
&cinrid}s on Virneburg fem 13Q5 nuirbc oon iefyer
au biefem Xage Die
Ueberbrmgung ber Ij. bret Wenige gefeiert." dagegen Godefr. Monachus. Boeh-
mer III. 438 Itaque cum praefatis et illustrissimis donis in vigilia beati
Jacobi (jul. 24) Coloniam ingressns
,
gloriose et magnifice suseipitnr,
maxime pro rtliquiis, quas ad perpetuam Germanie gloriam Colonie
Lntulit.
5) vitifdjc 53ett?eifi'd)vungcn N. 21. a.
&a rjflifl Dfeaiitj feil
2-iiofb irttorbwng.
157
erfebeint nach
btefem retgniffe
ue oerfldjtigi in bem SRaufdje ber
Scfyioarmeret ft
beti aifer, bic mau erfnftelt
"aum nmr %xni)h bcfcitigt, af ba $otf mit 9fr$ta#tu#g bcr
^rudjc bet canonifcbcu ffial)!, mit erlefcung
bc im
Safyrc
1 157
gcfd)n>ovcncn @tbe3
*)
cigeniwtc&tig ben erledigten CSr^itut)! lieber
befefcte.
SBoti bcr offnung
betrt, bei aifer unfi burdj bic
(Srlje&ung eine feiner Sertoanbten erlaufen ju tnneu
,
entfdjieben
ftd)
bic ^lufftubifd)cn frSftttbotf, SBruber bc3 er&og93ertlj0fo oh
SBurgunb
2
).
(5r nahm bic oon bem terrorifirten (SleruS oott&ogene
^abt an unb f c 15 1 c ebne 33ebcnfen bic Steine ber.$ergen>altigungen
fort, toeldje bic Banner feiner $artei begonnen Ratten. Cime
bie ntigen elbmittel, um bic Soften beftreiten ju fnnen, toeldje
bie 3ntoeftttur mit ben Regalien , bic (Sonfecration unb bic gliiSmte
Jung be3 Sattiumi bereiten muten,
griff
er oljne
Scfeeu
bic
fofk
barfetten bes ircbcnfdu^c feiner
&at()ebra(e au.
Jtan
u>ar biS=
Ijer getootyni, bort aus einem filbernen efa&e u rawdjern, ba
tonnte, meinte Oftubolf, t>on nun an au3 einem fupfernen gefdje^en.
SBojit bic gotbenen, mit belfteinen gezierten cldje, bereu roe
unb @euud)t bcnebraud) bei bem firdjlidjcn teufte nur bejd)iocr=
Ud) machten'? 3^cdmtfia,cr
efe ft<$
cittel in elb umfetscu. eloft
ben^rrn jenes gotbenen reu$c,tt)etd)e3 etnft (Srjbifdjof ^illigi
3
),
af er jur -3cit Otto III.
bei bcr oormunbfdjaftliefyen Regierung
betbei^t n>ar, au bem U)m beriiefcncu, au^bem (ongobarbifeften
^ieiebe
fttefcenben clbe Ijat gieen
taffen,
baue er nach 2lcnotb
4
J
Vorgnge abuebmen
(ffen.
Wlit bcr $edjeif$ung, bcufelbcu ut
gleichem ^Jcvtbe
erfe&en ui toollcu, toenn er glMltcfj in SluSfljrung
feines
platte ^eimgele^rt
fein toerbe, madne er
ft$
eigft auf
bcn
2Beg uad)
Italien
5
),
um oou bem taifer fr fid) jclbft Die 33ele^
nung mit bcn Regalien,
fr
bie tabt bie 3nfic^erung
bcr erneuere
ten nabe crunrfeu.
TOein jener nncS bic SBiti* ab, unb
tor IV.
ftatt ben
whlten ^u bettigen unb mit bem crfcfyntcn
1)
Ann. Disibod. Boelimer Fontes R. Germ. III. 214 ad a. 1157 Tost
hec ipso anno Imperator effecerat arte , ut abbates et prepositi et melio-
res quidam de ministerialibus
Moguntine ecclesie fidem in manum Kegis
et in manus quorundam amicorum ejus darent, ut, cum suus episcopus
Arnoldus quovis casu defecisset, alium non eligerent, nisi consilio eorum
medius interesset.
2) rtti)d)c
eroctgfft|tttngen N. 21. b.
3) icfebredjt,
effd&fc ber cutfeben atfencit I. 626. 794.
4) @. 53b. I.
. 139.
5>
Ann.
Disibcd. Boelimer III. 215. Martyrium Arnoldi ibid. 325.
158
drittel Sudj. drittes 6a|>itcL
^aftium &u fcefteiben, crannmunicirtc if;n pgtetdj mit ben
2Ba>
lern
1
).
)a fucf)te er^og SB^rtljolb bon Burgunb burdj einen 2&edj*
fei
ber $at&tfteung $u Reifen. $>ie fett beut @<Iu& bei (Sougref*
fei
bei t. 3ean be Saenc in SDeutfdjlanb erftrften Steigungen
fr SHeranber
2
)
feilten Die cbet jur (Srljebung be Kruberg mer=
ben. Gr bembetc
fiel), benfetbeu ot Mrtyrer bem Knige ub*
toigVILbarguftellen unb am >ofe 51t SenS &u empfebteu
3
).
3
u
9*
etdj
erfdnen ber (i-m^fefdeuc bafetbft perfonlidj , bei bem iinr-ermciDltcb
fd)cinenbcn Kriege gegen JneDrtcb bie ebingungen bei Weiteren
gu rerabreben
4
). Slber ber
rfolg fyat gegeigt, bafj bal gange $to^
ject bereitelt motten, et t,
bafj SUeranbet felbft emeigetie,
ma3 mau oon ibm begehrte ober
fonft
ein eigentljtnlidjcr 3ufam-
men^ang ber 3)inge bie ftd'febr u bev urfprnglid) crmafjlten
Obebieng begtnbete: nad) Verlauf reu fteben fahren toirb [Rubolf
a(3
33ifd)of t)on Sttidj
5
)
auf Seifen bei aiferl genannt
6
).
gnbeffen mar in ERaing bereite ein feitet (Srtoljlter'' 31t
feljen. &aum mar jener erftcre a&gcrcift,
fo
fyattc ^falggraf (Sonrab
ben, tt)ie er uttfjeilte, ertebigttri rgftuljl hiebet befe^t, afferbingS
otjue ron bem Obcrtctyn^errn beauftragt
311
fein, aber bod), mic
er meinte, feinen SGBnf^en gem. Straf feine SOSaljl bod) feinen
anbern alz ben rafen riftian reu 23ud)
7
). 2Cber merfnmrbig
genug marb berfetbc %R@tm, ber bereite bamaB aI3 ber mtrffamfte
Parteignger befannt mar, ron griebrid) oermorfeu ober n>emg=
fteu tl)vrtfd)d) nid)t 6erMfid)tigt.
s
I'tan mchte Rauben, ba fei
gefdjefyen, me bie ftrcfytidje Xreuc in biefem gaffe nidjt gengenb
erfd)icnen; man Ijabe gemeint, and; burd) bie 2lrt ber Gtnjetpuna,
1)
Martyr. Arnoldi ibid.

et Venerabiiis papa tactus dolore cordis in-
trinsecus de morte crudelissima archiepiscopi et de infamia intrusionis
Kudolti per manum laicam et eorum maxime
,
qui crimen liomicidii perpe-
traruut, ipsam intrusionem , intrudentes cum intruso exeommunicationis
anathemate condemnavit.
2) . 33b. I. <5. 228.
. 3) ritifdje 9SerDciff>vimgcn N. 21. b.
4) (Sbeub.
5) Gestor. Abbat. Cont. See. lib. III. cap. 12. Pertz XII Anno igitur
Domini 1 107 Alexandro Leodiensi episcopo defuneto, snecedit ei Rodul-
fus in episcopatn etc.
6) Jfcritifcfyc Sttoei&ffi^ruH0ea
a. a. 0.
7) Ann. Disibod. ad a. 1161. 1162. Boekmer III. 215 Sed frustra per-
roxit, quia Conradus Palatinus alium nomine Cliristianum episcopum le-
vavit.

Imperator in Longobardia res publicas agens, ChHstiano priore
electo interim neglectu etc.
SDag C^vsft
i f t 2ftainj: (lonrb t>on &ittet&ad).
159
in biefer ttuberfyenftigen Stabt ein aufjerorbenttiche SBeifpiet Eaifer=
lieber 9Qa<$tt>ottfommettljeti ftatuivcu
mffen.
&bet bann ift ^ e ch
unbegreiflich bag Victor
IV. um biefelbe 3eit
O
1
-
September
1 162 i, o ein brtet (Smarter &on
lUaiu$", all oon beut hlfet
leajtimirt, in 5Befanon gegenwrtig n>ar, ben egencanbibaien
^riftian mit bemfelben Ittel bezeichnen burftc
1
);
jener felbft ben
vetuent 6alb barauf burd) bieSutbe be [Reic^^canjler^ belohnte
2
).
Unb mer mar benn jener

? ritte?"

erabe bamalS at bic
mit (Mttfcblo]feubeit begonnene Belagerung SDtatfattb ihre
Erfolge
jeigte Anfang beg gahre^ 1162), fcefanben fiel) mehrere frieren
ber ^ain^er Kirche in bei aifer3
,
vielleicht um Sluftrdge
in ber
bezglichen Angelegenheit ber (Srgbiocefe auS&uridjtctu SDurdj
fic

fo
Umkt bic glaubrorbigere Nachricht
3
)

liefe
er (Sonrab,
2obn be3
^falggrafen Otto bon Katern, Bruber bc3 bermaligen
gleichnamigen
$fal$grafen
au3 bem
$>aufe
^ittetebact), (einen
nahen ^ermanbteu erciren.
Ohne grage roar ba3 ein glcflicher @riff,
rocun ber neue
r$btfdjof fid) bewahrte, nne bisher, lu^geei^net burc^ jene
Gigcnfchaftcn, bie gerabc in ber 3eit ber Girren um
fo
hher ge=
toerr^et erben, muthia, unb entfet) (offen, einer Oer cfyaracterfcftcftcn
beutfehen (Stertfer in ber ^weiten dlfte bc*
zwlften ^abrtyunbcrt
unb bagu beftimmt, unter ben fid) einanber folgenden ^ontificaten
bi
p
beffen (Snbe eine bcbcutcnbc, bamal nid)t cjeabnetc [Rolle ju
fpieteu
4
),
fd)ien feine Vergangenheit and) bie Oit^iurtg Oer
gufunft
ju erbrgen. (53 mirb burd) bic 9atur ber SDinge
&oraugefefct
unb burd)
^cuauiffc beglaubigt,
bafj er bi^er
f oft $ur ac|e be<3
SchiSmal gehalten, konnte grtebrtd)
hoffen,
ba er
bal gldn^enbe
latent and) ferner berfelben ungeteilt
miomeu werbe,
fo
mar bem
beutfd)en ^ircf)eutt)um ein runbpfeiter met)r erftattben.

Ohne
Bweifel bat jener geglaubt, biefen fclbfr &u grnben, ein prchtige^
Stegeseichen fid) ju errichten, aB er ben Gewhlten in bie :)iefi=
beftg feiner ird)cnprooin^
fhrte,
um oor allem bie :)i
v
eootutiou
burd) ein ftrcna,c3 @crtd)t ^u [trafen.
1)
Ep. Victoris IV. Martene et Durand Ampi. Collect. I. 865 Victor
episcopus
servus servorumDei dilecto in Christo filio C. Moguntino electo."
2) Riefet, 9kittalb wt ffet
32.
3) ritifdje 8ett>eiffi^ngeti N. 21. c. Ueber (5ontab Stelhtnq ebenb.
d
4) ergf. Mbtl, Jtouig
Philipp on ot)cnftaufen im ^egtftcr.
160
drittes SBucfj. Drittel &a$iUl
OTerbingg [oU nad) einer 9caebridjt, bte mit inbeffen utdjt
fr
etbtgt erachten,
fefon biet SBo^en nad) ber (Srmorbung bc
@rg
3
Mfof
Stniolb, am 25. ^uU 1160, bte
prftenberfammiung gu (Sr=
frt bcn $ann ber bie
gefammte
$rgerf$aft in 9ftmg berfngl
l^akn
1
).
Victor IV.
fjatte in ber at bie Vorbei* auf bem Goncit
&u.&>bt (22. 3nni 1161) mit Der ftrdjlidjcn
(icnfur ber (Srcommu=
nteatiott gcfd)rcdt
2
). Mein berglei^en ^a&natjmen rennten
fo
lange nid)t cinfd)d)tern, alg gtkbridj, in
Statten $urdgcl)alten,
bcn $o%tg ber
recution id)t felbft ju bemirfen bermodjte. 16er
3Ratianb3 gatt n>ar audj in biefer ^ejie^ung cntfdcienb-.
5113 er nad) bem
Sdjinfe be3
Gongreffeg an ber Saenebrde
in ^efancon seilte, fjatte er, im
2kgtijf, fein burgunbifdjeS :Ueid)
311
berlaffcn, feine cbanfen
betrafen. Sd)on in bem
efprd) mit
ftnig SBalbcmar mar
plfcttd)
bie grage nad) Dem Wt-a% c ber Strafe
aufgeworfen, meld)c biefc fd)ulbbeiabeuc Stobt treffen fllte
3
).
ntfddcffcn, in
)euifdjlanb Dftem
p
feiern, reifte er laug;
fam
ber Gonftang, SSrjburg
,
Dcrnberg nad) 23orm3, mo er
geitig genug eintraf, um am 24.
gjidrg
1 163 ba3 l)cf)c
jeft p
bc=
gcl)en. %d)t Xage barauf begab er
fid) nad) ftaut), mo bie
p
einem
oftagc berufenen grften feiner matteten
4
).
3lber bte 23crfamm=
hing tagte in einer eroberen <5U\bl Wit 2lu3nal)mc jener Wenigen,
bie glaubten gricbrtdj nabe fid) rergemiffert u fjaben, mareu
nur einzelne jerftreute Raufen armfegcn $ol&3 prdgeblicben
5
);
fonft Ratten insgefammt bie SOfaunget Kufer
unb
trafen bcr=
laffen
6
).
2)cnnod) leitete ber $aifer ba Strafverfahren
7
J
ein. (Einer
ber ^Beteiligten, 33runger mit Tanten, Den ben (imifjren ergriff
fett
unb gutn 2krl)r botgefljft, marb
fofort $um obe r-ernr-
tfjettt. otiftteb, %U bei St. 3acob^tofter3, ebenfalls bem
1) Chronic. Sanpetrin. Mcncken, Scriptt. R. Germ. III. 220 Principum
Episcoporumque conventus VIII. Cal. Augusti super regni negotiis Er-
fordiae celebratur, ubi Moguntinenses, immanis facinoris rei, exstinetione
luminum, ut par. fuit, execrantur et communione privantur. Segele, Slniolb
oon Sektt|ofett 39.
Harxheim , Concil. Germ. III. 387.
2) Morena bei Muratori, Scriptt. Rer. Italic. VI. 1091. . 23b. I. <5. 177.
3)
Saxon. Grammat. Hist. Dan. Part. I. vol. II. 785.
4) Godefr. Col. Boehmer III. 436 Ann. Disibod. ad a. 1163 ibid. 216
Imperator pascha Wormacie celebravit et in octava cum prini ipibus Mo-
guncie curiam habuit.
5) Ann. Disibod. ibid.
6) Ibid.
7) ftntifdjc eei0fru*i$ett N. 21. a. e.
e$ aifer @trfgedM bet aSaiitj.
161
aifer or$eftellt,
erbat fid) grift, um tton ben efdjulbigungen,
bie flegett benfelben
laut geiwrben, fid) reinigen u tonnen. \Uber
au bem a^whrten lermiue nidji tut Stanbe fid)
a,cbl)rcnb ju
KTautwcvteu, warb er &on, feiner teile entfernt nnb gebannt.
Tareb entfetten fid) bie unglucfticljen Oftndje, auf Jricbrid^ 33e*
feljfl
tu ctit au3 etngefperrt, alfo, bafe
fic ani&radjen. Einige tUU
terten au* ben g-enftern, Rubere fugten feuft einen ^u#me&. Dem
,
> C
c
fr c erlaubte mau on bannen $x ge^en
1
^.
Leiter verfgte
bei* faifer im
Verfolg be 3cid)terfprud)> $ic~
tor IV. ber alle bie, meldte perfud) an $lrnolb t>on 6clenf)e=
fen fid) ergriffen,
ein emige^ (Srit
2
).
Die tabt felbft
marb buref)
Ctl)et(metfe) D^ieberrfifeett ber dauern, 3erfierung ber ,}eftttna,3=
werfe beftraft
3
).
Die allein mag a( gefdjid)tlidj un$ft>erfetf)aft
gelten. Dtur bie bertretbenbc, fptere a$e
4
)
tft
e3 getoefen,
luetdje
bie 23cfd)reibuug ber Jprtc, mit ber gticbridj f>ue Uutcrfd)icb
ber
Herfen ba3 $erbrcd)en, af ein tfon ber gangen urgerfdjaft
verbtes?, geal;nbet t)aben fott, mit uod) cjreUeren Jarbcn au3=
gemalt, ftainj, aller Dcecbte, Jreibeiten, ^rimteajeu beraubt, bttrd)
Serurt^e-ilung $u ciuer ewigen 3nfamie a,ebranbmarft, roarb,

fo
roirb bcrid)tet , ber faiferlidjen nabe
fr
immer berlufttg
erflrt.

Die 3ertrmmerung atfer
(?)
dauern unb gcftuua/3-
uferte
entblte feitbem bie 9tcfiben ber alten (Srjbiijcefe t>ou jeg-
Ud)er Sd)itt3mebr.
Wlxtyt beredjttgi, ba* alfo
3
cr
ftrte jemat mie=
ber aufzubauen, blieb
fie fortan eine
offene
tabt,
SBlfen uub
unben
#
Zaubern uub Dieben $rei3 gegeben
3
)."
ftaej and) nict)t atte
,
mic bter erzhlt, jur 9lu3fljrttng a,e=
brad)t fein; ber neue (r$bifd)of fllte fid) bodj, wie e3 fdjeint, in
feiner burdj bc $aifcr3 Ungnabe fd)rocr getroffenen Otefibenj nidjt
f)cimifd). 2113 Jriebrid) fd)ou fr
ben erbfi bc ^afyrc
1 163
fei=
1 Ann. Disibod. Boehmer, Fontes rerum Germ. III. 216. lieber ben ,Hbt
be St. 3aco6f(ojierS ottfrieb
f.
berbteS Gallia Christ. V. 644.
2) Godefr. Col. Boehmer III. 436 ad a. 1163.
3)
Annal. Mellic. Contin. Cremif. Pertz XI. 545. Ann. Disibod.
Boehmer III. 216. Godefr. Col. L t. Contin. Admunt. Pertz XL 583

quarto Italiam ingreditur anno, quo Aloguntiae muros et turres deponi


jussit. Herrn. Altah. Boehmer II. 489 Imperator Moguntiae muros et tur-
res destruxit.
4) Annal. Aquens. Boehmer III. 394 Excidium Moguntie factum est
ab Imperatore Friderico. Martyrium Arnoldi ibid. III. 325.

Christiani
Mogunt. Chronic, ibid. II. 264 unb bie bei *>. Zemmer . b.
Q,
II. 183 citir=
ten teilen, djaab, efic&tc ber tabt 2Rfttna
L 183.
5) . vitt[d)e SScrocigf&runaen X. 21. e.
&f$id)ie 9Uejran&cr III. Q?t>. II.
162
Drittes 23ucfj. S)ttttc tip'tl
neu britten 3ug nad) gtaltett

eine $ccrfat;rt f'anu man il)n faum


nennen

vorbereitete, mar er
fofort bereit
,
fid) il)tn
anzufliegen.
Um ben finanziellen 33cbriu3iiiffcn abhelfen, tie er au3 beut
djafec feiner 20tottniSltrdjc einen foftbaren cld), nenn unb mer=
t WIM an emicfyt, einfcfymelzen nnb nuei gum
frfa|
bic (5*in=
fnfte feines al $faub
zu
bctrad)tcnbcn
ofe in Ulmen (in Ul-
menis) an
1
). 2ir finben t()tt baranf in ber Umgebung bc3 $aifcr
iii Stalten. >em 9fcid)3tagc git Sobi (tovember 1163) moljnt er
bei
2
)
nnb folgt toatyrfdjetnttdj
,
fo oft
bc3 aifer3 oflagcr ben Ort
bc3 2lufcutl)altc3 medjfett Ucberljaupt
fo
lange Victor IV. lebte,
l)at er Mncrlct djtoiertafetten gemad)t. 9Jag er bie 6e^tcmbcr=
erciguiffe fo
ober aubers? beurteilt fyaben, bi3 jum 22.
9.fyril
1164
ift
er, mic mir
miffen
3
),
mit ifjm aub in anb gegangen. 9lbcr
mit biefem SDatum bereitete ftdj ein Senbepunft in feinem fieben
vor. )ie bamal> au^ejetyrodjene Sarnung
4
J
mar ba3 erfte 3cidjen,
in meldjem fid)
bic innere QSattbetuua, ben erften Anfngen nadj vcr=
rictl). Sic mirflid) vollzogene zweite egenmaljt Ijat biefc oollenbct.
3lber e3 brngte iljn and), biefetbc bent Staune feinet cr$cn3
felbft zu
offenbaren. Unb 311
bem erfanb er eine 9Cufunft,
meld)c zuglcid) ben $crl)ltniffen 9ted)nung trug. Um bic genberte
tcllung
zu
oerbeden unb bod) fein aufgeregtes? emiffen
zu
beru=
i)igcn, unternahm er

mal)rfd)eintid) nod) im Saufe bc3 gcnanu=
ten 3al)rc3

eine 2
s
3aUfal)rt3reifc nad) 6t. 3jacob bi (Sompoftetta
in Spanien
5
).
9113 manbernber Pilger fonntc er feinen 2eg in
feiner anbeten D^tung ats> burd) granfreidj mljlcn; unb fjter gc=
fd)ab t, ba er

mir miffen
nid)t an mcld)em Orte

bem ^topfte
9lleranber feine ulbiguug barbrad)tc. D
f
cad)bcm er auf bemOtrfmcgc
nod) einmal, mie e fd)eiut, ben ppftlicben
of
in bem Sanbc feiltet
%il befud)t, eilte er in ba ebiet feiner ?0tetroole zurd, um fid)
offen zu
jener Obcbicn^
z
u benennen. (Sinen iBotcn '$afd)ali3
III.
foll er au beffen renzen oerjagt unb mit ber SDroljung
entlaffen
fyabcn, bei einem erneuerten 33erfud)c, fei c il)m ober jebem anberu
Prger einer $)tif}ion bc fd)i3matifd)cu $apftc3 bic klugen au3=
ftcd)cn
zu laffen
6
).
1)
Gudenus, Cod. Dipl. I. 242.
2)
Maren n , Murat. VI. 1121.
3) 6. ritifcfK 33etoet3fl)tungen
N. 21. d.
4) <S, oben <5. 14.
5) <>. Jintii'cfyc ^3ciDetfiU)ntn()cn
N. 21. d.
6) (Sbenb.
donrab bon 3RaiK&.

fyrifHan. 163
ecttbcm gilt feine firdjenpro&mg,
nnc btc (Sal^burger, at
SevrttoThtm SUejranberS
1
)- Benn bet aifer biefeit Slbfa nu$t
fa=
fort beftraft,
fo
6en>eift bieg eben,
bafc
bje beutfebe uirebe
beffen
bt=
bcriyic rflcirungen noeb uiebt
fr
magebenb eradjtete, bic leiste
auSbrtfKdje (Sntfdjcibung erft nod) erwartete. 9adjbem ber 9ceid)3=
tag $u 2Bt$burg
('23.
ftui
1
165), beffen
Ncfdcbte nur au&eubtitf=
d) hier t-orauofenen , um auf biefete ^uvd^ufomiucu, biefen
(Sprudj in bem bem ^apftc .$afdjali
III.
geleifteten ibc ejefltt:
tonnten Jriebridj unb ber (iTwfyttc ou i\>t atn^ btc
HufJfung
be bisherigen SSer^ltniffel
nicht fanget ljinaufd)icbcn. )urd)
bic SBraburger biete, bereu fccrljngnifj&oUen EBirftt$en (iourab
jidj bttvd) fein fd)leunige (Snttocicben nad) Jyranfrcid) eut=
3icl)cu fud)tc, toar btc Saffation
2
)
feiner SBal/t unmittelbar auge=
fprocfycu.
xHlfobalb uncberl)0e
fidj
jener umfaffeubc @egenfa^ ber
)icrard)ic, mie er in ber efdjidjtc ber beiben ^apftc offenbar ge=
morben, in ber SRam&er ^ire()cuproiu^ in fteiuerem SO^gftabe.
)cr gljtlmg gab ben ^(ufprud) nicht auf, unb boct) geriet!) fein
Territorium in ben
35eft|
cinc3 Zubern, (gr roirb t>erbrnt unb
bod) toou bemjeniaat befidttgt, beffen Obcbieng in cutfd)(anb r>ou
Anfang
an berlugnet., bem bic
drften
ben Untergang gefdjrooren.
Uub merfrorbig genug feilte fein rfat^nann eben jener fein, ben
er
felbft bor &ri>ei ^afyren geftrgk Gfyrifttan, raf bon 23udj, be
$aifcr3 Sanier [feit 1102]
3
)
warb 1165
jttjif^en bem 19. uub
24. September
1
)
ju*m jtoeiten Wtatt , unter anbeten Stfpicicn
ertblljlt
3
),
um fofort bic OlegierungSgcnmlt auSpuben.

)a=
gegen mit ber ^nbeftitur unb ber 2Sci()c liefe
man c nod) anfielen,
(rft auf bem Dritten a,rof}cu itattcntfc)cn
3
u
^
c
r
& bt $cer bei
23rc3cia lagerte, roarb er mit ber erftercu in SSagnoIc bon feinem
1) . Ottonis Cardinalis Ep. ebenb.
2) Ann. Disibod. Boehmer III. 21G ad a. 1164.
3)
gidfer, Oiaiiiatb on
3"
ffet 32.
4) (, gnebridvs Uit'uubeu bon biefen lagen au beut
Joann.
Saresb. Opp. ed. Gliles vol. I. 201. Ep. CXL djiciunt etiam, quod in Eccle-
siam Moguntinam velit intrudere illum non Christianum , sed Anti-Chri-
stum, apostatam suum, cp Keginaldo snecessit in officio cancellariae et
persecutione ecclesiae et collisione ac strage gentium et eversione civi-
tatuni.
5) 2ttg Electns imtctjctcfmet er ftcf) juerft am 28. Decemler 1165. Lakom
blet, Urkundenbuch zur Geschiebte des Niederrheins I. 295 (banbfdjviftcfte
MtHjetlung x>on Dr.
3^T
e')/ <twi 20. Tcccmbcr Miraens Opp. diplom.III. 345,
am 8.
Samiav
1106 Lakomblet I. 283.
11*
164
Trittes 23ucf). S)rtttejS (Savitei.
fatfcrltdjen errn (SDcccmber 1166 ober Januar 1167) Betraut
1
).
Itnb am onnabenb, ben 4. 5D|arg
1 167
gefd)alj e, bajj er ju Smola
oon SBtfdjof ennatin fcon Serben gum $rc3bt)ter, am otttttag,
beu 5. bon Daniel oon Jtg jum
53tfd)of confecrirt warb
2
).
citbem roirfte er neben fQnatb on (Sollt at3 einer ber bc=
beutenberen Senfer be fd)i3matifdjen ird)entl)um3
,
nad) bcffcit
infd)ciben oljne grocifcl at3 ber bcbentenbftc. (*r warb feitbem bc
aifer red)te anb
,
olme bod)
fr
bie verlorene sollen
rfafe
gu
bieten.' $)cag er aB riegs>mann jenem feinem Saffeubrubcr &erau
gemefen {ein: in ber ftrategtfdjen ftunft mar er oielleid)t nod) erftu-
berifdjer; roo bie :pcrfntid)c a^fcrfcit ben 2lu3fd)lag ju geben Ijatte,
nod) entfd)loffener. r oerftanb bas ^fto $u tummeln gleid) bembeften
bitter: fat) man il)n in feinem Ijoacintbencu Dberflcibe, ben eifernen
fanget baruntcr, ben gotbenen >ctm
auf bem Raupte, bie culc in
ber anb
3
),
mljtc bcutfdje (Steriler l)ttc
ftd) ifym
in biefer in=
ftdjt ergteidjen mgen?

SUber gcrabe biefer gelbbicnft, in bem er
fid) fo
mot)l fllte, Tratte il)n bem :prieftertid)cn Berufe jum 5Cnfto&
ber )icefancn entfrembet: bcrfclbe 9Jcann, ben Safdjali
III. beu
r/
ct)rifttid>ftcTt " Gfyriftcn
nennen pflegte
4
),
biente, mic bie QtiU
genoffen nad) einem anberen ^eugen
5
)
urtbeitten, bem crrnmef)r
im 3rbifd)cit at3 im tmmtifd)en, fammette metyr Tribut
fr
ben
fatftr
at bie (Seelen
fr
ben ei(anb.
3
a iefteiebt nod) ftrfer
at3 bie D^ci^c bc3 @olbes> feffeltcn it)n bie ber -Mbdjen; galante
9lbcntt)cucr mifd)tcu ftd)
mit ber $riegg>arbcit
p
angenehmem 2Sed)=
fei.
2ol)in er and) gOg, es? geleitete il)tt ber Gt)or ber <8d)nen.
Die eliebten unb ^iferbe fofteten il)m mcl)r aU bem faifer fein
ganzer Jpofftaat
6
)".
2Bar alfo fein Seben in $ergleid)
p
ben feufdjen Uten, roeld)e
bie 3eitgenoffen an 9cat)nat lobten
7
),
ein allp fel)r abftcd)cnbe
1)
Vincent. Prag. Dobner L 77

per unum milliare a Brescia in Pa-
rocliia Banol suos locat exercitus et ibi natalem Domini et Epiphaniam
celebrat.

Imperator ibi Christianum Archiepiscopatu Moguntino
investit.
2)
Ibid. 77. 78. Verdensis Episcopum praedictum electum in Presby-
terum sabbatho quattuor temporum quadragesimalium

conse-
erat. In proximo Dominico die eundein Moguutinum electum Dominus
Daniel Pratensis Episcopus in Archiepiscopum consecrat. Romuald.
Salcrnit. Murat. VII. 204.
3)
Albert. Stad. ad a. 1172. Schilter, Scriptt. R. Genn. 292.
4) L. 1.
5) Arnold. Lubec. Chronic. Slav. lib. II. cap. XVI. ed. Bangert. 267.
0) Albert. Stad. 1. 1.
7) . bieSteKenfammlimg bei ,vufcr, :Kauuilb bon afftfl
11. L2. xHumf. 7.
Tag
(gtjftiff
aKagbefeuvg.
165
egenbitb :
fo
tonnte er andererseits al politifeber ttcpf feiuc^toegs
all
tiMii ebenbrtig gelten, $t fernste freilief) bie
Reifungen feine!
errn gefdjicft cmaufljren ; aber ba3 djpferifd&e, nml jenen
abclte, mar
bei U)m uiebt bemerfen.

In- wrftaub el, in bie gc=
gebenen erljaltttiffe lieb yt finbeu; neue ^rejecte gu ermitteln mar
ihm uiebt gegeben, ^avbte er immertnu in feep Sprachen
p
reben
verfteben er mar boef) uiel)t Im Staube, anef) nur in einer alfo
p
glnzen
mic ber Wann, tpeldjer in ber ijanbfyabuna. ber bipto=
matifeben unfi roie ber Dccbe cl)uc teilen mar unter benlerU
fem. ^reilid) Cljriftian3 2Bir!jamfeit
bat
lnger gebauert , aber
niebt um grere Erfolge $a fel;en. 23ictmebr ber Unterkam] bc3
von ber 9(uctorit't be aifen> gehaltenen d)i3ma3 marb r-on il)tn
noef) erlebt : all biefer fiel) beugte
,
beugte fid) aud) ber Diener,
fatynalb ift
unmittelbar nadj bem augenblkfli<$en iege, ben e in
bem gelbjuge bc gafyres?
1167
erringen feilte , in bie fnrd)tbarc
fataftroplje
ermict'elt, in meldje berfetbe umgefcblagen. liefern ift
gerbc baburel) ba 23efdjmenbe, tot bie (Sutfagung l)at, erfpart
geblieben; (Sbriftian
l)at fid) nur bnret) biefelbc im 33efit3 bc3 @rjs
bitl)itm^ Sftainj erhalten fnucn.
3n ber 9Dagbeburger trcbenproMn$ mattete
feit bem 3al)re
1152
OJttonat 9ttat) tdjmanu, raf t>on eeburg,
fampfluftig
nnb ritterlich, tote er gemeint war. Die 5lrt feiner (Srljebung f)attc
il)n von
Anfang
ber faifcrlidjen Partei jugefetti 2111 nad) rj=
bifd)of
gricbcridj Sobc (14. Januar 1152) ber gktrteigeift ba3 Ga=
pitel gehalten

bie (Sitten Ratten ben
tropft @crl)arb, bie Zubern
ben )ecan a^o crmtjlt
2
)

war ber atfer e3 gemefen, roeldjer
ben letzteren u beftimmen gewut, bie (Stimmen ber einigen
auf
einen Dritten, ben obengenannten, jtt vereinigen. Wit Berufung
auf ba3 SBormfcr Goucorbat, roeldjeS bei 3B<tl)lftreittg!eiten bem
beutfd)cn Knige anfjeim gab, ber fcerftanbigereri" Partei unter
bem S3etratt) be3 Metropoliten nnb ber
33ifd)fe 33etftanb gu leiften,
mar biefe 2al)l burdj fd)leunige Bele^ttung mit ben Regalien aner-
kannt
3
).
Allein erfyarb Jjatte alfobalb gegen bie [fredjtmd&igfeit
1) Albert, Stad. 1. 1.
2) Otto Frising. de rebus gestis Friderici lib. II. cap. VI. Murat. VI.
702.
3)
Ibid. Friderici Fp. ad Ottonem Frising. ibid. VI. 635 Post primam
unetionem Aquisgrani et aeeeptam coronain Teutonici regni generalem
16G
rUfcg ttdj. Tritte? (So^itci.
be3 atfo
rtjobenen ^roteft eingelegt. ftad)bem er fclbft nad) Dcom
geeilt, unb ftag&ar getoorbett
,
l)atte (Sugett
III. aud)
fofort
eben
benienigen fjoljen (terifevtt, unter beten 33 eiratt) griebrid) feinen
(Stttjdjlufj gefat,
ber bett bebduerltdjeti (Mnfhifj
ber grftengunft,
ber in biefer (Stttfdjeibung fidj &it erfennen gebe, ber ba3 Uncano=
ntfje
ber 2al)l feine bitteren Etagen auggefprodjeu
1
). OTeitt toeber
biefe nod) ber aifer feierten biefelbett $u pren. Vergeben atte
bie Gurte jn>eimal fcerfucfjt, bnrd) i()rc Legaten fie einbringltefter gu
machen. Ell im 3uui 1 153 jmei Qarbinle crfd)ieneu untreu, unt
(Sntfefeungen
einiger SBifdjfcfe ^erjuue^men, toar bagegen oon Sei*
ten ber in 23e^ug auf bie brigen glte juftimmenbeu trotte Zitier-
tet infyrad)e erhoben. fic ein @leid)e im 5)tagbeburger (Srg*
ftift verfgen sollten, hatten fic fofort
bie Reifung erhalten, bie
bcutfd)en Sanbe ju btrCaffett
2
).
)tc 2ftifftott
bei (Jarbinal erwarb
unter Slttaftafiul
IV.
fyatte ein lmlidje djitffal
3
).
Um
fo
f
efter toar feitbem ber (hmnUjltc oon SDtogbefcurg aufge;
treten, Unter $orausfei3ung ber Legitimitt feiner 2SaiYl mar er
bemnddjft in Begleitung fniglid)er
efanbten nad) iftom gegangen,
bie pctyftdjc eneluniguug berfclbcn unb ba Pallium fid) u oer=
fcfyaffen
4
).
$on23ebenfen geqult, ob unter bett bermaligett Umftu^
ben

ber ^rteft gegen Sicftttann marb nidjt micberbolt



ba
le|tere gu oermetgern, ob c3 ju erteilen fei, berliefe ber $arft
biefem fetbft,
c oon bem Uftar beg fettigen ^etrit* $u entnehmen.
nafye bem crfefynten lcinob, zgerte ber bnrd) g-rftengunft (r-
()obene benuod), e3 ju nehmen, a griffen feine Begleiter um
fo
feder $u unb reichten il)m bar, nni3 er
fid) lugft gcuuinfd)t
5
).
omit getoiffermafeen bnrd) bei faifetg Vertreter
fclbft
mit
curiam apud Merseburg in Pentecoste celebravimus.
Deinde episco-
pum Wichmannum ad archiepiscopatum Magdeburgensem transtulimus.
@tefcbrcd)t, 9Benbtfd^e (i3e[d)id)tcn III. 64.
1)
Ep. Eugenii III. ad Eberliardum Saltzburgensem , Hartwicum Bre-
mensem, Hillinum Trevirensem Arcliiepiscopos etc. Otto Erising. Hb. II.
cap. VIII. Murat. VI. 703. Martene et Durand, Ampi. Collect. II. 551.
Mansi XXI. 706.
2) Otto Erising. Hb. II. cap. IX. Murat. VI. 705.
3)
Ibid. lib. II. cap. X.
4) Ibid. Cf. Ep. Friderici ad Ottonem l. Et quanquam multae lites
et controversiae inter nos et Romanam ecclesiam inde fuissent: ad ulti-
mum tarnen, quod a nobis laudabiliter factum fuit, Auctoritas apostolica
confirmavit.
5) (iueiefcretfjt a. a. O.
III. 05.

lieber feine tettuttfl unter $abtian IV.
f.
Wibald.Ep.CCCCXIIICCCCXVII. Martene et Durand, Ampi. Collect.
II. 578

581. Ep. CCCCXXI. CCCCXXII. 584. 585.


5a3 @r#ft 2R&be&utS*
-
ic ^Suberungen bei 2ttey. 23ctcn.
167
btfcfem tifigne
inrcftirt, ift
bcv
(Sr^tf^pf
auc() in berfi$tung feiner
ttirebeuvelttit" burd) Um bebiugt geblieben. ftadjbem
erben efdjlfs
feu beS Chmk
p
^aria beigeftunmt
'),
g'el$rt er
p
ben SBerfedjtern
ber Sictimnifdjeu gartet in SDentfdjtanb. 2lkr feine Stellung
p
bem ^reiten egettWfte ift eine
feftfam
fdjrpanfenbe geiuefen- 2luf
einer Sitgertaljrt
nad) getufatem,
bie er lvtt% or ober unmittelbar
iuub $afdjali3
(SrJjebung unternommen fyabeu mu, reu ben ara=
cenen gefangen, tfyat er ba etubbe, in SUeranber ben rcdjtcn
Oberfyirten
anperfennen uno feiner gljrung fid)
p
untergeben,
fofern
er befreit merben mrbe
2
).
)tc Umftubc fugten fid) alfo,
bafc
er baffelbe
eiutfen fllte, fanm toar er in ba SBaterlanb
prtff
gelehrt

tote es fdjeint,
fr} or beut 9teid)3tage
p
SSur^urg

fo
fcerfnbigte
er in ber Stfyat
ben tarnen" be antitaiferlgen
^a^ftc^.
xHlXcin feit bem Saturn, an njctdjem bcrfelbc gehalten,
ift
er aud) nneoer pm Renegaten geworben, 6i3 pm gricben3~
jd)titj3
fr
fernere 5lxifre d) tr) attuncj bej
6djt3ina3 gefttmmt ge^
nxfen.
$fo
bttbet bod)
311 Anfang
uub fptertyin nur bie Cppofitiouy=
ftettung ber atjburger ird)c eine bauernbe 9lu3naljme. 5lber
biefe
blieb frci(id) ben atfer$en gefetljrttcr; genug.
s
Jcid)t nur
bafj
luer ber Jocu
bc 2((cranbrintfd)en eifteg gemefen, fo lange
v5bcvhvirb gelebt uub (Sonrab 3taub galten tonnte: aud) fpterfyiu
ift
in biefer ccjcnb bie trage ber Qemmunicatiou
pttfdjen
bem
anbe be3 6d)i3ma unb gtacn erhalten. ier mauberten in ben
erften Sauren beffelben, bann trieber feit Gnbe be3 3a^e|
1165
bie geheimen Q3oten, me(d)c ajeid) ben ljomifitf<j(jen bie Briefe l)u~
fig
genug nur mit Scben^efatyr burdjbringen rennten
3
).
efd)ric=
ben tl)cils> mit ^btursuuejen ber camcn, tljeif in fd)mert>crftub=
lid)en 2(ubeutuna,cu
4
),
meift in bo^eftcu remplaren ober mit
1) Radevic. De reb. gest. Friderici lib. II. cap. LXX. Murat, YI. 850.
23evgl. 23b. I. . 114.
2)
Ottonis Cardin. Ep. Gilb. Fol. Ep. ed. Giles II. 137. Ep.CCCXCVII,
wngtcifel^afl furj tun- bem ftetdjStag 31t fer^urg> umc es fd&eitit, im ,vebvuar
ecev SJcarj 1165 ge|d)vicben.
3)
Magn. Reicliersp. Boehmer III. 542

posuit per fidelera nuncium,
videlicet Erchenpoldum
, qui jam tertia vice legationem et literas
ejus fideliter, sed cum magno labore et periculo vite sue ad Apostolicum
deportaverat.
4)
Fecliner, Udalricli II. von Aquileja und Otto von Reitenbucb. Wien
1859. S. 22.
168
)tttte tfdfj, drittes (Sapitel.
falfdjett
icget verfemen
1
),
muten fte von jenen etreUen Ijtn
nnb beigetragen werben, toljrenb gleichzeitig abfic^td)
flfdjenbe
gftftef in bie 3rre fhrten
2
).

$on feinem
tft ba
hufiger ge
fd)e()en al3 fcon jenem Otto von 9tetenbud), bejfcn ^ivffamfeit
mir fd)on
ofren
3
)
flchtig gebauten.
9lu bem gtjlidjett efdjledjt ifteuburg
4
)
ftammenb, ein Gr-
bet be3 2(bte D^uvert von egernfcc
5
),
ber gtetdjcn Linnes balb
if)n unterft^te , balb tljtt erfei^tc , toat er nad) S5ottenbung feiner
tubiett in bai Qfyorfymnftift
rcgultrter 9tguftitter in Dtotenbucb
6
)
(Dteitenbud)) fbttdj von 9(ugs>burg eingetreten uub feit
H45
7
)
tropft ntdjt allein bicfe3, fonbern aud) beteiligen (ftere, mU
d)c in bernborf im Sauntljale in
faxnfym von bort au3 geftiftet
Horben
8
).
%l\o lvurben bem uncrmblid)en enbboten burd) 2lmt
nnb $ertvanbtfd)aft, burd) genaue genntnife ber ^oeatiteit

c=
gernfec uub (Sbernborf maren bie uatrlid)en 3^^^cnftationen,
greifingeu ein burd)
23ifd)of
%lbzxt>
9
)
efiunung geftd)ertcr $kh
uttft

bie Reifen erleichtert
,
U)c(d)c er von ben norbtvcftlidjcn
renken ber tammlanbe feines anbc>ljerra Setf
VI.
nadj bem
norbftlid)en gtalten nnb von ba meiter fbu>rt> rDtcbcrt)oIt gemad)t
^at. d)on im %<xl)v 1160 roar er aU
befielt ^Bevollmchtigter bem
Spapfte von volcto nad) 3lnagni eutgegengcfdjtcft
10
)", in bcn3af)=
reu
1162 nnb 1168, 1176, 1177 nnrfte er tu gleid)er
(Sigenfdjaft
in 5(qui(cja unb
fonft. Dioct) buftger aber
ift
er von f)ier von bem
peftgen Metropoliten nad) SDeutfdjlanb gefanbt.
1)
Brief Siegfrieds, des Erwhlten von Bremen, an Albert von Salz-
burg. Sudendorf, Registrum I. 81. N. XXXVI Unde si de metu hostilis snr-
reptionis sigillum nostrum ab ipso legato literis istis detractum fueiit,
signa vel indicia vere hujus le^ationis vobis demandamus.
2) (Sbenb. Sudendorf, Reg. I. 72. N. XXVII.
3) . 23b. I. <B. 130. eine riefe bei Pez, Th. Ann. VI. 2. 22.
folg.
4)
Scheidius, Orig. Guelf. II. 611. Not.
5)
Ibid. II. 611. N. CXXXI nennt Rupert ben Otto germanus. Pez VI.
2. 6. N. 7.
Briefe Ruperts ibid. VI. 2. 4-12.
6)
Scheidius II. 385.
7)
Hundius, Metrop. Salisburg. III. 172.
8) Fechner a. a. O. S. 23. 24.
9)
Pez, Thesaur. Anecdot. VI. 1. 392. Sudendorf, Reg.I. 66. N. XXIV.
10) Scheidius II. 602. Ep. IV.
Xjn
Dtotbs unb SRitteUtaJiett Ratten bie SSirren be fird)lid)=
^oltttfdjeu *artetgeifte feit 2|riil bc3
S^^cl
1
I64
1
)
eine erneuerte
Steigerung erfahren. )ie Surtficatton, toeldje Dtatynalb fd)on
bor biefem Icvminc im Sinne bc3 $aifcr3 angeftrebt, mute
burcl) bic aufrt)rcrifd)cu Bewegungen
2
)
$mar crfd)tt>ert , aber
nid)ts>bcfteuxuiger nod) folgcrcd)ter fort$ufet$cn r>crfud)t werben.
2irften bod) bic
frher gelungenen 2>crfud)e ber ($'infd)d)teruug
unb 35ereir>atti^uu^ alf^u erffyrcrifd). egen bie gan^e gamitic
$tlcranber3 tuar, rote e fdjeint, fd)on u Anfang bicfcS 3al)rc mit
graufamer Strenge gcnnttljct
3
) ;
Goufiscation ber tcr, nnc $er*
bannung affer mnnlichen lieber berfelbejt angeorbnet; weiter
fdjon frher
Ubert,
SBtfc^of on ortona
4
),
ber gleichnamige
bifdjof oon -iftaitanb,
5
J
gur gludjt gentigt; Anbete at)"o terrorU
firt, ba fie
bic tteber^eugng 511m Opfer gebrad)t
6
). %bzx toljs
renb in Bergamo ber
23ifd)of
erarb
7
),
in obt TOcrid)
8
)
fid)
fr
ben erfteu egenpapft cntfd)icbcu Ratten, untren unter 2ln=
beren in enua ber
rjbifc^of tyrul, wk fein *ftadjf olger ugo
9
),
1) <3. eben . 12. 110.
2) (Sktlb.
3)
Ep. Alex. Bibl. Maxima Patrum Lugd. XXIV. 1519 battvt cm 26.
gebruar 11G4,
$atibf$rtftfid) nad^actotcfcn t>on Dr.
^affe.
4)
Ughelli, Italia sacra IV. 800. Ed. Rom. a. MDCLII.
5)
Ibid. 210. Acta S. S. ad XVII. April. Pagi Critica in Baron, ad a.
1165. N. VIII. tom. IV. 618.
SSergL 53b. I. . 193.
6) Eberh. Saltzb. Ep. XXXVIII. Tengnagel, Vett. Monum. 393

Uli
vero, quitiment, ubi non est tiruor, reeipient Octavianum timore potius
quam amore.
7)
Ughelli IV. 665.
djettfunggurfunbc, fr
ihn ausgefertigt, bei Dumont,
Corps universel diplom. I. 1. 85. N. CXLI.
8)
Ughelli IV. 911.
9) Ibid. Ed. Koman. IV. 1198. 1202.
172
SSicrteJ 95it4 <3rvfte Cvntei.
ber ^atriardj einrid) toon rabo
1
)
SHeranber treu grftfiefcn; ftfcers
bieg in Stquileja ein &ebcutung3Doftcr
Sccfyfel feinen nnften
erfolgt )er SaMaet nad) ^elegrinS ^obe
(1.161) t;atte Ubalrtdj,
(Boljn be3 rafen 2olfrab qn treffen in rain
2
)
anf
ben $atriar=
j.enftufyl Bcfufen.
SWerbingl man fann nid)t fachen, ba^ er nad) Deatnr unb (H)a=
racter ein rja^mann bc3 groen (E'bcrftarb anwerben; aber bod),
bafe
er. bem augenfdjcind)cn
rfolge na$ xHelmlidK geleiftet?
ObrooM eieretjt bnrd) bie 9cad)nrfnnant jener 33reoen >abrian
IV.
3
),
freldje bem Rivalen ben
Primat ber SDatmatien bernnefen,
ift er bod) nidjt bap berfljrt
,
benfelften bnrd) Verfolg einer tnU
gegengefefeteti Stiftung $u erbrngen; Obwohl ol)ne jene fftfynljeit
bc3 freien 23eferntend, nrie fie (SbcHjarb eigen geipefen; mitunter
fur<f)tfara fdjtt)cm!eub nrifjen ben erjen^neigungen unb ben 9td=
fiepten ber bie SSortljeite ftercdjncnbcn $olitif, Ijat er bod) gcrabc
bnrd) bieg &n>etbeu|ige 33cneljmcu
fid) in ben ianb
gefefet,
bie oon
jenem t|ra angeheilte Atolle mit entfduebenem lde gu fielen.
2lu3 bcm
//
fitd)enbcnDiicobcmn
4
)
//
iftcin gljcrirdjcnmanu geroor*
ben. faiim gemault
,
l)atte er fid) gleidjj jenem junger bc3 Jpcrrn
im ef)eimen bem Prlaten in aljfturg al3 3lleranbriner oerras
tl)cn. $jon
il)m getroftet
5
)
nnb bem
^a^fte empfohlen
)
, aber bodj
nid)t oI;ne ba efl)l bcr ibitrftigfeit, fyatte er fid) nid)t gefdjutt,
beffen
grbitte
fr
ba3 :8ad)3t(utm feinet tanben3 in }(nfprudj
in
nehmen
7
). (5r fytte nod) ben SSunfdj jjin$ufgen fnnen, man
m5ge nid)t irre an if)m werben, roenn ba3 5(m^I)ibc(ifd)c feiner
Gattung nnoerfennbar fd)eine. Unb bod) mod)te er fid)
einreben, im
Siberfpmd) mit biefen geheimen eftnbniffen gerabe behalt bie
streue gegen ben aifer erlernt ein &u
muffen ,
um ben cnblicbcn
1)
Sudendorf, Reg. II. 139. X. LYI. n>o unter Ruberem aud) ber bie glfe
lidjc Slnftutft 2tleranbcrg in cnua (35b. I. 186) berietet unu\
2)
Fechner, Udalrich II. von Aquileja und Otto von Reitenbuch. Wien
1859. S. 7.
3)
MansiXXI. 821823. Ep. XXXVIXXXVIII. Cf. 825. Ep. XXXIX.
4)
Eberh. Ep. LXVI ad Alex. Tengnagel, Vett. Monum. 428. Gretser,
Opera tom. VI. 590 Qui licet adhuc pro teneritudine plantationis suae
maturas fruetus ferre non valeat, speni tarnen bonam profert inflore, fide-
liter et fortiter vestris inhaerens vestigiis, adhuc tarnen cum Mcodemo in
nocte timore audiens Jesinn propter metum Judaeorum etc.
5) Udalrici Aq. Ep. ad Eberh. Gretser VI. 590.
6) . bie Slnmf. 3 citirtc Ep.
7) Udalrici Aq. Ep. 1. I,

sed quia tanto oneri portando nostra nobis
merita suffragari non cognoseimus, inde est quod paternitatis vestrae pie-
tatem affectuose duximus iniplorandum
,
quatenus fruetus.
stalten. Ubalrid) II. ^atriaid) von ?lquileja.
173
Sieg fetneS geinbe befto energifcfyer
vorbereiten ^ubclfeu. 2tffo (jatte
er am 29 September 1461
511
Satoiageljutbigt
1
)
unb bod), tirie
man
fid) enigftenS fpter erzhlte
r
fogletdj
beim Segum feiner
,yuuctio=
nen ben ^ap 8lteranber in feiner fttrdjcuprovin; fcerfnbigt, *vo
bteljer .fttemanb feinen tarnen au3$uf$red)en gemagt^). Tort toar
bc& elbbe gefprodjen, fofort
juJBictor [IL in ^cc^io 31t mau=
bern
3
),
in ber Ihat aber bie bircetc [Mcfretfe auf bem
v
j>o angetre-
ten
4
).
?tad) ber rfyrnglicfjen SBcftrmmimg battc ber (vnvfyftc
von eben jenem Sctylan
SMtrdjarb, toeldjer aud>fonjt a( ber
gefdjap
tigfte 2lgeni in Dtorbitaen unb in ben
norbfttidj fcngreugenbcn
anbern gereift ivar, um jur Obebiertj be3 von bem tfaijer bef$|s
teu $apfte3
11
ber'ebreu, tu emeinfefaft
mit bem
errege einri
von rutben in fein
s
atriard)at
eingefhrt
merben fetten; burd)
fein fcMaues erfahren
mar bie $u3frung hintertrieben
5
).
2tber nid)tbcftoivcui^er mar i()m grtebridj Vertrauen gebe
ben. Unb er feinerfeit nm&te fid) xijm alfo anzubequemen, bajj er
baffelbe behielt, ei c,
bafe
jene 3ufammcufuuft mit (Sbcrbarb
von (Bedburg , ber bie nur berietet
6
);
in bie t unmittelbar
vor bem Songrefj an ber 6aoncbrde 31t feigen , wie mir oben ver=
mutbet
7
),
fei c$, ba fie, lvie ein emberer gorfd)er urteilt
8
),
jd)on
im Detobcr 1161 Statt cjefunben, unb mit jenem age von 2Hffacf)
ibentifd) ift, tvo (Sberfyarb unb 23urd)arb mit i()reu 23efel)runa,0pre=
bigten einanber a,ca,enbertraten: in jebem gaffe mar bie Steife burd)
ein faifcr(id)C ^canbat motivirt, er
felbft fr
biefe reconci(iatori=
fd)en ^(ne eingenommen, fein 23enef)mcu jtoeibeuttg.
)af)er erflart e fid),
ba er and) fpter[)in mieberfyolcntlid)
von Jricbrid) a,cfud)t unb befragt morbeu
9
);
ba er
beffen
3uver=
fid)t erabe bcsfyalb nid)t erfd)ttertc
lu
),
um )n um
fo
fid)erer gu
1)
Fechner a. a. O. S. 7.
2) Historia Calamit. Heuric. Bercbt. Pez, Thesaur. Anecdot. II. 208.
209, wo bie (Ecene im Sctaif angemalt nvb.
3)
Bnrchards Brief. Sudendorf, lieg-, n. 134. Uekv utdjatbS Reifen
f.
cbenb. 13(3.
4) (5benb.
5)
Fechner a. a. O. S. 8.
6) 33b. I. . 205. 206.
7) (Sbcnb.
8) Fechner 9. 44.

9)
Epp. Friderici Imperat. Pez, Thesaur. Anecdot. VI. i. 412. X. 11;
413. X. 413; 414.
41.'..
X. 18. 19.
10) Ibid. 413. N. 13 Gratias agimus de devotione
,
quam nobis frequen-
ter exhibuisti; 416. N. 20 Fides tua circa nos et imperium rerum effecti-
bus multipliciter probita etc.
174
Viertes Sud). Gvftcg ^opttcl.
bertiften. 9Jcod)te jener aud) einmal
bfc auf
il)it fein '.), er l)at c
bod) immer toerftanbett, mieber jn befdjnridjtigcu; ftatt eine $urcd)t=
metfenben famen jcfyn
anbere Briefe, ber l)d)fteu ^nerfennuncj ttof,
in feine $anb. llnb biefe mrben il)m gcrabc lieber bic Littel,
bic faifcrlid)en ntmrfe burd) 23cfd)teunigung ber
to^ffttyrunc;
ber feinigen im $orau3 u burd)frcu^en. atte ber aifer fdjon
1160 auer bem 23ijd)of Daniel oon
;
$rag ben S^otar 93urdjatb,
tytcr in ben legten Neonaten be3 3af)re3 1161
ben
23tfd)of iegfrieb
oon ^aberborn nad) Ungarn gefanbt, um
baffclbc um$uftimmcn,
fo"
mar ba3 gerabc nad) Wta^aU ber Scifungcn bcrf)arb unb
Ubalrid)S burd) bie (Sarbinale SSaltcr oon SUBano unb Ubebranb
(itbcbcrt) vereitelt
2
)
; ber bamagc 23uub Ungarn! mit Manuel
3
),
fptcr mit ubmig
VII.
oon gtanfreid)
4
)
bic unmittelbare gotge gc=
morben. SBurben gleich 23otcn bc3 aifcr3 an unfern Metropoliten
abreffirt, fo
jeugt ba freilief) fr
ba oon jenem
gefgte 23ebrf=
nife,
aud) biefen ftttd^en 9lfyenaf3 $u bef)crrfd)en, aber aud)
fr
ba3 Unocrmgen, biefe errfd)aft unmittelbar fiel) jju fiebern.
3
n
ber l)at, ber, metd)er l)ier mivflid) bic Wadjt in Rauben tjattc, mar
bod) ber ^atriard): unter feinem
(Bcfyufce,
feiner Leitung man=
betten oon ^IquUcja bi %awd, oon l)icr bt urf, oon ba iu3
al^burgfd)e bie geheimen ^3Uger ber 9tleranbrinifd)en Partei, bic
D^uucien be ^aipfte! unb ber (Sarbinle, oor allem ber oon il)m am
allcrmeiftcn befd)ftigtc Otto oon Ototcnbud). 3m 3al)r 1167 aber
fd)icn biefe riefige 5(fycnfefte in eine oon iljm befestigte 2affcnhtrg
ocrmanbelt unb unbernnubtid) merben fotten.
konnte fie bod) nid)t Hol ol> Oftd^ugMinic ber feit
1 1 64 gf)=
renbeit neuen lombarbifd)cn Dteoolutton gelten, fembern fid) aud) auf
einen aujjeritalifdjen 33nbncr
frhen, atte bod) Manuel riidjt
allein Ungarn gegen ben Abfall
5
)
^um bcutfdjcu 9ccid)c gcfdj&t,
fonbern aud) unmittelbar bem
Zapfte
9Ileranber fclbft unb beffeu
1)
Brief Sibotos, Propstes zu Salzburg, an Conrad Erzbischof von
Salzburg. Sudendorf, Reg. I. 08. N. XXV
timendum est, ne forte plus
gravaminis per Dominum Patriarcliam acquiratis, quam sublevaminis,
qvia in suis negots phtrimum est impeditus etc.
2)
Fechter a. a. O. 11.
3) Ebend. 21.
4) 33b. I. S.
170.
5)
Sudendorf, Reg. II. 138 Graecus cum Ungaro treugam fecit.
Nec praetereundum, quod miser ille Roll.
scripsit Constantinopoli-
tano, promittens ei vanitates vanitatum etc.
Statten. Ranuelg eingreifen, eine tfanbtfaft
an ubtoig VIL ic.
175
3Befd)feet feit bet Ucbcrficbciitug nad) gtanfteidj 23tfoetfe bet 5(ufs
metffamfett &u gefcen fortgefahren.
3 mar im
Juli
1163 geiefen,
als betrug, $ttot bet go-
IjanniSt'inte tu tHntftantinopel, uub ugo, 2Ibt beS SftattcnfloftetS
in Sbftantfptf, t>on bort in t. iltcS anlangten
2
).
ic Ratten bte
SBetfung., ot allem bem ftftnige ubroig tf)vc (vbvrurd)t 31t be$eu=
gen; meun bieg c^cfcficficn , an ben
of
beS Oberhauptes ber abenb=
tnbifcfyett fttdje fid) 51t begeben. Mein ein plofclidj bott ftloftcr
'Dole angefommenet SBote &ettafd)te fie mit ber 23ittc, lelmcljr
jnctft ben (enteren jn befndjen. S)a mibcrfprad) nun atlerbingS
ifyrer ^nftruetion
3
).
Mein, um bed)
toftofj
s
u rermeibeu,
mat-
ten fie felbft alt auf ifyrcr Steife , uub fdjuften afetdjgeitia, mit
einem ^Bittet an ubmig ben 23ricf ifyrcS crm an ben
^apft. )te=
fer inbeffen
mottte nun bod) nid)t emfeitig fyanbcln; er fanbte baS
Original bem fniglidjcn greunbe mit einigen bcgleitcnben
Seilen,
bereu
Jnfyalt bntdj bte mnbtid) auS$urid)tcnbe Sotfdjaft r-ertmll-
ftnbigt merben feilte. (SS mar eine r>ertraultd)e Aufrage,
auf
bte er
eine eben
fo
geartete 5lntmort fid) etfcat. SSie biefe gelautet,
roiffen
mir nid)t, mol)t aber baS l)atfd)lid)C, ba ber eine ber betten
gricdjifd)cn efanbten

ber anbete mar in t. illcS erfrauft
4
)

nad) jencS SEBunfdj


5
)
burd) einen fnigltdjcn $cr>ollmd)tigten
nad) 33ourgeS geleitet morben, mo er mittlenuctlc am 1. 2(uguft
eingetroffen. Mein als eS nun ur 9fabien$ lammen fotCte , ent=
ftanb
in bem tiefen baS 33cbcnfcn, cb er, au beibe Sour>eraine
abreffirt, nur bem einen Erffnungen mad)en
btfe
6
).
Unter
biefen Umftnbcn trug am 20. $luguft ?l(erauber barauf au, ben=
fetben gcmcinfd)aftlid) an einem brittcu ou bem Knige ju be-
ftimmenben Orte")

fp'tcr mirb $ourgeS
s
)
genannt

$u
empfangen. Allein
fcfyon fnf
age barauf t)iclt er baS
fr
unan=
gemeffen. 3Son gurdjt augcmaubelt, cS mchte fein 23ef$uet bk
^lubicng anberSmo als in feiner betmaligen Sfcefibeng ju ett^eilen
1) Alex. Ep. Mansi XXI. 1013.
2)
Ep. Alex. LXV. Mansi XXI. 1005. Dat. Idib. Juli*.

Ep. Hu-
baldi, Ostiensis episcopi, ad Ludovic. Bouquet XVI. 50. Ep. CLXIV.
3)
Petri fratris Hierosolvra. et prioris B. Joamiis Ep. ad Ludovic.
Bouquet XVI. 54. 55. Ep. CLXXVII.
4) Alex. Ep. LXXXI. Mansi XXI. 1013.
5) Alex. Ep. LXV. Mansi XXI. 1005.
6) Alex. Ep. LXXXI. Mansi XXI. 1013.
7) Ibid. 1014.
8)
Ibid. Alex. Ep. LXLX. Mansi XXI. 1007.
176
SSicvtes SBud). <srjie <2apitd.
ber 2rbe ber $rone
fr nicfyt cntfpredjenb Ratten, ergriff er bie
^ufunft,
ber efanbte foHe juerft an ba fonigdje ^oftaejer
ftdj
begeben, nnb bann erft gemeinfdjaftd) empfangen werben
1
).
Snbeffcn
ob e3 baju gefommen, ift |et)r ju bezweifeln. Unb
and) bie 2lrf, nne ubroig mit beiben" rieben oerljanbelt
2
),
war
fcinc3weg jene gcfyeimniftoolle, wie fie oon ber anbern eite ge-
nmnfdjt ju werben fd)ien. r wartete iljret in einer Berfammlung
feiner ro&eu, oernaljm bic (Hoffnungen ber bie bem ^aipfte bc=
wiefene emotion mit 2Sol)lgefal(cn nnb
be)d)(otf, and) ber bic
brigen fnfte iljr Referat jn t)ren. 2ie biefc im detail gelau=
tet ^aben, ift nid)t befannt. Dcnr ba3 ift fid)er, bafe
bie potttifdjc
Gonfberation mit bem fran
c
^fifd)en ofe in erftcr inie in 9lnre=
gnng gebrad)t warb; waf)rfd)cintid), ba man bie (Suric bnrd) eine
erneuerte ^(nerbietung ber Union, bnrd) ba erfprcdjen beben-
tenber elbmittet ermutigte. Unb beVgleidjen wnrbe nur pi gern
aud) je^t gehrt. $ur Beglaubigung beffen tegte Silljelm oon
s
$aoia feinem Berid)te an aifer Manuel einen Brief ubwig
bei unb fd)lo
mit ber
Hoffnung,
ba jener fid)
aBbatb bnrd) bie
inbeffen in granfreidj au^arrenben Botfdjafter weiter erflreu
werbe
3
).
Mein biefe Ratten oiclmetjr bie Lftungen jur fdjteunigen
9lbrcife fd)on oollenbct; it)r
@d)iff
ftanb artnirt im Jpafcn oon ftar*
bonne unb fotlte abfegcln, fobalb fie fetbft ba berfyei&ene (*m)>fet)=
luug^fdjreiben ber frau$fifd)cn trotte an 2itl)elm
I.
oon teilten

benn bie 3>nfet fotlte auf biefer gafyrt berhrt werben



in
nben fyaben wrben
4
).
Sir erfahren ntdji, ob fie ba erhalten;
aber wol)t, bafe feit bem age ber ^tbreife it)r bigfycrigcr Begleiter bic
enbuug fran^fifdjer" Botfdjaftcr nad) Qonftantinopel betrieben.
OTerbing ift e3 ur 9lbfcnbung nid)t
fo
rafd) gefommen; bic
fd)on fr
biefert 3wcd mannten erhielten in beut 9lugcnblidc, wo
fic in cmcin|d)aft mit ben ppftd)cn Dtatcien abreifen foltten,
wieber egenbcfdjl; aber wir tonnen nidjt zweifeln, ba bie Bor=
ftcUungeu
5
)
bcs> in biefer infid)t befoYtber^ betriebfamen ergogS
Dfcaimunb oon 9carbonne nid)t gar tauge barauf burd)brangcu,
1) Alex. Ep. LXIX. Mansi XXI. 1007.
2) Alex. Ep. LXXIV. Mansi XXI. 1010.
3)
Wilelmi Pap. Ep. ad Manuelem Imperat. Bouquet XVI. 55. Ep.
CLXXXIII.
4)
Hugonis et Petr. Ep. ad.Ludovic. Bouquet XVI. 50.
p.
CLXXXV.
5)
Raimundi Ep. ad Ludovic. Bouquet XVI. 50. Ep. OLXXXIV.
Italien. ?fctteb%. l'camici. Xcv ^cveucfcv 23uni>.
177
burd) btefc oon un3 oorau^ge feilte lUiffton Ramtel Bet^cttigung
au ben oberitalifclKu Girren mttbebina,t morben.
>tefe
hatten fid> feit Mpxil bc3 Sft&ttS
1
J64J
)
* u ber
$#
ft*
in
bcDcutlicl)cr Seife geftdgert lui Den einzelnen localeu etoegun*
gen Maren umfffenbe getoorbett, fett bem Abfall Veronas mar ein
^ufammenljugenbcr^unbentftauben
2
).
^abna, 2Stceu$a unbXaroi
mren bie erfteu, welche bemfelben beigetreten. SSar e gleid) gc=
lungert, -$aoia uub Qtremona, btc unmittelbar uad) (*r)ebung bc
jweiten egenpapfte ba3 ignal gegeben, nneber $u befd) widrigen:
Verona vereitelte bie Erfolge ber ju gleidjen 3roccfen abgeordneten
efanbtfdjaften
3
)
nnb Blieb ber SDUttetpunft ber Revolution.
Uub roie muten bie
efafyren toftdjfen,
alg fogar ba3 ftarfc
2>enebig mit berjelben fid)
gegen ben burd) eine eigentliche $cerc=
mad)t nid)t geftrften
4
)
aifer oerbnbete.
&mar ber )oge Vitale $)tid)ic II.
, ber bie Stellung ber von
9lleranbers Partei lngft gefugten
5
)
Republif in bem
s
2iugenolid ent=
fd)ieb, mo eine efanbtfdjaft bie Unterfhrung be bt)gantinifd)cit
ofe
angeboten, cfjeint e3 gleid) nid)t fidjer, ma3 bie btefem fd)mei-
cfyetnbe @cfd)id)tfd)rcibuug
G
)
\m> glauben madjen ml,
bafc
$enes
big e3 gemefen, meld)e3 uad) 2ftanuel3 Reifung ben SSeronefer
33unb geftiftet, berfclbe ift bod) burd) biefen sroeifadjen beitritt erft
p
einer bcbeutungootfen 3ttad)t geworben. )ie 2krftimmungen
in ber Sombarbei, bie pm anbelu mal)tteubc (Sn
t
fd) I
o f
f e tx t) e i 1 $ero=
nag rote Ubalrtdj von ^quileja
7
)
uub bie burd) bie 23etrkbfamcit
be gricd)i|"d)cu $aifer3 tnvtoerantafjtc (ntfcfyeibuug bc3 ocnetia=
nifd)en gretftaat muten jufammenfommen
8
),
fllte eine (Sonf=
beratton
fo
bcbrof)lid)cr Dcatur , tone bie genannte, entfteljen. Snbem
fic abgefd) (offen
marb in bemfelben Moment, in meldjem beliebig
1) <5. oben <S. 12. 118.
2)
Vita Alex. Murat. III. 1. 456. Morena ibid. VI. 1 123.

9tu ber llr=
hmbc bei Murat. Antiqq. Ital. IV. 257 om 24. 9Jiat 1164 cagiebt fidj
,
bajj bev
ftaifet* bereits bcunal ntijbitofttg gerftet ift.
3) Morena 1. 1.
4)
Otto de St. Blasio. Boehmer, Fontes rerum Germ. III. 595.
5)
Sudendorf, Heg. II. 135

Rolandina cardinalitas
,
quae ibi habi-
tare consuevit.
6) Joann. Cinn. Ep. Ed. Meineke 229. 230.

Vita Alex. 456.
7)
Sudendorf, Reg. I. 68. N. XXV, cvft im
%&ft
1167 abgefat.
8) Vita Alex. 1. 1. Pro iis ergo et aliis importabilibus malis Veneti cum
Veronensibus etc. convenevunt. Morena 1. 1. et iisdem temporibus Vero-
nenses et Paduani etVicentini

praeter paueos imperatoris fide-
les contra imperatorein rebelles exstiterunt partim propter pecuniam Vene-
tiae aeeeptam

tum etiam quia dicebant,

se enormiter esse gravatos.
efdjidjtc mwmttii III. II.
12
178
SSiertcS 23u<f). (Srftcs (iapitef.
fr
bie ^Incrf'ennung 9tlcraubcr fiel)
erflrt, tonnte fie uglctd) als
Bewaffnete (Bdjufcmadjt biefes> ^apftc
1
)
beurteilt werben.
3n ber f)at, btefen (sinbruef muten bte (Sreigniffe wenigften
bem aifet
Bereiten.
3ft
^td) eine fotmltdje 33 1utb c
^
g c n
o f
fe
n
f et)
a
f
t
SWifdjen btefen tobten nnb 9lleranber nodj nidjt ernenert: ein tn=
ncrer gufammenljaua, bes> ipanbetus> anf beibcu leiten beftel)t bod).
Um fo rhriger war griebrid), bie Littel
fid)
p
erfdjaffcn, um ben=
fetbeu $u ^erreifeen. %U auf
(Stnlabung feiner 33otcn bie ^coollmd)=
tickten ber aufrljrcrifdjeu labte in Spama ber bie Sebingun&en ber
Dtdfefyr pm @cl)orfam fid) uid)t ju einigen berttu>$.t, befd)loj$ er
in feiner SBerlaffettfyeit bennodj, mit ewatt ben rot3 ber
Slufftan*
bifd>en ju bred)en
2
).
3n ber Sombarbet felbft fammelte er aus ben
(Eingeborenen ein ccr
3
),
ot)itc bod) bie nod) treuen tbte alle jur
l)eitnal)me an biefer (Srpcbition jn ntigen. $Rantua Ijat er in
Enetfennung ber tlun bewhrten ^npngltdjfeit oon ber ^3fltd>t
r
ftannfdjaft gu ftellcn, cutbunben
4
);
gerrara $nm
(*rfa fr
bte
Opfer, weldje bie $ricg3laftcn oerurfact)ten, burd) ewl)rung be~
fonberer grctfyeitcu ausweideten ju muffen
geglaubt
5
).
2)ic brigen,
Sremona, ^ama
13
)
teiftetett vorlufig bie ccrefolge.
Wit btefen Stufen unb ben wenigen >eutfd)en, bie btcfe
Wied ifyren^aifer nad) Stellten geleitet, begann er im ^m 1164
7
)
gegen Verona ben frieg. >as> augcnbtidttd)C elingen ber $ers
1) Sftefrmbet bezeugt bev Otc^uibUf SSettcbig feine 3)anf&atfett bereits burdj
bie am 13. DJiat 1165 33outge Donogene vfimbe bei Tafel und Thomas,
Urkunden zur lteren Staats- und Handelsgeschichte von Venedig. Th. I.
145. N. LX.

Chron. Altin. 162 bei Romanin, Storia documentata di Ve-
nezia tom. II. 78 (papa Alexander) in Italiam venit, Deo gratias agens et
Duci ac Venetis plurimas referens gratias, quod cardinales et ejectos episco-
pos suseeperant et tantum pro Dei ecclesia opus patraverant.
2) Morena 1123.
3) Vita Alex. 456.
4) Urftutbc bei Murat., Antiqq. Ital. tom. IV. 260 com 27. 9Jki 1164
ExpeditionemRomanam, Apuliae, Siciliae etCalabriae similiter eis remit-
timus; expeditionem quoque et guerram contra Veronenses et Venetos et
Paduanos et Vicentinos similiter eis remittimus etc.
5) Urfunbe tom 24. 2Rai 1164 ibid. tom. IV. 257 Quia vero Ferrarien-
sis civitas in pura fide perseverans plurima praeclara et honesta se'rvitia
Semper nobis et Imperio fideliter contulit et quia pro motione et guerra
Venetorum, Paduanorum, Vicentinorum et Veronensium
,
qui cornua re
-
bellionis et superbiae contra nos et imperium erexerunt, damnis fortassis
et laboribus subjacebunt etc.

concessimus et confirmavimus, ut de
caetero liberam habeant facultatem eligendi consules etc.
6) Vita Alex. 456

cum Papiensibus, Cremonensibus, caeterisque
Lombardis, de quibus videbatur confidere

pugnaturus process-it.
7) Morena 1125 Proximo vero mense Junii etc.
Statten. ftiufM)v fcre hlfet
nad) >eutfcr,(cmb I. Oct, 1164.
179
Leerung be^ 25croncft|"d)cn eMete fonnte bic SBiberftanbSrraft
eines nnbe uiebt ^mitten, ber mit einem nngleid) Beffct
gerufte
ten eere beim eiteren Vorbringen fid) entgegenftellte.
iHber bic
f
einben Strusen trafen aufeinanber, o^ne bafe
cS $u einer
djfodjt gefommen. 33icllcid>t mre
fie
nur Littel gu einer $er*
brberung aller om&arben geworben. 2Bar bed) bic timtnung
aud) berjentgen, mclcfyc fr
Den
faifer gerftet, mtpoerlaffig
genug
*)
, mte ber bcmndjft erfotgenbe IHbfall (Sremonttl jeigt.
Unter biefen Uinftnben bcfd)lojj griebrid) atfobalb ben ffik*
oitg
2
),
tieft fein $eer aueinanbergljen unb brtete ber Stdnen
ber 3uhtnft. 2$l)renb ^rocuratoren in ber Sombarbei jur Baljr=
nefymnng feiner Dicdjtc umljergogen unb bic feften Burgen nnb
efyfffer
ebenfalls befinden lieen
3
),
bereitete er im September
4
)
feinen $eimgang oor, um $ur Sprengung ber
(&genoffenfd|aft
in Oberitalien eine umfaffenbere >cercgmad)t angurften. er
9tufftanb ber Skronefen l)atte bic Grfte enthllt, toeldjc ba3 ^3on=
tifteat 5llcranbcrS tragen wollten. 28ar griebrid) bereits? bamat
cntfd)loffcu, bem neucrmfylteu $apft allgemeine SCncrfennnng
in Statten
p
kerfRaffen
5
)
: fo
nutjjte aud) ber ebaufe fid) auf=
btangen, ba bieg nur burd) 3luflfung
bc3 Bunuel gu erzielen
fei, au^ mcld)em bei lngerer sDnfbnng eine allgemeine, gan^Ober=
italicn
umfaffeubc (Sibgenoffenj'djaft
6
)
ermacfyfcn fonnte
7
).
$llfo geftimmt, mic mir ocrmntljen, aber boefj ol;ne bic bcfou=
bern Sftottot mrbtgen
p
tonnen, mcld)c pr cnblid)cu 9lu3ff)=
ruug bc brten itattcntfdjen 3uge3 mitmirlcn feilten, laugte er
am 1. Dctobcr 1 164 in )cutfd)lanb an
8
).
1) Vita Alex. 456 Morena 1125 At Imperator, considerans paueos
Teutonicos secum fore ac Lombardos tepide ad ejus venisse auxilium etc.
2) Vita Alex. nec certamen cum eis inivit (Cod. Rice. 228 cum illis
inire. Cod. 229 cum illis in ira se), sed terga vertens aufugit
(?). Ab eo
igitur tempore Italiae civitates omnino suspectas habuit etc.
3)
Ibid.
4) Morena 1125 Sequente vero mense Septembris Imperator cum Impe-
ratrice causa legendi exercitus cum omnibus fere
,
qui secum ex Teutoni-
cis in Longobardia fuerant, perrexit etc.
5) . bic eben 6, 119 9(nmi. 2 etttrten Stetten.
6) Vita 456 Ab eo igitur tempore Italiae civitates omnino suspectas
habuit. 456 Crevit igitur repente societas ipsa in immensum et facta
est firma et fortis.
7) Ottonis Card. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles tom. II. 136. Ep.
CCCXCVII Confoederationem autem, si futura est, in proximo audiemus.
8) Boebmer. Reg. N. 2497, GodelV. Col. Boehmer, Fontes rerum Germ.
III. 438 ad a. 1164 In Calendis Octobris de Italia rediens etc.
12*
ISO
93icrte 23udj. rfteg Ckpitci".
3nbeffen
trat in ber cfcfjtdjtc ber ierard)ie eine bcbcutung3=
t>otte $rift.eht. SBdfrenb unmittelbar nad) bem ^tufbrud) be at=
fcr3
ber 35eronefer 2>unb
fid) aufjerorbentlidj erweiterte; ^iacenja,
SBrega, (Srcmona, Bergamo, bte oer^rengteu ^cailuber fogar,
burd) bic $ergcmaltigungcn nur um
fo heftiger angeftadjclt, bcm=
fclben ftcf) angefdjloffen
1
):
mar ber bifyerige nod) on ^Ueranbcr er=
nannte $icar in Cfcom, ber atbinatbifdjof 3uliui r-on ^alcftriua
mit obe abgegangen. 2(n Stelle beffetben mrbe 3of)anuc3, Gar=
kiMtytttytix wm Zitd bc3 ^eiligen 3of)anne3 unb Sauht, mie
e fdjeint
2
),
im Octobcr (1 164) cingefe^t
3
).
3mar gelang z> bemfetben burd) Aufbietung bebeutenber efb*
fyenben,
p
benen metfetdjt bic 9Jiunificcn$ bes grtedjifdjen ofe3
bie bittet bot, ba3 romifdjc SSolt ober bod) ben greren Sfyeil
beff
etben pt vermgen, bem ^a^fte 2I(eranbcr ben ib ber breite
p
(elften, ben Senat feinen 2nfdjen gem gn erneuern; ber=
'
bieg marb bie SetcrSftrdje, mie bie Sabina, big bafyin im 23efit3
ber fd)igmatifd)en Partei, bem Stellvertreter bermtefen
4
).
Aber
biefer bebenf(id)e 2luffd)mung ber ^Ueranbrincr in Orom m'nlaftte
aud) fofort
ben (Sanier (S^riftian $um raffen aubelu. 3und)ft
marb bereit am 30. ^ooember (1164) fcon il)tn ^afdjali
III.
0
)
in ba faiferlid) gefiuute ^tfa eingefhrt. 2Sar g(cid) , mie au
1)
Vita Alex. 456 extr. Ep. Nuncii Th. Cantuar. Th. Cantuar. Epp. ed.
Giles tom. II. 239.
2)
^apeueorbt, efdjidjte bev tabt 3Rom im WidaUtt. 270. 271.
3) $ttc t, in njeldjcr bie) er ^erfoncntoedjftl in ^erroaltung be 2Uca=
riatS in 9icm erfolgt, ift teiber in ber Vita Alex. 456 uidjt mit ber fonf<$eri&
toertfyen 23cftimmtl)eit angegeben. ie fdjltejjt bie (Srgbhtng mit einem in djro;
notogifdjer SSejiefyung unjureidjeuben
Dum haec agerentur an b. I). waljrcnb
nad) bc aiferg SRcfjugc au
3
ta^ ten ^ er SBeroitefer S3unb fid) ftrft. $)a ber
Occfjng im September erfolgt, fo
mre atfo ber termimu, a quo $ur Ermittelung
be3 $lommt$, in tveldjem ^ultug ou Srnefte gcftorben,'2(nfana, October. ^n-
beffen ift and) ber terminus, ad quem mit annijeruber 2Ba()rfd)etntid)feit ju bc-
[timmen. 5)er 3ug CSbviftian ton SD^ainj gegen diom ift obue greifet, tote bieg
im erte ttorauigefefct toirb, burd) bte erneuerte nilbiguug Seraubers eran*
lajjt. Taut tmffen nur, bafc,
clje (Sfyrifiian gegen 9ttn fid) roenbet, ^3afct)atig
III.
am 30. 9co&embcr 1164 in $ifa eingefhrt nnrb. a aud) biefeg efetere ot)ne
Steifet burd) bte unbe on ben Vorgngen in Diom erantafet ift: fo
mbebten
bie festeren ber erften^atfte e 9Jtonat S^e&embet ober ber gweitcu be Sftonatio
Octobcr angehren.
4) Vita Alex. 456 Baron, ad a. 1164. N. 48. Ep. Nuncii Th. Cantuar.
Th. Cantuar. Epp. ed. Giles tom. II. 239 Plura vobis scripsissem

de
sacramento, quod a Romanis generaliter factum est papae Alexandri.
Romuald. Salernit Murat. VII. 205.

Cavitelli, Ann. Cremon. GraeVii
Thesaur. Antiq. Italic. III. 1. L260:
5) Chronic. Pisan. Murat. VI. 176.
darb. JetymneS 93icar in fom. ertrag mit bem (Sanier (Sl&rtftian.
181
Slepanber ofc
bcfaitnt geworben
1
),
ber (5lcru3 Bei biefera feinen
(Smpfange unbeteiligt
geblieben, ba2ifolt &ur Steigung feiner
2Jttfjad|tung verleitet; ber
(f$tf$of
$illanu
2
),
um allen $etge*
Sttigungen ju entgegen, nad) ber 3nfel
orgona entflogen:
bic ^otif be3 $ifantf$cn @ta ate
3
)
fieberte bem cgenpapft
ben 3tufcntalt uub erleichterte oljnc 3roeifel bic weiteten 9Ra&na$s
mcn. Bon ^ifa uuterft&t,
30g
Gljriftian weiter burd) u3cien
tu bic (Samjpagua
4
).
@d)on fyatte er Dtom ton allen Seiten befct$t,
jebe
3
u
f
u
^
r a&gefdjnitten; oon ben Saatfetbern, Weinbergen, Del-
Pflanzungen in ber dlaty
ber Stabt ben [Rmern gum ebraud)
ntd)t brig gelaffen. 2)cr 2lugenMirf fd)icn bereite gekommen, wo
ber Otioal feinen in^ug galten fottte. SDa gelang c3 burd) an=
bringenbe Sitten uub reiche elbfyenbungen, ben (Sanier %ut e-
nnUjrung einer grift ju beftimmen. 25i3 $um nd)ftcn ?CRict)aeIi^=
fefte (1165), fo
fam man berein, feilte bem rmifd)en $olfc 23e=
bertf^ett gelaffen werben, feine Stellung piafatt ju entfReiben
5
).
Sic roar pgteidj fr
2llerauber perfulic^ err)dngntt)off.
Senn fd)on
t)rte man,
bafe, falB feine dtMMjx nadj D^om big 31t
bem Bezeichneten Termine nid)t erfolgt fein werbe
6
),
bic Brner bic
$aiferltcf)en unb it)ren Sd)^ling in ifyre dauern aufnehmen

wrben
7
).
Sofort aber geigte c fid)
,
ba bte SUeranbrtner in Um
,
bic,
1)
Ottonis Cardin. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles tom. II. 136. Ep.
CCCXCVII Dicunt, quia Guido Cremensis Pisis reeeptus est, Archiepisco-
pus recessit, clerns aufugit, totus populus ipsum Guidonem contemnit.
2)
Marang. Chronic. Pisan. Archivio storico Italic. VI. 2. 38. Chronic.
Pisan. Murat. VI. 174 Cui papae quia Villanus archiepiscopus obedire no-
lebat, secessit ad Gorgonarn.
3)
Ibid.

et Pisani eum honorifice tenuerunt, quousque ipse cancel-
larius duxit eum Viterbum.
4)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 201. Ep. CXL Dicitur enim
hoc promeruisse in eo, quodTusciam totam Teutonicis subdidit et Campa-
niam, ut Romanis nihil relictum sit nec in agris nec in olivetis aut vineis
extra moenia urbis.
5) Ibid. Unde , ut ajunt , inclusus populus et quasi affectus inedia ob-
tinuit multis preeibus et pecunia data inducias usque ad festum St. Mi-
chaelis; tunc nisi Dominus papa interim venerit et subvenerit, reeepturi
Guidonem Cremensem et inverba Teutonicoruin juraturi.
6) Ibid.
7) Sie Vita Alex. 456 hat ben &riejg8aug be anglerg G&rtfttan, bte 23e-
br&ngntffe ber Brner, bte in ber eben citirten teile bei ftdjtigen
SrtcfcS be
SoljanneS dou (a*bun) ertobnt erben, ganfl
bergangen. Da fie bemnadj
bc Vertrag, tucldjer mit ben Rmern abgefdjloffen, ebenfalls ntdjt gebenden
fann: je mittf
jie bte 2lbfenbung ber rmifdjen cfanbt[d)a[t nadj eng 'in einer
bt
iwx (Stnfctttgfett flfc^enbert 2cife motioiren.
182
23icvtes 33ud). frfleg Gapttel.
wie temgftenl
bie Dfcife 0
einc3 ebe ber gamie g-rangtyaui
nad) <5en im
Satyr
1163 anmuefymcn fcetedjttt, in oietfadjem
$crM)r mit bm ^aipfte c^cBUeBen
,
ntfd)(offent)eit genug
bcfafecn,
btefe3 ^teuerftc, wa ben cutftol)euenf ird)cnfrften treffen tonnte,
a%ufcdjrett; bie
|Je
S
um 9)tfdjacti3feft in feinem Sntcrcffe m
oerwenben. 3n einer Unterrcbung mit ben etreuen unter (5Icri=
fern nnb aien feilte ber SStcat c burd)
2
),
ba, ftatt be3 ^afte3
9lnfunft al^un> arten, iriettneljT eine efanbtfcfyaft an benfetben be=
fd)Ioffen
warb, um im tarnen ber etftttd^eit nnb be rmi=
fd)cn SSoXfc^ jur SRrffeX)r in bie bebrngte, aber buref) be errn
SiJIew fctbft
jiwtt it$ ber fc&pftfidjtti crtfdjaft au3ertorenc
3
)
^auptftabt einpXaben,
5fobatb begaben
fid)
beim and) bie ungenannten Prger biefer
^ciffion nad) Setti, wo fie im Sanuar ober gebruar (1165) ein*
getroffen fein mgen.
5tfterbing3 bie einfadjc )arfteung ber Sage ber Tinge in
Stalten mufrte
bie gcmid)tigftc 23egrnbung bcrfelben fein.
3
a m
-
bem bie SBitte au3gefyrod)eu warb aB ein SBefenntntfj ber breite unb
in einem Moment, wo bie bigfyerige perfonlidje Situation be3$afte3
ipcindj genug geworben war
4
),
tonnte es
f
deinen, ate ob fie feinen
@ntf$iujj fofort fyabc entfdjetben muffen. $Cber bod) waren e3 23e=
beuten
5
)
ber ernftefteu 2lrt, weldje ben (Sntfdjlnfe mr Dtffrffeft er=
fd)
werten.
<fyon
bie Vorbereitungen m ber brten (Srpebitton be3
$aifer3 nad) Statten waren geeignet, einen weniger ftarfen etft
cinjufdjdjtern. $tber 2tlcranber, oljne Steifet bnrdj bie

frei=
(id) tttdj't gang fixeren

9lad)rid)ten ber ben


fid) immer weiter
ausbreitenben tbtcbunb ermutigt, mod)tc fiel) entfdjloffen genug
f
blen,
ben unoermeiblidjen ampf inmitten ber, wie er glauben
tno'djte, getreuen Brner oiclmetjr
auf fiel) m nehmen al3 bcmfelben
au3mweid)cn auf
bie
cfafyr f)in, feine Untertanen mm Abfall ju
1) Alex. Ep. Martene et Durand II. 675.
2) Vita 456.
3) Vita Alex. 1.1. Ecclesiae namque prineipatus et regimen in ipsa urbe
non ab alio, sed ab ipso Domino est proeul dubio constitutum, ut quae
gentilitatis opere cunetis gloriosior fuerat, eadem quoque divino consilio
in christianae fidei revelatione magisterii dignitatem prae omnibus ob-
tineret.
4) 6. oben 6. 84. 85.
5)
Vita 456 His itaque auditis atque intellectis, pontifex de sua re-
versione ad urbem cum episcopis et cardinalibus spatiose conferens, licet
inulta imminere sibi gravia et difficilia praevideret etc.
DUcraubcv n?irb jut 9tdff?hr nacf^ fffom anfijeforbett breife von eng".
183
verleiten, S&iefletdjt ftdrfte ftd [ogar feilte Hoffnung
in bem @eban
fen, bie egeifterung ,
luclcbc bie pevjnchc :Kiitft'cbr au ben burdj
bte Irabiticu geheiligten
2 in bor ppft(id)cu ^errf^aft entgnben
rnne, toerbe bie Iricbt'vaft einer etoegung werben, wiche ba3
8<3hi3ma auf bem 33obcn ^taltcu^ &u entti)ur$etn vermge. $>en*
noch toar bie Sache nyofjt 51t berleben, unb bas fonutc nicht tebiglich
iu uvieberholten Uuterrebungen mit ben Sarbindlen gesehen.
-Die
Broeifel,
bte ben
5a#ft
qulten,
entrangen au (Srtodgungen,
mctdjc nur unter bem ^Betrat!) ber bisherigen 6d)u|^erren be3 0=
fe
&u 3cus gelft erben tonnten, dsrft al biefc ihre 3uftimmii!tg
ert()ct(t, ber l)ol)c (Hcrus? in Jraufrcid) iu gleichem inne fidj
gendert, feit bie pfagenbe Antwort bem Kcar in dlom ertljetft
toorben fein
1
).
3nbeffen faum mar bic3 cjcfd)cf)cu, aB bie 9(u3fid)ten, mit benen
^Ueranber glaubte abreifeu ^u fnneu, ftcf) ptt^d) erbfterten.
W& er nad) (Sinlettung ber erftcu Verhrtungen ber bie 23cbiu=
gungen ber Ucbcrfahrt mit cuua jum letzten 2)Mc ba
Dftcrfcft
(4.
2lprit
1
165) iu 8en gefeiert uno oon bort aufgebrochen
2
),
um
iu $ari3 mit Subroi bie
fchtiefetichen mistigen Uutcrrebuncjeu ju
galten, mute er oernehmen, bafj
ber
oerhafcte (Srgbifdjof oou Gtn
au ber pi^e jener
efanb'tfchaft,
bereu cfdjidjte mir unten gu cr=
jdhten
^aben werben, in ber Sftormaubie angelangt fei
3
),
um
auf
runb eineg ju ftiftenbeu $erfc>anbtf(haft3oerhdttmffe3 eine poti=
tifd)e 23crbinbung

einri mit bem faiferlichcn ofe, feinen
Ucbcrtritt auf bie (Seite bc3 @d)ima3 &u vermitteln. ^ief(eid)t
hrte
er nod) in Saril nicht nur oon jenem (Erfolgt, toelcher einen
oerhdngni&tooKen Umfdjnutna, ber )inge befrchten tiefe, fonbern
auch oon bem ^erfud), ber gemacht marb, bie breite feine tontgs
liefen aftfrcunbc3
ju crfd)ttern. Hub ma'hrcnb fomit bie eine ber
betten d)umd)tc fd)maufeub getoorben, bie anbere e3 erben ^u
fnneu fd)icu: trug enua felbft Siebenten, bie begehrten atee*
1) Vita Alex. 456

post consiliura tarnen Eegis Francorum et alterius
'
regis Ang-lorum nec nou episcoporum Galliae, praedicto vicario certum de
suo reditu dedit responsum.
2) 55a atum, an toetcfjem er absteift, ift nitf)t ju ermitteln. ?lu3 ber $ln=
'
jaBt ber Vita 456 celebrato itaque saneto pascha Senonis exivit Senonis
folgt, bafj biefe Sfoteifc nad) bem 4. ?(pnt ^cfd)ct>en fei. Durrij N.7453 beiJaffe'
lvtrb betoiefen
, bafc
er am 14. b. iU. jit $ari fidj
befindet.
3) $>afe
Mcfc
c
fa^tbtfc^aftSreife 8atynalb3
im kpx'xl 1105
|ut ugfljnraa,
gefommen, barbet
f.
unterf.
184
Viertes 8u$. (5vfle Gopttel,
reu, tocldjc beit ^a^[t unb bie einen berfeinen feilten, fd)on jc&t
unbebingt ^ufagen
1
).
SDtc enge onfberation gricbrid)> mit ber cr^afjtcn Ofttoalitt
$ifa
roar c, roeldje bie enuefen eine ernfte gefybe ftdjtcn liefe
fr
ben gatl
,
ba ber geronfd)te SDtcnft ron itjncn bem gemetnfa=
men gfeittbe jener beiben erliefen roerbe
2
). >k gn&eftttur mit ber
3nfcl
arbinien, biefem ganfapfel greifdjen cnua unb $ifa, mit
melier ber
Pfanifd)c onful Uguccio im Sfto&emfeer 1164
auge*
gcid)net roar
,
t)attc aflerbing bie enuefen um
fo luftiger erbittert,
aU baburd) bie feierliche Krnung ir)re anb3manne
Paroffa
am
2. 2luguft u tyccoia gu einer bebeutunglofcn Zeremonie geworben
roar
3
).
5tbcr
ju
einem neuen eefrieg bie alte geinbin gcrabe
jefet
gu reiben, bagu mod)tcn fie um
fo
weniger
fidj eerfteljcn, ba e if)ncn
ungenrife fcfyien,
ob in gotge beffen, roa3 im 3>ab,r 1 1 64
gefd)el)en, in
ber ljat ein Sombarbenbunb
fo umfaffenber %xt, roic fie nutnfdjtcn,
fid)
cntroitfcln unb fid) erhalten roerbe. Dcur
fr
ben gatt, bafe c
ju biefer allgemeinen (M)ebung in Obcritalieu f'ommen roerbe, t>er=
l)iefeen fie bem Sapfte feinem Antrag
gemfe
eine TytotilTc aurfteu
gu roollen
4
).
)ennod) ferste biefer bie Dteife fort, aber mit auffallenbcr 8attg*
famfeit unb
fo,
ba er in ben Stbten unb lftern, bie er berhrte,
mehrere -tage, ja 2od)cn fid) auffielt. SDtc D^dfidjt auf bie age
ber SDinge, roie bie perfontidje Neigung beftimmten il)n baju oieU
leid)t in gleid)cr tarfe. <od)eint es> bod), aU> ob er r>on bem
gaft=
lid)en 23oben granfreid)3 nid)t ol)nc inneren ampf
ber @cff)le
fid)
l)abe trennen tonnen. $iele3 roar nod) git orbnen, 9#andje3 ab-
^umarten, bie eroifieit ber roid)ttgc
(iutf
Reibungen au^protrr'en,
efe
er magen mod)te, bem fdj^enben
Wjtyl fid) 31t entreien, in
roeld)em er bi$ bat) tu geborgen geroefen. 2Bl)rcnb ber gangen Orcife,
1)
Ottoiiis Cardin. Ep.Giles Gilb. Fol. Epp. vol. IL 136. Ep. CCCXCVII
Dominus papa mandaverat Januae pro galeis et quidem -Januenses ipsi
fideles et devoti sunt Domino papae et curiae; sed quia putant et timent,
imperatorem cum Pisanis pro reeeptione Guidonis Cremensis magnas
conventiones et promissiones fecisse, dubitant adhuc.
2) Ibid.
3) Chronic. Pisan. Murat. VI. 170. Ucbcv bic frheren
(Streit igfccn ^n?i=
fd&cit enua unb Sifa
f.
gitfer . 44. 45.
4) Ottonis Cardin. Ep. in Gilb. Fol. Epp. II. 136 Unde hoc ex
literis perpendimus, quod si civitates Longobardiae confoederatae fuerint
contra imperatorem, et galeas et alia obsequia exhibebunt; sin autem,
subsistere videntur. Confoederationem autem, si futura est, in proximo
audiemus.
?Ueranber ffii'ufreife.
185
bie t()n wn pari
1
)
nac() (gftatne&
2
),
mn ba nad) St. 33enoit an
ber oirc
3
),
weiter uaef) Soureje
4
),
too Spornet! Werfet t>on iljm
\Hbfd)ieb nam
5
)>
febann nad) Qlcrmont
6
) ,
$(nicium
7
)
(bei bem
^euti^ene put)
[Podium] tu Beiert)), 5ltai
8
),
cnbttd) nad) 9Jcont=
Voilicv
')
rhrte, unterhielt er einen lebhaften fcriefdjen $erfct)r,
um um
fo fixerer biejenigen
p
fcffelu, bon benen rnmd) fid) $u
entfernen er im
egriff
n>ar..
33atb ift c<S bie orge
fr
ba3 ^eilige anb ; ba Unternehmen
einer neuen $reu$fal)rt
10
),
ba it)n befebeiftigt, balb finb cl lfter,
beren breite er burd) ($rtl)cilung Don Privilegien auseidjnct
11
),
batb fonftige einzelne efd)fte, bereit 5lu3ft)rungburd) feine @nft=
linge er eben jci^t nod) betreibt
12
),
iatb
ift er barauf bcbad)t, =
nig ctnrtct)
II.
burd) mittelbare
13
J
unb unmittelbare
14
)
afyttun*
gen ^ur $erff)nlid)feit gegen l)oma3 $u ftimmen; balb biefem
Settern cin$ufd)rfeu, ba er fid) in bie*
3
e
^
8
U leiden l)abc
15
J;
batb , in ber $craufid)t, ba beffen ftdfct)r nad) (Snglanb ben=
nod) in nd)ftcr 3ett nid)t burd)^ufct3en fei,
bem gldjtting eine
1) Greife am 20. %\>xit 1165. Jaffe N. 7455.
2) Stnfunft am 21. 2tprit, Jaffe N. 7456.
3)
Alex. Ep. ad Ludovic. Regem Mansi XXI. 1023. bat. tft 25. Wpx'il.
4)
JaftV N. 7458. toorau fid) ergkbt, bafj
er or bem 28.
Stytil bafclbfi
nid)t fann eingetroffen fein. Die tarnen ber (Sarbuttfte, roelck in 23eurge3 bei
bem ^apfte gegenwrtig rearen, giebt baggu unffclt ber 6t. 2ftarcu=ivd)c in
Scnclrtg am 13. )cat ausgefertigte ^rimtegium. Urkunden zur Handels- und
Staatsgescli. der epubl. Venedig, herausg. von Tafel und Thomas I. 147.
N. Lxr
5)
Joann. Saresb. et Alan. Vita Giles Vitt. tom. I. 365 Ubi aeeepta
licentia et benedictione regrediturPontiniacurn, amplius domini papae fa-
ciem in hac vita non visurus.
6) Jaffe JS
T
. 7467. Ep. 25. DJcai.
7)
Mansi XXI. 1007. Ep. LXX. bat. Ont 30. ^uni. Cadurci Ep.Bouquet
XVI. 122. Ep. CCCLXXII Xoscat discretio vestra, quod Dominus papa in
proximo ire debet ad Podium et ibi per longuin tempus, ut credo, moratu-
rus et nuncios Imperatoris ibi debet exspeetare.

Ej. Ep. ibid. 121 Xo-
scat sublimitas vestra, quod de conduetu Domini Papae cum Comitibus
Alverniae locutus fui ex parte vestra. Uli vero vestris in onmibus se man-
datis obedire responderunt.
8) Alex. Ep. Martene et Durand Ampi. Collect. II. 716. N. XC.
ift tute
terfcfjriekm Alestae III. Non. Julii ~ 5. ttwffit
Alesia = %lai> $u tefen
fein toirb.
9)
Jaffe X. 7486. Ep. 10. ^uli.
10)
Rvmer, Foedera etc. L 21.
11) . 33. Jaffe N. 7488. 7489.
12) 3.
23. Martene et Durand II. 691. 714.
13) Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 96. 99.
14) Ibid. vol. II. 115.
15) Ibid. vol. II. 6.
1S6
Viertes Sucfi.
@rfte ctyiteL
Sfctei ober ein 23ttUM oon ubimg VII.
ju erwirfen *). Dbwofjl
lngft Bot feiner (Smf^ijfuttg ttt fcffcljr befannt geworben
2
)
mit bem, m$
g
Srg&utg gefdjdjcn, tote mit allem, tr>a3 ber bie
mel>r aB gtoetbeutige teflamg verlautete
,
freiere bie
engttfdje frone
anf
bem borttgett 9tcid)tage ftct> gegeben,
ift
ber Dteifenbc bod) fern
baoon, in feiner ^ufcfytift
3
}
an einrid) ben $lerger jn crratfycu,
ben er barber empfinben mod)te. Ueer$ttu$t
fo gcfatyrbroljetib bie
bafclbft oertuubigten
Sefdrtffe fd)ienen, er ftettt fid) bod) ntdjt
entmutigt, lieber ben Verlauf ber )ingc burd) ben 33crid)t eineS
ctreuen aufgeflrt, fe^t er bennod) ben 2eg bi ^um Ort ber
$t&fa$rt fort, ol)uc erf c)ttert jn werben burd) bie ctoi^eit,
bafc
feiner Intunft in Dtom balo ber
Angriff be3 aifcr folgen u>erbe.
23eml)t er fid)
bod) fogar, bie jttt fclbft gemad)tcn 2Dltttt)eilungcu
al3 Littel jur ^Beruhigung feine fmgltdjeu aftfreunbc 51t
oermenben
4
);
nnb mtm er t|n um treuen 23el)arren in feiner
2lul) ugtid) feit ermahnt,
fo gcfd)iel)t bic bod) nid)t, olme beffen
tauben an ben (Bieg ber fatf)oItfd)en $ird)e burdj l)cr$lid)e 5ln-
fprad)en Krftigen
5
),
bie enblic^e ^iebcrlagc bei faiferg u tr>etffa=
gen. $)ie 2Seil)c bc3 Gr^bifcbof 2)rogo von Stjon, bie er iperfnlidj
noef) am 8.
3Kuguft u SD^ont^etcr Donogen
6
),
mar berbieg at
offene Sftantfeft gegen griebrtd), ein t&xmi bc cff)ti ber
fid)ercn 3woerfid)t, in bem er fdjicb.
3nbcffcn fofttc biefe alfobalb auf
eine barte $robe geftetft mcr=
ben. 9cad)bem er. DJcontpcier, biefe burd) be3 rafen 2itf)etm
unb ber inmoljner breite iljm befonber* lieb geworbene (Btakt,
bie er fd)on im^aljr 1162 burd) cmljrung auBcrorbcntlidjer Gl)--
rcnred)te augcjeid)itct l)atte
7
),
nad) bem 19. 5luguft oerlaffen ^atte,
begab er fief) nad) @rabu3 DJtercurii, mo er, unbefmmert um bie
erd)te ber ba oon griebrid) bcabfid)tigte Attentat
8
),
metd)e
1) Alex. Ep. Gilb. Fol. E
PP
. ed. Giles II. 113. Ep. CCCLXXX.
2)
Ep. ad Gilb. Fol. Th. Epp. ed. Giles II. 97. Ep. CCLXXXII. Ep.
amici Baron, ed. Mansi XIX. 256 =: Th. Epp. ed. Giles II. 264. Ep.
CCCLXXIX.
3) Th. Epp. ed. Giles II. 115. Ep. CCXCVIII.
4)
Mansi XXI. 1008. Ep. LXX Alii siquidem multi sine ipsius lieentia
discesserunt etilli, qui cum condicione jurarunt, jam sunt a condicione
apposita absoluti.
5) Mansi XXI. 1019. Ep. LXXXVII.
6)
Bouquet XVI. 125. Th. Ep. ed. Giles I. 385. etijt. oben . 154.
7)
Bouquet XV. 779; 782. lieber eine bvitte 33uUe vom 7. ?liiijiift, bie aber
nitf)til02, jonbernll65$u IticntpeUicv f c X
b
ft erraffen feilt fawi, mag D'Aigrete-
ville, Histoire de la ville de Montpellier I. 35 verglichen Werben.
8) Robert, de Monte Pertz VIII. 5i4.
I
lercmbcrg @tnf$ifftmg u.
f.
w\
J 87
in tyierardjifdjen Greifen Mrfcrettet toaren
1
),
am 22.
^uguft
HG5
fid) etnfdjtffen
wellte
2
).
Ter uijpvua,ncbc (intmurf, ben enuefen bie Uebcrfafyrt aiu
^ueertrauen , mar fngft ben ebenfen genndjen, toetdje burd) bic
(rneucmng
bor
gfefybe mit Sifa angeregt maren. djon im 3ult*)
hatte (efctereS
ein bo^pefteS efdjftraber, ba eine an bic
&fte
ber
^reeence, ba3 anbere nad) icicu geidd't, um ben ennefen
aufzulauern.
ie 3d)la^c, roeWjc man erlitten, Ijatte nnr $u
einer ned) umfaffenberen Lftung gereift. S&ierjefjn Stfaner
as
leeren, bie in bem elf on Styen an ben ^unbungeu ber Btfjone
trennten, Ratten
fnf
@emieftf$e , aber een Srieg3mannfdjaft sticht
bcfc|tc Sdjiffe
genommen unb bic 93eute ber SBaterftabt gebradjt
gnbeffen
mar es
$ifa
nid)t entgangen, ba| eine neue ennepf^e
gtetlc iljren Sftuf nad) ber $rot>ence gerietet. 8d)on am lt.
ifoguft ftadjeu ein unb breigig Sifanife aleeren in See
4
),
unb
langten an ber Jbfranajtfdjen Grifte gerabe in einem 5lugenbc!
an , aB ber $a!pft im icgriff mar abpfafren,
bereit* fyaite fid) ber (Sarbinalbtfdjof een Albane ncbjt bret
anberen (Sarbinlen nad) ber SBeifnng feinet crrn
eingefdjifft
5
).
Unb fdjon tag ber jnettfegler bereit, nxldjer, bem ofpi$ ber 30==
Ijaunitcr u gerufatem gefyerig
6
),
een bem Orben gerabe je^t
Jnt
Verfgung gefteflt mar, mo galjtrelc&e paaren eon Saftbrbcrn
nad) Satdftina reifen meftteu. 5lm 22.
Sluguft befiieg er
felbft unb
bie brigen Jfttgliebcr be3 ^eiligen (SotfegiumS mit (Senrab eon
ffllmz
eine aleere
7
),
bie
fie
an SBerb jenc3
Sdjiffe
ber efpita=
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles I. 201. Ep. 240 Dicunt enim
,
quod
Pisani et Genuenses
(?)
ac etiam Arelatenses mare ingressi sunt ex man-
dato Teutonici tyranni, ut ei tendant insidias.
2 Alex. Ep. ben 10. eptcmfcet 1105. Martene et Durand II. 718. Ep.
XCII circa octavas assumptionis b. Mariae omnem apparatum redeundi
ad Urbem nos fecisse. Yita 450 infra octavas beatae Virginia Mariae
mare intravit.
D'Aigreteville, Histoire de la ville de Montpellierl. 200.
Robert, de Monte ad a. 1165. Pertz VIII. 514.
3)
Chronic. Pisan. Murat. VI. 177. Marang. Chron. Pisan. Archivio
storico Ital. VI. 2. 41.
4)
Ibid.
5) er tei|ebericfjt 2lleranber in
f.
Ep. Martene et Durand, Ampi. C. II.
718
muft
ctl Quelle evfteu 9lange gelten, ljrenb bie brigen Referate bei
Romuald, Salernit. Murat. VII. 205; Guilelm. Neubrig. Historia R. Anglic.
II. cap. XVII. nad) bcmfclbcn 31t berichtigen finb.
6)
Navis hospitalis. Alex. Ep.

Cum Cardinales cum multitudine vi-
rorum fortium, qui Hierosolymam properabant, dromonem hospitalis
Hierosolymitani ingressi etc.

praeparata quadam magna navi, quae
erat hospitalis. Romuald. Salernit.
7) t aef) Romuald. Salernit. Murat. VII. 205 cum galea Narbonnensium.
158
SterteS 23itd>. rfte dapiteL
fiter bringen Tollte. er grte Ifycil be3 cfolge toat bereite ba*
felbft
geborgen unb Qlleranber eben auf bem ^punft, bcmfelben nad>=
$ufo(gcn, al )>lo^Uct) bie tifantfd>e glotte ftet) geigte. 3)a fdjredtc
alf
o ,
ba er ben Wluti) berlor, in ece gn geljen. Q3ielmel)r eilte er
in jener alecre , in ber Gonrab
*>on Pain$, &tt>et arbinle unb
V^ct
Liener prwfgeblieben; fdVleunigft pr ftc jurcf unb fan?
bete au ber ufserften @$ie ber anbpnge, toelje glorcnfac unb
^tlfcncitoe gegenber ftcf> Ijingteljt, in SfagaTone, bem
2Hfdjof3flfe
feinet Vertrauten, 3el)ann t>on DJtontlcur. SBd^renb beffen I>attc
ba3
$ifj
ber efpitaUtcr feine gafyrt nact) teitien gldlidj fort=
gefegt
1
).

SBcnigftcns erflrten bicS batfe barmif bie Gemmanbircnbcu


bc ^ifancr @ef$n><&etl beut
Zapfte
unb befeuerten sugleid)
,
fci=
nertei feinblick 9lbjtd)ten gegen Hjn felbft pt ^egjen. r bcfcMef5
baljer, in nadjftcr 3cit Mc Steife mieber anzutreten. 2ann bte gs
fdjefyen, ift bem Saturn nad) mitJBeftfmmtfeil nidjt nad^umeifen
2
);
aber ber 9lufentbalt in $)cagatcne, mo er am 10. September
fid)
nodj befinbet, t>icfreid)t bi be September ober Anfang Dctober
btrlatigeri: $u welcber tit er bie jtoeite Jabrt auf
einem Heineren
gctfjr$enge in emetnfebaft mit (Sonrab oon ftaing unb albinus
bon ^taitanb
3
)
unternahm
4
). 2113 er nad) einer ftrmifd)en D^eife
5
),
bie Um miebcrbolt in efabr gebradjt, in 2fteffma
(anbete, marb er
on
23i(l)etm I. t>on (Sicilien mit alten ben (Sbren empfangen, roeld)e
ein
fo
feltencr 23efndj jn err)cifcr)cn fd)ien. 316er meber biefe nodj
bie gldn$ettben cfdjenfc, bie jm bargebradjt mrben, oermod)ten
it)n lnger, at unumgnglid^ netbig mar, in bem ^eicfye feinet
1) Romuald. Salernit. 1. 1. Galeae autem Pisanoruin navim, in qua
erant Cardinales, circumdederunt et non invento ibi Apostolico , eara in
pace liberam abire permiserunt; roorber Ueranbcr in feinem riefe nidjts
berichtet.
Guilelm. Nenbrig. roei^ iw einem eruftlidjen
Angriff
ton 3eerau=
km auf bvi
djtft $
erjblen.
2) Sag Chronic. Reichei sp. Ludewig, Scriptt.R. Germ II. 289 faa,t allere
bingg Eodem anno III. Idus Novembr. (=j 11. OiOO.) Alexander a Francia
navali itinere veniens Romam urbem primo ingressus est. 21ein biefeg
Saturn, roenn e anber* berhaupt auf ben Xcrmht ber 3lbreifc ya belieben ift,
tann nid)t richtig fein. Senn fcfjon am 10. iftooembet befinbet fid) 2Ucranber auf
ber Dtcfteifc oon teilten in @aeta (Jaffe N. 7502). ^ft bies aber ber gfaff, fo
fann bie Steife fou 9}caga(oue nacb SUcffina, bon ^effina
nadj acta in ber
3eit vom 11.10. Deo. uid)t toUcnbct fein.
3)
Romuald. Salernit. Murat VII. 20(3.
Vita Galdini Acta B. 8. ad
diem XVIII. April, bei Pagi ad Baronium ed. Mansi XIX. 240.
4) Vita Alex. 456.
5) Ibid. 457.
9cr. Seefahrt i\ SKagalcnie nadj ttefftna, von ba nadj C [tia, 3Tnf. in Dient.
1S9
e$n$tr$er3 $urtf}uba(tcu.
3
um
3
tvcc^ ^ cr fcf)nlid)ft erwarteten
ftetierreife ftefj
&>i)clm
fofort
eine prchtige (i5aTecrc ausrften
unb crt()ct(tc bem
&rjbifdjof von feggto unb einigen anberen
reftcu bc* 9ccid)3 bic SBeifHug , bai (Geleit bis Dtcm
511
a,cbcn.
Sic ^yal;rt ging im November
')
rafd) von Statten. 9hir in Saterno,
to omualb if>it begrte, unb in aeta
2
),
n?c ber
(*r$bifd)of
^Rc^cr bon cRcc^gio mit bem ^aiitm
gef<$mcfi Warb, (anbete bie
9teiffcgcfeHfdjaft. 3tm geft ber i)etl. Ga'cfte (22. ^crember) langte
fic in ber t&ermnbung an, bernachtete in Djtta unb bereitete
fid) auf
bic a,(iueuec geftttdjfett ecr, mit ber ber
Sapft am fel^cn=
ben borgen empfangen erben ietlte.
(Ed)on am
frhen
$)corv3cn
3
)
(23. ftor-ember 11G5; untren
inelc ^citcbcr bes Senat nebft anberen Gecht, ein groer Ibe
ber rmif^eu^iYjcr unb bc* G(eru hi> Oftia ent^c^euv^efommen,
um bem errn dtom beu fc^nl^i^cu eljorfam in atfer (l;rerbie=
tung bezeugen, ft Deljtoetgen in ber anb marb er r-eu biefen
crc(beu unter 3ubet= unb grcubcuvjefdjret 511m ateranifd)en f)or
gefhrt, w ber gefammte fcftd) a,cfd;>mtftc (cru3 ber <8tabt
fei=
ner kartete. >ier darrten
bic guben, nadj alter itte bic fyei^c
l)oral)
auf ben Starten tragenb, bic 3lbncrfd)aarcn mit i^ren
^Bannertrgern, bic ^taftmeifter, bic Sd)rcibcr, bie ^itajicber
ber (i>crid)tt)fe mit ben OtedU^auwttcn; eine $al)l(ofe ^olf^maffc
loogte ringsumher. 33cn biefer fcicrd)cn 5erfammlung freubiej be=
grt, warb tKtcranber, unrfyrcnb $afdjaU3
HL, nrie fogleidj mo=
tiirt merbeu
fett, fdjoit 31t 23itcrbo
4
)
rcrivcUtc, unter lautem
3>aud)$en unb mit
fo
$(n$cubcm errnge, nne feit ^enfd)cu3c=
beuten fein
Stapft
,
&um l'atcranifdjcn ^alafte
gdeitet.

@(cid)$ci=
ttg war inbeffen reu ben aijcrlid)en eine umfaffenbe
Otcacticn
5
)
r>crfud)t.

MerbinaS i)atte fid)
bic Dtdfeljr
ungefhr
um jtoet Neonat
ber ben Dermin lunaus, ber in bem 23ertra^c dl)riftian mit ben
Rmern au3a,emad)t toar, r-cr^egert. Scunod) fd>cint berfetbe nid)t
1) Romuald. Salernit. Murat. VII. 206.
2)
Ughelli, Italia sacra IX. 325.
3) Sie ^eid)reibuin3 be (SittgugS nadj Vita 457 unb Alex. Ep. Martene
et Durand II. 720. IX. Calend. Decembr. Urbeni iutravimus (Pagi Brevia-
rium III. 8.). Romuald. Salernit. Muratori VII. 206.
4) ergt bic . 190
&um
2 beijubnuambeu Steden unb Z. 196 2tmf.4.
5) Vita Alex. 457. Catliolici vero licet a Friderico imperatore multas
tribulationes toleraverint pro justitia, laetabantur tarnen de prosperis eccle-
siae successibus etc.
190
erfudjt u Ijaku, bic Slngfljrung fei
c3 am 5ftidjaeli3fefie fei c3
unmittelbar uad) bemfelben 51t ergtoingen. Wz jebodj ber geiub bc
atfer, beffen Berampfwig &u SBrgburg jum elbbe bet bcut=
fdjeu
hatten getoorbe, ben burdj bie trabition geheiligten 8i|
lieber einzunehmen im
Segtiff mat,
griff
Gfuiftiau

ift
anbet^
bet ber biefen rieg$ug berfemmene Q3crid)t on un in ben
richtigen ^ufatmnenhang eingefgt
1
)

im herein mit bem @ta=
fen ctfyeelin bie ftarittma unb ^ t c (Santyagna an,
fhrte
ben @e=
gen^ft
uad) sterbe
*
2
j
nnb feil tiefe Territorien gelungen (jaben,
bemfelben ju halbigen. 2lber faum untren bie Sieger nad u3en
jurdgefehrt ,
al3 eine Slbthetlung ber jiciliantfdjen 2lrmee unter
bem (iemmanbo bes> tafen ilbert nnb Dfcidjatb on aja in bie
(Sampagna eiurdtc, SSeroli ur ttebergabe fc>attg nnb in@emeuu
fdjafi
mit ben dement , teie man glauben mujs, bie errfdaft 9lle*
ranberi tu bem greren St^eil bef irdjcnftaate* ttueber berftcllte,
ofynt bod) ^afdja
III. an* SSitetbo fcetfdjeudjen gu tonnen.
1) >ai Chronic. Fossae novae Sfnrat. VII. 872
berietet bet biefen
negljug 511m %ibxt 1165 ebne irgenb eine Oteti$ ber ben ^Pragmatismus oe
ufaramenjangs beizufgen, mu batyer gemattet fein, benfelben in
ty>
s
tfcetifdier SBBeife beqiiftelten.
2) ie Chronic. Pisan. Maral VI. 174 cnbten ba $af$ali
III. in ^tfa
eneeitt babe, big er on Gfyrifttan nad) BiterJbo
gefhrt
werben. Chronic. Rei-
chersp.LndewigII.289 bemerft, gerabc ju ber 3^it, al Seranbet in jRem etn=
gelegen, babe ber egenpapfi
S
Interbo geweilt. Siefe beicen Angaben erben
erftrtief) bnrcf> bie 5lnnabme, baji cg auf Beranfaffung bc jfriegSgugeS, ber
ben ba Chronic. Fossae nov. berichtet, jn btefet tteberftebelung nad) Sitetb
gefemmen. Sigeb. Gembl. Contin. Aqnic. Pertz VIII. 411. lin. 53. 54.
Paschalis, qui et Wido, alter papa. in civitate Italie, qni Biterbinm dici-
tnr , sedem sibi episcopalem statnit.
3
nbcffen
verrennen btt niebt ba? t'
ivicbt unfereg <B. 196 2tnmf. 4 fcu3gefo>toa)enen SSebenfenS gegen tiefe (Eembi=
binatien.
t
Zweites (Kapitel
Dtad) feiner Jpcimfeljr au Italien fyatte gviebrid) fdjon am
18. ^ooembet
1164 ben
>oftag
p
23ambctg gehalten, wo er unter
anbeten mit Unwillen ^fyere ber bie maunid)fad)en gefeit
ptte
1
),
welche wfytcnb feinet ^(bwcfcnfyeit ben ceid)<of rieben gc=
fttt unb in )tcn
folgen
and)
jefct
nod) geffyrbcteu. $kt)nalb,
ber mit tfym l)iet fogteid) wieber gufainmentraf, mute ob feiner Un*
oerff)nd)!eit gegen ben
^falggrafen
(Soutab l)arte Eorte fyreu.
od) ber Siftffjrtgfeit beffelbcn gelang c3, ben ^wn 3U bcfdjroid)-
tigtn. Leiter war jwifcfyen bem Sfal$rafen {mgo oon Bbingen
unb ^erjeg SSelf oon Katern jener Streit
2
)
gu fd)tid)tcn ^ ber bnrd)
einen geringfgig fd)eiuenbcn Umftanb oeranlat
,
biefe unb mehrere
anbere ber fbbeutfdjen gnrftcn $um erbitterten Kampfe aufgeru=
fen. ugo fyatte brei Dritter, oon benen ber eine ein eljn&mann
bc3 $?er$og3 2Setf, bie beiden anbercu oon ifym feibft betefyut wor=
ben, beim Straenraub gefangen genommen; bie letzteren jebod)
fofort auf freien
guft
gefegt, ben erfteren aber Rngen (ffen. 2elf
l)atte barauf fofort
bie getjbc gegen ben Sfl&rafen
begonnen unb
wfyrenb biefer ben er^og grtebrid) oon Dtotfyeuburg ^u ulfe
gc=
rufen, feinerfeit mit iertljotb oon 3'l)riugen fid)
oerbnbet, je?
bod) fd)on e()er at er burd) beffen Gruppen oerftrft worben, bie
ntfdjeibung gefud)t. 3n ber Sd)(ad)t bei Bbingen, bie er am
6. September 1164
gewagt, mit bebeutenbem SScrluftc gefd)(agcu,
etneuette et feine Streitkrfte burd) 33crt()otbs> ^annfhaften unb
war nunmehr auf feinen oerl)ccreubeu 3ugen, tottdje et gegen
1)
Godefr. Col. Boehmer III. 438.
, Rumer, @e)djid)tc bev o(jcnfiau*
fen
IL 195.
Zweite Sluflagc.
2) Otto Sanblas. Boehmer III. 596. (StUn, Sffiiltcm&cvaifcfic *
fd)id)te II. 97.
192
Stertes SSudj. 3n?cite apttel.
ugog gcftcn unternahm, glcflidj gcwefen, big er nad) feinem
fiegreieben Vorbringet; in djroaben, oon bem eqog oon #cotl)cn=
brg bei >cilbroun (Gaizibronn)
berfallen, eine gleite 9lieber=
tage erlitten.
2luf
bem oftage ju Ulm in ber gaftenjeit 1165,
wo aucl) eiurid) ber Swe crfd)ienen, warb ber ^fal^araf baju
aerurt^eilt, entweber fkC) unbebingt ber nabe bc
crsog3 28elf
gn berliefern ober bic Verbannung au3 bem ^Reict)e
p
tt)i)len.
u#o cntfcfc)icb fiel) fr
ba (Srftere; aber erft nctdjbem er burd) brcU
matigen
gutffatt
oor feinem geinbe
fid) gebemtfyigt , warb er au=
genommen unb
fofort in bem
@d)toffe Dceuburg gefangen gefegt
1
).
Sd^renb biefer dt fyatte griebrid) nid)tbeftoweniger ben
(Sntfdjlu, mit bem er au3 Italien prdgefefyrt, eine neue cer=
faf>rt pi betreiben, oietleid)t ernftdjer erwogen unb bie 2luft)=
rung emfiger vorbereitet, aB wir nad)Weifen tonnen.
3nbeffen bie-
fclbe gegen ben Veroncfer 33 unb aufzubieten, biefer cbanfe mu&tc
um
fo
fdjnctler jureftreten gegen einen anberen, je met)r er burd)
bie ft'unbe berrafd)t warb, bafc
2lleranber, oon ben Rmern felbft
gerufen, #ix fR&dtfyt
in bie tabt
fid) rftete, weld)e er nur jit
gern at eine Mferlidje betrad)tcte.
5lber freilid) in ernfter elbftprfuug t)atte er nod) einmal
p
erwgen, ob er and) unter biefenltmftnbcn ben ^lan, ben egen=
papft ferner ju Ratten, ben er nad) unferem dafrhalten fd)on in
Stalten ebeufo gewi gefaxt, als bie Betreuerung
2
),
bic Gonrab
von Salzburg ocrneljmcn mute, i)iftorifd) ift, unbebiugt oerfolgen
folle. 6ein :perfnlicl)er Wttttifyt mit bem beutfdjen <Sleru3 nad) fei=
ncr SOBteberan'funft muffte
il)n oon bem berzeugen, wa3 er gcl)rt,
ba bie ^teaction jn unften lleranber
3
)
eine immer bebend
lidjere geworben, ic war ftarf genug, bie ernfteften 23eoenfen anp*
regen. Unb e3 ift mglid), obwol)t nid)t nad)wci3tid)
4
),
bafe
ber
ft'aifer wirHid) oou Beuern gcfd)wautt
1J
Otto Sanblas. Boehmer III. 597.
2) Chronic. Reichersp. Ludewig II. 287. Bergl. oben <B. 119. 179.
3) . 9fcat)iiatb (Srflaruna, auf
bem 9teid)3tage ju Syburg unb bie bc
ftifttS in ber Ep. ad Comitem Trecens. Pertz IV. 136. lin. 9
13 Proinde
obstinata schismaticorum perfidia, mortem viri justi suis successibus aperta
fronte adscribens, syreneis suis blanditiis fidelium quorundam nostrorum
animos adeo molita est de novo immutare
,
ut, nisi morbis novis nova ma-
turius remediaobjicerentur, pars nostrorum non modica videretur ex fiducia
nostrae lenitatis seducenda.
4) ritifdje SetoeiSfu^rungen
N. 22. a.
9tcti)nalb* $tau. Seine aftiffion an etnvidj II. uub fiubnng
VII.
193
)a fam c jit
i
cncm unerwarteten Antrag
,
burd) ben man bie
3ufunft ber beutfdjen $ird)c ju cntjd)ctbcn fudjtc.
6d)on n>ar ber Sftetcptag au&gefdjriebeu, ber am 23. ?0cai
1 1 65
$\
35$r$urg $ufammcntrctcu fotlte, um ber bie fernere
Stellung &u bem groen tvct)cnj'd)totna
Sefdjtufc
$u
f
ffen , al
:)iai)nalb oon (Solu in
fdjarffrdjiiger rwagung ber Sage uub ber
Stimmung, tu ber fiel) ciuridj II.
befanb, ben Moment u benutzen
befdjtofr,
benfetben auf
bie
fdjiMatifdfje Seite berzuleiten
1
}.
(Eine
Goufbcration mit ber frone (Snglanb, bie um
fo cfycr crmglid)t
fd)tcn,
Je
heftiger bie (*ntfd)iebcuf)eit geteilt, mit melier bie gor=
betung etneS ftreugen @infd)teitett3 gegen Ijoma3 33cdet abgefdjk=
gen mar, feilte mit (Sinem Sate bie beutfd)e $tcid)3ftrd)c einem
umfaffenbereu
3
ufammcnl)ang ber Singe einfgen; burd) einen
turnen
rtff
bie allgemeine SScltlagc oernbert werben.
Sofort marb bie
s
Dciffion an ben alfo gefttmmten drften
be=
fd)loffen, oon 9tat)nalb
felbft bernommen uub ol)ne 3eitetluft im
3lpril 1165
au^geffyrt
2
).
SDer weilte bamaB in ber Sftormanbie,
bie funbc oon bem Uuglcf ber (St)rtftcn im Orient, oon bem
SScrluft ber gefte arem, nne ber tabt ^anca
3
)
an 9curcbbin
(16. October 1164), burd) bas> flagcnbc Sd)reiben 2lmalrid)3 oon
^erufalem
4
)
befanut geworben, bie emittier im 3lbcnbtanb er=
fd)ttcrte. ine $erl)anblung ber djtiftlidjen
fe
ber bie Wlittet,
burd) tr>cld)C biefc erneuerte
Wl&fyt
ber Unglubigen u bredjen,
jnu&te at3 ^ftid)t gefllt
werben; eine bicfcm3wcc!e bienenbe Dccifc
{'einerlei ^luffcljen erregen. SDcr Auftrag, jene einzuleiten
5
)
uub eine
33rautwerbnug
6
),
btefc 23eibe3 war i%, wa oor ben klugen ber
Selt bie befdjleunigte SDiiffion be3 C5r^bifd)of^ au bie SBeftmefte
rechtfertigen follte. lieber ben erftcren Sunct folltc er mit beiben
fnigen fid) untetteben, jebod) erft bann au ben
franko*fifdjen of
1)
$)aj3 md)t buref) einrid&g II.
23rtef
(Diu desideravi") bei Giles, Gilb.
Fol. Epp. II. 279 (Bouquet XVI. 255) bie er$anblung eingeleitet
,
telmc^c
bcrfelbe in ba %<x\)i 1160
einzureiben [ei, betrbet
f.
g-iefev a. a. >. 73 8Cnmf,
1 intb titifdje S3eiDeif^runaen N. 24. e.
2) Robert, de Monte Pertz VIII. 514. Radulf. de Diceto Twysden et
Seiden 539. Ep. Rotrodi Rothornag. Th. Epp. ed. Giles II. 148 (Bouquet
XVI. 148). Riefet a. a. O.
74. ^autt, efdfjic&te mm ngtanb
II. 59. Cf. Hen-
rici II. Regis Ep. ad Ludovicum Bouquet XVI. 11h Ep. CCCXLII.
3)
SBilfcn, (AJefdjtdjtc ber reujage
III. 2. 92.
4) Du Chesne IV. 096. Bouquet XVI. 79. Beitrandi de Biancafort Ep.
ad Ludovic. ibid.
5) Rainald. Ep. ad Ludovicum Regem. Freher, Scriptt. R. Germ. ed.
Struve I. 425. Bouquet XVI. 120.
6) Robert, de Monte ad a. 1165. Pertz VIII. 514.
efcf)id}te HteyauDer UI. IL
13
194
Eierte* 5?ndT>. ioetteg CapttcL
ftd) begeben, n>enn ton bem (enteren ber &ciratf)antrag genehmigt
unb ber geheime ractat abgcfd)lcffcn rcorben, $u beffen 23efcbcnU
gung ja allein ba3 gefffcntlicf; oerbreitete erd)t ber jene
Auf-
trge verbreitet roarb
!
).
@erabe aU ^einrieb bott bem (^cfprdcfc
(M.
Aprit 1165)
mit bem Knige fcon gvanfrcidj $u Gnfer nad> Otcuen
2
)
$urcfgc=
fcfyrt, traf ber betriebfame ird)cnmann an ber Spille einer gldn-
geuben (Mefanbtfcbaft ein. Sd)on vor ber &tti>t war er von ben fyier
anmeienben vo^en bc3 Steides eingebet -unb begrbt. ?cur 9tc=
Bert
@raf t>on Sciccftcr batte feilte >erftimmung ber iefe
geicr=
itdjfett, mit ber man bem 2luftiucr bes 3djtsma gcbulbigt, niebt
bemeiftern tonnen unb ben (hnpfangsfuB ocriKigert
3
).
3lm Jpefc,
roo er
junadjfi als ^Brautwerber auftrat, rcar er um
fo
gldlidjer.
3n ber Xf)at roarb eine eppclljctratlj ber Betben -tdjter cinrid)3

bic britte marb in eben biefem Sa^re erft nad> biefem Dermin ber
Unterfyanbhmg geboren
4
)

in alter gorm oerabrebet. ^lit 5)ca=
tfybe, ber ttcftcu, rertebte
fidj
Jpcrjog cinrid) oou ead>fen unb
iBaicrn
5
);
um bic anb ber jngeren, (iteenore
0
),
^attc ber tfaifer
im Dcamcn
fetne erft oor urjcm
7
)
geborenen cefyncs cinridj
anhaften
(ffen,
in (*()epact alfe
,
loeldjet ju beuittdj geigte, ba
er nur um einer anbern Otd'fidu mitten abgcfcb(cffcn fei.
Obgteid) manche lieber be normannifd)cn (Ekr naio genug
waren, tiefe gu oerfennen,
fo
bat bennod) berfclbc ber Majoritt
nad) , tote man glauben muB,
bem reu 3Ucvanber Grcommunicirtcn
gegenber eine gurcffjaftenbe Stellung ) eingenemmen. eloft
fold)e, bie bon'beut
Statte
ber obfd)?cbenbcn ^crbqnblungcn bic
ocrtjttnimBig gnftigeren ^orftetfungen Ratten, roie Ocetrob
1) Rainald. Ep. L
2)
Robert, de Monte L L StagegClt Radalf. de Diceto 539 Rege niorante
apud Westmusterium. tuetck Singabc [ebenfalls iirig ift.

inficbtlicb i>c? @c-
fprc&Cs ju (Lnjcr tral. rtOdb
HugoDis Epp. ad Ludovicuni Bouquet XVI.
111.
'
3)
Radulf. de Diceto 539.
4) Robert, de Monte L L lin. 55. 50 Regina Alienor mense Oetobris
Andegavis peperit filiam et vocata est in baptismate Johanna.
5)
Ibid. Girald. Cambr. L 1. Dist. II. cap. XXX. p.
75.
3 Sofa
11G8
toirb He Bcrmd^limg unrrltd) relI50a.cn Robert, de Monte ad a. Il8. Pertz
VIII. 510. Aicfcr tu a. C.
75.
6)
(Spter (iicmablin ftttigS
8fy$01t
On (Satfien. Girald. Cambr. De
Instruct. prineipum Dist. II. cap. II.
7) Godefr. Col. Boehmer III. 438 Anno Dominicae incarnationis
MCLXV. Haina est Imperatori filius nomine Henrici apud Xoviomagum.
8) Rotrodi Ep. Tb. Cautunr. Epp. ed. Giles II. 148. Ep. CCCXX.
Sfctynolt ?.1tiiiicn. Ter mit &elti<$
II. at>^cfd>feffcnc Xractat.
195
oen [Reuen
1
),
in eben biefem 3aljt mit beut er$bifd)fd)en
2lmt
betraut, bliebe aller Berhrung mit biefen
Prgern bet Stiften
fern. at er
felbft
bodjtoccr ben fftetynaft nod) feine enoffen 9?
fei)en. Unb bie ^aiferin, be3 ntg Butter, crt'trte
offen , um
Oer
s
Xbmat)uungen ber (^ciftlid)feit mitten bie anmefenben >eutfd)eu
nid)t empfangen $u tonnen
2
).
)ie Demonftration ber. 5Ucranbrimfdjen Partei gegen bie c=
fanbtfcfcaft
eine aijcr, reffen Grcommunication man am ofe
geftiffeutttd) iguortrte, roar
a(fo beutlidj genug. Unb bod) mutete fic
ober rooftte fie KxenigftenS ba3 djlimmfte nic&t
Hffen.
SBljterfb
ba publicum jidj ton ben ljcpactcn unterlieft, bie in ben bret
Sagen ju Staube gefommcn
3
J,
roar oiclmefyr gleid^citig ein 23nb~
ttifj abgcfdjtoffen, me(d)c3 pr ^Beseitigung an bem nafye beoorftc=
fyenben 9cidj3tage oerpfdjtctc. OTerbing ber Stotilaut beffelben
toat imbefannt geblieben unb in reit
Greifen ber ofclerifet trug
man
fid) mit ber
offnung,
e fei barin ber Obebienj 3Ueranoer3
unb ber breite gegen reu Cberlebn*berrn in feiner
SBeife prjubi=
cirt. 2lber in ber Xijat t;at eura$ felbft
in bem fpteren cfprdje
mit @ilbert oou Bonbon
4
)
unb in feiner Grftrung
5
)
an bie arri=
heile jujjefianben,
bafc
nid)t blol butdj g-eftftettung ber SBebingungen
ber Verlobung ein $ern\rnbtfd)aftocrl)ltnij3, fonbern ein^ractat
6
)
$nufd)en beiben
fen geftiftet fei, toeldjjet ber catur ber 6cu$e
nad) nicht bloS politifdjer, fonbern fcugleidj
fird)lidjer Slrt fein
mufjte. Wiefel efenntnijj unb bie

fegar nad) bem lge oon
SQBtgburg

fortgefefcte
l'ugnung
7
)
be3 Abfalls oon 3((eranbcr
faun ben ^Hfammcn^aHg ber $atfadjen nur um
fo cfyaractcriftifdjer
oerbcutlid)cn, je abftdjtttdjcr bie Sjrcad)e bet Diplomatie benfetben
oerbunfetn mdne.
urdj eine Urfunbe
8
),
roctdje bie Stelle bet feiten nidjt $ur
1)
Robert, de Monte ad a. 1165. Pertz VIII. 514. lin. 45. Histoire lite-
raire de la France XIV. 295.
2) Rotrodi Ep. 1. L
3)
Ibid.

imnio certi sumus, quod in illis qualibuseunque de niatri-
monio pactionibus, licet Teutonici super hoc laborarent per triduum, nihil
umquam concedere voht, nisi praeeimte in omnibus fidelitate Domini
papae etc.
4) (2. eben . 73.
5) Henrici Ep. ad coetura Cardinaliuni Gilb. Fol. Epp. ed. Giles II.
282. (Bouquet XV. 846).
6) Robert, de Monte Pertz VIII. 514 lin. 43. Exactis igitur sacramentis
et datis, rex postea misit suos legatos etc.
7) . toeitcr unten.
8) Rainald. Ep. ad Ludovicuni. Freher I 125.
13
*
196
SBicrtes 93ud> 3tt?citeS (Sapitel.
2lu3fi)rung
gefommcncn 2krl)anblung vertreten fottte, t)at jtc fid)
bcrbic wxxafyin. Sie geftiidjfeitett unb bie ernfte 23eratt)ung,
roeldje gu Sftoucn Statt gehabt, Ijattc ben Klner rgbifdjof fo lange
gefeffelt,
ba er ben Auftrag, an ben
fransoftfdjett of
fid) jn
begeben, um
fo
weniger ausrid)ten fonntc
1
),
aB biefes burd) bic
rlebigung be3 erfteren bebingt mar.
2luf
runb ooftenbeter , in
bic fingen fatlenbcr l)atfad)en feilte bic 2)erl)anblung mit ber n>ei=
ten fronc, rucld)e bas> ^er^agte Spniificat ft&te
,
eingeleitet unb im
23eifein bc3 ntg3 cinrid) u be gefhrt werben. Wbtx biefer
marb bnrd) ben 2lufrul)r ber SSattifer pr (nnfd)iffnng gentigt;
berbieg ftanb ber Dermin bc* ocrl^ignifjootfen 9tetd)3tage
fo
nafyebcoor, baft
Dtaqnalb, felbft
roenn er geraben SBegeS gurcfs
reifte, fanm ^um beginn beffetben eintreffen tonnte. So begngte
er fid) benn in einem cntfdjulbigenben Sd)rciben an ubmig feine
(5t)rfnrd)t jn bezeugen; il)n $u befct)mrcn, nid)t burd) fein ferneres
SBerljamn bei bem @d)ima" ben Sd)cin ju begrnben, als> motte
er bem aifer, ber,

nur
miffen
bas> bereits

, bie mtfdjeU
bnng bes iret)cnftreite3 in feiner fatferltdjen Stabt dlom allein
beanfprudje, rone unb
ffentliche^ 3(nfc()en rauben. Uebrigcn
merbe bcmnd)ft nad) bem
Sdjluffe
bcs> Reichstages eine Eaifetlidje
efanbtfdjaft
an Snbmig oftagcr erfdjeitten, um ber bie eigenen
Ingciegcnfyeiten, n>ie ber bic beS djriftlidjen 9teid)c im Orient ^u
untertjanbeln
2
).
SSie e3 fdjeint
,
ift e jur 3(nf()rung biefer DJciffion be^alb
nid)t gefemmen
3
),
roeit ber nig
auf $eranlaffung biefer ^ufdjrift
bc3
(SrgMf^ofg
unb ber beS $apftc3 $afdjalt
III
felbft
4
j
mit'
jener (Sntfd)iebenl)cit bie 3lnl)ngltd)feit an 5lleranber bezeugt batte,
bie ben $aifer u ber bittern 5leuj$crung in feinem Briefe an ein?
rid), rafeu reu Champagne, reiben mute
5
).
1) Rainald. Ep. ad Ludovicum. Freher I. 425.
2) Ibid.
3) 21nber urtljeUt
Ziffer
a. a. O. 88
auf @runb einer D^ottj be Chrono-
graph. Saxo.
4) Paschal. Antipapae ad Ludovicum Ep. Bouquet XVI. 118. Dat.
Viterbii Idibus Aprilis (1166? SPou Jaffe N. 9408 Dem Safyre
J.1G5
ciiuieretfct.
23re biefe Gtnreifyuno, richtig
f
fo rennte fid) aHerbutgS unfere . 190 ccrfud)te
(iombinatien nid)t halten, iafcftalt
III. nnire fdjon im %pt
1165 ou Gbri=
ftian oon STtaing nad) iterbo
gefhrt.)
5)
Pertz Monura. IV. 136

cum Regem Francorum, qui , nulla nostra
culpa praeeunte , una cum Rulando imperii nostri hoste publico ejusque
sequcibus imperialem nostrum honorem manifeste molitur auferre
,
post
multos nostros ammonitus irrevocabilem persensissemus.
$et$*tag ju aSBrjhrrg. ifcuttg
am 22. 2Rai 1163.
197
J>effenuttgeadjtet Ratten
bic nad) 2ur$&ttrg
!
)
berufenen am
Jage bot Sftogfifir,
am 22. 1 165
2
)
btc33eratfjitngcn begonnen,
ofyue
Dcatjnalb 5(nftmft ab$umarteu. SS'fjrcnb biefer mit Den il)m
kigegeknen Oefcmbtett be3 ftotg einri
II.
feine Iftftdhretfe be*
f<$leuttigte,
um red)tgeittg eintreffen nnb ba mittbetfen &u funen,
movjon oljnc S^eifel Jricbrid) nn eljeititert fdjon &en($ri($tigt
orbett, Ratten fid) bort mcftltdjc nnb
getfttidjegrften in mdjt un=
bedeutender gafyl erfamtnett. Unter jenen
3
)
glattsten, mrtgefcen
reu einem prdjitgett elett ber rafett unb Sfhuftetictlen, ergo
einrid) bott atfyfett
unb Katern, 2ftarfgraf ^bredjt oon 33ran=
benburgi $fa%raf
Conrab, anbgraf ubtmg boti Dringen.
Tie ttdmgen" bie
fonft
ttodj zugegen getoefen.fetn [offen, terben
nid)t genannt. 5)cr l)ol)e (Heru3 mar, tenigftenS nad) bc atfet3
Angabe
4
),
burd) tcrgtg feiner ^cita, lieber, namenttid) burd) beu
(-r^ifd)of
28id)mann Don ^agbebnrg, ermaun,
tfdjof
reu
Serben, Gberbjarb oon Bamberg "oertreten. 9lber roeber Gonrab
oou ats&urg,
nod) einer feiner Suffragaue mar erfdeuen; itCin
bon rier, bem, tote mir miffen,
Die
Jortfetutna, bc 3d)ima bebend
d) erfd)icn, fyatte in $oraufid)t ber l)ier
p
faffenben 23cfd)luffc fid)
fem
gcbaen; eben
fo
ber ^atrtavdj oon 3(quUqa
5
). SDte egeit*
mart bc3 rml)cn reu Wattig, ttd)fi Dtamtato bei getfttg bebeu=
teubften ^caunc unter bem beutfdjcn G(eru3, fd)ien allerbiua,* einen
(h'fafc
bieten gtt funcn; aber
fie bemie^ nur, ba nodj nid)t son
1) ie Citetten ftnb tfteil bie faiferlidjen 2[ufdjtet6eTi, bie nad) bem (EdjtitB
be 9teicf)3tagc ausgefertigt renrben bei Pertz Monum. IV. Imperat. Ep. ad
clerum Patavinum ibid. 135; ad Cornitern Trecensem ibid.; ad archiepisco-
pos

et omnes fideles ibid. 137; ad abbatem Stablun. Gilb. Fol. Epp. ed.
GilesII. 319. Ep.512., tbe3 bie Ep. enjusdam amici in Baron Ann. Eccl.
ed. Mansi XIX. 256. Th. Cantuar. Epp. ed. Giles II. 264 (ber bereit 21ntor=
f
(f>aft 31t ergleidjen giefer a. a. O. 132), bie ebne 3toetfel bem 33cricfit bei Ger-
vas. ad a. 1168 Twysden et Seiden 1403
|u rnnbe liegt. Ucbcrbte ift nodj
Joann. Saresb. Ep. Opp. ed. Giles I. 236; Rotrodi Rothomag. Ep. Th. Epp.
ed. Giles II. 148
511 vergleichen, lieber bci fritifcb fcfijuflcffenbc
Serbctntp
biefet
^Relationen
u
5icfcr a. a. 0.131
ff.
nnb unten ritifdje ^cwcisfbrunqcn
N. 22. b.

Sie ttrfuttbc bei Giles Vitt. Th. II. 263. N. XXVIII De schis-
matis innovatione ift mir ber etwa? t-ernberte unb im&oKfi&ttbige ejct bcrEp.
amici.
Mansi XXI. 1113. Ussermann, Episcop. Bamb. 113.
2)
jfrittfct)e etoetgfutytwtgen X. 22. a.
3)
Ep. Imperat.

Ep. amici.
4)
PertzIV. 137. Chronic. Reichersp. Ludewigll. 288. Boehmer III. 535.
5)
Ep. cuj. amici 1. 1. Patriarcha Aquilejensis non adfnit neque ali-
quis suffraganeorum suorum. Similiter nec Salisburgensis vel aliquis suo-
rum.
3
n tbcriprud) mit ben faiferftdjtn riefen
,
reelle bic Sfhteferietf nec
vieler emberer ntd genannter reeltlidjer grflen scrauSfefeen, bemerft
fie x>kU
tnebr Jttm Sd)Iuffc
Et multi de prineipibus non adfuerunt.
19g
2?terte Sud). 3loette3 (Sapitef.
allen, roelcbe 5Hc^atibtttdf^ gefiftni waren, bie
Hoffnung auf eine
reconcittatorifd)e Haltung be3 9^cid)3tage3 aufgegeben fei. 23i3l)er
bemht,
bem $aifer fett $ictor3 IV.
obe bie Utnfefyt von bem
fd).i3matifd)cn Segc $u empfehlen, *)iclt er e3
fr
mglid), bal)in ixt--
lenbe Q3efct)lffe
bctmalen burd^ufel^en. ^n jebem gaffe foffte bte
in 5tu$ftdjt ftcl)cnbe ntfdjeibung aud) feinem 3]erl)(tnife jum aifer
bie von il)m gemnfd)tc rifi3 bringen.
3n ber ljat mar bie Stimmung ber SSctfammelten an bem
erften age gum fjeit ber %xt, ba in jener $inftd)t etroaS erreicht
erben gu knnen fd)ien. 2enigften3 von ber einen
r
J
Seite marb
bie 5lu0gteiduntg mit Stleranbcr bringenb empfohlen unb infofern
biefe Partei bie Sfglidjfeit einer $crmittelung ertljetbigte, bie
entgegengefetste, bie toemgften fr
5lleranber aufzutreten nid)t
gesagt,
fie beftritten Ijaben mag, bereite ber bie 23cbtngungen
beratljen, unter benen ber grtebe jttufdjen bem ^apftc unb bem
atfer abschlieen fein mchte." To. mar es> O^aijnalb, melier biefe
2t3fid)t ber ^lleranbrtner gn^id) vereitelte.
rft am erften ^fingfttage angelangt, trat er am Sage Darauf,
an meinem bie zweite Stfcung tatt fanb, ^ugleid) mit ben beben
englifd)en efanbtcn
2
)
3ol)ann von Orforb unb 9^id)arb von $U
djeftcr in bie $crfammlung ein, um nid)t fomotjt einen Umfd)Wung
ber fidjtung be3 9tcid)3tage3 ju ertvirfen, al vielmehr biejenige,
$u me(d)cr bereits? bie Majoritt neigte
,
pm (Srtrem
p
fteigeru.
iBeraufd)t von bem <Sctbftgefl)Ie, mcld)e3 ba dingen ber
9Jhf=
fion iljm eingeflt, trug er fein SBebenfen, bie burd) il)u u <tanbe
gefommene (Sonfberation mit (Snglanb ol> ein (Sreignijj bar^u=
fteltcn, ba in feinen Strfungen alle Erfolge ber 2lnftrengungen
griebriep bei Weitem bertreffe. Gr erflrte
3
)
of)ne dtMfyalt, mag
nidjt
p
(ugnen mar, ba alle 93ra6nal)mcn, mcld)c man bi^t;er
ervodblt, um 2lleranber3 Slnfetjn in 2)cutfd)lanb ju
fhren,
it)re^
3ide verfehlt, htten boct) gerabc bie md)tigften Metropoliten
be detdje3, bie <Sr$bifd)fe von Salzburg unb 20?ains
4
),
bte rcue
ijjtet bebienj baburd) fid) uid)t erfd)ttern laffen.
1) <So glauben rotr btc Delation ttt ber Ep. amici berichtigen $u mffen. <5.
ritifd)e 23erocifiUmtngcn N. 22. b.
2) Wilelm. Cantuar. Th. Vitt. ed. Giles II. 19. Epp. ed. Giles I. 12.
Ep. V.
3) $)ie3 unb bie fclgcube rg&^tuno nach ber Ep. cuj. amici.
4)
Scrgl.Ep. Ottonis Card. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 136 Nomen
Domini papae manifesto praedicat. Hoc novit Imperator et multum dolet.
I
9tci$8tag
311
ftrjfotrg. t&ung
am 24. 2Rai
nor>.
199
Aber inbem er bie Dtieberlagc eingeftanb, welche bic SBtctorts
niicbe gartet, ircuu gleich burdj r'aiferltcbc xMuctcrttt
geft^t , im
Sateriflitibe erlitten,
flina,
er ugleid)
barauf
au, ben (Sittbrucf 311
beben, ben bic SSerfnbtgung bc* fnftigen, nur burd) fein >crbicuft
ermglichten ieges" bereiten mufetc. (*r trug fein Siebenten, ben
Umfang
bes djiSmaS in bem 9todje fogar $11
bcrfd)t5cn, bamit
bie unermeliche Tragweite bei bureb ihn bennrfteu Beitritts (Sng*
laubS um
fo
(eidjter ertennbar werte. ?adt weniger als
1
fnfzig
33ifchofe
*),
fo
behauptete er in ruhmrebtger Uebertreibung, feien mit
eiurid) II.
entfdjloffen,
burd) it)re efe^rnng jur Obebienj be
taifcrlicbcu Sapftes' btefem bte
unzweifelhafte Majoritt &u erleben.
3um (Srtoet ber 9fd)iigreii biefer 2lufage lie tr
fofort
bie beiben
mit U)m angekommenen englifcljen cfanbtcn vortreten.
Unb unter bem Ginbrudc
2
),
ben ba Grfcbciucu nnb bie
Qu?
ftimmung biefer .neuen
unbe^genoffen
bereiten mute, [teilte er
nuumebr bie Antrage, treibe, crhngnifcotf unb ff)u, wie fte
waren, bic $erfammlung burdfdnittern muten.
Ter iTatfer
,
fo
verlangte er, feile f ef
ort in egenwart ber
$erjammetten burd)
feierlichen
@ib befeuern , Weber
jefet
nod) in
^uf'unft fei c Kleranber fei c einen anbern t>on feiner Partei @r=
Whlten
ale ftachfolgeruf
bem
(Stuhl
er. Meters* anerkennen, ba=
gegen bem ^afctalis
III.
af
allein berechtigten immerbar treu am
fangen &u wollen. Ten gleichen (Sib feilte ber knftige Prger ber
beutfden Sirene bei feinem Regierungsantritt, benfelhen bic gr=
ften in ber 2lrt ablegen,
ba fte zugleich fid) anheifdug
mad)tcu, bic
Krnung bei von ihnen Grfercnen erft bann u c^ieben, wenn er
feiuerjeit- Anhnglichkeit au ben eben je|t Anerkannten gelobt,
eiter feilten alle klebte unb Prlaten, alle Ticuftmaunen unb wer
nur immer (*l)rcu unb Wrben bekleibe, innerhalb ber
nchften
1) (5. bagegen Rotrodi Ep. Th. Epp. ed. Giles II. 148 Ex verborum
tenore perpendere potestis dictorum falsitateni; quia quinquaginta episco-
pos, quos exhiberet, rex non habet.
2) Cf. Alex. Ep. ad Rotrodum archiepisc. Th. Epp. ed. Giles vol. II.
53. Ep. CCLI
(to ebenfalls ber (Stnfht^ beS Beitritts bor vcnc Guglanb ber=
fd)t trirb) Quanta mala et quot inconimoda per carissiraum in Christo
filium nostrum Henricum , illustrem Regem Aiiglorum , Romanae eccle-
siae et nobis acciderint
,
postquam ex parte ab ejus devotione se absenta-
vit, ex eo manifesto pereipitur, quod illi viro scelerato, perfido et crudeli
et hujus schismatis et erroris magistro Reginaldo
,
quondam cancellario,
communicans per suos, quos ad Fridericum dictum imperatorem transmi-
sit, occasionem et materiam praestitit, quod idem Fridericus induetus est
ad illud detestandum et profanum juramentum, immo perjurium faciendum.
200
Viertes Sit*. toeiteg &aj>itel.
fcdjg
Senate tfjre 9lbt)fton erffren. $)ie Cnbmeigernbcn folltett
burd) (Sntfc^ung
imb Gonftecation ber ter Bcftraft unb jum SScrs
luft tfyrer breit; toenn fie Sri&atyerfonen mren, unt lr( ocrur=
tfyetft unb oerftmmeli werben.
o beg (Srjbtj'djofg SSorfdjlage. cr
gaifer ftimmte um
fo
lieber bei, a(3 btefelben nur in
fdjarfe gormein faten, mag als
Chttmurf in bet unbeftimmten SBdte feiner fird)lidj=otttifd)cn 3lui*
fid)ten if)U ttig ft befd)ftigt, aber eben
fo
mefgcftaltig aB bcmeg(id)
geblieben fein mod)te. erabe bie
fdjroffc iBcftimmtbcit, mit melier
jebc SBermittelung abgcbrod)en, mar es> aud), meld)e in ^erg(eid)
mit ben ebanfen unb (Srmgungeu, bie er in g(cid)cr Dti&tuttg
erfolgt, ben
fo
eben vorgetragenen $roofitieuen einen cigcutfjm=
Ud)eu Stempel aufgebrMt. )afj
mit bereu eneljmtgttng in ber
ljat ein ttncrprte in3 2Berf gefegt, ein erl)ngniBotfer SBrudj
otogen merbc, btefes? (SiubrutfcS tonnte gtiebrid)
felbft ftcf> nid)t
entsiegelt
1
).
a djtma oom Saljre
1
159, fdjemBar cittftanbcn au3 bem
Streite ber (Sarbinle ber bie ^ablanbhing, Ijatte atterbing
tiefer liegenbe , in ber iitmirhma, bc
aifer bcgrubcte Sftotioc.
Slber inbem bie fird)Ud)c 2luctoritt be3 (oncil
fr
Victor IV.
fid)
cntfdjicbcn, mar menigftettg bem felbftnbugen 9ted)te ber trd)e
Dced)uuug getragen unb ^Ueranber ermorfen nur um ber Unrecht*
mfjigfeit ber 28at)( mitten, bie man glaubte nad)mcifen ^u tonnen.
^Dermalen mar c3 ein oom aifer berufener unb oou
ifym bet)errfct)=
ter D^cid^tag, auf
bem bie geiftltdjen unb weltlichen cf)n3trger
ber bie enblidje Stellung ber 8eid)firdje, als? eine Slngelegcnfjeit
ber beutfdjen $olittf, beratben follten. Wrben SftatynalbS Antrge
$um 33cfd)(iiB erhoben
,
fo
marb bamit ein
Softem genehmigt, mcl=
ct)cg bem ^apfttl)um bie eigentmliche SBegrenjtljtit mtttfyeilen fottte,
meiere ba3 in fetner Suprematie anerfannte aifcrtf)itm bemfelben
orfdjrciben werbe; ein ird)cnmcfcu cenftruirt, b>el$e$

im
2ibcrfrudj mit bem burd) I)iftorifd)c3 2adjtlj>nm entttricfelten

ben ftarr aufregt erhaltenen Harunen bc3 beutfdjctt Staatsrechts


als ben testen unb
hchften
formen fid) untcrorbnen feilte. Sarb
bod) burd)au3 abgejefyen on ber Herfen be on ber ?eraubrini5
fd)en spartet (Erhobenen, on ber 2l"cuctlicbfeit ber Legitimitt ber
1)
Ep. Iraperat. ad Henricum Treccns. Pertz IV. 136
nunc tandem
ad i'ttsolita sacramenta ex eorum manifesta obstinatione sumus impulsi.
Autci a. a. D. 82. 9lnmf. i.
fapnalb Ifatr&ge gtt SEBrghtrg. 3ftt
Sragtocite.
201
SEaljl. Sdjon bc tttfptungS
wegen, al3 3Jcitgeb einer aufritf)-
rcrifd)en Jvactton
,
etc|e al gciubiu bev bcutfd)cn trotte unb be3
ttiti
gilt,
fott er oerworfen toerben. )te freie, oon originalen
Sftott&en 6ctDcgtc $icrard)ie, tote fie Weranbcr mieber^c-r gcftetCt,
fofl
fortan au^gcfdjloffen toerben oon biefem Territorium, in bcm=
fetten
eine trabitioneftc ^trd)cnpe(ittf beimifd) bleiben, toeldjc bic
Agenten fid) Unterhorn tnad)t unb fid) eben
fo
una]6t)ngtg oon
bereit Neigungen al<3
fid) gMdjgfttg crf>ft gegen bic etgent&nu
liehen (Stgenfdjaften
bercr, toetd)e au> ber Wk ber 2(lcranbrini=
fcfyen
gartet erwl)lt werben. ( fyanbclt fid) um bic SBegrnbung
eine3 6t)ftcm3, wcld)c3 gerabe bnrd) feine Uuwanbclbarfcit
fid)
fclbft bie e&en3fl)tgMt mitteilen, bie freien l)ierard)ifd)eu
3nftt=
tuttonen in eiferner (Sonfequenj zerrtten folf. 2Bar Mulang bei
jeber entftel)enben SBctcanj , tote anbeterfeiti bei jeber neuen ontg=
toaljl je nadj ber Stimmung be (Srwblten ein donflict in 9lufidjt
geftellt, ber, tote bte (Srfaljruug gezeigt, nadj 9Jto6&a&e ber
fiel)
nbernben gefcfytdjtlidjen (Souiuncturen
fo
ober anbers? auflagen
fonnte:
fo
follte nnnmel)r ein Sapfttljum Ijergcftetlt werben, ba3
oon oornfyerein fattt^funfhig , aber bod),
fo
meinte tocntgften
fatynalb, ben SBebrfniffeu
ber bie chtbcitltd)c fird)lid)e Sutctoritt
fnd)cnben emeinben enge leiftete. TOcrbingg man machte ftdj
betrbet feine 31(nfionen, ba bie >ftlid)e ewatt Sepanbet unb
feiner 9cacl)folger auerhalb ber [Reidjgrengen in ber nd)ftcn 3ett
nod) ntdjt gebrochen werben wrbe ; mau begngte
fid), einbauendes?
@d)i3ma nt begrnben, im egenfa^e nt unb neben bem
fid) tifycch
tenben, in feinen 5lnfprdjen nid)t
fo
leidjt u berwlttgenben unab=
gngigen ^apfttl)itm. $tber gerabe ber llebertritt ber rone @ng=
lanb follte baut bieneu, ba3 @efl)l ber $erlaffenfjeit unb
Sfottrung
ntfdjwdjen. )iefe pttjfclidje Erweiterung ber^erfycctioc, in welcher
bic renken bc3 8d)ima
fo bebeutenb au3gcbel)ut crfdu'eneu, tonnte
nid)t oerfcljlen, blcnbenb $u wirfen, 3)er (Sinbrucf ber mefjr unittet*
falen 23ebeutung, bie e gewonnen, erleid)tcrte ben (*ntfd)luB nun
anbcln. ?eod)te nunDtat)ttalb
felbft an ber aucrljaftigfeit bc3 eben
nt Staube gekommenen 23ttnbe3 mit (Snglanb zweifeln unb oorntg^
weife nurbarauf bcbad)tfcin, ctefcl)atfad)c augenblicflid) il)remmo=
ralifd)cn
influffe
nacl) nt oerwertl)cn ober wirflid) an ein enb'd)c3
fiegreidjeS Ucbergeljen bes Sd)i3ma3 in bie ftajolicitt glauben: tu
icbem galt fjatte er zeitweilig ba3 letztere autferorbentlid) g'eftrft.
2ar er befonnen genug, eiuntfel)cn, bajj ein tunftiger Abfall be
202
terfcB 23ud). ^weiteg (SoSte!.
'neuen (Sonfbcvtrtcu twn ber bebten^ Safdjalt III. eben
fo
gewi
unausbleiblich fei al bort bie
(Stuftest fidj aufbringen mu|te, ba
bie ottaSflrit eines bei ber
>anbhabung be $irchenr.egimcut3
oon bem ^atfer bnrd)Weg bef)crrfd)ten
^afte3 bie felbft'nbigc
r=
ftenherrfd)aft iu ben aufeerbeutfeheu O^ci^en nod) weit fd)Werer bc=
brol>e al bie freie, wenigften3 oon nationalen ^Jntercffen
unafc
gngige >icrard)ie: bann war bie 9uifrid)tnng einer beutfd)en
D^eid)M1rd)e ba3 Se^te, wag er im 2Iuge
fyat; ba ^roject, wcld)e
er bcrmalcn verfolgte , nur Littel jum 2Benn bagegen bie
Hoffnung
U)it betrte, c werbe cnblid) gelingen, ba3 9Ucranbri=
nifd)e ^ontifteat ju frhen: bann
foEte bie bauernbe $crbnbung
mit nglanb nur bie runblage einer allgemeinen, bie euroipifchen
taaten nad) uub nad) umfaffenben werben. )er freien, oon bem
aifertl)itm unabhngig
fich
erhaltenben Hierarchie feilten allmt)=
liefe bie eben3abern burd) bie
p
erwirfenbe
eceffion ber euroi=
fd)en ^Reiche uuterbunben, ber $atholtct3mu3 ber bcutfd)eu Nation
ber untoerfale ber abenblnbifdjen (Efjriftenljeit werben.
od) otelleteht ift btefc $ur (Sonfcqucn bringenbe Erwgung
faum felbft in i()in gerabe bama(3 aufgefommcu, wo alte feine @e=
banfen
auf
bie augenblidlichc inf.d)d)tcruug bc3 0teid)2>tages> r;tn=
ausgingen.
OTerbings* fofern
ber gut;alt ber be^glid)en Vorlagen ben
2$nfd)en jener grieben^artet, ^etd)e oor feiner 5tn!unft fyattc
$u 2orte fommen tonnen, oHig pwiberlief, fd)ien ein ^ampf ber
gactionen ficf> erneuern
p
muffen. 5lber
fo
weit bie efd)id)te ber
SBerhanblungen un burd)fid)tig ift, hat bie eine Vereinbarung er=
jietenbc Minoritt eine entfd)loffene D^ofition nid)t gewagt. )ie
urfyrngd)
oorl)anbeuen @egenfl3c ftttb, wenn fie
gteid) fid) nid)t
verloren ^aben mgen, bod) bem 23ltde be cfd)td)tfd)rciber3 un=
er!cnnbar geworben uub fett ber nttyeiung beffen, wa oon bem
entfd)toffenen
ird)enmaun vorgetragen worben, burdj griebrid)
in bie einheitliche, im TOgcmeinen gieid)C Stimmung einer $er=
fammlung aufgelft,
wctd)C, ciugefd)i'td)tcrt unb unter feine tHuc=
torttat
gebannt, nur fd)wad)C grciheitrcguugeu
p
erFennen
giebt. greilid) bie Majoritt ber hier 3(uwcfeubcu war nach mt=
ferem dafrhalten oon Anfang an ^ur 5(ncrfennung be faifer=
d)cn $a}}ftc3
geneigt unb milbere, wenn gleich
9
c

cn Stckte
ber tautenbe
cfelffc
wrbe fie unweigerlich angenommen haben.
9lbcr bie
Schroffheit,
mit ber nunmehr ba3 Sd)i3ma verewigt teer*
ic SBsjbttrget efd&Iffe
gegen lteranber.
203
ben &it feilen fdjten, ba Ungeheure
bes &ugemutfjeten etblidjen
es
Iftbbe, bal fr
alle 3ufunft banb unb um 23rud) mit alten treuer
getootbeiten ftrdjttdjen rabitinen utbiate, mar e$, toaS ben
pigeo^at evfduittevte. elbft entfd)teben fatferltdj efinnte, uon
jenem effyle
butetybrungen,
rnte i% ber bie bei Slnftiftung
einer
$erfd)k><>rttng u SEBeityenben n fommen ^ftegt, erfudjten ?tu=
flitzte.
Hub Dtatynalb fclbft fdcn fi cf> ber Stauer nicM enrebren ju
tonnen, n>eld)e bei bei gorbemmg , ben &e*$ngtti&feo!Iett (Sibfcfytour
nurftid) jn teiften, bie 23erfammetten butdjriefelte. man on
it)nt begefjtte, bie erftc Folgerung tl)atfd)ltcb &n vol^teben, metd)C
ba r>on il)m fclbft in Eintrag gebraute elbbe anfntljigte, erfdjrat
er bor feinem eigenen StBcrf. (Sntlub e bed) mit einem WtaU 2tr=
fangen, an benen if)m
fefbft erft ba en?agte nnb 33ebenf(id)c bef=
fetben em^fine(id) murbc.
rgbtfdjof SBidjmann bn SRagbefcurg erflrte, nur in
beut galt ben erlangten (*tb fpretfen $u fnnen, wenn bet Tmfytte
r>on (Sein giuxft bie otbnungmfeige ^eibe empfangen, nad) beren
$otfgug er, ren ^afdjati
III.
beftatigt, erft nnmiberrnflid) nnb
uuauftettd) bem d)ima angeboren wrbe:
ttnberfefcte er
f
i et) bem.
Dfdjt bie 3nnmtljnng, in ber (SibeSletftnng oranpge^en> tjat er
abgelehnt; aber jene rbinatton modjte er nid)t gefebeben
(ffen,
bie bei einem ltmfebnntna,e ber )inge

nnb er toufjte nur $u gut,
ba biefer alter bermaligen emonftrattoucn nnb
93efd)lffe un=
geadjtet berrafdjen tonne

in i()rer ltigfeit erleiden, ben e?


fitj feiuc (Sr^ftifteg in grage (teilte.
@d)on im gebruar ober SJcarg be3 3abre 1159
auf betrieb
griebrtdj ermf)tt
l
),
fjatte er bodj bie 23efttfgitng unter bem 3k=
gtmente abrtan3 IV.
ntdjt ausmirfen fnneu
2
),
unter Victor IV.
fid) bamit begngt, al3 ,,@rml)ttcr"
fid)
be^cid)ncn
laffen
3
),
ol)ne bie au3brdtid)e Slnerfennung ber i
v
3ab( uad^ufuebeu. Ob=
n>ot)t
frher 3ftitgtteb be3 SDomcapiteB $a >itee3t)cim unb S)om=
1) . bie genaueren Errterungen pferS a. a. 0. 2937. 83. 119. 135.
Seit bem 1. 5lugujl 1159
ifi fein Xitel Coloniensis Electus nadjroeiUcf). Mu-
ral, Antiqq. Ital. VI. 248.
2)
Joann. Saresb. bei $icfer ct. a. O.
33 5(umf. 3 Reginaldus enim can-
cellarius imperatoris se Coloniensem gessit arcbiepiscopuni cum certum
sit, electionem ejus a Romano Pontifice, beato Adriano, fuisse damnatam.
3) <&. Concessio infulationis
fr
2(bt ^einrid) l^ou orfdr). Chronic. Lau-
rish. Freher, Scriptt. I. 149. . eben . 9. ?(nm. 7.
204
SStcrtcS ucfi. Brette Kapitel.
propfi
31t fnfter, Tratte er e in ber (Stufenfolge ber geiftlid)en
Wrben niebt ruetter aB jum taconat gebraut
1
). $>ie hheren
SBct^ctt, bte feiner Orbination jum (Srjbtfdjof oorangcljen muten,
Blieben if)m nocl) vorbehalten. guftteben, unter jenem tarnen feine
$trdjen:prooin$ &u regieren, unb alte etedjtfatfte auszuben, r)atte
er e vorgewogen, bic perfnlid)C Sicbcrbcit gcrabe baburd) unge=
frbet $u erhalten,
baf
er ungeachtet ber bem fd)imatifd)cn $apft=
tfjum gemibmeten 2irffamfett feine Srbe oon bemfetben unab=
l)ngig gemaebt. )a Verlangen 2id)mann3
,
fo
bcred)tigt c mar
im 3ufammenbange ber ^olitif, bereu
Softem Ocatynalb fid) fo
eben fctbft
begannt, ntigte $ur 2}cr$id)tleiftung auf biefe erce^
tionclle (Stellung, in ber er
fid)
bil)cr
fo behaglidj gefgt;
ocrfnipfte tl)atfdjlid) ben nadnurfenben
folgen nad) fein
erfnlid)e3 <Sd)idfal mit unauflslichen gben mit bem ird)en=
tl)itm, ber beffen (*rrid)tung er bibcr altcrbingS 20 or te genug
gcmad)t.
(Somit gerabe an ber em^finblicbften (Seite berhrt, oerrietfj
er feine au erei^tt)eit unb ($infd)d)tcrung gemifchtc Stimmung
in jenem 2$orte, mit meld)cm er bic gorberung be3
@r^bifd)of^ Don
Magbeburg abmic3. lber ber barber aufumllenbc o*n bc $ai=
fer
^
an
9
tf)n
&
a
^#
^enn n
^
^ er urfprngtid)cn, 'aber
bod) einer ermigten ^umutbung pdj ju fgen. Ratten mir
beffen
heftige
D^ebe in ber Sortfaffuu^ , tote fic nach ber Ueberlicfcrung
cinc3 ungenannten 23erid)terftattcr3 gehalten fein foll
2
),
fr nidjt
authentifd), fo ift bod) 2led)te3 barin unverkennbar unb bieimvet=
fung auf
ben 233iberi>ntd) , in ben fid) ber (5r$bifd)of in feinem
anbeln vermitf'elt, vielleid)t aud) bie Erinnerung an bie von if)m
befd)leunigtc 2al)l ^afd)ali3
HL uicf)t u bc^toeifeht.
Unb fofort,
nad)bem ber aifer ben Sibcrftrcbenbcn burdj
biefe
3orne^mortc gebemtljigt, aber aud) burd) eine ivid)tigc Gon=
ceffion
3
)
beruhigt, berbics bic
3
u
l"
a
$
e ^ cr engtifd)en efanbten
entgegengenommen l)atte, fdjrttt er felbft $uerft $um (Schmur, ben
er ber formet gemf},
bie 9^at)na(b felbft urfpruglid) vorgcfd)la=
gen, aber mit einem von biefem nad)trg(id) beantragten
3
u
f
a
&
c
unb mit jener Glaufei, mctd)C SSic^mann hinzugefgt, (eiftetc.
8luf
bcuDlequicu ber eiligen bctl)cucrtc er eiblid), niemals ben Scf>i^
1)
Chronic. Hildesh. Pertz IX. 85G. lin. 46.
2)
Ep. cuj. amici

Th. Epp. ed. Giles II. 265.
3) 23etbe Serben tfyrem 3nl;aUc nad) aus bem ft-otejenben etfyeUen.
Sie ^vjbuvcjev SBefd&lffe.
SDic SibeHeiflungen. 205
ntattfer folanb ober einen, ber von feiner Partei
al fiadjfolger
erwhlt terben feilte, at iatfi
anerteuuen, feinem feiner nffc
Itnge trgenb ireld-e nabe, c* fei
benn,
bafj
er pr
fat^ofeben
ftixtijt ^iiriidfebreu werbe, erweifeu, melmctyr treu bis an betrieb
bei ber bebten^ ^afc^altS
IH. unb feiner 9fa*djfolger
erljarrctt
u motten
1
).
9l\ix
fr
ben galt
2
),
bafc
beibe ^pftc &u gleitet
3eit fterbenunb
bic vereinigten (Sarbtnatcottegien eine gemeinfdjafts
Udje 2at;I in aller uttradjt unb mit feiner ^nftimmuug DoU^ieben
feilten, behielt er
ftdj
bie greifyeit Der, biejem
fe einmtig @rrodl)U
ten at3 red)tm&igcm3uf)abcr bes ppftlidjen tut)l3 feine (*l)rfurd)t
iu
bezeugen, on biefetn einigen gatt abgefeljen,
baue fid)
grieerid)
fr
allc^it, unb fcerljiefs,
bei fein uid)
felger ba3 letdje tljun
erbe
3
).
3nbem er cnblid) gelobte

bie3 tft
ba uon Otai)nalc er*
fctrfte^ugeft&ttbtttfj

alte bie, welche aB rwfylte nuter oem '$on=
ttficatc g$afd)atilll.unb feiner 9cad)felgcr bieeil)cu unb bieOrbi=
uatton empfangen wrben, unter allen ilmftnoen in ihren (Sfyren
unb SBrbcu erhalten unb niemals bie fntbiueung on biefem ibe
uad)fud)en ^u wellen
4
),
bcrnl)igte er biejenigen, weld)c
fr ben galt
einer ^econctttatiou gricbrid), bie man alfo
aller feierlid)eu, a
egentl)cil au^fagenben elbbc uugead)tct nid>t
fr
uumeglid)
t)ielt, ben ^erluft ifjrcr ^frnben frd)teteiu
D^ad) biejem ed)uutr be3 9i.eid)3ebcrl)auptc felgtc ^undjft^cat)--;
nalb, ber freilid) uid)t gang im 2lnfd)lu au baS neu ihm felbft ben
grfteu
5
)
urfprugtid) empfel)lcnc germular, mcld)e berbic Die
3]erbinblid)fett auferlegte, bennad) #rteeerid)3 obe neu 31t creireu=
ben ^enig jur ^blcgung bc
fe
eben von bemfelben gefprod)cnen e*
Ibbe anhalten
6
),
unter l)rnen bic begehrte eiblidjc
oiii^t er*
1) 0 in allen met raiferticljen treiben bem 3Seicnttt"d)cn nadj gtetd)*
tautenb.
2) 2)ie3 ift bie tton2Bttf)tnanu Don9#agbeburg ^orgefdjtagene (Sfaufcf, bic ber
aifcr in bie oon il;m ju fpredjenbc (Sibe^formel aufgenommen t)atte. Ep. aniici.
Th. Epp. II. 266.
3)
Ep. Imperat. ad clerum Patavinura Pertz IV. 135 Si autem ab hac
vita nos decedere contingeret, noster successor, quem prineipes universi
substituent in imperiuin, hunc honorem et lianc partein nostram tuebitur
Semper atque tenebit. Cf. Ep. ad archiepisc. ibid. 137. lin. 43.
4)
Ep. Imperat. ad Comit. Trecensem. Pertz IV. 136.
5) Chronic. Lobiense Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. III. 1424

quibusdam tarnen minime assentientibus , aliis vero timore potius Im-


peratoris quam amore sequentibus.
6)
Prineipes vero suos id ipsum jurare compelleret
,
adjecto in eorun-
dem prineipum juramento, quod si prius imperator obiret, prineipes ipsi
206
SBicrtcS 23nc&. 3tocttc (Sattel.
tfjctfte unb sugteidj burdj ein
offen
gegebene^ SBerfprcdjen
fict) oer=
ipflidjtete, bie Sejen bemndjft
p
empfangen. )ie erfte ^Bctfpiet
unb ber AterroriSmu
1
),
ben bte brotjenbe teffuttg be
aifer| au=
bte, ntl)igte jur 9tad)fotge.
$tber in biefem entfdjcibcnben 2lugenbtid mad)te ber (Spicopat
uodj einmal ben energifdjen $erfud), oonbiefem$ert)ngniB ftc> ju
befreien. @he erflrte ficr> bereit
fr
ben galt,
bafe
bic gorberung
i|m erlaffen toerbe,
auf
bic Regalien u &er$tdjtett, Slttein c cr=
folgte oietmefyr bic tyLntwxt, bic SBtfdjb'fe Rattert biefetben
p
hzfyah
ien unb ben ib ^u leiften. $lbcr nid)t>beftomeutger foeit fie nun
bod) mit 5lu3nal)me $roeier, bc
23ifd)of3 ero oon albcrftabt
2
)
unb Hermann oon Serben, bic tote $tat)nalb nebft jtoeien feiner
uffragauc ben verlangten
3
)
cfyrour unbebingt fpradjen, nid)t
bto3 unter deinen unb djutd^en, fonbern aud) mit ber neuen
eigenmd)tig l)injugefgteu (Ilaufct, toeldjc guerft 2id)tnann von
9Jkgbeburg gcfyrod)cu, benfetben roiebettjolt l)abcn
4
J.
erabe ba3,
roa man bem (5i3copat r-erfagt, ge)d)a^ nun bod). 3ene gnnet
erflrte bte in biefer ibesleiftung eingegangene $erpflid)tung nur
unter ber SSebitiguwg
fr
binbenb,
bafe aud) bic abnxfeuben (itcri-
fer burdj 2tu3fpredjen. be3 gleiten Sd)roure3 biefelbe auf fid) net)=
men;
fr
ben galt aber bie djto'renben
fr
nidjt mc^r fdjutbig,
bcnfclbcn ju galten, roenn bie Dtcgalien bem D&erletynljerrn jurcf=
gegeben rorbcn.

Ucberbie erhielten bie SBifdjfc oon Serben
unb greifingeu au 3tdfid)t auf
bic ^Ibnoefenljeit ifjrer Sftctropo*
litanc
griffe l)iufid)ttid) ifret (SibeMeiftung bi3 gum $eter= unb
qjautfeft.
folgten fobann bie obengenannten antoefenben rocttlidjcn
antea nulluni coronarent in regem, quam is, qui coronandus esset, de
tenendo et fovendo eodem schismatico et ejus successoribus idem face-
ret juramentum lautet nad) ber Ep. amici bor urfprngltdje Antrag 9tai)italb,
ber aber offenbar tu biefer Joint
nidjt genehmigt ift.
1)
Hermann. Altali. Boehmer U. 489. Vita Gebhardi Pertz , M. G. H.
XIII. 45

Chronic. Lobiense
f.
205 Slntttf. 5.
2)
Ep. amici

intrusus Halberstade asis. Cf. Arnold.- Lubec. Chron.
Slavor. ed. B. II. cap. XVII.
p.
268.
3)
Hermann. Altah. Boehmer, fontes rerum Germ. II. 489 Imperator in
curia Wir/purch prineipes Tegm jurare compulit.
4)
Ep. amici. SEenn fyter
bemerft toirb
,
bafj nur iene bret ben Gib un-
bebtngt gelctftet (crgl. Alex. Ep. Mansi XXI. 1008 de tota terra sua non-
nisi tres absoliitum juramentum praestare potuit coercere), fc mffen alte
brigen, nid)t b!o 2Bid)mann unb (Sberharb beufelbcn beoingt getetfiet
haben.
Tic SErjBui^er SBef^iffe
uub bnig
einridj II. on (Snglcmb.
207
gurften
1
)
tu ber @tbes>leiftnng
2
J
uub eine S&nge (trafen
uub
SDtenflmamten al 3(&8?R
8
)*
3ulcl
c
U traten aud) bie cugUfd)cn cjanbtcn auf, um bte frher
int Sltfgemeinen erteilte ^ttfagc, roctdje bic ^uftimmung ber trotte
(Snglanb beu fyier ju faffenbett 33etd)lffen oerfyte;
,
nnnmefyr
eibltd) n erhrten. Sctfyrenb
tu jenen Steifen
,
wltyz,
in ^Betreff
bc 3nfya(t3
bc 51t Kotten fcftgcftcliteu Iractat* ben naioften
^Uu=
(tonen fytgcgcbcu genxfen, aud) uad) beut Sfteidjtag l^cDanfat
l)ulid)cv 3lrt ftd) erhielten
4
) ,
fyatten 2lleranj&er fctbft
5
3 ,
3o()au=
ne
6
J
oon altburt) uub &f)oma3 ^cefet, ber 3^citc berbte
burd) bte ^lufagen oon 9tugcnseugcn ber btc Vorgnge tu biefer
Sifeirag
uutcrrid)tct
7
),
bte entgegengehe 2tnficfyt
#
gewonnen, ie
ftnb nid)t nur oon beut in alter gorm oon beu ^Ibgcorbuetcn etn=
rtd)3
II.
getetfteten d)rour, fonoern
ber (rftere aud) baoon ber=
^eugt,
bafr
burd) beu beitritt ber eugtifd)en trotte btc Oiid)tuug
uub gaffung
ber 9^eid)^tagbcfd)tffc berhaupt
entf
Rieben loorbcn
[et
8
).
Sie gan^e ^Bebung ber Singe, tote fic uad) JCanualD unb
ber betben englifdjen efanbten 2Munft erfolgt tft, wirb ooqug^
nxtfc btefem Abfall ctnrtd)3 d)utb gegeben. atfer grtebrid)
fctbft erfdjeint nur al3 ber burd) tiefen uno ben (rbif$of
oon
Qtn >erfl)rte. (Sine 2lnfid)t fretttd), bte bte Dcatur Oer ^crt)tt=
niffc
nict)t richtig jn beurtl)cttcn fdjeint uub nur uad) ^bftretfung
bc Uebertretbcuocn auf ba
Wt
ber gcfd)td)tttd)cn 2h>al;rl)eit
^urcfjuft)rcn tft, lote
fic unfere SDarftellung ju ermitteln gcfud)t.
%i$ 3ol)aun oon Orforb unb Dfcidjarb oon
^Icfyefter
9
)
auf
runb bc Vertrages oon Otoucn ba3 SSitnbntfe unb bte nunmehr
1) Stufer beufetbeu feilen nadj ben faiferlidjen 2lufdjreibcn reliqui omnes
gefroren haben. 2tber tofyrenb fie biefc brigen uiebt 31t nennen
Hffen,
bertd)=
tet bieEp.
cuj. amici,
bafc Sie oben erwhnten viten allein ben ($tb geleitet.
2) (Sine Ueberfid)t ber befdjroorenen gormelu
f.
in Chronic. Reichersp.
Ludewig- II. 289. episcopi et electi fere numero XL de regno Teutonico
juraverunt obedientiam Paschali

imperatore id ipsum primum jurante

postea episcopis et inde omnibus regni prineipibus, qui praesentes aderant.


3)
Monum. Boica XXIX. 1. 375.
4) Kotrodi Ep. in Th. Epp. ed. Giles II. 148.
5)
Th. Epp. ed. Giles IL 53 (Jaffe N. 7535).
G) . . 208 Stnmf. 1.
7)
.Th. Epp. ed. Giles vol. L 163. Ep. LXXIII; 12. Ep. V; 316 Ep.
CXLVI.
8) (Sben
[0
f)oma S3ecfet ct. a. O. Joannem de Oxoneford, qui in dam-
natam haeresim incidit praestando juramentum schismaticis
,
quo schisma
jam fere eraortuum in Alemannia revixit.
9)
Th. Epp. 1. 1.
208
Stertes Q3ucf). 8eifcS Kapitel.
formuricn elbbe Befdjtoorcn foten, faten fie aerbing im
Steinen ifjreg
ftntgf gegen ae gfetnfce bet ird)c nnb bc $teid)e3
Mfe
nnb Seiftanb jn
1
),
roten aber bod) ben^nig Subroig VII.
all Dberlel)n3l)errn
UfteS drften aufgenommen
miffen. (Sofort
erklrte griebrid) burd) feine )omctfd)er ben $rotcff gegen biefen
3nfcit3 all einen ungehrigen,
gf.ran&ofett aul ber @r&bfcefe ffctyimi
gebrtig muten es bren, roic bcr&aifcr ben efanbten ermiberu
liefe, bic onfberation fei eingegangen gegen Ofcotaub nnb bic eini*
gen, all geinbc ber ftrdjeunb bei ^teid^c^ ; fetner ber (benannten
fei
ontg bon graufreic^;baf)er
fei eine (Stattfei, toie bie oorgefddagene,
gar niebt an ber teile. 3ol)anu oon Orforb etttberte barauf, er,
tote fein err oerftelje bic Sorte bei Vertrag glctdj bem aifer
nnb fei bereit, in >etnrid)l Dcamen bal eibticfye clbbe ju fpredjen.
icl gcfdjaf) beim and) fofort, aber nad) griebrid)! eigener
Eingabe
2
)
boct) in anbcrl formulirten @|en all man. crmarten
fote. Stuf
ben Oteliquicn ber eigcn triftete er, tote Dttdjarb oon
3td)efter, bal eiblid)c 2krfpred)en, ber $nig oon (Emglanb mit
feinem ganzen 9teid)e trete anf
bie (Seite bei $aifer$; erfenne an nnb
roerbc aufred)t galten benfelben ^apft Safdjalil
III.
,
fr toeldjen
biefer fid) erfltt, er merbc fid)
nidjt Ijcrbcaffcu, ben telaub fer=
nerljin ju
ftfeen,
(Sine SBesJcijjung betmtadj, bie merflid) abmcid)t
*>on ben gormein, roeld)c bic beuifdjen 3Rttglieber bei Ofcetdjltagl
befdjmoren nnb toett entfernt ift, bie
3
u
f
a
9
cn
S
u erfllen, meld)c
bie efanbten felbft juoor ertbeilt fjaben foen
3
).
>cturid) erflrt
burd) feine 23otfd)aftcr,

toenn fie
anbei and) nur
fo
beftimmter
Slulbrdc fid) bebient fabelt, all ber aifer tijneu leibt
,
feinen
Uebertritt oon ber Cbebicnj feanberl juber bei bermatigeu
egenWftel; aber er ocr^ftict)tet fid) nid)t &ur Saljruttg nnb $cr~
1)
Joann. Saresb. vol. I. 236. 237 Nam quum Joannes de Oxoneford no-
mine RegisTeutonico tyranno conjuraturus esset et opem consilii et auxilii
sacramento promitteret contra omnes homines excepto solo Rege Franco-
rum, aitTeutonicus per Interpretern snuni, sicut attestantur magni et multi
et religiosi nostrates de provincia dieo Rhemensi, qui interfuerunt: Rolan-
dus, hostis ecclesiae et imperii , horao quidem est mortalis et omnes cardi-
nales sui et nnllus eorum Rex Franeorum est: unde nulluni eorum exceptum
intelligo nec volo intelligi in liac confoederatione mei et Regis Anglorum.
2)
Imperat. Ep. ad archiepiscopos

fideles Pertz IV. 138; ad Comi-
tem Trecens. ibid. 136.
3)
Ep. amici L L II. 266 Exhibuit etiam praedictos nuncios, qui in per-
sona Regis Angliae publice coram omnibus juraverunt, quod quidquid im-
perator super boc se servaturum juraverit
,
ipse quoque rex tenebit firmi-
ter et servabit.
$>ie folgen
ber aBrj6u$et efjflffe. 209
Hjctbtgung be fcfytSmatifdjen 6t)ftem,
ba 9ftai)ttalbimb ,"yricbrid)
fr
alle 3uhmft
auf
Juristen entfdjloffeti ftnb. (Sferabe baS 2droffc
unb Ci b a v a c t c r
t
[t
t
f d) c bcr lucr
&efafjtett
Xccrctc bat bic Srone ptt$=
taub tttdjt gut geheien. 3ic mcd)tc ftd) bafjet fptcrfn um
fo efycr
berufen glauben, ba aitgcfprodjcnc el&be bcrfyau^t ju t>cr=
(ugten.
rie ikrfammlung
fd)tofj
it)rc jungen, incem fte t^ic
mm
fatyttatb
bereite $u Anfang beantragte allgemeine GiixMciftuug
l
)
innerhalb ber ndjften fcdjs? Neonate in bem ganzen beutfdjcn Dteidje
anorbnetc, bie fd)arfcu 6ttQ#eftimmutigcti fr bett
JaH
ber Gib*
meigerung befttigte unb bte 5[ufnabmc bcr grbittc
2
)
fr ^pafd)a=
li
III. in bic Liturgie an allen <Sonn= unb gefttagen verfgte.
$tber toctfjrenb man bat crrori3mu3 bc emiffen3$mangc,
t>cn bem man felbft burd)fd)ttcrt werben, in bic gefauimtc iHation
ju bertrafen r>crfud)tc unb in bcr Stimmung aueiuanberging,
tote fte bem unbc t>on ^crfdjmorcucn eigen u fein pflegt, batte
Gonrab
3
)
oon 9)cain bic Stabt bereite
fccrlaffett. er Moment
mar gefommen, mo ber 23rud) mit bem aifer auet) tun* bcr 23e(t
ficf> o$ieI)eu folltc. Um fid) jeber $ergema(tiguug ^u ent^en,
cntflob er fyeimd) bc3 91act)t^
,
entfd)loffcn, treu ber Slleranber ge=
Iciftctcn ulingung
,
nad) gratfreie!) ftd) 31t begeben. grieorid)
4
)
tton Olotfyenburg, uig (>onrab
III. <Bel)n, bem bic burd) ben
$aifer felbft
verbrgten 5tusfid)ten
5
)
auf bte fjronfolge burd) bic
unermartete eburt be jungen cinrid) (VI.) getrbt morben,
mar faum mit fnfbunbert Otcifigeu in SBrsburg angelangt, al
er
auf
bic unbe von bem, mag gcfd)d)cn, eiligft mieber entmid).
23ir miffen ntdjt, ob er augcnblidlid) mit cbaufen einer grten-
bcntfd)aft fid) getragen , bie er burd) fird)d)c Motive fttsen fonntc.

gebettfattS b>at er fic practifd) ntdjt meitcr verfolgt. 2ir fiubcn il)u
1)
Ep. Imperat. ad archiepiscopos Pertz IV. 138. lim. 1522.
^XlUtX-
I;atb fcdj Monaten foll Der (Sib oon allen Scutfdjcu aeieijiet werben. &kr fief)
bem roiberfet, fotf, roenn er (Slerif'cr ober Wnd) ift, feine otee, loenn ein aie,
bie 2lttobien ober Sehne, bie er befit, oerlteren unb ertfirt toerben." (Cf. Ep.
ad Comit. Trecens. ibid. 137 lin. 1

5; ad cl. Pat. 135 lin. 41; ad abb.


Stabl. 1. 1. II. 320).
?
JtavmaIb hatte berbieg nadj ber Ep. amici bie $erftm=
ntelung bcr lieber" oorgefdjlagen.
2)
Ep. Imperat. ad der. Pat. Pertz IV. 135. ad abbatem Stabl. 1. 1.
II. 320.
,
3) Chronic. Reichersp. Ludewig II. 288. Romuald. Chronic. Salernit.
Murat. VII. 204. . bie eigenen Angaben Gonrab in feiner Diebe m SSenebig
im ^abr 1177 bei Baron, ad a. 1177. LXXIII. Gallia Christ. V. 475.
4)
Ep. amici Th. Epp. ed. Giles II. 267.
5)
Sigeb. Gembl. Contin. Pertz VIII. 404 lin. 4850. giefer a. a. O. 80.
eficfyte ?l[f^an^cr^ Iii. 93t. II.
14
210
Viertes SSitcf). 3\t>eite (Sapttel.
otclmefyr all fjetlneljmcr an bem im 1167
S
um
3^
c ^ ber
(Sinfc^nug bc3 @cgcUpaftc unternommenen faiferttdjett cc=
rc^uge.
Ucbcrfyaupt brachte griebrid) bie SSrg&urgpr (Sdjlffc mit im*
beugfamer Strenge gut 2lufitf)rung. d)on am 29. $ftat mute
Dtatmalb $ugleid) mit ben brigen mlzten in SBr^burg bic
$ricftcrmcil)C an
ftdj t>o(^ict)cn laffen
1
).
Spter, am 2. Dctobcr
confccrirtc iljn ^IjUi^p
2
) /
23ifd)of wn Dnabrcf, gum
23ifd)of in
egemoart bc tatfcr* unb ber ^aiferin in Geht. SBcitct nntrbe
innerhalb bc gefammten Dtcid)c3 unter )roI)ungcn ber rgften 5Xrt
jene maffcnfyafte (Sibcleiftung errungen. SDer oon beu einzelnen
glten abfefycnbe fummarifdjc 23crid)t
3
)
crjdl)tt atferbingg nur,
bafj
uad) ben &er$tt$ttifc$ttett ^attagen oicle gatrften, totr
miffen
ntdjt, ob unbebiugt ober bebingt, ben oorgefdmebenen @d)U>ur gc=
fprodjeu. 5tibcffcit
/
obgteid) Dtemonftrationen oorgefommen, grie*
brtd) fudjte unerbtttlid) alte 9(u3naljmfffc ju beseitigen. S3 tu
bie entfentteften egeuben bc3 bcutfdjcn unb bnrgunbi)d)en 9^ctd)c^
reichte fein ctyerbd, bie 9Iu3fl)rung feiner faifcrltdjen, ingorm
oon Senbfd)reibcit toerjfctit^ten Sefetyle
ju prfen. 2lbt Seo bn
t. mlain toarb in golge feiner SEibcrfcfcdjfcit befeittgt
4
). in
ber SDicefc (Sambrat)
5
)
ber (S(cru unb bie TOmdjc O^ofitton ocr=
fud)ten, entfanbte er fofort
ben W)t (Sbcrolb oon tabto mit bem
2ftanbat, alle, u>c(d)c bie Dbcbien^ nod) nidjt geteiftet, baju gu
ntigen, )ic (Sibtocigernben foften ol)ue ttabe in $ftaffe us Grit
getrieben toerben.
3u ber Zljat, btefei rdijaitlofe $orgct)cn tu ber 2lubnng
ber 9
f
ccd)tc ber fatferdjen ?Otajcftt t)at innerhalb ber 9tcid)^grcn-
jenunb ber biefe Hinang

benn aud) Ofotyntuttb


V. oon outoufc

)
1)
Ep. Imperat. ad Henricum Comitem. Pertz IV. 130. Godefr. Col.
Boehmer III. 438.
2) Godefr. Col. Boehmer III. 438 Et tunc primum domnus Reinoldus
ibidem sahbatho quatuor temporum in presbyterum ordinatus est et quam
plures cum eo alii electi. Postea vero VI non. Octobr. ordinatus est Colo-
nie in archiepiscopum a Pliilippo Osenbrucgensc episcopo
,
praesente im-
peratore et imperatricc.
3) Chronic. Reichersp. Ludewig IL 288 Postea autem inulti episcopi
et prineipes, qui ibi non aderant, juraverunt.
4) Alex. Ep. ad Henric. Rhem. Bouquet XV. 901. Histoire literaire de
la France XIV. 175.
5)
Ep, Imperat. ad episcopum Cameracensem. Bouquet XVI. 093.
6) LudoviciReg. Ep. ad Alexandrum Bouquet XV. 8G0 De regno nostro
est Tolosa et cam civitatem specialiter diligimus etc. Ep. Civium Tolosae
SDte folgen bct afirjburgct Scftffe. 211
I)attc alle Beamten gentigt, enthebet bem egenpapfte jii |uM*
gen ober ^tc Remter aufengeben
1
);
bct ^artbufer gdatttte, fcon
SHejcanber fetbji jutw
ifdjof bon Gh-cnoblc
cpmtyt*),
twt er*
brugt
3
)

ben unmittelbar Der bem SMr$urger 9fceid)tage
nodj fo
mddjttgen 5((ci\inbrimu3 ubewaftigi etiler cnteit er=
fttmmurtgctt
4
),
btc entftanben, unb bes atterbing^&ei^dngni&botten
9ftucffdjtag3
ungcadjtct, ben bie ftbeffage ber aifcrdjeu im Safer
1167 tu ber fKntlicben 2feinuttg Bereitete,
ift c3 gelungen, bie
^Cuctoritt bc3 terrorifirten 9ccid)stagc3 pr (Geltung ju bringen.
SSon bem 24. 3&ai
1 165 bii jum ^rieben $enebig ift bie n bem
(Sigenfmn gricbrid) bct)errfct)tc bcutfd)C &ei$0iv$e ifjrcr ug er n
Haltung im
refcen
unb angen uad) auf eiten ber (itegenpdpfte
verblieben.
516er aud) in (Snglanb folfte nad) be anbeSljerrn augenbftcf*
lid)cr Neigung ein leidjel gefdjeljen. SBdljrenb ber bi^t^crieje 2)cr=
bnbete griebrid), 2labi3lar>
5
)
Don 23ljmcn, eine abmartenbc
teung einzunehmen begann,
foH
$cinricl) II.,
mir riffen ntd)t
ju meld)er tit, eine $erfammlung feiner 23tfdjfc
unb ber TOndje
in (knterburt) uad) Sonbon berufen Ijaben, um einen barauf be^g*
Iid)cn
SBefdjlufe burdjjufcken
6
).
OTcin ber I)ot)e Glcru3 (Sngtanbg;
fonft fo gefgig, fo oft
e3 barauf anfam, ben Saunen feinet grften
9ced)itung |u tragen, ftrubte fid) bod), ben bm einem beulten
:Kckl)3tage formulirten ib> toeldjer bie feierliche o^fdgung reu
5Xlcranber 3itrtbtctton erflrte, ju leiften. Unb ieeidjt mar
fdjon bamals
biefeS Stberftrebcn ben von ben einigen fd)arffid)=
tig erfannten ^crjcnmnfd)cn be3 nigB gemg. SBot c boct)
einen ^ormanb bar, ba eingegangene ^ttbnifj mit bem atfer, ba
ad Ludovic. XVI. 109. Ep. CCCXXXVII Unde tuam benignain celsitudi-
nem supplices exoramus, quatenus Tolosam, qnae tua est, et nos, qui tui
sumus ulterius non patiaris deleri.
1) Alex. Ep. Martene et Durand, Ampi. Collect. II. 732. Ep. CXII.
2) Fratrum Cartlmsiae Ep. ad Ludovic. BouquetXVI.128.Ep, CCCXCV.
3) Alex. Ep. Martene et Durand II. 732.
4) Cf. Sigeb. Cont. Aquic. ad a. 1163. Pertz VIII. 411 Hac de causa
in universali ecclesia oritur grave scandaluin et in regno augescit discidium,
dum alter dissidet ab altero et alter exeommunicatur ab altero. Ea tempe-
state ecclesia scindebatur etc.
5)
^alcicfn, @e[d)td)tc on 33ljmen I. 452.
6) Gervas. Dorob. ad a. 1168. Twysden et Seiden 1404 Per totam etiam
Angliam ex praeeepto Regis a populo juratum est, quod ad praeeeptum
Regis faciendum omnes forent parati ; unde et congregatio episcoporum
et abbatum et aliarum personarum ecclesiasticarum apud Londonias facta
est. Cum autem repedavit.
14*
212
SSiettei Sud). 3ctte Kapitel".
bei rubigcr rwgung aB unhaltbar erfreuten. mute, roteber
auf=
pgeben
1
)
ober aber ju ignoriren. 3n 2al)rl)eit,- nid)t. ein lau
ferltd)er cgertpaipft tonnte bie $ird)enfet)be in (Snglanb,

unb
barauf fam e ja bem Knige aufdjticlid) an , mit (Srfolg fd)lid)=
ten. 28ol)l l)tte spafdjalte III- , trte er bauernb oon cinrid) IL
anerfanut, burd) Verfgungen bcffcix SKimfdje alle erfllt. 3)ie
Gtarcnboner (Sonftitutioucn mrben genehmigt, t)oma 23edct pr
Unterwerfung ober ^ur ^tefignation ntigen oerfuebt fein. 5Cbcr
ein ^papft, oon ber ganzen 23eolfcrung (*ngtanb unb ber <Btamm=
laubc in granfrcid) al3 ein fd)imaiifd)er gefat, bon bem cjefamm
5
ten Gleru3 oerworfen
,
Ijtte niemals biefe oon Up erwhlten Rafc
nahmen jur 2lusft)rung bringen fnucn. Sebcr Verfud), biefelben
^u ergingen, t)tte oictmel)r eine firdjdje Bewegung gegen ben
nig aufreihen, biefe bem vertriebenen C5r^bif cf>cf jum nntotber?
ftct)lid) wirffamen $ebcl feiner Wad)t bienen
mffen. $>ie (t)m=
:patl)icn bc3 Golfes, b? babin wifd)en jenem unb bem Knige ge=
tljeilt, wren tu3gefammt bem (etbenben DJtrii)rer zugefallen, unb
Ratten ibn

feinerlei cwaltmatfrcgcln fonutcu ba3 l)inbern

a
von alten begrten ieger in fein (h^fttft urd'gcfljrt. 2arcn
c3 bod) ntdjt blo fird)lidje 9Jiotioc, wcld)e bcrg(ctd)cn rcoolutio=
nrc Stimmungen Ratten anreihen fnucn. crabc ba3 9cationatge=
ft)l ber (Sngtnber mugte burd) ben ebanfen emprt werben, bafe
i()rc Sanbefird)C, ftatt al lieb bem wirflid) oon unioerfcllcn
3been bewegten fatbofd)cn emeinwefeu anzugehren, oietmcfyr
einem ^avfttfyum unterteilt fein feilte
,
weld)e nur aufzufhren
I)abc, traf bie ^articutarc ^olitif be3 beutfd)en aifer eingegeben.
2llfo wrbe ber Sractat, tote oon felbft, burd) ba3 @ewid)t ber f)at=
fad)cn aufgclft: wa ju ^rzburg burd) bie efanbten gelobt,
ignorirte
2
)
man al eint bie $ronc nidjt biubcnbc Gigenmd)tigfcit
jener.
Um
fo
cmftcr nal)m e griebriet). ($# war it)m ntdjt genug,
ba fid)
oerjngeube ^onttjtcat be6 8d)i3ma3 burd) 3waug3maj3=
1) bie Qtit, wo biee bereit gcfd>cf>cit
,
jttt bie oben . 72 unb 73 er=
^r>ttc $8 er f) anb hmg ber 23ifd)fe oon^enben unb A>crcferb mit bem Knige.
2)
Ep. Henrici Regis Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 282. Herbert,
de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 231 Quas tarnen conventiones et obli-
gationes (Joannes de Oxoneford) a rege missns de regis mandato ipse fe-
cisse dicebalur.
Gauonifation (SatlS be refjcn buvd) D^ai)nalb.
213
regeln ju ermatten; er fndjtc c and) bitrd) $crf'cttnng mit einem
groen baterlnbifdjen Sntercffe fofort populr 51t machen.
ab c eine eftalt in ber gangen djriftlidjen efdjidjtc, an
ber bie eutf^en mit grerer Eingebung fingen al3 bie, weldje er
felbft oon Anfang an al> ba< glu$cnbftc 3beal feinet Regiment!
bc^ctd)net?

(Sari ber roc
feffette
an feinen tarnen bitrd) ben
boppelten
3
au^er
/
weldjer in bem
,3ufammenfein be3 >erot[d)en
nnb Sricfterlidjen wirft, 2113 Prger ber
bewaffneten SDftffion in
adjfcn
1
),
aU oon ^ricfterljanb jum erften Wlak geweideter fufet
war er im ebdjittifj ber Seutfctjen oon einer bcrmenfdjlidjen
lorie lngft umfloffen;
obmcl)l nid)t
gefe&mfcig
canonifirt, bod)
bitrd) ben oolfmigen (STtnl ber @d)aar ber ^eiligen beigefcllt.
28arb ba alfo Jefylenbe unter Safdjai
III.
SCnctoritdt ergnzt,
fo
fd)icn ba bem ^aifer felbft ju ntc fommen 31t
muffen.
2llfo gcfdjal) e, ba am 29. SDecembcr 1165
u 2ladjen, wo
er ba 2eU)nadjt3feft gefeiert, in egettWrt aller grftett bc3
9tcid)C bie Uebcrtragitng ber ebetne be3 clbcnfaifer3 feierlid)
begangen warb. 9lu ber rabcapeffc emporgehoben, wrben ftc
inmitten ber &omttrdje in einen golbettcn, mit (Sbelfteinen befe^
ten Sarg gelegt
2
).
Unb fofort r>o>g Dcatntalb aU Metropolit ber
Klner ird)cnprooius bie Gattonifation
3
)
beffen, her nnnmel)r ber
ganzen $ird)e angehren follte. SDic grmlidjfeit fpract) im rnnbc
mir ein lngft @cfd)ef)cnc an. 2a bnrd) bic (Stimmung be
rcligtfen $otfe feit 3^)vl)itttbcrtcn geforbert, in mand)en )ice=
fen
bereite oor biefem Momente vorbereitet gewefen, l)at barnm,
weil c bnrd) bic Zeremonie eftteg fdjtmatifdjcu (r$bifdjof
gcl)ci=
ligt worben, nid)t wieber
zweifelhaft
werben fnnen. 9lleranber
l)at tolcriren mffeu, wa3 er nidjt r)at kftreiten fnnen; bie fatl)o=
tifdje irdje in gar manchen il)rcr Territorien ben groen tarnen
in ben ipeiligcnfalenber eingejcidjnet.
$orerft jebodj biejenige Partei, wcld)C mit Sllcranbcr er ba3
1)
Dipl. Frid. L Imperat. de elevatione et canonizatione Caroli. Acta
S. S. Mens. Jan. tom. II. 888 In fide quoque Christi dilatanda et in conver-
sione gentis barbaricae fortis atlileta fuit et verus Apostolus: sicut Saxo-
nia et Frisonia atque Westphalia
,
Hispani quoque testantur et quos ad
fidera Catholicam verbo convertit et gdadiov Licet etiam ipsius animam
non pertransierit gladius, diversarum tarnen passionum tribulatio et peri-
culosa certamina et voluntas moriendi quotidiana pro convertendis incre-
dulis eum martyrein fecerunt.
2) <B. rittfdje 33en>etsfljrimgen N. 22. c.
3) (Sbcnb.
214
Viertes 23itcf). 3tbeite Gapitcl.
9eed)t ftritt,
jene $u vertreten, tc war e, bie ba
hoffte, baffelbe
balb au^fefyliejjlid) practtfd) fatljiigett u tonnen. SDte $atl)olicitt,
bie man beanfprudjte
,
feilte, wie man backte, in nd)fter geit eine
tl)atfd)lid)e Saljrljeit werben.
3n 28r$fiurg war nur ba feierliche elbbc abgelegt, ba
erft burdj bas> anbeln einplfeii war; eine #eerfdjrt fclbft nod)
nid)t oerabrebet. Unb bas> wirb begreifc^, wenn erwogen wirb,
ba ber ^lan, ben egenpapft mit Waffengewalt in ber auptftabt
ber Sl)riftcnl)ctt cin^ufeisen, nidjt eljer fid)cr verfolgt ober boct) be3
?la()ern kfprodjen werben fonnte, el)e nid)t bag erd)t oon5cran=
ber.9'titrffc()r fid)bewal)rl)citet. Sftadjbcm fie erfolgt, warbol)ne3wei=
fei fr
bie ^eerfa^rt gerftet
1
).
)a6 beffenuugead)tet bie
5lu^ft)=
rnng fidj
bi3 jum erbfte be folgenben Safjrc oer^gert,
ift bi
auf
einen gewiffen
@rab burd) bie guftattbe eutfdjlanbS ju erflren.
Miller ftrengen ^afjttafjmett ungcad)tct,
welche jum 3ft>ed ber
3lufred)tl)altung bes> neuen tird)cnft)ftcm3 angeorbuet waren, ocr=
l)arrte ba3
(Srafttft
al^burg bei feiner 2iberfcl)lid)fcit
2
). Gonrab
war weber gu r^burg erfd)ienen
3
),
nod) tyatte er fpterl)in,

ba ergiebt
fid)
au3 ber fogleid) $u ergd^lenben efd)id)te feinet
23erl)alten3

ben faiferlidjen $erfubiguugen irgenbwie $ted)iutng


getragen, SDetuiod) war er auf
bem $ccicf)3tage $u Dcrnberg
(14. gebruar
1166J
gegenwrtig, fei e um oorgelabcn
fiel) $u oer=
antworten l)inftd)tlid) ber ungefefettdjen Setf
e,
wie er ubcm l)ol)cn
clerifalcn 3lmte gelangt, ba3 er angetreten, ol)ne bie 23elel)nung
mit ben Regalien erwirfen ju tonnen
4
)", fei e burd) feinen eigenen
2unfd) ocrffjrt, biefe nocfynal au^brdlid) fid) ju erbitten
5
).
2luf 2>eranlaffung feiner Entgegnung, ba er oiclmcljr in golge
einer ollig canontfdjen 2af)l erhoben, folt er nad) bem 33erid)te bc
Referenten, ber ben erftgenannten galt annimmt, freilief) abgewiefen,
bie (ntfd)etbung jebod) auf
ben folgenbeu Dfteidjstag oerfd)obcn fein.
)tefcl,be warb am 29. DJcrj ju Saufen
6
)
mit icuer Strenge
trtfytf,
1)
Godefr. Col. Boelimer III. 439 ad a. 1166 Imperator expeditionem
suam in Italiara indixit etc.

SSctgl. eben Z. 192.
2) Hansiz. Germ, sacra IL 279.
3)
Ep. amici. Th. Epp. ed. Giles II. 267.
4) Hansiz. Germ, sacra II. 279.
5)
Magni Reichersp. Chronic. Eoehmer III. 536.
6) Ibid. Ludewig Scriptt. R. Germ. II. 292. Gebhardi Vita Pertz XIII.
46. Continuatio Admunt. Pertz XI. 583. Stlz, Gerhoch von Reichersberg.
Denkschriften der Wiener Akademie der Wissensch. Hist. philol. Classe
1850. I. 158.
SBitren tu bem (gfjftifi alfe&urg
1 166
- l L68.
215

toete&e bet gegen (\onrab


tyefttg gereifte 3orit bc $aifcr3 erwarten
Ucjj. bcr 3lngeflagte aud) auf biefem Dermin utd)t belogen
toerben formte, fid) gu fgen,

alle ttnterfyanbhragen feines? 3ru=
bcr Jpcinrid) oon Ocftcrrcid) uub auberev giften fruchteten ntyt

ggerte Jricbrid) feinen ^(ugcubUcf, beu von bem grftcn=


vatl)e genehmigten 9cid)tcrfprud)
p
x>otfgic^cn. @r t>crtf;cttte alle
23e(lungen bc3
rjfttf',
ba von nun an aufboren feilte ju be=
flehen, unter bic Men, chtete uub erwarte
fr vcgclfrei bic $r-
berjd)aft fmmtUdjcr Lfter uub gab
fic, roic t|re SBeljaufuugcu bcr
Verfolgung
$rci Allein biefc Manahmen , bic pgtetj in 9(u3=
fl)rung bcr (S^communication, bic ^afd)a
III.
ttert)dttgt l)abeu
foft, befdjtoffcn toaren, tonnten bodj nid)t ot)ne 2ettere3 burd)gc=
fefet
toerben. 2)ie
Angriffe
bcr aifertiet)en auf ba3 ^irct}engut beant=
hortete bcr
qbifd)of tfyciB mit bcr SBanffung
,
tljctB mit einer
um
fo
unifaffenbercn Ofcuftung; Ucberatt, 100 man bic ^tnberung
vcrfud)te, netten fid)
btc ienftmanuen (5onrab3 mit beu
Waffen
in bcr anb uub bekrftigten bic utdjtidjen (Scujurcn. Uub
fofort
begann jener 3ufianb
bcr 2luard)ic uub bcr riegfet)be
?
),
bereu
SGttren bic gerabe burd) beu >elbenmutf) feine* ftaubfyafteu 25e=
fcnnen berhmte Greift bic ud)ftcn 3afyre lunburd) oertofteten,
Sitte reuel bc 23rgertnegc, nric fic bcr ganatimu bc nrd)=
Hdjen 8fcrfo%unggetfte3 nur verbittern faun, burd) eine ungeheure
SBranbftiftung, tocldje am 5. 2tpril 1167 bic tabt Salzburg eiu=
gcfdjert
3
),
nodj verfflimmert, riffen
Ijier bic SBcrfyaltuiffe be
orgerlidjcn 'Sebent in jener 6d)rofft)cit au^einanber, tucldje beu
egenffcen
gerabe bc3 nrd)ltd)cn djimag cigentfymlid) ift Witt
ba3 unermefjlidjc Ungtuct
5
,
ba l)ercinbrid)t ber bic fyerrltdje @ebict
in golgc bcr Verfolgungen, bie fort^nfe^eu bcr ^aifer aud) fp'tcv
aitybrcftid) anbefiehlt
4
),
fyatbodj bem (harten aud) jene (Srqutd:uu=
gen jugcfljrt, mcld)c bie rfyrcnbc reue ju bieten vermag. 9codj
am 17. ciptcmbcr 1166, ctma
fnf
Sodjcn vor bem 2(ufbrud) bc.
aifcr3 fanb in bcr ^pauptftabt be^ r^ftifte^
5
)
jene gtn^enbc 35er=
1)
Magiii Eeichersp. Clironie. Boehmer Fontes rerum Germ. III. 53.
2) Chronic. Reichersp. Ludewig Scriptt. R. Germ. II. 202.
3)
Magni Keichersp. Chronic. Boehmer III. 530. Hansiz. Germ, sacra
II. 281. Brief des Bischofs Heinrich von Gurk b. Suclendorf
,
Reg. I. 70.
N. XXVII Quis enim vel sensus comprehendere vel sermo valeat explicare,
quae et quanta rerum et religionis dispendia sustinuerit eeclesia nostra

pro eo, quod Dominus noster regalia requirere neglexit etc.


4) Hansiz. Germ, sacra II. 280.
5) Gebh. Vita Pertz XIII. 46.
216
SicrteS 23ucT). 3eiteS (et#ttet.
fammtuug on (Stcrtfern Statt, auf metd)er nidjt weniger al
71
^rieftet,
108 )iaconcn, 201 2lfolutl)en gemeint wrben Uub au$
im fotgenben
Satyr,
gerabe
p
ber 3eit, al3 er nad) grifac fidj
rcfgebogen, Ijat er (am 6. TOr^ 1167) bie greube gehabt, at ber
a'djte irt tion ben ^(Icranbrtucrn
aufgefugt ju werben
1
). 5lu brei=
tg. (Slerifer fllen bamal il)tn geflchtet uub
auf runb be
23efenntniffc, ba bte )icefe $affau hin fatt)otifdjer
53tfcX)of
regiere, fidj t>on itnn bte Drbination erbeten Ijaben. ettbem t)atte
ber betummerte (^bifdjof , beu nunmehr ber ^atriard) Ubalrid)
on Slauileja jum beitritt jum Mnbni mit beu aufftembifdjen
ombarben berzuleiten fud)te
2
),
in bem Softer 5lbmunt iu beu
Sttten beu grieben gefud)t, beu er tu bem obe am 28. (September
1168fanb
3
).
3n jebem glte mar ber ^aifer mit bereu
Sfung um
fo etnftger
kfdjfttgt gemefen, aB er l)offen mod)tc, biefclbeu Der Anfang feiner
(Sjtyebition bcenbigen 'u fnuen, ma3 freiltd) ni.djt gefdjat). 2lber
matjrenb ba ganjc grt)}at)r uub ben ommer be3 3at)rc3 1166
tjtuburd) feiue tyatia,Mt t)icr im Oftcn be 9teid)e3 fceanfyrudjt
mrbe, um bte ^Cuctorttt ber Srjburgcr
djlffe aufrcd)t ju
ermatten, mrben fie, mcntgften uad) ber Meinung einiger 3eit=
geuoffeu, pgteid) im Sefteu t>on einer Serfnlidjfeit befmpft,
bereu (srfdj einen in $)eutfdjlaub um ber rtselhaften 3tt>eibeuiigfeit
willen, in bic fie fid) ju pllcu gemut, um
fo
grere^
Stttereffe
erregt.
irarb ^uetta,- ber el)rer bc SBatter $)ca^e
4
),
burdj ben
Empfang be3 erften 23encftcium3, ba ljoma3 23edet berhaupt
aB (Sr^bifdjof augett)citt, bemfetben befonber3 t>etpflid)tet, l)attc
lngft benen gehrt, wetd)e ba3 efotge &on elcljrten in ber
Umgebung aud) bc3 (SriUrtcn bitbeten. Um
fo
grer mar bas> r=
ftaunen
5
)
alter betet, wetd)e tfyit nur all b>miften rannten, aB er
im 3at)re 1166, ot)ue meber mit bem
23cfdjfeer
ber. Vertriebenen,
1) Hansiz. Germ, sacra II. 280.
2)
Brief des Probstes Siboto von Salzburg an Erzbischof Conrad Su-
dendorf, Reg. Th. I. 68. XXV.
3)
Magni Reichersp. Chronic. Boelimer III. 537. Gebh. Vita Pertz
XIII. 47.
4) pnltyp>
SEaltcr
9Ofce
18. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles
vol. I. 363

primus ei beneficium ecclesiasticum contulit. Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. II. 114. Ep. CCXXX1X. Cf. Ep. Chrysog. Presb. C. ad
Alcxandr. Du Chesne IV. 561.
5) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles I. 319. Ep. CLXXXV. .
iravb ^ueKa. Seine 2irf')'amfeit in eutfcfylcmb.
217
Qm$ ubtoig *>on granfreid) *)
,
nodj mit irgenb einem feiner $er=
trnten dtii d'fpr ad;c ejenommen $u fyabcn, in bag anb beg d)i;
ma fid)
bcvjab nnb in (ltt mit bcmjcnicjcn SDfcattn ocrfefyrte nnb
untcrfyaubeltc
2
),
n>cld)er, all ber 9(nftiftcr beffetben tucjft oon
Wcraubcr gebannt,. U)n fclbft bnrd) ba (Sotttaguun
fce
23annes> an*
fterfen mu6tc. $ftan fnntc r>erfud)t werben &u gtaukn, er fet bnrd)
befeubere ^rfer^atbinittct t>on bem 3jnljaber bc a^oftoItfd)eu
tnf)B a,ea,en biefe gl)rltd)fcitcn $cfid)ert. 5lber biefe 2lnnal)mc
mrbe r>oraus>fci3cn bas> 9ted)t ber anberen, bajj irarb in ber I)at
ein geheimer 2(geut ^Hcranben*, nnb mag feiner fci()erta,en Partei
aB ein eia,cnmd)tia,cg Unterfangen crfctjien, melmeljr bie 2tu3fnl)=
runa, einer Reimen 2Scifung, a,emefcu, bie iljm bie Aufgabe gcfteltt,
eine ^eaction a,ea,en bie SSr^burger
$cfd)lffe p
betreiben. 5lKer=
bingg Soljanueg Don aligburt) fd)eint mirHid) anzunehmen, ba
eine berartieje $oftmadjt auggefteftt
3
);
ja er fudjt bie $eoenfen,
bie il)\x felbft
qulen, gerabe bnrd) SBorfteflungcn biefer $lrt ju bc=
fd)tt)id)tia,cn. @r mie ber (5rbifd)of
4
)
fnd)en fid) eingeben, ber
bi^erieje ^artet^enoffe l)abc fid) mir bel)atb nad) )eutfd)lanb be=
geben, um burd) perfnlidje 25etyred)ung mit bem Vertreter ber bcr=
malen erto&fylten ^olitif bie Dxdfefyr bcffelbcn gur fatljolifdjen
ird)e einzuleiten
5
).
SBemuljt er fid)
gjeid), biefem bnrd) bie leid)-
I)cit ber miffenfd)aftlid)en gnieiccffett natye fteljeuben greunbc bie
cfaljrcn r>eranfd)auttd)en, mcld)C biefe telluna, bereite,
fo
jmeifclt er bod) nid)t an ber 9tcin!)eit feiner 5lbfid)ten, nid)t an bem
Erfolge einer
^iffion, bie, im SDicufte ber ird)e @ottc3 ber=
uommen,
p
bereu $erl)errlieljima, on tljm oollenbet werben loune,
ol)ne feine erfnlid)e eliaMt
p
bcciutrd)tia,en. 2fjrenb bie
meiften ber btt)crtcjcit greunbe irre an il)m geworben, nur wenige
1) Th. Epp. ed. Lup. lib. I. 170. 173.
2)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 110.
3)
Ibid. vol. I. 319 Non enim noverat multitudo, quid animi haberetis,
quae vos urgeret necessitas, quatenus vobis Roinanus pontifex indulsis-
set etc.
4)
Th. Cantuar. Epp. ed. Lup. lib. 1. 173. 174. Joami. Saresb. Opp. ed.
Giles vol. II. 110.
5) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles I. 332. II. 110. Ejusdem Ep. Th,
Epp.- ed. Lup. lib. I. 170 Sed quod plurimi facio, illud est, quod odistis
ecclesiam malignantium etc.

Rogo, consulo, ut errantes studeatis a
scliismate revocare, utDeum praeferant homini nec metu Imperatoris nec
schismatici Coloniensis patiantur a Christi corpore separare. Ibid. Opp.
vol. I. 267. Ep. CLXVIII Ipsum tarnen Girardum nequaquam schismaticum
reputo, quia fidei ejus perspicua patent indicia ex literis ejus, quarum re-
scriptura domino episcopo mitto, suppresso tarnen auctoris nomine etc.
21S
BierteS udj. Btvciteg (SapitcL
it)n entfdjulbigen, bie groe Maffe utdjt tt>ci, mag fic oon il)m
beulen foft

ob unb rce(d)e Sipeufation tljm ertljcUt, toetcf)e 3icte


er oerfolge, barber
tft ba ttrtljeil ftreittg

fuct)t ber (*bengc=
nannte ben
Ruf
feiner rtrd)tid)cn ^rcn^afttgfcit u retten unb ben
23crc>ei3
311 fhren
1
),
baj} ber Umgang mit torjngcrn bes @d3=
ma3 ttjn ntdjt notfyroeubig $ur l)cu'at)mc an bemfetben ntige.
Prftet er ftcf> bodj mit bem cbanfen, ba bie gewhnlichen Birten
bc$ loferen 23erfefjr3 bie 2lnfted'ung nicjjt bebingen
2
).
Drgen tm=
mcrrjin bie innigeren (Srtoeijitngtn be3 @cmeiufd)afts>triebe, ba3
gcmcinfd)aft(id)c Gffen
unb ber fujs ntct)t olntc SBebenfen fein; ba
gewtjnlidje efprd) unb bie Begrung fmten nid)t bie Setter
be3 Gontagiums fein. Unb eben biefer bebarf es nur in-biefem
glte, wo c barauf aufommt, bie SdjBmattfer in eutfd)Ianb gum
5(nfd)luB'an bic @ottcgcmeinbc ber allein
feg
mad)enben ftrdje
u befcfjren. Unter biefeti Umftnbcn tr>iinfd)t ^of>anne fogar au?
brdd), ba^
feto f)od)gcad)tetcr, aud) burd) ba otubium ber 2lTteu
ifym
innig oerbunbener greunb
tiefen feinen 5(ufentljalt nid)t nur
gu einer Umftimmuug Steuiflaitb, foubern aud) 9fofynalb3 noct) au--
banernbett
(Sinftnfe auf eiuridj
II.
bagu benutzen mge
3
J,
btefen $ur
(iiuftclhutg feiner Rafciialjinett gegen bic eugtifd)c anbe5fird)c
p
beranlaffen. SBrbe nun berbic ubwig ton gvanfreid),
fdjon
bc3f)a(b aufgebrad)t, toctl bic tetfc of)ne feine encbmigung angc=
treten fei,
oen iljm befnftigt unb etwa burd) ein wertfyooUe @c=
fd)cnf gewonnen
4
),
fo
fann, meint biefer fd)arfftd)tige :Beobad)tcr
ber bamatigen $t, ber jeitweitige &erjfa$i in bem Sanbc be3 ^d)i3-
ma3 nur gebilligt, ja als ein ben bd) ften gweden bieucnbc3 Unter=
nehmen wifommcn'gcrjciBcn werben.
gn
ber bat
mufj
irarb ^ucUa wenigfteny eine JJettlang in
biefem Sinne gewirrt ober bod) burd) fein aubciu ba3 Vertrauen
ermedt ()abcu, ba er (ebigd) aU Gmiffr ber 2tteranbrinifd)cn
Partei bcfd)ftigt fei. Dtur
fe
wirb es bis auf einen gewiffen rab
crftrlict), was? in anbercr >infid)t frci(id) rtt)fc(f)aft genug bleibt,
bafe
ber erwhnte 23riefftcl(cr fctbft, burd) ben gnftigen 33erid)t
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 310. II. 110.
2) Ibid. vol. I. 319. 320. Ep. CLXXXV.
3;
Ibid. I. 321. 323.
4) Ibid. I. 323 Campus hie oratiouis discretioni vestrae latius patet,
ut si fieri potest,

ei per Colonieusem persuadeatis , ut desistat ab
injuriis et rapinis et intentionis suae in usus adversariorum uon nmltipli-
cet exeeptiones.
Gtttarb
iuca. einc ifcHvffamfcit in )eutf<$lanb.
219
tratbg bewogen, jtdj bajn etfteljt, gegen nbe bc3 emmer
H66 jene* benftotbige efotd)
mit
(gtgftfof
Ocatynalb oon (ln
ist
Ratten, ber mel$e$
er fclbft berietet
1
). 3 $f$riff
feine
Heerfahrt anzutreten, trtfclidj fcom gieber befallen,
geigte ber
V entere mit finem 9Me fetgwngen &ur tccoualiatiou. Unge=
n)i batber, ob er &a3 eet begleiten feuue ober nitfjt, oerfprad)
erftsgarft beti ,yall
,
bajj er in )cutfd)lanb prdbleibe
,
mge
ber $aifcr nad) Italien aufbrechen ober nid)t, burd) bie ^ermit=
tclung ber luftcrcicnfcr , be3 ^otttgS oon grantreidj, bc3 l)oma3
Werfet, bie erljanblungen ber ben mit xHtcraubcr abufdyiic^cu;
bengrieben einzuleiten. 2)er SGBibtftanb be3 Giern feiner icefc
gegen cic SSBuTjbuTger d)lffe feilte ttjm jum 2>orroaub bicuen,
biefen Uebcrtritt
auf
2(lcranbcr3 eite gu rechtfertigen
2
).
3ftag bie nun eine augen&Ifli<$e ^Imoaubcluug ber aufrid)=
ttgen Seijttfttdjt nad) Umfcljr $u ber iitrcfyc, bie bem (Srfrcmfien
nunmcljr clU bie fatbolifebe evfd)tcu , ober eine ben 9)cotiocn unb
ber Slbfidjt nad) rt^fet^afte 2Riit|jeilung gciocfcn fein: in jebem
galXc ift bie
fo
ober auber angeregte (Stimmung nur eine oorber^
gcfjcnbc. Sofort nad) ber cuefung f)at ber
drjbifdjof
ben ccrc3=
angetreten
3
),
ofync in feinem anbetn irgcnbmeldje Citren
ber ejhmtmg
p
oerratbeu, ju ber er
ftdj
in jener ttnterrebung
befannt.
iTennod) marb 3el)annc3 oon erftbutty baburd) ber ba
3iet, raeld)c3 irarb ^uclla bei feiner itrtfamfeit ocrfolgc, nid)t
cnttufd)t. ?cod) in bem 2lugcnblide, al3 aud) ber aifcr bem tric=
gerifd)en (Srjbifcftof gefolgt, unb er beffen genn geworben, ba giir
(5nttl)ronuug 2lleranbcr3 bie gefammcltcu irettfrfte aufgeboten
4
),
ja fclbft nac^ ben ungldlid)cu ^lugufttagcn
5
)
(1167) f)rtc er uid)t
auf, bem greunb ju oertrauen unb il)n jiun ferneren 5lufmpfen
gegen ba3 bcftcl)cnbc Sdjtma
311
ermahnen in ber
feften ^uocrfidjt,
bafj er oon bemfelben fid> unbcfledt ctljaltcn merbe.
5lber mcifyrcnb er unb l)oma 23cdet biefer 5lnfid)t aud)
fp=
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles IL 3. Ep. CXCI. Bouquet XVI. 539.
2) Ibid. Et ita proponit ordinre, ut quodammodo cogatur a clero suo
id facere.

3) 2lm 31. Octekr 1166 kftnbet er fidj


bcrcitl in 3in-ca.
4) Joann. Saresb. vol. I. 331 Eo enim (ut ajunt) proposito in Italiam
profecti sunt, ut Creinensem haeresiarcham intrudant in sedem Petri et vi-
carium Christi arit comprehendant aut ejiciant aut occidant.
5) Ibid. vol. IL 84. 111.
220
aStcrteS 23udj. SweiteS Galtet.
terljin treu geblieben, warb ber ntg t)on granfreidj je lnger je
meljr r>on Mitrauen unb Unwillen erfllt. 2$l)renb jene SarteU
gcnoffcn f^tcrl)in (1168) bie
3utrf6erufutifl be ^anne3, ber
aEerbing3 freiwillig au3 bem Sanbe feinet 2lft)B fidj entfernt,
nunmeljr Beim fontgdjen
ofe al ein Verbannter, al3 ein @d)i=
matifcr betrad)tet warb
1
),
beim Sapfte in Anregung ju bringen
ntdjt mbe werben
2
),
trgt biefer, gu einer gleichen Beurteilung
nur a^ugencigt, lange Bebenfen, bem
r^bifd)of bie begehrte Voll-
mad)t erteilen. 2l)renb irarb
auf ein ^pritnlcgium be $e&
ligen tut) 13 fidj beruft, ba3 il)tt bered)ttgt , bie bebenflid)e Steife
gu unternehmen
3
),
nimmt man l)ier bie TOene an, v>on bergleid)en
ntdjt gu Hffen
unb wirb aud) burdj infenbung ber 5lbfdjrift
cine 33rtefc jene Agenten an l)oma, ber ber
beffen cr)rcnr)afte
5lbfid)teu auftlreu foH
4
),
nid)t umgeftimmt. Unb al cnbttdt) nad)
langen bitten bie cfanbteu be3 l)oma 23edet bemfclben ba3
SBi'Cc erwirfen, wcld)e3 iljn in ber gcwnfd)tcn SScifc autorifirt,
ba wirb bie ^dfcfjr bod) nur gewhrt
5
)
unter einer
p
erfllen*
ben 23ebingung, toctd)c ben Abfall be3 trarb al3 gcfd)el)en r>orau3=
fefct.
(in bem (Sr$bifd)of ucjletdj eingel)nbigte3 gormular
6
)
fd)reibt
ben Gib wx, in weld)cm er al3
p
2lbftt>irenbcr ba3 djtema ab=
jufdjwren l)abc. (Sine (Sntfctjeibuug in ber l)at, metd)e ba l\x=
tl)cil bc3
3^)
annG^ ^on ^ctltburt) ber bie 9Jorir>e unb ba 3icl
feinet 2irfcn3 ol>
falfd) $u erweifeu, ba3 D^edjt ber
5luffaffung,
bie un3 oben als? eine mgliche crfd)icncn war, ju beftreiten fdjetnt.
SDennod) fann biefe3'd)cine ungcad)tet ber innere ^ragma=
tijtrai ber SDtgc ein anberer gewefen fein, al biefer in bie 5lugcn
fallenbc $(u3gang erwarten
lfct.
3 wre mgtid), ba irarb
wirllid) burd) eine geheime ^nftruetion ermchtigt gewefen, unb
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 108. 109. Cf. Ep. abbatis de
Eleemosyna. Gilb. Fol. Epp. e<#Giles vol. II. 277.
2)
Ibid. vol. II. 111 Misit ergo dominus Cantuariensis iterato ad eccle-
siam Romanam, injungens nuneiis, mepraesente, ut revocationem ve-
stram a domino papa satagerent impetrare.
3)
Th.Epp.ed.Lup. lib.L ep. 174. 173=:Joann. Saresb. Opp. vol. II. 110.
4) Ibid. Volebat autem ei innotescere, quod fides et devotio vestra
cum ecclesia Dei et sede apostoliea est, licet vos cx dispensatione
,
quo
facilius per vestram industriam cowertantur aversi ad honorem Bei et ulitatem
ealholicue veritatis, ad tempus illis coliabitetis.
*
5)
Alex.Ep. ad Th. Cantuar. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 14. Ejusdem Ep.
ad Ludovicum regem ibid. 138.
6) Th. Epp. ed. Lup. lib. L 176 = Th. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II.
245. N. XXII.
Bergt, berhaupt bie 3ufctmmenjietfung bei 93ujj 48G.
SBet^ttttiffe im Bmgtetdj kibcv tcilicn
1106.
221
bic (niric, bic nad) ben ttngtcftagett bewahre
1167 feiner nidjt
mehr $x 6et&tfen
glaubte, bicfclbc etl&ttpet, tt)tt felbft fallen ge
laffen
fjttc , um 6mtg ubwtg
311 &ef(fytot{Jjtigett. @$ bleibt anbc=
rexfeit bic 2lnttat)me freigeftet, bafe
ber urfpruglid) bem 5Ucran=
bri3mu$ ergebene Statin in ber t)at f:pterl)in gu einem liebertritt
verleitet korben [ba er oon Dcatjuatb ein 23enefictum angenommen,
nnrb ilmt aubrdlicl) oon 2lteranbcr orgemorfen
1
)]
, unb fein
$crl)ttni Diatjnalb in ba @egentt)eil oon bem aulgefdj lagen,
mal jener Krittler
gehofft
hatte.
2ie bem aud) fei, in jebem galttc tonnte auf ber etttgegengefefcs
im citc bem aifer bic Gattung unb Strffamfeit bicfe3 Agenten
um
fo
bcbcnflid)cr erfd)ciuen , at er berbie t&ljrenb bc om=
mcr3 1166
fd)ou Gelegenheit haben mod)tc, bie 6^urcn jener fidj
oorbereitenben (Sonfpiration u entbeefen, toeldje bie
fd)fifd)en
gut*
ften gegen ben ^er^og ^cinrtcr) ben Drnen oerbnbete. Gelang es>
nid>t, eine $erfl)nung herstellen
2
),
fo
mrben nidjt nur bem
groen friegcrifd)cu Unternehmen alle jene Streitkrfte entzogen,
meld)e, ftatt $u helfen
ben icg in Italien
P
erftreiten, oielmef)r
in ber eimatt)
fid)
gegen einanber festen; c3 blieben aud) bafelbft
jene gl)rcnben Elemente jurd, roetdje bei ber bermatigen $rifi
in einer gefl)rtid)eren (Sjtylofion fid) entlaben tonnten. 3>n ber
t)at bot g-riebrid) feine ganje faiferlid)c 2luctorita't
auf, fie p
oer=
hten, aber oergcben3. r mute

benn lngere ggerung toar
toegen ber eigenthmtidjen (Eonjuncturen in bem 'nigretdje beiber
ictlien untl)uu(id)

ben neuen eere3jug ber bic Hilpert antre^
ten, o^ne beffen gemi 31t toerben, ba )eutfd)lanb aud)
fr
bie 3u=
fnft beruhigt fei
3
).
$lm 7. 3JM
1 1 66 mar nig SDBitr)eIm I. in bem neuerbauten
prdjtigert ^palafte bei Palermo geftorben
4
).
23crctt3 um bic gaften*
1) Alex. Ep. ad Th. laud. Ita tarnen, quod beneficiura sibi a sekisma-
ticis collatum nullo modo debeat retinere.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 2 Conspiraverunt nunc multi
prineipum contra ducem Saxoniae : quod tarnen Imperator paeificare stu-
duit.
Helmold. Cbronic. Slav. II. 7. telebrecfrt, SGenbtfdje efcfiidjtcu
III. 160.
3) Helmold. 1.1. Postquam autem Caesar quartam profectionem paravit
inltaliam et opportunitatem tempus adduxit, statim inveterata conspiratio
processit in publicum et facta est conjuratio valida omnium contra unum.
4) Romuald. Salernit. Chronic. Murat. VII. 206 Defunctus autem Rex
Guilelmus
anno MCLXVI Ind. XIV mense Madii septimo die intrantis
ejusdem mensis circa lioram nonam.
222
jctt biefeg
3
a
^
rcg *ott tticbcrtyoitcn ufcdjfffen fycimgcfudjt, Jjattc
ex feine
Seiben mehrere 2I>od)cn toerheimlidjt, bi bic micbcrfyeitcn
heftigen Unflle, bic bei feiner Sop&elei&tJjeii nur um
fo ge*
f'fjrltdjcr merben muten, bic
Stuflfung ju ftefdjleunigen brof)c=
tcn. 3m 3tngefict bc obc3 fud)tc er Sinberuna, in 23uf5e unb
23cid)tc. (iKfan^cnc rourben freigeben; eine ^traffumme, bie
2lpulien auferlegt korben, foateid) erlaffen
1
),
ba3 e#ament nic=
bcra,cfdn*icbcn, in toeldjem er feine cmafdtn 2ftargaretlja, ^rin=
jefftn
bon Diaoarra
2
),
gut Deecjcnttn bc Dtod) unb jur 2>oriun=
berin bc funftigttt jungen nis
3
),
ben ermatten 33ifd)cf
^Rid)arb
r-on t)rafu unb ben 6taatfccretr ^attr)du jit Dica,cntfd)aft=
rtfycn, ben jngeren ^ebn >cinrid) 511m er^Ov3 btt ttyttlieti cr=
namtt tjattc
4
}.
od) roarb nodj einmal in ber bcocnfd)ftcn rifi3,
bie crabc am
Dfterfefte
('24. 5Lprif) eingetreten,
(Sqbifdjof Ovc=
muatb ton (Ealcrno, and) burdj feine mcbicinifd)cn ^enntniffe au3=
gejctd)nct , au ba ^raufenlageic bc* nia,> entboten. Stfadj beffen
eigenem
3
eu
ft
n
^6 fA
cr feinen rcd)tbabcrifd)cn tgenfinn aud)
jefct
nod) berotjrt, bie Heilmittel, roc(d)c er
tym
anempfohlen, nur mit
2Iu3roaI)t angenommen fyabcn. Unaufhaltsam ftetgerte ficr> barauf bie
ranfIjett h\> $am (Snbe. in &<>artige 2Be"djfelfieBer
5
)
fam b^in^u,
unb an bem genannten aa,c erfolgte ber ob. Sterbenb b,atte er
nod) beut (arbina( g^^une^ &on Neapel 40,000 Stetlintett &unt
cbraudje bc3 ^>apftc ^Ueranbcr be^eben
G
)
,

fein Seben alfo
befd)cBenb
/
n^ie er e gefhrt. 2$&$rettb feiner Regierung ben lln=
tertl)ancn berljafjt,

ber Sdjretfen, eilten bic harten SSftafjnah*
men verbreiteten, hat nie bie Siebe auffommen
(ffen

in feinem
33cncl)men ftolj unb hodjfaljrenb, ehrgeiziger @nttt)rfe immer oll,
von fRifjtrauen gegen feine rotfen ftet geqult; hatte cr bod) ben
1)
Romuald. Salernit. Chronic. 1. L
2)
Ibid. VII. 199. Hugon. Falc. H. S. ibid. 312.
3)
Ibid. VII. 200. Hugon. Falc. Historia Sieula 302.
4)
Joann. Saresb. Ep. in Th. Cantuar. Ep. ed. Lup. lib. L ep. 1G0

successerunt filii sui alter in regnum, alter in ducatuin Apuliae. (SttoQ
abtoeidjeilb
Hugon. Falc. H. 8. 1. L VII. 302 Guilelmum majorem filium
post se Regni successorem constituit, Henricum vero principatu Capuae,
quamdudum ei concesserat, voluit esse contentum.
3
n ber llrhtnbe au$ bem
3al)r 1167 Ughelli, Italia sacra VII. 121 nennt fieb inbeffen SttOjeftn II.
felbft al v^erv be Ducatus Apuliae, Principatus Capuae.
5)
Romuald. Salernit. 1. 1. emitritea illum febris invasit.
G) Joann. .Saresb. Ep. Th. Cantuar. Epp. ed.. Lup. lib. I. ep. 160

epiadraginta milia Sterliniorum tradi fecit Joanni Neapolitano cardinali
in usum papae.
ertyftfttuffe
im femgteit beibcv SiciUcu 1100. 2BiI$etm II.
223
dtvfym
gcfucl)t, tu eiligljltttng ber firdjdjen Drbriungen feinem
SSolfe dufter ju merben. tit Sebent mar c3 ber Glems geroefen,
ben er burd) befonbere Qfyxzn
augc}cid)nct. )ie pradjttge, von
(^olt^ unb (Sbelfteinen ftrafylcubc ^cterlca^cc in feinem .$ataftl
ift
ein Senfmal feiner runftlertfdjen ^ntcreffen, mic feiner ftrd)=
lidjeu Neigung
l
)
bi3 auf btefen ag geblieben.

@d)on $mti agc nad) bem obc bes> 2Satcr3 mar nig 2il=
Ijclm II.,
erft jtofctf
bi3 vieren alt, in ber Harienfirtfje u
Palermo fron ^omuatb, rgbifdjof von Salcrno, gefrnt nnb gc=
falbt
2
).
SDte jugenbltdjc d)nl;cit bc3 fanm mannbaren Siings
Iing3 entjtfte bic cr$cn ber 6icilianer alfo, ba ber a fclbft
berer bcfd)mid)tigt marb
,
melden ba3 nod) frifdje
ebd)tni an
ba3, mag fie
unter bem 23ater erlitten, revolutionre ebanfen
eingegeben. SDta fyrtc c3 laut
fagen;
man werbe an ber $Jknfd)l)cit
fid) vcrfnbtgcn, modle man gegen btefen Sngling etma unter
nehmen
3
).
Unb al nnn berbic3 bie Knigin, um biefer Stimmung
be3$olfe3 einen nad)l)altigcren5luffd)wung $u geben, bic
efngniffe
ffnete,
bie ben (Stnroofyncrn von Julien unb Xerra biavoro auf
gelegten elbfummcn erlie, eine allgemeine' Slmneftie vertunbigte
4
)
:
ba fdn'encn bic efljle ber Siett ben alten SEBibernrittcn gegen ba3
nid)t cinl)cimifd)c grftcnljauio bewltigt $u l)aben, ber neue Stroit
fdjicn befeftigt.
3nbeffen
geigte e
fidj vielmehr, ba nur ein flchtiger O^aufd)
ber SBolfbcgctftcrung bic :polittfdje Setbcnfdjaft ber ^arteiungen
niebergemorfen. Um
fo
wilber fdjtoang fie nad) biefer fdjeinbaren
^Bewltigung fiel) mieber empor.
SSon Anfang an vermochten bie ^cgentfd)aft3rtl)e, beibe ol)nc
^weifet normannifd)er 2lbftammung, nid)t frei
p
fyanbcln. 9
f
lid)t
atleiu, ba ber eine berfetben, ber Sifdjof von <St)ratu>, bas> 33er=
trauen ber Knigin Butter bitrcr) fein unfreunblid)c SBejetgen
mljrenb ber Regierung tr)rcS @emal)l oerfd)er^t
5
),
beibe ftrie bic
1) tefe Gfyaractcrifttf auf nmb ber 2tgabcn bei Romuald. Salernit.
Chronic. Murat. VII. 200. 207.
2)
Ibid. VII. 207

Guilelmus natus annos duodeeim. Hugon. Falc.
H. S. ibid. 303 qui jam fere XIV annum attigerat.
3)
Hugon. Falc. H. S. 1. 1.
4) Ibid.
5)
Hug-on. Falc. H. S. 1. 1. VII. 306 Regina vero nihilominus eisdem
consentiebat consiliis nec illius ipsi persecutio displicebat, eo quod vi-
vente adhuc marito suo, cum pro quibusdam negotiis suis aliquotiesElecto
preecs poi'rigeret

contemptorem induebat animum, sperbe nuneiis
mordaciterque respondens, numquam ejus petitiones efficaciter admittebat.
224
Viertes 93udj. 3toette Settel.
^tegentinfelbft Barett oon bem OTabcn betrug unter ben 3auber
feiner errfd)aft gebannt. OTerbing oljnc (Sljaracter ^og er an
gerabe bnrd) bie ^crfloffenfjeit , roh burdj bic Sei) n> anhingen, in
benen er fein 2efen cbenfoftol)l
p
errattyeft al3
p
ocrlpllen &et=
ftanb. Unb gefcfymcibig nrie er ttar, l)attc er burefj bic 9Inmutl) nnb
ftilbe feiner ganzen rfdjeinung bic er^en vieler, namentlich nn=
ter ben gruben gedornten
').
$tid)arb unb 9Jattl)u famen fcfUm
bap, fid) felbftnbig
p
belegen. ^atbgeber unb greunbe mochten
fie. immerhin Ijeifeen, trenn fie nur bic 2kfel)le, bte allein er
p
geben
geroofynt ft>ar, gefgig pr 2lu3ff)rung brachten.
)icfe3 riummrat ber 2lu3lnber
p
frhen,
ben jungen fnig
mit einer 9tegcntfd)aft Eingeborener
p
umgeben, wrfudjte @en=
tilf, 33ifcf>of ou Slgtigent, ben erftett djritt
p
tlpn
2
).
%u>
gurdjt oor 2ilf)clm I.
fyatte er, um feinerlei 'ftifetrauen p
errc=
gen, nur ttetif d)cn Steeden gelebt, 2)urd) bie 2lu&enfette eines
frommen Sebent, bnrd) tgliche gaften foll er oerftanben ^aben
bie mift be3 $olfe3 fid) 311
eigen
p
madjen. $aum trar ber
^ann bal)in gefd)icben, r-or bem er fid) gehiimmt,
fo
crfdu'en er
fofort
al cht anberer. )ie
bifd)fliebe Dflefibcn^ marb mit bem
2lufentl)alt in Palermo ertaufd)t. ^rd)ttge aftmal)le traten an
bie teile ber $afteiungen. (Sin gcrufd)Ooller $erM)r mit grem=
ben aller 5lrt l)errfdjte in feinen @emd)ern. anj ein Seltfinb,
geigte er gefliffentlicb , nrie er bie politifdjen fragen be age3 burdj=
pfpredjen liebe. Unb nur
p
gern roanbte er ba3 efyrdj alfo,
'
bafc
bie llnpfriebenl)eit mit ber Sage ber SDinge
fid) fiuft madjen
fonnte. )a& bie gegentrrtige jpofpartci geftrjt, bie -ttadjt be3
23ifd)of
Mcbarb befeitigt werben
mffe,
erhrte er eben
fo
um)er=
l)ol)len, al er eine allgemeine ^Befferung ber guftube t>crl)ief$,
loenn bort fein QmtfCufj
pr cltung fommen n>erbe
3
).
3
C lnger je
mcl)r gelang e3, bnrd) aufnricgelnbe Dieben eine Partei
p
fammeln,
tt>eld)e bie Normannen au iljrcn bcrorpgteu Stellungen
p
oerbrn-
1)
Hugon. Falc. H. S. 1. 1. VII. 303. Dftomualb t>at bic S)arftettng biefer
28irren, an benen er fctbft
t>ett)etligt luar, bergangen. (9hir bev ^tucfjt beg Sltfaben
gebenft er mit einem 2orte ibid. 207.) (Seinem 23ericf)tc infolge folltc man in
btefer 3eit toon Wlai
1106 big 3ftat 1107 inMg rufyige 33crl>ltni|fc oorangfcljien.
Ibid. 207 Rex autemGuilelmus propter multa beneficia, quae ipse et regina
suo populo contulerunt, multum coepit a suis liominibus diligi et regnum
suum in pace et tranquillate tenere.
2) Ibid. VII. 303.
3) Ibid. VII. 304.
$)ie Parteien in teilten fett ber Iljron&eftciguna SBifyelmS II.
225
gen cutfdUcffcn toar. SDRit bem Stur&e be 23ifd)of oon (Bt)va=
fui foUtc bie Agitation tr erftc 28erf tooty&rtngen,
3u bkfem 3^ccfc ocrfud)te fic
mit <35(cf ben batnal aflmdj*
tigen ^Ufabcn burdj $erbad)ttgungen Sftidjarb auf tfyre Seite u
^iebeu. (Sdjon Ijatte jener, um bem angeblidjen Attentate $uor$u=
fommen, beu geheimen SBefetyl crtljetlt, ben Verfolger
bei
feinem
(Jrfdjemen in bem
$ataft nietatpfto&en, at gerabc beffen
unbc=
fangeue uub fid)ere3 Auftreten iljn
felbft entwaffnete uub oon
beu SBerfdjroorcncn mieber trennte. Uub audy biefe, oon t$m bet=
(ffen, fdnenen beu $lan aufgegeben gu fyaben, al3 ber
(^bifdjof
oon Occggio, fdjon vocifyrcnb feinet Sebent aU

eiliger ocrefyrt, ben
fetten
oon Beuern mit ber
ganzen
ebt)aftigfcit, roie fie bem leiben=
fdjaftlid)cu Hilter eigen ju fein pflegt, mieber ergriff
1
), 3efct
an
ber uBcrftcn ren^c beg mcnfd)ltdjen Sebent angelangt, fyatte er
jeber^eit fid) nur ba rooljlgcfljlt, mo er genieen tonnte, oljuc oon
bem einigen ju oer^eljren. junger uub $)urft
p
ertragen
festen
il;m fj3,U)enu nur bie enrifjjeit if)it lohnte, ba baburd)
fein
icbfte auf
rben, ba elb, $u fyaren fei.
9cie Ijatte man if)n,
mute er $u aufc effen,
Reiter; nie wenn er ju afte getaben mar,
traurig gefeljen, Stommeln ein @reil , an allen liebem abgc$el)rt,
bot er in feiner l)ol)cn ftattd)en eftalt, mit bem bleid)en 5lntli(3,
ber faum oernel)mlid)cn li^elnben Stimme eljer ba3 23ilb be3 obe3
al bc3 Sebent bar. Silber bod) in bem ^lugcnblide, roo bie
Sottuft
be3 (5goi3mu3 il)U buref^udte, fam nneber Scben in biefe obtcnge-
beinc. 80 ift e| jund)ft fein 2ort gemejen, mctd)c3 ben
fd)on er*
fd)laffenbeu
33uub $um entfdjloffencn anbeln aufrief.
TO barauf aud) rjbtf^of D^omualb oon.<8alerno bemfetben
beigetreten, bie Knigin 9Jlutter bie Gonfptration , bie gegen ben
aud) il)r Oermten 23ifd)of oon t)rafu3 unternommen, gutgel)ci=
gen; fogar ber am ofe immerfort nodj oermcilenbc (Sarbinal 3o=
l)anne oon Sftectyet, felbft ooll ehrgeiziger Hoffnung auf ba
bi3tl)um Palermo
2
),
biefelbe big
auf einen geroiffen rab unter=
ftfcte: freien ba dingen gefiebert.
1)
Hugon. Falc. H. S. 1. 1. VII. 305.
2) Ibid. VII. 306 ISed et Joannes Neapolitanus Ecclesiae Romanae
Cardinalis, qui forte tunc aderat, videns eo schisniate Curiara laborare,
partes suas interponere studuit et Gayto Petro consentiens, Electum a
Curia nitebatur expellere. Quod eo consilio facere putabatur, quia Gayto
et per eum Reginae persuaderi posse credebat, ut Panormitanam Eccle-
siam ei regendem committerent.
0efd}t$te tUsyaafceri III, 33. II.
15
226
Vierte 23ud).
3^
c ^ tc
Geniel.
)ct gcfdjal) z, bafc
ber bebrditgte 9tid)arb bcm Scanne fid) in
bie 9lrmc warf, roeldjer bte UTftmhtgltd^e 2lbfidjt bcr $erfd)toorc=
neu roicbcr aufgenommen , um berfelbcn ein anbereg id $u geben.
mar bcr raf von ravina, ber,
jefet von iljm herbeigerufen,
aU 23lut3vcrmanbter ber Knigin ben 5lnfprud) auf bte erfte tette
nad) it)r felbft, auf
ba 2(mt einc.3
tfcafcitdnS be $nigreidj3
nunmehr erl)ob. Tic ^efettiaung be 9llraben mar ba3 ljema aller
feiner Dieben. %l> er in
heftigem 2$ortroed)|"cl mit 3ftatareta
tl)r bie unrorbige Stellung ju bemfclbcn vorgeworfen unb bic (*nt=
laffung
al ba einige Littel bargeftetlt, beffen ebraud) it)r unb
bcm Sofyne ben I)ron erhalten tonne, r)atte teuer, junddjft ent=
fd)loffen, biefen U)m brofyenben turj abjume^ren, bic Struppen
feinem d)ue aufzurufen verfudjt. $lber eine fattblttgere (SrttxU
guug ber Sage ber Tinge mute ifjn balb enttufdjen. 2113 er in ben
fid)
frcu$cnben Etrren bcr Sartetbeftrcbungen feinen $alt einer
lngeren crrfdjaft ju entbeefen rou^tc, bcfct>IoB er bcm vorbereite^
ten Attentate au$uroeid)en. $llid) entflol) er mitten in ber 9cad)t
mit feinen reichen Sd)t3en jum Knige von
s
Dcarocco
1
).
^unme^r glaubte ravina ben alfo erftrittenen ieg weiter
verfolgen u tonnen, at ber von bcm SUEaben jum rafen von
Moltic erhobene Oftdjarb als Stttftdger u)m entgegentrat. 2Bdrenb
ber eine ben fldtigen ^traben einen verrt[)crifd)en^claven nannte,
erinnerte bcr anbere an ba3 Jeftament be3 mg3, burd) ba er
freigetaffen
unb mit befonberer unft begnabigt fei. (Sd)on roollten
bie alfo
(Etreitenben $u ben <djtt>ertcm greifen, at3
auf iefet)X ber
entgut bie gerabe anroefenben Marone i\\> Mittel traten
2
).
ftidjrs
beftoroeniger blieb bie Spannung auf Betben (Seiten unb Margaret
tba gebrdte Stimmung ungenbert.
gimner nod) voll Sltttydngttdjfeit an ben vertriebenen arace?
neu, ertrug fie mit Unmutl) bie fid) jr auforingenbe 93cad)tftellung
feinet geinbes. Sief) unb ben
of
von feinem lftigeu fempuS &u
befreien
,
barauf gingen augenblidlid) alle il)re cbanfen au3. Unb
fie
gelangte jum 3iele.
(Sin von bcm Staatfccretr SDcattpuS
gef
tfd)ter 23rief , ber
1)
Hugon. Falc. H. S. Murat. VII. 308. Romuald. Salernit. 207 Eodem
tempore Gaytus Petrus Eunuclius et Magister Camerarius Palatii cum qui-
busdam aliis fugam petiit et ad regem de Marocco veniens multam secum
pecuniam transportavit.
2)
Ibid.
3)te Parteien unb SBirven in Sicilien u.
f.
. 227
bie *Kadjrtdjt brad)te
,
aifet
gricbrid) fei
pUH^td) jur gwafton
tu
bie
italifcfyen anbfdjaften cmfgebvodjen,
reichte fyin,
ben rafen
on ratna in ehrenvoller 28eife ju ntigen
1
),
jur 2lbmet)r ber
Gefahr ben Oberbefehl
iuxHvulieu unb in crra biSavoro jubet?
nehmen.
Unb faum hatte er fid) iibcrfe&ett taffcn
,
fo
marb fein
fcobfetnb, bev
raf bon Sttottfe, al ^arteigenofje be TOabcn mit
all bev
s
Dcad)tuoUfommenf)eit augerftct, bie ra&ttta fid) }it ber
fd^affen bemht gemefen.
liefen Moment hielten bie and) je^t ned) unwffyttltdjen
Jcinbc be3
23ifd)ofs *>vu ^raful
fr
geeignet, ben burdj ravi=
na^
3)ajttrifdjen?uiift augenblicflid) vereitelten $(au lieber $u er=
neuern unb bie 2lu3ft)rung jh befd)
leimigen. $ftan vcrfud)te ben
a er Knigin burd) ba 2luffrifd)cn aller ber (Srinuerungcn,
bie
fie reiben muten,
auf
ba
^eufeerfte
gu fteigern. 2tlle3, mag
gefd)c^en mar, ben faraccnifd)en nftling ju ftrjen, ben fie mie
feinen geliebt; ber ttmfd)ivung ber Singe, bie ravina vor ur=
gern ermirf't; ba peinliche i()rer eigenen Situation marb bem
23ifd)of
allein ^ur
aft gelegt. Ofjne
3^
e
U
e ^ rcar beffen
lngere egenmart
am ofe
%
eben
fo
unertrglid) , at fie felbft, burd) ba efta-
ment it)re 3ftannc3 gebunben, ficf> unfhig fl)tte, il)n von bem=
felben ju verbannen.
S)a mar e ber immer nod) auf feine 23cutc tauernbe Garbinal
3ol)anne,
beffen bel;arrltdje3, burdj feine TOffion nid)t gercd)t=
fertigte Vcrmeilen gu Palermo felbft
bie ficilianifd^eu Marone ju
allerlei
fpifeigen SSi^reben angeftadielt
2
),
ber ben Verfdjmorenen
in biefer Verlegenheit Ijlfreid) bie $aub bot
3
).
Diidjarb, lngft crmhlt, mar von bem tapfte nodj nid)t gemeil)t.
Unb bod) l)atten
felbft bie ficilianifd)en $ird)enfrcif)eiteu, freilidj
nid)t ol)uc (Elaufetn, biefe Oted)t ber urie ^ugeftanbeu
4
). @in ba
felbft auggemirfter 23efct)l, $u biefem 3wcd
h
xl

u erfreuten,
mute menigfteng
fr
ben ^ugenbtid ben Grmal)lten ntl)igen, ben
$of
u verlaffcn. )er egat nat)m e auf fid) , ben barauf bc$g=
1)
Hugon. Falc. H. S. ibid. VII. 308. 309.
2) Ibid. VII. 310. 3u [einer 6l)aracteri(tif
f.
bevbieS ibid. 311.
3) Ibid. VII. 309.
4) 3Sci Baron. Ann. Eccles. ad a. 1156 X. V In Sicilia quoque Romana
ecclesia consecrationes et visitationes habeat et si de Sicilia personas
aliquas ecclesiastici ordinis vocaverit, magnificentia nostra nostroruinque
liaeredum pro Cbristianitate facienda vel pro suseipienda Corona, remoto
mTo ingenio, retinebit quas providerit retinendas.
15*
228
SSierteS 23udj. 3u>eite (Sagtet.
lidjcn Eintrag fofort machen unb l)atte balb genug, wie mau
glaubte, beu gewnfd)tcn Erfolg.
bauerte nidjt lauge,
fo
fonntc er ein :ppftlid)e3 Sdjrciben
1
)
oor^eigen, wctd)e3 alle" (5rwl)lten tu teilten, bereu Gonfccra=
tion beut rmifcfyen @tul)le
stiftete, uad) diom befd)teb. TOinb*
lid)
fgte er inbeffen

fetner Slusfctge gufolge nad) Magabe
citici tl)m geworbenen 9luftrage3

bat Dermin Ijiutju, an weldjem
biefe Zeremonie ooft^ogen werben
fotfte. OTein btefer letztere ift
c3
gerabe, ben [Ridjarb nidjt glaubte anerkennen jn muffen, ogletd)
nad) $)ttttl)cilung jenc3 fdjriftlid) cn 23efel)l3 erklrte er fiel) bc=
reit, bemfelben nacbjufommcn. 2lbcr nur burd) ba, wa3 gefd)ric=
Ben ftelje, fei er gebunben. >ie Verfgung be3
^Papfte werbe er
bi3
auf ben 23ucf)ftaben gcwiffenfyaft bcobad)ten; aber webcr.metjr
nod) weniger aU bort geboten tetften.
(Sine (Sinrebe, bic allcrbing augenbtidlid) bie egtter oer=
wirrte, aber
fo
lange er oertaffen blieb wie bi^fter, auf
bie Stauer
boef) nid)t fid)ern founte. $erf)arrtc er in ber Oppoftttott gegen ben
iBeoollmd)tigtcn ber Gurie,
fo
gab er ber Knigin bic befte @ele=
genljeit, unter beut $orwanb bereu ^Rcdjte $u fd)t$cn, mit ewatt
gegen il)n oorpgcl)en. $crftanb er fid) baju ftcf) fgen, fo
oer=
langte er felbft ber fidj ba ril, wclc^e^ bie egner iljm bereiten
wollten.
3n biefer Sebrngnt& ergriff er bie SCulfunft, fei e3 audj
burd) bie fd)werften Opfer,
gerabe benjeuigen ju gewinnen, welcher
ber md)tigfte auf ber fernblieben eite war. )urd) SStttett unb
djenfungen erkaufte er be rafen oon SERolife unfi Unb al
barauf ber Garbinal oon Beuern auf
bic 2lbreifc bc* itfc^of^ brang
unb jeben 2(uffd)itb abwies, erklrte jener gum (Srftaunen ber 2ln=
wefenbett, batf
er unentbeljrtid) fei
2
).
SDte weitere Entgegnung, bie
Eonfecration knne rafdj oott^ogen werben unb nad) bcrfelbeu ftelje
il)m bie dtMhfyx in bie SMcefe frei, entkrftete nun fogar bie burd)
ben $)tamt be3 $ertrauen3 umgeftimmte Knigin felbft burdj bie
1)
9ttdjt auf uns gefommen.
2)
Hugon. Falc. VII. 311 Tunc Rickardus comes ex abrupto, ut erat,
impetuosus in verba prorumpens: ,,Miror, inquit, vos utilitate Regni
posthabita, in eo fixos consilio, ut Curiae necessarium velitis expellere,
cui Rex et dura viveret prae eaeteris familiaribus honorem exhibuit et in
extremis agens nlios suos unice et attentissime commendavit. Ego certe
neque salva fidelitate Regis id fieri posse perspicio. Sed neque Regina
pati debet, ut idem vel consecrationis causa vel occasione qualibet a curia
separetur."
JHc Sitten in (^teilten beim beginn bet $ectfa!jtt
^vicbvicfv? I.
229
hrtlarung, gerabe augen&lttfltd) fei fic be3 3Mfdjof3 bebrftig. 9Ud)t
tet^t, fonbero
ju gelegener zit fnnc er reifen.
;U(fo
oerblieb ct. SDer gange ertauf ber Senkung
Tratte nur
ba&u gebtent, fic auf iljrcn
Anfang &urcfgufl)ren.
;Hber Die fautn $u ber&ergenben tfeimfrftc neuer Shren totrfs
ten tu ben $erl)ltttiffen fort; bie
aufrljrerifcfyen
(demente fonnten
in jebem Stugcnbltcf foieber entfeffelt toerben unb fdjicncn lo3brea)cn
ju muffen,
um ben Xfyron bc3 jungen Knigs? ju crfcBttcru, toenn
ein Singriff
oon auen erfolgte." >te gleiche (Kombination aber
mute bem fatfer griebrid) fd)on bamaB ftdj aufbringen, cd> er
ben I)rontr>ed)fd in bem ttaltenife^cn 9^etcr)e ber Normannen unb
ba, wa3 wir
fo
eben cr^btt fyaben, erfahren (SSRcd 1166). )ie
3uftnbe unb Bewegungen bafelbft fd)icnen i()it einjutaben, ben
broljenben Umftur$ $u ottenben
1
);
bem ^l&fdjlug etue
SnbniffeS
juoorjufommen, weld)e3 einen niebt u berfeljenben Umfdjwung,
ber tnge bcrbeiffyren fonnte. d)on tyatte Manuel fog(eid) nad)
bem Xobc SGtlljelmS
I. eine efanbtfdjaft nad) Palermo gefdjidt,
bem jungen Knige feine grcuubfdjaft anzubieten. 23ercit3 war er
bembt, burdj Stiftung bc3 engften $crmanbtfdjaftm'ljMtntffc
ba d)idfal beiber ^egenteu^ufer mit etnanber ju oerfnpfen.
$)er junge 3ttr)etm II.
fottte fein (Sibam, al fotcfyer ben b^jantt
nifd)cn ftaifertfyron erwerben
2
};
bie big bafu'n
hufig oerfeinbeten
[Reiche
burd) bie euugfeit ber
)tynaftie fr
immer mit cinan=
ber oerffynt werben, djon gingen Boten t)iu unb I;er unb ber
dement fd)ien nalje, ben ba oljenftaufifdje au3 ntdjt erwarten
burfte, fottte nid)t einer feiner fjodjfliegenbften (Snttorfe in 33egng
auf Stalten vereitelt werben.
(3 war im erbfte be 3aljre3 1166, aB bie autfcrorbcntlidj
au3gebel)ntcn Lftungen
3
),
bie, wie man anzunehmen bered/tigt
1) Cf. Chronic. Fisan. Murat. VI. 179 ad a. 1168 Imperator Frideri-
cus Rainaldum Cancellarium et Coloniensem archiepiscopum Pisas mittit,
qui exercitum facere st^tuit in aestate futura in Siciliam, Apuliam, Cala-
briam etc. SSetgl. . 230 %\m\L 2.
2) Romuald. Salernit. Murat. VII. 207 Emanuel autem Imperator Con-
stantinopolitanus
,
cognita morte Regis Guilelmi nuncios suos ad Regem
Guilelmum juniorem in Siciliam misit, mandans quod libenter cum eo pa-
cem innovaret et filiam suam unicam et liaeredem sui imperii simul cum
imperio illi in uxorem traderet etc. Cf. ibid. 212.
3)
Vincent. Prag. Dobnerl. 77. Otto Sanblas. Boehmerlll. 597. Morena
bei Murat. VI. 1131.
230
Viertes Sucf). 3citc (Sapitet.
ift, fdjott in bem Dcrgaticjcncn Saljre vorbereitet, mctfetd>t
auf ben
Jagen 31t Slawen (29. SDccembcr
1165), ju Drnberg (14. ge?
bruar 1166), ju Ulm
(8.
9Mrg 1166) befd)loffcn Wrben,
fo
voeit
becnbtgt waren, ba
undchft
ber Sanier (unb ppdtete
vjbifcfeof
.
von Eftatns) l)riftian unb ^tatmalb von Gln
1
)
aufbrechen fonnten.
er 2lugeubltd
festen gekommen, tvo ba etbdje etbbe, ju
SBr^burg vor fiebenjeljn Monaten abgelegt, burd) bas> anbetn ein*
gelft, ntct)t blos> ber bermalige gtft ber freien Hierarchie unb feine
Gonfbcrirten, $nig 2Sitf)elm II.
von reiften, $atfcr Manuel
unb bie Sombarben vernichtet
2
),
fonbern jene
felbft
fr
alle Qdten
geftrgt werben folltc. 3n ber l)at Slleranbcr tr>ar
,
abgcfeljen von
ben tjmpatljien biefer unb ber trotte granfreid), bie in biefer 3^it
ntcftt l)iUfrcid) fein fonnte, von allen vcrlaffen; fctbft jene 23unbe3-
geuoffenfd)aft
tt^eitrueife unftd)ercr ftatur. Heinrich IL, gum 5lb=
fall von feiner Obebienj nur allju geneigt,
fat; bereite in fel)nfd)=
tiger Erwartung ben ag vorau, ber benfelbcn unntbig mad)en,
Ivo ber ^a:pft gefangen fein ober ben 2cg alle^ gteifd)e tvanbeln
tverbe
3
).
Unb griebridj , ber. zugleich Ungarn mit 33i)san^ in frieg
verliefett, um beffen iplfe in Italien
p
vereiteln,
hoffte ftd) er
bemnchft ben Moment ju erleben, too bie Srjburgcr 5)ecrete in
bem erichte ber 2Beltgefdjid)te fiel) vollziehen wrben. 2lber tvl)=
renb man in )eutfd)lanb fid)
mit materiellen
Saffen verfaf), rftete
fich
bie hierard)ifd)C Partei, bie ftd) ber achten @ottes>gemeinbe ver=
gltd), burd) feurige ebete
4
),
bie ben glud) be tmmell auf Den-
jenigen herabfleheten, ber gegen ben efalbtcn bes> errn bie >anb
erhebe. Unb nue einft 3^faia^
5
)
im Anfange be3 }t)rifd)=epl)racmitis
fd)en $riege burch bie Mahnung ermuthigte (3efata
VII, 4

12)
,
nicht $u vertagen vor biefen beiben ben rauchenber geuer=
brnbe, bei bem entbrannten oxn dt^in unb tyrten unb be
1) 6. oben . 219.
2)
2)a btefeg kl tn 2(ugc
gefaxt fei, evgtebt
fid)
au Joann.- Saresb.
Opp. ed. Giles 1.331. Vincent. Prag. Dobner 1. 77 Eodem anno Fridericus
imperator Romanorum offensae et schismatis in Romana Ecclesia per eos
facti non immemor, exercitus per totum imperium, prout plus potest, prae-
parat. Chron. Pisan. Murat. VI. 179. (5. 229 2(nmf. 1.
3)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 295. Ep. amici cuj. Th. Epp.
ed. Giles vol. II. 263. Ep. CCCLXXVIII

in hoc solum fortitudinis suae
posuit firmamentum, si forte Dominus papa universae carnis viam intra-
ret etc. $ergt. rittfd)e SBeroetfljrungcit N. 24. e.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles 1. 295. iergt. I. 222 Spes autem
fidelium est, quod ad honorem Dei in brevi amplius deprimetur etc.
5)
Ibid.
3uftfinbc eutffitnW beim 33e3iun bcv ccvfaf;vt Jviebvic^ I.
'
231
@oI)ttc Otaalja",
fo
raubte bamaB
>
Kinne &on Sati3burt)
bieS SEBort bet 6$Tifi auf bic bermali&en 3uftnbe au. <>djou afmt
Ujm, ba tu ud)ftcr iJufunft,
wo alle mcufd)lid)cn egenjnagteaeln
jutn SciuiiK SttepanberS f
t cf> a$ ungumdjenb emetfen , bte
#(fe
bc $emt um
fo
g(orrcid)cr fid)
ocrf)errlid)cn, bic Dticbcrtage, bic
&eafcftdjtigt
korben, in einen gldnjenben Steg fid)
oenoanbetn merbe.
Sutc er bod) bereite au3 ben oertraulidjen SJUitljetlungen
fetner greunb'c in >cutfd)lanb , roa3 im Sftitcfen bc fatfcrlidjcu
ccrc3 fid)
l)icr atfobatb ereignen merbe
1
). Uub faum toar ber
9tf&rudj erfolgt, fo
begannen bie ttetf$ttror*nen f
djfifdjen grften
bereits bte get)be
2
).
ubmig
,
Sanbaraf oou Dringen
,
SSidjmann,
rjbifdjof
oou $ftagbeburg
,
Hermann
3
J,
23ifdjof
oou ilbc3bcim,
$ftarfgraf 2itbrcd)t oou 23ranbcuburg, 2ftargraf Otto
4
)
bonSfets
fcen, ^faljgraf
Valbert oou ommerfenburg, Otto oou 2lsTe,
Sebefinb oou )afcnburg, (S^riftian oou 2Itbenburg fd)lugen gleid;=
gettig toS jum Eingriff
$eittrh$3 bc3 wen, robrcnb pndc^fi ber
alte ftefcenbuljtcr be >ersog3,
artmid) oou Bremen, bem amofc
feru
blieb. (3:3 ift ein geljeimnitfootfe, burd) feine Angabe eine
gleicfocitigen 3cugcn gcdjtete' SDunfet ber bie DJcotioe auggebrei:
tet , bte babei mirffam gcioefeu, unfc nur ba unzweifelhaft, bafe
Ofcatynalb oou (Sln feine anb babei im pick gehabt
5
}. 5(bcr ocr=
fud)crifd) genug bringt ficf> bic StomaJjme auf, ba ba ^ifjtraucn
gegen einrid) firdjlidjc Stellung nid) t bem &\tifer

ber im @c=
gcntl)cit, nnc uns? au^brdttd) berliefert ift, bic Dteconciliation bc=
trieben fyatte

aber mol)l bem


@r$ifd)of
ben ebanfeu eingegeben
fyaben tonnte, ben (Jjrgeijigen tof)tenb ber datier ber Grpcbttion
gu befdja'ftigeu, um fein etma beabfid)tigte3 Auftreten gu unften
^lleranbcrs' $u crfdjtoctcn. Allein
bafc
er bergleidjen ebanfen ocr=
folgt, mte mit ber^eugenberen rnben nad)geuucfeu roerben
tonnen, roenn ba (Srftcrc al$ roat;rfd)cintid) gelten feilte.
Metbing cinrid^ Ol)eim, 2Betf
VI., f> atte oon Einfang an
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 2. 3.
2) Helmold. Chronic. II. 7 ed. Bangert, p.
226.

3)
Scheidius, Origg. Guelf. III. 495. N. LII uub 65.
4) ei Helmold., Marchio de Camburg, Voofr
Scheidius, Origg. Guelf.
III. 65. Brauiburg ^ Brandenburg
lefen toiK. @iefebved)t III. 160.
5) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles II. 2 Coloniensis etiam in adversam
partem cedit, defieiens a societate, quam cum duce contraxerat. Helmold.
Chronic. Slav. II. 7 Super hos omnes praepotens ille Reinoldus Colonien-
sis archiepiscopus et cancellarius imperii insidiatus est duci facie quidem
absens et in Itali positus, sed toto consilio expugnationi intentus.
232
Viertes Sit*. fceiteS (Sapttel.
fetner ^u^fage
1
)
nadj bem $afte ^cranber unoerbrcfyiicfye renc
bewahrt )ie tt>tebert)oIten ^cnbungen bes> ^ropfteg Otto oon 3o=
tenbud)
2
),
bie bon 2Ueranber in 23e$ug
anf ben (ikn\> feiner
2tamm(anbe geiofyrten Exemtionen nnb i3:penfattonen
3
),
fein
crnfter C^onfct mit ben fd)imatifd) gefilmten 23ifd)fen Gonrab
nnb artmtd) oon 2(ngsburg
4
) ,
feine armmgcn in ber 3t be
grtebchsabfd)luffe!d
5
},
enbd) bie obpreifungen bc ^a^fte^ felbft
6
)
finb un^cibenttge
3
eu
^
n
MT
c bafr. Uebcrbieg Ijat ber erog in
bem ^ugeubde, mo bie r^ebttton jum
3
TOec^ ^er tttfc^uncj ^a=
fd)a(t
III.
fcefdjloffett
n>ar, eine ^locitc Saftfafyrt gnm Zeitigen
rabe vorbereitet
7
),
gerabe nm perfnftd) einem Unternehmen
ftdj
$u ent^te^en, oon bem er feinen ol)it nid)t ^nrd'^aUen fonnte.
dagegen fiuo Dccigungen nnb emonftrationen biefer $lrt oon ein=
riet) bem men nid)t befannt. 2b)tcub jener gu 2rjbnr nid)t
erfd)ienen mar, fyatte biefer ben Gib getetftet, ofync, lote e fdjeint,
(Sompatfyten fr
ben l)ier Verworfenen oertngnen m mffen. Unb
in bem &ird)enftrcit mit armnd) oon Bremen, ber, toie er^lt,
fd)on oor bem beginn bc3 d)isma angefangen nnb aftcr diitier-
d)cn 2Uisff)nnng nngead)tet ber Rid)tung ber cbanfen nad)
nod) fortbauert, fyaben beibe floaten ber :perfnlidjen 3wietrad)t
ungead)tet glctd)erioeife auf
Victor^
IV.
nnb ^afd)a
III.
eite
geftanbeu.
3
a oa
B
oer c^tcre oon if>m fct)on oor bem age m
Sr^burg anerfanut korben, ift fogar oon einem <5d)riftfteller
anerfannt, ber ba un^eifei^afte Sntereffe I)atte, bas ntgegenges
fc^te berichten m fnnen
8
}.
1)
Scheidius, Origg. Guelf. II. 602. N. 4; 603. N. 5 Unde, reverendis-
siine pater, nos, qui a primo tempore, quo apostolici culminis sedem ob-
tinuistis, debita fidelitate et constantia in vestra obedientia stetimus. Ibid.
600. N. 2; 601. N. 3. )a 3BeIf bic Gompcten$ be GonctB jh $aota bejfcits
ten, er^et a\l> ber Ep. ad Jacinthum Cardinalem ibid. II. 606. N.9.

Ej.
ep. ad Ludovicum Regem Bouquet XVI. 54. Ep. CLXXIII Regiae magnifi-
centiae vestrae uberrimas referimus grates pro exhibita Domino et patri
nostro Alexandro papae reverentia et cura etc.
2) . oben . 168.
3) 6, 33b. I. . 130 unb Monum. Boica XXXIII. 1. 41 oom 26. <Decembcr
1161. SEBelf lt fogar oon 33. 33onifaciu3 oon Verona Skifycn oornefymcn.
Scheidius II. 601. N. 3.
4)
Scheidius 1. 1. II. 599. N. 1 ; 606. N.
2 ; 606. N. 9. 10.
|
5)
<5. bie SSeleac in 33b. III.
6) Alex. Ep. ad Ludovic. Regem Mansi XXI. 1021, cm 28. ^uti 1163.

Wilelmus Morimundensis monachus



literas dilecti -fi Iii nostri
nobilis viri ducis Welfonis fidelissime reportavit. 33rciUU, @e|d)idjte ber
3Hf<jfe
oon StugSburg XL
126.
7) Scheidius L 1. 377. 378.
8) 6. oben . 110 Slnmf. 3.
3ufiftnbe eutflcmb. #ehtridj ber 2'onjc. Genrctb uen gfcedf.
233
Ober fotftc mau bodj eine entgegengefefete
i^otljcfc raagen
brfen?

eilte bcr cbanfe, ben &om $aifer in $)eutfd)lanb
uutcrbrci'tcn
s
}l(craubrt3mn gum freien 2uffdjtMinge
lieber $u
entfcffelu,
um tl)it jum efcel einer $rtenbcntfd)aft machen &u
l
:
n=
neu, bem ehrgeizigen 2Mfen erfi'tl)rerifd)e D^cijun^en mitc^etl)cilt
haben?

Aber mir finb um
fo
toeniget kredjtigt, einen
fo hodj-
r>crrtf)crifd)en
$lan in btefer 9cacftl)cit Ujm zutrauen, als? nidjt
einmal bcr Verfolg bc3 $ird)euftrcit im craogtl)um ad)fcn jum
Uebertritt auf
Hieranberg <8citc eeranlaffcn formte. Wti bem fechte,
bie Snecftitur oHjic^en , on feinem faiferlichen Jrjcrrn in einer
SSetfc
fcfc$ottmac|tigt, mie on biefem Zapfte
niemals mrbe pge^
ftauben fein, mar er eben bamal mit bem berfclben toiberftrekn*
ben 23ifd)of
onrab on Sbecf verfallen, greilid) mar c3 ^erjog
ctnrid) felbft gemefen, ber btefen nach erolbg
1
)
obe (13. Aug.'
1163) lt feiner Abtei SRebtnghaufcn gum (Sptecopat berufen
2
),
aber er l>atte
fid) burd) ba @efl)l ber Verpflichtungen nid)t bc^
fttmmen
(ffen,
bem anbe3l)crrn ju Sillen fein, aum mar
er mit ber bifd)6flid)en 28iirbe befleibet, al<3 er bie SDiocefaucn
nnb bie eiftlidjfcit burd) bie rtc unb launenhafte Unft'tigfeit
feinet
Regiment*) ebenfomohl gegen ftcf> aufbrachte, al3 ben nur
ggfamfeit ermartenben erjog enttufd)tc. $on biefem eruftlid)
ermahnt, bie
Haftnahmen ^u nbern, hatte er melmchr bem @rjs
bifd)of,
bcr in Hamburg refibirte
3
),
fid) angefd)loffcn unb gc=
hofft,
burd) beffen 23eiftanb feinen trofcigen 2i(en
bnrdjfefcen gn
tonnen.
erabe $u ber 3eit, al ber
Aufruhr
bcr fd)ftfd)cn grften
im begriff mar aujubredjen, hrte
4
)
einrid),
bafe
(Sonrab bcml)t
fei,
jenen feinen im Serben immer nod) gegen il)n ergrimmten getnb
jur 33etl)ciligung an ber (Sonfpiratton anpreisen. Allerbing3 gab
btefer
ben Vorftcllungen bc3
23ifd)of3
unb ben Aufforberungeu bcr
grften nidjt fofort nad); lieg aber bod) feine geften griburg unb
oreburg armircu, ml)rcnb (Sonrab auf Veranlaffung bcr fcefannt
geworbenen Machinationen jum er^ogc nad) Artlenburg berufen
1) Urkundenbuch des Bisthums Lbeck I. 4. II. 854. . okn . 143.
2) Helmold. Chronic, Slav. H. cap. I. ed. Bangert,
p. 216.
3) Ibid. II. cap. VIII.
p. 228 ed. Bangert.

et sedit Hammenburg so-
litarius et quietus , strueturis claustralibus et caeteris ecclesiae suae com-
modis intentus.
4)
Ibid. II. cap. IX.
p.
229 ed. Bangert. )te efdjtdjte be
9luffl<mbe3
bcr fc&fifdjcu prjien bei tefckec&t, SBenbifcfje efdjidjteu III. 159
ff.
234
SSicrtcS 23ud). 3u>cite GaptteL
warb, ofort, um jeber 3ured)tweifung
p
enteren, entwidj er
unter bem (Beweine, einen Auftrag feinet Metropoliten augrichten
pmffen, nad) grieglanb.
3
um fetten Wlolt gerufen, ersten
er enblid) unter bem eleite artwid)g unb beg 33tfct)of^ 23erno
fcon chwerin in 6tabc. ier nun pr $tcbe geftellt um feinet
f(ag$ar geworbenen $erfafjreng bitten, lugnete er faltbltig aHeS
ab. eben fdjicn einrid) befnftigt, alg er burd) feine gorberung,
burd) (Smpfang ber ^ntieftitur feine reue
p
befiegeln, iijtt fofort
pr heftigen Dppofitiou antrieb. 9Mrlid) btente biefe nur bap,
ben crjog
p
eranlaffen, um
fo
nad)brd'lid)er bie urfprnglidje
3umutl)ung , bie er gemad)t,
p
erneuern. (Sr ftellte
ihm
bie 2ahl,
entweber
p
tlpn, wag er begehre ober feiner teile
p
entfagen.
TO er beffenungead)tet bei feiner Steigerung verharrte, verbot er
'bem
33ifd)of
bie O^dfeljr in bie )icefe unb bie I)erfmmlid)cn e=
bungen.
ogletch Warb bie big baljm in fluger ^Unterhaltung verl)eim=
lichte Parteinahme eine offenbare, ^artwict) rietl) feinem @uffra=
gan, feinen Augenblid lnger in ad)fen
p
oerweilen, vielmehr
p
2id)mann, bem enoffen
beg 2Baffcnbunbcg ber grften,
p
cnt=
weisen
1
).
D^act) wenigen Sagen werbe er felbft nad)folgen.
2h=
renb nunmehr von ben )ienftmannen beg
rsbifdwfg von ben geften
aug bie gcinbfeligfciten erffnet wrben, hatte onrab, bei 2id)=
mann in ber auptftabt feinet (*rsftiftg freunblid) aufgenommen,
vielleid)t auf beffen
Veranlagung , ben (Sntfd)lu6 gefat, fid) nad)
granfreid)
p
begeben.
3
n ker 3:f>at biefe D^cife, auffallcnb wie fie
ift,

benn innerhalb beg eigentl)mlid)cn @cfid)tgfreifeg beg
23tfd)ofg finb offenbar feinerlei @rnbe
fr biefelbe erfennbar
,
fdjeint bereite in ber beftimmten Abfid)t angetreten
p
fein, ben be=
bcutunggvolTen @d)ritt
p
tl)un, ber von"ih berichtet wirb, aum
ift
er in granfreict) angefommen,
fo
wot)nt er. einem @eneral=
capitel ber (Siftercienfer bei, wirb bei biefer @elegenl)eit mit bem 23^
fd)ofvon
<avia, ber, von feinem
23ifd)ofgfi
vertrieben, Glairvaur
p
feinem Aufenthalt erwl)lt unb burd) biefen
fr
bie Obebien^
Aleranberg gewonnen
2
),
ei eg,
bafe
er
felbft fid) nach Italien be=
geben ober burd) einen Legaten bie Vermittlung
p
tanbe gebrad)t
1) Helmold. Chronic. Slav. II. cap. IX.
p.
230 ed. Bangert.
@icfc=
brecht, 2Bcnbifc&e efdjic&tcn III. 163.
2) Helmold. Chronic. Slav. II. cap. IX.
.pcinvid) bei tve. Gonvab i^on 8$becf.
235
(8eibt9 battc jener Cmrtc vorgefdjlagen; wofr er fid) entfdueben,
ift
ntd)t
gcwifO;
genug er febrt, mit bem anttfaiftrltcfyen ^a:pft
vcrffynt uub in bic ^irdjengemeinfegaft aufgenommen
,
nad) ftagbe*
&utg
jurrf , ivo er bei SStc^mann mit bem eigenen
@r$ifdjof
lieber
jnfammentrtfft
O^nc 3rocifet Bcrcd)ticjt biefeg langete 3ufammcnfein ber brei
lerifer
p
ber ^Cnnaljme, bajj ein tiefer gcl)cnbc3 (Sinfcerftnbnifj
fic verbnbet; ftc
fonnten einanber angepren in bem gemeinfamen
Kampfe gegen ben >er$og von adjfen. 2lber fotften artwid) unb
SBidjmann jn biefet Qonfberatton fid) verftanben Ijabcn, wenn Gon=
rab bn beef, iuie ber ttffung gemafj,
weld)e biefe (Srjbifdjfc
nad) bem $tcid)3tage gu Srjburg vor ben klugen ber 2elt einge=
nommen, fanm anber erwartet werben ju f'nncn fdjeiut, feinet
liebertritt tjalber von beufetben
fr
einen djtmatifer eraebtet
wre?

2Bcnn aber bic*, wie fanm ju bezweifeln ift, nidjt ge=
fd)el)cn, fo
wirb vielmehr bic Billigung
beffen,
was bcr23ifd)of von
Sbcd geujan, fomit eine emehtfamfeit be3 UrtljciB ber bie l)d)=
ften firdjlidjen 2lugelegenl)eitcn big
auf
einen
gegriffen
@rab bei
allen breien vorausgehen fein. ie $crmutl)ung fd)eint fomit
nid)t ofyne runb,
bafe
aud) bic beiben Gr$tnfd)fe bem verfnd)crifd)cn
ebanfen nachgegeben, fid) auf btefclbe (Seite $u ftcllen,
fr
weld)e
(Sonrab fidj erftdrt. Scnn bod) SSidjmann, nid)t lange vor bem
2Bnrgbnrg*r9Mcptage$n ber Partei 5ttcranbev bergetreten
1
},
ben
bort vorgefd)ricbcncn($;ib nur mitSBiberftre&en geleiftet unb vicftcid)t
augcnblidlid) nod) von ben 9cad)wirfuugcn feinet cwiffen3fam:pfc3
geqult warb, follte fief) bic 5tnfid)t vicl(cid)t galten tonnen, baj}
(Eonrab fogar von iljm ju jener D^eife ermuntert
fei, wcld)C feine 9te=
concitiation mit 2lteranbcr erhielte?

5lllerbing3 von ipartwid)
von Bremen
ift fonft nidjt aubrdlid) berliefert, worauf auf
einen Sedjfel feiner firdjlidjen Ucbcrgeugung
gcfd)loffen
werben
tonnte. Somit foll and) bcrfelbe nid)t mit 8id)erf)cit behauptet wcr=
ben. 5lber benftorbig genug ift
e bodj, bafe nad) feinem obc
(Ii.
)ctober 1 1
68)
in einer
gewiffen 3djt be3 Wremer omcapitc(3
eine SBaubelung ber Stimmung
2
)
fid) bemerflid) mad)t.
gllt nun gteid) jene, vielleid)t in bem von un bezeichneten
6inne gehaltene, Konferenz ber brei (Slcrifer in eine 3eit, wo ber
1) . oben . 167.
2)
Lappenberg, Hamburg. Urkundenbuch I. 215. N. CCXXXVII.
*
236
Viertes Sucfc. 3h?eite Gapttel.
Ziffer feine #cerfa!jrt nact) Stcittcn langfi angetreten
1
),
fo mtrb
bod) bnrd) bies aUe^ bie Slnnafeute nur uodj unmabrfd)eindjcr,
baft Sperjog >einrid) im Dttfen bc fatfercr)en >eere
fr
ben
sapft anzutreten beabfid)tigt fyafcen foffe, fr
ben inelmetyr ber mit
it)m erfetnbetc denrab oon Sbed fid) erflrt; ber
@r$btfdjf oon
Gtn bic (Senfintation ju eben bem^wede geftiftet, ba ettngen
biefer 9ftacfyination oerljinbern.
iBatb nact) bem 5. Dctober (1166), me Dxatynalb nod) in ber
Orcftbcnjftabt feinet (h-$fttftc ocrnxUtc
2
),
Ijatte er mit einem c=
feige oon fynnbert efyarnifcrjten
3
)
biefetSc berlaffen nnb ben 2Xtpen-
bergang
fo
rafdj bottenbet,
bafc
er fdjon an bem
(efeten
Jage biefcs
ftonatl in ^vrea angelangt mar
4
).
)er atfer mit bem >anpt=
fycerc folgte im 9coocmber
5
J,
nacfybem bereit am 15. Ccteber $)a=
nie! oon $rag in 2(ngbnrg ju if)tn
geftoften
6
).
$ieffcirtt baben
fyier and) bie brigen grften nnb Herren, mctdje jur ljetlnal)me
an ber (Sr^cbition fid) cntjddoffen
7
),
mie bie rafen oon 8ul$badj,
Sftaffau-, attermunb
,
tOe, bie
Sifdjfe
oon Serben
,
nttuJj, 3tc=
genbnrg, Augsburg,
3
e
^/
alberftabt iljre ^annfdjaften tfjm
^ngeffyrt. Sftgen fie immer an
fo
anfel)n(id) gemefen fein,
mie bie inbeffen fo
letdjt pr Uebcrtrcibung neigenben allgemeinen
Angaben berieten
8
),
bie faiferdje cerfal)rt oerfinnftd)te boct) in
it)rer 3ufammenfenng jenen Dein, ber ba3 beutfdjc Saterlanb ytx-
fpattetc. gelten beer)

afferbingg an oerfd)ieeenen rnben

btc beiben Steifen mnb ffe jene, wctd)e oon ber $erpfttd)tnng bc3
1) Sie wrbe in ba 3abr 1169, alfo fegar Tange nad) griebrtd6 tf
=
f ebr au
3
ta ^en
3
U
f
c
fc
en
H
1
/
ll>enn Genrab, nat&bem er gwei ^abr in )agbc=
fcuig jugebraebt, feine jRcife nad) granfreieb angetreten nnb bann erft mit ben
beiben (Srjbifdwfen bafelbft jufaramengelcbt beitte. Sbcr @iefebred)t, enbifdje
efcbidjten III. 163 bat mit Dtecbt batauf ftfmerffant gemacht, bat? bie bier ge=
nannten ^wei^abr tnelmebr anf ben Zeitraum feines Shifentbafte in Sftaqbeburg
im anjen in ber SBctfe $u blieben feien, bafc ine ^Heifl nad) granfreidj in ben=
felben mit einjuredjnen.
2)
Lakomblet, Urkundenbuch fr die Geschichte des Niederrheins I.
N. 422. S. 294. Riefet
105.
3)
Godefr. Col. Boehmer III. 439.
4) Ibid.
5) Morena Murat. VI. 1131.
6) Vincent. Prag. Dobner I. 77.
7) Sie 3a()l ber Xbeilnebmer erbellt grofccntbeil* an ben Angaben ber 9ca=
men berer, rocldje im 2lugnft
1167
Opfer ber 5J3eft werben. UebcrbieS
f.
La;
komblet I. N. 426.
8) Vincent. Prag. I. L Otto Sanblas. Boehmer III. 597. Morena 1. L
ftriebridjS
I. grofeitol.
ccv[at)vt 1160. L 167.
237
^ccrbanncS fid) foSgcfauft
1
),
um gegen baa Haupt be3 Sclfifc^cn
Haufe bte gelobe ju beginnen.
3nbeffen toar e3 gelungen, ben
Herzog
griebrid) oon 9totl)en*
brg unb fptcr (um Oftern 1167) fogar
ben jngeren iklf
2
),
ber bon bem auf ber Satffa^rt abwefenben SSater jcociifaU mit ber
Seifung, ba^eim
ia
bleiben, at teffoertreter gurefgetaffen mar,
lux
SBetijeiligung ju beftimmen.
3)er $aifcr nafym ben 2c$ burd) bal rtbentinifcfje unb (Samo-
nifd)e l)al
3
)
in ber egenb gnjifc^en bem Oglio unb arafee,
nmj&renb Dfcatynatb oon (Solu oon 3rea au3 Ujm entgegeno$, )a
fo
vereinigte trat gundjft feinen ^Jcarfdj nad) 23re3cta an, in
beffen Difyc, in SBagnolo
(Banol), ba Sager aufgcfd)lagcn warb
4
),
ogteid) eilte bic tabt burd) Stellung von eifeln un burd) eine
bebeutenbe clbfumme von ben efaljrcn ber Belagerung fid) tifc
julaufett.
3m ugen fd)icn e3
fo,
at ob bte Stimmung in ber om=
barbei im $ergleidj gu ber, welche in ber ^weiten Hlfte be^aljrc
1164
unb im %<xl)x 1165 bie l)crrfd)eube gewefen, eine anbere gc=
werben, fomit ber [Richtung ber ebanfen entfpredjen, welche
griebrid) augenbttcfUdj verfolgte. 3n feinen 2uufd)en tag e3 nid)t,
biirct) etwa l)ier begonnene geinbfeligfeitcn gur 2lu3fl)rung bc3 }>la=
ne3 gentigt ju werben, mit beffen Entwrfe er bei feinem testen
5lbfd)iebe oon Italien befd)ftigt gewefen. Hatte er gteid) ben mg=
tiefen ampf gegen ben Seronefer 23unb aud) je&t nod) in tfccdjnung
gebraut, feinjjiet war bermalcn in ber SSeifc oerrdt,
bafc
er Darauf
S3cba)t nehmen mute, benfetben oielmctjr burd) oerfl)nlid)e $aU
tung aufgulfen at gu reiben. )er 2lu&enfcite nad) war ber 3uftanb
ber )tnge in Oberitalien gur 3eit ber^lnfunft grtebrid)3 bemjenigen
t)nlid), ber burd) eine ^aeification gu Staube fommt. Sie t)iefige
(Sibgencffenfjaft, gu ber ber $eronefer 23uub feit be^ aifer3 dtiifc
Mjx nad) )eutfd)anb burd) bie 2lufna^me oon (Sremona, 23re3cia,
1) 2a Hermann du )ilbebeim
brdjgcfcfct
(Scheidius
,
Origg. Guelf.
III. 495. Snket, @e[d)td)te ber tabt unb Siccfe ilbe&eim. 1858.
21). 1.460),
roirb aud) Slnbern jugejianben fein.
2) Anfang Januar 1167 trat Self feine 2aKfat)rt an,
Scheidius, Origg.
Guelf. 11.378. Anonym. deGuelfis: In subsequenti vero hyeme circa Epi
phaniam Guelfo Senior Hierosolymitanurn iter aggreditur.

Interea Im-
perator Guelfum juniorem multis illectum proinissionibus ad se in Italiam
revocat" etc.
3)
Xita Alex. 457 a.
4) Vincent. Prag. 1. 1.
238
5Btertc 93udj. 3eiteS Ghntet.
Pacen^a,' ^Bergamo, ber (Eintoofynerfdjaft be3 jerftrten ^ftailanb
erweitert toar
1
),
fcfyeint
enthebet lieber erfdjtafft fein ober bod)
au3 freien Etden bie 2affenrul)e kfdjloffen ju tyaben
2
).
Seber
bte neue (Sonfberation snufdjen
Bologna unb ^obena
3
)
(30.
guti
1166) noefy ba anfnglich entfd)loffene Auftreten ttbalrldj ort
Stquileja, weiter ntd)t nur fetbft mit ben ^nfurejenten gemetnfamc
ad)c gemadjt, fonbern aud) einen &ufftanb in 2)eutfd)lanb anu=
ftiften oerfudjt
4
),
nodj bte Steigerungen bes> SDrutfcl, tr-eldjen bie
faiferlidjen ^rocuratoren nod) futg vor riebrid)3 rfdjetnen gebt,
Rattert bie friegetifd)e Stimmung bauernb erhalten tonnen. Unter
greubenbejeugungen vielmehr unb im Vertrauen
auf linbernbe 5Ib=
fylfe
empfangen, *>on ben Sdjaarcn ber 23egr6enben berad um=
ringt, too er fid) geigte
5
),
fyatte er e in feiner flftadjt, burd) weife
ber u(b ba Vertrauen bc $otfe3 ju lohnen.
Allein auf ber balb berufenen $crfammlung $u obt
6
)
trafen
ber ^aifer mit feinen gorberungen, bie Sombarbcn mit it)ren bitten
t)art aufeinanber. SDer (Irftere inmitten be @efotge3 bcutfdjer unb
italienifd)cr rofcen
tunbigte feine Drmcrfatjrt unb alte bie Saften,
meiere bie tbte ju tragen,
offen an; bie Skleren geigten fd)on
burd) ben 9luf$ua,, in bem fie erfd)icncn, ba fie Jammer unb (SIenb
genug erbulbet. Zljdl mit
,
tljeif ofyne teu$e waren fie gefom=
men, be3 aifer3 nabe gegen beffen eigene $oigte anpftefyeu.
2lHetbiugs> ftanb er nicfyt an, in Ijutbootlen Korten ein mitleibige
erj ju geigen
7
).
2lber mitrauifd) im inblicf
auf bie im crimen
1) Vita Alex. 456 a. b. 457 a. extr.
2) 9cad) ber Vita Alex. 457 a. mte man glauben
,
baft ber ftatfer lebigtief)
burdj fein attobrngS bte ^crjenSfttmmung erfeimlidjettbeg l)crablaffenbe 23e=
tragen eine ttmjiimmung bewirft. -Dcad) Morena 1. 1. 1129 ift c bie
Hoffnung
auf SlbljiUfe, tt>etdje bie 2ombarben rubjg, erhalt. Godefr. Col. Boehmer III.
439 Episcopi quoque et barones totius Longobardiae cum gaudio iinpera-
torem suseeperunt.
3)
Murat., Antiqq. Ital. IV. 340.
4)
Brief des Probstes Siboto von Salzburg an Erzbischof Conrad. Su-
dendorf, Reg. Th. I. 68. N. XXV
Dignata est sapientia vestra a nobis
quaerere consiliuni de verbo Domini patriarchae super ipsius manifesta-
tione et inter nos firmanda mutua securitate ad omnem necessitatem.

Si vero intendit Dominus Patriarcba cum Longobardis se contra Impera-


toren munire cum vestro auxilio, hic nobis aliquid dicendum est etc.
5) Morena. Murat. VI. 1131. Vita Alex. 457 b.
6) Morena ibid.
7) Ibid. Vita Alex. 457 b. Ideoque feritatem, quam gerebat, in corde
dissimulans, blandum se omnibus et liilarem demonstrabat et ad ejus (Cod.
Rice. 228. 229 ad cujus) praesentiam

et civium turmae (Cod. Rice,
blog civium, Udo aljo ein 2o.vt nne turma ausgefallen), prout solet fieri, jugi-
ter accedebant (Cod. Rice, accedebat).
griebric|3 I.
jjrofce
ital. ^>ecrfaf>vt
U6G. 1167.
239
betriebenen Lftungen, ganj l)ingcuommcu bon ebanfen au bic
eigene (Sr^cbition, warb er weber burd) ^ ic rcd)tc Xtjeilnatyme nod)
burd) Ueberjeugun &nr Hebung
ber SD^ig^cr^dCtniffc
angetrieben.
SDtc Bombarben, enttufd)t tote fic areti unb eed) nid)t mutl)ig
genug, bic clbbe ber jngft gcfc^toffcnctt (Sibgenoffenfdjafi feiert
burd) anbetn fid) ju erfllen, ecrfd)lefjcu ben ^d)mer$ eeri>er=
gwciflung in ibre Sperren
*). 2lber in ber l)at
fyter toaren alle eijter
ber Erbitterung erfammelt, um lo^ubrcdjen, fobal bic c=
fdjid'e 3talien ficf> erfllten.
ftacfybcm ber $aifer, ber bte legten 2odjen be 3af)re3 1166
tfyeiB ju obi, tl)cilS ju ^ama verlebt
2
),
ba geft eer (Geburt be
crrn in ber te&tgennnten 8tabt gefeiert
3
),
fetpte er am n.
3a=
nuar
1167 ben 'DJcarfd) uad)
v
$tacciua fert
4
),
gelangte een ba nad)
gerrara
5
),
unb Ucb bann in 23elegna
6
)
bte Slrmee eon ifyren 5ln=
ftrengungen raften. Obgleid) nirgenb3 burd) geiuefcligfeiten auf=
gehalten, t)atte er bod) auf ber bisherigen ^teute Die gcftuitgewcrtc,
mit benen ein etwa in feinem bilden um fid) greifender 2luf|tcutb
fid) ruften
fennte, bic dauern, Strme, Qaftellc, reic in {yctitoe^
anb jerftert
7
).
SnSmoIa
augef'emmcn
(Anfang Mrj
Ho;),
wo
berbie bic Gercmenicn tHrd)ltd)er 28cil)en il)u aufhielten , eronete
er nunmehr bic Stellung bc3 >eere an
8
),
bic fdjen lnger
auf
eine beftimmte $cranlaffung l)in beabfid)tigt war.
^Bereits frher
rear fcerabrebet, roenu ein allerbiugg jpterer
Gl)renift
>J
)
9cid)tige hmd)kt, ba Ornate r>on Sein unb ber neu
ineeftirte 6rjbifd)ef (Styrtfttan eon SDcain^, um bte etreitigfeiten
gwifd)cn @enua unb $ifa 3u.fd)itd)ten, bic erft eer ^uqcm reieber
am Eaiferltdjen eflager burd) iljre efanoten Sejdjroerbe ber
1) Morena ibid. Igitur Longobardi hoc videntes et maximum dolo-
rem exinde reportantes, quasi pro mortuis se habuere et exinde maximum
timorem mixtum cum dolore habere coeperuut etc.
2) Morena 1. 1.
3)
Boehmer, Reg. 133.
4) Vincent. Prag. Dobner I. 77. eval. Romuald. Salernit. Chronic.
Murat. VII. 212.
5)
Vita Alex. 457 b. Cavitelli, Annal. Cremon. Graev. Thesaur. III.
1311.
6)
Vita Alex. 1. 1. Vincent. Prag. 1. 1. Morena Murat, VI. 1132.
7) Vincent. Prag. 1. 1.
8) Ibid. Quod seimus, loquimur et quod vidimus scriptis mandamus.
yiad) Vita Alex. 1. 1. rocirc biefe Xbctlung febon in Bologna gefef^e^en , eine 2ln=
gbe, bie im Secglcid) ber be 2Xugen$eugcn 23incen$ t>on $rag
fr unrichtig
gehalten roerben mu.
9)
Caffari, Annal. Genuens. Murat. VI. 31& icfer a. a. D. 106.
240
Viertel 23ud&. 3n?eitc Galtet.
ehtattber gefhrt
,
fidj an Ort unb stelle Begeben follten. TOerbings?
toar ^uerft oon Dtarmalb, ber bie g^rtijfeitett ber Sborgugung
ber einen ober ber anbern S.tabi erfannte, ber $orfd)lag gemacht,
bem otte3urtl)eil beg 3wcifam:pf3 bie ritf^eibng anheim %vl
geben, 2tber fdjon am agc baranf war nun bod) nid)tbefton)eni=
ger bte eben ermahnte SiuSfunfi erwhlt. )ie genannten ^r=
laten, ber Ganzer Sljiftpp/ ber Schreiber $einrtd) erhielten in
Smola ben 2kfcl)l oorgurden unb bem
ffer, ber mit bem au^t=
I)cere jur ^Belagerung ber mit 2ftanuel3 @elbunterfti?ungen. ftarf
armirten tabt SCncona aufjubredjen
feefcjlpffen
%
ben 2cg nad)
Rom ju bahnen
2
).
teich$etttg ^atte Spapfl ^afdjalt
III., ber
nad) ber^otij eines? ftcid) fe^r fpten^iftorifer^ bamaB ju^ucca
3
)
oerweitt haben folt, in feiner 23ebrngniB angclcgentlichft $tfc
begehrt.
Unter biefen Umftnbcn warb bie Trennung ber beiben frtc=
gerifc^en (Elcrifer oon cinanber unb beiber oom aifer erforberlich.
ofort marfd)irtc (Sbrifttan in geraber Siixie tx>cftlicr) , weiter bie
(Bbffte be3 weftlidjen Oberitalien entlang bi3 enua; $tat)ualb
nad) ber SSeftffte ^tttelitalicns burd) u3cien
4
),
um ^ifa ju
erreichen, 2kibe ernbteten ben
tufym,
ber biefe Territorien ire
Diethe aufpannenb al3 gefd)idte ifd)er fid) ermiefen ju haben
5
).
23ebcutenbe Summen um 6olbe ber Trusen wrben oon ihnen
aufgebrat.
3n
Pfa
galt z> junft,
ben erwarteten $tid)terfyrudj in einer
Seife ^u fllen, ba bie namentlich fr ben rieg gegen 2itljelm
oon 8icilien unentbehrliche 33unbegenoffenfd)aft gefid)ert .werbe.
( ift gewi,
bafs
$um 9tad)thcile @enua3 eutfd)ieben ift. Ob aber,
wie bie parteiische unb ber fpteren Slbfaffung halber un^uoerlffige
@enuefifd)e Cnjvonif
6
)
mclbet, biefe* ben ^ifaueru gnftige vh-f'euut=
ntfj
in 3Siberfprud) mit be3 atfet &Htfcncrfl'rMtg oon Dtamtatt
erlauft fei, mujj unfidjer bleiben. @cnug, bie Gonfberation mit
bem faifer fam ju tanbe, unb eiblid) oerpflid)teten ftd) bie (on=
fuln, an ber beoorftel)enben r^ebition mit ben treittrften ber
1) Vita Alex. 457 b.
2)
Vincent. Prag. Dobner I. 78. Chronic. Eeichersp. Ludewig, Scriptt.
R. Germ. II. 289.
3)
Cavitelli, Annal. Cremon. Graev. Thesaur. III. 1. 1111.
4) Vincent. Prag. 1. 1. Helmold. Chronic. Slav. II. cap. X.
p.
231.
5) Vincent. Prag. 1. 1. I. 78.
6)
Catfari, Annal. Genuens. Murat. VI. 316.
Sfttynaf in ^3ifa. Inna^mc bot JrjCnivcjcv cfjlffc.
241
SSatcrftabt fid) $n beteiligen
1
).
(Somit blieb bic ^otif betfelben,
wie fic getoefen, aud) in btefer rift
eine ftreng raifcrlidjc.
D^atjualb jgtrte nid)t, nunmehr auf
aubrdftdjc 5(nerfen=
uung ber SMrjburger SBefdjtffe ju bringen, ie erfolgte in bem
eiblic^ett (Mbbe, ba cjkid)crii>ctfc bic (ioufutu ablegten, $a=
fdja
III. al3 atfein rcd)tmBigcm ^apftc bic )bcbicn$ Ictften
uub fmmtdjc (SIcrtfer in $ifa anhalten 51t motten, ben glctdjen
(Sdjwur 31t oofl^ieljen. 9htr unter btefer fetben ebingung fotftc
aud) beut entwidjeueu (Sr&bifdjof
$iHauus> bic ffiMtif)X nad)
Pfa
oerftattet, im entgegengefefcten gatfe eine Sfteunjal)! angeorbnet
werben
2
).
llnb
in
biefer mufete man um
fo
rafd)er fd)reiten, als btefer $rcU
U\t, burd) ein flfdjenbe SBefenntniB feine tteberjeugung $u oerlaug=
neu ntd)t bewogen, toenigftenS einen cjeringen l)eit bc im angen
bem egeupapfte Ijnlbtgenben (Iern3 in feiner reue gegen 5tteran=
ber erhalten
p
fyabcn fdjeint. 3enigften3 jen^ Ganonifcr, bic fd)on
imSa^r
U61
)rer eootion wegen
fo fefyr
betobt worben, blieben
aud)
jefct
mit 2ismal)mc eines? einzigen
3
)
nod) ftanbljaft. 2Ibcr je
weniger bic etljeiltljeit ber Stimmung fonnte cfeitigt werben, um
fo energifdjer war ba SSorgeljen in ber 2frtfuj)wng ber gefaten
23cfd)lffe
$ur erftcftung einer
cmfeern firdjlidjen .Spaltung, wie
fic
bic Obrigfeit wnfd)te. tatt be3 SBitfanus warb 23enincafa,
Ganonicul ^u 2ftaria, am 25. Sllix^
J
167 um (5r^bifd)of cr=
toljft, am (Sonnabenb oor Oftern (8.5fyrtl
1
167) oon Safdjalt III.
pm^riefter, am Oftcrmontagc (10. 21pril) oon bemfetben
4
)
in
egenwart feiner darbinle jum r$bifd)of coufecrirt.
Unterbeffen t)atte 9tteranber feit feiner Otdteljr nad) Dcom in
bie alten unb bod) neuen 35erl)itniffc fid) wieber eingelebt. $lm
gefte be I)ci(. (Element l)atte er ein feierlichem od)amt in ber $e=
ter^fird)c (1 165)
celebrirt
5
),
am 18. )ecember
1165 (Sonrab, ben
Grwljlten oou flftaina, ber auf feiner ifttffatyrt oon granfreidj fein
Begleiter gewefeu, bem aifcr jnm rot$ jum (Srjbijdjof oon SSR atttj
1) Chronic. Pisan. Murat. VI. 179.
2)
Ibid.Ughelli, Italia sacra III. 401. sqq. Ed. Venet.;III. 469. Ed. Rom.
3)
Ughelli, Italia sacra III. 403.
4) Chronic. Pisan. Murat. VI. 179.
5)
Sigeb. Gemblac. Contin. Aquic. Pertz VIII. 411.
e^idjte Uc^nfcerS III. qj6.II.
16
242
23icrte3 33ud&. 3tt>ettc (Sc^tteL
gedeiht
1
)
unb

r>ielleieht ba3 erfte 25eif:piel, bafe
ein mit bem
23ifd)of3amt fdjon Getrauter in bem (Sarbinalcollegium ba $re3=
fct)terat erhalten

jum (Sarbinal =
$re3bhter unter bem Sittel be3
heiligen Marcellus ernannt
2
).
Spter jum (5arbtnalbifd)of tion
abina
3
)
befrbert, Ijat biefer perfntidje greunb unb Vertraute
be $a:pfte3, befielt
grbitte felbft l)oma3 25edet ansufpredjen
fein 23ebenfen trgt, beffenung'ead)tet ba3 $ftainer SlrdjtepiScopat
fid) erhalten, bi3 er im grieben
in
$enebig bavauf ju ^er5ivt)ten be=
mgen urnrb.
3njti)c^cn erneuerten fid) ttneber bie 23cbrngniffe , bie feit
Anfang be $ohtificat3
fo oft
brcfenb genxfen. )a etb, toeld)c
man metCetdjt au3 bem Sanbe be3 $tft)l mitgebracht , toar burd) bie
Soften, tt>etd)e bie 2iebereinrid)tung in biefer D^efiben^ bereitet tja=
ben mochte, in bem rabe erfd)pft, ja bie @d)ulbenlaft in ber turnen
3eit be Aufenthalte^ bafclbft fo
bebenflid) geroad)fen, ba&, wollte
2Ueranber ba3 launenhafte rmifd)e$ol burd) bas> gewhnliche Wit-
tel ber elbfpcnben in feiner reue ftcr> erhalten, bie bewhrten
^Hilfsquellen im auergewhnlichen Wage angeftrengt werben
mufe=
ten. d)on am
4.
Januar
1166 bat
4
)
er in einem flageuben
(Schreiben ben ($r^bifd)of fcon fljetm, ben erprobten unbefannten
eher um bie Summe Don hunbert War! Silber anzugehen.
Unb bie erfte efanbtfdjaft, welche jur
@ntf
Reibung be3 $ir=
d)enftreitc in Gmglanb abaefd)icft roarb, hatte auger ben hierauf
be^glid)en Auftrgen ben 23efel)l, in ben Staaten ubwig3
VII.
unb einrich^ IL elbbeitrgc einzutreiben
5
).
2ar e bod) ber
Partei be3 ^h^tuas 33edet fein eheimnife, baft
gcrabe bie D^oth bem
Zapfte
bie 9cothwcnbigfett auferlegt, feine Legaten mit jener erften
3nftruction gu ber>ollmd)ttgcn, weldje bem Knige t)on (Snglanb
eben
fo
gnftig al ben ftreng hicrardnfd) efinnten anftig tt>ar.
Ohne felbftnbige pl)t)fifd)e Wacht hatte Aleranber burd) ba elb
6
)
ben Neigungen ber Brner gum Abfall um
fo
emfiger entgegen^
1)
Chronic. Keichersp. Lud^wig, Scriptt. R. Germ. II. 289. Gallia
Christ, tom. V. 476. Jaffe
p.
707 junt 18. ecember.
2)
Pagi Breviarium tom. III. 79.
3)
^acbtoeiStid) feit bem 18. TCrg 1166. Xlxl Murat. Scriptt. II. 2. 901.
SScrgl. bie Urf'unbe in ben Gest. Archiepisc. Salisb. Pertz XIII. 88 unb bie SRcbc
(SonrabS &u SSencbtg tm^afyre
1177 beiBaron, ad a. 1177. N. LXXIII. Guden.
Cod. dipl. I. 249.
4) Martene et Durand II. 722.
5) Th. Epp. ed. Lup. p.
J76. Joann. Saresb. Opp. II. 2.
6) Martene et Durand II. 731.
$ort[djvttte ber aiferlidjcn. Diene Saunung ftricbridjg.
243
toirfen, je nfjcr ber rieg3fd)auplal3 ber Stabt gerdt unb je
fd)arf=
fid)tigcr aud) oon ben $aiferlid)cn bie3 Littel als ba fidjerftc
erfannt warb , btc feilen Brner ifyrem errn ju gettniutett.
Slf Ocat)nalb mit lfe $ifa3 Oroieto erobert unb bie ^pft-
lidje
S&efafcung gefangen genommen, auf bitten ber pfaner begna=
btgt, fyattc er fofort
bem
atfer ben @ib ber breite fd)roren taffen
1
).
(53 bauerte nid)t lange, unb bie meiften Drtfdjaften in ber Umge=
genb wrben
fo
l)art gebrngt, bi
fie fcon 2lleranber abfielen
2
).
2)ennod) beurteilte er bie Sage ber )ingc
richtig , wenn er bafr
fyiett, Weber bie @tabt felbft fei eingefd)d)tert genug, um nadjps
geben, nod) er felbft ftarf genug, fie anzugreifen. 2lber bebeutenberc
Erfolge, al burd) alle 23clagerung3werfe ber ftricgSfunft mglid)
waren, erhielte er bitret) bie 33efted)ung
3
),
bie er metfterl;aft &er
ftanb. Ofyne
3
te
^f
c
^
auc
*)
i
e
fe*
erprobte ^uftid)feit ber Brner
fonnte an ba3 2ort be numibtfcfjen 3ugtttt|a erinnern. )ie
tabt fdn'en feil
p
fein fr
ben fydjften $rei<3
4
).
SDer
$aifer unb
ber $apft
berboten einauber , ba wanf'clmtfyige $olf mit biefen
golbenen Letten ju feffeln.
)ie3 geigte fid) nur a%tgeneigt bagu,
biefclben gu tragen. @S lieg fid) Don beiben Parteien bejahen
5
),
um beibe ju betrgen. SDic fdjwanfeube Stimmung entfd)ieb nur
ber jeweilige Moment.
$llfo mar bie Sage ber SMnge in ber unmittelbaren Umgebung
bc3 ^apfte^ in 2Sal)rl)eit bebroljdj. 5lber bie ^arteiitug, bie tljm ju=
gehrte, mar ungteid) groer al bie finnlid) wahrnehmbare, erabc
bie unfid)tbaren gben, bie fie pfammenln'elten , tonnten eigeutl)m=
lid) gekannt werben burd) ben 5luffdjmung,,
ben er felbft fict> gab.
2113 griebridj in Oberitalien ber bie Aufgabe feiner eer=
faljrt fid) offen
erftrt unb oon bort aufgebrochen mar,
griff fein
geinb u ber- mchtigen SGaffc
, bie in feine anb gelegt mar, ben
apoftotifd)cn tuljt ju oertheibigen
6
).
SBtettetdjt (Snbe Wtax$ fd)ritt
1) Chronic. Pisan. Murat. VI. 180.
2) Vita Alex. 457 b. Tunc circumpositae urbi civitates et capitanei a
Teutonicis invasae sunt et a consueta beati Petri fidelitate atque doniinio
separatae.
3) Ibid.
4) Ibid.
5) Ibid. Sed peccatis exigentibus nihil cum eo potuit efficere, qui se
utrique parti simulabat placere et cum nulla fidelitate ambulabat.
6) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 00. Mansi XXII. 34 Quum
enim Romanus Pontifex per patientiam Teutonicum tyrannum diutius
exspectasset, ut vel sie provocaretur ad poenitentiam et schismaticus, abu-
tens patientia ejus, peccata peccatis adderet jugiter, ut error in amentiam
16*
244
SBtcvtcg 93udj.
3^
ei te

Gapttet.
er baju, auf
bcm Saterauconcil ju Dcom ber gricbrid) Don Beuern
bat 23a mi au3$ufyrcd)en, il)n feinet fntgreicfji galten ^u ent=
fetten
1
)
unb bie Italiener nue alle bie, toetc^c if)tn at Zottige uub
$aifcr bttrd) ben (tb bcr reue oer:pfd)tct traten , oon bemfelbcn
511
entbinben. keinerlei teg, fetnertei rfolge,
fo flehte er, foll=
ten ben au3 bcr ^trct)e Berfto&etten auf fetneu rieg$gen bc=
gleiten, bi er grte einer
redjtjiftaffettett $ue gesetzt
l)abcn
roerbe.
Unb faum n>ar biefer D^icv)terfprrtcr) ber $trdje oerfnbigt
2
),
af bte gef"ncd)tete unb
f
deutbar gebrochene ombarbei, oon ber
r>erj;ngten ficbcn^frcift bcrgretfjeit burdj-nnrft, ben23unb erneuert,
tt>eld)er, ol)nc in bcr Xrcue gegen ben^aifer ju saufen
3
),
jte erftrcU
ten foll. 2Mcrbing3 uBerct) gtebt man fid)
ben 6d)cin, al ob biefe
aud) fnftig foEe genmfyrt werben, unb infofern nurb jener oon
2cranber onkogenen ntbinbung feinerlci golge gegeben. 2lbcr
im Etden be3 $aifer bereitete
fid) bie ^nfurrection t?or, tueldje
im Saufe ber $cit $u einem ^eiligen Kriege
fr
bie S^edjte bcr firdjc
werben fodtc. (53 n?ar am 6.
2tyrit 1167, n>cnn anben> ein fptcr
Gfyronift
4
)
in ^Bejug auf t unb Ort 2Baljre berid)tet , ali in
bem Softer ^untibo ^ttnfdjen Bergamo unb $Mlanb efanbte bcr
tabte 23rc3cia, gerrara, $ftantua, 23crgamo, Grcmona unb ber
utwoljner be3
s
erP^ten ^ftailanb
p
einer Unter!) anblung pfam=
mentraten. $n ftrmifdjcn Magen tf)ctlte man cinanber mit
5
),
tt)a3
in jngfter 3ett alle unter bem )rude ber aijcrttd)en Beamten er=
litten; unb in 23ergegemr>rtiguug bc3 Ijarten <5d)idfa, tt)eldje
^Lailanb getroffen, ftrfte man fid) in bem (5ntfd)luB , lieber mit
Gljren fterben, als bte Oiwttcn bc fd)tnad)Oollen Sebent ju er=
tragen, nxldje bie t)rannet bcr $oigte biljer bereitet. SDie 2kr=
fammelten alle einigten
fid)
in bem etbbe, bie @ered)tfame be
verteretur, vicarius Petri a Domino constitutus super gentes et regna et
yLtalos et omnes, qui ei ex causa imperii et regni jurisjurandi religione te-
'nebantur adstricti, a fidelitate ejus absolvit etc. Pagi ad a. 1168. N. VI.
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 66. Mansi XXII. 34 Abstulit
ei etiam regiam dignitatem ipsumque anathemate condemnavit etc. In
quo secutus est exemplum Gregorii VII, decessoris sui, qui nostra aetate
Henricum imperatorem ecclesiae privilegia convellentem deponens in con-
cilio Romano simili sententia condemnavit.
2) 3n bem eben etttrten 93riefe be ^obannc uon <5attburi) toitb biefer
Pragmatismus ber Gegebenheiten behauptet, iergt.
inbeffttt B. 2 f 8tnmf. L
3) Morena Murat. VI. 1133.
4)
Cavitelli, Ann. Cremon. Graev. Thesaur. III. 2. 134 missis legatis
% ad monasterium Pacidense inter Mediolanum et Bergaraum die sexto Apr.
'

5) Moena 1. 1. Cf. Vita Alex. 457 b.


SBotbcrcituitgcn uiv ^nfurvcction. a neue 2RaUanb.
245
$aifer nur tu ben GSreujen bc crfmmlid)cu anerfennen j'u
footten
1
).
3ft
man gteidj, teie c fd)ctnt
,
erft fptcrl)tn
2
)
auf
bic au-
brcfltdjen gorberungen juriufgegangen, roeldje bev SSeroncfcr unb
r<om Saljrc
1164
erhoben Ijattc,
fo
fam man bod) bcrmalen fdjon
in bem gegenwrtigen ractafe berein, jebe tabt fotfc ber anbe=
ven beifteljen, fobalb bcrfelbcn 3umutl)ungcn gcmad)t mrben,
meld)e gegen 9^ed)t unb crfommcn crfttectt
3
}. Unb ba gleid)er=
"Weife In'er abgelegte SBerfpredjen, ba3 erbetc TOatlanb mieber !jer=
aufteilen, mar berbieg eine tljatfadjtidjc 2iflcl)nung. SMljrenb
ber aifer, auf. feinem (Bicgcgjuge or 5lncona angefommen, bic
2$iberftanb3raft feiner geinbc fennen lernen foCCtc
,
feierte am 27.
Sfyrit
(11 67) bie (Stabt ba
geft tyrer 2luferftel)ung
4
). %n biefem
Sage gefd)al) c3,
bafe
bie in icr armfeltge Drfer ^erftreuten ins
molmer, bie ba3 lcf, ba3 ifjnen in 9tu3fi'd)t geftellt, bis? bat) in
faum $u
f
ffen
unb ju glauben fccrmodjt, uonben im SBaffenfdjmucf
gln^enben paaren ber $erbnbeten, ben 25ergamefcn, 33recia=
uern, Sftantnanern, SBcroncfen, ben innwtynern ber remfauer
Wtdxi unter ben greubcntljrucn ber Mannet bem ^u&elgefdjrct
ber 2cibcr unb finber gleid) bem au bem (rtl jurcffeljrenben
35oXfe 3frael nadj Sftaitanb &nrMgeleitet mrben, citbem erljob
fidj prchtiger at3 fic gemefen au ben Dxuincn bic tabt be Ijciligcn
9(mbrofiu3, al3 gcmetnfamel SBerf aller mit menigen 2lu3nal)men
confberirten Sombarben , als? TOttcfyunft einer neuen Orbnung ber
)mge. 3n ganj Oberitalien mad)te
fid)
ber Umfdjmung ber Octdjtung
bemerkbar, 'bie nunmehr bnr^jubringen fdjicn. )ie on bem aifer
cingefefcten, toon ben egenpctyften bettigten 23tfdjfc
unb eift*
lidjen mrben entfernt unb bem
^k:pfte ^lleranbcr Imtbigenbe
5
),
frei
1)
eget, @eftf)id)te bev tbtetoerfaffung bon Stalten.
II. 236.
2) Urtunbe t>om cccmbcr 1167 bei Murat. Antiqq. Ital. IV. 261.
3) Morerm ibid. 1133. 1135.
4)
Pagi ad a. 1167. N. 5. Morena 1. 1. 1135. Vita Alex. 457 b. 458 a.
Sigeb. Gemblac. Contin. Aquic. Pertz VIII. 412. Otto Sanblas. Boeh-
mer III. 600 (Murat. VI. cap. XX.
p. 879)
fefet
bie SBiebercrfecmung dJlau
lanb erft in bie eit nadj ben unlcfltd)en Slugnfttagen.
Robert, de Monte
Pertz VIII. 516. lin. 8. 9 Longobardiae civitates, quae sunt numero
25,
Mediolanum reaedificant et ab Imperatore deciscunt, praeter Papiam et
Vercellas.
5)
Vita Alex. 458 a. Praeterea episcopos et alios ecclesiarum prae-
latos schismaticis et intrusis cum opprobrio expulsis, per omnes civita-
tes et episcopatus suos Domino cooperante (societas Lombardorum) con-
stituit.
246
BierteS Shirt. Zweite? (Sapitct
ltdj nur auf fur$e &\t, erhoben
1
). S>ic fttctylidje Obebien$ be
Sedieren
mute im cgenfaipe griebrid)3 cnbcu$en feitbem je
lnger }e mel)r bie an itfe mad)fenbe tte&ftaft be ^clitifd)en
Sebent in bem faiferlidjcn statten werben,
fo
weit c fid) frei 6e=
wegen feunte. er utn Sturze 5lleranber3 nadj Ofom botbtingenbc
^tarfd) ber aiferlidjen warb in ifyrem D^den ton ben (*roberun=
gen begleitet
,
welche biefer in ben emtbern eben betet madjte,
teldje, mit ben Vorbereitungen pm bewaffneten SBibetftanbe be=
fd)ftigt, ben 5lugenblid ermatteten, wo fle aud) al3 politiftfe
geinbe
auf
bem
<fyautafc
ber SSegebenljettett etfdjehten tonnten.
Unb berbie^ jctcjte ftifet Jtanel all jene Otfytigfeit, meldte
bem ^luffttebenbcn eigen jit fein pflegt,
wenn bie gcfd)id)tlid)en
Gonjunctuten ben (uger fcetbadjten (Entwrfen fid) gnftig crroeU
fen.
ie 2iebetctobetung 3tatien, bie Vernichtung be nad)
bty=
gantimfcfycn Gegriffen ourd) Ufutpation angematen abenblnbi=
fd)en Slaifertljums feilte nunmehr, wo eine md)ttge, bem beut*
fjen
griebrid) wiberftrebenbe egenfttmung ftrd)Ud> =
pcUttfd>cr
3been aufgeregt war, burd) ben ftftigftcn bem ^apfte ?Uerau=
ber $u leiftenben Veiftanb
,
burdj ben rafd)en Sl&fdjlufj
ber Union
erhielt memu
2
).
Gr begngte fidj nid)t, 2lncona mit bebeutenben
Rtteln a^jutfteti
3
)
; er fd)idte fofort ben 3otbanu nad) Otom,
reid)C efdjenfe $u berbringen unb
wnfaftenbe Unterftungcn
^ufagen
4
)
unter, ber Vorauefci^ung
,
ba feine Antrge bort ge=
ne()migt wrben, er fa)$antinifd)c efanbte brad)tc ^oftbarfeiten
al @t)mbole ber ^utbtguttg, inbem er in ausfljrenbcr Dtebe be=
jengte, wie feJjt c3 feine Eaifetlidjen ettn EBunfdj fei, bie tix$t
be3 &aiferrcid)3 mit ber $>htttetfitd)e ber ganzen btiftcnfyeit, ber
rmifd)cn, wieber $u oereinigen, affo,
bafc
in Obetl)itt bie au3 ber
Trennung gcfammcltc (Eine ^ttdje lenfe. 9Dan jteljt, bie 2lnerfen=
nung be3 monard)ifd)en ird)cnrcgiments be ^papfte3 al be aup-
te3 ber fircfoe wirb rot allem betont, unb warb fic jut tf)atfd)=
lidjen 2Saf)tf)eit,
fo
ergab fid)
ber
Slnfdjlufj an ba3 feogma wie
1) >a luirb burdj bie -)iartridjt be Joann. Saresb. Opp. vol. I. 99 r-on
einer neuen ^eftauratten ber 2lleranbr.neT unmittelbar nad) ben 2lugu{ttagcn
maugefet. )aburdj tvivb feine eigene Doti$ ibid. 66 Hoc enim

ad-
haeserunt uerttollftanbigt.
2) Vita Alex. 458 a.
3) Ibid. 457 b. Et quia Imperator Graecorum data immensa pecunia
civibus ejusdem loci civitatem ipsam detinebat per violentiam occupatam,
ut injuriam sibi et imperio suo illatam posset ulcisci etc.
4) Ibid. 458 a.
5(ncvbictungcn bei ilaifcrl SDtanisel u.
f,
tt>.
247
oon fctbft. 2CBct btefet 2Bieber&ea,ritntatng ber aud) berfaffungs
m&fjigen (5in$eit ber t*atI)Ufd)cn ird)c fllte nun aud) nad) fta*
nucl3 $lan bic ipcrftelluug eine! einigen rennten
ftaifevtiutm
cutfpred>cn, tote baffelbe or. bem 395 beftaubeu. fmhtm*
fclbcn,
nxlcbcr g-riebrtdj gebannt uub feiner Fatfcrd>cu SBurbe
jeitttjeilig
entfont battc, verlangte er bermaten feiertidjft uub au&
brucfUdj bie breite , bic jenem genommen. OTcin ob er gteid) fidj
bnrd) biefen mit bcrfelben fdnnct'cn
(ffen
wollte, beanfprudne er
fie
bod) af ein Dtcdjt, ba nur erfannt, burd) Sergetoaltigungen
oerieist worben, nidjt eigentlid) al eine abc. gretd) er berljte&
burd) olb unb ecrcmad)t jftom, ja bie ganje albinfcl ur
Unterwerfung
51t ntigen
1
).
Allein
fo ocrffyrcrijd) btefe Auers
bietungen unb Sitten in einem 2UtgenbIicf aud) lauten motten,
wo allc auf
bem (Spiele ju ftet)cn feinen, e barf bod) nid)t bc=
fremben, enn ber ^apft bic
Entfrbung unter freunblidjcn
formen
oiclmcbr l)inauy$ufd)icbcn aB ju bereilen
fr gut fetb.
SDic oorcUigc @^toi^rung l)tte aud) in 3uhtnft ben ampf bc
beutfdjen Dtetc^e^ gegen )n uno feine Nachfolger beretoigt, eine
SfacoucUiatton
,
auf
bie immer nod)
gcljofft erben burfte, un=
mglich gemalt;
bie big
jefet
jenem nur aufgegtoungene fernbliebe
Stellung gegen SSleranber mre eine nationale geworben, ber.
egenfcapfi
oon bcm^cfammtcn
#
bcutfd)cu $olfe begrt.
2h
s
renb oorau3fid)tlid) pal Cftreidj, in wclcbcm ber aiiniSmul nie=
malS 23obeu gemtnnen l'onntc, keinerlei ($rfa&J6ot, mujjte in biefem
galle Statten
ber (djaup(a($ ber blutigften 3ertorfniffe jnnfdjcu
ben bi)santinifd)cn errfdjern unb ben beutfdjen Knigen; inmitten
berfelben fid) aufrecht ju ermatten ber regortauifdjen Hierarchie um
fo fdjwieriger werben, je l)cftiger bie i)ol^tl)mlid)cn unb
Politiken
Antipathien gegen ben bt)$autiuifd)Cucpotimu3 in biefem Icrrtto=
rium waren, er SSerluft ber ^uubegenoffenfd)aft be3 ofc ju ^a=
lermo, wie ber lombarbifd^en Stbte mre bic erfte golge bicfc3
9teftauration3oerfud)c3 gewefen. konnte boer) ba3 normauuifd)e =
uigretd), in wetd)em bic^Rioalitt mit bem^ofe u Gouftantinopcl bc=
reit jum -Hcotio einer traditionellen ^olitif geworben, ebenfowenig
bic crftcllung eine einheitlichen rmifchen (rb Mfertljutn fr er-
wnfd)terad)ten, aBber$tepubltfanimu3 ber lombarbifchen tbte.
6en jcne Ijatte aud) Alcranbcr unter allen Umftnben nur u frct)=
1) Vita Alex. 458 a.
248
gStertcg Sud). 3n?ctte Gartcl.
tat; unb.trenn c3 trafyr ift, baf3 er bei ben betmaligen ^erJjanb*
hingen in feiner officiclTcn (Mlarung ftdj Bereit bezeugte
*) 3
u tljun,
m Mannet Begehre, aber nnr unter ber SBebmgung,
bafe berfclbc
Rom $u feiner Scjtbetij trfylc, fo Eatra bamit ein )o:pcite3 beab=
fidjttgt fein. 2$urbe fie angenommen,
.fo muffte bie $cadjt be br^an*
tinifd)en $aifcr bnrd) biefc Entfernung oon bem nrHid)cn Littel?
puftft feiner errfcbaft, tric bnrd) bie nnoermcib(id)e Unpo^nlari=
tat gebrodjen derben. efd)al) ba egentfyeil,
fo fiel bamit ber
Antrag fetbft.
9tid)t3bcftomentger Ijatte man fidj trol)t
9
u Ritten, in bem ge=
gemrrtigen 2(ugenblid %u beriefen. 9eranbcr ging tnclmcfyr
baranf au, burdj eine augeufcfycinlidjc )emonftration ju geigen,
toeldje ^nfmerffamfeit er ber ganzen acfye tribme. r fd)idte ben
(krbinalbifdjof oon Dftia nnb ben Garbinal oom -titel be IjeiL
3oI)anne3 nnb $aulu3 gum ber weiteren, oon 3orbanu3 ein=
geleiteten 2krfjanbiungcn mit biefem fclbft nad) Gonfiantinopcl
2
).

?ut% baranf tratb ganj in feiner Dclje oon ben $atferlidjeu


ber ieg erfod)tcn, toetd)er ben tnr^ bc $apfte3 unoermeiblid)
nad)
fid)
gieen n mffen
f
d) ien.
2df)renb griebrid) oon ^mola mit bem bnrd) bie ombarbcn
oerftrften ipauptfyeere nad) Otaoemta
3
)
n;a|f
fdKintidj in ber 2lb=
fid)t oorgerdt tr-ar, am Ufer bei abriatifd)en Dceere ben 9ftarfdj
fort^nfet^cn; bann aber,' trieber
fid)
nad) SBeftcn treubenb, ber
gaen
3
a, gorli, gortnpo^puti nadj 2Incona gebogen trar, um biefe
burd) 9catur nnb unft befeftigte 6tabt cin

ufd)lieBen
4
),
trcld)c
1)
Joann. Cinn. Ep. d. Meineke lib. VI. 4.
p.
262 insi de xd^ d{i(pi
xfj^Pcofirjg ocQxjj
xeo nana dLco[ioXoyr){i8va avaxexqdcpQ'at ^vvsrj
,
dxs 8rj
aoiXzcog [iev ml Bvgdvxiov xr\v 'Pcojtrjg -Kai av&Lg fieLvai LOxvqio(ivov
aoiXsiav , x ov dsndnaxovxo [L8vovHaxad6xo[ivov,v reo [i
7\
6 s aaiXsv eiv avxbv dt-iovvxog, %. x. X.
2) Vita Alex. 458 Quod verbum licet difficile videretur et multa deli-
beratione opus haberet, utile tamen visum est, ut pontifex, habito cum
fratribus suis atque fidelioribus viris ipsius urbis consilio, episcopum
Ostiensera et cardinalem sanetorum Johannis et Pauli pro causa ipsa
tractanda de latere suo cum praedicto Sebaston ad ejus imperatoris prae-
sentiam destinaret.
3) atatietwa nennt nur Vincent. Prag. Dobnerl. 78. Unter SBcrauSfc^ung,
baB biefc (Station oon tf)m aU 8luaenjcuaen richtig bc$ctdjnet, bie Angeben bei
Morena (Murat. VI. 1133) ebenfalls biftortfdj ftnb,
mufl
bie im Icrte erjagte
^Bewegung be eere atigcnommcn erben.
4) Morena l. 1. Vita Alex. 1. 1. Otto Sanblas. Boehmer III. 507. Ro-
muald. Chronic. Murat. VII. 208.
9ftai)italb imb bte Brner Bei Sittattamim (^ragcati) 27. 2Kai
1167.
249
bitrd) Mannet^ au&erorbentftdje toftrettguttgen bcr hcutytfd)tichc
affcnplai) bcr ^eranbrincr geworben: hatte
fatyitalb Don (Solu
feine treifpge in bcr Umgcgcnb fcon dorn fortgefefet.
23ietlctd)t
iu ber Wartung, bajj bcr (5rbtfd>of (Styrifttn
batb nachfolgen
toerbe, marf
er fid)
nad) gracati (n3cutannm) am Monte
^orjio
1
),
ba3 bem ^aifer bamf eben
fo
tren ali ben Rmern
ttcrlja&t
2
)
war. $anm war baljer bte nnbc on btefer Delation
nad) diom gefommen, al man bort Suft entyfanb, empgreifen.
OTcrbing bie Unternehmen fotf bem Sitlen be $a:pfte
entgegen
gewefen fein,
^tbcr bod) fdjeint bie
p
feinen unften angenblid'=
lid) fid) wanbclnbe Stimmung bcr Deiner bei bemfelben mitgewirkt
p
haben.
& war am 27. Mai
3
)
1167, am agc or bem
^fingftfeftc,
cd> bicfclbcn in auergewhnlich ^al)lrcid)en cerhaufcn, beren
trfc an guc-olf nnb Reiterei r>crfd)iebcn
4
)
, in bem am wcnig=
ften bertreibenben icrid)te
auf 30,000 Mann angegeben wirb,
pm 2lu3marfch gerftet waren. Mag
felbft biefe gcfyl
p
hoch
cr=
fd)
einen; in jebem galt ift bie ungeheure UeSermadjt anf ihrer
cite nnb ba ftot^e cfhl
bcr id)crl)eit, iwn bem fie beranfd)t
waren, unzweifelhaft.
UebcraE pndjft ber trte, anf bcr fid)
biefe Maffcn
bewegten, waren bie :purcn bcr Verheerung fid)tbar.
Dlachbem fie weit nnb breit aatfelber nnb SSeinbergc erwftct
5
J,
fd)Iugen fie
am ^fhtgftfonntage ihr Sger
anf.
(Srjbifchof
D^atynalb hatte augenblicklich nnr bte Heine djaar
twn
140 @charnifd)tcn
6
)
in unmittelbarer 9Ml)e. Sftidjt fowol)l au
hrfnrd)t r>or bcr eiligfeit be age at3 au fcffidjt anf
b;c
perft abpwartenbe Vcrftrfnng hielt er fid) innerhalb bcr $er=
fchanpngen
7
).
Gr wufjte, ba bte
Inftmft feinet ef'hrtcn nahe
T
1) Sicardi Ep. Chronic. Murat. VII. 599.
2)
Vita Alex. 458 a. tum qnia pro instante malitia temporis Teutonicis
adhaerebant, tum quia se ab ipsis Romanis juxta exaetionis eorum nimie
tatem non redimebant.
3) lieber bie djfctdjt bei itculamim Morena Murat. VI. 1144. 1145.
Ep. Raynald. Gest. Abbat. Trudon. Pertz XII. 351. a. ct. O. 109.
150. Otto Sanblas. Boehmer III. 597. 439.

er 33erid)t ber Vita Alex.
458 b.
4) ^ad) Morena 30,000 Fallit; nad) ber Ep. Raynald.
40,000; nacb Go-
defr. Col. 40,000. Chronic. Fossae Nov. Murat. VII. 873.
5) Godefr. Col. Boehmer III. 439.
6) Ibid. 440.
7) Ibid. III. 439 Ipse autem ob reverentiam sacrae diei intra muros se
continuit.
250
SSicrtcS 95ud&. Btoeiteg (Sattel.
bcoorfteljc. BicIIeidjt rcar ba3
3
u
T
arrtmcntf
effen
mit
ifym in biefer
gefte tngft c-erabrebet
1
).
Unb a!3 er mm
beffenungcacfytet nad)
9lncona gebogen roar
2
),
Ijattc SRa^natb
fofort ber feine bebrngte
Sage an ben $aifer griebrid) felbft berichtet unb ben Beroci
geftt|ti, bafc feine weiteren rieg3oerationen burdj ba red)t=
jettige Eintreffen ber begehrten gruben bebtngt fein derben.
311$ bie unb bie heitere grage, ob bic Belagerung 5(ncona3
auf*
pljeben fei, im.Dfatttye ber grften erlogen roarb, ba fotf bie (Sifcr=
fudjt berfelben auf ben rieg3ruljm ber tapfern l)ol)zn (Slcrif'cr
gut ntfd)eibung gegen biefen Antrag verleitet traben
3
).
$tan er=
Hrte es>
fr
unvereinbar mit ber bre ber frone, bie angefangene
Belagerung abzubrechen, um nur nidjt gentigt $u roerbeu, bem
faulte
(fe
u tetften,. ben man aU 2inftifter ber bermagcn
2irren nid)t laut auflagen mochte. Unb ber fatfer fc^eint bereits
bie Ablehnung genehmigt ju fyabcn, aB (Sljriftian oon SWainj, ber
bie ebernten ber weltlichen grften nur $u ftar burdjfdrute, rafet)
in feinem (Sntfdjfaffe, e ber
fid) nafym
4
),
ben bebrngten
28affen=
bruber au ber efal)r
p
erretten. )urd) Bitten unb elb bradjte
er bie steine <Sd)aar oon 500 Drittem unb 800 Braban^onen gu*
fammen
5
),
tnadjte fidj mit bem Ganzer
ifyfyp
unb bem
Bifcfyof
^(eranber oon ttidj
6
)
auf
ben 2eg
,
bereinigte fieb in u3cien,
reo inbeffen ber gleid)falB bort ftationirte er^og griebrid) oon
Dtotfyenburg fid) jeber Ijenal)me entzog
7
),
mit ber lf3ma$t
einiger rofeen, tote be3 rafen oon Braraoifta unb bcs> rafen
$ftafariu3 unb einigen Sombarben, unb taugte nad) einem
mh
famen unb angeftrengten $carfd>c am ^fingftmontage
8
)
(29. 5)cai
1) )ie3 fdjeint fid)
au ber oben angefhrten teile bei Vincent. Prag. L
78 ju ergeben. *
#
2)
Otto Sanblas. fet^t biefe 21nn>efenbeit briftiang im Sager t>cn Slncona
t>orau. (Sbcn fo
Godefr. Col.

agegen Morena beginnt feine (Sthlung,
inbem er bie fdjon gefdjehene Bereinigung ber aiferltdben in u$cten annimmt.
5Bon bem 9ftarf;f)e CSbriftians oon 2tncona nadj XitScien toeijj er mdjtS. (Eben=
foteenig
Helmold., Chronic. Slav. II. cap. X.
3)
Otto Sanblas. 1. 1.
4) Ibid. Boehmer III. 597
indigne ferens, quod laici prineipes se
suosque compares ita parvipensos periculo relinquerent etc.
5)
Ibid. quingentos milites et sariandos octingentos.
6)
Sigeb. Gemblac. Contin. Aquic. Pertz VIII. 412 ad a. 1166.
7) Morena 1145 Dux quoque Fridericus Regis quondam Conradi filius

ipse cum suo exercitu in illis etiam partibus manebat, sed tarnen tunc
cum praedicto archiepiscopo apud T^usculanum non fuerat.
8)
Raynaldi Ep.

)ie Historiae Farfenses Pertz XIII. 590. Cal. Junii
feria secunda post Pentecosten.
<d)ladjt Bei Xit^cutanum ($i*fcati)
20. SOtai 1167,
251
1167) bei u3culanum an, wo bereits bic Ginfdjliefntug burd) bic
Brner begonnen fyatte.
O6tt>ol)l eine rtltdjc $erettt%ttft$ ber aifcrtid)cn, beten D^ets
terei faffl 1000, beven trt'c tygcfammt
1
6,000
^
Sftcmn fce* .
tru> uidjt $u tanbe gefommen, Rubelten
bic beiben rgbifcS&fc
bod) im (Sintterft'nbniffc mit einanber. 3n Der Hoffnung
oicllcid)t,
in ndjftcr no^)
weitete Vcrftrfungen Ijeratt&teJjeit ^u tonnen,
oerfud)te (Sfyriftian ftund$ffc
burd) Vcrfyanblungcn fid) affenrulje
n>cnigften3 fr
einen Sag aupnnrfen
2
).
)urd) rbmeruttcj an
ba t>eittc^e
geft
roic an bie rofemutl) ber Vorfallen, burd) offene
Anerkennung ber Ucbertegenljeit l)offtc
man rhren. Aber nur
2$orte be.3 >ol)ue3 waren c3, wcld)e bic Dtmcr erwiberten.
fei
gcrabc ntdjt ntljig
3
)
gemefeu, baft
ber ^aifer it)nen gn>ct ^riefter
gefdjitft, bie
$Zeffe
$u lefen; brigeng werbe man fdjon
aus? einem
anbern one ifynen auffielen. D^tdjt lange folle es> bauern, big
fic unb il)r ganc ccr ben Sgeln be3 ipimmetg unb ben gieren
ber (Srbe jur @peife bargeboten fein werben
4
).
Unb Sofort Ijobcn fic bie Belagerung
5
)
auf unb ftelften fidj in
@djlad)torbnung in ber bene auf.
)er ^ctro^otit r>on 3faii%
in ber (Stnftdjt, bafe
ber ampf
unoermeibtief)
fei, legte ben @eini-
gen in ermutfyigenben Korten bie entfd)loffcnc , ber eigenen
$raft
allein ertrauenbe @egenwel)r al3 ba einzige Littel ber Ocettung
bar. 3u fliegen fei nid)t mglid);
fei bodj ba faifertidjc Heerlager,
in ba allein
fie oor il)ren Verfolgern cntweid)en funtcn, burd)
einen ausweiten 3wtfd)euraitm entfernt, ingebenf Der geigtjeit
ber bermaligen Brner, eingeben! ber angeborenen
^a^ferfeit ber
)eutfd)en follten fie t>ielmcl)r mit aller Anftrcngung
fr
il)r Seben
ftreiten
6
).
Unb al3 bie feurige cmtpfehift, bie au ben iliden ftraf)lte,
bem Dtener bie erwnfd)te Antwort gab, orbnete er fofort bie Sixu^
:pen unb whlte bie einzelnen Abteilungen au3, wie fie jur Sfung
ber ftrategifcfyen Aufgabe bienen follten. @owol)t bie, wetd)e ba3
treffen beginnen, als bie,
welche ben geinb in ber glanfe angrei-
1) Morena 1. 1. 1145. Otto Sanblas. Boehmer ni. 597.
2) Otto Sanblas. Boehmer III. 598.
3)
Vincent. Prag. Dobner L 78.
4) Otto Sanblas. 1. 1. 598.
5) Ibid. Et sie dimiss obsidione etc.
6)
Ibid. Archiepiscopus autem tali responso ab eis reeepto

concionatur.
*
252
Viertes SBudj. 3njcttcS Kapitel.
fett folltcn,
als cnbltd) bie Dfafcr&e Warb genau Beftimmt
1
). 20%
renb 9^at)ttaXb soott Gttt mit feinen breifyunbert augeriefenen ric=
gern in bem (SaftetC ber tabt im interf)alt lauerte
2
),
fhrte (Sljrk
. ftian oon ber entgegengefefcten cite bie einigen felbft jnm
Eingriff
gegen bie Brner
3
),
benen nunmehr uculanum im
O^ncfen tag.
in ungeheurer $feilregen oerbfterte unter wilbem @d)lad)t=
gcfd)rei bie
uft, al ba
treffen um neun
4
)
Uljr Borgens be=
gann. )ann
griff
man gu bett Sangen
,
enbXict) folltc in bem anb=
gemenge ba3 djtuert bie Chttfdjeibung erftreiten
5
). OTein felbft
btc feltene
a:pf
erfeit, mit ber bie )eutfd)en fochten, fonntc bod)
bie utt\)erpttni|mdgige @d)Wd)c ifjrer numerifdjen Grfte nicfyt
aufwiegen. @d)on ber SDrucf ber Waffen

erhielten
fidj bod) bie
Brner unb bie )eutfd)en gu eittanber, wie gngig gu einem

brttgte fie alfo, ba
fic
raunt tanb fetten
6
),
unb felbft bie
^Iwe^r ber Verzweiflung bie 2Meberlage nid)t aufhalten fn-
neu fdjien.
>a brad) Jplistid) Diatinalb mit feiner tobemuttyigen 9ttann-
fdjaft
au3 feinem SSerftecfe l)eroor. 3n ber ewifeljcit, ba ba3
Verbleiben nur ben Untergang, ein ungcftmc3 Vorbringen ben
ieg Bringen tonne, gab er ha$j$e-i<$en um
Singriff
7
),
erfate
ba Vanner be3 ^eiligen $etru3 unb ftrjtc fid), wljrenb ber alte
beutfdje @d)lad)tgefang (Sl)riftu3, ber >u
fr
mx> geboren bift
//8
)
ertnte, au bem t)ore auf
ben geinb. )urd) ba3 Unerwartete bie=
fe
Ue&erfaH in Verwirrung gebrad)t, wrben nunmehr bie 9^6=
mer burd) fjriftian wieber oon oortt angegriffen unb ifjre (Sctyladjts
orbnung griffen. Sofort gelang e3, ben oon oorn unb fyitttctt
^Beunruhigten nun and) in bie glaufe ju fallen
9
)
unb ba gefammte
eer in brei Raufen
au^einattber &u fprengen, bie fid) nidjt meljr
1) Otto Scanblas. 1. 1. 598.
acies ordinat disponit.
2) Ibid. Archiepiscopus autem delituit.
3)
Ibid. Archiepiscopus autem Coloniensis cum castellanis et suis
omnibus, qui ad trecentos milites bene armis instruetos erant computati.
4) Vita Alex, post horam nonam. Sicard. Chron. Murat. VII. 599.
5) Otto Sanblas. Boehmer III. 598.
6)
Morena 1. 1. 1145.

Godefr. Col. Boehmer III. 440 Nec mora Ro-
mani eos invadentes terga dare compulerunt.
7)
Morena 1. 1. 1145. 1147. Godefr. Col. Boehmer III. 440 Quo viso
Reinoldus spem salutis habens in Domino fugavit.
8) Morena 1. 1.
9) Otto Sanblas. Boehmer m. 598. 599. apencorbt an bcr.253.3liimf.4
citirtcu teile.
d)lctd)t bei Xugcufamim. SJUcberlage bcv dt'bmtx.
253
unter einer ciukitUdjeu eitung fammcln ocrmod)teu. Die 33er-
wrfrrung entfdjieb ba djttffal be age.
1
bic allgemeine
Jyhtd)t bic 3tei()cn
aufgefft; erft bic Dcetteret bawn 51t eitert Der
fudjtc, bann ba gutwll U)x nad) ftv^tc *),
mad)ten fiel) bie
vereinigten Dcutfd)cn gut Verfolgung auf,
roeldje bic gln$cttbften
(Srfotge bringen follte. 2l)renb ber djrecfen bic gliefycnben oor
Ujuen fyer
bi nad) 9tom jagte nnb bic tabt erbittern madjte, nntr='
ben ungeheure Staffen
tl)eils> getbtet tljctl gefangen genommen,
fpdtcr gefeifett
nnb nad) Viterbo in ben Werfer
gefhrt. Da @c-
fd)td ber letzteren tt)eittc and) ein
ofyu
be3 Otto graugipani.
bic beiben friegerifdjen ^rieftet* cnblid) bic Gruppen oon ber Ver*
folgung jurcf anf
ben
ampfplafc fhrten
2
) ,
ocrmod)tc man erft
ba ju fd)t5en, roa bic 33eute ber Sieger geworben, Der efatte*
nen follen nad) ^Rat)natb
3
)
eigener Angabe 9000, ber efangenen
5000
gettefen fein, ftfyrenb bie Dtmer fcCbft jreri Verluft auf
2000 berechneten
4
).
Uebcrbic fielen bebeutenbe
djfce
oon 3et=
teu,
affen
unb Lftungen, @c(b unb foftbarfeiten in bie nbc
ber Deutfdjen, bic unter
3M>$gefang
biefclbe Zad)t erbrachten,
in rocld)er bie Etagen unb bie SCngft
ber Vcrsroeifhutg in ben
dauern ber tabt laut roarb.
Der unmittelbare Cnblid ber crfd)ttcntben
s
Jttebcrtagc, in
uxd)c ber mit
fo
l)od)gefpauntcn (Srnmrtungeri unternommene
$ampf umgefd)lagcn, erfllte bie #erjen mit ben efl)len jenes
uuermctflidjen @d)uier$e3, toie
fic ber
fdjroffe 2ed)fel im Seben
mitzuteilen pflegt, Verglichen boct) bie bermaligcn Dcmcr, bic fid)
nur ju
Mr
in einer cgcnberftellung ber egenn>art mit ber
Vergangenheit gefielen, biefe ^ataftrop^c mit bem Sage oon Sauna
unb bem 6d)redcn ber anuibalifd)cn jftadjt
5
). konnte bod) felbft
1) Otto Sanblas. Boehmer III. 598. 599.
2) Ibid.
3)
Ep. Raynald. (5ben fo
Godefr. Col. Boehmer III. 440.
4) Moreua 1.1. 1147

sicut mihi ab ipsis Romanis postea relatum est
in veritate, ultra duo millia ex ipsis Romanis interfecti sunt, dlad) Otto
Sanblas. Boehmer III. 599 15,000 ft. *adj Chronic. Fossae novae Murat.
VII. 873. 6000.

Vita Alex, de toto aginine vix tertia pars evasit.

Hel-
mold., Chronic. Slav. II. cap. X. p.
231 ed. Bangert. Slnbcrc Angaben
f.
bei
Siefer, Ofoinalb Don affel 112. 2lnmf. 4. Sapcucorbt, @efdjidjtc ber Stabt
dtom im Mittelalter, 272. %nmt 2.
5)
Sicard. Chronic. Murat. VII. 599 ex Cod. Est. Vita Alex. 458 b.
Ea igitur nocte factus est in tota urbe subitaneus dolor et ululatus magnus,
inaudita calamitas, insatiabilis luctus et irreparabilis jactura virorum et
rerum. Quippe ab eo tempore, quo Hannibal Romanos apud Cannas devicit,
tantam Romanorum stragem nullus recQlit exstitisse.
254
SSicrteg Sudj. roetteS (Sattel.
^Papft
2lleranber ber Streuten fid) nidjt enthalten. Mtter unb
attinncn bejammerten ben ob ber o'ljne unb Banner, unb
nodj Diele 3>af)re fyter geilte bie Iraner ber zahlreichen Sitttoen
1
),
toeldjen $erluft an $ftenfeinleben bie tabt burd) bie Deutfdjen
erlitten.
(Srft am folgenben borgen tr-arb bie 3al)l ber Vermiten felbft
mit jener (Genauigkeit augemittelt, roeldje bie Sieger fclbft mit er=
finberifd)er raufamfeit t>orgefd)rieben. 2113 oor biefen eine es
fanbtfcfyaft erfd)icn, fie n bitten, au3 Siebe jnm Ijeil. ^etru unb
djriftlicfyem TOtgefl)l bie (Svlaubnife <$ur $eftattung tljrer lobten
getofjren ju Kotten : gaben Otatiualb unb (Sfyriftian tt)rc 3ufttm=
mung, bod) unter ber 23ebingung, bie (Gefallenen unb (gefangenen
mit Sorgfalt $u jfylen unb ^u fcerseidjnen unb bie Sfttdjttgfett ber
3l)tuug eibtid) ^u erhrten
2
).
9ttag biefe Urfunbe in ber l)at
aufgenommen fein, fo ift fie bod)
fo geflfd)t ober im
v
$arteiintereffe
ausgebeutet, ne bie oortyanbenen Differenzen ber berlieferten 2lns
gaben bereifen.
3nbeffen oon allen Uebertreibungen abgefel)en, ba <8d)idfat
be3 age tvar oerljngnijsootl genug. Die aiferlid)cn oerunifte*
ten mit geuer unb @d)mert bie ganje llmgegenb Don D^om
3
), Die
ljierard)ifct)e Partei in 9^om unb in Italien fl)tte, ba iljr laube
auf eine harte $robe geftellt tr-erbe. konnte ber gekrftigt werben,
toenn ber $abft felbft cinerfeits> bezeugte, bafe
bie $erlufte, bie
burd) bie aifertid)en ingefammt erlitten korben, nict)t
fo
l)art
gemefen
4
),
al bie age gef)e, unb bod) anbercrfeitS ein gtttU
d)e3 erid)t in biefen efcfyiden anerkannte?

Vermochte er bod) felbft,- auf
ba ieffte erfd)ttert, ber diiily-
rung kaum
fo
n>eit "Sftcifter ju toerben, ba er in biefer tit, mo
bie 5Xngft alle emittier ertoirrte, pr $ertl)eibigung ber <5tabt
1)
Vita Alex. 458 b. Helraold. Chronic. Slav. IL cap. X Et cor-
rupta terra propter cadavera occisorum et permanserunt mulieres Ro-
manorum viduae in annos multos, eo quod defecerunt viri liabitatores
urbis.
2) Otto Sanblas. Boehmer III. 599.
3)
Ep. Raynald. Pertz XII. 351.
4) Alex. Ep. Martene et Durand II. 743. (bat. 1. 3u).
Ep. CXXVIII

fraternitas tua praesentium significatione cognoscat, Urbem ex inscitia


et inertia populi et ex divino, sicut credimus, judicio adversa sorte fuisse
ab inimicis in parte depressam, in quo nimirum ecclesiae Status non po-
tuit non gravari et adversitatis incommodum sustinere. Verumtamen multo
minus quam fama feratur damnuin sustinuit.
Sejivsung in Rom. Sinfunft be ftaifetg 24. 3uti
-1167.
255
bte ntigen efetyfe crcfs
*):
5ltterbing3 burd) feine 3ufyradje
at er ba niebergebeiigte SSolf u frten gcfud)t; $ax SerfteU
tttng ber jcrftrtcu SDfcauern ober bod) $ur 2ad)t an bat gc=
fljrbetcn teilen aufgerufen;
aber bic natrliche Tragweite ber
Sirf&ngen bc3 (SreigniffeS
am vergangenen acje mute fid) bodj
alfobalb offenbaren.
)cr leg ber
f
aijerd)cn fyatte einen um
faffenben
3olf3frieg in feinem cfolgc. )a ungeftme attg^
meine Vorbringen ber aufgeregten ftctffen an Der rnuf d)en Cam=
pagna
2
),
meldte bt<8 gnr ^tber afte feften ierte nnb Die Saatfeloer
verheerten, fofttc, wie c fdjieu, bai efdjicf Der tabt ooen=
ben, weld)e bie g^anjenbe S03affeutat
ber beiben ^r^bijdjfe eiu=
geleitet.
Seitbem bie sftadjridjt oon berfel6en im agcr jn tocona be=
fannt geworben
3
),' tonnte eine ^Beseitigung be Jpaupttyeere an
biefer rmifdjen (Srpebition nid)t rocifeti)aft fein, er
v
2lurbrud)
bcfjclbcu, wie bc3$aifer oon bort war um fo Dringlicher, als Die
Erfolge iener beiben grften nur burd) bic Occnpatton Jtom gc=
fiebert werben fonnten. Ueberbic t)attc Oer tu Viterbo rceilen&e
safdjalt
III. bte bringenbften Sitten wieberholt, fofort bat teg
jur Erreichung be3 testen3^1^ pt. verfolgen
4
),
konnte er ood), dcs>
tngft crfeljnten @turje feinet (Gegner nunmehr gewi, ben
gcnblicf faum crmarten, wo er in fftom eingehen uno fortan, wie
er wfyntc,
at alleiniger
$aft
in ber GI)riftenl)cit gebieten fotttc.
leidjerweife wnfd)te ba griebrid). Ulfa
brad) er Die Se=
lagerung ab, gemattete
,
ba 2tcona burd) Stellung oon (^eifcht
nnb burd) @etb ben ^Ibfdjlu eine 23nbniffe3 fid) fid)ere, unD
fetzte fein eer in 9ftarfd)
5
).
(3 war am 24. 3u
6
)
(1167), at er fein Sger auf Dem
1) Vita Alex. 458 Sed quamvis in tarn gravi moestitia et communi do-
lore pontifex ipse a fletu et lacrymis se nullatenus potuerit cohibere, vi-
dens tarnen civitatem virorum simul et armatorum praesidio desolatam,
utilius consiliuni celeriter habuit de vigilanti custodia urbis et debilium.
reparatione muroruni atque de auxilio ab extrinsecis conferendo.
2) Ibid.
3)
Romuald. Salernit. Murat. VII. 208. Otto Sanblas. Boehmer III.
599.
4) Morena Murat. VI. 1149.
5) Ibid.
6) Vita Alex. 458 14 Calendas Augusti. Morena. 1149

in die Lunae,
quae fuit nono die ante Calendas Augusti. Da bri die Lunae eilt (Sorrccttt)
be etwaigen gebiert in ber 3aljl ber (Satenbcn ift, fo bleibt eg roafyrfdjeinltcber,
ba| in XIV. Cal. Aug. ein el)(cr cin\jefdjlidjcn ift, at bafj Otto Morena in ber
256
Viertel 23udj. Birettcg (Eapitel.
3ftottte TOarto
O
auffc^tug. Sllfobatb
.griff
er mit feiner gefammtcn
Vetteret bie ^orta $iribarta an, burepradj bie
f
einben
Reihen
nnb trieb bie gCd)ttgcn bi pr ^cterfirche prnef
2
).
dagegen
Icifteteit bie gletetttg big pr GngeBbnrg prefgebrngten R=
mer bei
btefer lebhaften'Stberftanb : fie felbft, t>on ben ippftdjen
^auStru^en befe^t
3
)
, fome ntdjt
fofort oon ben
2>entfchen ge==
nommen werben. Um
fo erfolgreicher raurbc an ber erftermahnten
teile gefmpft. half vorlufig ntdjt, bafj man bie pnctdjft
liegenben nfcr emfdjerte : ba3 etligthnm felbft mar mit allen
Mitteln ber ftrategifeben unft in eine
gefte
4
)
oermanbett, nnb
biefe bi pm 2leuBerftcn
p
fcertijetbtgen ber einmtige (ntfdjltt&
$ergeben fefetc ber geinb eine, gan^e 2Bod)c lang bie 3Magerung3-
merfjengc in 23emcgnng
5
).
Deicht bie gauft, bie lamme feilte ben
(Sieg bereiten. 2113 am folgenben otma&ettb bie an ber Vorhalle
oon 6t. ^eter gelegene ^irct)e Ott @t. $caria pm l)itrme mit
23ranbern beworfen mutbe
6
),
mar fte ntdjt mcljr
p
retten. Unb
al3 felbft bte^auptfirdje Jener gefangen: brang eine [Rotte ber
SDcntfchcn unter gnhrnng be3 $erog3 griebrid) ^on Rothenburg
p
beren Pforten
7
),
zertrmmerte fte mit teilen nnb Herten,
ftnrmte big junt Jpodjaltar nnb frbte ben heiligen $oben mit bem
ilutc ber rfdjlagenen. Vergebens, mie e fdjien, Ratten gleich
zeitig bie SSert^etbtger oerfncf)t
,
bnret) eine frmliche llebergabe ben
SSutiberbau
p
retten: fd)on mar auch ba3 an ber bem ^eterbome
pgemanbten Stauer ber ttarienftrdje befinbtidjc iBitb be (Mo=
fer, au> reinftem (Solbe gefertigt, ohne gleichen in ganj Italien,
Angabe beg 2odjentage3 unb be )atum geirrt babe." ^apencorbt, efdjidjte
ber tabt >Rom im Mittelalter 273. 2Inmf. 1. Otto Sanblas. Boehmer IU. 599
Facta est haec irruptio Urbis per Fridericuni Caesarein in Julio mense etc.
1) Vita Alex. 1. 1. castra nietatus est in Monte Malo. Morena ,,Mons
Gaudium", ^apencorbt a. a. O.
2)
Morena Leinde porticum Sancti Petri cepit. 9?adj ber Vita
Alex, erfi am folgenben; Jage.
3)
Vita Alex. 1. 1. Sed quia summi pontificis familia, quae alio nomine
.
vocatur Masnada, in faciem restitit etc.
4)
Marang. Chronic. Pisan. Archivio storico Ital. VI. 1. 48. 49.
5)
Vita Alex. 1. 1. Unde in majori furore commotus ecclesiam prineipis
apostolorum
,
quae a fidelibus ecclesiae in custodia tenebatur, cum balli-
stis et sagittariis violenter aggressus est.
0)
Ibid. post combustam sanetae Mariae in Turri ecclesiam. Morena
1151

in proximo die sabbathi infra Ecclesiam Beatissimae Virginis
Mariae, quae etiam de Laborerio dicebatur et quae sita fuerat supra scalas
sancti Petri ante atri'um ipsius ecclesiae sancti Petri ignem supponentes
etc. Platner, Bunsen u. s. w. Beschreibung der Stadt Rom II. 1. 117.
7) Otto Sanblas. Boehmer, Fontes rerum Germ. tom. III. 599.
257
bei pneJjmeitbet lut| gefdjmotcn
1
). >a wrben infolge bcr gc=
mcinfanicn Ueocrciufuuft
2
)
burd) anfecrorbcntlidjc 9lnftrcngnngcn
bcu cfafyrcu reuten gefegt; nacb Stfctegwtg bc3 elHidjen etb=
be3, nidjt mcljr gegen bcu ftaifer fechten
p
wollen, warb bie r=
mifdjc efa&ttng cuttaffeu
3
).
Uutcrbcffcu fyatte 9tteranber, x>on ber 8a$e bcr )ingc unter=
richtet, bcu Satcran^ataft oerlaffcn uub fiel) fammt feinem e=
fptge,
beu Qtarbtnlen unb beren icuerfdjaft, in bie
feften
Burgen
bet g-rangtyani
4
),
er fctbft r>on ba in bie $ird)c 6t. Putrid 9cot>,
weiter in ben t)iirm (Sartutaria
5
)
in bcr 9lctfje be3 riumpl)bo=
gen3 be itus> gcfldjtct. ier warb er oon Dtto jjrangtyani bc=
fd)kt
6
),
big er eubd) in bal Goloffeum fid) berfiebclte. 2ln
allen biefeu tttcu oerMjrtc er tgltdj mit ben (Sarbinlen nnb
23ifd)feu uub beriet!) fid) in beren Greife bei ber ftubtid) wad)fen=
ben efaljr.
>em Knige Silfjelm r>ou icilieu war biefclbe gennerfant be=
fannt. eit bem$?arfd)c bc3aifcr gegen Dftoin war bei ber23cweg=
tid)!cit bc3 rmtfcljen &tik% ba3 djlimmfte
p
befrchten. Um in
jebem glte bie greifyeit bc3 Ijeiligen $ater$
p
fd)irmen, wrben
jwei alecren, rcid) mit olb betaben, mit ber Seijung abgefdjidt,
fid) bcmfclbcn pr Verfgung
p
fteen. 6ie
fuhren ton ber
Einbung bcr %tHx biefelbc ftromaufwrt fyinauf, bi3 fie in bie
SMfje ber SJkufftrdjc famen, wo fic anlegten. Unter SSermielnng
be Otto graugtyaui gelangten bie 23 e fei)
Bt) aber glcHidj
p
bem
p
Sfattenben unb fynbtgten il;m ba3 ifjncn berwiefene elb
ein
7
).
Mit auf gegen ott unb geen ben lnig nctfnt er ba
afterbing an; aber
auf bcu
auf feinen 23cfel)l in jebem Stugen*
bd fegetfertigen aleeren
p
entfliegen, bap oermod)tc er uid)t
fofort fid)
p
entfdjliefeen. 2ld)t age behielt er ba3 <3d)iff3com=
1)
Morena 1151.
2) Ibid. Vita Alex. 1. 1. beati Petri Basiiicam in manu et potestate
saevientis prineipis tradiderunt.
3) Morena 1. 1. ac ipsi jurantes se numquam ipsam ecclesiam contra
Imperatorem nec ejus partem amplius defensuros, statim Imperatori fide-
litatem juraverunt, sieque Imperator eos abire dimisit.
4) Vita Alex. 458b. extr. ActaVatic. apud Baronium ad a. 1167. N.III.
5) Ibid. Romuald. Salernit. Murat. VII. 208.
0)
Marang. Cliron. Pisan. Archivio storico Italiano VI. 2. 49. Jafie,
Reg. P. R. p.
714.
7) Ibid. Acta Vatic. 1. 1.
efidjte Weyanbcr III. SSfe. II.
17
258
Viertes 23mf). 3roeitf Capitet.
manbo bcifid);
aber fctbft
biefe (angebe
Ucbcrlegnng fonutc il)tt
nid)t bemegen, fd)on
jei^t ben bcbvot)tcu
ifc
feiner crrfd)aft $11
evlaffcu
1
j. Unter Slucrfcnnuug ber )ienftc, rocld)e ber nig gc=
leiftet, mnrben bic Betben alecren fd)lictfd) snrdgcfanbt. gm*
Garbinalbiaconcn, ber eine om itcl bc3 t;ctl. @corgin3, ber
anbere Dom itel ber Ijeit. $Raria Don 5I)ro
2
)
crt)teUcn 23efel)t,
fid) auf
benfclbcn eiuiifdjiffcu nnb nad) an ermano pi H*
geben.
geft cntfd)(offcn
,
ftd)
in dlm bi3 junt 5(en{jcrften ju galten,
t>crfnd)tc
2Ueranbcr nod) einmal ba
fo oft
erprobte Littel
Jei?
ncr Rettung crmenben, ba bie greigebigfett bcs> 33crMnbc-
ten Uym in bie *>anb gelegt. (Sofort bergab er einen jjebeutett=
ben |et.l bc eben empfangenen @ctbc3 ben grangtyant
3
J
nnb
ben fjncn be ^3etcr eo
0/
bnrd) reiiydje penbnngen bie cr=
mattete $amfchtft bc3 SBofteS an$nftad)cln. S)a3 Uebrigc
liefe er
an ben Sfyorcn ber (Etabt bcrtljcUcn. 3n ber l)at begann batb baf=
fclbe feine bejauberubc $raft gu ben. (Edmcft genug frifdjte fid)
bic (Stimmung ber Brner alfo auf, baj$ fie bie
Angriffe
be ai=
fcr3
mit ntfd)toffcnI)cit prdfebIngen. Statt meiter Dorrden jn
fnnen, mar er gum Setcfjen gebrannt. Unb je bcbenf(id)cr c cr=
fd)cinen f'onntc, ben meifettjaften (Srfolgcn ber SBaffen cinfeittg
jn ertranen, mit
fo
geneigter
mufrte
er werben, ben 2cg ber 3ct*
fyanbhtng ein$nfd)(agcn
5
).
)ic Brner Ratten biljer
fr
3(tcranber gcf'm^ft, ber aifer
allen Hoengen (Mtrnngcn gitfofge
fr
$afd)a3lll. tcSvjs
bnrger (Sdjtffc
maren aB fein brofyenbe 2ftanifeft Derfnbigt.
Unb man barf nid)t mfyncn, er
fei eben je^i in feinem >er$en an
jenen bnrd) Sftatynalb in ftarrftcr 9^einl)ctt formnUrtcn GmtnbfUcn
feiner $ird)cnpoliti irre geworben. at er bod) nod) gcljn 3al)rc
l)inbnrd)
fr fie gekmpft, bi3 er bem bcrmltigenbcn cfdjtcfc ber
Slettereigniffc unterlag. 5(bcr c3 fam in biefem ^(ngcnbd barauf
1) Vita Alex. Cod. Rice. 228. Murat. Aquiro.
2) Ibid.
3)
Ibid.
4)
Bergt.
Safte,
(ScfdjicTitc bc cttffdjen 3leic$c3 unter Sottmar ITT.
. 00.
5) Vita Alex. 459 a. Cum autem cives Romani adversus Fridericum
fortius solito starent, et ei quotidie majora damna ferrent, videns, quod
adversus cos virtute armorum praevalcrc nou posset, tarnquam vulpes
callida convertit se ad consueta perspicationis auqmenla. Cod. Rice.
228).
Grftcv orfdrfag freS atferf $*t evftc((uin] bc ivd&enfriebew3.
259
an, bic burct) bcn SCitblM bcrPfancrecmacl)t
*J
berbie crfct)vccf=
ten DUnucr glau&en
p
machen, mau fei
bereit , bcn cc|Ctt|>a^ft
aufzugeben! fofcalb
bic eine 23cbiuguug, bic man ftcllc, erfllt fei,
IHtcraubcr guin ^fttf'tritt ut feetoegett. Ter d)ciu, bcn man ucr=
breiten tonnte, a(3 fei bic 9lbfid)t, fclbft
unter Opfern ben $ird)eu--
frieben IjcruftcUcu, mnfetc unter biefen Umftnben um
fo erfolg*
reifer werben, aU bannt bic bistjer nrffam gewefenen $iotioe
ber ^arteiung pt^Ud) geubert mrben. 2)em $cere, mctdjeg ute
ter bem panier ^pafdmli
III.
nid)t nietjr ju tarnten, &m ftaifer,
weldjer bic watyre f'irdjltdje ^ccouctliatiou $u ftiften fcerljiejj, tonnte
ber fricb(id)C (Stitpg
mfyt
oerfagt werben.
^icrfrorbig genug mar c3 Gonrab Don ffllmxt$, ber

mir
miffen
nid)t in mcldjcm jjjufamiwenljauge ber bamaligeu oujuuctu=
reu

mit 2tlcranbcr3 aubrdlid)cr (Maubni u ber 3eit in
3ricbrid)3 Sger bcfd)ftigt, bem rmifdjen $olfc beffen SBorferlge
mitteilte
2
). 58or alten fingen, liefe man miffen
3
),
fomme e
baranf an, bcn ^apft
SUerauber jur SScrjidjtlctftuug
auf
bic p$$U
tid)C SBrfce uubcfdjabct ber DMjtmjjigfctt feiner Drbiuatiou
31t krochen, gr ben gatl,
batf
bic Dcmcr fid) anl)eifd)ig machten,
biefe burdjutfckeu, merbc er feinerfett bcn ^afdjalt ntigen, bic
akid)c ntfagung ju ben, obalb auf biefe 2eifc ba3 (BdjtSma
befeittgi morben, feilten alle firdjlidjc Scrfoucn"

man meijj
nid)t, ob alle (Sarbtnte beiber Dbebietuen, ma allein ber gltigen
2Bat;lorbuung geing mre, ober alle fttmmkredjtigteu lieber
einer allgemeinen ^tr^entoerfammutng , wa3 freilid) im (Sinne bc3
l)icrard)ifd)cu $att)otici3mu3 ein revolutionre^ $crfal)rcn fein
mrbe

einen neuen ritten auf bcn tutjl @t. $etri in aller
grcitjcit crmtjlcu. gortau, bic maren feine jmeibeutig genug lau=
teuben Sorte, merbc er in bic 2Sat)faugctcgcnl)cit oc3 :p>ft(id)cn
tul)tc3 tn feiner
etfc fid) ciumifdjcn
4
)." Ueberbtc3 fotlteu, fobatb
mau feiner egeuforberung gerecht gemorbeu, alle rmifdjen @c=
1) Chron. Pisan. Murat. VI. 180 Quae octo Pisanorura galeae Eoraam
intrantes et per Tyberim navigantes plura damna intulerant Komanis in
villis etc. Marang. Chron Pisan. Archivio storico Italiano VI. 2. 40.
2) Vita Alex. 1. 1. Misit itaque ad episcopos et eardinales per Conra-
dum Moguntinum archiepiscopum
,
rjui ad cum ex permissione Alcxandri
papae iverat, pacis verba.
3) SDct SBortlut biefeS t>on bem aifer orgcfdjlagenen SScrtuagcg efcehbf,
4) Vita Alex. 459 a.

et ulterins de causa electionis Romani pontifi-
cis nullatenus me intromittam.
17*
260
fangcueu auf freien gmfj gefegt,, unb ma3 fctn ber Beute nod)
brig fei
,
uugcfefymtert urdgegeben derben.
B&tm mar ba3 allc3 betannt geworben, at ba3 SoXf
,
ftatt
ben amt>f
,
ju bem e3
fo
eben nod) Don Keraubcr gebungeu mar,
nnermbet fortjufefccn, vielmehr bengrieben annahm. @| gettefmlgtc
beffen
Bebtnguugcn um
fo
lieber, at3 e3 bie ^mcdlofigrat ernannte,
eine anbete (Sntfdjeibung butdj bie
SBaffeu erft uocl)
fudjen
*J.
ftan begngte fid) mdjt, bemfetben,
fr
ben matt MSfytx fid) gefdjta=
gen, biefen Cevitt ber Otcfignation, wie er von grtebrid) begehrt,
ansuem^fel)tcn unb ju forbern; man erklrte fogar, bem Dberfyir--
ten gebhre el, nod) grere O^fer fr feine beerbe
p
bringen,
at bag eben
p
leifteube. Dagegen bie (Sarbtnle unb bie
Bifd)fc,
bie. bei iljm verfammett roaren unb von bem $aifer
fr
fein ^roject
in
ftimmeu verfugt roorben, lehnten atfcrbingg bie ifmcu pgc=
bad)te iumirfung
auf
it)ren >errn, nod) entfd)iebencr jebe Betl)ci=
ligung an einem 9tid)terft>rud) mit bem Befenntuitf ab, ifnett
fommc es> nidjt
p,
ber benjenigeu
p
urteilen, ber ben gn ur-
tl)cifen aKcin ott ber Jperr fid) vorbehalten fyat
2
).
Iber biefer
Betreuerung uugcad)tet roar bod) 9Ueranber in biefem lugcnbtid,
n>o ba 33otf
,
aufgeregt roie e mar, nur $u tetd)t von ber Bitte
jur >rol)ung, von ber 3)roI)ung jut ematttfjat aufgereiht roerbcu
tonnte, fern bavon, biefem weiteren Greife feiner geiftltdjen @c=
noffen fid) jn verraten.

SDer ntfd)tu6, ba3 djtc ^ontificat, mit weldjem ber Zeitige


Styoftel feinem giwrfidjtltdjcn tauben uad) f|n beguabigt, uugc=
ffyrbct p
retten mar mit ber 6d)ft>uugfraft ber im djmer^ fid)
eutfcffelnbcn ecle gefat, meldje gerabe ba @cft)( ber Bcrlaffcu=
Ijcit irtit^utr)etleu vermag, gift ber cmij3f)cit, bajj bei bem aHge=
meinen Abfall in Dfcom bie @elbftoertt)cibiguug mit ben
Saffen
mel)r aU bie Bagnift ber Bcr^vcifhiug fein mrbe, befprad) er mit
meuigen ber nd)ftcn Bertrauten ben ^(an bc fyctmltcfycn fntmei-
d)cn
3
).
Unb ^t^Iid) verfd)maub er
fclbft vor beren lugen.
^ad)bcm er ben arbiuatbifd)of von TOano @altcrtu
p
feinem
1) Vita Alex. 459 a.
t
Quod verbum ita populo favorabile fuit, ut om-
nes icl faciendum esse unanimiter collaudarent.
2) Ibid. 459 b.
3) Ibid.
pontifex utiliora ecelesiae prospiciendo secretum cum pau-
t is fratribus verbum faciens, ab eorum oeulis evauuit.
$etmfic|c gfftrt&t Xteranbetifc Xc aifcrg augenMicr(idjev
6103.
261
^teUocrtrctcr cnuimtt
1
) /
cntflof) er, tu bic rad)t cine pigrim
gebullt
2
),
auf
uubef'auntcn
$faben. (Srft nad) brei agcn marb
er bei TOiontc (Skceo toieber gefeljen, bei jener Duette, meldje feit-
bem beu Dtonett ^aipftqucttc" tragt. 5113 er metter ber ba3
gtttc$en Regula gegangen uub bic
trafje nad) crracina einher
plagen, marb er crt'aunt; oon ber on allen Letten f)er$ueitenben
fenge umringt, &og er mit einem ftattlidjen, ftet juneljmenben
cfolge in bie Stabi ein
3
).
SDennod)
fe^te er bic D^cife in bem
eWa^be eiueg gld)tling3
fort,
bi<3 er ber @aeta, mo Subel
unbfreubige ^cetaraattonen t|tt empfinden, in 'Senecnt anlangte.
(Srft fyier, auf
bem Weinen ebiet, meld)c3, bem Patrimonium bc3
Ijcil. betrug sugeprig, oon if)m ba3 feinige genannt werben tonnte,
legte er mieber ba3 p>ftlid)e Ornat an
4
). 2llfobalb folgten bie
in ftom jurcfgcbliebenen (Sarbinale itjrem crrn.
ic $)kd)t, bie griebridj l)atte [trmen motten, mar bemnaefy
gerettet; ber oon ifym oergefdylagenc Vertrag, oon ben Rmern nur
p
gern angenommen, burd) biefen tfyatfdjlidjen Jprotcft geftrt.
x?C6cr fdjmerlidj Ijatte er ein cfljl baoon, ba baburd) feine eigent=
tid)cn (Sntmrfe oereitelt morben. Metbing ber Serfon 2tferau=
ber unter $ermittclung ber Kufer fiel) ju bcmd)tigcn, um burd)
xGcrgcmattiguugcn if)m bie (Sntfagung ab$unetl)igen,
ift oielleid)t ber
l)d)ftc feiner Snfdjc gemefen. a ba3 $olf, burd)
beffen 2kt=
meigerung be. 8fMitritte um ^Utfftanb gereift, bcnfelbcu cqmin=
gen mge, ift
mcttctdjt ebenfalls oon il)m
gehofft. )tef e
Hoffnung
ift nid)t erfllt; bennod) ift bie gludjt, bic feinem geinbe gelungen,
il)m fctne3mcg aB ein
fo
oerl)nguifjooflcg efc^id erfd)icnen, al
bie befd)rnftercu Banner ber l)tcrard)ifd)cn Partei glauben modj=
tcu
5
>
3Src oon beu [Rmern au3gcfi)rt, mag ber ractat if)ncn
1) Th. Cantuar. Epp. ed. Lup. p.
422. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles
IL 133.
2) Romuald. Salernit. Murat. VII. 208.

Chronic. Fossae novae ibid.
873 Papa autem Alexander ob metura Imperatoris per flumen Tibevis exiens
de Roma et ivit Beneventum.
3)
Vita Alex. LI. Dt> bic geauta
=
Ufentc?
4) Vita Alex. 459 b. Romuald. Salernit. Murat. VII. 218.

3u 33enc=
i^cnt beftnbet ftd> ber ^apft n adjro eUUdj am 22. 2taujt
(f.
Jaffe, Reg. pon-
tif. Roman. N. 7596); ol)iie
gtoeifcl ift er aber frher bafclbft eingetroffen.

Cf. Ann. Cremon. Graev. Thesaur. III. 1. 1311.
5) 2Stc bet SScrfaffcr
bor Vita Alex. 459 b. Fridericus autem, ubi Alexan-
drum papam cognovit exiisse urbe et ejus insidias evasisse, contristatus
est nimis, timens, ne totum orbem contra se commoveret et ad ipsius jactu-
ram majores saeculi prineipes provocaret.
262
Vierte 53ud). f^veite ttjpK&.
auf
erlegte, wa tljttu jtt fontten fie felber wnfdjteu; ber aifer
fytte fciucrfett $ttr cgcnlciftuug fid) ntd)t ^erftanben. >er Dtes
fignation 9ltcrauber3 wrbe ol)ite Streifet ^c erzwungene ^ulbis
guug ^afdjalte
III.
gefolgt fein. )ic bernommene $crbiublid)tat
Ijtte il)n nid)t geljtnbcrt, ba 3rjburg cjefprodjene elbbc
bemtodj emjutfcu. dermalen aber war burd) bie gtdjt ba 23e=
mtjen bc $olfc3 fetnerfeitl erzwingen, wal bort augemad)t,
vereitelt; ^riebticj cilfo um
fo
weniger gcbuubcn. 9Ufo
warb
burd) bte krcdjncnbe ^otitif, bte er in jener krl)aubluug bewiefeu,
bannige erwirft, um bcffcntmillcu bte gau$e Jpcerfaljrt unternom^
meu worben. 9Ucraubcr
mx
au Olotn erbrugt on bemfetben
$ole, weld)e3 ftdj &i$$et fr
tl)tt gefdjlagcn ; bic feit bem agc r-on
u0cttlanum
p
einer ned) innigeren Goufbcratiou crmad)fcuc
^artciuug beiber aufgclfct. 3a bte 9catur ber >utge I;attc e3
alfo gefgt, ba c3 fclbft bem 5?aifcr ba3 2crf$cug werben mute,
feinen geinb pr ntwcid)iiug xunt bem Si|e ju ntigen, auf
ben nunmehr unter beu gegenwrtigen Umftnbeu fein anberer er;
fyobcn werben fonnte, als? berjeuige,
beffeu Sutljrouifation bic
bcutfdjc 9icid)!ird)e ju 3qhtrg
bcfd)loffcu fyatte. tatt ber bie
egeuftse auflfenben Union, bte in 9lu3]tdjt geftellt korben, war
in Dftom
fclbft mclmcljr ba3 faiferlid)c 6d)ima burd)gebruugcu.
Sollte ber $irdjeufriebe wieber Ijcrgcftellt werben,
fo
war bte, wie
c fd)icn, nur mglid) burd) beu @ieg btefer Partei.
Smttl fett bem 22.
Suli
1
)
befaub fid) $afftlt8
III.,
unter
bem @d)ui
<
3C bc3 ecrc3 twn $itcrbo
2
)
geleitet uub mit 3ubel
empfangen, in bem Sager bc $aifcr. <Scttbcm ober mettcidjt fd)ou
ttortyer l)atte bte 9icr>olution in 9tom bic Sage ber Singe gerubert,
wie cr^ljlt. Hub am breifu'gftcu agc biefe Sftonatl
3
)
fonnte jc=
ner mit aifcr griebrid), umgeben r-on feinen (Savbtnlcn uub bem
efolgc ber beutfdjcn grfteu uub iljrcr >icuftmauucu in bic
$irdjc be3 ^fyoftetfrftcn unter gtu^enbem errnge ciusieljeu
%
1)
Marang. Chron. Pisan. Arcliivio storico Italiano VI. 2. 47.
2)
Magni Chronic. Reichersp. Boehmer III. 537. Morcna Murat. VI.
1149. DJacf) Robert, de Monte Perte Till. 516 uMvb ^afcbali^ (m incma I>cv=
bcigebolt.
3)
yiad) Morena 1. 1. )tc Ann. x\.qnens. Boehmer III. 304 nennen ben
31. ^nli; Magni Chronic. Reichersp. Boehmer III. 537 ben 15. 8fucjitjtj
Chronic. Pisan. Mnrat. VI. 180 ben 1. ?(ltfjitft.
4) Romuald. &alernit. Murat. VII, 2()S. Ann. Mellicens. Contin. Zwct.
altera. Pertz XI. 545. lin. 40. 47 Paschalis Guido schismaticus Romam in-
troducitur -cum innumera caede hominum.
inaug SctFdjaHa
III.
JftouunggfeietUdjfeit am l. ?(iujuft 1107.
263
3um erftcu Sftale feit feiner (5r(je$Mt8 eclebrirte et an eben
beut Sage an biefer geheiligten Sttte ein foleutte $$$atn4
1
).
9iad) djltttf bcffclbeu fd)mdte er ba3 aut bc3 $aifer3 mit bem
golbeucn fdfe
2
)
nnb DU&og bie bereite befd)loffeucit (Ernennungen
unb 23cfrbcrungen
3
J.
(Einige empfingen al ^atrtard)cu, aubere
al r$btfd)fe, anbere aB
Mfd)fe bie Drbinatiott. 2)a3
fo
eben
fiegreid) geworbene $outificat feilte, mie e3 fd)iett, burd) bie
$ftaffett=
fyaftigtat ber rwetfungeu geiftlidjer ^(mt^ge^alt bie cunj^eit
feiner 9tcd)tmju'gfeit ebenfoit>ol)l bctr-ljren al mitteilen.
Leiter gab ba fdjon nad) Sagen einfallcube I;of;e
geft
ber ^etteufeier Setrt
4
)
etegcnl)cit, einen ungetr>l)nlid)en $omp
p
entfalten. 2ar bodj griebrid)3 @emal)ltn nod) ntdjt mit bem
faifertidjen )iabem gefdnndt. $atte bod) bie 23annuttg nnb (*nt=
Jedling, uxlclje 2Uerattbcr ber jt fetbft
tierljngt, bie
frher
alters
btng3
fd)ou oott abrian IV. am 18. 3uui
1155
onkogene 6crc=
monie
5
J
tu <3d)attctt gcftcllt. Um
fo
greren dln% muffte mau
empfittbeu, bie ^irfungglofigfeit jene3 ^rud)c burd) einen in bie
klugen faUcnbcn $tct u enveifen.
2tm 1. 2lugttft, ft bie geicr in bem ^eter^bome bie tu-
bigen lieber oerfammclt, gefdjal) e, ba griebrid) unb 33catrtr
burd) $afd)atis>
III.
gteid)crn>eife mit ber ^aiferfrotte gcfd)indt
untrben
%
3Sf)rettb
fo
ber lanj bc burd) biefe Zeremonie erneuerten
$aifertl)iim3 auf ba^ontificat be^ eejett^a^fteg ^urcfftrafyttc, blieb
bem rmifd)cn 33olfe nur brig, bie folgen bc3 cfdjide $u tra-
gen, U)etd)c3 c, burd) beu $orfd)lag bc3 $aifer3 bcttyrt, fid) felbft
bereitet. 3Me ^uftnbc in 9com, bie ei, burd) attber geartete W&=
tioc beftimmt, l)crbcigcfl)rt, bten nun tnclmcljr unabl)ugig tum,
1)
Romuald. Salernit. 1. 1.

et eum ibidem missam canere fecit.
Chron. Pisan. Murat. VI. 180 Et die Calend. Aug. Papa Paschalis in ipsa
ecelesia cum Imperatore
celebravit. Marang. Chron. Pisan.
Archivio storico Italiano VI. 2. 49.
2)
Morena 1151.
3)
Godefr. Col. Boehmer III. 440. Magni Chronic. Reichersp. ibid.
537 Et sie jubente Imperatore quosdam electos in episcopos illic consecra-
vit. Pagi , Breviarium III. 86.
4)
Godefr. Col. <5. 3(umf. 3.
5) 6. 23b. I. e. 12.
6) Morena 1. 1. Godefr. Col. Boehmer III. 440 Tertia dehinc die in
festo beati Petri dominam Beatricem uxorem Caesaris in imperatricem
consecravit. Ann. Aquens. Boehmer III. 394

sequente die facta est do-
mina regina imperatrix.
?etbe leitete fdjetnen alfo eine 2Biebcii;ohtng ber
Jtibmtu be aifcrS nidjt anjinieftmen.
264
SSiertcg Bu. 3n?cttcg SapMrf;
in Stberfptudj ju benfelben jene ntfyigcnbc enniit au, ix>ct-
c^er bie urfprngtid)cn 2(nftiftcr untergeben wrben. 2a3
fo
eben
in ber coftabt in ber $eter3ftrdjc gcfdjefyen, fea$ von beu 3^=
mern ntdjt gel)inbert nmr,
fyatte eine imetmefelidje ragtoeite im
3ufammeul)cmge ber SDingc. S)a3 $oI, tt>eldje in
Hoffnung auf
eine toafyrfyafte
D^ecouciliation btc
Saffen geftredt, mufjte nunmehr,
arg enttufdjt, >vic c3 mar, anf bie (Seite be ratferlidjen trdjen=
ft)ftem treten. (Sin Vertrag ganj anbercr catitr al3 berjenige ge-
riefen, fr
ben eingenommen c ben Sibcrftanb aufgegeben, tarn
nunmehr ju taube ober tvarb vielmehr bcmfclbcu aufgezwungen.
(Sagt gleid) bie Urhtnbe
*)
beffelbcn ntdjt von ber Sterfenuung
be3 egeityapfteS, ber bie ein gleichzeitiger (Sfjrontft
2
)
berichtet,
fo ift bod) bie Cfttdjtigfett ber Eingabe burd) ba3 (igentl)mlicf;e ber
bamaligen (Sonjuncturcn verbrgt. SSljrenb in bem erftcu ractatc
bie Befreiung ber Sapfttoaljl von allem fatfcrlidjcn Einflu vcr=
gieen mar, wrben bie Brner uunmetyr pm 2iufd)lutf an ein
$ird)eutvefen gelungen, ft>eld)c3 ben runbfak von ber unbebtng*
ten 33cfttmmbarfctt bc
SapfttfcttHtjp von ber faiferdjen enjalt ju
feinem leitenbeu efet^e gemacht. (Somit in bie
ibgcnoffcnfd)aft
aufgenommen, meldje gitSrjburg abgefdjloffen, madjteu
fie fid)
weiter ant)cifd)ig
3
),
bem $aifcr grtcbridj $freue
p
fcljm'rcn, feine
ronc gegen ^cbermann pt vertfjcibigen, alle feine @cred)tfame
fo=
mo()l innerhalb aU auerhalb ber (Stabt ju tval)rcu, niemals an
ben Sftatfjfdj lagen feiner 2Biberfad)cr fid) ju beteiligen, enbltdj ben
(Senat nid)t ofyue fein ober feines DtunctuS
.Suftimmung tw$&
feigen
4
).
2lnbererfctt verfd)tetc fid) ber neue Obcrfycrr, beufel=
ben im 2kfi(3
berjenigen etvalt, iveldje il)m bermafen eigen
fei,
unter ratferlidjct ol)cit gemen $u laffeu, fie gu beseitigen unb
1) SSei Godefr. Col. BoehmerIII.440. tit einigen ^broeiduuteu im ert
Bei Pertz IV. 140 (Goldast, Constitut. Imperat. I. 283. Dumont, Corps
universel diplomatique I. L 87).
2) Morena. Murat. VI. 1151 Romani itaque hoc cernentes et se cum
Imperatore pugnare non
v
posse putantes, foedus cum Imperatore magis
facere quam bellum cum eo inire decreverunt. Igitur Romani Legatos ad
Imperatorem dirigunt foedusque cum eo faciunt Papamque Pasclialem in
perpetuum se pro papa habere et tenere firmiter cum jurejurando pro-
mittunt.
3) Pactum cum Romanis. Pertz IV. 140.
4) Ibid.

et quod Senatum nonnisi per eum vel per nuncium suum
ordinabunt.
^apencorbt bei n vtaumer., efdjidjte ber chcnfiaufeu. Zweite
Buftojj*. 23b. IL 243. @efd)idjte ber Stabt 9t om im *Wittclaltcr 274. Romuald.
Salernit. VII. 192. Godefr. Viterb. Pantheon 1. 1. 400.
Jtaifet ftviebrid) auf bem ,H>f)opunft bc ldf.
265
eine mit feinem Siegel berfefyene
Urhinbe anzufertigen, in
teet
djer cv ntdjt nnv bh&, fenbem and) nxiter feterlidj
r-erbetjV, alle
Xeftamente unb (5rfya$t#mMge
a(3
fr
Hirtel nnb ttrenfel gnk
ttg anerfennen, bie Dtmer in feinem ganzen
jKctdjc bon C5nt=
ridjtung ber
trafen*, afen
= nnb Ufergetber befreien &u weU
(en.

fUfofcalb toarb ber im Zemmer 1164 t>on bem $iear
"so^inney im 2>ntercffe ber 2ttcranbrtni.fcben gartet lie riefte
Ute 2e=
nat
in
ber 3al)l ^on funf$ig Sftttgliebettt ') erneuert; ba3 2frot bc
erfteren bnrd) bie Kultur ber )inge fu&penbirt; ber Sractat and)
in &epg auf
bie anbeten fnfte bottgegefc
2lfte inmoljner auj$cr ben
gfrangtyani
nnb ben coni nnb
einigen anbern rojsen, bie
feftc
SBurgcn nnb
djlpffer befafjcn,
bie jie gegen $ergetoaliignttgen fieberten, &%>gen biefel (5ibe=
formnlar in ber Seoftabt. 3n rafte\xrc gogen Scuollm'djttgte,
unter benen Xcetfm
Serena , bc3 iiatfers ^ofrid)ter nnb c=
fd)id)tfd)rcikr genannt nrb, mit bem Slnftrag nmfyer, bie @c=
lilbbe entgegenptnetyflten
2
).

k Untermerfnna, war feitbem eine
boSftnbige;, be $aifer rteg$ug bi pt biefem ^n^enbtid ucn
ben glanjenbffcen Erfolgen begleitet, ie maren nicl)t
aufgehalten
bnrd) bie $ermiinfd)nna,cn, welje 2Belf
VI.
gingen ba fatfcrlicbc
>ecr
angeftofcen
fyaben f
oll, al er, on feiner ^itgerfatyrt im 3n
in Stalten angelangt
3
),
ben fcerfufjrten r>Ijn an bem Kampfe gegen
benfetben "^apft fid) beteiligen
faf ,
bem er tetmeljr mit bem gan
$cn &ultu feinet er$cu aB bem red)tmfjigen Dfta^felgtr be
^eiligen $etru anfing, ie gfovreidjen (mmna,enfd)aften, toel$e
fo
rafd) einanber folgten, bie Vertreibung 3((erancr, bie (Sin?
nafymc tom, bie Krnung bc3 $aiferpaare3 fd)ienen biefen glndj
in eine gfte bc Segeni
pngefefct
gu Ija&en, bie beranfdjcnb nnr=
fen fonnte.
3n ber t)at griebrid) war in biefem $ngen&li$ auf einer
jener Jpljfen angelangt, toeldje bie @cfdjid)te felbft ben groen
tnren
p
bauen pftegt,
bie in
ifyr glnzen, konnte er bed) bermalen
1)
Chron. Pisan. Murat. VI. 180

quinquaginta senatores , ut prae-
cepit Imperator, constituerunt. Maraug. Chrom Pisan. Archivio storico
Italiano VI 2. 49.
2) Morena Murat. VI. 1 153. Clirou. Fossae novae ibid. VII. 873. Marang.
Chrou. Pisau. Archivio storico Italiano VI. 2. 40 Sed Otto Frajapane,
qui Alexandrum papam contra voluutatem Imperatoris in cartularia manu-
tenebat, filii Petri Lei atque Corsi praeeepta et fidelitatem Imperatoris
jurare noluerunt.
3) Scheidius
,
Origg. Guelf. II. 378.
266
ierteS Sud). 3n>eite CapitcL
oon bcrfelbcu auf
bcn ag gu Srsburg urdbliden at3 ben $co=
mcnt, wo et bic 3M%ef$i#e fctbft an feinen fiegreid)en Statt
se*
fettet. 2>a ungeheure, bic ljriftenljcit erfdjtterube etbbe, ba
baraaB gefprodjen, fdjten ba tfeube SSort, ba nunmehr in bie
tirfunc^^frfticjc f)at oermanbett korben, ftcldje bie l)icrard)ifd)eu
$crl)ltniffe au ben Ingeln gehoben. >a3 alte ^roject ber gegen
ben @regoriani3mu3 aufm^fenben Sotitif ber $aifcr, burd) einen
ruljnen originalen ebanfen
umgefrfjaffen, mar, wie man ftd)
ber=
reben mod)te, ju einer 2lufl)rung gekommen, meldje bcn beginn
einer neuen (Spodjc anfnbigte. SDie oulfantfd)cn greil)eit3erregun=
gen ber Somfearbet formten nunmehr, wo benfclbeu ber jnbenbe
gocus> genommen, gebm^ft; Italien gcfncd)tet, 9tom mieber ju
teuer faiferlidjen tabi, ne fit jur 3eit atli bc rojjen beftan=
ben, geworben u fein; griebrid) enblid) ba3 acerbotium geftiftet
ju l)abcu
f
d) einen, nxld)c bem Imperium nur gur glte feinet
langet bientc.
SDa mit (Sutern ?OMe cntlub
fid) ber il)n unb ba bcutfd)c
Speer ba entfefclidje
$erl)ngnij3, ir>cld)e3, in ben Umrtffen ber ^ro-
:pl)ctifd)en $iftou lugft angebeutet
x
),
dou ber emeiube bei neuen
Sfrael, meldjer fid)
bie l)ierard)ifd)c Partei erglid), feit gmei 3>al)-
reu crfleljt, an einem Xagc feine im oertoegenen ro(3C x>olteubctc
djityfung zertrmmerte.
mar mttxoo
2
)
am %Hupft
(i
167), aB juerft ottnen*
fdjetn erglnzte; bann plofclidj Wolfen fid) fammeltcn, bie in ftr=
menbett [Regen fid) ergoffen; enblid) eben
fo
fdntcll bic@onuc triebet
burd)brad) unb eine brdenbc t(3e fid) ocrbrcttctc. 3n golge bic*
fei fd)roffeu 28edjfet3 ber Zitityuatux entwickelten fid) bie fnfte,
mctd)e ba3 l)icr einl)cimifd)c gieber erzeugen, in
fo
fccvbcrMidjcr
SScife
,
baft
c3 g(eid) ber Seft oerljeerenb um ftd) griff.
3
n ^ cm

c=
fammten beutfd)cn, au ba ftima uidjt gemeinten >ccrc oerbreitetc
c3 fid) mit fold)cr djuelligfeit, ba innerhalb fieben Sagen
fnf
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 222 Nec opiuetur quispiam me in
longa tempora prophetare, licet oraculi divini sicut auetoritas, sie et fides
perpetuetur, quum planum sit aliquatenus inchoatum esse judiciura etc.
2) Morena 1153 in sequente die proxima Mercurii. Magni Eeiehersp.
Chronic. Boehmer III. 537 (Ludewig II. 294. 295). Otto Sanblas. ibid. III.
600. Helmold. Chronic. Slav. II. 10. Chronic. Fossae novae. Murat. VII.
873. Kobert. de Monte Pertz VIII. 510. Romuald. Salernit. Murat. VII.
208. Historia Ludovic? VII. Du Chesne IV. 417. Godefr. Viterb. Carmen
de gestis Friderici in Italia ed. Ficker. Insbruck 1853.
Umfdjnniug bei inge. re ftataftio^c bei Stugufttage.
267
unb stgatt&t taufenb 9ftenftf)cu bal)iua,crafft
1
)
fein follen. gufc
gttger unb Leiter faufen pl5$l$ in una,cl)eucru
Waffen
nieber,
oljnc ba fyelfcnbc ube fid) geigten; fic
p
beftatten; unb bic ficU
djenljeutfen Krpcftetcu nueberum burdj bic 2Ui3bnftun<i bic fiuft.
SMe Reiben
2
)
ber bcrmaligcu ttalientfdjen (Sfyebitton, bic Vertrau-
ten bc3 ^erjenS unb ber ^olitif be3 aifer3, Daniel,
iifd)of on
^tag,
3
) Ct
9. 2luauft), (Sberf>arb on ftegen3bura,
4
),
ottfrieb
on <^et)er
5
),
2lleranber
II.
&on Sttid)
6
),
ermann mx Verben
7
),
eiurid) @raf on Sftaffau
8
),
23urdjarb
@raf ou 9tlremont
9
),
einrid) @raf on ber Si^e
10
),
^erjoej griebrid) fcon Stttens
kura,
11
),
^er^oa, 2Belf ber Sngere fcon Vaieru
12
),
Berengar fcon
(Sul^ad)
13
),
enblid) ftctynalb,
<^tf#of
mx ln
14
) (f
lttpft
1167) erfranfteu unb ftarben nad) einanber. Vieler taufenb anberer
gebenfen bie SBertdjte, otync bie Hainen ^n nennen
15
);
fte finb in ben
foJkn3a$ten<mgftfn verborgen, meldjc bie (Sfiroutften berlieferten.
)er$aifer, aU er bie Sage ber SDinge ernannte, Ijatte
fdjon
am 6.
9lnguft, alfo melleid)t
16
)
fd)on
elje bie genannten l)eilnel)=
mer ber rpebition ber $ranff)eit erlegen toaren
17
),
ben
ntfcfohtfe
1) Robert, de Monte. Pertz VIII. 516. Morena Murat.VI. 1155 giebt bell
<Beihtft auf beut UMpt&t, e()e er au bei venje bei ombaibei anlangt,
auf bci
20,000 au.
2) Morena Murat. VI. 1153. Helinold. Chronic. Slav. II. cap. X.
Magni Chronic. Reichersp. Boehmer III. 537.
3)
Vincent. Prag. Dobner I. 79. Godefr. Col. Boefimer III. 441.
4) Joann. Saresb.Opp. ed. Giles vol. 11.83. Otto Sanblas. BoehmerIII.600.
5)
Otto Sanblas. ibid.
6) Joann. Saresb. h t. et Leodiensis. Robert, de Monte Pertz VIII.
516. Pagi ad Baron. 1167. N. IX. 9?adj Gestor. Abbat. Trudon. Cont. See.
III. cap. 12. Pertz XII. 351 ftaib et ben 10. Sluguft 1167.
-
Skrgl. Sigeb.
Auctar. Aquicinct. ibid. VIII. 398 ad a. 1166.
7) Vita Alex. 459 b. Helmold. Chronic. Slav. II. cap. X.
8) Vita Alex. ibid.
9) Ibid. Cod. Rice. 228, nad) @icfebied)t 9JUt)citung //alremont.
10) Ibid.
11) Morena 1. 1. 1153. Otto Sanblas. Boehmer III. 600. Helmold. 1. L
12) Morena 1. 1. Otto Sanblas. 1. 1. Ossa itaque Welfonis in Alleman-
niam translata a patre Welfonis
apud Staingadin cum maximo planctu
reconduntur.
13) Otto Sanblas. 1. 1.
14) <g. bic *>on ,
Sfcatualb btt Gaffel
114 Urim& 4 angefllten teett
unb Morena 1. 1. Vita Alex. 1. 1. Joann. Saresb. 1. 1. Helmold. 1. 1.
15) <&. alle fo eben Cttilten tonen. Ann. Aquens. Boehmer III. 394

et
plures Aquensium mortui sunt. Robert, de Monte. Pertz VIII. 516. Godefr.
Col. Boehmer III. 441.
16) Vita Alex. 1. 1. octavo idus Augusti.
17) Ob bie genannten ^iftcu fdjon tu eftom *>ot Antritt bc 9tftdhuge ober nad)
bemfelbcn aU Opfer gefallen feien, baibei geben bic SBcrtdjtc augeinanber. Mo-
rena Murat. VL 1154. 1155 behauptet ba (Sifteie; Otto Sanblas. BoehmerIII.
26S
Viertes 116. toeite Gunter.
gefat,
ba* bereit burd) ^abCvcid>e OJpfer oerminberte eer burd)
einen fdj
netten Dtcfjua, 31t retten. ?tadjbem er mit ben fernem in
ber a^emeinen ^erroirruna, , mit toeldjer ba furchtbare efdjitf
bie emtljcr erfllte, fid) fo
gut als m&jltdj wcjlidjen unb einen
Srfcctcn in ber ^ttit jurrfcjclaffcn
1
) /
fcradj er
$irgfeuS mit
^afdjalt
III.
2
)
an bem genannten a$e
anf. 2(bcr ber 33itrg=
cngcl folgte feinen (Beuren and) auf ber eimfebr; bic
fid) oetl=
euceube^ataftrcplie vernichtete beinahe bie ned) oorfjanbcnenXrrn^
mer be3 eere*
3
).
cr egenpa^ft, ber allcrbina oon berfelbcn
nid)t getroffen ioarb, mute fdjon mit ben rmifdmi eifclu in
^iterbo ocrbleibcn
4
). ie Oer feinen klugen fid) immer me^r
auf=
(feuben D'tefte fhrte
^nebrid) bann unter bem fortm^renben^Bc^
flaa.cn ber Traufen unb tcrbcnben meiter na& ucca
5
).
ier
mu^tc er felbft biefe unkindlichen, mit ben^ebcsqualen fmpfeuben
gld^tlinge oerlaffcn, niebt fomobl um bem 5lnblid ber unsglichen
Reiben fid) ju entheben , all um befto fid>erer flebten $u tonnen.
Allein unterbeffen war bie unbe oon biefem allen, worin bie
()ierard)ifche gartet bas cridjt ettes erfaunte, in Oberitalieu
GOO (Caesar itaque Lac

victoria potitus coronata iniperatrice ab Urbe
reeedit statiruque pestilentia tactum exercitum paene omniuo exstinxit
ba Sediere. 9?acb bem Chronic. Reicbersp. Boehmer III. 537 fcU #ricerid>
Jtdj ^erluft beg ganzen >eere*" beu Ottfuig oen iem angetreten fyaben;
na* Chronic. Fossae novae Murat. VII. 873 bagegen evft nacb feinem 2(uf*
bin* pou cem berhaupt Pom Unfall getroffen fein. 2penn bie Vita Alex.
459 b. baic iDatum bei 9(ufbrud)5 bc eere octavo Idus Augusti =
6. 2(uguft) nnb Godefr. Col. ba be obee~ be Statte! oft ^rag, Oer $ucrft
Pen ben drften, aber becb erft am 9. 9Cuau geerben fein feil, richtig ange=
geben fyaben, fe febeint ba Dieferat bee Ctte eas a((ein bicrifde ,n fem.
5Utcin c bleibt offenbar nedj bie ?Jcegd>feit brig, ein Tritten anzunehmen,
namtidS, baB bie Genannten atferbing* in Kern feben per eem atum ee
Dtufbrncb? erfranft, aber, Ijier utrcfgetaifen
,
erft nad) bemfetbeu gefterben
feien. etiler oing3 febeint eine fo
lange gttifengeft $roifcben bem demente
ber (Srf'ranfung nnb bem be* Xcbe? nid>t ivabrfd>einlicfi. Otein n?enu @ett=
trieb Pen (ieiit erzhlt, baf (ir^bifdun Sfctyitalb per feinem ^erfdnbeu ncd>
gebeichtet, bie Sterbefacramente empfangen, ja feinen testen Hillen necb benr^
tunbet babe, fo ergiebt jtd tpenigfteus an? biefem einen ^eifpiel, oaf? ber leb
niebt bera fo rafcb erfolgte, als bie fnmmarifcben 3?crtd>te uermutben fallen.

'^nbeffen bleibt f^neBficf? becb mir brig , in ber arftettnng felbft bic Per=
banbenc unficherbett Der uebereferung au-5;ortfen.
1) Romuald; Salernit. Murat. VII. 208 unb ?(nmf. 3.
2;
Mag-ni Reicbersp. Chronic. Boehmer III. 537.
3) Otto Sanblas. 1. 1. pestilentia

exercitum paene omnino exstinxit.
Godefr. Col. 1. 1. Paucissimi enim de exercitu imperatoris redierunt. Ro-
muald. Salernit. Chronic. Murat. VII. 208

relicto apud L'rbem praef'ecto


cum paaeifi tristis et maerens in Alemauniam rediit.
4) Morena 1155.
5) Vita Alex. 459.
)e3 ciifetj8 ftfudjt. Xuffnrang
bcv 3lttfcmbtinet.
269
bcfaunt uub ber j&nbcnbc guttfc gcmorbeu, mdckr bic gljrcubcu
stemmte in flammen fefctc.
$)ie Gonfbcration bcv ta'btc, im
^Ccrcn bei tfaifer (ugft gerftet uub burd) bie Btcbcrcrbauung
Waanbg wie verjngt, mar burd) beu crfd)ttcrnbcu 6d)tag ber
Hataftropfyc, i buref) fein felbft burd) bagUngld uidjt gemberteg
fyartc Dicgimcnt
1
)
balb nt beu Staffen gerufen, bic uunmcfyr bte
5v trd;c ottc3 fctbft ntm ^o^uge bc3 @eri$t3 berfclbeu in bic
ftttb gelegt gn fyaben fd)icu. SDie Emprung ntr (Srftrcituug ber
aTtcn greiljcitcu crfd)icn bermalcn vielmehr at3 ber jidj felbft auf-
briugcnbe Ijcilige ^arnpf geaen ben von bem crrn
felbft eeidjne=
tcn. attc bod) jum St|eil mit jebem (Sdjritte, melden ber fld)tigc
ft'aifcr rdmrt* tf>at , ber 2((eranbri3mu ftegveid) fiel) mieber cut=
fcffclt
unb mar mic ein bcgciftcrnbc Jluibum von Dccucm
aufge
raufd)t in ben $eqcu ber fird)tid)cn encratton. d)i3matifd)e
infd)fe mrben verjagt, firdjlidj gefilmte ei&$efe4$.?}, ober bod),
mic in ^3ifa
3
)
bie 5lleraubriner mieber
fo
md)tig, bajj bic gleichen
(Erfolge ju gerrrttgeu marcu. $n SomBarbci fotfte ber big bas
I)iu fld)tige albinug, von 9lteraubcr in fein $atcrlanb nird=
gerufen, nun (Sr^ifd)of von SKailanb uub nun .Segalen beg apofto=
Ufd)cn <8tul)lg ernannt
4
),
ber mirffamc ^cittelpunft ber tlrd)licl)cn
Dceactiou merben.
2ar eg auf
ber einen citc bag Ucbcrrafd)cubc ber (Smttu^
fcfyuug,
ma bie emittier erregte,
fo auf
ber anbeten bag rftau=
neu ber bag 23tenbenbc ber tl)atfd)ltd)cn Erfllung jener
2eiffa=
guitgcu, mctd)e bic 2Mnnet ber l)ierard)ifd)en Partei bercinft gc=
fprodjcn, ber bag offenbare Suuber, mcld)cg in bem Umfd)muugc
ber SMuge mafyrcnb jmeier age vor ben Singen ber ljriitcnfycit
gefd)cl)en. @d)on unmittelbar nad) bem age ju SSrsburg fyattc
Stleranber felbft in h'tljucr 3uvcrfid)t erflrt
5
),
bajj alleg, mag
ber bic $ird)c bcfcl)bcnbc ^aifer nt iljrem turje vorbereite, vicl=
mcljr iljm felbft nir Scfymctdj gcrcid)cn werbe. Uub 3o)anucg von
(Satigburt)
G
)
mar cg gemefeu, wcld)cr nod) beftimmter bie $ereite=
1) Morena 1155. 1157.
2) Joann. Saresb. Opp. cd. Giles vol. II. 35. 99. Ep. CCXXXIII. 101.
Ep. CCXXXIV. SDajj bic ^evbviujuncj bcv fd}troattf4en Q3i|cI)ofe uicfyt eine
allgemeine far, evcjiebt fiel) an ben Sotijcn ebenb. 133.
3)
Ughelli, Italia sacra III. (^Ed. Kom.) 471. Ep. Alex. ,,Ex literis di-
lectorm.*f
4)
Pao-i , Breviarium III. 88.
5)
Alex.Ep. ad Ludovic. Regem Eouquet XV. 837. 6. o. <S.254 2(umF.4.
G) Opp. ed. Giles vol. I. 331. Ep. CLXXXIX.
270
(un$ affer bicfer Unternehmungen burd) bic flotttidjc tfc in 9lu=
ftdjt cjcftcttt.
Unb tx)ic fid)ev fonnten nunmehr uadj bem (Srciniffc bic
(Stimmen berer fidE> crucfymcn laffen, bie, bnvd) ben (Srfol <jcrcd)t=
fertigt, a(3 bic r>on ott fclbft berufenen efyer erfdjeiuen mufeten.
fttdjt inenfdjlidjc 5tnftrcncjung
,
nid)t bie Sottttf be :pa>fttid)en
ofc3, nid)t bic 3:apfcrfett ber Brner
fyat ben mdjticjen $aifer,
tnctdjer ber bic (Sa^itak ber
flanken (Sljriftcnljeit, ber bie $trd)c
bc >crrn jn tuum:pl)iren
festen , von feiner >l)c
fo iplfetidj ge=
ftr^t
J
). Um ber grmmiaMt, mit ber geredeten 6ad)c eitlen t>at
miber ber meiften ^cnfdjcn (Smarten ber ^apft biefe nlb be3
Rimmels crbtcnt
2
).
$)te ebete ber frommen fiub e $eh)efeu,
meldje ott a,critf)rt fyaben, bc3
p
il)m fccrfammetteu SSotfc fid)
ju erbarmen, ben geinb fdjlagcu. r
ft,
ber ben ^ann er=
nidjtet Ijat, toetdjen man bem Jammer crad), bie irdje ber ($l)xU
ftcnfyeit $u zertrmmern, fa$t ber ine
3
). Einern geuerbraub
afyndj, ben glammen entriffen, ift ber $aifcr nad) gttlK&cr
d)idnn$ au ber tabt entrotdjen, befeuert ber Rubere
4
J.
)er Subcl ber grenbe
5
)
ber ba cntfe&djc efd)id, nne er
nur au ber w^augutfewlfen 23evmcd)fcluna, ber fid)tbareu ird)e
unb be $teid)e @otte erflrbar ift, unb ba3 ef()t ber SBcnnm*-
beruna, btcfer berrafdjenben a,ttlid)cnSd)tduua, mifdjen fid) in ber
timmuna, betber, 2Bie ml mtijx in ben emtljern berer, bie in
Italien a,ea,eirmrtia, unter bem unmittelbaren (Siubrud be (Sreig/
ntffeg
lebten.
1)
Joann.Saresb.Opp. ed. Giles vol. II. 100. Ep.CCXXXIV Godrici ad
Godwinum

illo agente, qai jam extendit mamim suam in retribuendo et
Christianorum liostem Fridericum ad gloriam suam fecit misericorditer
Exaugustum 99. Ep. CCXXXIII.
2)
Ibid. vol. II. 35 Nonne Dominus papa zelo justitiae, quem Semper
habuit, meruisse credendus est, ut hostis fidei Fridericus contritus sit a
facie ejus et ira Dei castra ejus exterminarit, qui jam videbatur de urbe
et orbe et universal! Ecclesia triumphasse. In quo tarnen magis (ut indu-
bitanter credo) adjuti estis preeibus pauperum
,
quam vestrorum consiliis
aut viribus Romanorum. Audenter quoque dixerim, quod vos suo miraculo
citr bumanum consilium de faueibus leonis eripuit etc.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 13. 24.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 84. 131. Cf. Baron, ad a.
1107. N. XV. 1108. N. LVI. LXII.

Historia calamitatum Ecclesiae Sa-
lisb. Pez, Thesaur. Anecdot. tom. IL 3. 209. 210. Vita Alex. 459 b.
5) Joann. Saresb. Opp. II. 131

baue miseriam tyranni aut potius
gloriam Dei et Ecclesiae consolationem etc. Th. Epp. vol. I. 143. Ep.
LIX.
aifev (Viicbvirf) tu Olxvitalieii uub bic ^nfnvicction.
271
911 bcv ^aifer, t>on Senien geleitet, r>ou Siucca norbmrts?
auf bcv
ttafre
nad) ber omfrarbei netter geeilt, uub im begriff
war einen
tyfcl
(Mns Burdonis) bcv WpfytmmvMtt,
toeldje fiel)
von Intliguiano bi ber $outrcmoli fyiuaufiefyt, gu berfteigeu
1
) /
mavb cv von bcnSombarbcu surdgcncfcu. ogat bic letztgenannte
@tab{ verfate tl;m bic )urd)rcifc
2
). )a u>ar c3 ber bamal uod)
treue 3arfgtaf
Obtgo v>on 9alafina> beut er fiel) in bic 2lrmc
marf.
:Uad)bem er oon ^ontrcmoli fnbnxftlid) fid) nxubcnb bic 23urg ftri*
Uuium crrcidjt
3
),
feilte er, cntfd)loffcu bie gangbaren irafeen ju
betlaffen ,
unter feinem @elcit ben befd)wcrlid)eu $Rarfdj tu bcv
Dcidjtuug nad) ber 9)iccvc3fftc fort, bi c3 bemgfyrcr fidjer fdjten,
ben 2cg nad) Horben nueber an^ufd)lagen, lieber 23crg unb f)al
unter maunid)fad)cm SBcrtuft laugte er bann
auf entlegenen ^faben
in ortona, am 12. e^tember in ^nroia au
4
).
Uub fofort fl)ltc uub gcbcrbctc
fid) ber fl)neg
:
ld)tliug lie-
ber al3 ^'nig ber Sombarben. teilten in biefer
faft
allgemeinen
^ufurrection, ber aber

freitid) unbegreiflich genug

ber 9Jiutl)
jum cntfd)loffencn anbelu gelhmt fdjciut, aU bereite albtnu
in 9)cailanb eingetroffen (5.
September) uub von (Eiernd unb SBolf
in bie Skfilica bc3 l)cil. 2lmbroftu3 unter gln^cnbem errnge
am 20. (September eingefllt n>ar
5
),
erflrte er am 22. @cptcm=
ber bic lombarbifdjcu tobte mit 9luual)mc bi unb (Sremoua
in ben SBann
6
) y
warf fljn ben geljbcljanbfdjul) in bic Suft unb
r-erfudjtc fofort burdj einen ^crtDcgencu
Zugriff ben broljeuben
^lufftanb mclmcljr nteberjutoerfen als begtigen. >icnftag, ben
27. c^tember brad) er pltsltd)
7
)
mit ben ^ccrljaufcn, weldjc
^pama unb 9?or>ara ifjm geftcllt, mit Seilerei au3 $crcel, mit
bem ^arfgrafeu Silljclm von ^toutferrat, bem ^Jiarfgrafeu )lu>
^calafpiua, bem tafen von 25laubrata
auf, fiel in ba3 mailnbt-
fd)c
ebict ein, ^cr^ftetc bie Umgcgcnb von 9cefatc, 5lbbiatc
raffo
,
9Jtagcuta uub Gorbctta lngs bc icino
; 30g
fid)
aber
bann, nadjbem ba 2agftd gelungen,
auf bic 9iad)rid)t,
baft
ba
1) Vita Alex. 459 b.
2) Morena Murat. VI. 1155.
3) Ibid. Vita Alex. LI.
4)

ac deindc die Martis, quae (mit duodeeima die mensis Septem-
bris Morena 1. 1.
5)
Acta S. S. bei Pagi, Breviarium III. 88.
G) Movena 1. 1. 1157.
7) Ibid.
272
SSicdeg 33ud). ti>eite Gctyitel.
f
einbe
23itnbc3I)eer tu DJiaitanb fiel) fammelc, auf ^Saoia tu an-
geftrengten (ilmrfd)en prd. )t)tte tu ber 6tabt oerroetleu

oljnc oom Sfevbe ju fteigen, gnnte er


ftd) faum bie Qnt, oor
bem palacenftfdjcn t)ore ein roenig ju
effen

Jagte er bann raft=
lo roetter, um ben^unft $u erreichen, roo bte ^aoefer bie@d)tff3=
brdc ber beu ^o gebaut (Portus Pioglosus).
6ie
fhrte in
in bas> ebiet oon ^iacenja. djon tjattc er mit geuer unb
cl^ocrt glitten unb 2ol)nftcittcn feer$eeri unb reiche 23cute ge=
fammett, als aud) tjier ber getub Ijerannaljete, ol)ne feine 9td=
beroeguug nadj ^paoia l)inbern $u fnneu
]
)-
Obgleich man l)ttc benfen fllen,
bafe biefe tretfjge gcrabc
Iii
einem allgemeinen Eingriff .Ijtten reiben muffen,
gelang es> il)in
bod) bei bem tafdjen 2ed)fel feinet 5XnfGntl;altovteg
,
ftd)
in bem
infurgirten fianbc U sunt 9Mr$ 1 168
2
)
ju galten. 9lllerbing3
\mx er bei tiefen Ueberfllen mehrere SOtate mit ben Gruppen be3
burd) bie $crtragurhtnbe oom 1. 2)eceinber 1 167
3
)
oon Beuern
geftrften 23unbe3 jufammengetroffen

bei einem djarmi^et
um Martini
1 167
4
)
attc er
fnf
unb toanjig Biaxin verloren;
in *paoia fclbft
roar er einmal belagert
5
)
; aber bod) fyatte er
M3l)er ftetS gldtid) alle @efal)rcn bernnmben. Um
fo
f'eder trat
er eine
3
e ^an

twiner lieber
auf. 2Wein ba3 Jonnte nur
fo
tauge bauern, ai> er nidjt oertaffen roarb. 5lber fdjon jetgte e
ftd), bafc iene beutetuftigeu, ben 2lbcntl)euern tcbenbeu 8d)aaren,
bie
ftd)
mutln'g mit t|m burd)gefd)lagen,
fid)
$u $erftreuen began=
neu; bie freoettjafte 23lcnbung eines? cblen ^aoefer^ burd) feine U>
bal)iu etreuen roiegelte berbic aud) biefe tabt
6
)
auf. d)ou
fd)icn fein
Untergang uuoermeiblidj ,

beun aud) ber
@raf oon
Eaurienne, fd)rocr belcibigt, rote er roar, oerfagte bie
jefct
bringe
ltd) erfd)einenbc Steife burd) fein anb

ali ber
@raf oon 33lan=
brata unb ber Sftarfgvaf oon ^contferrat il)m it)rc l)lfreid)e Jpaub
lux
Rettung boten. 9^ur bie fcfyleunige gludjt fonnte fte ermgli-
d)en. er geiub folgte il)m auf ber
gerfe.
1) Morena Murat. VI. 1157. 1150.
2) Ibid.

seel tarnen sequente Martio iter in Allemnnniam arripuit.
3) . oben o. 245 %mnt. 1 unb egel, efdjidjte bet tbtc^cvfaffitn oon
oialicu II. 236.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles II. 93.
5) Ibid. vol. II. 101. Ep, Godrici. Friderienm intra Papiam clausimus
et tenemus obsessum.
G) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles II. 130.
$5ev Jlaifev im Kampfe mit bcv .^ufurrccttcu tu bei* fcomfcarbet.
273
(Sine Slrmec ron 20,000 Wann rdtc tu ba ebiet feiner
23cfd)t3cr ein
1
).
SBcUjtettb griebrid) bic 6cifelu, bie tu feiner
(
s
H
N
R>a(t toareit, fytiU
in ber ^tabt 23lanbrata, tl)cit3 iu ben geftett
bc $carfgrafen ron Rontferrat betreten lieg, etttc er
fetbft ron
23urg ju 23 uro,, ct)ne ju raftcu. >atte er $tt)ci ober brei 9tdjte in
einer nnb berfclbcn Verberge titvmitk,
fo
madjte er
fid)
trieber ba^
von
2
).

60 Berichteten als 3Uienjeu^eu bie Sftitcjlicbcr ber
cnglifdjctt efaubtfdjaft, ircldjc bamalS einrtdj IL nad) Stalten
gefd)idt, tote bic Gauonifcr au 9cot)on, bie ben jum
23ifd)of biefer
tabt erwhlten 2trd)ibiacomt3 23ontfaciu3

um feiner K)ol)cu
eburt (er ftammte au marfgrftidjcm efd)led)t) uttb ber trt)=
renb bei <5djima3 bislang beuuefenen breite bitten war er jnen
befonber trcrtl)

au3 feinem SSaterlanbc tiucbcr 51t entfhren
rerfnd)tcu.
ici biefer gereisten Stimmung, bic mit ber bie renken ber
oinbarbci fid) verbreitet
,
brang fid) bic infidjt,
bafc
etma ge=
fd)cl)cu
muff,
biefclbe augcublidtid)
311
bcfd)tt)id)tigen, um ein U)ei=
tcrcS ntfommcu ju fiebern, immer mcljr, ber ebanfe an ba3
Littel
,
nxldjeg am ^redmjsigftcn u cnr>l)lcn
fei, immer un=
abn)ei3lid)cr
auf.
Uub fd)icn c3 nidjt, al ob bic allgemeine ftatur ber gefd)idjt=
lieben SDingc ba innere ebanfengetriebe in ber Seele be3 $aifer3
nad) einer Dcidjtuug l)in bewegen muffe,
bic nur bei mein 3iclc
anlangen fouute?
in ottcurtljeil l)attc nad) bem laubcu eines? groen t)eil3
ber bamatigen Gljriftenljcit ber ba3 6d)ima gcrid)tet. )ie ror=
ncl)mften Prger bcffclbeu waren burdj gttliche <5d)idttng gctrof=
fett, (Sine neue, burdj ben crrn ber $ird)C fctbft gefdjaffeue
Dxbnung ber fird)lid)cn $ert)ttttiffe fd)icu beginnen 31t foUen.
Unb trenn insgemein crfd)ttcrnbc3 Unglcf bie infefyr in fid)
fctbft erleichtert , fonnten ba nid)t in bem einfam wanbernben $ai=
fer, an
beffen Seite
fo
unertrartet berUrl)cber ber ird)cn|>altung
gefllt war,
gwtfel
an bem D^ect)te feiner fd)i3matifd)en
Stellung
unb an3 biefett $riebcu3gcbaufcn entfielen'?

1) Joaun. Saresb. pp. ed. Giles vol. II. 130.
2) Dlcid) beu 3uid)iid)ten ber Sli^eujeiujen. Joann. Saresb. 131 banc mi-
seriam tyranni aut potius gloriam Dei et Ecclesiae consolationem de 110-
stratibus quidem viderunt canonici Xoviomenses et nuncii comitis Hen-
rici: de vestratibus autem legati illustvis regis Angliae etc.
efdjufye ?liejunt>eva III. 33t>. 11.
18
274
Viertes 23ud). 3tt>cttc (SatyUeL
)ergleid)en rcconciatorifdje 2Ibfid)tcn fd)ienen wirHid) oou
ibm oerfolgt
werben, crabc
auf biefen feinen Irrfahrten ncU
herte
er fidj iptfe(td) angefchenen ftirchenmnuern, weldje bev
5Ucranbttnifc^en gartet angehrten, nnb ocrM)rtc lue(fad) mit bcn=
fetben
*) ^e
8W/
er
to
be efprdjcu uerte, mute
glauben madjen, ba er in ber 23cfmmcrni ber (Eeele ben Stroft
ber $ird)e fudje. )a ercht oou biefer eneigtljeit ur Umfehr
brang and) $u einem arthufcr, ber cinft i()m nahe geftanbeu,
aber in letzter
$t\t um bc djt3ma Witten au3 cwiffcnbebcu=
fen fid)
oou' it)m
fem gehalten,
g*
innigem Mitgefhl war et
jefct
herbeigeeilt , um ben
fmvm djritt crtetd)tcrn. Unter I;rcU
nen befaunte er beut burd) ba3 @cfd)id fo fct)tuer hcimgcfudjtcu
^aifer, wie c3 il;m offenbar geworben, ba er fclbft niemals gric=
ben l)abcn werbe, c3 fei benn, ba er ber JTtrdje ben ^rieben
rdgebe
2
).
griebrid) fd)ien gerhrt nnb lie gcfdjeljeu, Wag ber
Mofterbrubcr in ben briuglidjcn Sorftcuugcn anempfohlen, ba
brei bewhrte SDiuner, ber
s
^rior ber $arthaufc, ber TO oou
Giteaur nnb ber oou
ihm vertriebene
23ifd)of
von ^aoia,
ihm
p
ratheu, berufen wrben. <* erftrte
ftd) bereit, ihnen in altem
p
SCitCcn ju fein; nur mten
fic bie cfat)r auf ftd) nehmen
3
),
wetd)e ein bem SSrjburgcr @ibc wibcrfprcd)cubc >anbcln bereite.
(Sofort mad)tcu
fid)
bie berufenen

nur bie teile bc3 cr=
huften %hk> 5Ucranbcr oou (Sttcauv hatte aufrib, frher
2lbt
oou Glairoaur, eingenommen

auf
ben 2cg
4
)
nnb bie omfcats
ben, bewegt, wie e3 }d)ien, burd) bei tmferi 23uftimmuug, [teilten
fd)on in Hoffnung auf bie cnblidje ewhruug ihrer goroerungen
bie gttnbfcgf'eitcn ein
5
).
erabc baburd) aber war c3 bem fdjarffiuutgeu ^otitifer
mglid), ben $crfud) ber getreuen ird)cnmnuer ju ocreitelu.
1) 9kdj ben r:evfnnd)cn9Jtt()etfuna,eu fee genannten $avtt)uferg. Joann.
Saresb. Opp. vol. II. 13t. 132 Hoc mihi idem conversus Cartliusiae, qui le-
gationem gesserat, retulit.
2)
Ibid. Hic ergo acecssit ad cum cum lacrymis, sibi pro certo inno-
tuisse asserens, quod pacem non erat liabiturus, nisi ecclesiae Dei redde-
ret j>acem.
3)

dummodo illi in se reeiperent periculum juramenti
,
quod contra
papam Alexandrum fieri fecerat.
4) Ibid. Yiri autem religiosi, qnos evoeaverat, arripuerunt iter , ex-
cepto abbate Cisterciensi
,
qui gravi detentus infirmitate , vice sua misit
dominum Gaufridum Autissiodorenscm, qui Clarevallensis fuerat abbas etc.
5) Ibid. et Lombardi jam coeperunt mitius agere, sperantes hominem
esse conversum.
$)eg &aiferg er!jeucettc ^wject einer Dieconciliaticn. 3. Jyhtdjt.
275
aum bemerfte berfelbe, bajg bic cu}c eeu bem feejaorfteljenben
Srcbcufrieben ben $anben feiner geinbe bic Staffen entnutnben,
aB er burdj ben SDarfgrafen reu ftantferrat mit bem Grafen
reu ftaurienne ber bie Bedingungen ber $)urdjreife bnrcl) bic3
efciet unter^aubette. @&$Utt fdjtoer, ben Stitibigten
p
6er=
reben. er aber enblidj bnrcl) ba ^eriprcdjcu, bajj er burdj
einen mcf;r a(3 gengenben 3 cbabcucrfa beretdjert werben
feile,
bcfdjreidjticjt Horben, lief}
grtebrtdj
fefert bic Hc fallen.
S)em 50tnd;c , ber mit einem Briefe unb mit bem
Auftrage
orauggefaubt mar, feine
(vntjd)tiejjiing ber gett unb Ott ber
^ufammenfunft enigegeu
0
uueljmen, erffnete er nunmehr, bie ;K=
fenben mrben rergebd) femmeu
1
).
f&
mte beim fein,
fgte
er mit bitterem $el)itc bei, bafj fic einen (ngel fcont Gimmel mit
fid) fhrten unb bie Wacbt crucfcu, S&unber ju tfyuu, bie 2ln3=
fhigen
nt reinigen, bie bebten aufsuermeden
2
).
SBafj&eub femit ben enttmtfcfjien Vermittlern mir brig blieb,
in bic ^eimattj $urduifct)rcu, Beeilte ber aifer bie g(ud)trcifc,
nad) 3)entfd)lanb ju cutfemiucu. Diadjbcm er bic cifeln ber 3ta=
tiener Kneber um
fid) gcfammclt, maeftte er mit einem (omai ion
brctjng Bewaffneten fid) auf
ben SBeg
3
).
Veit bem (fter be
^eiligen mbrofmS,
reo er nterft eingcfefyrt, bradj er fd)ou in ber
gr()e reieber auf, um nad)
ufa &
gelangen. icr fenute er in
bem aufgeregten Se^merje ber ba*, toal er eertercu, bem @c=
f()(c
ber Ocacbc uid)t miberfteljeu. Stuf
einer et)C in ber
SRfye
ber &bt e| er einen (Sblen au Brc*a, ber ber DJiitunffcu=
fdjaft
au ber Vcrfdjreeruua, ber Sowfcarben befd)iilbnit unb t|m all
5(nftiftcr ber
lefeten (r!pebition bcrfclbcn befeuber betragt gen>or=
ben, jur Strafe bei Stranges ecrurtfycUcu unb fegteid) I)inrid)=
tcu
4
). ic brigen cifelu ual)m er mit
fid)
nad)
ufa.
Allein
l)icr augefommen, faub er bic Zljoxc ber tabt oerfd)(offcu
unb
mit bereaffnetcu S83djiern befe^t.
3
U ftncm
(Srftauucu erftrten
it)iu bic eerfammcltcn Brger, bic efangeuen nid)t meiter mit
ifyn fortgie^en laffen
u brfen. Verbcrbcn unb leb brof)c if)iicu
1) Joaim. Saresb. Opp. vol. II. 131. 132.
2) Ibid.
3)
Ibid. II. 132. 133.
4) Ibid. 132 inde mane festinauter egrediens prope Secusiam in emi-
nentia cujnsdam montis suspendit quendam obsidem nobilem Brixiensem,
imponeus ei, quod conjurationis Italortim conscius fuerat et (qnod plus
est) artifex cengregati exercitus, qiii cum ab Italia cxpellebat.
18*
270
3>icvte 33udj. 3u?citca Gapitcf.
von bat
italicntfdjcu 2tetcn, rocnn
fk
uilie^en,
bafj bicfc if>rc
gcfcffcltcn
^aublivAt, ber Dcadjc ^reis gegeben, nad) $)cutfd)(anb
gcfd>(cpt wrben
1
;.
fetbft unb Den Sauigen bacjccjcu ftelje
ber 2(b$ug frei.
5fc
ntigten fie
ben aifev, bie eifcln ifmen
511 ber(affcn,
unb ^ct^tcit fief) in irer
Prfung
ber Legitimation
fo
^cinlid), ba
fie
Diicmanbcut au$ ber 2tabt ui Rieben gematteten , ber ttaUcnijcr)
rebete
2
).
tfet jener $crfprcd)uugcu ungcadjtct marb benued) bic Zu
eberrjeit be ftdjtigcn grften bcbrot)t. gn ber inirgerfdjaft
trug man fid) mit ftorbgebanfen unb I;altc bereite ber ben er-
min jur $ui*fbrung efdjlufj gefat. Scct) ber iirtf), ber it)u
beherbergte, bemetfj c* 11 cd) redjtjcitig Unb griebrief} ; ber bic
Xxafy
eine Liener an^ck^t, mad)tc
fid;
be3 ftadjts mit
fnf
anbern in gteidjer tcieung baren
3
),
mf>rcnb
fo tr|a$tt
reenigftens Die vpatcre 2agc
4
)

einer feiner (betreuen, au
cftalt tf)tn ()itd), Hermann reu (Bicbcncid)cn
,
fid) an feiner
Statt ut 23ette legte, MB barauf an
frhem
borgen bie Brger
crfcfjicncn, bie Mutige Ibat auszufhren, unb auf if;r 23cgc()rcn,
beim aifer (ihtfajs ju erbatteu, reu ben Stenern be emad)3
burdj bie Crrflarung abgcuefcn werben, berfetbe
fd;(afe ned), cr^
btadjen
fie
mit eroalt bie Ibr.
3
m
Sfctfolg tljrer weiteren
Dlacfyforjdjung fanbett bie Cvnttufd;tcn ftatt be Zva$tt$ ber beut*
fdjen breite cietmcljr jenen fd;tafcnbcn Krieger.

Gr fetbft mar
gltfd) ber 93urgunb
5
)
burd) bic g-cf)be ber
fcf)fifd)cn
grften ned) aufbereiten
Scutjdjtanb angelangt
6
)
fOJtai
1 1 GS).
ttntetbeffeii ^attt in Italien Die petifdje unb fird)tid)c Oce^
action U)rcu weiteren gertgang
7
).
1
3n ber cmbarbci madjtc
fid)
] Joann. Saresb. Opp. vol. IL 132. 133 Cives autem occi-
dendos.
2) Ibid. 133.
3)
Ibid. Imperator autem assumpto habitu servientis, quasi rit aliciijus
magni viri procuraret hospitium , cum aliis quinque servientibus noetu
egressus est.
4) Sei Otto Sanblas. Boehmer III. GOO extr.
5) Joann. Saresb. 1. L
0 Godefr. Col. IJoehmer III. 442 Imperator de Italia contra imperato-
ri i.ii dignitatem occulte cum pauci.s rediit etc. Otto Sanblas. ibid. 601.
Joann. Saresb. Opp. vol. EL 133 et progrediens Allemanniam et Baxojan
snpra modum turbatas reperit et fratrem smim sentit prae ceteris inimi-
euui, quum tarnen ei plmimf adversentur. Cf. ibid. 10.3.
7) Ibid.
Fortgang bcv f ivrfuicbcn eartion in Qfetttttiem
277
alfebalo bie 8BBut$ be3 betretenen unb
a,etmj$anbtftcn $*fl!e tu
einrollten ^vccffcit C'ufi. Tie Stahl iHanerata, ive
bie retmefren
nodj eine ^ln;abl
pn^cfgelaffenci eifeln
bcn\td)teu
l
),
ivare ^e^
ftvmt
-
), eic
efattgenen mrben befreit unb jeljn biefer beittfd;cit
2S
t| t e v e e r 91 a dj e cor SB i 1 1 i v e
3
) jene
8f3cfc
ne v
^
v e i 3
g
c
.3 e s
freit, meldjer f cn Jrieerid) in Der
ifltyt reu 2ufa geljenfi -toa?.
daneben mar e bie Gcnfberatien felbft, meldte gwabc
bitrd) bie
Cmttati]duuu3, bie jutc gfudjtrctfc bereitet, gut (Sttiadjt uno &um
innigeren
3ufamnttttf$iuf3 gerrfttgi marb *),. ombarbtfdjt cct-
Raufen bebltterten eiuerjeit* ben
Pftifgrafett reu ^entferrat,
OBfeemfett bie tjibt
^ufa
um bei Sdjpnung nullen, bic c com
gemetnfamen geinbe ber alten giettyeitcn benuefen. Nebelt rerfu=
bieten cte $tatejt ber ^avefer
an giiebiicp >ofkgei
;
baft,
menu
er uid)t jelbft ra[d> ein mob^cniftetc eet uim
ntfaji
berbeU
fbre, ba| jftnfjeifte
51t befrd)ten
5
).
Hffen, bafj RtngefeJjit bie bierardufdjc
Partei baffelbe
Oe ff
te unb eutfebeibeube reettere (h-fe(a,e burd) bftl vBddfat gerabe
eiefer Stobt beeiltet backte. Bobalb }?aria erobert
fein
merbc,
glaubte man, merbe bei @egettyapfl ^efvtn^cit genommen, berall
in gan$ uckn ber
3am$f
gegen ba3 Se$t3ma fid; oetfeuben,
in ?fem
baffelbe
einmtbia, rermerfeu treiben
6
).
^oeb immer fyatie 8obi an ^berid) einen Q?tfcf>cf , ber nad)
eer Meinung ber Genfeeerirten reu bem Sd&twa iuficirt mar.
rie G(aufe(, tu meteber bie ctabt, reu beut Stambaibenbutibc pm
beitritt gf^nngen, eic ^flicbt eer breite gegen ben datier
f
i cf>
nsbceuitvjcu
7
)
, batie
fie in ^abrbeit uurertetit bewahrt,
^bre
K3$etige Haltung febieu bantit ^ercebtfertt^t , unb bie iint]die=
benfjett, mit eer
fie
aitet)
jefct
necb eem uitghtcfftcben aifer an=
1) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 133 Porro Lombardi post egressum ejus
Blandratam dimerunt etc.
2 Ibid. 130 relictis triginta obsidibus Lumbardorum apud Blau-
dratam.
3)
Ibid. 133.
4 Morena Mural. VL 1150 Peinde namque post Imperatoris recossum
jam dictae civitates, quae insimul jam conjuratae fueraut ,

interne
pacem fecere atque insiva unum corpus effecti sunt.
5) Joann. Saresb. Opp. II. 133 Et certum est, quod Papienses jam iu
Alemanniam miserunt uuntios Imperatori , denuutiantes . quod uisi re-
dierit et opem tulerit. nulla ratione poterunt diutius resistere civitatibus.
6) Ibid. Et si Lombardi Papiam ceperint, spes est Guidont-m Cremen-
sem captum iri et quod non modo omani omnes, sed et Tuscia tota seliis-
maticos impusrnabit.
7 Morena Murat. VI. 1142. Cf. Ughelli, Italia sacra IV. 210.
278
hievte* 83udj. ^weites Kapitel.
tying,
tonnte fdjeinen fid)
2(ncrfcnnung
fcerfdjfcffen nnb DCcf fiepten
ber <Sd)onnng anempf^ten
p
muffelt, 9(0cr einem Statut^fe^c
ber efdjidjtc gemdfj
reltcnbetc ftcf> oietme^r bic Dxeaction tu tfjrett
Smifcquen^en. Sftfo&atb erhielt
bic (^cfanbtfdjaft be ajtftolt=
fdjett Legaten, be3 @r$bifd)cf atbtttu v-ou Slaifcmb
,
um in fct=
nein tarnen uub in bem ber 3ftaitttbet nfttttt b-oit beut (SterS
nnb ben ettfultt in Sobi bic
8o0fa^tmg ren ber Ofccbteuj bc
fd)i3matifd)en ^apftc,
bic ^eT$td)ttetfttmg auf bic fcBIjerige
nafjmsftcllnng %vl begehren
x
).
Sic tabt geriet!) baveb in bic cjt|te Stioegling. et
fatt toout gatfet, tote ber Sibetftcmb gegc'tt bic eben
gesotten
3
U
=
mut$mtgen bev (s%euofteitfd)aft
nutzte nntcr ben bcrmagcn Um=
ftnbcn g(cid) gefl^Tttd^ fdkuten. )a3 (Sine jd)ien in ufttiifij
ba Rubere angcnbdd) in nnbcrccbcnbarc C^cfaf)rcu pt e?=
nndeln. )er
fclofedje
e${et bev 'ftrdj(td)cn 8teXfung
,
bnrd)
btefe (i-in|c()d)tcrnng errungen, festen
ber
dfyte,
ba ftanbljaftc
23ct)arreu in ber tgelenfyeit gegen aifet nnb cgen^a^ft ber
(Slttftdjt in bic nn^erljltnifjinfji geringen Littel gtt toifcetfiteu
ten, bic man ber tit gegenber bem Sombarbenbube annnmen=
ben fyattc.
3
U S&Weii
ob nnb eten Ijtg Don biefer ihrer
lintfcfyeibitng ab. tad) einem quatvotfen Kampfe fid) roibcrftrc=
benber
cfMc tollte
man ba Meistere. Sic t)c()ften 9(uterit=
ten crHrtcn fiel) bereit, ben bid)crigcu
23ifd)ef
2(loerid) jur
:>ccfignatton ntl)igcn nnb bic ESa^l etttei f atfjottfcf) gefilmten
p
v-crantaffen. Unb fdjou am 29.
3Mr$
2
)
(1168)
rerfnbigte ber
^robft ber ^ird)c 31t Scbt im (nnrcrftnbnijj mit bem (5(crn ber
(Btabt nnb ber gefammten tocefe ben bisherigen VitfyUx nnb
^robft ber $ird)c
fix
Ditpalta 8icca, 2bert, atS rechtmigen gpfts
tyabcr be $Utji;m& $tat SIftittmodj nad) ftern,
ben 3;
:
,9tpxil
1168, begaben fid) bic pd)ftcn
Sjnfceu
ber Dbrigfeit nnb bc 6tc=
ru$, umgeben bott einer gtu^cnbcu ^erfammtung, nact) Bergamo,
iro ber cbcuGrcirtc teilte. 2lm fedgeuben agc geleitete
btefe!
bem
neuen Birten tyutbigcubc (befolge bcnfclbcn
auf
beut SGSegc nad)
ber Dcefibcnj, um
beffeu
(Sinjug &ex$errli<$en.
^Dagegen feilten ftcb
bic ^offnuncjtn ber fyietard)ifdj
ejinns
ten
t)infid)t(id) bc 3uftanbc^ ber Tinge in 9tom nid)t
fo
fd)nel(
erfllen.
1) Morena 1. 1. 1 150 11(53.
2)
Quarto ante Calcndas Aprilis. Morena. Mural. VI. 11G3.
ufMhtbe tu 9Rom feit beu ttguflZeigen.
279
Ter
$ttff<fywntcj,
n>c(d)cr feitbem ba firdjlidje Italien bc=
me^l, ttjafc fyier am toentgften ftdjtbav. 3Sto3 mau ermatten feilte,
ja n>a3 burdj bic 9catur ber SDhtge geforbert werben fdjeint,
bic O'itft'efyr treffen, ber
auf fo
ttninbcrbavc
Seife r>ou bem SSiber-
fadjer ber
ftixtyt
$cttc3" befreit korben, erfolgt eben nid)t. %$kU
mti)v bleibt bic ejte^uiig ber Brner ju
tfm
tx>cit ber beu Dermin
bei tfataftro^fyc |inatil eiite.unfidjere.
Uetfefeg Ratten fie
beu 2)rud ber pcrfndjcu iperrfdjaft
be3 3Mfer ntd)t lauge pi tragen, bie 2irt, n>ic ber egcu^a:pft bie
,5uri3biction bte, ju
fefycn
faum elcgcnljeit
gehabt: feit ben
2lugufttagcn u\ar bic <8tabt lieber oljne beutfd;e Skfakung.
2lbcr bcuuod) erhielt fidj tljeilumfe bte bamal
gefd)affene Drbnung
ber )inge. Ober oiclmeljr ber nod) beftefjenbe )ualimu ber
Uniocrfall'irdje cntjwcttc tu djaraetcriftifdjer 25>etfe ba Ijiefigc 9te=
gimeut. SBafrenb altcrius?, arbiualbifd)of mn 2ltbano, tu
Sllevanber3
3
utcre
ff
e ^ SSicartat ju erfet^en fudjtc
1
)/
blieb ber
reu A-rtcbrid) ernauutc Stfefct auf feinem Soften
2
);
nuiljreub
3Ueranber ^erfnlid) feiner Dtefibenj nod) lange
fidj fem
Ijielt,
sog.
ber tu SStterbo jurdgclaffeue jpafdjaltS
III.
nmljrfdjeiulid) fcf)ou
im crbft
1 167
3
)
tu biefetbc ein; ba er im gebruar
U68
4
)
ba=
felbft nxiltc,
trffen
mir geling. )amit mar er nun allerbiug fei-
utSttfegB nurl'lid) crr ber dBtabt: nur ber ^cdfidjt auf bic
eifclu
5
),
bie mau, im gaff
bafc
ba3 unmittelbar oor ^lufbrud)
bc3 bcutfd)cn $eere geleistete elbbe verteilt mrbe, ber 9fa$e
be atfer3 ^3rei3 gegeben glaubte, fyatte er e3 ju baufen, ba er tu
bem^ejir! bcv^etet^firdje uub in^raftcoere gebulbet marb.
s
Dcau
befd)^tc i|tt, aber nur beMjalb, um t|n um
fo
ftreuger bctoadjcu
ju fnnen. 2Bl)reub ber neue $icar tu ben brigen Legionen
ber <Stabt 51t immer freierer irffamfeit gelaugt u fein fd)ciut, cv=
l)ielt ber egenpa^ft in bem 6tel)au3tl)ttrm ein smeibeutiges 2lfyt

J.
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 133 Episcopus Albanensis
Domini papae viees agit in Urbe.
2)
Chronic. Fossae nov. ad a. 1168. Mrat. VII. 873.
3) ci lfjt fief) cm bett tfnrttf. 1 unb 5 ettirten riefen f^tie|en;
4)
Ep. Pasch. Lakomblet, Urkundenbuch I. 300.
5) Cf. Joann. Saresb. h 1.

ubi eum Romani morari patiuntur inito
pqmmercio de reddendis captivis suis. Ibid. 165. Ep. CCLXII Nam prae-
sentis anni senatores, ut captivos suos de carcere Imperatoris eriperent,
Guidonem Cremensem reeeperunt apud sanetum Petrum et in regione
Transtyberina, ei juratoria cautione securitatem praestantes.
6) Ibid. 165 Inprimis ergo noveris, quod haeresiarcha Cremensis et
cremandus clausus est in Turre Stephani Theobaldi nec audet egredi etc.
2S0
Viertel SBudj. 3\vcitcg GapticL
3a in ben Greifen, ul
welchen btefc ?lad)Ttd>tcn ftammcu, trug
man fidj
bereite mit bem ernste, ba am 1. Sftofcembcr 1168, al
an bem age ber neuen Orbinatiou be Senats
1
) /
bev 2Scdj=
fei
ber >inge fid) bMg
botfjteljen werbe. $can hoffte
auf*
fen,
ber efangene" frchte
ben Dermin al einen fein Sdjidjal
le^tltdj entfdjeibenben. )ie bann nen antvetenben Senatoren

fo
erg$ite man
fidj

wrben nueberum ^lleranber ben Gib ber
breite leiften; bic allfettige tRMM)T ber Brner
|U biefer Cbcbtcit}
bas locale Stigma
beenbigen.
)a alle fittb nun freilid) nur 9ln = uub 9bi3$$ten ber 'J?ar=
tei; aber gerabe beljalb lt
fid)
au ber 2lrt, roie bergleidjcu nedj
im (Sommer
11(38
auSgeftrodjcn nrb, um
fo
fidjerer fdjltejjen,
baj3
ftc
bi $um (Sdjtuft
be3 3al)re3 1167 nid)t oertirHidjt ttor=
ben. 2lleranber blieb, auf
ba Sieffte
gegen bie tabt Dtom ber-
ftimmt, in 2kneoent; tteit entfernt, bortl)iu }urd$ufel)rcn, toar
er nur barber mit fidj
nidjt einig, ob er bic bisherige Dtcfibcn^
beibehalten ober, ben bitten ber Sombarbcn nadugebenb, in Ufrer
mk biefelbe fcdtyle feilte
2
).
Ober vielmehr bereu Sttte fd)ien burd) bie 9ktur ber ingc
gegeben.

2a3 feit bem erften beginn biefe ^ontificatf ehtgc=
leitet, in ben legten $n> 3cti)ren frmlich $u (Stanbc gekommen,
ber 23unb jnrifdjen jenem unb ber (om&atbifdjen (*ibgcneffcu]d)aft
folltc burd) Stiftung etneS enfmal3 befiegelt, eine tabi $unfdjcu
$atua unb 5lftt
3
)
erbaut werben, eine gefte jum Sdju^e be3 freien
$atcrlanbe, eine St|r gegen bie eutfd)cn, ein bleibenbe* Signal,
ben politifdjen unb firdjlidjen emeingeift toadj $u rufen.
3 tr-ar am 1. SDcai 1168
4
),
als bic jur #eerfaljrt gegen
oia unb ben ^arfgrafen oon 50 tontferrat
5
)
erfteten au (5rc=
1) Cf. Joann. Saresb. 1. 1. timetque usque ad mortem innovationem
Senatorum, qui in Calendis Novembribus urbis regimen aeeepturi sunt.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 133. 134 Adhue autem incertum est, an
Dominus Papa velit audire preces, se transferendo adillos; creditur ta-
rnen. Prosperatur autem adhue Beneventi.
3)
Vita Alex. 460 Liberata itaque Lombardia per divinum auxilium
ab ipsius tyrannide et sui antiquae reddita libertatae ab omnibus Lombar-
dis, exceptis Papiensibus et Cumanensibus
, salubriter provisutn atque statu-
tum fuit, ut pro futura omnium defensione unam populosam civitatera in-
ter Papiam et Astam construerent etc.
4) V
r
ita Alex. 1. 1. Anno igitur Uominicae Incarnationis MCLXVIII.
Cal. Maj. Villanova Laud. Pomp.Hist. Graev. Thesaur. Antiq. Ital.III.882.
Georg. Merul. Antiq. Vicec. ibid. 35. Pagi Breviarium III. 90.

Cavitelli,
Ann.Cremon.Graev.III. 2. 1312 [e^t bcnSlnfcmo, ber (hbauuug auf bcu24.2(pril.
5) Romuald. Salernit. Murat. VII. 213.
StfccwuM 2tteff<wbvia3. 5Dtyi
1168.
2SJ
mouct, ^ftatfanb, $tacen$a autogen unb in Otovorctum"
i
),
nid)t
mit von bcr ftutibung bcr von bcr )rfca bcrbic gctruftcu
Sormiba in bcn Janeiro
2
),
^nfammcntralen, ben Umfang
ber neuen
tunbung a6$Utenje:n. Unb alfobalb erftaub, burd) bic Sftott)
unb 33egciftcrung erfdjaffen, burd) bie eittgft fidj
f)ierl)cr betfie*
bclnben Sctvoljner bcr nmfyerUcgenbcn Drtfdjaften
^ftareugo, @a=
muubto, goro, 33ergnlio, $uvi((a, olcftia ((Soleria)
3
)
ur
3al)l von 15,000 bevtfert, "jar (Sr)rc bc3 ^eiligen tul;le unb
be bamaltgcn 3njaber3 9Weranber
4
)
baffct&e 3tteffanbria,
tucldjcS
and) bie neuere Strategie al einen burd) bie oealitt Befonber3
begufttgtcn 3ajfeu0aJ
bejeidjnet at. Dbivoljl bie Unruhe unb
(Site be3 5lugenblid bcr ardjitectonifdjen 2lu3fl)rung anhaftete
5
),
feilte e3 bod) uad). wenigen ijaljren ftarf genug fein, ben Slnbrang
bcr eutfdjen au^uljalten; eine rnbung be3 italicnifdjen greU
I)cit3finnc3, I)at e3 nidjtbeftotocuiger
fidj
in cinMnbcnbcOkbicnj=
vcrfyftnifc $u bem $crrn bcr fatl)olifd)cu ird)e begeben. (53 baren
faum brcivicrtcl 3at;r feit beu erften Anfngen vcrfloffen
6
),
al3 bic
(Sonfuln, ftatt, tric man eine 3eitlaug erwartete, bic ^(nfuuft bef=
felkn in Slleffanbria ju feiern, vielmehr in 23enevcut erfdjienen,
in
egentuart bc3 ^eiligen (Mlcgium unb ber erwhlten 3eugcn
ju erklren, ba U)re $ird)en nebft runb&efi^ bem Ijcttigen 5e=
tru als (5igcntl)um jugcl)rcn
"'),
von ben jcbcsmaligcn Soufulu
feinen
gefc^m^igen 9cacf)folgcrn bcr (Sib bcr breite geleiftct
8
),
von allen imvofyneru, bic ein efipann liefet,
jljrlid) um 9ftars
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 105. Ep. CCXXXV Lombardi
in ignominiam Imperatoris in castro, cui Roboretum noraen est, aediricant
civitatem prope Papiam, quam Alexandrinam appellant in honorem paj)ae
Alexandri et perniciem Papiensium. Vita Alex. L 1. ad villam, quae voca-
tur Rovoretum.
2)
Ibid. munita undique tribus fluviis etc.
3) Ibid. Otts Sanblas. Boehmer III. 603. >U fpteve Uvfunbe Ughelli
Ital. sacra IV. 447. Ed. Rom. fdjretbt bie Hainen atuvetdjenb Praeterea eccle-
sias

scilicet S. Mariae de Gamundio, S. Dalmatii de Manrigo, S.
Michaelis de Soleriis , St. Stephani de Bergolio, St. Trinitatis de Uvio,
S. Andreae de Rovereto et St. Augustini de Foro.
4) Joann. Saresb. 2(nmf. 1. Vita Alex. 1. 1. Otto Sanblas. 1. 1. Robert,
de Monte Pertz VIII. 517 ad a. 1108. Romuald. Salernit. Murat. VII. 213.
V. Mediolanens. Ecclesiae Archipresb. Ep. ad Innocent. papain. Ughelli,
Italia sacra tom. IV. 444. Ed. Rom. a. MDCLII.
5) Romuald. Salernit. Murat. VII. 213

propter sui novitatem needum
erat tota fossatis circumdata et domus ejus erant palea eoopertae, unde et
a Theutonicis in contemptum et ironiam palearum civitas est appellata.
6) Vita Alex. 1. 1.
7) Urfunbe bei Ughelli IV. 442. 443.
8) (Sbcnb.
282
SBiciteS 3?itdj. Btoelteg galtet.
Partim brei SDenarc, oou aften u&rigen cht SDeuar al3 Tribut
entrichtet werben foltteu
1
).
3>m 3anuar 1169 tarn e jum erften
drngte alfo ba3 aitfftnbifdjc Dbcritatten gilt rgauifation,
fo
mar backen SDcutfdjlanb felbft anfdjeineub nod) me!jt jcr!(f=
tet
3
),
al3 e in bem ^lugeublid gewejen, wo ba faiferdje ux
baffelbe ^ertaffen
4
). Unb ba3 mar nad) ber 2tnfid)t 9Jcand)er um
fo
gefa'fyrlidjer, <xl> biefe :politifd)en Girren bie Setter einer aud)
ltrd)lid)en Dtoolution werben konnten. d)on
fjtcft
c3 in bett
Greifen ber btefc fyoffenben Partei, bg ber SSerfutf) $ur 2krftj=
nnng ber
fd)fifd)cn grften mit ^einrid) bem wen, ber am
1. 3nni (1168) auf
bem
oftge grauffurt angeftettt, gerabc
barum erettclt merben, um bie ffiMttfyx u ber boft 2Ueranber
vertretenen ^atfyottcitt ertctdjtern jn tonnen
5
).
2ikr bem nd)=
terneu 23eobad)ter erwiefen fid) biefe crdjtc als> bertrieben.
v
))tod)tc immerhin ber crfdjttcrube 6d)(acj
/
ber ben gebeiftil/tgten
Imperator getroffen, bergletdjcn Sttamnngeft angeregt ober gc=
fteigett fyaoen; mo ct)tc in glge beffen ein moralifdjer teg erftrtt=
tat, bie geheime 35 efe^tiittcj mander (Einzelner bewirft fein: ein
mivfd) f irct)ticf)=pUttfcf)cr , in bie Stoen fatteuber Umfdjmung ift
uidjt erfolgt. Slbgefeljen oeu ber xeubeu^ ber fptcr n
crjfjteits
ben 2BaIjlant>lnng in Sat^Bnrg, ben SBeroegungen in bem Cremet
omea^itet, fd)eincu weitere glte, wctdje eine Slertbernng in ber
Gattung ber bcutfd)eu OMcpfirdje geigten, ntdjt uad)Weioar
SU
fein.
2otjt aber in nemarf. $$a> SSalbcmar U bat)tn in 2k-
trad)t feiner Stellung jnm beutfjen $aifcrtf)um unnrjCtdj gen>e=
feu, ben tympatijieeh bc3 greren If)ci(c feinet (Hcrn3 unb
feine SBolfe
fr
ben oon if)m
auf
ber Umtobe au ber Saoucbritctc
verworfenen ^apft Segnung jn tragen, mar bnrd) ben SluSgaug
1) UvfuuDc bei Ughel IV. 442. 443. Ed. Rom.
2) (Sbcnb. Nos quoqtie de mandato aliorum cousulum et populi civi-
tatis, vol>is fidelitatem faeimus.
3)
Joann. Saresb. (5. 276 9(umf. 6.
4) Godefr. Col. ad a. 1108. Boebmcr III. 442.
5) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 105. Ep. CCXXXV Studuit Imperator
Dttci rel'ormare pacem, sed ipsi non acquiescunt, maxime ut sub obtentn
guerrae se possint a schinmaticorum consortio separate. Imperator Teutoni-
cis et Alemannis nutu Do* ex maxima parte datus est in odium et eon-
temptum. Alex. Ep. Martene et Durand, A. C. II. 757
quidam eorum
nobis devoti existunt.
SRdfoirfung bei ihtgpifl
*
Qfretgniffc auf cutffanb, ucnnuf.
283
btcfcr italicuifdjcn Ch^cbitiou toie ou felbft gegeben. SBte bie
bdntjdk Strebe ifjren
5(nfcMuf} an ba3 Sd)ima buvrf) ba frciwiU
(ige, aber bodj aufgezeigte jcH (&fill3 befiegeft: fo
f)at feine
Wtcttebv benfelben toiebet beseitigt.
9ltterbing3 fd)on oor Jener $ataftropf)e gegen be be
reg 1166 toaren borbereitenbe djrttte getljan. )er $ntg unb
einige feiner ifd&fe Ratten in 2lngeleenl)eit be (ofter 2eng,
ba, jerfatfen tote c3 roar, jnr geiftltdjen unb banlidjen (5rncuc=
rung beut (uftcrcienfcrorbcu bergeben toar, 9Ueranber eine 3u=
fdjrift gefenbet
l
)>
neu ernannte 2lbt 23rieunu
'felbft foll c
getoefen fein, ber
fie
berbrachte. Sofort unb otyne auf bic bod)
at fd)imatifdj jn bcurttyctlenbe #altnng feiner SaubMeutc Dciuf
=
fid)t &n nehmen
2
),
oon ber naturgem and) bie Sriefftctfcv ab=
gefefyen Ijaben muffen,
antwortete er freunblid) unb beiftimmeub,
ergriff
aber bic *elegenl)ett, bie ^urtfberufung bc im (*ril toei==
lenben (Srjljirten an ba ^erj jn legen
3
). Unb ber
rief
4
)
au
Slbfalon ocu [ftofUbe unb brei anbere
93ifdjefe,
in bem er
mcfyr
bittet clU befiehlt bei beut Rntge eben baljin $u wrfen, beutet bod)
beut funbigen efer au, wie tu etoijrung gerade biefes? 2Bun=
fdjc bic ntfdjetbttttg einer 8ebenfrage
fr SDcmemarf *>on ifjm
auerfauut werbe.
Mein
fo ftd)cr unb
getieft mau $n ocrfaI)vcn glaubte, biefeu
o u
^tevanber beabjtd)tigten Umf^toung ber )inge torben bod)
f einerlei riefe unb ertyanbluugen, abgeben oon anbereit S5or=
r'ommuiffcn, u Staube gebracht fyaben. aum aber f'ouutc in 2)a-
nemarf ba Sd)itffal ber glngenben ipeerfabrt bcs> i?aifer3 bc=
raunt fein, at3 aud) lu'cr bic !jatfadje bie l)atfad)C gebar. )te
tclleidjt
lngft bcfd/loffcnc ober bod) getonnfjte Dotation Pfiffs
brngte fid) nunmehr fo unafctoeBUdj auf, bag fie fid) felbft
burdjs
ferste. Seine, wie c fd)eiut, gegen (Snbe bc Saljrc
1167
erfolgte
:>Ccrt'cbv
5
)
uad) ^uemarf unb bic anemarfe &ur ratfjolifdjen
1) fteg ergiebt jtdj ftttS
Alex. Ep. Langebeck, Script! R. Danic. V. 238.
2) (5'Ocub. monemus, quatenus sicut bene ineepisti, ex quo rever-
sus es ad unitatem ecclesiae, firmus et immobiles perseveres etc. 243.
3) (Jbenb. venerabilem quoque Eskillum, Lundensem Archiepiscopum,
apostolicae sedis legatum,

ad ecclesiam snam devote
revoces.
4)
Langebeck 1. 1. 239244.
5) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 90 Rex Danorum siium revo-
eans consilio ejus agit omnia, compescit inimicos et euni colit ut patrem.
Lugdunensis suam reeepit sedem et provinciam catliolicae reddidit unitati.
284
ttrdje fiel in einen nnb benfelkn Moment Rammen, oljne
bafe
ein offictclle
$crfnbignng ber
}lfct
ctnbetten Ckbien^ Statt
gefnnben. 3nbem ber niemals eine anbete al bie 5ttcran=
bet anetfannt, ba ir^ent.egtmeftt bafclbft lieber an^nben
begann, toat tfyatfdjlid) bie fdjon eingeleitete ommnnication mit
biefem bie legitime geworben.
@rftc$ Kapitel
cjw ber euafdjen &ird)enfcljbe, bereu
@ef$t$te bi um C*ube
bc3 Saljres
1165 mir crjd^lt Ijabcn
1
),
fyattc 2llerauber, mte c
fd>int,
bereite fett Slnfatt^
1166 $u jenem
ftdjtra anbelti fiel)
lieber ermannt, mcld)Cy bei beu bermalujeu 3uftanbcn cht uttab=
mcilid)c3 SBebrfttifj
cjciDorbcu. 2$aT)renb er von ben D^ftuu^en
be3 $aifcr3 $u beut ttalienifdjeu geistige fyreu mute, cntfdjlotf
er
ftd), erzrnt ber bie fortbauemben $crfd)leubcruua,cn ber $tr=
d)citv3ter be r^ttl)tim^ (Santerburt)

vicllcid)t im gebruar
(1166)

ben vertriebenen
Zfamt
jum ftrd)cnrca,imcnttid)cu
Strafverfahren ju bcvoftmd)tia,en
2
).
3nbeffeu and; btefe $olI=
ntac()t mar xljm eben
fo
bttrd) bte 33 ttt eu b c ZI) o m a3 a%eb.rims
a,en, mtc bie ber Rateten fie^atton
3
).
Sdjeu jene erftere mar nid)t
ohne gtoeibeutigMien; c^en bie ^irdjenruber", meun fie
nidjt, toal von ben jcrftcMteu Territorien ihnen zugefallen, al[o=
balb mieber herausgeben mrben, feilte ber evcdjtujfcit, mtc
fie
bie DriMtuna, bc fird/lidjen (Strafverfahren forbere, fortan
freier Sauf adaffen
merben. W>tt tote baffelbe einzuleiten; meldte
beftimmte Gcnfur |U verhuaat; ge^en meldje ^erfouen al Sd)ttl=
bt$c cin^ufd)rciten fei,
mar cbeufomol)l verfd)miea,cu al bic
s
3(cr=
l)d)ftc Ratification biefc er$ifdjfCidjett (h'laffc
in 9(u3fidjt
aufteilt. Gin befonbercr 33efcl)t, begleichen ge&e.H ben ftntcj $u
haubljabcn, marb verfat, mljrenb bod) gtet^eiitg bic $er{i$e*
runa. aubrdltd) betont
tft, bic 23cfu$niffc
bc3 OTbftmtglmjjtg
1) <S. oben . 80.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 12. Ep. CCX. ^vitifdSc etoeilf,
N. 24 a.
3) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 235 Prius siquidem quos-
dam de eruditis nostris ad sedem apostolicam misimus, per quos a viro apo-
stolico apostolicae sedis leg-ationem jam super Angliam obtinuinms etc.
288
fnftes u$. GrftcS da^itcL
berantworteten ersbifdjflidjen 2lmte

nnb biefem war bod)
jeber SDiccefan be 9)cetrootitanf:prengel3 unterfteIXt

in feiner
SBerfe bcfcljrnfen $n wollen
l
).
Stomas zgerte uidjt, bie allgemein gehaltene gtiftructioit
nad) feinem (Srmeffen genauer jn beftimmen. anm in beren ie=
{t|, berfanbte
2
)
er ba oon ^lleranber
fr
bie
uffragan
=
fcifdjfe
ber ird)en^rooin$ Ganterburi) auggefertigte Otefcript
3
),
wie bte
2l$fdjrifi feiner SBotfmadjt bem tlbcrt nnb

ben brigen
23ifd)fen (*nglanb
"
mit ber 2eifnng, innerhalb fixier Senate
alle $ird)cngter be @rftifte %u reftiturren aber ber (*rcommn=
nicatum gewrtig 31t fein.
2)cr
23ifdjof
toou Sonbon erfannte fogletd) feinen nnn frei ge=
worbenen geinb, nnb beffen gewi, ba bie bebroljlidje itxljtu
ung fid)
alfobalb erfllen werbe, eilte er mit bem
iifdjof 3=
celin oon altimrty, ber 11m ber 23efttignng willen, bic er bem
nim )ecan feiner ird)e erwhlten Sofjann oon Orforb erteilt,
ba3 (Bdjlimmftc 31t frd)ten fyaetc, nnb Ruberen
4
)
ju Anfang ber
gaffet*
(1166) bem jnoorutf'ommcn
5
).
Ol)ne be eben entpfan=
genen 9tefcrtyt ju erwhnen, erklrten fie inclmcljr, bnrd) ^10=
tioe allgemeiner ftaiut $n biefe-m immerhin anffallenben (Schritte
bewogen fein. io|&dj l)at
fie
bie
23eforgnitf erfat , z> mge
Stomas, ol;ne bie $ertl)eibigung &u ermglichen, ocrleitet werben,
gegen ben $nig ober beffen
Dffcetdj ober feine enffraganbifd)fe
fofort bie ftrengfte Genfnr $u oertyangen. fte$ aB d)ter
Patriot
gtt oerljtcn, will itbert adjt age nad) bem
gefte ber Reinigung
fari mit bem
(n*$btfd;of fclbft
oor bem
Paffte
in Dtom crfd)ci=
nen
%
ben l)d)fien 9tid)terfpmd) bafclbft 31t ocrncljmen.
2lber nid)t oljne 9JMtrauen l)inftd)tlid) bc* (Srfolge3 biefer
^otbwelvr, bat er nid)t3 befto weniger feinen fmglidjen errn,
if;n fd/tennigft oon ber ^flidjt ber ^Ibminiftration ber iljm ber=
1)
Scvqt. bie rttif bei SeSaiinc^
ocu alipuito Opp. ed. Giles vol. I.
310.
2) Th. Cantuar. Epp. ed. Giles vol. I. 290. 291. Ep. CXXXI.
Sic gl>=
(Sannes odn SctfiSfcitrlg Mcr&cr bad)te
}.
Opp. ed. Giles vol. I. 316.
3 Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 41. Ep. CCXXXIX.
4; . riti|d;c 8ctteilf^ruiraen
N. 23.
5) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles' vol.I. 287.
(j) Ibid. vol. I. 287. Ep. CXCV

ad clementiam domini papae circa
initium Quadragesimae appellavinms et appcllationi dicni octavas puri-
Bcationis beatae Mariae constituentes etc. Ibid. II. 5. Ep. GCLXXIV
Ep. ad llcnricum Hegern.
fppeftatton (Sttfcertg unb Ruberer g*gen eine i&gfi^e-Qenfttt bei fclj.
1166
2 89
stefenen cSi irclHMi
p
cutbinbeu, unb fetter um bie (Srlaubuijj, bie
f)M)tx ocu il)iu erhobenen elber bei irgeub einem anbevcu ir=
djeumanu" bepouiren
in
brfen
1
).
3
a
/
um
P#)
aller $ers'
antwortlidyt'eit [o$*ma$eit in biefem }ebcnfall3 aud)
fr
btc
Dcf=
fentdjfeit bepimmteu Briefe, wagt er
fogat
ein 2ovt ber lage
ber bie bcrmalige 23cbrdung ber f'irdjUdjeu gretljeit in fuglanb.
v
\ci5t mit einem $)calc erfeljetnt Unit bie
Mutige SSerfolaunc; ber
Liener
fd)aft
unb Jjpauprlateu bc3 Vertriebenen mit 'ber Srbe
ber freue utcl)t
2
)
vereinbar. (*r erklrt e
offen mit befouberer
m^fafe,
bajj ba3
fouft
berall geachtete ^rioitegutm ber ^rieftcr,
vor einen felbftnbigcu ftrdjltdjen @ericr;t3l)of gepeilt ju werben,
febwer oerlcl3t korben; er erbittet bie Sfteftauration ber ocrur=
teilten C^lerifcr au3 bc
qbifd)ofg 9lnf)ang
3
).
?ltlerbiug3 ba3 Severe ift
nid)t gefd)ef)eu. 2lber er
felbft
fud)tc wcnigftcu ber elbfummc, bie bi baljin in feinen Rauben
^civcfen
,
fid) balbigft $u cutlebigcn. ($r jafyltc allc3, wa er uad)
bc3 l)oma3 23efcl;l beu oerarmteu Glcrifern l)tte jurdgeben
fol=
(cu, betn 6d)a^fammer^crid)t be3 Knigs? au3
4
).
wie er glaubte, oon petfnlidjer djulb gereinigt, in
golge feiner ^l^ellatien oon allem (M)orfam3oerl)ltuij3 $a 1)0=
mag erlft, modjtc er in alfer @claffcnl)cit ba3 Urteil bc3 ^apftc
an jenem
fernen Dermin erwarten. )er 2lrm be
(rsbifd)of3
fd)icu in bem 2iugenblid gellnnt, wo er mit ben Mitteln ber !ird;=
tid)cu 3uri^bictiou
fid) waffnen
wollte; ber gufammenljang bc
^tetropolitanocrljltniffe^ gerriffeax ju fein.
Unb bocl) unerwartet
rafd) follte
e fefter
al jemals wieber=
l)crgeftcllt, ober oielmeljr burd) bie Steigerung beffen,
wa au
mouatdjifdjer (Gewalt beut erjbifd)flid)eu kirnte bi3l;er fd)on
bci=
gewohnt, in feinem 23eftcl)en bekrftigt werben.
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. Ep. CCLXXIV Ep. ad Henricum
Regem. Pecuniam quoque, quam exinde reeepi et consignavi, ad summam
centum octo libras et quatuordeeim solidos et sex denarios peto liceat
mihi

in tuto deponere penes quameunque personam
ecclesiasticam etc.
2) Ibid. Drrns, quam vestrae expediat magnificentiae,
agiturapud vos
cum illis, quos dominus domesticos suos esse constituit, quos in privatam
adseivit familiam etc.
3) Ibid.
4) Nicolai Rotliomag.Ep.Th. Epp. ed. Giles vol. II. 185. Ep. CCCXL1V
Sed nec hoc lateat vestram sanetitatem, quod magister domus infirmorum
Cantuariensium, in partes nostras veniens, retulit nobis Londoniensem
omnia reddidisse scaccario Regis.
Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I
250.
eficfyte 3llerant>evd III. 93t>. II.
19
290
tfnftc
23ud). @tfk (SopiteL
Statt ben gefdjeljenen D^ccur^ gst bcrdfidjtigcn, wicberljotte
tetmefjr ^Iteraubcr fdjon
am 3. 9CRai In gefd)rftem oue bcu ur=
fprugltdjcu uuumcfyr unmittelbar r-on il)m
f cC6ft
ben (Eatffragan=
bifd)fcn
augcfprod)euen 25efcb,t, alte btejent^cu, weldjc
fid)
im
SSep| tton ^irdjengtern befnben, unter 9lubroI)ung ber (Srcom=
municatiou gut 2BicberI)erau3gabe ju ntigen, crabe bie
5ty=
^ettation, tx>eXd)e bie iberftrcbeubcu ett^a fcerjudjen feilten, marb
im $orau3* auer $raft gefegt
1
),
unb ben (Sr&tfdjfcn tycm 6titt*
bcaur, 23ourge, holten, 9)or! anbefoljleu, bie fitdjlidjc Genfur,
u>ctd)c Bornas gegen bie trdjenraufcer be
d?t$Mfi ^crfyugcu
untrbe, and; in U)ren ^romn^en jur eltuug u bringen
2
).
Dagmar bie erftc Euitoert
,
toeldje ben
23ifd)of
tton fionbou
ftut3ig madjfen mute. Unb bod; mar
fic nod) nid)t ba3 rtcftc,
roa3 er tyren fllte. 23ercit
sefyn
3
)
agc
frher mar in 9tom
ba3}cnigc gcfd)cf)en, moburd) bie rmtfdjc Gurte ben furdjtfcarcu
90tan, beffeu
gunbament ber Watyt er t;atte erfdjttcttt motten,
tcimeljr mit au3gebel)uten ^rbtfcgicn begnabigt Ijatte. 9tadjbem
jueor ber Primat
4
)
r>ou ganj (Snglanb mit ber 9Jiad)tbefttgni,
mit ber ^auftaue unb 2(nfctm benfetben ausgebt, bem ($r$bifd)of
jucrtt;cttt, bcrbte3
fr
ben galt, ba e bemnddjft ju einer neuen
^rnuugfcierd)feit fommcu foftte , bas> fted)t bicfelbc ju oft-
gieen U)in vorbehalten werben
5
),
fyattc fie fid) auf bie anbringen^
ben bitten ber efanbtcn bc 3$tima$ 33edet
6
)
gerabe am erftcu
Dftertage (24. ^tyril 1166) cntfdjloffen, auerbem gerabe biejenige
Srbenocij ^iujujufgen, ftetdje, obgtctd),
fo
ju fagen, geforbert
burd) btenatrlidjen unb gefd)id)td)cn33erl)ltniffe }enc rjftifte^,
bod) uid)t unlsbar mit bemfetbcu
Derfmtyft, ben Supremat" erft
eigcutfymUd) mxfytk.
Wl> Segat bc
apoftolifcfycn BkvtyU"
0
um Stellvertreter bc ^papftcg crmdjttgt unb ju einer Dftcforma*
tion ber fird)d)eu guftanbc berufen, Ijatte er von beut gefammten
1) Alex. Ep. Th. Epp. cd. Giles vol. II. 95. Ep. CCLXXX1.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 316. Ep. CLXXXIV.
3)
Alex. Ep. ad Th. Cantuar. Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 10. Ep. CCVIII.
Bjsd; Ep. ad Clerum Centiae vol. II. SO. Ep. CCLXX. Dat. octavo Cal.
Maji e=3 24.
2fyril. 6. frittfe etoetgfljruttgen N. 24. a.
4)
Ep. Alex, bei Radulf. de Diceto, Imagines lstoriarum. Twysden
et, Kohlen 54G. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. L 315

primatus totins
Angliac confirmatus.
5) Alex. Ep. ad Rogerum Eboracensom. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 45.
Ep.
CCXLIV.
6)
He rbert, de Boseham Opp. L 235.
$0tna3 93ctfct bog apoft. etuhbs. Seine qSelitif.
201
6$i3etyat tt$tank! bic
5pfd)t
bc3 @c!jorfam3 tu
beffen
Tanten
p
forberu in bau Sae, bafe
in allen
JaSfeitj
n>cCd>c bev
:ppft=
Iid)cn (ioa,uition oorkbatteu $ctocfcu, nunmehr feinen JBfa*fjttal)s
inen unb 23cfct/(cn Jolc
S
u Giften war. 2Bat lcicf) in bemfetbcu
djrctbcu 5l(crauber, wc(d)c3 biefe gajainfcit unb (ifivevbietuu^
beu
23ifd;fcn cinfd)rft ') , bev 9Jictro^cIitanfprcua,ct oon ;Mort
oon biefer ^uribiction angenommen,
fo (a$
bod) barin bic er$=
bifd)fttd)e
spartet mit 9ccd)t nur eine int CMiriatfd Mtdje gor=
mcl, tv>ctd;e ber (Bad)c nadj uidjt eine (*remtton oon be %l)oma>
Primat, fonberu nur uou feiner ca,atcm@ewalt aufacje. 9cicfyt
ftvti Senaten najanb*, kmerft fdjarfftdjttg 3,oI)auuc<3 oon
&tf
burt), feien cinauber caatbcrcjcfteftt; dlo^x Don ?)orf nidjt etwa
unter ^ucrfcnuuucj be3 23efi(3e<3 ber oor jtet Sauren ibm $ua,e=
bad)tcu Svbe burd) jenen kbiuejeuben
3
u
f
a
fc
ait^^c^cictjnct ; viel*
mcfyr mit ber Station ber fd)ottifd)cn $ird)e betraut,
fei er
$mx
bem ca,atcn (Snafoub ebeubrtia,, aber beut
(*rjbifd)of reu um=
tcrburl), at ^rimag Don a,au$ Guc^anb, nid)tsbcftowcun}cr uu=
terftetft
2
).
Snbcffen biefer felbft filmte in bem ^ucnbUde ber
fo feiernd)
bertragenen ?Oiad)tfc jund)ft bod) nur in auftcrorbcntUdjcr
Steife bic 5Xutorifation kfrfticjt,
flehen
bie $ird)cnrukr bc
(5v$ftift> (Santerburt)
3
)
ciu$ufd)rcttcn. crabe bas>, wa3 ber 33i=
fd)of
oon Sonbon burd) feine 2ty^clTatiou
to fxtyt
aufteilt, fal) er-
leid)
auf3 Gleite kfttujt. $(ber in biefer (Srweitcruna, ber f'irdj=
liefen 2(uctoritcit ocrttafym er suajeid) beu
fetegft beerten Dhif
jener umfaffenben ^eiffton, bic ttjm bic greifycit bc anbcin3
wicbera,ab. )a
Ijeift crfeljnte 9cft$cua, fefticu
bara,cbctcn 51t
fein oon ber $lftcrl)cl)ftcn)aub, ba3 uid)t mtfyt
cje$cn (Sinj eine,
e$en bic gau^e fird)Iid)c Devolution in Gnajanb waffneu fofttc
4
).
Unb er
ergriff c mit ber ejanjen &ne?gie feiner Statur, um fortan
nur in biefem $am:pfc ju (eben, >ic cbaufeukwcauuv}, bic fett
ber (Stiftung auf beu er$bifd)ftieften (giujl in iljiu rc$c cwcfcn,
1) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 80. Ep. CCLXX.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Gile* vol. I. 322. Ep. CLXXXV. 315. Ep.
CLXXXIV. 33b. I. 6. 501. 5G2.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 293. Ep. CXXXII Sed et Dominus pnpa

nobis jam, ut iuiquitati possimus efficacius obviare, vices suas commi^,


sit in regno Angliae etc.
4) Herbert, de Bosebam vol. I. 235. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 293. Ep.
CXXXII Sed et dominus papa debitam opem libenter impendit et nobis
jam, ut iniquaii possimus efficacius obviare, vices suas commisit etc.
19*
292
bradj fid)
nunmehr, mit 9luftojjung ber ur 3ncoufcqucnj netgen=
bcn chmanfungcn, in ihrer Ungeheuern $raftflle nebcr 33al)u.
5lber wljrcnb er feinerfcit barauf ausging, bie ^>rtiufegieu
feiner neuen 2Mrbe in biefem (Sinne burd) itot )anbctu ju m=
mertt)en, hatte 2lleranber bem Knige uod) ein let^te^ 28ort htt
Tarnung angehen laffen.
21m 16. ^ai beauftragte
l
)
er bie
r^bifchfe \im
Leonen
unb 23ourbeaii)c ugleidj mit ihren 6uffraganbifd)feu unter %t
innerung an bie t>erhngnif30olte ^Beteiligung an bem 2r$bur=
ger jfteieh^tagc bie bringenbftcn $orftettungcu ber bas> Bisherige
Verfahren u nneberholeu. $i gteid) einrid) 9lnfvu*d)C auf
banfbare 2lnerfenuuug burd) frhere Sciftungeu begrnbet; ,,ift er
and)
fetbft jefet
nidjt burd) bag djtema beflcdt
2
)": bermatcu
finb in feinem
^uigreid) alte Dtedjte ber ^irdje crnntrt unb un=
ter ben u&erften Vergewaltigungen ber breite zugeeignet, wa
bem 9^eid)e eitel $uget)rt. (Sollte id)t atfobalb burd) D^eftihu
tton be3 t)oma3 8edet ein Umfd)nuing ber )ingc bewirft tttfr*
ben,
fo
wirb ber
^apft itm
fo gewifc
nid)t ungeftraft laffen U\u
nen
3
),
aB ber Vater ben @ohn jcfyttcjt, bcn er lieb
hat. SHtetn
D^otrob t>on fautn, eine reconciltatorifdjc
4
)
SKatm*, te er
ift

ber fniglid)cn Partei in eugftem imte gehrte er nod) nid)t au;
uod) weniger freilid) ^at er in be l)omas>
fd)roffe3 Vorgehen je-
mals fid) finben tonnen
5
)

t>erfitcv)tc bieg Manbat in bem r>cr-
fhntidjften inne u nehmen. aum ^urdgefehrt Don ber Vcr-
fammtung be leru unb ber Marone ju $cau
6
)
(10,17. $cai
1166), wo er
fo
eben erft feines* $nigs> guten SBlen nach bem
Vorgnge ubwig3 VII. burd) eine
umfaffenbe unb regelmige
(Sammlung ben Vebrngniffen be3 f>eitt^en anbeg abzuhelfen fcu=
nen gelernt hatte, fcheint er ftatt Grblingen
311
Krfnbigcu

bergleid)en er melmcl)r on bem Knige


fetbft &u hren befam

barauf bebad)t gewefen gn fein
7
) ,
gegenfeitige Goueefftoucn px er-
Wirten, um ben ^rieben $u Staube bringen.
1)
Alex. Ep. Th. Cantuar. Epp. cd. Giles vol. II. 53. Ep. CCLI.
2) L. 1.

etsi non fuerit in sclusma lapsns etc.
3)
Neque nos et poterimus dissimilare nec diutius impunitum relin-
quere.
4) . Inmf. 5 unb Joann. Saresb. Opp. vol. I. 22&
5)
Ep. Nicol. Rothom. Th. Epp. vol. II. IUI. Ep. CCCXLVH.
6) Gervas. apud Twvsden et Seiden 1309. Robert. deMonte PertzVIII.
515.
7)
Ep. amici. Th. Epp. vol. I. 201. 262.
)e neuen Velten Sov&eseituncjen
auf
beu Sag fcoit SBegetat).
293
Unb batin begegnete er
fidj
mit T)ulid)cn $emft$tntgen, au
beitcu, bei @etcgcnl)cit ber eben genannten
3
ll fammenfuuft, ber
Kni^ fcott Jvantrcid)
J
)
c3 nidjt Ijatte fehlen laffeu, unb mit jenen
Vorftcltnngen, meldjc 9iicolau3 on bem raufcnl)aufe $u bleuen
tuv% unb oljne Bmcifcl cBcn
jefct
nod) in bcS
(Srsbifdjof
au3briitf'(tdjem
3foft*ag
r>orbrad)tc, Bei ber JMferin $catl)ilbe C*iu=
3
U gemimten.
3
n rtdjtigcr djung. bcS unermcjslidjen (Sin*
fluffcS, melden tiefe immer
auf eumdj II.
a,eu]6i, l;atte l)oma
felbft

mir miffeu
ntdjt, um meldje geit

an
fie getrieben
2
),
tf;re mtterliche 9luctoritt anzurufen gegen beu verirrten, ba
erid)t ottc3 l)erauforbcrubeu (Eoljn. 9McoIau3 mar c, mel=
d)cr biefe 9)cal)nungeu mnblidj unterft^te unb
fid) i)ieUcid)t um
fo
meljr Erfolg rjcrfprad), cfi mau
fid)
er^lte,
fie fei iljrerfeit
fcl)ou frher barauf ausgegangen
3
),
burd) Vermittclung be3 @ra=
feit Don glanberu eine 9(u3glcid)ung ju fttften. Allein mod)te man
immerhin bem erdjte lauben fdjenfen, biefe 9Jceifterin in ber
biplomattfdjcu uuft fjat e3 melmeljr erftanben Hoffnungen $u
erregen unb ^ugleid) fie p
vereiteln ; bie gcfitd)te Vermittlerin 51t
bleiben, um bie (M)etmmffc ber cr^bifd)flid)en Partei ju betau=
fd)cu, unb bod) beren Richte um
fo
fid)crcr ju burd)frcu$en
4
).
Uuterbcffcu mar l)oma3 l)iufid)ttid) be 31t erwljlenben 2kr-
faljreng , meun audj nid)t l)infid)tltd) be -Moments mit
fid)
einig
geworben.
3
n oer fw^nen l)at, nid)t in bem 2$orte ber 33er=
t'ubigung wollte ber neue egat feine ^ftadjtfffe geigen, ie
feilte unmittelbar burd) beu tl)atfd)lid)cn ($rwei3 iljrer
felbft, nid)t
burd) irgenb meldje 5lnfage ber
fie fid)
aB eine lebensfhige
rfce
offenbaren. SSetitt ber d)lag gefd)el;cu, meldjer barauf
abhielte, ber englifd)en SanbeSfird)e fljtbar $u machen, bafe
ein
ftirdjenregiment nod) beftelje, follte fie felbft, foule bie 2Mt erfal;=
reu,
baft
maS gefcj)el)eu, ba SLBcrf beS

a^oftotifdjen
Legaten
"
gerne Jen
5
).
1) Th. Epp. vol. I. 350. ed. Giles Ep. CLXVIII Ne quid autem omitte-
remus ex contingentibus , rex Francorum

omnem adhibuit operam et
diligentiam, sed nec ille pro sua reverentia meruit exaudire. Robert, de
klonte ad a. 1166. Pertz VIII. 515 Deinde locutus cum rege Francorum ea,
quae ad pacem sunt etc.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 386. Ep. CLXXXVIII.
3) Joann. Saresb. Ep. Th. Epp. ed. Lup. lib. I. Ep. XXXIII = Opp.
ed. Giles vol. I. 201. Ep. CXL.
>
4) Cf. Gualter, Mapes, De nugis curialium V. cap. VI.
5) . ritifdje Setocfeffynmgen N. 24. c.
294
g-nftc3 udj. @tfk
(Sapitcl.
5(u3 bcm ctgcntl)mtid)cn GI)aractev be3 l)oma3 fd)ctnt alfo
erllrf
werben ju muffen,
wa Herbert

offenbar fpa'tcre (ion=
juuetureu mit ben bermatigen ocr\ocd)fclnb

au einer betreiben
beeugenbeu 5Bcbtncjt^cit ber $ot(mad)t glaubt ableiten pL mffen
%
(St bettelt, tote un3 fdjeint, au freien 8tden, ba3 lugft
empfangene (schreiben, loetdk U;n mit jenen ausgebeljntcn 93 oU-
madjteu auggerftet, cinftumteu in feinen $nben jitrcf, um c3
aud) burd) bie $crffentlid)ung gut regten 3ett fcermertljen $u
funeu.
Unb bie fotttc balb fommeu. Spinnen wollte er ben ftam$f
uidjt bloi gegen bie SBetfgeit^e ber ronc; gegen biefe felbft
2
).
ftadjbem er alle bisherigen ^ermtttetunggocrfudje, bie 23cm=
Idingen bc3 ntg3 von granfretd), huc feine eigenen, burd)
eine mublidje Unterredung mit ciurid)
fid) $u vereinbaren; bie
)rol)ungen bcs> ^apfte unb bie
f
einigen fid) nodj einmal ocrgcgcn=
wrtigt unb bereu $ergcblid)fcit toic bie ber ^nterceffion ber kau
feriu ernannt
3
):
ftanb e3 il)m
feft,
oon ber ftrengcu l'trd)lid)cu
Gcnfur brfe felbft
bie TOcrf>'d)fte ^erfou uid)t aufgenommen
werben. d)on tyatte er, ofjne bie (Shifpradje feine getreuen
D^icolaity
4
)
unb be3 3ol)annc3
5
j
oon Satisburt) ju bertffidjttgcu

betbc empfahlen jje&t toic f^patcr ben 2eg ber burd) bie ^aifcriu
unb Ocotrob anjubaljnenben SBermttteluug

jener mublid) au=
geigen
(ffen,
toa3 iljrern fuiglidjcn 8ol)uc bcoorftcl)c
G
);
fd)ou
toar berSBricf, in nxld)emif)r felbft
7
),
fdjou ein anberer
8
)
abgegan^
1) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles L 235

quum archipraesul
Vizeliaci

comminatorium einisit
,
apostolicae sedis legatus jam erat,
elsi impeditus legutionis suae /Ines intrarc ?wn possei. Slxit. 33eU>ct<of. N. 24. c.
2)
Tb Epp, ed. Giles vol. I. 350. Ep. CEXVIII. Herbert, de Boseham
Opp. ed. Giles vol. I. 229 Suadente igitur conscientia, immo, sicut ab ipso
aeeepi, urgente eum ad hoc, illam quam diximus, in regem coertionem
ccclesiasticam in corde suo firmissime tenuit.
3) Ibid.
4)
NicolaiRothomag.Ep.Th. Epp. ed. Giles vol. II. 194. Ep.CCCXLVII.
5) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 300. Ep. CLXXXII In summa ergo nul-
lus eorum inventus est, qui Domini papae consilio adversetur, omnesque
unanimiter approbant consilium, quod vobis dedit Nicolaus etc. Ibid. 290
Ego scio, quod neque in ferenda sententia praesens fui neque de consilio
meo aut de conscientia lata etc.
0) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 350. Ep. CEXVIII.
7) Ibid. vol. I. 387. Ep. CLXXXVIII. Joann. Saresb. Opp. ed.- Giles
vol. T. 226. Ep. CXEV.
8) Joann. Saresb. 1. 1. Erat autem dolor acerbior, urgente motu, quem
coneeperat ex literis, quas jam dictus Cantuariensis Uli et matri suae
Iransmiserat.
Slbvcifc ton $outtgtty. &nfye ju gtotffonS.
295
gen, in toctdjcm bcm Knige bic ojcidje -Drofjuna, auSgcftrodjcn,
unb bic beiden (Gegner trafen
fr
bar una&tocnbbarcn &'am:pf bie
testen Stucrbuuugcn, tocldjc beu C*rjbt[d)of &on DUnicn ber ba3
celmtfat ber nedj einmal u fccrjitdjenben ^aeificatiou cuttufdjeu
fottten.
Ungcft|t 51t bcrfclbcn 3cit, al3 ciurid), emprt buref) ba,
toaS Briefe unb @crd)te Ujm aufubtgtcn
l
),
feine geiftlidjcn unb
uxttlidjen voj$en nad) Gfjinon
2
)
an ber
Brenne in onraine berief,
toar Zljomt fcon
^onttgut) aufgebrodjeu ((Snbc 2Rat
1166J.
(*inc
3SaKfaI)rt^rcijc
3
)
n>ar c, bie er pnd)ft unternahm. Um jum
Kampfe
gegen bie irbifd)en ehalten
fid) u iveifycn, voollte er bie
(
s
Mtabe ber eilige fid)
erbitten. Um mit ben Sl&gefanbtcn ber
^erfammiung Sit
(Sfyinon nid)t
sufammenptreffen

fo
tautet
nigftcn3 ber freilid) nidjt feljtetlofe SBcvtdjt eine Sfetgtiebeg feinet
cfolgc

tooftte er gerabe bamaB r-on
4
)
^ontigut) entfernt-fein.
3n 6ciffon3
dqx bcm 25 be ber geknebeiten
Snngfrc*/
beren
(iuttu* ier tornefymlid) cinfycimifd) lvar; &ot bcm fyeiligcn ran-
fing,
bem glorrcidjen 23cfcnncr, $u bcm au3 granfreid) unb 0=
tfyringcu, au3 Aktien unb 23urgunb bic 311m streite
fid) DU'iftcnbcu
in
pudern pflegten, um burdj *fta$ttt)adjen unb @ckt bie ge|eii=
nifj&ofte raft ber Uubcftcgbartat fid) &u erftefjen, t>or bcm ciuft
Robert fybtt ^ontfort
5
)
fdjlaftoS bie 9cadjt angebracht, aU er
anjog mit einridj un
(ffer
$u ringen; an bcm @rak be f;ci=
(ige regor, be3 rubcr ber engtifdjen fwfyt, beffen ebetne,
uc bic (Eagc ging, in biefer (tabt ruhten, fottten I)imm(ifd)e (5r=
g-ffc
bic crfefynte tarftmg mittfyeUcu. $)ret -tage unb brei 9cd)tc
bauerte bic anbd)tige29ctljc, in ber er
fid) njaffuetc. Sann mad)tc
er fid) auf
am age nad) Himmelfahrt
6
J
(3. gjuni
1
166),
um in
Vtycty in 23urgunb ba 28erf , ba3 er gelobt f>atte, ju ootfeubeu.
1)
Joann. Saresb. 1. 1.
2) Ibid. vol. I. 225. 226 Accitis igitur nuper ad colloquium Chinonense
magnatibus suis cum familiaribus etc. Pagi ad a. 11G6. IV. Bouquet XVI.
5iy:
3)
Ibid. 226. ritifc&e toei3fufcunge* N. 24. b.
4)
Herbert, de Bosebam ed. Giles vol. L 232 Siquidem a quodam fa-
miliari suo, qui tunc in regis curia erat, de mittendis sie nuntius archi-
praesul praemunitus se subtraxit.
5) Robert, de Monte apud Bouquet XVI. 520. not. a,
6) Joann. Saresb. Opp. vol. L 227. Ep. CXLV

die proxima post
Adscensionem versus Vizeliacum properabat. lieber bie SifiereUjCU JttrifdjfCH
3e$annc8 bon aUlfcm**) unb cikrt on Sofeljam
f.
ritifdjc
33etcifrun*
gen N. 24. b. Robertson
,
Becket. London 1859.
p.
184186.
296
fnftes 53ud). @rfieg Sa$>iM.
ans
Eingenommen uon bem cbanfen an
baffel&c mar er in
Dtignt) ankommen, all er t-on ber pU$k$m (Mranfung bei
^nigl l)rte. ein
3
u
f
tan^)
^tte fid) ^ltsd)
fo fef>r t>erfd)(im-
mert, bafj
bal r>on tl)m
fet6ft bringeub gemufd)te cfprd) mit
^ubnn'g tton granfreid) mieber abgejagt werben mute. Olicftarb
t>on ^oitterl unb ftid)arb bc ume$ maren herbeigeeilt, um etb=
lief) bie ^aljrfjafttgfeit biefer 2lulfage
p
erhrten
1
). Unter bem
(Einbrud biefer Sftadjridjt ermadjtc in bem
(*rj&ifd)of bal WxU
geftjt fr
ben, welcher all nig bereinft fein nafjeftcfycnbcr
greunb gemefen mar. Unmglid) fonnte er in btefem 2lugcnblid
mit ber fyrteftcn
ber fird)lidjen Genfuren benjenigen [trafen, ber,
lclleidjt bemobe nalje, bal 23eb.rfnij$ ber 23efcl)rung
fllte.

%Ux cbenfo wenig fretlid) wanfte ber (Sntfdjlufj im (Groen unb


anjen.
3n 33ejclat) angelangt, wel)tn jur geicr bei l)ol)en gefiel weit
unb breit aul ber Umgegcnb bie
2Mf#maffen ^ufammengeftremt
waren
2
),
beftieg er am erften ^fingfttage
3
)
%mi) in ber
ftvcfyt ber Nutria ?)cagbalcna bie Mauset unb errterte nad) einer
prebigtartigen 9(ntyradje twr ber laufdknbcn emeiube bie Gon^
,tro\)crfen ber englifcfyen trdjenfef)be
4
).
2l(lerbingl modjte feine
Diebe fragen ber biete einzelne grer-cl gegen bie ird)e unb beren
fiter, nad) ber eigcntl)mlid) l)ierard)ifd)cn
2(uffaffung
bal
Gigcntljum bei (Mreujigten; biefe tl)atfd)ltd)cn 23eif:ptelc wa^
reu bod) nur Grmeifungen jenel, wie l)omal meinte, autifird)--
(id)cn <Et)ftem weld)el nad) Q3erfid)crung ber fcuiglidjcn pctr=
tet burd) uraltcl iperfemmen tugft gezeitigt, nad) bei l)oinal
5lnfidjt aber all ein neuel erft in ben Gonftutioucn ber an^
belfirdje aufgebrungeu mar, unb ber ganje ^uccl)tl$uftanb ber
$irdje Gugtanb! burd) biejenigen toerfdjulbet
,
weldjc bicfcl gcgrn=
bct.

Eo mute benn bie in il)rer SBitterfett
fid) ftcigcrnbc ritif
bie 93erbammung eben fowoljt ber fogenannten altl)crgcbrad)tcu
Dtcd)tc unb @cwel)nl)citeu all ber Urfunbc ber (Ecuftituticiicn for=
1)
Joann. Saresb. Opp. vol. I. 227. 9ltgni) ift eilt Giftcrcicnfcr
s
jUcftcv
bei Sluvcne.
Robertson, Becket
p.
187.
2) Ibid. vol. I. 228.
3)
Ibid.

in anditu omnium
,
qui

ad diem festum convenerunt. J)a
biefer dies festus fein anbetet* fein fttn , aU bei erfte Sfmgfttag, cr^tebt fid>
au bem flammen(jang.
4) Joann. Saresb. Op. ed. Giles vol. I. 228. Ep. CXLX. Herbert, de
Roseham Opp. ed. Giles I. 230.

SBcrgl. $titi)d)e SBerociSfljvimgcu N. 24 b.
Die ecue
$u SBejelai} am ovftou ^fiu^ftta^c
1100.
297
bevn uub motioircu.
S^em
cv S3eibcS tl>at , bic elfteren x>&*
bammle
1
),
bie le^tcrcn au^brcHid) aufjer Greift feilte
cutbaub er
frugleidj
alle, toetdje bicfclbc bcfdjmcrcu

uub baju geborte f


reitief)
cv fel&et

rou biefem (*ibe
3
).
(iHeidjjcittg feffette
er im $ptau3
biciemgeu mit bem 23aube bc3 ^IndjcZ", metd)c
%m
nun an fte
ju beobachten Wagen mrben *).

Um alle 3meibcutiv3cit ju ocr=
meibeu, mrben berbic bie oornclmilid) anftjjtgen ^rttteX ifyrcm
mefcntd)cu Sutyaltc nad) einzeln mitgctfycUt unb uamcutUd) mit
bem $(natl)ema fcekgt.
Unb nun
5
)
begann pm tfyatfd)(id)cu 23cmeifc, ba bie
f
i c
=
bente ouftitution uid)t me|r bcftcfyc,
bie OMtye ber (*rcommuni=
catiouen. 2>or alten traf be3 r)oma3 fd)were >aub bie, we(cl)c
bie umme ber 9^e d) t an
f
p
rcr) c bc ang[o=notmaunt|d)en
tf)um3 in jenem fcerljafjten (Statut cobifieivt Ratten
,
iKidjarb be
uei, ben fixntgftdjen rorid)tcr, uub 3ocen ^ c ^Baillot
0
).
Sofyattu oon Orforb
7
)
uub ftkarb be 3>ldjeftcr mrben uamcnt=
lid) um beguntfeu, meil
fte au ber 31t SBt^butg gef<$eljenett (*ibe3=
leiftung jur Heiligung be Sdji&ma3 fid) beseitigt
5
),
ja um c
fr
immer aufredet ju ermatten mit ben ^cutfdjen fid; uerfdjmorcu,
ber erftere, roeit er berbie3 tu ^iberfprud) mit bc3 Sapjtc
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 11. Ep. V,

perniciosas illas non tarn
consuetudines epiam pravitates, quibus perturbatur et confunditur Anglicana
ecclesia, publice condemnavi (ibid. vol. I. L6L Ibid. vol. I. 232. Joann.
Saresb. Opp. 1. 1.).
2)
Ibid. Scriptum etiam et auetoritatem scripti, quo perversitates illae
fueraut confirmatae , cassavi. Ibid. vol. I. 162. Ep. LXXIII scriptum,
illud, in quo illae, non consuetudines, sed potius pravitates, quibus per-
turbatur et confunditur ad praesens Anglicana Ecclesia
,
continentur,

publice condemnavimus et cassavimus.

Proindc ne in huju.s seilten
-
tiae commissum incidamus, auetoritatem ipsius scripti ipsumque scriptum
cum pravitatibus
,
quae in eo continentur, in irritum duximus et cassavi-
mus. Joann. Saresb. Opp. I. 228.
3)
Th. Epp. 1. 1. vol. I. 11 et episcopos nostros a juramento, quo ad
Observationen! earum violenter adstricti fuerant, relaxavi. Ibid. I. 162
Omnesque

absolvimus. Ibid. I. 232.

Cf. Wilelm. Stepli. Vitt. ed. Gi-
les vol. I. 251.
4)
Joann. Saresb. I. 228

omnes innodans anathematis vineulo, qui-
cunque de caetero auetoritate illius scripti utentur etc.
5) . ftritifdjc 33 c tr> c i

f b r11
n
qe n N. 24 b. unb Wilelm. Steph. Vitt. ed.
Giles vol. I. 250. Anonvm. Lambeth. ibid. vol. II. 103. N. XXVI.
6)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 12. ibid. I. 103. 232. Joann. Saresb. Opp.
vol. I. 228.

Cf. Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 251.
7) Th. Epp. I. 310. Ep. CXLVI ad Jocelinum Saresberiensem.
quo-
niam et tibi ad praesens exeommunicatum denunciamus et ut eum talem
denuncies firmiter injungimus. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol.
I. 231.
8)
SBcrgl. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 183. 184. . eben 198. 207.
298
pttfteg u#. Gvitcg Gantet.
unb bc3
@r$Mfof
SMfung ba3 SDecanat bcr irdjc gu 6a3=
Ihm; auf
ritnb ber Saljl angenommen, au3 bcr $ird)cugemciu=
fcfyaft
au3gc[cfy(offcu.
)a3 leidje marb verfngt ber ugl)
bc St, (Skat unb t)omas>, be 53ernl)arb oljn
1
),
aB
ber bc3 rjfttfte^ (Sauterburi) , ber Dtanbulf be 23roc au bem=
fclbcn runbe unb weil er (Slertfcr unb Saien im )icnfte
be (5rjbifct)of^ gefangen Ijatte
2
);
entlie ber biejenigen, meldte
in 3ufunft an ben $ird)engtern
fid)
vergreifen mrben.

lieber Socclin, ben
23ifd)of
von alfctttt), ben Orbinator be3
3oi)anne von Orforb, verhngte er bie n^enfion vom 9lmtc.
9lm
djlufe
forberte er um (Sr[tarnten etiler vor ber verfam=
meltcn emetnbc ben fnig felbft burd) einen 9ftal;nruf
(Commo-
nitorium)
in
fdjarf
betonter ^pradje jur Su^e
auf, unb brofyctc
fr
ben galt, ba er
fid)
nidjt beeren merbe, bie bann unvcrmcib=
lid)c (*rcommuntcation in ndjfter 3eit
3
).
$aum mar bie3 gefdjel)cn,
fo
verbreitete fid)
4
)
unter beut cr=
fd)tternbcu (Siubrud, ben namentlich btefer djluf; Ijcrvorge^
brad)t, ba3 erdjt von ber 8cene in granfreid) unb ben euglifdjeu
fronlnbern. )urd) bie ^ctenftde, bie er balb bar auf , wie c
[djeint, von^onttgnv, mol)iu er fofort mieber jurdgcfetjrt mar
5
),
abgefanbt, mrbe e3 eben fomol)l bewahrheitet aB bie Aufregung
gefteigert. 2Sf)rcnb ber (Srjbifdjof ben
$a^ft um rdljatt^toje
endjmtgnng jene! 0}id)terfyrud)e anging
6
)
unb burdj eine bc=
fonbere ^ufdjrtft an einige
tym
befreunbete (Satbittle bie )ring=
lidjfeit biefer 33ittc ju verftrfen
7
)
fud)tc, feilte er ben 53t)d)of von
Sonbon, mie bie anbereu
33tfd)fe
ber ird)cnrovin$ von bem e=
fd)c()cucn in fenntuife mit bem 23cfel)l
8
),
bie firdjltdjc 2(ncrfcnnung
bcr Tcommunicationen in tljten >icefen
p
ergingen. @egcn
1)
Justitiarius omnium forestarum Angliae.
^fyippi?,
II. 84. 5(nmf.
5-15.
lieber 30celitt
f.
ftritifcfyc meiff^rungen N. 23.
2) (5. bie . 297 SUrat!. 6 angefhrten Stetten.
3)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 228. Ep. CXCV Regem vero

publicata vocatione ad fruetum poenitentiae invitavit, comminans se in
eum laturum sententiam anathematis in brevi, nisi resipUerit etc. Herbert,
de Boseliara vol. I. 230.
4)
Herbert, de Boseliam I. 231. (Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I.
283. Ep. CLXXV Quod egeritis Vizeliaci, arcliiepiscopo et ecclesiae Rhe-
ni ensi a mnltis diebus innotuit nec operae pretium puto divnlgata referre).
5) Ibid. I. 233.
0) Th. Bpp. ed. Giles vol. I. 10. Ep. V.
7) Ibid. vol. I. 231. Ep. XCVII.
8) Ibid. vol. I. 161-105. Ep. LXXIII.
et cig ^u(5biuoii. X|$tttttan bei iuniuaiii)dKit it. tf<^fe. 299
beu fttig fclbft, fo
[djlo er,
fei fretd) betgteyjen nodj nict
crfyugt; aber in beu Korten, tu baten
fid)
ba $u SSejefa*)
1>rod)cnc wicbcrfyottc
1
),
verriett) er bcutltdj, bafj
cv ben jtdjet trcf=
feubeu 33auuftud) bereit in fernen Rauben fftfte.
Untcrbeffai fyatte ber SBcbroljcte" benag ju (if)inou crffitet.
2)ie agc3gefprdje ber Snterbtd uub Sknnung, bic gemachte
jB^itt^eHmtg, ba im fctbft
bergteidjeu 6e^orfteI;c , wrben if)m
nur $erautaffung $u Otogen uub 2intagcn. eine leibeufdjaftlidj
erregte Stimmung ergo
6
fid)
batb in Sfyrnen, batb in 3orne3=
Worten. Unter Sendern nnb $crwufd)uugcn, unter ftrmifd)cn
fragen
nnb ^Betreuerungen fam er immer auf baS (Eine, bie
fcinbtidjc ieflnng bc rerfyajjten GrjbifdjofiS jurd. SSatjrenb
biefer barauf au8$e$e,
fo fufyr
er
Jte
au
2
),
t|m Seib uub <5ccte
g
rauben, rfyrc fid)
feiner unter ifyuen alten, ;n x>ou biefem Ein$t=
gen nnb feiner fortmaljreubcn 23efel)bung u befreien; ^crrtfyer
feien fie,
bic tfjrcm M)u3t)errn
fo
treulos geworben.
)iefctbcn Sorte, wer
Safyrc fptcr wtcberljolt, fabelt bic ($r=
morbung bc Er$bifd)of3 r>crfd)itlbct. SDamali erregten
fie nur
jene Erbitterung ber Stimmung, wctdjc $u entfielen ^ftegt, wenn
uuv-erbicute Vorwrfe laut werben. $(ber nur Einer ber 9luwe=
feuben, ber
(Srs&ifdjof
von Ocouen, madjtc beu ^erfud), ein SBort
ber 2lbwet)r $u ugern. $aum iubeffen batte er
ftd)
beu Watt) ge=
geben, ben $uig juredjtjuweifcn, ats> er rafd) fid)
wieber migte,
unb in jener rnitben 2eife, wie er gewohnt war, ifyrn 23orfteuun=
gen mad)te
3
).
Unb bic brigen fgten ftd)
nur 511 6atb. Arnulf
t>on ifiatr
4
),
bem Knige r-or^ug^weife KrVfd)tct, trat
fofort,
um alte SSerlegcnljciten u fycbeu, mit jenem Sorfdjlagc oor bic
^erfammtung, in wcldjem g(cid)crwcife
53ifd)of
Gnlbcrt beti befte
bittet ber Rettung ernannte. SDte einzige 6d)ut^waffc, mit wcl=
djer ber rou bem Legaten bc3 apoftotifdjcn Stutyt gebro^ete
9Ud)tcr]>rud) gegen beu fnig, ba3 ber beffen
Saubc
btcffcit
1)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 164. Ep. LXXIII Saue in domini regis
personam ferre sententiam adhuc distulimus
,
exspectantes si forte divina
inspirante gratia resipiscat, in proximo tarnen laturi nisi eitius resipuerit.
SSergt. rittfdje $ett>eif$fti<jen N. 24. d.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. L 220.
3)
Ibid. Ad haec dominus Rotliomagensis

adhibitain.
4) Ibid. Quum igitur evolare.
300
pufteg $u$. Gvftc (Sapitel.
unb jeufeit bc3 Ganal3
p
rcrljugenbe gntctMct aBcjctvc^rt mer=
bcn fnnc, fei
bie maffenljafte Appellation be ^Bco^tf', mc~-
burd) ber 3ufammenl)ang ber ^Xuctoritt be3
(Sr^l&ifdjofs mit ber
englifdjen anbe^firdje jett^e^ig
jerrtffen merbe
1
).
5tuf
ber teile eilten ber enannte unb ber
33tfcr)of on ecj,
bcn bnrcl) bie @t)m^atl)ieen ber 9lumefeuben befc^teutttgten S3cjd)lug
jur 5lu3ft)rung gu bringen. SDtc Antnbigung biefer 31t (St)iuon
genehmigten Appellation fotlte bie be l)ol)enGteru in bem nig=
reief) einleiten. D^otrob begleitete
fic, nidjt nm
fid)
an biefem
djrittc beteiligen, fonbern and) je&t nod) on reconcitiatori=
fd)en ebanfen betregt
2
).
Aber al3 bie Otofcnben $u ^pontignt) eintrafen, mar *>on bort
eben t)oma
3
)
in ber bcn efern befannten 2tbftd)t nad)
@oiffon
abgereift. OTerbingg mre bnrd) biefen llmftanb bie 2irfnng=
frftigteit ber Sroccbur nid)t vereitelt, konnten
fte in ber $$o%
nnng bc Appellatcu

unb al fotdje burfte boclj ba3 genannte
Softer gelten

ba 5l^ellatiouinftrument niebertegen ober an
ber l)r affigireu :
fo
mar ben red)tttdjen Auforberuugcn gengt.
Allein Mni bon beiben gefdjal). (Sie oerfnbigten bie Appellation
im
tit ber Abmefenljcit bc rjbifd)of nur mubltd) unb
femten fid) ebenfo rafd),
mie
fic gekommen
4
). >er $lau 9xotrob3
burd) Auerbietuug einer SaiiSfactton nadj Magabe be3 Au3=
fprucf)e cine (Bd)ieb3gerid)t3
5
)
eine Au3gleid)uug ju erzielen
mar bamit gleidjcrmcifc, freitid) nid)t nad) feiner -JMnuna,, aber
bod) in ber t)at mifsglucft.
Um
fo
mcl)r mujjtcn bie bangen rmartuugcn ber er$bifd)>
Udjcn Partei toadjfen, t)oma3 mge nur 31t balb ba, mag er
jugft bem Knige feiertid)ft
augebro t)t, $ur Au3ft)ruug briu-
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. L 226 Ab illo ergo concilio egressi
sunt a facie Domini et Regis sui Lexoviensis et Sagiensis episcopi, ad
saepe dictum Cantuariensem properantes, ut appellatione interposita usque
ad Octavas Paschae suspenderent sententiam ejus.
2)
Ibid. Rothomagensis quoque cum eis profectus est, non quidem ap-
pellaturus, ut ait, sedde pace, quam desiderabat , tractaturus.
3)
Ibid. vol. I. 227. Herbert, de Boseham Opp. vol. I.
4)
Joann. Saresb. 1. 1. Sic ergo perfecerant.
5) Nicolai Rothomag.Ep.Th.Epp. ed. Giles vol. II. 194. Ep, CCCXLVII
Qued literas vestras suseipere non debuisset, afiirmat, quoniam ipso ad-
veniente vos ejus praesentiam devitastis. Intelleximus etiam ab ore ejus,
cjuod

parati erant probare ipse Rothomagensis, Lexoviensis, Sagien-
sis quod propter hoc ad vos pergebant, ut vobis ofterrent omnem satis-
factionem eorum judicio
,
quos aequum estjudicare inter vos et regem.
(nnbutcf bcv Sccne $u Begelaty;
301
gen
1
).
(Sdjou bic (Scene ju 33c$elax; I;at bccf) nid)t gan^ nnbebingtc
^mnpatluecii
auf
bicjcr Seite erregt, fobalb man bie angcnfd)cin=
djen folgen enoog.
)atf
bie foeben rcommnnictrten oon mir
fefyr
Wenigen beut fird)lid)cn Sraudj gem bcfyanbett werben,
Don ber $$fft<$t
bic (ionftitntionen
p
beobachten nnr injeto fid)
fr
entbunben erachten wrben, roagte man nid)t &u bejmeifeln
2
).
SDafj felbft
unter ben treneften SQfcnftleuiitt bod) feiner fid) finben
roerbe, ivclcl)cr bie ^In^cige ber jannuug, bem Knige gu bcr=
bringen ben $cntl) |ale
,
mute man gcroi
3
). fticolauS
oon Dienen fal) in beut, roa inSBejelcU) gefdjeljen, ba3 2erf eine
mit allen irbifdjen SMtttcrtyltutffen bredjenben, gegen jcgdje
^Mutualitten gtcid)g(tigen @(anben3. )enn gerabe bnrd) bie
33crbammnng ber Qonftitntioncn |a| ber
@rjbifd)of fein :perfn=
lu$c8 Stficffaf
mit bem ber $irdje untrennbar oerfnpft; nnr
unter ber 23ebingnng
,
ba xljx bie fffa teiett jnrdgegeben
roerbe, ift fortan feine Dtndfeljr mglid)
4
). $lber eben ba3, roa
bod) ba3 idjtigfte roar, ber unmittelbare Erfolg feiner l)at,
roirb bod) oon biefem (betreuen, wie bie eben mitgeteilten lettre*
rnngen beroeifeu, ftarf be^roeifelt. 2Bcil)reub ber (Srjbifdjof felbft
gehrt l)abcn mottle, ba Dcotrob oon Dienen

nad) bem age ju
6l)inon

bem Rntge ht| efidjt gefagt
5
),
roenu ba Urtljcit
t>om Sa^fte beftttgt roerbe, mrben fie
alle bie cmcinfdjaft ber
ebannten fliegen; roerbe bie (Srcommuuicatton gegen
ifyn felbft,
ba Unterbiet ber bie fniglid)eu Mnbcr erl)ngt, ber ganje
(5lcrn3 mrbe
ftdj geljorfam erroeifen: Ijatte ^icotanS oon bemfcl=
ben gatt^ anbere Urteile gehrt
6
).
)a er ben Umgang mit ben
ebannten meiben roerbe, ba Krt)ie er roeber nod) lngnete er
c3. Sie
ffenttid)e SScrfnbignng aber it)rer 9camen lehnte er
angbrdd) ab. Svbe tiefet bod) nnr b*ap bienen, bie $i%ritft*
emeinbe ber (Sritirtcn 31t vergrern, giir SMrbignug ber 33e-
1)
Joann. Saresb. Opp. vol. I. 282

neque umquam, ut in Dominum
Regem vestrum anathematis feratis sententiam interdicti, prae-
eipitabo consilium.
2) Nicolai Rotliomag. Ep. 1. 1. 193.
3) Ibid.
4) Ibid. 193. 194 Condemnando namque praedictas pravitates eitra
liberationem ecclesiae Dei omnem vobis redeundi aditum obstruxistis.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 233. Ep. XCVII.
(V) Ibid. 194. Ep. CCCXLVII. Cf. Joann. Saresb. Opp. vol. I. 283 Quid
egeritis Vizeliaci, arcliiepiscopo et ecclesiae Rheinens! a multis diebus
innotuit nec operae pretium puto divulgata referre.
302
fnftes
SBitdfv. Gvfleg Carter.
beutung bes trd)cnftreite3 geigte er, nad) biefe (55
efdj> f
tt r

ger
^
3(nfid)t, feinen Sunt. tot 3$omad luf;cv getrau, leitete
er i>on bem (ygotnut bc od)mutt)s> ober on ttttgt$%eltew
o^oru l)cr.
fefemfo ^v-eibeutig, hue biefer tu feinen ptnen geftrte gne=
ben3ocrmitttcr, bcmfjrte
fid)
bic aifernt ftc reu ber ftren=
gen Geufur fyrte, mctdjc
p
2?c$clai) ocrfyngt korben, nalun
fic
eine
tyttifd) fc()er$cubc 50ttcnc an, iubent
fic
bemerfte, biefe cutc
feien ja rooljt fdjen tugft ercemmunicirt. greitid) at3 fic
balb
batrauf oon Otidjarb feon Qt^efkr begrbt roarb, fd)icn fic
itjn
bod) all einen cbauntcu bcfyaubctn 51t motten. 8ic ermiberte
uid)t.
Hub Dcicotaug , ber je lnger je metjr
fic burd)fd)auctc, mar
bod) alten ^cafjuatjmcn abgeneigt, roctdjc fic ned) mct)r fyattc ki*=
fttmmen knnen. 0 rdljaltMog er feine Eingebung an bc3 ()0=
mag 2tcterttt bekannte

fragte er bod) auf bas enauefte, uue
man bei bem
^uf
igcn ^ufammentreffen mit beu on it)m cbannten
fid) ju benehmen, ob aud) ber ruj$, ba3 ctyrd) mit iljncn Ux*
boten
fei
2
)

er mar bod) cutfd)icbcn gegen bie 9(uroenbung jeneg
uf3erftcn @trafmittct gegen bic ^erfon bc $uig
3
).
2Bt;rcnb
(viuigc
roiffeu mottten, bajj am gefte ber Sparta $cagbalena
(22. 3u) baffetbc oert)ngt roerbeu feile
;
aubererfettg bas @c=
rd)t fid) erlieft
4
),
ber Slufttftcr ber cnglifd)cu &ird)enfel)bc motte
au3 bem ftirdjcnrcgimcnte ausfdjeibcu unb bas> $au$ter=9Imt am
ofe bc3 $nigs> rant granfreid) bernehmen
5
)
: mar biefer
caractevfcfte 2(gcnt altcrbiug big auf einen gemiffen rab
fr-
ba 33et;arrcu
auf ber einmal betretenen 23at)u. 5(bcr uid)tbcfto=
meniger fommt er, mie 3ot)anucg r-on ati3burt)
), aud) jet^t nod)
auf
ben, mic er frdjtct, oou Ibemag oictteidjt aufgegebenen pfegj
auf
bic burd) bic aiferin unb :Uotreb
511
oermittetube Dtcconct=
atiou jurd. (h* cmpfictytt itjm briugeub, bic Untert)aubtungcu
1) Th. Epp. vol. II. 195. 196.
2) Ibid.
3) Ibid. vol. II. 193. 195.
4 Und. vol. II. 195.
5) Ibid. Practerea debetis.
8) Joann. Saresb. Opp. cd. Gilos vol. I. 277. 278. Ep. CLXXV Nihil
consultins arbitror jubcat esse seenros; 283abev fili bot fid> bcvbic^
bte ilUahmnui sed ante omnia ineumbatis preeibus et aliis exereitiis militiae
Christianae
et agonem vcstrnm media sanetonnn intercessione Domino
commendetis
etc.
Sfypellation bcv tnl. Sifdj&f* Sotibon bcu 24. 3ui 11CG.
303
mit betn CcMcrcn, bcr, tote bie 23tjd)fc oon fiiftciix itttb
ecj bei
ifyrcr ^(nr'unft tu Sontianty ifjrcu gricbcn3gcbanfen ntcf)t Ratten
2lu3brud geben tonnen, jum 3^ccf einer SScrciubarttng mit beut
Rntge mieber aufzunehmen. oma3 feil feinem SBmtfdje
gc=
mag jeine ^crcitmilligfcit erklren , in fein ^v^ftift
$urucffcfn*cn
nnb jebem eridjtc fid) unterftetten &u wollen, mcld)c3 bcr
(n'v
bifdjof
oon Gantcrburt) nad) fanonifd)cm 9$ed)te auerfeunen brfc,
wofern U)tn nur idjerljeit bei feiner Btdfcl;r verbrgt werbe.
SBetk biefe arantie oon 3Diatl;tlbc nnb bem
(Sv&Bifof twn holten
gclciftct,
fo
fd)cinc c3 ungeffyrdj , oon avLbxMtytx (h*wal;=
mmg bcr (Slareuboner CUMiftitutioncn ab$ufcl)cu, nnb gengen,
nur bie cvftel(ung bcs> (Srjftifte nnb bcr JrcUjciten, wie
fic fcot
9lu3brudj bc (Streitet tl)atf'd)tid) oorljaubcn gewefeu, in au=
gcmcffcncr SEcife ju verlangen.
$lbcr al biefer oerfl)nlid)c $orfd)tag einer ^aeification er*
nenert nnb in ^ontigni) befannt warb, war c bcr ^tlgcrgemciubc
ber @rilirtcu bafclbft bereite auf 2kranlaffitng bcr Vorgnge in
(Suglaub crfd)Wcrt in iljren 33cratf)uugcn $um
Gmtfdjluffc gc=
langen.
Soglctdj nad) bem
d)luffc
bcr ^crfammluug u (ljmoH
battc .^ciurid) H.
audj in feinem fnigrctd)c ba bort jn (Staube
gekommene SDecrct rolljicljcn
(ffen,
^erfwnrbig genug war ber
$)utgiftcr kalter twn Sitte
1
),
ber ^arteigeuoffe bc3 l)oma3
SBccfct, bc
Statutes oon SalBburi) in bcr firdjltdjen DdUung
nnb in ber
Siffenf^aft
glcid)gcfiuutcr greuub, mit biefer 9Jiiffion
betraut, weld)e i()tn
fclbft ebenfo etttftcf) gewefeu fein
mag, a(3 bie
s
.Hblel)nung unmglid). r battc bem rofjridjtcr Dcicljarb bc uci,
bem bie ^ccidjsoerwefcrfdjaft in (Suglanb juerfauut war
2
),
bcu
23cfcl)l ju berbringen, nodj ftreuger al3 bisher fmintlidjc Jpafeu
bcwad)cn, bie 33eobad)tuug ber Otcifcnbcn i^crfd)rfcu u laffeu;
weiter attc (Sinwoljucr beS nigrcid) oon bem, wa 51t 6l)inon
gcfd)cl)eu, ju untcrridjtcn uub auf (Staub
bcr Ijtcr auljugig ge=
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 229. Ep. CXLV. Uckv feine
5erfottftett tferal. Bouquet XVI. 537. not. b. ufebred^t , icfcr affaememe
9Honatsfdjvift 1853. 2(pvU 306. Joann. Ep. CXL1V. CXLV. CLXVIIL CXC.
CXCV.
2) Gervas. Twysden et Seiden 1400.
304
Aufteg 23udj. (Svfteg Galtet.
machten ^C^^cIIatton jcbe Senfnr be* Metropoliten im $orau
p
vermehren; bat gefammtcn (Icru3 Don bem gtfe$m3$$eit $fttd)t=
Wpftntg
p
bem
r&tfdjof
p
fu^^enbircu
^ ,
cnblidj alle 89ii
)d)fc
ttnb klebte Stg&ttbS
,
ja
felbft bic 2fttt$e be3 9(ugu|ti=
ncr = nnb ^ttnitattHloftetg in (vantcrburt)
2
)
pm einer aU=
gemeinen 3fy|M$*ttott
p
^erfammelu.
$Tcit getx>ol)nter ^nftc()!ctt
W>fl&0fl
ber (55rortd)tcr alle bieje
Auftrge
3
);
fo
aucl) beu legten, djon am
fycftc
3oI)anne3 be
StSfetS (24. 3um) fattb in fionbon bie Gonferena Statt, fceW&er
bic berufenen 23ifd)5fc
uub %tUt in^gefatntnt beirootjuien, vof)=
renb bie TOndje einen fyxU^axm 33ornaub gefunben fyabeu
f
0 IX ett,
jid) bctjclbcn
p
cntjicfycn
4
).
?lerbiug3 mujjtc ber ifjuen befannt
geworbene f'niglidjc SSittt alle 23eratl)uugcn ber ba3, mag ctma
jn befd;e|3en, fofort
vereiteln. 9lber bie
Stfcfaffumj
bes> anbefoI)tc=
neu ^fyeftatioti *3nfttutftent3 fotttc bod) t|r SKetl werben, uub
btefe^ Ijerpftctfen mit ber gangen <8d)rfc,
p
meldjer ber aitgen^
bltdd) ercentrifd) erregte ricb ber Oppofttion reijtc,
fllte fiel)
Ubert von Sonbon berufen. Unter bem (iiubrud bc jeitbem in
nglcmb verbreiteten @eret)t3 von bem
reignifj in 2kclat), ba3
nadj Hftaftgafce be er^btfcfjf tict)cn 23efel)l bctWnt
p
mad)cu er
natrlich 3ln[tanb genommen, uub ber ftrengen ^canbate be3 =
nig$ begann bie gewaltige Dcatur beg
23ifd)of3
von fionbon bie
SBerfammluncj
p
beljcrrfdjcu. Hub in ber $at; polcmifdj gc=
ftimmt, wie fie
bamat mar, muffte fie
ubetwltigcnb roirfen.
ie legten ^Ocafenalnucn be frjbiidjofg, wcldje ba cnglifdje
^atctlanb mit einer neuen gciftlidjeu efyrcd'cusljerrfdjaft bebrol)=
ten, roaren es gewefen, roeldje bic efn$te ber 5Cuttpatt)ie gegen
beu 9tebcnbul)ler bi> pm Uebetmaft gefteigert. 2)ie Sonboncr
Gourcrenj, bic, rote jcbe f^nobale Skrljanbluug beu gactionsgeift
ftrlte, mujjte ba3 Littel werben,
fie
p
berreden. @o warf et
1) Joami. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 229. Ep. CXLV.
2) Gervas. 1. f.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 187 Quum etiam post istam, quam dicitis,
nppcllationem edictum generale sit propositum, sicut dieitur, ut nemo de
nostris inventus sit in terra Anglicana
,
qi non capiatur etc. cf. Joann.
Saresb. 1. 1. Gervas. i. 1.
4) Gervas. 1. L
5)
aj? tvcbev bic tarnen bev von XtyftmtiS ju
Scjcla (mcmnuinicivtcu
befatrat gemalt, nodj bic (Svcemmunication $ax 2luftt^timg
ojcbvacW, arb in
bem mcvhm'ivbiCU ?(ctcuftct Causa inter Cantuariensem rcliiejiiscopuni et
Episcopum Londonifensem Vitt. ed. Giles vol. II. 214 von bem l*r[tcvcu cbeu=
fcwoM bcf)viuptct citg
iitid. 222 on bem l'el5tevcu juejeftaubcii.
JlmUatiiMt bct en^tf^n 33ijd)l>fe.
C>
fn
*
e Schreibe.
305
fi cf> beuu mit ber
ganzen
28ud)t bev alfo a,cftcia,crteu vaft auf
beu ct^aftett Segnet', iljm bie Wla>k pi entreien
r
in bie geltet*
bct cv nad) feiner SDfietttttttcj nur eine Itekr^ciiuncj ert>eud)ctte.

Uub iubem ber cntfd)ioffeue ^tn^riff
@bert beu l)oma3 Werfet
ju jener Bertljetbifjttng aufrief, bie nueber gittcicf)
^n^riff
nxir;
biefc ^crtfycibiajtna, $u einer neuen S^ectir^ fhrte: eutftanb
ein
*tm$f
ber Iiterarifd)en ftttHf, in luetdjem jeber ber beiben
gttnbe beu auberu in feiner fittlidjcu ^ladttyeit
511
geielt
fid) be=
mfyte. SDas> anje D^bermerf
,
nxld)e3 ba erfd)einenbc Sirfeu
bc3 f)omas> 23eefct beivec^t , toarb t>on bem Spanne, ber
beffen e=
triebe belaufefyte, tok fein anberer, mit einem bauatorifdjcn <Ed)arf=
fiun alfo BIof3
ele^t,
bafj bie cjanje efd)id)tc be tu bem lauje
ber l)5fifd)cu Soltf uub ber I)icrard)ifd)en 3been fd)i'(Iernben e=
bcn i>w bem 2(iu3C bc3 cfcr3 in eine @efd)ie()te be3 nur
fid)
jetuft bieneuben @cj<nffitt fid) r-ernjanbett.

)iefe $ritif be
dffe
ift nid)t roafyr; aber %M)tz
ift in gtte barin.
@dmmtd)e TOtaJieber bcfd)loffcn bie ^typeftation uub k=
ftimmteu al Dermin berfelbcn ben immclfa()rtgta^ be
Safyrc
1167
(18. WM), itbert verfate
1
)
in bereu Hainen jene kiben
erfteu 2Icteuftde btefe literarifd)
=
juribifd)en (streitet, bie aber
uid)tgbeftoir>enia,er beu ci^cut^mUdjcu tempet feinet @etfte3
trafen. )a eine, bie au beu ^apft fetbft
cjerid)tcte llrfunbc
2
)
b%x lt|!petCaftoH
7
au3$ct)enb Don bem c^enfatse, ber fid) in bem
^anbellt ber rouc uub be }et im (Sri! lebenbeu ird)eufrfteu
fetbft au^ebrdt, fd)itbert bie ^creitunllUjMt jener afte cfytcu
Jreifyeiten ber $ird)C ju achten unb u fdj&en auf
ber einen Seite,
ba burd) uidjt motiturtc teibenfdjaftlid) broljcube Stuftreten
if)rc -geiube
auf ber auberen, feist fid) fort in einer (T$I)Iung
ber SSeraulaffuna, ber gttjett ird)enfcl)be uub fd)ejjt barau jene
Urtf)ctf ber bie (Souftitutionen, \vM)t> al> bie 9JMiuin$3uj3e=
vitua ber fuiad) gefilmten gartet bei 2lumtclung bc Itttetl
uub be Urfrmtna ber l;ier cobiftettten a^ungen fd)ou oben
3
)
uu befd)'ftiv3t Ijat. )er f)cd)e leru3 ift
e3, ttetdjer a!3
3
eiK
3
c
1) ftadj Th. Epp. ed. Giles vol. L 170. Ep. LXXV. Joann. Saresb. Opp.
ed. Giles vol. I. 310 Si fidem, quam non habet, desiderat srriba vester
Londoniensis etc. 311

sicut Demosthenes vester asserit etc. 312
quae
fuerit intentio scribae vestri

304 Nonne stvlus ipse convineit Achito-
pbel et Doech etc. (2 Bant. XVXVII).
2) Gilb. Fol. Epp. vol. IL 190198. Ep. CCCCXXXYI1.
3) &k I. . 572. &efgfc . 336. 337.
0ff^e Wcmfer III. CO. It.
20
306
&%fte3
Judj. (Svftc (Sci'pitel.
jener ^reeffe,
bie burd) bie ben ciftftdjcn jucjcftaubcncn (5rcm^
Honen berfd)ulbct morbeu, al> egner feiner eigenen ^ribilcoKu
auftritt. (Statt ben )uati3mu bon (Staat nnb ird)C, ol)itc
tocldjcu bie ierard)ie in iljrcr Gta,eutl)mtid)fcit fid) nid)t galten
fanu, in cjettoljntcr
fdjroffer 2eife ju betonen, betradjtcn bie
^^ettanten bielmcljr bie ftelttidje &ronc al bie Beamtin bc
ciut)citlid)eu normanuifdjen $irdjcnftaate3, jene Statute
fteu im roften
nnb anjen, ttne tinr
nnffeu, al3 uralte, burd)
bie rabitiou e^eili^tc [Rechte. 28l)renb berbic3 ber $e$cn-
tortigc rda,er berfelben, fern babon jene Itrtuube als eine infal=
ble
p
beurteilen, ftet geneigt a,en>efcn, fie
ber Dcebifion bc
a^oftoli)"d)cn 8tul)l unterbreiten: l)at ber Grjbifdjof burd)
fein ungeMtyrtid;e3 Verfahren biefe crnntnfd)te Vereinbarung uu=
maUd)
p
machen a,efudjt. )ie )rol)una,cu cjc^en jenen, cjccjcn
ben bemnd)ft ber 23ann bcrljucjt,
beffen anb bem Unterbiet uu=
tcrftcCTt werben foll; bie
flevjcu
altc3 D
f
ced)t aug>a,cf:prod)ene $lmt^
cutljebung, be
23ifd)of3
bon 8aliburt); bie (Srcommunication ber
erftcu Mnner be3 9
f
leid)e l)aben bie ^ernutrfniffe auf ba3 2teu=
fterfte
gefteiejert. )em Ijoljen Gleru3, bem ba3 Dilemma
fid) auf=
bringt, an bem fd)ulbbaren anbeln bes> Uprima nnb bann aud),
bon bem^orn benig$ verfolgt, an
beffen $%xl
fid) |tt beteiligen,
ober biefem treu ju bleiben nnb ben bcm^3a^fte abzufallen, in
beffen ienfte l)oma 23cdet fteljt, ift
nid)t3 anbcre brig geblic;
ben, aU pm 3n>ccf ber Umgebung beffetben ba 33erl)ltnife $u
il;m abpbred)cn, inbem er an benfelbcu ^a^ft a^cltirt.
Unb
fofort nmrb ber 5lp^cHat unter Beilegung eben bicfc
3>uftrumcnt, ba3 bon fmmtlicl)cu 3eitglicberu, bie l;ier u ou=
bon berfammett ftaren, unterjeid)uct, von breien aber nur uutcr=
ficgclt korben
1
),
bon bem aubrdtid) beuadjrid)tigt
2
),
wag man
bcfd)loffeu;
bod) ift bielmeljr bie $)cotibiruug ba3 Gljaractcriftifdjc.
T)ic 23riefftcllcr
3
),
bie l)ier bon bem
Greiguiffe jit^kjet*) unb bon
beut d)reibeu, in tbeldjem il)ncu barber $yiittl)citung gemadjt
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 311 Signata est attestatio,
corum omnium quidem concepta nomine, sed trium dumtaxat episcopornm
roborata sigillis, arcliisynagogi videlicet Londoniensis et domini et amici
mei, cui interim parco
,
episcopi WiQtoyiensi et episcopi llercfor-
densis.
2) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 232

et per eruditos nuntios
libellum appcllatorinm in ea forma eoneoptuin arehipraesuli ad solitudi-
nem nostram Pontiniacnm tFansmiserunt.
3) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 1*85190. Ep. CCCCXXXVI.
bog du\ibcn ccv IHvpeUautcn an fcfyomaS 93cdfct.
307
to&sben, aubrdtid) abfegen, l)ciku
fid) t|rer 2lufa$e
nad) mit
bev
Hoffnung
getragen, bei kulant fei tu ^vaufreid) nur mit afc-
tifdjeu Hebungen
&efdjftt$i,
in bic
Gcuffc
bev ^tnbadjt unb bev
(HMttcm^atiou ocvfcnft. Verlautete c3 bod), nur barem beute er,
in biefem ^tiffcaub ber fctbftcrmMtcu 2(rmuth, in njctdjcm alle
t'ird)tid)4>elitifd)cn gntereffen
if)m fretnb geroorben, be fthmq
nabe nncbcr$ugcnnuncn.
3u tfyttm rftaunen hat
Dagegen berfetk oor einiger tit au
Scheren ein fd)arfc3 93tal)ujd)rcibcn crlaffcu, beut bic
fenft
blidc
VcgrBung fehlt,
intt)cld)cm baiS 9hiatf)cma angebroht, bie
fdjrofffte
D^ofttion ftatt ber
fonft tegtt^ai Bcrfo|nung gebt locrbc.
Um bie Vollziehung bicfe n^erften 9d)tcrfprud)C pt oerhten,
bemhen fie fid)
burd) Erinnerung an ben Gontraft ber augeror*
beutltdjcu unftbescuguugcu bc3 StotrigS unb biefe Vctrageu3 be
Ot^btfdjof in biefem ba3 @cfl)l ber Sdjaam erregen. eiu=
rid)
ift
c getosfett, ber benfetben einft aus> bem 3tank $u einem
ber fydjften Remter im Staate erhoben, sficbcvum mar e un=
taugft feine befenbere nabc, metifye ben bisherigen Gaukler unter
bem Siberfrmtdj ber eigenen Butter, nue ber ber foldje
(vitt-
wrbigung fcucnbcn anbclfivdje, mit ber glnjcnbftcn ftrdjlidjcn
Strbe in (Sngtanb bcfleibcte. )a totale Verhalten, metdjcS
\&
ber Gngluber aB feine Sftfdjt feunt, htte fonad) burd) ba er=
juntugeue (Gefhl
einer ganj kfoubercu ^tett erleichtert werben
muffen, &etra bagegen 5:I)omag feit ben erften Anfngen feine
ci}bijd)flid)cn ^ImtcS ein ber trotte fctubd)c Verfahren gezeigt,
fid) oer ben klugen ber ganzen Gl)riftenhcit mit ber Sdjutb eine
bcifrnellofcn Unbaufg klaftet |at: fo
bleibt bic Hoffnung
brig,
bcrfelbe werbe
jefct,
rocun auet)
fp't,
$ur (h-'fcuntutjs femmen.

.aubett e3 fid) bod) barum, ob bic cnaUfdjeu $ronlauber in 3u-
fnft beut ^pftlidjcn (Miete ^tferauber $ttgchrcu feiten ober
nid)t. cr neue $pma ift
c
,
meldjer burd) fein
mcitcrc Vor=
gehen auf biefer Valjn
auf bic ecitc bc Sdjisma ben utg
notl)menbig brngen
muf},
ber- nur in treuer Sorge fr fein
dhid) jene untabettjaften Gouftituticncn hat
aitcidjncn
[ffen,
berbie aber jur fricbUd)cn ^uSgtcidutug bc barber cntftanbc*
neu Kampfes in jebem ^tugcubUdc bereit ift.
%Ux mhreub ben Sibilanten bic efung
bieje ?lctcnfttfc*,
bc" VScrfc beffeu,
ber and) in ber Vittcrfeit ber %ntip(fye
)
mit ber
20*
308
fnftes
ucfj. (*rfteg gltet.
er gefd)iiekn, fo
eben nodj gezeigt, ba er grer
fei at
fie alle,
ba3 @efl)l
ber enge erregen modjtc, nnb fie fid) anfd)idten,
baffere
bem obfeinbe nadj ^oniigni)
l
)
jnfenben: war eflbtid)
bie lange $nrdgel)altene Urfunbe in (Sngtanb angelangt, weld)c
biefetben plistidj enttnfdjen follte ber bie Tragweite biefer
^l^ellation.
tvar am ^anl<3=age (am 30. 3nni
11
66), aB itbert
2
),
23ifdjof
von onbon, in bemfet6en 2lugenbtid, wo er vor bem 9ffc
tar ba Ijeilige Officium verrichtete , an3 ber anb cine3 Unk;
fannten ba anf
bie Negation 6e^nglid)e Gircntarfdjreibcn be3
$a:pfte3
3
)
^uleicr> mit ber pcrfnticfyen 3ufd)rift be3 nenen e=
gaten"
4
)
empfing. Robert von ereforb nnb Otogcr von 2S>or=
cefter waren gleichzeitig von bemfetben in ^enntni gefegt
5
).
SDa3
od)gefI)t, mit wetdjcm biefe prieftertidje gnnction ben fatljolU
fd)en Prlaten ju erfllen pflegt, nnb bie tiinmnng ber
3
CV
~
fntrfd)nng, bie
tfym
au3 ber ewifyeit erftanb, ba ber Erfolg
feiner zweimaligen egenanftrengung von Weitem vereitelt
fei,
mod)ten fiel) atfo in ifym mifdjcn ober wed) fein, ba er von biefem
(Sontraft angenblidlidj berwltigt warb. Sfjrenb er
fidj fo
eben
nnter ben @^u-| be apoftotifdjen Stnl)l geftellt, benfelben au-
gerufen
l)atte gegen ben r^bifd)of : mnte er jet^t
lefen, ba bcr=
fetbe vielmehr |nm m einer vollfommcnen Deformation ber
>tnge in (Snglanb angbrdltd) at3 Stellvertreter bes> crftcren k=
mfen fei.
SDaS ppfttid)e 23revc verpfd)tete jum nnvcrbrdjlU
d)en efjorfam in einer Seife, wcldjc btc ttnbcbingtljeit ber ^oU=
macfyt mit 9lnfd)ln ber Stppellation wentgften
fr bicf en gatl
voranznfetscn fd)ien.

2)ie Dicbcrlagc mar nnvcrmeibttd), ivenn
bie trotte fie nid)t bnrdj eine auerorbenttidjc $ftad)tbung
auffielt.
itbert eilte biefe anzurufen. )a3 killet
8
),
in bem bieg
jdjcljeu, ift nod) unter ber G'inwtrfung jener Smmnttg gefd)rie=
ben, wctdje it)n in ienem verfyngmvollcn ^ngenblid bermannt.
J) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 232.
2)
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 7. Ep. CCLXXV Die nanique beati
Pauli quum Londiniis ad altare consisteremus literas doniini papae de
manu cujusdam nobis penitus ignoti suseepimus etc. Jiiil. ^envief. \.2 1.
<.
3)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. Sil.
Ep. CCLXX.
4)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 201. Ep. CXXXII. 6. MxitiW 33tt>eiffc
tungen N. 24. c.
5) Ibid. vol. I. 277. Ep. CXXIV.
0)
Gill). Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 7. Ep. CCLXXV.
Jtn$eige fc. b. 2caatentoi?be b. Xfy
@ifl>. Agitation feit btm30.;3tmi 1166.
309
^pftlid^e Briefe, alte wie neue, werben von if)m t>ern)cd)felt
)ic Angft f>at fein fonft Etatef Urt$eil atfo revnnrvt,
bafe
er ben
ebattfeii au bie Un$ertreuulid/fcit feineS 3d)idfal unb ba3 bc3
$uig3 ganj mlievt.
afj
biefem eine Dlemouftratiou gegen biefe
neue Seaatennntrbc ebenfo bringlid) fein muffe,
als
ifym felbft,
fdjeint er gang ftergejfen
p
^Ben. Slugen&ficflid) fennt er nur
eine 33ittc, il>u
felbft p
retten. he flcl)t bie fuiglidje nabe an,
or allem ben Ijofyen englifd)en leruft in ben
taub
p
fetten,
ben
$apft
p
beliebigen unb Um Don ben Parteinahme bc
Ch'S&tfdjof
lieber afcppljeH. Gr befd)U>rt jte, t|m felber
p
geflattert, bem
SRanbatc l)iufid)t(id) ber Dteftitution ber ird)cugter golge ge=
Ben, ben cingcfammcltcn
v
)ktevpfcunig eiufenben
p
brfen. Unter
btefen Umftciubeu
fycfft
er ba3 23efte tton einer ^weiten Appellation,
mtfyz
er tu ftrmifd)cu bitten einrid) an ba cr$ legt. Atters
bing gegen bie egatemtutrbe be_3
@r$feifdjof faun unmittelbar
nidjt eingetrenbet roerbeu; ftofyl aber gegen ba 8djrciben
beflek
ben iufofern, a bie fdjon angefnbigten (Srcommunieationcu
bartn oou Beuern
p
ootfpljen ber 5Befcl)t ertfyeitt n?arb unb biefe
efjnc cneljmigung ber rone audj fotd^e getroffen, >r>eld)c bereu
Vel)ntrgev finb. SMrin ift ein
^erftoft
gegen bie althergebrachten
9ced)te" be Sanbe

bie (vonftitutioueu nennt er abfidjtlid) nid)t

anperfeunen. ic neue Appellation au ben


^apft ober au bie
Legaten",
*m
bereu beoorfte^enber Anfunft er alfo fd)on toeitf, ift
fomit, meint ilbert, eine begrnbete
2
).
A13 ber ^nig burd) biefe $orfteftungen nod) heftiger aufge-
reiht nxrben mod)tc, n>ar ba3 Suftrumeiit ber erften Appellation
00m 24. ^nni tnelfetdjt fd)on fcon Zfyoma eiugefefycu. Allcrbing
bei ber Scctrc beffelben mufcte jener Aufruhr
ber ebanfen in iljm
entfielen, ftie fie baf eigentmlich Gittere in ber ^eifd)iiug bc
g-alfdjen unb Saljren gerabe in bem sjQhmbe bc3 gcittbcS
p
erre-
gen pflegt. Aud) bie
enoffen be (ril unb feine
greuube
3
)
cr=
1) , vitifdje ^cfteisffynmgen N. 24. c.
2) (Sknb.
3) . bic xntereffanten teilen in Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I.
310. Ep. CLXXXIV. 302. Ep. CLXXXIII. 279. Ep. CLXXV.

Ep. Ervisii
et Richardi S. Victoris ad Robertum Herefordiensem Bouquet XVI. 264.
Ep. LXXI = Th. Epp. ed. Giles vol. IL 200. 2SHe biefelfre fceranlafct fei,
barbet
f.
Joann. Saresb. Opp. vol. I. 308. . b. I. . 548.
310
fdjityftcu
iljrc Etagen bet beu Verrat!) unb jene 23ta3tol)emicn,
bereit fiel) bie 2fy:pettautcn in ber 23eurtl)eitung bcS ftftfcip fcfjutbic;
gemad)t, in maunid)faltigeu (Srgffcn "unb fritifd)en Errterungen.
2lber wciljrenb er fclbft mit ber engeren in bem Softer woljnenbcu
enoffenfdjaft
in weitlufige Vertzungen
1
)
ber bie Sflafjnafymcn
fidj einliefe, bie $u ergreifen fein mdjten, unb aud)
fnft einzelne
feiner ctreuen befragte
2
):
traf bereite ba 6d)reiben ein, in wcl=
d)cm ber Sa^ft, oljuc fdjon Mi* eben biefem ^typcttatiouSinftrumcut
ftvbc $tt Ijabctt , beu ju 3Sejctai) oerfnbigten ERid)terf^rud) bcft=
tigtc
3
J.
@o in bem Bewutfein feinet 9^cc)t geftrft unb ber (r=
fotgtofigfeit eben jene d)ritte ber
33ifd)fe
gewi, bereitete er
fid) nid)t3bcftoweniger im, bie $fltd)t ber etbftoertljcibigung beu
letzteren gegenber ju erfllen. 2)ie Legalitt ber neucrbing ocr=
fdjarftcu f'niglid)cn Verfgungen
,
burd) bie Englaub noeb mcljr
tif bi3f)cr oon bem freien $erfefjr mit ber ierard)ic abgesperrt
werben fottte, burdj $erurtl)citung bercr beftreiten, weld)c
fic
p
befolgen etwa verleitet werben mdjten, Tratte er fid) fdjon frher
in jenem wtber be3 3ol)annc oon 6aliburfy
4
)
SSuufdj ocrffcut=
lid)ten Schreiben
5
)
ocranlafjt gefeljen, in bem er jum erften $Mc
fid) beu tarnen eine apoftoltfdjen Legaten beigelegt. $ltte bie, wetd)c
nad) Magabe jener Drbonnanjen, Weld)e O^aro bc uct im ?ca=
meu be Knigs? befannt gemad)t, bie
Einfd)tffung ober bic D^cf-
fcl)r ber Dilettanten unmittelbar ober mittelbar Ijinbern
6
);
alte
jene, bie an Glerifern ofjnc 9cad)ad)tung ber tftten juftel)cnbcn
Eremtion
ftdj oergreifen wrben, feilten jofort oon benbaju beooll=
md)tigten
23ifd)fcn
7
)

unb biefe Vottmad)t
ift e, wcld)c,
auf-
faltcub genug, (Gilbert oon Sonbon wirflidj
auf be3 l)oma 23cfcl)l
befannt madjt
8
)

burd) (Srcommunicatton beftraft; jene enblid),
1)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 233. lib. IV. cap. 18.
2)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 282. Ep. CLXXV.
3)
Alex. Ep. Th. Opp. ed. Giles vol. II. 11. Ep. CCIX. Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. I. 315. Ep. CLXXXIV Scriptum vero est apud Cantua-
riensem primatem Angliae et postolicae sedis legatum, cujus sententiam,
quam tulit in depraedatores Cantuariensis ecclesiae et regis consiliarios,
dominus papa ratam habuit et confirmavit et ab episcopis cismarinis et
transmarinis praeeepit observari. 316 Praeceperat autem suos.
4)
Joann. Saresb. vol. I. 310 Egi satis apud Cantuariensem, ne litcrae
istae procederent; sed consilium praevaluit aliorum suadentium.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 105. Ep. LXXIV.
rtfdje 33c^ci^ff
n
uu=
gen N. 24. c.
G) Ibid. vol. I. 108.
7) Ibid. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 315. Ep. CLXXXIV.
8) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 288. Ep. CXCVI.
De Senaten fyanf<t9 erraffen auf Serartfafftmg bei 2tyettatioti.
311
toetcc oor il)vcv ^Ibrcifc nnfittltd)cn ($ibe!(eiftun$en a,cntl)ia,t
werben md)tcn, oou bereu etMnblidjlefi fofert abfoloirt werben.
:Ktc()t lan^c barauf u>arb bettti tou il)tn bic ^l^oto^tc
')
aba>
fajjt, H>eld)e bic etfcftre<$tfertia,ttnGj bei Ijoljen angUcdntf^eR Glc=
ru3 tu iljver :HicMi^fctt baryitc^on bic
3cfmmuhg
Ijat. Ob fie
ajetd) au alle
nffraa.anMfcpfe fid) lucnbet
,
ift ftc
bod) jenem (5iu=
Seinen
2
)
WTjtt^Teife cuubmct, ber
fid) iljm burd) unoerfenubarc
puren feiner ^tutorfdjaft evratl)cu ; bic fjeiit&at: allgemeinere
^nxcfc oerfolcnbc arftcllttua. in 2Sal)il)cit bod) pgleid) ein %\u
anff auf biefen. (3 fiub jene tooljlbefauntcn
fec
oou bem 93cr=
Ijltniffc ou $ird)e unb (Staat, ber 3^eutitt bc* fidjtbarcn $ir=
d)eutl;um unb be3 bic piritualia umfdjliejjeubcn 9ccid)c3 0ottc3,
oon beneu er att&efyt, um bic d)id'fale be3 erftercu all bic bc3
9Md)c3 ottc barftellen ju tonnen.
3>nbcffen biefc OTcjcmciuljcitcn,
locld)C bic @ruubfi3C ber $ird)cnpolitit' in fd)roffem 53iberfprud)
p
beneu bc3 citlifdjeu (Spi3copat3 barlccjcu, in
fo bieten Briefen
bei* Grulantcn Uucberljolt, fiub l)icr bod) nur oon-UK-cfdjictt, ba-3
cfljl ber djaam in bcnjcuiflcn ju erregen, toeldjc mit i()rcr cjtt=
lid)cu ^eft
immune*,, bic tcr unb ^pflc^cr be3 oon bem weltlichen
Staate befeueren eicfyeS
@ottc
11
fein, in
fo
fdjulbbarcn 2iber=
fiteil
cratljcu finb. Sind) nid)t bic, ptm eil ocbcnflid)c 2Btbcr=
(epfttg ber einzelnen nftapn, mcld)C bie a^cllircubcn
23ifd)fc
erhoben
t;attcn; utdjt, \va> $ritifd)c tu 23e$ua. auf ba bi3t)cria,c
^erfal)rcn bcrfclbcn, uid)t, n>a3 @efd)id)tticl)c3 ber bic jucjftcn
reigntffe
in (Sucjlaub fmtgejetft ift, fo
intereffant c fein mac\;
oiclmcljr bic iSeiocisfljrun, tocldje ba Staate ber 2l^cllatiou
erhrten foll, ift ber Sd;u>erunft be3 ganzen Briefe^. $ft
bod)
bicfc 9ted)t3mittcl nur oorfyanbeu, um gegen Unrcd)t u fd)l$cn,
utd)t um ba %l)iux bcffelben ju erleid)tcru; ben ^ebrugteu aitfp=
fyelfeu, uid)t um fic nur uodj tiefer Ijerabsubrdcn. )ie 23ifd)fc
aber t)abcn c eben &ap $u ocrnxubcn fid) xMji gefdjeut. berufen,
burd) efyorfam unb breite gut (Srlcid)tcrung ber 2luMbung ber
ird)cugcn)alt bc3
gfyomal mttpnurfcn, fiub ftc
oiclmcljr barauf
ausgegangen, ben ganjetl fitdjlidjen Dtgamfmt^
p
zerrtten. gijrc
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 170
-
190. Ep. LXXV. Herbert, de Bo-
seham vol. I. 234.
2)
Th.Ep.l. Fraternitatis vestrae scriptum, quod tarnen de prudentiae
vestrae communi consilio ?w?i fafcile credimus enianasse, nuijer ex inspe-
rato suseepimus.
312
fnftes
Sud). @ufte
a^itct
2ty:peltation tft nichtig, tt-ctt fic toeber ber gorm einer folgen c^c=
ngt, nodj einen fadjttdjen haftbaren SRedjtScjrunb anzeigen fann.
Sirb b-odj a^eltirt enocber in bem eigenen Tanten ober in beut
cine anbern. iub bie 33if d)5f
e in bem erfteren glte:
fo ift bie
Ungltigkeit biefes t>on it)nen
nx&tylten
fedjt3fcetfaren, bnrd)
bafiebte gefammte tirdjcngcnnitt it)rc3$Mu^otitcu u fu3penbU
ren beabfidjtigcn, eine mir att^u offenbare, >enn meber gegen ein
\)on bem ($h$6ifdjof
bereite t>crfcf)utbctc3 nod) gegen ein fyon iljm
frdjtenbes> Unredjt fid)
p
crtfjcibigen Ijabcn jie Belang 33eran=
laffung gehabt.
cgen fic bie 9lbfidjt

nnb ba3 mre ber jn)citc
mgtidjegalt

ber oont)oma angcbrofjcten Demming bc fnig


im $orau entgegen^ntr-irfen :
fo
Ijafccn fic , ber 23cftimmuug nad)
I)eilnel)mcr ber tatttjaltcrfdjaft ^rtftt auf rben, bem tl)atfd)=
liefen $crf)alten nad)
beffeu
$crtugncv nnb bc3 ird)cnraub
djittbige, ben Dermin berfclbeu nur t)inau3fdjiebeu tootfeu, um
ba3 $eaft
ber nbftt nod) $u fteigeru; atfo bie 2Bivfungfraft ber
S'typetfation, bie nur ba^ SRc d) t fd)irmen fett, unter biefeu Umflu=
ben felbft oereitett.
3ft
biefetbc bod) nidjt anbere al 9tuflct)nung
gegen ben nrdjltdjctt Oberen; biefe nidjtl anberc etil 2tuftet)nuug
gegen (Jtjriftum felbft.
@o ber (Srjbtf
d)of.
8cin (Sntfdjtufe , ber Debellation keinerlei
golge
1
)
geben, tjatte
fidj atfo burd) bie
5tbfaffung biefer 2ibcr=
legung3fd)tift gegen ba3 ^l^cHationlibelt nur befeftigt. 5lber nnc
nun nad) ^ttafcgabe biefc3 UrtljciB weiter 51t r>crfat)rcn, toar bie
grage. goljamiel oon @ati3burt) Ijatte geraten, bie ^l^dlantcn,
bie erklrt Ratten, ber tnig fei aud) jetst nod) bereit, alte eredj=
tigfeit ju erfllen nnb bie fd)utbigc 6ati3faction unter it)rer 23er--
mittelung ju teiften
,
fofort
beim Sort ju netmicn nnb ur perjft=
tid)en $evt)anbtung ju fidj
$u entbieten. $$et t)oma3 tjattc ja
bereite biefe 3umutf)uug, bie bod) barauf t)iuau3get)cn mifftte, bie
Sifdjfc sn
@d)ieb3rid)tcrn ^oifd)cn ifjtn felbft nnb bem Knige $u
mad)en, in ber obeucrn)f)uteu ^(ntmort cntfd)icbcn abgelehnt.
SDennoct) mujj er fidj
in biefe r $e$iet)ung balb nxnigcr fprbe gc=
^cigt l)aben.
3ft
e, mie man in ber Xt)at fdjeint annehmen ju
muffen, oon feiner eite jur $ortabuug ber
23tfd)fc
gefommen,
1) 2kvgr. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 315. Ep. CLXXXIV
Licet autem appellationem, quam adversus cum fecerunt episcopi, nullius
credat esse momenti etc.
Serratien beS neuen Seiten :e. $lan bc* &h\uy$ uub fetmv Reutet.
313
in bev fic nad) bem fttt&bru&e feinet genannten greuube
1
)
bch
gkfefyl be Sapfiej fetbft
oernebmeu uub ber bic %xt
f
nrie bic 2k=
brfniffe
bor ktrdjc ju befriebigeu feien, couferircu feilten: fo ift
bod)
genwfe, bafj
:Uobert oou xvcferb uub 9oge* bon Sorcefter,
bic fid) wirt'd)
auf ben SBeg machten
2
),
uiebt ba&u gekommen finb;
bev Cirftcrc bei einem feiten crnftd)eu ^crfudjc burd) bie $orfpic=
grfungs? bei go^auu oon Orforb barau geljinbert ift
3
).
2UjS ein Clcrtfcr beffetbeu beut Knige mclbctc, [ein err uub
Bfcoget wrben uget anbe3 geljen, um fid) auf Sefefyl
be3 neuen
Legaten gu bemfetben gu begeben, wenn fic nidjt burd) ben Otatt),
ben er etwa erteilen modjte, 511m bleiben toerantafei wrben: soer=
wieg er einfad) auf bic 3kdjt&eftSnbigftii ber Appellation, um \t-
ben ebaufeu an trgenb wdd)e3 belieben nie&erjufdjtagen. Uu=
mgd),
fgte
er bei, rennten biejent^ett $ur [Reife in ba3 Auslauo
gentigt
werben, wc(d)c burd) bic alle ^milgetpalt bc (Srjbtfdjofl
fu^enbirenbe ^ttyetfatton
$um Verbleiben
fid) berechtigt bitten.
Ucbrtgcul, fdjlofj
er fyettifd), fnnten fic immerhin geben, nur nid)t
^urdfebjrcu
4
).
Auel) biefer letzte

nod) mitten in ber rifi gemachte

^erfud) einer Vereinbarung war alfo gefdjeitert. Ueberbiel Ratten
bie perfnlidunt gn&ecttoen in bem ^djrtftcnwedjfct be
(Srjbtfdjof
unb bc iMfdjof*
ben prtucipicllcu egenfa| nur nod) aftfeitiger
aufgebedt; uub bic immer fhlbarer werbenbe ^ntttfjefe ber fird)-
Iid)en Slnftfjauung
wirfte wieber baju, bic eibeufd)aft(id)Mt bc3
pcrfniidjeit
Raffel
$u verbittern, Uub a(3 ilbert jenen 23rtcf
5
)
gefcfyrieben, in welkem eine oon ber SSutf) be3 gactiongeiftel in=
fpirirtc &ialeif ben etligenf$ein u jerftreucn ocr)ud)t, ber bic
^erfon be3 rulautcu fd)on bamall umglangte unb biefer benfelben
beantwortet
6
):
ba waren burd) ba Ungeheure ber gegenseitigen
33efd)ulbigungcn auf
beiben Seiten alte Elemente jum Sturme ent=
feffett
uub nur bai ort ber (Surie fd)icn benfelben bcfd)Wicf)tigcn
nt fnnen.
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 317. Cf. Lombardi Ep. ad
Alexandrum. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 210. Ep. CCCLA".
2)
Ep. amici cujusdam. Th.Epp. ed. Giles vol. II. 262. Ep. CCCLXXVIII.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 214. Ep. XC.
4)
Ep. amici 1.
5) Gilb. Fol. Epp. vol. I.
265, gucr bcfatttlt gemalt OU Lyttelton, the
history of the life of King Henry II. vol. III. App. 185; njonad) ba Citat
93b. I. 585 2lnmf. 1 51t erOUPnbtocn. Robertson 325. VI.
6) Th. Epp. ed." Giles vol. L 283. Ep. CXXX.
314
gwtfte8dj. (hftcs (Sapitct.
^tfdjafter Reibet Parteien
1
)
untreu bereite uacb Otem abge*
gangen
4
beffen aulfcblicjjltcbc einseitige protection $u erfordern.
8a$b na^ctuanbev, uue e febeiut, tarnen oic efattbtfdjaffett btt
3tycffantcn, bc Steinas, bc3 onig bafelbft an. ic erftcre, um
bai ^vpcUaticiunnftmmcut git berbringen; bic $tvcitc, um im
Auftrage il)tc3 $crrn $u cvfcvi"d)cn , ob er bei bem erfahren, n>cl=
d)c3 tu ,}olgc bev ?iid)tigfcitcrf(rung inne gehalten merben feilte,
ber uad)l)altigcn Uutcrftuug gennjj fein feinte
2
);
bie bc nig,
um

beffen
rljmt er
ftdj nxntgftcus bot ber SEBeTt

ein UU
ttmatum mit^utbcilctt.
al Auftreten bc ChrjbifdjcfS $u 2k$clat), btc rvifct) barauf
crfelgcttbe Setrnttbigttttcj feiner aucrerbcut(id)cn ^rtocgtcn, ber
gffruft
ber emittier, ben bie gegenteiligen Sivocctiocu bc Gu'lbcrt
uub bc3 ljcma l)craufbcid)tvercit, Ratten ^lulid) ffe effylc ber
(5mporung gegen bcujcttigcu tiuebcr trad)
abrufen, n?ctdjcr ben ocr=
bajjtcn
rutanten attgcnbtitflid)
fo
ftarf gemalt 51t fabelt idjicu. cr
ebanfe, oen bem ^(nftifter biefer neuen Girren fid) bbttrd) &n bc=
freien, bafj
er ber Cbcbtcnj fid) cnt^iel)e
,
tocldjcr biefer f)itlbigc,
brunte fid)
um
fo ocrfl)rcrifd)cr auf in einem ^higcublitfc , tr>o bie
bereite augcrftetc faifcrlidjc >cctfal)rt nad) Stalten btc @cfd)itfc
Sllcranbcr
fr
immer cntfdjcteen trollte. $fterbiii& ber Sdjtmtr
ju ffiSx^bitrg , ber mtnmcljr burd) bic fjat 6cflegett werben feilte,
mar oon il)tn r-crlugnct. 5lber berfetbe ftann, ber bcnfelbcn in
$cinrid)3 tarnen gcleiftcr, fennte nunmehr beffen 9lncrfcnnung er-
neuern uub totb in biefem gaffe efjne
3^eifel aud) jetjt nod) bot
r'aiferlicbeu >ofe
gebort.
5(bcr nxnigcr mfyaugtfjoeff freilie war eji, ftatt mit 2llcran=
ber fogteid) 511
bred)cn, burd) eine Oer ber ganzen (H)riftcul)cit aii=
gefpredjene to^utig bc jffalf junadjft oiclmcbr nur ciu$ufd)d)=
tertt
3
).
5llfo fd)ricb er, im begriff 23otfd)aftcr nad) 9om jum
3mcd einer, wie er wcitigften* bic SBett glauben madjen trollte,
lernten Mc3 cntfd)cibenben ^itfftott abgeben $u laffen, jenen bcnf=
1)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 235 Mittit Rex, mittnt
et personae regni, mittit et arehipraesul.

2) Ibid. vol. I. 234. lib. IV. cap. 18 Snbstitit igitur adhuc, non pro-
ccssit, dift'erre ad tempus satius judicans, donec super hoc Komanam eccle-
siam jam consultasset. Cf. Philippi Comites Flandriae Ep. ad Alex. Bon-
quet XVI. 127.
3) Piellcic^t cjcbbvt McvfuT Arnulfi Lexov. Epp. ed. Giles 175. Ep. 43.
(ickinbai bvcfycnbc ctctbj. etuv. II. U biet gf**btfdj.
au b. ^apft.
315
rbigen 83rtef*)
an ftamtafb von ettt, bev abjtcbtd) in ?(bfd)rif=
ten t>iclfad> verbreitet, gan$ baranf beregnet r, bie $rip, nxtd)e
Die
ftet a^ftttbett efaf^ren biefem Spmtttjkate bereiteten, jnm
ebel feiner eigenen
SBefretttttfl
von allen girren $u madjen.
Sfc
beut er ben bcittfcr)eri (*r$bifd)or crfnd)te, feinen cfanbtcn

nnb
ba feilten feinem nrfyritnglidjcn (Sntfdjfaffe
nad)
Juttt
Zijtit gcrabe
Nejcntgcn fein, n>cld)e ljoma3 Werfet
fo
eben erft anatfyematiftrt,
"sebanne von Orforb,
Sftidjarb bc Suci , ber 9lrd)ibiaconn Ofadjarb
von ^oitier3, an^erbem tfbert von Bonbon unb Dcogcr von Jjorf
2
)

bie (vrlautnitB
Sur
>nrd)reife bnrd) ba ebiet bc bcntfd)en
^ieid)cs aii^nnnrfcn, betonte er ntd)t3bcftowcniger in befonber
empi)atifd)er 2eifc ben 28nnfd), an bie fdjimatifd)e (Sonfbcration
fid) anfd)Uejjcn $u tonnen. 9codj einmal
foH
bem
^papft feiner
bi3l)erigcn Cbcbicnj ftatt ber bitten bie gorbernng angcfyrod)en
werben, attc ba, roa ber nene egat ng(anb
getrau, fofort
fr
mi nnb nidjtig , bie attl)crgcbrad)ten runbredjte feine Sfteu
dje fovect)t in feinem al feiner ftadjfotgcr Flamen
fr
cn>tgc j$tu
ten
fr
unverletzbar ju crHrcn.
Jr
ben gatt, ba ba (Sine ober
Rubere ntdjt angcnbcHidj genehmigt werben feilte, verfprad) er
fr fid), feinen (Hern3, fein ^Reid) ben bann nmvibcrnfd)cn Abfall,
ber in allen feinen donfeqitenjen fid) eoll&teljen terbe,
SJtetynalb fnmtc
3
)
nid)t, ben Antrag untcrftfccn nnb $u
beut (einigen pt mad)cn. (Sine abfd)Ia,Ud)C 2(ntroort, meinte er,
fnte nur bo$u bienen, bie SBerpfttdjtungcn bes f&nigi gegen feU
hen faifcrlidjcn $errn
in
verringern, ebne bag bie 3btf&!ruttg
tey $(an u ^tnbern rorc.
Srgenb ein ^cmpetfjcrr ober ein
Sftttglieb bc Sotyanniterorbttt, mit bem jene ngl&ttbex
fid)
nad)
Sftom r;inbnrd)fd)(eid)cn tonnten, rorbe, and) roenn bie erbetene
cleitnng verweigert rorbe , immer gefunben werben.
^Xlfo rooUte man lieber bie anbrcHidje (Srtanbnijj crtfycUen,
nnb antorifirtc jn biefem 3^ecf ben ^otjanniterritter Dfatbalf. od)
fam weber biefer ba^it, ben SDtenft wirfd) $n (elften, uodj loarb ba
angefimbigte 5erfonal fr bie beabfil)tigte 3Rifflon
venoenbet
4
).
rabe in bem 3(ngcnMicf , aB biefe aiiygeff)rt erben fote,
1)
HenriciEp. Gilb. Fol. Epp. ed.Giles vol. IL 279. Ep. CCCCLXXXIII
= Bouquet XVI. 255. Ep. LXV.
$eral. ritifck efcetfljtltngen N. 24. e.
2) L. 1.
3) SBerat ben
Bufafe
31t bem eben angefhrten 23rtefe
Gilb. Fol. Epp. ed.
Giles vol. II. 280.
4) . ritifdje cweiSf^tmigcn N. 24. e.
316
fnftes Q3utf). @rflc (Sattel.
langten, als efanbte beg Dtofgreifen on D^ontferrat, ber 2lbt ren
Glu'ufa
(ober lufo ?
a. Clusinus)
nnb ber iBifc^of oon S^rea an, nm
um eine ber X5ct)ter benig
fr
ben@ol)n be3 9ftarfgrafen juroer^
ben
1
).
3m gaft ber
3
u
f
a
8
e tocrf^rad>cn
ftc bie (Smtfetsung be (r^
bifd)of3
&ott Ganterburt) auspmirfen. 2tr Riffen nid)t, tx>te bte Int?
mort gelautet, aber fdjon bte ^olitif gebot, iljnen
Hoffnungen ju
machen. 2(13 fie tu bie Heimat!)
O
uiitdfel)rten,fd)loffen fidj auf 23efcf)l
be3 ntg fein Hofclerifer Soljann &on Orforb, 3oIjanne3 Finnin,
D^abulf be amtr>ortl) als bie nunmehr $eoollmd)tigten an
2
).
)en
beiben le^teren unb bem erfteren mrben jmei t>erfd)iebcne fniglicfyc
(Schreiben
3
)
eingel)nbigt. 6ei e
,
ba Soljann r>on Drforb
4
) ,
feit=
bem man bte italiemfdje renje berfcfyritten, ben brigen ttorangceUt
unb guerft in 9tom angelangt, fei eS, bag er burd) etgentl)mlid)e
3ftoth)e unb feine ^nftruetion r>eranlaj$t, bie $erl)anblungen einzu-
leiten Ijatte, genug, er erfcfyeint am
ofe
2llcranber juerft
5
).
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 315. Ep. CLXXX1V.
2) Ibid.
3) 2Stc fid) ergiebt cm Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 43 Jara
dictus enim Joannes postmodum commendatitias et deprecatorias
porrexit ex parte domini regis. Alex. Ep. Th. Epp. vol. II. 136. Ep. CCCIX
ab init.
4) lieber ^ofrcmn fcen Orforb im Allgemeinen
f.
Nicolai de Monte Rotho-
mag. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 187. Ep. CCCXLVL Ibid. vol. I. 214.
vol. II. 208. 210. vol. IL 252. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. n. 42. 43.
Ep. CCIV. 33. Ep. CCI. 126. Ep. CCXLIII. vol. I. 288. Ep. CLXXVII. Th.
Epp. vol. I. 31. Ep. XXIX. I. 51. Ep. XIX.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 129. Ep. L.
^weites (a}ufel*
Seit (*nbc be ommcrS
1
)
1166
n>arcn bte brei rKrfdu'ebencn
efaubtfctyaften
beim ^a^ftlicficn tuljl utfammengetroffen, um ben
2cttfamf bor potitifcfyeu ^parteiitng ju feeghttfen. ^eicfyUdjc elb=
fpenbuneten
2
)
unterfingen audj biefeg 5ftat btc 23orftettungcu ber

in SBibcrfprudj mit jener ffentlichen (Srflarung bc3 Knigs

mit bemtljigcm SBejeigen auftretenben (Snglanbcr, tobrenb bic


Kunden be (*r$bifd)of3 nur ba3 Sort ber SBitte nnb ber $lage t>ev=
ncfjmen liegen. Uub ber lmifdjc
of
,
jebeu 2lugcnblid barauf ge-
faxt,
ben Vertreib b& faifcrlidjen Jpeerc in Staden einrefen ju
feben, tvar um
fo
bereiter, jene
3ufd)ffc
au$une()mcn, a(3 er felbft,
una^fjngtg r-on biefen Vorgngen in ber engftfdjett
anbe3firdje,
bereite baran gebaut
3
),
ba reidjfte ^ronlaub feiner Obebienj ju
einer aiifeerorbcntlidjen SBeifteuer anstrengen. Scfycm oor Sfoffuuft
be 3o()anneg on Orforb waren jum 3n>ed biefer Sammlung bte=
felben (Jarbinale al fiegaten au^cmljtt, u>eld)C eben
Jefet
Don ber
cngfdjen trotte in anberer 2lbfid)t erbeten ttmrbeu. 3a jte fdjei=
neu fogar fdjon, el)e e gu biefer perfnlidjcn $crl)anblung gefnt
meu, uid)t nur ber bie
jefet erft ju madjenbeu officieften
Antrge,
1) . 6. 315. 316.
2) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. L 235. lib. IV. cap. 19.
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 129. Ep. L. vol. T. 116. Ep. XLV. Ep. Coex ibid.
vol. II. 291. ?Ulen SSetfudjen ber 33cftccf>ung un$*t(jngftdj erteilen fiefi nur
btc (Savbhite mnthilb uub i)CKintl). Cf. ibid. vol. I. 135. Ep. LI1I. ibid.
vol. I. 128. Ep. L.
lieber bte lieber ber anglicanifdjen gartet im KarbtnaC-
cotlegium ^iebt am beften Sdiffcfolujj btc [vettere im 3fyr
1171 qci'djvtcbeue Ep.
CCCCXL. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 200-202.
3) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 2. Ep. CXCI. Gilb. vol. Epp.
ed. Giles vol. II. 8. Ep. CCLXXV

vel ad legatos, qui diriguntur ad vos,
coafidenter appellent.
318
ftnftcg
23udj. Btoetteg (Safcttet.
fonbern aud) ber ben 3nl)alt t|tct fnfticken Snftruction untere
rtdjtet getoefett
p
fein
1
).
Um
fo fid)crcr trat ber genannte 2lgcut anf
2
).
SBtte fonnte er
(Bdjeu emipftnben, als> (Srcommumrter r>or ber (Surie erfreuten,
oon ber er
nnifete, bafe
er bind) feine realen teufte fic r>icuncljr bc=
Ijcrrfdjtc. (Sr erftanb Berbiel ba3
p
verbergen. 28ar bod) unter
ben mandjertei Petitionen bic um bic eigene ofyrcdjung bie erfte,
bic er oorbrad)te
3
).
ipattc er bod) ein $cglaubiguug3fd)rcibcn fei=
ne3 ouocrain, in metdjcm ber $apft erfudjt ft>arb, mit biefem c=
fanbten in
fo
unbebingter $crtrauud)feit, all ttmrc er fclbft gegen*
brtig,
p
et|attMn^). 2)cr weitere 3ul)alt uub bic mnbltdjcn
(Erluterungen fonnten bap nur nod) geneigter mad)cu. 2t>rcub
ciurid) in jenem
fr
bic )effentlid)feit beftimmten Briefe, ber an
ben (Sr^bifdjof oon (Solu gerichtet mar, mit bem ganzen Strohe be3
f'uigttdjen @elbftgcfl)l3 gerebet, fd)cint er l)icr einen
faft fdjmcid)*
tcrifdjen on angcfd)lagen
511
traben. (St Ijatte bie (Suric burd) ba3
brofyenbe Ultimatum, uxldje er bort augenmbigt, nur gcfdjrccft,
um fic bermalen burd) bie bcrrafd)cnbe2ktt)cucrung feiner 33ercit=
mtligtat,
fid) il)rcr oberrid)tertid)cn (SntfdjeiDitug ju untcrftellen,
um
fo
rdt)altlofer auf feine eitc
p
jic^cn.
Sodann oonDrforb, gan geeignet burd) bas frifd)e2Bort feiner
dkht biefen (E'iubrud u erftrfen, begann bamit, ba3 eigene
Kn?
liegen, on bemSBanbc beSgludjcS ertftgn werben, burd) bieauffat-
teube (Mlrung gu begrnben, ba er ntdjtS oon alten bem oerfd)itt=
bet,
beffen er angesagt merbe. 3luf bem agc $u ^rjburg l)abe er
nidjt oerbrodjeu, toobnrdj ber taube ber irdjc ober biedre uub
bic prrogatioen beg rcd)tcn pctyftltdjcn tuljf oertckt fein fuu=
tcu
5
).
2lteranbcr, ob er gtctd) auu)eutifd)c $uubc oou ben bortigeu
Vorgngen langft ermatten, bcrrcbctc fid) bod), burd) bic$erlcgcut)cit
feiner (Situation oerfljrt, pm tauben an bie 2al)rljeit biefer
1)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 130. Ep. L Presbyter clericus Wilelmi
Papiensis nuper promisit Regi Angliae, quod ad voluntatem ejus denict
dominus suus causam istam aeeepta legatione. Ibid. vol. I. 114. 115.
2) lieber ben crijaitg in dlom im attjeit
f.
Joann. Eietav. Ep. Gilb.
Pol. Epp. ed. Giles vol. II. 251. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 43.
Ep. CC1V.
3) Joann. Saresb. Opp. II. 43.
4) Joann. Saresb. Ep. 1.

postmodum commendatitias et deprecato-
rias porrexit ex parte Domini Eiegis, quibus insertum erat, ut illi tarnquam
refci
ipsi in omnibus crederetur.
5)
Joann. Saresb. Opp. od. Giles vol. II. 43.
Tic fnigl. efanbtf^a|l in :liom. ^oftaun von Ojrfotb.
319
$crfid)cruu$. Oljne auf bic (*tufpvadjc Dtcfftrf>t
p
nehmen,
ivcld)c
bie :Uuneieu bc l)oma 23cd'ct erhoben, burdj beffen ctcjcnc au=
brdcl) oenoarueube , bic
uf$tmfleti
aufbcd'enbc 23vtcfc
l
)
nidjt
a,ev()rt, crtfyctc er
auf runb bev blichen (SibeJeiftunfl
2
)
itt$4
uuv bic beerte ^Cbfotittion , iubem er if)it iu bic ^ird)cu^cmctu=
f cbaft lieber aufnahm; er iuoeftirte il)u foejar feiertid) mit beut-
feifren ccanate, tr>ctcr>c^ iu feine ubc nicbergctccjt nmr
3
).
)ic
weiteren C^rfotge maren bamit cjcfidjert. 3c angetegeutH^ev er fid)
ber bic Sage ber inge iu (Stogfaitfe unterhielt, um
fo
mcfyr bc=
mljctc er
fid) ju
betonen,
bafs
bic at[erl)d)ftc ^adjt\>ottfommcn=
()cit bc $a^fic bort oon feiner ette beftrittcu werbe.
3
m $cr
-
fotftc
ber 9typcftation bcru>ic3 er alle Qontroocrfcn ber englifdjcn
$ird)cnfd)bc, bic graeje nad) ber UnattiaMt ober ttiaMt ber
^(arenboner Gonftitutioncn, nadj beu 23cbinctuna,cn ber SSerfljmiua,
mit bem (*qbifd)of beffen Deid)tcri>rud)c
4
)
uub begehrte nur ba
(*inc, anftatt biefc (Sntfdjeibung fclbft au^ufyrcd)cn, Senaten mit
unbebauter

affc 9typcftation aufdjltcfecnbcr, aber and) alte
cptfopalc cioatt jetttoeiltg fu3:pcubircnbcr

Softmadjt au Ort
unb teile
in
fenben, um iu feinem tarnen ju urtljeikn
5
)i
$tber eben bicfc Sc&tcrc, ma nur ein
3
u
f
a
fe S
u Der
urfprmv
(id)cn Petition u fein f
djicn
,
madjtc bic :p>ftlid)c 9tuctorttat $ang
iUuforifd). )ie einfdjinctdjctnbe 2Irt, mit ber mau bcrfclbcn formeft
l)ittbi^tc, mod)te ba Uncrmcfeltdje, wa3 gcfovbcrt warb, au$cuWtcf=
Ud) oerbuufeln. Sutbe e aber u$efa$t, fo
fonntc ber ica, ber
1) Th. Epp. ed. Giles vol.I. 610. Ep.IV. vol. 1. 128. Ep.L. vol.I. 103.
Ep. XXXYII (V). vol. I. 113. Ep.XLII. IQtxal bie Ep. Comitis Flandriae
Bouquet XVI. 271. Ep. LXXXI.
2) lieber ben ^rt^att berfclbeu er&I. ucdj bie SSerld^fiunij in Joann. Pictav.
Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 252. Ep. CCCCLXVI.
3)
Ep. Lombardi Clerici ad Alex. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 208. Ep.
CCCLV. Alex. Ep. ibid. vol. IL 18. Ep. CCXVI extr.

et nos etiam eidem
Joanni decanatura ipsum, quum eum in manibus nostris refutasset, aueto-
ritate nostra dederimus. Joann. Saresb. Opp. vol. II. 42. Ep. CCIV.
4) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 43.
5)
Ibid. Cf. Lombardi Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 208

addens
quoque a rege legatos specialiter postulatos destinari, qui appellationis
remedio sublato, audiant et definiant, quidquid regi adversus dominum
arcliiepiseopum proponere placuerit. (Herbert, de Boseham Opp. ed. Sites
vol. I. 247. Gervas. 1402.) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 214. Ep.XC

Wilel-
mum scilicet Papiensem

cum plenitudine potestatis in omnem terram
regis, ut aedificet et plantet et praesertim eradicet et evellat, omni re-
medio appellationis sublato, et maxime ad decidendam principalem, quae
intcr regem et nos vertitur, causam etc. Tiefe )iacf)rid)t hatte bev 33r icfftcllcr
burd) Soljanncg ort ^oitiev Gilb. Fol. Epp. vol. H. 252. 253 erfahren.
320
fnftes ^ucft. 3tt>ctte (Settel.
ircf>cnpe(tttf bcr cugfdjcn ronc \d}t mefvr
$roetfeli)aft fein.
Shifete
man bod), bfcfj in bicfem gatfc bie begehrten egatetl au
eben jener
gfr^
11 vemtfdjcn Garbiualat au$getocH}ti fein
mrben, mcld)c lnajt in bereit S&e flauten , in biefetn tlngen^
blitf'c t>on Beuern burdj befonberg reid)c (Mcfpcnbungcn
gefcffelt
untren, nnb if)t Urtljcilsfprud) im tarnen bc apoftolifd)en Stuft lc
fein anberer fein tonne, aU bcrjcnicie, melcbcu &n bictiren jener bc=
lieben mrbe
1
)-
28a* c3 bod) f far genng, bajj in biefem Jfte
Die
aan$e SStberftanbfraft auf
Letten bc*
Cir^fd)ofg mit iucm SDMe
rcruid)tct werben rnngte. ie apoftotifd)C (SJetoatt, liefen egafen
bertragen nnb in bcufclbeu an einem beftimmten fnfte &etgegfcit=
wrtigt, erbrdtc alle feine f'ircbenrcajmcntlicbcn gitnetionen nnb
befreiete beu nia,, mic bie ganje cit^tif cf> =
normannifd)e Vanbe$=
r'irdje, ou beffen
3uri3biction. SDee grtcDc , bcr unter liefen Um=
ftuben ju Staube tarn, mar mcbet auf rnnb einer Vereinbarung
freier frei
mit cinanber rcrljanbcluber Parteien, nodj bureb ben
Sprud) be ber ccufclben in feiner gretbeit fid) t)alteubcu apofto-
lifd)cn Stubl gefdloffcu;
bie tt|tge 5rfteumad>t ftctc bcufclbeu
burd) ba $am SBSer^cug l)craba,cnnirbia,te guftitut ber Begattet
eiufcitia, feft.
uu$metfctf)aft biefe tm%ungeii einem nd)ternen 23eur=
tbciler cutftebcu muten: 2Ilcranbcr, umgeben ron einem (arbinal=
ctlegaun, beffen
grere 4lfte f
t et) an beu nig oerfauft batte,
marb im Q3orgcfl)lc ber erfd)iittcrnbcn (h'cigniffe, mcld)e in Teutfcb=
taub fid) vorbereiteten, unter benfelben Raubet gebannt, meldten
ba englifd)e @olb in biefeu Greifen gebt.
S<$Dtt
batte er beut 3obann ron Crforb bie 2{ucrfenuuug ber
ltigfcit
2
3
ber Appellation, meld)c bcr
(r$ifdjof
baburd)
afeer
fraft ju feen beantragt batte,
bafc fie als eine illegale t^nerirt
merbe; fd)on bie Senbuug bcr egaten ^it^cfacjt
;
ja in enjjftcui #tt*
trauen bie Flamen bcrfelben

28elm oeu
x
^aoia nnb Qbbc untren
c, bie ntd)t fomol)l oon if)m befignirt al ibm abejebtungen &or=
ben
8
)

nnb ben ^ufyalt ber in bcr I bat unbebmgten, bk (efclidje
1)
2*ercjl. btc oben 6. 318 2lnmf. 2 eittrten Stellen. Th. Epp. ed. Giles
vol. I. 28. Ep. IX.
2) Cf. Alex. Ep. ad Angliae episcop. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 77.
Ep. CCLXYHI. aj3 3el)anu tton Crfori> liefen ricr berbrachte, berietet
.Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 126. Ep. CCXLIH.
3) . . 315 iHnmf. 2. (cf. Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 137..
E|.('CCIX). Joann. Pictav. Ep. Gilb. Fol. Epp. Vol.II.Sfl K'ctulit siquidem
Erfolg
dcv fonicjf, @ef<mbtf$aft
unb bcv be (Shrafcifdjofg in fom.
321
lutfdjcibuug iljueu $u|>red)cnben SBottmadjt mitgeteilt, a( bie bet=
ben aubcvcn fniglid)cu ^otfc^aftcr Sofyattti
Gumin unb Otabutf be
^amiuoru), bie fid) big baf)tn oon bem bip(omatifd)en Vcrfcfyr fern
gehalten gu haben fdjeinen , ben feiten 23rief fyvtb >erru bcr=
brauten, roctd)cr um ber
Jorm 51t gengen aubrcfttcf) eben ba=
jenige erbat, roa bereite in ber geheimen mnbticken $ert)anblung
augcmad)t war
l
).
9tber aud) $I;oma hatte nidjt nur bie Dteifenben auf allen
i(jreu (Stationen oerfoigt
2
);
er warb aud) ber ben ganzen weiteren
Hergang mit aujserorbentUdjev djnelftgfett tnftruirt. 9ctd)t allein
bafc
bie Bebung oon Legaten beantragt, foubern aud) ba fie fd)on
fict)cr in $iufid)t gefteftt
3
),
Ijatte er erfahren. 9cur ber ben Um=
fang
iljveS SDcaubat

unb ba war freilich bie autfadje

war
er nodj ungewi
4
)-
SBifljelm oon $aoia, oon bem Knige au*
brd(id) erbeten, U)m gan$ ju Sittcn fein werbe, war oon bem etge=
neu (Slerifcr
5
)
beffelbcn Oerrathen.
Son ben (*rfotgen ber GorruV=
tion in ben Greifen ber rmifdjen trd)e, bereu fid) cinridj fpottcnb
fd)on im$orau3 rt)me, fyridjt er mit um
fo
grerer Unumwun=
beufjeit, aU er burd) ba
p
erregenbe 8djamgefhl bie 23efehruug
ber (Surie bewrfen mdjte. r ficht
bie unoermeibtidje rijt mit
bem
gefd)rftcn @el)crbtid feiner tixjti) ^otttifetjeu (Kombination
voraus unb mahnt burd) ben mannhaften Siberftanb gegen bie
oerfhrerifdjen Drehungen bie ftanbljafte rcue ju bewhren, bie
bem Raupte
6
)
ber fatfjoltfdjcn (5t)riftenl)eit gezieme. Orr
fhrt
feine
ganje bisherige Vergangenheit, bie Setben feinet (SriB, bie $ro=
feriptionen
fo
oiclcr Unfd)utbigen, oon beueu ftattje unter ben
mihi idem clericus, quod dominus Papiensis multiplieibus et instantissi-
mis preeibus Regis Angliae sollicitatus et a domini papae simili sollicitu-
dine et instantia impetratus proeul dubio legatus veniet in omnem terram
praedicti Regis. Th. Epp. vol. II. 214.
1) Th. Epp. ed. Giles vol. TL 136. Ep. CCCIX.
2) Ibid. vol. I. 234. Ep. XCVIIL
3)
Ibid. vol. I. 129. Ep. L.
4) Ibid. vol. I. 10. Ep. IV.
5) Ibid. vol. h 234. Ep. XCVIIL 130. Ep. L. 114. Ep. XLII. 15. Ep.
VI Praesertim cum instantia Regis magis coegerit vos ad ipsum mitten-
dmn, quam ipse coactus et missus venerit a vobis. Cf. Joann. Pictav. Ep.
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 251 Retulit mihi clericus, quod Dominus
Papiensis multiplieibus et instantissimis preeibus Regis Angliae sollicita
:
tus et a Domini papae simili sollicitudine et instantia impetratus prtul
dubio veniet in omnem terram

regis. Cf. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles


vol. I. 322. vol. IL 71. Cf. Alex. Ep. Th. Epp. II. 137.
6) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 130. Ep. L.
G)ci*i*tc SfejKuftetf
III. 8t>. II.
21
322
fnftes 8k$ ^kocited tfapitct.
33cbrngniffen
unb bcm
fid) ftctgcrubeu (tenb Bereite bcn ob gc=
funben,
bie (infcrfcruug berer, metdjc
ifyrc breite bitrdj >ulbung
ber fydrteften djmadj befiec^ett
*)

fetbft nad) beut Termine ber


peftation
2
),
bie bod) alten t)crfemmltd)cn Die d) b e r1
ff
cn nad) jcbc3
vettere ^orgefycn verbiete, mar ber Gasttt SSitfiam
feftgefc^t

bem botyen Scfer or 2(ugcn, um ju tterbcutdjen, rote ber iperr jum


geltes 9Jtatc gdrcu$igt werbe. r ftagt ber btc neuen Ufurpa=
ttoneu bc3
93tfd)of on Bonbon
3
),
ber bte ^ed)tjcfrftigfeit f einerlei
$erorbnungeu, bte nidjt burd) feine aub gegangen, auerfennen
wolle; er miebcrtjolt feine $efd)ulbigungcn gegen $s%tim fcon Dr=
forb unb entwirrt bcn ganzen Knuel ber
jgiviftiiett*
mit betten
man bie Gitric $u umgarnen im begriff fei. Gr bcfdjwrt fte uod) ehu
mat ba 2ort feiner
Sotcu ju l)rcu, auf
ba nidjt
wafyr merbe,
ma Bereite bie geinbc "pro^^c^cit,
bafe
ba
jefet
ju ermarienbe Wlan-
bat lebigtid) ju feiner ntfetung vcrWcnbct werbe, unb
fdjltcfct
mit
ber ^Betreuerung, ou feinem aubertt 9ltd)terftuf)l als* nnmittel
=
bar t>on bem jener fclbft bie cnbgltigc Xcctftou entgegennehmen
$n fnnen
4
),
mit ber SBciffagung ber unermc&ltdjcn Tragweite jc=
be3 anberu bcn Antrgen bc3 fnigg nadjgebcubcu
(Sutfd)luffe3 in
festig auf
ba djtcffal ber rmifd)ett trdje berhaupt
5
).
3XHcin e mar u
fpt.
er 2rfct mar gefallen, mie er&aljffc
)cmtod) behielt bie Gurie, ob fic gteid) wu&te, mie fel)r fic in iljrem
btylomatifdjcn $crfebr mit ber englifetjen trotte belaufest morben,
felbft in biefem ^lugenblide nod) bcn $)httl), bie Xa'ufdjuug gu ucr=
fttd)en. $m *>iefteid)t an bcm nmltdjen Saturn (20. )cccmbcr
1 1
66J
ausgefertigte "Sdjreibcn ber bicfclbe Slngclcgculjcit mrben
baS eine
6
)
ben fnigd)en SBotfdjaftcrn Soljann (Sumiu uubjRabulf
bc amwortl), baS anbere
7
)
ben hiucicn be
(5'qbifd)ofy
cittgcf)tt-
1)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 7. Ep. IV.
2)
Ibid. vol. I. 317. Joann'. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 315.317.
Ep. CLXXXIV. vtttfd)e $ch>ctt'tmniqcn N. 23.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 0. Ep. IV.
4)
Ibid. vol. I. 10. Ep. IV Ignoramus tarnen an in hac vcntunis sit po-
testate, sed certnm habemus, quod nisi cogamur nullius nos nisi saneti-
tatis vestrac credemus judieio. Vol.I. 114. Ep.XLII. 231. Ep* XCV1II. Cf.
ibid. vol. I. 242. Ep. CI.
5) Ibid. vol. I. 130. Ep. L. extr. De vultu doniiui papae Judicium istud
prodiet, cui ecclesia stat et cadit. Ibid. vol. 1. 10. Ep. IV Miseivinini , si
placet, nostri et eorum, immo totius oc.clesiae I>ei.
6) Alex. Ep. ad llenricuin Regem. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 130.
Ep. CCCIX. dat. Later. XIII. Cal. .Inn.
7) Alex. Ep. ad Tl.. C. Th. Epp. cd. Giles vol. II. 8. Epi OCir. Jane
N. 7548.
$)e$ $apfte
(vnl[d)ctbuu
;
Ti; ihve 3ti>eibcutigfeik Tie
cty. Staaten.
323
bigt.
tue brten
tief
')
fertigte
mau au ftuig Siibwig VII.r>on
Jranfvctdj au& 2l)rcub tu beut crftcu d)rcioeu tu fd)mcid)ell)af=
tcm oue bic Slttlttttft bcr Legaten $um 3toecf bcr cnbgltigeu GntfdjcU
buug De 9^cd)t^ ber Unvcdjt bcr Sl^ctfautcn, wie ber 6ontroc>erfc
bc $tvd)cuftrettc3 an^efnbtcit wirb , werben bicfelbeu tu bem
swci=
ten mit Umbcutuug bei wirflid) erteilten ^aubat al3 bic Unter--
tnublcr bargeftellt, weld)c im Verfolg ciuer neuen fdjrtftlidjcn $or-
Haltung an beu nig bic Dteconciliation nod) einmal r>erfud)en
follcu
2
).
ctljrenb mau in
fettem jebe 9(mtl)anbluug, woburd) bcr
9fypcllat befdjwerlid) fallen fnne, jebc t>on tf)m etwa gegen bic
trotte ober ba 9Md) ober bie ^erfoueu bc 9teid)e3 jn fcerljngcnbc
Geufur im $orau3 auf$cr'$raft
fefct,
ja im gaH einer auevorbent=
tid) briugenbeu efaljr eben biefc3

fonft geheim $u Ijaltcnbe

23rcuc ju V)crffent[ict)en Krftattct: wirb bagegen in biefem nur eine
zeitweilige freiwillige 8ccfignation auf ben ebraudj ber
watt augeratben. gr ben gall,
bafe aud) biefeu gorberungen,
weldje bie neuen ejanbtcn ftcllcn wrben, nidjt ^edjnuncj getra=
gen werben foHte, bleibt bie 2al)rung feiner (Sl)re unb feinet $ted)=
te3, bie ungefu'uberte $erweubung aller ifym gufteljenben ^Prroga-
tiven sugeftdjert. ort trgt man fein 23ebenfen, bie 2lbfolutton
bcr r>on l)oma ^or Hamern
(Srcommuutctvten fogleid) uad) 2Iu=
fnft ber enbboten be a^oftolifdjcn tul)l3 $u gcwfyrleifteu, ja
unter gewiffen, nur all$uleid)t um^ubeutenbeu 23ebiugungen
fogar
ben fofortigen ^oll^ug burd) einen ^ann bes> ^riefterftaube
u
er=
tauben
3
).
ier ift c>on biefem befd)impfeubeu Eingriff in bie eq=
bifd)6flid)e Suribictiou bcrl)au^t ebenforoenig bie D^ebe al3 in beut
6d)rcibcu an Subwig VII.
3m egcut^cil fud)t bcr 23riefftclTer
ba eben angeregte Mitrauen r>on crnljcrein burd) bie $erfid)C=
ruug $u erftiden,
fr
ben gall, ba eine ^aeification nid)t ju taube
1) Alex. Ep. ad Ludovicum. Bouquet XVI. 276. Ep. LXXXIX.
2) Alex. Ep. ad Th. C. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 8. Ep. CCIV. Jaffe
N. 7548. Sane si nobis per nuntios nostros, si quos forte miserimus, ac- .
quiescere noluerit, nos tibi et ecclesiae tuae jus et honorem ac dignitatem
vestram, quantum divina gratia permiserit, curabimus conservari etc.
3)
Alex. Ep. ad Henricum. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 138. Ep. CCCIX
Illos vero familires et consiliarios tuos, quos jam dictus archiepiseopus
sententiae exeommunicationis subjecit, personae de latere nostro trans-
missae, Domino auetore, absolvent. Si autem aliquis illorum Interim metu
mortis laboraverit, praestito secundum consuetudinem ecclesiae jura-
mento, quod nostro, si convaluerit, debeat super hoc parere juramento,
ipsum ab aliquo episcopo vel alio religioso et discreto viro absolvi conce-
dimus. (Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 126. Ep. CCXLIII.) Alex.
Ep. ad episcopos. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 77. Ep. CCLXVIII.
21
*
324
fnftes 8udj. gweltcg (<avite(.
fme, flle
t)oma burd) aufeerotbentiidje (*l)reu aulge^eidnict
werben. Sit
geljeimnigoollen Sttten wirb bie 2lbfid)t ausbeutet,
wenn anbcrl bie,9Kttffid)t
anf
bie $rone unb bie l)d)ften Prlaten
bei anbel bie 2lulfr;rung geftatte, jenen aul fetner fllen lo=
ftercelXe anf
bie f)d)fte ftrd)lid)e
taffei,
bie bei ^rimatl oongranf=
reidj, $u ergeben.
Hub bod) follte biefe >oM)elsn
gigfeit, roeldje bie $erlegen=
l)cit ber (Suvie nur ju beutltdj verriet!),
tyx
felbft feiuerlei lfe
bringen.
)ie brei fniglidjen efanbten, bie
felbft Urfnnben
1
)
ifyrel ge=
Reimen 9(rd)iol
p
erhalten geroufct, Ratten Bei ifyrcn $erl)aublungen
aHju tiefe
SBUtfc in bie btylomatifdjen eljeimniffe getljan, all
bafe
fie
ber $erfud)ung Ratten roiberfteljen tonnen, biefelbeu auSjuplau*
bern. >arin roaren fie alfo inlgefammt einoerftanben,
bafe
bal ge=
rabe ifyren
riumlj ber bie (Surte fteigern
mffe.
2lber ber D^cib
bei (S^rgeijeg feilte fie bod) miteinanber entzweien. 3ofjann oon
Orforb
jjatte el oerftanben, in ber unft bem Saipfte jn fdjmeidjeln,
um ifyn
um
fo
nad)l)altiger ju befyerrfdjeu, bie betbeu
enoffen
p
berbieten, erabc bal :pral)lerifdjc Auftreten roar el getoefen, 100=
burd) er pL im^oniren gemit, fal rore and) in 9om lieber gc*
^rt, al bie Perfid) erung, ba nunmehr ber ircfyenfriebe eine oofl=
cnbete l)atfad)e fei?

$ftod)ten immerhin
Solj (Summ unb
O^abutf be amroort!j aul toger barber,
alfo berholt 31t fein,
bal ein eitelel erebe, ben (Sollegen felbft einen ^crrtfyer bei =
nigl nennen, biefer roar all Wann bei agel bort mit allen feinen
aftadjinattonen fiegreidj bureftgebrungen
2
).
9JUt auf3crgerol)nlid)en unftbejeugungen begnabigt, mit gc*
Reimen ^uftruetioneu unb Bretten
3
),
unter fcerien bal 2lntmortfd)rci=
ben
4
)
an bie a^eEirenbcu 33ifd;fe fldj befanb, betraut febieb er, roic
el fdjetnt, nad) Anfang
ecember 1 1 06 oon dtom, um ben Zubern,
bie bafelbft prdbtieben, in SSerfnbigung unb fd)amlofcr Uebcr-
treibung bei Siegel jutoorgufommen
5
).
djon auf ber D^dreifc trat
1) Joann. Pictav. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 253. Ep.
CCCCLXVI Dicunt quoque

quod omnes litcras, quas domino papae
contra regem direxistis vel alii pro vobis et petitiones vestrag omnes r&gi
apportant.

Jactitabat ferretis.
2) Ibid. 252 Namque, sicut refernnt isti

daturum.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 215. Ep. XC.
4)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 77. Ep. CCLXVHL Bouqae
XVT. 278. bat. I. S)ecembcr.
5) ritif^c ^etvctg[r)viuien N. 24. f.
Die Rubereien
v
\ebvumc> bott C ifei o iibci bic Sottmac^i Set egaten.
325
er aU bic prioilcgivtc ^erfou
1
),
bic cv mar, mit ber ganzen $htf)nu
rebigtt
auf,
bic )u au3$cid)nctc. 2111c 2krfltd)tungen, bic er
eitigeaitgett feinmete, reinen
9Runb 31t Ratten , mrben
fofort,
nnb ofync baf
bic renken bes 9ftanbat3 mite gehalten Horben,
o^ne alle Sdjeu fcerftfet. 3#
alle feine (Sfjren mieber cingefe^t, ging
er barauf aus>, berall in bcnfclben ju erfdjeinen. 9iod) mljrenb
er
auf frau$fifd)em ebiete
fid) befaub, fprad) er e ^um u^er^
ften Sluftofc
2
)
Submigg
VII.
offen
aus, ba| er oon allem Dbebtenj=
ocrljltnifc bem rjbifdjof befreit, gegen jeben 9tct ber ,3uri3=
biction beffclbcu gcfdjfct fei.
Ueberljaupt trat
fofort eine allgc=
meine remtion be^ engltfdjcn ^i^fopat^
3
)
tote be3 nig3
4
)
bis
$tt bem age ein, mo SUljctm oon ^aota nnb Dbbo, mit unbcbing=
ter $oltmad)t $ur (*ntfd)cibuug be3 Streitet augerftct, antom=
tuen mrben.
Uub mie f ounte er fidj nun erft geberben, al3 er tu ben taaten
feinet errn mteber augelangt mar!

djon al er in einem eng=
Eiferen afenort mit bem53tfdjof oon $creforb jufammengetroffen,
ber eben im
begriff
mar nad) granfretdj berpfet^en, um an teile
be bttrd) bic lange (Spannung gengftigten (StyiSfopatS oor 3:1)0=
mal Secfct &u erfdjeiuen, l)atte er bic SDBcitcrrcife im tarnen bc3
uig3, bem be3 $afte3 oerboten
5
). 2luf
bte grage, ob er bar=
ber eine fd)riftlid)e SSoftmadjt be3 Sedieren mitteilen tonne, bc=
rief er
fid) auf ba3 oon jm mitgebrachte djrciben. Seiber,
fetzte
er l)iuju, fnne er es> augenblidlidj nict)t oorlcgcn, ba e3
fief
unter
feinem e^ad beftnbe, ba bereite nad) SSiudjcfter oorangefdjidt
fei
6
). )er
23ifd)of
lieg
ftdj butdj btefe (Sinrebe utdjt Ijinbern jur
emij^ett gu fommen. Gr gab bem SDeccm oon aSburt) einen
Glcrtfer, ben 9Jtagtftcr (E'bmarb, mit, b<ti fraglid)c 23rcoe an Ort
1) Joann. Pictav. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 252. Ep.
CCCCLXVI Hoc autem dicitur, quod persona ipsius Joannis a vestra po-
testate erepta est

quantum ad exeommunicationis innodationera. Lom-


bardi Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 208. Ep. CCCLV. Cf. ibid. vol. I. 39.
Ep. XIV. vol. I. 215.
2) Lombardi Ep. ibid. Ep. Adelae Reg. Th. Epp. ed. Lup. Hb. IV.
epist. XIX. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 49. SBcvgt. berbiel
Ep. Coexulum B.
Thomae ibid. vol. II. 204. Ep. CCCXC.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 214. Ep. XC. (Alex. Ep. Gilb. Epp. ed.
Giles vol. IL 54. Ep. CCCXXXI ab init.)
4) Ibid.

videlicet, quod rex exemptus sit a potestate omnium episco-
porum praeterquam domini papae quoad exeommunicationis innodationem.
5) Ibid. vol. I. 215. Lombardi Ep. ad Alex. Th. Epp. vol. IL 210. Ep.
CCCLV.
6) Ibid. vol. I. 215 Quumque instaret episcopus

milliaria.
326
iyiiftcS 33ucf). gleite! (5apitct.
unb teile cinsnfeljen. 2Sie mufjte er erftanncn, al c3 in (Stageib
nnvrt be3 2Ufdjof3
r-on Sonbon in ber Xf)at mitgeteilt n>arb.
gr.eubctrunfen brad) ber letztere in bie 23ortc an3: $on nnn
tr-irb atfo f)oma ntdjt mef)r mein (rbifd)of fein!"
1
)
2)affelbe efljt, bemjcnigcn dljnlid), nne e3 in bem Momente
einer :plfed)en (Sntfeffelnng entfielen mag, bemchtigte fid) and)
ber Uebrigen. betrat bod) ber rdfcfjrcnbe Botfdjafter ben englU
fdjeu 23obcn in bemfclben 2lngcnbtid, aU ber ^'nig mit feinem ge=
fammten 2lnl)ang

merfnnirbig genug bamalS nod) ofyne $ennt=
nift
ber $erl)anbtnngen in dlvm

ben rirflidjcn ^ofljng ber jn
%k$ity
t>erffentcr)ten SDroljnngen frchtete, d)on
fal) bcrfelbc
bie djredmffe be 3nterbict ber feinem anbe
fid) entlaben;
fcfyon
waren bie mit Einern $cale verjagten
23ifd)fe auf bem fnfte,
t|ei ber an fie
ergangenen Sorlabung be ljoma3 golge jit lei=
ften,
tljeH gu iljrer (Sntfdjnlbignng Boten abjnfenbcn
2
),
aB 3*
f)anne oon Drforb nunmehr biefclbcn in^gefammt jitfammcnfcerief,
um, gteid) al U)re er fclbft
Segat be apoftolifdjen @tt$f, bie
glorrcidjen (Srrnngcnfdjaften
3
)
nnb bie bcoorftefyenbc (Sntfet^ung
bc (*rbifd)of an^nfnbigen
4
).
)amtt bergab er ba :pa>ftlid)e (Schreiben
5
),
beffen 3nl)alt
fofort
bnrd) ba3 Jjpanbeln oerftnblid) 51t machen h>ar. tc er
fclbft in 9xom bie 2lbfolntion empfangen, fo fottten andj alfobatb
bic mit il)m ($rcommnnicirtcn ber gleid)en 3.of;Itt)at
fid) erfreuen.
2$a* bort ber gatt oorgefeljen,
baft
anfcerorbentlidje Umft'nbe bc=
rcdjtigcn fnnten, biefelbe fdjon
oor ber Stnfltnft ber Legaten 31t
erteilen,
fo
foflten jene angenblicflid) fuftdj l)ergefteUt werben,
erabe bamal nrnr eine Orbonnan^ bcs> $mg3 eingetroffen,
meiere jene Opfer <be3 agc oon SSejelai) tljeiB nad) 2ale3, tl)cit3
nad) bem kontinent entbot
6
).
)ie galjrt ber ben Canal aber,
meinte man, fnne bod) ben ob bringen. 2(ngefid)t3 biefer @c-
1)
Th. Epp. vol. I. 215

Qui Londoniensis , visis literis, prorupit in
vocem gratulabundus dicens:.Zte caelero Thomas meus non erit arcJdcpisco-
pits. Adjecit etiam Joannes legati venturi.
2) Lombardi Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 210. Ep.CCCLV.
3) Ibid. Th. Epp. vol. I. 40. Ep. XVIII. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles
vol. II. 69. Ep. CCXIX. 70.
4) Alex. Ep. ad Wilelmum et Oddonem Bouquet XVI. 291. Ep. CVI.
=i Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 54. Ep. CCCXXXI.
5) Alex. Ep. ad Angliae episcop. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 77. Ep.
CCLXVIII.
0) ftvittfdK 33civctgfl;ntngcn N. 25. k.
Slbfolution ber (Mannten.

SKcffc^r bcr Kunden beg
%foma$.
327
fahren
liegen ftc fidj
baljcr nad Slnnxifung beg 3o$aira oon Oy*
forb mit etttfuitg auf
eben jene 3ttftruction
2tferanber3 oon bem
23ifd)of
aufrtb
1
)
&on lanbaff
utSalcS, bemfelbcn, bcr, nidjt
im taube bic firdjlidjen ^flidjteu bort
p
erfllen, feinen
ifc
crtaffen
uub burd) bc ftnigg ulb burd) SBcrlei^ung ber Stfctet
2(bingbon cntfdjbigt war
2
),
als> oon bem obc 33cbrot)ctc oon bem
Statute lfen,
oljne irgenb toeldje ^pnitenj auf fidj genommen, ja
oljnc ben oorgefdjriebencn (ib geleiftet $u Ijaben
3
).

)er turj
be @rs&tfdjof
fdjiett bamit eingeleitet
fps
fein.
^nbeffen
ftaren beffen 9cuncien oon D^om nad) granfreid) ju=
rdgct'cljrt
4
),
um bic in tt)rcr Unbcftimmtljeit oiclbcutigen 9cad)=
rid)teu bc3 pctyftlidjen
djretfcenS ju erlutern uub ju befttigen.
SBerftimmt fcfyonburd)
bie Erfahrungen am rmifd)cuofe, muten
fic
il)rc Sorge um ba3 fnftige (2d)idfal if)re Jperrn luadjfen
fllen,
aU fic
bei ber ^Infunft erfuhren, bafr fic bcnfclbcn uid)t
mel)r in ^ontignt), fonbern in 6en3?p fudjen Ratten.

SDafe
einrid)
IL
bamit umgel)c, ben Grulanteu au biefer f(=
fterdjen greifttte u Derbrngen, loujjte biefer fclbft bereite, al
er t-on $eelat) surcfgefefyrt mar
5
).
SDod) trar bamal unb in ben
nadjftfolgenben Monaten ber fnigltdjc 23rief, U)al)rfd)eintid) in
golge bc<3 erften jur tanbfyaftigfeit mal)ncuben djrciben bc3
Zapfte
unberdfid)tigt geblieben. $113 inbeffen am 14. (Ee:ptcm=
ber (1 16(3) uub an ben beiben nd)ftcn agcn in bem 9)cutterflofter
ba^l)crfmmlid)c(iavitelbcg(5iftercicnfer=Orbcn gehalten untrbe
7
),
1)
jtiitifdje SBenjetSfiifyntncjen N. 25. k.
2)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 92. Ep. CCXXVIII. Robert,
de Monte, Roger, de Hoveden bei Bouquet XVI. 577. not. a.
3)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 42. Ep. CCIV. vol. IL G9. 70.
Ep. CCXIX. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 49. Ep. XVIII.

te ftfle biefeS
pc $erfd)Hmmerimg ber Sage ber bamalg gerabe auf eiftelhtng be ^rieben
Jarvenbcn 2JUtgtieber bcr Partei be
Stomas gennrft,
ersht ibr eigener 33vtef
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 294. Ep. CCCXC.
4)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 247. (Gervas. Twysden
et Seiden 1402) l^ec enini multos dies Senonis feciraus, quum ecce nostri
Romipetae revertuntur etc.
jtrtttfcfie 33ctt>etf^rutigcn
N. 24. f.
5)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. II. Ep. V. 231. Ep. XCVII. Manrique
Ann. Cisterc. tom. II. 434. 440.
6)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 110. CCXCIV.
7)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. 1.235. (Gervas. 1400) Edw.
Grim. Vitt. ed. Giles vol. I. 59. Roger, de Pontin. ibid. 155. Joann. Saresb.
ibid. 331. Wilelm. Cantuar. ibid. II. 16.

Wilelm. Steph. I. 251. Anonym.
Lambeth. II. 102. Fragm. 25.
328
fnftel
23uc&. tijeke Gapitet.
war burd) einige cnglifd)c klebte bie fdjott auggefprodjene 2)rol)uug
erneuert. Me Giftcrcienfer=tfter bteff eit unb jcnfcit bc Sanaig
feilten e3 burd) bie maffcnfyafte Vertreibung ber TOndje ben, fall
fenegeinc nod) lnger benobfcinb tu feinen dauern bergen wrbe.
9?otl)Weubig mute fiel) bal)cr biegrage aufbrngen, ob bie
dpl&v,
weld)e in biefem galle
fo
oiele 3lnfiebelungcn bc Drben
bringen feilten, burd) eine oerl)ltnimtgegrberung tefentlicr)er
t'ird)lid)cr 3ntereffen aufgewogen Wrben, ^ontignt),
beffen
breite
unb Siebe burd) ben :perfnlid)cn Umgang mit bem unglcflid)cn
6d)($ling gewad)fen, fennte um fe weniger einfeitig gehrt werben,
ba e3, bem fran^efifd)en erritorium angeljrig, gegen alle Verfol--
gung gefc^^t
war. 2Wcrbing3 l)attcu
fd)en eer fcd)3
3
a
^
ren

a
f-
fclbc @d)idfal eielc bcutfct)e (Siftereienfer ber
fid) ergeben laffen,
al> e3 galt bie 2lnf)nglid)fett an ben
^a^ft
ber lfatf)olifd)cn ird)e
im Siberftanbe gegen ba fid) befcfiigenbe d)i3ma burd) ba3
2cartt)rium ^u befiegeln. 2lbcr ber l)atte ftct> ja gerabc wctfjrenb
ber englifdjen ird)enfcl)bc alfo oertyatten, ba ber ebanfe, e
l)anbcle fid)
bariu um ein ober 9cid)tfein feinet ^ontificat,
gar nid)t auffommen fouute. )ennod) trug man in 2lnerfennnng
ber Verbienftc be l)elbenmtl)igen $mfer3 auf bem Drben3=
ea^itel ^ebenfen, ben 3umutl)ungen ocg $nig3 bud)ftblid) golge
31t geben, er $lbt be 9Jcutterftofter3 Giteaur, bc* biefer lofter=
brberfd)aft frher
pge^rige
23ifd)of oon ^paoia unb einige anbere
klebte Ratten fid)
nad) bem d)lu ber Verfammluug foglcid) nad)
^onttgM)
1
)
begeben. Snbem fie
ben rulanten oon bem 3^tt bc
toniglid)en @d)rciben3 in ^enntni
festen, fgten fie fogleid) bei,
ba beffenungcad)tet ber Drben il)n Weber bebrngen nod) oertreiben
werbe. 3$m felbft
werbe ju bebenfen gegeben, was> nunmehr 31t
tl)uu fei. )cffeu fei
man gewi, ba il)tn Siebe genug beiwohne, um
ba Unheil, ba ju oerl)ten in feiner Eftadjt ftnbe, ab^uweljren
2
).
Unb waljrlid) , bie Intention biefer (Srgebenl)eitg = rflruug
war ntdjt mi$uoerftcl)cn. 9cad)bem
tyoma3 mit ben
enoffen fci=
nc %tt3 fid)
furje 3eit beratl)en, trat er als>balb wieber oor, um
feinen feften (*ntfd)lu an^ufnbigeu, bie 23erlegtnl)eit burd) eine
freiwillige ^tefignation ju l)ebcn
3
).
Um nid)t jenen bebeutenben
1) Herbert, de Boseham vol. I. 236. 237. Gervas. 1401.
2) Ibid. Domine", inquiunt, patiatur.
3) Ibid. Edw. Grim. Vitt. ed. Giles vol. I. 59. Herbert, de Boseham
Opp. vol. I. 236. lib. IV. cap. 10.

Gervas. 1401.
l)eit ber geifttid)eu23rbcrfd)aft,
bic tl)n bisher
fo
treu beherbergt,
jum Cirtetbcn bcffelbcn $ert)uguiffc3 ju ntigen, toctd)e ber )it
fctbft
gekommen, crfarad) er ^ontignt) crlaffen ju motten. 2So
idj and) bie Sttte finben werbe, mein $au$ bafetbft ntcberjulegen,
id) werbe aufbrcd)cn, um biejenigen ntdjt in Ungld ju bringen,
welche in ihrem iebe3cifer mir bisher gebient. )cr Sperr, wctd)cr
bie Vgel be3 tmmel nt)rt unb bie Milien bc getbe Heibct,
wirb mich unb bie Steinigen nid)t oertaffen." Obwohl 9lbt @ari=
nu bc alarbim
1
)
^roteft einlegte, blieb ber O^ebner bod) babei unb
^og fid) ju einer legten Veratljung mit feinen Vertrauteren prcf.
Unb hier ergofe fid)
benn freitid) ba3 efljl bcr 35erXaffent)ett um
fo
rdt)alt3lofer in jene klagen, Weld)e ber Ungtdtid)e
fo
gern
bertreibt, um bie Verzweiflung ttor fid) fctbft u rechtfertigen
2
).
(Srft Herbert bc Vofct)am mute it)m gut magreren Vcurtbeituug
feiner Sage crbetfen. 2lbcr fctbft bie Erinnerung an ba3 freunb-
d)c, erft fr^tid) bricf(id) wicbcrholte
3
)
Anerbieten ubwig VII.,
ihn
in jeben Ort feinet nigreid)c3, fei e3 Stabt ober Softer, auf=
zunehmen, fd)ien bie metand)otifd)e Stimmung $und)ft nicht ju
milbern. Erft bie weitere Vewei3ft)ruug, ba ber gromme
fid) on
ben Vcrljltniffcn ber ueren Umgebung unabhngig
311 erhalten
habe unb bei bcr Verlegenheit ber (Situation bie greitjeit ber Selbft=
cntfd)lieung uid)t bic unbebingte
fei, befttmmte beu raucrnben
feine efljlc ju befjcrrfdjcn. Sd)on ftarftc fid) in ihm bcr Wutl),
ben atfo gurebenben greunb fclbft mit einer
$ffion an ben nig
gu betrauen. 2Bt)rcnb nad) einer 9fad)rid)t
4
)
ber
Sefetete fofort
nad) ^ontignt) geeilt fein fott, traf il)tt nad) bcr fidjereren Ucbcrlic=
ferung
5
)
bcr efanbte auf
bem 2ege. Unter Vqeugung bcr t)eit=
nhme unb be Mitgefhl empfangen, M)rte er nad) fur^er ut
mit ber $unbc heim, c3 werbe
fid) Wi& atfo erfllen, wie e3 r>or=
lngft verheien. 9Ud)t bcl)iubert, in gewiffen renken frei $u wt)=
len, entfebieb fid) t)oma mit ben
enoffen feiner ^ilgergemeinbc,
welche

merfwrbig genug in offenbarem- 2iberfyrudj mit bcr
1)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 237 Nam ut, quod vidi-
mus, quod audivimus, hoc testeraur, sanetae memoriae Garino de Galar-
dira, timc abbate loci, et fratribus invitis et ipsis quoad lieuit, contradi-
centibus
,
propositurn fuit recessus nostri verbum hoc.
2) Ibid. 237238.
3) Ludovici ad Thomam C. Ep. Bouquet XVI. 135. Ep. CDXI.
4) Edw. Grim. Vitt. ed. Giles vol. I. 59. 60.
5) Herbert, de Boseham Opp. vol. 1.241. lib. IV. cap. 20. Gervas. 1401.
AVilolm. Canttar. Vitt. ed. Giles vol. II. 17.
330
fnftes 23udj. Breite Galtet.
twran^nfekenben Stimmung ber Seftentfffgung

gcrabc bie 3(n=
ncljmdjfcit bc 2lnfentf)aftc3, btc grnd)fbarfeit bev egenb, ben
^cid)tbttm nnb bie ajtfrennbfdjaft ber Hrd)lid) gefilmten (*inmol)=
ncr in Kttffag brachte,
fr biefetbc tobt en3, weldjc bttrd)
bie 9tcfiben$ &le#mbeti au^gcjcidjnct tim: )a gan$ nalje getc^
gene Softer ber t)ci(. Kolumba
,
beffen firdjc on 9(kranber
fclbft
am 26. Wai 1164
getoei^i werben, gleid) c^cctnet bte $eiMt&e
an bem ennffc
be3 ftbtifdjen Sebent u crtetct)tern nnb gegen ber
g(ctd)cn 3crftrcmtngen abmfcfylicen, feilte btc 3Bot)nftttc bcrrn=
lanten werben
x
).
m
10. Dtocmbcr 1166, am
fjefte bc3 f)eU. Martin
2
),
brauen
f
ic anf. cr ^bfdjieb wn ben weinenben $lcftcrbrbcrn, tn benen
Mb biefer batb jener fidt) fjeranbrngte, bte anb ju reidjen nnb
|um legten 9ftale ben 2Mid an iljm ju leiben, Ijatte
fdjon lange anf=
gehalten, als berbte nod) Wtaufyz, oI;ue 9^cfftd)t auf btc 23cfef)(c
if)re3 &&te, bte ^fttdjten ber canonifdjen $ora ju erfllen, iljm tia$
fctcrdjc eleit weiter
$j
geben fid) cntfd)lcffen. Unb aB nun ba3
enblid)cebcwc>M gefprodjen werben fotftc, ba wetteiferten bic(*in$cl=
nen nntcr cinanbet, wer ben legten
rujs, ben legten Segen cmpfan=
gen fottte. @artnn3 fetbft, ber $nglctd) mit ben 9(nwanbcrnben bie
Steife big ju beren 3^tpnnftc fortgefc&t, wnrbc in bem @efprd)c
mit bem plofelidj au&erorbentftdj meid) geftimmten f)cma3 bnrd) bie
^littbenngcn ber ba ranmgefidjt gcfcffclt, ba in ber legten
5)cad)t ba 33Ub feinet fddicfjUcben 93torttyriu*ni ergegenwrttgt
tyabcn fott
3
).
SDod) mar ber (empfang in eng gang bap geeignet, bic trit=
ben ebanfen, benen er na drngen mod)te, $n Krfdjctidjcn. (h^
btfebe-f ugo
4
),
umgeben oon feinem (Hern nnb ben frettbig bc=
megten ^elfsljaitfcn, bewiftfemmnetc bic SGBanbertt nnb fpeubetc
im Dlmen be3 t&ntgl alle jene abcn^weltfc btc bcbagd)c 8e$en$
1)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 242. lib. IV. cap. 20.
Edw. Grim. Vitt. ed. Giles vol. L 00. Wilelm. Cantuar. II. 18.

Roger, de
Wendower Chronic, ed. Coxe tom. II. 314. "Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles
vol. TL 252. Ann. S. Columb. Pertz L 108. Robertson, Becket 196.
2) Gervas. 1401. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 212. 243.
lib. IV. cap. 20.

Chaillou des Barres
,
LTabbaye de Pontigny. Paris 1814.
3)
Herbert, de Boseham vol. I. 243245. Gervas. 1401.
4) Herbert, ibid. I. 245. lib. IV. cap. 21. <)iid)t Wilelmus (nc Wilelm.
Steph. Vitt. vol. I. 252 fcoraifejttfc&en fdjeint), bei* erft 1108 jut &etenttig ber
(5v}biccefe gefaltet Ann. Senou. Pertz 1. 108. liobert. de Monte ibid. VIII.
517. lin. 50.
57.'
)c Xboma cben tu bcm (Soiiimbas&leftev bei eng. ,
331
cinrid)tung bebingen. Unb tu biefeu Sd)cnfungcu ertoie ber Sct^-
tere jtdj aud) fptcr uucrfdjityfrttd)
1
).
leid) bcm

cfalbtcu beS
>crm" fyattc er beu (*r$bifd)of fclbft aufnehmen (ffen, atfo tyffegte
er U)n ferner. Unb clb nnb Sebenmittel
,
Reifen unb etrufe
erhielten bie Steuer,
fo oft unb
fo
v?iel fie beren begehrten, r>ou feiner
ofoermattung, ofjnc 2)anf bafr fachen ju brfen. 3a im 2>crgleid)
mit ber tyerjltdjenSIjeUualjme, bic 31t bettigen bicfcm@ebcr$cbrf=
ni mar, fd)icnen bcragc ber Bebungen a wenige, bic Soften, bic
auf
juroenbeu waren, gering. Sftidjt feiten erfreute er nunmehr beu
9ftann, ber bei ber bauernbeu paunuug ber beibeu fronen cbcnbe3=
t)atb fd)onfeiu djtsling werben unb bleiben mute, weil er eiu-
rid)3 geff)rlid)er geinb war, mit feinem iperfnlidjen 23efud). o oft
er nad) 6en3 reifte, fal) man il)tt eilen, wenn ttidjt wid)tigc
efd)ftc
i()n l)inbertcn, oor alten anberen eben biefeu ju begren. 28f)rcnb
ber Unmutl) ber bie Beabftdjttgte eubung ber Legaten in beut
$)iae gereift
2
),
ba ein ernftes* 3erwur.fm{j mit ber Guric -ju fret)-
teu war: fcfjto er mit bem Raupte ber euglifdjen O^ofitionstyartci
naturgem einen um
fo
innigeren 23unb, je mefyr feine (Stferfudjt
if)n ocrfljrtc, in beu pctyftttdjcn unftOe^eugungcn gegen feinen
9ch)aten eine :polittfd)e SDemonftration gegen i|n fetbft an^uerfeu=
neu. erabc biefe Uebcrfiebelung in eine fniglid)e
//
2lbtei War
e$> wa bie unbefd)rnftcrc protection auf ber einen ette, bie ent=
fd)icbcnere 9lbl)cingigeit
auf ber anbern bebingte.
3ft
e waljr, ba
er beu Orbcn ber fd)wM)lid)en 9iad)giebigfeit anflagte
3
),
weit er
bie golgen, welche bie 9lid)tad)tung ber SDrofyuugcn ber cngttfd)cn
trotte Ijaben formte, md)t
entfStoffen genug auf fid) genommen,
fo
wibcrfyridjt bem bod) nid)t, ba Subwig ein
efftfl
bauen fyattc,
wie fei)r biefe $lu3wanberung be (Srutautcn in bie Goujuncturcu
ber frau^fifd)en ^olitif pate.

Um
fo
beben!(id)cr freitid) wrbe
er burdj atfe^ baS erftimmt, wa3 oou bem $erfal)rcn ber Guric
oerlautctc.
^ictjt lange nad)bcm bie Kunden bc Zfyoma 23cd*ct biefem in
eng 2kridjt erftattet, waren aud) bic beibeu auberen cngttfdjcn
1) Joann. S&resb. Opp. ed. Giles vol. II. 42. Ep. CCIV

eum in eccle-
sia beatae Columbae Senonensis exhibet regia inagnificentia et sie tractat
in omnibus
,
ut a Christo tractari decet Christum Domini. Roger, de Pon-
tin. Vitt. ed. Giles vol. I. 156. Wilelm. Steph. I. 252. Joann. Saresb. 1. 1.
vol. I. 331.
2) Lombardi Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 208. Ep.CCCLV.
3) Gervas. 1401. Wilelm. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 17.
332
33ierte Sudj. Btrette Settel.
53otfd)aftcr, ^oljann umin
1
)
unb Jftabulf be ^amwortty, on $tom
angekommen. @d)on auf
tt;rer Dtdreife burd) stalten Ratten ftc,
fo
ergf)lte man
,
fidj nidjt entblbet , ben 25rief bei ^a^ftel , ben
fic
iljrem errn berbringen Ratten, unb alle jene Urhmben, toeldje
ebenfet>telc 3eugniffc feiner peindjen Verlegenheit traten, bem
egempapfte mitzuteilen
2
).
^Citf iljrer weiteren our
f
Lienen fic
gerabe baranf 33ebacfjt ju nehmen, felbft bie groben bei fcfjamlofeu
$erratf)l, welche ber rutymrebige Sodann fcou Orforb gegeben, nodj
gu berbieten. 3oljann (Summ fpradj el or aller 2elt aul,
bafe
er nod) 2kbeutenberel fcon ber urie errungen. Ueberau, wo
er in granfretdj unb $urgunb Gelegenheit fanb, :plauberte er nur
$u gern aul, Wal ber bei rjbifcfyofl djidfal im cremten am
rmtfdjen ofe bcfd)loffen
3
).
Anbcutungen wed)felten mit gang bc=
ftimmten, aber gerabe burdj bal gragmentarifrije, wag fie Ratten,
um
fo
mcljr retjenben rflrungen. )rang man in iljn,
fo
brad)
er ab. $>ie Berufung auf. bie $fltd)t, bie feine btylomatifdje Wi\-
fion erfycifdje, war bie Antwort. Wt ber idjertyeit bei @ingeweil)=
ten fprad) er twn ber ntfet^ung bei rjbtfdjof all einet aulge=
machten <Sad)C
4
).
5Cber bie gefyeimniuolle Eiterte , mit ber er jebe
weitere TOttfjeilung abwies, foHte nur ba^u bieneu, bic gange Un=
rufyc bei gragenl unb @ud)enl aufzuregen, >te
5(ngft or einem
furd)tbaren ^crfycingnifj, bal ben (Srulantcn treffen folle, burd)git=
terte Alle um
fo
heftiger, je mtfyx biefe Agenten fid) weigerten, bal
leiste 3ort ber biefe Angelegenheit
p
fyredjen.
6ie eilten luelmcljr, bie Steife nad) ourl fortgufet^en, wo fic
am 1. gebruar (11
67)
anlangten unb il)r Ouartier in ber 2A>ol)mmg
bei )ecanl ber ird)e bei ^eiligen $)kuritiul nahmen
5
).
ben=
bafclbft War ber l)omift Sodann twn ^oitierl gleid)gcitig auge=
fommen, wie cl fd)eint lebiglid) in ber beftimmten Abfielt, burd)
1) $)a tton ihm tu 9(ufpvucf) genommene 2(rd)tbiaconat tton 93atlj muf} et
auf 23efef)l be $apfte (Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 147. Ep. CCCXIX) fptcv
im %al)x 1168 bem Stger on 2Borccfler inxM^thht,
2) Alex. Ep. Bouquet XVI. 291. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 55.
Ep. CCCXXXI omnia rescripta literaruin n.
Guidoni Cr. monstravit etc.
3) Th, Epp. ed. Giles vol. I. 49. Ep. XVIII.
4) Ibid.

in ecclesiis et nobilium domibus disseminabat sc certum
esse de nostra cita dejectione, dicens tarnen se tempus et niodum reti-
cere
,
quia revelare secretum sedis apostolicae non audebat. Cf. Joann.
Tictav. Ep. Gilb. Fol. Epp. II. 251. Ep. CCCCLXVI.
5) <B. ben tutereffemten 23ericf)t be ^otyann - ^otticvS
Gilb. Fol. Epp.
ed. Giles vol. II. 251254. Ep. CCCCLXVI.

Herbert, de Boseham Opp.
vol. I. 267 Johannes natione Anglns, episcopus tunc Pictaviensis etc.
SBeitevc ChttljKuiujcn buvd) (Mtmtn Uub tfiabuff bc Taimvovtf).
333
efprdjc bc
gfettf$aftli<$ew
33erfel)r ober burd) beren 23elau=
fdutng fte $11
erforfdjeu. ?(crbing, mtc

erwarten, geigten fte ficf>
einem Pfanne gegenber, beffeu^arteiftelhutgnur 31t bcfanutmar,liu
Veantmortuug feiner jubriiu](id)cu fragen beraus fdjtekttg.
Oel-
ber aftfreuub ber euglifd)en^3otfd)after mar ^ngteid) ein Vertrauter
be3 crsbtfd)fd)eu Renten; ein Ctcrifcr aui <2aintc3, mit biefem
gleichfalls
befanut, cjincj bort oiel au uub ein. )te Kanle maren
erffnet,
burd) metdje if)m balb genug bie mid)tigftcn SJcittfyeihutgen
guffoffen.
ben ba, ma3 ljoma3
fo
bringenb gu muffen begehrte,
ben Snljatt ber Vollmacht ber efanbteu, erfuhr er nur ju fid)er.
SEar er bodj balb tu taub gefegt, bie autl)entifd)en2orte anzugeben,
mit meldjen fte bie Unbefdjrnftljeit berfelben mit nur ju erfc^reden=
-
ber ^Deutttcpcit bcfdjricbcn. )tc
s
Mffion be verboten 2ift)elm
von ^ama marb befttigt, ber 9came feinet (Sollegen gletdjfalB ge=
nannt. SDafe fie
bereite unb an meld) cm Dermin fte aufgebrod)en
Don Dtom, um bemndd)ft bei ipeinrid) II. in feinen tammlanben
einzutreffen, glaubte ber greunb, ber freitid) in btefem fnfte bod)
eine unrid)tigc $iittt)cihtug erhalten , bem r^bifd)of mit jener bi=
p(omattfd)en cnauigfett angeben ju tonnen, meld)e and) bie letzte
ber 3tfufioneu fd)tcn jerftren gu muffen. 2a *>on ben neueften
(Sntfd)ltej3uugeu unmittelbar nad) ber $lbreife be 3oljann on Dr=
forb, nad)bem ba3 23etrgcrifd)e feiner Dteben entbedt morben; ma3
man ber ben ^luffdjub ber enbung ber Legaten ober ba gnjltc^e
Untcrtaffen berfclben tu le^ter 3ctt erjagt
1
),
mar fomit ein
fak
fd)enbe erdjt gemefen.
3n ber btefer Verrat!) be3 Verrat!^ ber Gurie mar wt*
fyngntf^ott genug. )tc (*nttufd)ung
,
fo
mett fte berhaupt noefy
mgd) mar
,
nutzte fief) burd) jene fd)ttctf genug befannt gcmorbe=
nen 9(ufagcu votfenbeu. (Sine bftere Vcrftimmuug
2
),
bie um
fo
gefhrlicher marb, je mcl)r fte felbft ben bogmatifd)cn
3
ro etfcl au
beseitigen $att)ocitt anregen mute, meldje man biljer
fr
bte
d)te gehalten, verbreitete
fid) in granfretd) 00m I)ronc fyerab big
in bie unterften @d)id)ten be (Steru3 unb meiter tu bie Greife ber
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 41. Ep. CCIII; 43. Ep. CC1V.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 28. Ep. IX. 31. Ep. X. 50. Ep. XVIII.
214. Ep. XC. Lombardi Ep. ibid. vol. II. 209. Ludovici Reg. Ep. ad
Alex. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 308. Ep. DV. Alex. Ep. ibid. II. 55.

Petri Abbat. 8t. Remigii Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 172. 173. Ep.
CCCXXXVI.
334
is-nftc 33ud). gtpeitcg Sohltet.
Saicn
1
).
3u $uig Qvfoto'fy mifd)tcu fict> ben fix djltdjen ^ftoftocu
bie potitifdjen bei. %n bem erften Unmut!) I>atte er erfTart, ben mit
felcf)er Wtti)t aum Stur$ be treueften tird)Ud)en Kmpfer au3=
gcrfteten Legaten in bicfer (Stgcnfdjaft bte Durdjreifc buvd) feilt
ebiet nid)t gcftattcn ju wetten
2
).
3a ei
*
fc^ctnt fogar ben eban=
fcn au ^lttfrict)tun^ eines fetbftubigeu gatticauifdjcn $trd)euwefcu3
dlaum cjccjeBcn
p
fjabcu. Qtmt &
v
crfamm(ung be Ijoljen G(ern3
feinet 9ceid)e3
f
otc berufen, biefer bie &Tagc ber bte Unbill, wcldjc
er wie ()omas> 23edet oon ber tmifd)cn ircbc erlitten, mitgeteilt,
l)icr bie greife uad) beut Dtcdjte ber fnfticjcit Dfecbicnj beantwortet
werben
3
). @t ctftrte e taut, bie cbttttg ber Legaten fei tljm
ebeufo em^finbdj, al ob man iljm an bie trouc greife
4
).
9cod) empftnblid)cr freitid) ber ftreng fat()otifd)cn Partei. 2o
bie guubameutc ju trnten fd)ienen, mute bie 9rnftd)t and) ber
etreueften ben Errungen $rci3 gegeben werben. Unter ben 2ir=
ren ber 9cad)rid)tcu fyatte bereite eine bcbroljtidje Agitation um fid)
gegriffen. ?0can tl)at nichts fic
p
hemmen, )a age3gefprd)
breitete fie jebeu 2lugcubUd weiter au.
Unb gerabe ber 8d)mcr^ be3 $)ittgefiU)(3 mit bem 8d)tdfat ber
Verbannten mifd)tc ft c> mit jenen fdjon angeregten ru*d)iid)en \vti'~
fetn, um um
fo fycftigcr jn erbittern, $tt granfreid), in ber 5ftor=
manbie, fogar in Gmgtanb liegen fid) bereit stimmen oerncfymen,
wctd)c in it)rcn Etagen aud) ^tnftagen erhoben. 9)can fd)onte ber
^erfon bc ^pa^ftc^ uid)t; 23ta^I)cmiccn feinet 9camen fetten fid)
nidjt metjr prd. OTe <Sd)mad), wctd)C bie 2)cmtt)iguug bem
(Mutanten bereiten fotttc, fiel im ruubc
auf beuientgeu prd,
wc(d)er fie oerfdnttbct
5
).
ic (Korruption am rmifd)eu ofc
bte
1) Cf. T. Epp. ed. Giles vol. I. 210. Ep. XC Ad quem recurrent?
Quomodo confidere poterunt de- ecclesia Romana, quae nos pro ipsa stan-
tes et usque ad sanguinem decertantes ita deseruit et destituit?

Ibid.
214 Quomodo de novo facti sumus opprobrium iisnon modo, qui in cireuitu
nostro sunt, verum etiam omnibus quoque gentibus utriusque regni etc.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 208. Ep. CCCLV. Lombardi ad Alex.

ibid. vol. L 145. Ep. LX De eo, quod causa Iegaiio?s vel sieiit legaiit
terram suam ne ingrederemini vobis interdixit etc.
3)
Lombardi Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 209 Convocare etiam ar-
chiepiscopos et episcopos se velle dixit coepi.
4) Ibid. Denuncians etiam et manifeste protestans, non esse sibi mi-
nus molestum, quod pro hac causa legatos mittitis, quam si ad coronam
ejus auferendam eos destinaretis.
"
Lombardi Ep. ad Alex. Th. Epp* ed. Giles vol. H. 209 tllud unnin.
pater sanete, verissime scio, quod tarnen absque lacrymis non scribo, quia
vestri nominis odor ex aliqua parte offuscatur etc. Ep. Ludovic. lieg. Gilb.
(Snttfhwig bet gartet. $cvmutruut<\eu btnfic^ttidj bcv Legaten.
335
immer m'fyngutfeoollcr ifyxt
imdtoirfcubc raft au3. 2a bort
gcfd)el)cn, muffte ber
$apft,
muten bte (Sarbiulc bi3
auf
ba
ftciuftc ^Detail getreu in ^Briefen fid)
crjaljlcn taffen,
bic au3 granf=
vetd) famen.
Wti l)ulic()er, nid)t mit ber $tiim ^idjcrljctt unterhielt mau
ftd) l)tcr ber Dxatur unb &tid)tuug ber 31t ermartenbeu @cfanbtcu.
SDafc fie aller $otftclhtngcn ungcadjtct fommen mrben, mar nur
ju gettnfe : bic meiften biefer Eingaben maren in ber $auptftabt bc3
$apftc3 erft cin^etvffcn, al3 jene fie
bereits oertaffeu
1
).
2Xber roic
fie i()rc SBoftmadjt $u oermeuben gcbddjtcn, barber mar man mcber
oor U)rer ^lufuuft nod) nad) bcrfclben tu bem Uvti)eUe eittig. 3ic
c3 in fold)cn glleu 31t gefd)el)eu pflegt, ber ine mollte immer mefyr
unffen
also ber Rubere, unb bod) Ratten 2Wc ba3 efl)l, bafj fie
nod) euttufd)t werben fonnteu.
2ill)clm, arbinalprcbt)tcr bc3 |et%ett betrug
ad Vincula,
mar, wie mir erinnern, feit ben erfreu Anfngen bc $ontiftcat
feinet crru gcrabc mit beu euglifdjen $crl)ltntffcn mol)l befannt
geworben.
(|
fyattc im $<$i
1 1 60 bic (5ntfd)eibung ber SBeftma'djtc
l)erbcifiU)ren Ijelfen; aber nur baburd), bajj er fid) eiurid) II.
in
jeuer f)cangc(cgcni)eit ebenfo gefllig
2
)
crioiefcu al3
beffeu dihw-
ten burd) bic Uebertiftung geregt batte
3
). ett biefem 9iugenblid
mar er in bc3 (fteren Ltgen ein $Ratm nad) feinem cr^cn
4
)
ge-
worben.
(Sin geheimer 23ricfwcd)fcl,
fo
lange ber ppfttid)C
of
nod) in
Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 308Sciatis autem, quod nins turbato animo por-
taremus ea, quae dicuntur facta esse, sicut in Normannia et in Anglia et
etiam in Francia praedicatur, nisi eadem emandare satageret sinceritas
vestra. Sciatis etiam quod multi scandalizantur etc. Cf. Alex. Ep. Gilb. Fol.
Epp. ed. Giles vol. II. 55. Ep. CCCXXXI. ibid. II. 58. Ep. CCCXXXIII extr.
1) Alex. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 54. Ep. CCCXXXI Post
discessum vestrum graves ad nos fuerunt rumorcs perlati etc.
2) 6. 58b. I. <S. 168. 169.
3) <S. 33b. I. . 171. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 19. Ep. VII Habebat
enim Rex legationis hujus eventum suspectum, tum quia Rex Angliae im-
petraverat, tum quia meminerat, ut dicit, se alia vice laesum ab iis,
quando vos nuper in patrem et Dominum reeiperet, tum quia glorificatio-
nem Joannis de Oxoneford et similium molestissime audiebat.
4) AVilelm. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 150. Ep. CCCCX
Sicut enim ex quo Domini Regis notitiam fuimus assecuti, vigili opera
elaboravimus et'ficere, ut eum ecclesia Romana materno sinn specialiter
aniplecteretur et extolleret, ita ex quo perturbationes emerserunt, cum
omni sedulitate curavimus suadere , ut tolei'antia praejudicium severitati
i'aeeret etc.
3}cvgl. ben tnteveffcmtcu c[aubtfduift^bcvid)t in Th. Epp. ed.
Giles vol. II. 235240. Ep. CCCLXVIII.
336
Aufteg 8udj. Breite? ctyiiel.
Stallen milk, ein unmittelbar ev derlei) r feit beffen Ueberfiebelung
nad) eng modjte cg
befeftigt haben. @o erflrt eg fidj, bafe
2il=
heim feit 2lugbrud) ber cuglifd)en ird)enfchbe fogleidj alg
gh-
rer ber fniglid)en Partei im arbinalcollcgtum aufgetreten,
h^
mag S3etfet mar feitbem gemohnt, il)n alg feinen fchlimmften
getnb
g&
betrad)ten; ber
fran^ftfd)e of
nid)t minber
2
).
Dbbo, ($arbinal=
biaconug vom itcl beg ^eiligen ^Ricolaug in Carcere Tulliano,
fonntc, tote eg
f
d)teu
,
auf eine uutabcttjafte Vergangenheit fid)
be=
rufen. (Sin
3
id)ni feiner Parteinahme gegen bcn (h'jbifdjof
mar
nic^t befannt.
2tber gerabe bag, mag man fid) ber bie mahrfd)einliche Verfid>e=
benljeit beg fittfichen 2ertt)e, mie ber )cnfmcife ber'betben Prger
biefer spciffton fd)on bamalg, alg man fie erft noch erwartete, u
erzhlen
mute, tjatte
felbft in ber ^ilgergemeinbe aller Veiftimmuug
ungead)tet bod) bie 2(nfid)t ber bie kxt beg (Smrpfangeg erfd)mert.
Merbingg ber
(^bifdjof , menn gleich nid)t ohne 5lnU)aubelun=
gen beg Vertraueng ju bcm (krbinal Dbbo
3
),
ftrfte
fich
in bcm
(Sntfd)luffe,
bie 5luerfennuug einer enbgiUtig eutfcheibenben rid)tcr=
liehen emalt, im gaE
fie oou 2itl)elm r>on $at>ia aHein gegeben
merben follte, ju ermcigern
4
).
Rubere, nne 3ohanneg fcon @alig=
burt), legten t>on Anfang an mehr cnudjt
auf
bie ^erfutiche @c=
finnung ber Segalen alg
auf
bag ^anbat. D^achbem er eine 3ett
lang fid) mit ber
Hoffnung hingehalten
5
),
bie (Surie felbft fei ber
bag i)evrtherifd)e Verfahren beg 3ol)ann on Drfovb balb nach b*f
s
fen 5lbreife enttufdjt, ber SBefdjlufc, bie verheienen Segalen ju
fenben, nneber rdgngig geworben: ^atte er balb barauf ben meU
teren $fttttl)eilungcn mehr 9^ed)nung getragen. 9lber bod) haben
fid)
berall in ben Vricfcn, bie er vor ^lufunft ber Garbinle ge-
1) rittfdje SBcteiSffyvungcn N. 25. a.
2) . <S. 335.J(nmf, 3.
3) Cf. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 146. Ep. LXI. 145. Ep. LX, ktbc na<$
bei Slnfttnft bcS Savbincil gefdjviebcu.
4)
Ibid. vol. I. 242. Ep. CI Semper recusavimus eum judicem apud Do-
minum papam per nuntios nostros. Wilelm. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II.
22

recusavit utrumque, \v<x% in tberfpvudj ftebt mitEp. adOtt.LXIAudito
adventu magnitudinis vestrae Christi coexulantium nobis exhilaratus est
coetus et quasi ad consolationem ecclesiae et cleri liberationem missus
sit angelus, exsultavit etc.
5) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 43 Ep. CCIV
Quorum iter, ut ajunt.
suspensum est
,
juratoris fraude comperta. Ibid. vol. II. 41. Ep. OCIII Si-
lentur haec interim necessitate obedientiae , sed spes est in brevi omnia
propalanda esse: quia, ut pro certo didieimus, legatorum qui sperabatur
adventu, suspensus est aut omnino sublatus, juratoris fraude comperta.
Tic
cty.
Legaten 2(jelm i>ou $at>tft unb Dbbo.
337
fdjvicbcn
1
),
bumZfy&l
aud) in bcn fpateren
2
)
bic djmanfungcu
ber SBttb&enfyett octvatfycn. 2ar gteid) ba $)cttftrauen gegen 2BU=
fyelm t)tt $av;ia augcublidd) finftev genug ; er fanb bod) aud) mieber
Littel-, e3 ju jerftreucn. $(ljnctc i|m gleich, bie Opferung ber gc=
regten @ad)e ber (Exulanten mrbe ber ^rci fein, um melden ber
rmifdjc Jjpof in feiner ftnanjiellcn SBebrangnife ba3 engttfjc olb
ftd) rerfdjaffen mte; er tt>utc bo$ bamalS uod) nid)t, ob er
ty=
pofition ober ggfamfeit anraten follte
3
).
Snbcffcn waren bie beiben (Sarbinle, mit bcn not^igeu 23rc^
en erfeljcn, nicf)t, wie urfprnglictj bie 9lfejtdjt mar, am 1. 3a=
nuar (1167), fonbern erft Witte 2)cr uon fom aufgebrodjen
4
).
>ie Ujnen, fei e3 mnblid) ober fd)rift(id) erteilte, 3nftrnctiou
[antetc ol)uc 3roeifel auf jene unbebingte 23ollmad)t, wie fie 2Heran=
ber bereite ber engtifd)cn $ronc in 9tu3fidjt geftcllt.
s
Xcuv bereu
mirfitdje Ausbung mclteidjt mar an eine oorgangtge Anfrage unb
Antwort cjefupft.
gretlidj ba neue <8d)reiben
5
)
an ben (h'j&tfdjof, u
beffen Wb*
faffung
man ftdj Ijatte
entf
flieen
muffen,
um bie^Jiotioe ber 8eu=
bung unb ba3 Eftanbat $u erlutern, acrfudjt aud) |e&t nod) beibe
umjubeuten. ^id)te anbre3 al eine O^cconciliation

fo
wagt mau
fclbft
bermalen ju behaupten

fotf erhielt werben, cn ftreitcu-
ben , aber in golge biefer SScrmittetung contraTjirenben Parteien
$orfdjlgc u madjen, finb bic $ct>oltmd)tigteu abgefd)idt. $lbcr
mcjrenb bamit and) bem
9lbreffaten bie grciljeit ber (Sntfdjliegung
gewfyrleiftet ju werben fdjeint: wirb um
fo
bringticfyer bie ftalj?
wung beigefgt, auf bie aufeerorbentlidjen ^etter^ltniffe 9xdfid)t
jn nehmen, 9ftan fl)lt c bem djreibenben an, wie bic SSoraljnuug
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 39. Ep. CCII.
2) Ibid. vol. II. 74. 75. Ep. CCXXI ad Wilelm. Papiens. vol. II. 78.
CCXXII.
3)
Ibid. vol. II. 39. Ep. CCII Nam Papiensis hactenus in causa ist'a
Regis opes, non timorem Dei vel Ecclesiae potestatem habuit ante con
-
spectum suum.

Alter vir bonae opinionis est , Eomanus tarnen est Car-
dinalis. Quod si eorum examen deelinaverimus , verenduin est, ne apud
Regem et Ecclesiam Gallicanam causae nostrae laedatur opinio. Si su-
seeperimus licet suspectos
,
timendum, ne subvertant justitiain nostram.
Dispensabunt de nobis, ut detrimentum Ecclesiae compensent loculis suis.
4) . ritife 93ctt>cif^r. N. 25. b.

lieber bte Sollmadjt
f.
ebenb. c.
5)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 15. Ep. CCXV. Cf. Wilelm.
Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 22.
@efd)iJ)te Hteyanbetf III. Ii.
22
33S
fnftel udj- B^citeS C5a vitef.
ber beoorftcljenbcn bebroljl'idjcn Grciguiffc it>n bewegt, wenn er
rtt), ^cmgPen
in biefem 2lugcubUdc ac$$uftiffett tta$ fptcr
unter gnftigeren $erl)ltniffcn wiebergemounen werben renne.
9tud) biefe finb atfo bereite in beu 3ufammenl)ang feiner combiua=
terifd)en $trd)cnpotitif mit aufgenommen, (Ectbft ba 23rcoc au
ben ^ni
1
),
fo feljr c3 bie Uebereinftimmuug mit bem
frheren cr=
fnftel mchte, tarnt bod) bie tr)cilmeifen ^ctractatioucn beffe(=
ben nur fcerljttert, nid)t oerlugnen. Or)ne 3weifet ftf te ^cr
einer mglidjen ^efdjrnfwtg ber unbebingten 2lutorifation im
$orau3 in 3^ed;nung gebrad)t werben. 2aren bod) bie inge,
ton geartet fic in bem Moment fein mod)ten, wo e in ein*
rid) Jpnbe gelangte, wenn ntdjt $u ermeffeu, bod) %u bel)err=
fd)en.
3Xtfo
augcrftct
fr
bie gemeinfame ^itffion in granfreid),
reiften bie beiben Legaten nid)tbeftowcniger oon Anfang an ge=
trennt, um erft bort wieber ju|ammcnjutreffen
2
).
2l)renb 2il-
t)elm oon $aota, mit einem befonbern -Jftanbat betraut, ^uorberft
an beu
of
in Palermo fidj begeben
3
),
Ijatte Dbbo ben Sanbweg
oerfolgt. 3n Stallen in efaljr, oon beu eben gegen ^Rom oor=
bringenben $aifcrlid)en aufgefangen ju toerbeu, l)attc er unter
mandjerlei 2kfd)Wcrben auf weniger Bekannten ^faben bi $encbig
fidj
burcf)gcfd)ct)en. ier in greunbe^ anb augefommen, tonnte
er, oon ben gegen griebrid) oerftimmten ombarbeu um
fo
lieber
unterftiat, offen
unb ungetjiubcrt bie D^cifc ber $ftantua, Verona
nad) 33recia fortfe&en, um in biefer feiner 3)aterftabt langer
ocrmeilen. er 28eg
fhrte
il)U weiter ber Bergamo, ftailaub
neben 9Zooara oorbei nact) SBercclIt. SSon ba nat)m er
,
ol)ne uriu
p
berhren, bie Oftdjtung auf
ba3 St. 5)M)aclfloftcr bei lufc
unb gelangte, wie c3 fdjeiut Sftitte 5lpril
(1167J,
glcflicf) in bie
^rooence.
3
U @t, @illc madjic er alt, um feinen Gollcgcu ber
^crabrebung
gemtf &u
erwarten. SDaS nd)fte ^cifejicl fetc
3Ront^tttet fein.
1) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 117. Ep. CCXC1X. 2te [dnup
fid)ttg ^peiurtd) II. bie tffcrenj btefet
<
s
"vicl mit ber erfteven ibid. vol. II. 136.
Ep. CCCIX erfannt, barber
f.
vitifcfye etwigffjrittKjett N. 25. e.
2) . ben intereffanten Sfccifcbcricftt be* (Sarbinaf Dbbe Gilb. Pol. Epp.
ed. Giles vol. II. 137. Ep. CCCXVIII. Baronius ad a. I1G8. N. I.
3)
Hugon. Falc. Ilist. Sic. Mural. VII. 314
approbante Guiielmo
Papiensi, Ronianae Ecclesiae Cardinali
,
qui Panormwn ntiper venerat
,
in
Gallias transurus.
Cbbo' Sdrfunft in Swnfwid^. ein ^cvbaftcu bem Werfet ejegennkv.
$lber freitief) (Srmguugcn nod) anbetet 9(rt hielten il)n oor=
lufig bort jutd. Sdjon tu Statten oou ber in granfreidj l)err=
[d)cnbcu 9tttfre$una, unb jener ftrengen Orbonnanj be &nigS nn=
te vvtcfvtct, l)attc er oon bort bereite einen feiner lcrifcr mit ber
Sitte an ben (SrjMidjof ooraugg.cfdjidt
1
),
gerabc er mge bie
rct'ualjme bcrfclbcn in Antrag bringen, TOerbing3 bie 3umu=
tl)iiug tt>ar ftarf. 2lbcr ber (Srulant, ber bem (Earbinat nm
fo
lieber
lief) ocr:pflid)tcn mochte, al3 er Ijofftc, tljn babnrd) nm
fo
eljer oou
bem SlbljngigfcitSoerljltnife u feinen enoffen lo^ulfeu, toat
ba$n bereit. Unb al nun au3 t. @illc3 ber erfte irief
2
)
anlangte,
ber )bbo
1
3 5tfunft anzeigte, bezeugte er in ber Antwort feine 33e=
rcihoilligfett. (Seit lngerer 3eit abfidjtlidj feinem 33cfc^feer fern,
um beu fd)on bamalS geuerten SScrbadjt ju oermeiben, al motte er
auf $eraulaffung ber abermaligen
3ermrfniffe ber beiben Rntge
jum Kriege reiben, fam er bod) nunmehr auf beffen auSbrcHidjc
inlabung an fein oflagcr
3
).
2llterbing3 , beu 33rtcf foglcid) bei ber erften 5lubicn$ ju bcr=
geben, fdjien il)m bamal bie tunbc nod) nid)t gefommen ju fein
4
).
Unb aud) ein mublid)cr Antrag mrbe

ba3 glaubte er fid)er $u
miffen

nur mit einer uugnbigen 2(nttt>ort abgemiefeu fein. 5U>cv
bennodj gelaug c3 tl)in balbbarauf, fei c3 fdjon M\3eit bc3 bama=
Iigcu3nfammcnleben3 mit tlnn, fei
es ppatet, mit feiner grfprad)
c
burd)subringeu. SDet grft gewhrte juerft bem Obbo
5
),
bann,
tote e fd)cint in golge ber unerwarteten 5tufflrungen, bie er oou
$com erhalten, aud) bem 2ittjctm oon^aoia
6
)
bie uad)gefud)tc @r=
laubnt. 2ktbe Ratten oou fetner ette feiuerlei rfdjwerungeu
iljrer M[e meljr gu frchten, feitbem ^Ueranbcr, burd) jene jal)l=
retten 3ufdjrtfteu ber ben .uftanb ^ix 2)tuge in graufreidj uu=
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 19. Ep. VII.
2) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 137. Ep. CCCXCVHL rittfdjc 53c=
wctsffjningcn N. 25. d.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 19. Ep. VII Et ne tale quid de nobis pro-
babiliter fingi posset, a colloquio Regis nos ipsos diu suspendimus , donec
tandem ab ipso evocati aeeederemus, ut ei praesentaremus excusationis
nostrae literas et domino Ottoni, qui ob hanc causam nobis Papia cleri-
cum suum miserat, impetravemus transitum et conduetum.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 145. Ep. LX.
5) Ibid. De eo, quod causa legationis, vel sicut legatus terram suam
ne ingrederemini vobis interdixit, fecit quod voluit nec deberetis iccirco
irasci: quia sicut discretio vestra melius novit, nun mirnm (lebet videri, siis,
qui
facilis est in dicendo, facilis sit in mutando.
6) Ibid. vol. I. 151. Ep. LXVI.
22*
340
fnftes 33udj. .Bweitc CSapitcf.
terridjtet, ein Gmtfdjulbiguugfd)retben erlaffen
1
),
ba3 unter beut
mttnurfenben (Sinbrutf anbermeiter 9iad)rid)ten gan^ ba^u geeignet
mar, ben (eidjt 33ctt>ecjltc)cn mieber ju
feffetn. SD einfd)mcid)ctubc
%xt, mit ber ber nrirflidjc Hergang ber )ingc in dtom in biefer
nid)t mel)r vorljanbenen Urfunbe mitgeteilt, bie id)erl)eit, mit
ber alle ber bas> ERanbat ber Legaten verbreiteten @crct)te a't uu=
mafyr
k^eidjnet fein mod)ten, Ratten bie alten grcunbfd)aftgefl)lc
mieber geftrft
2
).
)er nig mar nun mieber voll be3 greife!
ber Sllugljett unb eredjttgfeit be3 ^eiligen $ater3 unb ereiferte fid)
ber bie Vcrlumbungeu, burdj bie man bie befteu feiner (Sntmrfc
unb i^n felbft verunglimpft. Unb al.$ er fptcr perfnlid) bie 25c~
vollmd)tigten empfangen
3
),
au iljrem eigenen 9ttuube

unferc
)arfteftung mirb bie3 fogleid) erflren

bie Verfidjerung zxfyaU


ten,
bafe
e3 fid) nur barum Ijanbele, eine Saftcatton unter eljren-
Ijaften
$ebingungen herstellen, berbot er fid) in feiner 2Beife in
panegt)rifd)en rgffen
4
).
9^id)t gan^
fo
lenffam ermte3 fid)
bie Partei ber Grulanten.
$8 e verlautete
,
juerft bafe
Dbbo , bann
bafe
Sifljelm von $avia
angekommen , unb in ber l)at fidj be^ icftfee^ ber uncingefd)rnf
-
ten $otlmad)t jur (Sntfdjeibung rhmten
5
),
hatte ein verftrftc
^ifetrauen um fid) gegriffen, fragen ber Dfcugierbe mcd)felten mit
23efeuntniffen banger 2ll)nungen. )ie anerkannte
ifferen^ ber ^^a=
ractere ber beiben Prger biefer TOjfion liefe
c3 aud) jet^t nidjt ju
einem gefid)erten Urtl)cilc ber biefc fel6ft kommen. 2lber ma3 man
fidj erjagte von il)rem geheimnisvollen feigen, von ber eigen=
tf)mlid)cn $lrt, tvie fie ba efolge ihrer Vertrauten von ber
(^emeinfdjaft mit 2lnberen abpfd)licfeen verfugen mollten

D^ie*
manb,
fo erfuhr man, brfe nheren Zutritt $u benfelbcn gu erhalt
ten hoffen,
ber nicht burd) feiertid)en <5ib
0
ur $erfd)miegenf)eit fid)
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 16. Ep. VII.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 71. Ep. CCXIX. Petri Cell.
Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 173. Ep. CCCXXXVI. 2ifbelm
Chatte felbft einen apologetifc&en 33vicf an ubnna, ejefetyrieben Bouquet XVI. 142.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. 1. 31. Ep. X. Ep. Adelae reginae. Gilb. Fol.
vol. II. 312. Ep. DIX.
4)
Ibid. Cf. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 16. Ep. VII Rex enim ipse post-
qtlam dignationisvestrae excusatorias reeepit literas, prudentiae, justitiae,
sanetitatis et beatitudinis vestrae gloriam praedicat etc.
5) Wilelm. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 22 Unde cum in Franciam
venissent, jactabat se Wilelmus, se in confusionem et damnum domini
Cantuariensis venisse ad faciendain voluntatem regis. Cf. Th. Epp. ed.
Giles vol. 1. 241. Ep. CI.
SBcfc&rnfiHtg bor
urft>rngU<$ ben Segatcn evthcten ottma^t.
341
berpflidjtc
1
)

Ijatte nur bic urfptngftdjen $crftimmungcn t>on
Beuern $u ^cefeu , btc Stadjridjt, ba ber bemSofyanneS r>on @ati=
burt)kfi'eunbctc
s
D^av3tftcr Saureuttu^ ficf> tljneu betgefeften roerbe,
fic
toeniftflettS
nidjt um$uroanbeln t>ermod)t
2
J.
)a tankte gerabe jur red)=
ton 2tunbo
fr
bie Garbiutfc btc neue ^uftruetion
3
)
t>om 7.9ftai an,
meldje aud) auf biefer 8eitc bcfd)U>id)tigenb roirfen foftte. greilid) btc
urfyrngdjc SSoHmadjt roarb nidjt aubrdd) urcfgenommcn,
aber bod) in gennffer 2cife in ber SBorauSfefcung, ba fic erlaffen,
btc neue gegeben. 3>n ^ &t ift btc leitete eine gang anbere.
s
ftodj ganj Eingenommen r>on bem, ma3 ttjm au3 granfretdj ju
Oljrcn gelommen, beauftragt fie ber
$aft, ber nunmehr, feiner
bcroegUdjeu irdjen^otitif gem, augenbdttd) bie
Ijierarcbifdjc
Partei roteber ju
ftfifeen fr
gut fanb, ben tiefgefr'nf'ten
r^bifd)of
burd) Ucberfenbung feinet roftfd)reiben3 unb mublidje
Vorfiel
tungen gu beruhigen. >urd) Hebung
jegUdjen SOftjjtrauenS if)n ju
r-crffjncn, foft nunmehr ifjre angelegentliche orge fein. 9ttdjt ton
einer enbgUigcn SDccifton ift fortan bic Dtebe;
auf bie $ereinba=
rung
4
)
toifdjcu tf)m unb bem Knige unter 2M)rung ber $rbt(c=
gien unb SRedjte ber $ird)c c-on anterburt) roarb iljx $ftanbat be-
fd)r'n!t. 9Mdjt efjer fllen fie, mge Jpeinridj
fo
bringenb Utn
al er roolle, ben englifd)en 23oben betreten, el)e nid)t eben biefc ju
taube gekommen.
obalb ba Mannt roarb

unb ba mute
auf ^cranlaffung
ber Briefe an bcn $nig unb an ^oma^ batb genug gefdjeljen

vourbc fofort
ba 9SerI)aItni ber (Sarbinle ju ber gefammten ljier=
ardjifdjen Partei ein anbere
5
).
)a aupt ber rulanten, fdjcin=
bar befriebigt, bot nunmehr aud) feinet fettS bem 2$ill)elm uon $a=
ma bie aub, bcn Zutritt ju ftnig Subroig
p
erleid)tern
6
).
Unb
jener,
fo
f^mer^tid) er bie urfyrnglid) beabfid)tigtc gcffclung
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 80. Ep. CCXXIV.
2) Ibid.
3)
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 54. Ep. CCCXXXI.
4) Ibid. 55 et plenara inter eos pacem componere omnimodis intenda-
tis et quanta poteritis ad hoc sollicitudine et diligentia elaboretis: ita quod
sibi et ecclesiae suae antiqua jura et libertates integre et illibate serve-
tis ; nec in terra ipsius aliquid, quod magnum sit, faciatis et in regnum
ejus, si vos intrare vellet, nulla ratione intretis, nisi archiepiscopus sibi
primitus reconcilietur. (Cf. Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 117. Ep.
CCXCIX
in terram tuam cismarinam excellentiae tuae legatos duximus
destinandos etc.) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 122. Ep. CCXLII.
5) . rittfdje 93ctt>eiff)rungcn N. 25. d. e.
6) <. eben , 339 2lnmf. 6.
342
feiner
Sntgctoalt nadjentpfmben mochte, toar bod) fing genug,
f
ic*>
bermalen gu fgen.
3a oberfld) tief) e S3coba<^tcr fonnten SftBetfe
fr
eine n>irftid)e 2In3fl)nnng ber beiben cgner ju finben
glan=
ben. 2)a djreiben
1
)
be3 (SarbinatS, in toeldjem er ben >anf fr
ben geleiteten )tenft auSfyradj, funbigte $ugleid) feine
balbige
2$citerreife nadj
tyfr
an. ttnb ber
rjbifdjof , ber ntcfjt fd)eint
bot 23cfnd) in <seu3 Ijabcn abwarten 31t trotten, beabftd)tigte
)n
bafelbft juerft jn begrben
2
).
Serett
fragte er nadj bem Termine, an
mridjem er ankommen gebende. )rei age juror mochte er unbc
baoon Ijaben, nm

was bei ben Lftungen ju bem neuen Kriege


fd)toer genng tr-ar

bie ntigen Sferbe fid) ju oerfd)affen.
2ir
erfahren
nidjt , ob biefer 9tuf(ug nad) ber ^au^tftabt ftirfttd) $ur
5(nfnl)rnng
gekommen.
3ft
er unterblieben,
fo
erfldrt fidj
um
fo
leid)tcr
,
bafe
balb baranf beibe (Sarbinle bemnd)ft nad) en3 fid)
begaben, um ben 23cfcI)Ien iljre >errn menigften3 fdjeinbar nad)=
jnfemmen
3
).
o ftettten fie fid) benn lebiglidj aB griebenr>ermitt=
ler bar. Unb wt Zt)oma> bem Stt^eim bereite brieflich an erj
gelegt, ba mag fyier
mnblid) um
fo
bringli&er ucbcrljolt fein.
>afj
nur bie OteconcUtation eine faltbare fein toerbe, weldje bic
(Sljre otte3 nnb bie Integritt ber greitjett ber $irdje ju tfjrcm
gnnbamente fyabe, ba tt>ar fd)on bamaB
fein erfte3 unb lefetc
2Sort
4
).
9(ber freid), fie
angenbtidlid) er$uftetten, ba3 |atte fclbft
Mnnern rem aufrid)tigerer eftnnung , aU bie ^Beauftragten ber
^itgcrgemeinbe erfd)icncn, nid)t gelingen fnnen.
25crcit3 feit Anfang 3uni tt>tt)cte im feerjtt ber $ricg jnufdjcu
ben feit Dftern miebernm oerfeinbeten Knigen
5
). $)amat3
fydk
SSHlljelm, @raf oon 2lnoergne, $einridj3 Selbmann, ben jngern
Grafen
3Bil()elm, feinen @nfet, enterbt. TO einrid), biefem 9ced)t
jn oerfdjaffen,
mit $eere^mad)t in bie
raffdjaft gebogen, toar ber
(Srftcre $n Subttrig entftofycn, an iljm ben natrlichen 33nbncr gu
getoinnen. 2Bir begreifen, ba ber in feinem ^lergcr ber bic Gon=
J)
SSorftuggcfefct in be Xl)oma 2lntu>ovt Epp. ed. Giles vol. L 151. Ep.
LXVI.
2) Ibid.
3) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 247.
Bouquet XVI.
143.
vitifd)C SeiceiSffyrungen
N. 25. d.
4)
Th.Epp:I.152. Praetereadepace futui a, cujus spes meliorvobis pro-
mittitur,
gratias omnipotenti Deo, dummodo tiat ecclesiae commodo et nostro.
5) Robert, de Monte Pertz tom. VIII. 515. Gervas. 1402. Joann. Saresb.
Opp. vol. II. 77. Pauli III. 62.
ei neue engl.sfronj. Krieg feit Cftcrn
1107 uub bte egate&
343
cefftcueu, toeldje bet rmifdjc tm^l in bet ?(uge(egeu()eit bei $o=
ma Werfet c^cv trotte Gfaglcttti) gemadjt, bagn nur affjn ^enci^t
fei
nutzte. 33ictteid)t htte
bfefe Angelegenheit Bereite fun^eveiet,
ben alten OffcaleR fr
eine betraffnete cmouftratton 51t beffen Ghuu
fteu 51t cntfd)cibcu, marc nid)t eine anbete nodj fyiu^uget'ommcu.
SDaS fv^ttd)
fr
ba* heilige 8anb in Reiten aufgebrachte, on bem
h$6tfdjof SociuS on onrl etngefammeJtc elb lag jnr SBcrfcn=
bnng
bereit. a juig man an, barber jtt babern, burd) nxffeu
^oten, ob bitvci) englifefe ober fran$fifd)c, bte (Sottecte berfauet
werben fottc. $eiurid) bcanfprnd)te
fr fidj biefe fSfyct, ba bic
@raf=
f
cf>aft , roo
fU
gefammelt, fein meun g(cidj Don ber frone gvanfrcidj
jn cfycn
gegebene^ ebiet
fei; Subwig, roeil fte bnrd) einen Srgfc
fd^ef feine fteidje
1
)"
tan&e -glommen, Dtt ^erfud), biefe
gdjbc burd) eine perfu(id)e 3nfammcnhtuft am 4. 3um au^ug(ci=
d)en, mar mitfgldt. ttttb atfobalo begannen bie ^djredniffe bc
neuen Kriege*. SBd^tenb ^iattt)u
2
),
@raf oon 33ou(ogne, ber
gtetd) feinem ruber, beut trafen $&ili|>!|> oon gdanbern

nad)
cinrid)3 9lnfid)t burd) boma3 23ccfct aufgereiht
3
)

auf 8ub=
mig eite getreten, ba
Snfeltefclj mit einer Sanbung bcbrofyte,
rernuifteteu bie Knige gegenfeitig ihre (gebiete
auf bem kontinente.
Burgen nuirbcn genommen, Drfer uub Stbte gingen in g(am=
meu auf. (5in
5Mnnng3famf, tote aud) mand)C Rubere nrtl)ctt=
ten, bem legten mute nad) um be StljoinaJ mitten
4
)
gefhrt,
nad) einer anbern Eingabe fd>ou im vergangenen ^citm burd) lfflj=
albi ,3ntrigue ptn QwKrf ber Delling ber faifetti^en Gvpcbitiou
in Stallen eingeleitet
5
),
ein ^(iuiberuugefrtcg ber
fd)
redlieb ften
tt, ba er feincrlei ntfd)cibuug burd) ein treffen fud)te, ugftigte
1) Robert, de Monte

rex autem Francoruin per suos, quia ecclesia
Turonensis sua est (cf. Th. Cant. Ep. ad Alex. Bouquet XVI. 249
quid
viderit et cognoverit Oddo de Ecclesia Turonensi). S&Ctgegen wirb im %xk-
ben ju DJientmtratl am (mvfyanienfefte 1169 bic M)nkvv|'djaft be &$tut
^etnrid) tu bem Comitatus Turonensis ancvfannt Joann. Saresb. Opp. ed.
%
'
Giles vol. II. 197; ja fd)cu tu bem ftriecje be
3
abve
1160 uvb berfelee mit
fr an
50
[tieft en SBaffen angegriffen.
Robert, de Monte Pertz VIII. 511. ,
ben 23b. L . 305. 2lnmf. 4.

Th. Epp. ed. Giles vol. L 23.
2) Gervas. h 1.
3)
Legat. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. EL 142. Ep. CCCCIV. Th.
Epp. ed. Giles vol. I. 18. Ep. VII.
4) Gervas. 1402

et bella reparata sunt inter Ludovicum Regem
Franciae et Henricum Angliae propter Tolosam civitatem et varias hinc
inde causas et maxinie, ut credi potest, propter Thomam Cantuarienseni
archiepiscopum.
5)
Chronogr. Saxo bei gufer, 9tainatb btol Gaffel
88.
344
pnfteS 33ud). 3weite CSapitct.
bie rcn^Bewohner , Bi3 ber im ^luguft auf Beibeu Seiten
jugeftau*
bene SZaffenfttaftanb Big Oftcrn
1168
ftuhe Braute.
So fear of)ne )awifdjenfunft ber
:p:pftlichen Legaten er=
reicht, wa ju erwirfen fie eBen
jefct
fcon ihrem errn Beauftragt
werben foftten; bie erfolgreiche Strffamfctt in Angelegenheiten
ber engftfehen $ird)enfel)be erft ermglicht. 2llfo gaB 5Ut}etm
on $aoia, ber eBcufo wenig wie feiu College feit ber ABreife i>on
Sen3 oon
fich
l)atte hren laffen, im
begriff, ba englifdje e=
Biet
311
Betreten, ba erfte
,
freilief) erhngnifcootfe, SeBen^eidjen
oon fid).
Vielleicht um biefelBe dt, al3 ber $a!pft, burdj bie Erfolge
in ben Slugufttagen gefrftigt, ba neue Sd)retBen
2
)
unterzeichnete
(22. Auguft), in welchem bie freie VcreinBarung Wieberum jur
Pflicht gemacht warb, aBer e t) e er baffelBe empfangen, runbigte
3
)
er
mit einem SDcale ben (Sntfdjlufe
pr wirflidjen
fung ber 9Jciffton
au. 2IBer bie 5Xrt, toic er barBer ^ittl)eilung mad)tc, war e3
eBen, welche ben faum 23efd)Wichtigten ju ber
fyeftigften D^ofition
reifte.
3
e lnger ber (Sarbinal auf
ben Moment hatte harren muffen,
wo er bic 2>ollmad)t irgenbwie r>crwenben burfte, um
fo
bringlicBer
war ba3 Verlangen, mit beteiligen fid) wieber ju Betreiben, weld)c
ihm ursprnglich juerfannt war. Dl)ne ben $ftuth , ton ber SBe*
fdjrnfuug gnzlich aB^ufehen, welche 2llcrauber3 25reoe twm 7.
Mai auferlegt, aBer auch ohne ^hnuug, baft biefelBe tu ben udj*
ften agcn wieber eingefchrft
werben folle
,
Bewegt er
ftdj
in ber
3weibeutigfeit jener D^ebcwenbungcn, welchen bie (Stimmung be
efcr3 erft fidleren SnBalt mittheilen fauu. Um bie reue eine3
fo
mchtigen grften in btefer fd)Weren tit be Sd)ima3 ber fatho=
lifd)en ird)e u erhalten, fo
erllrte er, IjaBe er alle Bisher aB=
fid)tlid) ermieben, wa benfelBen jum
TOfttrauen verleiten fnntc,
felBft auf bie @efafjr Bin, bem rulanten gerabe baburch r>erbd)tig
gu werben. %d$t aBer fei e feine unb Obbo Vcftimmung, bie
Streitfragen, bie jenen unb biefen entzweit, auf englifehern @ruub
1) Robert, de Monte Pertz VIII. 516. lin. 24. 25 Mense Augusti tregue
sumpte et jurate sunt inter Reges Henricum et Ludovicum usque ad
pascha.
2) Alex. Ep. ad Wilelmum et Oddonem Gilb. Fol. Epp. vol. IL 57.
Ep. CCCXXXIII.
3) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. IL 146. Ep. CCCCVI. Cf.Th. Epp. ed.
Giles vol. I. 241. Ep. CI ; vol. I. 14. 15. Ep. VI. -
ritifc SScwifljrungen
Die geg. maen fid) bag 9?ccf)t bev C^ntfd>cibnii^ an. Owofttion be Ii).
345
unb 23oben, mau wei|3 nid)t ob mau fagen foll ju beeubigen" ober
$u cutfdjctbcn"
1
).
l)oma SedBct cjtaubtc ba 2Bert nur in (elfterem innc oer=
ftefyen brfen. 2a3 bi^l)er nur mittelbar 0011 Zubern ocrfuu=
biejt, toaS behauptet unb bann bod) and) gelugnct worbcu, fd)ieu
il)tn nunmehr gut fd)red'lid)cn @cujjl)cit geworben
p
fein. Unb
ba 23ewutitfcin ber 6d)madj, weldje bie
ufd)itngen ber Guric
Bereitet, burd) bie pcrfnlid)C 9lnttyatljic gegen ben
33rtcfftcUer nur
uod) mefjr verbittert, ftad)elte it)n an, gleidjfam in ben ^aturlauteu
ber eelenftimmung ben a&
p
offenbaren, in bem fein gan$e
iefen aufglhte. @r entwarf jenen 25rief
2
),
ber nict)t fowobl
c^c^eu ba $ted)t ber ntfd)eibung proteftirtc, al bie Anmaung,
mit welcbcr c gcltcnb gemad)t, mit bem $oljne ber S^nie abwie.
9iid)t einmal be3 $apftc3 Sufer brfe in
fo Ijerabwrbigcnber
SBetfe angerebet Werben, als l)kx fein bcoollmd)tigter Segat, meinte
^ofyanne oon ali3buri)
3
).
Unb in ber weiteren
f djarfen ^ritif
4
J
rgte er nid)t allein ben wegwerfenben ^tol^,
beffen 2lu3brud
fid)
fr
einen jnger be >errn utd>t gezieme; er beftritt audj ba3
aufcbliefclidjc 9ied)t ber Interpretation be3 fragltd)en 2lu3brud'3.
Ob 2itl)clm eine ridjterltdje ewalt ober nur bie $ollmad)t jur
Vereinbarung fid) pfcfyrcibe, muffe, meinte ber 35efonnenere, t>or=
lufig bal)ingeftellt bleiben.
fei erft abzuwarten, weldje (Stellung
er roirUicf) einnehmen werbe. (St)e nid)t in bem tljatfdjlidjen $er=
fahren ein
unreif
eil) after ^Beweis gegeben, roeld)cr feine ^enfweifc
ocrratl)e, folle fein greunb
fid) weber ooreilig unterwerfen nodj and)
bie Oppofition ergreifen.
Allein biefer oermodjte bod) nid)t biefem D^atlje unbebingte
Jolgc
ju geben. 5lllerbing jeue
perft entworfene treiben fam
auf
23eranlaffung jener @inrebc nidjt jur 5lbfenbung. 2lbcr ba3=
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 146. Ep. CCCCVI Nunc autem
ad quaestiones, quae inter vos et ipsuin vertuntur, sicut ecclesiae Dei
magis expedire videriraus, terminandas in terram suam una cum venera-
bili fratre Ottone Cardinali diacono destinati etc. SDt 2(us?brucf termi-
nare reifet juvitcf auf bas retoe beg $afk,
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 137.
Ep. CCCIX, in roeldjem gerabe gilt 95efd)ret6una, ber uubebingten otfmad)t
ebenberfetfce fid) finbet. Xfyomag Seifet l)at baljer oljue Btoeifcl c ^ n richtigerem
$evftnbnifj ol% ^o^auneg on aliSfcurty.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 149. Ep. LXIV.
3) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 73. Ep. CCXX.
4) Ibid.
Si se dixit missum ad terminandas quaestiones, prout
ecclesiae Dei viderit expedire, in quo vos laesit? Nonne possunt, sicut
per sententiam, ita et per compositionis benignitatem ierminari?
346
fnftes
Sudj. 3toetteS GapitcL
Jerone
1
),
wcld)e3 c crfci^tc
,
fo
viel mitbcr c audj war, lehnte bod)
immer nodj fo ftarf, ba 3oI)annc von ali^burt) audj
jefet uod)
mitfbiltigenb ftd) uerte
2
),
bic enbgultige ntfd)cibung ab.
%nty
in biefem behlt er fidj vor, barber ju urteilen, tntr>tetx>ett er
31*
gcl)ord)en l)abe, inwieweit nidjt.
3ftan ftel)t, bic gegenteilige Stellung war augenblidlidj lieber
fo fd)roff
geworben, ba ber rfolg }eber weiteren $erl)anbluug
vereitelt fdjten.
er ro bc $tanne, ber fdjon Jc|t fo p
rebeu
verftanb, formte bie fitttid)e (Sm^rung ber granfreidj nnb weiter
in bem SBcrctd^c ber ganzen )bebicn verbreiten, einen (Sturm ber
religtfen eibenfd)aft erregen, ben f:pterl)in ju bcfdjwrcn feine
9ftad)t nid)t meljr ausreichte. UebcrbieS wrben Briefe auf Briefe,
23oten auf
23oten von Ujm ber bie 2ll^en gefd)idt
3
),
bie (ntrftung
ber biefc erneuerte Sagnifj au^ubrden. (r :prottftirte ober tnef=
meljr er bekrftigte ben fdjon oft au3gcftrod)encn ^roteft gegen
bie 3umutt)ung, vor bem Staune al,3 feinem D
f
tid)tcr fid) fiele gu
f
ollen, ber al obfctnb anbel treibe mit feinem eben". %k
brang auf 23efcitigung alter $emmniffe feiner eigcutljmtidjcn 23c=
fugniffe
4
),
auf fd)teunigc Ergreifen einer wirfd)cn 8elbftl)err=
fd)aft.
Dtafdje, cncrgtfdje Verfolgung be3 Siegel, wetdjen ber
^a^ft
in Stalten unter
fo
wunberbaren (hivcifungcn ber unft
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 150. Ep. LXV. Cf. Joann. Saresb. Opp.
ed. Giles vol. II. 78. Ep. CCXXII.
2) Ibid. Nam archiepiscopus, ut audio, ei jam rescripsit contra meum
et quorundam aliorum consilium
,
quod se lllis judicio non supponet nec
tenetur supponere, et plura congessit, quibus auimum hominis exasperasse
potest. Ibid. vol. IL 97. Ep. CCXXXII Nec prior nec posterior mihi placet
coneeptio literarum, quas ad dominum Wilelmum mittere decrevistis : quia
nimis plenae videntur suspicionibus et supra modum dentosis salibus
abundare.
3()
amic ^on Salisbuvi) fudjt bagegen gleidjjeittg bind) [einen
fteunbltcbeu 53rief an 2ilfyeltn tn $ama (Opp. vol. II. Ep. CCXXI) i8ci=
trauen jlt enreefeu uub tbn fr bic acfye ber (Sntlantcu ju geivinneu. SDodj
fyattc er bcufelben bem (5rsbtfd)ef jur cnefnntgimg eingefaubt, uub ott bief cu
e abhngig gemacht, ob er uvfdj abgefdjicft tvcibeu feilte. Ibid. vol. II. 97.
98. Ep. CCXXXII Ea siquidem conditione emisi literas, ut, si vobis pla-
cuerint, progrediantur ad episcopum Pictaviensem, et si ei visum fuerit ex-
pediens, pertranseant ad cardinales, immutato tarnen antea si quid decre-
verit immutandum. Alioquin in domo vestra vel illius dentur incendio.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 13. Ep. VI. vol. I. 240. Ep.CI. vol. I. 130.
Ep. LI. Cf. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 71. 78. G9. 93. Cf. Ar-
nulf. Lexov. Epp. ed. Giles 176. Ep. 43 Convenire ad nocendum.
4)
Th.Epp. vol.I. 131. Ep. ad Ilyacintlmm sollicitudinem prudentiac
vestrae ita efficaciter adversus eum apud dominum papam exhibeatis,
quatenus personis tarn cismarinis quam transmarinis literis suis firmiter
]>raecipiat

, ut sententiam
,
quam in Regem et terram suam promulga-
bimus, firmiter teneant et observent.
>c3 Bornas jttagc a
pffyftlicfre t> Dom 22. SCitgufi U07.
347
bcg hnmclg
fo
eben erftritteu, bag mar bag uucrakidjlidj 23idj=
tiefte , mag er attpYatfyen mujjte. Abberufung beg SMfyetm wm
Sata, Tiebcrciufet;ung in bag 9? c a d) t \ > c rI> ( 1 1 1
1 (5
feiner Scgakn-
mrbe, 23cmMiguug, bie
attflebrofte (icnfur gegen ben nig nnb
fein fianb bedangen $u brfen in 9hiftdjt auf
bie ppfttidjc Chmi-
firmation, bag finb bie einzelnen Sct^e, metd)C
fid)
atg bie fenw
fnfte feiner 9lugeinanbcrfct$ungcn augfycben
(ffen.
^JUtttermcUe maren bie Garbtnte
,
meldje bie eugltfd)C reuje
bcrfdjritten , weiter gereift. S)ie Stationen (^ateaurour
1
)
am
Rubrem
Scrri)
,
^oitterg
2
)
bejcidjncn menigfteng bie allgemeine
:Kid)tung, bie fic genommen. SEBcttcrc eingaben festen. Um
fo fidjerer
ift cg, ba biefclbcn bereite je|t rorerft ber Partei beg I)omag gc=
genber bte Deutung
,
meld>e biefer felbft
bem Briefe 2ift)e(mg gc=
geben, a(g eine unbcredjtigte abjumetfen
fr
gut fanben. 2Ug fie
in erftgenannter (Etabt meiltcn, Ijatten
fie bem 2(rd)ibiaconug r>ou
33ourgeg, mlf
ifmeu nadjgereifet mar, auf fein befragen, um
jebeu Verbadjt ntcbcrjitfdjtagcn, bie jmeite ^nftruetion mitgeteilt
nnb ber ifyre efinnung bie bcruf)igcubftc 3ufid)crung gegeben
3
).
Shtrdj bag neue 23rer>c r>om 22.
Auguft, metdjcg lucttcicfyt balb
barauf if)neu (in ber erften Hlfte
beg September) berbrad)t mar,
mrben fic
berbieg gcuttjtgt, aud) ben $nig(id)cn gegenber beu
Anfyrud) auf bie angemate unbebingte SSoffmadjt aufzugeben.
greid) in bem
SBafee,
mie ber (Sr$bifdjof mnfdjte, fyattc
Atcranber ben Moment nid)t angebellten gemut. Aber um
fo
cutfd)toffeuer fd)ien er bei 5lufred)t()a(tuug ber ^uftruetion r>om
7. $ftai acrljarrcn ju motten.
3
n ftrengen ^Sorten mar in bem
neuen Sd)rcibcn
4
)
ber Snfyalt
ber leiteten Vtcbcrljolt, berbieg bet
nun in golge ber fdjon eingetretenen 2affenruf)C berftffig gc=
morbene Auftrag ertfyeilt, auf
bie ^Pacification ber friegenben Rntge
bcbad)t ju fein.
2Ilfo Derblieb ,eg bei ber Vereinbarung. So feljr bie Garbinfe
mibcrftrebcnmod)tcn, eine offenbare Ucbcrfd)rcituug biefer Sdjranfc
1)
Castrum Rudolf!. Archidiaconi Bitur. Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II.
208. Ep. CCCCXLV.
2)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 78. Ep. CCXXII. Ep. ad
Joann. Pictav. Caeterum ad partes vestras aeeepimus venisse legatos.
3)
Archidiaconi Bituricensis Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 208.
Ep. CCCCXLV.
4) Alex. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 57. Ep. CCCXXXIII ==
MansiXXI. 884. Dat. Beneventi imdecima ante Calend. Septembr.
348
fnftes
Sud). 3)itc Gapitcl.
festen
in bem 23ett;ltui& %u bem ^a^fte ebenfo
gefhrlich al
fie
inne gu Ratten in bem ^erfefyr mit einrid) IL unbequem werben
mu&te. @djon bei ber erften Slubienj, bic im 9looember
1167
1
)
iu
aen tatt faub , famen fie iu bic
ufjcrfte SBcrtccjcn^eit. Seinem
djarfblide entging e3 nicht, bafe ba Don ihnen berreichte $e-
glaubigungfd)rciben 23efttmmungen enthielt, nxldje Don ben im
Anfange
be3 3ahre erteilten
3
u
ft
cn
/
*>on Der nrfprngd)cu
Vollmacht ber adje nach bifferirten
2
).
>ie Aufregung, in welcher
er fidj
bereite befanb, mrbe fettbem um
fo
bebenHidjer. ofort
galten ihm biefelben aU unzweifelhafte iBeroetfe
fr
bie ^afjrheit
be @erd)t3
,
welche^ in feinen gewhnlichen Uebcrtrcibungen bic
nadjtrglid) hinzugefgte $efd)rnung ber urfyrnadjen 5BoU=
macht ber Legaten in eine vllige remtion be3
r$bifdjof3 umgc=
ftaltct hatte
3
),
heftige klagen ber ben
^a:pft,
ber f)oma3 Werfet
folgten alfobalb: ber biefen, namentlich fofern er ben bermaligcu
$rieg burd) Aufreizung ubwig, wie be rafen oon gtanbem
oerfd)ulbet; ber ben
^apft, fofern bcrfclbe nod) immer falfd)en
Angaben ber Urfyrung unb 9latur ber altljetfmmttdjen @e=
wohnheiten" lauben fdjenfe. Unb babei betl)euerte er in feiner
lebhaften Seife , wie bereit er ju einer Dtoifion ber fie cobificiren=
ben Statute fei
4
),
rroeife fidj wirtTid) eine 33eftimmung barin
al3 ein
3ufafe
neueren >atum,
fo
mge
fie immerhin fallen.
Aber ebenbap, alfo pr enbgltigen (Sntfdjetbuna, ber cnglifd)en
$irchenfehbe fei bie oberrichterliche @ewalt ber Legaten erforberlid).
Unb wie
fo
gern hatten biefe biefelbe bettigt! Allein ohne
bie Offenheit, fchon
jei^t beren
23cft rdl)alt3lo3 ju leugnen, aber
auch
^
ne oen Sutlj, im 2iberfprud) mit ber ppftlichen Ur=
funbe biefelbe bennoch
p
beanfyrudjen
5
),
brangen fie toor allem
auf
1) rittfdje 99ett>eifiU)rungen N. 25. e.
2)
Ep. Cardin, ad Alex. Gilb. Fol. II. 142. Ep. CCCCIV.
3)
Ibid. Cf. Wilelm. Cantuar. Vitt. ed. Giles vpl. II. 23

quijam
sciebat et gravissime ferebat, quod potestas eorum exspirasset ex parte.
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 18. Ep. VII Nam ad illos se exhibuit duriorem,
ex quo didicit, quod non licebat eis juxta promissiones Joannis de Oxone-
ford in nos pro voluntate ejus contra Deum et jura omnia condemnationis
ferre sententiam. SSergt. bie [pteve Ep. Henrici Regis ad Alexandrum
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 290. Ep. CCCCXC Qui cum in hac pote-
state , sicut nuntii ad nos reportaverant et literis vestris continebat ex-
pressum

missi fuissent

potestas illa ad injuriam nostram illis sub-
4)
9kd) Joann. Saresb. Opp. ed. Gjles vol. II. 122. Ep. CCXLII
fhrte
et aubrtfdj einzelne SSefHmmimgen al refovmakl an.
5) rtttfdje 93ett>eifhtungen N. 25. e.
(SoHoqumm bor Seg. mit tfymt toifen tforS
u. Tvic 18. gfco*). 1107.
349
practifdjc $Ber|anbtuttgeti, ben aufgeregten
$nig bnrd) bereu Ohr*
f&lge
5
crftrcucn.
3m iuocrftnbni mit ifym, wenn cjtetd) otync $lulfid)t auf
perfnlid)c SSeiieiltgung bei bergfeidjen, fudjten fie nunmehr mit
bem (Tjlid)ofe ber bic 33cbingungen eine! mnblidjen ef:prd)c3
fid)
51t vereinigen. 6ie fdjlugen all Dermin bal
geft
bei ^eiligen
SHattin
1
)
(10. Dcoocmbcr), all Ort eine ren^ftation ber Normans
bic oor.

er ingelabene 911x05 nid)t unbebingt barauf ein. (Sr
beantragte bal Saturn nm fiebert age fpter
p
verlegen, um bic
erftreuten (Srulanten, in bereu Dritte er erfdjeiuen tollte, beru=
fen,
bie notljrocnbigftcn 3urftungen jur D^eife ooftenben ju ton=
neu. $luf englifd)el ebiet ^u geljen weigerte er fid) berbiel fd)Icd)=
terbingl
2
).
3ene teile roifcfyen ben fran&fifdjen djlffern U
fori nnb rie
3
),
too bie ^er^ge ber 9tormaubie ben Knigen Don
Jranfreid) entgegenkommen pflegten, festen
il)tn audj
fr biefel
Gotfoqutum fid)ercr. Sityelm nnb Dbbo, bie runb genug fyatten,
bem nid)t ju roibertyredjen, machten fic> bemnadj
auf, am 18. 9^0=
oember au Ort unb teile $u fein. I)omal 23edet Ijatte cl ber au=
jjerorbentUdjcn ^Jtunificeuj fetncl fntgtidjen errn ^u banfen, ba
er, mit allen SMfebebrfniffen auf
bal $teid)tid)fte oerfeljen, um=
geben ou feiner ^itgergemeinbc
4
),
ben 2eg rafd) genug bil bafyin
jurdlcgte. r fanb auer ben pctyftlidjcn Segalen nnb $nig 8ub=
nng nur nod) ben rjbifdjof oon Otoueu, rotyrenb bie 23ifd)fe,unb
klebte feiner $irdjeuprooittj
5
),
unter ifynen gerabe feine rgften
Jcinbe
6
),
nadj bem kontinente berufen auf 23efct)l cinrid)l II in
ber eben genannten <5tabt prcfgeblieben ttaren.
1)
Ep. Cardin, ad Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 143. Ep.
CCCCIV Sic ergo proprios clericos nostros ad eum cum literis dirigen-
tes, certum sibi locum et tutum indiximus, ubi in festo saneti Martini se-
curn possemus commiscere sermonem. (Cf. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 17.
Ep. VII).
2) Ibid.
3)
Ibid.
ppjjiliWS, SEalter ^ap 26.) Herbert, de Boseham Opp. ed.
Giles vol. I. 248.
4)
Ep. amici Th. Epp. vol. II. 273

nonnullos de coexulibus suis,
vol. I. 17. Ep. VII. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 96. CCXXXI

sicut mnltis innotuit, qui interfuerunt colloquio eorum etc.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 18. Ep. VII

episcopis et abbatibus pro-
vinciae nostrae, quos rex evocasse voluerat, retentis Rothomagi. Tagcqcu
bag Document N. XXIV. Th. Vitt. ed. Giles vol. II. 249

et multi alii' ex
parte Regis.
6) Ibid. vol. I. 22 Rex solos illos evoeavit, qui nobls ab initio hujus
turbinis adversantes et incentores tantae malitiae esse noscuntur.
350
fnftel 33ud). Qvmtz apel.
2)ic (Srftercn leiteten bie erljanbtuug
l
)
fofort mit einer $or=
Haltung ein. @ie rebeten oon ben fdjlimmcn
3
e ^^c
^^^tniffen nnb
ben 23ebrngniffcn ber in allen Subern, granfreief) aufgenommen,
befeinbeten ^irdje; oon ber 9Jkd)tftcltung nnb ber fird)lid)en reuc
ber rone (Sngtanb; oon ben 2ot)ttl)aten nnb nnftbc^cngnngcn,
mit benen eben biefe ben
@r^bifd)of aufge^eidjuct, um ben Unbaut',
beffen berfelfte fiel) fdjulbig gemadjt, alg ein um
fo
fd)roerere3 23cr=
brcd)en barfteUen
p
tonnen. Dl)ne alten Didfjatt Ijabe fic
tf)n
berbies?
fr
ben nod) jeist fcfytoebcnbcn ricg oerantvoorttid) gc=
mad)t. Um
fo
brtngtid)cr tvar bie gragc nad) Mitteln nnb 28egcu,
une eingrft, beffen
Statur er beffer tennen
muffe , at fic felbft,
oon biefem majjlofcn 9JUj3trauen befreit unb
befeinfgt werben
tonne. Um
fo heftiger Begehrten fie oon ttnn, burd) bie %xt, tr>ie er
fid) oor it;m bemttjige, un$tr>eifelt)afte 23eweife feiner Legalitt
au
geben.
)er (^rbifd)of , bem ba $crfud)erifd)e in allem btefen nid)t
entging, jog fid), ol)ne
fofort ju antworten, ju einer fuqen 33ef^rc=
d)nng mit ben einigen prd
2
).
)ann trat er oor, um jund)ft
bie
s
Jcid)ttg?citgbefd)toerbc t)infid)ttid) ber gleist taut geworbenen
2tnflage ju ergeben. )ic 2af)rl)eit feiner 2lufagen muffte felbft
$nig ubtt)ig am folgenben age eiblid) bekrftigen
3
),
darauf
befeuerte er feierlicfyft feine reue gegen ben fniglid)en crrn,
bem getjorfam unb genmrtig u fein it)m
ffec
$flid)t fei, unbefd)abet
ber $re @otte nnb be3 a^oftolifcfyen 6tul)t3, ber greifyeit ber
$ird)e unb ber 2rbe feiner $erfon, ber Unoertektidjfeit ber $tvc*
d)cngter. 2tctt)ol)l
fid)
flar betr-uftt, unter biefer (Stnfdjr&nfung
ber rone alle f)rfurd)t bezeigt ju l;aben, erHrtc er fid) bod) bereit,
faltg er e in irgenb einer ^e^ict)ung an fid)
Ijabe
festen laffeu,
1) lieber biefelbc fabelt unr ben 93ericl)t 1) be Xt)oma 33ecfet Epp. ed.
Giles vol. I. 16. Ep. VII.
2) etneg Ungenannten Ep. amici ad amicum. Ibid.
vol. II. 273. Ep. CCCLXXXII.
3) ber @arbiucUe Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
voL. II. 142. Ep. CCCCIV. ajn fonuntnoef) ba mit ber Ep. amici roefcntltcl)
Sufanuncnftinuncubc oeument olloquium iiiter Cardinales et Archicpisco-
]ium N. XXIV. Th. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 249 unb Joann. Saresb.
Epp. ed. Giles vol. II. 89. Ep. CCXXVIII. vol. II. 123.

Herbert, de Bo-
seliam Opp. ed. Giles vol. I. 248. Gervas. ad a. 1167. Twysden et Seiden
1402. Bouquet XVI. 143. 2kra,t. tfrttifdje 33cir.ei8fiU;rnn(jen N. 25. f.
2)
Ep. Cardin.

ad haec autem ipse cum suis in parte socedens
liabito tandem consilio nobis proposuit etc., roag> in ben briojen Berichten
fet)tt.
3)
Ep. amici. Th. Epp. vol. II. 270. Th. Ep. ibid. vol. I. 18. Joann.
Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 96. Ep. CCXXXI.
(Sottoqitium bei cg, mit tfyoraa jtoiftfyen iforS u. ^vie 18. 9tot>. 1167.
351
bavin hinzuzufgen, baoou abjutljun, wa3 nur immer bic Dliicffidjt
auf fein Slmt uub ba tvcu
511
bewafyrcnbc clbbc geftatie
)ic ^eooftmd)tigtcu crf"rtcn barber feine 9lu3funft crifjeU
fett &u rennen. :Uidjt bap feien ftc erfd)icuen, tljttt if)rc ftcitttttty
$u fagcu, fonberu bic [einige entgegea$n nehmen, Uub bamtt waub-
tat ftc fid) oon biefeu allgemeinen
@rrtetnngen %vl ber erften
1
)
bc=
ftimmtcu grage, ob fyotna| fid) bequemen werbe, in it)rer egeu-
toart bem Knige oerftyredjen, alle
bieiemgen <55cir>oI)nt)ctten l)ci=
(ig $u galten, weldje ettyrenb ber Regierung ber &$nen #einridj3
bttd) gett^fen.
3
n tiefem gallc
fei toenigften bic 2tu3fid)t, wenn
freilid) Mnetoeg3 bie cwifyeit oorljanbcn, Ujn auf ben (Srjftu()(
oon Gantcrburt) jur^ufn^ren. Gittern ber Gefragte wies? biefe 3u-
mutljung a!3 eine
fo
unerhrte, wie fie niemaB einem frheren 3n=
fyaber beffclben gemalt fei, mit (5ntfd)icbcnl)cit ^urcf. Sag 2kr=
batitwmngSnrtfeit ber jene (Satzungen wufjte er burd) ^orlefuug
bcrfclbcn 51t erhrten.
^Cuf
ber entgegengehen eitc fdjlug man nunmehr oor , bie
g<m$ Streitfrage iljrcm unmittelbaren 33cjugc nad)
p
umgeben.
Unter ben 23cbingungen ber Ucbcreinfunft brandete ja, meinte man,
weber jenes* itcl nod) jene )ocumcut3 rw'ljnung ju gefd)e=
l)en
2
).
2ftajt tonne ba 23cftcl)cnbc fid) gefallen raffen,
oljuc fid)
aubntcHid) u t>crJpftid)tcn baffelbc anpetfennen. 2tber ifymc
betriff,
bajj ba& alfo aubcbuugcue Stiflfdjweigen beer) anbercrfeirS
SBcfcnutuijj
fei. Ot)uc
fid) lange 31t befiuneu, verwarf er audj biefe
^vopofition. Sieber wollte er
fr
bic ftrdjc (SjcH unb ob erbutbcu,
al ben griebeu unter etbben erfaufen, wetdjc ba eil (cu-
rat Seele, bic ^ntcreffen ber fitdjlidjcn greiljeit gcffyrben.
%i
barauf auf ^eraulaffuug ber ^lenfjerung be it|elm oou ^aoia,
unter biefeu Umftngcn fd)ciuc bic freiwillige [Refignation auf
ba3
(SrgbiStljum aCfc Sitten am erfotgreid)ftcn gu lfen, aud) biefe ocr=
weigert war, ging man $u ber ^weiten gragc ber, ob er im Verfolg
1)
Th. Ep.

an vellemus in praesentia eorura regi promittere nos
observaturos omnes consuetudines
,
quibus usi fuerant antecessores ejus
temporibus decessorum nostrorum. Ep. araici

an in praesentia legato-
rum vellet promittere observantiam consuetudinum
,
quibus decessorum
suorum tempore reges usi sunt. %n ber Ep. Cardin, btcfetbe befttmmte A'l'a^c.
2)
Ep. Th. Quaesivimus ergo an non modo eas observare, sed etiam
dissimulare liceat sacerdoti sine periculo ordinis et salutis etc.,
tOOg eine
$ragc bor geraten ttovausfefet, nne fic bic Ep. amici J>at :
Item interrogatus
est, an, si non confirmationem , sattem dissimulationem et tolerantiam
vellet repromittere etc. bev Ep. Cardin, ijf biefetbc ekttfaU bergangen.
352
be3 IroccffeS kr rtd)terlieben (&tf$e&uttg bcr Segaten ftct) untere
ftetten werbe
1
).
Seucr entgegnete', bicfc Wltil nidjt nnbcbingt ablefynenb, baju
werbe er fic^
allerbing crftefyen, wenn er, u\)or reftanrirt, wiebcr
in
Befife
feiner er$btfdjfltd)en (E'intnnfte gefommen. 3k feinen ber-
maligen SSerpltniffen bagegen Ijabe er nid)t einmal bic Littel, bic
Soften be proceffualifdjcn 2krfal)ren &u tragen
2
). W benfetben
(Urnben nnb unter $ernfnng anf
ben Umftanb, r>on bem
Sctyfte
fein baranf bejgttdjeS ^ftanbat
311
l)aben, verwarf er and) ben brit-
tcn$orfd)lag, berSDecifion ber
23ifdjfe,
weldje gegen if)ix appellirt,
bie gan^e grage cin^cim 31t geben
3
).
)as> (Solloqninm, frudjt(e3 feinem Erfolge nad), war bamit
bcenbigt. 5Xber um fo fernerer fd)icn c3 ben Sarbinlen jn werben,
von biefer t'tte
p
fd)ciben. )eun felbft nadjbem fic age bar=
anf (19. Dlooember 1167) ju nig Snbwig befohlen, jenen cReinU
gnngcib jn nnften be3 rjbifdjofl vernommen, blieben fie, wie
ei fd)cint, nod) jtoet Sage, wir
wiffen nid)t, bnrdj weldje 3k?$anb=
Inngen ober Dtdfidjten snrdgcljalten
4
).
^Cnf bcr Otitdreife am
23. 9cooembcr im tofter 95ec angelangt, trafen fte am 24. b.
in fiifieur, am brten age in fblidjcr &cid)tung ben 2eg fcerfol=
genb in t. ^ierre an ber $)toe3 ein. 51m werten
5
)
reiften fie weiter
bnrd) 2lrgcnce
anf ber trage nad) Gaen
6
). 516er in ber Entfer-
nung Don jwet beeilen r>on ba nbcrrafdjte fie etnrid) , ber if)ncn
entgegengeeilt, nm fie nad) l)nlbt>ol(er 33egriiBnng in il)re Verberge
ju geleiten. Heber ba3, wa mit ljoma t>erl)anbelt, fdjeint an bie=
fem
age fein 2ort gefallen jn fein.
9Iber am 27. November erhielten fie pl&ltdj in aller $xv$t
23cfer/l, am Georgen nad) ber
^ceffe am ofe ju erfdjeinen. ie
1)
Th. Ep. Ep. amici. dagegen Ep. Cardin, ad Alex.

ab eo quaesivi-
iuus
,
utrum super quaestionibus
,
quae vestris erant literis annotatae, ve-
strum vellet subire Judicium , sicut rex et episcopi prius promiserant se
facturos.
2) Ibid.
3)
Ep. amici

an sub eis j'udicibus vellet respondere episcopis, qui
contra eum appellaverant. Th. Ep.

an episcoporum
,
qui appellaverant
contra nos, litem sub eis judieibus vellemus excipere.
4) SSergl. fctcrbev, foie ber baS golcjcuc ben inteveffanten rief in bei
Ep. famil. cujusd. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 268. Ep. CCCLXXXI, womit
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 89 ait2>ju(}leirf)eu
ift.
5) 2tm 26. 9?ouember.
3
m 2fort ftnbet ficf> allciffeigg
quarta Idibus De-
cembris, quae praecedit adventum Domini. Stbcr gerabe bev testete
3
u
f&fe
H)igt , eine Govvuption bc ouat? anjunefymeu. 6,
Buuquet XVI. 300. not. d.
6) jtrittl'cfyc SBewctfOvungen N. 25.
g.
Bnig etnndj H. unb bie romifdjett Segelten am 27. Oiovcmkv 1167.
353
traten tu ba
v
3(nbicn^immer,mo jte ben feitbem \?ou Leonen Berufenen
()t)en auglicauifd)enl\tcru3bei bem Rntge oerfammclt fanbeu. $toti
Stnubcn bauerte bic gc|cimc onfetettg,
in ux(d)er bic Senaten ben
nad) iljrer eigenen 2lu3fage uidjt uucntftcftteu $eridjt erftatteten
l
).
3)cnfclbcn npprcn t>ttc jener moljl ertragen, toctre er nur
beffeu getoig getoefen, ba bcmucft eine enbgltigc (Sntfdjeibung
in
$fo$f$t ftube. $Cber al3 gerabe in biefem 9lugenbUde
-
fo
glauben mir annehmen brfen

bic Befragten nunmehr &Mig
rcf(jaltIo erf(arten, bie bagu nttjige 2)ottmadjt mcber ju Bereit
uod) ftc fid)
anmaen &u fnnen: ba mag ber ebanfe an aftc bas>,
tuci ber obfeinb, nad) Ablauf be 2Ip^elIation3termin3 (tmmel-
f
aljrttag 1 1
67)
lugft jur, Bermenbung feiner ^Imtsgcmalt mieber
bcrcd)tigt, ber i()u unb fein Sanb in nd)ftcr Stf&tftft
bringen
totxbt, yt jenem milbcu 3ornaubrudje gereift Ijaben, r>ou bem bie
&ugei%eu$ett in 9lnbcntungcu reben
2
).
JreUidj beftimmtere dlad)-
rid)tcu ber biefe Bcene im Innern be $alafte3 finb nid)t ber=
femmen. -iXOer bie Aufregung, meld)c bafelbft gdjerrfdjt, toMte
nod) nad) in ber 9lrt, mie jener bereu @d)tu herbeifhrte. 9J?an
fat) ibu, uerftrt in feiner ganzen Haltung, biefetben uidjt fomoljl
cutlaffcn, aB biuauSmeifeu. Man I)rte laut bie 3Bortc: Wdjti
bod) nimmer mein l'Xuge einen rmifd)en Garbinal erbden!"
3
)
)ic tenerfdjaft ber djeibenben mar auf fo
fd)Icumge 5Xb=
reife uid)t gefat. )ie eigenen $ferbc maren uidjt jur teile.
Teuuod) gentigt, 31t bem na^eu $o^t %uxM%utztm, muten
fic frembe befteigen, bic ^ufdig jur @anb maren. 9?ur fcon v>iev
Begleitern umgeben, taugten fic, Doli banger ^tljuungen, in iljrem
Ouartier
4
)
mieber an. (Srft am 5tbenb famen bie ($;rtofd)fc
unb
1)
'Ep. Cardin, ad Alex. Gilb. Fol. vol. II. 144

plura siquidem, prout
deeuit, reticentes et temperantes audita.
2)
Ep.Episc. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 195. Ep. CCCCXXXVIII.
Joann. Saresb. 11.90.

cardinales adeo turbatum regem invenerunt, ut pa-
lam quereretur se proditum esse a douiiuo papa et minaretur se ab eo re-
cessurum, nisi de Cantuariensi arebiepiscopo justitiam facerent exbiberi.
Ep. Cardin. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 144. Ep. CCCCIV

quod esset dein,
ceps absolutus, ex quo arebiepiscopus recusabat judicium. Ep. Henriei
Kegis ad Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 294. Ep. CCCCXCI sed
placuit sanetitati vestrae, ut adversarius meus exiraeretur a cognitione
etc. Ej. Ep. ibid. vol. II. 291. Ep. CCCCXC.
3) Cf. Th. Epp. vol. I. 129. Ep. L Utinam solus audissetis, quae locu-
tus sit de legatis illis, quos reeepit , et etiam deillo, quem simulat se
amare.

4)
Ep. famil.

quum eorum bospitium satis vicinum esset. Ibid.
exierunt ad ecclesiam, juxta quam cardinales hospitia habebant,
cfdjifyc SUcjunbert III. 93b. II.
23
354
fnftes 93ud>. Bereites Gapttet.
iBifcf)fc , bic bi bafytn frei bem Knige $ur weiteren SeratT)uu$ $u*
rtfcjcbUcben
,
51t Unten, bera&fdjiebeten fid) aber atfofcalb. aa,c3
barauf (28.
?ioKmbcr) t<cn Beuern berufen, traten fie
mit jenem
abcrmaB ju einer a,cbctmcn i&itttcj ytfammen, meld)e bi fccpltbr
bauerte. aum mar fie ^efe^foffen, je begannen bic ^crfyanbluiucn
3unfd)cn beiben Parteien.
3
un
W
cn bem ^alaft bcs> nia,> uub
bem ^o^ij ber (EariMitte
fa|
man tt>tcbert;ott GCcrifcr Ijiu uub I)cr
efjeu, geheime Sotftfjaftett
uub 3(utmortcn
311
berbringen.

Df=
feubar mar eine 23-crftnbiauna, uod) nidjt erfolgt
%m 29. coDcmber, ber >iaie bc3 fyeil 2lnbrea3tage
,
Jjaite
>chtrid) fcfjou in ber DJiora^ubmmcruna, ott feinem ager fiel) er*
I)oben. Sofort mar er mit einer $o^cl unbc angeritten, au bem
(B^icl ber 2>oadjaa,b ftd) 31t bet#ri$ett. batb barauf bic (gtg=
bifd)fc
on ^orf uub Dceucn, btc
33ifd)fc r-on SSorcefter, @aftg=
buii), 23a)eur, Sonbon, Gfyidjcftcr uub ^n^oulcmc
1
)
eintrafen, um
Unn im ^mpfanglgimmet aufgtttarten, maren fie Kruninbert, (^cine
Steafeftat
uidt gu fiuben, begaben ftd) aber bann uacb einer finden
^eratlnutg, in bic ird)C, in bereu ffltyz ba3 &o3pi$ ber Senaten fid)
befaub, uub (ben fie fofert p
einer $er<mbluttC| ein. bert r>on
Sonbon behielt cs> fid) bor, fie 51t (eilen. (*r berief ftd) auf
ba3
}>pft=
(iebe, uod) in iljren nbcn befinbde 2drctbcn
2
),
in mc(d)cm bic
5(nt'unft mit unbebinakr Wlfin aebt aus^erfteter Begaten uub btc
}e#t a,ea,enmrtia,cn al Prger berfetbeu angefnbigt merben. >em=
a,emtf toeite er mit ben brigen I)oben (Slcrifern luajt bereit, ifyrcn
eutfd)eibcnbcn 8prud) 31t mmebmeu. cufc(bcn aBe and) ber Zottig
ermartet. (E*r fetbft
cjencicjc, jebe nur ir^enb gemitnfd)te ^rcjfcbaft
bafr gtt ejeben, bajj and) nidjt ein
(
^ota
f
nidjt ein tteld)cn )re3
UrtfjeiB verloren in^c, menu
fie
nitr, ma3 bodj fctbft bem gering
fteu ber $)ccnfd)cu nid)t meutfjatten merbe,
ifym
Dced)t crfduiffeu
mottten
3
).
1)
Ep. famil.
2)
Ibid.Ep.Ep. Gilb. Fol.
Epp.
od. Gilcs vol. II. 194. Ep. CCCCXXXVIII
Inde est, quod eis, tamquam judieibus ad hoc a sanetitate vestra directis,
nostram una cum domino nostro rege praesentiara revorenter exhibuimus,
optantes pariter et exspectantes omnia, quae intcr dominum nostrum re-
gem et dominum Cantuariensem
,
quacque inter ipsum vertuntur et nos,
in eorum praesentia palam fieri et juxta vestri formam mandati dit'finitiva
eorum sententia plenissimc terminari.
3) Joann. Saresb. Op^. ed. Giles vol. IT. 00. Ol. Ep. CCXXVfEf. )tc
Dcad)ivct[um3 bc3 9ccdjtc, bie (Stelle in biefer SSktfe 511
benutzen, ). in beu vitU
1d)cu
U3cmeigfl)vnnen N. 25.
g.
Sfreuc fefyttlltlitrt bev
SiftPfc
am 20. fttfjemBet
1107.
355
Da erklrten ltfljetm unb Dbbo wxdj einmal, h>ai ftc bereite
frher vOcturtrf)
II.
gegenber ntd)t Ratten berlugnen tonnen,
bafc
fk
mit. bem fctt
(Gilbert nad) Sftfjga&e jene! apoftolifdjsu cfyrcU
bcu <wm$gefe&ten 2ftanbat nicfyt 6cftetbet feien. :>iicbt eine rid)=
tcrlicbc (*ntfd)ctbuug ju fllen, nur eine gtlidje 2luglctdjung au=
juba^nen, toeife fie
if;rc
Snfttuettcm an.
Ter
33ifd5of wn Bonbon
1
),
auf biefe Antwort gefat, fufyr
in
fetner ^tebe fort, um fegleid) in feinem unb ber mttanioefeuben 23i=
f cf)f c bauten auf
runo biefer Erffnung
bic 3(vpeUatton fewn oo=
rtgen Sa^te feietlidjfi &u erneuern, SDa beren Xcrmtu
tngfi ab-
gelaufen, bic fetjttlijft erwartete (Sntfdjctbung von ben Legaten ab=
getoiefen roerbe,
fo
bleibe uid)t brig, ol> burd) 9tecur an ben
l)ct)[tcn vRid)tcr gegen bic vorfd)ncfte $crl)ngung ftvdjtidjcr Ccn=
fren on eiten bc3 (h'$bi)cbofy ftcb &tt fdjtjcu. 2Hfo rcr'tc mau
ben neuen Ippettation^tetmin fo
rocit ol> mgd), bi3 gum 10. 9o=
oember 1168, l)iuau3 unb forberte ba l)erfmm(tcbc ii,rhtublid)C
3cugnitf bafr, baj} ber Srocefj von Beuern anhngig, geworben
2
).
^nbeffen fonnte ber Achter c
fidj ntdjt fcetfdgen; tu roeitcrer
9t3fiU)rung ben eigentlichen Uifprttng unb
Hergang be Streitet
ju erjagten. 3>r fvtrifebe on, in wetebem er bas> getrau, bic afc=
rac-mcu, an benen er c nid)t
fehlen tiefe, muten c tf>m cr(eid)tern,
^u ben bcfttgftcn ^uoectioen berzuleiten. 9cad)bcm bic 3tme bc#
3$tT\atyca vom 24. ^uni
1
166, all einer patrtottfd)cn f)at, burd)
rartegung be unerhrten
$et$uftan>e3 euhidctt loorben,
fd)iofe
er mit pcr|ntidH
x
u Magen ber ben ^ppettaten. d)ctuc c boct),
<xB bctrad)tc biefer tfjn felbft abc einen nur il)m ocrpf(id)tcteu cta=
von. Xaufcnbcrlct Auftrge feien c3, mit benen er U)u betaftc.
SSterjig 23otcn rorben faum ()iuretc()en
3
),
feine fdjrtftttdjen SOtan?
bte in fenglanb befanut $ti machen. crg(ctcbcn gn ftcflcn fei er
um fo
weniger im Staube, aU er in feilten Gtufnfteu totbers
reebttid) befdu-uf't fei. @erabc eben
fo
vick $ird)cn feien burd)
I)oma3 von feiner bifdjfcfycu cuwlt crimirt. d)ou roolltc er
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 90. 91. Ep. CCXXVIII. Cf.
ibid. II. 128 Londoniensis timet capiti suo et ideo furoris socios quaerit,
ut remaneat irapunitum, quod a tarn multis constiterit fuisse praesumptum.
2) Ibid. Ep. famil. Th. Epp. vol. 11.270 Appellationcm fecinms et eam
innovamus modo et bac appellatione sc includit tota Ang-lia. Ep. Ep. ad
Th. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 204. Ep. CCCCXLI
appellationi termiuum
diem obitus beati Martini constituiinus.
3) Th. Epp. vol. II. 271.
23*
356
pnftcl Eucfi. Breite? (Sattel.
fortfahren
mit bergletd)en perfonttdjen ^tmtifm^tn, af er bunf
bic tnf^ra^en betet unter ben 9lnmefcnben, teldje bie gletdjeuft
anmanbeltc, tote bnrd) bic be3
23ifd)of3 &on Sativum)
1
)
untcrbro=
d)cn nuirbe. Hub je mcljr ber (Sine ober Rubere rebete, befto oer=
fdcbenartigcrc -Otottoc be3
paffes hntrbcn angeregt ; um
fo gleich
mfjigcr, ttjetl oou ben ^bioftyufrafieu be3 kibcnfdjaftlidjcn (5goi2>=
hui getragen, &on ber ^etftimtmmg and) ber njcltlidjen 33aronc
unterfat, toatb ber officictlc ^roteft
2
)
oon allen 2krfammelten
feefsaftigt

le Legaten mod)tcu um
fo
weniger bic fcege^rtett a^=
:pellatorifd)cn heftet"
3
)
Kriueigern, je meljr fic fr
tfjrc eigene
^luctoritt in grolge biejer EBettbuttg ber )mge borfeu mcd)teu.
@d)on rfteteu fie fid) ^ur streife Don Gaen, bie am 3. )cccm=
ber
4
)
erfolgen folltc. Dcod) in ber 2lbfdcb3aubiens, nxldje ber nun
neber r>crif)nte nig in alter ulb gennfu-te, ftraef) er gerhrt
oon feiner (Srgcbenfycit gegen ben aoftofd)en etuljt. gttbrem er
fic
bat, $u feinen uuften an benfetben 31t berieten, toc mgtid) au=
gunnrfeu, bafj
er oon feinem obfeinb rolltg trab
fr
immer befreit
roerbe, brad) er barber in l)rnen au3. 2Bill)clm fd)ien inniger
nod) burd) SSeincn, af bnrd) SBortc beijuftimmen. Dbbo fonntc
fid)
beim 2Cnfd)aucu biefer neuen (Scene fyeudjlerifdjer ^erftetfung
faum be ad)cn enthalten
5
).
Sdtdj al er mit feinem dollcgcn abgereift, tonnte er fid) in bie
Eftotfc, bic nunmehr beibe ber $erabrebuug nad) bernehmen foftten,
nid)t lcid)t finben
6
).
entgftcn^ 5nanbc(ungcn jenes eimffeu^
fam^fe, in wctcfyeu ber 2iHberfprud) ber Hcberjcugung unb ber
amtUd)eu Stellung
$Q
ocrndeln pflegt, fd)icu er gtt oerratljeu, tt)0
1)
Ibid. vol. II. 272. $)age$ett nad) bem fpteren SBcvidStc bc
(5r$tf(ljef8
ffieaa- \>cn >2)erf [oll Gilbert bamat
(?) alles TOgUctjc jr ^erftelluna, bev $ev;
fefmuna, bog Knigs mit b,cma gettyan l>aben. . Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
vol. II. 172 Apud Cadomum vero diligentiam.
2)
Ep. Episc. ad Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 194. Ep.
CCCCXXXVIII. Sag Scheiben betfelkn an Xfcema* Gilb. Fol. vol. II. 202.
3)
Ep. famil. vol. II. 272 Facta itaque appellatione petierunt aposto-
los (Bouquet XVI. not. a.) et dati sunt eis appellatorii, sicut creditur (cf.
Gilb. Fol. Epp. vol. I. 347. Ep. CCLIII).
4) Ibid. feria tertia post dominicam Ad te levavi.
5)
Ibid.
6) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 134. Ep. CCXLIV Supervene-
runt interira nuncii legatorum, quos rex Au^liae impetraverat miniine
coarantes. Nam quidquid cecinerat alias, alias in curia decantabat. Ibid.
vol. II. 71

quia idem rex Semper alterius jiatrocinio usus est et de eo
praesumit plurimuni, alter, etsi bonam habeat voluntateiu, eam ex causis
variis nou potest producere in effectum etc.
DfficieRc ttjeigc bet neuen ppeffotton.
357
ct
offen $u reben toagte. 35tte er ber bic gern^e Situation backte,
fcMcneu bic iSertc
1
)
31t begettgett, bie mau Ujm nad)faa,te, ber =
nia, nninfcbc nichts febutidur, al bal >aupt bc3 Stomas auf ber
-ct)(icl" (Wltfy.
XIV.
8. 11). 2lbcr u>f)vcub mau tum if)m
rbmte, im 05cf)cimen beu planen bet Jeiubc beffetbeu entye$eil$jfe
arbeiten, ging er bedj 6et beu offielkn Skrljanblimgcn aub in
aub mit ^itfjctm
2
).
ein aubclu tonnte bic
hrf&Ige
nid)t i>cr=
cireln,
mlft
alte bantate mchtigen xUitcto vttten $n rat** bro^tn--
beu Goufpiratton mfammcnfd)(oj3.
$on beu Segateu, eon beu iBifdjefcn
3
),
1:01t bem
Knige kauf*
tragt, eilten augcnbUtfdj 33otcn nadj 23eneocnt, nadj Seit. 3a>
renb SSHtJetm
eineu Gtcrifcr, mau fate er
fei ein ^ermanbter be
OJta^iftcr Sombarbu
,
yam abfanbte
4
),
beu ber ba
(iodoquium 23crid)t erftattettben 25rief
5
)
ju berbringen: reiften
fdjon
am (Eonnabcnb eer bem feiten 9lbfcent
6
)
(9.
Dccember),
ctma frher
aU bic efanbtcn ber Prlaten, ber Ganzer
Sfrcelm
00 Cf)id;cftcr uub ber (antor Gatter pim Salisburt) tum (Sorenr
ab
7
),
um bem T$bifd)of
ba fcbriftttdjc ^canbat cingu^nbi^cn, in
metdum befohlen
mar, &on ber Sl^elfatton 2lct m nehmen unb
%im Datum it)vc6 ScrminS ftd) ber &ubung Jegli^er trafa,e=
malt
p!
enthalten. Die ^ermeifuua, auf baffelbe p&pftttdje
<cbrci=
beu
8
),
metebe feit 5(nfunft ber Garbiucc bt3
jefct
Uni gcbuubcn,
feilte btefem ^rofyibitovium bie erforbcrdjc Dtcd)t*fraft mitreiten.
3n SBcne&cnt, me ber rmifdje of feit beu 9lu$ufttgat nodj im=
mer Dtcftbcn t>iclt
,
fofttc berbie eine fcicrlid)c cfanbtfd)aft, be=
ftcfyenb (ti ((arembatb, cru)()(tcm^tbt bc (oftcr3 be^^uguftin tu
1)
Ep. famil. extr. Dominus Otto raandat Domino papae secreto,
quod depositionis vestrae nec auetor erit nec consentiens, quamvis Rex
nihil alind petere videatur nisi caput vestrum in disco.
2)
Joann.Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 90. Ep. CCXXXI ttonis fama
fuit liilavior ideoque inulti mirantur et compatinntur ei, quod tarn facile
recessit a via Domini etc. Ibid. vol. II. 71. Ep. CCXIX.
3) 5Ba
^ppellaticnsinftvitmcnt berfetkn
Gilb. Fol. Ej>p. ed. Giles vol. II.
194. Ep. CCCCXVI1I. S)a3 tlbat ebeub. vol. I. 236. Ep. CLXX1II.
4)
Ep. famil.
5) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 142. Ep. CCCCIV.
Sufllei fc^red-
ben ^Ubehn fcott Sat)ia unb Obbo je einen befeubern ^etogctifi^cn rief au
ben ^avft $u @uuftcn bec-
&t$9f3 ton Senbeit Wilelm. Ep. Gilb. Fol. Epp.
ed. Giles vol. EL 141. Ep. CCCCIII. Oddon. Ep. ibid. vol. II. 135. Ep.
CCCXCVI

Sinistra enim, quae cum essemus apud vos de ipso audivinuis,
nequaquam vera esse cognovimus, sed falsa.
6)
Ep. famil. sabbatho ante secundam riiem dominicam adventus.
7)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 91. Ep. CCXXVIII.

Ep. famil. 272.
8)
Alex. Ep. ad Tb. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 8. Ep. CCIV.
358
Pnftc
Sud). 3toeite Sapitct.
GantetButt)
,
D^eghtaXb, 2lrd)ibiaconu3 in a^burt), imon bc
(Sarcere, >einnd) oon ^ortfyam^pton
!
),
ba3 oon ben Kunden bcr
23tfd)fe
u berretdjenbe 2typeftation3inftrument burd) betermiuirtc
gorberungen
p
jener tr-irffameu Saffe machen, meldje ben %ob=
fetnb, t^te man
tyoffte,
biefe 'DM ocrnid)tete. SDie (Erneuerung be3
Otecurfe oom 24.3unt
1
166, ba3 au3brdttd)e9ftanbat ber Legaten,
tt>at nad) ber2lbfid)t ber ufammenmirfenbenonfberatiou mir bas>
WlkX, benfelben fo
lauge ju bnbigen, bi3 ben (Bd)lag gegen il)n $u
fhren
gelungen fein
merbe, n>cld)er il)m ben trg bereiten folltc.
3n ber l)at fllte
er fid) fd)on jet^t al3 ber ^erlajfcuc nnb
beraubte, )em p>ftlid)en tuljtc fottic bie gan^e guttc ber 35cr-
tegenljeiten, in bte er oor Abfertigung ber Senaten oernndclt gcn)c=
fen, erft in bem Augcnbtide nHeberfcljrcn, in toeldjcm bte neuen
Aftenftd'e ber (Sontrooerfc bemfclbcn berantwortet nntrbcn. )cr
rnlant bagegen befanb fid)
bereite in einer timmung, bte bcrjcnU
gen nal)e fam, wddjt bei ber 9iad)rtdjt entfielen mute, ber oon bcr
rone (Emglanb begehrte 6prnd) [ei bereite gefllt.

%l> er brei
age
2
)
nad) Abfcnbung feinet 23erid)te3 ber ba Goffoquium, in
bem er, obnooljl fcfyon
banger 2lT)uungen ooll, uod) einmal ben
^apft
jnm 23rud) mit feiner bisherigen ird)enolitif ya beftimmen ocr=
fud)t, ba treiben 28ilf)elm3 nnb Dbbo'3 empfangen : Ratten ficf>
bie @d)redniffe
jene^ inneren $am:pfe3, ber feit ben
Anfngen ber
Segation in il)m logcbrod)cn, nur um
fo furd)tbarer mieber er=
neuert. crabc biefer rtoci ber tfjatfdjlid) oertrenbeten unbc^
bingten $oflmad)t

benn
fo fat) er ba3 ^rofyibitorutm an

mute
unter bem (Sinbrud ber D
f
lad)rid)tcn, meld)e balb
barauf ber ba3
23erfal)rcn ber (Sarbtnle l)infid)tltd) bcr cbannten eintrafen, alle
feine ebanfen empren.
2lerbing bie oon aufrib oon Stattbaff erteilte lUbfoluttou
I)attc er niemals anerfannt. 5(bcr nun mute er l)ren, ba mau
1)
3u ber Ep. famil. tverbcii angbrtfd) nur irci fnigiid)C efanbte,
ctmtd) $ind)in (Bouquet XVI. 302. Pium; Baron. Pizim), nnb D'ieginatb,
(Sol)ii bc 33tfd)of
t>on Saltsbnrt), genannt. %\^\t 9eranbcr bagegen(Th.<Epp.
vol. II. 128. Ep. CCCV) beeid)itet bic obcngenantitcH. Unter bcr SorattSfefcuttg,
baft etnvid) $ind)in mit ipetnrid) tton Dcovtfyamptcm tbentifd) tft, finb alio i
mon be (Sarcere nnb 2lbt (Slarembalb benfelben noct) betcfcCtt. 93ei\jt. Ep. Car-
din. Joann. Bouquet XVI. 313.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 31. Ep. X Praeterca noscat discretio
nostra, quod tribus diebus antequam supervenirent nobis mala ista , exie-
rant nuncii a nobis cum literis nostris, quibus nunciabamus sanetitati ve-
strae, qualiter a legatis vestris disecsseramus. Joann. Saresb. Oj)p. ed.
Ciiles vol. II. 91. Ep. CCXXVIII. 2kroJ. ^vittfd)c 23eweifl)nmgen N. 25. i.
/
?lbfolution ber (gebannten.
359
ba3 3Uu)cvt|cf)C
M
berfelben burd) uuyrjcibeutia,e
^caftuatymen u
f)cbcu ecrfud)c.
xHucb bor
iafcft
t>attc bafcon lngft
unbe erhalten
2
). So jc? .
tti$ cy ihm genefjm iear, er lee'Utc D 0 et) uidjt et)uc Weitere aujjcr
fraft letzen, n>a*> auf ratnb feinet Srefcd gefdjeijen. xHbcr jene
bon beut Sanne eifeten, toeldfje bie
&on ifyucn Dorait^cjcfe^tcn
ober eielmchr ftngtrten ^\U)rlid)fcttcu
too^gemut^ berftauben,
feilten jcbcnfalt bev $ci^fd)tung naepommen, vectdjc
fic traft bcS
Dorgef($rte&enen ibc3, roic er toeiptte, auf fid) genommen. SDa
berfelbc reeber geforbert nod) geteifiei fei, feilte er fret(td) cvft fpter
erfahren. )amaB I>attc er ntdjt (ana,e nad) (rla| feinem SdjrcU
5ettS e>om 22.
2ngnft feinen ^cocUuucbttatcu ben SSefeljl crtljcUt
3
),
on jenen btc nrfttfga&e ber $ird)eua,tcr nunmehr ju ernnrfen.
3m JaU fic fid) beffeu
iecta,crtcn, folltc ber Drtffad tu ben icuut
augcbrof;t werben. Allein in (htafonb unb
auf bem (Soutinente
iear c nur n befauut, bajj fic in bereu 23ejt^ fic() nod) erhalten
4
}.
2tUjettn unb Dbbo, ntdjt in beut
Jade ba3 ontgrei$ betreten
$u
brfeu, nutzten ntdjtbcftoiocntgcr jene ben 23etljetltgten fclbft oic(=
leicht ^U)eifcU)aft fdjciucnbc deremouie
5
)
burd) eine anbere tou?
fu.ng^rftig.ere 51t erjetjen. d)on fprad) mau baoon,
batf
ben 8t?
fd)fen
oon Ureter unb 2Borccftcr bie $oUmad)t bertragen werben
feilte, tte^bfelutieu nad) $ftafjgc$e U)rer3tnorbnnng ju erneuern
0
).
<Sd>on x>erfud)tc 3,of)aunc3 oon atiburt) burd) ben &r(pbtaconu3
23albnnn auf
ben erfteren ju toirfen; bentgftenl eine Ve^iprccfyuug,
oI)ue atle Garantien wollte er oerl)ten
7
).
bereit mad)tc er
^erfd)(civie, wie 23artf)oiomu3 bei eiefem eiellcid)t uuocrmeiblid)cu
xHcte ber bifebef ltd>cit
(
^uri3biction ben Jorberuna,cn ber ird)e $c=
nitgen unb bod) bem ^ome be $enig3 unb ber darbin'tc auioci=
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 124. Ep. CCXLIII Arcbidia-
conum quoque Pictaviensem cardinalis Papiae nuper absolvit. Ex quo pa

tet
,
quam uulla fuerit a Gualensi episcopo eis collata absolutio etc.
2) Alex. Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 56. Ep. CCCXXXII

si jam, sieuf
audimus, per aliqueni sunt absoluti.
3) Alex. Ep. ad Cardin. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 56. Ep. CCCXXXII.
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 122. 126. 127. Ep. CCXLIII.
Tli. Epp. ed.
Giles vol. I. 218. Ep. XCI.
4) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 70. Ep. CCXIX. Cardin. Ep. ad Tb. Gilb.
Fol. Epp. vol. II. 147. Ep. CCCCVII. SBujj
404.
5) <S. oben . 326. 327.
6) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 124. 125. 126. 129. Ep.
CCXLIII. <3. belegen ber bie ^oivjncjtcn 2ttjmal)nteji beg Xf)oma ftntifdje
93etoctffyrunacn N. 25. b.
7) Ibid.
360
fnftes
SSudj.
3>
vci tc
* Settel.
cfjeti fnne. 2enigftcn3 23 eichte uub cnugttjuung in irgenb tr>el=
d)er Seife fei ju verlangen; ttcun aud) nid)t eine au3brcflid)e
Kaution
fr
bie Sofagung uon ifyrem unredjtmtgen 23efie, bodj
D^cue uub ein ffentd)e (Mbbe ber iBeffcrung muffe
bie 23cbhu
guug fein. 9lber bie (Sarbinalc betrauten
1
)
ictmctyr bie
23ifd)fc
t>en 6l)id)efter nnb Korund) mit bem Auftrage, bie cbanuten lebig=
d) anf
runb ber $erl)eijjung
,
fic> iljnen ur i^ofition ftellen
px
trffen, in bie $ird)eugemcinfdjaft micber
aufettneljmen.
@erabe bie unbe r>on biefcr beorftcl)enbcu

fpter jut 9lu3=


fljrung gefommencn
2
)

Gaffation feinet eigenen ^ttc^terfprud)^,
bie gleid^eitig mit jenem fd)riftlid)en ^canbat
3
)
ber Senaten einge-
troffen, mar c3, was bem T$btfcfjof ba3 efl>l erregte, al3 entlade
bie nnr jeitmeitig gebuubcn gcmcfene unbcbtngte SSoffmadjt nnnmel)r
lieber tl)rc @d)tgc
4
). 3
m $inMtd
anf
bie Verkantungen in ben
legten Monaten, meldie ifjm als? Stluficncu erfd)einen muten,
brang fid)
)m bie
Jefei
$ur 2al)rl)eit geworbene (Snttaufdjitua, um
fo
erfd)tternber anf.
OTe bie (Stimmungen, me(d)c in ben ^nauft^aam in )m
aufgeregt gemefen, burd)f(utbeten i>on Beuern glcid) bem ucm
(Sturm emprten 2Bcgeufd)lage feine (Seele, al3 bie efanbtftfaft
ber 23ifd)fe, rn jenen Boten itberts rn 1-onbon, ben er t>or
fur^cm erft gebannt, begleitet, in bem t. <3oumt\v$lofter bei (Sen
crfd)ien. %n bem 21ugenblid, wo iljm bie ^nfunft gemeloct nun*,
burd) biefen 2(nbd bie Vereitelung aller Erfolge feiner Win-
t;en
ttym
crgegenmctrtigt merben follte, gerietl) er auer fid). )ic
alfo Beauftragten mrben fd)on
be3()alb, meil fic burd) ben Um=
gang mit ben mit bem Banbe be3 glud)cs
efcffelten

aller Wb*
fotution ungeachtet waren fie t|m bieg aud) jet nod)

at3 glci=
d)erii>eifc cfcffclte erfd)ienen, ^ur mitublid)eu Bevbanblung md>t
^ugelaffen
5
).
urd) ben ^roteft
nityl
bc 2ortc, foubern be3
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 15J. Ep. CCCCXI.
2)
vitifcfje Q3etociff)nuigcn N. 25. k.
3)
Ep. Cardin, ad Th/ Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 148. Ep.
CCCCVIII.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 30. Ep. X Suspenderunt ipsi nos, quan-
tum in eis est, ab omni auetoritate, quam habebainus in ecelesiis Angliae
et personis etc.
5) Joann. Saresb. Opp. vol. II. Ol. Ep. CCXXVIII Sed arcliiepiscopus
episcoporum nuncios ad colloquium non admisit; eo quod inter alios nun-
cius episcopi Londoniensis, quem arcliiepiscopus excommunicatum habet
et cardinalibus denuntiaverat
,
legatione fungebatur et quia communica-
verant exeommunicatis etc. Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 252.
6. 33ccfet erfcnnt bie Stv^eUaticn ntcfit an. eine Maen beim I). Stnf)(.
361
^anbctn^, burd) bte t^itfebtiche augnnng bet fttgfeit be3 wie*
ber rjerfucbteu appcUatorifdjcn Verfahrene gebaut er,
feff
cntfd)lof=
fett auf fiei) felfcfi ju fielen, borfttfig jebe golgerung ab$uf<$nei*
beti
1
).
(V'reteb bie tu bem cdjrcibcu ber C5arbinci(c angefnbigte
(Sremttn bc onigS unb bei englifttyen fthvu, bie er rcd)t(td)
ntdjt ancvfauntc, wagte er
factifdj
utdjt beftreiten. @efft bie
8o3ft>re$uttg
ber liTccmmuutctrtcn
fr
nichtig 31t erklren, burd)
ein
ffentliches Sort bte (Sarbinalc anzufragen trug er um
fo
meljr
23ebenfen, aB bte testeten alfo&alb ir)rc &e$gdje ^Jiafenaljmc a(3
eine UebcreUuug barytftclteu muten
2
).
Ober in feinem offictelku
Q$erl)altcu bewhrte ftd) and) ferner bte Energie jenes
paffi&en
8Bis
berftanbeg, weldjcr bte im cljetnten gemachten 3ugeft&nbniffe bod)
nneber Krluanete. Unb am
p&pftdjen $ofe brngten fiel) aber=
mall ^ug(etd) mit ben Sftemonftrationen ubrotg unb ber fran=
jftjlfdjen ro&en
3
)
bic ftrtmfdjen Sitten be Secuta unb ber
einen, bte 3Sottinad)t 31t einem neuen
a$greffit>en $erfal)ren au=
juwirfen.
$)ein erften Briefe, uod) &or Empfang jene (d)rctbcn ber
(SarbinaTc abgefat, waren balb ein ^weiter, bann metter anbere,
bei eine immer geregter a(3 ber
frhere, gefolgt, alte burd) 23oteu
au3 ber ftitie ber Stfgergetnetnbe felbft berbradjt
4
),
bie gefdjric=
beuen ^udjfta&cn burd) ba3 mnbtidj au^gef^roc^ene 2ort bc
@jmere3, bie
fcerf
online (Srfdjefttnng $u beleben. 33atb finb e
ed)Uberuugen be nur burdj feine reue gegen bic $trdje, burd)
1) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 252.
2) Joanu. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 129. Ep. CCXLIII Hoc autem
certum habeas
,
quod archiepiscopus ratus non habet absolutiones quas-
dam factas a cardinalibus : et hoc ipsum significa,vit eis, deferens tarnen apo-
stolicae sedi noluit eos arguere publice, praesertim quum promittant se
celeriter correcturos etc.- Rogaverunt cardinales archiepiscopum ne Lon-
doniensem vel alios deniniciaret exeommunicatos, dum spes pacis esset, et
ipse tunc adquievit. jhittfdjc SBctodftt^rungen N.25. i.
3) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 95. Ep. CCXXXI Paritum est
consilio vestro pro viribus: missum est ad dominum papam cum literis
ChristianissimiRegis et optimatum Franciae. Petri Abbat. St. Remigii Ep.
ad Alex. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 173. Ep. CCCXXXVI Unde paternita-
tem vestram toto corde prostratus imploro, quatenus Christianissimi Regis
et Reginae et episcoporum et procerum Galliae preces pro Domino Can-
tuariensi porrectas audiatis et deducatis in irritum, quidquid contra justi-
tiam ejus noveritis esse praesumptum.
4) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 253. lib. IV.. cap. 24
jVJittimus quidem et nos. Sed quia aurum et argentum non erat nobis, mit-
timus nos iterum, sicut prius, nuda solum verba

atramento scripta etc.
362
ptfftel 93udj. B^eitel Gaptte!.
bic djlafffycit
ber urie terfd)ittbetett (Henb3
l
),
burd) welche I)0:=
ma bie efcr rl)rt; batb Etagen ber bic
9Jteufd)Cugunft, ber
jene fccrl)ngntj3t>r;llen (Souceffioncn, bie ftatt gu beliebigen, mir
p
immer ritef^att^tofern gorberuugen ermutigen,
2
)
; batb finb e
^efeuutniffc bc3 ^Jcifetrauen in23epg aud) auf bie utunfttgen QnU
fcf)tffe
3
);
balb ift e3 ber^cimmer ber bie immer
maftlofer werbcnben
33ebrdungen
4
)
; balb finb e3 cnbtidj,
fo
ju jagen, bie 9caturlautc ber
3nbignatton ber ba un&ercuitwortltdje betragen ber Garbinle
5
),
bie fyier vernommen werben.
2ir beurteilen biefe (Srgffe in il)rcr ^knuid^faltigfeit al
in il)rer Tragweite fid) felbft nid)t offenbare Regungen jenc frttU
fdjeu eifteS, ber bie Umral)rl)cit aller ierard)ie
p
wittern fd)eiut
unb bodj altpfel)r in biefe felbft oerftridt ift, at3 ba er fief) to3rin=
gen fonnte Don berfelften. 3m inne bc
(Srsbtfc^of^, ber cinft oon
fid)
befennt,
bafe
keinerlei Untreue bc3
3
n
^
al^ cr
^
^tul#3 be
Zeitigen $ctru il)u unt 23rud) ber Ijciligcn breite gegen biefen
felbft
oerleiteu merbc
6
),
follcn fie alle bem einen ^ede bienen, bic
Abberufung feiner beibeu dualer burdj^ufe^eu
7
),
fid) felbft bic

grciljcit prd^ugeben.
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 29. 31* Ep. X. ie ^evumun] bev
Vvcfy
ticken Tnnge in (Sncjlctnb feit bem nveicfyeit be Zfyoxna nnrb gugeftanbeu aud)
jeut rtpd) oen fcmtaJidKn.
Ep. Henrici Decani et Capitli S. Pauli Lond.
Gilb. Fol. Epp. vol. II. 217. Ep. CCCCL.
2) Ibid. vol. I. 23. Ep. VII.
3)
Ibid.
4) Ibid. Joann. Saresb. Gpp. ed. Giles vol. II. 31. Ep. CC.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 29. 30 Suspenderunt ipsi nos, quantum in
eis est, ab omni auetoritate, quam habebamus in ecclesiis Ang\ et personis.
6)
Ibid. vol. I. 96. 97. 277. Ep CXXIV. 190. Ep. LXXV.
7)
Ibid. vol. I. 218. Ep. XCI Et ideo omnimodis expedit, immo plus
quam necessarium est, ut omnem
,
quam poteritis, operam adhibeatis et
pro viribus apud Dominum papam effieiatis, quatenus saepe dicti cardina-
les revocentur.
Seit 3>eccmkr
1 1 67 bi3
p
Anfang bc3 Sommert bc folgen*
ben ScXjxt
M
wan abermaB bie fcbljaftcftcn 23etoegungen be
^crfcfyr gteifdjen ben $ctrtemngen in granfrcid), tvic in (Snglanb
unb am ppftdjen ofe. SDie Situation, tuie fie gerabe vor einem
3al)re geftaltet geroefen,
festen fid) nueberljolen pfotfen. Sicbcrnm
fielen bie SBernncMungen ber cngfdjcu ^trcfjenfeljbe, beren Sfung
bie (Surfe von fid) afepmenben gefugt, uneutnrrt nc fie maren,
il)x fetbft
an^etm. 5lbermaB tar e3 bie (Sntfdjetbung einer 2l>pcl=
tation, tt>etd>c iljr &ugemutl)et marb.
3
um brten 3&ate fyattc fid)
bie (Stimmung in granfreidj gegen bie
Herfen
be3
^apfte3 in be=
benfttjer 2Beife verbittert
1
).
SBon Beuern fameti bie
Ocfanbtf(^af=
teti berfetben burdj bie ^UtmirffamMt ber Legaten verftrften gac=
ttonen bei ^teranber pfammett; unb bie Spannung be3 2Btber=
fprudj
ber etnanber 2luf1agcnbeu unb ^efmpfcnbcn, tr>clct)e man
ivljrenb bei laufenben 3>aljte3 nur au ber Entfernung beobachtet,
marb mit Einem Wltilt in bie unmittelbare dlljz gerdt unb bte
it)re anftedenbe $raft. )a3 Sdjaufpicl be3 gcfd)id)ttid)eu von ben
uern gefhrten ftampfc vergegenwrtigte fid) in ben nur von
il)rcn ebaufen bewegten Seulingen vor ben Ltgen ber Eurie.
SDie rafd) fid)
erneueruben 3nftructioncn ifyrer $oftmad)tgeber, bie
fie
infpirirten, laffen fie al 9(bbilbcr ifyrcr felbft auf
ber 23f)ue ber
Gegebenheiten erfdjctucn.
$or allem t)oma 23ccfet I;at c3 verftanbeu, ba (betriebe
fei*
ncr Stimmungen $u Motiven bc aubctn3 au beut ofe n S5eue*
1) Petri afebatis Sancti RemigiiEp. ad Alex. Th. Epp. ed.Giles vol. II.
173. Ep. CCCXXXVI Sed quod iterum gemit Gallicana ecclesia, jam in
hac parte dicuntur excessisse (legati).
364
pnfteg ud&. drittel apitel.
ijeni
1
)
gu machen.
3
e i feiner etreueften, 2(Ierauber unb
bannet, bereite mit aufljvltdjeii Reifungen uub Briefen evfefyen,
Ratten im SDcccmbev 1167 23cfeljl evlj alten
,
fr
lngere t bort
2Sol;nung ju nehmen
2
).
Sie "Hieben bie ftnbigen efd)ft3tr=
ger> tx>ctct)C ba3 3a|r
1168 uub
1 169 Ijtnbuvd) bie jaljlrcidjcn ^Bo-
ten, weldje ber @r^Btfd)of u fenben nid)t mbe warb, empfingen
uub wieber abfertigten
3
).
)icfe erneuerten
fid) in immer frifd)er
2lultt)atjl au ber oerfiprengten, an ben 5Ift)ten aber bod) wieber p=
fammengebrugten (Srulanten, weldje nunmehr au3 bem brten
eiltet
fid) felbft erje^renben Sdjmer^ aufgcfdjeudjt, ju einer be=
Wcgtid)en, belebten gveifcfjaav fr
bie trd)e mrben, SSciljrcub
jene gerabe burd) ben bauernben 3lufenthalt fid) befhigten, bie3n=
ftnbc tu ber Umgebung be3 $a^fte3 beobachten uub je nad) bem
SSed)fel bc 5tgenbd ba Sichere $u berieten : eilten jene
(Smiffrc,
bie fort uub fort fid) ablfcub oon ene&ent jurMfatneu
uub bovtfjin abgingen, bem $r$bifd)of bie Neuigkeiten ber leisten
age mitpt^eiten ober beffen Auftrge entgegenzunehmen.
ten bie (Sonjunctuvcn fid) fo
ober anbevs?
p
befeftigen fd)cinen, fie
mrben it)m, alfobatb in jrent tebenbigen
efge burd) Scanner
ber gartet gefdjtlbert, ber
f
vifet) bereitete
Stoff
ber iebeSmaltgcn
(Sntnnirfe, uub biefe wieber bie SDi^ofttioncu ber Sfttffamfeti fei*
nev 3tgenteit> OTevbinaJ oon bem Softer bei Sen3 gingen bie
ma&gebenben ebanfen
auf
unb Marten mit tf)vcn Erfolgen bort=
I)in gurcf. Slbev biefer burd) l)in= unb Ijerreifenbc Dcuucieu ocr=
mittette $crbanb $wifd)cn beiben (SnbJpunften mar bodj mefyr al3
bas> Littel eines? gefdja'ftlidjen ^Bcrfef)r^ ; bie Stjmpatlu'e ber
belnbcn oerwanbelte benfclben in jene lebenbige Verfettung, in wc(=
d)cr jebc Heb bas> allgemeine @efd)id ber (Srulanten aB bal
eigene , ba3 eigene Seib at ba allgemeine fllte.
OTein wa fomit l)oma3 33ccfet oorau3 I)attc uub ber fontg*
Heften @efaubtfd)aft fcfyttc, mute bie letztere burd) bie reiben ma=
tericKcn
s
Dcittel aufzuwiegen
4
),
bie in ifyvc nbc gelegt waren.
1)
Romuald. Salernit. Murat. Scriptt. R. Ital. VIT. 210 Fapa autem
Alexander, vir Catholicus et houestus cum cardinalibus suis Ben.ev.enti
morabatur et ibi ab imperatore Graecorum et a rege Franciae et Angliac
et a praelatis ecclesiarum nuncios reeipiens negotia ecclcsiastica sapien-
ter et provide disponebat.
2) ritifdje etoeteftyrurtgen
N. 26. a.
3) , tttifdjc SB&teigf.
N. 2(). a.
Herbert, de Boseliain Opp. I. 254-
4) Herbert, de Bosebam vol. I. 253. 254 Uli vero aurea et, argentea
(verba) ex abundanti et multo plus plura prioribus. Cf. Tb. Epp. ed. Giles
)te @c(anbtfdmftcn bei ^arteten am ofe 5?cncocut.
365
Tic cv^bi|\^fiicbcn9htn'ctcu toaten bie [e&enbigenJSilber bc &fcnb$,
welche* ba 8ter$ngm& bei Ini ber bie gefammte ()icrard)ifd)c
grtet tu fcngfanb gebraut. Dd)t mit elb uub otb betauen,
hatten
f t c nur ba3 riibrcnbc tort ber ffage; ftatt ber
unft
bc=
wirr'enbcu C^abcn ein vmck* SMati ^a^ier ju bringen,
auf
beu
bie anb berSBer^etflutfg gefetjrieben
1
).
SSre^^flogrwmie f'omttc
nur bureb ben EcBcttbigeti 2lnbrncf hneberge&en, toct bort tu ftum=
men Scfyriftjgen
jicb eingegraben. Uber gerabe btefc 6d)tuerj=
&errtffene
bev
gftigen (Stimmung, meldje bie fttagenben bewegte, je
briuglidjcr jic fid) mitjutljeUcu wufdjtc, um
fo peinlicher mute
fie
ber Gurie werben.
)cnfc(bcu $)cantt,
fr
toetdjen bicfclben
djufc
crftefytcit, u
t&en, untren bic
&otf($after be englifdjen ofc3
augefommen.
Ten rmlichen iMttftcUeru gegenber
,
nyeldje burd) ba3 (Suttenige
t|rer 23cfd)werbcu, tote burd) bereu 3nJjat| eljer abfticjictt al3 eitt=
nahmen, muten fte burd) beu^emp, roic burd) il;rc gln$cttbctt
3cl>cnfuugcu bie lemgft &efannten Stympatljien 31t befotiberer etrfe
toieber &n erweefen. )te Sarbinale, een betten bic meinen, wie c3
febeiut, eett cinridj burd) ronigftdjc anofd)reibcn beehrt werben,
taren mit 3lu3naljme umbalb, ^mnti uub Genrab oon
8ain$
2
)
alfebalb wieber jener l)eihtal)mc eell, bereu Regungen
unb Dettingen ba englifdje lb beftimmeu wute
3
).
.Ter
rcis ber natrlichen unb burdj tt;rc teting berechtigten 23era=
tl)cr bc3 Sapfte, tu bereu cmetnfdjaft bie neuen ^repefitionen ju
benrtbeUett waren, fing au bcttfelbcn gleich einer cteftrifd)ett ftettc
ju umfcMiejjen, um mglidjft rafd) feine timmung berjttteitcu
4
).
$eu bem Knige angegeben, ton ben Segaten einzelnen (Sartnn=
len uub bett je|i beim ppftltchcn Btfyll
beglaubigten cfaueteu
in einer befenberett ^nfirnetion mitgeteilt eett beu Kunden
vol. I. 117. Ep. XLY. vol. I. 235. Ep. XCIX. Joann. Saresb. Opp. vol. IT.
134. Ep. CCXLIV

sed regalium (nuncioruui) sicut jastitia minor, sie
pompa et divitiarum ostentatio major.
1) Ibid.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 116

Non abiistis post aurum, quo nu-
per ad laesionem nostram et apostolicae sedis confusionem capti sunt qui-
dam etc.

Ibid. vol. I. 239. Ep. C.
3)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 1 14 Seimus et nomina eorum,
quorum consilio utitur et quid nuper egerunt in curia, ut causa Dei et
pauperes Christi vili pretio venderentur.
4) Cf. Herbert, de Boseham vol. I. 256.
5) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 114 Abbas Sancti Augustini
dixit
,
quod ipsi et socii sui nihil dixerwnt aut tVcerunt in curia nisi de
Instructione cardinalium etc.
366
fnftes
SBitdj. )vitte GarutcL
jener
1
)
burd) unmittelbare 9Jitttl)eilungcn ber bie bermatige <Eitua=
tion befruchtet, raren bie ebanfen, toclcfec innerhalb be Zeitigen
Gotlegium cirentirten, ju jener anbringenden Wtwfyt
geworben,
tr>ctd)e aft$ulcid)t and) beu fiarfen bitten bewltigt. 9(ber gtetdjtitig
oou ber entgegengesetzten ette mit ber gangen nergic bc 6d)tner^
gefu^B
jum Sibcrftanbe gegen bicfclbc nnb junt d^nt^c ber auf
ba*
^Ccitfeerfte frebrngten $ird)e aufgerufen, fyatte SCIeranbcr unter nod)
greren S^mtertgfetttn beu (SntfdVlujj ju
faffeit.
$on bem 2i=
berfprud) ber g-detiouen unmittelbar ergriffen, in bie flftttte ber cin=
anber SScrflagcnben gefteffi, burd) einen fd)meid)tcrifd)cu, in bc
grften tarnen Don Dxabulf, 2lrdjibiaconu3 in Eftibbefeffcr, gefd)ric=
benen 53ricf
2
)
beehrt, mufjtc er
fllen,
ba.cinc neue ^robe ju be=
ftcljen fei.
9lftcrbing3 Ijattcn bie Mnner ber fniglid)cn Partei ba au=
genfd)ciulid)e ^ntereffe, mit ifyrcn Eintrgen rafd)
burd)^ubringen.
5lber um $u errcidjen, m& jte wnfdjteu, tl;at e3 dloty, bafc
ber
9d)ter in biefem treite
fr
bie in ber erften 3tubicnj
p
crtfjci-
lenbe Antwort pnl&nglidj vorbereitet werbe. 3n Sctradjt ber lan=
gen gtit, meldje
fic junt 3roetf Der gegenwrtigen DJtiffion in beffeu
bermaliger Dtefibeu^ ugebradjt

biegenigen unter if)ncn, wcld)c
ber nig eutfenbet, fcfyrteu erft in ber Reiten )tfte
be TOat
3
)
t>on bort prd

fdjeint bie Stnaljmc bercdjttgt,
bafc
nid)t
fo=
gleid) uad) iljrer 5lnfitnft bafclbft, bie im Januar
11 S erfolgt
fein mufj, ber
(Sntyfang
bie officiellen2krl)aubluugcn eingeleitet wor=
beu. Drgen biefe immerhin fid)
lange bi3 jur cntfd)eibcnben 2lut=
wort Eingesogen fyafcen; einige 2Bod)eu werben
fr
bie oorl)ergcl)cu=
beu Vertzungen mit beu Garbiulcn in 2(nfd)lag jn bringen fein.
Seibcrlci
cfanbtfdjaften wrben, mir wiffeu nid)t einmal in
rocldjcm Neonate, mit gleid)cr greuubitdjfeit beim Gm^fang be=
gritfet
4
). >ie ergbifc^fttdje cntlcbigtc ftd)
jener Auftrge, bereu
2>nl)alt auS ben jaljlrcidjen Briefen u erfeljeu ift.
Tie fntglidje
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 134. Ep. CCXLIV Supervc-
nerunt

interim nuncii legatoruin etc.
2) L. L vol. II. 312. Ep. CLXXXIV Scripsit per Radulfum Di-
cetensem etc.
3) mn 1
(
.).
2Rftt, ah mi$m
Alex. Ep. d Th. Th. Epp. ed. Giles vol. II.
24.Ep.CCXXII batttf; barb t>cd>ft ival)v)cbciulicf> and) bev C*vcmticu*bricf ibid.
vol. II. 128. Ep. CCCV augefcitia.t
/
tt>eWjen btc rtffetyrcnbc tfattbtfafJ
berbringt.
4) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 134.

lieber bc n Organa in SBeite&etlt
etflt.
berhaupt ibid. vol. II. 114. Ep. CCXXIX. 107. Ep. CCXXXVII.
S^aracterijlil bcv Tiplomatic bcr f&rglidjeit efanbtfdjaft.
367
bergab bas> djrcibcn
1
)
ifyteS Gerrit, wc(d)c3 tu brofyenbcm onc
gtt>ci fcfjr beftimmte gorberungen [teilte, fcott benen mcnigften bic
eine fiebev befaunt
ift. Sic betraf bte 35crfct5uu^ bcs> l)oma3
2
)
in
eine anbete, ti>at)r)d)cincl) eine
ftatljofif^e
Diccfc, unb, mtc tot-
ntgftenS verlautete, bte (Srljcbung bc (Sarbtttaf 2Sitf)elm von ^a=
via an feine teile
3
).
8fllerbing3, amtbc ba (Srftcre pgeftanben,
fo
waren mit einem
fterfe bic 2>crlcgeul)citen alle gehoben, bic nunmehr feit vier ^aljten
bie (Suric brckten. Um
fo
au3rcid)cnbcv gerftet, tonnte fic bann

alfo mod)te eine fitr$fidjtige ird)cnpoiiti fid) etnrcbeu



ben
Mampf mit aifer grtebrielj
fortfefcen.
OTein beffen gewi, a in
ber Opferung biefer erftt pgleic$ btc wcfentlidjcn runbft3C
aller icrard)ie
p
opfern feien unb fern ^onttftcat, von ben bann
crfd)Iaffcnben geberfrften ber regi3=fird)lid)cu 3bccn nid)t mefyr
9etra||en> ber (onfberation mit einer ma$tigen wettftdjcn trotte
ttgeajtet in fid) pfammenbredjen werbe, lehnte 2(leranocr bte iu
mutfyung mit geffigfeit ab
4
).
9lber gerabe ba3 reifte btc (Srfiubfamfcit
p
weiteren SScrfudjen
ber (Sroberung. @eit biefem 9lugcnblid begangen bie in 23eucvcnt
anwefenbeu Mnner ber fonigttdjcn Partei geen ben
Vfkffi
jenen
rteft
ber biplomatifdjen ^olitif , in welchem bitten unb $)rofyun=
gen, djmcidjcleicu unb
itifHalterungen, 3 c^ic (jungen
p
23ub=
nern bcffclbcn unb $lffociatioucu in fernen Sanben wcdjfelweifc
unb 511m
tfyM
and) glei%ettt$ al3
^ngripWffen
verwenbet wor~
ben. $ou ber ttte, wo bie Legaten 2BU(jctm unb Obbo weilten,
1)
Alex. Ep. ad Henricum. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 128. Ep. CCCV

regiae sublimitatis literas per eosdem nobis transmissas etc.



Ep.
Joann. Neap. Bouquet XVI. 313. Ep. CXXX.
2)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 219. Ep. XCI Ad liaec significatum est
nobis per aliquem,, quia juxta quod Wilelmus Papiensis suggessit regi et
forte aliis, nisi praesensisset de volunlale Domini papae nos posse transferri,
id numquamRex, in quo modo est, propositum arripuisset nec in eo stetisset
etc.
SDafc
bieg ber 3&fylt
ber einen gorberung be3
Stlmofi genjefen, cvgicbt
fid)
berbieg cut bem
ganzen 3ufammenl)ang ber bereite citivteu ptscl be3 (Satbi-
naU ^ofhinneg bim Neapel unb ber Slettfjetung be3 j?nig bei oer tttlaffuncj
ber Segelten. Ep. famil. cujusd. Th. Epp. ed. Giles vol. IL 272. Herbert, de
Boseham Opp. vol. I. 256.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 217. Ep. XC

et praesertim Papien-
sis, qui non sitit nisi sanguinem nostrum, ut obtineat sedem nostram,
quae revera, ut aeeepimus, ei promissa est, dummodo a nobis possit
liberari.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. Et. 134. Ep. CCXLIV. Cf. ibid.
vol. II. 107. Ep. CCXXXVII. Joann. Neap. Ep. ad llenricum BouquetXVI.
368
piifteg 33ud). ritte (Setztet.
bi3 nad) klten
1
),
twu Serastwi Wi nad) Der Sombarbci
2
)
bcfntte
fid)
bie 33cn>cgun jener onfyiration aug, weldje tu ber uumittel=
baren D^t)e bc3 ^aipftcg iljrcn bewcgenben SDftttcfyuuft Ijatte
3
).
@ie alle wuten cg, ba ber $nig bicfeg ?0cal feinen
$o:pf
baranf
cjefct^t, ben $cann, bcm e gelungen war, jenen fel)ntid)ft begehrten
$erolmd)tigtcn bie ewatt trieber
p
entreien, bnrd) bie alle
feine 2nfd)e
p
erfllen aeroefen,
fr
immer ju r>ernid)ten. Unb
fte fyaben e3 rerftanben, bie Witt ber Sntrigue ju fteigern, bi fic
unberwinblid) wrben.
SDic )rol)ung be 5lbfall3 ron 2Iteranber3 Obcbicnj im galt
ber Steigerung gengte bcrmalen nicl)t met)r; jene crftrten gc
rabcgu, if;r err werbe el)er jum 3$>lam bertreten aB ugcbcn
4
),
bajj |oma3 nod) langer (Srjtofctjof r>on (Santerburt) bleibe. Unb
ber (Sarbmal 3ofjanne3 i)u 91ca:pet
5
)
unb 3oI)annc3 r>omttet be
|>ei%cn 3o|anne^ nnb |kulu waren in
Jolge
ber rcid)cn elb
fpcnben bicnftnjttCig genug, ba3
efeimnifj
p
rerratljen, wie biefcr
errori3mu am metften wirfcn fnne. >te Belagerung be 23cr=
cinfamten wrbe nid)t nur
fo*%efe|t; felbft bie
p
feiner $ertt)cibi=
gung Berufenen berfeljrtctt in fortwljrcnbem 2(u3taufd) ber
bauten mit ben geinbcn. )ennod) blieb SUercmbcv uuerfd)ttert.
Dbfdjon bei feinen Erwgungen belaufd)t unb bei allen (Entwrfen
berwacht, entgegnete er biefcn Sutoectt&cn mit Bcrroeifung auf
ba<3
Scrt ber d)rift twn ben ^wei 2egeu (Wlatfy.
VII. 13.
14). m>$*
ten fie immerhin, fagte er ben euglifdjen cfanbtcn, ben breiten
2cg erwhlen, ber jur $erbammni fl)re; er werbe utd)t wcid)eu
r>on bcm fdjmatcn, wctd)er ber red)te fei
6
).
Dfadjt^beftowemger gaben bie fnigUd)cn bie
Hoffnung
nid)t
auf.
tatt ber )ror;ungen wrben mit Einem ?Jcale in intern
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 107. Ep. CCXXXVII.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 237. Ep. XCIX Suffecisse debuerat Pa-
pieusibus Italiam subvertisse, nisi et orbem cum ecclesiae bertte sua
cura perimerent.
3) . oben . 3G5
tont.
5.
4)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 134. Ep. CCXLIV Quam
autem Dominum papam blanditiis et promissis dejicerc non praevalerent,
ad minas convcrsi sunt, mentientes quod rex eorum Noradini citius seque-
retur errores et prophanae religionis iniret consortium quam in ecclesia
Cantuariensi Thornam pateietur diutius episcopari.
5)
Ep. Joann. Neap. Bouquet XVI. 313. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
vol. II. 133 Nos quidem licet absque summonitin'e vestra quotiescunque
opportunitas se offert, studiosi semper simus et sollicitius elaboremus,
quaecunque vobis utilia cognoschnus. Jann. Saresb. vol. II. 114.
6) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 134. Ep. CCXLIV.
t
Seitcve tOUdnnationeu bcv &5&igft$m
369
Sftuubc bic frcuubd) eiufd)meid)e(uben Sitten Weber taut. 2tu3a,e=
j^ten^te er^te muten gerabe burd) beu (Sdjtecfen, ben fie t>cr=
breiteten, ben 3aukr crt)t)en, beu jene ausben fllten. Unb
md^TCttb fie felbft in SBettetoent
JU
ffefycn unb cinsnfdjdjtetn nicfyt
m&be uutrteu, eilten Sotcti mit Briefen einrid)>
II.
an ben
ftammuctmattbtcn
of
be f>tttgtei$$ beiber ^icitien, bic 9tna,ctc=
geufyeit bc t)omas> gu einer cmcinfamcn bet normannifdjen
g-rftent)iifcr ju madjen
1
).
Snbcffcn
t)attc man fid) bod) in @d)t^ung ber borttejen Mi*
iunetitren betredjnet, wenn man meinte, bic Oiegentm, unabhngig
oon ber gcrabe f)errfd)enben gofpartei, gu bem fcegefytten beitritt
beftimmen gu tonnen, crabe ber nftting, ber feit bem Rttgen
3a^rc emporgekommen, um freitid) nodj im Saufe be gegentvrtU
c^cn lieber c^eftr ju werben, Tratte anbere 9dgnn*jen, Unb otjue
biefe gu nberu, mar fdjmertidj bntdjgubvingett.
Um ben ehrgeizigen ^eterfcnngen ber (Siutyeimifdjcn um ba
(Satt&tetamt unb ba (Srj&iftljUfn r>on ^atermo entgegen$umirfen,
f)atte Knigin Margarethe, }o wirb un3 er$f)tt
2
),
tfyrett Dt)eim,
ben r$bifd)of 9totrob oon Otiten erfud)t, ben einen ober aubereu
au ber $at)t it)rer SBewanbtcn , ben Robert bc 9?ooo 33urgo ober
te^an
raf oon Sercty, jur (Srntoanberung iit (Biciticu 51t oeran*
taffen. (3 bauerte aud) nidjt kttge, fo
metbete ba3 erdjt, ba
ber Setstere bei bem rafen oon raoina in Hutten, batb barauf,
bafe
er in ber $auptftabt mit nod) breigtg anberen Normannen, uns
tcr njetdjen
v
$etcr oon 23(oi
3
),
angekommen. aum bott ber fte*
gentin at3 rojjofyeim auf ba greunbtidjftc begrbt, warb er fofort
(Sanfter ernannt ; batb barauf auf beren 23ef
et)t oon bem r^
bifdjof oon 6atcrno jum <Subbiaconus> geweift. <So in ben $rte=
fterftanb aufgenommen, fodtc er
fd)on uad) wenigen Magert ben
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 134. Ep.CCXLIV

et viden-
tes se hac via contra justitiam non posse proficere, miserunt in Siciliam
nnncios et literas regis sui quibus muniti venerant, ut ope Siculi regis et
reginae possent aliquid a domino papa adversus ecclesiam impetrare.
2)
Hugon. Falc. Hist. Sicula. Murat, Scriptt. R. Ital. tom. VII. 313.
Romuald. Chron. ibid. 207 gan^ hix] : His etiam diebus Stephanus, filius
Coraitis de Percia clericus et consanguineus Reginae, in Siciliam ad Regem
venit, quem Rex et Regina primo Cancellarium, post haec in Panormitana
Ecclesia eligi fecerunt. Cf. Ep. Ludovici R. Gilb. F. Epp. vol. II. 311.
3) Petri Blesensis Opera omnia ope codicum manuscriptorum editio-
numque optimarum ed. Giles vol. I. 138. Ep. XLVI Triginta et Septem
animae cum Domino Stephano Siciliam sunt ingressae omnesque in morte
conclusae sunt praeter me et magistrum Rogerjum Normannum.
eficfyte SUeyaH&efS III. 93t>. II.
24
370
fnfte 93ud). Srittcg Galtet.
Srimat bcg ganzen MntgTeid^el erringen, Sofort gingen fomglidjc
2l6gcorbuete ab, bcm 2a!jka!pel 311 Palermo
311 erffnen, ber f=
nigttdje
of fei nunmehr QBtUen , bie rlaubni jnr freien 2$at)l
beg neuen Gr$l)irten
p
getoljren. Unb nid)t fange,
fo
erf(arten
fid) fmmtdje $ota einftimmig
fr
Stefan. 2ilf)elm fcon $a=
tria, gerabe bamalg l)ier gegenwrtig , um oon Sieilicn aug atg e=
gctt feine Greife uad) granfreidj
fortpfe^ett, genehmigte bie 2$af)l;
Sllerauber 6ega6 >idj fogar beg 9ed)te3 bie Gonfecration felbft 31t
erteilen unb Beauftragte bie Suffragaubifdjfe mit ber (etemo=
nie berfelcu
1
).
Seitbem mar ber 9leuerml)lte ol)nc grage burd) Bereinigung
ber l)d)ften geiftlid)en unb toi&ifytu 2Brbe ber mditigftc Sftann
im Staat; $eter oon 23loig
2
)
atg @h$te$et bcg jungen onip unb
(^rojsficgetbcmafyrcr ber nd)fte uad) il)m geworben, er Grftere,
i)ietleid)t berbtel burd) feine aujserorbentdjc ?Oiad)tftellung 31t
Uebcrgrtffen oerflyrt
3
),
at fpterljtn (itngaljre 116S) bie Sd)iilb
feiner 23coor$ugung ourd) bie Strafe ber Verbannung uad) bem $eU
(igen anbe gebt
4
).
SIBet augeublttflid) war er noch bie Seele
ber ^Regierung unb ftnig Submig |atie fid) beeilt, tt)n lclmcfyr
fr
protection ber (5'vtlirten %u geminnen
5
).
2Sir muffen au einer,
Steuerung beg Sedieren fliegen,
ba tt)nt bieg gelungen
6
),
lieber^
bieg l)atte biefer felbft, unabhngig oou aller grfpradjc, einen oer=
trauten, burd) mnbtid)C$cittl)ciluugen oon Unteifynblern belebten
brieflid)cn $erfel)r mit Dcidjarb oou Styracug, bcmfelben, ber frei-
lie fptcr il)m ben Ottfeu fel)itc. Sftandjc
enoffen
ber $ilger=
gemeinbe Ratten tfyre ^Suberungen uad) Italien big ju if)m fortge=
fet3t unb il)re
Hoffnung auf
eine gaftfrcunbftdje Verberge erfllt
gefel)eu. t)omag fumte nid)t,
fr biefen T teuft, wie
fr
ben
Schritt, ben er jn feinen uuftcit bei 2Ml)clm oon paoia getrau,
ein 2ort beg anfeS ju fdjreicn. (Sin Sdjmefterfolju, ber bie
1)
Hugon. Falk 1. L VII. 313. 315.
2) Petri Blesens. Opp. vol. I. 406. Ep. ( XXXI

quum in icilia
essetn sigillarius et doctor Regis Guilelmi Secnndi, tunc pueri, atque post
reginam et Panormitanum electum dispositio regni satis ad nieum pende-
ret arbitrium etc.
3)
9iad) Komuald. Salernit. (bei bev beut Stephan feinbftcf)en $attei
e()vt Hugon. Falc. 1. 1. VII. 340.) VII. 208. Tagcgcn Hugon. Falc.
beur-
tbcUt i()n uuqleic gttfUger.
4) Romuald. Salernit. 1. 1. VII. 209.

Hugon. Falc. 341.
5) Joann. Saresb. Opp. ed. Gilcs vol. II. 131. Ep. CCXLIV Sed Cliri-
stianissinius Rex

ignoratur.
6) . ntifdje SBctvctgf^rungen N. 20. b.
Spannung ber majtung bcv ppjttidjen eafton.
371
Xiafpra bcv cna,lifd)cu Ih'ilirteu iit
Styfactt
fccrmcljrcn fllte,
ttigte mctteid)t
p
eben ber geit, a(3 bic enbnge ber luig^en
SBpifdjaftey ben
of
gii einer Xcmuftratieu cjc^en if>it beftimmen
feilten, tu ^icieu an
[
).
xHKcin u bergleidjcn
ift
c eben nad) allen ^tjcidjcn, bic nur
haben, ntdjt getmmeu. Unb to^rettfc fomit uvahrfcbeind) Knigin
Rargareilj jebe xBct^ei^un^ verfate, max unterbeffeu in^encr-ent
ebenfalls nid)t
gefdjetyeu,
l?a3 ben ^tan^eiurid) gefrbert.
v
Jcd)
immer ftaubeu bic l)omiftcn in bem Kampfe g^gen bic Angriffe ber =
nigdjiit bem ^apfte getrentidj jur ehe
2
).
9ld) fd)ien bie
(fnft,
mit meldjer
tyxt
SBorfteiTungen u bemfelben aufgenommen, eine uu=
jtt>etbeuttge; :Uocb
fpradjnttt in bem Greife ber i)tcrard)ifdjen gartet
nur mit 9lncrfcnnuug *>on ber f)eroifdjcn (Btanbljaftig feit, mit ber jener
aftc 33crjuduingcn eer ^djmcicbctcicu unb Xrofyungeu berftauben;
on ber frcuublidjcu^tfnafyme berieten, oon beueu

fieben artj^er
3al)[

am
(Sonntage (12. 3Jtyt
1
16$)
nad) Jpimmclfafirt feiner
p=
rdgefcfyrt
3
). 5Ufo
[trf'tc mau fid) in bcr3uocrfict)t,baj3 alle fnfte
ber Sntriguc tum tfnn uuirben
311
^djanben gemacht werben.
Unb roic mute bie Stimmung fid) crimen, ai> maud)c
fogat
c
fr ge&ifj
erf (arten,
batf
bic brillanten in 23euccnt in iijrcn
(Srfolgen bie geinbe berflgelt
4
),
ba bic Setptevcix uncvrtc^teter"
adje eben jet^t prd'fcfyrten.
gn
ber l)at, ba3 erdjt fd)icn aud)
fnft
beft'tigt ju tocr=
bcn. 2Bt)renb
2BjlJctm unb Dbbo ol)ite alle ^}(utmort blieben, Ijrte
man, bajj bereit gmei auberc im ienfte bc $apfte uurt'fam
feien. Xer SMfdjof 2(utl)elmu3 unb ber &artf)uferprior 23afU
liu3 Ratten im 2lpri(, lDte cg> fd)eiut, bem Knige ein neues? <Bd)rei=
ben iibcrbradjt
5
),
nxlcfyc ebeufo $ubriuglidj an ben griebcusfdjlufe
1) titife meigf^vim&eu N. 26. c.
2)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 134. Ep. CCXLIV Quis al-
terutrius legationis profectus sit, hactenus ignoratur.
3) Joann. Saresb. Ep. Th. Epp. ed. Lup. I. Ep. CLXXIII Xuncios ita-
que nostros constat ad Curiam pervenisse et ibi contra legatos domini
Regis diu magnum habuisse litigium , sed de ouinibus Septem nec unus
adhuc redierat dominica proxima post Adscensionem. Litigii eoruni non
scribo exituin, quia adhuc ignotus est, nisi quod a redeuntibus ab Aposto-
lica sede audio eos in causa prosperatos praevaluisse nuneiis Regis.
Nuncii Regis infecto negotio revertuntur.
4) . bie uevluT^cf). nntF.
5) Alex. Ep. ad Henricum Regem Th. Epp. ed. Giles vol. II. 127. Ep.
CCCIV extr.

sicut tibi per venerabilem fratrem nostrum Bellicensem
episcopum et dilectum filium priorem Carthusiensem, latores praesentium

viva voce plenius signiheamus.


24*
372
pftfteg 23ud). ritte! (SapttcL
mahnte,
aB eventuell bie Sieberfyerftellung bcr itubefd)rnften
2(mt3gcma(t be3 (Sr^bifcf)cp in 9lu3]id)t ftctttc. Ratten gleid) betbe
btc Seifuug, mit anftmutl) unb greunbltd)feit jugurcbcn: mau
nutzte bodj, bag t)oma3 nur nodj eine
gewiffe grift warten werbe;
nad) bereu Verlauf fllte in golge au3brdtid)cr (*rmd)tigung

ber bie aufeuHren aud) Sifdjof D^oger oon Sorcefter
1
)
angeroie=
fett war

bie fdjwerfte ber $ird)enftrafcu oerljttgt werben. @d)on


fyatte biefer fid)~nid)t enthalten fnnen, burd) ben 5l&t be (iftercten=
ferf(ftere
(Jircamip einen )rol)brtef
p
berfettben
2
).
2Qean begreift, wie berartige
<Sr(affe auf eittrid) wirfen
mfcfe
tcn. fyrenb feine 23otfdjafter in 23eneoent feit Neonaten t>erl)au=
betten, bie Scgatett feierten, mar oljne beren
Siffeu
,
Jne $Utdfid)t
auf
bie beftimmten gorberuugcn, ba3 lftige efdjft ber 9^cconct=
liation Don jmet Unbekannten mieber bernommen. 2a(jrenb jene
bie $erbnbung mit ben (Sarbtntcn burd) ba3 englifdje @olb tag*
Ud) ftrfteu, um aller Littel jur (Sntbedttttg btylomattfdjer @e=
fyeimniffe fidler fein : mar l) int er )rem Oxiden ein ben 5)cotiocn
nad) unbekanntes? :perjonltdje3 ^orgefyen bc3 $apfte3 bemerkbar.
2iU)clm unb Obbo Hattert nod) feinen 23efd)Ctb, bie Mnner in
23eneoent, mit it)ren urfprngtid)en,
fo
ober anbcr motioirteu
trgen wieberljolt abgewiefett, nod) immer ntdjt eine letzte (Sr=
ftrung.
OI)ite 3^eifel bie SDrofyworte, weldje be nigs> Umgebung
burd)^ittertcn unb oott bort in i()ren 9^ad)Wirfuugen
fid)
hx> 23ene=
Dcnt verbreiteten, fyabcn bamaB bie ganjc <8cala be3 errori3mti
burd)laufcn; unb bie ewtfjljett, ba eine ungeheure ^ataftropfyc
ualje beoorftefye, Rannte bie Grfte ber einigen nod) einmal $u
einer legten 2lttftrengung.
(Sin 23otc erfd)ieu
3
)
mit einem Briefe Don 28it(jelm Don Sama,
weldjer D?ad)giebigMt gegen ben ftrmifd)cu $nig erftcfytc, um bcr
^armt)er^igtcit mitten, (Swige inferferuug
,
fyrter als ber ob,
1) Th. Epp. vol. II. 107. Ep. Alex, ad Kogerura Wigorn.
2)
Henrici Regis Ep. ad abbatem Cisterciensem. Gilb. Fol. Epp. ed.
Giles vol. II. 284. Ep. CCCCLXXXV

Post promissionem vero illam
abbas vester de Criscampo scriptum quoddam Thomae, qui fuit cancella-
rius noster, ex parte ejusdem nobis attulit et ore suo legit, in quo nos ar-
guebat et de fidei laesione et de schismate nos videbatur accusare; et alia
eontinebat seripti illius series indignationis et superbiae verba, quae no-
stro derogabant honori et personae.
3) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 166. Ep. CCLXII Scripsit
ergo domino papae vitam.
Die enblidje Decifiou bcS Zapfte*. Da Interim.
373
fo
fd)viet> er, mrben fein unb feinet SeDCegen 2oo fein, menn man
nod) lnger Jogere,
bte Petitionen 51t bcmiigcn. )a3 uugtdlid)fte
$erf)ng,nt mrbe
fte,
bte Vertreter be3 apoftolifd)cn tuljf, nn=
au3tfd)lid)c djmad), ber SScrlnft bcrObebienj be mcfytigften ber
Zottige biefen fclbft treffen, meun man geftatte, bafe
t)oma3 nadj
ftalgafce ber netten $oltmad)t, x>on ber man fyre
1
),
erfahre.
3>nbem reiften bic efanbten, nadjbcm fie ben efyorfam ber
$ird)e nglcmb aufgtfttttbtgt, Dom pctyftlidjen >ofe
ab
2
).
)a
mar ber Moment, mo bte (Sonfytrtrten bttrdj ba Xlcberrafdjenbe
einer >toerfion
p
btenben nnb burdjpktittgeji fudjten. SEBfjrenb
au ben cfyrtftgen jene 23rtefe3, meld)cn bie obcangft bem
SScrfaffer a&gepreftt ju t)abeu
festen, bem paffte
ba Dilemma mit
feinen @d)rcduiffen fid) aufbrang: eilten bte (Sarbtnle
Sc^cmneg
Don 9tead
,
3ot)annc t>om ttet be3 fettigen 3ol)anne nnb $au=
lu>
,
ber (arbinatbifd)of t>on Porto gu it)m
3
),
um unter @d)itbc=
rung ber nod) abptoe^renben cfaljren ftatt ber befmttttoett (Snt=
fefcitng,
meld)c urfrr.ngltd) Begehrt morben, menigften eine jeit-
mettige (Su&penfion ber ?lmt3getoatt bes>
r$btfdjof3 i)orpfd)lagen.
g.ene3 Verbot, Don ben Segalen erteilt, fote an t)d)fter teile be=
fttigt, ber $nig unb ber ganje teru ($nglaub3
auf unbeftimmte
3eit feiner 3uri3biction entnommen fein.

2Ueranber ftrttbte fid)


audj
jefct
nod). nblidj, tu (Srmgung
4
)
ber unerme&Udjen folgen,
bte au einer erneuerten Gonfberation (Snglanbg mit $aifer fyricb=
rtd) entfielen tonnten, fd)icn er ben anbringenben bitten nadjjus
geben
5
).
@d)on am 11. Wlai (1168) mar ein jur TOlbc maljncnbeS,
einer frheren 2]erorbnung miberf:pred)enbe3 @d)reiben
6
)
ju un=
ften be3 alten
23ifd)of3 Soceltn Don ati^burt) abgegangen.
3^
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 165 Noverat memoratus Pa-
piensis dominum Cantuariensem obtinuisse ab apostolica sede, ut ei lice-
ret in caput Regis anathematis et in regnum interdicti promulgare sen-
tentiam, nisi Rex infra terminum literis comprehensum ecclesiis ablata
cum integritate restitueret et condigne satisfaceret. <S. ilrttifcbe 8ejet#ffy=
Hingen N. 26. d.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 49. Ep. XVIII Nec reticent se , nisi peti-
tiones eorum promoverentur , inimicitias ecclesiae Catholicae denunciasse
et a curia recessisse cum indignatione. (5. titif^C 95ettJCif^rUtigCTt
N. 26. e.
3)
Joann. Saresb. Opp. vol. IL 114. Ep. CCXXXIX.
4) Alex. Ep. ad Th. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 24. Ep. CCXXII.
5) Joann. Neap. Ep. ad Henricum Regem Bouquet XVI. 313. Gilb. fol.
Epp. vol. II. 134.
6)
Alex. Ep. ad Th. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 16. Ep. CCXVI.
374
bemfetben n>ar berbieg bei* wenige agc f'ptcr erteilte 23efcf)l
f)iuficf)tlid) bev 23cljanblung beg &tigg aubeutunggmeife antieipirt.
Am 19.
beffel&en 9JtoTtat3 unterseid)nete er ^met Freren, bal eine
au Seigeren
1
),
bag anbere an f)omag 23ctfct
2
).
3
u ^em erfteren,
jenem benfmrbigen Aftcnftd
c
, in meldjem er in Aucrfennuug
eine*
gettnffen
^Mbcrftrciteg feiner 5Berl)cij3uugeu, beu er bod) mie=
ber
j
crlugncn mei, pxt erftcu Sfcale auf bag ^rioilcgutm
einer pcrfud)cn ^nfafttbilitt Kr$id)tet, fubigt er bic oon \i)\n
angeorbnetc (h'cmtion au. 0 langt, lg Jpeinrid) feinen geinb roie=
ber ju naben angenommen fyabcn merbe
3
),
foft biefer meber gegen
bie breite nod) gegen bag ^ntgreid) uglaub, nod) gegen ^erfonen
oeffclbeu meber bag 3utcrbict
,
uo$ irgenb Stoetze (ircommuuicatiou
i^crljngen bfrrfen. ^ag [entere bagegeu verbietet berg(eid)en cbcu=
ftiM,
aber nur fr fo
lange, a(g md)t eine anbermeite Antorifation
erfolge. Hub fefljfi
ohne trief c foft ber augenblidlM) ebunbene
ifi
Anfang ber gaften beg
Scfyn
1169, tmtb big bafyiu nid)t gefck=
Ijcn fein merbe, mag er
fyoffc,
in jebem gafte fein Stint mieber uu-
umfebrauft angilben brfen.

>ic am 29. ^tooember 1 167
mieber
anhngig gemad)te Appellation bureb pcrfnliclKg (h-febeiuen mU
ter
in
ocrfolgcu, loar berbieg beu Appellanten crlaffcn, eine
f)atfad)e, bic erft fptcr im 1169
frmlid) anerfannt ioor=
ben
4
;;
ber Abt larembalb menigfteng burd) ^erbeitfitugcn unb
fid)crc Augfidjt auf
bie 2ei|c getrftet.
Alfo bieWrnfungeu beg fejrtttrten fiub un^Ktfcll)aft; and) bic
Differenzen
in ber smiefacbeu
Urf'uube jencg
,,
Interim"
5
)
beutdj
genug. Aber mau irrt, menu mau mfynt, bie Scrmtuatten ber
)auer beffclbeu, mie fic in bem
fr
jenen beftimmten remplarc bc=
jeidjnct morben, fei ein
^unftgriff,
Icbiglid) 1
1)
n 31t tufdum ange=
manbt; ber 23ricf au beu tfnig bagegen augfdjlicfjlid) aufrid)tig
gemeint. ^ 1 1 d> t Ibomag allein mujjtc glauben ber betrogene
311
1) Th. Epp. vul. II. 128. Ep. CCCV.
2)
Ibid. II. 24. Ep. CCXXlI.
3) ritifcf)c SBeivcisf&ruugcu N. 26. e.
4)
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 206. Ep. CLIV Quibus rem minime
prosequentibus, quam ob imminens periculum in eoruun dermo praesentia

una cum fratribus nostris appellaverim


,
hujus etiara appellationis pro-
secutio nobis a vestra gratia domini Eegis iiiterveutu remissa est. Testan-
tur hoc Uterae, quae penes nos sunt apostolico signo communitae. Alex. Ep.
Gilb. Fol. Epp. vol. II. 79. Ep. CCCLIV.
5) o genannt in Th. Epp. ed. Giles vol. I. 52. Ep. XIX Non atten-
ditis, pater, hoc Interim, quam sit dispendiosum ecclesiae et quantum de-
trahat
vestrae honestati.
2)a3 ^utcvint uub bie
ppfUttfc
^oltttF.
375
fein, fobalb er bett Ic^tcreu in bie nbc befam; bev Stuig, eben-
fvilljo, ftenn er la, ma {eitern im ebeimen gefdjrtcbcn. Hub bod)
ift biefc fdmnbar, ja angenfd)einlidj Xrgcrifdjc nur Witki nun
JJtoejf;
v
Vu ^ufammcul)angc ber cbanfeu 2(kranbcr ift x>ict-
mcl)v eine compticirtc uub bod) cinbcitdje ^otitit, bie ()icv eine
bopp^tc ^pvacbe rebet uub bod) ein (Stnfadje burdjfe&ew null, v
cno'bttc eine ntefadjc O^cibc oou
^afrnafymen , bie &egett ciuaubcr
nt mirfen fd)icucn uub bod) otetmebr, mre atfc feine ntmrfen
pmai
ocrlaufcu, etuauber Cictrac^cu htten, um beu beabfid)tia,=
tcu nt errieten. Sa'ljvcnb er beu ftouta, burd) jenen (Sjrems
tion^brief nt berubiant toeifc-,
meteber ber 28ifiU)r, mie biefer ftd)
ctnrebeu modjtc, einen uugemeffenen 6ptetraum
Ht$nn|: madjt
er mit ber bort ergebenen, febeiubar nityt
betonten rftruna, ruft,
ba er nur angefertigt fei in ber ntocrfid)ttid)Cu rmartitna, be3
balbigcu, oou jenem nt belicbenbeu gricbcn3fd)tuffe. 2S()renb er
bie enet#tlje-it benfelben ju bcfdjkunigcn gcrabc burd) bic3 augeu=
Muflicl) gemfyrtc ^rioitc^um f'rbcru mitt: bat er aubererfeit ba=
fr geformt, b.afj baffetbc, folfte t% beut gemufd)tcn mi nid)t
bieneu, an bem Dermin ftd)
mieber aufgebe, mekben er bem l)oma
gefefet.
2lbcr and) in biefem glte fotttc
beffeu
3tnatt)ema eben bag=
jenige bemirfen, ma coentuclt ba3 gnkftnr, umtid) bie cnb=
lid)c Dccconctattou. 2lkranber Ijatk bem Knige febeinbar an=
bcimgcgcbcn, beu greibrief in unbegrenzter Seite gu crnxrtbcn,
bi3 er feinen geinb uebcr nt naben angenommen baben merbc";
aber gcrabc in biefer biegfamen gnnet lag bie gJCnfipti oerborgen.
S)enn nal)m bcrfelbc beu rulautcu nid)t nt nabcu auf, fo
tjrtc
bie ttigfeit bc remttonbriefc3 attf in jebem 3lttgeif$&, mh
ct)er bem ^apft geuebm mar. SDa3 ^orentbatten ber nabc batte
bie (Sntgiefynng ber %emtion nt feinem orrclatum. Uub fic folttc,
fo
menigfteu lautete bie bem (h^bifd)f gegebene ^crbctjjung,
coentucll entzogen merbcu nt Anfang ber gaften be nd)ftcn
)od) baoou mufite man im Greife ber ^^fUncje
eben
fo &enig,
mie oou beu 5lnftrfen, bie in fnfter grift
anbereu ^tn=
nern at3 beu oou einri erfauftcu ertbeilt, oon ben ^tittetn, bie
in 25en)ea,una,
stftyt
merben feilten, U)m ben ebanfen an }ene
Sorretatocrbltui tlar machen. Sljrenb 5t(crauber ba^
canum feiner ^otif oor alten benen jn verbergen mujitc, meld)e
bt^ber feine er^euge gemefen, glaubten btefc in ber $orau=
376
fenng,
biefelbe in intern ganzen Umfange $u fernten, nm
fo juber*
fid)ttid)cr an t|?en> ber englifd)cn $rone Sieg;.
$anm mar bafyer ber remtionSbrief befd)toffen
,
fo
eilten bie
(Sarbinle ben bereite abgereiften cnglifdjen 33otfd)aftern nad)
,
fie
pr 3tMM)x %u belegen
1
).
Merbing liefjen biefe fid) erbitten.
2lber in it)rer (Srmartnng gctnfdjt, nunmehr bie betben nrf:prnng=
lidjen fcnigltdjen ^ro^ofitionen gemhrt ju fel)cn, mad)ten fie nene
@d)mierigfeiten. tatt be3 oon il)rcm $a$tt begehrten )eftntti=
onm3 biefe Interim" gn berbringen, trugen
fie eine 3eitlang
SBebcnfcn. Wkm bie (arbinle beeiferten fid) ben 23emei3 gu
fh-
ren, ba baffclbe tt)atfct)d) biefelbe cltnng Ijaben merbe, tote jc=
ne3, ba es! ber 2Sitlrnl)r be nig anljeim gegeben, mie
fie mein*
ten, ben Dermin ^n oeremigen
2
).
2llcranbcr bagegen in ber erfn=
lid)en 3lnbienj, bie er
fdjltefcdj ifyncn allein erteilte, foll nrnge^
fetyrt gerabe bnrd) bie geftigfeit bc3 5luftreten inx engfamfcit
ju ftimmen gcrontft
Ijaben. @v brol)te gerabejn, atfobatb ^nrd^iu
nehmen, tt& ifmen jeijt berantwortet werben folte, fall3 ber $nig
fiel)
nid)t angelegen fein laffc,
in ndjfter
&tH
mit bem
(5r^bifd)of
traft eigener (*tttfd)liej3iutg fid) $u oerffjnen
3
). Ueberbie
muffte
bas> efyeimnifioolle, meld)e3 beulet ber Uebergabe berUrtnnbe an=
^eidjnete, jnr 3ertl)fd)|nng berfclben nur nod) geneigter
machen.
)nrd) einen feierlichen ib mrben fie octpflidjtet, ber bereit
Snljalt gegen 3ebermatut unbebingte tilljdjmeigcit ju beobad)=
ten
4
).
)erfelbe, bem fid)
bie Verlegenheiten oergegettmrtigten,
meldje bie ^lanberljaftigfeit be Sobann oon Orforb bereitet,
for=
berte nnter nad)brdlid)er Erinnerung an bie ifjm fd)iilbige Obe=
bien$ ba3 elbbe,
beffen rfllnng bie 23ebingnng mar, nnter ber
allein fein $lan gelingen fonnte. )a bem Knige oerleitjenbc
1) Th. Epp. ed. Giles vol. 1.49. Ep. XVIII

et a curia recessisse cum
indignatione , sed fratrum vestrorum
,
qui columnae videntur ecclesiae,
sedulitate et diligentia ad curiam fuisse revocatos.
2)
Joann.Card.Ep. adHenricum Regem. BouquetXVI. 313. Ep. CXXX
Praefati vero nuncii

ad consilium et exhortationem nostram et quasi
compulsionem reeeperunt literas illas, quas dominus papa per eos vobis
mittit. Quamvis enim plurimum pertimerent et formidarent illas reeipere,
quia hoc de mandato vestro non liabebant, indueti tarnen et compulsi a
nobis

assensum praebuerunt admonitioni nostrae. . f>evbtc<o ben
djlufefafe
beg 23riefe3.
3) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 166. Ep. CCLXII.
ritifdje
33etoeiff>tungett N. 26. e.
4) Ibid. vol. IL 145. Ep. CCXLVI

juraverant illud mandatum do-
mini papae secretum fore eisque in virtute obedientiae et sub anathemate
injunxerat Dominus papa , ut celaretur.
SDaS Interim.

Tic bvitto
efanbtf<$aft
1108.
377
^Privilegium feilte eben
fo
geheim c^e^atten rocrben oor bcm (Srj^i=
fd>of
, all bie biefem bereits augefidjcrtc Vollmacht, an einem be-
ftimmten Dermin fein trafebict ju erlaffen, ber bcm Knige.
(3 Ovaren ned) nidjt fieben ^age
1
)
vergangen, feitbem baS
Interim ausgefertigt, als ber
$aft fid)
beeilte bie cfaljrcn abu=
menben, mctdje bie eben gemachte Conceffion bringen fountc. (Sine
SWiffion
mar abermals u bernehmen, $lber eS ift bezeichnend
bafc
er., ftatt beren Prger auS bem Greife ber Umgebung ju n>^
len, biefeS $cal fid) vielmehr ben .enoffen freier von bem @e;
triebe beS Zeitlebens abgcfd)loffencr aSfetifdjer Brberfd)aftcn
anvertraute. . er Orben von rammont in imoifin, in weld)em
baS 9Dcond;tt)um ju feinem Urfiprunge, bem ^inadjoretenmefen, u=
riicfgefcfyrt ju fein fdjien, Tratte gleich ben ^artl)uferu immerbar
alteS finntid) natrliche Bebrfen nur als Saft gerannt, bie ab^u=
fdjttetn ber ganje (S^rgeij feines eroiSmuS mar. (Bedien cS
bod), als cb ber prudj beS #errn: borget nicht
fr
ben mor=
genben ag"
tytx nid)t foroohl in bie ebenftafel einer ftfter-
lidjen Beljaufung, als t>ictmet)r bem mirflidjen 9Jcen]d)enlebeu ber
ntfagung eingegraben werben foffte
2
).
2lber gerabe biefe 5Xpatt;ie
nutzte fie nidjt um
fo fixerer u oerbrgen fd)eiucn, roaS 2lleran=
ber augenbtidtid) fudjte, bie Unbefted)lichfeit im btylomatifdjen
BerM)r ?

Unb boct) follte er bemnd)ft ber baS nur albroahrc


ber Berechnung enttufdjt n? erben. Ober
hat er fogar felbft ge=
mutft,
bajj meuigftenS ber eine ber (Srtohtten, fdjon vorher burd)
ftarfe Banbeu ber Ber:pflid)tungen
gefeffelt
3
),
unfrei mar in
fei=
nem anbeln?

ljrenb man bie gitrdberufung fc er Legaten 2iiT)elm unb
)bbo befchloj}, erhielten Bernharb be (Sorilo, $)cnd) in bem Mofter
rammont, ber ^rior imon von ber
$arthaufe $contbee
4
),
unb
Engelbert, Srior ber artljaufe in Baur @t. perre, burd; baS
Breve
5
)
vom 25. ffiat Befehl fr
ben gall,
baft
bie Bemhungen
ber bereits beauftragten Agenten, beS
BifdjofS 2tnthelmuS unb
beS arthufer:priorS
,
ohne (Srfofg bleiben feilten, sn>et 27conate
nad) fm^fang beffetben (alfo vorauSfidjttid) @nbe 2luguft ober
Anfang September) biefelben roieber
aufzunehmen,
)en $nig au
1) titifcfye ^etoetffynmgeii N. 26. f.
2) (Sbenb. N. 26.
g.
3) (Sbenb. N. 26. h.
4)
Alex. Ep. Th. Epp. vol. II. 113. Ep. CCXCVII.
5) tttifdje 23cn>eiSfI)nmgen N. 26. h.
378
gwtfteS it#. dritte? (iapitcL
bie ^ccculiation mit bem Verbannten be (Sr^ftift Ganterburt)
n erinnern, bicfclbe
p
bemirfen, batjtn lautete ba einfache Wlart-
bat, ba in $orau3ftd)t ber (Mutualitten, bie ju beregnen ma=
ren, bod) einem complicirten marb. greunbltdjen Korten foI=
ten ernfte folgen, ^arnefen mit inmeifungeu
auf
ba fd)mcrc
(^c)d)icf beg aifer3 griebrid)
fid)
mijdjcn. )en (Stubrud gu oer-
ftrfen, Ratten bie neuen efanbtcn ben redeten 3^itpnn!t ju er*
mittetn, in metdjem bie beigelegten Stctcnftde,
imi apoftoltfd)e
^djreibcu
1
),
ein 5^al)n= nnb ein 5)rol)brief,
p
oermenben mren.
Snbeffen
mljrenb tiefe $find)e fdjon fr
bie fpteren $co=
nate inftrnirt mrben, befcljtcunigtc bie fuiglid)e
@efaubtfd)aft bie
O^cfreifc, )rem ebietcr ba ^ritnlcgium $u berbringen. )er
3ufaK
molltc e, ba fie eintraf nod) fcor jenem Dermin,
fr
met=
d)en eine nene ^itfamraentunft
ber beiben fireitenben Knige an=
georbnet mar. Unb matjrfd) einlief)
$
berfetben $eit, r>ielleicl)t nm
einige 5: age
frher, fanb fiel) ber (5d)ameifter ber $ird)e $u en,
in bes> ^apfteg befonberem SDienft, an ubroigs> ^oflager ein, il)n
tu3get)cim bnrd) milbernbc SDarftetluug ber bie bcimrftefyenbe
@upenfton im $orau ju beruhigen. gm inne feinet crrn
feilte and) ber gtott imrgefetjcu merben, ba feiten^ ber engti|d)en
rone ba eljeimui nid)t nnbebingt bematjrt mrbe.
@g
mod)te
gcrabe feiner metfterlid)en $unft bebrfen, nm ben fdjou bnrd)
biefe 3lnfmerffamfeit gefeffetten grften bnrd) einige gefel)idte bi=
plomatifdje Dlebcmeifeu tmtleub3 gu betljren
2
). 5lber gcrabe bie
(Sntbedung biefer gtetion fotlte |u jener bebrol)lid)en $rifi mit*
malen, bie mir fogleid) ju er$l)ten fyaben.
)er im 5luguft
1167
abgejd)lefieue ^affenftillftanb mar
Dftcrn (31. SDWrj
116S)
abgelaufen. SDenfclbcn in einen bcfutU
r>en grieben 511
t-crmaubcln , mar bereits in eben jenem 3al)re ein
Qouoent ju oiffon^
3
)
gehalten; >eturidj Don Champagne unb
ber @raf von glanbern maren e3 gemefen, meld)e l)ter bie runb=
bebingungeu be3
gricben3fd)luffe3 fttpulivt
4
).
fontg deiurid),
fo
1) ^rittidje cwetgffyruugen
N. 27. e.
2)
Ep. N. . . . Senonensis Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Lup. IV. Ep.
XXI.
3) Heber benfelbeu Joann. Sarcsb. Opp. ed. Giles vol. II. 135. Ep.
CCXLIV.
4) (Sbcub.
)ie engT. =
fvau$f-
^cvhanbfuuojen bifi jum Sage ueu Sa ftevte SBcrnavb.
379
mar 3gcmadjt, n>trb
fr
bie Wormanbtc ben e$ndtib cr=
neuem, tote bic frheren er$ge aU SBafaHett ber fran^fifdjeu
Krone bcufclbcu gefroren,
Tic
*affjaften
2(njpu unb DJtatnc
feilen bem Srtnjcn eitttidj berliefen roerbcu, ber bann tu gleu
d)er SBcife ba $omagium ju letftcu unb ju erklren Ijat,
bafj er
fortan gegen SBaier unb ruber feine anbercu 83erf(u$tungen ju
erfllen l;abe, af bic, mctdje burd) bic fittUdjcn unb natrlichen
SBerljltniffe geboten feien. (Snblidj ba er$ogtljum Aquitanien
fott bem jnjeiten $rin$en Dlidjarb jufatten, .meldjer eine od)tcr
SubnrigS
VII.,
jebod) oljne Mitgift, jur
@Jje
ermatten toirb.
Mein f'aum t)atte ber erftgenanute Untcrtycutbler
fid) auf ben
2eg gemadjt, oon bem Knige oon Gmglaub bie etteljratgTtg bic=
feg
ixntnnirf einholen, al biefer Ujn befehlen lieg, bie D^eifc
nidjt meiter fort^ufet^en, unb fid) fclbft nad) ^oitou Begab, um ba
<2d)(ofe Sufignan ben aufftubifdjen ragen $u entreien. 9tidjty=
beftomeniger bertrug er
gleichzeitig
bem
(Srjbifctyof oon Sonett,
bem Oltdjarb be ume unb bem Dcidjarb be Suci oon Dceuem ba3
SDcaubat, ben Streit mit granfreid) &u3gugktdjen. Slttein Submg,
raifjtrawf<$er geftimmt aU jemals, I;atte mittkrrocite tu 23ourge3
mit ben (*iurool)uern oon ^oitou ocrljanbelt unb bas> SBerftrcdjen
erteilt unb erhalten, batf
deiner ol)uc ^tituuffen beg Zubern mit
$eiurid)
II.
fid)
einigen folle.
nun in ber Ijat ad)t age nad) Cfteru (1 168) jnrifdjen
^act) unb SD^ante^
1
)
eine neue $ercmblung jur Sljne, oiclleidjt
unter ^ittioirtung bc3
23ifd)of
ugo \>ou
@mffon
2
),
angeorbnet
werben: iraren freilid) fran^ftjehe
v
?cotabe(c erjducneu, aber fnig
fiubwig nid)t. cunod) geigte
fid) einrid) &ur Uutcrfyanblung unb
ba$u
fr Ausfhrung ber u Soiffon fcftgcftclltcn 2lrtifel 23rg=
fd)aft
$u leifteu, jum Sdjabenerfafe beffen, wa3 bic (i'tnmolmer oon
^eitou ocrlorcu, bereit. Sofort mrben oon tl)m unb ben eng-
fd)en rofjen
bic blidjeu g-rmlidjt'eiten ur 53ct'vfttguug be
Vertrag ooltjogen, ben bie franjfijd)e frone mit Au3nat)mc jc=
ne einen ba Gfyc^rcjcct betreffenben Artif'eB tl;rcrfcit^ ratifteircu
511
motten alfobalb rcrl)ie. Sd)ou mrbe al neuer Sennin ber
iperjnticfycn 23ctyrcd)ttng Sonntag nad) Himmelfahrt (13, SDM
1) jtritifdje etoeifi^TUl%eit N. 26. i.

2) Alex. Ep. ad Henricum Rheni, et Hugon. Suessionensem. Marteue


et Durand. A. Coli. II. 783. Ep. CLXXX.
380
fnftes 33udj. drittes GapttcL
1
168)
bcftimmt. 2lber tt>ctitgftcnS ju einer
fetten
1
)
fam e nidjt,
unb ba3 enblidje D^efultat mar rndjt ber ?lbfd)lu6 eines> enbglti=
gen griebeng, fonbern bie Verlngerung be bisherigen
2affen=
ftiltftanbe U> ad)t Sage nad) SojjanmS (l.Suli 1168). )ann
foitte ju Sa gerte Vernarb, auf ber renje ber
raffd)aften
Sattle unb sperdje, auf einem erneuerten grftenconocnt ber $er=
trag fanctionirt derben.
3a mittlerweile festen
e, als merbe oon cinridj getDnfd^t,
butdj (Bd)tid)tung aud) ber tr.djenfeljbe bie greunbfdjaft ber ro=
neu gu befiegeln. r nal)tn bereite bie hielte an, ol> gebe er ben
23orftelIungen be 9Intl)elmu3 unb 23afitiu2> nad). I)oma erhielt
aubrdttd) burdj ben rafen Don glanbern
2
)
in feinem tarnen
bie ^lufforberung,
bem oerabrebeten Kolloquium bei^umotynen, unb
folgte ifyr.
9tur griebengebanfen fd)ieneu bie Einleitungen au3*
jubrden, meld)e jur geier biefeg Sage getroffen mrben. Unb
bod) mar bieg Mc nur $erl)llung unb Vorbereitung jenes* nnge*
feuern Umfcfymung ber )inge, ber bem Hergnge unb bem (r~
folge
nadj auf
ba3
cfyarffinnigfte berechnet, bie (*nttufdjung be^
reiten foUte,
in meinem ber burd) ben (remtion3brief begldtc
nig bas> mirffamfte Littel be riumpl)3 u finben gebaute.

@d)on ba, als? bie Stljeiineljmer an ber 3ufammenfunft, ber
and) efanbte be $ntg3 oon cfyottlanb unb ber du^tltnge in
2ale beiwohnen follten, auf. bem 2Bege nadj bem oerabrebeten
Orte
3
)
berfelben mit ubmtg jufammentrafen, mrben ber ein=
rid)g Vergemaltigungen bie bitterften klagen laut. (Subo oon
^orroljoit, ber ben tarnen eines @rafen oon ber ^Bretagne ange=
nommen, D^olanb oon SDinam, bie rojsen au3 ^poitou,
@raf
2Silt)clm
IV. oon 5lngouteme unb 5llbebert IV.
@raf oon ber
?Dcard)e, aufrib Vicomte oon l)ouar3 (im heutigen Departement
1) ritifcfje toeiffoimgett
N. 26. k.
2)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 142. Ep. CCXLVI

quem,
ut nostis, de mandato Regis Angliae illuc Flandriae traxerat comes. Th.
Epp. vol. I. 239. Ep. C Nuper enim

me pei Comitem Flandrensem jam
secundo fecerat ad colloquium evocari, cum sui et cardinalium nuncii a
papa redeuntes et suspensionis meae literas porrigentes, ei dederunt cor-
nua etc.

Wilelm. Carnot. Ep. ad Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II.
210.
3) Joann. Saresb. Ep. ad Magist. Lombardum. Bouquet XVI. 590. Ep.
LXXVII. Opp. ed. Giles vol. II. 142. Ep. CCXLVI. Robert, de Monte Pertz
VIII. 517
finb bie au:ptquellen fr
bie efdjidjte ber Jage Don 2a gerte
Vernarb.
ic Xage oon 2a gerte Sevnarb (3uli 11G8).
381
bcr cleux Sevres), Robert Don ifti, aufrib Don ufignan
4
),
#eimcrid) Don Dtancone, ber 2lbt 3orban Don Gfyarrour (in23our=
bonuoig, Departement beg Mier), wujjtc ein
3fcbe*
Don einer
befonberen Unbill
p
ersten, burdj bie bag etoje Otccfyt beMBafs
fcnftitlftanbcg Dertc^t korben, (*ubo forberte ($cnugtl)itung
fr
ben grcocl bcr Sdjanbtm, feiner Sodjter, bic brigen 9cotabetu
fr
bic fyerben berluftc, bcr %U
fr
bag, wag fein JHofter, bag
alg rnbuug $arlg beg rofcen
bem $bnigreid) granfreid) jus
gel)re, eingebt. -Rad) lclcm $tn= unb erreben oerfpradj
Jpciuridj ben rogen Don ^oitou
(srfafc,
beut ^orban Don (Sf)ar=
rour jebodj ntd)t in 5lncrr'ennung beg 9xed)tcg, bag Diclmeljr
p
beftreiten fei, fonbern aug Siebe
p
bem rafeu Don glcmbettt unb
bem Segalen 2StU;clm Don ^paoia". $lber faum war biefer ftame
genannt,
fo
wrbe foug ubwig im l)d)ften rabc aufgebtadjt.
Dag l)abe er nid)t um ben apoftotifdjen tuljl Derbient, rief er
aug, ba ein (Sarbtnal beffelbcn, wie bigtyer, fo
and)
jefct feine
geinbe begnftige. fttemal werbe er annehmen, wag aug folgern
beweggrunbe gegeben worben; er oerlange fein Redjt. Jjpcinrid)
Derjud)te
p
remonftriren, ubwig mahnte tocjtenb biefeg heftigen
28ortwed)felg bem
gluffe
1
uigne nljer
p
treten, bamit an bcr
aufgemachten teile ber (SonDent beginnen fnne
2
).
9llg einrid)
fid) beffen
weigerte, begab fid)
Subwig ntdjtss
beftoweniger bal)in. (Sr wartete big pm 2tbcnb, ol)ne feinen @eg=
ncr
p
finben; lieg
fid)
bann
berfein, wufd) fid) an bem anbem
Ufer bic $anbe-, tranf Don bem
SSaffer
beg
gluffeg,
inbem er bc=
tljeuerte, alle bebingungeu beg bertragg erfllt
p
l)abeu. 5tbcr
faum Ijatten feine an cinridj gefd)idten 23cDotlmd)tigtcn <8atig=
faction fr beffen
berlc^uug Derlangt,
fo
machte er
fid) nod) am
tyten Slbenb auf unb erjd)ien iplklidj umgeben Don einem $al)lrei=
djen efolge bewaffneter unb @el)arnifd)ter. d)on griffen nun=
mefjr aud) bte granjofen
p
ben
Waffen, alg bte pncfymenbc )un=
fel|eit bic egner trennte, grcilidj am folgenben age fanbte
cinrid) boten nad) Gfjartrcg, wol)in
fein dtioal fid)
begeben, um
p
Derlangen, bag entweber ber griebe abgcfd)loffen
ober
raf
'-l)ilipp Don glanberu, bcr
fid) bafr mit feinem Sorte Derbrgt,
ausgeliefert werbe.
s
>lbcr Subwig erfl'rtc biefen otclmcljr
fr lngft
1)
Joann. Saresb. 1. 1. Robert, de Monte 1. 1. Haimericus de Lizemii-
cio. Cf. Bouquet XVI. 59i. not. e.
2) Joann. Saresb. 1.
1.*
%
382
pnftci m%. vitte gaptfeL
"
entbunben r>onbcmfetben unb ftagte laut ber ben lieber
fa
an
bem Dermin be3 @efyrd)3. (Slje
fr tiefen neuen greoet nidjt
enugtljuung geteiftet, tonne twn einem grieben3fd)tuffc gar ntct)t
bie $tebe fein. )a()ingegcn erflrte ipeinridj bie SBrgfdjaft be3
rafen fr
nod) r-erbinbtid) unb ftagte feinerjeii> ber reubrud).
23cibc podjten auf ityr
tedjt unb titxfyzjj&& ben unzweideutigen
$ewei3 bafr fhren 51t tonnen. (Statt bie ^aeificatiou fort$u=
fernen, entzweiten fie fid)
twn Dceuem in gegenseitigen Slnfiagen.
Unb wfyrenb
fo
bie potitifdjen ^ttuftonen in fid)
gerrannen,
verbreitete bereite bie fird)Iid)e ^ataftropbe it)re erfd)tternben
irfungen. (Bdjon wtjrcnb ber perfuUdjen $ert)anblungen
fyatte
x
)
nig einridj, ba bem ^apfte burd) feine efanbtcu ge=
fdjworene SS ort freoenttid) bredjenb, ben 6\remtion3brief , ben er
in egenwart feinerrofeen vor^utefen befolgten
2
),
an ber ganzen
intc ber engUfd)=franjfifd)en @ren$e oerffenttidjeu unb in &alj*
reiben 2lbfa)rif
ten roeit unb breit erfenben taffen
3
). 28ie burd)
erolbruf warb auf ben ebieten beiber fronen bie unbe et=
breitet, ber ruiant im Golumbaftofter fei feiner Slmtlgetuaft auf
fo
lange, a(3 c cinrid) gefallen werbe, enthoben. teid)jcitig
urben bie offenen Weiterungen befannt, in benen er mit bem
gangen 3>ubet ber grenie biefe (Eelbftproftitution be3 apoftofcben
&t\\l){$ aufubecf'en oerftanb.
)em23ifdjof oon 2orceftcr rebete er $u, feinertei 2)rol)iiugen
mefyr u frchten; l)abe er bod) alle Garbintc in ber afdjc. 3et^t
erft
()abe er c crreidjt, in Altern feinem rotfoater gteid) \u fein,
ber nig, apoftottfcfyer Segat, ^atriard), $tib$txv, fur$ 2tte ge^
roefen, toai er gewollt
4
).
i
s
3a3 l)ttc er r^erc^ oou ben beiben
cgenppfteu jemals erwirfen fnueu!

Sei bod) er
fclbft, ber
gange anglicanifcfyc (&pi3copat,
fo
tauge ei it)m gefallen werbe, 00
n
I)oma3 befreit. >abc er bod) fold)e greunbc , bie alte egeube=
1)
vitife 53ctveifr)nuigcn N. 26. L
2)
Wilelm. Carnot. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 210. Ep.
CCCCXLVI. Ludovici egis Ep. Th. Epp. ed. Lup. II. Ep. LIX.
3)
Steph. Meld. Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 221.

Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. II. 144. Ep. CCXLVI

transscribi fecit et ad utrius-


que regni ecclesias et personas destinari. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 238.
Ep. C Suspensionem nostram in utriusque regni compitis quasi voee prae-
conia jactitat Rex Angliae etc. ibid. 116. 117. Ep.
XLV. lol.
Ep, XXXV.
Steph. Meld. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 221. Ep. CCCCLII.
Adelae Reg. Ep. ibid. vol. II. 312. Ep. DIX. Ep. Thcsaurarii Senon. Th.
Epp. ed. Lup. IV. 21. Wilelm. Carnot. Ep. Gilb. Fol. vol. II. 209.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. EL 1 14. Ep. CCXXXIX.
ie Xcuje 0. 2a gcvte Sernavb. 2)aS Interim buvd) $emr. IL Dcrtffentl.
3S3
mljungen beffelbett $u
vereiteln im taube feien. Shifte
er bod)
bie Umtriebe alle ju eraegenttxartigett, rceldje an bem ofe ju 23e=
neben* oergetemmen. ptiifdj fcljtte
er bie oerjdjicfccncn greife
auf, &n betten bie einzelnen (Sarbinte ftcf> toerfauft
1
;.
gn ber Ibat
bie Prahlereien nrafcien
e &mifeffjaft
mad)cn, ob
to
o()n, ber
barin
fid) ergfc,
btelmeljr bie. Kurie
2
)
ober ben pcrfnlidjcu
locfctue in ben 3 taub brtfen feilte.
tttilugbar n\rr augenblidlid) bie age ber rrftcren eine uu=
glcid) gefrjrtrdjere. SBd^renb bie englijdje tfrouc gerade um ber
be mlen, roeldje
fie
al* fdjulbt$en Tribut bet gefrtejtekn
ird)e beurteilte, um
fo
^gellofer geworben in )rem ro: brad)
aud) im Sager ben lu\u\miuid)eu ariet ber 5lufrul)r Ufr.
E^omaS Werfet, ber glauben mute, nur befjalb nad) 8a
Jerte Vernarb berufen &tt fein, um fid) als Opfer eine* entje^lU
d)cu $crratl)e3
fgten follcn, mar nal)e batatt, augenblidlid) in
bem Kampfe fotberftrebenber efl)le $ujammen$ubred)en. Unbc=
fannt mit bet tuftlid) combinatorifd^eu

nunmehr in ihren <ir=
folgen vereitelten

polittf be papftc, reeller ba perfbnltdje
aubcln ber ('in$clnen im Voraus? mit matbematijd)cr ibenj
bcred)iten ju tonnen gerhmt, tonnte er bei Vergleid)iing
biefe
oon bem Knige publieirten ,,3nterim
/y
m^ ^ cm au gerid)teten
Briefe nur jene (5nantiopl)oniceu erlernten, meld)e feine xBruft
burd)fd)ttcrn muten. $cod)tc er immerhin jebon oerljer es
rckte von bem, roa beoorftanb, gehrt tyaben
3
),
bie tbatjd)lid)e
(-nttufd)ung mirfte mit bem 3aufoff<$tag ber Ueberrafdutng. %t
gekannter bi^t)er ba
hoffen gemefen, um je furchtbarer
eutluc
fid)
ba @efii()l be3 <2d)mer$c3 ber bie Vereitelung.
3ft
e bod), aB Ijrte mau ein ^erburc^brmgenbel Ma^gt*
fd)rci, mit gorueroorten untermijdjt, au3 allen 43erid)teu ber
biefe Seen*. Durdj bie
fpecififd) lf)omiftifd)e Partei wrb ber (le=
ru, burd) biefen bie gefainmtc 2aubefird)e grantreid)
4
)
gur
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 117 Xam Rex Anglorum praedicat, qui sui
sint: nec taeitum est, quod et quibus erogatum sit aurum. Cf. Joann. Sa-
resb. Opp. vol. II. 144.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 116. Ep. XLV Rex Ang-lorum se de Ro-
mana Ecclesia gloriatus est triumphasse.
3) Xrttifdjc 2kuv*rlji'una,en N. 26. m.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 51 Utinam quae super hoc episcopi et
proceres et plebes utriusque regni loquuntur, audiret auris vestra et ocu-
lus videret scandalum, quo repleta est Ecclesia Gallicana. Ludov. Reg.
Ep. Th. Epp. ed. Lup. IV.
%.
XVIII. Ep. Adelae Reg. Gilb. Fol. Epp. ed.
384
gnfteg 33ucf). titteg (Sa^tteT.
Krung
gegen ben Berhrten ber ird)e aufgeregt.
3
um dritten
9Jeale, unb tte e fdjeint, in nod) bebenftidjerer Steife at bifjer,
mrbe jene SMalefttf be 3toeifel entfeffett, welche jcmtttenb unb
r>erf)eerenb nnrfen mute. )ie <Sd)mad), bie ber Dampfer ber eng=
tifcfyen fird)enfel)be erlitten, marb al ein ffentltdjc ^lergerni
em^funben, ba nid)t
fomofyl ^einridj IL,
at3 bieEurie felber freite
urfacfyt. 3a bie gan^e @t)matl)ie ber Siebe, meld)e
fr
bie reuc
bc3 ebaunteu
fid)
regte, mute um
fo
ercentrtfdjer geftimmt mer=
ben gerabe burd) bie elfter ber Erbitterung, roeldje bie 9Jca=
nahmen ber Untreue in berBruft ber laubigen madj gerufen. @ie
gaben Jene 2orte ber $lage unb ber Auflage, bes> ^rot^e unb ber
djmtjung ein, weldje in bem ^Jcunbc aufeuber laut unb bie
(Signale ju neuen Bewegungen mrben. D^etigife unb fittlidjc,
fird)ltd)e unb :politifdje, nationale unb :patriotifd)e 3ntercffen
l
)
fllte
man augcnblidlid) tugranfreid) gleid)ermeifegeft)rbet; biefer
ag Don Sa gerte Bernarb Ijatte bie ebanfen Bieler offenbar
gemacht.
TOdjft bem (SrjMfdjof litt D^iemanb mf aB ber nig ub=
mig. SDie erfteu 5lu3brd)e feiner (Smtrftuug trafen bot allem
jenen Agenten be3 ^a^fte
2
).
Dl;ne djeu erklrte er il)n
fr
einen Sgner unb ba er ou nun an r>on ben ^Borten ber rmi=
fd)eu (Surie nid)t eljer
fjoffe,
al er
fid)
burd) ben 2lugeufd)ein wx*
gennffert l)abe, ba e3
fid)
bemljrt. (Sr uerte fein (rftau=
nen, ba bie Bitten unb >rol)itugen eines offenbaren BerfotgcrS
ber ird)e bort l)l)er gemertljet fd)teneu, als feine unb feines? D^ei=
d)c breite unb bebten^.

Er ernannte
fid)
im bittern 6d)iner^
gefl)l als ben (Snttufd)ten. 3llle bie 3metbeutigfetten, bie bem
r>erl)aten Dualen bei bem 2lufuityfeu unb $lbbred)en ber Ber*
l)anbluugeu be GolloquiumS gegldt, crfd)iencn mit Einem Eftalc
unter Beleud)tuug ber ^oliti! be3 9lleraubriuifd)eu ^ontificatS;
bie partetifdje Eutfd)eibung pt unfteu ber englifd)eu rone ali
eine Entfd)eibung gegen il)n
fetbft. atte bei bem Jpaber ber bei=
Giles vol. II. 313. Ep. DIX. Wilelm. Carnot. Ep. ibid. vol. II. 210. Ep.
CCCCXLVI. Ludov. Kegis Ep. ad Ostienscm Ep. Th. Epp. ed. Lup. IV.
Ep. XXII. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 144. 145. Ep. CCXLVI.
Ibid. vol. II. 218 Nam haec fabula fere sola linguas et aures utriusque
regni, quod ad clerum spectat et certc in magna parte ad populum, credi-
tnr occupare.
1)
Ep. Adelae Reg. 1. 1.
2)
Ep. N. . . . Senonensis Tbesaurarii ad Alex. Th. Epp. ed. Lup. IV.
Ep. XXI.
(Sntrjiung Jt'uig Sabttrig uub bcv njemiften ber bei SHterirn.
385
ben fronen btc t'ird)Ud)e ^artcuutg ftet3 mtt^ctturft :
fo
founte
Vufrmig gerade in biefem Moment um
fo
bebeufdjcr fragen, ob er
einem $trcknregtmcnt nod) ferner fyulbigen fofte, meld)e eben
benjentgen ocrlaffc, ber feine ftrfftc t$e gemefeu. Hub biefer
ebanle an Abfall, ber

j^eugen au feiner neiebften Umgebung
berichten
1
)
c>

in tf)m aufgeftiegen fein fott, mar nid)t b(o3
burd) augeubcHid)c Regung ber eibenfdjaft motioirt; er formte
im ^ufammenfKiugc t\ XKX f[ax Krftnbigen, menn gleid) nid)t meit
auefdjaueubeu, polittfdjen SBctrac^tun^ gercd)tfertigt erfd)eiuen.
Jpattc bod) ber aifer nidjt untertaffen, fofort fid) if>m mieber
nhern. Sic irouifd)e grage
2
)
nadj bem Ertrage, meldten bie bem
^apfte 9lleranbet bemiefene reue gebradjt, mar bei ber ^Bieberau*
t nityfung
ber ^crljanblungen aufgeworfen
,
afterbings* nid)t oljnc
augenbdd) oerlc(3cn, aber bod) um um
fo
rafdjer ju oerfl)-
neu. @d)cn mar ipeinrid) oon Champagne bemht, bie guneigung
ber beiben
fe p
einem bauernben 23erl)unij3 u oerfeftigen. (Sin
peiratpprojeet, fdmeft unb jtdjet auggeffyrt, foUte beibe burd) bie
md)ttgcn 23anbe ber $crmanbtfd)aft in bem rabe
feffeln
3
)/
ba
ein Abfall unmglich merbe. ^nbeffen
ber unabmeid)
fid) auf=
briugcnbe cbanfe, ba berglcicfycn, ernftlid) oerfotgt, bodj bie
(Srniebriguug be3 nig3 jum $afaflen be3 bcutfd)en aifer $ur
golge I)aben merbe, fcfyeint fdjnefl einer anbern (Srmgung Oftaum
gefd)afft
ju ^aben. SUfo fd)ricb Knigin Eibele
4
)
an ben
^apft
mit
ber ganzen eibenfdjaftltdjfeit, bereit ber meibdje etft fllig ift,
ba t> um feine ^(uetoritt in granfreid) gefdjeljen fein merbe,
mrbe rttdjt atfcbatb mieber ^urdgenommen, ma3 bie legten eng=
Ujd)en 23otfdjafter jur djmadj aud) ber fran$fifd)cn ronc, ja
be ganzen nigreid)3 ertrotzt.
lddjer Seife fd)redte ber 23rief nur, inbem er bodj gu=
gteid) beruhigte. )er 23rud) ftanb eoentueff beoor ; aber er mar
nod) nid)t gefd)el)en. 3a nod)
tyoffte
bie SBerfaffertn
,
ba bie Urs
hutbe be3 Interim und)t
fei. Unb alfobalb geigte i|r @emal)(
1)
Steph. Meld, episc. epist. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 221.
Ep. CCCCLII Confusus est Rex Christianissimus in verbo isto, stupuit
ecclesia Gallicana, prineipes doluerunt, quod tantum praevaluit apud vos
manifestus hostis regni Francorum etc. Ep. Adelae Reg. 1. 1. Joann. Sa-
resb. Opp. ed. Giles vol. II. 145. Ep. CCXLVI. Ep. Senon. Thesaur. laud.
Ep. Wilelm. Carnot. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 209. Ep.CCCCXLVI.
2) Ludovici Regis Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Lup. IV. Ep. LIX.
3) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 145. Ep. CCXLVI.
4) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 312. Ep. DIX.
eichte SUerantev III. 931>. II.
25
386
gnfte Sudj. >ritte (Sapttel.
fetbft,
ba er jene ^Ceufeerftc ju tljun eher frchte, al3 ttmnfdje.
3n bem titlet
1
),
bas> balb barauf geschrieben ju fein fdjeint, rei=
nigt biefer f etbft fich, ftatt n brol)en, oon bem Vorwurf, jemals
gebrol)t $u haben. 2lber gleichzeitig Herrath er bod) feine Gm^finb-
tichfeit in ^Rebeweifen, welche beutltd) genug beu Slnfprndj ergeben,
bie @elbftred)tfertigung be ^a^fte ^u hren.
leidjerweife liefen in2kneoent maffenfjafte 3ufd)riften, baf=
felbet)ema w mannigfaltigen Variationen abljanbelnb, oonl)o=
ma nnb ben (Beinigen ein
2
).
9toch einmal oerfud)te er
felbft, ben
^apft
3
),
ba heilige
legium
4
)
im anjen, einzelne SDcitglieber
5
)
beffelben ju ftrafen, ju
rhren,
p
befel)ren.
ngft burd)herrfd)t oon bem
efhte,
in
feinem eigenen 8d)idfal ba ber Kirche 31t bnrdjtebeu, warf er ftd)
fogar
bemjenigen entgegen, welcher bereit ftd)tbare ^Regiment in
$nben hielt. @3 mar ba3
fich anfbringenbe, aber ben legten
onfequenjen nad)
fich oerhllenbc 23ewuf3tfein oon bem 2ibcr=
ftreit jwifdjcn 3bee unb gefchid)tlidjer (*rfd)einung, ba ben 25rief=
fteller qulte, an$
hi
n

e nommen oon ber unmittelbaren Gmpfhu


bung be3 t)eitt^eix dltfyf feinet $ampfe, ber bie Serfeunung
beffelben
emprt, aber bod) prdbebenb oor ben (Ed)redniffen
einer wirfliehen ^teoolutton, fommt er baju , abermaB ein erid)t
gu ben mit ber (Strenge unb greimtl)igfeit
beffen,
ber
fid)
bereite
als MMiym fl)lt.
Wlit ber djarfc jener ebanfenentwidelung, weld)e bem bo-
minirenben Verftaube entfprungen, mit ber Sebenbtgfcit, weld)e
allein ba fdjmerslich bewegte effjl ermglidjt
,
I;at er wieberitm
1)
Ludovici Regis Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Lup. IL Ep. LIX. Cf.
Ejusdem Ep. ad Ostiensem episcopum II. Ep. XXII.
2)
terl)ev geboren Th. Epp. ed. Giles vol. I. 51. Ep. XIX ad Alexan-
drum; 1. 89. Ep. XXIX ad omnes Cardmales; I. 116. Ep. XLA
T
ad Humbal-
dum et Hyacinthum , bte eilte ^ufdjvift betaSfe^t; I. 101. Ep. XXXV ad
Bernardum Portuensem, 3(tlttt)0tt auf beffen 33rief in Th. Epp. ed. Lup. IV.
Ep. XXVII; I. 143. Ep.LIX ad Mainfreduni Cardinalem; 1.235. Ep.XCTX,
238. Ep. C ad Conradum Moguntinum.

Wilelm. Carnot. Ep. ad Alex.
Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 209. Ep. CCCCXLVI. Adelae reginae Ep.
ibid. vol. II. 312. Ep. DIX. Ludovici Regis Ep. laud. Steph. Meld. Ep. Th.
Epp. ed. Lup. IV. Ep. XX e== Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 220

221.
Ep. CCCCLIL Cf.Joann.Saresb.Opp. ed. Giles vol.II.115. Ep. CCXXXIX.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 51. Ep. XIX.
4) Ibid. vol. I. 89. Ep. XXIX.
5) Ibid. vol. I. Ep. XLV ad Humbaldum et Hyacinthum; vol. I. 101 ad
Bernardum Ep. XXXV; vol. I. 143. Ep. LIX ad Mainti e.lun. : vol. I. 235.
Ep. XCIX ad Conradum Moguntinum; vol. I. 238. Ep. C ad eundem.
klagen imb Auflagen beg Xfjomag 23ecfet.
387
ba
Unplafigd^
aller (Sonntoenjen bargelegt, bie ftatt ben gr=
ften ju oerff)nen, oielmeljr nur baju reiben knnen, nod) umfaf=
fenbere ju ergingen
1
).
9Ud)t ju beffen Umftimmung, urteilte er,
foubern ju noch furchtbareren Ufurpationeu rotrb ba3 in^lbfidjt auf
bte 2)aucr feiner ttntlfhrlidjeu Stillegung anheimgegebene 3n=
terim
//
nrfen
2
).
ilnbbodj ift
biegretljett bcr$ird)C ba3 hd)fteut,
ba3 oon bereu Dberljirteu oertheibigen,
fr
ba allein er felbft
bic fdjtoerften Seiben bernommen l)at
3
)!
W\t bem ganzen elbft=
geffyl,
ttne e3 biefer ftarfen -Dcatur eigen
ift,
I)at er fein $anbcln
ber Dtefignation bem bie ueren $ott)eile beredjnenben ber rmi=
fd)en(Surie gegenbergefteEt. iptte nid)t bie Slngft eine erfd)red=
ten enuffeng i|m biefelbeSlccommcbation
4
)
unmglid) gemad)t, bic
jel^t bie l)d)fte tird)lid)e Sluctoritt $u ben
fich
nidjt fd)eut : bic
ganje @efd)id)te feiner kmpfe htte er fidj erfpart, ben SMdjtljitm
uub bic errlid;feit biefer ett uuoerfmmert genieen tonnen,
ber $lfe
be
apoftotifchen <&tul)B nimmer beburft
5
).
Slber jum
treiter
fr
bic in l)rifto gefreietc ird)c berufen, I;at er otet=
mel)r au3 freien Etden gegen bie
enffc biefe Sebent, bie nur
burd) bereu Verrat!) 51t erfaufeu gen>efen, ba3 (Sleitb eiugetaufd)t
;
alleg 28etttid)=3rbtfd)e geopfert, um befto unabhngiger ba (Sigen=
tt)um be efreu^igteu jn
fdjfcen; biefe Opfer burch ben ob ju
ootlenben
kfdjtoffeu
6
),
toenu e3 alfo im Sftatlje @otte3 beftimmt ift.
1) Th. Epp. vol. I. 52. Ep. XIX Non attenditis, pater, hoc Interim,
quam sit dispendiosum ecclesiae et quantum vestrae detrahat honestati.
Interim episcopatus et abbatias vacantes in proprios abusus redigit, nec
in illis patitur ordinari pastores. Interim in onmes parochias, ecclesias et
loca venerabilia et totum clerum irrevocabili furore debachatur. Interim
tarn ipse quam alii persecutores ecclesiae licitum coaequant libito. Ibid.
144. Ep. LIX

die restitutionis nostrae , ut jactitat, in arbitrium ejus.
Domine mi, si fuissetis hic nec illi Kegi collata auetoritas
in ecclesiam interim debachandi.
2) Th. Epp. vol. 52. Ep. XIX Non attenditis

iniquitatibus
eoruin. 53.
3)
Th. Epp. vol. I. 93.
4)
Ibid. vol. 1. 93. 55 Siquidem florere potueram et regni divitiis et de-
liciis abundare, timeri, coli et honorari ab omnibus et meis in voluptate
et gloria mundi providere pro libitu etc.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 55. Ep. XIX Utique non esset mihi neces-
sarium patrocinium illorum, si ecclesiam Dei voluissem exponere. Si-
quidem florere potueram et regni divitiis et deliciis abundare etc. Cf.
Ep. Coexulum ibid. vol. II. 293. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 56
spontaneum ex caritate naufragium fecit.
6) Ibid. vol. I. 101. Ep. XXXV Si Dei voluntas est, ut in exsilio pro
libertate ecclesiae moriamur, odoretur sacrificium, quia decrevimus mori .
potius quam ad qualecumque mundi pretium distrahere ecclesiae liber-
tatem.
25*
388
fnftel
Sucf). drittel Galtet.
)em ^a^fte
gegenber begngte er
ftd) bnrd) Berufung
auf
ben $tid)terftul)l
,
iretd)er itjm unjtr-eifclljaft nod> pf>er jtanb aU
ber feinige
1
),
ba3 Sd)aamgeft)t; burd) ba3 SMenntnift jetner 5lr=
mutl)

Mt bie bod) ber letzte iote, ben er $u oerfenben I;attc
2
)

ba3 ^Rittetb
p
erregen, dagegen bie Briefe an bie (Sarbtnle
fd)etneu rtft)attMo in Sd)rift$ge
511 faff
en, \m$ in feiner (Beete
auf=
nnb nieberir-ogte. W jener 23itterfeit, tote
fie nur bte per-
fnlidje rfaljrung langer ^etpanbtung jugleid) mit ber 3>nbigna=
tion ber bie gcl)lgrtffe ber Gurie einflen fann,
fyat er, fei e3 bie
23efd)rntl)eit, fei c3 bie fittlidje j3licr;tat berfetben ben
umfaf=
fenben reinen Aufgaben, bte f arrifirte 3irf(id)feit ben
fyofyen
3bea=
len> ben Siberfprud) be apoftotifdjen D^ameng nnb be3 Sebent
gegenbergeftetlt
3
).
Dt)ne TOtberung fpradj er e au, bas t)ei=
lige 9ted)t, ba3 bie ^ad)fotger Gljrifti nnb ber 2lpoftel ju ftben ge*
fjabt, fei burd) bie Sctjmad) ber Gorrnption gebeugt. 2Bar e3 bodj
bafyin gefommen,
baft
man
auf offener Strafte, im geft>l)nlid)en
Veben3oerM)r, in ber nd)ftcn Umgebung be gefrnten ^trcr)eu=
rubert
4
)

nnb I)ier gerabe am attermeiften

ber bie (Sin$cl=


Reiten fid) unterhielt, nne bort anbel getrieben mit ben tern
be3 $errn
5
).
(*r geftanb e3 weiter oljne ef)t,
baft
bie 2ege
(Sljrifti unb ber ^tpoftel anbere getoefen aU bie, tx>etcr)e man berma=
len eingefd)tagen.
2lber feine 23ctr>ei3fitf)ruug, an einzelnen fnften an ber
ren^e einer neuen firdjlidjenSMtanfdjauung angelangt, fyat
bodj
immer mieber in bie 2M)nen ber alten cingebeugt. tc ffynen
riffe
ber betocgltdjen ^otemif l)aben
fie f)ier unb ba burcfytdjert
;
in ber runbftimmung feiner Ueber^eugung ungenbert, Ijielt er
fie fr
unoerfeljrt. Sein Eingriff folltc nur,
fo
ju fagen, bie D^icfy-
1)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 55. Ep. XIX Adstabimus in brevi ante tri-
bunal Christi etc.
2) Ibid. vol.I. 56 Adeo attenuatus sum et afflictus ut non possim de
caetero vobis instare per nuncios
,
quibus quid porrigam omnino non
habeo.
3)
Ibid. vol. I. 91. Ep. XXIX Xon hac via Christus incessit, non apo-
stoli, quorum imitatores esse debetis et nos vobiscuni etc. 90

qua con-
scientia dissimulatis injuriam Christi illatam in me, immo certe in vobis,
qui Christi vicem gerere debetis in terra?

4) 2iucf) 2Ucranbcr rief
om 9. October
(1168?)
Th. Epp. vol. DL 124,
in bem bie tcberbel'c^umj ber Jiotfymer tu incoltt, 53atlj, ereforb anbefo&=.
len, tocirb ntdjt beadjtet.
5) Ibid. vol. L 91 An nescitis, quoniam argentum vestrum projicietur
foras etc. <8evgt. eben . 383 Hnmf. 1.
Jttagefl unb Sfnffagim be froma3 Werfet.
389
hing be3 bisherigen fird)tid)en Si)ftcm, nidjt biefe3 fetbft um=
fdjaffcn.
Umranbetbare rcuc ber romifdjen irdje gclobenb
1
)/
rooKte er erfc^ttern, ntdjt um $u ftr^en, fonbern um |u reinigen,
trenn e nidjt ju
fpt
wre.
2)enn allerbittgS jum ^toetten $ftate, frdjte er,
ift
bte cnuge
tabt, ift
ba3 djrifttidje Otom, tr>ie etuft ba3 Ijeibnifdje, oon ber
>l)e ber SMttjerrfdjaft geftr^t, nict>t burdj bie Emprung ber
2ettmdd)te, fonbern burdj ba3 stteibeutige Vuljlen mit benfetben
tu feiner ^acfjtfteCfung gebrodjen
2
). SlbermaB folt, tote e fd)eint,
fie, bte ba eine Ferrum fem
fuute ber bte grften, toeuu
fie
beut
erru anfinge, gerabe burd) ba3 tu itjrer 5luctoritctt erfct)ttert
werben, ftoburd) fte biefelbe ju erhalten ftrebt; tu
ifynm fucd)ttfd)cu
Sttenft ftrf) fetbft gefaugeu gebeu. Verfudjt fte bod), nne etuft Sfraet
au beu @en ber Unglubigen,
fo
au beu
rofcen biefer SBelt
iljrc fnfte
3
).
#at
fte bod) bte gretljett ber ird)e burd) Vcrftofeung
iljrcr eigenen ljne, burd) srtlidje Pflege
ber Stiefftuber ocrra=
tr)ert. )ie etreuen finb um otb tu bte ^claoerei oerfauft, bte
$tbtrnntgen ju glanjenbeu Streit erhoben; bte Verfolgten oer=
laffett , bte Verfolger burd) entnmrbigenbe Sdjmeidjeteien ju n>citc=
reu Verfolgungen aufgebt
4
), in nnebert)oltc SSelje, ein 2ef)c
ber fid) fetbft,
ba er biefe entfetid)C $ataftro:pt)e fyabe erleben
mffen;
ein 2elje ber biefe reuet ber Verwirrung; ein 2Setje
5
)
ber ba furdjtbare efdjid, ba iljn, ben ungtdtid)ften ber 30^en=
fd)en, getroffen, ruft er in erfdjttentben bauten au3. @3 ift
bie
fdjmer^erriffene Stimmung beseitigen, weldjer fid) fetbft
at beu
beu of)n unb polt ber gangen 2ett, al3 beu SluStr-rfttng unb
ba Opfer
ber irct)tict)en ejeltfdjaft ff)tt
6
)
, bte in betreiben un=
mittelbar al fie felbft fid)
mittt)ei(t.
1)
Th. Epp. vol. 1.93. Ep.XXIX Verum quidquid mecum egeritis, quid-
quid agatis, per misericordiarn Dei nihil fit a me sine vobis , nihil in prae-
judicium ecclesiae, si vita comes succurrit. Hanc viam elegi, hanc, Christo
duce, non niutabo sententiam, haec est enim mihi via salubris.
2) Ibid. vol. I. 235. Ep. XCIX Capta est urbs inelyta, quae jam fere
totum subegerat orbem, subversa humana gratiae aviditate. Et quae
gladio perire non poterat, occidentali veneno infecta succumbit etc. Itur
in ipsius ruinam per amfractus divitiarum, prostituta est, ut fornicaria etc.
3)
Ibid.

fornicantur cum ea quilibet potentum, ut subacta cedat
ambitioni coneipiens iniquitatem et pariens pressuram immeritis.
4) Ibid. Exclusis filiis admittuntur privigni etc.
5) Ibid. 235. 236.
6; Ibid. vol. 1.51. Ep.XLX

opprobrium hominum factus sum et ab-
jectio plebis. Cf. ibid. vol. I. 92. Ep. XXIX.
390
pnftcg 93ud&. drittes (Jaultet.
Unb bod) l>aben biefe eifter ber SScrjVDctflimg nidjt etmabe=
Ijalb l)ier
fid)
eben gegeben, um ol)nmd)tig in bie cr^enfammewt
lieber ^urdjufe^ren, barin fie geboren maren. Sie Ijaben
ficf>
Ijrbar gemad)t, nm ju toirftn; fie jdjttcjen bie entartete, in ticr-
l)ngnif3t>ol(e Sprngen l)inetngcbanntc (Surie nur, um fie ju ert=
fen,
um auf^ufebreden um reformatorifdjen .anbeln. befreit
on bem Ruber, mit meldjem bas> engltfdje @olb fie umfangen,
jum grunbfisUdjcn 9lntagoni3mu3 gegen ba bie firdje befefybenbc
fnigtfyum lieber ermutigt, fotl fie
beu treuefteu tt)rcr Sf)nc
maffnen burd) fd)teunige Aufhebung be Interim
1
).
Der Dermin,
an metd)em e gem bem Briefe om 19. $cai erlfcfyen foK, ift
ju fern. fyoma beantragt bie
Qlbfaffung cine
offenen 33ret>c
an fnig nbnug unb bie fran^fifdje firdje ber ba bemnd)ft
ein^u^aUenbe Strafvcrfalvten. Sobalb nod) einmal in einem Ulti=
matum bie $crfl)nung, bie Dxeftitution ber $ird)cngter
gefor=
bert, eine lete $M)nung, eine le^te SDroljung in il)ren (Erfolgen
vereitelt korben, foll vielmehr, meint er, bie ftrcngfte ber firdjlidjcn
Genfuren von
tym felbft verfngt, von bem
Zapfte sugteid) mit
au3brdUd)er erftellung ber aud) burdj bie $Htdfid)t auf
ba
r^ftift 5)orf nid)t meljr etngefdjrnftcn ^rima=2rbe
2
)
befttigt
unb ber ^oll^ug berfelben mit ?yeftigfeit angeorbnet werben.

)ie fd)on fo oft
jugemutljete ^urdberufung ber Legaten 2il()elm
unb )bbo
ift
berbie fcorau^gefet^t.
SDie (entere al(erbing mar, nnc mir
miffen, unabhngig r>on
biefer 3uftf)rift lngft r>on ^lleranber befd)loffen. 3)em erfteren
eintrage aber unbebingt nadj^ugeben
,
trug er ungead)tet ber
ftr=
mifd)en Petitionen 33ebenfcn. greitid) bie Stimmung mar in ber
Ijat ber 5Irt, mie fie
iljm in allen biefen Eingaben befdjrieben
morben, unb bie SSirren fd)ienen fid)
mcfjren u muffen, feitbem
nadj ber Strung ber griebenermitteluug in ben 3>ulitagen bie
gel)be ber beiben fronen mieber begonnen
3
).
5lber mod)tc immer=
l)in bie age einrid) IL eine
fo
bebr ugte fein
4
)
, mie fie bie
et-
trauliche 9iote bc Sdja^mcifter ber fircfye Scu3 gefd)i(bert:
1)
Tb. Epp. vol. I. 56. Ep. XIX extr.; I. 117. Ep. XLV extr. ; vol. I.
101. Ep. XXXV T
T
t Dominus papa suspensionem, quam nobis inflixit, sol-
vat aut terminum coaretet etc.
2) Ibid. vol. I. 102. Ep. XXXV.
3) S3crgt. unten . 390.
4) Tb. Epp. ed. Lup. IV. Ep. XXI

Jam enim sie aretatus est, ut
nemo videat, qua via possit evadere.
391
c fd)icu, fctbft abgefebcu dob bem bed) immer jteetfelljafiett
Ausgange bc neuen Kriege , am gerat$enftcn , bei ben einmal gc=
faxten ikfdjlffen ju beharren; nadjbem ba eine ^projeet in
Jel#e
bc3 inbyereten aSerfaljrcttg $u Sa gerte Vernarb gcmibraud)t, um
fo
ftanbljaftcr ba3 anberc 51t verfolgen, er inbrud, ben bie
geftigfeit unb Dtufye ber Gonfcqucn$ bereitete, nidjt ein
J>tli<jf)eJ
burdj bie ttgff
erpretet Dcadjgebcn, festen am mirffamften fein ju
muffen.
2a $$<mta$, ma feine greuube, ma3
felbft
ber fonicj
unb bie $pttigtH oou granfretdj in
fo beraus gereiftem oue er=
beten, feilte gefdjeljen, aber nur tr>eil unb mie e langft ^neor be=
fdjloffeu
korben, ntct)t eljer unb nid)t
frher; ber Dermin, anmel=
d)cm uad) SJfafjga&e ee (Bd)reiben 00m 19.
3#ai bie trafgemalt
bon bem Gritirtcn mieber au3$ubenmar , meber oerfur^t nod)
lutert, oiclmcfyr puftlid) traue gehalten werben.
3n Meiern einne fate ber alfo Umbrangte bie apologetifdjen
Briefe an l}ema
')
unb uig ubmig
2
)
ab. Sa e ber engti=
fd)cn iironc juftelje, bie (vremtten bi3 ju bem Moment au^u=
bcljnen, mo c3 iljr belieben merbe, jenen mieber 31t naben an$iu
nehmen, warb mit 23c$ug
auf bie frhere Reifung geluanet. @3
gengte, biefc letztere al3 nod) 31t 9ted)t bcftefyenb anjuerfennen.
Tic bort erteilte $otlmad)t marb au^briktd)
fr
ben galt bcfrf=
tigt, ba bie
-JRtfftn ber 9Jind)e
3
)
o^ue golgeu Wci&tt feilte.
3um beuttid)en 23emeifc, ba nur biefe Scanner be3 3Ser=
trauend fungiren unb in bemfelben 5(ugenblid, mo fie
bem
frl)e=
reu 33efel)lc nad) grabmeife ba Ultimatum anjuf'ubigen Ratten,
ba ben Legaten 2$ilf>clm unb Cbbo erteilte 5ftanbat crlfcbcn
feilte, mrben bie Sektgenannten um eben biefe
(September
1168) unter bem grobleden ber $ird)lid)en surdgerufen
4
).

Unb in ber %ljat
,
e3 mar bie
tydjftc
t.

33ei iljrem 3luftreten in granfreid) unter SBerftimmungen,
menu aud) nid)t mit u u geseiltem $)citraucu, bod) tbcilmeife un=
tcr aubreflidjen ^reteftationeu aufgenommen
5
),
barauf ingoige
ber $cfd)ruftuig Ujrel 9Jeanbat3
felbft oon cinrid) IL mit %\\>=
1) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 25. Elp. CC XXIII.
2) Ibid. vol. II. 141. Ep. CCCXII.
3) Alex. Ep. Th. Epp. vol. II. 20. Ep. CCXXI1I extr. Volumus autem
ab Ulis religiosis
,
per quos praefaturn Regem literis monuiruus, respon-
stun aeeipere.
4) vtti|"d>e Setoeisfbuirtgen N. 26. n.
5) Z. eben 3. 340. 341.
392
PttfttS
55ud). dritte? Cctpttel.
brtfen ber Itn^ufrtcben^ett empfangen, Ratten fie auf allen <Eei=
ten angeftotfeu.
&tti )ecember 1167
bi
auf biefen 5lugenblid
mar atterbing on SBijetm tton ^ama, bem fein SSegl je tn=
ger je mehr fid) gefangen gegeben, 9HIei gcfd)et)en, ba3 alte gfets
trauen feinet fenigdjen nner3 ^u rechtfertigen. Um
fo
einlief
liger in ber 2>ermerfuug toutben fettbem auf ber entgegengesetzten
tte bie eine 3^ttang burd) ^djmanfungen gert^eitten unb g*mil=
berten stimmen gegen bie Garbina'le". 80 fer)rte biefe ffentliche
ritif in ihren ^Infangspunft gurcf unb bettigte, mas em3
33ecfet urfprngtidj gemeiffagt.
2)a& ber gefchmeibige Stfljefni langft t>or beginn biefer feiner
Segaten^irffamfeit ben $erfud)iingcn ber engtifdjeu Korruption
unterlegen
1
),
glaubte bcrfel^e 3cl)anneg t>on fealffmri) gu miffen,
ber nidjtbeftomeniger fid)
bagu oerftanben, nicht bto in 2tu3=
brden ber Ergebenheit an
ihn $u fchreiben
2
),
fonbern auch be
Ergbifd^cf ma^lofe^ ^i^trauen hart gu tabetn. Unb bod)
fhlte
er batb genug in feinem emiffen fid)
gebrungen, eben btefen Ia=
bei burd) fein
geanbertes? Urtheil
p
miberrufen
3
). 2ie ber 33er=
ha^tc ftet3 gelohnt gemefen, burd)
unft unb aben, burch fein
}(nfel)en bei ben grftcu fein eigenes Verfahren beftimmen $u laf=
feu, mar
fo
befannt, bag
^h^
ma^
4
)
fdBff
feinem Kollegen gegen=
ber
fich auf tiefet verbrgte erd)t glaubte berufen gu tonnen.
Er galt al ber $ftann, bem e nid)t fdjmer merbe, bie greit)cit ber
Kirche ju oertaufeii, ba 23lut ber Unfd)uloigcn unb Verbannten
311
vergieen, fobatb man
fid)
baju oerftehe, ben angemeffeneu }3rei3
anzubieten
5
).
)cr ghrer ber Cpofition3partei hatte fid) nidjt
gejdjeut, i()m ba in cfid)t ju fagen.
3
a g^rabe ber Garbinal
Dom Xitel be
h
e
^9
e
^
?tru3 gilt
fteffel" fd)ien gefanbt 31t fein,
ben ^etru gum gmeiten ^)cate gu
feffelu
6
)", b. h. bie Otedjte unb
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 39. Ep. CCII. vol. II. 80.
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. L 248. lib. IV. cap. 22. YVilelm.
Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 21. 22. Gervas. 1402.
2) Joann. Saresb. vol. Et. 7477. Ep. CCXXI.
3)
Ibid. vol. II. 36. Ep. CCI. 34 Sperabatur in adventu Cardinalium
aliqua consolatio: sed ecce eo magis crudescunt cornua tvraunorum etc.
Cf. vol. II. 94.
4)
Epp. ed. Giles vol. I. 146. Ep. LXI.
5) Joann. Saresb. Opp. vol. IL. 81. Ep. CCXXIV. Th. Ep. ad Wilelm.
Epp. ed. Giles vol. II. 153. Ep. LXV1I Xon credebam nie tibi venalem
proponendum emptoribus, ut de sanguine raeo comparares tibi compen-
dium de pretio iniquitatis.
6) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 147. Ep. LXI.
ef<tmmturleil
ber SBUMm t>on 93ama unb Obbo.
393
ganoue ber $ird)e in SBanbcn
p
fd)tageu, um ftc auer Graft gu
feiert; fein
Begleiter nur barum Garbinal Dorn Stuflianifdjen
Herta" $u Ijetfcen,
um bie ewige 2al)rl)ett fetber einwerfe
1
),
ttan begngte fid)
nidjt, ba falt abmeifenbe betragen, burdj ba
ber (Srftere fdjon
bei bem Empfang
in <Sen3 ben Grulanten oer*
let^t , aB Vernein ber oon oorntjerein
f
einben ^arteifteHung an=
^ufl)rcn; aud) fein rtf)fclf)afte3 djnxigen auf ber tynobe
$aoia marb nunmehr al feiger
Verrat!) gebranbmarft, um ben
3jnl;aber be apoftolifdjen tul in beffen eigenem
^ntereffe gegen
i()n etn^uncl)men
2
).
eine lebiglidj oon bem $auber be @otbe be=
r)errfd)te
Negation mar ben immer Itarer eljenben ol> Vereitelung
aller ijjrer Hoffnungen,
at3 eine tierljngnioolle ba3 Vertrauen aud)
ber etreueften erfcfytternbe Bebung ber >tnge erfcfyienen. elbft
ber gegen bie $ird)e rebetfifdje ftnig galt nur al ber Verfhrte;
ber (Sarbinal aB ber, welcher &u biefen Vergewaltigungen aufgeregt.
Anberg allerbing lauteten bie Urteile ber feinen Begleiter.
)em ljoma brieftief) fdjon feit bem
3
a
^
re
1165
befannt, mar er
oon biefem felbft undjft unter Bezeugungen feiner guoerfidjt be=
grt. SWdjt bto3 ba fein D^ame einen guten Gtang f)tte
3
),
fogar
ba man fidj
nur bc3 heften ton itnn
p
oerfeljen, ba er oon bem
@etfte otte3 regiert ju merben fdjeine, l)atte er anerfannt
4
).
3'
Ijaune Don alBburt)
5
)
mar e gemefen, ber einmal ganj
offen
au3gefyrod)en, menigften biefem ^itgtieb be ^eiligen oltegium
l)abc bie $irdje Vertrauen ju fetjeufeu. 2lber bod) fyatte bie
3
u
9
e
-'
Ijtigfeit ju bem t)d)ften rmifd)en teru3, mie bie l)eitna1jme an
biefer ^eiffion ton Anfang an aud) Neigungen jum 3*r>eifet er=
med't
6
).
3
e lnger je meljr waren timmen laut gemorben, welche
il)n.ber djtodje, ber Uufelbftnbigfett
7
)
bei bem gemeinfamen
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 94. Ep. CCXXIX Ita enim
hactenus in causa Domini processerunt , ac si ille coram Rege constitutus
ad includendara veritatem secum attulisset Carcerem Tullianum ; hic ad
compendienda jura legum et canonum vineula Petri. Francorum haec de
eis sententia est.
2) Ibid. vol. II. 71. Ep. CCXIX. 93. Ep. CCXXVIII. Bergl. 33b. I. <5.
509. 510. tittfcfjc 33ett>eif$ruTtgen N. 4. e.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 146. Ep. LXI.
4) Ibid. vol. I. 23

indicet vobis dominus Otto
,
quem spiritu Dei agi
credimus etc.
5)
Opp. ed. Giles vol. II. 34. Ep. CCI De altero tarnen legatorum
merito confidit Ecclesia, quia creditur agi spiritu Dei.
j Ibid. vol. II. 39 Alter vero vir bonae opinionis est, Romanus tarnen
et Cardinalis.
7)
Opp. vol. II. 165. Ep. CCLXII. vol. II. 61. Ep. CCXIX.
394
pttfte SucT;. drittel da^itet
SBtrfen mit feinem (Sollegen jteljen. )er ine, urteilte berfclbe
djriftfteller fycitet, l)at
fid) jn feljr oor ben 20ienfd)en gefrchtet,
ber Stnbere ott ben ^errn
1
)
nicr)t gefreut. Unb regte
fid) and)
einmal ba 20xitleib nnb ba SBebauevrt,
fo oft man ben gnten 2il=
len mit ber 3g^aftigfcit im anbeln oerglid)
2
): im an^en fd)ien
er bodj, tote 2ill)elm ron ^aota, aU geinb bc $olfe otte3 oon
bem bermaligen 5Deoabiter =
Knige erlauft
3
),
bie Atolle cineS gn>cU
ten 23ileam
p
fielen
(4 Wlol
XXII).
SBetbe toaren oon ber
ffentlichen Meinung Bereite gerietet,
als
fie bnrd) ba3 2lbberufung3fd)reiben an ba3 2krfcf)tte if)rcr
5)ctf=
fion erinnert, gut rfenntnife fameu. 2enigften3 in. ben Greifen
ber l)terard)ifd)en Spartet erjagt man
fid), fie fllten fid) nunmehr
felbft enttufd)t. (Sollten
fie
bodj mit bem
eftcmbntfj nidjt jarefs
gehalten l)aben, in il;rer 9ladjgiebigfeit gegen ben^nig jnm (dja=
ben ber irdje meit gegegangen
fein.
3n
fpt
oerfud)te Obbo bei ber 5lbfdjieb3aubiens
4
)
burdj ein
felbftnbiges? $orgel)en roieber gnt
p
machen, trag er oerbrodjen.
D^ocr) einmal [teilte er au3 freien tcfen bem Knige eine enblid)c
^teconciliation mit l)oma3 Secfet in Beweglicher Seife oor. Unb
n>ie mochte er erftannen, at3 er
fofort
an TOerl)d)fter teile bie
(Srftctrung Ijorte, bem [tetye nidjt entgegen. )er Verbannte follc
in grieben in ba
(Srjfttft
gut 2lu3bung be fird)lidjen Regiments
prndfeljren. 2lber ber egat lieg
fid) bnrd) bergteidjen allgemeine
Otebcmeifen nidjt betljrcn. SDte beftimmtere grage nad) ben 33e=
bingnngen lenfte fofort auf bie oielbefyrodjenen

eftoljnljeitcn
"
jurd OTerbing nid)t gerabe bie fdjriftlidje Urfnnbe ber GouftU
tutioneu foUte majjgebcnb fein. )cr Regent bezeugte fid) aufrieben,
roennnur biejenigen beobachtet wrben, h>et$e nad) 2lufage oon
je ^unbert efd)tt>orenen au3 (Snglanb, ber Dlormanbic, 5lnjousur
3eit feiner Vorgnger blid) getoefen.
3
a fllte felbft biefe lieber^
1)
Opp. ed. Giles vol. II. 94. Ep. CCXXIX.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 165. Ep. CCLXII.
3) Ibid. vol. II. 67. Ep. CCXVIII. 95. Ep. CCXXXI Cardinalium no-
men viluit apud Francos eo quod Bileamitae quatenus licuit inventi sunt
et digni qui cum suis Midianitis corruaut gladio Moysis. Yiviiicant enim
animas, quae non vivunt, et Moabitarum munera populum Dei maledicto
et infamia conantur involvere. Cf. Ep. Adelae Reginae. Gilb. Fol. Epp.
vol. II. 312 Secuti sunt eum Cardinales, quorum bona opera nondum audita
sunt in terra nostra.
4) 23ergl. ben ttndjtigcn 33etid)t in Joann. Saresb. Opp. vol. II. 167. Ep.
93er$ctTten mib Stimmung SStt^elmS unb Obbo frei ityvem W&fdjicbe.
395
cinfttnft nid)t genehm fein, fo fei er nicht abgeneigt, bie gan^e An=
getegenheit ber (ntfd)cibuug ehteS Arbitrrgeridjte ton je brei
cnglifdjeu, je bret
33ifct)cfen
cm3 ben btejfeitigen Staaten ju ber^
taffen.
Gmbtid) fotfte aud) bieder $orfd)tag nicht gebilligt werben,
mrbe er fid) nid)t weigern, ben D^idjterfyrud) bc Sa^fte^ unbc=
bin^t ber fid) ergeben
(ffen
,
mofern er nur nid)t anf
Ent-
erbung fetner finber" laute. Al man fd)ticltch auf
bie grage
nad) ber Art ber (Sntfdjbtgung tarn, mrbe bie Betreuerung taut,
ba gtdtidjer 2eife baoon ntdjt bie D^ebe fein tonne, ba atte @elb=
fummen, bie man au ben Jrdjengtern eingenommen, ben Kirchen
unb Armen ausgezahlt korben. Vergebens brot)ctc ber (Sarbinal
mit ben Korten, ott unb bie Kirche mrben fdjnctlcr unb [treu*
ger aI3 er benfe <Satifaction
f
orbern, mofern er nicht nadjgbe
1
).
Er marb enttaffen
2
).
Vergebens r>erfud)te felbft Sithelm t>on
^aoia , al er jum legten -Xftate mit feinem bisherigen nner fid)
unterrebetc, benfclbcn auf anbere ebanfen ju bringen
3
).
33eibe
muten unterrichteter Sache ben
of
oon Otouen fcertaffen. (Sie
begaben fid) $u uig"#ubnug
4
). So r-erftimmt berfelbe nodj tm=
mer mar : gerabe bie $unbe bon biefen testen efyrdjen feinet diu
taten mute bie Annherung feinerfcitS ertetdjtern.
Auf @runb
un uubefannter Stipulationen fam eine Ausgleichung $u Staube.
Unb fofort brachen nunmehr fic felbft nad) ber $tcfibcn beS Sa^-
ftcS auf, in ber @emtt)eit, menigftcnS einen Umfdjmung il)reS
SBcrhltniffeS ju ben oorhaubenen Parteien gefichert ju haben.

Unb Wilhelm oon Scfoia hat fpterhin bie enugtl)uung gehabt,
nach feiner AuSfljnung auch rit 3:h^nta fogar ton biefem als
treu efter greunb unb 'nner begrt ju werben
5
).
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 168.
2)
Ibid.
3)
Ibid.
4) Ibid. Facientes autem transitum per Christianissimum Regem Fran-
ciae redierunt in gratiam ejus etc.
5) Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 158. Ep. LXXI Nam inter praeeipuos et
primos amicos et dominos vobis adscripsimus

quod erepta est a tribula-
tione malorum etc. vol. I. 154. Ep. LXVIII. vol. I. 156. Ep. LXIX Nobis
in aure sanetitatis vestrae verba multiplicare non expedit, quum sinceri-
tas vestra prona sit in patrocinium veritatis et malitia partis adversae la-
tere nequeat ante oculos sapientis etc.

Haec de vobis est fiducia Chri-
stianissimi Regis, haec nostra
,
qui per ipsum redivimus in gratiam ve-
stram. Vol. 1.225. Ep.XCII Presbyter clericus Domini Papiensis idem per-
severavit in causa nostra, qui fuit ab initio. Quod quid sit, non latet, ut
credimus, Dominum Gratianum. Nam et illi, dum praesens esset, adstitit
et Regi postea semper adhaesit. (Cf. Petri Blesens. Opp. ed. Giles vol. I,
146. Ep. XLVIII.)
rjleS Kapitel
Seit ber Vereitelung be (Songreffc3
in
2a gerte Vernarb
Ratten bie 3ttn)rfniffe
ber fronen fid)
wieberfyott. er rieg ber
Stimmung fjatte
fofort
lieber begonnen, ^odjtc glctd) Jpetnrtdj
ntd)t weniger al ubwig eine 3etttan<j fidj fdjeuen, mit ben
2af=
fen in ber anb lieber anzugreifen
1
);
auf $erantaffuug cine3
3wifdjenoorfall tarn e boct) batb zur
Erneuerung ber geinb*
jcUgfeiten and) unmittelbar gegen einanber
2
).
%{% Speiurid) ben
rafen ttatljn on 23outogne
fidj
oerbnbet unb biefer bie
iUf
trugen burdj ba3 ebiet be rafen Sodann oon ^onttyieu
in bie 9iormanbie
fhren
wollte : fjatte ber Severe ben 2)urdjzug
verweigert; jener bagegen ben Seeweg etngefdjlagen unb bie $er=
cinigung beiber ecre gltfltd) burdjgefefct. Sofort war er weiter
al Didier in ^ontl)ieu erfd)iencu, Ijatte le kirnen zwtfdjen ben
$)inbungen ber 23rele unb ber Somme bem 35utcan bergeben,
mel)r aB oierjig Stabte unb Drfer eingefd)ert unb war bann
unter nod) anberen Verheerungen auf feine renken wieber
zurck
gebogen. Unterbeffen fyatte Subwig fid)
unbemerft ber Stabt Gf)e=
nebrut in ber D^ormanbie cjendt)ert,
fie
berrumpelt unb in 23ranb
geftedt. 5lber gerabc wtyrenb er bie teilte I)eimuifl)ren oer*
fitste,
war e einrid) gelungen tm nadjutfe^en unb eine bcbeu=
tenbc" Sdjlappe beizubringen. Unter ben jaljlteidjen efange=
nen, bie er machte, befanb
fid) and) ber ennefdjatt be rafen
^^itipp oon glanbern.
^nbeffen wfjrenb bie Engluber ber-
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 167 Reguin pax sperabatur
et tractabatur nuper , sed Rex in tantain recidit contrarietateni , ut jara
fere impossibilis videatur, licet neuter guerram velit.
2) Robert, de Monte ad a. 1168. Pertz tom. VIII. 517. lin. 3550.
400
eetf)ftcg Sudj. Gvfieg Gapttel.
bie3 bie raffdjaft
^erdje verwfteten, hatte bie Gm^rung in
^poitou immer weiter um
fich gegriffen. Wlit geuer unb djwert
war ber pffinberutt^frieg aud) hier bi3 jur 2lb&ent&eU
0
fort;
gefegt.
Natrlich Ratten Simon von ^Jtontbee unb 23ernharb fron
rammont ben ihnen vom
Zapfte
jur Erfllung iljreg 3ftanbat gc=
festen Dermin nidjt inne galten tonnen. Sie erfanuten richtig, baft
jebe erfolgreiche Vorgehen in biefer infid)t burch eine befinitive
grtcbenftiftung $wi)d)en ben betben Knigen bcbingt
fei. >iefe alfo
vor allen fingen einzuleiten, barauf war 53ernl)arb von Gorilo be=
badjt
2
).
(Sr wie
raf l)eobalb verhaubelte mit eturid) unb ub=
wig, ohne mbe ui werben in >ereben unb 33cfct)n>ict)ticien, in )ar=
legung ber 33ebingungcn unb im Erleichtern ber geheimen ommu=
nication. Unb wiber Erwarten verlautete mit iuem -Dtale im
)ccember 1168,
baft
am (*iphanieufefte be ndjften 3al)re bie
bereite $u
@otffon
3
)
(1167) verabrebetcu Jricbeusbcbtngungen,
von Beuern al3 ma^gebenb anerfannt, buret) bie ^erfn(ict) verl)an=
belnben
grften fciertid)ft genehmigt unb befiegclt werben fotlten
4
).
5lugenblidlid) eilten fie nunmehr and) utr ^erftellung ber fird)li=
d)en .^fteconcitiation nt wirfen.
2S1n*enb fie big bahin, wie e3 fcheint,
ber ben 3uf>alt be be=
u"igtid)en Auftrages? gcfdjwiegen, bergaben fie
wenige age vor
bem genannten Dermin ba erfte ber ilmeu bcrwie[enen Sd)rift=
ftd'e, ba $Raf)n[d)reiben" be ^aftes>
5
).
$ciurid) naInn ba3
nid)t nur freunblid) auf; feine Antwort war gerabeut l)offnung=
erregenb. 2enn ber <5rjbtfcr)of fich
nur ba^u verftehen werbe,
fo
erklrte er, vor ben klugen ber Sclt burd) ein bemtljige 33e=
geigen einen unzweifelhaften 23ewci3 feine Unterthanen = el)or=
fam3 ju geben :
fo fei er feinerfeit3 bereit )m alle l)reu, ben 23cftt$
1) Robert, de Monte ad a. 1168. Pertz tom. VIII. 517. lin. 38
ex utra-
que parte continuata est decertatio usque ad adventum Domini.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 197. Ep. CCLXXXIV Hujus pacis prae-
eipui inventores fuerunt Comes Theob. et frater Bernardu.s de Grandi-
monte.
3) . oben . 378.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 196.
5) Ibid. vol. II. 198. Ep. CCLXXXIV Reeeperat ante paueos dies Rex
Anglorum per sanetissimum virura priorem de Monte Dei et jam dictum
Bernardum de Grandimonte
commonorias: Domini Papae etc. Ep. Si-
mon, prioris de Monte Dei etc. Th. Epp. vol. II. 175 Traditis autem com-
monitoriis vestris etc.

Ibid. vol. II. 177. Ep. CCCXXXIX.
$)ie SBer|anW. 311 SRontmivuit am 6. u. 7. ^an. 1160. imoit. SBetnljcivb.
401
ber todjcnfreifyetten gurtfjugcbcn
*).
)er gvodtz fune er im=
mcrfjin nad) il)m, feinem $errn unb Knige, fem.
)ie fd)ltd)ten TOncfye, au errfd)aft unb efyorfam in ir)rcr
Hftcrdjen 23el;aufung lugft gewohnt, mod)ten an biefer gorbe=
ruug bei* Unterorbnung unter be Oberen Hillen keinerlei Slnftofj
nehmen. $od> erfreut eilten fic fict> fogletd) mit ubwig
2
)
in3
(inoerncljmen u fetten, benfelbeu ju beftimmen, bie :politifd)e
krffyuung ugleid) $u ^iner fird)lid)eu ju madjen. 2irflidj ift c
fein Sunfd) gewefen, Weld)er ben &rulanten entfdjteb, bem beoor=
fteljenben feicrlid)en 2lcte beizuwohnen. Unb in ben erften Sagen
be3 neuen Sa^reg ftromten oou Often unb Seften bie roen ber
Dfteidjc
3
)
tte bie Mnner ber tod)e ttad) ben legten langen
Sirren jum (Srften $cale wieber mit grtebengebanfen int er$en
nad) $Jcontmirail auf
ber ren^e oon^ftaine unb ^erdje
4
)
fbft=
Ud) oon a gerte Vernarb.
($3 war am 6. ganuar (1169), at bie beiben geinbe bafelbft
aufamen
5
).
9ln biefem erften Sage waren bie grmlid)Mten $u
oollenben, weldje bie wiebergeorbneten 3krf)ltniffe ber l)er^ogli=
djen ewalt ber englifdjen tone in ben $afallenlubern be
(SontinentS u bem el)nljerrn im roen unb an^en befttigen
fottten. einridj nherte fid)
bem Knige in aller SDemutl), um
fid)
felbft, feine ^iuber, feine Territorien, feine dj^e, feine 9ttann=
fdjaften ber ewalt beffelben ju berantworten. 5ftge er baoon
jurdbcljalten, nehmen, geben, wa unb wem er Wolle, in unbe=
bingter $ftad)toollfommenl)eit!

)iefer bezeugte fofort feine
banfbare greube ott bem Jperrn, ba er in uaben ba erj be
el)n3trger3
alfo erWcid)t; feine 9lnerfennung biefem felbft,
ba
er, ben ^orftellungen ber Seffern efyr
gebenb, fict; baju fcerftan-
ben, ber Etrdje, wie bem (Staate ben ^rieben enblidj wieber ju
fcfyenfen. Dljne 3gern ernannte nunmehr ber alfo
23cwillfomm=
1) Joann. Saresb. 198

persuaseratque viris religiosis, quod eum in
omni honore et libertate ecclesiae totius regni post se dominum et princi-
pem constituere disponebat.

2) Ibid.

eorundem consilio accitus



a rege Christianissimo. Sim. et
Engelbert. Ep. 1. 1. Arctatus regis consilio et omnium arckiepiscoporum,
episcoporum et baronum etc.
3) L. I.
4) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 270

in castro, quod dicitur
Mns Mirabilis, situm in confinio Carnotusiae (V) et Cenomanniae , in quo
confinio ea die colloquium fuerat. Joann. Saresb. 1. L vol. II. 196

apud
Hontem
Mirabilem in pago Carnotensi = Carnotico
(?) ,
inelmefyr Pertico.
5) ritifc^e Beweisfhrungen N. 27. a.
ef*i<fte 9Ue?<ier* III. D. II.
26
402
nete feine SfCtdjteu in bem feierlichen %ibt an, in meldjem er au=
brcfCid) beteuerte , ba bliche >omagium ber er$ge ber 9lor=
manbie bereite oor feiner I)ronbefteigung geleiftet u fyaben.
3
ur
Bekrftigung beffen reichten fid)
beibe bie Sftedjte nnb fgten ein-
anber. ubn>ig fd)riit weiter ba^u, ^ottou nnb bie Bretagne aU
el)n3l)crrfd)aft ^urcfpgeben nnter ber Bebingung, ba fein Ba=
fall ba, roa er bort feit ben testen ^Rtf^cttigfetten an
fic> geriffen,
lieber erftatte, fr
bie Bertufte an $)ccnfd)euteben nnb Branb*
ftiftung
(Sdjabenerfa| leifte nnb knftig ben grieben
in
betoaljren
fid) anl)eifd)ig
mad)c.
#
3lm Sage baranf roieberljolte
ftdj
bie Zeremonie. )er junge
einrid) fdjnnir ba $omagium
fr
2lnjou nnb ?iaine, tofyrenb,
ioa Souraine betrifft , ber Batcr in bem M;noerI)ltniffe be3
rafen
Sljeobatb oerbtteb; 8^id)arb
fr
^oitou. Dfyne trnng
fam man
fo
jnm 6djluffc. W\i um
fo feftcrer 2lu3fidjt anf
folg fat; man bafyer ber cenc ber fird)tid)en Bereinbarnng ent=
gegen.
Stomas? Bedet, oon Anfang an
fr
biefelbe berufen, tjattc
feit
ben testen Sagen
3
m:
P
u
fl
e
9
e ^u
9
empfangen, 51t berfetben
fict; ju bereiten
1
).
Bon allen (Seiten loar er in beroegUdjcn 2or=
ten ermahnt, oor einrid) al3 feinem errn nnb Knige
fid) $u
beugen, crabe burd) unbebingte elbfteruicbrigung tterbe er
am el)eften fid)
erl)()en, meinten bie antr-efenben Bifcpfe,
@r$bts
fd)fe,
bie :ppft(id)en
BeooKmdjtigten, bie U)e(td)en roen,
$nig ubnug fctbft
2
).
Unb um nneoict bringtidjer muten nadj
bem ooKIcnbeten 2(ct ber 2ifl)nung ber
fonft
abernben berglei-
d)en Mahnungen toerben
3
).
2Bal)reub Subnng biI)er ber natr=
lidje ^arteigenoffe beffelben getr-efen; jebe :polemifdje Auftreten
gegen ben^cioalen mit feinen fimpattucen unterftt^t: l;atte er in
biefen Sagen, gan$ Eingenommen oon beffen tiebenrorbigem Be=
geigen, mit ber politifdjen and) bie !ird)d)e teftung getoed)fctt
4
).
1)
Ep. Simon. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 175. Ep. CCCXXXVIII Hoc
ipsum coram omnibus accessit etc. Herbert, de Boseham Opp.
vol. I. 257.
2)
Ep. Simon, et Engelbert. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 175. Ep.
CCCXXXVIII

monuimus et consuluimus domino Cantuariensi , ut se
coram Rege humiliaret et rigorem ejus humilitate precum et sedulitate
obsequii studeret emollire. Hoc ipsum Christianissimus Rex Franciae,
archiepiscopi, episcopi et magni viri qui aderant, unanimiter suadebant.
Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 257. lib. IV. cap. 2G.
3) Herbert, de Boseham Opp. 1. 1.
4) (. unten . 407.
er^anbtegcn ju 9ftontiuiratl am 7. 2f<ntuar
1169.
403

)ie allgemeine tterffynlidje (Stimmung, bie in ?0contmirail


fyerrfcfytc, wirlte, tx>ic Ietd)t 51t glauben, mit t>erfl)rcrifd)em Ruber
and)
auf
bie anwefenbe plgergemeinbe ber kulanten.
Ueberbie ipeinrid)
felbft
war e3 gcttjcfcn, ber biefe
allgemeinen
Etnflffc in befonberer SCetfe ju r-erftrfen gemut
1
),
Er fyatte
nid)t unterlaffen grabe mit benjenigen unter ben l)ter gefd)ftigen
grteben3ermttttern, weldje im Vertrauen be3 Erjbifd)of3 ftanben,
ber bie beabfid)tigte bewaffnete 2aHfat)rt nad) ^atfttna $u reben.
ES ^anbete
fid)
nur um erfteltung be ird)enfrieben3 unter
Vebiugungen, bie feiner frfttidjen Eljre nid)t pwiber wren.
)ann foHe fofort
bie Er:pebitton unternonmen werben. Vor allem
in jener Ve^ieljung ftet) cnugtljuung 31t erfd)affen, gefdjelje e
and) nur in Korten, barauf !omme e il)m an.
$llfo nahmen bie Vertrauensmnner unmittelbar t>or %n-
fang
ber erabrebeten cene ben Ersbifdjof nod) einmal allein
2
),
ntc)t bto um im OTgemeinen auf
9?ad)giebigfeit 51t bringen; r>or=
nefjmlid; tuelmeljr, wentgftenS nad) Herberts Verid)t, um bie gor=
mel fcftpftellen, tu ber er feine Ergebenheit erflren
foHe. )er
fyiftorifdje
(M)alt Ijljcrer 9lrt wrbe bleiben, and) wenn l)ier, wie
in bem weiteren Verlaufe ber Erching, innere Vorgnge als
uere Vegebenfyeiten bargeftetft fein fllten. Dljne 3^eifel fam
e$
im
jener Debatte ber ben rab ber Unbebingtl)cit ober Ve=
bingtfyeit, mit ber er fiel) %\\
uern l;abe. ei e, ba
fie
nur in
ber )ialeft feiner eigenen ebanfen, fei eS, ba
fie
in bem @e=
genfa^e ber subringlidjen VorftcIIuugcn ber griebenSoermittler unb
feiner eigenen lauten Erklrungen erlief , in jebem galle werben
bie kmpfe jwifc^en ber bie Eonfequen^ oerfolgeuben fyierarctyifdjen
@runbanfid)t unb ben
p
ranactionen neigeuben Erwgungen
'
treu gefd)ilbert. 2)a audj bie lederen il)tn felbft nict)t fremb ge=
wefen, jeigt bie fd)lielid)e 2lnrebe, weld)e Herbert gehalten l)aben
will. Er mute runb Ijaben
p
frd)ten, bie 2iberftanb3fraft
feinet errn
fei burd) ben crrorimu ber einfd)meid)elnben unb
ftrmifd)en Vitien ber Unterrebner abermals gebrochen. Strben
biefe bod) faum eine perfnlidje Verljanbluug mit einrid) $uge=
1) Herbert, de Boseham Opp. vol. II. 257. 258. Hb. IV. cap. 26 Rex
vero quibusdam ex mediatoribus a Rege aeeepisse hoc. Gervas.
1405.
2) Herbert. 1. 1.

archipraesulem a comrauni illa mediatorum Corona
seorsum trahtint etc.
26*
404
ed)fleg Sud). <5rfk Gapel.
laffen
Ijaben, Ratten fie nicfyt geglaubt , bei* rcfl)alt3lofen )eoo=
ttott oon eiten be3 Petenten
gewift $u fein
1
),
djon war bei
cutfcfyeibenbe ^lugenblid gefommen, wo berfelbe, oon iljnen felbft
geleitet, fic
burd) bie 9Dxenge brngte, um jur ^lubteuj bei Knige
oorgefljrt ju werben. SDa fate fiel) Herbert ein ei unb fCftcrte
t$$t im SBor&ergeljen nodj einige Sorte ju. )ringenb warnte er,
nidjt no$ einmal, wie einft
'p
(Slarenbon gefdjeljen, bie @d)ulb
be3 galtet u oerwirfcn. 9lengftltdj erinueite ei, bod) ja bei be=
nutzten (^taufet ntdjt
su ergeffen, meiere allein bte Unterwerfung
in
einei ott wohlgeflligen madjen fnne
2
).
3ur Antwort blieb nicfyt 3eit. $lber ein bebeutungsSootler
iBUcf fd)ien ba elbbe $u ocrratfyen, bas> fein en ablegte, als
ei weiter eilte. SDurd) bie Dieken bes> fniglic^en efolgeS, buid)
bie djaaren bei giagcnben unb rftenben Ijatte ei
fidj
bi jn
bei teile burdjubrngen, wo cinrid) H. unb Subwig
VII.
$ta
genommen, dlux ber neue (Si^bifc^of 2ill)elm oon@en3
3
),
33ruber
bc3@rafen l)eobatb, geleitete it)n, al3 ei feinen grften feit langer
aU oier 3>al)reu pim erften ^ftate wieberfaf). (Sofort beugte er in
aller (Sljrfurdjt bie niee.
3
ener
f
a
&*
e
^
l)ulbooH bei ber anb
unb
hob
)n auf
4
).
3)er fdjeinbar 25egnabigte begann bamit in bemtfyigen 2$or=
ten fidj fetber anklagen; feinen geljlern, feinen nben bie 2jr=
reu be3 unglcflidjen reifte*?
s
u^ufd)reiben. (r mochte grabe
bieg im detail weiter ausfhren, je gnftiger ooraufidjtlid) ber=
gleiten SSefenntniffe aufgenommen wrben. @d)on fcfyien bie
elbftbemtl)igung eine oollenbete; ber lang erfcfynte ^irdjenfriebe
in ber ljat eingeleitet, al3 er mit ben ^Borten
fcfylof}:
Unb
fo
bin
id) benn bereit, jur (Sljre @otte3 unb ber irrigen ber nabe ot-
te unb ber Rurigen mid) gu berantworten"
5
).
1) Herb. Opp.II.258Unde et summum ipsorum consilium fuit et summo-
pere laborabant ad hoc, ut archipraesul et de tota causa et de ablatis tarn
sibi quam suis,Regis ibi per omnia miserationi et voluntati se supponeret;
quod est, sicut vulgo dicitur, ut poneret se de tota, quae inter ipsos verte-
batur, querela in misericordia Regis et absolute sie, absque omni addita-
mento. 260Nobis ita consilium suspendentibus et haesitantibus, quid agen-
dum , a pacis mediatoribus , multis et magnis viris

adeo

suasus,
tractatus et impulsus est, ut fraberetur persuasus. Gervas. 1405.
2) Ibid. vol. I. 260. 261.
3) Ibid. vol. I. 261. Henrici Regis Ep. ad Wilelmum Senon. Gilb. Fol.
Epp. ed. Giles vol. II. 286. SBcvgl. unten <. 416 Slntttt 5.
4) vittfdje a3cn>cisf^riingeii N. 27. b.
5) (sbeub. N. 27. c.
)e X$0M9 bebingte (5rcjc bc nf c i t

= (Sr f f vun^ . Leiter aber.


405
5lugenblidlid) war bie 6cene tiernbert. $)ie ganjc $erfamm=
lung fdjicn r-on bem @d)red ber (vntt'ufd)ung erfdjttert;

ber
$nig tote ermanbelt. Unter eberben, mie
fie
tl)m eigen nrnren,
wenn ber 3^rn
fidj entfeffelte, ergo er
fid) fofort in @d)mdi)nngen
einer leiDcnfdjaftlidjen ebfudjt gegen ben od)mtf)igen nnb Uu=
banfbaren 2}ortr>rfe, Stnflagcn, <8d)im^freben folgten rafd)
einanber. r feljrte bem 33ittenben ben bilden, um ben grieben^
mnnern jn erftren, baj$ eine rgeben^eit^crftrnng mit einem
3n[ae biefer 2lrt alle $erfl)nung vereiteln
mffc.
Uumgtid)
t'nne er ben jn naben annehmen, ber
gefliffentltdj ben @d)cin
oerbreite, aU motte nnr er, nid)t and) ber $nig bie
(fyxt @ottc3
magren; al3 fei bie :pflid)tmj3tge Zxmz bes> Untertanen gegen
ben grften nnb bie fjrfurdjt be frommen gegen ben atterf)d)ften
errn im SSiberftrett mit einanber
2
).
dlityf
anberes",
fo
rebetc er fdjlieBlt'd) bie Beugen biefer
(Bcene an, ntdjte anbercs, mein crr nnb $nig, 3$r heiligen
Mnner, 3br rojjen bc3 dtzidfi, ferbere id) t>on biefem $x$iz
fdjof,
al
bafe
er bie @ctool)nl)eiten, meld)e feine
fnf
Vorgnger

nnb nnter il)nen finb eiliggefprod)ene nnb 2unbertl)ter

be=
obad)tet, feinem eigenen frheren ^erfpredjen gem beobachte nnb
bieg nod) einmal in (Surer aller egenmart <xB $re3bt)tcr unb 33ts
fd)of ofync
irgenb meld)e trgertfcfye 9lbftdjt DerljeiBe"
3
).
S)a3 ift
ja bie einige Urfacbe be3 3^ifte gttufdjen un beiben, bajj er biefe
altgel)eiligten (Satzungen auer $raft gefegt,
einige berfelbcn
in $e^elat) erbammt unb bie, meld) c fie befolgt, ercommunicirt
J)at
4
J."
Unb faum f>atte er geenbigt, aU alle oon btefen Sortcn mie
gebannt, in ben tympatljieen
fr
Ujn fid) nur befeftigten.
1)
Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 262. lib. IV. cap. 26. Joann. Sa-
resb. Opp. ed. Giles vol. II. 198. Ep. CCLXXXIV.
2)
Joann. Saresb. ibid. vol. II. 199.
3)
l)ema felbfl referirt Th. Epp. ed. Giles vol. I. 148. Ep. LXII Con-
fessus est nuper Rex *^nglorum coram Rege Christianissimo, Archiepisco-
pis, Episcopis, proceribus et omnibus, qui aderant, quod nihil aliud quae-
rit aut quaesivit a nobis, nisi observantiam consuetudinuin
,
quarum plu-
res Apostolicae sedis eonvellunt majestatem et ecclesiae praejudicant li-
bertati. Cf. ibid. vol. I. 44. Ep. XVI. Ep. Simon. Tb. Epp. ed. Giles vol. II.
176. Ep. CCCXXXVIII. Joann. Saresb. Opp. ed, Giles vol. II. 198. Ep.
CCLXXXIV. Ep. Simon, ad Albertum Cardin. Th. Epp. ed. Giles vol. IL
180. Ep. CCCXL.
4) Joann. Saresb. 1. L

dagegen imjtoeifelljaft unfyifiorifdj ift bie Qxflh
tung bc ftntg bei Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 262. 263.
406
ed&fteg Sud). Orfte Getauter.
er Ijofje Glerug
1
),
(Simon ron 3ftontbee, Engelbert r>on
$au? @t. gierte unb 23ernl)arb be Gorilo, bie roeltlicfycn D^otabeln,
$uig Subtrig fclbft bezeugten r-on Beuern tt)re Meinung, bie alt=
IjergebradjtcnC^croolmlKiten"

Tote nuneinridj bie(Sonftitutioncn


gu nennen beliebte

feien orjne alle (Slaufcl anpneljmen. 8otrol)l


in iBejuc;
auf biefe beftimmten ^oftulatc al im rofeen unb @an=
$en tonnten fie nur ratzen cinfadj unb ol)ne allen ^tdljalt ber
Iofttglidjett nabe fid)
p
berantworten
2
).
Otyne,3n)etfel fyoma
roar in }>ciutid)er Sage. 9cid)t allein
bie 2lntipatf)ieen ber $erfammelten rerbid)teten ficf> immer bebrol)^
lieber. )ie riuncrung an ba einft ju Gtarcubon gegebene $er=
fyredjen rerfjangte ein ftttlid)c3 erid)t ber il)U, bem er entgegen^
roirfen mute , trenn er cg rermodjte. Statt cinpgel)en
auf bas>,
tra an bem 3anuar = age be3
3
a
^
re^
1164
^f^en, entgegnete
er mit einer bcrrafdjenb gefd)idten )ir>erfion, inbem er be3 $er=
fpredjeng gebad)te, ba er in bem >ulbigunggcibe bei ber 2eit)e
gum @r^bifd)of abgelegt
3
),

beffen
gormular nod) bap in bie
zwlfte
ber mclbcregtcn (Souftitutionen aufgenommen roorben
4
).
fben bamalg l)abe er unter 3uftunmuna, be3 $nig3 gefd)trorcn,
i()m treu unb gewrtig
p
fein in betreff feinet Sebent, feiner
lieber unb feiner irbifd)en lyre rorbefyaltlid) (ober unbefdjabet)
feiner Seifye". (Sben bieg
p
geloben fei er audj je&t bereit.
Wiz mchte er tlpn, trag er tonnte, um feine Siebe trieber
p
ge=
triunen,
//
unbcfd)abet ber @|fe otteg"
5
).
er ^'nig, bem
{efc'i
flarer trie je trerben mod)te,
p
roeldV
rerl)ngniBroller djraufc eine formet trerben tonnt, treldje er
felbft of)ne $orbebad)t in ber ertrl)nten Urfunbe genehmigt, beftaub
um
fo
entfdjiebener auf ben 2egfall biefer unb l)nlid)er. 2ltg ber
egner fid) bap bequemte, ein 9luj3crorbcntlid)cg
p
tl)un, trag
feiner feiner Vorgnger getl)an, bie ^tnerfeunung ber altl;crge=
brachten ctrolpljeiten mit Beifgung eben jeneg 3ufat^eg, ^ en cr
fd)on auf ber SSeftminfter
-
^crfammlung r>orgefd)tagen,
p
be=
1) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 199.
2)
Ep. Simon. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 176. Ep. CCCXXXVIII. Her-
bert, de Boseham Opp. vol. L 263. 264.
3)
Ep. Simon. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 176. Ep. CCCXXXVIII

.'irchiepiscopus autem respondit, quod Kegi fecerat fidelitatem, qua ei


praestito juramento tenebatur servare vitam , membra et honorem terre-
num, salvo ordine suo. SSergl. 33 b . I. . 269.
4) Mansi XXI. 1196. Artic. XII.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 44. Ep. XVI.
Stffgemeiue Uu$ufricbciU)cit mit be
Xhcmas
(Sifftang ju Sftontmiraif.
407
fdjtooren; all et befeuerte feinem Gerrit gern nnb in %ltem pt
Hillen
311 fein, unbefefjabet ber @I;rc otteg", nmrben alP bcrg(ci=
d)en Determinationen'' abermali abgenuefen
J
). Uttb nidjt allein
bie englifdjen >ofcterifer
2
)
nnt> bie toeltlidjen rofeen
3
)
waren e,
roeldje in btefer laufet o^^tlmen witterten; and) bie frommen,
fr
eine Vereinbarung roirffamen SHoftcrbrber ftimmten bem
bei
4
).
Sanbroig, emprt ber ben jijen Stberftanb,
fufyt
if)n
Ijart an
5
).
Skrmodjtc er boct) nid)t 31t begreifen, tx>te fein bif)eriger
(Bd)nling fid) weigern form, fd)(id)t nnb einfad) ba gormnlar
$u fcolliefjen, >oetd)e nad) Jpcinrid)' IL
Verfid)ernng alte feine
Vorgnger, ^eiliger al er felbft, bcfdjtooren. ^ener aber blieb and)
biefer Vorftcthtng nnpgnglid). )a ging ipeinrid) in groer
9fcuft
regnng oon bannen. (53 roar fd)on 5lbenb geroorben, cd> bie gitrften
fid) anf
bie bereit ftefyenbcn ^ferbe warfen. Df)ne ^n
grften, ritten
fie baoon. Veftr^t folgten bie 9ftndje nad)
6
).
Unterbcffen roar ber oon bem fnrftttd)en efolge nnb ben
griebenoermitttern Verlaffcne $n ber armfcligen emeinbe ber
rnlanten $nrdgefebrt. er $cann bc3 alfgemeinen
^(ergerniffe^
7
)
1)
Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 262 Aberunt omnes hae deter-
minationes. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 44. Ep. XVI Ad instantiam vero
Christianissimi Regis et religiosorum, quos miseratis, adhibitis inultis in-
tercessoribus , ut taceret consuetudines, mutavit quidem verburu, non mu-
tavit autem propositum. Exegit enim, ut profiteamur in verbo veritatis
simpliciter et absolute nos facturos, quod fecerimt antecessores nostri et
liac sola via, ut dicebat, poterimus habere ecclesiani nostraui et pacem in
regno, sed nondum tarnen gratiam ejus. Quod qidern ideo adjicit, quia nos
auetoritate rescripti vestri putat officii debiti potestate esse privatos,
donec nos velit in suam gratiain revocare.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 199. Ep. CCLXXXIV Clerici
v
r
ero Regis oportere.
3)
Alan, et Joann. Saresb. Vit. Vitt. ed. Giles vol. I. 367 Insurrexe-
runt itaque magnates utriusque regni etc.
4)
Herbert, de Boseham vol. I. 265

nonnulli etiam religiosi
,
qui
specialiter propter nos et ex mandato apostolici viri pacis nostrae media-
tores propter pacis nostrae reformandae meliorem et firiniorem spern ad
colloquium venerant.
5)
Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 263. 264. Gervas. 1466. Alan, et
Joann. Saresb. V. Vitt. ed. Giles vol. I. 366.
6) Joann. Saresb. Opp. 1. 1.

infecta pace discessit, prosequentibus
eum Carthusiensibus et Grandimontanis etc. Herbert, de Boseham Opp.
vol. I 266.
7) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 205. Ep. CCLXXXVI

ille qui solus
in tantae difficultatis articulo honorem Dei ausus est protestari, omnibus
in derisum et sibilum datus est et quasi ab universis consputus abscessit.
Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 267.
408
Se*ftcS 33nc&. (*rfte Gapitel.
fyatte audj bei btcfen 2(nftof3
erregt
1
).
Modjten fie aud) gern
ifjrcg ^rttyrertfyumg fid} rhmen; bie meiften unter ifynen groll
=
ten bod) in bem eqcn bem, melcber um einer gormel mitten
ben grteben bercttett , ber aud) i^nen ein bcl)aglid)eg
>afein lieber
t>erfd)afft tyaben mrbe.
3
e
fet
muten
fie roieber f)eimfet)ren, in ifyrer
Hoffnung enttufdjt, um oieleg verbitterter alg fte gefommen.
$ftod)te tfyr
err immerhin fid6> rhmen bic l)re ottcg gerettet ^u
Ijaben; bte (St)te bei ben 3Jicnfd)en fdjten bafyin gu fein. 3>n ben
meitcrcn Greifen mar bte Sfjetlnalmie beg $)citgefl)lg, bie big baptt
ifyncn geholfen bag Seib jit tragen, ber ^nbignation; cic 33emun=
berung beg elbenmutljg bem 2lerger ber bag gcrotdjen, mag alg
23emeig milltul)rltd)en tarrftnneg galt.
greilid) bie ^Rdfefyr fonnte nur im eteit beffelben fniglu
cfyen
nnerg angetreten merben, ber fie l;terl)er
gefhrt. 5lber ber
Empfang in ber erberge ju Montmiratl festen eine
2eiffagung
beffen gu fein, mag fid) alfobatb erfllen follte. )te rulanten
maren $und)ft bort angelangt, um in genanter Seife fidj ju er=
quirfen
2
). 3
n^e
ff
en
f^)
n an biefem 5lbcnb fiel ubmigg betragen
auf. (5r mar nid)t in beg (Srjbifdjof 3^
mmGr crfd)ienen, if)n ju
begren, mie er pflegte,
fo oft
eg gu mistigen ^er^anbtungen gc=
fommen
3
).
Unb mit inem Male Ijrten bie freigebigen penbun=
gen auf, bie ifynen big bal)in bag eben gefrtftet
4
).
3
a a^ mcm am
frhen
borgen beg folgenben ageg aufbrad), um bem efolge fid)
an^ufd) liegen, mute man eg empfinben, ba man alg nid)t mcfjr
bemfelben ugcl)rig betradjtet marb. id) felbft berlaffen, fd) lu-
gen bie I)omiften ^und)ft bie trage ein, bic nad) Gfyartreg ffyrt
5
),

eine dmar ton Bettlern, t?erurti)etlt bie ^llmofen an^uneljmen,


meld)e ber Metropolit von eng, ber
23ifd)of
oon ^oitierg unb
5lnbere

),
benen bag er^ in Siebe brad),
p
fpenben fid) nid)t
fd)mten.
Unb felbft in biefer burd^ bag g(cid)c d)tcffal jut intrad)t
beftimmten Gruppe traren bic cbanlcn nid)t alle rein. (5in tomu
1) Alan, et Joann. Saresb. V. Vitt. ed. Giles vol. I. 367. Herbert, de
Boseham Opp. vol. I. 269. Cf. Giraldus Cambr. de Instructioue prineipum
Dist. III. cap. XXV. p.
141.
2) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 269. 270. lib. IV. 26.
3) Alan, et Joann. Saresb. V. Vitt. ed. Giles vol. I. 367.
4) L. 1.
5) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 271. lib. IV. cap. 27.
6) Alan, et Joann. Saresb. V. Vitt. ed. Giles vol. I. 367.
Stimmungen it. Vorgnge im (Sfum&cts&f. feit b. D^cff. t\ SOfontmiratf.
409
fdkr Vorfall mar
&,
bcr fie oerrtctl). rabc &r bem
rjtofdjof
ritt fein (Stertfcr ftetnrid) Don octuua, al fein ^3ferb ftofyerte.
elje bod) rufyig heiter'',
fo
rebetc er c3 au, unfcefdjabet ber (f)rc
ottc, bev Zeitigen ird)C unb metner SEcUjc." er icleibigtc
X>atte bie ironifdjc $lbftd)t ntd)t oerfaunt, aber augenbdd) ge=
fcfymiegcn. 9113 man inbeffen balb barauf att mad)cn mute, um
bie $fcrbc jur gtterung raften ^u laffen, ging er mit fetneu Gleri=
fern abfeit, um ber ba3 f)cma, ba3 er am oorigen age :prac=
ttf cf> oermertfjet, eine Srcbigt ju galten
1
).
(Sdjon fic foft
atterbtng^ Eftandje befefyrt fjaben
2
).
Unb bie
?kdamationen ber 23eolferung, bie berall in ben Orten, n>eldjc
bie 3ftetfege|e'fdjaft berhrte, neugierig "jufammenUef , tonnten
fie
nur barin beftrfen. er ine geigte bem Zubern ben 5ftann, mel=
d)er in bem geftrtgen cfprctd)c toor ben Knigen ott ben >errn
unb feine (()re ntd)t fyabe oerlugnen motten
3
). TO
bie (Srulanten
am brten age in (Sen lieber angelangt, mar mit ber
fftufyz ,
bie
fic fr
bie Slnftrengung unb Aufregung bcr letstoergangenen agc
entfd)a'bigen fllte, aud) bie (Stnigfcit im elfte unter iljnen juriid=
gcfeljrt. Slit ifyrcm errn ju gletdjer ntfagung gefttmmt, fagett
fie unter traulid)en efpr'djeu bei einanber,
beffen gemi, ba aud)
biefe3 2lft)I ifynen balb entzogen werben mrbe
4
). $or allen bcr
@rjbifd)of felbft mahnte ernft unb mutf>ig aud) auf
ba d)ttmmfte
gefat ^u fein. Me bezeugten fict> ba^u bereit, fragten aber nad) bem
(Etdd)en (&rbe, mo tfjr gu rufyen mchte, menn aud) ba jnjeite
$utgteid) ftd) jnen oerfd)een mrbe, )as> fd)t3matifd)e)eutfd)=
lanb tonne bod) nid)t in23etrad)tfommen. 9ltd)t ben ruberifd)en
Rmern", fotC bie 2Intmort gelautet fyaben, ntdjt ju jenen, toeldje
bie abe ber Firmen ju erbeuten fict> nict)t freuen; in bie cgenb
jenfeit ber @aone, nad) 23urgunb, in bie ^rooence motten mir sie-
ben,
grieblid) unb freigebig, mie bie eitte bort ftnb, roerben fie
un3
fo
lange Ijlfreidj fein, bi3 ott ein $Utbere oerfcfyen Ijaben
mirb."
3
noem ernod)
fo
rebete
5
),
lie fid) ein cnbbote bc
nig3 Submig melbcn,
ifyn an ben
of
$u berufen. Um oerbannt
merben", rief einer ber
enoffen. $)u bift fein ^rof)et, fein
1) Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 262.
2) Ibid. vol. I. 263.
3) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 276. Hb. IV. cap. 27.
4) Alan, et Joann. V. Vitt. ed. Giles vol. I. 368.
5) Ibid.
410
elftes 23udj. (SvfteS Gapitei.
^ro^)etenfoI)n," erwiberte f)oma3
;
weiffage un bod) fein
Unzeit
ofyne 23cruf." Hub
fofort reifte er

Wenigfteng nad) einer 9^ac^=


ridjt
1
)
ab.
^ad) einer anbern
fll er burdj ben Sefudj feinet
touigd)en @nner3 in
feinem Softer felbft berrafd)t fein
2
).
3n
beiben wirb in
wcfentUcfycr Uebcrcinftimmung erjctfjlt, ba ber
Seigere, nad)bcm er oon biefem erften ober, wag wafyrfdjcinlicfyer ift,
t)on bem bcmndjft gu erjcttylenben feiten g-riebenSgefordj
$urd=
9cfet)rt
3
)
, on ber
fraentttdjen $ertefeung
ber bort gezeitigten
Vertrge burd) ^etnrtcf)
gehrt unb nunmehr and) bem rjbtfc^of
gegenber aB ben
nttcmfdjten fid) befamtt. 2a er in 9Jcontmi=
rait aB igenfiun angesagt,
foll er
}efct
aB (Sfyaracterfeftigfeit ge*
ipricfen; ben on
ifyrn jngft aB gricbciBftrer tyart
etabelten
nunmehr aB ben einzigen <Se^er unter
fo
fielen SBlinben benrnn*
bevnb anerfannt fyabcn. teid) aB ob er eine fdjwere cfyulb *>er=
wirft, begehrte er reuig bie :priefterttd)e 5lbfolution
4
).

eit bie*
fem
2lugcnbtid war ber 23unb $wifd;>cn beiben enger aB je wieber
abgefd)loffen. )ie Untcrfti3ungen
ffoffen,
wie e fcr)eint', nod)
reid)lid)er aB ortyin ber $tlgergemetnbe ju.
Mittlerweile Ratten imon be 9ftontbee unb SBerntyarb be 60=
rilo alfo mit einrid) II.
fccrfyanbelt, bafe fie bie ^nftruetion mit
ifyren eigenen reconciatorifd)cn Neigungen in Hebercinftimmung
$u bringen gefuet. atte berfetbe u ?OcontmiraiI fid) geweigert
aiB freien tdeir ben (Srulanten gu naben wieber anpnel)men,
fo fd)ien e3 nunmehr tr)re $flid)t ben )rot)brief be3 ^a:pfte3 ju
bergeben. Mein, in 23erdfid)tigung ber Umftnbe unb ber ctge=
neu timmung, folgten fie ielmefyr ber stelle ber ^nffruetion
5
),
welche fie
anwies im inne be3 9)cal)nfd)reiben bie mnblidjen
9ttaljmmgen in ruft unb (Sanftmut!) fort^ufe^en. @ie Ivetten
bemnadj ba3 )roI)fd)reiben cinftwcilen prcf
6
),

audj ba nod),
1) Alan, et Joann. V. Vitt. ed. Giies vol. I. 368 Venientes ergo invene-
runt Dominum Regem etc.
2)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 278.
3)
Ibid. vol. I. 277. $ergl. ftuttfdje 33eiDcifl)Vungcn N. 27. d. e.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 201 Rex quoque sanetissimus,
poenitentia duetus, veniam imploravit.
5)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 114. Ep. CCXCVII

et com-
monitionem vestram in spiritu fortitudinis et leuitatis ad jngere studeatis.
Simon, et Engelbert. Ep. Th. Epp. vol. II. 177. Ep. CCCXXXIX.
6) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 200. Ep. CCLXXXIV

com-
monitorias usque ad aliud colloquium reddere distulerunt. ritifdje 33ctuct=
ffyrungen N. 27. f.
aSTgttfle
im Golitmba^l. Gnttufd&uiifl
<imou unb 33crnl;arb3.
41
1
al jte bcffcn
geng geworben, ba ber M ba Snterim im
innc ctne^ burd) feiucrlci
j&ttftvfttfttft
gefe(5lid) fccfdjrnften
$ritlcgium3 augp&euteit acbd)tc. $aum fyattcu fie
r>on Beuern
ba erfte ernfte 2ort barber fallen laffett,
ba bie fnigltdje
nabe bem (5r^bifd)of
lieber u getoatyren,
aB er natu genug ant=
mottete, er nxrbe fid)
U)ol)l l)teu, ba3
ofyne
alle Vcbingung 31t
tl)im. r torbe ja bie ^rrogatben jene^ gretbrief^ aufgeben,
toenn er ber remtion, bie ber Verheiung nad)
fo
lange bauern
flle, aBertoollc, trftfrlid) einen Dermin fet^e
1
).
.^icfytbefto*
weniger bemht, allc Velcibtgcnbc, m> biefe 2lblcf)nung tyabcn
mod)te, $u milbern, bot er fid) mit freuublid) l)ulbr>ol!em feigen
ju neuen irenifd)en Verfuefyen an. grciUct) fam er lieber barauf
jurM,
in
ratfycn ben rulanten jur 23efd)mrung ber @eftol)n=
Reiten" ju beftimmen; aber fogleid) fefete
er bod) Ijtnp, er fei fern
bavon bie (Summe biefer trabttionellen D^ed) tgfat3ungcn in aller
(Strenge aufrecht galten ju toollen. OTc, toa3 barin fyart unb
unertrglidj ju fein fdjehte, folle nad) ber 3Infid)t einer begutad)=
tenben Verfammlung, bie er $u berufen gebende genbert unb
oerbeffert nxrben
2
).
in Vorfd)lag tfluforifd) genug, fofern ja
biefe bem ehalte nad) burd)au3 unbeftimmt gefaffene Verbefferung
erft bann in 2lu6fid)t ftanb, toenu ber gleite ontraljent
auf ba3
Veftimmteftc fid) r>erflid)tet.

Snbcffeu, feilte bi ur ^ublication bc3 Ultimatum^ uod) eine
neue Vereinbarung augeftrebt werben,
fo
tt>ar e3 bie I;cf)fte 3eit
*>or a^em im Kolumba = Softer einen neuen 25efel)rung3r>erfud)
p
maefycu. 2Ufo begaben
fid) bie -Dcndjc baljin, nod) einmal $t bc*
benfen
in
geben, ob man nid)t alle (Hufeln fallen laffen fnne
3
).
5lber l)oma Derblieb and) jet bei feinem rot3e ; er lehnte
jeglid)eg elbbe ofjne biefe 33egrcn^ung al3 ein unerl)rtes> unb
ben au3brd(td)en Verboten bc3 $aftes> nberfprcdjenbc3 ab
4
).
1)
Ep. Simon, ad Alex. Th. Epp. vol. IL 180 ibid. 176. Ep. CCCXXXVIII

seddixit se gratiamnonrestituturum, quia tunc evacuaretur Privilegium,


quod ei dedistis et quo potestatem archiepiscopi suspendistis, donec redeat
in gratiam ejus. Ep.Henrici Reg. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 291. Ep. CCCCXC.
dagegen Th. Epp. ed. Giles vol. I. 324. CLIII Sed nec ipsum latet, quod
nobis potestas restituta est, quum hoc ex literis apostolicis
,
quas in se-
cundo colloquio reeepit, certissime teneat.
SDafj biefe Hnfidjt Ulli eine fub=
iectbe getoefen, barber j. frttifefte 23eft>et3ft)runa,en N. 27. h.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 200. Ep. CCLXXXIV.
3) Joann. Saresb. Opp. 1. 1.
4)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 44. Ep. XVI.
412
elftes $urt. Chfcs gtytteJ.
Stodjtett bte griebenmanner immerhin erinnern, er mge boct) ntdjt
bcffer fein trollen at3 feine Vorgnger; er laugncte trieberum, ba
auer bem groen 2lnfelm irgenb einem bergleidjen $ugemuthet
trorben. Unb fctbft trenn bie 2lnerfennung biefer althergebrachten
etoofynfyetten ihnen abgebrungen roorben,
fo
trrbc boeb nict)t bie
d)trad)heit, bie fic ju bemeinen, fonbern bie tarfe in ihnen nad)=
^nahmen fein, erabe behalb jagten
fie gu ben Zeitigen", fhrte
f)oma3 au3, mit fie ba3 Unfertige, tra
fie felbft oerroirft, aB
ein nict)t 9tad)uahmenbe3 aubrd'lich rerurtheilen.
3ft
boc ntct)t
9fofe
in feinem Unglauben, nicht )arib in feinem hebrueb, ntct)t
^etru in ber Serlcisung be @elbbc ber reue, nid)t 5aufa3
in feinem unbefonnenen ifer; ift boct) feiner ber ^Patriard)en in
^Ibficbt auf gefd)led)tlid)e Vergebungen in biefen beftimmten fittlU
d)en Beziehungen at3 $orbilb $u betrauten. 9cur ba 28ort ot*
te3

fo fd)tiet er, in einer formellen l)cfi3 bie (Sonfcquenjen be3


fathotifchen <St)ftetn3 burd)bred)enb, biefe benfnntrbige Antwort ab

nur ba 2ort @otte ift bie D^egct be anbeln3, ntct)t bie


Stenge bercr, trciche e3 beriefen. 2enn ber 3tyoftel fagt: SBerbet
meine Nachfolger, trie id) (Sbrifti, fo ift er ber Meinung, ba man
ihm nur infofern nachzuleben ^abe, aU er felbft bie puren biefc
23orbilbc3 an fid) trage"
1
).
TO bie $lofterbrber bie hrten, fdj lugen
fie an ihre Bruft
unb flagtcn
fid) felbft an, ba fie bei ber ffentlichen Verljanblung
ein Weiteres ron il)m oerlangt
2
).
>amal3 mirb e3
gefdrehen fein,
ba 23ernl)arb be Gorilo in bie 2orte ausbrach
3
):
Jkhrlidj, idj
trollte lieber, ba mir ein gu abgebauen trrbe, al ba (hier
bifdjof
unter ben 23ebingungen, bie ich unb 5lnbere ihm anriethen,
bengrieben angenommen." (5r, rote feine Kollegen, fd)icncn tfHxg
befehrt.
Um
fo
triftiger ftimmte ber 23efchrungrcbigcr felbft bei,
al3 jene barin bereinkamen, bi3 u ber feiten officiellen
Uns
terrebung bem Knige u feinem eigenen eile eine angemeffene
23ebcnf$eit einrumen ju trollen
4
). $aum aber trar ba3 auge=
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 200. Ep. CCLXXXIY. Of.
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 44. Ep. XVI.
2) Joann. 1. L 201 Quibus auditis discesserunt religiosi tundentes
pectora sua, quod in audientia publica ulterius quiequam exegerant.
3)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 278.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. TL. 204. Ep. CCLXXXVI

ac-
quievit Bernardo fratri successus feliciores promittenti , si usque in aliud
colloquium deliberandi spatium Regi indulgeretur.
Leiter SfteconciftationsSBcvfudj Sofoawtg ^oiiteig.
413
mad)t, al3 ein ir)tn
f6nft
befreunbeter Glcrifer
1
),
ber 3}i|#o{
So*
fyann fcott ^oitterS, mit inem ^D^atc aud) ein gricbenguntcrt)nbler,
ju (Stampeg tl)it mit neuen >orfd)lgen gu Gonccffionen lieber be=
lftigte
2
). SSlaxi aljnte anfangt ntd)t, mag man fpter ju cnt=
beefen
3
)
glaubte,
bafe
er im (Stoerftnbnife mit ben Sftondjen nur
beren Atolle eingctaufdjt. @ett>ft l)oma fdjeint ben mel 33croC)r=
ten aud) in biefem galle oljne :perfulid)cg Pfti&trauen aufgenommen
gu l;aben. greilid) ben erneuerten Eintrag, bie. gange 2lngetc$en$eit
ber (ntfd)eibung beg $nigg oljne alte 23ebinguug anfyeim gu geben,
toiei er in aller 33cftunmtl;ett ab. 5lber fofort brad)tc Jener
einen
anbern tior, bem @utad)ten einer aug ben #3ifd)fen ber Territorien
ber englifdjen $rone ju ertof)lenbcn, oon bem (Srgbifcfyof
augbrd-
tief) genehmigten ommtffion bie gcftftctlung ber griebengformcl ju
bcrlaffen.
ipabe biefer bag D^ccfyt bie 2Xugfd)eibung jebeg fflltilk?
beg ju verlangen, gegen ben er ein Sftifjtrauenstootum vorbringe,
fo
merbe man feinen 3>ntcreffen; fei
bie
s
2t)tbarf'eit
auf bie cnglU
fd)cn 33ifd)fe b'efdjra'nft, benen beg nigg gered)t werben. Mein
aud) biefeg fnftlid)c ^roject mrbe oon ber anb gemiefen. %t
bagegen ber
23ifdjof
eine neue perfndje ^ufammenfunft oors
fd)lug, fo
erklrte fiel) afterbingg f)omag uid)t bagegen,
bafe fie
berhaupt, n>ol)l aber

menigfteng feiner eigenen fpteren (SrflcU


ruug infolge

baft fie eljer tatt finben folte , atg ber $nig bie
25efel)te beg ^papfieg erfllt, @euugtl)uung geietftet fyabe
4
).
Sei er
mirflid) $u naben angenommen unb in 23efi feiner Hrdje ge=
langt, bann werbe er aug Siebe u bem Knige &Ee3 einrumen,
mag gefdjeljeu fnne, unbefd)abet ber (Sfyre otteg unb feiner
priefterltdjen 3Bei^e." @o menigfteng mirb r>on biefer 6cite be*
Rauptet, fei man gu (Stampeg bereingekommen
5
).
2Sie weit bieg
gang ber 2al)rl)eit
gemfc fei,
mufc gweifelfjaft bleiben. 2lbcr fid)er
ift, bafe
ber
SMfdjof bei feiner SKcffyradje mit einrid) bie &oll=
mad)t irgenbmie berfdjritten.
2ttfo mfete
man urteilen, fclbft
wenn beren Umfang nid)t
fo fdjarf begrenzt follte gemefen fein, alg
1) <5. 23b. I. . 393.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 201. Ep. CCLXXXIV.
3)
Ibid. 204 Et utinam ipsa dilatio uon habuerit dolum: nara hoc rei
exitus declarabit, dum nos promissam exspectamus mansuetudinem, ille
sollicitus agit, quomodo honorem Dei subruat et totam subvertat eccle-
siae libertatem. Quidni faceret? Exploraverat vires nostras etc.
4)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 313. Ep. CXLIV.
5)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 312. 313. Ep. CXLIV.
414
edjfteS 93ud&. GrftcS (SaptteL
jener auSfagt. enug al er mieber an bem rontgdjen Jpoflager
erfdjienen, tiefe er tteber oon ber gcforberten feftauratton nod) oon
ber nun fdjon fossM befprodjenen (Staufet irgenb ein 2ort fallen
1
).
@r begngte fid)
ju bertdjten, tte ber (Srulant bem erftcren $or=
fd)lage fid) nnberfetjt; bagegcn
feine 93crcittt>itttcjfctt etHatf, oiel=
mehr bem fatlje be3 $ntg" ftcf> gu
fgen, unter ber Skbtngung,
bafe ebenfomohl
fr beffen hre unb bie feinet D^eid)eg geforgt
tr-erbe al3
tym felbft feinerlei 9ctl)igung entfiele, bie Pflichten
gegen ben
Rtopft,
bem er
gehotfamen, bie
Pflichten
gegen
bie $ird)e, bie er ^u frberh fyabe, ju ocrleen.

^nbeffeu
follc c3 gu einer faltbaren Vereinbarung fommen,
fo mffe
fdjon et)e bie neue :perfnltdje 3ufammenfttnft tatt f'nbe, auf
vttnb bicfer allgemeinen
Umriffc eine
feftc gormel au3gemtt=
telt , bereu Annahme poor Don betten eiten getDt;rteiftet
toerben
2
).
)er$uig festen im aufrid)tigen ^ntereffe an bem $ird)cnfric=
ben biefe ^ropofition freunblid) aufzunehmen
3
).
Sebljaft befeuerte
er mit benfel6en als runblinieu ber (Soncorbie cinoerftanbeu ju fein.
Aber unmglid) fnuc bod) biefe bem Wortlaute nach formultrt
roerben,
fo
lange fie,
bie beiben (Kontrahenten, burd) toeite Dftume
oon einanber getrennt blieben
4
).
2enigften3 mten fie fdjon
jus
oor fomeit einanber nal)e fommen, ba ol)uc (Bd)mierigfeit eine
rafd)e (Sommunicatiou ermglid)t loerbe. liefern 3nxde fdjeinc c3
entftrcdjenb, toenn man our gum rt ^cr perfb'ndjen
3
u
f
ams
menfunft, ber nig bie tabt, ber (Sr$bifdjof ba Softer $ftar-
montiert ober 6t)on^ nid)t meit oon 2>toi gutn Aufenthalte ft>
reub ber noch obfehmebeuben Verhanblungen crtohle
5
). AB
Dermin beftimmte er eoentuell ben ag ber tul)lfeier bc3 heiligen
betrug (18. Sanuar
U69). 23erbc berfetbe oon ^ad gleid)=
falB genehmigt,
fo
folle ba gotjann oon ^oitier ad)t Sage juoor
anzeigen
6
).
1) )en eigenen 23cridjt bes ^o^anne Ott ^oiticrl ber bie eti&attfeluttg
mit etnridj in gotge ber ton iljm oraugefefcten
@rmdjtigitng eitenS be
<grgMff
\. in Th. Epp. ed. Giles vol. II. 281. Ep. CCCLXXXIV.
2) Ibid. Congruum autem esset, ut consilium illud, priusquam con-
veniretis, ita determiuaretur et certificaretur
,
quod nihil superesset quae-
stionis, quando vos simul conveniretis etc.
3) Ibid.
4) Ibid.
5) Ibid. 283.
6) Ibid.

Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. . 201.
$.8. [dpgt bte(HMtf.$uouv3 au3. S)te neuec|anbt|d).b.ii.a.b.5p.
415
Mein wl)renb bcr filtere, voll greube ber biefe 3ufage
jenem 23ertdjt u erftatten eilte: foffte er atfofeafb ber bie 23creite=
tung feinet SlaneS
auf
beiben eitert entlufst
Herbert, er =
tticj, unter ber anb ber ben 3nl)att ienc
)rol)briefe unb barber
ba berfclbe bereite in ber 23evotlmd)tigten ne fei, aufgeklrt
1
),
Ijatte beutltd) genug bie 2lbftct)t verratl)en, burd) biefc neue 83erl)<mfc*
lung nicr)t^ weiter al3 2luffd)ub
be3 ^erttthiS ju bemttfen, an mU
d)em bicfc3 Ultimatum it)m bergeben werben tonnte, o lange
ber <Sd)ein ju retten war, al3 ob immer nod) ber cbanfe verfolgt
wrbe, bie bebingungen $u vereinbaren, unter benen ber Verbannte
mieber $u naben anpnef>men", t)atte man ja ein offenbaret
9fled)t
auf bat 3ntcrim
fid)
ju berufen. fd)ou fr
ben 7. gebruar
verabrebetc zweite Kolloquium mit Subwig fonnte tl)m

fo boffte
er

in bem gaff, ba t)oma3 ben 23orfd)lag ju biefer neuen in
2lu3fid)t ftef)enben 3ufammcnfunft (in our3) angenommen, um
fo
weniger l)inbertid) fein, alt Eilboten nad) 23euevent gefd)td't
werben
fo
Ilten, ben $apft, nod) otjne 9lad)rid)t von feinen eigenen
efaubten, burd) einfeitige $Zittl)cilungen
p
tufdjen
2
). er
rulant bagegen, um jeben Vorwanb jur weiteren Verzgerung bes>
Ultimatums? Ijaben, mal>ntc in einem ben bisherigen
v
l)atbeftaub
refumirenbeu djreiben bie bevollmchtigten an il)re weiteren
$f(id)ten
3
)
unb leimte unter heftigen

wir wiffen
nid)t, ob vllig
gegrnbeten

Auflagen wegen Verlegung bc
s
IRaubat bie bcan=
tragte Konferenz
p
our ab
4
).
OTetbingS war bie gegen bie 28nfd)C be grften. 9li$t
al# ob baburd) bie
Hoffnung auf eine ernftlid) gemeinte &teconcilia^
tion vereitelt wre. 9^ur fonnte er bei bem bevorftcl)enben ^weiten
Kolloquium nid)t
fo
leicht subringttdje Vorftcffuugen burd) $ermci=
fung auf eine weitere Konferenz mit l)oma3 fctbft abwehren. $lber
um
fo
pverfid)tlid)er bauete er
auf
bie Krfolgc ber fogleid) nad) bem
age von ^ontmirail befdjlcunigten,
inswifdjen in ber f;at nad)
benevent abgegangenen
@efaubtfdjaft
5
J,
oljne freitid) ju atjnen,
1)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 324. Ep. CLIII. Joann. Saresb. Opp. ed.
Giles vol. Ii. 201. Ep. CCLXXXIV.
2)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 203. 202

et ut impraemunitum Ro-
manum pontificeni accelerata legatione facilius circumveniret.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 348. Ep. CLXVII.
4)
Ibid. vol. I. 313. Ep. CXLIV. Joann. Saresb. Opp. vol. II. 204. Ep.
CCLXXXVI. 202. Ep. CCLXXXIV.
5)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 203

sed in veritate nuncios,


quos Romarn
miserat, praestolatur. Ep. Wilelun. Senon. Th. Epp. ed. Gi-
416
Secbftes
8$. GriteS (Sapitel.
ba tiefe balb genug mit ben Atmeten feinet geinbe
1
)
unb betten
ber 23eootfmd^tigten
2
)
bafclbft sufammentreffen foltten.
Mittlerweile fam e3 $u ber oerabrebeten &erl)anblung wir
wtfjen ntdjt gewi an weitem Orte am 7. ?yebiuar
3
)
wirHid).
9(utfer
ben beiben Knigen
4
),
welche ber bie 2lrt, wie ber Sractat
oom 6. Januar n oerwerttycn, fyier be Weiteren oerfyanbeln woll-
ten, waren imon Don ^contbee, Engelbert, 23ernf)arb be (Sorilo,
(*rsbi|d)of Sitfyelm oon en3
5
)
unb, wenn anber gur 9lu3ff)rung
gebraut, wa oon ber ^Ugergemctnbe beabfid)tigt
6
)
, ber Stiftet
ombarbu, jer^t ubbiaconu ber rmifdjen ird)e

bie ifjm
glctdjerwcife ugcbad)tc enbung
7
)
an ben pftd)en of
wre
bann atfo unterblieben

sugteid) mit ben ro^cn be 3teid)
s
)
crfd)ieuett. I)oma 23edct war ntd)t anwefenb.
ofort
bergaben bie Mnd)e
9
),
bie oergeben3
auf eine 3in-
nednberung be grften gehofft,
bie Urfunbe be3 ppftd)en )rof)=
fd)retben fetbft, bie nun officiod He Oceftauratiou ber 2tmt3gewalt
be (5r^6ifct)of^ |itglei^ mit 2(ufl)cbung ber (Mtuttg be Interim"
autunbigen foftt.e
10
).
whrte einige 5$eit, bi3 einrid) fid) cnt=
fd)lotf,
fie entgegenzunehmen. Unb aB er fic ettblidj in nben
fyatte, wollte e3 nid)t
fof
ort ^u einer abfcfyeBenbeu Antwort Um?
mett. ^CUett
auf 23eftimmtf)ctt bringenben gragen Wieb; er in wei-
beutigen ^ftebeweifen au. in neuer ^roteu^ ftattb er oor jljnen,
les vol. II. 158. Ep. CCCXXVIII Et ille, sicut pro certo aeeepimus. ex-
spectat reditum nunciorum suorum. Alex. Ep. Th. Epp. vol. II. 122. Ep.
CCCII.
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 47. Ep. XVII Placeat itaque sanetitati
vestrae latores praesentiuni audire etc.
2)
Ep. Simon, et Engelberti Th. Epp. ed. Giles vol. II. 177. Ep.
CCCXXXVIII

magistro Lombardo
,
qui vobis rem gestam
,
sicut is,
qui praesens interfuit, fideliter significabit.
3)
rittfcfje eieigfbrungen N. 27. e.
4)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 202 In secundo Regum colloquio etc.
5)
Wilelm. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 156. Ep. CCCXXVIII. Cf.
Pagi, Crit. in Baron, ad a. 1169. X. IX. Robert, de Monte Pertz VIII. 517.
lin. 56. Sigeb. Cont. Aquic. ibid. 415. Radulf. de Diceto 593.
6) Joann. Saresb.. ed. Giles vol. II. 205. Ep. CCLXXXVI Xon placet
Dominum Cantuariensem me aut aliquem suorum interesse colloquio prae-
ter Magistrum Lombardum Romanae Ecclesiae
,
quem invenietis in fami-
lia Domini Senonensis.
7) <B. oben 2lnmf. 2.
8) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 178. Ep. CCCXXXIX
magnorum vi-
rorum
,
qui aderant etc.
9) Ucber tiefe jwette 33evbanblum3
f.
Simon, et Engelbert. Ep. Th. Epp.
ed. Giles vol. II. 177. Ep. CCCXXXIX. Wilelm. Ep. Th. Epp. vol. II. 156.
Ep. CCCXXVIII.
10) ritifcfic ^Beweisfhrungen X. 27. f. h.
djlujjtDci'Oanblung bc 5nig mit (Simon uub 23evnl)<irb.
417
tu ben Sortcn immer oon Beuern ftd) oermanbelnb. (Snblidj fdjien
e3
p
gelingen ihn pr <BcXbftcffcnbaruncj
p
pringen. !ftach einer
lngeren 23eratf)ung mit ben einigen erklrte er, ber CSrbifc)of
oou (ianterburt) fei oou ihm
au3 bem D^eidje ntd)t vertrieben. 2Botte
er tlpn, ma
p
tfpn er fdptbig fei; heilig galten, ma3 feine $or=
ganger gehalten, ma er felbft gelobt:
fo
fnne er nad) (Snglanb p=
riitf feieren nnb be3 grieben genieen,

mie feiner nabc, fatt
er ftd) biefelbe
p
oerbienen
miffe
1
).
d)einbar mar alfo ber c=
genftanb be Streitet umgangen. S)en tarnen ber althergebrachten
@emohnl)citen I>atte ber $nig biefc Wied nicht gebraucht
2
);
aber
in einer nur anberS lautenben Umfd)rcibung maren fte uup>eibeu=
tig bcjeidjnet. )ie 33eoollmd)tigten, bie fomit bie gorberung be3
age3 511
Dftontmirail in nur anberen Sauten hrten, ermiberten,
ma bamal von bem (Sr^bifd)of felbft ermibert
Htm*, keinerlei
^crofd)tungen tonnte berfelbe eingeben, e3 fei benn,
bafj fte burd)
bie mehrfach
beregten
Buf&fe*/
unbefd)abct ber :priefterlid)en
2eil)e", unbefd)abet ber
hre
@otte" bebingt mrben
3
).
ein=
rid) oermieb gefliffentltd) ben (Einwurf
p
erlcbigen. l)oma3, mitt=
letmeile gefragt, erflrtc fid) mit ben biefe 23ebtngnngen Betonenben
2lntroorten burdjau einoerftanben.
3
ener verblieb in ber einmal
eingenommenen
^0
fitton. $)ie mancherlei Dieben, in bie er
fid) cr=
ging, oielmchr 5lu3fld)te al3 (Sntfdjeibnngen, lenften oon ber
33at)n ber Serfjanblung ab. 2l)renb er lebhaft oerfid)er-te, bie
33ifd)fc
(snglanbg alfobalb pm Q3eiratl) berufen
p
motten, mar er
bod) nicht bat)iu
p
bringen einen Sennin
p
beftimmen, noch fonft
irgenb melche Sicherheit
p
geben.
Slnf bie nochmals miebcrholte grage, ob SUjomaS nad) nglanb
in ^rieben prdfebren brfe, vermied bie Antwort auf
bie fd)on
genannte 23ebingung
4
). H bie Mnche einen offenen, feine nt=
fd)eibungcn genau formulirenben 23ricf fid)
erbaten, um ihrem $ott=
mad)tgcber bie ntl)igen 9fttttl)etlungen mad)en
p
fnnen, fd)lug er
bieg o()ne 2Betterc ab; ja er bat au^britefttet) , ber ben 3jnl)alt
feiner ^Inhoorten bem Zapfte nid)t berichten
p
motten.
1) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 178. Ep. CCCXXXIX. Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. II. 202. bevbieg Sfotmf. 3.
2) Joann. Saresb. 1. 1.

oppresso nomine consuetudinum etc.
Et
licet nomen consuetudinum taceretur etc.
3) Ibid. Wilelm. Senon. Ep. Th. Epp. vol. II. 156. 157.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 178. Ep. CCCXXXIX.
efcf>id)te SUejaufcer III. !t>. 11.
27
418
ed>fte SBudj. Gvfks Galtet.
Saljrenb jene and) ferner ntdjts&eftoroeniger
anf ber eben ge=
nannten gorberung bcftauben, fdneu er ooll Unwillen fid) entfernen
p
motten. aum aber mar er einige dritte gegangen, al* er
bem 23crnl)arb t>on Sorilo mit fmntolid)cn SBtnfen fid) nherte
1
),
iljn bei (Seite gog nnb in cngftcm Vertrauen mit it)m fid) nn=
terl)ielt. Gr merbe,
fo flfterte er tfjm
p,
in nd)ftcr Brunft
felbft
itnt nnb bie einigen in bem lofter l)eimfud)en, ba
il)tn
bnrd) einen feiner euoffen fo
clmrakbig geworben. f)em $orftc=
I;er it>ter aller fotte bie Gntfdjeibung ber eugltfd)en ttrdjenfetybe au=
l)cimgegcben merben. Unterbeffcn fodten bie cnglifd)en iBtfctjfc
p
einer (ionfercnj pfammentreten, ber griebe burd) bcn Drben fcon
rammont"
p
6tanbc fommcn
2
).
Seitdem maren namentlid) ingranfreid) bie iBtitfe aller ird)=
li^gefinnteu anf cenfelbcn gerichtet
3
). $on bem Knige felbft ancr=

fannt, uon bem fi)mpat()ifireubcn$olfe gecfyrt, galt bie a3fetifdje$es
Ijaufung be 23erit()are cc liiutie
fr
eine ber ei
n
fl
u
b
r c t
ctj)
ft e n 2lucto=
rttten
4
).
tplBlid) auftaudjenbe criidjte bcfd)rieben fie al3 bie
jefet
abcftimmenbe Scnferin ber ^er^en nnb ebanfen ber grften. DJcit
aujserorbcutlidjer Spannung, in ber timmung allgemeinen $er=
trnend , roartete man anf
ben Ausgang be3 neuen Unternehmend.
Dftoduecie ^ilgergcmeinbe immerhin
p
toiffen
glauben, bajj baffelbe,
nur um
3
C
^
gewinnen, fdjciubar eingeleitet
fei
5
);
mod)tc
fie
felbft eeffen geteifj fein, cajj ber
(rr$lfd)of alfobalo r>on ber tf)m
mieeer perfannten 2lmt3genjat ebraud) mad)en merbe: mitten
in biefer
fo
gang anber gearteten ^Bewegung ber emittier
tonnte fie fid) mit ben ^cof^ufrafien be
2ftifctra*ten3 nidjt Ratten.
Ratten bod) felbft ernftere irdjcnmuncr com Grftcrcn geraten,
bei bem bcabfid)tigten (Strafverfahren be nig unb be3 2anbe
insgefammt
p
fd)onen, bi bie bcoorftefyenbc $crl)anblung ber
DJcnd)e oon rammont if>re grd)tc gezeitigt
6
).
Unb felbft 3^
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 203. Ep. CCLXXXIV.
2) Ibid. Fratrem tarnen Bernardum

reformabitur.
3) Ibid. vol. II. 206. Ep. CCLXXXVII Grandis est apud nos exspec-
tatio praestolautium, quid paritura sit collatio illustris Reg-is Angloruni et
sanetorum Grandimontanorum etc.
4) Ibid. Fama siquidem praeconatur, quod in eorura raanibus sunt con-
silia et opera Reg-ura.
5) Ibid. vol. II. 203

sed in veritate nuncios, quos Romara (? Bene-
ventuni'i miserat, praestolatur. Wilelm. Senon. Ep. Th. Epp. ed. Giles
vol. U. 158. Ep. CCCXXVIII.
; Joann. Saresb. 1. 1. 203 Consulueruut

colloquium.
>ie Zentner toit rammoltt.

3Me ^nigUcf)cu in 33enei>ent.
419
l)annc oou 3aliburt), bcrfelbc, ber fid) ntdjt hatte enthalten fu=
neu, bem imou oon 9J?ontbee ber ba Verfahren bc 23ernharb
bc Portio unb bie
s
Diffiou bc 3ohanu on ^oitier 35ortx>rfe
machen
1
),
>t)cld)c mittelbar biefen
felfcft
trafen, toaste bod) ntdjt btc
23cbcutung biefer neuen SD&ittietfdjaft in $lbrcbe ^u ftellen
2
).
)ie
eHge (Sonfberatton, roeldje, nne c3
festen , btc beiben Rntge in ber
Zfycd fo
eben oerbrbert

bie geinbe bc3 einen folltcu immerbar


bie be3 anberen fein
3
)
, hc& freilie im crimen , aber feierlid)
bcficgelte (Mbbe einer neuen reusfaf)rt
4
),
toa afte man burd)
ben
(Stnfhtfc
bes> 23ernharb bc*(Sortlo motioirte, I)at
ohne 3tt>eifcl
aud) fcinltrtheil beftod)cn. 2Mf)renb er
fo
eben nod) bas?3ftuforifd)c
in bem neuen grieben^rojecte anerfannt, fud)t er fid) jet^t
fclbft ju
berreben
,
ba z> ernftlid) gemeint fei. dr ift feitbem nur barauf
bcbad)t, biefe beoorftehenben $crhanblmtgeu
fr
bie
^ntereffen ber
(Exulanten auszubeuten, erfelbe "DJtann , ben bie bt^t)cr bewhrte
^reunbfdjaft gegen bie garten 2(nflagcn bc3 l)oma3 iBccfct nid)t
hatte fd)t3en tonnen, wirb nunmehr um feine me(geltcnbegrfprad)e
bei biefen Mnnern be3 age3" erfucfyt, unb ber $nig, me(d)en
bie ^ilgergemetnbe al3 ben geinb unb Verfolger ber irdjc $u be=
trad)ten getr>ol)nt ift, feiner groen fegenteneigenfdjaften wegen in
einer Seife ge:prtefcn, bie in ihrer $tbfid)t nur gu beitttict)
ift
5
).
Snbeffeu bicfe3
fo
oiel bcfyrodjeue Kolloquium mit ben 9Dcn=
d)en in rammont, ob c3 nurflich ju @tanbe gekommen?

2Bir
mtffen c3 nict)t
;
moljl aber, ba bie rulantcn i^r dtvfyt ber ur=
fprimglidjen unbefangenen ^Beurteilung ber Intentionen $tmvt$
balb genug ju erfennen (Gelegenheit gehabt.
cil)renb man in granfreich unb ben englifd)en (Srblnbern
biffeit be3 SanaB ber ba neue ^roject
fid) noch unterhielt, IjaU
teu bie fuiglichen efanbten ^cegiualb,
(Sohn be 23ifdjof3
3occlin
ton aliburt)
6
)
unb ^tabulf oon lanbaff, in Italien eine auer^
orbeutlidje 2:l)tigfcit entfaltet, Merbing fie
waren bei bem
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 204. Ep. CCLXXXVI.
2) Ibid. vol. II. 206.
3) Ibid. vol. II. 204. Ep. CCLXXXV

confoederati sunt adversus om-
nes homines etc.
4J
Ibid. II. 204. 207. Ep. CCLXXXVI.
5) Ibid. vol. II. 208 Alias autem naturae pariter et gratiae tot et tan-
tis dotibus praeditus est, ut ei prineipum nullus
,
quod magis crediderim
vel admoduin rarus, quod indubitanter dixerim, similis inveniretur in orbe.
0) Ueber Ujn, fptev Stfdjof on 5Bat()
, f.
Anglia sacra I. 561 not. u.
27*
420
<5ed)fte 33ud&. rfleS (Sapel.
,
:p>ftUd)en $ofe
accrebitirt, um bie gotberung, bie fd)ou im tu>-
ricn Sa^re erhoben, in ber bringlidjftett Sjeife orjutragctt. ?(bcv
bie bittet
1
),
bie biefe Wal in Sktoecjuncj
gefegt mrben, bie (Snt=
fefcuna,
ober bie $erfci3ung, bc3
@t$&if<$afS au^umirfen
2
),
bertrafen
alle bi3f)er angemaubten bei Leitern. )ie 6orrution l)ict
fidj
nid)t
mefyr innerhalb be ben $aft pndjft umejebenben $reife3; fte
warb in riefenfyaftem (tt)(e nnb unter ^Infpannuna, ber geberfrfte
$cbt, mcld)e berhaupt bei ben bamaligen }>olitifd)en $erf)ctftnt(jcn
in iBcmcv3un(; gefegt werben fennten. )te gan^e 23uubcgenofjen=
fd)aft
^llcranbcr, auf bereu unft nnb reue fein 8d)itffal be=
rul)en fd)icn,
bie obcritaUfdjen tbte
3
)
unb bie $rone icitten
4
),
bie bem
v
aft
am nd)ften ftefyenben gamilien be3 r'mifd)en 2lbel
unb bie Dted)ts>gele()rten in ^Bologna, burd) berfd)mngltd)e 23er=
fyeiungcu gefbett, foftten
p
einer Sturmcolonne oon Petenten
formirt werben, bie aud) bie geftigfeit cine3 2Ileranber fd)ien bre=
d)en gst mfjen.
23ci ben 9Jiatlnberu crfcfyienen Uutcrf)ubler
5
),
weld)e breitaufenb Warf 6ilbcr unb olge ^erfteHitng ber Wau=
ern
fr ben galt oerfyteen, ba fie gucjtctd) mit )ren Gonfberirtcn
bie je&t am ofe %u 23encoeut nod) fcfywebcnbe 2krl)anblung burd)
ba politi(d)e emid)t ifyrer (Stimme untersten. Ueberbie3 wur=
ben ben Grcmonefcn ^meitaufenb Warf, beu -^armefeu taufenb,
ebcnfcinel ben bei 2Ueranbcr befonber3 in uuft ftefyenben 23o(og=
nefen in 2(u>ftd)t aufteilt
6
), SDer junge ftnig 28itt)clm oon ict=
cu warb burd) bie grcunb(id)feit, mit ber man
ifym
bie anb einer
engfd)en ^rin^effin oerfprad), %u ftimmen ^efud)t
7
) ;
Otid)arb ton
(Bracu3 burd) jjufidjerung
W
33tiljm Lincoln unb reidje elb=
fyenoen wirftid) gewonnen. )ie grangipani, bie gamtlie ber eoni,
1) 23eral. im Momenten Ep. Anonymi {et Bouquet XIII. 85. XVI. 602.
33ufj,
ber heilige Xhoma 532) in Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 208.
Ep. CTLXXXVIII. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 122. Kp. XLVII.
2)
Ep. Anonym.

ut cum aliis eivitatibus
\
quas corrumpere molieba-
tur, impetrarent a Domino Papa dejectionem vel translationem Cantua-
riensis archiepiscopi.
3)
Ibid.
4)
Ibid.
5)
Ep. Anonym. 1. vol. II. 200.
6) Ibid. Morris, The life of Saint Thomas Becket 256.
7)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 123. Ep. XLVII ad Ostiensem episcopnm
Humbaldum. Nam et ipsi Regi Siculo, intra cujus fines modo consistitis,
ut eura caperent in pernieiem ecelesiae et nostram, filiam Regis Angliae
copulandam in matrimonium promiserunt. lieber biefc
f
pter (H~7) nlfltd)
iu Staube qefemmene >etratf) Romuald. Salernit. Murat. tom. VII. 216. Ro-
bert, de Monte ad a. 1177. Pertz tom. VIII. 525.
3)ie 9lnfirengwtgen fc>et fertigt, efcmbten \um turje bc Ibomas.
42
1
bie^atroni
1
),
bereu
Sfafefyen
bic Stimmung ber Brner entleiben gu
tonnen
f
ebien, hatten fid) erlaufen taffert,
rem
Sctyfie felbft garaiu
tirte man bic Unterwerfung 9ftom3 unb betbte nodj jc^ntaujenb
$)?arf Silber.
3
a ^ cm Stieben be3 $aifcr3 unb ber ad^fett
fabelte man
2
).
Mein gerabc biefe Uebcrfd)wnglid)C in ben $crl)ctfningeu
nat)m ge#Ctt ftc ein
3
).
Allerbiug bte ttatienifdjcn Stbtc

ba
i uKnigften l)oma 33ecfet
Riffen

foden burd) jene $orftet=
Mttgen fid)
l)abcn blenben laffeu
4
),
bte fi0%$zl&ftttn iBotogna^
bei ber (Surie dritte in einrid)3
gtiteteffe gttfan fyabcn. Aber
ber
of
^u Palermo vereitelte bie Semljungen be rafen von
23affemtla
unb be bem l)oma> gegenber jum Renegaten gcwor=
benen D^id)arb von Styracu
5
)
unb fd)lug jebe ^itmirlung bei bie=
fen
Agitationen ab.
Alcranber felbft fd)ien biefelbe burd) eine unerwartete (*nt=
fd)toffcul)cit fyemmen 311 sollen. )ie burd) ba3 ebcrfpannte ficf>
felbft
oerratljenben Anerbietungen tonnten ben nid)t tufd)cn, bem
biefe3
s
D?al nid)t nur 23erid)te l)omiftifd) gejiuuter %vt%iv%m$m$)
unb ber eigenen ^uneien
7
)
be3 f)oma3 25edct, fonbern aud) Sci=
tens> ber 23evollmd)tigtcn ernfte SBarnungen uge!ommen. Seib
il)r
feft
in bem, wa3 it)r
fo
lblich angefangen, fo
ift, meinen $iele,
meinen aud) Kokt, ber griebe vor ber l)atteu Simon von
?0contbee unb Engelbert
fd)on in 23epg
auf
bie roeite $erl)anbtung
gefd)rieben
8
).
(Sie
festen babei vorauf,
baft, fatfS nur bie Gurte
bie @ewl)=
rung ber neuen fniglid)en Petitionen ablehne, fdjon
bte g-urdjt vor
bem Unterbiet be3
r^bifc^of^,
ber feit Anfang ber gaften
bic or*
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 123. Ep. XLVII Nonne frangentes
panem
et familiam Leoninam et gentem latronum et alios Romanos
potentissimos
quasi castra conduetitia adduxerunt, ut non tarn flecterent quam frange-
rent ecclesiam Romanam?
2) Ibid. Ep. Anonym. 1.
3)
Ep. Anonym. 1. Sed quia fidem multa promissa levabant et in pre-
eibus manifesta continebatur iniquitas, repulsam passus est.
4) Th. Epp. vol. I. 122 Quid Papiensibus aut aliis Italiae civitatibus
noeuimus umquam, ut nostrum exilium procurarent? etc.
5)
Ibid. vol. 1. 123. Ep. Anonym. 1.
6)
Wilelm. Senonens. Ep. fh. Epp. ed. Giles vol. II. 156. Ep.
CCCXXVIII. Ep. Prior. S. Vict. P. et R. Abb. ibid. vol. II. 202. Ep. Ca-
nonicorum Rhemensium Th. Epp. ed. Lup. lib. IV. ep. XXIII. Ep. Henr.
Rh. Gilb. Fol. II. 175. Ep. CCCCXXVI.
7) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 22. Ep. CCXX. (Herbert, de
Boseham Opp. vol. I. 279. 280.)
8) rttifct)c 23ercet5fljnmgen N. 27.
g.
422
@ecf)fte 23ud). Grfteg (Sattel.
bentlidje
ewatt nnebererl)alten fotCte, bctt bigfycr artncftgen cr=
n>cief;en werbe.
3
n i^bem
gaUe mutet, fal>
nur bag ^ro^tbi=
torium ntd)t erneuert warb, burd) bie Statur ber 2)inge ju einer
(Sntfdjeibung fommen. 23eteit3 hatte t)oma3 ben 2Irm erhoben
1
).
Sarb er nid)t ron Beuern prdgehalten, fo
nmr e3 ficfyer, ba ber
treid), ben er fhren
trollte, feine 23eute
treffen
werbe.
Mein bieg war c3 eben, xva> ber
^Papft
and) |et3t nodj hinbern
tooftte. $ftod)tcn immerhin jene ^X^enten, nunmehr ber bic 6tf>c=
rigen $erfud)e einer ^acification enttufd)t, glauben gerabe on ber
Befreiung be3 gefeffelten $m!pfer3 einen gnftigen @rfo(g erwarten
ju tonnen: r>on feinem untfaffenbcren ftrd)cnpolitifcl)en tanb^
ptttttt au3 hatte er ba3 Verhangniooftc cineg entgegengefet^ten
9Cu3gaug $u erwgen
2
).
OTerbtngg
,
nid)t unemipfinbUd) gegen
bie Vorwrfe, welche bte fird)lid)en Eiferer ber fd)Wd)lichen ^acB=
ficht
Wegen ihm fd)on fo oft gemacht
3
),
Ijcitte er Neigung genug,
feinen D^uf
unter biefen wenigfteng burd) ba gewnfd)te @ewl)=
rentaffen wieberhcruftclleu. )iereuc, voetd)e nig Subwig, ber
mit ber $rone (Snglanb abgcfcl)loffenen Gonocution ungeachtet!,
fo
eben gegen ben rulanteu bewicfen, bic bcunrul)igcnben 20cittl)ei=
hingen , bie er ber beffen 2tbfid)ten
fr
ben %<xU
,
ba ba
f efte
Auftreten be3 (Srulanten ohne Unterfti^ung bleibe, au3 bem Briefe
be3 t^bifd)of^ oon eng entnahm
4
),
fd)ienen if)n
fogar jum
ntfc^luffe ftrfen $u mffcn.
VIU aufrib, 5ird)ibtaconug oon
anterburi), unb ber Vifdwf t>on eej am
fran^fifchen oflager
erfd)icnen, bic Vertreibung be3 l)oma3 23ccfet au granfrcidj ju
forbern, hatte jener fid) oon Beuern
auf
bie fcfjne ^rrogatioe fei=
ner rone berufen, gerabe biejenigen u fd)t^en unb
p
trften,
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 203. Ep. CCLXXXIV Hoc
autem certum est, sicut indubitanter accepi, quia archiepiscopus aliquos
malefactorum suorum interim debita severitate percellet.
2) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol.I. 279 Arctabatur, inquarn,
binc cernens per mediatores pacem non posse procedere, inde vero

tem-
.
pore tarn diri et tarn duri schysmatis in eum, qui sociam babebat multitu-
dinem ecclesiasticae disciplinae, exercere severitatem foret periculo-
sum etc.
3)
Alex. Ep. ad Henricum Regem. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 121. Ep.
CCCI

tristes admodum et dolentes efficimur, quum-a plerisque magna-
tibus et tota fere ecclesia super tepiditate et negligentia nostri officii sae-
pius increpemur et non modicam inde notam per plurimos, qui nobis de
abusione patientiae nostrae insultant, coutraxisse noscamur.
4) Th. Epp. vol. II. 154. Ep. CCCXVI

Alioquin timemus, ne prae-
fatus filius vester Dominus Rex et totum Regnum Franciae non minore
scandalo afficiatur, quam fuerit illud, quod Joannes de Oxoneford excita-
vit in reditu suo.
2(tcv. vereitelt bie 9(nftvcngungen ber JUtatfjf.

3>tt bvttte cfanbtfdjaft.
423
toctd)C gu teiben TnHttcu um ber @crcd)tigfeit Witten. Iteberbie fei
gerabc biefer oou feinem t)ot)cu SBcrbubetcn Verfolgte oom ^a^ftc
felbft if)m tu gan$ befouberer Sctfc ur $c|ct)irmung 6ernncfcu.
keinerlei 9ft<ffW)t gegen bett^aifer,
gegen ben^nig, gegen irgenb
toetdje 9Jlad)t fnne jn beftimmen, beu atfo (Smpfoffenen $rci3 ju
geben
1
).
Um
fo
meniger tonnte bieg 5Ucranber felbft. 2Sa mau faum
gehofft
2
),
cjcfdjvtl) nrfttdj. )tc mit
fo
groem $raftaufioanb bc=
triebene Petition, toctd)e bie ntfet^ung oertaugte, tr>arb in 25ene=
oent, toenigften tu ber
fr
bie Deffentlid)fcit beftimmten ^Xntroort,
abgefd) tagen
3
).
2tber eben , >oa nun ba3 Gorrctatum baoon ju fein f
djieu , bie
au3brcflid)e (Srlaufcni $u einem
trafoerfafyrcn , ba toagte man
nid)t
p
gemen, ottte gteid) bic fuspeubirt geftefene etoatt
an bem be^eid)ueten Termine bem apoftotifd)cn Segaten in (Sng=
lanb" lieber ntfatten,
fo t;offte uub tonfd)te man bod), e3 toetbe
$u bereu 9tu3bung nid)t fommeit.
3um brten 9ftate fote oietmet)r berfetbc im fdjtimmfteu glte
gebunben toerbeu, jum britten $ftate efaubte erfechten, nid)t
fo=
mot)t einen Vertrag erft
p
oereinbaren, a(3 unter Voranmeldung
einer
fcfyon gefdjeljeneu Vereinbarung eine oorgcfd)riebene griebengs
formet bei beiben Parteien burc^ntfet^en. Wan gebad)te, emfn-
pfenb an bie ^utc^t gemad)tcn fniglicfyen Gouceffioucn, bie (5ou=
corbie, um atte ^meibeutigfeiten ju fjeben,
fetbft bem 2Borttante nad)
feftpfteltcn; bie Vottmad)t nidjt bttrd) aufl)rtid)e, aber bennod)
ber Umbeutuug
fhige
^nftruetionen
g
bcfdjrufcn; bic fd)on firtr-
tenllmriffc
4
)
ber lleberetnfuuft fottten, toie mau meinte, biefetbe
nod) oict fixerer begrenzen. )eren 5lnnaf)me gu benurfeu, blieb
ba3 einzige, aber freitid) fjmreidjenb fd)toierige efdjft.
@d)on am28.gbr.
1 169
fllte fict) 2(teranber
5
)
ftarf genug bem
1) Th. Epp. ed. Giles vol. h 123. 124. Ep. XLVII. Gervas. Twysden
et Seiden 1407.
2)
Ibid. Si tarnen vera sunt, quae audivit (Rex Franciae) a rumigeru-
lis et Dominus papa perseveraverit in eo, quod ei promisit de nobis.
3)
Ep. Anonym, in Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 209. Ep.
CCLXXXVIII Dimissi sunt ergo nuncii Eegis impotes voti etc.
4) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 121. Ep. CCCI

ut memora-
tum archiepiscopum pro Deo et ecclesia sua et honore tuo nec non et to-
tius regni Uli in gratiam et amorem tuum clementer reeipias. Cf.
vol. I. 132. Ep. LH Commonitus est Rex Anglorum nunc tandem
peremptorio edicto etc.
5) Ibid. II. 122. 123. Ep. CCCII.
424
ec$fte 93ud&. rficS (Settel.
Knige anzutunbigen , wa3 nicht lnger
p
verfd)Zeigen war, bctg
ber von ihm gemachte Eintrag aB unvereinbar mit ber Srbe bc
apoftolifdjcn tuhl, von Upn verworfen nnb bie
$ftiffion neuer
ftuncien befchloffen fei.
eincgmeg, al3 follte ba eine unbebingte 9Ibweifung fein.
2B()renb homas> bie ache alfo auffate, wufjte 2ltcranbcr wieber
etnjulenfen. SMfjrenb biefer, ba3 Vereitelte augenbltdlid) lieber
erfc&enb, bagjenige, wa von einrid) am
ctyluffe ber fetten Ver-
hrtung geforbert, <xU eine neue
Hoffnung
erregenbe runblage
ber ^aeificatjon
1
)
bezeichnete: meinte ZfyomcL, er brauche nict)t
einmal bie RdM)r feiner Voten abzuwarten
2
),
um ber mchtige
Segat wieber werben, ber er gewefen.
ie
Differenz
ber :p:pftiid)en (Srlaffe an bie beibe.n
Kmpfer
in biefer getjbe au3 bem
3
a
^
re veranlagte von Beuern eine
Differenz
be Urtl)ett3. er $nig "Stielt bie (Sreintion, bie man
ihm zugeftanben
,
fr
eine and) nach Uebcrgabc be3 rohbriefe<
noc^ bauernbe. er
(rzbtfd)of, auf
ben Vricf vom 19. $ftai (1 168)
fu&enb, mar berzeugt, mit Anfang ber Ofterfaften werbe fie ebenfo
gewife
z
u nbe gehen, al3 bie orbentlichc 2lmt3gewatt if)m wieber
Zufallen. 3
Inn hatte ber Moment ber Uebergabe be3 rol)briefe nur
al> berjenige gelten fnnen, wo bicSfteftitution angefubigt werben
3
).
(Mne Schlufolgerung freitid), an fich einfach nnb flar, aber
unter ben bamaligen Umftnbcn voreilig genug, er Vertauf ber
inge ift offenbar ein anberer gewefen
4
),
al babei vorau^gefet^t
worben.
s
Dod)te immerhin ber rohbrief
bas> Ultimatum
zn fein
feheinen: jener in bem (Schreiben vom 19.
Wtc beftimmte Dermin,
an wetd)cm bie 2lmt3gewalt wieber juerthctlt werben follte, war
ohne Zweifel bort nicht genannt.
3^
bes> ^a^ftes? klugen bauerte
bie g-rift, innerhalb welcher boma
z
u naben angenommen wer=
ben follte, aud) jer^t noch fort
5
).
5lUer rohungen ungead)tet,
bafe
fie bemnd)ft ablaufen werbe, war ber verhngnisvolle ag, an
welchem fie enbigen follte, boct) noch bezeichnet; bie ganze Stuf*
1) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. IL 122. 123. Ep. CCCII Quod
autem

in tantum voluntatem tuam et animum tuura circa negotium

Thomae

inclinasti, quod eum ob reverentiam ecclesiae et nostram per-
mitteres ad propria reraeare et ecclesiani in pace teuere, dummodo quod

tibi debet, impendere velit, gratum

tenemus etc.
2) Ibid. vol. II. Ep. CCXX

non expectato reditu nunciorum tuorum.
3) rttifdjc SSehJcigf^vungcn N. 27. h.
4) (Sbenb.
5) (Sbenb.
9tter. unterfat bem Xf). bte Ausbung ber 9lmtggcftatt.

tfbert.
425
-
faffnng
bc3 nig on ber 9catnr ber il)tt fd)(3cnben ^rrogatir-c
bnrd) ba3 tfjatfdjlidje Verfahren, fetbft
burd) ba3 neuefte @d)rci=
ben &om 28. gebruat &on ber (nrie, mie e3 fdjeinen mnftte,
bc^
fteitigt.
Unb bod) formte fic fetbft jenen Jgtyunf't, an roeldjem bem
Lfter
im (Kolumba -
Softer bte Dtcftitntion pgefid)crt, ben 9ln=
fang ber Ofterfaftcn meber iiberfefyen nod) nmbenten.
3
uruc
^
u
=
nehmen, ma3 gcrabe pr ferjruticj bel> efremften in 9lu3ftdjt ge=
ftcllt, fd)ien ebenfo bebenftid). denjenigen frei gemfyren jn laffen,
ber

ba mnftte man

fid) fofort in ben
autyf fttjtc, menn
man tfyn
nidjt abermal jurcffyteir, mar nnmglid). 3n biefem
SBiberftreit ber Verlegenheiten entfd)lotj fid) ^(tcranber baju/ben
einzigen 9ln3meg ju ermen, ben freilid) nur bte SDtylomatie ber
3mei^ngig
!
f'eit
fr
einen erlaubten galten bitrfte. 2)er (Srmgnng
Scannt gebenb, bat) ber
fo
nalje beorfteljenbe Anfang ber Duabra*
gefima ben tngft gerfteten treiter jnm mirflid)en
Angriff maff=
nenmerbe, nnb bod) baranf bebad)t, oor fid) fclbcr ats> mal)r ' ju
erfdjeinen, erfannte er ^mar ben 28ieberbcfit$ ber 2lmt3getr>att feit jc=
nem Moment an, nnterfagte aber
fr
bie3ett ber 2irffamfeit ber
neuen efanbten baoon ebraitd)
p
mad)en. gr ben gaH,
bafe
bie3
fd)on gefd)el)en, verlangte er bte <5n<fycnfion be3 9fdjterfyriid)S
l
).
Allein fd)on ^met age baranf mar ber Dermin fllig nnb bie
flutteten oc3 t)oma3 23edet, fei eg in eigener ntfdjticgnng,
fei e3
fr
biefen galt oon
\fym fclbft baju angemiefen, beeilten ftcf> nid)t biefeS
eigentl)mlid)c $rot)tbttortum ifyrcm ebieter gu berbringen
2
).
?Dcitttermeile erfllte fid) bie gtit, mo bie
frhere 2ltlerl)d)fte $e=
ftimmnng be3 errn ber trct)C mafegebenb mrbe
3
).
Unb mfyrenb
man in 23eneocnt, jundjft anf
eine nene xflrung .>einrid) t)ar=
renb, mit ebanfen an ba3 paciftcatorifcfyc Verfahren befd)ftigt
mar, oott^ogen fid)
bie @efd)ide, meld)e c
fr
immer ftren ju mffen
fd)iencn.
ilbert t>on Sonbon, bem bie im ftotoember
1 1 67 erhobene 21*)=
Dilation be3 Weiteren ju verfolgen in 9^dfid)t anf
bte bem (teru
nnb bem Knige pgebad)te(rcmtion
ertaffen morben
4
),mar, je netter
1) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 22. Ep. CCXX.
2)
Ibid. . oben . 416. 421.
3)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. II. 240. Ep. XL
4) Alex. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 79. Ep. CCCL1V.
426
bcv iljm bcfannte Dermin l)eranrdte, wo bie (Snbfdjaft berfclbcn
beut l)omaS ^ugefagt, um
fo
bebenHidjer geworben. 3c beftimmter
eS verlautete, bag bie tei3te fuiglidje Sro^ofitiott in 23enevent alter
9(nftrengungeu ungead)tet nid)t burd^ufet^en
fei?:
um
fo
mel)r be=
f
d)fttgte it)n bie <8orge um bie eigene idjerljeit.
SDafe beut nur
burd) baS 93?ad)twort beS aipoftolifdjen @tuf)tS aufrechterhaltenen
2affenftillftanb fofort
ber rieg folgen werbe, t)atte er niemals be-
zweifelt. $)a6 er fogar ol)ne alleS ^anifeft thatfdjlid) beginnen;
ba feine eigene (Srcommunication ohne vorhergegangene ?D?ah=
nung unb Vorlabung
1
)
Bereits befd)toffeu fei, glaubte er eben
fo
feft
annehmen %u fonnen, aB er beS rid)tigen VerftnbniffeS beS
l)omaftifd)cn flaues fid)er war.
2US nun ein ag nach bem anbern Einging, ol)ne ba am
pctyft*
tidjen ofe
eine SDccifion erfolgte, wagte er nicht im Vertrauen
barauf, bajj etwa bie gortbaucr beS Interim bort ^tgeftanben werbe,
bie weiteren Erfolge abzuwarten. 2arb bicS and) in 23cnevcnt
ftillfebweigenb vorauSgcfet^t, l)atte bamit ber
33ifd)of irgenb wctd)e
aranfie
fr
bie gteid)e ^Beurteilung eitenS beS f)omaS 53edet?
)ie 2lm^t)ibolie ber :pctyftlid)en Verfgungen beS vorigen 3ah?eS
fonnte um
fo
weniger beruhigen, als ber Severe ja gerabe an ben
Wortlaut ber an it)n erlaffenen fich
ju galten befugt war. @et eS,
bafe
?IleranberS ^reiben vom 28. gebruar in (Sngtanb nod) nidjt
verffentlicht, fei
eS,
baft
eS aKerbingS veroffcnttid)t bie erforber=
tid)cn 23rgfd)aftcn vermiffen tiefe: itbert hielt fr gut burd) ein
auerorbcnttid)eS (Schutzmittel fiefj von Beuern ^u beefen. 9itS am
erften gaftenfonntage am 18.$Mrl 169
2
)
bie @cmeinbe jum ot=
teSbienft in ber $aulSftrd)e verfammett war, ftetltc er fid) feiertidjft
in erneuerter 5l^ellation unter :pd>ftlid)en 6d)ui3
3
).
)ie $anblung war freilid) ffenttid) genug; berbieS ohne
1) Seigl. inbeffen viti[cf)e SenKiSffynmam N. 28. a.
2)
Ep. Henrici Decani et Capituli S. Pauli London ad Alex. Gilb. Fol.
Epp. vol. II. 218. Ep. CCCCL

in facie ecclesiae ante altare beati Pauli
constitutus, praesentibus viris religiosis abbate Westmonasteriense et
abbate S. Augustini Cantuariensis et abbate Certesiae deeimo
quinto Calendis Aprilis appellavit etc. .
3)
Gilb.Fol.Epp.ed.Giles vol.I. 365. Ep. CCLXVIII Ietus enim ejus ad
dominum papam appellando praevenimus et in initioQuadragesimae facta
appellatio sententiam die palmarum latam evacuav'it. Cf. ibid. vol. 1.206.
Ep. CLIV. Ibid. vol. IL 9. Ep. CCLXXVL Radulf. de Diceto 549 Gilbertus
Londoniensis ad sententiam declinandam circa initium Quadragesimae
convocato clero et populo in Ecclesia S. Pauli Pomanac sedis audientiam
appellavit.
@.mal)ut ben^oectin an bcv 2Xpp. fict> gu beteiligen, f.v. 93en>etgf.
N. 28. a. f.
ifkrta t?on Sonbon neue 9l>pcllatton am 18. 2ft83 1169.
427
3tDCtfeI ber Appellant Bemht, bic $unbc baoon mgltd)ft rafdj ju
bem
^Joimfife
bc3 l)oma3 berzuleiten. 9ttd)i nur btc geheimen
Gorrcfpoubcnten, btc gan^e ftitglt^e gartet, tu biefem glte eing
mit beu l)omifrcn, tjattcu ein Sntcrcffc
bereu Verbreitung ju bc^
fd)lcunigcn. Aber ein officiellc (Bcbrcibcn tlbcrt an ben
typpsfe
taten ift nidjt berkommen uub mirb, auffallenb genug, in feinem
ber oorljanbenen oatmcnteoorau3gefei3tV
)afe
ber (Srgbtfd)of fclbft
baS ganjc gactum unerwhnt gclaffen,
md)tc allenfalls erttrlid)
f
dienten; beun au3 ber S'ugnung ber Cfced)t3fraft formte i()m aud)
bic 'ugmtng ber finntid)cn anblung cntfprhtgcn. Aber felbft
itbert gebenft einer fdjrifttidj ober mnblid) gemad)ten Anzeige
nid)t.
oltte oiettcid)t ein cmptjattfdjeS
3
cu
^
nt
t3
betfr, bat} er ber
feit ber Appellation Jgaljtt
1167 erneuerten Auflfung be3
ocrfaffung3mj3igcu Verbanbe mit feinem egrter nod) immer gc=
beufe, bcabfid)tigt fein?

Aber tu biefem glte mre bie Appetta=
tion, il)rcm 2cfen nad) Kttig umgebeutet , nur eine feierliche An=
fnbigung bc gortbeftanbe feinet unmittelbar en $erl)altniffc3
jum a^oftotifd)crt tuf)l uub unbegreiflid) , mie er im Sibcrfprud)
bamit in ben gcrabc mbrenb biefeg QonflicteS gefd)riebenen Briefen
juud)ft menigftcu3 immer nod) oon l)oma3 als? feinem $Rctropo=
liteu rebet
l
). 3>r ganje ^Sroteft, wie er fid) in bem a^^cUatorifd)cn,
in biefem (Sinuc augenfd)einlid) fct)r ernfttid) gemeinten
Verfahren
$u erfenucn giebt,
fefct
oietmet)r bie Anerfenttung ber orbnung3=
migen $)cetropolitangcmatt ober bodj ber ^rrogatioe ber cga=
tenmrbe oorau3. erabe bem 6treid)e, ber ol)nc Sarnung unb
$orlabuttg, ne oerlautete, oon bort oerljngt werben folltc, im
Vorauf ausweichen ift be Appellanten 33eml)cn.
$ftag nun, wa3 gefd)cljen, bem C5rjbifd)of frmlid) angefnbigt
fein ober nid)t: in jebem glte l)at biefer in @emf)eit ber frheren
ppfttid)en Snftruction
2
),
bic er al3 magebenb betrad)tete, ba3
ignorirt. Alterbhta3 oier 2od)en oergingen, ol)uc ba e3 ju einem
(Strafverfahren, Wie ba
rafd) oerbreitete erd)t c3 aB fofort be=
1) . bie auf bev porigen . 2lnmf. 3 cittrten SSriefc.
2)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 26. Ep. CCXXIII

in die tibi
concessa potestatem tuam libere si?ie appellationis remedio exercere tibi ple-
nam concedimus facultatem.
Th. Ep. ad episcopum AYig-orniensern ibid.
vol. I. 329. Ep. CLIV. vol. I. 205. Ep. LXXXIII

ut nullius appellationis
obtentu differamus in eos rigorem ecclesiasticum exercere. Joaun. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. II. 219. Ep. CCXCII.
428
<Sed)fte 23itc&. @rjk Kapitel.
oorftebenb angefnbigt, gekommen tt>re. Unb je lnger ba$u ber
(*ntfd)luf3 gefat, um
fo
weniger n>ttX
fidj biefe 3gerung begreifen
laffen. 2ar bod) mit beginn ber Duabragcfimalsgaften ber er=
fcljnte Dermin enblidj gekommen, ber ifym bie bereite
frher bean^
fprud)ten, nunmehr aber, tote er glaubte, fid)cr wieber au3gewirf=
ten 9lmt3bcfuguiffe prdgeben, unb
auf
eine Antwort au3 $e-
neoeut nid)t ju warten, bie ein @rj$ere3 al3 er ju bcfi&en- glaubte,
I)ttc ocrleifyen, wol)l aber

unb wie mir wiffen, ba bieg wirflid)


beabficfytigt marb

neue Verlegenheiten bereiten fonnte. Unb er
l)at fie nidjt erwartet
l
%

^reifjig age nacl) Ablauf ber grift
fd)ritt er bap , bie 6cene u Vc^elat) erneuern.
(S mar am <almfonntage (13. Styril 1169), alg er ju (SMr*
'
oaur ^und)ft bie im Sabre
1167
2lbfotoirteu
2
) ,
.Ipugf) oon 8t.
Gtaro, Stomas, ben@otyn 23ernarb3, Dtabulf be 23roc oon Beuern,
Weiter ben (Slerifer Robert be 23roc, ben Setarb oon D^orflece, ben
Dtigel oon adfottte, 9^id)arb, ben trber 28illiam3 be $afting,
Socclin, 23ifcf)of oon altbutt), ben rafen ugo
3
),
enbtid) Gil-
bert, ben
23ifdjof
oon Sonbon, mit bem S3anbe be3 gtud)es>
fefs
feite. 3Me tarnen oon fed)3
anbern ird)enrubern wrben
aufeer=
bem genannt, wcld)e, bereite oorgelaben, oon berfelben trfe ge=
troffen werben follten, wrben fie nid)t big jum gefte ber immet=
fat)rt atisfaction gcleiftet t)aben
4
).
^lufeerbem wrbe ol)ne au^
brdtid)e Ve^eic^nuug meiner im roen unb an<$en bie 33an=
nung alfer berer in 2lu3fid)t geftellt, welche an ben irdjengtern
oon (Santerburi) fid) oergriffen, an ber Verfolgung ber Unfd)ul-
bigen fid) beteiligt, bie enoboten be3 l)oma3 ober ber Gurie auf
tl)re Reifen bebinbern wrben
5
).
2lbermal3 alfo waren e, wie man fiel)t, ber Opfer oiele, bie
ba gefllt worben, ber $roteft, weld)cn biefe $erbammungurtl)eil
ber greifyrecfyung in ben ^afyren
1 1 67,
1 1 68 entgegcnfefyrte, crfcbt=
ternb genug. 9lbcr ba3 etgentbitmlid) Vebcxitfame war boct) nic^t
fo=
1) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 22. Ep. CCXX. Henrici Regis
Ep. Gilb. Epp. ed. Giles vol. II. 291. Ep. CCCCXC

dum alii nuncii no-
stri in curia vestra morarentur et antequam novissimi legati vestri venis-
sent.
2)
ritifdje SBetoeiSfljrungen N. 25. k.
3) Jtafll.
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 23. Ep. CCXXI.
4) . ritifd)C 93ett>etfljrun<jen N. 28. d. e.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. L 248. Ep. CVI ad Rotrodum Archiepisco-
pum Rothomagensem. Ibid. vol. I. 298. 299. Ep.CXXXVII ad clerum Lon-
doniensem; vol. L 41. Ep. XIV.
Die (Svcommunkatieu gu (SUtioaux am ^almfountage 1169
(13. Slpril),
429
rooi)I ba3 DJcaffenljafte ber 23annung, aU ba ^l)nc unb Ungenau-
lidje, ba ber geff)riid)fte, tocti fittlidj tabettofefte aller feiner
ncr, biefee 9M fofort
bic fyrteftc
ber nrd)lid)en Genfuren miter*
litten fyatte. Ser rgbifd)of fclbft mu e3 anerfennen, bie je $or=
gelten, ab^cfel;cn babou, ba es> bie 9ftecr)tgttigfeii t>er Appellation
tt)atfad)tid) ttrifiugttet, toiber ben Ijerfmmlicfcen 23raud), tonne nur
burd) ben autferorbcnttid)cn JattfJ gerechtfertigt werben, in no-
torifd)c3 $erbred)cn, ofjne alle Unterfudjung ftar, oon allen eiten
bezeugt, tft
e, vorauf er fid)
glaubt berufen tonnen. Sein
ganzes eben fett feiner (srljebung
auf
ben bijd)flid)en Stuy Oer
ipauptftabt ift

bie gange Qfyriftenfyeit wei ei

ein fortioal)ren=
ber Antagonismus gur Strung be ftrct)tter)en griebenS geioejen
2
).
)a bcbrotyitdje d)i3ma
3
)
l)at bem frevlen Unternehmen, baS
Ijeiligc 9^ed)t ju beugen, unb feinen rot)lerifct)cn Neigungen ftet
nim 2}oru>anb gebleut. )ie Sirfung ber ^cene neu ^egelai)
ift
gerabe burd) feine Weigerung ben bort gefllten Otict)terfprucf) u
t>erffent(tct>en unb in SSojffpg u ' feiert
4
)
, Die tt)m aufgetragene
Jjperftellung be firdjenfriebenS
5
)
oorneljmticr; burd) feine Agita=
tionen vereitelt.
Anftagen freitid), bie, mit Ausnahme ber letzteren auffallend
allgemein gehalten, oielmefyr auf ocrbredjerifdje Intentionen al
auf red)tlict) gu afynbenbe Jpanbtungen l)iuguroeijen.)d)eiuen. geriet
reeffe
6
)
ber
Auflehnung gegen bie Auctorttt t>e
r^ftiftes Ganter*
bur, bie bemnct)ft gu ergl)len fein merken, ift jefet
nod) nietjt gc=
bad)t; ot)nc
B^eifel, tx>ctt
fie erft motioirt roorDeu gerade in go%e
biefeS ttafmitteti, ba, ftatt abgufd)red'eu, oielmetyr reiben mu^te.
Aber gerabe bieS gragmentartfd)e ber
jefct
rote fpter oerjud)ten
iuriDifd)en ebuction ber 23efd)u>erbeu ift bei liefern auf
^rineipieu
prd'roeifenben
egenfafc begeidjnenb genug. 3n ber i)at ba3
$erbrcd)erifd)e in ilbertS geben un
%fym
war burd) eine ge=
1)
Causa inter Arcbiepiscopum Cantuar. et episcopum Lond. Vitt. ed.
Giles vol. II. 211
214.

ritife icttKiSf&rimgen N. 28. b. u. a.
2)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 40. Ep. XIV.
3)
Ibid. vol. 1. 298. Ep. CXXXVII ; ibid. 310. Ep. CXLI : ibid. 40. Ep. XIII.
4)
Ibid. vol. I. 40. 11. Ep. XIV.
5)
Ibid. I. 329. Ep. CLIV
non modo uullumpro pace ecclesiae apud
Regem faciens
verbum, sed secus faciens etc.
6)
Exeessus
vestros, dum lieuit, supportavimus. Tb. Epp. ed. Giles
vol. I. 293. Ep.
CXXXIII. ibid. 298. Ep. CXXXVII Supportavimus enim
eum in multa
patientia bactenus, qua ille Semper abutens, jugis inobedien-
tiae crimen
multiplicans
excessibus iucorrigibiliter cumulavit.
430
Sedjftel Sitdj.
Srffc (Sapct.
mol)nlid)e fird)enrcdjtlid)e gnnet nid)t
ermeffen. 3
haftet

mir miffen e

an bem 3iberfprnd) einer bie
fyomiftifd)e in
ifjren runbtagcn oerlugnenben Ijtcrardjifdjen enben$.
ift
ba (sntgegenfmpfen ber fera&U#erj gartet, roelc^e aU fittdjer
greocl mit ber (5mfinblicf)tat beg gleichfalls :partefd)en erciffen3
oielmeljr
gefllt
aU tt)eoretifd) bargele^t mcrben fann. 9Itterbing3
eine in biefcm^inne gehaltene (Errterung ift fptert)in ocrfudjt
1
),
aber mer oermd)te au3 biefen trodcncn
^feen, meiere ba bcibcr=
feitige Verfahren rechtfertigen fotlen , bie nnrfdje geiftige 23eme=
gung biefe ampfe
p
entnehmen?

2lu bem unmittelbaren
(Betriebe be :pcrfnlid)en Sebent herauf ift ber S^rud) allein oer=
ftnblid).

2lber alfo gefllt

mer follte bie $unbe baoon ber ben (Sa=


nat bringen?

SMefelben DJcnncr, bie


beffen (Mltigfeit
fdjon nm
be3 gormfcljlcn? mitten beftreiteu, ber bei ber ^ubticatiou beffelbeu
begangen, haben c3 bod) ugeftchen mffen,
fem 33ote mrbe fid)
gc=
fnnben haben
2
),
ber bie oou it)iten begehrte $orlabung gu ber*
bringen ben SDcuth gehabt. 23ci ber gerabe jet mieber oerfd)rften
^Ibfpcrrung ngtanbs oou bem kontinente mrbe er ohne $tomfel
oou ben an allen feu ber lfte aufgehellten 28ad)tpoften anfge=
fangen nnb eingeferfert fein.
crabe biefe uSpenfiou bc3 brgertid)eu 9ted)t3juftanbe
tonnte fd)cinen in homa (Sinne ba3 (Srcc:ptionctle ber atfo be=
fehtcuntgten ^erurthcilung jn rechtfertigen. 2lber biefe, marb fic
nid)t in (Sngtanb befannt nnb in aller gorm bem 23erurt)ctlteu
berliefert, begab fid) felbft
a(te 2(nfr>rud)3 auf Erfolg. Dcnr menn
ber ^nbftoff borten bertragen marb , fonnte bie (Srplofion mg=
lid)er 2eife erfolgen, mcld)c jener erwartete. 2lber baui gehrte
ein ber crjbifd)f(id)cn Partei unbebingt ergebener
kmiffr,
ber,
tijn nnb oermegen, bie cmattmafjrcgcln be mg bnrd) bie
Littel feiner (Erfinbfamfcit u oerciteln entfd) (offen
genug fid)
1)
jtnttfcfye ^e^etsf^ruugcu N. 28. c.
2)
Arnulf. Lexov. Epp. ed. Giles 195 Quod si etiam certum sit, transi-
tum literis et legatis ad eum perviuni non fuisse, sed omnem viam legiti-
mis edictis saecularis potentiae terrore praeclusam etc. (33crc\t. AVilelm.
Stepb. Vitt. ed. Giles vol. I. 256. 259 Sed qui archiepiscopi literas trinae
citationis vel alias asperum quid intonantes in Angliam deferret, non iu-
veniretur.)
SDagegl freilich Gilbert nach Dem Bericht bet Ep. Wilelm. Th.
Epp. ed. Giles vol.II.226: ,,Ne dicat archiepiscopus : non potui citare epi-
scopum Londonienseni. Constat potuisse. Quia qui potuit, quod majus
est, scilicet exeommunicare, potuit, quod minus est, scilicet citare."
)te ccnc in ber $cmttHrd)e in Sonbon am #immelfafjvttage 1169.
431
fllte.

(3 ift ntdjt
p
r-crwnnbern, ba ber Wann, ber in feinen
:perfnlid)en igcnfd) af
ten biefe 23cbingnngen eine
vfy$fy&Mfa$m
SBertraucnS erfllte, nid)t atfobalb fid) fanb
1
).
dlod) weniger,
bafe,
at3 bic gcfdjeljen, ba3 Sageftd ntdjt fofort
nad) bem age
fcon (Slatroanr nnternommen Horben. )cr rcd)te Moment mar
ntdjt bnrd) Ucberanftrengnng %n ergingen, nnr wenn cu gefeite
inen, in fdjarfftdjtiger (Srmgnng ber Umftnbe benufcen.
ed) odjen vergingen, elje Berengar

fo fjieft ber r=
mT)lte

feine $ciffion loollenben fennte
2
).
SBtetteidjt
fd)on feit
mehreren agen an ber engttfdjen $fte
angefommen, >atte er
fid)
gtndlid) bnrdj bie Softenfette bnrdjgcfdjttdjen nnb ntdjt lange t>or
Himmelfahrt (29. Wlai 1169) nnerfannt Sonbon erreicht. (Serabe
an biefem gefte, an meldjem ljoma3 ber bie bereite i.cbro^eten
anfrib, 9lrdjtbtaconu3 in anterbnrt), ben $icar Robert, 3tid)arb
be^djefter, Dftdjarb befind, William iffarb, 9lam bc C^tjere,
tljeiB nm erften, )til> um feiten $Me bie (Srcommuntcation
crljing
3
),
fottte bie bereite am ^almfonntagc gefdjeljene bem 23
fd)of
on fionbon angefnbigt werben. )er cifnng gemjs erfd)ien
Berengar an jenem age in ber berfllten Sautttrdje nnrfltdj
nnb hielt fidj in ber Sftlje be3 $odjaltar3. Hatte er bie (rtr>artnng
gehegt, (Mbert Ijier
p
finoen,
fo fal) er fid) enttufd)t. in gemlm=
ltdjer ^riefter, mit tarnen $ttali, l)atte ben
s
)Jcej3Dienft ju leiften;
jener
fetbft mar in 6tebonfjetl) abmefenb
4
). TO ba3 (Soangetinm
gelefen nnb 23rot nnb Sein nr )arbringnng gereicht maren, ging
Berengar
anf benfetben
in, fate ifjn bei ber anb,
ffnete fie nnb
mnfete in biefelbe jmei Briefe einzwngen, ben einen an ben 23i=
fct)of ilbert
5
),
ben anbern an ben )ecan oon Sonbon
0
).
3nbem
er bie ginger
gefdjloffen fcftfjielt

bod) ba mar anfangt fanm


ntfjig
%
benn SBttalt in ber ^Dceinnng eine Oblation ju empfangen,
l)attc ba3 dargebotene willig entgegengenommen

befahl er iljm
1)
Wilelm. Steph. 1. L Hujus sententiae in Angliam portitor vix re-
pertus est. Ibid. 25.
2) . ben beriefet beg 9tfcagifter SSBtUtam att Slugenaeugen in Th. Epp. ed.
Giles vol. II. 225. Ep. CCCLXIV. Wilelm. Steph. 1. L vol. I. 257. Morris
204.
1
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 341. Ep. CLIX. vol. I. 206. Ep. LXXXIII.

SBcrgl. bie fpter getriebene Ep. ad Gaufridum LXXXV1II. ibid. vol. I.


211. SDie ebroljung war fdjon ausgefprotfen
ibid. vol.L 298. Ep.CXXXVII.
4)
Wilelm. Ep. 1. Quod ut episcopo Londouiensi, Stebbehuthe (ed.
Lup.
Stubbehutae) existenti
, notificatum est. Morris 208. Robertson 221.
5)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 294. Ep. CXXXIV.
6) Ibid. vol. I. 298. Ep.
CXXXVIL
432
ed)jte 23udfj. (Jrftc (Sapttel.
im tarnen beg $afte3 unb bc3 (5r$bifd)of3 bic Briefe ben 2tt>rqja*
ten
p
bergeben unb bie
$)ceffe
uid)t ef)cr fort^iife^en, al bi3 bic--
felben gclefen. leicr^ettig rief er beu William on 9^orr)alX
r
ber an
bicfcm Sage ba (Soangelium ju erlefen Ijatte, unb ben uboiaco=
nu3 28. oa. ju
3
eu
9
crt a^ unb erbot ifynen ferner u affiftiren.
6ogleid) barauf roanbtc er fid) gu ber tjcrfcimmcltcn @emcinbe
/
rief mit lauter stimme:
Sfyr
fottt Hffen,
ba ber
23ifd)of
ilbert
on Sonbon on l)oma3, bcm (Srjbifcrjof unb Segalen be3 a:pofto=
Ufd)en tuf)l, ercommunicirt toorben", unb mifd)te fid) bann unter
bie Umftefyenbeu.
in nritbe etmmel, efd)rei unb $ernnrrung erbreitete
fid) fofort in ber $ird)e. Einige machten bereite DJeue unter
d)ml)ungen an ben rufynen pred)er fid) tljtlidj ju ergreifen.
Iber bem $ftagifter 28illiam gelang es benfelben unter ben (SfH&
fyaufeu,
bie au bcm )ome on t. ^aut ftrmten, um nunmehr
in ifyren
$arod)ialftrd)en
Sfeflf ju f)rcu, burdj ben Uebcnourf
feinet Gl)ormantel
l
)
unfenntltd) mad)en unb gldlid)
im
er=
berge $u geleiten
2
).
Unterbeffen roar e3 am SHtar
p
e * nem heftigen 28orhed)fel
gefommen. )er fungirenbe ^riefter weigerte
fid) in ber Xfyat bie
angefangene 5)teffe
u ollenbcn. Sittiam ott9corl)all ma'djte gleU
d)crweife (Sdjnnericjfetten. 2)can rief ben SlrdjtbiacomtS ifi(l)clm
aB d)ieb3rid)ter fyerbei. $f)nifd) antwortete ber : ollte it>o)t
3emanb on ber
Wfatytfkk
auffielen, roenn einlote be3
@qbifd)of
23efel)t brchte, nid)t weiter ju effen
?"
3
)

Unb bie
Sfteffe rourbe
ju be gelefen, ber 23rief nid)t
ffentlich, nur im eljeimen mit=
geteilt
)ie D^adjridjt oon biefen Vorgngen rief beu
23ifd)of fd)lcu=
nigft nad) fionbon jurd. djon am onnabenb nad) immel=
fal)rt
4
)
berief er ben )ccan, ben 2lrd)ibiaconu3 , bie (Sanontfev ber
fionboner $ird)e ju einer (onferen$. )er $riefter $itali3 mute
auf
be3 rfteren 23efef)t &txx$t erftatten unb bergab nunmeljr bie
1)
.SBod, @efd)id)te ber liturgifen etmnbet im a^ittclaltcr. 23onnl85
(
J.
33b. L 431.
2)
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 225. Ep. CCCLXIV Sed hunc feci disce-
dere , ne tumultus fieret in populo, et liominibus catervatim egredientibus
illum niea cooperui cappa etc.
3) Ibid.
4) Wilelm. Ep. 1. vol. L 226. (Cf. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles
vol. II. 218. Ep. II.)

in sabbatlio post Adscensionen Domini proximo cle-
rum Londoniensis ecclesiae convocari fecit etc.
$rotefl ilbert gegen bie (Srcommunkation. eine fixdjl. ^colntion.
433
an bcm ergangenen gefttage ifym eingebnbigten Briefe. 3nbcin
nal)m fein 2lnt bie 3ge ber inneren Aufregung an. eine
timmc ftodte, als? er jn lefen begann. eftig sogen ficf> bie 2Iugen=
braunen jufammen
1
);
faum oermod)te er bie orte mieber^ugeben,
in wetdjen bie rcommunication angetunbigt war. )ennod) nber=
wanb er fid)
bie ^ortefung ^u (Snbc gu bringen. 2)ann aber ergo
fiel) bie cibenfd)aft ber timmimg nnt
fo
rdf)a(t3lofer in jenen
^roteft, in wetdjem er bie igfeit beg eben gehrten ^icfyters
fyrud)3 beftritt. 9Jctt berrajcfyenber d)neig?eit reifte er bie
(Gegenargumente an einanber. )a eine entnahm er au3 bcm bitten
eftamente
2
).
>at bod) ber .Sperr bie erften 3)cenfd)en nid)t
fofort
oerbammt, nad)bem fie gefnbtgt. SDa3 roeite mufete ba3 Dfcue bie*
ten, inbem er fief) auf Sftatty.
XVIII. 1517
berief, )a3 britte
r>ertt>ie3 auf
ben Umftanb, bafe bie
fonft bliche $orlabung nid)t
(Statt gefunben
3
).
iptte berfetbe, beut es> gelungen, bie ($rcommuni=
cation fofort ansutunbtgen, nict)t um
fo
el)er bie Station it)tn ju=
gelten laffen
fnneu?
3
um Vierten erinnerte er an bie bereite er=
l)obene ^pettation
4
)
,
bie im $orau3 bie $raft be3 25aune3 gebro=
d)en.
3
um Snfteu warf er bem r^bifd)of oor, ba& er im 2tbers
fprud) mit ber bei einem (Sriminalfatt fyertommlicfyen $rari3 5lnfl=
ger,
3
cu
9
e
/
9^i#ter in (Siner^erfon u fein fid) nid)t fdjmc
5
).
3
um
@ed)fteu

unb ba mad)te alterbing alle bt^er angefhrten $er=


tfyeibigung^unfte berftffig

laugnete er nunmehr berhaupt
eine it)n binbenbe $er:pf(id)tung e^orfam gegen ben
er^bifd)f=
liefen tul)l oon (Santerburty
6
).
2a3 frher
al3 ein Unoerfng=
Ud)eg fcfyien bargcftellt werben %u foften
7
),
bie Weigerung bc
elubbeg ber Obebien^ beim Antritt ber Regierung ber Sonboner
)icefe gu erneuern, warb
jefet
mit Einern $ftale al D^edjt^grunb
1)
Wilelm. Ep. 1. vol. I. 226 Episcopus attentavit.
2)
Ibid. Primum capitulum de Vetere Testamento sumptum est.
3) Ibid.

$crgl. aber j?rtti[tf)e 25ett)ctf)rungen N. 28. a.
4)
3Sergf . bagegen bie 3ufammenfteung ber 2leuBerungen jn unften beg
l)Otnag bei SSufc, 2>er beige Xboma 547. Joann. Saresb. O'pp. ed. Giles
vol. II. 219. Ep. CCXCII. Wilelm. Stepb. Vitt. ed. Giles vol. II. 260. 2Wetn
felbft Slteranber Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 78 erffrt in'Ep. ad Rotro-
dum sententiam post appellationem latam neminem posse ligare."
5)
Wilelm. Ep. Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 227. Milonis Morinorum
ep. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 225 Nuper obedientiam.
Conterminales sumus Anglorum, et nostrorum et illorum interveniere
commercio nos facile latere non potest, quod tam solemniter ab illis
geritur.
6) ritifdje 33ctt)eiffyrimgen N. 28. e.
7) <g. oben . 57. 58.
efcfjicfjte SUejeanfcer HI. 33t>. II.
28
434
SedtfeS 23udj. (Srfieg (Sa^tteL
be# 5Infprud)e3 auf
eine frmltdje Exemtion gcttcnb gemacht; ja
vielmehr in berrafd)cnber SSeife unter einen gan$ neuen 5eftc)t=
puuf't geftettt, er D^ebner beftritt bie Legitimitt ber $)cetroolitau=
gewalt beg rM)"d)ofg Don Qanterburt), bie vielmehr bem Sonboncr
tufyte gebhre. 2lbcr merfwrbig genug ging er nicf)t foroofjl auf
ben Wortlaut ber erfien Verfgung regor be rofeen ein, um,
wag im SiberfprucJ) mit berfelben burd) bie Dtatur ber >inge ge=
worbeu, in feiner fird)cnred)ttid)en (Geltung vertugnen, al3 in
bie 3^it Dor 5htfvid)tung ber rmifd)en Orbnungen $uriid. 2)a
aU6rittifd)e (*r$bist()iim Sonbon
1
)
war e, worauf er fiefj nad) fei=
ner eigenen berlieferten ^Utsfagc, bie I)eibnifd)e O^ferfttte
2
)
bc
einfgen Dberpriefter bafelbft, worauf et fid) naefy ber ironifd)cn
llmbcutuug feiner Jeinbc bamaB unb fptcr berief, um ba3 Unter=
nehmen, ben Primat bortl)in gu verlegen, redjttidj ju ^eiligen.
(Sollte bod) einft nod) vor 5(nfunft be ^eiligen ^(uguftin in (Sng=
lanb ein gewiffer
HKerltnu geweiffagt fyabcn, ba Gbriftentljum
miiffe untergeben-, um um
fo
I)errtid)er wieber ju etftefjen, wenn
bie d)nl)eit onbon bie (Stabt Gautcrburt) einft fdjmucfcn
werbe
3
).
- OTerbing fctbft biefer proteft v>crmod)tc bie gunbamente nidjt
ju erfd)ttern, auf
benen.bic Prrogativen ber ^tad)tfteUung be
&l)oma3 23edet
p
rufyen fd)ienen. )a& beffcnungcad)tet bie bem=
felben bertragene auj3erorbeutd)c egatenwrbe Uutertf)anen=
:pf(id)tcn auferlege, wagte Ubert nidjt beftreiten; aber baf$
jener
fie
verwalten tonne, of)uc in feinem Legaten ^e^irfe
p
(eben,
ba war c eben, wa3 er in feinem fiebenteu Argumente taug?
nete
4
).
1)
Wilelm. Magistri Ep. 1. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 227 In ecclesiara,
quia ecclesia Londoniensis repetit, quod diu paganorum irruptione abla-
tum est, scilicet arehiepiscopatum debere esse Londoniae, quod nos pro-
babimus. Joann. Saresb. Opp. vol. II. 21 1. 212. (Usserius, Britannic. Eccle-
siarum antiquit. 71.) Mauritii Ep. Gilb. Eol. Epp. ed. Giles vol. II. 236.
Ep. CCCCLXI. Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 250 Siquidem tem-
poribus Britonum ante subactam ab Anglis insulam sedes quidem metropo-
litana Londonia fuit. dagegen f>attc tlbcrt fefbfl'Epp.
ed. Giles vol. I. 199.
Ep. CXLIX bei (Mcgenbeit be (tvcit jbifdjen 2)ovf unb (Santcrbuvi) ben
Vorrang bes lefetcrcn auf biftevilebem SBege betoeifen gefugt.
2) Mauritii P. Ep. Gilb. Eol. Epp. vol. II. 236. Ep. CCCCLXI. Her-
bert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. II. 218. Ep. II quia et ipsa ab anti-
quis, ut refeit, paganorum temporibus ab omnis Cantuariensis ecclesiae
subjectione libera fuit.
3) Joann. Saresb. Opp. 1. 1.
4) Wilelm. Ep. 1.
emonftrattonen bei* fvteblidjen Parteien.
435
$aum I)atte er c^cenbigt
,
fo
a^petlirten ber )ccan, ber 2lrd)i=
biaconu, bic (Sanotitfer unb $re3bt)ter in onbon, unb ber 33ifdjof
felbft

ol)nc $u begreifen, bafs
er in biefer Appellation aucrf'annte,
roa> er
fo
eben in 91brcbc c^efteftt

fdjlofe fiel) irrten nod) einmal
an. htr bic (Sanontfer ju <St. ^Bartholomus, jn 6t. Martin, jnr
heil, reieinigtat beteiligten fid) ntd)t babei
1
).
)ennoch rann e3 feine grage fern; ba bic rcommimication,
oon einzelnen Aufnahmen abgefefyen, oon ber Majoritt
biffeit
unb jenfeitd beS (Sanaig als ein fd)roerc3 Unrcdjt empfnnben roarb.
oroeit itbert in ben reuten fid) hielt, rocld>e btc
$fd)t ber
9cotl)roel)r felbft ju heiligen 'festen
,
tft fein Auftreten oon ben er*
regteften 8t)mpatl)tcen begleitet. 2l)rcnb bic ftrengen ^omifteu
in bem ^ufclrcid) unb auf bem (Sontiucnte ba3, roaS all eine aufeer=
orbentlid)C revolutionre SBacjnifj allgemeine ^ipiltigung
fanb, im
3ufammenl)ange feinet ganzen, roie fie meinten, eben
fo
gearteten e^
benl betrachteten unb all cnblid)c Ausfhrung eines tngft gefaxten
oerrtl)erifd)cn ^(ancl
jpg
beurteilen
fr
gutfanben: hat jene oer=
fud)t biefe (Srceffe oorlufig
11
ignoriren. Stjre 3ftaffcupetition, bic
balb nad)
Verffentlichung bei Manuel an ben Sapft gelangte, mar
eine einmtige grfprad)e unb Apologie burd) )arftcllung feiner
tabetlofen Vergangenheit
2
).
Saforcnb bie eifrigen lieber ber
ersbtfd)flid)cn gartet, 2Btlt)clm
,
(r$bifdjof oon^enl, 9Jcatthu3
oon rot)eS, -Dcorik, 33ifc^of
oon $ari, SBalbuin,
33ifct>of oon
Lotion, Wilhelm, 25ifd)of
oon $urew, Wo, SBifdjof oon l)e*
rouanne in ArtoiS
3
),
im Verein mit bem (5r$bifd)of bic
jefct
1)
Mtifdje Beweisfhrungen N. 28. f. Heber ba nod) ror bem Gimmel
faljrtgtage rcal)rfd)etnlid) biefe %
3
a
h
re

gehaltene onc
311 ^torttyampton
f.
ebenb. N. 24. c.
2) Wilelmi Ramesiensis Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 183. Ep.
CCCXLIII: Henrici abbatis Stratford. Ep. CCCXLVIII. vol. II. 197. S.
Ecclesiae trinit. London. Ep. CCCXLIX. vol. II. 198. Wilelm. S. E. Tr.
Prior. Ep. CCCL. vol. II. 199. Rotrod. Rothom. Ep.CCCCXXIX. Gilb. Fol.
Epp. vol. II. 179; Ep. Laur. West. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 223; A. Certes.
Ep. CCCCLXXVII. Gilb. Fol. 1. 1. vol. II. 272. Arnulph. Lexov. Epp. ed.
Giles 194. Ep. 56. <$ergf. berbieg Wilelm. Pap. Ep. Gilb, Fol. 1. 1. vol. II.
141. Otton. Card. ibid. II. 135.) Cf. Th. Epp. vol. I. 225.
3) Seren Briefe pfammengeftettt bei Bouquet XVI. 362 sqq. Anonym.
Lambeth. Vitt. ed. Giles vol. II. 198. N. XXXI. )te Ep. Wilelm. Altis.
and) bei Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 205. Ep. CCCCXLIU. Ep. Bald-
wini Noviom. ibid. 228. Ep. CCCCLVII Horum signifer est Londoniensis
ille, qui diu vulpem ementita ove (cf. Milonis Morin. episc. ep. ibid. 225
Diu lnpem texit in pellibus agninis etc.) subornans, latenter inmanibus fe-
rebat ignem et gladium, quibus Regis et officialium animos succenderet
adversus ecclesiam et manus armaret. Et qia eum Cantuariensis eccle-
28*
436
<Sed&fle3 Sud).' rfteS (Sattel.
oor aller SBelt gcfct)er)enc (Emprung gegen ba3 rjfttft Ganter^
Burt) at bie nun offenbar geworbene Dtoolutiou bejetcftncn, bie
ilbert mljrenb ber ganzen
3
e ^ Der Verwaltung feinet Vttt)um3
im chcimcn gefd)rt: finb bagegen bie ungleich gasreicheren
Briefe ber Anglicaner bie nur nad) 5be unb*iefe fid). unterfd)et=
benben stimmen eine3 einhelligen ^anegtyricug.
)er (Srcommunicirte erfd)eint als? eine Saute ocr $ird)e (*ng=
lanb3, al ein tebenbigeg 33orbttb aller ugenben, at geredjtunb
treu, barmherzig unb milbtl)tig, friebfertig unb auge$eid)net nict)t
bto3 burd) Sittenreinheit, fonbern burd) eine felbft ba3 geft>M)nlid)c
mnchifdje
9)ca berbietenbe Aufteritt be Sebent, at3 jene t)ol)e
aud) tt)
iffentfdj af
tli d)e ^nctorttt , al3 n>eld)e toir tt)n bereite oben
gcfchilbert
1
)-
Seglic^e Sdjulb an ber bebauerlichen $ird)enfet)be,
jebe ^hei(nal)me an bem
3^^
ur
f
n
HK
mit bem Knige, jebe WiU
mirt'ung juv Verlngerung ber Spannung toirb in Abrebe geftellt.

>er Atloerehrte gilt als* ber 9ftrtl)rer be3 Sauber , ber in allen
feinen Manahmen oerfannt , oon bem ract)fcf)ttgen geinbe Oer*
folgt,
plt^lid) unb mit Verlegung aller $ted)tformen oon bem
Pfeile getroffen toorben, ber oon bem lngft gekannten Vogen enb=
lieh
biircr) bie 9J?rbert)anb
auf il)n abgcfd)nellt.
Aber fo toarm biefe Verth-eibigung
gefhrt
loarb; jenen Agi=
tationen tlbcrt jum Umfturg be bi0t)ertgen ird)enfi)ftem in
(Snglanb gab man beffenungeaebtet nicht nad). A(3 ba, er auf
ber ^onboner 6leru3oerfammtung gebroht, gur Ausfhrung ge=
brad)t toerben follte, mute er erfahren, ba|3 er
fich oerrechnet. 2Bir
toiffen freilich nicht, inwiefern e3 in gotge
beffen ju einem Um=
fd)nmng ber Stimmung auf
Seiten ber ermhnten Apologeten ge^
fommen; aber ebenfotoenig, ba fie biefe Auflehnung gegen bie ge=
heiligte Auctoritt (Sauterburi)^ genehmigt. Aud) ber
Suffragan-
G'ipicopat geigte
fich
f'eine3iocg3 toitlfhrig. 3n manchen )icefen
wrben bie fniglid)en Beamten, bie gur Auflfung be3 bisherigen
^etropolitanoerbanbeS unb nir Obebieng be Sonboncr Stuf)B
aufforberten, mit ihren ^umuthungcu jurdgeiotcfen
2
}.
)er
sia sibi in pontificein non elegit, caeca duetus ambitione
|(f.
eben 60),
quasi versus in furorem, minatur se Regis viribus facturum, ut archiepi-
scopalis cathedra Londoniam transferatur.
1) . . 44.
2) Mauritii Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 235. Ep. 461. Balduini Novio-
men. Ep. Gilb. Epp. ed. Giles vol. II. 229. Ep. CCCCLVIII. Milonis Ep.
ibid. vol. II. 224. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 328. Ep. CLIV. vol. I. 339. Ep.
CLIX.
timmung in bem Trinitatis =
Softer in @antev6un>.
437
f c^of
Don 9cornud) Har ber erfte, meldjer auf ber )iccfan
= r;nobc
bagegen remonftrirte. $)te
23ifcbfe oon (Eljefter, Sind) efter,
QfyU
djeftcr folgten il)m nodj am age unmittelbar nad) (Smpfaug be
($;rcommunication3briefc. 3n allen btefen fird)ltdjeh ebieten
marb berfelbe beriefen uub bie $cobad)tung be 8trafurtl)eil3 oljnc
Sfttfftdjt auf bte tebtete bc $nig
anbefohlen
1
). 23on Otoger
on Sorcefter, ber feinen' @rjbtfd)of um ntbinbung oon bem $et*
bte mit rcommuuicirten umpgeljen erfucf)t , aber biefelbe ntdjt
augennrft, erwartet n>euigften> ber fiebere ba3 leidje
2
).
Um
fo
auffalleuber n>ar ber 3>iefyalt ber ttmnten in bem
(Sonoente t>on Ganterburt)
3
). $on Anfang an Ijatte berfelbe fid)
lffiger
in ber enbung oon Unterftfeungen fr
bte (Srilirten, n>c=
ntger tljctlneljmenb
fr
bte ^erfon be
(rbifdjof3 beriefen, al
c3 bei bem innigen ^erljltnitf
,
mlfyz burdj bie Piett
4
)
unb
amtlid)C $er!pflid)tung glcid)crtt>eife begrnbet werben u mffen
fdjten, erwartet merben tonnte
5
). &)te bereite
fnfjhrige
(*ntu)l;=
nuug oou bem Umgange mit bem (Sr^irten , ne ber erroris>mu3
ber fniglid)en Orbonnan^cn, bie 2illfl)rlid)fciten in ber Stetten*
befe^ung Ratten bie @efl)le ber 2M)nglidjfett nidjt gerabe fyeben
tonnen, >te bermalige $ri|t3 ri mit Einern $)Me bie emeinbe
jener lerifer au^einauber, nne einft bie fortutl)ifd)c
(1
fortritt).
I.
12). )er (Sine erf'lrte fid) fr
ben $nig, ber Slnbere
fr
ben
Otanbulf ; ber ritte

unb ba^ toar ber oerl)ltni6mBig feltenere
gatt

frei unb
offen fr
ben (5r^bifd)of. 2ljrenb Einige aU
1) Th. Epp. ed. Gileffvol. I. 326. Ep. ad episcopum Wigorniensem
CLIII Edicta fortasse recolitis, quibus publicus hostis censetur, qui contra
egis volnntatenrpraesumit aliquem ex quacimque causa sententia ana-
thematis condemnare.
2) Tb. Epp. ed. Giles vol. f. 329. 330. Ep. CLIV. Cf. Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. IL 220. Ep. CCXCIL
3) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 211. Ep. CCLXXXIX. Tb.
Epp. ed. Giles vol. 1. 201. Ep.LXXXIII.
5(m 16. 9JM 1168 tyatte Sllcranbcr (Th.
Epp. vol. IL 37. Ep. CCXXXV)
befehlen muffen, fid) bie kberkfe^nng ber
$Vior=teUe gefallen ju
[ffen,
oljne, ne e fdjeint, bieg burd)feen ju fnhen.
4)
Joann. Saresb. 1. 1. Inter haec rarus admodum est

si quis tarnen

qni suae professionis memor
,
arehiepiscopum , cui oporteat obediri, se re-
colat habere, qui verbum Dei loquatur cum fiducia, qui publice protestari
audeat, quod Deo potius oportet, quam hominibus obediri. te (Stimmung
tvtr alfo in bem (Soncent eine ganj anbeve geworben, atS fie bamalS war, ba
Sileranbet bte Ep. CCCXLVII. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. IL 69 fctjtieb.
Venerabiiis frater noster Thomas nobis proposuit

,
quod
vos sient viri religiosi et Deo devoti eidem fratri nostro in negotiis eccle-
siis ferventer adsistitis etc.
5) J. Sar. 212Pudet quaeso sanetitatem vestram, quod nullain hactenus
patri exsnlanti et proscripto exhibuistis humanitatem consolationis etc.
438
runbfats ifyrer ^otttif ben Ktrflufj cm bea jedesmal SRdjtigcn
1
)
aus$ufpred)cn fid)
nid)t
f
d)dmten
,
begngten
fid}
bie Reiften, bem=
gem ju bndeln.
2Bie tonnte Siefet erge&tettben Setbftanf(5filttfl
ber geiftrten
$ert>rberuitg crrelgreid^er borgf&eugi merben al burd) erneuerte
Krftigung jcne cmeingcfbl , wcld>c3 aupt unb lieber ber
3)cetropotanftrd)e etnft fo
ftavf gemacht?

Jobanne^ v>on ^ati3=
burt)'
2
)
unternahm e, bic Regungen ber Piett fcmtdj 2dlc-erung
ber 95cbrdttg>t6 bei cfyrrorbigcn Cir^ftif tc^ oon 3huem u werfen,
Sl)oma Werfet fie m$t febon Doraus^ufet^en unb bod) ^ug(eid) ^u
ftrfen bxirct) bic 5trt , nne er bie Stimmung ber Taufbar feit
ju er=
jimngen fu ebte. Tic Areil)cit3urfuube
3
),
inroeld)er er bic Dtcd)te unb
$rh>i(egkn beffet&en
befaunte unb rer^cidjnete unb gegen alle feinb?
tieften Attentate unmittelbar unter :ppftlid)en
(Edjufc fid)er [teilte,
fden fd)cn btttdj il)rc ^ubticatien alten d)ten liebem ba3 33e=
mutfein ibrer 3ugebcrigfeit mieber lidjtcn u muffen. 2)ie nu^mei*
beutige ^(ufferberung fam aber balb fyinnt.
atte gleich eine nid)t unanfefynlidje 3eugenfd)aft au ber 3aljl
ber fran$fifd)en 33ifd>fe ba Strafurtfyeil be3
(*r$bifd)of3 moratifd)
gefrfct;
au3 ber englifdjen Sanbe3frrdj'e mar jener gebrngten
fffe
t>on 6d)Uflc()cnbcn eine ent|>red)cuce Bdjafct Den Klgern nod)
nid)t entgegengetreten. Um biefe aufzurufen unb eine brief(id)e @e=
genbemenftration ju fcerantaffen, bcrrajdUe ber C5r^btfd>ef feinen
(Soncut
4
)
mic ben 23ifd)of
ton 2orccftcr
5
)
mit einem 6d)re4kn.
Sem (Srfteren gebietet er n>et Qterifer au| feiner Wiz ben eben
abreifenben ^uneien bciutgejeltcn unb
fie
mit jenen l)anbfd)riftlid)cn
Urfunben ui t>erfcbcn, meiere bic uralten ^rtegatiocu verbrieften.
Xen 3wcitcn mnfcfyt
er u scrantaffen, ba3 erfte 33eifpiel ber 5lb=
faffung emef accufatortfdjcn $mfcen aud) bem anglicanifdjen
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 213 Sed fortasse pertimescitis
minas insidiantium et intentan ium lnbores et dolores, ut non audeatis,
quod tempus exigit et ecclesiae deposcit necessitas, lacrimis Seminare etc.
2) Ibid.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. 1.158. Ep. LXXTI Ad universos ecclesiae filios.
Charta proteotionis et libertatis Ecclesiae (Christi Cantuariensi concessa.
1GO Et quia minantur adversarii quod sedem rnetropolitanam vel prima-
tis Angliae, quae a tempore beati Gregorii per sanctum Augustinum in
Cantuaria statuta est, alias veliut transferre, sub perpetuo prohibemus
anathemate, ne quis hominum aliquo integumento vel causa umquam hoc
attentare praesumat.
4j Th. Epp. ed. Giles vol. I. 201. Ep. LXXXIII.
5) Ibid. vol. I. 329. Ep. CLIV.
Ufccrt &e<mfpru<t unb erftlt bie protection be Jtnigg.
439
Gtcru ju geben, cm 35erfucJ)c bcr
(Strung
unb Neuerung
*)
fllten bie alten, burdj bie l)d)ftc firdjltdjc Auctoritt uuantaftbar
geworbenen ocumente, bcr d)ut3Wad)e ber Apologeten eine ent-
fd)loffcnc, au berfdben anbe3fird)C ftammenbc Sftigtiffrei^c ent*
gegen&efteffi
werben, ben $apft gut enebmiguug bei Dfttdjtcrfprudjg
311
ftrfen.
Unb afferbing bie ^Ocotioe bau Goaren briugenb genug. atte
l)oma3 iBccfet aud) }et nod) nid)t ba ppftltdje djretben vom
10. Sftrj empfangen, ba3 il)m jebe ftrafredjtlidje $orgel>en Urtier
jagt,
fo
tonnte er bod) faum oljne unbe r-on bemfetben fein. Unb
War l)ier fd)on bie 3umutl)ung augefprod)ch, jebe etwa Dcrl)ngte
Straf
fentenj prd^uncl)men
2
):
um wie ielmcfyr mar &u beforgen,
bafj
Aleranber biefe 3urd'ual)mc fctbft oofl^icljcn werbe in einem
Augcnbdc, wo eine
fo
anfet)ntid)e <Sdjaar r-on Petenten al3 23rief=
ftefter in biefer Abfid)t oor jtn crfd)einen foftte.
aju fam, bafj SMfdjof
itbert feit ben Anfngen bcr neuen
Sirren enger at3 je mit feinem Knige erbubet,
beffen reid)C
burd) bie Scibenfdjaft rjerboppetten Littel 311 oerwenben im Staube
mar. erfclbe befanb fid)
in ber aScognc, als er on feinem nft=
linge bie fldjttgeu Qtiltn empfing, bie tljm bie $unbe oon bem Gr
cigui am ^almfonntagc jugletdj mit ber oon ber oorgngtgen Ap=
peftation bradjten. in Reiter rief
4
),
burd) einen oertrauten
(Slcrifcr cingeljnbigt, erbat fid) bringlid)er feinen <5djn& g*gcn bie
Ucbcrgriffc be3 im Anstaube weitenben firdjenfrften gegen Un=
tcrtfyanen feiner rone". in frbittenbe djrei&en au ben
$apft,
an bie arbinle, barauf berechnet, bie fcdjtfraft bcr Appellation
aufregt u erhalten, mre vor Altem au bcr tit. Aber guv weites
reu 2>erftnbigung erachtete ber 23riefftefter bod) bie perf'nlidje
9tdfprad)e fr unerltftidj unb erbat fid) fr
biefen md bie
laubniB ur Ueberfal)rt. er nig gewhrte
5
)
fie
nid)t nur, fon=
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 329. Ep. CLIV Hoc autera exprimatur
in literis, quas mittetis ad Dominum papam, qualiter praefatus Londonie'n-
'
sis et procurans seditionem
,
per se et Regis officiales institit, ut
episcopi appellarent etc.
2)
Alex. Ep.Th. Epp. vol. II. 22. Ep. CCXIX

nec in personas Regni
aut Regnuni aliquam sententiam proferas , et si forte
,
quod non credimus,
jam protulisli, ipsat?i usque ad tempus illud suspendas.
3) . bie llntetfdjttft bcr Ep. Henrici Reg. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 296.
Ep. CCCCXCIII. Teste G. . . . clerico apud S. Macharium in Gasconia.
4) Ibid. vol. IL 9. Ep. CCLXXVII.
5) Ibid. vol. II. 296. Ep. CCCCXCIII.
440
ecf)fte 53ud). GrftcS (Sapitct.
bcrn t>er^tcfe aud) fr
ben gatf, ba jum Verfolg ber Appellation
bie O^eife an ben ppfttid)cn Siufyi a(3 notf)menbig erfd)eine, bereit-
tofQifl
feine lfe.
3a oljnc ben angebrofytcn gnjcitcn djtacj, ber am immelfafjrt=
tage unter Anbcru and) ben ibm fo
roertl)en aufrib Deibel
1
)
U)itfUcr)
treffen fllte, ab^uroarten, ergriff er fctbft bie geber
2
),
um gegen
btefc neue SScrlcfcunq ber [Recfcte fetner frone" beim Sapfte per=
fncb u remonftriren. S)af3 ber 3fttdtfcrfprud) fd)on burd) bag in
feiner ettung nod) fortbcftcfyenbe 3ntcrim a(3 vereitelt betrachtet
roeroen tonne, bte3 ^u betonen liegt if)m augenbd'lid)
fern. $)cr
frifdjc
inbruef t>on bem cfdjtcfe feinet iebttng3 t>at it)n alfo
berrafd)t, Da er ben (Sd)ctu nicht ju meiben r>erftcl)t, <xU gebe er
IM,
roa^ boma oorau^gefc^t
,
baffelbc fei mit Anfang ber )ua=
bragefimatfaften ju iSnbc gegangen. r roblte feine 2orte nur
ai> 5lusbrucf ber Emprung Darber, ba auf bie nod) ba^u burcr)
Appellation geheiligten renken feiner anbe3fird)e abcrmali ein
freutet Attentat unternommen werben, unb forderte ftrmifcb (5af=
fation be> Urtt)ei(s>.

Aber mittterroeite mar ber Moment gcfom=
men, mo Die Sccitc fid)
uerroanbetn fote.
1) Jtvitifcbe croeisffyriinflen N. 28. d.
2)
Henrici.Kea-is Ep. ad Alex, papam. Gilb. Fol. Epp.ed. Giles vol. II.
293. Ep. CCUCXCI.
2f)renb bic im gebruar (1169) befdjloffcnc
1
)
brte
fanbtfcjfjaft fett Sftitte 9Iprit if>rc 2lbrcife vorbereitete , mar erft ba3
Vavft(id)e treiben vom 28. jenes? Wfonat, meld)C2>
fic r>crfn=
btgte, in >einrid)3 nbc gelangt. Unb ba bleute atlcrbingS bap,
bie in bem
fo
eben abgegangenen Briefe erhobenen klagen ber bie
fticfmttertid)e $eanblnng; bie er bisher von ber rmd)cn (Surfe
erfaten,
511
migen. (r
f
durfte augcnbtttfltd) einen
feiten ab,
ber, trenn glcid) er bas? neue ^rojeet nid)t unbedingt g/t^eg, e<3
bod) and) fcinc3n>cg ablehnte. Unb ber ungleich milbcrc 011
2
),
tt>cld)er bartn angeftimmt, tote bie aittfcrotbentlidic cfynelltgfeii,
mit ber man beffen ^frberung nad) 23cncvent fidj tjatte angelegen
fein laffcn, Ijatte atict) f)icr
fr
ben Serfaffer
gar fcf)r eingenommen.
Jsdjon am 10. sjjfart uniergetdjnete 5Ueranber bas> 33rcvc
3
),
mcld)c
ba3 (Srebitiv ber neuen Uutcrl)ubler merben feilte.
<Taffclbe enthielt bcrbic bie Goncorbienformcl, meiere bic
runbtage ber nunmehr jn erneuernben 5)crl)anb hingen
p
werben
bie 23eftimmung fyatte. 3nr (*l)rc otte unb feiner ird)e, $u
feiner unb be3 Dfcetdje (Sljrc"
f
oUte ber fntg ben Verbannten ju
naben annehmen
,
fo
lautete bic bem 3nl)attc nad) mit ben legten
$orfd)lgcu be
(5r$6ifd)of> jufammenfttmmenbe ^Punctation, auf
toeldje ratian unb dauern

bas>
ftnb
bie Dcamcn ber crml)ltcn
Agenten

at$
Umriffe
ber inucju^altenbeu 33olImad)t bereite, toie
1) . oben . 423.
2) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 121. Ep. CCCI Nunc stete
quoniam ex literis postremo per nuncios tuos transmissis animum tuum
in Iiis, divina inspirante dementia, novimus leniorem etc.
3) L. 1. ritifdje etoeigffi&rungen N. 29. a.
442
ed)fte 23udj. <$ap'm.
man tjrte, eiblidj
etyfdjtet Barett
1
).
2lud) ergf>Ite man
fid) unter
ben rilirten, biefetben htten ben ftreugften 23efet)t, keinerlei (Bpcn-
bimgett,
p
benen ber ^nig fx c> erMeten merbe,
r>or'2lbfd)luf3 be
gricceuS anjuncl)men unb alter Weiterungen
fid) gu enthalten.
3)ennod) magerte fid)

meetd)t in golge ber Sittgeigfc ber
reommunteation t>om I3.3tyril, toetdje fomof)l be $nig af be3
f)oma3 6enbboten gemad)t, unb ber baburd) angeregten rmguiu
gen

ber ag ber Greife. W>tx al3 nun aud) ba3 reignifj am
i.mmclfal)rt3tage berid)tet korben, unb bie
maffenljaftett ^etttio=
neu &ur *ntfd)cibung brngten : ba mar ein mcitcrc3 iuau3fd)ie=
ben nict)t mef)r mglid). 3n ber feiten Hlfte be Sunt
2
)
matten
bte neuen Dcuncieu fid) mirflid)
auf bcn28eg, allcrbing3
ebne 2lcn=
berung iftrer urfprngltdcn 25ollmad)t, aber mit einer geheimen
3
),
bem Wortlaut nad) uns nid)t berlieferten ^nftruetion ber ba3
$etfal)ren, meldje eventuell gegen bte (Srcommunicirten inne u
galten, mnblid) fcerfel)en>
3e ftrenger bieg 2trcanum bemal)rt, je lauter bagegen bie per-
f6nlid)en (Sigenfcfyaften ber neuen efdftstrger gerhmt nmr=
beu: befto gnftiger traren bie in ben l)icrard)tfd)en Greifen ange=
regten (Srmartungcn. 2Bl)renb bicStniglidjen
p
miffen glaubten,
e merbe bem @r^bifd)of auf runb einer mit bem fran^fifdjen
ipofe p
6tanbe gebrauten Genrenticn nunmehr ba3 ^Dilemma
geftellt werben, entmeber bie 3lbfolution u r>oll$iel)en ober au
granfretd)
ju meinen
4
),
fften
jene auf 'bie ungefcfymlerte 2luf=
rcd)tl)altung ber beliebten gormel.

Unb mar benn ba$u fein
runb ?

(Sratian, ein ^ccffeugenllL, jct3t^ubbiaconu3 ber rmifdjen
1)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 210. Ep. CCLXXXVIII.
2) (5. nttfdje Scmcisftu-itngen N. 29. b.
3)
Th.Epp. ed. Giles vol. 11.217 Ep. Viviani ad Alexandrum. Nos vero
qualem super absolutione episcoporum potestatem haberemus, quia vobis
non exstat incognitum
,
narratione supersedemus. Qualicunque tarnen po-
testate postmodum aeeepta etc. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I..250. Ep.
CLXXIX Unde nostris visura est non expedire, ut eis non inconsultis ali-
quo divertamus, cum propter nos, ut dicitur, eos a latere suo Dominus
papa transmiserit. Ep. Anonym, ibid. vol. II. 325. Ep. DXVI Item Regi-
naldus archidiaconus Saresberiensis in reditu est, peractis omnibus Do-
mini Regis ad voluntatem suam et suorum, adducens secum clericos fami-
lires a latere Domini papae, videlicet Gratianum subdiaconum, nepotem
Eugenii papae, magistratum notariorum, et Vivianum , advocatum curiae
Romanae.
4)
Ep. Anonym. 1.
t)ie bvitte efanbtfdjotft.
rattern unb $ttnan.
443
ftirdje
1
),
t>attc bereite oor %o$xm mit mehreren liebem ber 3:1)0=
miftifd)en gartet perfulid^ fid) melfact berhrt, )crfelbe 23atb*
min, ber jet ba 2ird)ibtaconat in reter befteibete, mar cinft tn
bem Oheim gcrentino feinem
el)ter beftet. 3ol)anne3 oon
aliburt) l)atte in bem anregenben $erfel)r engfter tubiengemein=
febaft
mit biefem trber unb 2anb3mann" im 23atertanbe ber
2Btffenfd)aft
gelebt, ber gtei^etmeife an ben cuffen
b? (Sultur-
lebend feine ft-reube fanb
2
).
$ioian, $lrd)ibiaconu3 inOroicto, um
SftecbtSconfulenten ber pctyftdjen Gurie berufen
3
),
fyatte feine
ftenutni ber fird)d)en 3uri<pruben$
fo
metfad) ^ractifd) ju oer=
menben gebabi, bafe ihm
bie
?
5lle unb $erl)ltniffe be ebcu3 mit
ber ftrcbenrecbtltcben
gormcl ju meffen jur anbern Statur gemor-
ben
4
).
Um
fo
befhigter mufete er erfd)einen mit feinem (Kollegen
ben Wortlaut ber (Sobificatton ber bereits? ^r>orau3gefeisten $ereiu=
barung nach ^ftaftgabe ber fcom Zapfte oorgefd)riebenen gormel
technifd)
$u fiempeln.
SBeibe berbieg bamaB nodj ntdjt mit bem Purpur gegiert
5
J,
fd)ienen meber ber bisherigen eben3ftellung nod) ben Slnfprdjen
nach, bie fie ergeben fonnten, leicht oerfbrbar. Inf ihren Reifen
glnzten fie nicht in jenem $om, melden Wilhelm nnb )bbo ent=
faltet Ratten* fttd)t gel)inbert burd) ben ro einei zahlreichen
efotge nnb jene ^adereien, welche bem 2uru3 unb ber 23equem=
liebfeit bienen
6
),
fonnten fie
je nach ^ebrfnife fiel) rafch bewegen.
Erwgungen ber bie Ausfhrung eigener (Sntmrfe fonnten um
fo
weniger aufhalten, je fd)rfer abgeftedt bie renken ihrer 35oC-
mad)t waren, tatt fetbftftnbige ^rojecte gu oerfolgen, hatten fie
oielmehr bie trodene Arbeit ber ^rcifirung ber 2ortc unb ben
auf fid) &u nehmen, ben berall
auf Ausbeutung lauernben 6inn
beS Knigs burch. bie gcffel einer unbeugfamen gormel ju bnbigen.
1) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 122. Ep. CCCI. XljomaS nennt
ifjn Protonotarius Epp. vol. I. 108. Ep. XL. Gervas. Actus Pontif. Cantuar.
Twysden et Seiden 1665 Hic (Vacarius) in Oxonefordia legem doeuit et
apud Romain magister Gratianus etc.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 218. Ep. CCXGII. Bouquet
XVI. 603. ^n bev rufefovtner ber Ep. ad Henricum Regem Th. Epp. vol. II.
222. Ep! CCCLXII nennt cv fieb fetbfl S. R. ecclesiae advocatus. Cf. Henr.
R. Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 287.
3) Joann. Saresb. vl. II. 209. Ep. CCLXXXVIII.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 357. Ep. CLXXIII

te scientem jura,
professum legibus

. Gervas. apud Twysden et Seiden 1407.
5) rittfdje 93etctf^runcjen N. 29. c.
6) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 284.
444
cdjjte SBudj. .Snjeiteg Galtet.
$lber freilie aud) ba engfte 2ftattbat tft bod) burd/ba
:perfnli$e
anbc(n erwanbeln unb je nad) $cbrfni& unb (Stimmung ber
icootlm'djtigten ausweiten. 5luf bie fittUdjeSntecjtttt ber8e&-
tcrett fam e alfo f$Ueftd$ an.
ratian unb SBhricm Ratten eine
igenfdjaft, weld)c burd) hu
nerlci ^nftruetionen aufgewogen werben tonnte: fie waren nad)
manchen 3euaniffen beibe; nad) einftimmiger Ueberlteferung we=
nigften ber (Srftere, unbefted)lid). Dridjt blo al3 Liener ber (Surie,
t>iclmcf)r feiner Uebct^eugung nad) Jn'erardjifcfy geftimmt, Ijat er
bie bil)er mdigfte
SBaffe
in ber anb be $nig3 burd) feine
geftigfeit unwirffam
p
mad)cn Derftanben
1
)- >a ebot be
?aftc f einerlei aben anjunefjmen, c3 fei benn ut>or griebe ges
ftiftet, l)at er fid) felbft jum :perfnltd)en (55etbbe 'gemacht. (53
Zeitig gehalten gu Ijaben, ift ber D^uljm gewefen, mit bem er bei*
feiner Greife fcfyieb.
attefd)onfcin Sftame eine gute $orbcbeutung gehabt: bie
tya*
tcrcSCirffamfett l)at bie
Hoffnungen
alle, bie baran gefnipft worben,
erfllt, tlnternelnnenb
,
rafd) in ber
Sluffaffung ber $erl)ltniffc
unb beer) befonnen genug jebe3 3ua,eftahbnij3, ba$ er erwirft, mit
frittfdjem 23lide
p
wrbigen; fl)n unb bringlid) in ber anblja=
bung aller bittet, welche geeignet
f dienen, ben in feinen teufte-
rangen wanbelbarcn $nig jur (*ntfd)eibung ju ntigen, unb boct)
mifetrauifd) genug eine mgliche gnjetbeuttgfett fcorauSjufefcett, !jat
er alle Unterfyanblungcn al3 Hebungen eine3 am:pfe angefe^en
unb, wo ber Erfolg ein fcfyeinbarcr war, niemals ben
fcfyon erftritte-
neu Sieg gefcfyen. (Sr allein r>on allen Agenten trgt bei ben 1)0=
miften ben Beinamen be itnbeftecfyltdjcn
2
).
(Sr allein l)at ba 2Sol)l=
1) . bicVPCttlufigcGvVcctoratieit fcetHerbert. deBosehain ibid.Th.Epp.
ed. Giles vol. I. 302. Ep. CXXXIX; ibid. vol. I. 110. Ep. XL; ibid. vol. 1.
111. Ep. XLI; ibid. vol. 107. Ep. XXXVIII; ibid. I. 35. Ep.XII; ibid. vol.I.
119. Ep. XLVI ; ibid. vol. t 257. Ep. CIX ; ibid. vol. I. 108. Ep. XL; Grat.
Ep. ad Th. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 128. Ep. CCCCXC. Joh. Sa-
resb. Opp. vol. II. 216. 217. Ep. CCXCI; vol. II 278. Ep. CCCXV.
2) Th. Epp. ed.- Giles vol. L 111. Ep. XLI Aut quid tentavit in vos,
quem nec pretio nec prece nec blanditiis nee minis aut quibuscunque sol

licitationibus deflectere potuit a via recta? vol. I. 302. Ep. CXXXIX

filio gratiae Gratiano secundam fidera suam et in ea sinceritate, qua cau-
sam tractavit ecclesiae, respondeat Deus. Quia apud eum aeeeptio per-
sonarum vel munerum nihil potuit etc. Ibid. 35

221. vol. L Ep. XCII



et Gratianum
,
cujus memoria, in utroque regno in gloria et benedictione
est.
raliati bezeugt on fid) felbfi
[pterbin Gilb. Fol. Epp. vol. II. 128. Ep.
CCCXCI In proposito siquidem meae ad vos (Thomam Cant.) devotionis
(SttDctrtungen bev Xbomiften von htm (Stf&Ige bcv brtttcn cfattbtfd&aft.
445
motten, mit bcm fxe ihn
aufgenommen, burd) feine SBcvbtcnftc fid)
erhalten. @r erfdjeint and) tu bcr fptcrcn $eit nod) immer als
ber unoergleid^lidjc
1
),
roenn nid)t im cgenfafce
p
feinem (Sol*
legen
2
),
bod) auf
einer oiel hheren Stufe be3 fittlichen SBertheS unb
be<8 $ertrauen. 2dl)renb 23iotan
3
)
aKer ^Batnungen Ungeachtet
bodj erft felbft burd) ein bittere^ Erfahren enttdufdjt erben muffte,
um ftar ju fehen,
Ijat ratian Don Einfang an ben fdj'rfften
e^
herbttcf bewahrt.

SCber boch lauteten bie ftacfytidjten ber beibe
5undd)ft beinahe gleich gnftig.
0 tonnte c benn nicht anbete gefdjeheu, al3 ba bie immer
noch gekannte
4
)
(Stimmung, in bcr bie l;omiftifche Partei bereite
ber 9lnfunft beleihen eutgegenfat), einen anbern on anzunehmen
begann
5
),
al3 er jur 3eit be3 mpfangg 2ilhelm3 unb Dbbo'3
herrfd)enb gewefen. OTerbing ^eter oon 23tois>, ber mit ihnen
Don 33eneoent nad) Bologna gereift mar, wollte gehrt haben, bafj
ba3 Dilemma nicht fo aufdjtietflid) auf
D^cconcitiation ober 3>nter=
biet taute, $omme ber griebe nid)t $u taube, fo
bleibe, follen bie
Rcifenben geuert haben, nod) eine brittc ^)cg(id)fcit
offen,
ben
(Srirten an einer anbeten geiftlidjen teile ju ber hchften 2Mrbc
eine Patriarchen $u ergeben
6
).
2lber al fie in granfreich pDUttc
3u)angefommcn, mar baoon nicht mehr bie^cebc. 2)erfetbe9)iann,
welchem ber jenen geheimen 2trtifet gefd)rieben werben,
fydte
bem Verlangen nicht wibetftchen tonnen
7
),
fid) fetber fidjere
fnft ber Stecht ober Unrecht ber Don Beuern au3gcfprengten @e=
ac fidei et causae vestrae defensione constanti eaedem, quae induxerunt,
causae me retinent: timor videlicet Dei , amor honesti, zelus et fervor
ecclesiasticae libertatis.
1) Th. Epp. vol. I. 108. Ep. XL Nultus praeter vos ab ecclesia Romana
pro causa ecclesiae missus est ad Regem Anglorum, qui eam non laeserit
etc. Ibid. 105. 106. Ep. XXXVIII. ibid. 110112. Ep. XLI.
2) SSie Radulf. de Diceto 550 utU)et.
3)
djltcjjltdj bezeigt fid). Xfyomagbcd) jiemlid) sufrieben audj mit iljm 1. 1.
vol. I. 107; 223. Ep. XCII
et famam, quam laeserat, magna ex parte
redemit; 38. Ep. XIII.
4) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 218.-
Ep.
CCXCII Nam haec
fabula fere'sola linguas et aures utriusque regni, quod ad clerum spectat,
et certe magna in parte ad populum, creditur occupare.
5) Ibid. 216.
6)
Petri Blesens. Opp. ed. Giles vol. I. 84 Per legatos sedis Aposto-
licae, cum quibus a Romana curia usque adBononiam veni, vel Anglorum
Regi in proximo firinissime reconciliabitur vel ad majoris patriarchatus
eminentiam transferetur.
7) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 218. Ep. CCXCII.
446
ed)fte S3udj. 3cttcg (Sagtet.
rckte
l
)
in erfdjaffen. 3 mar am 22. ^uli
f
1 1
69),
al> 3ol)anne3
oon aliburt) in 33eetat) am
geftc
ber eil. $ftaria TOacjbatena
mit ben Zurieten iperfndj pfammentraf. )te grenbe be3 erften
2Bicbcrfel)en3 formte bttref) bic ^Mitteilungen, meiere ratian gleid)
feinem (Sollegen $u machen bereitwillig genug mar, nnr erpfyet mx*
ben. -ftit unoernbertem 2ol)lroollen t>on bem alten grennbe be=
prfet,
r>erna()m er bte $erfid)erung, ba bie (Surie in aller reue
auf ba3 2Bol)l ber (Sjciltrtcn bebaut fei. $erftel)e fid)
bie rone
ngtanb ntct)t bau nadj bem $orfd)lagc bem
(Srgbtfdjof bie @nabe
mieberugemfyrcu,
fo
l)tten fie anjurunbtgcn, utct)t mir, e roerbe
biefer jum @ebraud) ber trafgemalt aubrdlid) aufgeforbert
roerben, ber
^pa^ft felbft fei feft entfd)toffen, fie feine $anb fdjroer
fgten gn laffen. 3n ^em lebhaft angeregten cfyrd) gingen beibe
fo
mit, eid)
p
betfycuevn, bafe fie felbft roeber ^Bitten nod) $er=
mgen htten gum
s
Jiad)tf)cit bc rfteren u l)anbeln.
3
um 23erocife
bafr roaren fie offenherzig
genng it)r -ftanbat mit$utljet(en. Aber
gcrabe ber ba, roa bem 3of)anne3 augeubtidlid) ba3 *2Bid)tigftc
roar, ber ben eventuell au^uridjtcnben Auftrag
2
)
bie ebannten
u lfen, fdjroiegen fie. SDod) mar man burd) eine anberroeitc
9^ad)rid)t in biefer .pinfidjt bernl)igt. oertautete,
bafe ber Ard)t=
biaconus? O^abutf,
s
D?itglieb ber testen toniglid)en
efanbtfdjaft, al
er
auf feiner D^iicf reife $unbe ermatten r>on bem, roa gefd)et)en,
fofort mieber umgefcl)rt fei; aber anf feinen bringttdjen,
anf biefe
Angelegenheit be^iiglidjen Antrag ebenfalls eine abroeifenbe Aut=
roort erhalten tjabe. SDamit ftimmte im an^cn ba3 :ppfttid)e
d)reibcn
3
)
r>om 19. ^nni (1 169),
ba l)oma fettbem uumittel=
bar
felbft erhalten. 2arb freilid) ber bie Ucbereilnng , bie berfclbe
in SBiberfyrud) mit ber ^nftruetion Dom 10. ^r^
4
)
fiel) l)atte gu
d)ulben fommen laffen, ein Sort ber D^ge nid)t jurcfgehalten;
ja fogar bie rroartung augefprodmt, bie oorfdjucll verhngte
(Ecnfnr werbe geitmeitig tion bem Urheber felbft juriitfgenommen
werben:
fo
ronrbe bieg bod) mcber frmtid) anbcfol)tcn, nod) bic
Geltung jener augetaftet
5
).
$ur SoIjannejS trennte
fid)
im $er*
1) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 219 Quod autem, ut ajunt,
Reginaldus Arcbidiaconus jac.titat, quod Iii nuncii papae omnes conatus et
facta archiepiseopi apostolica auetoritate evacuabunt,

diffitentur.
2) . oben . 442.

3) Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 22. 23. Ep. CCXX.
4) Ibid. vol. II. 20. Ep. CCXIX..
5) Ibid. vol. II. 23 Decet enim nos et te ipsum imputare
debebis.
(Smpfcmcj
ratians unb Tunern* beim Knige.
447
trauen
auf
bie 9ftec&ilid)fett ber je^tgen Vermittler unb ben icjfocrs
megenben Einflu
bc3
33tfcfyuf
on ftReaur
1
)
in ber (Stimmung
ber 23efrrcbigMtg bon bcufelben.
Unterbeffen fyarrten jene Reiben fdjiifftdjftig
bc 3ftomente, bie
^r^anblutig fclbft beginnen
g
tonnen. 3$t $canbat Ijattc fogar,
tvie e3 fd)eint, benag beftimmt
2
),
an metd)em
fie
it^re SJHffiott
an bem fniglid)cn oflagcr anzutreten Ratten. W)tx nod) t> t e t t^ic
in ben gaften unternommene $eerfatjtt ben grften in ber a3=
cogne jurcf, unb
feXbft Subtvig
VII. , bem fie ju Souvignt)
(Salvi-
niacuin) begegnet waren, rietl) bavon ab, iljn bort aufsufudmt
3
).
o begaben fie fid) benn mittlerweile nad) Sett, ben (xrjbijdjof,
ber aller goffnuug anregeuben ftadjrtdjten ungead)tet, bod)
bitrdj bie Verzgerung bc 23efudje3 ber neuen 2lufmmlinge be*
reite? empfinblid) berhrt mar, ^u'bejcbnud)tigen. 2lber faum t>atte
fid) baS @erd)t verbreitet, ber nig fei Anfang 5(uguft (1169)
in ber 9lormanbie tvieber angcfommcu
4
)
, aB fie von bort auf-
brachen unb
fofort
mit il)m in Verfctjr traten
5
).
^Bereits? am 15.
2luguft empfing er ju 3trgcnces> von benfclbcn
ein Schreiben
6
j.
)a3 efotge bemerfte bie fjefttge Aufregung, bie
feineu ebieter bei cfung beffetben berfam. >odj fate er fid)
rafd) unb kfal)l am folgenben agc bem ^Deean 3of)amte3 unb bem
5lrd)tbiaconu Dfcginatb bie Dteifenben gebl)renb $u empfangen.
I
mar am 23.
2tuguft, at3 beibe %u )omfront mit benfetben ^u-
fammentrafen, an bemfelben age, an mcld^em ^vet ber ebannten,
aufrib Deibel unb Dttgel von adville, bie tabt verlieen.
3
U=
beffeu erfd)icn bod) ber $nig , ber bi um 5lbcnb ber 3agb gelebt,
auf feiner O^dfetjr aus? bem eljl^, et)e er fid) in fein 2lbfteige=
quartier begab, in bem ber Ohmden, r J>teB fie freunblid) tvill=
fommen unb lie fid) fofort in ein efprd) mit ifyueu ein. Snbem
1)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 220 Xam ut caetera taceam, se illi do-
minus Meldensis auetoritate major et jure potior viribus totis opponet.
2)
Ep. Anonym. Joann. Saresb. Opp. vol. IL 210. Ep. CCLXXXVIII

et ne ultra diem, qui praestitutus est, aliquam faciant moram.


3)
Ep. Yiviani. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 216. 217. Ep. CCCLX.
4) Robert, de Monte ad a. 1169. Pertz VIII. 518 Mense Augusto, paci-
ficatis fere omnibus in Pictavensi pago, Wasconia, Henricus Rex venit in
Xormanniam etc.
5)
Ep. Anonym. Joann. Saresb. Opp. vol. II. 210. Ep. CCLXXXVIII
Praefati nuncii ad Regem profecti sunt, sed quid apud ipsum invenerint,
nondum nobis innotuit.
6) Ep. Anonym. Th. Epp. vol. IL 277. Ep. CCCLXXXIII.
rittfc&e 23e=
tveiefi'^rungen X. 29. d.
448
egfeg tt(|. Streitet Gapitel.
Ijrte man gan^ in ber 9tl)c raufeftenbe ^agbmufif. (5g toat ber
oier$cf)njl)rige $rtn$ >einrid), ber mit feinen jugcnbticfycn
fahrten
bas Jpom be3 2aibmanuc3 crftiitvjcn lief}, frot) ber ben
gang eine trfcfye, ben ber 3}atcr ifjnen gcfd)ent't. Sofort bradj
biefer auf, bem Qu^t ftcf> an$ufd)liej3cn.
2lber fd)on am folgenden age bcrrafd)te er
fie roteber
di toar SRittagS 1 Ul)r, als er im etett ber
Sifdjfe
oon (Bec^
unb Lennes eintrat. 9ftadj einer Seile famen aud) bie mit ber
erfreu Segtnfjung beauftragt geroefenen Glerifer; bann ber 2trd)i-
btaconud SFfcabnlf. Unb fofort begannen bie Debatten, bie batb
rnljig, balb in ftrmifdjer 2fafregttng M ^um fpten 2lbenb fort=
gefegt
mrben.
3d)on fyiet verlangte #einrtdj cic ^tbfetution ber cbannten
otuic
2
)
irgenb roetdje ciolid)e SBcrflidjtung. ratian unb Snnern,
toddje ba3 eventuell ibucn ertfjeilte ftanbai vorlufig ju oeri)eim=
tieften gebauten, merkten Sdjuerigfeit. Da ging ber Ijcftig @e=
rctjtc Ijafttg auf bie Zi)v ju. DJuit einer feiner getoljttttdjen
cdMiuirformeln: 23ci ben Singen ottel idj roerbe ettoa 2lnbere
tl)un" eilte er batoon. tattan tueeffen

fo
mentgft'eu3 er$f)tt man
fid) im Greife ber f)omiftcn

fanb nod) j&tit taltbltig it>m $u$u=
rufen: Solle ntd)t brofyen, o err. dergleichen frchten mir nid)t.
kommen mir bod) oon einer Gurte, meldje gcmofynt ift> Golfern unb
Knigen
p
gebieten"
3
).
3n jebem glte teufte ber gemad) ^efdnid)tigte mieber ein.
(St berief, mie e3 fdjeint, nod) an eben biefem ^tbenb eine Gonferen$
feiner Marone, ber weien SKnd&e'- nnb fmmtlid)er ofclerh*er,
forberte fie auf
bte 2(ncrbietungcn jn bezeugen, burdj ic er bie
$erft)nung ju ermglichen gefud)t, unb oerpflidnetc fte $u eibltdjen
^lu^fagen barber, fobalb e3 erforbertroerbc. 2lnbcrerfeitocrlautete
aber aud),
bafj
er felbft uid)t blo mnbltdj, fonbern aud) fd)riftlid)
fid) oerbinblid) erflrt
4
),
beti fcanbat be ^apfte 31t erfllen.

a erd)t fd)icn fid) tt)atjd)ltd) jn beseitigen, denn nrf=


tid) erflrte er (am 24. 2(uguft), bafe
er ad)t Jage barauf eine bin*
benbc Antwort erteilen werbe unb berief in $orau3{ttljt ber uir
erftcltuug oev lioncorbie utlugcu SSerljanbtungen ben norman=
1)
Ep. Anonym. Th. Epp. ed. Gile* vol. II. 277. 278.
2) 2&ic Constit. Clarend. V betlattgte.
3)
Ep. Anonym. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 278.
4)
Ep. Anonvm. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 210. Ep.
CCLXXXVIII.
SSev^anblungen 23urc3 am 1. (September 1169. rattern. SBitjtan.
449
nifdjen Ijoljen Gleru3
1
).
SDi erftere entgegenzunehmen, wrben bie
efanbten am 31. $luguft $u 23ajeur in feierlicher ^tubienj
entyfan=
gen
2
).
(Srft hier bergaben fic in egenroebt [einer
rofje
ba3
officicllc Schreiben ihre errn, fei es> ba3
fr
biefe feierliche 5lu-
bienj aufgefpartc (Stebiiito fei e ein neue. er (Empfnger be-
grte fie abcrmaB, antwortete aber mit ber ihm fd)on gur @e=
Khnheit geworbenen 'parteiif d)ett (Sr$l)lung ber @efcf)id)tc beg
homa3, um feine Unfdjulb gu erweifen, unb fdjlo mit ben EBorten:
dlnn, wenn ich mid) baju oerftcl)en werbe, um ber grbitte be3
^apftc willen
fr fenen ^ftenfehen etwas? ju thun, bann
ift er mir
$u grtem ante verpflichtet". Unb
fofort
tub er fie u ber
fd)on
auf
ben folgenben Sag
(1.
(September) $u 23ure
3
)
ju hattenben
Sonfereng ein.
Unb pnftlidj erfdjien er bafclbft, umgeben oon fmmtftdjen
23ifd)fen ber cermanbie, ben (r$bifd)fen oon D^ouen, 23orbeaur,
e -D?an3, ben bebten ber f(fter 3ERortemar (Mortuum Mare),
bellet, $tieoalle, bem aufrib oon 9lurerre
4
)
unb bem
anfefmlichen
efolge feiner Marone. 3ofjanne3 oon ^oitier3, ber
fid) nicht ein=
gefunben, hatte eine icefan = (stynobe oorgefd)(3t. )er
23tfchof
oon orcefter, ber erwartet wrbe, traf erft am ^weiten September
ein. obalb ratian unb SBiman angekommen, ftieg Heinrich bom
^ferbe unb begab fid; in ben nahen $arf , ber augenblidlich allen
auer ben pr Konferenz ^Befohlenen oerfchloffen
warb
5
).
Sofort warb hier feinerfeit mit ebhaftigfeit, ja al $orbebtn=
guug jeber weiteren $erhaublung, ber Antrag erneuert, bie @e=
bannten ohne (*ibfd)wur u lfen. )ie Vertreter ber (Surie wiefen
ba abcrmaB prd.
9luf
ber teile brad) ber Hnig ba3 cfprdj
ab, eilte rafdjen Saufet ju feinem ^ferbe, fchwang fid) barauf unb
rief laut, oon nun an werbe er Sftiemanb mehr hren, ber il)m oon
griebenftiftung unb Dteftauration rebe, fei e ber Sapft, fei
es? ein
Ruberer. d)on machte er -JJcieue, baoon u reiten, als fmmtlidje
eiftlidj? unter ngftlid)en eberben bie ^kbgeorbneten 2Ueranbers>
umbrngten unb fic befd)Woreu, um @otte willen in biefem fnfte
nachzugeben. )en
heftig ftrmenben bitten vermochten fie enblid)
1)
Ep. Amici. Th. Epp. vol. II. 278.
2) Ibid.
3) Robert, de Monte ad a. 1171 Ad Natale fuit Rex Henricus ad Bur
juxta Bajocum. Bouquet XVI. 370. Morris, Life of Th. Becket 259.
4)
Ep. Henrici Reg. ad Cisterc. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 298.
5) ^rtttfd)e SBeweigffjrimgen N. 29. e.
effytye Icjcanbert III. S3fc.ll.
29
450
ecf)fte Sud). 3eite SapiteL
nitf)t
p
ttiberftefyen.
3
U
Hoffnung auf ben um
fo fixerer
p
^er=
etnbarenbcn grieben
1
)
fcerfpracfyen fie
p
tlpn, ma3 ifyr (Mietet
Begehre.
5lufrid)tig oerffynt, t^te e festen, flieg biefer ab uub leitete
bie abgebrochene 33erl)anblung lieber ein. 3>nbeffen oerlor fid) biefe
batb in bie unbeftimmten SBafynen abfdjmetfenber (Errterungen,
o rebfetig er tt>ar: einer textlich abjd)e{3cnbcn (Srflrung mute
er fid) immer lieber
p
entminben. in eigentl)mlid)er $ampf p>U
fd)en bem im fd)etnbaren (Sntgegcnfommeu, tote im ntwcidjen
gteid) gefdjmeibigen grften uub bem
auf ^rdeifirung ber gormcl
bringenben ftreng gefd)utten (Sanonifteu hatte. oiellctd)t mehrere
tunben gebauert, at<3 e biefen enblid) gelang, tfit
p
ntigen,
bie g'hrte be3 ipctyftlidjen 3ftanbat3 inne
p
galten. ( mar 9 Ul)r
2lbenb3, at3 er bie nad) "OJcafegabe beffelbeu formulirte Goncorbic
annahm. @te x>erl)icfe bem l)omas> 23ecfet
p
geftatten ungcfl)r=
bet prcfpfeifen unb fein (Srjbtthum, ungcfd)mlcrt, mie e3 ge*
mefen, at er ba anb ocrlaffcn, in aller 9tul)c
p
vermalten pr
Qfyxt otte unb feiner $ird)e,
p
bes> nig3 uub feinet 9^eid)c^
hre"
2
).
SDa leicfte marb allen benen gem'hrtciftct, meldje
fr
ihn
unb mit il)m ba (Srtt crbulbetcn.
)ie freubige 23emegung, bie in biefem 2lugenblidc 2We
ergriff,
brugte pm freien (Ergu ber 9^ebe unb lie ben ebemfen au eine
fof
ortige
fdjriftche
35erjeid)uung ber gormet nicht auffommen.
)a fld)tige Sort bte eine befreienbe SDfadjt, unb ein reger @e=
banfenau^taufd) fd)ien, 2krff)nung Wixfmb, bie Trennungen
h
c
=
ben
p
follen. >ie Kunden maren, ne man glauben mochte, bc=
f
riebigt; cinridj erging fid),
anregenb unb beweglich, mie er mar,
menn er feine ticbenmrbige Saune hatte, inl)citernef^rd)cn,itnb
bie gauje $erfammlung nal)m allm()lid) eine Gattung au, belebe
bie puren bc3 oor ^ur^em nod) bauernben bilomatifd)en treitc
vllig oertoifd)t
p
haben fd)ien.
SDa mar e ber Seigere , ber
auf ben urfpruglid)cn m bc
age prefmeifeub, nunmehr pm S)anf
fr
ba3 oon iljm @e=
n?l)rte ernftlid) bie cgenleiftung beanf:prud)te. r verlangte utd)t
1)
Th.Epp. ed. Griles vol. I. 307. Ep. CXL Haec ita esse persuadeant
Gratianus et Vivianus, quibus fide eorporaliter praestita sc obligavit, quod
illorum consil.ium de pace cum archiepiscopo facienda sequeretur, si ex-
communicatos absolverent.
2) $txit\\d)t 33cteifr>ruugen N. 29. e.
Scrljcmblimgeu $u 93ure am t. September 1109.
451
nur fofort
btc bereite ocrfprodjenc frtttcj
ber gcrabe anwefenben
bret (Gebannten; er beantragte weiter, bag bie Dhmcien uad)
f&rifc
lanb berfetsten, auet) ben bicr SBeilenbeu btc 9tmneftie $u cjeror)=
reu. Ober toettigftenl el
fegte
Sinei bieg efd)ft fei cl fctbft
bernehmen, fei c einem (Slerifcr bertrafen; ber tobexe bem
Ghrg&ifjdjiof Dal cfd)el)ene anfuDtgen
1
). 2113
r
atian unb 3ii=
man, bic burd) il;re ^nftruetion au biefer Ueberfafyrt nad) bem gtt?
felreid) gefyiubert ^u fein glaubten, berbiel uerfneben wollten, bie
iljucn abgebrungene (oticeffi$n rucfg&ngig 51t mad)cn, wtber $er=
mutljen eutfd)iebeu oerneinenb antworteten : bradj ber trm
wieber wn Beuern toi. ,y2$ut wal 3r wollt", rief er aul, ,,id)
ad)tc mcbcrS'ud) nod) (Sure (Srcommuntcationen and) ntdjt eini"
2
),
nnb feilte fid) bereite roieber ju pferbe 2lber ftatt em<iefefjtt)tert
p
werben, traten oiclmefyr biefel 9Jcal bie
23ifd)fe all 2lnflger
auf
3
).
Unter uuoerl)ol)lencr 9Ri$UIt$u$Eg feines 23enel)menl rebe=
ten fic ibm iul emiffen, bie golgen fid) 31t oergegenwrtigen,
weldjc ber Auftritt
fr
bal ^erpftmfe &um Sa^fie
fefft fyaben
tonnte. 6tuisig geworben,
ftkg
er roieber ab, um wenigftcnl bte
bittet berattjeu, wie biefe ab^uwe^ren. S)ic
fofort abermatl
rege geworbene Xkitnaljme bei l)ol)cu (SIerul erleichterte ben @nt=
fd)luj3. ffcait oerabrebete einen efammtbcrid)t an ben $)?ad)tgeber
ber cfanbtcn, ciurtd)l $ereittytnigfeit, bal 9ftanbat
beffelben $u
erfllen,
311 bezeugen; bie
fr
biefen galt $u emeuerube
3uftruction
feilte fofort erbeten werben. Mein fdjon wfyrcnb fic bemht waren
ben be$glid)cn 33rief u taube ju bringen, muten fic fid) beraus
gen, ba biefclbe bereit! in jener Rauben fei.
oinit blieb bcm$utgc
uid)tl anberel brig, all
auf
bie inie ber bercitl poor oon tf)m
anerfannten griebenlformet urd^ugct)en. $lber ftrrig, wie er
geworben, wollte er anfangl weber oon ber gormel nod) oon bem
grieben etwal
wiffen.
nblid) warf er bie 2)roI)ung
fyvi: 2cnn
3^r nid)t nod) in biefer
s
J?ad)t bic Vereinbarung pm 2tbfd)luf3
bringt,
fo
fommt nicmall wieber, mir cin2ort baoon gu reben"
4
).
)te iBtfet)fe eilten, fic wieber
aufzunehmen,
aber nur, um fte auf
bal frhere gormutar ^urdgufbren. SDcffeu gewitf, bafc ratian
1)
Ep. Anonym. Th.Epp. ed. Giles vol. 11.279. Ep. Viviani ibid. vol. II.
217. Ep. CCCLX.
2)
Ep. Anonym. 280.
3)
Ibid.
4) Ibid.
29
*
452
(5ed)fte Buer). 3ftee (Sc^iteL
unb $ioian aud)
jefct
nod) bamit cinoerftanbcn
,
branden fie in
ihren grften, baffelbe nod) einmal bettigen, )ie allgemeine
pannuug, bie bod) auch il)U crmbet &u haben fcheint, unterftfetc
ben (Stnbrud bet bitten. Spt in ber 9tad)t nueberbotte er roirftid)
feine eigenen frheren 2$orte.
5ja mrbe auf
allen Seiten ^nbd ber ben enblichen Sieg
ber (Soncorbie laut, )ie Kunden mie bie
2Mfd)fe
brngten
ftd)
her^u, in begeifterten 5lcclamatiouen il)rcn auf aussprechen
1
).
Unb al3 ber (gefeierte beim Sd)etbcn
erlieft,
ma3 t)eute etroa nod)
mangele, morgen ihren $orfd)tgen gem ergnzen ju motten,
bad)te Dliemanb baran, ba gerabe bieg $ur Strung be3 grieben3=
gefd)ft fhren
fnnte.
5113 bic (Sonfereng am 2. September mieberum jufammentrat,
maren fofort
bie Erfolge unoerfennbar. aum l)attc ^einrieb ben
Sunfd) geuf3crt, bie legten 2Borte ber ^unetation unb feiner
Shne"
um^unbevn unb ju fd)reibcn unb [einer (Srben", al3 man
ba ol)ne ^Xnftanb gemhrte, er in roeiterem cfprd) ben be=
gel)rten griebeu^fug beut 3:f)oma $u erteilen ablehnte, gab man
auc^ kies?
P/
^)
ne Sd)mierigfetten ^u machen. 3a ratian unb ?u
man maten bereit,
auf ber Stelle bie ^Ibfotutton ber brei ebannten
^u oott^iehen
2
).
dlux ba^ fie ohne alle oetpflichtenbc 23ebingung ge=
fcr)et)en follte, erregte aller gegebenen
$erhettfung ungead)tet nun
boct) mieber 23ebenren.
(Sine neue lebhafte )igcuffion entftanb ber bie gormalitt.
)ie Kunden f'amen auf ihreurfprngltchc gorberung ber l>ertomm=
lid)cn oerpflid)teuben (Sibe^formet jurd. )er fuig fd)mur, baft
er bergteid)en nie julaffen merbe
3
).
$)te (Srftercn cntfd)ittbigtcn
fidj
mit cmiffensfcrupeln; mad)tcn aber
fd)on $fticnc, nachgeben
$u motten, menn fie nur bei biefem Verfahren eine angefel)cne $lucto=
ritt
fr fid)
l)ttcn. )a nannte man ben tarnen be (Sr^bifdjof
2itl)etm oon Seng, unb rafd) mrben 33otcn
,
ja ein eignet anb=
fchreiben
4
)
eturid)g abgefd)itft, it)u cinplaben, biefe Ucbcrfd)rei=
tung il)rc $anbat3 burd) feine ^ufttmmuug
p
Zeitigen. 2lber fei
1)
Ep. Anonym. 280.
2)
Cf. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 250. Ep. CVHl

coneepta spe pacis


etc.
rttifijjc Beweisfhrungen N. 29. f.
3)
Ep. Henrici Reg. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 287. Ep.
CCCCLXXXVIII.
4) Ibid.
33ermbhm$eTt 5
93urcg am 2, unb 3. eptember 1109.
453
c bei jene
beffen
ablctjucnbc Slntmort
1
)
fdjon }e|t, fei es cvft
fp-
tcr empfingen, genug fie muten bic
fofort
p
oottpf)cnbe Zeremonie
ber einer eigentlichen @ibeteiftung fo
anput)ern, ba
fie leicht
genug in bicfeXbe umpbeuten mar. Jjpatte ber onig boct) mtjrcnb
ber weiteren ^Debatten [id) bap oerftauben , bem
(Srmcffen ber @c=
bannten anheimzugeben,
fr
ben galt, ba fie Sten mren, burdj
ein einfaches $erfprcd)en, als (Hertfer burdj .ein 23erfyred)en auf
bal (Soangelium ber 2Ibfofution fid) mrbig
p
mad)en. Mein @ra=
tian unb SSimcm, bic im (inoerftnbni mit bem
(Sr^bifdjof hau;
betten
2
),
fal)en aud) ton biefer Unterfd)etbung ab.
aufrtb Deibel,
D^igel oon 6adr>ilte, t)oma muten gleidjermcife, menu nicht uad)
Magabe einer eigentlichen G'ibe3formel, aber bod) mit ber anb
auf
ba3 (Soangctium geloben, eventuell ben befehlen ber Ernteten
gotge teiften
p
motten
3
).
2llfo gefd)af>
1
3,
unb bie Sofyredjung marb in
2tu3fidjt auf
ben grieben" ihnen
p
heil.

te SBerfammelten gingen
fofort
an bie lefete
Arbeit, bie gnnet beffetben in bem
23uchftaben ber
djrift
p
firiren
4
).
d)on hatte mau

c3 mar brei Ut;t 9?ad)t3

biefetbc oott=
eubet, aB >einrid) mit (Stnem Wlak mit einem neuen Antrage
bcrrafdjte. ,,$\it |te ottc unb ber Zeitigen ird)e,
p
feiner
unb feiner (Srfcen
hre" fotttc t%, mie oerabrebet morben, am
djluffe Reien, gener hatte bie testen 2orte nie anbcr oer*
ftanben, at3
fo,
ba barin bic in ben (Statuten oon (Starenbon cobi=
ficirten 9rcd)te gemhrteiftet morben. ratian unb 33ioian gtaubten,
bicfe-3 ^crftnbni fei au3gcfd)toffcn. )a ein 23eftimmte3 nicht ge-
nannt, auc^ jebe
23cphung auf biefe treityunftc ber cngtifd)cn
^ird)enfet)be oermieben mar:
fo
er
festen t|nen bie
ursprngliche
gnnet al3 eine au3brdtid)e
Gonceffion an bie ppfttid)C Vortage.
SDa3 iet^t ausgekrochene Verlangen, biefetbe nid)t fomotjt
p
nbern
cd> fie vielmehr in ottig 'unverfnglicher Seife
p
prekiff
ren
,
ftatt
,,p
feiner unb feiner rben
hre"
p
fchreiben unbefdjabet ber
1) Wilelm. S. Ep. ad Heuricum Regem Tb. Epp. ed. Giles vol. 11.152.
Ep. CCCXXIV; ejusdeni Ep. ad Gratianum et Vivianum ibid. vol. II. 153.
Ep. CCCXXV. Radulf. de Diceto apud Twysden et Seiden 550.
2)
Ep.Amici ad Amicum. Th. Epp. ed. Giles vol. IL 283. Ep. CCCLXXXV
Dominus Cantuariensis concessit in praesentia nostra et Domini Trecen-
sis

,
ut hac vice absolverent exeommunicatos suos ad tempus etc.
3) ritifdje ^wtiftyxungm N. 29. f.
4)
Ep. Anonym. Postea hoc actum est, ut formam pacis, quam conces-
serat Rex, episcopi scriberent.
454
Srbc feinet dtzifyt") nahm jene nad) ihrer 5Xtiftcf)t $urd. 2ludj
t)oma 23edet unb 3>oI)amte von (Ealisburt) haben in bem ringe
ml)nlid)en 2orte 28rbe", SSfrberi" eine nene, letdjt irre=
fiU)tenbe Bezeichnung jener alten mohlbcfanntcn @ad)e, ber altt)er-
gebrad)tcn cftedjte, gegittert
1
),
ratian erstatte fofort bie$ttffereitg
fr
eine funbamcntale, btefe mcfcnttid)c ^lenberuricj aufzunehmen
fr
unvereinbar mit feiner $ollmad)t
2
).
)as> gan^e griebcngcfd)ft mar mit (Sutern Wlak fiftirt. Un=
ter grter Aufregung ging ber (ongre6 ber @ttt)d|ttett am
frhen
borgen mieber attdeittnber.
)efto uverfid)tlid)er mar uod) immer bic
Hoffnung
be JM
nigf @r bertvie bie Staden ber Obhut be
(Srjbtfdjof von
D^ouen
3
).
erfelbe tjatte fie nad) (Saeu gtt geleiten, mo bie abge=
brod)encn Skrljanbtungen tvieer aufgenommen werben foltten.
9lud) ber (r$btfd)of von 23orbeaur, bie 03
tf c)f
e von tfteur, 2or=
ceftcr, Seej, Bajeur, Sftenne, bie 5lrd)ibiacoucn von auterburt)
unb aliburt) unb eine 3ln^al)l Marone trafen bort ein, unb ml)=
renb ipeiurtd) bem rafen oon glaubern nad) ^Roucn eutgegenreifte,
begann in ber Jpauptftabt bie neue (Eitting. 5luf ber teile traten
fmmtttdje (Sletifer at Apologeten
4
)
ber fnig(id)en ^ropofitton
mit einer Unbefangenheit auf, metd)C il)ncn cbenfo natrlich mar,
at ben efanbten befremblid). jjianbje fid) ja nur barum,
fe&
ten jene ariMnnber, tva3 bie 2orte
p
feiner unb feiner (h'bcn
(St)re" bebeuteten unb immer bebeutet htten, augbrtflij au3$u=
fagen. Um
fo
unbebcnfltdjer , antworteten btefe, fei betfeCbe Ganon
and) auf
bie vorhergehenden 2Sorte anjuttxubcn. Um alle 3tt>et=
beutigfeit gtt metoen, mge bal)er ber gange
frher
oercinbartc
@djlu&f&6
umgemanbett alfo lauten: unbefdjaoet ber greibett ber
$trd)c, uubefd)abet ber rbe be 9teid)e"
5
). ie
23ifd)fe
cr=
nnberten, bie erftere Aenberung fei unnthig; beim bic gormet ,,$iix
C5l)re ottc3" brde ja ben geionfd)ten Stnn fd)on au; fie fei
bebent'lich; benn bamit erbe bic $u 23ure# vereinbarte Sunctatton
1) . ritifdje ctt>ciflmtncjcn N. 20.
g.
2) @. Scranbcrg fptere* Uttfyeil Ep..ad Rotrodum et Bernardum. Th.
Epp. vol. II. 58. Ep. CCLIII

quod jam dictus Gratianus non aliud quam
fecit, salvo mandato nostro, facere potuisset.
3) Ep. Yiviani. Th. Epp. vol. I. 218.
4) . Rotrodi Ep. Th. Enp. ed. Giles vol. IL 150. Ep. CCCXXII. Ar-
nulfi Lexov. Epp. ed. Giles 204. Ep 62.
5) Cf. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 300. Ep. CXXXVIII.
SBcvIjaubl. 31t (Saen u. Rotten.

SSereittluttg bcrf. 9tcue ^ermrfniffe.
455
ftterfyatyt
in $rage cftctCt. Uub fdjou mad)tett fie $tiene ber
Vertragbrudj f lagen, a!3 man anf beiben ctten bie 5tu3funft
traf, bnrd) 2lu3taffung aller bicfcr ,3nfl^c bie (Soncorbic hcrps
[teilen.
)ie Kontrahenten oerftanbigten fiel) mirflich. 2lber ber nig,
burd) feinen ctreucn, ben 9lrd)ibiaconu aufrib
1
),
oermarut, er=
fauutc balb bai Verfngliche eine Verfahrend, wlfyt ba contra^
oer* ctoorbene umging.
Sn
bem eqbifd)flid>en ^alafte ju Sftouen
lie er ben ftuncien bnrd) feine 2tbgeerbnetcn
erffnen, ba er oon
ber Glaufcl unbefdjabet ber 2rbe feinet D^cid)e^
"
nid)t abgehen
tonne
2
),
rotten nnb Vitnan, unmittelbar ober mittelbar oon ben
liebem ber pigergemeinbe geftimmt
3
)
nnb
beffen genu, bajj oon
bem r^bifd)of niemals ein
3
u
f
a

angenommen toerbe, in loeldjcm


er eine fteuerung ernannte, lrtbcrfe^ten
fich
bem abermals
6d)on fhlten fie,
ba ihre^eiffion jn^nbe
fei. $lber ein nodjs
maligcr reconciliatorifdjer Verfudj,
fo
menig 5lu3fid)t anf (Srfolg
er haben mochte, fonnte bod) gegen ben Vorwurf nntlturlidjcn ^b=
brechend fidjern.. 9lodj einmal feilte cinrid) eingelaben werben,
anf ber inie ber pctyftltdjen ^ropofition grieben
fchliefcen.
SXIfo entfanbten fie ben ftagtftet ^etrus>, 2lrd)ibiaconu3 in $aoia,
an bas> fniglid)c oflagcr, bort in aller SDemutl) bie
oft
beregte
Vitte n toicbcrholen
4
). OTetn al3 and) er ohnCvCttt>a an^nrid)=
ten, bcrbic3 anf
ber Steife au^gc^lnbert, heimfhrte: ba roar ra=
tianS (Sntfdjtufe gefat
,
bnreh bie Lftung auf bie 2lbreife
5
)
ben
Vrud) %vl bcfd)tcunigen.
Unb roie bebentfam tnbigten
fid) bereite beffen folgen an!

OTcrbing brei ber cbannten maren oon ihm felbft nnb feinem Gol=
legen, aber bod) unter Vebingungcn abfoloirt. >ic
fung
and) ber
in Gnglanb Seilenben, unb gtr-ar ohne gorberung be ibfdjnntrg,
hatten bcit>c freilid) oerheifeen; waren jebod), ba 2illjelm oon
ens> bie Verantwortung
fr biefc aufterorbentlidje >$rari3 auf fich
1) Cf. Th.Epp. ed. Giles vol. 1.
p.
119. Ep. XLVI
-
Gaufridus quoque
arcliidiacouus jain fere factam impedivit pacem, persuadensRegi, ut nulla
ratione coraponeret, nisi extorta obligatione servandarum consuetudinum,
quas, ut facilius obtiueat, favorabiliori nomine nuneupat dignitates.
2)
Ep. Viv. 1. L vol. II. 219.
3) Joann. Saresb. Opp. vol. U. 217. Epp. CCXCI.
4)
Ep. Yiv. 1. 1.

Gervas. apud Twysden et Seiden 1407. Alex. Ep.
ad Rotrodum et Bernardum Th. Epp. vol. II. 58. Ep. CCLIII.
5) Ibid.
456
edjfteg 23ud). $zvte% (Sapitel.
$u nehmen abgelehnt
1
),
bereite in bat Sagen ber griebenoer()anb=
Inngen baoon prcfgefommen. dagegen wat
f
reUtct)
,
tofyrenb
biefe nod) fd)ft>ebten, l)oma3 23cdet e3 gewefen, ber iljnen au> ber
Verlegenheit geholfen, fofem
er nnter ber $oran3fet$ung
,
ba ber
griebe $u taube tommt, bie oortufige @u3:penfion be 2knne
ber meiften oon benen, weldje am ^almfonntage nnb immelfai)rt3=
tage oon feiner fd)tr>ercn anb
getroffen waren, %u oerfgen fid)
Ijerbeigelaffen
2
).
Mein etuerfett3 t)atte ber $nig eine an3brd'=
lidjc (Saffation biefe 9M)terf:prud) in l)l)erer
Snftan^ oerlangt,
anbcrerfeit3 mute biefe bcbingunggtoeifc bcmfclbcn gemad)te 3us
geftnbniB fofort
lieber rdgngig werben, wenn bie streife ber
beiben pftltd)en Dtacien unter biefen Umftnben wirftid) jur
2luff)rung fam. Hub fd)on
erlieen biefe an bie
(Sr^bifd)fc ber
bieffeitigen Sanbe ben 23efel)l, ben oon tljnen
felbft ^Ibfoloirten an=
ptunbigen, ba bie ertaffene ird)cnftrafc fofort hiebet in $raft
treten folle
3
),
fobalb and) Vtoian aufbrechen werbe.
21llerbing3 gef&al) ba nod) nid)t fofort. 28'l)renb ratian,
um ber auerorbenttidjen breite willen oon ber l)omiftifd)en ^ar=
tet mit (5;ntl)nfiagmu3 anerkannt
4
),
ba3 englifd)e ebiet balb nad)
bem 29. e^tember oertaffen
5
),
um in cmeinfcfyaft mit bem (Sr^=
bifcfyof
2ill)etm oon @en3, bem neuen a^oftolifd)en Legaten,
fid)
nad) 2kneoent gu begeben, blieb jener nod) einftweiten prd
6
)
1) Cf. Radulf. de Diceto apud Twysden et Seiden 550

literas illis
direxit Wilelmus Senonensis archiepiscopus , in quibus continebatur , ne
sine conscientia ipsius , sicut in mandatis a Domino papa suseeperant, in
reconciliatione facienda procederent.
2) Th. Epp. vol. I. 269. Ep. CXIX. tfritife 23etoei*fbrungen N. 29. f.
Stntn*. l.
3) Vivian. Ep. Th. Epp. vol. II. 219. Ep. CCCLX; ibid. vol. I. 250. Ep.
CVJII. fegt. Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 23. Ep. CCXX

ante-
quam iidem riuncii a'te recedant

sententiam ipsam indubitanter poteris
revocare. . nttfdje $ett>eisfi8jrungen N. 29. f.
4) . bie oben . 444 2lnmf. 1 angegebenen (Sttate nnb Th. Epp. vol.. L
132. Ep. LH.
5)
Bouquet XVI. 394. Senn bie Ep. Amici ad Amicum Th. Epp. ed.
Giles vol. II. 283. Ep. CCCLXXXV kmerft,
bafc
ber recessus eorum (Gra-
tiani et Viviani) non ultra festum beati Martini protrahetur,
fo ift ba nid)t
gegen unfere Eingabe, er SBrkfftetter ift nod) ber JJleimtng, baft betbe juglcid)
abreifen roerben. r biefe 5lbreife roar al<8 cuijjcrjlet Dermin ba 0lartin3=
f eft beflimmt. 21I ratian
ft*
Don feinem efbrten trennte, mag aud) au=
gemacht fein, bafe btefer glctd)jetttg aufbredjeu fotte ; a3 fretttd) ntcfyt ge=
fdjal).
6) 3n tveidjer Slbfidjt SBtoian nrfprnglid) sitrdfgeblieben
,
ift au* ben Ur=
fuubcn nidjt ju erfel)en; Stomas felbft suerft sn>eifcll)ft, bann bon Beuern mtfc
Greife taticm, $er serfudjt mit b. auritdfgeW. SBto'. fidj ju creinb.
457
$lber bennodj geigte bie nervte bc bisherigen Verfahrens fchon
ihre SQirfungen.
)ie fdjteuntge streife }ene $ftannc3, ben >emrtd) nne feinen
anbem frchtete

fein unmittelbarer auS ben eigenen (Srlebniffen
gefct)b>fter Bericht an bie (Surie mute alte feine btylomatifdje funft
vereiteln

; ba unerwartete cleit jenes*


hh
c
^
2Brbentrc;erS
ber Kirche granfreichS, beffett (Sntfchloffenheit er
fo
eben erft er=
:probt, beffen fird)lichen (Sifer alte Sg'ett fanntc, hatte ihn
mit bangen
Ahnungen erfllt
1
),
^ fogleid) nad) ben Sagen *on SBureS oon
Dienern abgefegten fntglidjen Sotfchaftet maren mit ihrer S3ittc
nm @enel)mtgnng ber genberten gormel vorlufig abgeliefert
2
).
Wilhelm oon @en
3
)
festen nnr on ber (Surie berufen $u fein, um
gegen ihn ju waffnen.
djon
fah
er fein Territorium auf bem kontinent mit bem
Unterbiet belegt
4
).
$ftod)te er immerhin fchon
bamalS
fr
ben gaU
beS u&erftcn ^othftanbeS jene egenmeljr angeorbnet haben, bie
nur fyter befd)reiben werben
5
),
ber ebanfe brngte
fid) boch
immer lieber auf,
ba er ben errori3muS biefeS furdjtbarften
aller @erid)te nid)t werbe bewltigen fnnen.
Unwillfhrlich ufammenfd)retfcnb, ergriff
er baljer mit eb=
haftigfeit baS einzige Littel eines frteblid)en 2lu3gang3. )urd)
ben rbifd)of oon iftoucn unb aufrib Obel, burd) ein eigenl)n=
bigeS (Schreiben berief er ben nod) auf fran$ftfdjem ebiete tx>ei=
lenben Vioian ju fich,
bereit t|tn gang ju Sttfen fein
6
). 35on
feinem toadjfameren Kollegen nid)t mehr behtet, fote er burd) ba3
eiufd)meid)elnbe 2ort, burd) ben D^etj beS olbeS pm glte ge=
bracht werben
7
).
djon bei ber erften SBcfprectjung fd)ien es>, aB
irauifd).
Th. Epp. vol. I. 254. Gervas. apud Twysden et Seiden 1407 Gra-
tianus tandem Romam citissime reversus est Viviano illo post terga
relicto.
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 221. Ep.XCII; ibid. vol. I. 253. 257. Ep.
CIX; ibid. vol. I. 106. Ep. XXXVIII.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 224. Ep. CCXCIII.
3)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. II. 231. Ep.'V.
4) Th. C. Epp. 1.221. Ep.XCIIXunc autem in eo calculo constitutus est
et irnminentern sibi et terrae suae sententiam adeo timet, ex quo dominum
Senonensem et Gratianum illum, cujus memoria in utroque regno in
gloria et benedictione est, cognovit ad curiam proficisci, ut nihil domino
papae negare audeat etc. Ibid. vol. I. 252. Ep. CIX Sic Rex Anglorum

timet, ne in terram ejus cismarinam sanetitati vestrae (YVilelmo Seno-


nensi) legatio committatur.
5) S, unten.
6) Th. Epp ed. Giles vol. I. 253. Ep. CIX.
7)
Ibid. vol. I. 257. Ep. CIX.
458
<ied)fte 33ucf). 3mcttc (Settel.
ob bcr grft tu ben >ulbereifungen unb Betreuerungen
fidj faum
fctbft
p
gengen vermge.
3
n egcnart metcr Beugen urbe
ba3 etbttcfye elbbe laut, bem r>on jenem
p
erffnenbcn Sttanbat
be $pa:pfte3 in allem gcljorfamen
p
ollen, in urhtnbtid)e
offe=
ne3 djrei&ert, bcffetbcn
Snfyaltg,
mit bem Jniglidjcn
Snfieget be=
brudt, arb fofort ausgefertigt, jeben nicbcrpfdjtagen
1
).
5lu Siebe pm ^pa^fte,
fo fyiejj e bort, folt bem f)oma3 33ec'ct
bie $ird)e oon (Eanterbnrt)
,
jm unb ben einigen atleg abtjanben
efommene iebererftattet, grtebe unb Sufyerljett cjctt>drlciftct
erben." $on ben oietbefprodjcnen laufein ar barin nidjt bie
D^ebc, ebenfocnig oon ben (Slarenboner Statuten. 5lber freilie
ber ba3 ^ftafe
be
p
^eftituirenben fd)ieg fon>ot)I bie lirfunbe
at3 er fetbft.
)odj erftrte er mnbd), nad) bem grieben ben
(Srulanten an bie (Spitze bc D^eidjc ftctlen", biefen fetbft pr
(Stjre @otte unb jum D^u^en bcr ^ i r et)
e
"
2
3
abfdjUefjen
p
trotten, fofern
$ioian nur beirfe,
bafe tym elegentjeit
p
einem
erneuerten $erfef)r mit jenem gegeben erbe.
(53 beburfte feiner eiteren $ftittt)cilungen. er >ftlicf;e2lb~
georbnete oerftanb ooltfommen. f)a# 5lnbenfen an ba ,3riufcttfcf)e
alter bisherigen Erfolge ar in bem Augcnbtide gefd)unben,- o
ber (5fjrg,et i()n anpftacfyeln begann, beS futyme fic$> ertt)
p
machen,
bie oou feinem errn
fo fcljnttdjft genfd)te $acification
allein
p
taube gebrad)t
p
fjafcen. UebcrbieS bem inflitB eines
tertferS bcS 2itf)e(m oou tat>ia
3
)
unterteilt, ging er mit einer
Eingebung
4
)
auf bie pne be3 $nig ein, etd)e it)n ben Zi)o-
miften ats> einen Abgefallenen
p
oerrathen fd)ien.
Unb rafd) genug, in eigentt)mlid)cr SSeife fllten fie auSge=
fl)rt
erben, ine
feierliche $crt)anbtung mit bem
r^bifdjof oor
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 253. Ep. CIX.
2) Ibid. vol. I. 106. Ep. XXXVIII

promittens se ad honorem Dei et
utilitatem
ecclesiae per eum pacem esse facturum, si ille procuraret, ut
cum eo colloquium haberemus. 3Scrt]I. bie fptere Ep. XLI ad Gratianum
vol. I. 111

illico ad honorem Dei et ecclesiae utilitatem

pacem
fecit.
3)
Ep. Vir. ad Th. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 216. Ep. CCCLIX.
4) Th. Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 38. Ep. XIII Stadit
quidem praefatus filius vester morem homini gerere , ut vocatus ab ipso,
sicut asserit, literis suis et multa instantia ipsum inclinaret ad pacem.
Ibid. vol. I. 223. Ep. XCTI

et famam
,
quam prias laeserat etc.
Viviani
Ep. ad Henricum Regem ibid. vol. II. 222. Ep. CCCLXII Nam tantum pro
vobis institi, quod multorum et magnorum amisi gratiam et fabuln factus
detractorum.
nig einnd&3 SGBaUfaljrt nadfj t. $en& mite ftotoember 1109.
459
aller Selt crantaffen -unb gu berfetben emplabctt lag nidjt in
einri 2lbfid)t. (Sine 2allfat)rt nad) i
2)cm)3, am 18. 9to*
rember unternommen, an toeldjem age, tote man mute, and) ub=
n>tg bort toeiten erbe, foltte ba zufllig fdjeiuenbe 3ufammen=
treffen mit btefem

ber ftbrigettS im etjetmen inftrnirt mar
1
)

mic mit bem rulanten fiebern nnb bod) ben @d)ein be3 ($nt=
gegenfommcn3 jerftreuen. SBrian mute e3 bernehmen, ben
Settern jugfeid) mit ber ^injctge, ba an jenem Dermin ein ncuc3
Kolloquium ber Rntge bet>orftel)e, unb unter
Erffnung
ber beften
SluSftdjten an bie Ijeilige ttte be3
gtyoftef
ber gran^ofen &u ent=
bieten
2
}.
Mein biefer jeigte fid) nun boct) ber biefe 3untutung in 1)0-
l)cm$)ae betroffen. 8d)on ba ber$lrd)ibtaconus> r>onDrr>ieto, ber
il)m nad) Ablauf ber grift am $)?id)aeti3tage
3
)
aU Vertreter ber
(Surie nid)t mct)r galt, fein $ftanbat eigcnmd)tig verlngern motte,
fdjten
Ujm auffllig
,
beffen ipt^Udjer 2lnfd)lu an ben $nig in
l)ot)cm 9)cae bebenflid). djott frchtete er, berfelbe fei, mie einft
2Bi(t)elm von $ar>ia, Don bemfclben burdjauS capttotrt. emtodj

bd> fllte
er

mar feine $ermutt)ung nid)t fid)er genug , um
ben Antrag unbebingt von ber anb metfett
in
tonnen. 9ltlerbing3
an bem beftimmten Sage $u @t. 3>ni)3
5
crfd)einen lehnte er ab.
5lbcr unter vier klugen mit biefem WlanM bes> fntgltdjen $er=
trauend fid)
p
crftnbigen mute itjm fetbft erronfd)t fein. 0
fd)lug er fetnerfett beun auf
greitag ben 16. November eine :per=
fernliege ^ufammenhtnft ju (Sorbett vor, bort ba ^ltjcre ju r>erab-
reben
4
).
SBiman beeilte bem ^eitrauifeben fid) gefllig u geigen, r
fagte ju. 3a nod) met)r, c3 gelang feinen Herstellungen unb benen
be3 ft'nig Submig, ber ben tt)tt fetbft betreffenben :politifd)en md
jener r>orgcbtid)cn
Pilgerfahrt fd)on fannte, bie Herfttmmung $u
bcfd)iind)tigcn. 5ftan rerabrebete, l)oma folle attcrbtng nid)t ge=
1)
Ep. Viviani. Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 215. Ep. CCCLIX Si ergo
nuncium Christianissimi Regis Francorum et Domini Rothomagensis jam
recepistis, sicut indubitanter credimus, gaudemus. Ita enim fuit statutum.
2)
Ep. 1.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 250

nisi infra festum beati Michaelis


tunc imminens esset pax ecclesiae reformata. Joann. Saresb. vol. II. 249.
4) Th. Epp. ed. Giles vol.
h 358. Ep. CLXXII Verum ob reverentiam
S. Romanae ecclesiae et tui dilectionem, licet in incertum, ut timemus,
ad tuam instantiam die Veneris apud Castrum Corbolii tibi occurremus
etc.
ritifdje SSmeteffymttgeit N. 29. h.
^
460
crf)ftc 33ucb. 3weite GapiteL
galten fein, nad) St. ent)3
p
fommen,
fonbern rofjrenb bie fc
uige bafelbft erfjanbeltcn, in sparte erbletben,
alfo fidj infotoeit
nhern,
bafe
bie
auf il;n
felbft be$glid)e 9tegotiation erleichtert
toerbe.
2)en Sonntag; barauf
1
)
(18. ^o. 1
169) traf etnrid)
bei ber TOei beteiligen cht. Ol)nc fnigdjcg'^e^rdnge^BSa^
bruber geHeibet, fcfjien er
suna'd)ft nur feinen frommen ^f(id)ten te=
ben gu rooHen. 5lnbd)ttg fauf er nieber $um@ebct. SDann legte er
ein foftbare^ eroanb unb ad^ig Std otbmnjen
auf ben Elitr
ber lofterftrd)e al3 Opfer nieber. 2lber ber gln$enbc
(Smpfang,
ben $nig Subroig it)m bereitete, fcrajte batb genug in bem alten
Seltfinbe bie Stimmung
fr
ba
3
r
^ftf)
G u^er bzn
Sur Sd)au ge=
tragenen ^Mixm Siege. an anbere ebanfen al3 bie
ber rrrd)tid)en emotion wrben fofort in if)m rege, $am e bod)
barauf an, gerabe in biefem bebenfltd)cn Momente bie Vertrge ron
DTtontmiratl ftrfeu.
(Sr fetbft roufete, ba ba3 burdj ceremoniclle bflid)feit unb
^(ufmerffamfeit gegen feinen fnigtid)en aftfreunb am jtvedm=
igften gefd)l)e. (r fragte tfyeilneljmenb nadj bem jungen ljron=
erben $f)tlipp, ben fet)en er gefommen
2
).
Unb ats> ber gerhrte
$ater iljn atfobalb t>orftellcn u roollen $er$eiett, roarb ba3 @e=
fprd) ol)ne 3^ang
<*uf
b^ legten griebcnsjd)tffe gclenft. r>er-
ftel)t fief) , ba ber fniglid)e Silger als? treuen 53ubncr
fid) bar^u=
ftelten beml)t roar. ein Sof)U Oftid)arb
fottte

melleid)t um
ber $elel)nung aud) mit Aquitanien rorbig
p
werben

bem $5=
nige ubnng gur roeitern (Stjieljttttg bergeben
3
),
suglcidybcr 23rge
ber uncrletjt $l ertjattenben 23unbetreue bleiben , ber Streit mit
bem rafen r>on St. illes ju our beigelegt roerben.
^latrlid) ba jener in um
fo
gnfttgerer Stimmung ber
^flidjt
ber aftfrcunbfdjaft gengte, Staum batte man fid) au3gc-
fprod)en, al3 ber Aufbrud) nad) $ari befohlen untrbe. er gerabe
1)
Prima Dominica post festum saneti Martini. Ep. Viviani ad Tb. Th.
Epp. vol. II. 216. Ep. CCCLIX (Bouquet XVI.
394);
-
in octava S. Mar-
tini ibid. vol. I. 219. Ep. XCII.

Ucber ben Streit jUnfckn St. Tem>3 unb
Olcflenlburg ber bie 6l)vc, bie d)ten ebetne beg ^eiligen 311 bcfi^cn,
f.
'epfc
in Pertz M. G. h. XIII. 343.
2) Herbert, de Boseham pp.
ed. Giles vol. I. 284. 285.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 253. Ep. CIX Convenit enim inter eos in
eolloquio apud S. Dionysium, ut ei alendnm et instituendum traderet filium
simm Kicbardnm et ut comitem S. Aegidii Turonas evocaret, eidem Ki-
cbardo responsurum super comitatu Tolosano.
3ufammentrcffcn be ZI). 23ecfet mit ben Rntgen auf bem Montmartre.
461
2eg mute bic grften ber ben SDfontmartrc fhren.
)er
Dieifcplan bal)er, naturgemdfj tte er fd)icn, fonntc um
fo
t)cr ben
geheimen 3ttjecfen bieucn. $aum mar man bort angelangt
1
),
als >cinrid) fid) berrafd)t fteffte , al3 er l)rte,
bafe
l)oma3
Werfet eben je&t
fyitt, in ber ffll&xfyxwcctytt meite. Unb fofort traf
er auf ben qbifdjof Don Dienen unb ben
33tfd)of oon eej, bie in
emcinfdjaft mit $btan in be (Svfteren Flamen jene.SBcreinigungSs
formet ubettetdjten, bie in ben unmittelbar nad) ber ^ufammens
fnft in (Sorbett begonnenen $crl)anbtungen ju taube gefommen.
(Sie lautete: )er $uig oon (Sugtanb mirb au Siebe u ott
unb bem ^apfte bem f)oma S3ecfet unb ben Seinigen nabe,
griebe unb icfyerfyett mtebcrgetofyren unb alle 23efiuugen unb
ma baoon abfyanben gefommen jureferftatten, mfyrenb biefer fid)
jtt allem bem ocrpfdjtet, ma3 ber frjbifc^of feinem grften febul=
big
ift
3
)."
er nig ermiberte
fie
mit anbermeiteu $orfd)tgen. Gr
fei
oon Sperren gern bereit, ben roll gegen ben ^lutragftetler
fal)=
reu $u laffen; gteid)erioei(c, \va> bie (Sontrooerfen jnnfcfyen iljnen
beiben angebe, ben Sfttcfyterpprudj, fei e bc3 Dxeid)3gerid)t be3
utg3 oon granfreid)
4
),
fei
z> ber gallicanifcfyen ird)e
5
),
fei e
ber ^artfer Unioerfitt
6
) ,
anjuerfennett. lieber bie Gntfc^bi=
gungfrage nderte er
ftet) ut<$t
7
).
Um
fo lebhafter griff fie ber
1) lieber bte SBerfjanbtung auf bem Montmartre
f.
rtttfcfje ctt>etgfrun=
gen N. 29. i.
2)
Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 285 Eramus itaque nos in saneto
martyrio, reges vero extra. Th. Epp. 1. 1. vol. I. 255

illuc (prope mon-
tem Martyrurn) occurrimus. Radulf. de Diceto apud Twysden et Seiden
550

sed (Thomas) se Regis Anglorum minime conspectui praesentavit.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. 1. 255. Ep. CIX. dagegen Wilelm. Steph.
Vitt. ed. Giles vol. I. 263

ut suae ecclesiae Cantuariensis jura et sibi et
clericis hominibusque suis ablata et fraternam pacem et clero Angliae li-
bertatem restitueret ipseque ei tamquam Domino et Regi fidelis foret et
devotus in omnibus salvo honore Dei et sanetae ecclesiae et ordinis sui.
4)
Th. Epp. I. 1.

paratum esse stare judicio curiae domini sui Regis
Francorum. Radulf. de Diceto 551

paratus erat Judicium in palatio
Parisiensi subire proceribus Galliae residentibus etc.
5)
Th. Epp. ibid. Wilelm. Steph. 1. 1. Radulf. de Diceto.
6)
Th. Epp. ibid. Wilelm. Steph. 1. 1.

Radulf. de Diceto 1. 1.
seu
scholaribus diversarum provinciarum aequa lance negotium examinan-
tibus.
7)
Th. Epp. 1. 1.

Wilelm. Steph. 1. 1.

sed de praecedente restitu-
tione non loquebatur. Sagegen Radulf. de Diceto 1. 1. Nec enim nomine
restitutionis, cum archiepiscopum non expulerit, juxta dignitatem Regni
quidquam debebat exsolvere nec bonorum vacantium possessiones, quas
jain dederat certis personis, in irritum devocare.
462
QedjfteS 9?u*. Streites GatteL
gtg&ifdfpf auf.
2lls bie Unterbnfrler ihm 33crid)t crftattct

beuu
u einem perfenlidjen $er&$t 5Iu^c iu 2luge fam es nid)t

wies
ev freilie bie beioen jule^t erwhnten Tribunale nid)t oon ber
anb, bezeugte jcood), c* wroc tfym lieber fein, wenn ber (Btreit
iMird; eine freunojd)afttid)e ikrcinbaiung im 2lgemcinen wie im
(xtn^elncn yax
v
3lu*glcidumg femmc.
Die
3Hf$ofc
wie i>ioian nahmen ilm fogleid) beim SSort,
inbem fie fr
biefen $mtd oot allem eine genaue Dic^iftrirun^ ber
Immobilien beantragten,
auf bie er als ^nbaber i^e^
tinftift* oon
danterburi) Slnfprud) ma&c
1
).
Der iBefragte erwiderte, fd)on all$u lange fei er bereits oon
bort entfernt, aB bajj er alles ba, was oon tfm-bengteru fettbem
erjdjlenbert worben, genau angeben tonne. Kfcer { orberu
mffe
er, wa3 fein Vorgnger Jbcobalo wl)renb feinet Veben*, tot er
bamal, als er jum onl nadj Jour gereift, ma er berhaupt
oor oem beginn bes' bcimtaligcn^eerdunge^oftcm
befeffen. 811=
Wertem beantragte er ausbrtflich bie ^teftitutiou oon brei 2lfter=
leben, bie oorcem in ben Rauben >emd) oon
'ffer,
Williame
be 9to, bes 9Jun*jchalls
So^anmS
gewejen unb beut ^edue nadj
an bie ird>e oon (Eanterburt) Ratten jurcffallen muffen
2
).
Die gricbcnsocrmittlcr gaben, wa bieje liegencen rnbc
betrifft,
gute
Hoffnung;
hin]td)tltd\ ber fte&ilien bagegen uerten
fie fidj
tleinlaut
3
).
Dod)
auf
eine (hufdoigungsnimme oon tau=
fenbSftarf werbe et wol)l redeten brfcn
4
J.
Seuigftcne fooiel, cr=
Grten 3}ioian unb ber iBifc^ef oon 3ee$, babe Oer nig felber
angegeben. Der (*r$bifdwf
aber beftaub barauf, baj} oielmcl)r
bie lfte beffen, was er eingebt, ihm
feft ^ugefiebert werbe.
iufid)tltd) bes Uebrigen wolle er
fid>
cem 3debsgcrid)t be
y
f
ap=
fte
unb anberer grommen unterwerfen. Die dlcrifcr erhoben
(Siuweubungcn, unb es entfpann ftcf> jene Debatte, bereu Verlauf
im (Siujelnen nid)t berliefert
ift.
@cwi|5 aber
ift c, batf
am 8d)lu^
bcrjclbcn eine neue gricbcneformcl oeretnbart unb cnelid) fchrift=
lid) oer$cid)nct worben, nidjt ofync onceifioucn auch oon feiner
8eite. o wenig er bie gorberung aufgab, bie er lnfidjtd) ber
1) Th. Epp. vol. L 220. Ep. XCII.
2) Ibid. I. 220.
3) Ibid.
4) Ibid. vol. I. 221. Cf. vol. II. 132. 133. Ep. CCCVII: vol. II. 55. 50.
Ep. CCLIII; vol.
t 304. 305. Ep. CXL.
)ie ccne auf bem 2ftoutmartre am Slfcenb bei 18. ^ooembev 1169.
453
30robitieu gemadjt, er
liefe
e bod) gefd)el)en, bafe fie
nidjt cobificirt
roarb. 0
fdjarf
er fein $ted)t auf
bte Snbereien jener brei
%tyn&
Icutc betont l)atte, er roarb bod) ocrantafet barin nad)ugcben, bafe
fte ntd)t au^brdlid) genannt mrben. 60 peiulid) er baran
feft=
l)ictt,
bafe
bcr griebensfitfe allein ba untrglid)e Siegel ber 2^er=
ftynung fein roerbe, in bem Entwurf ber fdjriftltdjen (Soncoroie
roar bod) nid)t baoon bie Otoe. Me3 bte folitc mnblid) jur
prad)C gebracht werben.
3m Uebrigen roar bie Urfunbe fyntid) berjeutgen formutirt,
roeldje urfprngltd) 511 23ures> jugeftanben roorben, u Einfang nur
mit ben 3uft$cn oerfetyen, roe!d)e ber fnig felbft bei feiner %\u
n&fyerung au SBtotait an bie Jpanb gegeben. ,,2lu3 iebe u ($ott
unb bem
Zapfte,
$ur (Styre ber ^eiligen $ird)e, ju
Sfxtx
unb 3t)rer
(Srben .peile mge e. Eftajeftt un3
p
naoeu annehmen unb
ttttS, u>ie allen, rocldje mit uu3 ba3 fnigreid) oertaffen, feinen
grieben unb ootle 8id)ert)cit in aller 9lufrid)tigfeit gewhren",
fo
lautete ber Eingang
1
).
Unb faum roar bas>
@cfd)ft
ber Diebactiou
oollenbet,
fo
begaben
fid)
bie Vermittler trieber jum fnige, ba3
projectirte grtebentnftrument in ber anb.
($v liefe
c3 fid) gefallen,
bafe
c oorgclefcn roerbe. )er (Sin=
bruef roar ein berall gnftiger. @d)on glaubte man, er tl)eite
fid)
and) beut t)ot)eu Vollmad)tgcber mit. %l> feine ^lutroort in ber
trautid)eu $iutterfprad)c taut roarb, meinten mand)e ben crt ber
gefd)riebeneu gormet frei recitirt $u l)ren. 2lber ben 6cf;rffid)=
tigeren entging c3 nid)t,
bafe
bicfelbe in feinem 9Jhmbe augenbticf=
lid) eine anberc rourbe
2
). So er bie Sorte ber Urfunbe roieber=
l)oten follte, roetdje bie Integritt unb bie greiljeit ber $ird)e oou
anterburl) feftftetltcn, fyradj er baoon,
bafe
bcr rjbifd)of in 33
es
fi|
l)abe unb fyabeu follte, roa
feine Vorgnger befeffen,
unb fd)tofe
gerabe bamit bie oon jenem beaufyrud)tcn Territorien au. 3nbcm
er roeiter bie 2trt be3 25efien ber ber frheren
)bcrf)irten ocr=
gtid), fe^te er bie nad) feiner Slnftdjt bamaB geltenbcn altl)erge=
brad)tcn @ett)ol)nl)citen" at bie <3d)raufen aud) bc fuftigeu
ircl)enrcgiment oerau. 2)cnuo
d)
roufete
er bie t)noi)mitt ber
Dteberoeifen ber Urfunben unb feiner eigenen
fo
fd)einbar barp=
1) 3)te gauje $otmel iu Ep. Viviani Th. Epp. ed. Giles vol. II. 220. 221.
Ep. CCCLXI. cf. Radulf. de Diceto 551
,
ift ttou lht iu beu tfvitifcf)eu 33e=
\tteifiU)viutam N. 30. d.
mitgeteilt.
2)
Ep. Viviani 1. vol. IL 221.
464
Sedjjte iyfj. 3*ctte Galtet.
ftetten, ba weniger $Iufmerffame getufdjt wrben, dlux bcn
gricbensfuj}
SU
ertfyciteu lehnte
1
)
er runbweg,
fogar burd) ein eib=
tidje elbbc
2
)
ab. Vergebens |ud)te $ioian Subwig beftim=
men, fernen 23nbncr lcnigftcn baju $u oermgen. Solange er in
feinem anbe fei, brfe er iljm nict)t befd)wer(id) falten, antwortete
er. Slber wrben
felbft (Mbbarren geboten,
fo ferner an @ewid)t,
wie er felbft, er tonne bod) nid)t ratfjen, bas engtifcfye ebiet u
betreten, z> fei. benn, ba juoor burd) jene3 feierliche (Bieget bie
D^econctation gefyeigt
3
).
fiattc 23hnan big bafyin nod) einen
D^eft oon
Hoffnung anf
biefetbe gehabt,
Je|t
war fie gan$ baljin. (St ftanb wie erftarrt,
ftannenb ber ba3 DJcetfterftd ber bip(omatifd)en opl)iftif. )ie
(5nttufd)ung War um
fo
berrafd)enbcr, je lnger er
ftd) in ben
ebanfen fyineingetebt, burd) fein gefd)idte3 aubeht bie Goncor=
bie in bie nbc
0
u bekommen, er Stergcr barber,
fo
groo ber=
liftet u fein, brad) nun
offen l)croor
4
J.
Gr erfrte feitbem un=
ocrfyolen, einen
fo (gnerifcfyen unb jweibeutigen 9Jienfd)en,. wie
ben ftnig, l)abe er nie gefetjen."

t)oma3 bagegen war be=
friebigt, ba gttliche <55erict)t aud) an biefem Vertreter ber Gurie
jum 3wed ber Gonocrfion fid) erfllen
in fefyen. urd) raitan
unb nun aud) 23ioian3 mnblid)e Berichte aufgeklrt, fnne biefe

meinte er

nunmehr in tfyren Manahmen gegen bcn nig


fidj nid)t mef)r oergreifen
5
).
3>ti ber Zf)at mit beut Gifer eine Dlcubcfe^rtcn
ift
ber Severe
fortan ber tljomiftifcfyen Partei $uget()an. SGat er ^eitweUig in
1)
Ep. Viv. Ep. L Th. vol. I. 256 In uno tarnen consentiunt universi,
quod nos in osculo pacis reeipere non acquievit. Ep. Mauricii L L Videtur
autem quod dominus Cantuariensis non minus possit vel debeat a Rege
Angliae reeipere, praesertim cum dominus Rex (Franciae) palam dixerit,
eidem Cantuariensi plenarie minime gratiam restitui

nisi osculo pacis
firmaretur. Ep. Mauritii Paris. Gilb. Fol. Epp! vol. IL 234. 235.
2) Th. Epp. vol. IL 302. Herbert, de Boseham Opp. vol. L 289.
3)
Ep. Viv. Th. Epp. ed. Giles vol. EL 221. 222. Ep. CCCLXI. Ibid.
vol. I. 256. Ep. CIX.
4) Cf. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. EL 230. 231. Ep. ad
Wilelmum Senonensem jam Romam profectum Ep. V.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. L 254. Ep. CIX

ut ad nos rediens pluri-
bus adsidentibus palam dixerit, quod hominum adeo mendacem se vidisse
vel audisse non poterat recordari. Ibid. vol. I. 223. Ep. XCII

Vivianus,
qui nunc tandem dolos expertus est illusoris et malitiam ejus et fraudes
varias non destitit apud nos in compitis praedicare. Ibid. vol. L 38. Ep.
XIII. vol. L 106. Ep. XXXVIII.
93rudj 93M<m8 mit bem Rntge. SDS Ultimatum.
465
Suuponen befangen gerotfen
1
)/
er feilte feinere
barein, alg ben
^efreietcu ftd)
oor Wfox klugen barjufteett. grner oon bcm @rj=
fcifdjof fcetgefcenS bttftatnt, ift
er uunmcln* bemht, in ber
unft
ber 2k$tttfamfeit Ujm um einige Schritte tiorat gu fein. 9113 ber
&nig> oljnc biefe llmmanbelung feinet Agenten 51t afmcu, fpter
nod) einmal beu $erfud) machte, if;n u beftedjen, tiucs> er ben mit
(Sntrftung
$urd
2
). ($3 toat am 28. 9coocmbcr, al3 i|tt auf ber
Dccfreijc in our3 eine tonigtidjc cfanbtfdjaf t, ber $rtor oon Q3cc
uub einer feiner bleu, traf
3
).
ic berbrachte @d)retfcttt bes>
bifdjof
oon Dtouen, be 2lrd)ibiaconu oon Gantcrburt), ein eigen*
l;nbige bittet be fuig, eine Summe toou &>anig 9%rf.
9(ber SBfoian nuberftanb bcm nid)t allein. (St fd)id'te ba3 @elb
Sitgleid) mit einem brokuben 2tbfagcbrtefc jurcf.
3
lim leMeu
Wtatz rietl) er al3 berjenige, UKldjcr einft $eiutt(fy g-reunb ge^
tiefen, bic Jriebengbebiuguugcn bc age3 am Montmartre an-
Suncfjmeu unb urfunbtid) ju beft tigen, ba (Srtfyctfeu be grie=
benlfuffeS,
bic feierlidje ;Reoocatton, bic (Sntfdjbtgung
fr
bie
oerfd)leuberten TOcobitien
511
oefdjlcuuigen. @ti e bod) bereite um
bie elfte tunbc, unb oerflietfe ftc
oljne 25eM>rung, bie
Scfytetfniffe
be3 3nterbict uub ber perjonlidjen Spannung nmrben ber in
unb bic einigen Ijereiubrecfyen, fie $u ^ermahnen
4
).
>iefe pradje war unerwartet genug,
rofeig in feinem
6clbftoertrauen n>ar ber frfttid)e Pilger fd)on am
IS.
Dcooember
oon bem Montmartre aufgebrochen, o^ne bem Ijarrenbcu l)omas>
bie un befanute Antwort
sugefyeu 51t laffen
5
).
SOBd^tenb biefer
bic Otcffefyr ber griebeu3oermiitter in feinem Setftecf erwartete:
toar jeuer in bereu unb ubnugg Begleitung bereite auf bem SBege
nac^ Mantel begriffen. ier gefdjal) e, ba ber erft oierifjrtge
6
)
$tin $$ifi$>, nad) meldjem er fdjon in 6t. S>eni)
fo
augctcgent=
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 254. Ep. CIX

conquerens, quod adeo
captus fuerat dolis ejus.
2)
Ep. Yiviani ad Henricum Regem ibid. vol. II. 223. Ep. CCCLXII.
Ibid. vol. I. 257. Ep. CIX. vol. I. 107. Ep. XXXVIII.
3)
Ep. Viviani ad Th. ibid. vol. II. 214. Ep. CCCLV1II.
4) Ibid. vol. II. 223. Ep. CCCLXII.
5)
Ep. Viv. Th. Epp. ed. Giles vol. H. 222. Ep. CCCLII Nec aliquid
per suos domino Cantuariensi respondere curavit, sed quasi occasionem
discedendi captans recessit uub bie . 466 tttmf. 3 citirten tettett.
6) Robert, de Monte ad a. 1165. Pertz VIII. 514 Mense Augusto Lu-
dovico Regi Francorum ex uxore sua nascitur tilius et vocatus est Phi-
lippus.
cfrf)id)te Xb&nAol HI. Q?t>. II.
3Q
466
<?edjfic 5?itd). gmcite Sa^iteL
tid) gefrat, Ujm botgeftel marb. Itier cinrid) bezeugte feine
uft
$um lnbeln mit bem Knaben. (Seine finfteren 3ge motften
fidj
utdjt listen, als ev ifju
empfing nnb bab lieber euttaffenb,
brtngenb an bie SBeitcrtctfc mahnte, el&ft bie frcuuMtdj ernfte
33itte bc Metrott, ben 3Sakv, ba3 $aterl<mb
,
ifm
fc6ft um ber
nabe ette* mitten lieben &n motten, In'elt tt)n nidjt nircf
1
).
1>t gab $efeM $um lufbrudj nad> ^act). 23i3 baMu mollte jn
and) 8nbtt>ig bereiten, in bei: rtoattung, bcn^rinjcnDttrfjarb ber
^erl)ci(3iuu3 a,emjj ausgeliefert ju erhalten. 2(ber Ijter tuarb er
auf bie beeerfteljenbe 3ufammettfuttft in eurs getriftet*)-; unb bie
Jrften
waren een einanber gef^teben rerftimmter, mic
fie 311=
fammengefemmen.
)a ba(b barauf beifgte 5(ttcntat
auf $ieiau fittttdje ftre
mar fiberbiel mifjgltft Sein
ftofyet 33rtef mute all ^cauif
oft
einer nun &u beginnenben neuen ^rariS am engttfrtjctt
oflaget
benrtbctft toerben. Ueberbiel un$e*i{3 ber ba, raai in ^eueeent
gefdjeljett, unb barber, wie e* gelingen werbe, ben berebten 2{n=
agen bc* rattan unb Bitfyelm von 3en entgegettpnrirBen,
fconSBibtan &uru(fgettriefen, famman auf ben@ebanlen, bureb jel)teu=
nige biteete SSer^anblnng mit bem
@r$tfdjof
bem Kampfe, ben man
aller Lftungen ungeachtet bed) frdjtcte, an^uirctdcu. Tiefer,
ber, auf bem SDfcontmartre allein
gekffen
3
),
lngft
an ber gret*
fttte feinet GrU wieber angelangt
4
)
mar, wrbe burdj ben 23c=
fud) neuer fntcjtid^cr Agenten berrajebt, toeldje if;n ecrffyren
n)oKten> eine Dtcije in bie Dcermanbic anzutreten, me bann U;r @e-
bietet bas Weitere beifgen
werbe. Dced) im 3n>eifet, ob er uicfjt
unter gefcnffen Garantien bem
ffolge
gtben feile, eifyieXt er %\u
fang!
2)eccmber ein bittet reu SSbian, weldje if;m brtngenb pix
^f(id)t machte, keinerlei 5Cncrbtetungen eine! in be tfeuia,* Tanten
ecrl)aubchxbcn 33etfd)aftcr
,
feien fie aud) fd)cinbar ued;
fe
fcor-
tbedfyaft, anzunehmen,
es? fei
beim,
bafj
ein
offener 23rief beffeU
1)
Giraldus CambrensisDe Instructione prmeiprttm Dist. III. cap.XXV.
p.
142.
2) Th. Epp. vol. I. 256. Ep. CIX.
3) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 256. Ep. CIX Sed nec istud responsum
suum nobis per praefatos episcopos pacis, ut sperabatur, mediatores, aut
per alios significare curavit; immo nobis praestolantibus responsionem ver
-
sus Medontam flexit iter. j)acjei)en Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 289
Et ipsi ad archipraesulem

revertentes etc.
4) lieber bic
s
Jicfreife Herbert, de Boseham Opp. vol. L 290. 297.
efdjtdjte ber feit ben Sagen on SBuvcS afcgeorbnetcn f. efattbtfaft
467
Ben bie ^rftttung
ber
oft
gemadjteu gorberungen urfuubtid)
3jnbeffen war fett bem age oon 9jontmiraiI ba gan^e $a$r
l)tnburd) bie Agitation ber beiben ftreitenben Parteien beim
petyp
djcn tul)le in ftetem SSadjfett kgttjfen gewefen
2
). S8011 bort,
rote c3 fdjctnt, erft im ommer
3
)
pruefgefe^tt
,
Ratten Oftdjarb
Satre unb Dtabulf
,
2trd)ibiaconu in fanbaff
,
Oftegtiialb, $lrd)i~
biaconu3 in ali^burt), fogletd) nad) ben Sagen oon 23ure3
4
)
fid)
roiebec aufmachen muffen, um bie enetymigung
ber oon bem =
nige
fo
bebenf(id) oernbcrtengricbcn3formel burd)^ufc^en. Heber*
bieg fotlten fie berhaupt im 23orau gegen ratian unb feinen
23erid)t einzunehmen fud)cn. Hein Heranber, bei bem berbieg
biefclben at3 burd) ben Umgang mit ben ebannten felbft mit bem
Gontagium be3 23anne Snfictrte oon 5)oma3 ocrHagt waren
5
),
ocdjel)lte nict)t
,
ba er gerabe bem 23erid)te jene3 oor allem 9ced)=
nung tragen werbe. (Slje ber rfeljnte nidjt uutcfgefeljrt unb ge=
l)rt fein werbe, tonne eine befinitioe Antwort nid)t erteilt werben,
warb it)ueu erffnet
6
). Um
fo
weniger modjtcn bie in Ujrer ^ar=
tctualjme jufammenfthnmenbeu Briefe ber Ijauptfdjttcfyften <8:pre=
d)er auf
ber (Souferenj ju 33urei Witten, >atte bod) bereite Bi=
man
7
)
gleidjwie Stfyoma^) gemannt, ben Zugaben ber ^niglidjen
nid)t
u
glauben, oor feine! (Sftegen O^dfeljr {'einerlei (Sntfd)lie=
feuug u
faffen.
Unb aB biefe nun bemndjft erfolgte, war mit
Gittern 9JMe bie gluctuation ber l)omiftifdjen (Sinftffe auf ben
of)fyuutt getrieben
9
). )er frifdje, au3 ber lebeubigen rfaljruug
1)
Ep. Viv. Th. Epp. vol. IL 214. Ep. CCCLVIU.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 223. Ep. CCXCIII.
3)
Gilb. Fol. Epp. vol. I. 207. Ep. CLIV.
4) ittifdje e'toei8f$tungeit N. 30. a. Sergl. oben . 457.
5)
Th. Epp. vol. I. 42. Ep. XV Qua de causa nunc ad vos properare
dicuntur Reginaldus de Saresberia et Richardus Barre

. Interim cer-
tum habeat vestra paternitas, quod nominatim exeommunicatis scienter
communieaverunt, adeo ut praefatus Richardus se contulerit ad Gaufridum
archidiaconum nostrum, quem exeommunicatum noverat . Quocirca
supplicamus sanetitati vestrae, ut, cum ad vos venerint, sie eos tractetis
ut partieipes anathematis (cf. ibid. vol. 1. 142. Ep.LVII. 196. Ep. LXXIX.)
6) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 224.
7) Th. Epp. vol. IL 222. Ep. CCCLXI.
8) Th. Epp. vol. I. 37. Ep. XII.
9) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 224

Gratianum , in cujus adventu
cornua eorum repressa sunt.
30*
468
edjftcs SBudj. iueitel (Sctpttel.
gefcfjityfte
Bortrag ergegen^dtttgtc unmittelbar unb in eigentl)m=
lieber reue bie
fo
eben erft erlebten ccnen roieber. OTcrbing
roarb bie urie gleichzeitig burcl) ben (S'rjbifdjof bamit befannt.
Briefe, Berichte, Petitionen wrben burd) eilenbe Boten in man=
cfjer 28od)e ag
fr
Sag berbracf)t. )ie meifien (Earbinle
1
),
unb unter biefen felbft bie weniger erljjlidjen, roaren burd) be=
fonbere 3ufd)riften geehrt.
s
#ber bie mublid)en 9lu3fagen @ra=
iian3 unb 2itl)elm r>on en3 feilten biefe unb anbcre tobten
djriftftde erft beleben. l)eil3 birecte briefliche $ftittl)etliiugcn
ber bie (*rcigniffe feit il)rer $lbrcife, tf)eit3 bie fd)iiftlid)eu ober
mnblid) berbrachten ^ftructionen, welche bie aud) je^t in Be=
ueDent ftnbigen Kunden ,3ol)anne unb ^lleranber in erregter
biptomatifd)er ^Ijtigfeit erhielten, wie bie Borftetlungen, roetd)c
bem
(Sr^bifchof
2ill)ctm ron cn3 gemad)t rourben, blieben bie
fortml)renb fid)
erueuernben Duellen, ba3 gef)tcubc ju ergnz
en. 5lber mod)ten fie felbft immerhin glauben, biefelben ffneten
fid) il)nen fcHig unbefchrntt: f)oma3 war cs> bod) vielmehr, ber
in feiner Beredjnung ber ^erfnlid)feiten ba
Tlafc beffen, wa
jebem
zugefhrt
werben, unb ben gall beftimmte, in weldjem bie
gefdjeljen follte
2
).
2irb Birnau nach feiner tfcdfel)r treu feiner Berheijjung
bem 5lpoftotifd)en tul)te bie Wahrheit berid)ten ober nid)t?

SDa war, meinte jener, Tttdjt ftct)er ju wiffen. freilich bie legten
feiner Jpanblungen hatten

ba rorbe ein weniger DJtitrauifdjer


fid)
eingerebet haben

l)inreid)enbe arantien gegeben. SDie 3lrt,
wie er ben Bcfted)ung3erfudj be $uig3 vereitelt, fchien jum
33rud)e mit biefem fhren
ju
muffen;
bie bringtid)e SBeife, wie
er fid)
in bem 91b)d)icbbillct ber unft bc3 Exulanten empfohlen
unb tiefen getarnt
3
),
umgcfcl)rt
fr
bie 2led)tl)eit ber ^ur (Ed)au
getragenen Uebcr^eugung Brgfdjaft $u leiften. 2lber ber SD^ann,
1) Th. Epp. vol. I. 33 37. Ep. XII &d Alexandrum papam; vol.1. 118.
Ep. XLVI ad Humbaldum Qstiensem episcopum; vol. I. 1 32. Ep. LH ad
Hyacinthum Cardinalem ; vol. I. 154. Ep. LXVIII ad Wilelnmm Papien-
sem; vol. I. 141. Ep. LV1I ad Joannem presbyterum cardinalem Neapoli-
tanum; vol. I. 102. Ep. XXXVI ad Portuensem episcopum.

eilt tief
au beu gevabc bamal in 53enex>ent ainrefenben ^3tfd)cf
<5tepl)cmu* iw teaur
vol. I. 301. Ep. CXXX1X. Herbert. Ep. ad Wilelm. iSenon. Opp. vol. I.
230. 231.
2) 3nftvuctton an bie ^mieten Tb. E. vol. I. 219-22:). Ep. XCH; vol. I.
225
227. Ep. XCllI.
3)
Ep. Viviani. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 214. 215. Ep. CCCLVIII.
tati<m Kcffe^v. ^nftvuctteu ber Sftimcten bcg Xfyomci Sedfct.
469
ber bie menfdjdjc Untreue uub d)tr>ad)l)eit aB bie wafjrfd)eintid)=
ften rtfcn ftct ba in ^edjnung $u bringen gewohnt war, wo er
bas gacit fetner (Sntfdjlffe frieden
wollte, urteilte anber3. TOer=
bing3 er war nidjt ofyne Hoffnung.
3a in mandjen teilen feiner
Briefe l)at er
fidj fo
augefprod)en, aB nefjme er gerabe^u eine
23efel)rung an. 9lber feiner (gftto&gung fd)ieucn bod) bie Kriterien,
an benen fte
erfannt werben feilte, nod) nid)t oo^fylig.
3
mmer
blieb nod) bie 9Jiglid)Mt, ba 23imatt eine berrdt^ertfc^c Oppeln
rolle gezielt. (Srft ber bem ^apfte wirflidj erftattetc S3ertd)t fott
bie ^robe feiner reue werben
1
).
3oI)anne unb 2lleranber wer=
ben angewiefen, benfelben abzuwarten nnb erft bann, wenn er fidj
bariu bewhrt, ben u feinen unften abgefaten 23rief jn ber=
geben. Sollte er bagegen unerwartet bei feiner erften 3Iubien^ aB
^avteimaun $etaid)3 auftreten
2
),
fo ift berfelbe jurd^ubeljatten,
unb berbic bafr geforgt, ba bie legten ganj anber lautenben
Itrfuubeu au3 feiner Sirf'famfeit in granf'reidj ifjn be 2iber=
fprudj berfhren.
SSRan fielet
,
$orfid)t3maregeln ber :peinlid)ften 5lrt, ja alle
Littel ber biplomattfd)en funft wrben angemenbet, ben Moment,
ber
fo gnfttg
niemals
festen
wieberfeljren ju fnnen, jn bem cnt=
fdjebenbeu &u madjen. $anbelte Vioiau in inflang mit jenen
betben Vertrauten unb blieben all' jene @:pringfebern wirfung^
frftig, welche bie fortwfyrenb gefd)ftige
anb im Kolumba =
lo=
ftcr in Bewegung
fetzte, fo
mute ber bcabfid)tigte rfotg ungmeifel*
fyaft
flehten. 9lleranber, burd) bie berebten mubtid)en )arftel=
lungen ber ben Hergang bei ben legten Verljanblungen bi in ba
fleinfte detail unterrichtet, fonnte bem immer bringenber werben^
ben Antrage, ben man oou biefer Seite motioirte, faum auwek
d)en. Urfuublidje 9.lnerfennung ber (oncorbienformel bes>
ZaofiB
am Montmartre,
(Scfyabenerfafc weuigftenJ
fr
bie (fte ber ge=
raubten ^cobilieu, ober bod) 2lu$a)litng oon wenigften taufeub
3arf, 33efiegelung be grieben burd) ben $u, ober Verfgung
be3
3
ni er i c
^/
^clZ oa Dilemma, weld)e3 bem Knige oon
1) Th. Epp. vol. I. 107. Ep. XXXVIII Si Yivianus in curia consonave-
rit istis damnationem. Ibid. vol. I. 223. Ep. XCII.
2) Th. Epp. vol. I. 254. Ep. CIX ad Wilelmmn Senonensem. Quod qui-
dem ideo vobis intimamus, ut si ad ecclesiam Romanam rediens partes il-
lusoris fovere praesumpserit aut fraudes occulere
,
rei veritatem domino
papae et cardinalibus vestra dilectio possit fidelius intiraare.
i
470
3cd>fte3 udj. 3tt>eitcS (Safcifel.
SStoian bereit* gctoeiffagt, nunmehr nad) Anficht ber
^oiiftcn
angefnbtgt werben
f
c Ute
1
).
Um je weniger fennte jener
Sgern;
bie ^ftajjnaljmen ju feiner
SSertljeibiguttg $u rcvftrfen. Tie ^nftrnctien ber erften efaubt*
f
ct)af t mat buxdj ben Verlauf ber inge, ben
fic nid)t fcergefefyen,
thatfeMid) auer rafi gefegt. (Gegenber bem etnftimmtgen 23c=
ridjie be3 ratian uitb illjelm een <Ben, ben bemnd)ft and)
SSiotan befttigte, rermed)te bie erftere ntdu auf$ufemmen. ?cad^
beut if;re urfprngtid)c 23eftimmung, ben apefteltitfcn 2tuM bor*
weg $u captteiren, cteitelt toar, f)atte
fic nur ned) ber oen tags
ltd) jkigenben (Stnufj &u berieten, Den bie
auf
rrenge bringen*
ben Sftaljnungen ber ^fyemiften
bten, ^etnrtd) felbft mute
fid)
fagen, ba bie efafyr feit ber 9lbreife sBhnang (im December 1
169)
nur ned) bebrel)(id)er geworben. 2Bar bed) feit biefem 2lugenbd
felbft nad) bem SSottlaut be ppftcfyen 2kefcc som 10.
%Mx%
and) ber

ebraitd)" ber redjtlid) bem (*r$bifd)ef juftetyenben or=


bcntd)cn eroalt nueber frei gegeben. Unb
feft entfd)Ieffen, bie=
felbe unter allen Umftnben
fr
fein $nigrcid) unfd)dbtid) ju ma=
d)cn, entndette et jene raftlefe
l)dtigfeit, roie
fie nur ba3 eff)l
ber $ftid)t ber Selbftoertfyeibigung 311 [Rannen Dermag. Oced) ein*
mal unb, tote eg fcfyetnen
fennte, utn testen ale rangen ber $5=
nig nnb ber (*r$bifd
(
ef
mit einanber in einem Kampfe, in rocld)em
bie Unerfd^epf tiefen einer bimnatotifdjen Diplomatie nnb bie @r=
finbfamfeit ber ^ntrigue
auf
beiben Seiten gleich gcfd)ftig finb, bie
Zeitigen Crbnungen ber &ird)c nnb be Staate* , bie Rauben be
cljerfam gegen rone nnb
&tfd)offtaB
gegenjeitig $u jerreien.
2d)en bamaB, als Jpeinrid) mit SBhrian 51t fcerljanbcln fce=
gann, waren neue SBotfdjaftet beffelben, 9legibiu, 3(rd)iciacenus
tn [Ronen, 3>oJjanne, 2trd>tbiaconu3 in &et&, SoJjann on Dp=
forb,
ber berdjttgte @ibcsf)elfer in >r$burg''
2
),
ber bie 2llpen
gebogen, in umfaffeuber Setfc inftruirt unb ermchtigt, je nad)
ben (Soentualittcu $u baubeln. QBljrenb ber
grft jn 2t. em)3
unb auf
bem ftoutmarite tu beut ^erfeftr mit jenem Agenten
be5 ppfteljeu ZtxjU bengrieben mit berirdjc &u fittfeu fcMen
:
mar er glcidcittg in 33enet>cnt bemht,
fr
ben galt, ba er nid)t &u
1) rttifcfce etteiSfiifcuttgen.
N. 30. c. d.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. IL 224. Ep. CCXCIII. Alex. Ep. Th. Epp.
vol. II. 131. Ep. CCCVII. Ibid. vol.I. 257. Ep. CIX. jtrittfe
^ctvcilfbrun^
9i N. 30. b.
*
SMe sielte efanbtfcfyaft bes heilig*, eine 9Jaji nahmen in (Snglanb.
47]
(Staube fomme, gegen jegltd)e ^att^magregclu $u remonftriren,
fic tljatf cfytid) auer $raft ju
fefcen.
$)ie Uebertragung ber e=
gatengemalt ber bie bieffeitigen Sauber au 21Ul)ctm fcon en ju
hintertreiben gehrte mit ju ben i()uen gegebenen Auftrgen
1
).
2lber inclleidjt erft ba, al3 jur
3
e ^ er ^dreife $ioian3 (Anfang
)ecembcr) ber Gonflict ber geiftlicfyen uub roeltdjen ematt faum
oermeibtid) fdjien, mrbe unter bem (Sinbrucf ber fd)on in ber er=
ften Hlfte
be3 Sfto&emfcer befohlenen cmfjerorbentlidjett $erauftal=
tungen gur $erftrfung ber ^ottymeljr bie erfte ertremfte gorbe=
rung bei bem aipoftolifcfyen @tul)te laut. liier mieberfyotte er ben
bereite $u Anfang
beg taufeuben 3a;re3 gemad)ten
^orfcfylag, burd)
SSerfefcung
be3 t>oma3 alle 2Btrren mit inem SDMe %u fd)lid)=
ten
2
). @o bermannt bie
3
UttUttt)ung mar, e mirlte bod) bie
Anerkennung ber atferljdjften $)cad)toollfomment)eit be ^3afte3
9lleranber babei oerffjrerifd) genug. leid^eitig aber oerfuljr er
in (Snglanb felbft
oolllommen revolutionr: er emaneipirte e$
tf)
atf
cl)Iict) oon
beffen
Obebien^
3
).
%B l)oma< nad) 9)cid)aelt3
(l
169) ber aufrtb, SKiget uub
l)oma, al oou ben 9luncien bebingung3mei[c ^Ibfoloirte, oon
Beuern ben 33ann au3gefyrodjen,benecan;3ol)ann oouatt3btm),
ben >ecau @uibo oou 2alu)am, ben 3ol)ann (Sumin, ben 2lrd)ibia=
contt Sftabulf oon fitanbaff , ben $re3bt)ter SBimar mit bemfelben
bebrofyt
4
)
uub jogar ratian
felbft jenen Didfall anerkannt l;atte
5
):
oer]ud)te ber Zottig ben folgen biefeS ebtageg alfobalb entgegen^
roirfen. Unfere SDarftellung l)at e3 aubrdd)
p
betonen, ba
fogar
rotjr eub biefer testen ^acijtcatorifdjcn $erfudje
ber ampf
ber beiben @egner nid)t blo vorbereitet, fonbern in gennffer SGBeife
mieber begonnen l)atte
6
).
1) Th. Cant. Epp. vol. I.
257.
'Ep. CIX.
2) (5. ftrtttfcbe Setoetflfjrtmgen N. 30. b.
3) Th. Epp. vol. II. 222. Ep. XCII.
4)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 250. Ep. CVIII; vol. I. 269. Ep. CXIX;
ibid. 307. Ep. CXL. vtttfcfje SBetteifIjnmgcn N. 29. k.
5)
Gratiani ad Gaufrid. Ridel. Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 127. Ep.
CCCXC Et quia pax, ut sperabatur, secuta non est, vobis per venerabiles
Viros, Rothomag-ensem et Burdigalensem archiepiscopum
(f.
oben .456)
denunciavimus, ut nisi infra tunc imminens festurn saneti Michaelis pax
reformata esset, nequaquam exinde collatae absolutionis beneficio frue-
reraini, sed sententiam, quam Cantuariensis archiepiscopus in vos ferret,
sine fraude et malo ingenio firmiter servaretis. Quia ergo pax secuta non
est, et vos praefatus Cantuariensis in sententiam exeommunicationis publice
reposuit, vobis praeeipimus, quatenus observetis.
6) ntifdje eroeigfbtungen N. 29. k.
472
tue fettye foniaUdjer Drbonnanjen
1
)/
fo gefd)'rft, tote
fie
nur jemals r-ettuubigt korben, fottte ba
fett bem Saljre
1164
berhaupt verfolgte 2lbfyerrung3ft)ftcm auf ba d)fte ftetgern.
Seber, ber feit bem gefte be heiligen )iont)fiu mit einer 2knn=
Butte be ^apftes?, mit Briefen ober 23reoen, ba
3
n* erDi c t 0De?
$lef)nlid)e3 betreff enb,
fei e3 oon bem Saipfte,
fei es> oon bem @r=
bifd)of abgefanbt, ergriffen werbe,
fott fofort gefangen gefegt unb
befyanbelt werben, roie e3 einem $errtl)cr bc3 $nig3 gebhre;
wer in gleichem gatte oor bem ftartin^feft (10. DcoDember) erta^t
worben, hi> u bem bezeichneten Termine bewad)t, nad) Ablauf bef-
felben aber benfelben (Btrafbcftimmungcu uuterftettt bleiben/'
fo
lautet bie erfte.
OTe Qtlerifer, meld)e ba etwa wt)ngte;3uter=
biet wirflid) beobachten, finb fofort $u entfetten unb au3 bcmanbe
in
jagen, bie galjrniffe berfelben u fatfiren; bie, welche in (ng=
lanb (Stntunfte u beziehen haben
,
aufjuforberu, bi jum
?5
e
f^
be3 heiligen $iiariu (14.
3
an. 1170; prcf|uleljtett, U)ibrigen=
falls jene in be nig
Gaffe flieen, fte felbft fr
immer eritirt
bleiben/'
fagt
bie n?citc unb britte. )ic oierte verbietet bie 2lp-
pettation an beu ^apft unb ben Gr^bifchof;
bie
fnfte befttmmt,
ba jeber aie, ber au ber
ffte be3 $uigreid)c3 lanbc ober ab$u^
reifen im
begriff fei, uuterfud)t werbe, ob er aud) nid)t bcrgteU
d)en bei
fid) fl)re, wa ber
(*hre
be3 $uig ^uwiber
fei. ginbet
fid)
etir>a3 ber 5lrt,
fo fett ber <2d)utbige fofort eingefeuert toerben.
&on lcrifern unb ^ftndjen forbert berbic bie
fcdjfte, ba
fie
mit einem toniglidjen
^3affe
jur aubrdtid)en Legitimation oer;
fel)eu feien. 3er ohne benjclben ergriffen wirb, barf nid)t weiter
reifen, fei e3 ba er anfomme, fei e3 ba er
fid) eiufdjiffen motte.
)a3 gilt namentltd) oon ben (Siertfcm aus> ^ale3; alle Salifer
folleu berbieg au ben englifdjen Sdjulcn entfernt
2
);
enblid)
ber ^ietcrSpfenuig ntd)t au$ftt)a1)lt werben
3
).
$lbcr nid)t nur, ba berglctd)eu anbefohlen warb, gengte;
eine ungeheure maffenf)aftc ibeelctftung fottte atte3 bie3 jn reli-
gifen (Bhungen ftempcln, bem Knige al Oberhaupte ber eng=
tifd)en anbettrd)e geljulbigt werben. )ie $icegrafcu waren be=
1) Gervas. apud Twysden et Seiden 1400. Bouquet XVI. 402. (Sin t>a=
riircnber Xcrt bei Giles Vitt. Th. vol. II. 206 Causa exsilii beati Thomae
martvris.
2) Ibid.
3) Causa exsilii et martyrii beati Thomae martyris. Vitt. ed. Giles
vol. II. 208.
a neue (EcfcretfenSfoftcm in (rnglctnb. ^ie er^ce^teti Xbfteftruiigett.
473
auftragt, bie atone unb bie Dritter jut SBefdjnjrung berfclben &u
ntigen.
Mc tiiugcborenen, tx>clcf;c ba oicr$cf)ntc l'cben3jal)r
bcrfcfyritten, feilten bicfe(bc in ben $e*fammlimgett ber
@raffd)af=
teu, in ben utgen nnb tbteti ooltyefyen,
bie babei nid)t gegetu
torttg geiocfcnen bnrd) ettenbe 23oten baoou in enntni gefegt
werben, ba fie gleidjemeife bnrd) bas> bort abgelegte elbbc ge*
galten feien
1
).
Unb mfyrenb, mie man fdjeint annehmen ju muffen,
alfobalb
in 5(nfnl)rnng biefe bietet
2
)
bie Sadjfcpoftenfettc an ben $=
ften erbojtyelt u\ar
3
):
erprete ber errori3mu3 ba SBefennt?
ttifj
ber Sippen, meld)e ber Ijierard)ifd)en gartet aU eine Berlcrog*
ming be3 rmifd)cn $runat3 berhaupt erfdjeinen mute. Unb
fd)einbar roarb allerdings? ein roe erreid)t. 33ei Weitem bie
meifteu geigten fid) fugfam.
Von ben Scannern an ber uBerftcn
Tenge be menfd)lid)en eben3 bi ju ben Knaben Ijerab, roarb
ber ebotfam oe
^apfieS abgefroren", fagt ein fummarifd)cr,
augcnfd)eind) bertreibender SBertt^t
4
).
9cur eine l)elbenmtl)ige
grau, bie ocf)ter 33albcn>in oon 0teioer3, bejdjdmte die i^nncr;
fie
lie ben Gib in ibrem ebiete nid)t ju
5
).
liefen bereittjeltcn tbetftanb 511
brechen, mar ber oon 1)0=
ma ueber gebannte aufrib Deibel bemht
6
).
3n herein mit
bem 2lrd)idiaconu3 5tid)arb oon ^oitier unb ben Beamten be
$nig gebot er
7
)
ben
23ifd)fen
und bebten in beffen tarnen in
Bonbon jufammenjutreten, ebenfalls eiblid)e 33rgfd)aft fr
ci=
tigl)altung ber Orbonnanjen $u ertl)eileu. 5)tand)e mochten fid)
freuen, ber Verlogenheit bnrd) ibre Berufung an ba oflager in
ber Dlormanbie entgangen ju fein
8
).
3lber bie, ioeld)e in (Sngtanb
anmefenb maren, geigten boef) bei etegcntyeit ber Qonoocation, ba
1) Gervas. 1409. Th. Epp. vol. I. 109. Ep. XL

Angliam nuper ex-
tortis juranientis ab obedientia D. papae conatus est separare.
2)
Causa exsilii etc. Vitt. ed. Giles vol. II. 206 Hae sunt constitutio-
nes, quas constituit. Rex in Normannia

et mandavit justitiis suis, Ri-
cliardo de Luci et duobus archidiaconis Galfrido Ridel, archidiacono Can-
tuariorum et Ricbardo archidiacono Pictaviensi etc.
3)
Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. I. 156. Wilelm. Stepb. ibid.
268.
4) Gervas. 1409. Wilelm. Stepb. 267. Cf. Tb. Epp. ed. Giles vol. I.
194. Ep. LXXVITI.
5) Wilelm. Stepb. Vitt. ed. Giles vol. I. 267.
6) Th. Epp. vol. I. 222. Ep. XCII.
7) Th. Epp. 1. 1. 3)tei"etbe ift aud) bie Duette fr ba S.
474 G^feTte.
8) Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 267. 268.
474
Sedjftcg 33uc(). Settel apel
e3
fr fic eine ren^e be eljorfams gebe.
3^
re ^cirteiftelluug
gegenber bem
(h^bifd)of fclbft bi3 jum Abfall, jum (duma
oerfolgen,

baoor fd)aubcrten
fie bod) gurcf.
2luf
bem ange=
jagten (Sonett erfdjien Dliemaub auber aB jener
miffr
be3
Sluguftiner^flefter er
Bifd)of Don 2indjefter erffrte feiere
lid), ba er ben 33efer)kn be a^oftolifcben 8tul)l3 nnb ber fircfee
oon anterburt), ber er breite gelobt,
fo
lange er lebe, unmctgerlid)
gef)ord)en werbe, er
Bifcfyof
oon reter entfXot) unter gleicher
Betreuerung in ba3 Softer, l)icr gu weilen, U> ber (Sturm oor=
ber fei. )et Bifdjof
oon 9torir>ier) jpract)
,
ofyne ba3 Berbot
f
et=
ne3 grften ju achten, nad) SSeifung be rjbtfd)of ben Bann
ber ben rafeu Zfyoma uub bie brigen oon Beuern au3, fd)ritt
bann in cgenwart ber toniglid)en Beamten oon bem (SoangeUen=
pult jum 9Utar, legte ben irtcnftab bajelbft nieber uub ^og fid)
gleichfalls in bie (Smfamfett be3 flofterleben3 jurd.

^)eujei=
gen motte er
fefyen, fyatte er gefagt, ber cs> wagen werbe, feine anb
nad) ben Rubereien uub bem (igcntf)um feiner vctyt
au3u=
ftreden." er Bifdjof
oon t)id)efter cnblid) gleid) mittig, wie jener,
entwidj u feiner <5id)erl)eit in ba3 ebiet feiner icefe, in wel^
d)em 28alifer wohnten.
Unter biefen Umftnben war bie egenwirfung be @r$&U
fd;of
erleichtert.
3>n nglanb mute er ber
3
a
'W
c

&t\t& ^ciffioen 2iber=


ftanbe eine eigentmliche religifc 2Beil)e 31t oertctljcn. ine
auerorbeutlidje Belebung it)rer breite wrbe gerabe ben Dccnitetts
ten $uerf'annt. er
fo
eben erft oeiftrfte DMitrcorbeu fonntc
nid)t ocrf;tcn, ba geheime Boten fiel) burd)fd)ltd)en, ben Brief,
ber biefelbe enthielt
1
),
uub jenen anbern ju berbringen, in wel=
d)em TOe, weldje ben errungenen ib geleiftet, oon
beffen
Ber=
binblid)fcit entbuuben, ben Reuigen ^uglcid) bie fanoutfdjen 6tra-
fen beftimmt mrben
2
).
s
2lbfd)mritng bc3 el)orfam gegen ben
Regenten ber $ird)e
ift ja9Ibfd)Wrung ber ^eiligen ^luctoritt bcf=
feu, ber il)U eingefc^t. ic]"e3 fdjmmftc affer 8acrifcgicn, mod)tc
er folgern, fanu nur rdgngig gemad)t merben burd) ba3, mag
bie 2Mt Brud) bc (*tbe3, bie ftird)c aber, afs bie ber alle fttt=
tid)enBerl)ltuiffe l)iuauggrcifcnbe9Jfad)t, $erftelffimg if)rcr uuan=
taftbaren 0<ccd)te nennt.
1)
Tb. Epp. ed. Lup.
p.
668.
2)
Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 192- 195. Ep. LXXVIII.
cgeumafsveflcln bc Qtoentuelle 33 er!), b. 3"terbtctS.

)ie Standen.
475
Unb balb genug legte biefe auefj vor ben klugen ber (Triften*
Ijeit jene triegerifd)e Lftung an, bie aud) tdrfere erbittern
machte. 9Cid)t blog brdj geheime bittet fid) zu
vcrtfyeibigen; offen
anzugreifen, wenn nod) nid)t bie ^erfon beg ^Rebellen
1
),
bod) feine
Sanbe, war fie
gewillt. & mochte Witte )ecember (1169) fein,
alg ber (r$btfd)of,. unbekmmert um bie von bem ipciftticfyen 8tu)le
gu l)offenbe )ecifion, im Vewutfetn feiner nun lieber unbe=
fdjrnften 50
f
cad)toofommenl)eit enbdj in feinem. >anbeln bie
(Sonfequenz
z
u 5tet)en befdjlofe.
Unter klagen ber bie unerhrten
Vergewaltigungen unb bie gerftrung ber ird)e otteg in ng=
lanb, reelle bie erjen ber grommen muten erbeben mad)en, ge=
bot "er
fr
ben galt, bag big um
geft von 9ftari Reinigung
(2.
gebruar 1170) ber $nig ben verlangten grieben ntct)t ab=
fdjltefce
unb bie entfestigen -tt&jinbe nid)t befeitige, bag
3
nter
=
biet ju verfnbigen
2
). )ic ^eiligen
Df
fielen foHen aufhren, nur
bie (Sterifer mit ^lugmeifung ber aien bei gefd)toffenen %fx&n
ot)ne (Stocfengetut mit gebmpfter Stimme ein Sieb ber Slnbadjt
'fingen. Nur bie aufe fotl ben Neugeborenen, bie Veicfete unb bag
^eilige Viaticum bei Sebensgefabv ben Reuigen gcwfj, berbieg
3>ofjanne, )ecan von Saligburt), ber T)ecau Sibo, 3oljanne3(5us
min, Nabutf, 2lrd)ibiaconug in Stanbaff, oon 28cit)nad)ten an
alg (Srcommunicirte gemieben werben.
Verfgungen, gewi ernfttid) gemeint, aber burdj bie 2iber=
ftanbgfraft ber Vertyltniffe in it)rer Vebeutung gebrochen. Nicfyt
ein fampf biefer 2lrt, nur eine gnftige ntfd)eibung in Vene-
vent, fonnte bem eigenmd)tig >anbelnbeu ben wirftidjen grieben
bringen.
Unb ju jener friert eg benn auefy wtrflid) kommen
zu foHen.
SDag etriebe ber bortigen Verl)ttniffe mar berwiegenb von ber
anb ber^omifteu bewegt. Vor allem l)omag felbft
war unabtffig
bemljt gewefen, feinen getreuen gofyanueg unb 2lteranber bie
50^anat)men vorzufetyreiben.' 2Bie fie bie ^ropofitionen
zu
err=
tern, wag
fie zu
bereu Unterfhrung vorzutragen, in wetdjer 5Irt
namenttid) Neginalb berwachen, ber Verfeljr mit feinem
fo
eben aug granfreid) in dloxn eingetroffenen greunbe ^ugotio ein=
Zuleiten fei,
bieg unb
fo
vieleg Rubere war' im Voraug von itjrn
1) Th. Epp. vol. I. 208. Eps LXXXIV.
2) Ibid. vol. I. 207. Ep. LXXXIV; vol. I. 198. Ep. LXXXI; vol. I. 345.
Ep. CLXIII
;
vol. I. 265. Ep. CXVIII.
476
<Ecd)ftc5 SBitd). 3n>ctte
Sotfiel.
Gerechnet Unb bic em^atifdje (Srftrung, tetd)e
ftc in feinem
tarnen abzugeben Ratten; eljer tooHe er
fid) in 8tde reien aU
oon bem geliebten rjfttft ftdj
losreien
(ffen
2
),
roirb aud) il)re3
(Stnbrucf nict)t 4>erfel)lt ()aben.

2113 bie efanbten etnridj3
fid) in ber (Srmartnng getdnfd)t
fafyen, ba ba in (Snglanb ^raettfef; gefjanbtyabte, in ben officiellen
$err)anblungen mit bem pdpftlidjen tn^te oon ifynen ignorirte
9lbfperrnngft)ftcm bie enefymtgnng be erften 2lntrag3 er$min=
gen merbe, Ratten fie
benfelben fallen
[ffen
3
).
-Dcittlerroeile
festen
bie Agenten be @r$bifd)of3
e3 bnrd), ba oielmefyr ba3, worauf
biefer ja immer beftanben, bie gormel be3 ages? am Montmartre,
bie rnnbtage aller $erl>anblungen roarb.
5lnd) baranf waren jene gefat. (Sie legten im Flamen iljreS
Jpcrrn
fofort eine Urfnnbe oor, bie nadj 2eglaffnng be3 ocrl)dng=
niroden
3
u
f
a

e
3
nnbefdjabet ber l)re feinet D^cid)e3" bem
fadjltdjen 3nt)alte nadj mit ber urfprnglid) jn 23nre3 uon bem
Knige in feiner mteltdjen ^erljetBnng jngeftanbenen (Soncorbie
ftimmte, formell betrachtet aber roaljrfdjeinttd) 5lbfd)rift be3 bem
$iman $lnfang ber fpdtercn $erl)anblnngen ^gefertigten
offe-
nen 33rtefe mar. 3m $ergleid) mit ber goroerung ber erften @e=
fanbtfdjaft nnb ber jnnddjft oon biefer jroeiten erhobenen mar ba=
mit tl)atfdd)lid) eine mefenttid)e Gonceffton gemacht,
grft nnb
(5rjbifd)of fd)ienen fid)
bereite einernber ganj nat>e gefommen u
fein. 5lber biefer beftanb ja je^t anf 2lnerfcnnnng jener oollftn=
btgen
auf
bem Montmartre oeretnbarten nnb anfge$eid)netcn
Annotation nnb ber erodljrung ber
p
ifyrer (Srgnjung mnblid)
beigefgten ^oftnlate
4
).
)ie Antrge lauteten alfo aad) bermalen
nod) oerfcfyiebcn.
)er ^apft fonnte allerbing an bem (ersten @efanbtfdjaft=
berichte ben d)tenert jener elfteren erft fennen. 2lber bas, mo$n
fid)
einrid) anf bem Montmartre in ben mnb(id)en (*rt'tdrnn=
gen an bie grieben^oermitttcr rerftanben, toeldje bie (untcorbte
fdjriftltd) vereinbaren feilten /
mar ihm nod) nnbefannt. )a traf
1) Th. Epp. vol. I. 225. 226. Ep. XCIII.
2) Ibid. vol. I. 219. Ep. XCI Verum sciat Dominus papa
,
quia per-
mitteremus nos potius interfici

Deus novit, qui est scrutator cordium

quam pateremur nos a matre nostra Cantuariensi ecclesia cum vita
avelli etc.
3) nttfe 33eti3eifit^vungen N. 30. c.
4) vittfd^e $ett?eift)rungen >
T
. 30. c. unb d.
SShuan SHdffcljv ncitf) S8enct>eut. endjmigung ber Stnttflcje be
477
cjerabc jur regten tunbe, at3 bte <Sad)e nod) fdjwcbte, ber feljtt*
lid)ft erwartete
s
Jcunciu ein. djnett nnb ftdjcr toufjte er ba3 e=
f^c
ber SSortc anzugeben, in weldje bte urfprngtidjen mnbtid)
gewhrten
3
u
g
c
Pnbniffe gefat
waren, um beren (Sontraft im
SSergleid) mit ben ^weibeutigen Slcujjcruncjen nad) 23ortefung jener
gormet 51t oerbeuttidjen, bte bod) auf runb ber erfteren ju taube
gefommen. 2lteranber prtc berbie3 in lebenbi berckter Dtoe,
wa3 berfetbe
jngfl
in feinem 23crM;r mit bem Knige erfahren.
Hub biefe djitberung, oon ben ^Ocittheilungcn bc3 (Srjbifd)of
SBilhetm unb ratian unterftt^t unb ergnzt, malte jugteid) in
ben ^erfutichen rlebuiffeu bte allgemeinen (Sonjuncturen in @ng=
tanb unb granfreid) in
fo frifd)en garben, ba
fie fid) fetber 511
oerfidjtbarcn fd)ieuen. er 23lid be3 ftaatSmnnifdjen 23erftanbe3
unb bie tympatljie be3 eft)l3 wrben gletdjerwetfe reid) gef't=
tigi Unter bem mitwirfenbeu (Sinbrucf ber brieflichen )artegun=
gen be (SrbifdjofS" unb ber $orftettungeu feiner ^uneien war ber
Moment entfdjeibcnb. Smmtlidje Petitionen beffetben wrben
auf
ratian Eintrag
1
)
im 2Be[entltd)en genehmigt
2
).
SDie gnnet be age am Montmartre nnb feine anbere
anzunehmen, ben griebenfuft, ben niemals gewhren u motten
ber fnig erft oor fur^em gefdjworen, nid)t3beftoweniger inner=
halb einer gewiffeu grift erteilen warb bemfetben ngemutl)et.
3m entgegengefet^ten gatte fottte nad) Verlauf berfetben ba3 3nter=
biet oerhngt, aud) ber ocrljltttimige c^abenerfa|> inrunber
Summe u taufenb ^Jearf angefd)lagcn, wo mglich erwirft, enbttcr)
bie 2lbfohitien ber oon Beuern ebanntcu nur in fixerer
2lujtdjt
auf ben 31t taube fommenben grieben nad) einem gormutar, im
anjen bemjenigen dfjnttdj , wie e3 ber rutant fetbft
begehrt,
oott^ogen werben.
2)er
(Stfie, welcher $war nid)t bieg ^Detail, aber ber ben r=
folg
im an$en berichtete, war ein ungenannter greunb. 0 oiele
fd)limme Erfahrungen er bei feinen Srieffcnbungen
gemad)t, c3
gelang
ihm bod) gcrabe in biefem 5lugenblicfe unter ben oielen oon
23eneoent
nach gtaufreid) hcimfel)renben D^eifenben einen
fiu=
ben, ber bag
ihm anvertraute bittet ridjttg 511
berantworten oer*
fyrad). Unter bem Siegel ber $erfd)wiegeuheit brad)te e3 bie
1) Grat. Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 128. Ep. CCCCXCI.
2) vttifcfye S3ett>gf|tutigcn N. 30. d.
478
unbe, ba bie !)omiftifd)e Partei biefe $ftal am :p>ftd)en
ofe gefielt
1
);
bie bcjitgc^cn
SCctcnftMe feien bereits auf bem
2Bege uadj <Sen3.
Unb atferbmg biefe felbft ein$ufel)en
muftte
jift ein um
fo
bringenbere SBeburfni fein, al er erft baburdj ur Uebcrseuguug
oon bem fd)cu berffrnbigten
/r
(Biege " fommen fonnte. 3ttod)te
immerhin jener iBrteffteHer Ijinftcbtlid) be3 Weiteren
auf
bie mnb=
ltdjen ^ftitttjeilungcn 2tlefcfcsl toon @en, ben man 31t Dftern
(5. Styrtf
1
170)
sureferwartete
2
),
mtb
auf ben 23eiratl) be3
bifdjof
Dxotrob von Otouen unb be3
23ifd)of
23ernl)arb oon 91eoer3
oerweifen: eine alles Sfttgtruen bejeitigenbe
3
)
(Sinfictjt in ben
$lan beg Oberhauptes ber $ird)e konnte erft bitrct) efung ber
biefe felbft
beoollmdjtigenbcn Rapiere gewonnen werben.
(So itnjt'ocifetf)aft in bem
pctyftlidjeu (Schreiben an ben nig
r>om 19. .Januar bie oon l)'oma3 motioirten gorberungen fid)
auSgefprod)eu fanben: fie waren boct) al3 (Sonfcquenjcn ber
3
U=
geftnbniffe
oielmel)r beS $nig
4
)
oorgcbrad)t; unb wer mand)e
teilen lag , fonnte glauben ein Dan!fagungSfd)reiben oor klugen
ju Ijaben
5
). Unb berbieS bie 2al)l ber bieSmaligen efanbten
Scugte fogar fr
ben cruften Saiden, gerabe beS eteren 2nfd)e
mgltcbft ju berdfid)tigen. SSaren eS bod) Scanner, weldje w()=
renb ber jngften recouctliatorifdjcn Unternehmungen il)in wefcnt=
lid)e )icnfte geleiftet, bie fogar bie Antrge ber erften 23otfd)after
fo
eben briefd) untcrftist
6
).
2ar boct; ^umal Dlotrob, aU aupt
be normannifd)en Gterus> unb gerabe be3l;atb 31t biefer SDfctfftott
aufgerufen
7
),
fd)on $u jel)r in bie ^utereffen feines? ^erjogS ocr=
1)
Ep. Amici. Th.Epp. vol. IL 286. 287. Ep. CCCLXXXVIII.

Xzxtf.
ftvittfdje feetiKigffyrungen N. 30. e.
2)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 223. Ep. CCXCIII Hujus rei
exitum praestolatur Dominus Senonensis, qui tamen paschalem solemnita-
tem domi suae creditur et speratur acturus.
3)
Ibid. Revertentur cum eo vita comite Cantuariensis ecclesiae pro-
curatores
,
qui Domino scripserunt petitiones suas benignius quam spera-
verant exauditas.
4)
rtttftfje 33e^eigf(n-uiu3cn N. 30. d.
5) Joann. Saresb. vol. II. 224

Regi gratulatorias scripsit literas.
6) Bernardi Ep. ad Alex. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 226. Kotrodi Ep. ibid.
vol. II. 177. Ep. CCCCXXV1II.
7) Alex. Ep. ad Bernardum Nivern. Th. Epp. vol. II. 101 Illum (Rotro-
dum) autem, quod de terra illustris Regis Anglorum dignoscitur, executo-
rem una tecum constituimus, ne idemRex aliquam adversus nos querelandi
occasionem videretur habere eo quod negotium illud personis extraneis et
extra terram suam manentibus commisissemus. ageCil ibid. II. 59. Ep.
CCL1V vos

prae ceteris Francorum regni personis elegimus etc.
3n[tructicn ber inerten efanbtfcf). D^otrob tt. holten. 23ernb. t\ 9?eer.
479
wid'elt, at bajj eine lt$licbe el&ft&efreiung in Jol^e biefe pJlatt*
bat fdjtcn erwartet werben u tonnen. @ ift
waljr, wer jenen
33ricf allein erwog, tonnte barau oicltcid)t ben $erbad)t
fd)fen,
bic 2lmf)ibotic ber ^pftdjen Solitif bewhre fiel) abermals.
Mein bic brigen von l)oma3 ciusujetjcubeu Sfctenftfttfe folltcu
bod) ebamfen ber 2lrt in biefem galle ^erftreuen. SMfjtenb ber
23ricf an ben uig ben djein annahm, . nod) einmal nur bitten
51t wollen,
ftelltc ba$ leid^eitig bamit abgefate 3nftruction=
fetyreiben an bte neuen efaubten ba3 Hemma gan$
fo,
wie e3
oon SShan geweiffagt, oon l)oma3 beantragt war; nnb bertrieb
follte ber eine berfelben ben anbern berwadKn
1
).
2l)renb jener
oon einer :peremtorifd)en grift nid)t3 afynen iej , war in biefem
barber unb wie
fie inue ^n galten
fei, genane 2lu3funft erteilt.
2MI)renb in bem erfterenmancl)e^tebeweifenwie5leii^crnngeneine^
freuublidmt (*tfud)eu flangeu, war bem letzteren nod) ein a\u
bere*
2
)
beigelegt.

$ier^ig age nacfybem ber

9Jcat)itbrief
"
tom
9totrob nnb 23ernl;arb ober oon einem oon beiben bergeben, ober
fr ben galt,
baf$ biefe Ucbergabe
3
)
burd) fiift ober eroalt follte
oerljiubert werben,
fofort

feilte jene ftrengftc ber tird)Ud)en
Gcufuren jnm $o%tge Bommen; biefer nur in bem gatl ocqgert
werben, wenn fidjere arantteu
fr
bte 9lu3ft)ruug bc ^rieben
in ber atlernd)ften3uftinft oon bem durften gegeben
fein wrben,
Uebcrbics? wrben weiter am 18. gebruar (11 70) bic
petyfilieren
23reocn auggefertigt, wcld)C bie ^torbnuugen ber beiben Prlaten
eoentuetl wirfrmgfra'ftig madjen follteu. liefen gegenber l)atte
9lleranber
fid)
nur ber bie bieffeitigen" anbc, aB ba ebtet
be3 Sntcrbict, geuert. %n jenem age waren aber ntdjt blo3
au bic
@uffraganbijd)fc be3 (r^fprcngcl^ oon Otouen
4
),
an 3o-
ciug,
qbifdjof oon our3, unb beffen uffraganc, an ^eter,
<Sr$btfd)of oon 23ourge, unb bie uffragane, 23ertranb, @r$*
bifdjof oon SBorbeaur, unb bie uffragane,
2itf)etm, (SrjMfdjof
oon $lud), unb bic @uffragane
5
)~
fonbern aud) an btc
23ifd)fe
ber
$ird)enprooin (Santcrburt)
6
)
unb an O^oger, (Srjbifdjof
oon 2)orf,
1) 6. bte
1
eparate ^nftntcttoit an 23ernl)arb Alex. Ep. CCLXXXVII. Th.
Epp. ed. Giles vol. II. 103; an D^otrob Alex. Ep. CCLII. ibid. vol. II. 54.
2)
nti|d)c a3emetgff)vu4m N. 30. d. N. 32. b.
3) Alex. Ep. ad arch. Turon. Th. Epp. vol. II. 73. Ep. CCLXIV.
4)
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 73. 74.
5) Ibid.
6) Ibid. II. 42. Ep. CCXL.
480
unb ugo, SBtfdjof
oon Surgam
1
),
bie befehle gur 9fca#CM$fotng
jrel
eventuellen
(MctffeS ergangen.
Ohne gtoftt biefe SDocumentc ; nnirbeu
f
tc mit nod)
fo
Iritis
fdjem 23(ide von bem Empfnger geprft, fd)ieuen jeben ^(r^nu^n
erftiden &u muffen.
Citroen
ftc ote Triebkrfte bc $anbeln,
fo
tonnte* bie Stunbe ntd)t mel)r fern fein, tu mctdjcr bei* Triumph
bev Dieftauration gefeiert warb. 516er freilid) einStd Rapier ntu$?
tcu fie berhaupt ober menigften*
fr
lngere 3eit Heiben, meun
tteberjengirag unb Stfife ber cfcinbteu bem rcteerftrebten, fie
lebensfhig in
madjen. Unb mar benu ba bnrd) bereu ^crfulid)=
feit oerbrgt ?

Aftern tonnte meife(n.

Ueberbie Ijatte Zl)o\m> bamat, ai> bie ^evbanbtung in iBe=
neoent noch fdjroebte, ?lad)richten nod) anbeter Mtt erteilten. 2)ie
babureb erregten 23ebenfen tonnten bnrd) ba, mag er bisher er=
fahren,
nid)t gelft fdjeinen. oerlautete
2
),
Dteginalb t;abe
fdjon
oor feiner 5lbreifc an ben ppftdjen
$of fid) auf bas grtoclfte
ber biefen, ber ben Lh^bijd;ef felbft
geuert. ,;?Btttn nur erft
SUeranber ben 2eg atte3 gteifctyeS
gemaubelt, bann motte er ben
Flamen bc engfdjen ^rtaten m
bem 23udje be3 Sebent ba(o
ausftreidjen. Sei boct) bie Gurie
fo
geftimmt, bajj man hier atte*
taufen tonne." ben berfelbe fottte e aber aud) gem'cfen fein, ber
feinem erru ger<it()en, ohne edjen fd)on oen bem jet regierenden
Sapfte fid) auejumirfen, ba ba3 ^riitegium Der ttirdje oon Gan=
terburt), bie Krnung be Thronfolger ^u ootf$iei)cn, bie Dleuer=
mahlten jn confacriren, auf
irgenb einen ber gemhulidjen
ift^Sfe
bertragen merbe. 2116 jener barob
findig gemorben, entgegnete
1)
Th.Epp.ed. Giles vol.II.47. Ep. CCXLVIL Hist. Dun. Simeon, cont.
Twysaen et Seiden ad a.1154. p.66

79 die post obitum Wilelmi episcopi,
11 Calend. Februar, electus est in episcopum Hugo (cognomento Putea-
eensis sive de Pusar, nepos Henrici Episcopi Wintoniensis et Stephani
Regis, Anglia sacra I. 718. 719. not. e.) Eboracensis ecclesiae thesaura-
rius et archidiaconus.

Ibid. bist, contin. per Johannem Hagustald. 281.
. 1.

Anglia s. I. 725

excessit

V Non. Martii anno ab incarnatione
Domini MCXCV.
2) Th. Epp. vol. I. 225

227. Ep. XCIIL SDci^en fdjretbt Petr. Ble-


sens. Opp. ed. Giles vol. I. 89. Ep. XXIV Nunc enim certissime novi,
quod vestro doraino reconciliari toto corde desideret (Reginaldus S.): et
jam, nisj inimicus homo impedisset
,
per omnia satisfacturus , se ipsius pe-
dibus humiliter advolvisset.

Sciatis, quia'homo circumspectus est et
industrius vobisque ac domino vestro fruetuosissimus esse possit, si staret
vobiscum, si in se partem vestrae persequutionis exciperet. Scio enim,
quod ad hoc eum tenuissima exhortatio Domini Cantuariensis efficaciter
inclinaret.
ljoma8 unb ber onig Bis gum (Smpfcutg bei* ^pfllic^en Gntfdjetbimg.
481
ber nftting

fo
wrbe toettigfktiJ erjaljli

ber ^apft
wre
ja ein Sftarr, wollte er ba nidjt.tlutn."

SlfferbmgS wa
fo
burd) ein eittftetfenbeS crd^t ben l)omt=
ftcn ju Dl)ren gefommen, war nidjt richtig. 2lber ein oiel d)tim=
mcre3, al jenc bcm Vertrauten be $ntg jufdjtiefj , war oon
bicfcm felbft erwirft. (Sin23reoe ber gewnfdjten 2lrt, lngft nnter
aauj anberen Umftnbett oon ^lleranber ugeftanben, befanb fidj
bereits in }enc Rauben unb follte sunt d>recfen be3
(Stobifdjof
1
)
balb erwerbet werben.
Wag e fein, bajj burd) bie fettbem an ifjn gelangten $Rtt=
tfyeilungen feine cbanfen tu eine anbete 23al)n gelenft worben.
3n bcm Briefe an feine Kunden , bem wir jene $unbc oerbanfeu,
tft
er nod) oon
25eforgniffen erfllt
2
),
unb bie efdjidjte ber alfo=
balb ju erjl)leuben Gegebenheiten wirb geigen, ba
fie nur aft$u=
begrnbet gewefen. Iteberbic wenn er bie geringen Erfolge ol)ttc
etb|ttufd)ung erwog, wetdje fein eigenmd)tige3 Vorgehen in
uglanb gehabt, fonntc wol)l ein augenbdtidjer
3^
e
U
e ^ an oer
Tragweite felbft jene3 aufeerorbcntltcrjen (SrperimentS, $u meldjem
bie (Jurte felbft entfd)loffen war, tu ifyn auffteigen.
Unb
fei
t> tu einer tunbe, wo eine (Stimmung btefer -3lrt
t|n bel)errfd)te, fei e3

wa ttngleid) wafyrfdjeinlicfyer fein md)te

an einem age nodj oor Empfang jener 9lctenftde, warb er


oon ber unbe bcrrafdjt, ba ber $ntg mittlerweile einen neuen
^tcconcitiationSoerfud) ju mad)en geneigt fei.
>atte er
fid) bodj
ebenfowenig, wie ber rulant, ber ben Erfolg feiner Sttagnatymen
tufdjen tonnen. 28eber bie Orbonnan^ in betreff ber onttnen=
talfpcrre,nodj ba3 eigenmd)tig oerpugte Enterbtet fyatte unbebingt
gewirft.

m$ alle Belt bie qitBUcation be pty>jltt$en Urteils erwar*
tetc, l)rte man, ba ber
(qbifd)of
oon t)ru an bem cnglifd)en
oftager ber einen mit ber $rone granfretd) $u Oftern (1170)
ju bernetymenben $reu^ug oerl)anbelte, unb weiter, ba im 3u=
fammcnljange bamit

auf baj} jener al ein mit ber $ird)e Oer*
f
l) Itter Kmpfer au$iel)e

eine neue Vereinbarung mit bcm
rulanten beantragt werben follte
3
).
OTcrbtng3 bie gewnfd)te
1) ritifdje SSenjetgfitytngen N. 31. a.
2) (benb.
3)
Ep. Epp. Noviom. etParis. Gilb. Fol.
Epp.
vol.II.229. Ep. CCCCLVIII.
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 224. 225. Ep. CCXCIII. Wilelm. Steph.
Vitt. ed. Giles vol. I. 263. 264.
efdnfye Hleyanber* III. 93D. IL
31
482
ed)fte 93itdj. 3toettc Kapitel.
Gonfberation, bie jeuer unb ber ^nig oon Serufalcm Betrieb,
fam ntd)t $u (Staube
1
);
aber beuuod) mar bic elcgenljeit ^eiurid)
gerabe red)t, feinen frommen (*ifer jur (Sdjau ^u tragen, (Sr bc=
grjjte jenen Prlaten al3 griebcnSoermittter. 3>a e ^ ue^ age bc=
etdjncte er in feierlicher SSerfamraluttg. ber
frMfd>fe, 23if$fe
unb siebte, ort unb
n
Seine Cf;rtftid)feit " aB Brgen, ben =
nig Don 3crufa(em unb alle 9lnmefenben al3 (Sibcsljctfcr, inbem er
fdjmur, f einerlei Bttterfeit, t einerlei
3
orn
ft
G
$
cn Cn ^rilirteu in
fid) ocrtyren, in aufrichtig ocrjljnlidjer Stimmung 2((te3 ocr=
geben $u motten. (Sei biefer nur ba^u bereit, Unit teiften, ma er
ats> (Srbifdjof
bem &uig fd)itlbe:
fo
werbe er fetbft
it)m teiften,
was> er aB nig bem (Sr$bifd)of fd)it(bc. <Sd)on mrben ber 9(bt
oon (Sttecroj: unb aufrib oon ^lurerre
2
)
at3 efanbte nacr) (Seng
gejdjidt, ^ugleid) mit ber llebergabc ber Briefe bes> (Srbtfdjofg oon
Sftouen unb beg Bifd)of oon 6ee mnbtid) ifjm ein lietteS Gollo=
quium ju^ufagen. (Scfjcn mar ber (Stngelabene bis> ^ontoife
3
)
ge=
fommen, at3 bic ctmM)r ber Reiben fnigtidjen efanbten diu
djarb Barre unb Dtabutf oon Hanbaff
einen :pltid)cn
Umformung
ber SDinge bemirfte. Sie bcrbradjten, mie mir oermuttjen, ba
Breoe oom 19, Januar, greilid) gab baffetbe, im ^ufammeuljange
mit allem bem ermogen, wa3
fonft
vorbereitet mar, keinerlei Ber=
autaffung ju jenem (Sicge3gei~d)rct, wetd)es> aud) jc&t mieber ge=
I)rt marb. Mein inbem au3 biegen brieflidjcu unb mnbtid)cu
9cad)rid)tcn ber
(Stoff u jenem neuen ^projecte
gefd)^ft
ju merben
fd)ien, wetd)es> ber fnig oerfolgte, l)attc biefer neue Borfall in
feinem (Sinfluft auf bic l)omiftcn ein burdj bic Ueberrafd)ung (5r=
fcfytternbe. 9luf
ben O^atf) be3 9lrd)ibiaconu3 aufvib brad)
cinrid) fofort
alle Uutcrtjanbtuugcn mit l)oma3 ab
4
),
fdjifftc
.1) Annal. Camerac. Pertz XVI. 551.
2)
Ep. Noviom. et Paris, episcop. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 230. Ep.
CCCCLVIII. Ep. Joann. Saresb. CCXCIII nennt ciUBevbem fratrem Gaufri-
(lum Fulcherii
(?)
Magistrum Terapli.
3)
Pontisara. Ep.Epp. Nov. et Paris. Ep. Joann. Saresb.

Pons Isare
AVilelm. Steph.
4) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 225. Ep. CCXCIII

pax impedita est
machinatione , ut ajunt, Gaufridi archidiaconi etc. S. ntt|d)C SSeir*CtfiiI)=
Hingen N. 30. f. 9?ad) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. II. 224. Ep.
III
toax and) ilbevt goltotl) baran Srf)ufb, bag bic UntcrfiQiiblungcn
fid) er=
l"d)fugcn. Verum Golias in campo, in conclavi Achitopliel erat, adeo etiam
ut nuneiis domini Regis proxime a sanetitate vestra revertentibus Ricardo
videlicct Barre et Radulfo archidiacono , verbura pacis una cum

Galfrido Ridel consilii sui nisibus ruperit. In cujus etiam spe verbi ego

Pontisaram jam usque processeram
,
apud Calvum Montem


fiuffck ber fonigl. cf.
#emrtdj3Ueberfart. >ag $roject bet renung.
4S3
fidj rafdj ein
1
)
uub Xaubctc nad) einer ftrmifdjeu UcBctfa^rt $M*
Iid)cn am 3. 9Jcr$
2
)
(1170) in ^ortgmontt). 33atb
batauf
cr=
Breitete
fid)
ba @crd)t, bie >cimgcfcl)rten Ratten bie Slfcjolution
ber (vreemmnnicirten, bie erneuerte (Sntgieijung ber 2lmt3geu>alt
beg Ci-rjbtfd)of bnrd)cfct3t
3
). UcBcrbie^ fyrad) man baou,
baft
ber $<>m<j ber U)m getoaljrten (Srtau&ntfj gemdjj, feinen oljn
^cinrid) t>ou Stger on 5)orf frnen
laffen u brfen, biefe geier=
lid)fcit eben
jefct
vorbereite
4
).
2lber mitten in biefeti SBtrren, bie bie
Slngft ber treuen,
auf
?cad)rid)ten namentlich Don Siltjelm von eng fc>erge&en3 J)arren=
ben
5
)
f)omiftcn nnb aftc bie Stimmungen von Dienern anregten,
toeldje bie uueberfyoltc nttu)d)ung
frher mitgeteilt, laugten in
cn jene von ber (Surie gefanbtcu 2lcteuftdc
6
)
[im 9Jcr$
1 1
69]
an,
mctdje ben (Srulauten nnb bie einigen fdjienen beruhigen ju
tonnen
7
).
cum domino Rotbomagensi babiturus colloquium; deincle juxta eventum
colloquii ad regem, qui ob id propius se accessurum disposuerat, proces-
surus. Verum aeeipiens. Mathaei Trec. ep. Gilb. Fol.Epp. ed.
Giles vol. II. 267. Ep. CCCCLXXIII.
1) Ibid. Ep. Noviomens. et Parisiens. episc. 1. 1. vol. IL 230 Sed idem
Rex coronari.
2) Benedict. Petrob. VitaHenrici ed. Hearne vol.1.2; bem Roger. deHo-
ved. apud Saviliura 517 beinahe tortltdj folgt. Gervas. 1410 V nonas Martii
in Anglia applieuit. Robert, de Monte Pertz VIII. 518 In eadem Quadra-
gesima transfretavit Rex Henricus in Angliam, non tarnen sine discrimine
(Wie bie inteteffante SBefdjretbuiiij bei SfeeutmS bei Bened. Petr. jetejt).
3) Joann. Saresb. Opp. vol. IL 225. Ep. CCXCIII. Ep. exulum Th. Epp.
vol. IL 294. Ep. CCCXC. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. II.
235. Ep. VI.
4)
Ep. Noviom. et Paris, epp. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 230. Ep.
CCCCLVIII Et sicut apud nostrates celebre est, praefati nuncii ejus glo-
riati sunt, se et hanc novi Regis coronationem obtinuisse a vobis. 231 Fax
ecclesiae relinquere. Joann. Saresb. 1. L vol. IL 223 Jactitant
se liaec et illa obtinuisse, sed scio quod eis praesertim in bis, quae contra-
riis videntur elicita, nullus sapiens babebit fidem, nisi scripta authentica
et originalia proferant.
5)
Herbert, de Bosebam Opp. ed. Giles vol. II. 235. Ep. VI Plurimi
vero justius conqueruntur
,
quod nullam videlicet absentiae vestrae tarn
longe per proprios nuncios vestros seu literas consolationem meruerunt.
6) . oben @. 478
3.
2 . 0.
7) itvttifdSc 23eweifu()runa,en N. 30. e. crgl. d. unb N. 32. a. b.
31*
rittet (Sapittl
5Ric^tbeftotx>cm^cr roirfte bie funbe on biefem (Smpfang un=
ter beut ucd) fortbauernben (Sinbrutf ber l"leberrafd)ung , ben bie
finfdjiffung
be grften Bereitet, bod) oerfd)ieben. 3>n ^ cn Selten
be Kolumba -lo[ter erfd)icn bie
grofce
gamilie ber l)omiften
in
fo
ober anbcrg geftimmte Parteien gerttjcilt. ie inen burd)
ba, roa3 Don ben rnfjmrebigen Stcufeerungctt ber fniadjett 23ot=
fdjaftcr
verlautete, in it)rcr
3
uverficht erfdjttert, erjagten eiu=
anber aud) }et ncd) von jenem 23reoe, 'roeId;eg
,
vor urjem" in
25cnevent augeroirft uub bereite in be nig3 Rauben, bas
ffiu
lige Dted)t ijjrei uralten
(*rjftift freventlid) breche
1
). )ie 2ln=
bereu oerlangten bie autl)cnti(d)e Urfnnbe ju fet)cn
2
),
et)e benn
fie
glaubten. ier fprad) 3emanb bie 23efrd)iung aus, e3 mdjte
bie Grecution" bes> grtebettl burd) bie Ueberfafyrt nadj bem $0=
nigreidje gn^lid) vereitelt fein;
bort wollte ein Slnberer Riffen,
fd)cu am f
. 9#qi fei
bie Sublication ber ftrengfteu ber fird)lid)en
Genfuren gu erwarten
3
),
fatB er uid)t
ausgefhrt werbe.
5lber merfwrbig : rol>renb in bem Sager ber ^erbnbeten ber
>aber fdjien entzweien $u fotlcn , waubteu
fid)
bie beiben
$&vfyu
Mmpfcr gleid)cnvafe, al3 wollten
fie fid) entgegenkommen, an bie
beoollmd)tigten griebenSvermtttlcr.
)er ^utg mod)tc faum einige Sage in feiner englifd)en
>autftabt oerlebt l)aben, at3 er, unterrid)tet
4
)
ber ba, wa il)m
bei fortgejet^tcr 2Biber[e($lid)feit bevorftetje, im 2eftmtnfter
ein
1)
Ep. Ep. Noviom. Paris. 1.
2) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 223. Ep. CCXCIII.
3) Ibid. vol. II. 226.
4) Ibid. Regem exerceatur.
tief
bc enjg an bie
vvfW. Gef. nfiructtrt bcvfefl?en burdj Iftoma.
455
,anbbi((et an Dcotrob ttnb 23ern()arb unterzeichnete
l
),
in wetdjem
er [eine 23
e
[riebenna, barber, ba3 griebeu3manbat gerabe in il)vz
Vnbe getegt $u fc^cn, uub bie@encigt()ctt ausbrefte, bie fconil^
nen fetbft r>orgefd)(agcuc", oou bem ^a^fte genehmigte gfotmel unter
ifjrcm betrat!) anjunetymen. 316er wljrcitb e
festen , a fotttc
bamit bie mubdje unb fd)rift(id)e (5rmal)nung
"
,
tt>etct)e bie
g>
nannten ^rtaten einen Sftonat nad)
(*mpfaug ber ^nfirnetien er=
gefeit gu
(ffen
tu biejer
fetbft ocrpf(td)tet waren, im Vorauf un=
netbig werben, waren biefe geilen oiclmefyr eine ben 5(breffaten
(eidt etrftcmbtkfte Unbenfting', )n in ber ud)ftcn tit
}
wo 2ic(j=
tige gefefetjen feilte, berhaupt mit iJjren Antrgen ju oerfd)oncn.
3$a$reiib er abftdjtdj bie fid)crc
offnung auf ben befimtioen
JriebenSfdjtnfj ftrftc, um fic jut ^(nmeubung ber $oftmad)t pr
^Ibfedition ber cbauuten jn eerffyren, oermieb er irgenbwie mer*
feit 51t
(ffen, baf$
er oou bem oorgefdvriebeneu Termine
wiffe.
?ftd;tbeftowenigcr war er,
fo fdjtcn e3, gan$ mit :pacificatorifd)en
ebnfeit befdjftigt.
Unb

befrembdj genug

bie efanbten wrben oor(u=
fig
uid)t fowo()l burd) tfjre ipcrfnlidje Stimmung, aU bttrd) ben
3ftann fetbft,
bem
fic
bienen feilten, bem leuige gu Stttcu ju fein
gentigt. SSaten fie bed)
fr
ben ?(ngenb(id uod) nid)t einmal
im lcfi^ if)rcr 3>nftruction. )erfe(be, ber ba bringeubfte 3ntcr=
effc
f>abcn u muffen fd)ien, ben Dermin bc Empfang cl;cr ju
ecrfr()cn atl
p
oerfpten, behielt fie, wir Wiffen nict)t $u we(d)cm
^wed'e, lngere 3eit unbenutzt in Rauben
2
).
$aum aber war
fic
abgefanbt,
fo
er()te(t ber 53ifd)of
eou 9teoer3 mit einem $)ca(e ein
Sdjretbcn
3
) ,
ba, frei(id) nid)t mit be3 (;oma3 tarnen gcjeid)net,
een frember aub gcfd)rieben, bed) unoerfennbar
fein
erf, cben=
fttl auf ben ^rieben brang; frei(id) in anberer SEeife. anj ba^u
beftimmt, eine ^nftruetten ur 2lu3f(;rung ber :p>ft(td)en 3n=
ftrnctiou ju fein, eou ber Stimmung be3 2(rgwo()n bictirt unb
bod) fern
baeou, bie
3ueerficr;t auf bie enblidje Vereinbarung ju
1)
Ep. Henrici Regis Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 299. Ep.
ccccxcv.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 236. Ep. CCXCVII Et memineritis,
quantum periculum et infortunium ad se traxerit mora porrigendi conven-
tionales arebiepiscopo Kothomagensi et episcopo Xivernensi. l'itifdje 23e=
n>eifl)rungeu N. 30. d. 32. b. c.
3)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 302

393. Ep. CXL. $evgl. rittfd)e 23e-


treigf^tungen ct. a. O.
4S6
Scrific* Sud). rttteS Kapitel.
toerfummern, a,eljt c eer allem barauf au, bie S(toiert$feit ccr
^tiiftcn &n oerbcutlidjen. Des dtebanle f
e IX jerftreut werben, at
Ijanblc ei fiel) I;ier um 2(usrid)tuna, etttei friebtidjen
0ef$ft&
in $ampf
tic mit einer tdifdjen, lifticjen 23eftie nrb $u beftcl;en,
$um gleiten SRale ba SBstf
bc Weutlau $u oetlbrincjen fein,
foH
bei* neue }>reteu3 cbubuit werben. 2>or allem aUt e3 ftaub=
t;aft, gegen jccjlidje Gerruptien gewnnet, cntfd)(effen ju fein,
alle 2lusflud)t ab$ufdjncibcn. 3cbc <djn?aufuna, bringt efaljr;
uub feilte ircjenbne eine jaajjafte Uufid)crl)ctt ftcf) oerratljen, [o
werben aud) bieje neuen Unterfydnbler ba Sd)idfat ber frheren
tC;eitcn. 23on rel)una,en uub 8d)meid)elcieu in buntem 2cd)fel
berrafct)t , werben
fie
balo ifyrer felbft ntd)t met)r mdjtia, fein.
em
ift
nur gu cuta,et)eu, ircun
fie
meber ^ur Dtedjtcn nedj ^ur
Sinf'en abbeuejeub, jene fimtgtid^e traj$c u\inbcht , bic allein
$um gkte fljrt. Uub biefe ift
oljue >$%ttft Isfort ein$ufd)taa,en,
ba3 ppftltdjc pPtanbai at ^Becjmetfer 51t eenr-enbeu.
2ltfe ift
feine eit verlieren, feil ber eera,cfd)ricbeuc Dermin inne=
gehalten werben. Um ^ctfmdjjiajten fd)cint c, Slrtifcl
fr
21r-
i if et gtmt ^ertrae ju bringen uub 51t bem fol^enben uid)t efyer
ber$ua,cl)eu, ald big ber beu frheren eine binbenbe Grfldruna,
erpret
ift. 2luf bte rt^eiluna, bes ftuffe mufj
fd)lcd)terbina,3 be-
ftanbn tr erben. bellte .eiuridj f)ier Weiterungen ecrjudjen,
bann brfte c3 *ett fein, mit \%m ju bred)en uub f)eim$ufel)ren.
@e^t er barauf ein, bann mag
ba namcntlidje ^evjetdjutB ber ab--
Ijanben a,efemmcncn 2?efifcuua,cn
il)m unterbreitet, bte Oteftitutien
cbeufo au*brdd) verlangt werben, keinerlei 5lureben brfen
l)ier irre
fhren.
Serben nicr)t uuyreibeuticje arantieu fleojeben,
fe
magen bie efanbten ba3 all ein
3
e
^)
en beurteilen, baj}
fie
entlaffcn feien. Wirb baejegen aud) biefer 5lrtitel ernrft,
fo
nbrigt
e, auf
3(u3$al)luna, ber taufenb SRatf ansutraejen, uub nur
fr
ben galt, ba bie erften beibeu fnfte t>Mt$ erlebet unb
fei e
entmeber von (*ibcsf)clfern bcfct)ivcrcn
,
fei
e3 in einem
offenen mit
bem fniaUd)en3ttfica,clbcbrudten Briefe, in einem brcifad)en(*rem=
fctarc angefertigt
,
$ua,cfa$t fiub, bic eumme $n>ar nid)t nadj$u=
(ffen,
aber bod) aua,enblitflid) reu bcrfclbcu ab$ufcl)en.
Unb nun cnblid) bie Sfuitg
ber cbanntcu!

Wer bie ?ca=
tur bc3 grften fennt, nrb nid)t ^uxifclu, cjerabe biefe merbe er
mit
^erweifuna, auf
ba
3
ufanbefemmen
Wl
griebeuy 51t allererft
verlangen.
Uub bod)
ift
bic
Hoffnung barauf uid;t e^er cjcfic^crt",
Snfmicen bei* ppftcf-eu eictnbtcn burcf) Xf)ema. <Setuc Nennungen.
457
cl)c nid-t jene Urfunbc aiiv^cftctXt , bie
SSefifcungen fturfli$ cebirt
jinb. ??U^cn bieSBebolImadjtigien fid) rorfefjeu, utdjt cljer ab$u=
jcMtcijcu, als bi3 jene tu ifyreu nben, bie (Icffion luirfttd) fcer?
brejt
ift. er ErjBifdjof totrb auf bat bot ^rieben oodenbeube
efyrdj fid) nityt
eljer einlaffen , aB er barber ebi^eit erljai=
teu fyaben mirb. ^ib^eu fie fid)
f;tctt
fr
ben gatf, ba
fie bei
lngerem aSertoeilen bee itt^ in Englanb oer*mjet3cu ^cittOicjt
werben feilten, btc Originale ber ftli(!jen ;Jnftruction uub be
3ftan&rtefe3 bei
fid) %\\
fbren
1
);
fie toerben von ben pljetttt
be3 ^ouigj uuterfud)t uub- beraubt werben
,
nad)bem
fie faum beu
gu an ba3 anb gefe|i 3a c3 gilt foejar bie Eventualitten ber
fter'fcfyr bor^ufeljeu. oft
bie 2lufuljrung bc3 $)caubat3 ber (iu-
rte
fr
ade gtfe v3arautirt werben,
fo muffen fdjon
jefct
bie Ver-
fgungen an bie
23ifdjfe
ber bieffeitigeri Sanbc fyinftdjtd) be3 an
beut beftimmteu Termine au^ufpredjenben Unterbietet ertaffeu
gerben.
TOcit biefem ebanfen unb ber Erinnerung au bas Sdjltffat
aller bisherigen Jriebenermittler fyatte ber SriefftcHer feine $ti~
leu
gefdjloffen.
Mein motten Ewgungen ber ?lrt augenblicfftd)
SBeforgniffe in
if)m aufregen, balb genug wrben
fie
bod) mieber*
rcri"d)eud)t; bie eben reu Ujm contmentirte
4
ppft(ic)e ^nftructiou
ober ber fie
beajeitenbe
Srief au Ujn
felbft
blieb fein SroftfdjrcU
ben"
2
).
3>a bt Vertrauen
auf baffetbe fdjien warfen &u muffen.
E3 bauerte nid)t laucje,
fo
trafen
3
)
jene am lS.gebruar unter$eid)=
neteu Freren, mctdjc btc ^rtateu fmmtlidjer englifdjen errtto=
rien in ber bekannten SEeife r-erpfdjtetcu, ba(o barauf ba^ienieje
ein, mcld)e3 bie ^rnunattc(cenl)cit in erwnfdjtcr T^eifc gu
erlebigen fd)ien. Unb ba waren benn audj oic testen 3foeifel $c=
lft.
d)on glaubte er
beffen fidjer ju fein, bafj biefe fid) erneu*
ernbe Energie ber Eurte bie gewnftfjtcn Erfolge unvermeiblidj er=
fingen,
bie neuen Sftuncicu, burd) biefe abermalige 5(utorifation
gekrftigt, bcmnd)ft,
fei
c in Englanb, fei
e3 in ber Dcormaubte,
ben $)cat)nbrief berreifen unb beu grieben ermtrfen wrben: ba
warb er burd) einen
33rief 9totrob bcnadjridjtigt
4
),
bafj
maijr ge*
1)
SBercjT. itritifdk Sctoci^fu^-mngCTi N. 30. d. 32. a. b.
2) . Itrtiife SBetoeigf&rungen N. 30.
g.
3) Bugleid) mit ber . 495 2(umf. 2 $u ern?l)ncnben jtveiten Ep. Alex, ad
Rotrodum et Bernardum. Ep. CCLIV.
4) Th. Epp. vol. II. 151. Ep. Ep.CCCXXIII.
48S
Sertfte* vitte CafciteT.
werben, >a Bereit verlautet
1
),
am erfreu Cftertage
(5. gfyril
1170) fei auf 33efet)t bc
^a)>fte
ber ,,@atatt" (Sngldnbl reu
bem 23anbe beg gtud)e getft.
SDet befrroortenben geilen ungcad)tet, meiere $einrid) au
bettSctyft gefdjricben
2
),
Ijatte <55it6ert {yettott) bedj ben Scfc^hiB
gefat) gerate burd) Verfolg
Der ^vcilaticn mitteilt ^crfulicfyen
;rfdjeinen am apoftelifdjen tn^tc ba
3^3^ ^r ^annung
jur 3tttcrlctttiuirg &u bringen. Sdjon bie bamal
feinem Knige
augcfprod)ene Sitte, bie lleberfabrt nadj bem kontinent $u ge=
{tattert, (nattc beu gweef , bte $ertfeung ber Greife nadj 8enet>ent
ju eTmgtidjen
3
).
(Stn SBrief feines greunbe, bc (Sarbinals ;\e=
Ijanne on Neapel, fyatte biefeu ebaufeu tu ibm
geftrft
4
). Mein
im
Sunt
(1169) war er nodj ntdjt einmal baju gelaugt, bie $u fct=
ncr 2Mbung ab^ufenbenben Soteu abzufertigen. TO bte unbe
oon ber be&orfteljenbett ?(nfunft ber Dcuucicn ratlatt unb 9Sit>ian
fid)
verbreitete, fdjmeidjelte er
fid)
mit ber
Hoffnung/
aud) feine
Angelegenheit burd)
fie auf [Reine gebraut jn icben. gn feinem
gallc,
fo
rebetc er
fidj rer, brfe bie
ftafyrt
nad) iencrent unter=
uemmen roerben, t> fei
benu mit benfeften [ftcftyrac^e genom*
meu
5
),
feine frderliche Sdjn>c$e einigermaen gehoben. Sparen
e3 ntct)t bie cfaljren unb 23cfd)roerben, tucldje ben altemben frnf-
lidjen Mann abfd)rcdtcn; er mrbe bod) alte fonftigen 33ebenfen
nicbcrfd)lagen burd) bie Uebermadjt ber Seljnfudjt, burd) fein :per=
fnlidjes (srfdjeincn bot bem Cberhrten ber l)riftenl)eit mit (Sinem
State alle 23efd)iilbigungcn $u unterlegen, bie gegen jn ergeben
torben
6
).
Snbeffen
geigte e3
fidj
boer), ba biefe Berufung auf bie neuen
2lnf'mmlinge ber (htric il)in nur ba Mittet merben feilte, ba
inaufd)ieben ber D^eife ju rechtfertigen. -Die efd)id)te biejer
brittcu Stttnctatut ift fr ifyn erfolgte abgelaufen. Jpatte er bed)
1) Th. Epp. vol. I. 250. Ep. CVII.
2) (5. oben @. 440.
3) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 10. Ep. CCLXXVII

et in parti-
bus traDsmarinis nuncios, quos ad dominum papam mittimus, nos exspe-
ctare permittatis. Ep. Henr. Reg. ibid. vol. II. 296. Ep. CCCCXCIII.
4) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 249. Ep. CLXXIX.
5) Ibid. vol. L 250.
6)
Ibid.
SCbfoluttou ilb. mm, auf [eine
@ef- fett bem
flimmelfafrt.
1169.
4$y
gcrabe burd) feine Appellation backen geeifert,
tf
* n ^e
3
a
^
ber Gebannten emsuf^Ue&ert, fomit aud) fid) felbft oon ber Zl)dU
naljme an ber 2Sot)ttI)at ber Abfolution erimtrt, nnb ber
(
apft bi3=
lang nod) nid)t barber eutfd)ieben, ob er ba (Sine ober ba 5ltt=
bere anerkenne. )al)cr e3 ftdj erHrt,
bafe
bei fetner ber ix>ieber=
polten $erl)anbtungen fein 9?ame genannt loarb, bie Appellation
ciu^ulfcu nod) immer brig blieb.
3nbeffen bettelt er ben Verfolg berfelben nid)t aus>fd)lief3lid)
im Auge.
3
n
f
e ^ ner oppetftctlung aU Appellant nnb e&anntet
nid)t ol;ne ba3
@cf
l)l ber ltnbef)agtid)feit, trat er batb oornnegenb
al ber (Sine, balb aB ber Anbere
auf nnb im SDecember
1 169 ober
im Januar
1170 war er e3 aufrieben,
baft
infolge ber $orftettun=
gen feinet Agenten oon (Seiten be apoftotifd)en <&tul)U eine 3u=
fage erteilt warb, bie auf jn nur t)tnfid)tlid) ber letzteren (5tgen=
fd)aft paftte.
)amat toar es> il)m angeboten, auf @runb bc t)er-
Jmmlidjen <Sibe^ bk bebingte Abfolution entgegenzunehmen.
d)on wrben Dtotrob oon Dcoueu nnb Arnulf oon ifieur in bie=
fer
23e$iet)ttng inftruirt; aber batb barauf erging bie Reifung fr
ben galt, ba
fie
nod) ntdjt nad)gcfud)t nnb ootljogen, baoon ab=
pfeljcn. )ie Gcnfur be (S'v^bifcfjof^ blieb in fraft
1
).
omit fdjien nur brig ju bleiben, bie Appellation mieber
aufzunehmen. AB Oftidjarb 23arre unb D^abtttf $urclgefcl)rt waren,
ol)ne, nrie it-enigftcn3 mand)ct)omifteu loiffen
sollten, l)inreid)enbe
arantien
fr
bie Abfolution ^u bringen, ber Anbeutung
gemft,
bie er
felbft ju geben fd)eint
2
),
fd)on juoor, machte er
fid) auf ben
2cg, un^t-eifelljaft burd) bie geheimen ^ad)rid)teu oon bem am
ppftlid)en ofe
fr
il)n
fo nnrffamen (Sanonicu )aoib baju be=
ftimmt
3
). tatt bie (Strafe burd) 23urgunb ju t&ofyUn, U)o oon
allen leiten ^ad)fteltungen brotjeten, i)iett er
fr
fidjerer, auf
Umwegen Stalten ju erreid)en
4
). lieber D^odjamabour, <5t. Utk
laume begab er
ftdj nad) Montpellier, oon ba nadj <St. ttfe3,
1)
Ep. Amici. Th. Epp. vol. II. 286. Ep. CCCLXXXVIII CaeterumLon-
doniensi firmiter injunetum est ut sententiam
,
quam in eum dedisse-
tis, firmain et inconeussam observet

absolvatur.
2) rittfdje ScmeigfOrungcn N. 28.
g.
3)
Ep. Alex, ad Gilb. Fol. Th. Epp. vol. II. 94. 95. Ep. CCLXXX.
4) Radulf. de Diceto ap. Twysden et Seiden 552. BouquetXVI.413.

3u biefer 3eit fcfjrieb Herbert in persona Thomae Cant. feine Ep. III. Opp.
ed. Giles vol. II. 221226.
(SOenfo Ep. VII. ibid. 235. 236.

Joann. a-
resb. Opp. vol. II. 251. Ep. CCCIII extr.
490
Sccljfte 53ndj. ntteS
Sattel,
berftieg bie
Slfyen unb war fd)on Bei bem
Softer be Zeitigen 2lm=
brofiu angefommen, al3 er Ijier ben oom 12. gebruar batirteu
33vtef be ^a^ftc^ erhielt
1
),
wetdjer bte 2eiterreife unntig
madjte. Dtjue mit
rufe
uub egen u Begittticn, benu Leibes
verweigerte ber Brauel) ben (Srcommuutctrten, brdte er bodj bic
Wrmften tymipatljien au3. @r gab it)m anfyetm, jttnfdjen bem
Verfolgen ber Stypeflatton bt^ jur befiuttioen ntfdjeibung an Ort
unb teile ober bem
@mfang einer bebtngten 2lbfotution
in
wdf)=
len. 3u letzterem gatfe follte er
auf runb bc ibe3, l)inftd)ttid)
affc3 beffeu, um beffentwitleu bie traffenten$ gegen
ifyn verfngt,
bem apoftoItfcr)cn
s
Dcanbat gel)ord)cn u wollen, oon ben auet) tu
biefer 23cjtel)ung inftruirten ^uneten
2
)
in bie irdjengemeinfd)aft
wieber aufgenommen werben. Dbwoljl mit ber angebeuteten (Slau=
fei ntdjt aufrieben
3
),
entfdjteb er
fid) bod) otjne lauge 23efinnuug
fr
ba Sediere, reifte, feiner eigenen $erfidjeruncj ufolge oou ben
t'nigUdjeu SBotfdjaftern baju angewiefen
4
),
wieber jurM unb em=
(jfing
oou Dtotrob allein
5
),
ot;nc

fo betubten wenigften3 feine


geinbe
6
)

bie oom Zapfte oorgcfdjriebenc
formet bcfctjworen $u
Ijaben, am erften Oftertage (5. Uipxil)
%%
Kotten, wa er wnfdjte

uub gut $t)eiluat)tue an bem eben je^t oou bem Knige verfolg-
ten Sprojectc bebttrfte.
6ogleid) barauf trat er mit bem gleichfalls? begnabigten 23t=
fd)of
oon <Sali3burt)
7
)
wieber in Function. 2t)renb bem (Sr^bt-
fd)of
nod) bie 30cat)nung zuging, bie 3lbfotution getjeim
8
)
$u l)at=
ten, fal) man it)n bereite in Sonbon tu egeuwart feiner SDtpcefa*
neu ein fotenne ipodjamt fyaltim
9
).
t)oma3 gerietl) Darber in witben d)merj. 9ttd)t bto3 eine
1) Radulf. de Diceto 552, ivo aud) ein ftrctflment be poipfttidjeu <Sdjrct=
ben, ba ottftnbtg Th. Epp. ed. Giles vol. IL 93. Ep. CCLXXX pi lefen ift.
2) Alex. Ep. fh. Epp. vol. II. 62. Ep. CCLVI. Gilb. Fol. Ep. ad Ni-
vernensem episcopum Ej. Epp. ed. Giles vol. I. 336. Ep. CCXLI.
3) Gilb. Fol. Epp. vol. I. 207. Ep. CLIV.
4) Ibid.
5) Th. Epp. vol. I. 249. Ep. CVII.
6)
Ibid. vol. I. 64. Ep. XXIV
contra forraam, quam expressistis,
absolutus est. dagegen Rot. E.ib. II. 152juxta formam mandati absolvimus.
7) Th. Epp. vol. I. 95. Ep. XXXI Soluti enim sunt mandato apostolico
Londoniensis et Saresberiensis episcopi. Ibid. vol. I. 109. Ep. XL.

8) Rotrod. Ep. ad Th. Th. Epp. vol. IL 152. Ep. CCCXXIII (cf. Alex.
Ep. ibid. vol. II. 62. Ep. CCLVI). Ej. Ep. ad clerum et populum Angliae
Gilb. Fol. Epp. vol. II. 182. Ep. CCCCXXXIII; ad clerum Lond. ibid. 183.
Ep. Coexulum Th. Epp. II. 295 Juraverunt

se staturos mandato doniiui


papae, sed praeeipitur esse absconditum.
9)
Th. Epp. vol. I. 250. Ep. CV11.
Jtlctgcn ber Xfyomiftcn frer tlfccrtg 2(&fohition.
491
perfnUdje 33etctbtguug war e3, tx>ctd)c er in ber oSfprcdjung
beffen
, beu er af 2lntid)rtft
fyafete,
in bem 2lugenb(ide empfanb,
wo bte
tntfefett$eit fdjou fo
lauere baueruben &ettorfitiffc
ber
anbc3firdje
fidj i|m lieber vergegenwrtigten
1
);
al ein (Sreigntg
von unermc&ltdjer Tragweite fnbigte
fic fidj
im gufammcnljang
ber Diij0 an. Saljrenb bte ganje
$omiftif($e
Partei, von
(Sdjredeu burdjjittcrt, ntd;t Sforte genug faub,
ber biefen of)n
afte3 9^ed)tc^ ju flauen: geigte
fidj
unter beu $ntgltdjen eine leb=
f;afte ^Bewegung
2
),
wetdje nidjt forool;! burd) ben Xriumpfygefang,
in roeldjem
fte fidj
anfnbigte, ali burd) ba3 attbelu ju eiffagen
fdjien, ba ein neue fttrd)tbare3 efdjid be @r^bifd)op fid)
balb
erfllen werbe.
)a3 efdjrci ber (Sntrftuug uub Verzweiflung unter beu
etnigejt fd)ien ba3
~$u befttigen
3
).
ine zweite 'reujtgung
Gfyriftt"

bi $u tiefer 23lapt)emie Ijatte ber l)icrard)ifdje gana=
timu3 bie ^Begriffsverwirrung geftetgert

fd)ien fdjou jet^t gc=
fdjeljen, ber err jum anbern $Me. verurtljeUt, 23arraba3 to3ge=
f:prod)en,
bie gurte von bem gttnbamcnte abgefallen
p
fein, we(=
d)e bte SSoTauSfefeung tyxtx Prrogative ift. djon warb ber
gefdjeljeueu anbtttng ber
s
2lbfolution bie ^nerfennung ber facra=
mentalen SBtrfung verweigert, bem Vo^uge firdjenregimentlidjer
MHIu|r ba3 ewige tRed)t, ber bloen $ftadjtbung ba 2ort be
(Svaugeum , bie rftrung entgegengeftettt, vergebend Wren
ceten
fr
wieber lebenbige ausgegeben, weldje, ber Serbainmnijj
anfyeimgefallen, bod) fein Seben tu
fid;
ptien
4
).
6d)0tt brngte
fid)
ba3 SBefenntntfe auf
bie Sippen, biefe anbein be3 (Btattljals
tcr3 (Sljrtfti wre nid)t bas> ^aubeln (Sljriftt, bie ^(bfoiuttou nutC
uub nid)tig, weld)e nid)t ba3 (Sorrelatum ber 33ue
fei
5
).
5lbermal waren e3 SBliise be3 3wetfel3
,
weldje in ljomaS
ba l)ierard)ifd)e SBewujjtfetn butdjleitdjtetcn.;- ja e3 warb bttrdj=
1)
Th. Epp. vol. I. 64. Ep. XXIV; ibid. 109. 110. Ep. XL; ibid. vol. I.
95. 96. Ep. XXXI.

vol. II. 158. Ep. CCCXXIX.
2)
Ibid. vol. I. 109

omnes animati sunt, ut Regis sequantur volun-
tatem.
3)
Ep. Wilelin. Senon. ibid. vol. II. 158. 159. Ep. CCCXXIX. Ep.
Coexulum ad Albertura Cardinalem ibid. vol. II. 291 seqq. Ep. CCCXC.
(Benedict. Petroburg. de vita et gestis Henricill. etichardi I. ed.Hearne
vol. I. 37).
4)
Ibid. vol. I. 96. Ep. XXXI

et vivificare animas, quae non vivunt.


5) Ibid.
impoenitentes, quos , mundo reclamante, nec a Petro si
praesideret, apud Deum absolvi posse libera voce, auctore Christo, pro-
nuntio.
492
6e#fle 53udj. titfcS Gatter.
f
cttcrt i:on jenen 2BeI)en, nnter benen ber tank an bie un=
fid)tbare irdje geboren merben jn
mffen festen. grtetftdj ber in
nerfte $ern feiner ^perfnct)fett , mit bem trabittonellen
(Softem
nntrenn6ar crn>ad)fcn, blieb baoon unangetaftet, unb fetbft in bte=
fer fycftigftcu aller rifen tt-arb ba 33ebenfen berwltigt on bem
(Mbbe, ftanbfyaft au3f)arren %U motten Big in ben Xob
1
). Atteln
bennodj fljtte er bie Spannung bc 2Stberfprud)3 feinet treuen
titbenj
fr
bie greifet ber irdje unb be 2oljne3 if)te3 Unter*
bicfers?, feinet ebeng in lenb unb 3fttnmer unb bes ftppigen
@eunffe, in welchem ber [Ruber ber fiter Gfjrifti fdjtcelgte
:
bie 2>ormrfe, in benen er feine inneren (mcguugcu cr^o, waren
au 53ittcrfcit unb SBeradjtung auf eine einzige 2eife gemifcfyt
2
).
3lber auefj bie (Beufjer ber ?Dciteru(anten Blieben nid)t biefe fllen
klagen nur; broljcnb unb rid)tenb traten bie ^nmergeftatten in
ben 93ttbern ber (scfyrtftjgc
3
),
in benen fie fid) felBft ge^eidjnet,
b* bem Ijeiligcn Gotlegium auf. S35al l)ier burd) Dxd'fid)ten
ftaat3mnnifd)er rmgungeu eutfdjieben, warb auf jener Seite
aB ein berratfyerifdjieg Jpanbetn; \va> t)ter burd) ben@runbfa fid)
in bie 3ctt $u fd)iden wx bem @ewiffen jii rcd)tfertigeu gefugt,
bort al QrrrcetS mittljlofer getgljeU gegeielt; ber @cgenfa ber
3ugeftnbuiffe unb <prol)ibitorien,
fid) gegenfeitig biubenben $)ia|>
nahmen unb 3d)wanfnngen, fcjeldje bie lieber ber $ette ber bis>=
l)erigeu ^otitif geworben, mit ber ganzen fdjneibenben 8d)rfe
bev fttiti! aufgebetft
4
).
3a wa an TOtraucn tior ur$em gerabe burd) bie legten
pftlid)en Bretten gebmpft korben, brad) in biefem 5lngeubtid'e
um
fo luftiger mieber fyeroor. SDer irdjenfrtebc,
fo
glcflidj ein=
geleitet, fd)ien geftrt; ber Jlnig, ben man fdjon fr
eingefd)d)tert
galten ju fnnen geglaubt, l)offrtl)iger unb fid)crcr benn je
werben, ^ie meiften fjomiften waren berzeugt, ba Ultimatum,
nod) cl)e e angefnbigt,
fei
bereit vereitelt
5
).
1)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 96. Ep. XXXI

ego nec in vita nec in
morte ab ecclesiae fidelitate recedam. Ibid. vol. L 65. Ep. XXIV.
2) Ibid.
3) (5. bie tnerfrcrbtge Ep. Coexulum Th. Epp. ed. Giles vol. II. 291

296. Ep. CCCXC.


4) Ibid. vol. II. 294.
5) Th. Epp. vol. I. 109. Ep. XL; Ep. AVilelm. Senon. vol. II. 158. Ep.
Coexulum vol. II. 294. Ep. CCCXC Ecce enim cum pax nostra, ut multi
noverunt, esset in januis


,
supervenientes nuncii Regis abstulerunt
pacem etc.
SDa ilvmtug^pvoiect unb bic mevte ppftltdje efanbtfd&aft.
493
Unb bod) loar injttufcfycn $)eandjc gcfd)cl)cn, >r>a einen anbcru
ftu$$ang
bev H*tge verbrgen folten festen.
2(nd) in bei* r=
nungangetegenljcit fyatte Sllcranbcr gcfyanbctt. 2a be (Svbijd)of^
Kunden
fo
bringlid) erbeten
1
),
mar mirflid) gewhrt, $(ber ma
|alf
c3,
bafj
er felbft, mie fmmtlid)e 23ifcfyfe
nglanb in jenem
23rcoe Dom 24. gebrnar oerpflid)tet korben
2
),
bie (Zeremonie,
ttmtbe fie oon einri geforbert, nur bann $n ofttefyen, wnn
ber 51t rnenbe ben

geral)nlid)cn", bie greiljeiten ber &ird)c,


oorneljmUcf) bc3 erften (Srjfttft
bc3 2anbc3 fidjernben (Sib getriftet
unb bie elbbe auer raft gefegt wrben
,
meld)c jum eljorfam
gegen ba f'ntgttdjc biet verpflichtet
, mnn
bod) eben, ma3 bas>
eioiUjnlicbe'' fei, ber SDeutnng beiber Parteien bertaffen blieb'?

2a ttarb babnrd) erreid)t, ba ein ^meile^


3
)
bem Stger oon
2)or nnb ben brigen SDfttgliebern bc3 ejtgtifctyen :pi3eopat3 oer=
bot, bie jrrogatioe bei oerbannten" Srna au^nben, loenn
bod) mglid) blieb bie bcrmalige 3eit al3 bie einer ^acan^ t>ar$us
ftellen nnb
anf
jene ltere rtselhafte Urfnnbe nrd^ugetycn
4
),
mcld)e, mir miffen
nid)t bnrd) n>eld>e tnbe eigentlich motioirt,
fr
biefen gaft jeben ber $n mtyienben
23ifd)fc beoollmd)tigte,
biefelbe
fr
eine erft jngft empfangene anzugeben?

MeroingS
ein fpterer Grlafe fann ben frheren anheben. 2lber mie,
mtm
Mehmet) weber 9tdfid)t naf)m
anf biefen, nod) tiefet berhaupt in
bem togenblid begannt marb, mo er irgenD metdje ^irfnng ndern
tonnte ?

2ltfcrbing ba ^roI)ibitorium bes $apfte mar in $al)lreid)cn


(Sopicn, oon au3ff)renben appellatorifd)en >d) reiben
5
)
bc 1)0*
mag an ben l)ol)cn anglicanifd)en (SfcraS begleitet, einem 23oten
bergeben; biefer felbft mar gldlid) getanbet, bie Rapiere aber, Die
er berbringen fotfte, oerfdjmanbcn in feiner anb
6
). $can |atte
1) Th. Epp. vol. L 227. Ep. XCIII.
2)
Alex. Ep. ibid. vol. II. 26. 27. Ep. CCXXIV.
3)
Mansi XXL 898. Ep. XXXIII. Th. Epp. vol. II. 47. Ep. CCXLVII
Oei\jl. ein fuifyeve
ibid. vol. II. 45. Ep. CCXLIV). Joann. ttaresb. Opp.
vol. II. 234 Prohibet hoc Dominus papa mandato iterato etc.
4) ritifdje SSetoeigf^vungen X. 31. a.
5)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 227. Ep. XCIV; vol. I. 190. Ep. LXXV1;
vol. I. 342. Ep. CLX ad Henricurn Wintonensem episcopum.
6)
Ep. Amici ibid. vol. 11.288. Ep. CCCLXXXiX Literae ergo Domini
papae propalatae. Joann. fearesb. Opp. vol. II. 234. Ep. CCXLVI
Prohibet hoc Dominus papa mandato iterato et sunt prohibitoriae ejus in
regno.
<B. rittfe *cigf;$tMtgett N. 31. b.
494
in (htajaub fooljil erfahren, bajj
fie ankommen; aber oon ifyrer
^ubtteation verlautete tdjfi Ufrcrt von l'onbcu toat freid)
fo
eben nodj bei ber
S&fo&tfhra au^brdtid) oer:pf(icf)tet, ba
bat be
s
apfte Ratten; inbeffeu trag binbertc bas, bem jefct er*
(affecft
unter bem 6d)eine ber Obebich^ t^atfeiet) (id) entc;eenpt)an=
bc(n, trenn bodj bie Untcrfd^aauna. c3 crma/ttdjte
baffclbe ju igno*
riren?

fyrcnb ber Verbannte im (Mumba= (fter bureb papierene


^crfauna.cn, bie Peinigen
1
)
burd) Briefe, bie cjan^e Partei burd)
ba3 cjefd)ricbene 2ort in obumebtigen Dtemonftrationcn fid) cr=
fd>pfte : berrafdjtc ber ontg immer meljr burd) tfyatfvdjlidjc (r=
folge. 3a e3 fonute fdjeineu, a(3 ob alte, ta bibcr
gcfdjcfyen,
nur bcsljalb angeorbnet fei, bem cmgeHtdj fingtrten 23reoe cjcc;cn=
ber ba3 d)tc , bem r$ijt$of gegenber ben ^apft ju befd)cn.
2[ugcnfd)eind) ein ctoirr oon ^iberftrdjen, in
Mltym
ein 5lntagottt3mu ber jritcict) ^erbnbeteu, ein 2uinb ber einaiu
ber Siberftreitcnbcn bem 23cobadjter
fid) barfteftt!
^tuf
ber einen 8citc crlaffcn Sctyft unb (h^bif^of, ber Sk&iere
gefllt
oon bem (Srftercn, 33efel)te , bie $orrccf)tc ber fttt$e oon
Ganterburt)
jtt trafen; auf ber anberen beruft
2
)
man fid) auf bie
an OTcrbd)fter Steife ausgefertigte Q3eooftmd)tigung, fie oer=
leiten. SSCuf
ber einen Seite oertangen bie mafjge&enbett ftrdjltdjen
5(uctoritten emeinfd)aft(id) eborfam; auf ber anbern erljeudjclt
man ben gegen bie eine, aber nur um
fo erfolgreicher, ein Tc=
cret, ba3 man
fr
ein geftfd)te3 erftrt, aujicr raft feen $u
fnnen. 3)iefef&e Gurte, ir>cld)c fo
eben bie o3i>red)tntg ber
fd)fe
oerfgt
3
),
ftcftt fid) auf Setcmtaffung erhobener ^efdnocrben,
als?
toiffe fie baoon nid)t
4
)
unb ertoarte ben einen berfclben nod) aU
^^clTantcn. icfelbe, bie nad) ber &nfid)t ber Ifjomiftcn gftafec
burd) biefc ^Ibfotutiou bie griebcnoerljanblungen
fo
empftnbd) ge=
tafyxd, tft bodj eifrig bemht, fie ju betreiben. (53 geugte t l>r
1)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 231

235. Ep. CCXCVI ad Conventum


Cantuariensem.
2) Th. Epp. vol. I. 64. Ep. XXIV

sed illi e contrario gloriantur, se
obtinuisse a vobis, ut fiat sive manu Eboracensis archiejscopi sive cu-
juscunque episcopi ministerio Rex voluerit. Cf. Ep. Wilelmi feenon. ibid.
vol. II. 158. 159. Ep. CCCXXIX.
3) <5. oben . 490.
4) Alex. Ep. ad Wilelmum Senonensem Th. Epp. ed. Giles vol. II. 71.
Ep. CCLXII nihil de causa sua (episc. Lond.) statuimus.
T>a> JhftmmggprQied unb bie mevtc ^fifidje efanbtfaft.
495
niefyt, beufetben Statut, ber tu erftcrer iufidjt feine Hageube
(Stimme tjatte laut werben laffen,
gcrabe babutdj ju bcfd)mid)tigen,
bafe fie ben
Auftrag erteilte, bie Kunden pr 23efd)lcuniguug
ityrer $ftiffion gu ermaen
1
}.
mar
fr fie berbie ein jweiteg
bringdjc" Sd)rciben
2
)
bei Stomas angelangt, gn bemfetben ma*
ven fie augemiefen, burd) bie DRMftdjt auf
bie itcbcrfafyrt bes> 5*
tttaj oou ngtanb in ber 5lu2>fl)rung be3 3ftanbat fid)
uidjt bcir=
ren
in (ffen.
3n>an$tgagc nac
ft
Empfang biefer neuen 3nfimiction
feilten fie
iljm otjne Vettere bortfyin folgen. 9tbcr ber umnitte^
bare
m^f
uger zgerte

auffattenb 'genug

fie $u erpebiren
3
).
Dl)nc grage, manche biefer Verfgungen

bafr $cugtba3
fycU
tere Verfahren

maren el)rlid) gemeint. @ie ben aud) il)re 2&irs


fung au#, 5lber
fr
ben $lugenbtic, wo fie gerabe (Erfolge ergingen
fnten, werben fie fupenbirt. )a3 fid)er fid) beroegeuoe Orabetwerf
ber frftdjen Soliti! ift eS, weld)c3 au3fd)liej3d) in triefen Monaten
ben innern ^Pragmatismus ber 2)inge Ijerftellt. SDiejelbe anb,
wctdje in nglanb
fo emfig atleS orbnet, teuft aud) .jeitroeiltg im
@el)eimen bie efd)idjte ber feierten ftunciqtur.
s
Jd)t blo bleiben
bort bie 3urftuugcn auf bie Krnung ungeftrt; aud) bie (Sdjritte
ber neuen $coollmd)tigtcn, man fonnte fogar ocrfud)t werben,
ju meinen, fetbft bie bcS (Srulanten erfdjeinen burd) eine geifter*
t>afte 9ftad)t gebannt. (So beftimmt aud) fd)on in beut erftcu
ppft=
tidjen 33rcoe ber Dermin oorgcfdjrieben war: jene batten fetbft ba
fid)
uidjt oon ber (Stelle gerhrt, als fie oon bem (Sr&bifdjof
4
) fp=
ter, als beffen greunbc wnfdjteu
,
baffclbe ermatten
5
). (Stwa %nt
fang 3uni mrben allerbingS in ber btfd)fid)cn ^cfioenj ju DtoerS
Vorbereitungen jur D^eifc getroffen. 2lbcr 23erul)arb fd)ien nur
bcStjalb aufgebrod)cn 31t fein, um mit feinem (Sollegen uidjt in g-lan=
bern, fonbern in ber ftormanbte jufammen^utreffeu, wenn bie geft=
lidjfcitcn in Sonbon burd) 9lufl)rung be SDtabqtS ntdjt mel)r ju
ftren waren. SBet fonnte
fid)
ber $ermutl)ung erwebren, er lege
bie (Stationen nadj $orfd)rift" prd; baffelbe @otb, weldjcS ^ur
1) Alex. Ep. ad Wilelmuni Senonensem Th. Epp. ed. Giles vol. II. 71.
Ep. CCLXII.
2) Gervas. 1410. Alex. Ep. ad otrodum et Bernardimi ibid. vol. II. 59.
Ep. CCLIV.
ritifdjc Senjctgf&rungen N. 30. d. 32. b.
3)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 235. Ep. CCXCVII.
4) Th. Epp. vol. I. 64. Ep. XXIV Praefatus autem archiepiscopus et
episcopus mandati vestri formara excedentes dilationes.indulgent etc.
5) vtUfdje Sefceigf&umgen N. 32. b.
496
ec^fteg 33ud). SDvi-ttcS Gapttcl.
2lu3rftuug eines efolgc gcbicnt,
fo
gtanjcnb, tote man e3 nie
bi^ljer in feiner Umgebung
gefefyen, fei and) magebenb
fr
ben
^eiferdan?
1
)

Wxt feinen fedj nnb breiig


Sferben
fafj man ifm einer
2Imeife" glcid) in aller 23el)aglid)feit fidj fortbewegen, )a gab e3
linf nnb rcd)t3 feine %U, in ber er nid)t eingefefyrt; feine bi=
f d)5fd)C tabt, fein fmgttdjeS an", in weld)em er ntdjt Dorge^
fyrodjen
2
).
Unb al er enblid) am 6.
Sunt
3
)
in (Saen anlangte,
war eben ber junge fyronfolger otyne feine (Battin
,
bie fran^fifdjc
^ringefftn, r>on D^id)arb t>on 3W)eftcr jur SBeiljung mit bem lh
niglicr/cn SDiabem abgeholt, um mit ben
2Mfd)fen r>on @ee^ nnb
23a}eur
(
4
)
fegufe&en.
s
D?od)tc er nun bic3
3
u
f
:
P
ai^mmen a
*fa
^
Cs
redjnet Ijabcn ober e3 al ein Itngld beklagen; er lie e
fid)
ge=
fallen, als 'man il)n mit ber SBerfidjerung beruhigte, ber nig
werbe alfobalb in feiner^ogtl)um prcfMjren, unb wenn ba nid)t,
bie fniglid)e 3)ad)t in ben ndjften Sagen wieber eintreffen, jn
nad) nglanb $u bringen
5
).
greilid), f)ttc er aud) ernfteren Sttten gehabt meinte ein gel)ei=
mer (Sorrcfyonbcut
6
),
ber in biefer $eit an ben (Srulauten fdjrieb,
er wrbe bodj in bie ftefce
ber 3ntrt$ue tierwidelt bleiben, ofyne fie
audj nur al3 fold)e $u em:pftnben. Strbe er audj, wirflidj jur
XXeberfaX)rt entfd/loffen, an bie
$fte eilen, er fnnte beffen
gewi
fein, l)ren u muffen, or allem fjabc ber (h^bifd)of t>on O^oucn,
bem Drange nad) ber rfte, fid) einjufd)iffcn; er fclbft
bie Slntwwt
be3 grften ju erwarten, dtte er ben SDhitl), ftd&
bringlidjcr gu
uern,
fo
Wrbe er aHerbing ein
djiff fegelfertig finben, aber
feinen teuermann, ber z% leite. )ie Ratrofen wrben
fid) ftet-
len, al wten fie r>on nid)t, ober fd)Wren, ber 2Binb wre un=
gnftig ,
man fnnte ntdjt abfahren. Ueberbiel r>crmd)te aud) ein
'
Eilbote, fei eS be ljoma3, fei e3 SubwigS iwn granfreidj, bireet
an ben englifd)cn
of
gefd)idt, 9?idjt3 anzurichten. Ucberbrd)tc
er im tarnen bcs> (Srfteren eine neue $lbfd)rift
be :p:pftlid)en23rcc3,
fo
wrbe er in ba efngni geworfen; fme er mit einem Briefe
1) . ber ba3 ftolfleubc krtyaupt
Ep. Amici Th. Epp. vol. II. 287

290. Ep. CCCLXXXIX.


2)
Ibid. vol. IL 289. 290.
3) Sexta enim feria post octavam Pentecostes venit Cadomum. Ibid.
4)
Ibid. vol. II. 287. 288.
5) Ibid.vol. II. 290.
6) Ibid.
Befcter bergefelid&er 3?cv|urf) bc S^oraftf, biernuncj ju r>tntcvtvci6cn.
497
r>on jm felbft,
bcm fixeren obe berantwortet werben. 23eanf=
trauter bei
fra%ftfcfyett
breite todre er acrbtngS eiiiel et)renx>ot=
Ich
(Snfyfang ftdjer, aber n t d) t in ber ftgttctjMt , bie Dteife bis
oubou fortpfefcen,
e m^tc benn pfcot bic 21tfcrl)d)fte eneljs
mtgiin etitgefyott fein
1
).
Unter biefcti ttmftanbett feinen c nur
ein Glittet ber Rettung
p
geben, bic Senbung eines SBotfc^afterS
an bie Knigin nnb Dcicfyarb ton $tftneg in (Sacn,
fr
SBernljatb
von ^ccocrS ein
gdljrfdjiff
p
verlangen. ottte baS errocigert
werben, bann wrbe ber ga als eingetreten
p
betrachten fein,
ber bereite 00m ^apftc fcat&efe$en
2
); Sftan fttte bann
p
nr-
tl)ct(cn
,
cinrid)
felbft wre eS gehkjett, ber mittelbar ben beDoft=
mdjttgtcn Stunden ben ugattg
p
fiel) ocrwcfyrt; bic Strafe beS
Unterbiet aljo nacl)
Pafcgabe
ber ^nftruetion
p
erfydng'en.
MerbingS feine Stnnbc mar mefyr
p
verlieren. 3n faiim oier
Sagen war ber Dermin abgelaufen, eS mte beim ber &ztt ben
nad) @kg(anb Uebetfa|renbeu baS fteet erfcfjliegen ober bie aub
beS GonfecratorS r/tot^id)
lhmen ober gottia, ubnug ins Littel
treten
3
)/'
@d)it waren bie
ifcpfe
nad) Sonbon berufen; fdjon bie
gelwrbnung ber geftlid/feiten bcm (Srjbtfdjof befannt. bereits fyattc
btefer bie Dtadjrtdjt, bic ^voteft Briefe ma'rcn mdjt angekommen.
>a fyrte
er, ba ber
23ifd)of oon 2orccftcr on feinem ftanbestymn
anSbrdtid) eingetaben,
auf
bcm fnfte ftcfye, ebenfalls betp=
fe|en.
3
U ^luerfennung einer l)imm(ifd)cn ggung berfanbte er
)tn baS Original beS fragtidjen )ocnmentS mit bem SBefcIjl , in
bem ejpngntgtjtten ^(ngcnblide ebraudj batwn
p
mad)cn
4
).
Slber ber Umfdjmnng ber bringe, wetdjen t)omaS
p
toeifjagen
s
)
jagte, ojf&og ftd) nidji S mar
p
ft>t. 3m
begriff,
in )tcppc
baS
gal)rfd)iff
p
befteigen, warb jener bnrd) einen 23efet;l ber
night nnb 9^id)arbS prcfgcljaftcn
6
).
1)
Ep. Aixiici Th. Epp. vol. II. 289.
2) Alex. Ep. ad Turonensem archiepiscopum Th. Epp. vol. II. 73. Ep.
CCLXIV. Ej. Ep. ad Rotrodum et Bernardum CCLIV. Ibid. vol. II. 60

aut certe arte aliqua sive ingenio per se vel per suos effecerit, quoiuinus
ad eum juxta praeeeptum nostrum possitis accedere etc.
3)
Ep. Amici ibid. vol. II. 287. Ep. CCCLXXXIX.
4) Ibid. vol. L 330-332. Ep. CLV. Herbert, de Boseham Opp. ed. Gi-
les vol. II. 238. Ep. X ad Robertum Wigorniensem episcopum. BeVijT. $tt=
fdjc S8ett?etfiiljrungen X. 31. b.
5) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 236. Ep. CCXCVII Nec dixe-
ritis deluserunt.
6) Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 268-270.
efcl)id)te 3Heyanfcer3 III. fi. II.
32
49S
<sertfteg 33ucf>. tte Gatter.
3nbem nmrbe ber
grofte cridSt^ta^ $u onbon, ber jur $er=
beffernng
be*
Jnftt$mcfcn3 aufgetrieben, mirfd)
gehalten
1
).
Unb am Simntage beu 14.
gnni-) an ber $igie be gefte be
2$itu3 unb ftobeftnl gef<$alj c,
bafj bev oerljafjte Dii&al [Roger,
&gftif$of oon ?)crf, in btefer 95crfammtuncj
,
alfo mitten in ber
Urning ber girj$e een Gantcrhtrt)
3
),
bem
innren, fo eben erft v-on
bem aSatcr sunt Dritter cjeroeifyetcn
4
)
^rin^cn Jpetnrtd) allein

feine
junge aitinftargaretlje Miel)
alfo luirf Cid)
anSgefdjloffen
5
)

ba
iabcm
auffegte, e3 l)oma* eigene
Snffraganbifdjcfe ttbert on
onbon, ftatter bn Otockftcr, Sfti^arb oon ^btebefter, 5ariljolo=
mu b$n Ureter
(?),
on utI)atn
6
J
nnb bie ncrmanntfdjcn
Prlaten $einridj fron
23ajenr, gregertu
7
)
fcon (eifteten bie
Slfftftenj. SDie Dcotakhi be3 $mgreid)3 nnb ber oer^tbmer,
ber neue&nig SBifljelm fcon djottlanb nnb fein SBrnber )a&ib
glnzten im weiteren Greife, jur nlbigung bereit.
2er tonnte ba ben obn verfemten, ber in ber SBetfung an
bie ppft(id>en Jittneten fid) verriet!), in feinem
Jade ben
efcjjten
ber Seereife fid) u
untergeben;
anf
bem (kontinente htten fie fet=
ner Dtiidfebr jn Marren; bort toerbe er grieben
fdjtieften
8
)

nad)
feinem Siege?

SSieJfateJr crfd)ien ber tang biefel gfefte


ben Ibomiften al
bie obc*feier bc ^rieben*; ba Internet, ba3 if)it ergingen
feftte, jnr cfjtnad) ber irrte ate bejrtoanbctt in ben Xrinmpf) ber
einen ber gro&eften
ibrer Bne,
Statt nad) ber rcrgefdjrtebencn gnnet fid) jn rereinb\iren,
1)
Gervas. 1410. 141 J. auti
III. 80.
2) <&. titifcfce Cttjei^f^htngeH
X. 31. c. Bened. Pet. ed. Hearne I. 4.
3)
Alex. Ep. Th. Epp: vol. II. 51. Ep. CCXLIX.
4)
Ep. Fidelis cujusdam ad Thomam C. ibid. II. 290. Ep. CCCXCII

Rex apud Londonias tilium suum eirigiilo militiae donavit.


5)
Ep. Amici Th. Epp. vol. II. 287. Ep. CCCLXXXIX

uxore ejus,
filia scilicetReg'isFrancorum, apud Cadomum derelieta et quasi repudiata
in contuuieliam patris et conteinptum.
6) Robert, de Monte Pertz VIII. 518. Cf. Ep. Wilelm. Senon. Th. Epp.
ed.Gilesvol.II.159.Ep.CCCXXIX. Alex.Ep. ibid. vol. II. 85. Ep.CCLXXII
bebautet bie 8ct$ttftaujta beg ifdjof
oon DRodjfftcr. >tnftdjtftd) be 33avtbo--
tomug ooit (heter tvivo fic bage^cn von $oma Epp. vol. I. 81. Ep. XXVI
extr. in JtOttbe ejeftettt.
7) Ibid. cf. Ep. Amici. lieber JrogerittS Ottof.
uert Th. Epp. vol. II.
287. 288. Ep. CCCLXXXIX. vol. I. 55. Ep. XIX. "eiue etfceiliQUltg
ijt bem
^aOjle unftc&cr ibid. vol. II. G4. 05. Ep. CCLVHI; cbenfo bie $.3
opu 3?ajcnv.
8)
Ep. Amici cujusdam ad Th. Th. Epist. ed. Giles vol. II. 300. Ep.
CCCXCII.
ic Jh-mutg bc jngeren #einricfc am 14. ^uiit J 1 70 u. bie Xljomiften.
499

tote ocrfycijjcu, ttrarb bic Suprematie ber $ronc im


egenfafce
ju
beu I)tcrard)tfd)cu 9(nfprd)cn &on Beuern befrftit. &U\tt pnicf-
unejjmen, toetin mau uad) fird)lid)cr 2(ufid)t cf
rct>ctt
;
ftatt au=
jugleiiften, toal djutbige3 burd; $era,cmaltuntua,eu oermirft mar,
oernabm mau tu biefer Zeremonie bi laute 23cfcnntuitf, oertjarrcu
ut motten iu cor einmal gefaxten ^ofition. Snbem ^oc^cr on ^)orf,
bor beu auf bic onftitutioucu a,ctciftcten C*ib
fr
ocrbinbtid) r>iclt,
nidjt bei* Streiter iu ber englifdjen $ird)cnfcl)bc, ber fic ocrurtfyeilt,
ba junge tuuitfjum mit ber fird)lid)cn S[ett)c cinfea,uctc, tar ba
ein tf>itjd)ttd)c3
SRanifeft
a,ca,cu ba rc^oriauifdje $ird)eurcd)t,
ein ^rfagtum, mcldjc alten jufufti^eu Gonccffioucn prjubicirte.
$cacj c3 fein, mas? bod) nid)t
fo
gan fidjer tft
;
ma aiU3cuom=
meu merben, ma ber Gonfecrator fytcr bem ^apfte <iea,cuber
oerftdjevt
1
),
bafj
bic (Eouftitutioucn uidjt oou Beuern befd)moren;
fic finb
bod) jcbeufalB tu bem ^rnuua^etbe, iu ber neu aufgeruf^
toten
^fflfe,
in bem (Sctemottictt be ages>
fclBft -ooraug^cfc^t
2
).
2etbft
fr
ben Jall, bafj
bem 2kter ein 9Jt
enfd)tidje3 bellten
fotltc, mar bod) ba3 ^mgtljum bc oljneiS oon ben golden biefe
Sd)idfaB uuablji^ia, unb in bem C^tbc , iu nxldjem bic 2krfammcl=
ten breite
3
)
gelobt, ein 23unb befiegett, ber ben $riea, gecicu ba
Unternehmen bc ^tjoma^, ben (5leru oon bem allgemeinen ^flid)t=
oert)(tnif3 ber ^ctjutrcjcr erimiren, anJbrcf(id) l)cilia,te.
Unb ma nun fteUt bem allen bic l)ierard)ifd)e Partei cuta.ca.cn?

Siub bie Wtkl jur ecutocI)r nicfjt crfd)^ft, fo


mirb alte
2Mt bermalen eine (rtofion crmarten.
3
ber f)at entlabet fid) bie and) in ber Stimmung. )cr
xHcr^cr barber, abermals berflgelt gu fein, mad)t fid) uft
4
).
1) Alex. Ep. Th. Epp. vol. II. 84. Ep. CCLXXII Quin immo sustinui-
stis potius, ut juramentum ab illo de servandis Regni consuetudinibus
praestaretur. Ibid. vol. II. 64 ejusdem Ep. ad Rotrodum CCLVIII. SDage*
gen Aegidii Ebrociensis Ep. ad Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. 11.214.
Ep. CCCCXLVIII Miror, qua impudentia vestrae Serenitati suggestum sit,
Regem Anglorum professionem consecrationis suae tempore debitam
non fecisse et juramentum de quibusdam consuetudinibus conservandis
praestitisse. Anonym. Lambeth. Vitt. ed. Giles vol. II. 112. 113.
2 YVilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 272.
3)
Gervas. 1412. Coronatus itaque novus Rex ex praeeepto patris sui
Comitum et Baronum suseepit fidelitates.
4) Wilelm. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 26. Fragm. 33. Anonym.
Lambeth. Vitt. ibid. 112. Petri Bie. Opp. ed. Giles vol. I. 83. Ep.XXII ad
Joannem Saresb.

dicitur tarnen, quod propter coronationem novi Regis
Anglorum abEboracensi factam atque ob quaedam privilegia, sicut dicunt,
32*
500
cd)fie Sud), ritteg (Sc^iteL
Unb bag man bie Vorbereitungen
fo
Hat gewut, unb aller (Segen*
anftrengungen ungeachtet bereu 3wcd"e nidjt vereitelt; ober oiclmefjr
bafe
man, in ber $fta,licfjfett
,
jene befdjlcunigen, bod) bie 9ln=
f tage oerfdjulbet, bajj e bamit
p
fpt" fei, mute nur nod) f)ef=
tiger aufregen. 3e mclir man ba$ lcte @reigni| erwog, um
fo
f efter fd)ten bie Ucbcrjcugung oon bem 35erl)ngniooKen ber 9?ad)-
wirntngcu; je mcfyr ba3 aupt ber Mutanten in bem cfymerj ber
bie perfnlidje ^rcinfung litt , bie burd) bie ganje 2tuorbnung ber
g'CicrUd)feit bcabfid)tigt war, um
fo
gewaltiger ber cbanfe ber
Sftatf;c in t|m angcftadjelt werben git
muffen,
(Sine neue cfanbt-
fd)aft gct)t fofort an beu p&pftlidjen >of
ab, wie c fd)eint, bie
5lufl;ritng berfetben ^u betreiben
1
).
Ucbctbic war ubwig oon
graufreid), ber bie^luSfdjejjung feiner od)ter oon ber^rnung^
geicrltdjfcit iubiguirt,
fr
eine egeubemonftration ber $ieraref)ie
tu einem @rabc eingenommen, wie nod) nie,
fie
mit ben
^Baffen
in
ber >anb
p
unterfingen bereit. (Stf;on rftete er ju einem
Angriff
auf
bie -^ormaubie
2
). 6d.cn c nid)t, al3 wolle bie ftatur ber
SDinge
felbft ben $um Littel ber recutton bc ftrdjlidjcn 9tid)tcr=
fprudje3 machen?

Unb tiefen u fallen war in bem 33crf>attcn
gegen bie Dluncien unlngft eine au3brdlid)e $erautaffuug gc=
geben.
iBern^arb oon 91eoer Ijattc wirHidj , wie ber Unbekannte ge*
rattyen, bie Knigin unb 9cid)arb oon ume^ mit ber 23tttc ange=
gangen, it>m ein
$iff
pr )i#pofitton ftcUcn, war aber ab=
fd)tgig befd)iebcu. er -Jag, au welchem
ba* gefd)el)cu, fonnte
al ber Dermin gelten, oon welchem au bie grtft
p
berechnen war,
nad) bereu Ablauf bie ^pftcbe Reifung nm ^o^uge tarn, dliix
nod) wenige age, unb ber Moment war ba, wo ba3 Verbiet unb
bie
frau^5fifd)e ^noafion ^ufammcuwtrfen fennteu. $ftod)te c ba
immerhin ^u einem Kriege auf Veben unb SLob fommen; bie l)ierar=
d)ifd)c Partei atte feinen runb ben &u frchten. 2Ber ocrmod)tc
bie rfotge
511
ermeffeu, wenn ciurid) Dlioal biefcs? 9J&tt a(3
iHcber ber ^eiligen irdjc feine Struppen in ba3 gelb
fhrte?

contra ipsuin subreptitic iinpetrata adeo turbatus est, quod a pusillaniini-


tate spiritus et tempestate pene moti sunt pedes ejus, pene effusi sunt gres-
sus ejus.
1)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 301.
2) Benedict. Petroburg. cd, lleamo. vol. 1. 5. Cf.Ep. Amici Tb.Epp. ed.
Giles vol. Iii 300.

Joann. Brompton 10(31. Hoger, de Hovcden apud
Savil. 518.
SDcr Jtui jei$t fid) &ut $evcinbanuig fecreit. . 9(nf. in bet Rovmaubte.
501
Hub bo<$ ift ber gortejang ber @cfd)id)te ein anberer c;e^cfen. a3
fvtcv]cri)d)c
etnfd} wirb batb bertnt buvdj bie $unbe oon ber
cnblidjeu
Jtiebenftiftroig

te aber
ift es
311
biefer getont;
men?

@o f(ar ber fettig fief) ber eben errungenen SSrt^eite bewut
anwerben; feine Kombination war bod) ntdjt ereentrifd) genua,, inu
))
erfhrt
51t werben, fic $u berfdrfen. SDiefctbcn ju fiesem, nidjt
bnrd) offenbare Verfolgung ber Dcegierung^wedc
fic
wieber ^u
Dcrcitelu, baranf fam c an. at er fonft zuweilen ber 23erfudjung
niebt wiberftanben, wc(d)e bie flammcnbc Sctbcnfdjaft if)m be=
reitet, biefc Wied bewie er im rcd)tcn SNomcut He (Selbftbefjerr-
fdjung.
Uaitm war bie Krnung oorber,
fo
geigte er ein
aufflligem
(Shttgegenfontmen. geft
entfef(offen,
ben eben erneuerten Sfcxfyteti
feines fmici$$ufe$ ntd)t3
p
ergeben
,
war er bod) in aller Seife
baranf bebad)t, ntdjt blo bnrd) grm(id)feitcn, fonbern and) bnrd)
fdjeiubare (HMtbefcenbcn^ gerabe bie u bcfd)Wid)tigen, we(d)C er
emprt. Um Subwig oon graufreid) glauben u machen, ftatt auf
eine 3uttffet3uug feiner od)tcr wre c3 meimefyr auf
eine bcfon=
bere xHu^eidjuung abgefefyen, fyattc er in (aen ^rcfttt^c 3u=
rftungett 31t einer ^weiten Krnung'
bcfd)affcn (ffen,
teid) a(3
feile jte bemnd)ft nad) (Snglanb berfd)iffen, war iljv eine gtn=
jeubc XteneridHift ^ucrt()cilt. )ie prchtige Toilette war bereite
oottenbet; Equipagen in ooftcr $rad)t darrten ber jungen ontgin.
lgtid) fal) mau bei* 5tnfitnft ber fniglidjen J)ad)t
entgegen
1
).
S)a
lanbete
2
)
plt^d) einrid) um bie
&'
bc gefiel
3>o()auue3 bc3
Sufers in ^arfleur, norbftd) auf ber Spaibiufcl Goutauee, uid)t
um fic abzuholen, wo()[ aber mit bem Detter bcrfclbcn, beu

(*recu=
toreu bcS griebens",
fiel) $u ocrftnbtgen.
Unterbcffen fjatte auf ber anberu Seite ber jorueutbrauutc
1)
Ep. Fidelis cujusd. Tli.Fpp. vol. II. 300 Mandavit etiam Ricardo de
Humez
,
quod tiliam Regis Francorum cum regina Cadomi morantein ve-
stibus, eqitaturisetfamilia decenter instrueret ad transfretanduin, quando
ipse mandaret. Hoc autem factum est, ut audiat Rex Francorum et ab in-
dignatione, quam de contemptu filiae coneepit, aliquantisper quiescat.
2) Benedict. 1.1. applicuit apud Portesmutliam (?) Joann. Brompt. 1061
apud Barbe(luetum in Noimannia. Cf. Wilelm. Steph, Vitt. ed. Giles vol. I.
269. Guilelm. Neubrig. II. cap. XXV. Gervas. 1412.
502
edjffcg Such, drittes (Sapitefc
fyoma3 in bem engftett Greife bcruf)tgcnbe Stimmen
gefStt. 9Sa3
Mn,
fo
lemge es uod) bcoorftanb, aU ein acTifegtum
4
)
&u beur-
tfyeitett geneigt mar; toa~, aI3 e&ett gefd^cbeu, eine fieberhafte
2(uf=
regung verbreitet, marb nunmebr anber ju fdja&en berfudjt, na(Sj=
betn man fid) von bem erften 3du-ctfcn erholt. $tti feiner g-reuube,
in einem fnfte ciuocrftanbcn, arbeiteten gleidjcnrcifc barau
,
if)it
u belehren. SBetbe brangen in tr)n, ber ben Sjmer ber ba 33er=
gangene nnb be$jjaC6 Uuaba'nberlidje ba &anbclu in bet egen
s
Unart nidjt ju oergeffen. 23eic<c gaben anljeim $u ertogett, ob eSnidjt
gerechter fei, fiel) fclbft barber anpflagm, bal am 14. guni
(
s;
c=
fd)e()cne nid)t red)tetttg octl)iubert $u
Ijabcn, al jii beflagen, ba
c* gcfd)cf)cn
2
).
Det eine bat beme*, btefe 3ceuc bod) ja nid)t
fr
bcbcutungsoollcr ju crad)ten
,
a!3 fie toitflidj fei
2Ibcr freid)
mljrcub berfelbe 23ricfftellcr jttgfeidj tljm jutebete, in
ItuSftdjt
auf
bic
Jriebcnsfyoff
nungen bie ftreugen Genfuren ntdu ju bereilen
3
),
flickte 3oIjattne von (Baltbun) bemerflid) ju madjen,
bafj bap
eben bet rcdjte 2litgett&ftcf gekommen, gttbem er erinnerte, mic ber
jSrgbifcJjf
burd) Verzgerung ber ^ublicatten bei ^refCMteriuni^
jldj geftljabet, rtctl) er im Dcamen bei Mtopottten von Seit! uub
in feinem eigenen, bie
9fa)tfe
cnbcl) $u rermenbeu, bic in feine
anb gefegt morben. (Sr befdmor ifut, feine fthuite ju verlieren,
ben ttnig feine fd)ivcre anb
f
blen
$\
Caffcrt. SDai briuglid^crc"
Sdjreiktt an bie ^enncien fammt bem Trobbricfc" au ben ntg
mffe, meinte er, fofort jenem mitgeteilt, bie nud)tigen Urfuuecu
mfjten $um (Bd) reden bes geinbes" verffentlicht werben
4
).
3nbcf[en battc33ernl)arb veir?icvcr* je lnger je mein-
fidj in bic
aufgentigte (Situation gefunben. Statt feit bem age cor abfcM=
gigen &nttoott mit bem
ofe u brechen, tte er vielmehr mit
MnU
giu Eleonore in vertranlidjcr Uuterrebung in civljruug einer liu
1)
Ep. Amici cujusdam Th. Epp. ed. Giles vol. II. 288. infr. 290. Ep.
CCCLXXXIX.
2)
Ep. Fidelis cujusdam. Th. Epp. vol. II. 300. Ep. CCCXCII De
inunetione quoque pueri nolite nimiam turbari, sed vobis imputate
,
qui
literas non niisistis
,
quae poterant consecrationem impedire. Joann. Sa-
resb. Opp. vol. II. 230. Ep. CCXCV1I Et memineritis, quantum pcriculum
et infortunium ad se traxerit niora porrigendi prohibitorias Ebo-
racensi arehiepiscopo et episcopis transmarinis. Nec dixeritis, quae pro-
venerunt, vobis non fuisse praedicta, sed quod omniuni auspicantium more
subtilitatem vestram vatieinia, quae non erant a spiritu, deluserunt.
3)
Ep. f. Nolite igitur super Regem aut super episcopos vestros aliquam
sententiam dare
,
quamdiu de pace vestra traetatur etc.
4) Joann. Saresb. 1. 1. ab initio. nttjdjc ^civci^fhniu^cn X. 32. b.
23crt)cmbfun<jen 9$otvob8 b Setufyavbl mit bem enigc.
503
Beten grift billigt
l
)- tatt an einem Ucberfatyrtsortc wcntajten
einer elegeuljeit &u fjarren, atte er nad) iWaanta" ftd) surMbegc*
bcn. ort gebcicbtc evnedj oieraeljnage toeilen; Fomme ber Stoma,
bann nid)t, toiebet an bie fte
ber Dcennanbie gu eiten
2
).
2)a er=
gleiten er nnb fein Kollege an bc3
(r$bifjof3
>anb jenev oon bem
Zapfte lngft ausgefertigte d)rctbcn
3
),
beffen 2&fenbun$ SoJjjan?
uc3 oon BoMbnxX)
fc eifrig betrieben, Dasjenige, in wcld)em bie
SBeifung
ert^eitt war, eoentuett bem Knige bei fernerer 2Biber=
fcfeftdjfe
ein l)n<$e Sd)idfa( anjubroljen
4
),
wie t> ber 23ann=
firaljl ber Kurie ber $aifcr griebrid) gebraut
,
uglctdj mit beim
fetben jenen rofybrief''
5
)
, worin ber ^apft fetbft unmittelbar
anfllte, wa mnblid) ober fdnftftd) 311 metben jenen nur auf*
getragen. 33icITeict)t in bcmfclben Slugenblitf aber tourben fie oon
ber unbe oon einri Eintreffen auf bem gefttanbc berrafdjt.
Unb
fofort
waren btefefben griebenmnncr , bereu Slnfunft
auf
berSnfcl fo
eben nod) poerficfytltd) ameseigt werben
6
),
bort in ber
erregteften ^diigfe.
v
Jiad) Verlauf oon t>ielctd>t
fnf
Neonaten, unter bett
nunmehr
oerubertcu Umftnben, wre c jtpecfloS ejemefen, ber oon
bo
s
mag felbft
oorgefdjriebenen SQSeifung ju folgen; tu affmljlitfjer
Siei^erug btc
Bufage feiner gorberungen bem Knige abzuringen.
3n biefem ^ugenblufc, wo jebc Btberfe^licfyMt al3 ber )rnd wir=
fen feilte, wetdjer bie oon ber Kurie vorbereitete (h-plefion
7
)
|u
entlaben fyabc, war ba
gefdjrfie aSerfafyren u bejdjienntgeu,
3jo bergaben bie Prlaten nidjt blo ben 2ftal)nortef be
*f*ap=
fte3
8
)
nebft bem von bem Krulanten
aufgefegten 2}er$eidjnijj ber
Dem (ir^ftift abtjanben gefommenen Snbereien;
fie fgten bem
1) Th. Epp. ed. Giles vol. II. 301. Ep. CCCXCII manifesto igitai
contemptu et defectu episcopus debuit dies cornputare, sed uoluit.
2)
Ep. Fidelis cujusdam Th. Epp. vol. II 300

et episcopus ille apud
Maantatn moratur, exspectaturus ibi adventum Regis Anglorum per quin-
deeim dies; etpost, si Rex non advenerit, reversurus ad mare per Nor-
manuiam etc.
3)
Alex. Ep. Th. Epp. vol. II. 59. Ep. CCLIV. jhit. 23eh>ei*f. N. 32. b.
4) Ibid. vol. II. 60.
5) rittfdje SSenjeisffyrungen N. 32. b.
6)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 227. Ep. CCXCIV Nee doleatis, si Ro-
thomagensis archiepiscopus in Angliam venerit etc.
7)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 66

cum intellexisset terram ejus, amo-
tis omnibus subterfugiis, edicto subjiciendam esse etc. Ibid. I. 77. Ep. XXVI
Ex quo

adimpleret.
8)
Ep. amici cujusdam ad Joannem Saresb. Th. Epp. ed. Giles vol. II.
302. Ep. CCCXCIII cominonitorias domini papae obtulerunt.
504
edjfieS 53ucf). itite Gavitcl.
cutd) ben ,,>rof)brief " Bei
1
)
ober
fie
legten btefen Ickern fogleidj
unb allein or. Dladj bem 33ertd)te eine Ungenannten
feite
man frcilid) meinen, bag ber
grft
berglcicfyen >arte3, al<3 er
barin ju lefen fyatte, gar uidjt Ijrcn bcfommen. cad)
ber eigenen 2lufage be
rjbtfd)ofg aber toat e allein ber
crrorimu, mit bem augcnblidlid) bie Cutrie einflsterte,
wa ba3 (Ed)id]a( be a$e3
entfRieben
2
).
>ennodj wute
er bie 2lngft nntcr bem Steine jener impouirenben (Sidjerljrit
in
oerbergen, bereu (Sinbrucf bnrd) ein freunblt^eS Segei&ett
gemilbett werben foffte. Sltfc wieberljolte er bei ber fd)leuntgft an=
beraumten 9lubien$, ma er bereite im 2ftar gcfd)riebcn, er genetge
atlerbingg bem ^eiligen 33ater $u ttrifffaljrett. 2lbcr
ftatt bie ihm
vorgelegte Goncorbienformct als? eine binbenbe anpetfennen, be=
gugte er
fid)
in ocrallgcmeinernben,
ifyre 23cftimmuugen frei um=
fdjreibcnben [ftebetoetfen gu antworten. Unb bas kfannte er frei:
nimmer tonne er bem ben iiJhtnbfnfj erteilen, weldjem er ben
auf
bem Montmartre abgcfd)Woren.
3
a mit ^Berufung auf ben
Obrem*
tionSbrief oom 3al;rc 116S wagte er z> fogar jn erltten, wenn
er ben SBertyaten wieber jn nqben aufnhme, fo fei ba3 lebigltd)
ein 9lct ber nabc, nidjt feine d)ulbigfcit
3
).
SDiefe (Erffnungen, verglichen mit ben toieberl)oltcn 23efeuut=
niffen feine "@egner3, bie erwhnte Zeremonie in feinem gaffe er=
laffen
tonnen, fdjicnen ber neuen Dcegottatteu wenig (Erfolg jn
verneigen : bennod) begaben fid)
Oftotrob unb S8ernl;arb am 16. ^uli
(1 170) nach en^, barber ^cittljeilung u mad)en
4
)
unb ben ag
ber perfnlicfyen 3
tif
ammenfunft jw oerabreben. 3n letzterer $e=
jiel)uug madjten fie
namentlid) barauf aufmerffam
5
),
j&afj
bie
nige jum wed ber Hebung be3 neuen bebrotjlidjcn Swkfvalte
am
20. 3uli einen (Sonvent auf ber SSiefe jnnfdjcn Jrctcoal in
1) ritif#c S3mcif&rungcn
N. 32. b.
2)
503 &nmt 7 nnbRoger.de Pontin. Vitt. vol. I. 157 Alan, et Joann.
Saresb. ibid. 332. Sfertlidj ebenfe Benedict. Petrob. Vita Henrici II. ed.
Hearne vol. 1.7. Ed. GrimVitt. vol.I. 03. PassiolII. ibid. vol. II. 153; Passio
II. ibid. 149. Gervas. 1412.
3j
Ep. amici cujusdam. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 302 Spopondit Rex
abjuraverat. (Tod) berichtet Xfjomal Seifet fp&tet
im Dctofctt

pacem fecit, tirmiter promittens
,
quod de tota mandati vestri continentia
non iota praeteriret aut apicera, quin eam penitns adinipleret.)
4) Ibid. Reversi sunt igitur Rothomagensis et Nivernensis ad dominum
Cantuariensem Senonis feria quiuta, ut recolo, hebdomadae praecedentis
festum Magdalenas etc.
5)
Ibid. 303.
etfaifMitttfleti
Dtctvebi unb 39ern$<rcb8 mit 2cmct 23ecfct.
505
Orleanai* unb a gerte ^illcneu^e jbUd) twu Gl)tcaubun ju
galten bcabfidjtigtcn
1
).
Unb bcr ajfeidtfaSS antoefenbe (5r$.if$of
SSSit^n von eng fhrte
aus
2
),
toS bie Unterhndler angeben?
tet, eine @clcgcul)t wie biefe &ur Skftegelung bcr (Soncorbie brfe
mau ntd)t herber gcl)cu
(ffen.
cuuod) trug
allcrbtug ber (5r^
bifd)of
Siebenten. Td)t at ob er bcrmalcn uod) gegen einen
Iractat eingenommen getoefen,
bcr nid)t burdj ben
ufj
getjcilt^t
werben tonnte,
war mwunbctlid) genug.; ba er Ijiufidjtlid)
eine fnfte, on bem er frber ned) gecr&ert, werbe ber nid)t
erfllt
,
fo fei aCCeS weitere 23emf)cu ergebeug, anf 3lnta ber
^erftctluugeu bcr griebeu^mnner bcjcnbcrc (nuwenbungeu niebt
mehr crljcb. Mein man brad)te if>m feine (Sinlabung twn feinem
Surften
3
);
unb ba er al3 ttabe fid)
erbitten feilte, wag er als
ein $edjt verlangen ju fnneu glaubte, bie
^ulaffung u einer pcr=
j5nlid)en Slubteng, ba wiberftrebte jm. )enucd) fanb ba3 2Bort
gerabe be3. le^tgeuanutcn $rctlaten
v
bcr bringenb mahnte, bie 2>er=
Ijanblttngeu burd) ba3 Verbleiben in Seng nid)t willffjrlid) 51t cr=
fdjweren, allml)lid) Eingang. SDie ^uecrfidjt
4
)
fiegte ber ba3
^Lt^tvaucu, wcld)c einer feiner (Jorrefponbenien
5
)
aud) gegen bie=
fen &u erregen gewut, (Sr erflrtc fid) fd;licjslid) ju bem (oflo=
quium bereit.
Snbeffcn
war bed) bie $unbe baeon mit geteilter Stimmung
vernommen
6
).
Sie (Sitten
,
felbft nad)
fo
lden (5nttufd)ungcn
Don Hoffnung
bewegt, freueteu fid) bcr eitbltdj ju erwartenben
gricbcugfttftuug. Rubere bagegen, bic Urfad)C Raiten gtt frd)tcu,
1) rUifjjfc
53ciuctff)vuin3en N. 32. d. Robertson, Thomas 242.
2)
Ep. ainici cujusdam 1. I. 303 Dominus vero Senonensis interim con-
silium dederat Cantuariensi
,
quatenus una secum et cum Rothoinagensi
et Nivernensi Regum adiret colloquium, adjiciens inter ipsum et Regem
suum
,
dum tanta locorum intercapedine disjungerentur
,
nequaquam posse
componi.
3)
Ibid.
4) Ibid. consilio Senonensis demum acquievit. Vol. I. 66. Ep. XXV
Nos autem plurimorum sapientium consilio et maxime Senonensis, qui pa-
cem nostram caeteris sollicitius et efticacius procurabat etc.
5) Ibid. vol. II. 300. Ep. CCCXCII

quoniam Senonensis pacem
cum Rege Anglorum amplius quaerit quam vestram. Plurimum enim

parcendum. 301 Videte enim, cui verbum vestrum commisistis et si
.vobis bene videtur de illo, certe aliter vobis videtur quam omnibus aliis,
qui vident illum.
6) 311 jd)lieBen au* beu JZovten, iroeldje bie Stimmung nad) Seenbtgung
be efprdje cfjaraftcriftren, bei Herbert, de Boseham Opp. ed.Giles vol. 1.
305 infr.
506
Softes 53ucf> ritte CSapttet.
bic reue mochte ftd> bod) am (Snbc nad)^icbtcj erweifeu, fgten bie
(Srregtljeit bodj lieber ju bcfdjwidjtigcn burd) ben ebanlen au bic
nod) }ngft gegebenen groben jrer meifterlidjcn Solitif. 2ltfe aber
menbeten ben 23lid ber !fteugicrbe bem Orte beg onoentc &u, unb
SStcCc, in golge be3
grftcncongrcffc3 bafelbft gegenwrtig, gebad);
ten aud) biefe (Scenc mit anfeljcn ju fnnen. )a r-cruatym ber (5r$=
btfdjof , ber fid) bereite an Ort unb teile begeben, ba allcrbing
am 20. 3ult bie Knige uuterljanbclt, ber feine 3(n^Glccjenl)ett
fei
aber fein 2ort gefallen
1
),
(Sben befjljalb beforgteu fdjou mauebe
Sljomtften, bicfelbc treibe abcrmaB vereitelt werben,
)a3 warb nun alferbingg utdjt bcabfid)tigt. 20can wollte nur
^elitifd)cs unb &ird)lid)c3 trennen, ba ine erft nad) rtebiguug
be Zubern &efpredjett.
2113 ntg etnrid) am 21. gitli ben Obcrlel)ul)crm in feiner
$crbergc bcfud)t
2
),
f>attc er unter 2lnbercm in fdjerjenbem ouc
bie Sorte fallen laffeu: borgen n>irb (Suer Dtuber feinen grie=
ben fyaben unb gtoar einen guten." ^cldjer dtauhtxT' antwortete,
ftufetg
geworben,
ubttfl.
3$
meine, fate jener, unfern ($:r$M=
fd)of
oon GantcrbuiV 2Brc er bod) ber unfrige in bem
s
Dcaj3e,
wie er ber (Surige tft,"
lautete bie Antwort. <3 wirb (Sud) jur
@|re geretdjeu oor Ott unb ben SDenfdjen, wenn 3l)r mit bem
griebeu mad)t, unb wir felbft werben c3 (Sudj auf
wiffeu
//3
).

)auu flfterten fte
in l)cimtid)cm @cf:prd) jufammen. Unb fptcr
wollte mau wiffen, c3 fei, um ben Sto^anbtungen oou r>ornl)crciu
eine grere greieit ju fid)crn, bamat ctulgentadjt worbeu, 8ub*
wig folle bei benfetben nid)t gegenwrtig fein
4
).
2ol)l aber feilten
bem Sfcte bie (Sr^tufd;fe oon [ftljetmS, (en3, Dtoucu, ber
23ifd)of oon
ytttyx,
ber auptyrtor oon ramment
5
)
, aB bevollmchtigter
be3 q3a^ftc0
, ber
23ifd)of
ron ^oiticr unb
faft
alle
33ifd)'fc
ber
D^ormanbic beiwohnen. Ucbcrbie fal) man in groer 3al)l bic
1)
Ep. amici cujusdam. Th. Epp. ed. Giles vol. IL 303

nullam de
Cautuariensi fecerant mentionem
,
ita etiam ut clerici ipsius a colloquio
secunda die ad Dominum suum re verteiltes nunciarent ei Reges finito ne-
gotio suo recedere vehementerque expaverunt, ne, qui ad colloquium ?wn
invitali accesserant , reverterentur confusi.
2) Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 272 infr.
3) Ibid. 273.
4) Ibid. Rex Francorum non adscendit: forte ita convenerat inter cos
prece Regis Angliae promittentis ei se omnia sine eo facturum, quae po-
stulavcrat.

Et quoniam praesentia oneravit.
5)
Prior generalis, nmltd)
s
3()dlU l\ll)tuac.
$tc Ickten SBevfccvcitungcn uub bev cnbtidSc gviebe am 22. ^uti 1170.
507
franjfcfifdjeu
ro&ctt
v
fron ben (Englubern aber nur Iftftgtl fcon
Sfcrccftcr
l
).
Sic alle foltteu balb boren, toaS 2$oma$> burd) jene er^tc
crfdjretft, ued) am 21.
Juli &u feiner SBemljtgun erfuhr,
TicjcuU
gen unter ben eben (benannten, roeldje vorn
Zapfte
beauftragt, ba3
gfviebentt>etl anSuridjtcn, auf SSerattlaffung berfeQtn &u $einridj
geeilt waren, f ehrten bjilb burd)au befriebigt jurd
2
).
Sic bcrid)=
teten, bafj
ber Severe nod) einmal feierltc&ft befeuert, bafj
er in
Wim
bem $a#ie ju SBitteu uub
feft cntfdbtoffcn fei, allc3 reu Dem
(5rjbifd)of eforberte prdjuerftatten. ?cur ben
grieben^fufc tonne
er au bem angefhrten runbc nidjt erteilen. 2lbcr um biefer
SSBeigromg toitfeu feile mau nid)t enua gntriguen ober irgeub
todtijz iutcr(ift frchten, )en folennett Sdjnntr, roe(d)cn er in
biefex 5Be$ieljirag gektftet, Ijatte SBilljeltt! bau @en3 aB (bereifer
oerftrfen muffen. 3a kirn
2eggefyen fyatte er iljm uub feinen (Sei-
legen nod) jugeffftert,
cr)cr mrbe er fctbft jenes unmglidj Sd)ci=
neubc (eiftcu, als jugeben, bafj man and) biefeg -9ca( au3cmaubcr=
gebe, obne fid) vereinbart %a Ijabei^
3
).
Tag ocrfubtgtcn fic bem (h'$bifd)of , noeb gaug (jlttgettomuten
von biefem gnabigen SBejetgcu. Sic rennten nidjt 2ortc genug fin=
Den, bie ocrfefynlidjc Stimmung ju fdjbem, bic jeber 23ltd, jebc3
2Bort vergegenwrtigt Ijabc
4
).
er 9Ketro$oltt von Scn vcr=
jid^erte berbic, Seine ftajeftt fjabe iljm fdjon vorbem erftrt,
wenn ber (h'ittrte nur erft in fein frjfttft juritcfgcfejjrt fein werbe,
merbc er fclbft fieb am @nbc boeb ued) bagu verfielen, bic oncarbie
burd) $o%tg ber vic(6efprod)encn Zeremonie u bcficgcln.

28tc
med)tc ber alfo 23erul;igtc nod) ferner SBebenfen fycgeu?

tod)
am
fvten 2(benb
lieft
er bem alten nner
wuffeu, ba er fid) ein*
ft eilen werbe
5
).
Uub faum graute ber
SKorgen am Sage ber 2ftatia ftagbalena
(22.
x
Vt(i
1
170), fo
mad)tc
fid) ber
fcefctere (eben auf, um fid) jeitig,
von einem &afyfreidjen befolge umgeben, an ber von ibm
fetbft bc=
1) Welm. Steph. 272.
2)
Ep. amici cujusdam. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 303. Ep.CCCXCIIl
Intercesserant tarnen
reeepturum.
3) Ibid.
4)
Ibid. 304 Rever.sus itaque Senonensis reeepturum.
5)
Ibid. Consilio igitur Senonensis Dominus Cantuariensis
eondescendit et sero faeto nunciatum est Regi Domini Cantuariensis re-
sponsum. 3u bem gclgenbcn bergt. ritife Scn?ciifiU;nmgen N. 32. e.
508
cdjjteS SBudj, rittcS (Settel.
(stimmten e teile' ber 2iefc etngnftnben
l
)- 3>t r^bifclwf , Don Dies
len grausen au bem efotge fntgl Subwtg umringt
2
),
pindtft
Dom trafen t)eobalb unb Silbetm Don eng geleitet, fanb fid)
fpater ein. Unb al er fam,
festen er in ber wogenben Slenge Der*
fd)winbcn ii muffen, Aftern fobalb ber 2anbc3l)crr feiner anftdjtig
geworben, ritt er rcifd) auf
il)u &u nnb grte tl)n juerft lebhaft unb
gubig
3
).
SDann aber jagten beibe fetort^ in eine ^ieberung
4
),
wo ber ber bie SSHefe weithin ausgebreiteten,
fdjon ber bie erften
ipulbbeweife erftaunten $erfammtung bie eberben ber (Sontral)eu=
ten atfetbtng ftd)tbar, bie SBorte aber ntdjt Dcrncfymlid) wrben,
etbft ber Wetro^oltt Don @en, ber in bem erften Momente ber
gegeufetttgen SSiebcrerfennung in ber unmittelbaren dlljz
fid) be=
fuubcn, gog fid) gurd
5
)
unb jene waren altein. Um
fo
mcl)r
darr-
ten bie anbern mit Uugebutb
auf
ba3 be biefer cene.
Snbeffen biefc I)atte faum if)rcn Anfang genommen. SDa ber
r^bifd)of burd) bie ilntcrt)nbter bie $erftd)crung erhalten, ba
bie gorberungen genehmigt, weldje in ber oon il)m
felbft aufgefe&=
ten, bem Mahnbriefe" beigegeben Urfunbe
6
)
erhoben:
fo
leitete
er ba3 efprd) nid)t fowoljt mit juribifdjen Errterungen al3 burd)
eine maootl gehaltene 23uprebigt
7
) ein. @i Dctanfd)aulid)te bie
efat)ren, wctd)c ba3 Verfolgen ber Doniljm cingcfeMageucn 23al)=
nen il)m fd)ou bereitet; er ermahnte in beweglicher Dtebe in
fid) ju
gel)cn unb bie grd)tc einer red)tfd)affcuen $hte
p
geigen. Allein
inbem er weiter barauf brang, ber gemtbanbeltcn $ird)C Dottfom=
mene atifaction
p
gewhren, wute er bod) ba3 arte feiner
2orte burd) ba3 iBefenntni ju milbern, ba er ben guten Hillen
baju bereite Dorau3fe($c; inbem er anflagtc, wute er bod) $ugleid)
ju cntfd)utbigen. & warb Don if)m auSgefpvocbeu, waS er fiel)
1)
Ep. amici cujusdam. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 304.
2) Ibid. Cantnariensis serior egressus, comitante illum Senonensi et
coniite Theobaldo etc.
3) Th. Epp. vol. I. 06. 07 Nam praevenit. Ep. amici c. 1. 1.
4) Th. Epp. 1. 1. 07

traxit in partem. Ep. am. c.

secesserunt in
partem. Herbert, de Boseham vol. I. 305 seorsum se in equis in quandam
planitiem deflexernnt secreto colloqnentes etc.
5) Th. Epp. }. 1. 07
illo divertente. Duicb bcrEp. amici bleibt bei'fclbc
h\> jum Sdjtlifj
ber euiteitenbcu ufjpiebtgt.
Deinde soli duo, Kex scilicet
et Cantnariensis, in partem secedentes etc.
G) Th. Epp. 1. 1. vol. I. 66 Possessiones

promisit.
7) Ibid. 67 Corripuimus cum adhibita moderatione etc. Ep. am. c.

Sermone nsus est admodnni commotivo et ut revertens Senonensis testatus
est, materiae tali admodum cognato.
er enbltdjc triebe sunfdjen bem itnige mtb 2$. 33. am 22. 311U 1170.
509
felbft etttgerebet, ber Zottig fei
nur dB bet von 9lnberen S5evft)rte
jukftagen
l
).
Uttb biefer ermangelte nidjt barob l)er^ttct)e Dfleuc ju erl)eu=
d)cln
2
).
eftnbniffc wedjjelten mit $erljeifrungen
in einem uugc=
trennten onc ber
erabfaffung;
er
festen gan$ in ber Stimmung-
gu fein, felbft uod) ftrfere Vorwurfe fnnnefymen 31t formen. Unb
ba l)oma3 perfnUdj ben @d)iner^ ber bie SBunbe, meldje ba3
3ani=@rd0tti6 il;m gefd)lageu, nidjt Ijatte verminten fnnen,
fo
fam er naturgem von jenen allgemeinen 0ctcjeti auf biefe befon=
bere
3
). SDte Krnung be jungen einrid),
fo
lautete fie, fei
eine
$erte&wtg ber ^eiligen Privilegien feiner $ird)e, uberbieg gegen
ba3 ausbrdilidjc Verbot be Saipfte unb gegen fein eigene^, von
bem
<t$bif$of
von*2)orf U)ibcr alle Ute in ber ifjm fremben Wiv*
djen^rovins vollzogen.
3nbeffen
bei biefem (Sinwanb warb einriefi
ftufeig.
SBietvofyl
im $orau3 erflctrenb , fetnertei 23eranlaffung jum $&rik geben u
motten, tonnte er bod) nid)t unterlaffen, ba3 Dtect)t oeffelben $u be=
anftanben. 2te in aller 2Mt, rief er au, mit! man benn bc=
weifen, ba bie Krnung ein cigeutl)mUd)e^ Prrogativ ber ^trct)e
von (Santerburt) ift?

at benn nid)t ber Metropolit von f)oxt


meinen Uralm, Silljetm ben Eroberer, gefalbt?"
4
)

3noeffen
biefe grage, ftatt in Verlegenheit m fetten, veranlagte ben oUo=
quenten vielmel)i* ju einer t)iftorifd)en )igreffion.
Gr erinnerte
5
),
ba jener tiganb, auf ben eine 9Jiajeftt
l)in^ubeuten beliebe, allerbing3
gnfyaber feinet (SrjftiftS, aber

weil uneanonifet) erhoben unb fd)ou bametf von ber (Senfur Allerem*
bec
IL
getroffen

nid)t legitimer
(S*r^bifd)of gemefen. %i\o meit
bie erfte Metropolis (SnglanbS von bem Ufurpator
6
)
gefangen"
1)
Th. Epp. vol. I. 67 Nam ab iniquis cousiliariis potius quam a pro-
priae voluntatis instinetu g-rave utriusque dispendium patiebatur.
2)
Ibid. Quum promitteret.
3)
Ibid. Nam praesumpsit. Ep. amici Tb. Epp. vol. II. 305
Conquestus diseeptatio. Wilelm. Steph. Vitt. vol. L 274

sci-
licet quod lilium vestrum constituit. Gervas. 14 \2.
4)
Th. Epp. vol. I. 68 In quo in Regem. Wilelm. Stepb. 1. 1.
Accepi quidem et didici, quod inter caeteras renales regni mei dignifates
haec quidem una est, quod si Rex Angliae filium suum vivens in Reg-em
promovere voluerit, ubicunque et per cujuscunque civitatis archiepisco-
pum vel episcopum voluerit, liceat ei hoc facere.
5)
Th. Epp. i. 1. Wirelm. Steph. 274. 275.
6) 6. bie on SBitfj, er ^eilige XljomaZ 76 2lnmf. 2 beigebrachten Gttate
unb Simon. Dunelm. Hist. de reb. gest. Angl. Twysden et Seiden 105.
510
cdjfkg Sucf). Srttte CapiteL
mv, mute bte gleite bag jener geMljtenbe Serf augrid)ten, 9breb
ben neuen Mg frnen, $(ber abgefefycn r>on btefem einigen, nur
tu btefer Sctfc wrftnbltdjen SBeifotel tft ein anbereg bemfelbcu
gfetdjeS ntjt nad)pn>eifen. 2M)t aber giebt cg gaffe genug, bic
bag egentljeit benmfyrfjeiten. cmftanc tft eg getoefen, ber t>or ben
Stufen beg
fy>ma3 uon ?)or! ben fnig Stlljelm II.
gefrnt
1
)
(26. (September 1087). OTerbiugg tu ber &&t beg erften ritg
beg fyeiUgcu ^lufelm mar eg einer ber
uffraganbij'djfe ber $ir=
djeupmins t>on (Santerburt)

trarb dou ipereforb, meint 1)0=


mag irriger 2cife, nnUjrenb er ben
23ifdjof ^rtfe
toon Bonbon
2
)
I)tte nennen foEcn

ber (Suerm rouater #cturidj I.
(am
5. 5tug. 1100) bag SDtabcm auffegte; aber eben in tetfoertretuug
beg abmefenben ^rimag. >effenungeadjtet eiftfdjul'bigte jtdj nad)
beffen O^cffcfyr ber efronte gcrabc bnrd) bte 23ittc, bie (Zeremonie
^u micberl)olen, beren Verrichtung ein aufd)ttef3ltct)eg Vorredjt beg
Straberg beg
r^ftif
teg r>on Ganterburt) fei: mag benn and) gefdjal).
tctdjcttoctfe tft jeueg r>ou nnferm Vorgnger 2Si(f)e(m
3
)
im 23et=
fein beg
^bifd)ofg $urftan on Dorf
bei ber 2cU)c <8tct>I)aug batt
Vfoig auggebt. (Snblidj miffet 3ft felfcft, ba ner $utgtf)um
t>on bem eljrnmrbigen I)eobalb cingefegnet morben.

- 2(bcr nidjt
allein bajj bag 3um=tetgni| bnrd) feinen ^rcebcnjfall (egitimirt
merben fann: eg ift bamalg berbieg jugleid) ein Vcrbrcd)en beg
Itugeljorjamg begangen. $at man boer) einem augbrdttdjen Vreoc
beg ^eiligen tuljlg unnber gebanbclt"
4
).
OTcin fanm Tratte ber ^cebner bag gefat nnb in ben djtufes
morten feiner Dtotonftration bag S3eget)reu nnebcrfyott , um biefer
UnbiCC mitten mge man ifym
gercd)t werben, alg ber grft gcrabc
jenen gulefct ermhnten $nnft alg nidjt begrnbet bezeichnete. %t
lin. 37

42. Gervas. Act. Pontif. Cant. ibid. 1651. Aelred. de vita Edw.
Conf. ibid. 400. 1. 5059. Radulf. de Diceto ibid. 47G. lin. 38 sqq. Eadmer,
Historia Novorum. Anselmi Opp. ed. Gerberon acc. Migne II. 351. 352.
Cappenberg
,
@e[cf)id)te ptt (Snglanb II. 67. 08. frret, a^fi tegortitf
VII.
c
^b. III. 374. 378.
1) Simon. Dimclm. Historia de ge&ti regum Anglorum Twysden et
Seiden 214. lin. 12. VI. Cal. Octobr. die dominico in Westmonastci io ;i
Lanfranco in regem consecratus est.
2) L. \. 225. lin. 03. G4

et mox Nun. Auuusti die Dominico in Wes1
-
monasterio a Mauritio Londonicnsi episcopo in Regem est consecratus.
3) Joann. Prior. Hagustald. Hist. ap. Twysden et Seiden 258. lin.
27
30.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 70. Ep. XXV Receperant enim inhibitio-
nem Domini papae, ne hoc in absentia nostra aliquo modo praesumerent.
Ter enblicfye gviebe jnnfdjen bem Knige unb ZI). 23. am 22. ^uU 1170.
511
fjak ja ielmefyr eine 001t beut Sctyftc ausgefertigte Urfuubc tu
Rauben unb bamaf vorgezeigt, tu toeldjet er autorifirt worbeu, pr
Bettung jener geier jebwebeu
23ifdjof
p
berufen
1
). Snbeffcn
maS Ucjj
fid) babttrd) ntd)t irre mad)en. @r erwie
2
)
au3 bem )a?
tuiu wie auS bem
3nfyafte
,
ba bicfelbe unter gan$ anbereu Gon=
iunetureu erlaffcn unb offenbar auf ben ooregcubeu galt ntd)t
paffenb
3
),
berbie burd) eine fptcre Verfgung wirftiug3unfr>
tif5 geworben, befeuerte aber plet$, ba er weit entfernt fei, mit
alten biefett ^rotefteu ber jungen trotte p>nafye treten 51t wollen,
di wufdjc biefer afte S5cftc , aber freitidj attd), bajj eine
SKaje-
ftt ben 3orn be iperrn.unb jener ^eiligen, welche in ber $irdje
Don Qanterburt) ruljett, burd) ftrenge $ll)itbung biefes? Attentate
abwehren mge
4
).
^einridj erwiberte mit gndbigem Sd)c(u : Senn 3l)r meinen
6of)tt liebt,
fo
tljut
3Sfyr
wa3.3;l)r
mfet
au3 $wiefad)em runbe.
3)enn id) l)abe itjn (Sudj jutn ol)tte gegeben; 3l)r l)abt tfjn, wie
3Ijr wiffet, au meiner aub empfangen. Unb er
ift (Sudj mit fol=
djer ^rtlidjMt pgetfyau,
bafe
er deinem, ber (Suer geinb ift, aud)
nur
feft
in3 5luge fdjauett faun. tte if)tt uid)t bie Ijrfurdjt oor
mir prdgefyattett, er l)ttc fdjon tttgft fic alle pm djweigen ge=
brad)t. 5lber id)
weife, ba& er fdjwerer aB 9cotl) tljut au ttjnen fid)
rdjeu wirb, fobatb er nur Bett unb clcgcnl)eit bap erhlt.

UebrigenS werbe id)
fetbft beueu, weldje (Sud) unb mid) oerratljeu
l)aben, mid) alfo erweifen, al e bereu SBevfdjulbung erljeifcljt"
5
).
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 70. Ep. XXV Ille vero coronari.
2) Ibid. Ad quod ei respondentes supplieavimus

aspirare.
Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 274. 275.
3)
jrvtttfdje 23eroetf&rimgen N. 31. a.
4) Th. Ep. 1.

sed ut indignationem omnipotentis Dei et sanctorum,
qui in Cantuariensi ecclesia requiescunt et graviter injuriati sunt, a nobis
et ab illis pariter arceatis.
_
5)_o ber eigene 8eridjt bog ^omag in ber Ep. 1. vol. I. 71. Cf. Ep.
amici ibid. vol. II. 305 Rex autem causam coronationis supradictae assi-
gnans promisit, se omnia correcturum ad voluntatem Domini Can-
tuariensis.
dagegen uadj Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 275 Et vobis liceat
ab archiepiscopo Eboracensi et episcopis Angliae Cantuariensi ecclesiae
et vobis illatas expostulare injurias." teidjeriuetfc fagt er ibid. 295 31t f et=
neu UWtbew : Et totum istud de permissione Domini Regis est et de ejus
licentia concessa in die pacis nostrae." Gervas. 1412 Cui cum annuisset
Rex, noluit enim quidquam contradicere, subito descendit archiepiscopus
equo etc. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 305 Ubi inter alia
archipraesul Regi supplicabat, ut injuriam, quam sibi et ecclesiae suffra-
ganei in coronatione filii sui fecerant, secundum censuram ecclesiasticam
sine ipsius offensa punire sibi liceret. Et annuit Rex. Bened. Petr. Vitt,
ed. Giles vol. II. 59.
512
fcfJcS
S3uc. ritteg Gapitei.
SBtelfetdjt f>at Sfyoma^barauf geuert, ba er melmcfyr baS
tfjun toetbe; aber feine Antwort erhalten, 3nbem er aber bod) barin
eine etpcUjtng fat)
1
),
fprang er cm SfetbCj um al3 ber $erfM)itte
or bem irbifcfjen >errn fid) betmttfytgeit unb tf>m bie
gf$e
51t
fffeu
2
).
Mein biefer tiefe
e utdjt ju. SUfobatb fajj
er fclbft ab
unb
fjalf
jenem lieber auf ba3
^pf
erb, tnbem er ben teigMget fytelt
unb, roie e fe^ieix, mit 2l)ruen in ben ugen fagte : Saffet un3
knftig, tote r-orbem, etnanber nur Sieben erroetftn unb, ma
@efyf=
jtge r-ergcf'ommen,
fcergeffen
mad)cn. 3ct aber, id) bitte (htdj,
ermeifet mir bte bdjen CE*()ren.tor ben ligen berer, bic ferner
fielen"
3
).
3nbcm feljrtcn bie betben Dtcitcr ben jnncbft tefjenbcn ber
$etfammtung jurcf unb ber nig fprad), fein $uge auf manebe
ber Unrubftifter gerietet: SSenn id), ba id) ben
(*r$bifdjof gu
allem uteti bereit finbe, mid) Ujirvntdjt gtcid)erroeife gut feegeigen
toerbe, bann toitt id) ber fd)nbtid)ftc ber 9ftenfdjen fein unb fetbft
pgeffeljett, ba Me3 roaljr ift, roa man ber mid) fabeft."

Unb
fofort
gab er ben
23tfd)5fen ^efefjt, bem (Sr^bifd)of nfyer pt treten
unb fein efudj" $u tyren
4
).
gefdjalj.
SWetn in biefem 3(itgeubd'e uutrben stimmen taut, roetd)C
ftatt bte (Soncorbte tu ber eingeleiteten 28etfe totrfdj abutfd) ticken,
r>ie(met)r cinfeitig bic ganje Angelegenheit bem (hmteffen bes
?
3r=
ften anljeun $u geben rieten
5
).
Dcatrd) totbe e3 in biefem glte
ju einem vlligen Umfdjunmg ber Dtegotiation gekommen fein. 2(bcr
fjoma3 roar befonnen genug, ba3 abstreifen
6
).
OTein toenn er ftd) metmetjr unter bem^ciratf) be3 SSUftctm bon
en unb ber SDftgtiebet ber ^gcrgemcinbe
7
)
nun bod) erft nodj
biufid)t(id) ber 5(uroaf)l ber
jefct
ju erkbenben eintten gotbernn=
gen, alfo ber 2(rt cutfd)icb, tote bie ,"vrtcbcn*fermet &u rebigiren,
1) Bergt. . 511 2(nmf. 5.
2) Th. Ep. 1. vol. L 72. (Ep. amici ibid. vol. II. 305.)
3) Th. Ep. I .
4) Ibid. Misit ergo ad nos episcopos suos
,
qui monerent, ut petitio-
nem nostram corara omnibus faceremus.
5)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 127. Ep. XLVIII ad Ostiensem Episco-
pum. Instabant aliqui eorum etiam, qui columnae ecclesiae videbantur,
ut nos et totam causam Dei conferrenius in arbitrium ejus. Ibid. vol. I.
72. Ep. XXV.
6) Th. Epp. L 1. Ep. XLUI

sed a nobis, Deo propitio, nec obtentum


est nec obtinebitur, ut conferanris.
7) L. 1.72 Ulis autem dimissis, habita deliberatione cum Domino Seno-
nensi et Christi pauperibus soeiis etc.
$er enblicfyc triebe am 22. $fttt
1 L70.
513
fo fdjetttt baS auffaflenb genug. $)a biefel&e, cobtficirt oon bem )>ji-
ltdjen Setwllmdjttgten, fogletdj bei bem erftcu ^ufammeutreneu
bem fftige berreizt, bamali unb am21.'3ult bereit
1
angenommen
morbeu :
fo tft

tote
in
glauben man gezeigt feit! mchte

eine neue Vorlage cbenfo berftfftg aU bic p>ft(id)c
N
?(uctoritt
t)cr(ct3cnc.
Snbeffcn tft bodj ein doppeltes
$11
ermen. QmterfeftS femren
alle in ben legten 3xi!jren befprodjenen, ben gfriebett betreffenbeu
gormein entmeber oon bem Kmpfer
fr
bie greiljeit ber irrf)c in
@nglaitb entworfen, ober boef) unter feiner mittelbaren ober uumit=
telbarcn 33etljeittgung ju tanbe gekommen, fomit bie
SOSortfdffttg
feinem bitten getndfs cbcnfomof)! gemht aB tt nbern. Anbeter
feit3 Ijattc ber ^papft 5lteranbcr bie il)m oorgefegten ^oftnlate gmar
in ber 2eife, mie mir cjc^ctt, anerfannt nnb gutgeheien, aber bod)
eben um jenes foteti, burd) fein neberboltcy 'drngen ba^u v>cr=
mod)t.
Jr
feine ^erfon ct)ev pm Diadjlaffcn aB jnr $erfd)rfung
geneigt, fyatte er nict)t$ bagegen, ireuu fjbma fid)
baju berbeiltef^
ben einen ober <?cu anbern ^unf't 31t ermigen. Selfcft bic bie
^crffyuuug umfd)reibenben gormetn at er ntdjt immer, uue nur
aubcrSroo geigen aB Stereotypen bcurtbeUt.
Unb feiet mag lugnen, ba $oma3 au btefem tage ba $or=
gefdmebeue nad) Qftafjgote ber Umftnbc mirfd) jur 2(uf(jruug
gebrad)t?

95on ben onftituttenen &u (>(arenbou faf) er ab
2
).
SSie ber fnig berfefben mit feinem SBorte gebadjt : fo
begehrte aud)
er

nad) ber QSeifung bc


^apfte unb in Uebcreinftimmuug mit
ber eigenen
frher geuerten 9(nft d)t

augenbdlid) bie nament=
d)c Gaffatiou mit feinem 2Sorte
3
).
tcid)ermcifc marb aud) ber
v
l
s
3tebcrf)crftetfung ber abfyanben gefommenen betpeglidjen ter,
ber (5ntfd)biguugyfummc nid)t (h'mfynuug getljan
4
).
23cibc .warb weber geforbert nod) erlaffeu,
bic be^gUd^ 5e*
titiou iefmef)r
l)inau3gefd)oben. Unb ba er ben grtebenfu ntdjt
erf)a(teu merbe, |attc er berbieg nod) geftern erfahren.
y
}(lfo uu=
terlieft er aud) barau $u erinnern unb begngte fid) burd) ben (Sr^
1) Ifritifd&c $ett>eiftuttaen N. 30. d.
2) Th. Ep. 1. vol. I. G6 Nam de consuetudinibus, quas tanta pertinacia
vindicare consueverat, nee rautire praesumpsit.
3) Ibid. 72

in eo firmavimus consilium, ut nec quaestionera consue-
tadintim nec damnorum conferremus in eonsilium ejus.
4) Ibid. 73 Et quia non praeeeperatis non sublata.
f*i*te 2ltexant>cr$ III. 8&. II.
33
514
ScdjfteS ncf). rittet (Sci^itcL
bifdjof
fcou eu feinen SanbcMjerrn mnblid) ju erfudunx, ^ur
(Sfyre ber trd)e otte3, einer nnb ju be ljoma3 (Sljre
1
),
U)m
unb ben einigen bie Merl)d)fte nabe lieber gujumenben, griebc
nnb id)erb,eit
p
getoeibreu, bie 23efikuugcn, rc(d)c in ber fdjon
bergebenen ttrfunbc cvjetdjnet korben, prd^ugeben nnb mit=
leibigen er$en$ ba3 Unred)t ju afynben, ix>elct)c^ biejenigen an ber
$irdjc ^on Ganterburt) verbt, toeldje fid) an ber Strmung be3
^rin^en ciurid) beseitigt"
2
),
einerfeit oerfprad) er bagegen
ber Merl)d)ften ^erfon Siebe nnb fel)re erweifen, aften ben c=
l)orfam bettigen sollen,
mlfyt
bem Knige nnb gi'trften r-ou
bem 6rgbif#of
bctt)tit werbe.
einrid) ertf>ei(te alfcbalb feine ^uftimmung nnb nal)m ben
gorbernben unter bem ^ubel aller ,,uteu"
3
)
ju naben an
4
)

|ne freilief) ba
frher fo
bringenb on i()m begehrte $eid)en ber=
fclbcu gu geben
5
).
Unb all nun bie ungltfttdjen enoffen be
($ril r>orgcfi)rt wrben, um
fid) gteidjerweife t>or U)m bemtf)i=
gen, fprad;
er perfndj jebem (5'injetneu biefetbc
p
6
).

)arauf
crfet;rtcu grft nnb ^riefter wcifyrcub ber brigen tunben be
age bi3 jum 2Cbenb in fyeimdjem efprdjc mitetnanber
7
).
(gut Vertrauter Witt
wiffen, bag jener bie 2(u3ftattuug mit ben
not()U)enbigcn iReifecffccten freiwillig angeboten
s
),
weiter,
bafs
er
ben 2unfd)
geuert, ber $erflnite mge it)n fogleid) in bie dlov-
manbie begleiten
9
). Atteln biefer, ber wichtige rnbe Ijatte, in
ben nd)ften 2Bodjeti nod) in granfreid) $u bleiben, um ba3 Qtin*
treffen
wid)gcr ta^tcre Don Scroti abzuwarten
10
),
lehnte ba bod)
ab, iubem er erinnerte, e3 fei fittd)e Sfdjt, oon Kttig ubwig
oon granfreid) unb anbeten feiner 28ot)ttl)ter in alter gorm fid)
1) ntifdje Settjeigffjriingcu N. 32. f.
2)
Th. Ep. 1. vol. 73. Anonym. Lambeth. Vitt. vol. II. 112.
3)
Ucbcvtvcibcub Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 276 Laetati sunt universi,
clerus, miles, populus, omnis aetas, omnis ordo, qui haec viderunt et
audierunt.
4) Th. Ep. 1. vol. I. 73 Ille verbum aeeeptans annint et nos et nostros,
qui aderant, reeepit in gratiam suam. Ep. amici ibid. vol. II. 305.
5) Wilelm. Steph. Vitt. ed. (iiles vol. I. 276. Roger, de Pontin. ibid.
I. 158.
6)
Ep. amici 1. 1.
7) Th. Ep. 1. vol. L 73.
8)
Ep. amici. Th. Epp. vol. I. 305 Promisit etiam Cantuariensi et suis
suflicientem necessariorum adnnistrationem.
9) Ibid.
I" W ilelm. Steph. Vitt. vol. I. 277 At archiepiscopus statim miserat
nuntium suum, gratiam referens, de pace Domino papae etc.
Tcv cnbtidje triebe
am 22. $itlt
1170^
515
crft ju ocrabfd)icben
]
). 6o fam man beim bereitt, bajj bev (fcrgs
bifdjof ba ^tl)igc orbnen, namentlich einenlertfet abfenben folfe,
ber junddjft bie ntige Bo&ma$t toon
bem nige abholen itub
bann nad) (Sngianb bersen fyabe,
um unter Vorzeigung bcr=
fclbcu oou bem Jngern einrid) ba& (h^ftift fid)
berantworten ju
laffen
2
).
.Dann folll)oma3 fcIBft oor ber Ueberfafyrt noc() einmal
an bem $of!a$et in ber 9tormaubie erfd)cineu
3
),
um tu traulichem
3ufammcnfcin ba3 alte greunbf
$af
i&er$attni6 jn erneuern.
Unter Verheiungen biefer 2(rt waren beibe eben im
begriff,
im Seifein bc3 uuterbeffen wieber ^uejetaffeuen @cfolge3 fid) ju
trennen, als> auf Veranlaffung bc3 immer nodj gebannten 9lrd)ibia-
conu3 aufrib oon (Santerburt)
23ifd)of Arnulf oon Sificur vor-
trat, um ben (r$bifdjof barauf aufmerffam $u mad)cn, ba& ber
griebe bislang nod) uid)t ein allfeitigcr geworben, er $uig fyabc
feine uabe ben mit il)m pikten ol)nc 5lu3nal)me wieber $ugcwen-
bei, nid)t aber ber (Srgbifcfyof
allen benjenigen, weldje wfjrcnb ber
SSSirren biefer legten fed)3 Safyre
einer ^cajeftt gehalten.
5(ud) ben (Srcommuuicirten
mffc
bie griebcu3fcier ben Segen ber
9ibfotutton bringen
4
), gubeffen
ber ngerebete erwiberte in ruljU
gern one, bie, weldje $lruulf in^gefammt nigltdje" gu nennen
beliebe
,
feien offenbar fel)r oerfd)iebcner Qualitt
,
(Einige weniger
fd)ulbbar al3 Rubere, Einige ber $ird)engemeinfd)aft tfyeilljaftig,
Rubere burd) bie Vanuuug ausgeflogen ober burd) ben Umgang
mit ebannten gleid)crweife berfelbcn ocrfallcn. UeberbtcS feien
biejeuigen ju unterfd)cibcu, ber weldje ber $apft fclbft, unb bie,
ber weld)e er ober anberc Birten biefe ftrdjlidje Genfur oer=
l)ngt. )ie (Srfteren tonnten alfo nur burd) jenen lo3gcfyrod)cn,
bie Set^tcrwljnteu }e nad) bem rabc be3 Vcrgel)cn3
fo
ober anber
bcljanbelt werben. Ucbrigcn l)abc er bie 5lbftd)t, ben grieben gc=
ma bem Wortlaut ber gormcl unter bem Seiratl) be3 uig3 aud)
jum cile eben jener, bereu Oceconciliatton begehrt werbe, jnr 3Tn|s
fl)rung bringen
5
).
OTein ob biefer 2lbweifung warb aufrib,
ber, ber bie gelungene Vereinbarung bereite tterftimmt, nun rid)ttg
1)
Ep. Th. 1.

Ep. amici Gervas. 1412.
2)
Ep. amici. Th. Epp. vol. II. 306 Jussit igitur transfreta-
ret. Cf. Wilelm. Steph. 270. -
3)
Ep. Th. 1. vol. I. 73

reversuri ad ipsum

reeeperit.
4)
Th. Epp. vol. I. 74. Ep. XXV Nos tarnen reeiperemus.
5)
Ibid. 74 Cui respondimus etc.
33*
516
erfamtt Ijattc, ba er oon bem mu it)ter 28oI)Itf)aten au|ge=
fd)toffen
bliebe, atfo crljifct, ba& er, ber gebannte, in
frechem rotsc
gegen feinen geift(td)cn errn auftrat, tiefer machte fdjon DJcicne
p
antworten, abs Jpciurid)
fctbft U)n bat, bnrd)bcra,lcid)en Dieben
fid) ntd)t beirren
311 laffen. itnb
fofort fhrte
er i()n ans? biefem un-
ruhigen Greife,
|g
ibn pr Seite nno bcanfprud)te mit feinem Se=
gen enttaffen jn werben
1
).

Ob bnrd) benfetben bic Goncorbie be=


ftegelt werben fllte?

2UIerbing3 ber 22. gk mar in einer 23e$iel)ung 51t einem
iereinliage in einem rabe gemorben, ber bte
Kontrahenten jetbft
nbcrrafd)tc. 2Bar
g&ich
einri nnr bnrd) bte gurdjt oor bem be=
broI)Ud)en ^enorimns ber (inrie, l)oma3 lebiglidj bnrd) bic an=
bringenden bitten bes
dr^MfehofS
on @en3 ocrmod)t ^Torben, an
biefer grieben^ft'tte
p
crjd)cincn: ber erneuerte perfnliche $er=
hi t)at in genriffer SSSeife bte
renken ber tbeorctifd)cn Slnftdjteu
bnrd)brod)en. $n
ben geeinten tjprachen crwad)ten bic
ge$enfei
s
tigtn Neigungen lieber unb mirften mit ihrer alten
Saubermache,
te Erinnerungen an bic frheren Satjrc, bic frifeben (sinbrefe
be3 gegenttKtxttgen Momente fcffcltcn
beibe: unter ber $cad)t ber
:pcrfnlid)en Styntpathte warb ber egeufa^ ber ^neipien $mar
ukbt
gehoben, aber beeb ber (sinbruef ermglicht, a(* ob bieJeTfce
cm^ugleichen feien. Dbrc oiefmehr $oma rechtfertigte feine
Umftimmung ror fid) fclbft bnrd) krgegentocktignng ber, wie er
meinte, augenflligen 9a$giehig!eit bc fmigd. Uub and) biefer
hat nad) meinem dafrhalten baS ^crfbnlicbe feiner Haltung bod)
nicht bte erbcnd)ett. @r
fnfte
bte 5(n^icbuiu^ traft be3 Gan^er
in bem r^bifd)of, nnb cblenbct oon bem Sdjeiu be3 (5inoerftnb=
ntffe,
ben beffen ctbftbcmthia,una, erleichtert, fal) er bic fd)arfcn
Umrtffc feine }>(ane3 augen&ttcfltch gteid$axn ertfd)cn.
^Mbcr nm
fo
lichter muten fic fid) mieberherftetfen feit ber
2rennmuv
x
\a ju
39
CK
f
cinc
*
^crfnlicl)cn Gharaftcrs geworben,
htte er fid) fclbft erXugnen muffen,
t)tte er mli^nct,

w
bod) nnr umgaugen mar.
*
Xcr Gonftitiittonen mar nicht
c^ebad^t. ^boma 23edct mahnte,
ebenbeljalb feien fic aufgegeben, ja bnrd) bic 2(nfantworte ber
1) Th. Epp. vol. I. 75 Quam autem hospitium nostrum.
2)
Ep. amici. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 306 His itaque executis Rex
equisita a Domino Cantuariensi henedictione recessit.
Sage bcr hujc in ben Xagen nacfj bcm ^rieben.
517
doncorbienformcl mittelbar auger ftraft ejefefet,
SDcr
fttfg aber,
bcr fid) rhmte, g
ottc3 unb feiner eigenen (hre mit bem
33ann von l\mtcrbitn) griebe
gefloffen
haben, betrachtete fie,
mic au3 (einen (h-ftruuant tu ben Xaa,eu oon Stires
1
)
fid) cr^iebt,
ejerabc um bes (enteren
3
u
fafee
bitten
fr
amMhrtciftet
2
).

Ter
Irrftere hatte im Sinne feiner Interpretation an bie Gurte krid)tct,
iubem er ben
g
ber ^erein&atuttg af ben bei Siegel abfeiert,
unb nur bebauert
3
),
bafe biefer uid)t aanj oerfo(a,t, bag er
fo fpt
erfochten fei. 2)cr Seigere mar aller nabenenoeife una,cad)tct fem
baoon, bie ^ttagattoen feiner trotte beut 8tu()[ 8t. $etri &u
opfern.

cr grft I;atte Mtf)ti%tn, ba er t)infid)t(id)
beffeu,
ma am 14.
Juni ejefdu^cn, bcr fttrdjc reu Gautcrburt) attfacs
tiou ocrfd)affcn
molle; ber ^rieftcr fyatie fid) fctbft oi)ne 2Beere3
aU ben ctgenrnd^ttgen ^ottftrect'er bei Urtfyetf aufgeworfen
4
).
Unmittelbar nad) beut Xaa,e bcr Sftaria 9fta$balena ftetCte fid)
a(fo
attd) auf biefer Seite bcr eg.enfa| nebcr Ijer.
Unb ba(b foHte ber nueber U um ^(eujjcrftcn oerfd)rft mer=
ben.
3
n ccr Untv3ebunv3 ehm$ ftacbeitcu bie [Reizungen
5
)
bever,
bic
f
au3ctcfd)loffcn oon bcm gricbeulmcrf
,
Dcadje brteten, utr
23ereitetunv3 beffetbcu au. Unb bcr naben 2Qta,cuommcuc ar=
beitete mentgt aa,e barauf an ben
Saffen,
bie er fdjteubern wollte
in bcm StugetiHtie, >oo er
tf
im grieben" bic $etme$t feierte.
SBafjrenb er oon ber Jhutbe berrafd)t tourbe, bic bcooUmd^
ttgten Jricbculoermittlcr Ratten ben
23ifd)of
oon eeg ana,cmiefen,
bic (h-communicirtou lo^ufprcdjen, beantragte er oielmcfjr beim
1) . oben . 454.
2)
Ep. Henrici Regis ad filium. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vot IL 300.
Ep. CCCCXCVII Sciatis, quod Thomas Cantuariensis arcliiepiscopus pa-
cem mecum fecit ad vohintatem meam.
3)
Th.Epp. ed. Giles vol. I. 111. Ep. XLI Nee dubium, quin infra duos
prynos exilii uostri annos eam fecisset, si eum ab initio hac via aggressus
esset Dominus papa aut quos ad ipsum destinavit, in primis habuissent
spiritum nostrum; quid enim Rex potuisset in illos etc.?
4)
agcgen'nadj bcr DJicinuna,
bei
Anonym. Lambeth. Vitt, vol. II. 113
meimehr erft ba, a( ber triebe nicf)t jur 2(usfiU)nma fam.
5)
Th.Epp. ed. Giles vol.I. 74 Nee tarnen veremur, quin impleat quod
promisit, nisi eum praepediant consiliarii
,
quos depravatae conscientiae
Stimulus quiescere non permittit. Hi siquidem ne eomprehendantur in
operibus manuum suarum, errores suos impunitate donari moliuntur aueto-
ritate et consortio regiae majestatis.

Xisi adquieverimus
,
pacem
et concordiam cum Domino Rege initam machinantur infringere.
2ic
jrnia, ^ctmid) fdjott bamaB lieber a/ato X!jeta3 erftimmt getuefen, ma
auS bcr fpteren Ep. ad Alex. Gilb. Fol. 'vol. IL 288
ge|d)teffcu werben.
t
518
6ed&fte 33tt<$. rittet (Mpitcl.
$ctyfte
bic ritcucntng bcr etraffcntcn$
l
).
gut bcn gatt
baf baS
cr#t fid) beftattgen mrbe, bei biefem Utk fyabe mau oon bei* oor=
getriebenen gormcl abgcfcljcn, foflte feinem SSnnfdje gemafj ber=
f
et 6c aB nidjt gcfd)d)cn betrachtet, bcn toorgeWi^ c3gcfyrod)cucn
angclftnbtgf werben, ba
fic beffenttnefta^fiet oon beut Banne
fo
lange Debatten wren, bi
fie eiblid) gelebt, bem
apftE<fyen 9ctto
bat, ttrie c Xfyomag oerfubigcn mrbe,
fid) lintcrfMcn &n mot=
len
2
).
3
U g^idjer
3
e
^
brugte er burd) Briefe nnb 23oteu bic
Gurie,
tfyn felbft ptiBerpnpng bcr (ienfurcu gegen feine geirtbc
p
bcooftmdjtigcn. (*r begngte
fid)
nid)t, biefe 33ittc
fd)ou in
bem erften 23erid)t erftattenben Briefe an bcn
^pa^ft befeuber* u
betonen
3
);
er fd)ricb in anffacnber Otfyrigfcit an bcn (SarbiuaO-
biidjof n~tfiMb
4
)
on Ofiia, an bie GarbineUc ^nactntt)
5
),
^eter,
^eobmin, Ulbert
6
),
an Gatter oon ^ffiano
7
),
an ratian
8
),
ja nntcr nnbcgreif(id) fd)mcid)lerifdjer 5(ncrfcnnnng bcr tueten
blhen , bic er um bic $ird)c oon (hinterbun)
auf fid) genommen,
fettft
an 2i(l)c(m oen faoia
9
).
ic alle fotfen baju mitmirf'en,
ba bie geheimen Auftrge feiner ^cnbbotcn oen bem 5(erl)d)=
ften errn atffeitig gciorbigt mrben.
Nebenbei uerte er feine greube ber ba, mag ju tanbe
gekommen, nnb muffte bod) jugcftcfjen, ba baffelbe et)er ein
$off=
nung (Srregenbe ali eine 2$irf(id)fcit
fei
10
). @r befannte in faum
1) Ober ttbalb. Th. Epp. d. Giles vol. I. 75.
2) Ibid. 75. 76.
3) Ibid. 76. 77 Placeat serenitati vestrae, qualiter vos hic procedere
oporteat, a latore praesentium exaudire et injuriam corrigere, quae nobis
et ecclesiae nostrae illata est in coronatione filii Regis, alio contra mo-
rem antiquum et mandatum vestrum invadente jus nostrum et provinciam
nostram.
4) Ibid. vol. I. 126. 127. Ep. XLVIII.
5) Ibid. vol. I. 134. 135. Ep. LIII.
('
raft boma aud) an biefc rei a,eidu'teben, folg* an bcn 3lntirevtfdu'cu
ben Gilb. Fol. Epp. ed. Giles Ep. CCCC
,
CCCCI, CCCLXXXIV.
7) Th. Epp. vol. I. 258. 259. Ep. CX.
8)
Ibid. vol. I. 110112. Ep. XLI.
9)
Ibid. vol. I. 157. 158. Ep. LXXI Nam inter praeeipuos et primos
amicos et dominos vobis adscripsimus
,
quod Dei praeeunte auxilio erepta
est (ecclesia Cantuariensis) a tribulatione nialorum et dolore. Transistis
pro ea maria, penetrastis et superastis Alpes, in partibus nostris pugnastis
ad bestias et in ipsa curia, ubi validius et acrius expugnabamur
,
saepe et
diu portastis pondus diei et aestus etc. . eben <&. 395.
10) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 127. Ep. XLVIII ad Ostiensem episcopum.
Nos enim ad Dominum nostrum Regem Angliae in humilitate accedentes,
cum eo feeimus pacem, cujus tarnen tota substantia subsistit in spe
,
sed quae
nuetore
Deo non confundet.
SBcvidjt bc 3#om<r
Secfct au bte (luvte, eine neuen Uberlingen.
519
cvf(rcf)cv guttrfi'^t ben SScr^cigmicjcu bei tt%3 ju vertrauen
unb fvebtete bod, ba fic on feinen Eeuten vereitelt unir=
beu"
;
ev begrte bte cnbd) i>eIIOrad)tc (ioncorbic nnb it>ar bod)
bereite, in ber 2lbftd)t bte togfljTttttg
ergingen
p
motten,
cbeujo bamit fcefcJjftigt btefelfce $u ^evftmt, al bte $utgd)cu
fdbft.
3nbcffen fragte cS
ftd), inwiefern bie (utrie ba^n bte Littel
$en>aljrett mofttc. Seit bem lge, an
eifern bie fdjriftUdjcu nnb
mnbd)cn iertdjte ber bie griebenSfciet" suglctdj mit bei @rj=
bijd)of3
Antrgen in Scroti
1
)
augefommen, bemerfte man bafetbft
(ctd)t bie erre^tefte ptigMi. )ag Ijeiltge Gotfcgium, bnvd) bie
lange (Brunung crmbet, marb fcon bem (*iubrud ber lieber*
rafdjuncj alfo Eingenommen
2
),
ba ber 3^iefpalt innerhalb feiner
fetbft
babnrd) gebrochen fd)ien. toar ba ber Grfotg, oon u>el=
d)em jebc ftd) tfd)eenbe gaetttm begleitet
ift.
5(ber gerabc bte
@efd)ftigtat, c3 $ft beuten, bie ^cranlaffnng , bie man fyattc,
berbau neue Begehren be3 unermbttdjen Petenten ftd) &u ndern,
mute, mie e fd)ien, bap nrfen, bie nicbtyb'efttr-eniger vornan-
benen Parteien nueber gegen einanber $u verbittern, )oma tjatte
in ben bieten 3uferiftetj ben reg oerfubigt nnb bod) sug(eid)
aufgeforbert,
benjetben
erft burd) bte
djretfntffe einer tu bie
klugen fattenben (Srecittion 51t offenben; ben urhtubtidjcn grte-
bcuabfd)(n gemetbet uub ntd)t3beftomcnigcr barauf gebrungen,
biefen burd) ^ertjngung eines? erid)tc erft u fiebern
,
burd) ba
er in ben klugen ber lntgUc^en oiclmebr erschttert fc>atb. 2llfo
erwartet mau, ba barob alfobalb ein leibenfd)aftttd)er ^(ufruljr
(o3brcd)en werbe.
3u ber H)at trat aud) in bem Gonfiftorio
,
toeldjeg ber Sa^ft
berief, eine )ifferen$
oer UCnfic^t hervor, aber bod) nid)t in jener
fd)roffen
SGeije, tte
fonft
bte englifd)c unb bte l)ierard)tfd) gefinntc
gartet fid) u uern pflegten
3
).
>ie lieber ber letzteren fauben ebenfowenig, mie l)oma3
23edet fctbft an bem, \m> vereinbart Horben, ootte^ enge.
Garbtnal TOcrt t tagte
fogar, ba ber griebe mdjx tu ben 9ceben=
1)
Jaffe, N. 7850-7914.
2)
23erg(. bie 2tut^ort|dn-ei6eu ber GavbincUe Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
vol. IL Ep. CCCLXXXIV, CCCXCII, CCCXCIII, CCCXCI, CCCC,
CCCCI.
3)
Ibid.
520
fnften al3 in ber ^auptfadje
p
(Staube gekommen, unb tarnte,
bte cene ber grieben^feier
fr
ben S5ottjug be grieben
fctbft ju
nehmen
1
).
@r beforgt, e mge aud) in biefent glte ba3 28ort
ber Scrtft feine 23efttigung finben: Dtfdjt toaufceti ber 3ftol;r
feine aut, nid)t ber Harber feine gleden." 3n Ruberen, wie
^peter, t)acintfy nnb l)eobwiu, wirfte ba efljt ber greube, n>cl=
d)c3 urfprnglidj alle berwltigt, and)
jefct
nodj fort
2
);
fie wa=
ren geneigt r>on bem guten Anfang anf ba gute be 31t fdjtieen.
WUm at^ nun nfyer bte grage erwogen warb
3
),
inwiefern ber
Antrag be @rjbifd)of auf ftrenge 9Il)nbung ber Unbill $u genel)=
mtgen
fei, wcld>e bte ird)c i>ou Ganterburl) am 14.
gunt erlitten
tjatte: fpradjen bod) weuigften^ mehrere fr ewfyrung beffelbeu
al3 bagegen
4
).
MerbiugS wag ben rab ber strenge unb beu
3eitmoment betrifft, tu weldjem oon ber au^ufertigenben SotC=
mad)t (Mraud) u mad)eu,
fo
geigten
fid)
mandje Nuancen. )er
(5arbiua(bifd)of >umbatb oonOftia Ijatte on feinem ranfentager
ait> burd) ?DcitteBperfonen bem ^apfte bic ftrcngfte ber fitdjltdjen
Geufuren anempfohlen
5
), )a er aud) nod) jur 3eit biefer Otatt)=
oerfammlung ba 33ctt l)tete, mufjte fein 35otum burdj eben jene
erforbert werben. lautete
auf Cntfcfcuug
be
r$bif$of
D^o=
1)
Ep.CCCLXXXIVvol.il. 119

supervenientibus autem literis vestris


et intellecto, quod plus Vobis in accidentibus quam in substantia sit exbi-
bitum
,
rnagis coepimus baesitare et intelleximus
,
quod non facile mutat
Aetniops pellem suam aut pardus varietatem suam.

Fluctuantes igitur
inter spem et timorem suspiravimus ad eum, qui potens est superabundan-
tius facere quam petimus'aut speramus, ut ipse adimpleat gaudium no-
strum et gaudium istud nemo tollat a nobis. Cf. Ep. CCCCI. vol. I. 139
Licet de verbo pacis vestrae, quod audivimus
,
plurimum dubitaverimus,
attendentes eorum malitiam, qui Regi adsistunt etc.
2)
Ep. CCCC, CCCCI

confidimus tarnen in Domino, quod
pacis abundantiam nostra exspectatio obtinebit. Ep. CCCCII Cognito
et pro vero babito, quod ejus praeeunte gratia, qui superis reconciliavit
mortales, inter vos etDominum Regem Angliae pax sit plenarie reformata,
indicibili gaudio et laetitia exsultavimus etc. Ep. Grat. ibid. Ep. CCCXCI
vol. II. 129. Ep. CCCXCI1I Unde audito et vestrarum literarum tenore
cognito, quod ille, in cujus manu corda regum existunt, animum prineipis
vestri inclinaverit , ut vobis gratiam suam restitueret , ultra quam loqui
possimus in 1 ilaritate jueundati sumus etc.
3)
Ep. Humbaldi Ostiensis. Gilb. Fol. II. 130 Cunique super bis a fra-
tribus suis episcopis et cardiualibus (Alexander papa) consium expetis-
set etc.
4) Ibid.
plures pro vobis inventi sunt quam contra vos, id quod a
Domino factum credimus, eos pro vobis in bac parte locutos fore, qui
consueverant vestris commodis obviare. (SSev^l. ba apcIogctifd)C Sd>vcibcn
bc Gavbiualg i>on Neapel eknb. 132. Ep. CCCXCIV).
5) Ibid.
tc Gntfdjcibung bcr (nute. Dg tcw ora 10. gcptcmkr 1170.
521
gel t^eu ?)crf , '(vvccmmunicatton bcr Wittjdjulbigen
1
).
dagegen
f;cobnrin, $etex unb t)aciutt) meinten
2
},
ba vor allen ber $=
nig bnrd) etoitb unb Sanftmutl) votffcmmcu &u vcrjljucu, ba3
3Ritraucn $n befeitigen, ber aj3 ber geiube bcid)U)id)tigcn
fei. Sic frchteten von einer verfrhten Strenge nid)t nur eine
vllige .gerruttung bc3 Jriebcunxrfc, foubern audj eine bcbcn=
dje $crfd)timmcruug ber gnftnbe im ^evbcdtnijj $u ben eben ge=
ttjefenen; fic
warnten vor Ueberctlung unb
empfahlen
alle 9&ltiel,
nKldje eine rul)ige Dreftauration erteietern
p
tonnen fdjienen
3
).
Mein Mnim$ waren pe gemeint, burd) ebanfen biefer
Art ben Antrgen be
@T$&ifc$i)f3
entgcgennnrfen u motten
4
).
@te ftimmtcu
fr
Ausfertigung ber Betreffenben )ecrcte, bamit
fic
bcr fd)iver 33c(etbigte eventuell je nad) ^ebtfnig vervDcnbeu fnne
;
aber fic
mnjd)tcu, b.ag er baju erft nad) allfcitigcr (Snvgung ber
Umftnbc greifen unb,
ofyne frmlich bebingt u fein, bod) felbft
bie recution bebtngen mge. Alfo fam unter bem 23eiratl)e be3
gefammten Garbiualcollegium
5
)
ba3 benfnmrbige 23rcvc ju staube,
tvetd)c von Alcranbcr am 10. September (1170) bcmtutlig
6
)
untcr$cidjnet tvarb.
;-.
('
7
)
ift
meljr al3 Antwort auf bie beftimmte ^ropofitiou.
(3 ift
ein DtcdjenfdjaftSbcridjt f)infid)tticf; bcr ^vart^ feiner ir=
djenpolitif, bem Statte nad) einem -Dconologc
fyntid), aber ebcn=
befaj
um
fo
fid)crer barauf abjmcdcub, ben efer jum nad)trg=
lid)eu Weiterleben be3 Erlebten $u befhigen. & rechtfertigt, inbem
cS cntfdjuleigt; c3 metjs bie
fo oft unb jum Ucberbrufc gehrten
Etagen bei (Srilirteu au feiner cigeutl)mtid)cu Sage IjerauS jn
verfielen unb bod), oljnc ju verleben, <xB $efd)rnftf)eiteu nadj=
Sinvcijen. jetgt ein tvatmcS 9Jtgefl)l
fr
ba3 , m ber an
1)
Ep. Humbaldi Ostiensis. Gilb. Fol. II. 130 JSostrum autem consi-
lium per quosdam de fratribus nostris idem Dominus noster expetiit et nos
de pUra conscientia jam dictum Eboracensem deponendum et suos compli-
ces exeommunicandos per eosdem fratres nostros sibi respondimus.
2) SGBic fid) au ben <5. 519
Slnmf. 2 cititte Briefen crqtebt.
3) (Sbcnb.
4)
Ep. Hyacinth. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 131 Nos autem pro vestris
petitionibus promovendis sollieiti fuimus etc.
5)
Ep. Petri presbyteri cardinalis Gilb. Fol. vol. II. 139 Noveritis
praeterea, quod literis vestris in audientia fratrum perlectis, de communi
consilio Dominus papa suum remittit vobis responsum.
6)
Ep. Hyacintbi. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 131

et Dominus
papa quod potuit, libenti animo nobis fecit.
7)
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 3234. Ep. CCXXX.
522
cajflc 53urf). drittel Gapitcf.
einem beftimmten
fnfte
wirffamc
(griffet
bei ber
gafft ber ftirdjc
burd) bie ^egen ber 3ctt
erbutbet, unb fud)t
bod) burd) ^nbeutung
ber unocrgleid/tid:)
fdjnerigereu
Aufgabe,
toeXd;e ber Me ber;
fd)auenbeteuermanu
fjabe
1
),
u befd)mcn

aberbod) aud) burd)


<Rt)rung
i>crfr;ncn.
er
^apft gejfe(f bie gan$e:<peiulid)Mt
ber eorcje ein,
treibe
t$ttt Bei pfjrung be3 Stfyiffe
ber tubi=
gen, weld)c3 bie
ird)e
ift, bie eidjerljeit ber elbftentfd)eibuug
erfdjwert.
& Ijat etn>aS baS erj StnforedjenbeS , toemt er, ftatt
bcit
5(nl>rud)
auf 3nfaaibitt $u betonen, tuctmel)r aufd)einenb
inutyxfa
ba3
erlaufen einrumt, bem er bei bem wirren $)urd)=
cinanberfyredjcn ber
Parteien unterlegen. 2ie gern t)tte er,
bem tapfern
Kmpfer gu ()e(fen, auf$ttetti bie Strenge walten
(ffen
gegen
feinen geinb!

(Sr fyat fid) fctbft matQcn muffen
in ebulb; ftatt ju berspannen, nadjgegeben, bie $erjcr/Umme=
rung bc
Riffes ju vergten
2
),
treiben bereite ba fd)i3matifd)C
2)eutfd)tanb ber ftrdje gcbrad)t.
W>tx nun ba bie Goncorbie g(tfd) gcfdjleffen,
au beren
$erfiettung fcdj3 Saljre gearbeitet,
ift c3 3eit ben grcoel berjeui--
gen ju a$ttbett, weldje utdjt
aufgehrt ba3 fjcige Red)t ber ird)e
twn ^auterburt) gu &erl|en. Gin 2trafgcrid)t, wie e3 f)oma
23edet gcwufcqt, bie 8u#pcn]tcn, fett gerabe ber bie, we(d)e bie
ocrncfymften 2Ber%eua, ober bie 23erfl)rcr bc &cnig gewefen,
ber Hocjer bon 5)orf fammt ben brigen 23ifd)fen", we(d)e oon
Weitem ben (b
auf bie Oermten Gonftitutioucn geteiftet, oerf)ngt;
tlbert oon Sonbon unb Soeelin oon (^alisburt) , bie Unbanfba=
reu, berbieg bemfelben Slnatfyema wieber unterteilt worben, oon
bem
fie IcSgefprodjen. $)er 23ijd)cf oon i)cod;ejter , ber 2lrd)ibia=
conns aufrtb Ditbel, ber 93tcar Robert, ber 33ifd)of
fcon t.
W\&$ unb
beffen 2lrd)ibiaccnu )amb bleiben bem Grsbifdjof
jur
^igpofition geftettt
3
;.
1) Th. Epp. ed. Giles vol. LI. 3234. Ep. CCXXX

nee admiratione
dignum nec reprehensione videtur, si in hoc mari magno et spatioso, nbi
reptilia sine numero cursum nostium impediunt et ubi non tarn corporum
et corporalium mercium quam animarum et spiritalium virtutum pericula
formidantur, ei, qui navem regit ecclesiae, de facili non occurrit, ad
quam potius partem assensum inclinet, quum diversa consilia de diversi-
tate veniant voluntatum et aliter yideatur Uli, qui causam promovet singula-
rem, aliter autem ei, qui providere debet et consulere in commune.
2) Timuimus enim, ne si major scissura fieret in ecclesia, nostrae pos
set duritiae deputari.
3) <5. . 523 9(nmf. 2 unb Th. Epp. vol. II. 33. 34.
2)ie
fv
fogev, if&eVt beftimmtcu Greven oetn 10. cpiemfcer 1170.
523
$)ie bamit angcfubigtcn Greven, allerbing cvft fed)3
age
f^dtet
gc$eid)net, aber o^ne greife! beut
fo
eben bctyrod)cneu bei=
gelegt, entfpradjeu tu ber
kfflA
bat barin gemadjten Angaben.
aSjetttge, uxld)c nominell
fr
Stger
1
)
ausgefertigt , in ber
$$at eine Sn&rcttoe
gegen ben nig fctbft
n^ar , motMtt ben
pviid) burdj eine bic grcvel ber ganzen ^ird>enfef;bc rctftdjffoi
geiftelube trafprebigt. )ie ^lufridjtung ber ba ^eilige 9^ed)t ber
irdje beugenbeu Glarenboner (Statute, ber !ucd)tifd)C @el)orfam
be l)ot)en (Slcru unb fein verrtfjcrifdje 6inverftubuif$ m" ber
$rone, bie (*ibe3lctftuug an bem oerljugutfct'Ollen 3uuitagc unb
bie unerlaubte Krnung, bic raufamfeit ber Verfolgung, bie
gntrigueu bei Vereitelung ber @l)nr>erfucl)C, derben in ^Borten
ber Subiguation, in einem
(Stgufj
ber Otebe gefd)ilbert, ber um
fo
md)tiger ftrmt, je lnger er in bic <Sdjranfen biplomatifdjer
fid)ten eiugcbmmt geuxfen. leidjcrir-eife rufen bie (Spiftetn an bie
Vifd)fe
2
)
ein SMjc au3 ber ba freie gurfrcfnjeidjett in ber
tunbe ber cfaljr, bie (Scfmadj ber elbftauflfung ber ierar-
d)ic in Gmglanb, bic rculofigfeit be3 2lbfall3 von bem einzigen
3ttaun ber Dppofition, ber ba3 Verlaffeu beffclben in feinem
(Slenb.
$lbcr bie (Srplofion, bie angerichtet werben fonnte, roar mit
allem biefen boct) nur vorbereitet: erjt ber )rud ber $aub be3=
jenigen, rocld)cr
fic
ernrft, folltc fic
aud) entbinben
3
). Unb
auf
bajj er ba3 nid)t leid)tfinnig tljue, roarb er mit arnungeu ber
Gurie
4
)
roal)rl)aft berhuft. W\t 9lu3nal)me umbalb3 mahnten
alle darbinle in it)ren Briefen von ber vorfd)nellen Verffent-
lid)uug ab; fic bezeugten in ratutationeu unb roerttjoollen <8d)cn=
hingen
5
)
tt)re t)eiluar;mc
;
frchteten aber von ber Uebereilung
ba3 d)limmftc.

Unb 9lleraubcr felbft
atte am d)lug fct=
ne
fonft fo
anerfeuneuben d)reibeu3 eine (Haufcl beigefgt,
rocld)e ba jugeftanbeue dlzfyt bodj nur al3 ein eventuelle^ bejeid^
nete. 2f)renb er, toettn mix uidjt irren, bereite bamal ben (Srj*
1) Alex. Ep. ad Rog-erum Eboracensem et episcop. Dimelm. Th. Epp.
ed. Giles vol. II. 48. Ep. CCXLIV.
2)
Ibid. II. 82

85. Ep. CCLXXII. Ibid. 85

87. Ep. CCLXXIII.


3)
Alex. Ep. ad Thoraam ibid. 34 De caetero

pertur-
bandam.
4) (5. bie oben . 519 tatf. 2 ettivten riefe.
5)
Ep. Humbaldi ad Thora. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 130. Ep. CCCXCII
Praeterea noveritis nos Domino Bituricensi, ut Septem marcas argenti
et
quadraginta quinque marobotos vobis transmitteret,
524
ecc&fkg SBudj. drittes Gatter.
U\d)x>\ Ototrob oon Dtouen anwies, bie (Bebung ber Treben nad)
(Snglanb ju vermitteln, banb er ben Stttcn
beffen, in
bcffcn aub
fic
gelegt waren, um
fic
p
oerwenben, an einen anbern Hillen.
Zfyem&
23cdet fotttc nur mit
3
uf^mmung Knigs gubfig von
granfretd) fyanbcln brfen
1
).

Aber Ijattebeun ber nidjt oielmefyr
fclbft
an bemjeuigen, maS
#
fid) insnufdjen begeben, genug SBercm-
laffung jur 9tdfid)tnal)me?
(5ef>r balb nad) bcm griebcnStage follen ber 33erabrebung ge=
mfj
bie D^uncien abgefd)idt fein
2
),
meld)e, mit bcm offenen Briefe
be Knigs oerfeljcn
,
ftdj
nadj (Snglanb begeben feilten , bie 9iefti=
tutiou be r^ftiftS oorjubcveiten unb anjuorbnen.
3
n ber
fyftt
muffen biefe Ungenannten, bie an teile bcS urfprnglid) baju
in AuSfid)t genommenen Herbert
3
)
ztwofyU maren, bereit im Auguft
ben oaterlnbifdjen iBoben betreten Ijabeu , wenn cS anberS
tritt*
lid) bamalS fd)ou
p
einer (Eeubnng gekommen. Aber in biefem
gatt Ijaben
fie
entmeber in l)d)ft aufflliger SScife iljren 23ertdjt
verzgert, ober fie fiub nad) Verlauf einer gemiffen 3)ifd)enseit
oon jenen Anberen erfet^t, n>eld)c l)omaS bie ^roenratoren
4
)
ber
$ird)C oou Ganterbutt) nennt. 2)enn rotr erfahren, bag jene Ur=
funbe erft etma fieben Sod)en nadj ber Greife ber Qrften nrflidj
oermenbet mirb.
)aS
mufe inbeffeu oielmcfyr geneigt baju mad)cn, and) eine
fptere Ausfertigung anzunehmen. Unb bau mrbe ber Ort fttm=
men, oon mo fie batirt
ifi
3n Anjou
5
)
fyat fid) ber fnig nad)=
metSd) (Sube (September aufgehalten; mir oermut^en in Gljinon an
ber ren^e oon ouraine
6
),
mo jene oon D^otrob ge^eid)net
ift
7
).
Unb mre baS l)iftorifd), fo
aud) baS Rubere,
bafj fie
unter bem
tuflufc
eines aufecrorbentttdjen rciguiffcS erft bamalS oon il)m
erpret morben.
1) . . 519 Slnmt 2.
2) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 306 Et post paueos dies
nuntii nostri in Angliam cum literis Regis missi sunt etc.
3)
Ep. Amici Th. Epp. vol. II. 306. Ep. CCCXCIII.
4) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 77. Ep. XXVI

latorem praesentium et
literas, quas a procuratoribus

aeeepimus, ad sanetitatis vestrae
praesentiam curavimus destinari.
5) 6. unten . 525. 2lnmf. 6.
6) 2tr Ijaben eben <5. 205 ^"btnon aU tabt tu Xouvauic" genannt,
nach Dftaftgabe ber neuern geegr. &efttmmungen. Slber Bened. Petrob. de vit.
H. vol. I. 38
fagt
apud Chinonem in Andegavia.
1)
Ep. Henrich Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 300. Ep.CCCCXCVIL
>cg Bornas ^vocuratoveu in nglanb. Tc Knigs ranfljeit.
525
Saufe bcs> c^tember cjef^ct^ e3,
bfj
er tu ber 9?al)c reu
)omfront in ber 9cormanbie }>(t$Ud) fcotn gtebet ergriffen
wart)
1
).
2>ic ranfljeit fteigerte ftd)
mit foldjer cfynettta,fcit, bafc
alle SBeft
glaubte,
fic werbe ben unrettbar Verlorenen in &a (*3rab reien.
3n grantretd) oerfubtgtcn bte ercfyte
bereite feinen Iod. Hub
er
fetbft fd)icn a,an$ unb gar in ebanfen biefer xHrt oerfeuft. (it
mad)te fein Icftamcnt, verfgte bic Verkeilung feiner ^aitDe unter
feine Sfyuc, beftimmte fogar feine letzte $tul)e|tdtte
2
).
3
um
ftauueu Mer, wetd)e fein
^ranfenlager umjtaueeu, erflrte er,
in rammont wolle er begraben fein
3
). 5lbcr Oer ^Xbfd)ieb oon Oer
(Srbe warb il)m bed) fefywer. 3u D^efignatiou, wie ei jd)ieu, nur
nod) mit biefer wcltlid)en Arbeit befd)fttgt, fletyete et Oed) in fei-
nem erjen ngftlid) ringenb um enefung. tttne S&afaljrt nad)
D^odjamabour, wo erft
oor oier 3at)ren bie eid)c Oes l)ctgcu 5tma-
tor, be3 )iencr ber Butter ottc, aufgefunden
4
)
,
'waro gelebt

unb aiigefljrt
5
).
)eun wiber (Srwartcu, augcujd)eiud),
Wie man whnte, unter ber Dbfyut be3 eiligen, war Oer ob=
Jranfe gcfuubct. ft&djbem er atfo etwa ad)t age oor bem )cid)aclU
fefte
bortfytu gepilgert, fet)rtc er rafd) um, begab ftd)
nad) 2tujou
G
)
unb ftclltc oiclleid)t erft bamal beu offenen rief fr
t)omas>
au. Ober follte ba3
fefyon
int 9tguft
7
)
gejd)el)eu fein, fo
wihoc
bod) gleidjwotyl )id)er bleiben, ba^ bcrfelbe in ber $eit nael) VolI=
euoung jener 3Satffaf;rtvetfe erft befprod)en wiro. er $uig
l)atte bariu bem jngeren cinrid) angezeigt, bafe
mit l)omas>
griebe
gefd)Ioffeu fei nad) feinem ^Bitten"; berbieg ben
SBefefl
erteilt
,
il)m unb ben einigen alle 23efil3iittgen in bem Umfange
unb 3uftanbe jurd^ugeben, wie
fte berfclbe brei Neonate oor fci=
ner 2lbreifc oerlaffen.
3
um
3
roe ^ ker geuaueften 2dtsmittelung
wirb ber 2Seg ber ^ccognition oorgcfdjrieben; eine ^(uwaljt ber
1) Robert, de Monte. Pertz VIII. 519. lin. 30 Mense Septembri Rex
Henricus infirmatus est usque ad mortem apud Motam de Ger. Joann.
Bromton apud Twysden et Seiden 1061 Circa festum S. Laurentii ad Mo-
tam de Gerni, quae parum a Dampnifronte venit etc.
2) Joann. Bromton 1. 1.
3)
Ibid.
4) Robert, de Monte. Pertz VIII. 519. lin. 44

50.
5) Ibid. lin. 52

54. Joann. Bromton 1. 1.


6) Joann. Bromton 1. 1. Qua peregrinatione peracta in Andegaviam
rediit.
7) 2flan fceadjtc ba rediit.
I)acjcgeu Robert, de Monte: Circa Augustum
Rex rediit in Normanniam.
526
ecf)fic SBudj. ritteg Galtet.
lteren Dritter in attmoob fett babei bie guuetiou ber efdjvoore--
nen bernehmen
1
).
3n biefer ^rocebur mar e3
inbeffen, fall3 roirtlich feie erften"
Kunden fdjon im 2tuguft in ngtanb getanbet mren,
feit Sodjcn
nidjt getommen. 1lnb bie ^mette 2fti[fion, on ber Herbert erzhlt,
roarb ebenfalls vereitelt.
%v felbft unb 3of)anne3 on alibnri),
on t)oma3 beauftragt
2
),
eoentueE
fid) eiupfchiffen , um in ber
^eimatt) eine genauere 3^ecognocirung &ot$ime$men, af man
glaubte jenen jutrauen gn tonnen, Ratten bie Reifung, jnndjft
jutn $nig fict) ju begeben
3
),
um mit tfjm auwr ber einige
^eln^citen fpecietfer
p
oerhanbeln. Sftamenttidj tarn e i|m auf
ba e^en voetd)e3 William bc dlo> inue hatte, auf ba djlojj
oltrooob, mit bem ^einrict) mu fffer belehnt geroefen, unb bie
gefte in D^odjeftcr an
4
).
SDa ber grft bereite
auf ber gtiebeni-
voiefe bie
guraMt^
6
&*m*fc$t> f
hoffte
ber anbere Kontrahent
ba SBefte. Allein bie iBotfdt)after tonnten jenen mehrere Sodjcn
gar nid)t feiert ; bei ber efttgteit ber rantl;eit gewhrte er eU
nem 5lubien. 31B fie
ettbltct) ba^u tarnen, erzhlt Herbert jugleidj
aB 33erid)terftatter, rourben
fie burd) bie gelohnten 2lu3fiucr)te
hingehalten, big ba immer cinbriugtidjere Verlangen be3 3or)an=
ne3
ru
einer beftimmten 9Introort ntt)igte. ,,dl\<t eher, entgeg=
nete er, roerbe id) ba3 fragliche <3d)to{3 (Sud) berreifen, et)e
3h
r
(vud) nid)tanber gegen midjocrhaltet at3
bi^h^"
5
).
^ beftimmte
beibe, on ihrer SMterreife nad) nglaub abgehen. 6ie tel)r=
ten nach ^a^gabe ber 3nftruction ju ihrem Jjperrn ^urd
6
).
Unb ber festen alfo mit (Sinem 2ftate ben
fd>roffften ^echfet
ber Stimmungen erleben follcn. aum befriebigt burd) ben (*m=
^fang
jener ^Bretten, roeldje gewhrten, roa er geronfd)t, erhielt
er in ber jroeiten 2ocr)e be& Dctober
7
)
ben erften au3fhrttd)cu
33erid)t aus? bem $atertanbe, ber in erfdjtternber eife bcft'tigtc,
mag er r>on ben oon einrid) ^urdgetchrten $crtrauteften gehrt.
)ie Kunden ober ^rocuratoren I;atten ben iBrief an SSiUiam bc
1)
<&. 524 2Iitmf. 7. Cf. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 241.
2) Herbert, de Boseliam Opp. vol. I. 306.
3) Ibid.
4) Ibid.
5) Ibid.
0) Ibid.
7) Clin die lunae proxima post festum Sancti Michaelis Ep. proeur*-
torum Th. Epp. ed. Giles vol. II. 307. Ep. CCCXCIV fanb cvft bie [c^Ieicf) im
Xevt ju enuljueube (Sonfevenj
2tatt.
SBcridjt bcv Srocuratoreft au Kt ben ttfhmb
bcv inge in Qhtgtaub.
527
GiucSforb unb SBittfam gi^^igc abgegeben
1
)
uub 9(tfe3 getrau,
bicjclbcn ju ermgen, mit ifynen nadj onbon ju jieljen, wo bcr
offene rief
bem jngeren 5nig berantwortet roerben fotttc.
Allein weber ba, wa fic l)icr lafeu, nod) ba djretben
be
^>aoftc an ba SBolf oon nglaub"
2
),
bal Gtcrit'cru wie Vatcn c^c=
bot, ben oercittbartcu grieben ^eiti^ 51t Ratten, mad)tc (Sinbrud
:
e Hieb mir brig, in Begleitung allein be Diobert, Sacrtftan3
oon Gantcrburt) , btc Steife fortstieen
3
).
Unb an bereit gitiz au
=
gelommen, fanden fte atterbingi pnddjft
feine Weiterungen,
djon am Sfconiage ben 5. Dctober (1 170)
4
)
wnrben
fic im Sfiefts
minfter in @cgentt>art bc3
rafen
Ofceginafb; be3 2lrdjibtaeotu*3
ttfrib ^tibel oon Ganterburt), be 9lrd)ibtaconu oon ^oitier^,
be3 tftiam oon (Et. Sodann empfangen
5
).
Unb fanm war bcr
Brief ocrlefen,
fo
l)rte man and) fdjou
Sporte ber greube unb SBetonberung. od) oerftnmmtcn fic
balb,
al bcr ^rinj ben 23efct)[ erteilte, bie inneren fotften bi $ur c=
fd)luj$naljmc ber bie Antwort abtreten, Gatter oon ie bcru=
fett werben
6
).
Unb in berufenen Moment fat) man einen Eilboten
mit >e^e)d)en an ben lteren cinrid) abgefertigt werben
7
), $)ie
ge^cimc ^inttg aber war ba(b
511 (nbe. Sic ^titttcieu, wieber oor=
gelaffen, Prien
ben 2lrd)ibiaconu3 im Tanten bc grften autwor=
tcn. er jngere $ntg fyabe benAuftrag feinet Mcd)od)ftencrrn
unb Sttteri oernommen uub bteferfyatb dlaii) gepflogen. OTeiu e3
1)
abc
fid)
ergeben, ba augcnbltdttdje 2is>fl)rung untljnntid)
fei.
2) a gange G'rjfttft, alle trd)cn, ^cfttsuttgcit, -tntnftc feien burd)
einen frheren 58efe$[ bem [ftabulf be S5roc berwiefeu; e tonne
nur in emcinfdjaft mit biefem ba 3nentarinm aufgenommen
werben. (
muffe
baljer bie 9lu3einanberfeuug auf
ben l5,Octo=
ber anberaumt werben
8
).
1)
Ep, proeuratorurn 1. ab init.
2)
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 74. Ep. CCLXV.
3)
Ep. procurat. Xos vero

aeeepto solo Roberto sacrista Can-
tuariensi etc.
4) . . 526 2tnmf.
7.
5)
Ep. procur. Th. Epp. vol. II. 307.
6) Ibid.
7) Ibid. vol. II. 309

audivimus dicere, quod Rex et archidiaconi sta-
tim nuncium quendam ad Rege*m in Xormanuiam transmiserimt; sed quid
maudaverint, penitus ig-norauius.
8) Ibid. vol. II. 307 Randulfus de Broc et ministri ejusdem Randulii
terras habuerant; et quoniam nisi adhibitis praefatis mi-
528
ed)fie 2Sud). SDvittcS (Sattel.
^Itlerbing ein Muffet) uB oonnur scljn Sagen, aber bod) lange
genug, 9lrgwolm nnb SBerbadjt innerhalb jener Greife
anf ba3
Sleufcerfte
ju fteigern, welche fett fed)3 3al)ren tgtid) im Wl%*
trnen gebt korben, llnb wie Ratten bie ^uncien mit ebaufeu
btefer %xt nid)t berfllt werben fllen?

2te auf ber ERcife
nad) ber auptftabt,
fo auch jefct fahen fie fiel) geflogen. 2o
fie
im ffentlichen Verfehr ben (giften ober Zubern anreben trollten,
blieben fie
ol)ue Antwort
1
). Unb fctbft bie, weld)e im titten fid)
in
il)ncn fd)lid)cn, fonnten einen wirflidjen
roft bod) nidjt berei=
ten. grcilidj e war rhrenb jn fet)cu, wie biefe fctbft unter bem
SDrncf bodj in it)rem ^erjen tren gebliebenen l)omiften
fid) gtd=
tid) jet^ten, im geheimen 3tt>iegcfprch mit ben SBoten ifjre3 errn
bie TOa^fe ber Verftetlung ablegen, it)rc alte Siebe nnb breite be^
fennen 31t brfen
2
).
kt warb ein
ruft ^ngeflftert, bort oiel=
leid)t ein warmer nbebrud
gefllt. )od) l)atte deiner
aufter
bem acriftan Dtobert ben Wlitil) , einen in bie fingen fallenben
)ienft $u teiften
3
);
deiner Greift genug jn glauben, wag er
fo
gern geglaubt, am 22. 3>uti fei ein faltbarer griebe
gefd)toffen.
SSeber ba groge Siegel an bem Briefe be3 $uig3 nod) bie cib=
lid)e 33etl)enemng,
bafe
man bem
s
#cte b'er Vereinbarung in ^perfou
beigewohnt, oermodjte bie 3weifelnben jn belehren
4
),
)ie bitten
fahen fd)on in bem einmal t)inau3gefd)obenen Dermin eine fdjlimme
Vorbebeutung, bie Ruberen wollten bagegen, et)e
fie mit bem Ur=
tt)eil
abfdjloffcu, erft bie 2icberM)r beffelben abwarten
5
).
$)codjtc
immerhin ber junge nig anf feiner %ol)xt nad) 233inbfor ben be
=
mthigeu
ruft
ber Dtocien mit freunbtid)en ^Sorten unb @ebcr=
ben erwibert haben
6
),
alle ctreuen waren barin eiuoerftanben,
bem r^bifd)of fei
bringenb ju ratfyeit, fid)
$ur ^dreife nid)t
el)er ju ruften,
et)e er
fid)
nid)t beffere arantien ber fuigd)cu
nistris instauramentum cum manerio
(f.
ba loffavtum fret Scriptt. E. A.
ed. Twysden et Seiden it. b. 20.)
archiepiscopi veraciter sciri et inquiri
non poterit, diem praesentis mandati plenius exsequendi ponit et assignat
vobis Dominus Rex diem Jovis crastinam beati Calixti papae.
1) Ep. procur. Th. Epp. vol. II. 310.
2) Ibid. 308 Fere tarnen omnes diligant.
3) Ibid. 309 Nullus enim
in negotio operam adliibuit.
4) Ibid. 307

quod neque literis Domini Regis, quas extra sigillum
pendentes ostendimus, neque nobis, qui paci factae interfuimus et voce
viva juramento affirmamus, credere nolunt nec possunt.
5) Ibid. Quidam credendum est.
6) Ibid. inf.
<5 Ummnzen uitb ^uube.iit ngfanb.
529
nabe erwirt't
1
).

Sur jefct
fdjicu allc3, wa3 man fal)
unb brte,
nur ju beweijeu, man toee ibu nur beljalb
fcerf^ren, tief clbc jti
bejdj&unigen, um bic gUufion
bor
Serf&Jjnuug tu einer ungetyeuc^
reu &ata|tropi)c auubeefeu.
ih-ft in tiefen agen

fo
oerualnn man

taren neue ge=
fycimc SKkifungen ju einem Attentate ergangen. Stger &ott 2)orf>
(Gilbert von Bonbon, 3ueelin fcon Sali.fburi) feilten im herein
mit oier ober fed;^ eiftlidjen an ben fcacauten Bixifyin bie not=
wenbtgcniifd;of3wafyten iwrneljmeu, unb bic (TU\u)(tcn'', beten
efiuniingtdjtigfeit erprobt korben,
fofort
bem ^topfte gur tiou=
fecration prfentiren
2
).
Unb oou bem an Reiter Stelle genannt
teu Prlaten wute man
,
ba er fdjon feit einiger 3t 31t 53 er er-
(ei) rermcile, borgebtufy, um bem ^eiligen 3oanue feine 9(nbad)t
gu wibmeu, in SBaljrljeit um bas>
SBefifctfyum feine Dberljirten an
ftd) 511
reien, u)u jetbft mit blutigen Rauben u erwrgen"
3
),
daneben Raufte uadj wie or Dumbulf be 23roc in bem erjbifdjf
5
tidjen
Schffe
atoosb
4
).
Statt bic [RMgabe vorzubereiten,
richtete er fid),
at fei
bort fein (tgeu.tuin, fcielmeljt in aller e=
md)lid)feit auf
D^euc ein. Statt fiel) all geljorfamen Untertan ju
jeigen, l)5rte mau tfjn broljen. Statt ba3 fted)t be3
511
nabeu
Angenommenen" aiuucvtennen, uerte er laut, bet obfetnb
foUc fid)
be griebens" nid)t erfreuen
5
);
er wolle fdjeu bafur fer=
gen, ba er nid)t lange fein 23rob in ugtanb
effe."
Unb babei
fagte
ber Giuc bem 5lnberu in ba* Cijx, ba bier nur gcfprod;eu
unb ausgefhrt werbe, wa oon bem fuiglidjeu oflager in bet
Dcormanbie eingegeben worben
6
).
tiefer 23ltdeube wollten inbeffen
bemerken, ba bie legten gben alle oou bem in Jpa uncrjd)pf=
lid)en Sriumoirat gehalten unb geleitet mrben.
Unb gegen eben biefe waren ewn l;oma 23cd'ct bie SSaffen
1)
Ep.procur. Th.Epp.vol. II. 308Consulunt autem mereamini.
2)
Ibid. 398 Domine, audiviinus destiuent. vol. I. 86 Fecerunt
autem evocari senas personas vacantiuni ecclesiavum, ut eonsilio eorum
contra canones coram liege in alieno Regno fratribus suis absentibus ce-
lebrent electionem episcoporum provinciae nostrae.
3)
Ep. proc. Th. Epp. vol. II. 308. 309 Episcopus enim ille
niaclnetur.
4)
Th. Epp. vol. I. 41. Ep. XIV; 83. Ep. XXVII; 381. Ep. CLXXXIII
Nam praefatus Randulfus congerit.
5)
Ibid. 381.
6) Ibid. 381 Et quid praefatus Randulfus possit, nisi vestrae volunta-
tis fretus et arniatus sit auetoritate ?

efidjte 3llejwn6er* III. 6.11.


34
530
e#fteg
Sud), drittes 6apitc(.
nidjt nur ge[djraiebet ; er fyattc bic
fdjon
ge{d)mtebeien in ber aub
*).
konnte er ba nad) biefen (ntf)tfungen nod) einen $lugenbd &5=
gern mit benfelben lo^ufdytagen?

Mcrbing bic SBerfudjung roar grojj

cnu
^-
S>enuod) l)at er
berfelben roiberftanben. Cr migte ftd)
nid)t allein forocit, feinem
Knige I)infid)t(id) ber Sltt^fw^Tttttg bc vereinbarten gricbcnS
nod) einmal eine ^orfietfung
2
)
ju machen, in einer (Styradjc ber
(Srgefcenlje unb ber Sfteftgnatin, bie im SSergleid) mit ben frulje=
ren Guthaben c^aracter
tfttf
rf; genug
ift;
c fonute
fogat fc^cinen,
bie Kotten auri) djen bcm.Grjbtidjof unb bem
^a^ft feien ge&edjfett.
(Eonft gcroofynt, jum ebraud) ber ftrengften ber Strafmittel ju
mahnen, rebet jener felbft
biefc 9Jfcal ber $eUbe ober bod) cr-en^
tuet! einem nur atfmt)d) 51t fteigernben 23orgc[)eu ba SDBort.
bislang unaufhrlich bemht, bic rmijd)e 3aubcrpolttif burdj
einanber brn&enbe Petitionen
511
bred)en,
ift
er bcvmalcn bafr,
Dtdfid)tcu ju nehmen. Dbroofyl in ber DJca, lief) feit, ben SBiber^
fprud) aroiidjeit SSerfycifcung
unb Erfllung
3
)
abermals 51t erfeu-
neu, im
SBcfife
ber augcnfd)ciud)ften 23en)cife, ba ber griebc vcr=
eitelt roerbe, Witt er beer)
fclbft ben (Blatten cn
Hoffnung
nod)
f
chatten
4
)
, ben Ghn^ftnbltdjen nid)t verleben
5
).
3u
biefem inne roagt er, im (iinoerftubniffe mit $uig ub=
roig von granfreid)
6
),
eine Slenberung ber von U;m cingcfeljcncu
Hutten
$u
beantragen.
3
n berjenigen, roetdje
fr
ben

fonft fo
atg befd)utotgtcn
7
)

(Sr^btfctjf
Dtogcr \?on
J)orf beftimmt mar,
faten
nad) feiner Meinung alle jene lse, rodd)c a Auflagen ge=
gen $einrid) altju beutlid) fpradjen, meggetaffen, ber erneuerten
1)
Dtmlidj Alex. Ep. ad Thomam bat. ben 10. September 1170. Th.Epp.
vol. IL 32; ad Gilb. Lond. ibid. vol. II. 82; ad Rogerum ibid. vol. II. 48;
betbc com 16. September.
2)
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 380. Ep. CLXXXIII.
3) Ibid. vol. I. 77. Ep. XXVIPromittit tarnen interdum occasio.
Caeterum promissionibus fidem demunt et noti mores hominis et operis
non exhibitio, quia nihil adhuc ab eo praeter verba potuimus impe-
trare etc.
4) Ibid. 78 Cum ipsa et pro ipsa clamamus et nos juxta consilium et
mandatum vestrum, amplectentes interim pacis umbratilis occasionem,
donec adspiret dies et evanescentes inclinentur umbrae.
5) L. I. Captabimus autem gratiam hominis, quantumque salva liber-
tate et honestate ecclesiae poterimus et testimonio conscientiae nostrae
experimentum facturi, an vel sie valeat ad mansuetudinem revocari.
6)
L. 1. vol. t 80.
7) . o&cn b.
I.
B. 533. vit. 23en>. N. 7. f. unb Th. Epp. ed. Giles
vol. L 87. Ep. XXVIII.
$5te ju DerfUtbernbeii Greven. Sontoent 6et Ieuv>>.
531
23efd)Weruuo. bet altljergcbrad)tcn @cwel)nl)citeu am age ber re*
ttung be3 jngeren einri (oll md)t gebadjt, bie Sttaffentcng nur
burd) bic eftige9fcge bc3 eigenmchtigen 33ott$ug ber kltern meti=
eirt ttetbetr
1
). Seitcr wirb btc
2lbfaffung
eines befonberen Sd)rei=
ben au ben j^ouig getonfdjt
2
),
wcld)c ju [trafen
nnb bod) sugleidj
|U berf^nen l)abc
;
enbltd) bic xBittc
(jutjugefgt, ai bal S3erfa=
von gegen btc
SBifdjfe betreffe, beut ^vtcfftcllev [elbft freie aub ju
laffen
3
).
2llfe mea,en brei befeubere 23reecu ausgefertigt,
in bem
einen bie Su&|>enfiou bc3
(r$bifdjof bon ?)orf, in bem ^weiten bie
Sannung ber 33ifd)efe, in bem britten bie
(Sntfe^ung aller berljdn^t,
alle jm ^um ebraudje berlaffeu werben
4
). )er n>irfttc|e Ver-
lauf ber 2)ina,c
tft,
meint Xl)ema3, abzuwarten; aber jebe (Secu=
tualitdt alfo ju beregnen, ba
fofort gem berfelben gcljanbctt
werben raun. SBa^renb er felbft
bem Rntge gegenber bortdtiftg
bie ^tienc ber
^oftnung
annehmen nnb &eigen will, feilen ber 23u
fdwf
on Sfteaur nnb ber 9Ibt eu t. (Sripin in
eiffen
im
Miauten bc
$a$fte3 burd) SSorftettungen nnb Droljungen wirf'cn;
wenn ba3 nidjt frudjtet, bic $rdrogattoen ber 9ftad)t, toeldje
ben grtcbcneyccutorcu ^ugeftanben werben, il)\n
felbft Merant?
wertet werben
5
).
Snbeffen ift btefer SBorfdjlag, cl)c er bem ^pftlidjcu
of
be=
fanut Warb, jundd;ft burd) aubere mittlerweile reu biefem gege=
bene SEBetfunge burdjfreitet.
3
U berfelben we feine gelten
bal)iu abgingen, waren bie weiteren pr SSerpngung ber ftreiuy
fteu ber firdjlidjcu (Scufuren bceeltmad)tia,cnben 33rcecu
G
)
fd)en
auf bem 2ea,c nacl) granfreid). W>tx c()c fic
anlangten uub ben
glud), ben
fic brad)teu, cutlabeu feuuten, Ijattcit ftet) ber nig
nnb ber
(5r$bifdjof nod) einmal in frtebltd)cr x
)
[6ftd)t gefeljen.
War 28il()elm twu eng
7
),
ber unter bem Giubrude, ben
1) L. 1. vol. I. 78. 79 Sed quia timeraus
<
praesimipsit.
2) Ibid. 79 Necessarium quoque dueimus , ut Domino Regi scribatis
affectuosius etc.
3) Ibid.
4) Ibid. 80 Hoc etiam impetrato, ut sing'ulis utamur, prout tempus
exegerit et necessitas causae.
5) Ibid.
G) ^amltd) Alex. Ep. ad Thom. i>om 8. Octebev.
Th. Epp. vol. II. 31.
Ep. CCXXIX; ad Senon. et Roth, archiep. ibid. vol. II. 72. Ep. CCLX111
vom 9. Cctcbcr; ad Thom. Ep. CCXXVI Wn bemfelbctt atum; ad eundem
Ep. CCXXVII. ibid. vol. II. 29 Ottt 13. OctObcr; ad omues prael. cism.
v.l. IT. 81. Ep. CCLXXI.
7) 5U(cvbing tton Benedict. Petrob. Vita Henrici II. ed. Hearne vol. I.
7 erben fie evft bei etegenge beS efpr<$e8 bei 2(mboifc genannt.
34*
532
eecfjfte 93itdj. SDrttteS (Sahntet.
bie erd)te Don 'bem beuorftc^enben Unterbiete machten, ben ag
ber 3ufcunmenfunft be rftgenannteu mit
raf f)eobalb oon
23loi3 jur mleitung einer (Bcene $u benutzen befct)Io6
,
toeldje ba3
am 22. ^uli @efd)el)ene ergnzen feilte. $113 ber &mg einige
Sage oor bem gefte bes> ^eiligen )iom)fiu (9.
October), begleitet
oon ben toettdjen nub geifttid)en @roen , in ber Mlje oon^our
eintraf
1
),
roarb er burd) bte 9^ad)rid)t berrafd)t, ba im efolge
be3 anberen Unterrcbner3 auclj l)oma 2kdet
fidj befinbe. ar
er freilie ber Penning, e Ijabe biefer tclmet)r bte Dtetfe nad)
(Snglanb anzutreten ali bte 3eit mit Unterfyanbtungen ljin$ufertn=
gen
2
): fo
$ab er bod) ben cinbrtngtidjen $orftellungen ber ljo=
miften nad), bte an bie 2krabrebung am 22. guli erinnern modj=
ten, unb z> tarn $u einem ^weiten efprdje. 2&ie baffetbe verlaufen,
barber er^t)lte man fid)
balb $erfd)iebene3. S)ie inen roolltcn
toiffen,
e$ fei
l)ter roieberum ju einer l)eftigti 2Sed)fetrcbe auf
$eranlaffung ber grage nad) ber D^eftitution gefommen
3
),
bie 5ln=
bereu, man f)abe
felbft l)infid)tlidj be grieben3fuffc oon beiben
leiten fein 2ort fallen taffen
4
).
23alb barauf am 13. Dctober fam z> n)ifd)en ben '8d)(ffern
23tot unb 9lmboi|e
5
)
ju einer britten 3ufammeufunft. 2l)renb
berfelbcn geigte
fid)
atlerbings> ber
grft freunbM) : er ucbcrfyotte
nod) einmal bem fd)on Serffjnten bie grmtid)fcit be ju naben
2(ufuel)men3 unb oert)iejj oon Beuern SStcbererfatj, aller ber23efi&itu=
gen, mit roeldjen er unb bie (Seinigen aus>geftattet gcroefen in bem
testen 3at)re oor ber gludjtveife au (Snglanb
6
). Mein jene eres
monie, roelcfye bod) allein nad) Miller SiSfage bie oolle nabc befie=
1) Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 278.
2)
Cf. Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 278 Rex Anglorum interira archiepi-
scopo literas scripsit revocationis per Hugonein clericum, dicens illam
ejus raoram in Gallia sibi esse suspectam; festinaret ergo in Angliam re-
dire archiepiscopus etc.
3)
Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 308.
4)
Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 278 Primum venit ad eum apud Turo-
num; ibi nec Rex nec rogatus osculum dedit nec arcliiej)iscopus rogavit,
ne festinus nimium et praeproperus videretur.
5)
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 239. Ep. CCXCIX. Benedict.
Petrob. Vita Henrici II. ed. Hearne vol. I. 7 Et circa festum saneti l)io-
nysii IV. Id. Octobr. venit Rex usque ad Ambasium, quae est prope Turo-
nem etc. Et in crastino
( 13.Dct.) etc. Joann. Bromton 1061 . Wilelm. Steph. 1. 1.
Iferiaii ad curiam venit apud Amboise. Herbert, de Boseham L 1. Post
aliquot vero dies archipraesul in Castro, quod Calvus mons dicitur, prope
Blesis etc. Roger, de Hoved. ap. Savil.
5'20
in monte laudato (Montlouis).
6) Benedict. Petrob. 1. 1.
)ie testen 33crl)etim(jen be mg8 beim cfjetbcu am 13. Cctober 1170.
533
geht fonnfe, ju ooHjteljen faub er bocX) audj unter tiefen Umftn=
ben 5(u^ftd)tc
1
). @3 ging fptcrfyin bte age, er l)abe Berbiel
abj"id)tltd) in ber Capelle, to er ooraufid)tIid) mit I)oma3 ju=
fammentraf, eine obtenmeffe u Ratten befof)(en
2
),
um ber ftrd)-
Ud)eu Sitte au3$un>cidjen, ireldje bei ber gttoljntidjen
9fteffe
bem
emeinbegtieb gebot, ben empfangenen $ujj 31t ernubern. (Settrifj
aber ift, bafj
er and) bei biefer &ubien$ in aufflliger SBeife bic
(Eadje umging. Salb
betfiefj
er, e fette bie
Zeitige iegel bem
^eimgefehrten oon feinem @of>ne
auf bte Sippen gebrdt werben
3
),
balb fprad) er bafcon, bag er
felbft, fei es in Dtoucn
4
)
fei e3 in
nglanb, ba tljun werbe, (xnbtidj marb auigemadjt
5
),
ber &t$U
fd)of
O^otrob feile mit tf)m
auf ber Dtofe nad) ber Mfte jufams
meutreffeu unb mit au3reid)cnben elbmittcln erfe^en werben,
bie 8d)ulben
fr
itjn ju bejahen; in holten aber njerbe cnreber
er pcrjnlidj it;n ftf)cn , mit bem griebeufujj erquiden, ja nad)
bem 3nfch-ctd) begleiten, ober jener ^rtat, mit ben ntigen
S5ottma$ten ausgerstet, feine (Stelle vertreten. W ber 8DaIj=
nung, nunmehr unoern>etft bie legten 5(bfd)icb3befud)e in gran!=
reid) ^u machen unb 311m 2ifbrud) fid) ju ruften,
fdjlofj
bie
cene.
.(53 n?ar ba3 letzte Wied, ba
fid)
beibe
fafyeu.
2)er $nig re=
fibirte in ber Sfajrmanbie; ber $rima3 Mjrte nod) einmal nad)
en jurcf , um rafd)
s
OTe fotoett 31t orbnen,
baft
man am I.
9co=
oember aufbrechen konnte. 3>ofyanne3 oon (Batiburt)
6
)
fcerrnbigte
ba3 nunmehr bem (Sonoente in Ganterburl) Brief tief) , um einen
(Smpfang $u oerantaffen, fo
gCnjenb nrie berjenige gemefeu, mit
bem man einft ben groen 3tnfetm berrafd)t. Sann reifte er fetbft
feinem iperrn ooran, unter Ruberem mit ber SMfung, al tett=
Vertreter eine (Bi)uobe
311
berufen unb bie ebannten unter 2lufer=
legung ber oorgefd)riebenen ^niteng u abfotoiren
7
).
1) Benedict. Petrob. 1.
1."
2) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 308. Roger, de Pontin. Vitt,
vol. I. 158.
3)
Benedict. Petrob. 1. 1.
4) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 239. Ep. CCXCIX.
5) Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 279 Yade in pace, videbo te Rothoniagi
vel in Anglia quam citius potero.
6) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 239. Ep. CCXCIX.
7)
Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. I. 158

r&versus Senonas
ineepit disponere reditum suum misitque ante faciem suam Cantuariam
534
eed&ftes 93ud&. ritte* ojrttel.
2(ber ftatt ber $orbercituttgeu jum
Sfcttunfyty ja!) er oielmebr
auf
allen cttcn bie biiterften nttctufdjungett
1
). TO er am 15.
D^ooember
2
)
gucrft ben oatertnbtfdjen 23oben lieber betrat,
fanb
er %Ut> in fdjredenerregeuber SirflidjMt, wa3 er bit)er
fr
^tjantaften a%t gurd)tfamer gehalten Ijaben mochte, erabe bret
age oor feiner 9lnfunft war e3 $u einem neuen D^t in bte grie=
benurfttnbe gefommen: alle ter be (St&fttftS Ijatte man unter
33ejeitigung ber oon ljoma gefaubten ^roettratoren
aufgezeichnet,
bie itym Angehrigen burd) ba3 neue biet erfdjrecft, wctd)e3 bte
trfe be @rtB unb ber (Sonftcatton allen brofycte, weld)e
fid)
bekommen laffen wrben,
fid) cin$ufd)iffen. Ueberbie fanb er bie
Kufer
oon allem ertt) entleert, groen ljeil verfallen,
bie @d)cune*n bemotirt, bie Neunen wfte. Sitte tnfufte, bie feit
bem 22. guli bi* jum -ftartinSfeft fllig gewefen, waren fcon ^fto*
ger unb tlbert goliotl), aleB, wa oon ba lg Seifynadjten gut
jpebung gefommeu fein wrbe, oon ben tomglicfyen Beamten im
Boraus eingebogen.

Unter bem (inbrucf biefer 2irren unb
Vergewaltigungen in feiner Seele oerbftert, in bem #erjcn ben
@ram, mute 3ot)anne weiterreifen, um an bem oon U)tn bcftimm=
tcu Termine in anterburt) einzutreffen, bafelbft bie Stynobe ju
erffnen. 3)ie3 efdjaft folltc if)tn afterbing eine
gewiffe (Sr=
quidung bereiten. @d)on aU er in bie tabt einbog, tonnten
fid)
bie lange unterbrcht gewefenen St)matl)ien nid)t oertugnen:
er warb gleidj einem (Suget @otics> empfangen, ber bem fommenben
s
Ifteffia3 ooranjiel)e. 2ic bie Stynobaten, bereu Sitzung wirflief)
am 18. 9looember tatt fanb,
in 23epg auf feine -Mitteilungen
ftd)
geuert, ift n.id)t befannt, Wot)t aber, ba er fogteid) uad)
bereu d)tu pm- jngeren Knige eilte,

feine3weg um gu
flagen.
geft cutfd)toffen,
Wiz% ju oermetbeu, wa Slnfto erregen
tonnte, iguorirte er bei ber 2lubienj nid)t nur ba3 efdjcljenc, er
[teilte fid) fogar befrtcbtgt. Unb b'a3 fdjien aud) ben Empfnger
gnabig &u ftimmen. Gr antwortete l)ulboolt, wie oor oier Sodjcu
Joannem Saresberiensem , nt synodum solemniter celebraret et eos,
qui exeomtnunicatis comnnniicaverint
,
injuneta poenitentia absolveret.
Ed. Grim ibid. 05. Wilclm. Cani Vitt. vol. II. 29.
1) . ben tntereffemten 9tetfe&erid)t Joann. Saresb. Opp. vol. II. 240

246. Ep. CCC.


2) Ibid. C.ontigit autera me triduo applicare ante octavas beati
Martini,
Stnfunft bc3 3oI). ou cd. in Gnglanb. ^ftcicfyiuationcu bev ftetnbe.
535
fein
Satcr bei SlmMfe.

SBorte unb feigen ber -grften aren
alfo
ocrjbitd). Unb bod) wrben glet^jeitig oon bcibcn pars
tctcu bic legten Vorbereitungen getroffen, bie ftataftroplje gu be=
fd)
leimigen.
S)ie uiglid)cn, weldje fdjon fett bem widrigen ,3uli = lge
in fortf;rcnbcr Erregung fid) befauben, aber bod) immer mit ber
Hoffnung ftd) getragen, ba bie practifdje 2lu3fljruttg ju bereis
teln gelingen er.be, waren in golge ber 9tad)rid)tcn in ben letzten
SSodjen in bolligen 9lu'frul;r geraden, $afte glcid) bie geheime
Agitation
,
bie feit jenem Saturn in ernenetcr @tarle teber begon^
neu, bislang nidjt aufgehrt: nuumcljr ar fie bnrd) ben (Sgoi^s
mu ber Cctbcnfdjaft anf ba >d)fte geftetgert
1
).
^amentlid) bic
&ria3 on Prlaten, bic wir
fo oft
genannt, in bem Karen e*
fljl
baoon,
bafj ifyr Aftern
unb ba 3:t)omifttfc)e fd)(ed)terbing
nid)t neben ciuanbcr beftefjcu konnten , bte einen $Cct ber Dlot()=
weljr, inbem fie
511m ujjcrficn SHberftanb reifte. D^od) in ber
elften tunbc fertigte
fie
einen Eilboten
2
)
au i^ren ebieter in
ber Dtormanbie ab, mit ftrmifdjcr Sitte in il)n u bringen, bod)
nid)t jum Renegaten an
fid) fclbft 51t werben. )a gange Serl
ber irdjeupolitif:, au bem er ficben3al)r gearbeitet

fhrten fie
au3

wrbe crfd)ttcrt, fobalb ber 3ttann, ber ftd)
bagegen ocr=
fdjworeu, im 23efi aller feiner $ollmad)ten in ba )ceid) eingelaffen
werbe. SDie
ffentliche
tdjerljeit erforbere, bajj man ben Jpcim=
feljrcnben zwinge, ben Privilegien eines> apoftolifdjcn Segalen u
entfagcu, weiter alle Greven, bie er Don bem
Paffte
augewirft,
bem fnige yixx enutnij$ual;me
mitzuteilen,
cnblid)
33rgfdjaft
bafr
i\\
leiften, ba er ,,bie Dtcdjtc unb ewoljnljciten be <Etaate"
beobachten werbe
3
).
OTerbing poftulate, cld)e ol)itc
3^
e
U
e* *>a tgnal gur
erneuerten geljbe , aber bod) bic 3eidjen etneg cljrlidjcn 2}crfal)=
ren3 gewefen wren. (Statt
beffen oerbtieb e inelmeljr bei ber feit
1)
Joann. Saresb. 1. 1. 242. Th. Epp. vol. I. 82. Edw. Grim Vitt,
vol. I. 66.
2) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 242 Interim illi veteres amici Domini
Cantuariensis et ecclesiasticae libertatis propugnatores consilium
inierunt cnm publicanis, legatione transmissa ad Dominum Regem etc.
3)
Ibid. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 82. Ep. XXVII

suadentes con-
cordiam regno inutilem et inhonestam esse , nisi donationes ecelesiarum
nostrarum, quas Rex fecerat, stabiles manerent et nos cogeremur regni
consuetudines, super quibus inter nos est osta contentio, firmiter observare.
Edw. Grim Vitt. vol. I. 66.
536
Sed&feS 33ucf>. ritteS dapiteT.
bet -Jvrtcbcnsfcicr um fo bcbcut~'d)er geworbenen
3^c^cutigfett.
5)cr enig fufjr fort ber basjenige
$11
fd)rocigen,
beffett ettung
er bcd> eerau*jetc; ber
@?&Mf$of
oen bct ^erldugnung
beffen
abrieben, toa er, meil umgangen,
fr fupenbirt Ijtelt. er
Citne geberbete fiel) al unbeteiligt an ben bebrobliebcn
3urfttt=
gen in bem $enigreid), tnbem er inelmefyr ben grieben ausfhren
ju motten i"cr)tcit. cr Rubere bereitete bic cimfebr ber sBcrfo^*
nuna,, $uglei<$ aber ben
Angriff
eer, ber biefe eereiteht feilte.
gretttd)
fa
man bas treiben in bem (5e(umba=$ (fter bei Sen,
fo
febten alte*
auf bie sBefdjlcunigung ber ^(breife Einzubeulen
1
)
:
bie
ienerfdjaft toox mit ^aden unb fenftiger $mcdDtend)er
3
U
-
rftung eifrig befdjfttgt. 5(ber 2 cbarfnebligere ernannten,
beffl
Ibema3 in (Srmartuug einer roidjtigcn ccfd)c, meiere
ber ?cun=
ciu3 au ber ppftlidjen Dtefibcnj bringen feilte
2
),
ben 2tfbrud)
Otetrae$r funftlid) ocr$egcrte. SDett 2>erreanb ba$u beten bie 2lb=
fdMeb^bcfuctyc, bie er bei nnern unb greunben mad)en $u
mf=
fen erflarte. Unb batet mrben benn gar rerfebiebene ebanfen
offenbar. SDie inen bekannten tu 2$ert unb abc it)re Jrcube
ber bie cnbndje Grlofung : fic ecreeUftubigten bie Dxeifceffccten,
fic [teilten
v
^ferbc unb cmdnbcr jjtt i^efitien
3
).
23ei 2lnbe=
reu fenute man bie grage ^ er ^ermunberung ber feine Sagntjj
auf bem 2httlit$ lefen, een nedj Zubern fie
offen
auMpredjen rje=
reu
4
). Sfcan roarute , man bcfd;-mor iljn in >inblicf auf bie unfyetm*
lid;en &ufta(tcu, oon benen bie Dcebc fei, efme meitere arantien
al bic U)tu gegebenen in bas jatcrlanb niebt beim^ufefyren. nig
Submig
5
)
gab ber 23efergniB,
bem 8d)mer$c gleid)crmcifc 2(u*brud.
SBarbeft Xu mir feigen
",
alfo rebete er ben Sdmbenben an,
nimmer torbe Xu ^trdfebren, ebne ben grieben^fuB nrflid)
empfangen &u (jaben." )e3 Gerrit Sttfe gefdjefye",
mar bic
Slntwert.
Unb baju wellte er fclber mitmtrf'en.

SS il)tn langft
gcaljnt, burd) ba freubige reigntg am 22. ^n $eitmeilig
fet=
1)
Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 309. 310. Roger, de Pontin. Vitt,
vol. I. 158.
2 Wilelm. Steph. Vitt ed. Giles vol. I. 277
et forte nuntium illum
exspectabat.
3) Ibid.
4 Joann. et AI. Vitae ed. Giles vol. L 332. Et licet Domini.
5 Wilelm. Stepb. ibid. vol. L 277 Rex Francorum
volun-
tas Dei.
$eg XI). 3lbfc$ieb *>,
f.
ftrumbeu in ftvatUTetcf. te legten Gntfcftfffe.
537
ncm 33erou6tfein cntrdt, burd) bie Ickten (Snttufdjungen aber
um
fo
ftarer geworben far, bog bie Summe ber 28orte, bie man
nun jiebeu
Jaljte
Ijtnburdj et#efceti3 gcroed)felt, nur burd) eine
crfd)ttcrnbe l)at jiet)en , ba wrbe nun fein clbbe
1
).
)ie
bitmpfc <$wWe, weldje bie emittier nieberbrdte, foHte burd)
beu 23lit$ be3 fid)
cntlabenben SBet^dngniffcg
gereinigt; ber letzte
^am^f auf
cbcn unb ob
2
),
mod)tc er
fo
ober anber ju (*nbc
geljen, ben Steg errungen. 2a bie Stimmen ber $ntgttd)en
in $erwufd)ungcn auf
if)n heranriefen , wollte er im freiwilligen,
ber ird)e Segen bringenben O^fer erfllen ; wa3
fie lngft gegen
il)n gebrtet in Dxadjegebanfen, 31t
beffen 2lu3f()rung ix>oUtc er
reiben,

unb bie folge bod) audj trieber jerftren, ben bis> jum
Sleufjerften gekannten Siberftreit ber Stimmungen oor ben klugen
ber 2Mt in ein tragifd)e SDrama ber efd)idjte oerwanbeln, in
weldjem ber err ber $irdje richtete. )a3 Wlbxtyxium , bem er
eiuft au3gewid)en
3
),
warb oon il)m bermaten utdjt gefudjt, e3
fud)te ihn
aU ba3 Uuv-ermeibdje , wollte er anber er fclber blcU
ben.

Unb bod) l)at audj er, r)at bie Guric e herbeigefhrt.
3a oon ber letzteren roaren tfjitt bereitwilliger unb fdjleuntger
al3 er erwartet, bie wirffamften 2lngriffwaffen
4
)
in bie nbc
gegeben. 2ir erinnern baran,
bafe
in bcrfelben
3
e ^
5
)/
in we(d)cr
jener milbernbe ober beer) bie [Rcffict)t auf
bie oentuatten em=
:pfe)lenbc Antrag oon bem Kolumba Softer abgegangen, oon bort
im Verfolg ber Dcid)tung ber urtyrnglidjcu Freren bie legten
$lnorbnungcn getroffen wrben, furchtbar genug, bie recution
$u erzwingen. )ie (Srbijdj'fe oon Seng unb [Ronen erhielten bie
Reifung
6
),
riesig age nach Empfang biefe
ben^nig nod) ein*
mal
in
mahnen, ben vereinbarten griebeu wirflid) anzufhren
unb bem gern
j3

alfo folgerte mau nunmehr in einer la'ngft
r-ort)crbebad)tcn
7
)
Senbung

rollen Sd)abeuerfa ju leiften unb
1) Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 277 Vado in Angliam mori.
2) Ibid. Bened. Petr. Vitt. vol. II. 65 In finibus enim transmarinis ad-
huc positus duobus abbatibns
Pontiniaci scilicet et Vallis lucentis

passurum se martyrium et in ecclesia occidendum manifeste praedixerat.


Alan, et Joann. Saresb. ibid. vol. I. 377.
3) 33b. I. . 439 unb Anonym. Lamteth. Vitt. ed. Giles vol. II. 114.
4) (&. bie . 531 Slninf. 6 ctttvten SSreen.
5) &< . 530.
6)
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 72. Ep. CCLXIII. Cf. ibid. 81 ad omnes
praelatos per terram Regis Anglorum cismarinam constitutos.
7) Alex. Ep. ad Rotroduni et Bernardum Nivernensem Th. Epp. ed.
Giles vol. II. 57. Ep. CCLIII.
53S
Se$fte
3?ucfc. Tritte! <5atitcl.
btc eermalebeietcn altbcrfemmlicijen @ercel)nf)etten"
511 fulpenbU
ren
1
)-
3m tntgcgcngcft^ten {yafle fetf nadj Ablauf biefel Termini
in ben bielfeitia,en feniaUcr;en Vauben ebne jecj(td)e Weiterung bal
Unterbiet ecrhineiat, jc^ridE;c a,ettelbienftlid)e anbhina, mit
2bt&
nabmc ber an ben inbern
fctt
ecll$tebcnben
aufe unb ber 23eicr;te
ber Sterbenben fiftirt, bal $crfaf)ren ntdjt eljer ermat werben,
cf)c nidjt ber Dtcgcirf bie grd)te einer
rcd?tfd)affenen ^nc
geseilt
baben fterbe. Gin anberel Breee
2
)
befabl ben griebcnlrermitts
lern ber alle beeinaunalweife 3lbfeleirten, feiern ftc
nid)t eier^ia,
uad) einer letzten $er[)altunv3 alle ufurpirten irc^enter
toirfftdj aula,cliefert, ben 23aun ren Wienern
$11
ecrl)dna,cn ober
eielmcbr fie
nadj n)ie t>cr all ebannte $u meiben. Gin weiteres
3
)
eerorbnete
,
ba alle in ic$na,
auf ^lulffjruna bei
3
nter^ct
fdumicn Glertfer ibrer Remter $tt entfesen, ir)re ^frnben eer=
tieren, im gall ber Zeniten5 berbiel bie Strafe ber GrccmmunU
catien crleicen, bie, weld^e all feben (h'cemmunictrtc ettelbienft
galten, in lefter cin^efperrt tverben feilten. $ier Jacje fpdter
enclid) nad) 2hilfertia,unv3 biefel Grlaffel (am 13. Ccteber 1170)
warb Jbemal felbft
4
)
unter aujjcrerbentlidjer ^nerfennuna, feiner
bebarrlid;cn rene
5
)
crmddnicjt, mit 3lulnabme bei enicjl,
feiner attin nnb feiner fftitber, ber alle fd)ulcia,en ^erfenen
uni> ber atfeCrte, ne el U)m gut
fefteinen wrbe, fird)ticr;c Gen*
furen }ii verhngen.
5(lfo gerjtct, aber ned) niebt im
eftfc
ber nad; feinem
i^unfebe a,ednbertcu Sulpcnfienlcccrcte , roar er, nnc tltg bc=
ftimmt werben, an bem gefte ffcr ^eiligen
6
;
ren Senl aufge*
1 Alex. Ep. ad Rotrodum et Bernnidum Xivernensem Th. Epp. ed.
Giles vol. II. 72 Xihilo minus etiam eidein Regi suggeratis, ut postmo-
dum omnia ablata restituat , damna data resarciat, j>ravas et exeerabiles
eonsuetudines omnino praecidat. @erabc ber Hefe c. irarcit JUeranbcre
ftlagcn aucf> in ber Ep. CCLXXII. vol. IL
s3
n. Ep. CCXL1X. ibid. 49 am
benignen o/wefen.
2i Ibid. 63. Ep. CCLVII.
3) Ibid. II. 31. Ep. CCXXEX. Cf. L 76 Xcc vigere celebrare.
4 Ibid. H. 29. Ep. ccxxvn.
bj Ibid. Verumtamen quod in te virtutis perfeetionem adimpleres,
non potuisti frangi adversis nec a tuae constantiae proposito moveri: tuam
super hoc commendamus admirandam virtutem etc.
6 Joann. Saresb. Opp. vol. II. 239. Ep. CCXCIX.
S&emas Ericfct von en8 auf am 1. Diov. 1170. (Jnttufdjnna, in Dienen.
539
Brodjett*), um fidj ber eraBrcbuttg gem nadj Sfameti m &ege
6ett. Sftodjte er immerhin ebne
Hoffnung fein;
er mefttc bie i
;
cr;
citelung berfetben bed) erft
erleben.
Unb bie marb beim and) aXfobatb fcer ben klugen ber SSett
cffcn=
Kar. (Statt bc dtttg, ber in 5isfid)t geftettt, ben griebcnSfujj i>ier
ertbetten m metlen, fdnb er ben
(Srgbtfdjof
Dtetrob unb ben
ertyafc
ten Scbauu bon Orforb. 2>cr
efetetc
legitimirtc
ftd)
unter UcBcr=
rcid)tmg eine Merljdjftcu (Sntf4ulbtgungSf^rci6cn
2
)
a(teft-
Vertreter. Unb biefe Sluifage ftimmte mit bem Snljatt. 3nbcm
@einrtdj fein
SBebauern au^fprad), burd) bie $unbe ton ber^noa=
fion 8ubttg
VII. tu ber ?lurergne abgehalten m derben ben
Dermin iitne m galten, nc* er ifjit an ben Uebcrbringcr unb
mahnte %ax efdjlemugung. S^omad fat) erftaunt ben Dtotreb an,
aber auf he grage, ob beim uidjt er mettigften eine bejglidje
Reifung ermatten, t)rtc er eine verneinenbe Antwort. Iftidjt
tarn bcfeMcn, fei er (ebigd; au3 freier Siebe bereit, mit
ifym m
$ief)cn
3
J."
tte&rtgenS,
fefcte
er f)inm, fei
ja alle in after germ
abgemalt, ber grtebe fid)cr. 3nbcm legte er breifyunbert ^fuub
aU efcfyenf in be $eimM)rcnben $dnbe nieber
4
),
um fid) felbft,
tote c fdjeint, reu ber
julefct ermahnten
3
u
f
a

e lieber to3mfaiu
fen. )enn er ging, um bie Begleitung allein
5
)
jenem Zubern m
bertaffen. Sludj ber leiste 23erfudj alfe, bie (Srfttung be grie=
ben m bemirfen, mar tergeben gemefen.
Tay mar ber Moment, ba
3
e
^
en
>
m &em ^ er unfid)tbare
$err ber iHrdje bie ^ataftro^c ju ferbern fdjtett. Unb and) ber
fidjtbare fyatte fie
tt)m
inbeffen meglid) gemacht. 2111c Sallmadjten,
bereit er beburfte, marett bin tf)m in feine attb gelegt: er erhielt
eben jet
6
)
bie nad) feinem SBunfdje genderten Freren; bie,
1) Wilelm. Steph. Vitt ed. Giles vol. I. 279. Joann. Saresb. 1. 1. 243.

lieber bie Reliquien, bie man in Sen gnm 3Inbenfen an X6ema 23ecfct aufs
bewahrt,
).
Robertson, Becket archbishop of Canterbury. London 1859.
p. 199. App. p.
34s.
N. XXVI.
2)
Henrici Reg. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. EL 300. 301. Ep.
ccccxcvm.
3)
Wilelm. Steph. vol. I. 280 Interrogatus item a Cantuariensi Rotho-
niagensis, si Regis de comitando eura in Angliani aeeepisset mandatum,
ait: Nequaquam; prosequeretur eum tarnen ex dilectione , si vellet, sed
non oportere.
4) Ibid.
5)
Ibid. Roger, de Pontin. Vitt. vol. L 158 aeeepto a Rege Anglorum
in conduetu quodam clerico ejus nomine Johanne de Oxonefordia. Passio
tertia vol. IL 154.
6) ftritifcfje SServeilfbrungen N. 32.
g.
540
ec6ftc Sud), drittel (Sattel.
ttclcfye il)n befhigten, eventuell bie ftrengftcn ber lHrd)lid)en Gen=
fren $u fyanbljaben, n>aren, tte mir
torffett
,
lngft ju feiner SDi3=
pofition.

konnte er ba nod) zgern, bt @efd)id, ba er lngft
uorau^gefeljcn
1
),
gu erfllen?

(Beine weitere D^eife mar ber ang jum obe
2
). Neffen ge=
ttrifc-,
ging er nnr baranf au, burd) benfeTben ftdj $ugleicr; ben
rtum:pl) ^u bereiten.
2ltfo naljm er feinen 2eg birect nadj ber glanbrifdjen $ftc
nnb langte in ben legten agen be ^oember gldlidj in 2it=
fanb
3
).im ebicte t>cn sBoulogne an
4
). 2>a fyrte er cti eben an=
gekommenen Oteifenben ba3 Dtocfte ber bie offenen nnb geheimen
?Infd)tge. er ine ersJjlte, D^abulf be 23roc, Dteginalb be
SBarenne, et&afe be Gornljalte, Ijeriff r>on $ent, Ratten laut er=
Mit, faH^
l)oma3
ftd;
beifommen
laffc, lanben, fotfc ber
$o:pf
nid)t lange auf feinen djultcrn bleiben
5
), in anberer mollte
wiffen,
alte afcn:pli3C, mo er mglicher etfc einlaufen tonnte,
mren oon icnjaffnctcu befet^t
6
);
ein dritter, in^Dotier fei bereits?
ba ^riumDtrat erfammett, emfig befdmftigt, alle 5Xnorbnungen
in treffen, ben <Sd)lag, ben e3 erwarte, absumenben
7
).
9llfo galt
e3 oietmeljr, biefe burd) eine ^riegglift burcf)freujen. Um nic)t
im ^lugenblid ber #etmfel)t feiner einzigen
3affe
beraubt ju
werben,
befdjlofc
er, ftd) berfelbcn u cutlebigen, um fie tiorau=
wirken $u
taffett,
r bergab bem D3bern
8
)
(ober )3bcrt?) bie
rcommunication^bullen
fr
bie
23ifd)fe
fcon fionbon nnb alte*
burt)
9
)
uub bay ^u^pertfionsbecret-
fr
Sieger on 2)or!
10
).
Um
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 381. 382. Ep. CLXXXIII. I. 55 Ego enim
eertus sum
,
quoniam breves dies mei sunt etc. Cf. Joann. Saresb. Opp.
vol. I. 278. 33ergL 6. 537 2Inmf. I.
2)
Th. 1.81 Credimus nos in Angliam profecturos ad pacem, an ad poe-
nam, nobis incertum est; sed divinitus ordinatum, quae sors nos exceptura
Sit, Edw. Grim Vitt. ed. Giles vol. I. 66. Wilelm. Steph. ibid. 277.
3) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 310. Wilelm. Steph. 1. 1
281. Roger, de Pontin. 158.
4) Heber ben $omp, ben er entfaltete,
f.
Herbert. Opp. vol. I. 309. 310.
5) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 83. Ep. XXVII.
6) Ibid. Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 278.
7) Th. Ep. 1. Nam satellites dictabant. Wilelm. Steph. 1. 1. 281.
Jam paratum erat redderentur. Joann. Saresb. Opp. vol. II. 243.
8)
Roger, de Pontin. Vitt. vol. I. 158. (Joann. Saresb. 1. 1.
Th. Epp.
1. 1. 84.) 5ftacf) Gervas. 1413 mx ber ttebetfcrmger Begleiter beg (Sacnftang 9fa>*
bert. yiotf) anbcriS Radulf. de Diceto 553 Archiepiseopus statim ut appul-
sus est, misit Eboracensi archiepiscopo apud Douram literas Domiui
papae etc. lieber Dbett
f.
. 568.
9)
Wilkins, Concil. Angl. I. 460. ftnttfdjc 53eti>eifbnmgen N. 32.
g.
101 Ibid.
X&moS fenbct bie 3u3peuitcn-' itub @ycommumccitton3bccrctc oraug.
441
11 od) fixerer ju gefycit,
motftc er ba3 letztere bem Briefe an eine
cbclc grau Sbonca
1
)
beifdjttcjjen : gerabc burd) tint WUknn, auf
U)dd)c bic $efimttfyiing uad) rnben ber mcnfd)lid)cu i
s
3al)rjd)cin=
lidjfeit am aUermenigftcu Ijtte t'ommcu fnneu, jolltc ba3 ^aquet
erffnet, ba Original bem ^crurtfyctftcn, bic 2l&|\t;rift ben
uf=
fragaubifd)fen, fo
tucle mau bereu erbe ujammcnbringcu Um*
neu, mitgeteilt werben
2
).
5lbcr c3 fd)eint nid)t, a(3 ob er biefen Ilmme toirfd) emge*
fdjlagejt; beim mir erfahren, bafe
beibc Urfunbeu in bem afeu
oon Doocr
3
)
oou bcmfelbcn geheimen enbbotcn unmittelbar ber-
geben morben.
SDie Srditen, bic nur be3 Momentes fyarreten, mo ber ob=
feinb anfommen mrbe, um tf)u ju oerberben unb bem Knige
biefe unbe jn bringen, fgten fid)
plotjtid) oon beffeu efd)oj$
getroffen.
2)er djrei be @tttfe&en"bar6er mar gugteid) ba3 elbbe
ber Diad)e. ?)er Untergang bc djt^en marb bejd)toffcn. 2)er
Sttorbgebanfe, ber in bem erfteu Moment aufblitzte, maff
netc
fid) be=
reit in bem jrociten jum anbcln.

2tr miffen, bafe
ber
s
)Jiann,
ber biefen $Mfterfd)uj3 getrau, fetber bas> geroeilt.
(3 ift
on feinen greunben, c3 ift
oou bem tpapfte
4
)
fetber
eiugeftanben, gerabe bie 93erl)dngung biefe crid)t in bem klugen?
blid ber eimfel)r fei bic in bie klugen faftenbe ^craulaffung
fei=
ne $ftarh)rium gemefen. $on ben emdfetgten
unter ben Knigs
liefen ift
bie llnbefonnenljeit besagt
5
),
mit Oer er ben grieben
1) Th. Epp. vol. I. 400. Ep. CXCVI.
2)
Ibid. Hac ergo contigerit. Et ne originale scriptum pos-
sit aliqua tergiversatione supprimi, transscriptum ejus legendum circum-
stantibus tradas et eis, prout plenius te nuncius instruet, mentem aperias
literarum.
3)
Gervas. 1413; Herbert, vol. I. 310 Rogerus videlicet Eboracensis
archiepiscopus, qui in ipso portu ( )ouer) spensus est etc. (Cf. Joann.
Saresb. vol. II. 243). Roger, de Pontin. 159. $D.a#egetl
Wilelm. Steph. 280
Cum Iiis de justitia literis nuntius praemittitur
,
qui Eboracensem et Lon-
doniensem apud Cantuariam invenit
4)
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 65. Ep. CCLIX; ibid. 68. 69. Ep.
CCLXI.
5)
Ep. Aegidii Ebroicensis. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 213. Ep.
CCCCXLVIII. Ep. Regis ad Alex. Martene et Durand Thesaur. Anecdot.
I. 559.
ctflcgctt Petr. Bern. Ep. ad Henric. Regem ibid. I. 503 Promi-
seras patri Simoni et mihi
,
quod paratus eras dominum Thomam,
Cantuariae episcopum, ponere secundum in regno tuo, dummodo spe-
ciem hixmilitatis coram populo tuo tibi ostenderet. Fecit centies, quod po-
stulasti et jacet in corde terrae.
542
edtfteg 93itdj. drittes Gapitel.
neber in rieg oerroanbelt; oon Ruberen njcmgftcn^ ba 23eben=
feit aufgeworfen
1
)
, ob ba rooljl ntdjt ein (Sifcr au3 Unoerftaub
geroefen. Uub an bem ocrljugntftoollen )ecember;age fdjeint eg
fo,
at ob roirflid) bie 3urdnaf)me ber (Senfur ifym ba3 ebcn
t)tte erhalten, bie Weigerung allein jm ben ob gebracht.
2Iber ift er barum ber grtebenSft'rer?

Gr l;at ntdjt firen
funen, >r>a3 nod) nid)t ba roar, nid)t vereitelt, toa3 eitel in
fid)
jelber; ntd)t burd) einen plfcltdjcn 3<>tnedati&rud) auSfc^ltegcT)
oerfdjulbet, roa Monate lang geplant tt>ar.

(r fyat nur ba
@efd)id jur eigenen f;at gemad)t.
1) Guilelra. Neubrig. II. cap. XXV.
Viertes Kapitel
SDienfto^i ben 1. ecember
1
)
1 170 lichtete ba3 mit ber $reuje-
faf;nc gefdjmtfte
2
)
d)iff,
toeldje t()cma3 unb bie einigen in 23e=
gleitung be 3o^ann rou Drforb
3
)
berjcl^cu foftte, in bem afen
&n SBitfanb
4
)
bei gnfttgem SBBtnbe bie hinter, r Ijatte nod)
3ett gehabt, f;tcr ron beut 5XufruI;r ju fyreu, roetdjen am gefiriggn
Sage ba <J)uffal ber *>on il)m betroffenen erregt
5
).
3ftan fyattc
getoarnt, mit ftrmifdjen bitten iljn bcfdjroorcn, bem gewiffen
obe fid)
nid)t millfljiiid) $rei3
g
geben. 5X6er in bem rertrau-
ten efprdj,
u>cldjc Herbert mit jm gehalten l)aben roil!
6
),
f>attc
fid) fein (Sntfdjlnfj betoljrt. Unb nur bte $orftc$t3ma&regeln tote
reu nod) ernftltdjer ertrogen. lag it)m felbft
baran, einem
meud)elmrbcrifd)en Slttentate vorlufig
au^gutoeic^en. 9hd)t an
ber $ftc (nglanb, nadjbcm er in anterburi) mit allen ergbi-
fd)5fd)cu('[)ren eingebogen, in Kubung feiner amtlidjcngnnctio=
nen wollte er at Opfer falten.
5Hfo
(anbete er uidjt in )o&er,
roo bie rgften feiner egner lauerten, fonbern in @anbtoid)
7
},
1) Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 315 Et post modicum
duobus tribusve diebus exrictis post festum beati Andreae apostoli se-
cundo tertiove
(?)
die, in Domini udventu. AVilelm. St. 281 Calends
(?
(Ks)
Dec. feria tertia apud Sandwicum appulsus est.

TU. Epp. vol. I. 84 Die
sequenti navem adscendirnus etc. Gerv. 1413 pridie Cal. Dec. Morris 300.
Roberts. 253. 339.
2) Herbert. 1. 1.
3)
Th. Epp. vol. I. 84. Joann. Saresb. vol. I. 243. Wilelm. Stepli.
Vitt. vol. I. 281.
4) (5. .eben . 541.
5) Wilelm. Steph. 281.
6) Herbert, de Bosehara Opp. vol. I. 310315.
7) Joann. Saresb. 1. 1. 243

venientemque ad vicum, cui Sandwicus
nomen est. Herbert. 315. AVilelm. Stepli. 281

portum Sandwiei petere,
quoniam ille portus suus erat et homines sui de ipsius laetarentur adventu.
Roger, de Pontin. 159 noluit apud Doroberniam applicuit.
544
<5ed$e Q?udj. SicvtcS (Settel.
bem >afen ber 9ftnd)e oon Ganterburt). SDennodj traf er, aI3 er
inmitten be etmmeB ber bewaffneten, bie ftc;
^erjubrcmgten,
gucrft ben
guft
lieber anf
bie aterlanbifdje @rbe fetzte,
and) l)ier
anf
geinbe. Sljrenb ba 35oIf neugierig nnb tl)eilnet)meub um=
fycrftanb ober freunblidj grte: eilten Dtegtnalb be SBarrenne, @er=
oafe be (Sornfjift, Sftanbulf be 23roc nur barum gerbet, um it;m
fofort
djwierigfeen u bereiten
1
).
Mein 3^I)ann Don Orforb
trat nnn bod) oor, im- tarnen bes> Knigs? jn tor jeglicher Un-
bitt ju fernen
2
).
s
JM)t3beftoweniger erfudjten fie , ifm wcnig=
ftcn aufzuhalten. $ciu granjofe in feinem efolge

unter
irrten wirb (Simon, SlrdjibiacomtS in <8en3, genannt

fottte
einen ^c^ritt weiter oorwrtg gel)en brfen, es> fei berat, ba er
ben (gib leifte, mitfifitng jebe3 aubern ^f(ic^toerI)(tniffe bem f-
nige nnb ben @efccu biefe3 D^eid)c untertljan fein ju wollen
3
}.
Mein l)oma lieg ba unter $erweifnng auf eine aubrdlid)e
tnigtid)e rtaubutB nid)t ju. Unb eroalt wollte man bodj nid)t
anwenben. in 23 lief auf
bie Rimberte, bie ben eimgeM;rtcn [xu
belnb umtmftcn, mufjte baoon &urMfdjreefen.
2Itfo jog er ungefyinbert am 5. ecember
4
)
in bie D^efiben^ftabt
feinet @rjftift3
ein. (Bit atte jtdj gefd)mdt, ben Xag at3 ein
geft ju begeben. $fto'ndje unb (Genfer waren ilnn in langen Sfteiljen
entgegengekommen. 2St;renb -prchtige S3anfette oorberettet rour-
ben, war bie ^attjebrate mit feibenen SDraperieen bedangen unb
l)allte wiber r>on bem Klange ber Orgel unb efnge, ber ^or^ta|
be ^alafte.l oon ^rom^eten
5
).
2>er @r$bifd)of aber ^rebigte im
Qapitelljaufe ber ben ert ebr.
XIII, 13; 2ir fjaben f)ier feine
bleibenbc @tabt, fonbern bie pfnftige fudjen wir
6
).
Unb ba3 prte er and) au3 bei klagen l;erau, wcld)c bie alfo=
1)
Roger, de Pontin. 159. Wilelm. Cant. vol. II. 28. Fragm. 37.
2)
Th. Epp. 1. 1. 84 Die sequenti inarmati. Joann. Saresb.
1. 1. Roger, de Pontin. 1. 1. Wilelm. Steph. 281.
3) Th. Epp, 1. 1. 84 Uli tarnen praestitissent. Joann. Sa-
resb. 1. 1. 243 Exegerunt tarnen, nt alienigenae, qui cum arcbiepiscopo
venerant, sacramentum praestarent de servanda fidelitate Regi et Regno.
Roger, de Pontin. Vitt, vol. I. 159. Wilelm. Steph. 281.
4)
Roger, de Pontin. 1. L Processerunt autem ei obviam in laetitia et
exultatione monachi cum clero et populo universo etc. Circa viginti vero
dies ante nativitatem Domini Cantuariam ingressus est. Uebcv (janterblllO
fcetgl. ba<3 opogvapbifcbe bei ^Stanley Historical Memorials of Canterbury
unb Pauli, Bilder aus Altengland. . I.
folgb-
5) Wilelm. Steph. 282283 Hilarati sunt laetitia uberiore.
6) Ibid. 283.
2)eg 16. Sfctfurtft in ivintcvbunv

Sttfyonbfttn&* ber btc 2l&foIution.
545
batb oor ifym crfd)icncucu ?(bgcorbuctcn ber beftraften 23ifdjfc
er-
fyobeu. ic toarfen t$m oor, ba er nid)t Ijeimgcfcfyrt tu griebeu,
fonbern mit g-encr unb d)U)ert, in feinem ^odjmutl), feinem
Ixoi^z bic 3JUtbi(d)fe jum d)emcl feiner ge jn matten
1
),
ic
bcfdjiocrteu ftch barber, bajj tt)re $oftmad)tgcbcr
,
ol)ne gefjort ju
fein, &eturifyeilt werben; fie
oertangteu 9lbfotutiou, breiteten mit
l^Jpcttai&tt, 2lbcr icner fragte vielmehr, ujoju e3 einer Untcrfn=
d)itug bebrfe, mm bod) bic SBcrbredjcn 9(tfcr uert offenbar
feien , nnb oenoie mit fd)iteibenber Reifte
auf bie 9camcn^unter=
fdjrift ber Hutten. 9tidjt er, ber |ei%e SBater
fyabc gcrid)tct
2
).
SDrftc beffen
ertdjt oou )m vereitelt werben?

titeln aB
fie
burd) bcrglctdjen
fid)
nid)t abseifen tieften, oietmeljr in nod) bro=
l)cnbcrem one erklrten, bie fernere Steigerung n?erbe ben $mg
nod) jum 5(euf3erften bringen, fd)tcn er bod) mieber einen d)ritt
rdtort tt)un jit motten. z gab ben
23tfd)fen oon Bonbon unb
ali^burt) anljeim, ben in ber fnften larcnboner onftitution
verbotenen <5ib $u teiften, bem apoftotifd)en (Single
fid)
unbebingt
untergeben
p
motten; bann motte er auf feine cfafyr
I)in unb un-
ter S5orbef)att jener $.(ttcrl)d)ffcu 23cftttgung fie (o3fpm1)cu.
%U bie bem (rftcrcu oerfnbigt warb, fll, eine $lumaube=
hing nid)t ber 23ujjc, aber bod) ber
tyeucfylerifcfyen
3
e ^ll uid)nng
ber ifyu gekommen fein
3
). %i geigte
fid) bereit, bic orbnungemijige
^pnitenj auf
ftd)
pt nehmen, um bic tiebfd)aft au ber $ird)C
lieber ju gemimten. lber ("r^bifd)of
Dtoger fd)lug fdjon
ben erften
ebaufen baran burd) bic Erinnerung uieber, wa xljx fuiglidjcr
>err 51t fotdjem 5Icte ber geigljeit fagen merbe , iubem er suglcid)
bie @eft)tc ber O^adje ncber anreihte
4
).
oerfet^tc i()n aber=
mal in ba (dement, in metd)cm er fid) Utytx fo
motjl
gefllt.
1) Wilelm. Steph, 283 Arclnepiscopos


juclicatos.
2) Th. Epp. vol. I. 85 Nos autem respondimus , non esse judicis infe-
rioris, ut superioris sententiam solvat, et quod nulli hominum licet infir-
mare
,
quod apostolica sedes decreverit. Joann. Saresb. vol. II. 244.
3) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 245

et sicut pro certo relatum est,
ad clementiam archiepiscopi confugissent, nisi eos saepe nominatusEbora-
censis seduxisset, dissuadens, ne quid Rege facerent inconsulto. Th. Epp.
vol. I. 86 Ad quam responsionem , sicut nobis retulere, qui praesentes
aderant, episcopi adeo moti sunt, ut decreverint venire ad nos et secun-
dum morem ecclesiae reeipere absolutionem, non ducentes tutum, ut pro
conservandis Regni consuetudinibus ecclesiae se opponerent etc. Sed
terrarum. Wilelm. Cantuar. Vitt. vol. II. 27. Fragm. 34. Wilelm.
Stepk. vol. I. 284. Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 319.
4) Ibid.
Oefdjtdjte 9Ueyanfeer8 Iii. 330. II.
35
546
Sed&fteS
SBudv hievte? (Favitd.
9k ^Bcbcnfcn tearcu mit Ginem fale ^crfld}ti^t. heraufd ren
beut; Wt& if)m eingegeben,
befd)(etf
cr im Vertrauen auf bie tnbeffen
auf
ber
3ufe( fertbauernbc 2irffamfeit bei Dtanbutf bc 23rec, mit
beut (h-ftgenanuten uub ^ecelin reu (EaUsburi) $u bem Rntge nadj
23urcs $u cito
*).
Uuterbcffeu madjtc
fid) f)ema3
auf beu EBeg junt 3el)nc, ber
bamat iu2eebftetf seilte
2
). den jafco* am 12. ccember fyattc
er ben^rier bc3(t.9ftartinsftift tu reeer, 9i<$arb, bcnfclbcn, ber
Spter fetu 9cad)felgcr auf bem
6r$fhi$f gemerben, abgeerbnet, bie
efficiette unbc reu fehlet
^d'fcbr mtt^utcUcu uub ifyn jur Ha=
btcnj anjutnclben
3
).
Uub fd>eu trar bcftimntt, bajj brei
ff
erbe i>cu
auga,c$cidjneter Scbenbcit ibm ^ugcfbrt werben feilten
4
), r felbft
reifte ber Dtccfyeftcr, Wo mau ifm fernem fyeben Staube gemafj
empfing
5
).
Uub als er
auf ber trfe nadj enben weiter fam,
tonnte er fc^ett bie 8pi^e bes" langen
3
lu
3
e
^ f^lf#
^cr ^re^ leiten
rocit entgegengefemmen, bie
rjse ber autftabt bar^ubringen.
Seutbmarf, ire er fein Cuartier tu bem falafte feiltet etnftt^cn
Genfccrater, bes
23ifd)efs cturid) reu 2ind)cfter, uabm
6
),
traf
er mit bcmfclben $ufammcn. Uub fdjon febien aftc 5(ufid)t nt einem
prchtigen
mt:jangc bert 51t fein, all ^eccu reu ^Iruubel bie tUtfc
irert brad)te , ber jngere Zottig gencige nid)t beu (*r$bifdjof ju
fcl)en
7
).
tiefer fyabe ftd) tetmebr, ofmc einen 8dmtt eonerts" 51t
tijun, unmittelbar uad)Gantcrburi)$iird'$ubegebeuunb bafctbft ftitfc
311 fitzen
s
).
Bennert) wrbe er tetfeidjt crfucfyt fyaben burd) Uu=
geljerfam au Siebe $u rhren, wenn uid)t bie
fcfyon fe
toett rergc=
rdtc5(eecnt^cit gemannt Ijtte um$uM)rcn, um an bem fjofjen geftc
auf feinem heften
p
fein.
1) Th. Epp. vol. II. 86

nam Eboracensis et duo praefati episcopi
citius transfretarunt etc.
v
er Dcame Di. nnrb bei . Dia hilf, Di an hilf,
Dianulf gefc^rieben.
2)
Radulf. de Diceto 554. Anonym. Lambetli. Vitt. vol. II. 114 Ut no-
vum quoque Regem apud Wintoniam visitaret.
3)
Herbert, de Boseliam Opp. vol. L 320. Wilelm. Steph. Vitt. vol. I.
285. liebet dtiftoxb
f.
Gervas. 1G73.
4) Wilelm. Steph. L 285.
5)
Ibid.
G Wilelm. Stepb. 285 Ad eanonicalem ecelesiam de Suthwerea, ubi
in domibus episcopi Wintoniensis erat hospitio reeipiendus, quum tandem
venisset etc. Radulf. de Diceto 554.
7j Ibid. 286 Ibi in hospitio

exiret.
8) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 245 Quum vero Londonias pervenisset
infra ambitum ecclesiae suae. Wilelm. Steph. Vitt. vol. L 286.
Herbert, vol. L 321. Gervas. 1414. Anonym. Lambeth. Vitt. vol. II. 118.
STcHfeveiett beg
9*nunfi bcr
tf^fe
bei $eiitri$
II. in SBurcl.
547
9lbcr fetbft
ba, tootin er nun bod) [eine gtolgfamfeii gu geigen
fit cf> t
c ,
feilte U)in eine neue Auflage erwedeu. 6d)on bcr 2tn$pg
bcr Vouboucr war Ujtn at3 6d)ttlb angerechnet. Hub al er fid) nun
buret) eine flehte Sdjaat bewaffneter nad) (vcmtcrfairt) urcfleiten
tiefe,
verlautete fofort, er jtel)c mit einem ganzen ccrc" im aube
umher
1
).
9(nbercrfett3 Beriefen D^aubutf bc 23roc unb croafc
bc (Somfytfr eine Skrfammlung von @ciftltd)cu nub Saien ber tabt
Sonben
2
),
um im tarnen bc nig3 btcjcutgcu $u verzeichnen,
weldje au jener ffentlichen SBccjrnitnc^ fiel) beseitigt.
33atb folgten ^taderetcu
3
)
aller 2Irt @d)lag auf <5d)lag. in
fr
beu @r$btfd)of mit Sctn belabcuc
@d)iff
war x>on Dftanbulf bc
23roc angehalten, bie Sabttng geraubt, bte $Jannfd)aft
tl)ctB ntcbcr=
gemacht, tl)cit in d)Iojj ^coenfet) cutgeferfert
4
).
9Itlcrbing bte
barauf erhobene $lagc erlang @d)abencrfai3. 9Iber bcr Wann,
ber ba er^ufd)f(td)c @d)lof3 8attwoob nad) wie oor im33cfi(3 hatte,
ja c jur 2Sol)nuug bcr ganzen gamtltc bc 23roc eingerichtet
5
),
wrbe baburd) nod) erbitterter nub
fuhr fort $u erbittern, ^iau er?
ljtc, bajj er be3 qbtfdjof Silb in beffeu
Klbern mit feinen
eigenen unben jagte. (Sin cmbcrel gamtltcn=$)cttgttcb, Robert mit
Sftcunen, fanbte feinen Dlcffcu ^oljn au3,
auf
bem 2egc 31t lauern
unb einem bcr ^ferbe $im @c()im^f beu Schwang abjufdjncibcu
0
).
)a3 mar gerabe am 2Betl)nad)t^^(beub befaunt geworben, in
9(nbcre gcfdjal) gkid)^eittg jcnfctt be3 GauaR 2)ie bret rad)c=
fd)uaubcnben Prlaten waren

otcllcidjt am 23. SDecembcr



tu
23ure3
7
)
angefommeu. Unb fd)on am 24. b.9Jc.
s
)
hatte bafelbft bcr
1) Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 286. 287. 289. Wilelra. Cantuar. vol. II.
30 Fragm. 41 Nunc autem reeipiatur.
2) Wilelm. Steph. 287.
3) Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 322. Wilelm. Steph. 288.
4)
Ibid. 286 In crastino venit Pevenseye.
5) Wilelm. Steph. 293.
6) Edw. Grim Vitt. vol. I. 67.
7)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 319. Ben. Petr. vol. I. 8.
8)
Wilelm. Steph. 290 fcfjeint aU ag bc eftrdj
beu 27. SDcccmbev an-
juueftmeu. $)a t)oma3 am 29. evmovbet nritb, bic $erfd)u)oreueu am Xage ju=
Der in (Sngtattb aufommeu, am
(
aoje uorfyet (in "crastino postquam a curia
Regis arehiepiscopum interfecturi discesserant) ba @cf}n*d) gehalten fein
folt, fo
ergtebt ftd) jenes Datum &on fctbft. SDagcgen Gervas. 1414 in ipsa
nocte nativitatis, quae feria sexta fuit, juramento se constrinxerunt etc.
Guernes de Pont St. Maxence Fol. 65 v. 16. 17. Schriften der Berliner
Akademie der Wissenschaft. Hist. phil. Cl. 1838
p.
135
Li jurs del Noel fu cel an par vendresdi
et Ii jurs de la veille refu par un juesdi.
35*
548
<2ed)ftc Sud). Stcrteg (Sattel.
(*mfang
(Statt, bcr mit ber rerfyugnifeootlcn ceuc enbigett fotttc.
[Roger r-on 2)orf

benu er allein fonnte toentgfteitS bod) murmeln,


wtjreub feinen (Kollegen jebe gorm brieflicher, berhaupt mcnfd)=
lid)cr emeiufdjaft abgebrodjen"

ttmte nidjt genug $u ergaben
uub beflagen, trag fie felbft, wa* ba Sanb oon bem wieber u
naben eingenommenen erlitten
1
).
(Statt inSDcmutt) jld)
p
beugen,
trete er tnelmct)r feit feiner Sanbung als ein jweiter &nig auf.
(Statt bie $erfl)nung ju befeftigen, t)abc er ben ilricg gebrad)t;
burd) $ert>ngiing bei (Seufur gegen bie, wctd)c in 23etf)eiliguug au
ber geier Dorn 14. ^unt gegen (Se.
s
Dia}eftt fid) gcl)orfam erwiefeu,
gegen biefe felbft gefreoett
2
).
2113 iubeffen cinrid) fragte, was>
nunmeljr tljun fei, warb jm bie Antwort, bas>
wiffc
man nid)t
u fagen; er mge feine Marone unb Dritter fragen
3
).
2)a3 aber in
gewi,
fo
tauge f)omas lebt, werbet 3$t fein friebtid)Cj3 Oteid),
feine guten age
fefycn
4
)."
SDag SBort oerfubigte nid)t3, wa3 er nidjt uadjfiuuenb fd)on
fetber erwogen; aber augcf:prod)cn mit biefer crfd)redenben 2)eut=
tid)feit, wirfte c3 bod) wie ein ele!trifd)cr (Sd)tag. (Sin 2Butl)aus>=
brud)
fo
tl)icrifd)er 5lrt, wie wir berglcid)cn oben befd)ricbcn
5
)
,
burd)fd)ttcrtc aud) biefc $ttal feine lieber atfo, baj3 er nur bie-
fem Snftinctc
ber 9tad)e unterbau war.
,m 23urfdje rief er au3,
bcr mein 33rob gegeffen, tjat mid) mit $u%tn getreten; ein 23urfd)e,
beu id) mit 2ol)ltl)atcu berhuft, wagt ben ftnig unb ba3 gau^c
nigtid)e Jpau3 %u l)l)nen; ein 23urfd)e, bcr auf einem tal)mcn Safts
efet an ben
of
tarn, wagt fid) auf
ben Stroit nt feigen
6
)." Skid)
etenbe geigtinge t)abe id) crut)rt!
3ft
&enn feiner unter Ujtten,
ber meine <Sd)inad) an biefem gemeinen Srtefter rd)cn md)tc
7
)?"
)a war ba3 2ort, ba obwoljt grage, bod) bie Antwort auf
ba Manifcft fein fotltc, mit wetdjem bcr uubeugfame tirdummauu
feine Dtdfcfyr uad) (Snglanb eingeleitet.
3ft
c3 ein $torbbcfcf)l gewefen? ift
e ba ntct)t ?

i)ariu
1)
Wilelm. Cantuar. Vitt. vol. II. 29. Edw. Grim vol. I. 66. 68. Wilelm.
Steph. vol. I. 284. 289. Roger, de Pontin. 160.
2) Wilelm. Steph. 289.
3) Ibid. 289. 290.
4) Ibid.
.5).23b. I. . 308.
6) Wilelm. Cantuar. Vitt. vol. 30. 31.
7) Edw. Grim 68 Inertes ac miseros homines enutrivi et evexi in regno
meo, qui nec fidem ferunt domino suo, quem a plebeo quodam elerico tarn
probrose patiuntur illudi. Geivas. 1414. Herbert, vol. 1. 326.
Die Scene auf bau d)lo|fe Bu*,e3 am 21. ecembet 1170.
549
gefyt fd)ou bic Auslegung ber 3citgcuoffcu au3eiuaubcr. SDie tuen
beftagcu ein ^if^cvftnbui ') in bem rabc, bafj fie
bic djulb
be3 $uig3 beinahe gan^lid) lugnen
2
). Rubere

unb bap
gehrt
bev fptercu rfltung uadj ber imig felbft
3
)

bebauern bie Un=
t>orfic^ticjcit einet: augenbcfd) tcibenfd)aftlid)cn Diebe
1
)
unb bag
fie miber feinen Hillen bte ^craulaffuug genjQrben, Rubere

unb
bap gepren fotdjc
,
nxld)c unter beut
unmittelbaren (Stnbrucf be3
@rcigniffe3 gcfd)riebcn

kjeicfyuen
offen genug Jenen a( beu
cigcntlid)eu krbred)er,
5
).
Allein bic 5(u3fagen ftnb nad) bem rabe ber
fo
ober auber
gefertigten 3eugenfd)aft nidjt augfdjltefed)
p
meffeu; fie crfd)ci=
tten gefrbt and) burd) bte Stimmung ber gartet. (Statt ben einen
ober anbern 33erict)t
p
beoorpgen, fyaben nur oielmeljr, m> bic
l^togeti! , \x>t ber lcibeufd)aftUd)e
Jpafe entftet l)at, gleid)erfetfe
in Slbpg
p
bringen. )a3 Ijiftorifdje Urtfyetf, fern baoou au bcr=
gleiten fid) fid)er tjerfeiteu
p
fnnen, bleibt bod) ein freier
@rtff
ber (Somtonation.
2cr mag e3 (ugneu, ba ber
Euiruf burd) ben oerfucberifcfycn
Sfteij, ben bie^fenntnifj ttnrfte, biefer $tan fei bte einzige 2(u3=
nannte bc3 SBtberfyrudj in feinem Sanbe, oon xljm erpret morben?
%bu barum ift nidjt ein big batjtu grembes?
ifym eingegeben; nur
pm )urd)brud) oerfyolfen, toa tu tfmt >t>ogtc. 2Sa oon ipajj
unb SOBibemutten er feii3a|ren tu fid) cingefogen; >oa3 23itterc3
burd) bie ficben}t)rige gcfybe erregt toorben: ba
fyat fid) in jenem
9lugcubtidanj3crorbentUd) oerbid)tet unb pgteid) enttabetu 3>n bem
1) Edw. Grim 68 Quod verbum milites quatuor genere quidem con-
spicui et de domestica Regis familia excipientes funeste illud et alia
prorsus quam a Rege prolatum fuerat intentione interpretati sunt. Cf.
Wilelm. Steph. 291. Bened. Petr. de vita Henrici vol. I. 10.
2) 'Arnulf. Lexov. Epp. ed. Giles 192. 193. Petr. Blesens. Opp. vol. L
196.
3)
Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. I. 559 Quia igitur iram,
quam contra illum dudum coneeperam, timeo causam huic maleficio prae-
stitisse: Deo teste, graviter turbatus sum.
4) Guilelm. Neubrig. lib. IL cap.XXV

ex abundantia cordis turbidi
eruetavit verba non sana.

Cf. Ep. Guilelmi de Trahinac Martene et
Durand Thesaur. Anecdot. 1. 561.
5)
Wilelm. Senon. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 164. 165. Petri
Blesens. Ep. Th. Epp. ed. Lup. lib. V. 81. Cf. Ep. Petri Bernardi ad Hen-
ricum Regem Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. L 563

quos si
emiseris, occidisti et tu, quem occiderunt. Absit hoc a rege Angliae.

564 Dicunt horrendum hoc et immane parricidii scelus te perpe-


trasse. Ej.
Ep.
ibid. 560. $a ^nWortfcIjteiben cbenb. Ep. Steph. Meld. Gilb.
Kol. Epp. ed. Giles vol. IL 222. Ep. CCCCLIII.
550
ecf)fte3 SBudj. SBicrte (Sapiter.
Verlangen, ba3 in bem one beg $oruntrf<3 laut wrbe, ift ber @e*
banfe an ben obtfd)lag fdjon gum ^cll^ugc,
ift er bev Werbet felbft
gemrben. 3Btc alfo mar c3
p
ermuubcrn, ba ba 3$ort, l)tuctn=
gerufen in ben rei3 ber crfammelten Dritter, aud) bic $)lenfd)cn=
l)anb ju biefem Qvot gemaffnet l)at?

( waren c-ier
1
)
unter iljnen, bic fiel) baburd) crmd)tigt gel-
ten. Ocegtualb t|urfe, ol)n,bcs> 23rcn", fyatte wljrcnb feinet
gan$cncbcn, toie ber3ft<ntt iwu (Sautcrburi)
2
)
berichtet, ben Tanten
pr 2Bal)rl)eit gemacht. (Sin StWommling iwn Urfo, wcldjcr unter
bem Eroberer rittlcfton in SBiltffytre erworben, fyatfc er xwn feinem
Detter ba3 anbfd)tB SBillcton in otnerfetffjtre ererbt nub war
berbieg aU unmittelbarer cl)*en3maun in ^ortt)am:ptnft)irc, al3
mittelbarer in ctceftcrfl)irc ngefeffen
3
);

35on ugl) bc Wlbxt*
Dille berichtete bic Sage, ba er einft einen jungen adjfcn, als er
ben cuujj ber ^pberaftie nid)t leiften trollte, ber 9cad)fteftung nad)
feinem Scben befdjulbigt unb jur trfe bafr in fiebenbem Bete
l)abe braten
laffen
4
).
3u biefem ^oXjxt fcefleibete er ba3 3lmt eincg
fal)renben D^icfeter^
5
)
in ben raffdjaften 9cortl;umberlanb unb
(htmberlanb, wo er bie33aronie 2htrgl)
=
on
= tl)c = 8anbs> unb anbere
23efi(3uugen l)atte
6
).
$luffcl)er ber gorften im letztgenannten ebietc,
igentlmmcr bc3
d)loffe3 $narc3borougl)
;
fgte
er feinem Sftctdjs
tl)um ben feiner attin elmife be tute = Dille Ijinp.
-
William
be ract), ber ben $htl)m Ijattc dou jeljcr fein d)Wert mit tapferer
#anb gefhrt ju l)abcn
7
),
mar ber jngere twn jwei 53rbern,
6l)ncn r>on 3>ol;n be ubclt) unb ber race be ract). $terlid)cr=
fcits> r-on bem ad)fett Gtljclreb ftammcnb, l)atte er ben tarnen feiner
^cuttcr, wctd)c eine od)tcr SBifltam^ be ract), eine natrdjen
6ol)ne3 $cturid)3 I.
mar, angenommen unb glnzte al S3efii^er
be3 @d)loffe
^ebbingtem in louccftcrfl)ivc
s
)
unter ben englifd)cn
1)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 320.

Uebrujeu tonxm
bereits ^ofyann Gumiu unb 5ftagtfter Tatb an bte ppttlicfre (Surie at^of chtett,
um in orbnuua^maBtqcr SKeife bic (Saffatton be Dftid)tertyrue bog Ibennir ju
cmrfen,

toorauf nur 23b.
III. jurtffommcit werben.
Gilb. Fol. Epp.
vol. II. 260. Ep. CCCCLXIX. Ep. Henrici ibid. 288. Ep. egid. ibid. 213.
2) Vitt ed. Giles vol. II, 31. Fragm. 43.
3) Liber Nigri Scaccarii 216

288 nad) Stanley, Historical memorials


of Canterbury. London 1859. p.
55.
4) Wilelm Cantnar. Vitt. ed. Giles vol. II. 31. Fragm. 43.
5) .53b. ..324, wo 3-2 v.u. im Xcrt fiatt bitter ju'Icfcn ift 9iirf)tcr".
6) Foss Judges of England I. 279 nad) Stanley a. a. O.
Robertson 26(5.
7
| Wilelm. Cantnar. 1. 1.
8) Rudder's Glouccstcrslre 770. Stanley a. a. D-
jie 3Set'fd|toovenen. 3^ve xHufuuft auf beut dfjloffe afttooob.
551
Baronen.

nbltd) ttdjarb 23rito (tlje Breton) Tratte nebft fei-
nem Grbet btmmb feine (i5tcr in ommcrfctff)ire in bemfclbcu
fruchtbaren $ale unterhalb ber Ottante<J*iBet&e., iuo bic gi&urfe
awgefiebelt
waren.
Scbcr tngelne mochte fiel) berufen glauben; aber erft al fie
bic 9tad)cgebaut'en eiuember errieten, tr-arb ba3 2erf, auf toeldje
btefe autelten, nurf(id)
6efStoffen.
ftodj au bcmfelbeu2eil)nad)t3=
abenb
1
)
burd) feierlid)eu djnmr berMnbet, trennten fie fid) in
ber9cad)t, um auf
crfdjiebenenScgen
2
)
bie
$fte
erreid)cn.
3nbeffen
<xU ber $nig, ber nadj jenen SBorten fid) in ein anbere
Limmer
prcfgcogeu
3
) ,
wnbiefer gundjftnidjt bemcrftcn$lbrctfc
()rtc, entfette er fid) ber bie (ile, mit n>eldjer ba3 SBart ^ur l)at
u werben brolje, unb in jenem 3nriefyalt ber (Stimmung , in mU
d)cm bie Jlnraije bc3 $nnf<$en| unb ber g-ufdjt fid) in eiuau=
ber mifd)t, fud)te er ba| @efd)id noef) einmal aufzuhalten. (Sr
fanbte ben Gittern SBoten uad) fie ^urd^urufen
4
).
2lber e fc>at
P
foett.
3eue lanbeta alle gldtid) : pjci in bem fogeuannten
, /
^unbe=
$afen" bei SDotter
5
),
bie anbeten in 2ind)elfea
6
).
dennoch trafen
fie, nue erabrebet korben, auf
bem er^bifd)flid)en djtoffe Salt*
tt)oob ju bcrfelben tunbe
7
)
ein. Otanbulf trat Dor
8
)
fie $n empfan*
gen, unbtocnn fie ja nod) Sebenfen l)aben feilten, burd) 5Kt|eiIung
beffen,
m> mx brei agen in nglanb gefd)el)eu, biefelben
p
er=
ftreuen.
%m 2eil)uad)t3fefte |attc nmlid) l)oma3 uor beginn be3
odjamte3 bie Ransel beftiegen unb ber ben eri be @Dangclium3
1) <S. . 547 %mnl 5.
2)
Wileim. Stepli. Vitt. vol. I. 291 Nam illi quattuor barones superius
nominati


,
qui diversos maris portus petiverant.
3) Edw. Grim Vitt. vol. I. 68 Dixit et e medio secedens colloquium
(?)
pariter et locum familirem petiit, si quod forte coneepto furori daret soli-
tudo solatium etc.

dagegen nadj Wileim. Steph. 290. 291
tft CV fiel) tu
ein uod) tt>eitluftcjerc3 efpvcid) mit feinen SSaronen ein.
4)
Edw. Grim 69 Ut autem innotuit Regi, milites abiisse, suspicatus
malignum aliquod, post illos misit, ut citius reverterentur. Sed tanta velo-
citate transvecti sunt, ut minime revocari vel a nuneiis compreliendi pos-
sent ante piaculum perpetratum. Wileim. Stepb. 291.
5) Edw. Grim 69

portu canum appulsi. Gervas. 1414.
6)
Guernes de Pont St. Maxence Fol. 66. v. 16. 17.
Li dui des quatre sunt Doure mer passe',
dui Wingelese.
7)
Herbert, de Boseliam Opp. vol. I. 326. Wileim. Steph. Vitt. vol. I.
291.
8) Guernes de Pont St. Maxence Fol. 66. v. 21.
552
ecf>fle 23ud>. ietteS apitef.
geptebigt: griebe ben 5)icufd)cu, bie eines Ritten 2illen finb
1
)".
5luf biefe,
meinte er, fei ber griebe cingcfdjrcmft, aber burd)
fte aud)
ju toertfycibtgen, muffe
e fein felbft mit cfaf)r be3 Sebent. Unb
bamit wieg er auf
bic raber ber
GrsMfdjfc bon Ganterburt) \f)in,
toefdje bie atl)cbrale fdjmtften. (hnen Mrtyrer, bemerkte er,
galten fte fdjon $u ben 3fttgen

ben oon ben klten gemorbeten


&lfege, beffen >cttrmal an ber ^orbfeite be $od)altar ftanb.
,%
ift fct)r mogtictj, ba
fte batb einen
Reiten baben werben
2
)"

arob cntftanb in ber emeinbe eine
ungerotynlidje Aufregung, ein
tautet (5dj hieben unb ernftlicbc fragen Ue fict) oernel)mcn. 2)er
Cfabncr aber oollenbcte mit
feftet
Stimme bie ^rebtgt, ja am djluffc
berfetben erl)ob er fte in ftrafejtbem one, um ntdjt ber ben (Sin-
bringng in ^altwoob", fonbern ber ben
Ruber feinc$fev=
be
3
J'',
ebenfo ber ben SStcar in l)irln>oob unb Dftgel son @ad'=
mite, Sicar in>arrotr>, bic Grcommunication au5^ufpred)en
4
J.
Qu*
erleid) fyatte er nodj einmal ber bie brei SBtfcfjfc, bie djmadj,
wcld)c bic $ird)e oou Ganterburr> in golge bc
3ttnt=($reigniffe3
erlitten, geflaut unb mit ben Korten: $erbammt werben mgen
biejenigen oon %t\uz> l)riftu, ausgerottet fein ba
(Uebadjtnifj berer
au ber emeinfefjaft ber eiligen, n>cldje a unb gttrittrajt fen
jtmfdjcn mir unb meinem errn, bem^Sntge" bie brennenbe ^eqe,
als |}eidjen ^
%^t S
u SBofcett gefdjlettbcrt
5
).
)a Jjatte getabe nod) gefehlt,
um bic Stimmung ber Dtad)c
jur D^aferei fteigern. Sic TOorbdtft, burd) biefen 33erid)t Dfcan=
bulfl $u befonbercr efttgfeit angeftatett
,
burd)ioallete feitbem alle
efufyle;
unb in ber -ftadjt Dom 28. Seccmbcr
auf ben 29., nadibcm
alle ^er^en im d)lotf auggelfcfyt, entwarfen fie in grauftgem \m=
geftrd)
ben $tan
allen Gtnjclbcitcn ttadj
6
).'
Unb faum grauet am SDienftag
7
)
(ben 29. )eccmbcr 1
170)
1) ^adj ber
Vulgata. Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 291.
S>gegctt nadj
Benedict. 70
ait inter caetera: Non alia de causa rediis.se se ab exsilio,
nisi ut vel eos a jugo inflictae sibi servitutis exueret vel inter eos et pro
eis mortis pateretur supplicium.
2) Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 292.
3) Wilelm. Steph. 1. L Herbert, de Boseham Opp. vol. L 323. Radulf.
de Diceto apud Twvsden et Seiden 555.
4) Wilelm. Steph. L 1.
5) Ed. Grim Vitt. vol. I. 68.
6) Guernes de Pont St. Maxence Fol. 66. v. 23
-25
les cirges fist estaindre c'um i out alnmez
lur conseilz tute nuit unt tenuz e menez.
7) Radulf. de Diceto 555. 556. Alan, et Joann. Saresb. Vitt. cd. Giles
vol. I. 377. Wilelm. Steph. ibid. vol. I. 306. 307. Edw. Grim 70

quinto
wfunft
bcv ^ci|dnrevciicu im etjMfdj&fl. ^alaft
JU
I5antevbun>.
553

bei Ror$eit,
fo
erhoben fie
(ich, um ,,1111 tarnen bc nig" tfyrc
befehle
p
ertbeiten: ein aufc Senaten
f
0 Ute un$efnmt naef)
(Santcrfcurij marfebiven
1
). Sie fetfcft
aber ritten auf
ber tcin=
ftrafje",
bie in geratet Vinte in einer ttge bott
15 cn^ti|c(>cn ^Jtct=
leu fieb ait^ebitt
2
),
babin vjorau unb nahmen ibr Quartier bei
(Slaremfcalb im w (fter be3 ?luauftin
3
),
um fyier bie f)iitftc^tltcf> cer
Oocalttdt ued) feJjlenben Stufftrungcn u erbatten.
Dfcadjbem fie cen 9ta}ot ber >tabt ermchtigt, im Kattien Br.
^tajeftt eine ^rodamatton tt ertaffen, in eichet ^ecermann ber*
marut teerte, bem @rbifd)of trgcnb meteben d)ut$
p
semfyren
4
),
befrieden fie ?cacimtitta^
5
)
mieberum it)re ^ferbe unb nahmen ifyren
Sca, bie tauge Sfauet entlang, metebe cen 23e$irf jene<3 flofter son
bem ofe feinet ^atafte* fdeb, unb machten fcor beffen
groem
Xf>orc tt.
(Bie erfuhren beim (Eintreten, bafj ba3 9ftttta$3eff*n eben
drnte fei. SBljrcnb f)oma fief) in fein Ocmad) urd'^e^ogen
6
),
demum die post Christi nativitatem. ^adj imfcrm Galeiibev cortefpotlbirt bei*
4. Januar 1171. Girald. C De Instr. Princ. Dist. II. cap. III.
p.
18. Anno
*

ortus sui- XLVIII, consecrationis VIII, exsil VII in fine Decembris


felici bravio cursum finiens. 2)ie Eingabe bei Benedict. Petr. De vita Hen-
rici II. ed. Hearne I. 10. (dagegen in beffelben Vita Th. ed. Giles vol. II. 71
Fragm. 11 anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo septuagesimo
,
vitae vero ipsius anno quinquagesimo tertio, quarto Calendas Januarii,
feria tertia, hora quasi undeeima) in Sigebert. Cont. Aquic. Pertz VIII.
413,
in ber Passio quinta Vitt. ed. Giles vol. II. 178, betEdw. Grim ibid. vol. I.
79, Roger, de Pontin. ibid. 169 Passus est autem feria tertia,
bafe bie Chmorbung in ba ^at^r 1171
(=
1
172) fade, f'ann au bem @ninbc nid)t
rid)tig fein, roeit bie conftante Ueberliefcnuig, ba ber 29. ecttnfcet ein icn
=
flag geroefen, bantit nid)t [timmen ttmrbe.

Passio seetmda Vitt. vol. II. 152.


Roser. de Pontin. vol. I. 169. (d)on Gervas.
p.
1410 39. 40 cvttMtmt i>ig"er
3Mffere'n$ unb giebt b'en richtigen @runb ber (Sntfcfyeibuug fr bas3a bi' 1170 an.
Robertson, Becket, Archbishop of Canterb. London. 1859.
p. 339. X. XIX.
1)
Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. I. 160 Venientes autem in liiies
Cantuariae interficiatur. Wilelm. Steph. ibid. 293. 294 Additi
sunt ad eos niilites plurimi, quos de castellis et vieinia Cantuariae quasi
ad servitium Regis edicto evoeaverant etc.
2)
Stanley, Historical memorials of Canterbuiy 57. Pauli a. a. O.
5. 9. 15.
3) Gervas. 1414. . 60 Die vero crastino, quinto scilicet natalis die,
feria tertia curiam saneti Augustini ingressi de re facienda cum Cla-
rembaldo, ipsius coenobii electo, contulerunt.
4)
Ep. AVilelm. Senon. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 161. Ep. CCCXXX

in exitu suo ex parte Regis praeeipientes, ut ipsi pariter exirent et re-


rum eventum taciti et patientes exspectarent. Ould) Wilelm. Steph. 294
fogat ut omnes cives armati cum eis veniant etc.
5)
Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. I. 160 circa horam nonam.
Wilelm. Steph. 294 Hora diei erat quasi deeima.
6) Ibid. 161.
554
ed&jieS SBitdj. SBtevteg Gapitcl.
unb auf
bcm Btite fiiscnb mit feinen vertrauten (Eleriferu
1
),
unter
beueu SofctttH
vou atiburt)
2
),
SBttttam gi(3 =
Stefan
3
),
fein
Gaiplan, bwarb tun, ein junger
fd)ftfd)er Wnd) au
brtbge
4
),
ber erft vor wenigen tuuben gekommen, feiner ewol)n=
l)eit nad) fiel) unterhielt, waren bie Liener in ber alle ^urefge-
blieben , von ben Dreften ber DJM^eit gu el)rcn
5
).
dagegen ber
r
aufe ber Firmen unb ^Bettler trieb fiel) mittlerweile in bcm
Su-Jetn
Vfc
umljer. SDie Dritter, gegen ein unvorI)ergcfct)cnc3 Attentat
buref) ba3 ^}an^crl)cmb
gcfdjfet,
weld)cs>cftod unb Hantel verbedten,
waren unter Begleitung Dtanbulfs bc 23ogcnfd)t$en
G
)
ungcl)iu=
bett eingetreten unb fanben aucl)
fonft
feinertei Sibcrftanb. Sftau
*
grfete fie vielmehr in aller 2ld)tung unb lub fie ein , an ber nod)
gebedten
Z&ftl
l)e $u nehmen
7
)-
Allein fie fd)lugeu bas> barfdj
ab unb fllten bereite "beim (Sr&tfdjofe angcmclbct .werben
8
).
3
n
=
bcm begegnete iljnen ber encfdjalt beffclben SSilliam
gife
Zeiget,
ber fid) fo
eben verabfd)iebet, um fid),
au jene ienft ent
(ffen,
in
ben be3 &nig3 von-granfreid) 51t begeben
9
). SDet empfing fie mit
bem
$uffe,
unb lehrte bann um, um in ^erfon ^In^eigc
p
madjen.
^Jitylorb, fagte er, e3 finb l)icr vier Dritter vom uig >einrid), bie
ud) tyred)cn tonfdjen
10
)". Sat fie eintreten," war bie 5lnt=
wort.
SDa war ber Moment, wo bie letzte ^probe beftanben werben
follte. SDie &>bfetn.b ftanben einanber gegenber; aber es> bauerte
eine 3eit(ang, et)c fie* ju 3orte lameu. er rjtofdjof verfolgte
abficf)tUd), ol)ue beu33cfud) ju kadjtcn
11
),
ba angefangene cfyrd)
1)
Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. L 160. Edw. Grim ibid. 70.
Wilelm. Steph. 294.
2) . . 560 3tnmf. 2

6.
3) Wilelm. Steph. 171.
4)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 337

castello illo in
Anglia, quod dicitur Cantebrige, oriundus. 308. N. 22.
5)
Wilelm. Steph. 294. Guernes de Pont St. Maxence Fol. 06. b.
v.
1520. Edw. Grim 70 edentibus adhuc, qui archiepiscopo ministrarunt.
6)
Roger, de Pontin. Vitt. vol. I. 161.
7) Edw. Grim 70 Occurritur Ulis cum lionore etc.
Respuunt eibum.
8)
Edw. Grim 70. Roger, de Pontin. 161.
9)
Guernes de Pont St. Maxence Fol. 07. v.
1
10 (Wilelm. Steph.
297).
10) Guernes de Pont St. Maxence Fol. 67. v. 11

15.
(Morris, The
life of Thomas Becket 317).
I 1 Ibid. Fol. 07. v. 19. 20. Edw. Grim 70. Rger. de
Pont. 163 Sed nee
ipsos vir magni consilii statim ut ingressi sunt salutavit ' etc. XMcgen
Wilelm. Steph. 294 Introeuntes eos ipse salutatione praevenit etc.
gScenen im cnbifdjcflicbeu Sctlafl vor bei Cnuovbung.
555
weiter , unb bie Berber maren eingetreten
,
efyue gu grben. 9?ad)
einigen Ginnten aber
festen
(ie fid)
mitten nnter bem (SternS nt
feinen j-cu
1
),
^canbulf
bev
SBgenfdjfee
Mntcr ifyncn
2
).
SDa
war bod) allut auforiuglid), aB'batf enidjt ()ttc aufmcrffammad)en
feilen. &f)Qmt fal) fie einzeln mit feftem SBfitfe an; bann rief er
SBittiam
cc Iraci) bei tarnen
3
), ie ^erfd)W.orcneu bttd'tcn fid)
einanber betroffen an, bi enbttd) ga&nrfe antwortete: @ott (jelfe
(vnet)
!
y/
r
)
Sd^tenb jener barob crru)cte,
fnfjr biefer weiter
fort:
^^ir fyaben eine 33otfd)aft
bc3 Knigs an (htd)". 2tr fragen, ob
3l;r allein, ob in egenwart ber $erfammeuen fic tjreu wollt
9/
'

2ie 3()v wollt," entgegnete r,oma3. 9kin, wie g$r wollt,"


fachte
Dieginalb
5
).
Unb fofort erging an alle antpefenben (Slerifer ber iefel)t ab=
^treten ).
Tic im
>afe
(Entbrannten waren einige Ginnten allein.
)a3 war
iu
r>crfud)crifd) fr
bie bitter, al
bafj
nid)t ber cbanfe
in ilmen aufzeigen folltc biefelben &u benufeen, 2Bie wenn
fie ben
eigenen rummftab bc3 ($rjbifd)of ergriffen, i|n bamit git erfc^Ia=
gen?
7
)

ber ber getreue Liener, ber bie cfabr gcafjnt, fyattc
flu ber halbgeffneten pt mittel bcobad)tet
s
),
nnb f)oma3, wa3
in U)rer eete vorging, etratljen. 2luf feinen Dtuf fllte fid) ba
Limmer eben
fo
fdjncft wteber, al e3 leer geworben war, unb
git^urfc mute bafycr in egenwart btefer erneuerten
3eugcnfd)aft
reben
{)
).
eine ^ajeftt jenfett
bc anat fenbet un3 fytertjer

fo
l)ob er an
10
)

(Sud) ju befehlen bem fnige bteffeits bc3 GauaB,


1)
Roger, de Pontin. Vit. vol. I. 161 Ipsi vero nemini qiiidquam loquuti
directo gressu usque ante pedes viri dei venerunt.
2)
Roger, de Pontin. 161.
3)
Ibid. Edw. Grim 70.
4) Ibid.
5)
Roger, de Pont. 161. Edw. Grim 70. 71.
6)
Benedict. Petr. Vitt. vol. II. 55. Roger, de Pontin. 161 Tunc prae-
eipiente eo egressi sunt clerici

nullusque suorara remansit praeter
ostiariuin.
7 Edw. Grim 70. 71 In tantum autem confodissent, Roger.
de Pontin. 162.
8)
Benedict. Petrob. Vitt. vol>II. 55

accurrens ostiarius va-
lerent.
0) Ibid. 53. 56.
10) ci6
3
1*ic

c
t
Pvctcf; bc (Svjbifdjofg mit bat vier Dtittem ift oon beu fonft
al Sluaenjcugcn bev festen Scenen ben cvften Dftong bebauvtenben
tegrftjjfyen
(5b. @rtm, SEBiiam i$stetan, SScncbict von ^etcvbovongb mit fo mancher;
lei
iffercmen berietet, bafj eine fid) begvnbenbe Sigglcidmiig nidjt mglicf)
ift. Nitrit ctnc'fvitiicbc enjettffjrimg , nur bie iiMitaticu tauit ben
2hifdjlag
geben.
556
edtfteS 53ud> <iertes Galtet.
bem ,3r bie ronc rauben njotCt
1
) ,
burd) fetertid)c (Sibc^teiftun^
tuchnefjr btc reue u befiegeht*
2
).
Hub al> ber ;>lngerebetc barber
fein SBefremben bezeigte, marb )m fofort r>crbeutd)t, baig er tu
Jftcffidjt auf feine 23aronie biefcr3umutl)ung gu cntfprcdjcufyabe
3
);
um bcs> untxrantmortlidmt Scrfaljrcn mitten gegen bie bei bev
^'r nxt
n
9
^
f c t c r rf> t' c 1 1 oetfyetttgt gemefenen^rtateu
4
),
um be ber*
mfjtgen Pompes mitten, mit beut er iumgtaub uml)er$iel)e
5
),
fr
fdnttbig befunben merbe. Allein 2$*Bta3 folt entgegnet Reiben, fn'ns
fiebtct) ber 23aronte merbc er atterbingg leiften, ma3 if)m gufommc,
aber ebenoejjI)a(b nimmermehr ben (5ib
6
).
ein 9(ufmaub fei fein
unoerbattniBmtfiger, tonne atfo in feiner ifeifc ttgenb melden
^InftoB erregen
7
).
2$a3 enb(id) bie trfe angefyc, meiere Stger,
iibert, 3^celin getroffen, fc fei fie. Dom ^apfte r-ertjngt, eben
befe=
()alb t-on i()tn nid)t u ertaffen.

Merbingg uidjt fcon (Sud), aber
bod) burd) (Sud) ift bcrgletd)cn gefd)cl)cn, antwortete Dxeginatb.
Sener mar nid)t gemeint bas
p
(ngnen;
er rcdjtfertigte ei oietmeljr
atfo, baft
er fid) auf
jene bei bem griebcn3fd)htf3 oom Knige fetbft
gcfprod)enen SBorte berief, jote er a(3 offenbare 5(utorifation beutete
s
).
SlHein bic gcrabc brachte ben Dritter ottcnbs auer
gaffung;
et-
beftritt taut unb pig, nid)t bto3 ba eine Sftajcft't bie ^otfmadjt
in biefer 2eife gegeben

bann mre er nad) unferm 3)afrt)at=
ten
9
)
im 9xed)te getoefen

,
foubern ba berhaupt bergleidjen
berhrt morben.
fyalf
bem
Qh-jbifdjof nidjt, bag er beut
3
orn
=
entbrannten gcrabe^u in eftcfjt fagte, er fyabe ifyn ja am 22.
3
f
c tbft gefetien
10
).
tiefer ftettte ba3 mit micberfyotten 6d)mreu in
s
Xtu*cbc unb blieb babei
,
ba& fein @egnt fid) oictmcljr ber
galfcfyung
fc^utbig madje. er efcterc ergofe fid) bagegeu feinerfeit in bie
bttterften Magen ber bie ferneren IXnbttten
11
),
meld)c er feit bem
1) Edw. Grim Vitt. vol. 1.71

quoniam filio Regis coronam auferres.
<2cf)on in ber einige SEBodjen frher gefdjrtebenen Ep. Aegidii Gilb. Fol. vol. II.
213
fyeifct e Quia Domini Regis offensa omnes gravat etc.
2)
Benedict. Petr. Vitt. ed. Giles vol*II. 56.
3)
Ibid. 57.
4) Wilelm. Steph. 294. Edw. Grim 71. Roger, de Pontin. 162. 163.
5)
Edw. Grim 71

sperbe adversus Dominum tuum tibi ipsi in ma-
lum operatus es.
6) 3. Slnmf. 1.
7) Edw. Grim 71 Sed nec indignari justum est defraudavit.
8) . eben S. 511 2lnmf. 5. 512 unb ened. Petr. 58. 59.
9) . ebenfalls oben . 511. 512.
10) Bened. Petr. 59. Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 295.
11) Roger, de Pont. Vitt. ed. Giles vol. I. 163. Benedict: Petrob. ibid.
vol. II. 60.
eehen im efyMfdj&flidjen ^JMaft
vor ber (Snnovbung.
'
557
cvftcn Slugenbiief ber anbtmg erlitten, ber bic frevelhaften
2>cr=
kfcungen
bc fcicrlid)ft gelobten gricbenS.
Snbeffen
$ug() t^c
s
JJcorc=
DilXc erflrte iuctuxcf)r [ein ^efremben, bajj er ^cr^lctcl)cu uad)trg=
lid) tu ibrer egenwart vorbringe uttb ntd)t angft
darber bei ber
Merl)odjften ^erfon Scfd) werbe
gefhrt
1
).
)a gerabe fei b
Unrcdjt, bajj er in feiner ^tgenma^t fid) nlfe verfdjafft.
x
\u
igenmaebt", rief ber fd)on pr Suth ereilte,

s
Jcimmermel)r
werbe ich
aU Srima ber Mffyz bic 9tcd)te erbetteln, welche i()r
gttlich augeftiftet finb"
2
).
2ie?" verfcfcte Dceginalb.
wem habt 3|r benn ba3 @r$bi3thum?" SDie pirttualia, lautete
bie Antwort, von ott nnb bem ^a^fte, bie Semporatta oon betn
Knige/' >abt
3fr
nicht vielmehr 2ll(e oon biefem?" mvh er
oon Gencin gefragt. Hetneiweg", antwortete er. 2ir l)a=
ben ott
p
geben, wa ottc ift, bem Knige, wa3 bc3
nigift"
3
).
.
9lber faum war ba gesprochen,
al3 ber t)cftige 2ortwcd)fct
in St)ttid)!eiten bergehen
p
follen fd)ien. Sie Mtter {prangen
wtl)cnb auf, fyrt)etcn gener in tfren 33liden, fd)waugcu bic
,!pnbe l)od) ber il)re Hupter, !nirfd)ten mit ben ghnen
4
);
ja
mit it)rcu eberben fd)ieucn fie ba^ Opfer
bereite
p
wrgen. xUber
l)oma3 ftmmte fid)
beut vielmehr mit ungebrochenem Strohe cut=
gegen. r fpraug oon feinem Oculjebette
5
)
auf, nnb rief mit bro=
l)cnbcr timmc: Unb wenn alle djwcrtcr (Suglanb ber mei=
nem Raupte blitzten, nimmer mrben fie mich fd)redcn ober irre
machen an meinem el)orfam gegen ben ^papft. Einmal bin id)
fd)Wad) genug gewefen naefpgeben. 5lber prdgelehrt pr reue,
werbe
N
ich nimmer wieber wanfeu
6
).
Ucbrigeu

fo fdjlo6
er an
bic brei unter
ihnen fid) wenbenb
,
wetd)e il)m einft at (Sanier ben
ib ber reue gclciftet
7
)

wifet 3hr,
wie wir
p
cinanber ftel)cn.
Ilm
fo mehr mu&
ich mich wunbern
,
ba
3hr
nerm Jpcrrn in fcU
1)
Roger, de Pont. 163. 164. 23et Benedict. Petr. 61 entgegnet oma3:
Nihil eo (Rege) faciunt inconsulto.
2)
Ibid. 164 Si quis

faciam.
3)
Wilelm. Steph. 295. 296.
93b. 1. . 584.
4) Wilelm. Steph. 296 Reginaldus et alii quasi aliquid mirum dixisset,
araplius fremebant et accendebantur et stridebant dentibus in eum. Bene-
dict. Petr. 61 Ulis igitur surrexit.
5) Benedict. Petr. ibid.
6)
Wilelm. Steph. 296 Sed Thomas justus deseram.
7) Ibid. Ejus, dum cancellarius erat, propria deditione homines facti
sunt.
558
<edjfte3 33itc6. hievte? Gapitc f.
nem >anfc atfo brofycn tonnt". Dreahtatb ermiberte: 9M)t fann
snrifdjen unl befielen, mag ge^en ben Mnig mre"
1
).
)ie legten 2orte mnrbcn fdjon boti jener @d)aar r-on Stenern
nnb (Slcrtfern mit angehrt, meiere Hcugictig unb
frfotgenb in
ba3 3immcr
gefKirit maren
2
).
Mein jener lie fic ntdjt $nr 53cftn-
nnng fommen.
If
^m tarnen einer 2Drajeftt, Befehle id) (Sud)

atfo bonnertc er ftc an

ba %l)x urd'meidjet von biefem Wuw-
feen"
3
). Unb clU fte baranf erftarrt cinanber anbtidten,
fufyr
er
fort: 23emad)ct iljn,
bafe
er nid)t entrinne". Den fid) gefangen
ebenben?"
erfefetc [)oma3
4
).
Untcrbcffen bafte ba immer pncl;mcnbc emirr jebe Stattete
btgmtg vereitelt. )a
fein*
nnb crmoa,cn ber trmcnbcu 9Reit#e
mrbe nnr burd) ben diu] ber Dritter bertnt, bic bereite mit ber
Janft
in ba3 2erf
festen, menn man
ftc nidjt prte. <Bo riffen fte
ben SBtfttam git3=Dcia,ct, ber eben um citteg
u crlebigcnbcn @efd)i=
k> mitten eingetreten, mit ematt mit fid) fort
5
).
Vjfox fcfyct, rief
ber 2ibcrftrebcubc feinem crrn
p,
mag man mit mir tl)ttt".

^atdjfebc" fprad) er, ba3
ift
btc^tunbc, mo bie
giuftcnB
Wajt t)at"
6
).
Unb aHerbingg, bie foftte fid) nnn voltcnben. d)on maren bic
^ftrber bnrd) bic ipafte in ben
&of
cftnr^t mit bem cfdjrci: 3u
ben SBaffcn! g
ben Staffen!"
7
).
SDic maren aber oon if)rcm c=
folge febon ergriffen. (Sin 3Tl)eiI beffetben tjatte fid) in bem (jrofjcn
f)ormea, aiifc^cftellt , bic 23cfct3iing beffetben burd)^ bic icnerfd)aft
beg (Srbifd)ofg $tt tnnberu
8
).
in anberer, in einem ber ndd)ftcn
Kufer tauerub, brad)
jefct
lo> mit bem Sofuucjmort: ni$&
leute, nia,3teute!"
9
). Unb an^enblidtid) mnrbc bnrd) d)ticBmu3
ber groen Pforte
ber $a(aft oon alter Gommumcatiou mit ber
tabt abcfperrt
10
).
SDie einzige offen Qclaffcuc Keine Ibr mnrbe
1)
Wilelm. Steph. 296.
2) Ibid. Edw. Grim 73.
3)
Wilelin. Stepli. 297.
4) Ibid.
5)
Ibid.
G) Ibid.
7) Ibid. et per medium aulae et atrii ad sequejam suam procedentes
terribilibus oculis et minis omnia penetrant et clamant: arma, arma, viri.
8)
Ibid. Quidam januam erant.
9)
Ibid. Qui tandem Regales.
10) Ibid. 297. 298 janitorem archiepiscopi amoverant, suum admove

rant, ne quis de urbe ad archiepiscopi auxilium ingrederetur.
ccnen im cv^lnfc0fltcr>cu ^alaft ot bcv Cvnnovbunj.
559
toon bcm mittlcrnxtlc befundenen
1
)
gtige! unb @inton bc Grtoil,
im ricnftc bc W)t& (Siarembatb, bead)r
2
).
ic [Rittet fctbft
toarfen
bcn Remtel ab unb evjcbteiteu, nunmehr and) mit d)mcr=
tevu umgrtet, tu voller :Kftitua,. Xabei I>attc beitt gigutfe
bor
eigene odj bc (5r^tnfd)of^ , Gebort Xibia, SBeiftaitb letften muffen
:3
).
3tei anbere Steuer bagegetr, Osbcrt unb Sllgar
4
),
murren felbft
burd) Die <$e&t$tft oou ber augettf$einU<en Ucbermad)t uid)t ab=
gehalten, an SBtberfianb ju benfen; fie ocrrammeltcn fd)leuuia,ft bie
Zijx ber attc, unb in ber f;at iett biefc gegen bie e:preugungg=
Krjucbc Staub. Allein Dtanbulf be 23roc fyatte tu ber $ett feiner
fedjgjtjrigcn $ermaltung ju mc( elegenfyeif gehabt, bie fiocaUtat
bc $alafte fennen ^u lernen
5
),
at ba er in SBerlegeufjeit gefom=
tuen, (*r forbertc bie brigen ^erfdjworcncn auf,
i(;m burd) ein
ber emd)er in bcn Dbftgarteu
p
folgen
0
). $n ba
fhrte
nacb
bem Sorjimmer $wifd)cn ber alle unb ber cfylaffammer eine l)l=
jerne Xreppc
7
),
an beren $tu$beffernng
8
)
eben 3tmmer(cute gcar=.
bettet. g)a ^cnfttotTfgettg, bog fie
hatten liefen
[ffen,
geigte,
bafc
fie balb jttrMfeljren mrben. 9egtnalD
ergriff
bie 9Irt
9
),
SEnbere
SlubcreS, roa fie fanben: alfo bewaffnet, eilte man bie Stufen
Ijcrau
10
) ,
jitm (Sr$btftf)of vorzubringen. @in genfter
,
burd) n>eld)c3
man nad) bcm raben bdtc, warb erbrodjen
11
)/
bie SDienerf(|aft,
1)
Wilelm. Steph. 298

ad prandimn homo et miles arcliiepiscopi,
modo contra eum.
2) Ibid.
3)
Ibid.
4) Ibid.
5)
Benedict. Petrob. 63

qui introitus et exitus curiae noverat uni-
versos. Spter mufj ftdj
(jcrangcjfci(lt fyabm, bafj felbft mandje unter bcn Ww
cf)cn beu (Sr^btfcbcf motten bten unb bcn ftvbcm fylfvetcb getoefen jtnb.
Alex. Ep. ad Barth. Ex. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 82. Ep.CCCLVI.
6) Bened. Petr. ibid.
7)
Ibid.
8)
"Wilelm. Steph. 298 Reginaldus ille cuidam fabro lignario gradus
quosdam ibi reparanti securim abstulit.
9) Ibid.
10)
Edw. Grrim 73

secretiori quodam aditu per pomerium ad ligneum


obstaculum divertentes scindunt, caedunt et dirimnt.
11) Benedict. Petr. Vitt. ed. Giles vol. II. 63

fenestra demolita etiam


ostium reserarunt. Guernes de Pont St. Maxence, La vie St. Thomas le
martir Fol. 70. b. v.
15
A Tuis de la chambre out un oriol ferme
dreit devers le chardin, qni out maint ior este.
pur refaire erent dune abatu Ii degre',
et Ii carpentier erent lur desner ale
a cel oriol sunt Ii chevalier turne.
560
edjflc3.S3u$. Viertes
Sattel.
bie fidj
in bcr %x>xl)Qi%t 2M)r feilte, berwltigt
1
),
bie allc
erftrmt. dlux bte oerrammette l)r be3
Scpafgmacp trennte
bte $crfd)Woreneu nod) on bem Verfolgten.
Siefer \mt fett bem ^ugeubttd", wo jene
fid) entfernt, in
{3er ttnrnfye nnb allen $orfteftungen uu$ugnglid) geblieben. 30=
t)annc3 t>on ftSia$> ber
fo oft n tabeln gesagt, wo Rubere gc=
fd)wiegen, oerntod)te and) in biefem frittfdjcn Momente bte rttif
nid)tanrd^nl)atten
2
).
3t)r feib ftet, fyrad) er, oljne
auf
Rubere
\u boren, (Surcm eigenen Gilten gefolgt
3
).
$lud) jet^t I;abt
3^
r
lieber ben ^tatt) urcr greunbe aujjcr 2ld)t gelaffcn, inbem Jhr
hm Bannern eine hrtere Antwort gegeben, al3 notfjwenbig war
4
;.

5(lfo gereift, fudjen fic nur eine (Megcnbctt (Su'd) n tobten"


5
).
2Bir finb," antwortete ber m}>finbtid)e, lngft bereit,
fr
ott
bcn$crrn nnb bicgrcilieit bcr ird)c in ben 00 51t geljen." 2(bcr",
erfe^te ber nd)tcrnc greuub, wir finb al3 nber ba^n nod)
nid)t reif! llnb Dtiemanb, ber bei $erftanbe ift, giebt fidj wU(fl;r=
tid) @ottc3 mm gefd^e", fettete l)oma3
c
).
3nbcm frad)te
fd)on btc l)r
7
)
unter ben gewattigen 3djt=
gen, nnb im nd)ften 2lugeubttd waren bereit bte meiften glcrifer
uoll $lngft
nnb Gut fetten cntwid)en nnb nnr bte Sreucften um il)u
geblieben. 2(bcr felbft biefe fd)aarten ftdj nur um iljn fycrnm, um
^ur glud)t ju brngen
8
).
ISinige fingen fid) au ilju, nnb
riffelt
ben SBiberftrebenbcn mit fid) fort
9
). Rubere [teilten oor, c3 leinte
bereite ur Vesper, e#
fei alfo &it, $tt Mrdje ju geljen
l
).
3d)ou
1)
Eoger. de Pont. Vitt. vol. I. 164 Ministris etiam, quos in aula re-
pererunt, ex nomine Regis terribiliter comininati sunt etc. Cf. Edw. Grim
73 Quo fragore dispersi sunt. x
2) Benedict. Petr. Vitt. ed. Giles vol. II. 62 Unus autem clericorum


consilium.
3)
Roger, de Pont. ibid. vol. I. 164 Qui Joannes Saresberiensis : Haec,
inquit , consuetudo tua Semper fuit et est, ut, quod tibi soli videtur, illud
Semper et dicas et facias.
4) Benedict. Petr. 1. 1. Et quae necessitas fuit procedere?
5)
Roger, de Pont. L L scitns certissime, quod milites isti nihil
aliud quaerant adversum te , nisi tantmn occasionem , ut te morti tradant.
6)
Ibid.
7) Edw. Grim Vitt. vol. I. 73 Quo fragore terribili
. dispersi
sunt. Roger, de Pontin. 165.
8) Ibid. Anonym. Lambetli. Vitt. vol. II. 121 Tumultu

conferret.
9;
Roger, de Pont. 165 Hi apprehendentes portare. Wilelm.
Steph. 299 Alii eum injectis manibus erigunt et vim ei faeiunt.
10; Edw. Grim 73. 74 Insistunt monachi dicentes non decere ipsum ve-
spertinis deesse laudibus etc. Wilelm. Steph. 299.
3$omaS Unrb ott bcu einigen in [eine fafytbxalfixtyt gerettet.
5(34
fdjicn et fid) jit ergeben, inbem er einige cfyritte Mrtoctrt ttjat,
at er, ba3 fitberne vcu$ bermiffenb, bas einft ^ort^am^toti
fein panier genxfen
1
),
spl|lidj hiebet fiitt ftanb. )a fein cjett?6ti=
ftdjer Srgcr, 2ltejcanber ber SatCifer, mit Herbert uub Fulbert
tum (autjiUe einige age juwt in 9(u3f()ruug einer
9fttffton
au
bcu ^apft uad) bem kontinent ubergefe^t nmr
2
),
fo
mute fein
(Slerifcr ciuridj Don 5lurerre
3
)
beffen teile bettreten. Allein al3
mau nun weiter brngte
4
),
faub mau bic geheime wenig ge&randjte
^Ijr, burd) btc allein man unter btefen ttmftcmben entfliegen
tonnte, t>crfd)loffcu
5
). $tan entfette fiel) ; man erftemnte, aB fic
bei einigem DMtttetn
fo
tetdjt auffpraug, aU wre fic nur mit Seim
befeftigt genxfen
0
)
ober, nrie ber nchternere 23ertd)t
7
)
fagt, tton
ben betbeu Dettermeiftern Oftidjarb uub Sittiatn aufgeriffen warb.
Uub fd)on imnd)fteu?(ugcublicf roarbba3@ebruge ein furcht*
6are. Rcm
f
c^le^te
,
jog, trug bcu abmcdjfelnb el;cnben uub
Bibcrftrebeuben
8
)
burd) ben nrblid)cn reuggang. (Sin TOndj rief
taut, man
muffe
it)n tampfunfhig
mad)cu; man foltc i()u oI)ne
2citcrc3 auf bie djutteru nehmen
9
).
SDcnnedj mute er fid) uod)
breimal ben Firmen ber Siebe $u entminten: zweimal in bem ^reujs
gange, einmal im apitelf)aufc
1(,
j
toermodjtc er auf feinen guen
fid) entgegenjnftmmen. 9ttd)t3bcftonxniger warb er berwltigt
uub cnbltd) gtcHtdj in ba t)or ber atl;cbrate gcfdjoben.
3u berfetben t)attc ber 2k3pergottc3bienft bereit begonnen
;
aber wer
1;
tte $lnbad)t genug gehabt, bemfelfcen BeijuWotynen , als
1) . oben 33b. I. <3. 421.
2)
Wilelm. Stepb. 292 Ipso die

iturum.
3) Ibid. 299 Jubet ergo crucem Domini proferri. Quidam clericus ejus
Henricua Autissiodurensis eam bajulat.
4)
Roger, de Pontin. Vitt. vol. I. 105 Hi apprehendeiites

portare.
5)
Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. I. 1G5 Tunc diverterunt ad
aliud ostium secretius, quod multo tempore elausum et obseratum nulli
transitum praebuerat. Edw. Grim 74

ostium vero, per quod iter erat in


claustrum monacliorum multis ante diebus diligentius obseratum e.c.
G) Edw. Grim 74

non sine multa omnium admiratione tanta facili-
tate extraxit ac si glutino adhaesisset.
ftodj anbei* Roger, de Pontin. 166

divino nutu ita in manus ejus collapsa est, ac si ostio minime


adhaesisset.
7)
Benedict. Petr. Vitt. vol. II. 04.
8) Edw. Grim 74 At ubi perdueunt. Guernes de Pont St.
Maxence Fol. 71. v.
11
30. Benedict. Petr. 64.
9)
Roger, de Pont. Vitt. vol. I. 166 Tunc monachus, Apprcbendite,
inquit, eum et portate.
10)
Roger, de Pont. ibid. Substiterunt portari.
et"$W)te 2Ueraufecr$ III. 23fc. II.
36
562
ecfifte SBudj. SSierte Settel.
mau bie mcitl)in fdjaltenben gujjfcrftte stocicr Knaben *>ern&!jm, bic
mit bem $lngftruf fycrbeiftrtcn, bemaffnete Mnner feien im %n*
pge
1
).

2lllc3 lfte fiel) in mitbe $ermirrung
auf. Einige ber
fingeuben ?Dendje fcfyienen uodj taub galten $u motten; anbete
ftoben nad) allen eilen augemanber unb fugten fdjon bamalS
idjerbeit in beu
$esfte<fylctfen ber $ird)c
2
). Rubere enbtid) tra=
fen anf
ber gluckt auf beu (Srafctfdjof unb fein efotge
3
).
ommt
herein, Jommt herein'', rief (Stner oou biefen, auf ba mir mit 6ud)
fterben
4
).
2lber
fo
lange 3$t l)ier am Eingnge erugt, fann tdj
ja ntdjt oormrt fommen", mar bie 9tntmort
5
). Unb aB nun
utdjtbeftotuenicjet bie oon 2lu#ft
ejagten il)n umlagerten
,
rief er
Dcrnmnbert: 2a3 frd)tct beun eigentlich biefc3 Solf?
"
)te
Bewaffneten in bem $reugang", fcL)rie mau
m allen citen.
9hm benen get;c id) ja entgegen'
',
fprad) er, um
p
beruhigen
6
).
Ikr ba3 reifte melmctjr $um Stberftanbe. 2We3 ftrjte fiel) auf
bie Zljx %ii
f
um fie
p
festlegen unb
p
verrammeln
7
).
$)a3 t>cr=
Bot aber vielmehr il)r crr unter eruftlid)cr (Erinnerung an bie @e=
l)orfams>:pflid)t
8
).
SDie ^ircfye foH beu laubigen
offen ftefyen; nid)t
pr geftuug werben." 5113 man barauf nicfyt tjrte,
fcfcte
er c
fetbft in! 2Berf , iubem er in eigener $erfon mieber
ffnete
9
). Unb
fie blieb geffnet, aud) aB man it)it mefter
fertig
in bic $ird)e
10
).
3nbem Ijrte man ba 2Baffcngcflirr immer nf)cr fommen.
& waren bie Dritter, r>on ugl) oon ^orfea
11
),
mit bem 33ei=
namen Zaudere, unb r>ou einer 9cad)l)itt begleitet. 3#re
S
u6-
1)
Wilelm. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 32. Fragm. 45.

2Sergl.
Pauli, Bilder aus Alt England. Hamburg, London und Edinburgh 18(30.
S. 15. 16.
2)
Benedict. Petrob. ibid. 64. Fragm.2 Audito igitur armatorum super-
ventu quidam ex fratribus ad orationem adlmc persistebant
,
quidem ti-
mentes diverticula petebant.
3)
Wilelm. Steph. ibid. vol. I. 299. 300 Monachi ecclesiae
imminere videbant.
4)
Wilelm. Steph. ibid.
5)
Benedict. Petrob. Vitt. ed. Giles vol. II. 64. Fragm. 2.
6) Benedict. Petr. 64.
7)
Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 299

voluerunt monachi ostium post
eum occludere. Edw. Grim 75. Roger, de Pontku 160 Ingresso igitur viro
Bei etc. Benedict. Petrob. vol. II. 65.
8) Ibid.
9) Benedict. Petrob. 65. Anonym. Lambeth. 121.
10) Benedict. L L Tandem vero filiorum suorum instantia violcnter
abstractus etc.
11) Roger, de Pontin. 166. Guerncs de Tont St. Maxenee Fol.71.b. v.9.
Scrgt. bic
ufammenftettung bei Robertson, Decket p.
349. N. XXVIII.
>ic Wrbet it. b. (Srjb. in b. attyebrctle p
($antett\ am 29. cc.H70.
553
trittc crfdjeudjtcn aud) bie wenigen uod) treu eolicbencn. 2tu6cr
William
gife^e^an,
Gbtrarb rhu unb beut (Sanonicu dotiert
liefen ade, fclbft
3
:
ot)auu rou 8aUstum), otl obeangft kru)l=
iigt, baren: bie (Sitten gu ben ^(ttrcii in ben octtcucapcfteu, bie
Ruberen in jene geheime ^erftedrter in ben SSnben nnb nntcr
bem )ad)e ber ^atljebvatc
1
).
er ebanfe burd)$udtc aud) jene bret. SBte trenn fie fid)
uod) in ber legten Minute mit beut
rjbtfdjpf retteten, fei c in
bie $ri)ptc mtt.ifyrcn rieten geheimen ugen unb eiytupfmiuMn
2
),
fei e3 in bie Gazette bc3 ^eiligen SSilaftuS im )ad)gcfd)oj3
3
),
31t
mifyiT
eine rer;pe in ber biefen 2ftauev in ber de be reu$fftt=
gc( fljrtc?

5lber er iprotcftirte l)cfttg
4
).
SDa umfaten fie,
ot)ne fragen, frampffyaft if>rcn clneter unb gogeti il)u bie tu*
fett fytnauf
5
),
auf betten mau jum (Sfyore gelangte, SDicfe $erge=
roaltigung roar in ber 3:t>it fein Sitfc; er mod)te barau benfen,
auf
beut erifd)fd)cn (5tul;Ie
6
)
h fterkn.
Slber fein cfd)id fofttc ftd) att&er erfllen. 3n bemfclOcn
$htgenl)lid, in wetd)cm jene 2>ier einige @d)ritte auftrrt^ getrau,
brattgen bie -ft'rber in bie offen getaffene Zljx
;
deginatb r-oratt,
in ber einen aub ba3 6d)rocrt, in ber auberu bie 3tmmermattn^
art
7
).
3ttbcffcu war fd)on fnf
Uljv rorkr, unb bie pne^menbe
Dmmerung, roie jener $cittc(:pfeUcr
s
),
roeldjer bie aftcrie trug,
bie $ur (Sa^eUc bc Ijeit. Uaftu# fhrte,
rerfperrte bie 2lu3fid)t
9
).
$aum akr Ijattc man tf)n umgattgeu
10
)
, al bie
fid) octrcgcnbcu
1)
Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 301

tunc Joannes Saresberiensis

latibula.
2) Ibid. Crypta erat prope
,
in qua multa et pleraque tenebrosa diver-
ticula.
3) Ibid. Item erat aliud ostium prope, quo per coclileam ascenderet
ad cameras et testudines ecclesiae superioris. Stanley, Historical me-
morials of Canterbuiy 71. Uebet bag X
c
p
c
gr
a
VI; i
1
d) c im detail
f.
Willis,
Account of Canterbury Cathedral.
4)
Wilelm. Stepli. 1. 1.
5)
Roger, de Pontin. 166
r*- et coeperunt eum per gradus in chorum
deducere. Pauli a. a. O. S. 16.
6)
Anonym. Lambeth. Vitt. ed. Giles vol. II. 121.
7) Wilelm. Stepli. Vitt. ed. Giles vol. I. 300.
8) Guernes de Pont St. Maxence Fol. 72 v. 9. 10
un pilier ot iluec, la volte ad sustenue
qui del saint arcevesque lur toli la veue.
9) Guernes a. a. O.
10) (fknb. v. 11.
36*
564
elftes ud). SSicrteg Gc^itel.
eftattcn tu bem 3tuteXtd>te bennodj erfcnnbar wrben. >ie Dritter
muten, bajj fid) ifyr djlajto^fer baruntcr beftuben mute. Um
e3 bcfto fieserer
p
treffen, tief inet: 2o ift t)oma 23ecfet, ber
$errtf)er be ^nig^"
1
).
^O^att I)5rte feine Antwort, )a ftrjte
[Regitiatb bunbngg tiortt>rt3, traf auf
einer ber uuterften (Stufen
auf einen Sftondj unb fragte jum $*>ten ?0tate in brofyenbcm
one: 2o ift ber (Sr^ifd)of?
//2
).
Unb augenblidd) entgegnete
biefer: Ifteghtalb
,
tyiet bin id), fein $errtt)er, fonbern ^rieftet
@ottc3"
3
).
3nbem tt>ar er einige dritte fyeruuterfteigenb ber Spotte
entgegengegangen
4
).
SDicfe bebte unmilltuljrd) prd, unb er
felbft fonnte feinen Stattbart jMf^en
jenem Pfeiler unb ber Gapcftc
be fyetltgen 23cuebict nehmen
5
).
3tbcr l)ier fal) er fid) fofort um*
ringt. 2u)enb fd)rie mau u)tn entgegen: fibfaftritt bie
2Mfd)fe
unb
fe&t
biejenigen hneber ein, meldje fu^penbirt fyabt." Sdj
fann unb werbe deinen abfoltren , n>ar bie 2(ntn>ert, ber uid)t p=
toor 23uge getrau"
6
).
SDann foE
SDidj ber ob treffen, rief 9tegi=
natb, ben >u rjerbienft"
7
).
,,3d) bin bereit $u fterben
fr
meinen
crrn
8
) ,
fyrad) er weiter. 2enn
3fr
aber mid) fud)t
!)
),
fo laffet
biefe gieen"
10
).
3u ber f)at fam c iljuen nur auf biefeu inen au. 9lber bie
1) Edw. Grim. Vitt. ed. Giles vol. I. 75. Roger, de Pontin. ibid. 169.
6. 93b. I. 531. rttt[d)e $etoeifriqtgett
N. 7. b.
2)
Wilelm. Steph. 301. Edw. Grim 1. 1. Gervas. Act. Pontific. Cantuar.
Twysden et Seiden 1672. 1673 Jani arcliiepiscopus aliquot gradus adscen-
derat et Ursides irruens quaerit a quodam, quem offenderat, ubi est ar-
cliiepiscopus?
3) Edw. Grim 75 Ego adsum, non proditor Regis, sed sacerdos.
Wilelm. Steph. 301. Benedict. Petrob. vol. II. 66.
4)
Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. I. 166 Haec dicens descendit
obviam eis de gradibus, quos adscenderat.
5)
Roger, de Pontin. 1. 1. divertensque in partem ecclesiae aquilona-
rem, ubi ad mumm prope altare beati Benedict! substitit. Edw. Grim 75

divertit in dextram sub columna, liinc habens altare beatae Dei geni-
tricis et perpetuae virginis Mariae, illinc vero saneti confessoris Be-
nedicti.
6) Edw. Grim 76. Roger, de Pontin. 166.
7) EdAv. Grim ibid. Et tu pacem. Roger, de Pontin. ibid.
8)
Edw. Grim ibid.
9) Herbert, de Boseham vol. I. 330.
10) Edw. Grim 1. 1. Roger, de Pontin. 166 Et si me quaeritis, ecce in-
venistis. Guernes de Pont St. Maxence Fol. 72 v. 15. Ep. prioris Trin.
Cant. Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. III. 1748. Ep. Anonymi ad
Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 304. Ep. DI, beven SBcrfaffct fid) fl'Cts
lieh aud) md)t al SlugcnBCUge fcqcidjuet, abcv bcmcvft: sed codem die Cantua-
riara veni etc.
Sceuc bei (Srmovbung bcg Srgb, ib. in bei ctt&ebrale jw (Santcrfcurtj.
565
$lutmcnfd)cu fdjauberten bod) bei bem ebanfen juviicf, in biefem
eigtljume ju morben. <Sie maxien SDienc U)u fort^uf^le^en
1
).
$otna$ bagegsn toar
feft entfcfylpffen,
gerabe fjier bic ataftro^e
p
crleibcn. (St lehnte ftd), twu (btt>arb rim mit ben Firmen um=
fangen
2
),
mit bem Dtd'cu gegen ben Pfeiler
8
)
unb wbo^fcette ba?
burd) feine &eifc$fraft. Sltterbingg entftaub alfobalb ein
heftiger
Dcingfampf. W>tx in biefem erratet er ftd) pndjft
a(3 ber ber*
mchtige:
al3 ract)
4
)
anb an xljn gu lecken wagte, ergriff
er tl)u
Beim $anjerl;emb nnb warf t|n auf
ba3 $flafter
5
).
)cr Grfofg
fdjlug
jeben weiteren ebanfe uieber, xljn fortzubewegen ; aber er
fcradjte and) bic ef^le ber Ocadje
auf
ben Stebepunft ber @httb.
9eginalb trollte bie Vergeltung ben. 5llfo ftrmte er
anf
iijn log
mit gezogenem dj&erte. Sloer ber
Qfr$tfjdfjof,
ber gang wieber ber
Jriegertfdje (Sangler geworben u fein fdjeint, ftieg il)it nod) einmal
unter furdjtfcaren 3orne3roorten jurtf: 3$r meineibiger djuft!
3$r feib
mein $ann! 3$r
t)abt mir Xreue gcfd)Woreu! 3|r brft
mid) uid)t anrljreu! "

2lbcr ber Dritter erflrtc, nur cht -Xftann"


bc3 $uig ju fein
y
unb l)ic6 t>ou 9ceucm auf
it>it ein
6
);
iubeffeu
mrbe baburd) nur bic ^o^fbebedung abgeworfen unb ber
$opf
1)
Roger, de Pontin. 167 Injecerunt igitur ejicere. Edw. Grim
76 Igitur confessi sunt.
2) Edw. Grim Vitt. vol. I. 77. Roger, de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. L
167
EdAvardus, qui solus ex omnibus suis cum eo remanserat, validis-
sime eum contra eos retinebat. Guernes de Pont St. Maxence Fol. 73.
v. 16.
3)
Edw. Grim 76 Sed quum facile a columna non posset moveri etc.
Guernes de Pont St. Maxence Fol. 72. b. v. 6. 7.
Devers l'eele del nort s'en est Ii bers alez,
et a un pilier s'est tenuz e acostez.
Fol. 73. v. 1.
4)
Herbert, de Boseliam Opp. ed. Giles vol. I. 331. Guernes de
Pont St. Maxence Fol.. 73. b. 14.
dagegen Roger, de Pont. Vitt. vol. I.
167; Benedict. Petr. vol. II. 06 nennen 9ftegtttatb.
5)
Edw. Grim 76

unum ex ipsis acrius insistentem compli-


eibus. Roger, de Pontin. 1. 1.
6) liefet ->ieb 9cgtnalb toitb in ben Vitt. ntd)t aufbrdttdj ermahnt.
>enued) glauben it mit Stanley 76 ben Hergang nur buvcf) beffett Smta&tiK
i>erbeutcbeu unb bic 2tulaffung evf'fvcn $u fettttett. Ol Uc Seridjterfiattcr aufjet
YVilelm. Cant. unb Guernes
(f. ftg.
2lnmf.) ershen, baf
bev folgettbe djlag,
ber bcjjl)<iT6 unoevgcjK'tcb toaxb, weil er ben (fbtt>ari vtttt traf, Ott Dlegtnalb
gefhrt fei. a aber ift ttadj ben ftndjtiaen Angaben biefe* fefetcccw ein ^rrtljum.
3ft
aber %XGcty
beqenige, ber
ftd) be
f fett rhmen fennte, unb Dlcginatb bedj
bcrietttge, tt>elc|er ben erften &ieb getrau, fo ift ba, \i\\> tu ber (Srjljlung na*
ntentlid) bei Oicger oon ^onttgmfsufantmengefloffeu, fo ju foubern, ue ott
utt gefdjcfyen.
566
edjfteS S3udj. SBtexteS Sagtet
fctbft
tctcf>t gcftrctft
1
).
I>citt(cnr>ci(c Ijattc fid) ract)
2
)
lieber, er-
hoben, fein $anjer|emb abgeworfen ttnb fid) augefdjicfr, ^urn Reiten
^Otate einplanen. Unb ben
(Srbifcfjof , ber erfaunte,
baft
feine
iimbe gcfommeu,
fab
mau feinerfeit ben Dcadcn beulen, <*CI
Opfer fid) su
toeHjfwt
3
);
$>cr djlag traf $ucrft ben fdj^enbcu
2lrm beg (Sbttjatb rtm
4
),
r-ernutnbete jn alfo, ba er, fam^fun=
fettig
geworben; fiel), traf bettet ba
gattyt bc [joma3, ^erftd'te
beffen JHciber unb blieb an ber litttat Sdjuttcr
fyaftcu
5
).
aum
Ijattc er ben auigefytttert
,
fo
nutrbc baB ftfjott tum 23lut triefeube
>au$t fcon einem brttten bitrd)fd)ttert
G
);
bodj beljteH erttodj Kraft,
auf ben gnfjett &u bleiben. 2(ber bei bem inerten fattf er in bic
nie, freute bic 9(rmc
7
)
unb fprad) mit gebrodjener ttitimt:
<>err, tu teilte cutbe befehle id) meinen eift"
8
).
Sanft beulte er
fid), feine nbe &utn ebetc aiiftreifenb
9
),
mit bem hgeftdite
Sur
(Srbe gegenber bem TOar bc f)ci(. Senebtct
10
). Unb in tiefer
tetttfng erlitt er jenen furchtbaren icb , ber
wn Dttdjarb SBrito
mit folget Straft gefnfjrt tarfr, ba er bic trnfdjale sott bem
djabel fpaltctc unb bas Sdjtoeft fid)
an bem marmornen gftt6bo=
ben brad)
u
j.
Stljoraa rdjeltt. SDa
fefetc
uaj tuut orfea
12
)
t$m feinen
1)
Roger, de Pout. 167

percussit eum ex obliquo fortiter in capite
amputavitque
(?)
summitatem coronae ejus pi'euntque dejecit.
2) 8o Wilelm. Cant. Vitt. ed. Giles vol. II. 32. 33. Fragm. 49 natf) bet
eigenen 9tuefaqc bicjeS Berbers Guernes de Pont St. Maxence Fol. 73. b.
v. 14-20. Wilelm. Steph. Vitt. vol. I 302.

Edw. Grira 70. 77 [elbft, Ro-
ger, de Pont. ibid. 167 nennen ^egtnafb. . S. 505 3tnnrf. 6.
3)
Roger, de Pont. \. 1. Videns vero

dedit.
4)
Edw. Grim 77

eodem ictu praeciso braebio baec referentis.
Wilelm. Steph. 302. Xracr- feUft meinte, bev ivnminbcte 9)cnd)
fei
^eljauitcg
oon SalfBurty getoefett.
Wilelm. Cantuar. Vitt. vol. II. 33. Guernes de
Pont St. Maxence Fol. 73. b. v. 19. 20. Anonym. Lambeth. 144. 145.
5)
Roger, de Pont. Vitt. vol. L 167 Lapsus est enim ensis supra lae-
vam scapulam insciditque omnia vestimenta illius usque ad nudum.
6)
EdAv. Grim cf. Roger, de Pont. 167 Tunc accessit Wilelmus de
Traci
(?)
etc.
7)
Edw. Grim 77 Tertio vero percussus martvr genua flexit et eubitos.
8) Wilelm. Stepb. 302. ?tnbcv* Ed. Grim.
9)
Wilelm. Steph. 302. 303.
10)
Roger, de Pont. 108. Wilelm. Steph. 303.
11) Benedict. Petr. Vitt. ed. Giles vol. I. 66. Edw. Grim 77 At tertius
miles ita procumbenti grave vulnus inrlixit, et coronam, quae ampla
fuit, ita a capite separavit etc. Roger, de Pont. 1. 1. Wilelm. Stepb. Guer-
nes de Pont St. Maxence; Fol. 73. b. v.
25
30.

Cf. Passio quinta. Vitt,
vol. II. 177.

Stanley, Historical memorials of Cantcrbury 77. not. 7.
12) Roger.de Pont! 169. Wilelm. Steph. 303. Edw. Grim 77 bcjeid)ltct U)it
bcutltcl), cl)itc if)it
311 nennen. (Sbcufo
Benedict. 6G. 67. Herbert, de Bose-
@cetu bev*(*vmevbimg. Tic unmittelbaren
(Smgniffe
nad) betfelfcen.
5G7
gufj auf
bcn ^tactcn , bobvtc fein djtoert in bic
grfcfidje SG&unbe
Bttb fvvit
c
ue ba3 ^eMru mit beut 8e$agen toaljtttoifeier 3d)abcu=
freube ber bog ^flafter. Tauu rief
er:

Der SBerrtfycr ift tobt,
lat uns flicken!" ?a fraeMeu He ronucrfd)lagc eine iubeffeu
aufgeftiegenen @cnnttcv3, ^cr ftrmcnbc Deelen fddug praffchtb au
bic toirdumfenfter unb Der 2313 erleuchtete bic graufuje cenc
1
).
tugcublidtid) fal) bal SBotf , ba narf) unb nad) fid) in ber a-
thebrate gcfammclt, bic 3f5rber unter beut tpilben @ef$rei otngl=
leutc! tuigsfrutc!, meUcid)t t>on ber
2(ugft bes folterttben @enuf=
fens
gejagt
2
),
burd) einen ber fireu&gftttgt ftd) nad) beut
er$nf$f=
Udjcn Saloft fjinftrjen
3
).
2)cr umrbc aljtoMb ber
@$au]rfafe
arger
Verheerungen. Vor allem festen fic ftd) in 23efit3 ber
pctyftlidjen
Vrcocn unb Briefe, um fie bau Knige gu fenben, erbrad)cu bic
(Edj raufe unb Koffer,
erbeuteten bie foftbarfteu
effce
au @olb
unb (Silber, bic Dringe, aubere ^(ciuobicu , bie bic meiften feiner
^icfter
= @cn>nber, unb
fhrten
bie prchtigen ^ferbc a\\> bcn
Stallen *). 9Jcan glaubte,
batf
ber jRaufc bcn 2ScrtI) von mcfyr a(3
2000 Wlatt l)abe
5
j.
(Sau^ Gautcrburi) untr
fett pvti tunbeu tu jener pauuuug
genxfen, nnc ftc ber
SBedjfel bc3
SHffenl
unb bc3 9cid)tn)iffcu
beim ^titcrlcben einer ataftroplje ber bcn 3Renf($ett bringt.
fid) nun bie uubc verbreitete: c3 ift gcfd)el)en! ba fytte n>oi)l ber
5tbfd)eu unb ber bittere djmerj fid) uern mgen ; aber bie @in=
irebuer blieben r(jei$ vorlufig unter ben crrorimu ber uig=
Udjcn gebannt
6
),
tljeilg bemhten ftc fid)
aubrd'dj biefeu l;n=
(id) gefinnt 51t crfd)cincu. 9Kan fyrtc bamal fclbft von einem
SDcndjc nod) ba mittciblofe Sort: alfo fei
bic gcrcd)te trfe ber
bcn iBtberfpenftigcn gefommen
7
).
b.am Opp. vol. I. 345 fdjrcifrt bic bem Robert be 33rcc $u; bie Passio quinta
Vitt. vol. II. 177 bem Sfteginalb.

Cf. Ep. prioris Trin. Cant. Martene et
Durand. Th. Anecdot. III. 1749. Joann. Saresb. Opp. vol. II. 254. 255.
1)
Wilelm. Steph. 304.
2)
Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 351. 352 Unus vero car-
nificum de Traci erat.
3)
Edw. Grim Vitt. ed. Giles vol. 1. 79 Consummato autem re-
versi. Roger, de Pontin. 168. Wilelm. Steph. 305.
4) L. 1. Benedict. Petr. Vitt. ed. Giles vol. II. 67. Fragm. 7.
5)
Wilelm. Steph. 305 Estimo pluris erant ablata et rapta ibi quam duo
millia marcarum.
6)
Edw. Grim Vitt. vol. I. 79. 80 At ubi insonuit universis.
7)
Edw. Grim. 80

nobis enim audientibus calumniatus est quidam
habitus nostri ac tonsurae, quod nequaquam loco martyris liabendus esset,
qui merito pertinaciae suae occisus est.
56S
3a bie Setdk fctbft fdieint eine
gettlang i>cn Alflen
erlaffcn
getoefen $n fein , big ber &ofmeifter D3bcrt guerft bem $na,e ber
Siebe nadjgab. Gr allein ging fpett am 5lbenb, ein id)t in bet
anb, in bic Sirdje; mit einem Sappen einetoanb, ba er an bem
eigenen embe fd)ntti, x>crbanb er
notdrftig bie ffaffcnbe SBttnbe
1
).
)a3 reifte $nr Dladjeifevung. 3(ndj bie SWmje in
Waffe, fcon bem
d)mer$e bermannt, gewannen eubttdj Sfutlj genug, f
icf> an bic
2af)lftatt bor englifdjen trdjenfefybe 31t begeben
2
).
)a bxt&kn
fic perft bie>fer ber
trnen
3
J
nnb ber laant, bic (a^gt mfjr=
ten, lu bic SBcnninberung
beffen, mal fic an ber geliebten cid)c
iiHi()vnabmen, bicfelben erftidtc. )a3 2lntt3, metjr bem einc
(Bd)(afcnben f)it(tct) a(3 bem etnei emorbeten
,
ftrafjltc Dritte
nnb grieben
4
)
nnb mar, abgefeljen r>en jenem retten 3trtdj, x&th
d)er ficf> ron ber redeten djlcife ber bie
^afe nadj ber linfen
Sange ()in$og , ebne @^nt ber Gntftettnna,
5
). SSon ben ^torMrerf=
Sengen fanb
man l)icr bic bort ben fc^meren Jammer, mie and)
bie <2ttfe ron $idjarb3 6d)merte
6
).
S)a3 afte mnrbe
anfgefam
melt; gleidjertoeife ba 33 (nt, metdjes ba
^fiafter gerettet, tfycite
in befenberen
efafjen aufbewahrt
7
),
tfycite al lebenbigc Reliquie
ton ben eibtragenben
fofort fcertertljet. Einige beftridjen fid) ba-
nnt bic togenrnber, Rubere tankten in (cibcnfd)aftlid)em Wett-
eifer ibre cmnbcr ein
s
).
S3atb bnfte fid) 3eber nngliicfftd), bem
nid)t baten gefpenbet. ic Kleiber bc (rfd>lagetten bagegen I>attc
man baraati nod) nid)t dlwfyt genug rtdjtig $n fd)i3cn; nad) fci=
ner S3cerbigiutg gab man fie
jnm Sfyeil ben Ernten
fr
einen ge*
ringen rei3
311
eerfanfen, ma* ba(b
fr immenfe Snimnen etn$e*
(eft fein rtbe
9
).
tc l'eicbe fclbft aber nntre-c, nad)bcm man ba
1) Wilelm. Steph. 307 Diu quidem contegeret.
2) Ibid.
3) Wilelm. Steph. 308.
4) Wilelm. Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 33. Fragm. 50.
5) Benedict, ibid. 08. Fragm. 8

facies tarnen a cruore prorsus im-
munis apparuit, excepto tractu quodam graeili, qui a dextra frontis parte
in faciem sinistram per transversum nasi descenderat.
Oj Benedict. Vitt. vol. II. 68. Fragm. 8.
7)
Boger. de Pontin. Vitt. ed. Giles vol. I. 168

colligentesque super
pavimentum fusum sanguinem et cerebrum novi martyris reposuerunt i. v.
8) Benedict, ibid. vol. II. 68. Fragm. 8.
0) Ibid. 09 Pallium ejus et pcllicia exterior, sicut erant cruore infecta,
pauperibus pro anima ipsius minus discreta pietate collata sunt: satis
quidem felieibus, nisi ea statim inconsulte vendentes parvum eis pretium
praetulissent.
'Dag pallium fault inbeffen lttcfot ba v.at l\oir\v fo^aiaunte gc=
tocfcti fein. Z. .6. 571.
ie 2eicf)e be %t$. Zb. in bcv Kad&i cta 29. auf ben
30. ec. 1170.
569
aut mit einem leinenen ud)C umuutfelt, nnter jammern nnb
$Betjfla$eit anf
bic 23af)rc gelegt nnb bic crfdjicbcneu Steppet!
Ijtuauf nad) bem odjaltat getragen, um unmittelbar oor bemfcU
ben niebergefefct ju werben
1
).
2lber wer Don ben $iud)cn l)ttc
oou bannen roetdjeu fnnen, 08 Dtobert fcon Nerton
2
),
fein (Saptan
unb 33cid)tt>atcr
,
fic
burd) bie utbccf'un^ bcrrafd)tc
,
bafe
er
f ctbft
ein Wndj gemefeu, wie fie
alte?

3
um S5ett>cife bafr fcfyob
er
bie oberen cmnber gurcf unb get^tc it)ncn ba3 ftadjtidjteGiticium,
ba er unmittelbar
auf
ber bloen aut getragen
3
).
attc ba3 ri=
nitatis^tofter oor ad)t galten
an ber tfjefcuna, bc 6anter3 auf
einen
Qtxtftvfyl, auf bem orbem faft
nur Wlmfyt gefeffen,
gered)=
ten ^Inftofe
genommen; Tratte felbft fein tt)eilmeife ctttfcetlidjei e*
beu in jenen Dtumen
4
)
benfclben ttidjt
tfi
Ijeben ocrmod)t: bie 53e*
gffeuMgwig, in biefem Momente gefcfyeJjen,
brad)tc bie aus S$mer
unb od)a,cfi)( &emtf{$ie Stimmung auf ben ljcpuuft: fct)tud)=
jenb unb bodj giigtctrf) jaud^enb fanfen bie ^nd)e t>on Beuern auf
bic nie, ben ^eiligen" Soma anzurufen
5
).
)ie gtle ber 9^c=
liqnicn $u niedren lief 2lrnatb ber @olbfd)micb nad) ber t&tte be
Roxbti jurd
,
bafelbft uod) einmal nad) bem 35Iute unb bem wcit=
|fn gefprifcten
el)irn jit fud)en
6
).
21(3 ba3 gefd)ct)eu, mrben
ler 33 aufe neben einanber gefteuT, jebc ^rofanation burd) gujjtttlte
t)inbern
7
).
>enn feben lngft waren bie ?Ocnd)e nid)t mcl)r
allein: in ber $irdje wogte c bereit in biefer tadjt fcon 9tcugic=
rieben aller 2trt
s
).
ine
p%e*fafyri
in ftajfe
t)atte begonnen
unb bie
Beiden
unb Sunbcr fnbigten jtdj fd)on an, weldje fie bc=
gleiten
fo
Ilten.
)a3 aber mar c3 eben , was> bic $uiglid)en
fr
bic 3ufuuft
unmgtid) madjen sollten. @d)ou frt) am fotgeuben borgen cr=
1) Wilelm. Stepli. 308 Placuit tandem feretro superpositura corpus
Domini archiepiscopi per medium chorum ante altare inferre, cranii va-
cuitate cooperta cum lineo mundo, pileolo desuper astringente. Koger. de
Tont. 168.
2) . oben . 23. Stanley a. a. D. . 81.
3)
Wilelm. Steph. 308. . 53b. I. . 273. Epistola prioris Trinit. Cant.
ad AVinton. episc. Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. III. 1749.
4) 33b. I. . 277.
5)
Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 308 Tunc vero monaclii


ad
terram procidunt
,
pedes ejus et manus osculantur; eum sanctian Thomam
invocant, omnes eum sanetum Dei martyrem gloriosum protestantur.
6) Ibid. 309 Post modicum recolligunt.
7) Ibid.
8) >a3 ergebt fid) au bev ^otij Rog. de P. 168 missa multitudine.
570
(icdjfteS
tf. Viertel Capitct.
flrtc Dcobert bc SBfcoc,
baft
er eine
$etfe|nu unter ben rberu
ber r^tfd)i)fc Don Ganterbutt) uidjt gugeben mrbe.
,
y
.@$e* fotle
ber Gabaocr bc $crrtl)er3 au einem algen uerfauten ober in
lde jerriffeu ober in einen $ful)l geworfen derben ben 9taubo=
gcln pm grag"
1
)- ,/3
@fc ^ter alfo gegen ben $nig ge=
Ijaubelt, lDte biefer SBerrucfjte, mein d)mcrt l)tte il)m ben @$=
bei erfcr)mettert, mre id) babet ejetoefen
//2
).
3)arob fdjrafen bie $Jcnd)e Rammen: fic verfolgten feitbem
nur ben einen ebaufeu, bie (Srcquicu
p
bcfdjlcuuigcn.

&k=
fyatb
f
elfte bie etd)e erft nod) gcmafd)en werben? 2Bar fie bod) in
bem eigenen 23 litte gebabet
3
).

9ttfo ging man fogleid) baran, bie
Leiber ju unterfit d)cn
4
).
<5 bauerte lange, ct)e man bamit gu
(Snbc mar : fooiel maren ber Hffen
5
),
mit betten ber Mrtyrer fid)
gegen bie Stnterflte gefdj^t t;attc. TO aber ba3 (eiste, jenes
fyrenc emano
G
) ,
befielt einen
3tyf
c
* W^u
in ber vergangenen
^ad)t Robert oon Nerton gegeigt, al<3 weiter bie @:puren ber
nod) plet3t erlittenen cicluug
7
)
ftd)tbar mrben: ba erneuerte
fidj ber ($ntl)ufia3mu3 ber ^ud)e. )ie
(Srgffe
be3 <Sd)merse3
unb ber greube mcd)fcltcu fd)ueU unb mtfefyien fid) felbft mit einan=
ber
8
).
(Srwar alfo

bie3
efl)l begleitete bie ^roeite cenc bc
2icbercrfenueu3.

gang ber Sfjrigc gemefen. >te Eingebung,
mit ber fie %\xta legten $)Me it)n anblatteten, feilte geigen, bajj
fic, von allen ^orurtfyeilcn bcfel)rt, bie einigen gemorben.
Heber ba eigentl)mlid)e Wncf)^t)abit , ba3 il)m and) im obc
bleiben follte, legten fie uud)ft bie emnbcr , in benen er gemeint
morben, bie 5Itba, ba3 djulterfleib (superhumerale)
, bie (Sl)ri=
mattca
9
),
^Jtttra, Stola unb ftantycl. ann
sogen fie
il)m bie
ztfr
1) Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 309. Edw. Grim 81. Roger, de Pontin.
168. 169. Benedict. Petr. vol. II. G9. Herbert, de Boseham Opp. vol. I.
327. Guernes de Pont St. Maxence Fol. 76. b. v. 1 seqq.
2)
Guernes Fol. 76 b. v.
610.
3)
Wilelm. Stepli. Vitt. vol. I. 309 Decreverant ipsum non esse lavan-
dum aliter quam lotus erat in sanguine suo. Benedict. Petr. 59 Unde

refovere.
4) Wilelm. Steph. 1. 1. Benedict. Petr. 69.
5) Guernes de Pont St. Maxence Fol. 77. v.
1
5.
6)
Benedict. Petr. Vitt. ed. Giles vol. II. 70. Roger, de Pontin. ibid.
vol. I. 169. Edw. Grim ibid. 82.
7)
Roger, de Pont. 1. 1.
8) Edw. Grim 82. Roger, de Pont. 169 De dolore igitur, quem de morte
illius coneeperant, inenarrabiliter consolati gaudentes et exsultantcs in
Domino etc.
9)
Morris, The life of Thomas Becket 434. Not. 397.
571
MfdjQfftdjen
3
uit^nicn an, btc unica, almatica, bic Gafula
(planeta), ba3 ^attittm mit bcu {Mengen-, bcu Dna,
,
btc anbei-
len, btc cmbfdjulje ttitb c^aben jffi ben nrtcufta& tu btc fedjte
1
)-
^ttfo cfc^mcft, nntrbc er tu ben marmornen arfo^aa/
2
)
in ber
alten rt))pU fyintcr ben Dccttquicnfaften ber ^ttnajrau jttrifdjen
ben
Altren bc3 fettigen Stitgufiin unb3oI)anue be3ufer3
:r
)a,ctraa,eu.

$>ie %l)x
fdjfofe fid), um &oit bem tounbert^tigen Mrtyrer
mietet geffnet ju werben.
1)
Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 300. Benedict. Petrb. ibid. vol. II.
69. 70.
2) Gervas. Act. Pont. Cant. Twysden et Seiden 1673 Die vero crastina
in criptam a fratribus portatum, in sareofago marmoreo positum est.
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 257. Ep. CCCII.
3) Ibid. Edw. Grim 82. Ep. prioris Trinit. Cant. Martene et Durand,
Thesaur. Anecdot. III. 1750 ante altare saneti Johannis baptistae et
saneti Augustini, Anglorum apostoli, in sareofago marmoreo sepelierunt.
Stanley, Historical memorials of Canterbury 86. Pauli a. a. O. S. 17.
t^rttifdK 33ett)et3fitfynutgett.
/
18.
SBW *** (^elnutg ^aWaii
III.
2)ie (Srcrteruna, gtd'er, Dtautalb oon SDaffel
1*22126, tjat mid) . 15
berzeugt, ba bie in ber erftcu Slulgafce, 23b. I. 395. 396. geuerte
Stuftet, -$af)atf3 fei mit ausbrcf(id)er enclmttgimcj be3$aifer3grieb=
rtd) erhoben werben, nid)t 31t galten fei. 2UIerbih$3 mdjte e3 {deinen,
a( ob biefelbe fid) auf
einiger
fefyronifteu ^CngdBen frhen
renne. Herrn.
Altah. Boelimer II. 489 ad A. 1164 bemerft Guido qui et Paschalis
per Caesarem substituitur ; ba Chronic. Reichersp. Ludewig, Script,
rerum Gerin.il. 287

in cujus locum Guido Cremensis ex consensu


Imperaloris et episcoporum et principuni successit, ioln'enb tytlMag.
Reichersp. Boelimer III. 535. bte untcvftvidjcnen 2Sortc
a$$elftffe!t
firtb;
Albert. Stad. Pcrtz, Mon. Germ. bist. XVI.345.lin. 13. Victor,
papa Imperatoris obiit, cui Widonem Cremensem succedere fecit;
Rudbert. Ann. Salisb. PertzXI. 776. lin. 18 Octavianus schismaticus
obiit; Guido, qui et Paschalis, per Caesarem substituitur. Slllctu
btefetbcu (tnb bod) gur ^Beglaubigung bc einzelnen ftag^en
gactum
infofern nid)t auSveidjenb, <& (ic in ifyrcr rogemeittfyeti ebeufoaut oon
ber erft nad) ber i^lfyanbluug begtunenben, bauentben protection
oerftauben werben fnneu. Selbft bte Vita Alex. 455 lt in
erftet 2i=
nie bte (Sarbinle Ijanbeln unb erft in ^weiter bte 33efttiguug ber fd)on
gefdjefyencn $$afylfyanblung 00m aifer einholen, oon bem fic iubeffen
burd)au3 unridjttg oorau<ofet<t, ba er bamal3 in )eutfd)laub geweift,
toa'tjvcnb er bod) fdjon feit OioOembcr 1163 auf
italienifdjem Sobcn
(Boelimer, Reg. N.2477), im Slpril in $aoia
(Boelimer N.
2487) fid)
befaub. agegen tttt nad) Joann. Saresb. Oiamtatb Oou Geht ber ei;
g entliee Seiter be @d)i3ma3
fdjon b (tvaal gewtfen, taie er e3 im Jiat
1165
(JB.
@. 585) wieber nmtbc. Defecerat schisma, bemerft er Opp.
ed. Giles vol. 1.331 Ep.CLXXXIX ad Magistrum Girardum Puel-
lam, pucem fueral tyrannus vesler ecclesiae reddurs, nisi eum Co-
loniensis adhuc adversus ecclesiam incitaret, ut pari voto non tarn
summi pontificis vitam, quam Petri dignitatem conentur exstinguere
dicentes: Alligemus justum, quoniam inutilis est nobis etc.; Ma-
rang. Ch.Pis. Archivio storico Ital.VI. 2. 35 Hoc andiente cancella-
rio, Lucam ivit festinanter et cum cardinalibus ipsius Victoris se-
cundo die elegit Guidonem Cremotiensem
(?)
etc. ; Chron. Pis. Mu-
576
rtttfdje 33tfreeifljrnngett.
rat. VI. 175 Et alia die electus est ibidem Guido Cremensis, qui
postea vocatus est Papa Paschalis. Et Cancellarius Imperatoris,
qi eum eligi fecerat etc. Romuald. Salernit. ib. VII. 204 Cui Guido
Cremensis auctoritate Reinaldi cancellarii successit. bie 2Borte,
u)ld)e ber aifer auf
bem ^Br^urget DUidjltage nad) ber Ep. amici
ad Alexandrum Th. Epp. ed. Giles vol. -II. 265. 266 gefprod)en t)a=
Ben fett, mrben bte Angabe beg Joann. Saresb. in autt)entifd)er Seife
tegitimiren. klagen fie
bod) barber, ba Duvtmatb ntdjt nur f einerlei
Snftructionett eor bem Dermin ber 3Bal)t eingeholt, fonbern fogar in
iberferud) mit ber eon it)tn attgbrdltd)
erlaff
enen bie 38<#l befd)teu=
lgt l>abe. ^nbeffen brfen biefelben nad) meinem ^Dafrhalten feinet
leegg mit feiger @idjereit, ieie oon gider gefd)iet)t, ^u biefem leecfe
angelegen leerben. 3>ieliuet)r ift
ber gnmjtlC an ber 5lutl)enttcitt ber
21>orte gerechtfertigt (unb biefer ein SDtttgruub, bte uubebtngte (aub=
lorbigfeit ber Epist. berhaupt in ber Steife, mie unter 9er. 22. b. aug=
gefhrt
derben ieirb, ju tufdn'nfeu). (Sine genge (Sigeumd)tigfeit
beg anbetng auf Seiten $a$ttalb3 nehmen nur aerbingg an; allein
biefe glauben mir boct) auf bag cegattoe, er untertaffen, eon bem'
faifer ftd) atttoriftren 51t laffen/befdjrnfcn 31t
muffen,
dagegen einem,
beftimmten eofitioeu
Skfetyte bcffelbeu ^unber ^u t)anbeln, l)at genug
felbft btefer untcruefymcnbe d)eneoltter nid)t gefragt. Seun bte
eon ber Ep. amici berid)tete ^Qtferacbe bieg nid)tgbeftomeniger augfagt,
fo ift bieg nad) uuferer Uebet^eugung eine Uebcvtretbung beg Xfyatfd);
tid)en. (Suttoeber t)at ber aifer mttlltd)
fo
gejerod)cu, une eqbt nrb:
bann
fyat
er im 3orne um 3*etd felrtet (5elbftred)tfevtigung bte @d)ttlb
feineg )icnevg eergrgert unb btefer eg nidjt
fr
geratl)en gehalten,
burd) einen ^roteft bagegeu nod) metyr 51t reiben. Ober aber feine 2orte
finb niefd treu berliefert: bann nrb jebev befouneuc ^vitifer ben 9Ser^
fud) aufgeben, bag nitltd) cfprod^eitc ermitteln 31t motten.

9lbge=
je()en eon btefer oorgeblid)eit 2leugeruug finbeu nur fetuertei euren ba=
eon, bag gviebrid) nad) ber gefd)el)euen9ccttmat)t ftd) uujufvieben gezeigt.
Steimel)!* bemeift bag 6. 119. 120 (*vsl)lte, bag er tugft eov bem 2Br^
burger 3tcid)gtage ftd)
^uftimmenb e erhalten, unb bered)tigt leeiter ^u
ber 2lnftd)t, bag er bal fogleid) gctl)an, uad)bcm er bag (Svctgnig eom
22. steril erfahren. (Sben biefe eofttioc 5lnevlennung , bie bod) mafyrtid)
nid)t einem nur eaffiecn Bulben ober Ertragen gletd) 31t ad)ten, ift
aber
cnbltd) ein Verneig bafr,
bag Jiatynalb aller ($igeumd)tigfeit ungcad)=
tot bod) bag gict ber ebanfen feineg Gerrit rid)tig getroffen. Src
bag ntd)t ber galt gemefen,
nie leid)t t)tte btefer bag neu begrnbetc
l) Archipoeta bei
Grimm, Gedichte des Mittelalters auf Koeuig Frie-
drich I. u.
f.
\v. p.
54. IV. v.
1-3
Archicancellarie , vir discretae mentis,
cujus cor nun ag-itur levitatis ventis etc.
p. 6a. vn. v.
13
Archicancellarie, viris major caeteris
splendore prudentie, qua prudeutes preteris,
jubar es ecclesie, sicut sol est etheris.
19. c Stomas Setfyafteit gegen ^einrtd) II. im
fyifyt
1165.
577
Sontijkat vereiteln timenl

@t (jat e aber oielmeb/r geftijt mit
einer (Sntrgte imb in
fo
ercluiroem Sinne,
bafj
Sccuen ber
nn&mfym&
Reifen Jmlimng 2fober3benfenber, rote fie gut Seit Bieter IV. t>ora,e=
tominen
(j.
@. 105. 191. 33b. IL 117. nnb ben 23ricf be3 Sifd)of3
lUvid) Ott Xrctnjo, Sudendorf, Registr. II. 143. N. LIX.
1
)
Don beut
^ihUuivger Xacje an nicht ntefyr uad>roct3bar jd)cineu.
19. Se$ $ljoma$ ^edet Behalten gegen eumcf>
Ii
im Sa^r 1165.
9tad) Herb, de Boseham
,
Opp. vol. 1. 218223
fwb
e<3 im @an=
@j_
65
|cn brei Briefe, roeld)e Werfet in bem 2. ^atjre be3 Stif" bou ^pon-
~~
ticjnt)
2
)ano an ben $nia, ejcfdjriebcn, rob/renb in betSkieffammluug tton
m oier
fid) finben
(vol. I. Ep. CLXXVIII, CLXXIX, CLXXX,
CLXXXI),
wddjt b/ier eingeredet roerben 31t tonnen fcfyetneu. )a ber
33tocjra^t) jeben berfefben cfyaractcrifirt,
fo ift baburd) bie djtonolocjifcfye
^uorbmmg roie bie (Smtfdmbnna, barber, roelct/e ber auf
uu3 gefnt^
menen
Briefe fyierfyer $u gieen feien, erleichtert. 2(bcr tetber
ift
bic
Gfyaractertftif
fo unfidm*, baf;
ein djumnfen unb gtoeifeftt in biefer
23e3te^ung uns bod) nid)t ganj erjoart rotrb. (Sr nennt ben erften 23rief
suavissimas literas, supplicationem solam, correptiouern vero nullam
velmodicamcontinentes (Gervas. 1400 secundo exiliisui annoper
abbatem ordinis Cisterciensis Regi Anglorum cominonitoriam dul-
cem et suavem misit epistolam , nihil correptionis vel amaritudinis
habentem),
ben ^roeiten
literas aliquantulum austeritatis continen-
tes, quibus archipraesul Regem corripuit, sed in misericordia et
in spiritu lenitatis adliuc (Gerv. 1. 1. secundo commonuit Regem
per alios viros religiosos
,
asperiores eidem dirigens literas). Q]ou
bem brten fat er : Archipraesul in spiritu judicii et ardo-
ris, sicut spiritu fervens erat, tertio jam conscripsit sermones, sed
asperos et austeros jam non, sicut prius, Regem in misericordia
corripiens, sed dure increpans et, sicut tunc decebat episcopum,
1) $)er SHevanbrifdj gcjtnnfc Serfoffet berichtet ber feine 2iufitctljmc am
faifeiii^cn oftaget in 2'ebt Oieocmber 1163 unb ba Bufamtncntreffeu
mit
Victor IV. Ex vocatione siquidem Domini mei imperatoris ad curiam ve-
niens ei ibidem eodem in tempore in occursum suum (VictoremlV.) ventu-
rum audiens, ne, sicut ab universis opinabatur, ipsum adorare et osculari
cogerer, nimirum expavi, sed per intercessionem beati prineipis aposto-
lorum Petri et S. Liberalis confessoris per ipsius industriam imperatoris
caute fui liberatus, ita quoque, quod nec ullum Signum obedientiae sibi por-
rexerim.
2) lieber ba o^oara^i&c unb ?(vd)itectonifd)e ber 2lbtci
f.
Chaillou des
Barres, L'abbaye de Pontigny. Paris 1841.
p. 31 suiv. Robertson, Becket,
Archbishop of Canterbmy p.162 (njofelbft eine 2Iufic6t ber iUc-fter - itivd>c unb
ber 39ecfet =
(5aVeUc).
fkfdjlgfc 8toaucri
III. . 11 37
578
Slv i 1
1 1
cf) c 53 c iv c i

f () ru11
g
e n
.
cum omni imperio arguens.
3llfo eine (Steigerung ber (Strenge be
one8 unb ber Haltung tft ba3 Kriterium, an iveldjem bie ^rfeinau;
berfolge 31t ernennen. 2lfcer bie (Srfennen fd)eint vielmehr burd) ba3
efl)l aU burd) ben erftanb gebt werben \U muffen: ba3 meinige
f>at mid) bei tiebetljojttet cctre ben entgegengefekten 3Xunabmen ges
neigt gcmad)t. 3d) l)abc lngere Seit
Ep. CLXXIX
fr
ben erfreu
SBrief,
Ep. CLXXX
fr
ben legten gehalten. 3n ber St^at
tft
Ep.
CLXXX an maud)cn (Stellen brot)enb genug, ivfyrenb bagegen Ep.
CLXXIX burd) t^reit boctrinren (Sljaracter al bie milbefte ftd) gc=
rabe Eingang verfdmjfen trollen fdKint. Scttuod) bin id) oer$eugt
motten; bag bie Reihenfolge, voeld)c man im Xerte angenommen, bie ah
lein rid)tige
fei. @erabe ba3 gelten bc3 @rue3 in Ep. CLXXIX ver;
rtlj biefelbe aB ba3 fd)rofjfte
ber l)ierl)er gehrigen ftantfefte, al ba
fd)riftlid)e
Commonitorium (Gilb. Fol. Epp. ed.Giles vol.II.186. SBcrgt.
inbeffen (S. 602 %\xmt l), rvcld)e3, gerabc an biefer Formalitt feuntlicb,
ben im3al)rell66 appeflirenben 23ifd)feu Unglaube
fo anftig c\c-
\v erben. 3>n biefem glte mu natrlid) Ep. CLXXX
bie an ^weiter
(Stelle , bie Ep. CLXXIX bie an erfter ein$ureil)enbe fein. (Sublim Ep.
CLXXXI
gehrt gar ni6t in biefen 3nfammentjang ber Singe.
20. >ic mxmx in (lairuau>: 1165 (unb 1166?) , in
lugnp 11591161.
on
,
a) Sie Urfuubcu unb
s
3utd)rid)tcu ber ben Verlauf ber Singe in
lairvattr baben mid) nid)t in ben Staub gejet?t, ber (Sr$t)luttg bie mir
fclbft fo
nntnfd)en3n)ertt)e lart)eit mit^utfyeilcu. Sa3 Chronic. Clarav.
ad a. 1165 Martene et Durand, Ampi. Coli. II. 706 not. berid)tet,
baf:
@aufrib olme (Sd)u)ierigfcitcn $u ntad)cu, bem $orfd)lage bei tapfre*
fgfam,
reftgnirt fyabe. Sie teile bei Joann. Saresb. Opp. vol. II.
114 in ber

olme
gjetfel
bem %rt)xz 1168 angel)rigcn
Ep.
CCXXXIX Abbas Augustini dixit Domino Gaufrido, qui fuit
AbbasClaraevallis"
bezeugt, ba er bamal biefe feine frhere teile
nid)t met)r befletbet.

^ubeffen bie oben (S.
8891 mitgetbeiltcn iSh
tte au 2lteranber3 Briefen fettnen Wenigkeit ba$u geneigt machen,
an^uielmten, ba bie 5lttgelcgenbcit
ftd)
uid)t
fo
einfad) abgewiegelt,
bS eben citirte Chronic,
behauptet. ftun erjfylt and) ber Auct. ano-
nym. Dial. bei Manrique, Annal. Cisterc.II. 464 in ber Xljat von fet)r
bebenffid)en, ber ba3 3aljr 1165 f)tnau fortgefektett 2irrcn. @aufrib
fotl fid) nidjt allein nidjt gur 2krsid)tleiftung Bequemt, fonbent, um
ben SfiHberftanb gegen bie (5utfei5ung aufrcd)t ju erhalten , an ba @c=
ncral Kapitel appellirt t)abcn; ali von biefem ba Urtivit befttigt n>or-
ben, an 3(leranber fclbft. Siefer

fo
roirb Weiter berichtet

fei
tu
bie ytott))venbigt'eit
oerfefct
ivorbeu, beut 9tyettten
dUdjt $n gefcen unb
fogar bie betben 2(ebte, iveldje oon Slkranber, (BHUxtB 9tad)folger im
Dtcgimente bc^ DTcuttcrtloftcrg, abgefanbt toorben, um gegen biefe (Saf
20. 5Me Shren in Glahoauv uub (Shtgnt).
579
fatteit be3 Urtt)cU3 (Sunfprnd) ergeben, buvd) (gntfe^uug $u beftrafen.
2lcin ba ber iMercienfcrorbcn

fo
fd^Xiegt tiefe (gt^tog ab

biefc Opoofition ftanbbaft fertgefefct, fo enbigte bor Streit mit ber 2ahc;
bereinfet.utng bcv klebte uub ber SSefMtigung bei :Kemotiou affctb&

Robert de Mont. Pertz VIII. 524 lin. 42. 43 beliebtet 511m ^aljx 1175
ablas Clarevallensis Galfridns a quodam pseudomonaclio cjusdem
ordinis nocte cultro ter appetitus letaliter vulneratus est.
Uebrtgeno berichten bic Annales Cameracenses Pertz XVI. 534 ad
a. 1160 mit bcfonbeixm9cad)brud; , toa ficid) and)
fonft gefttg i
ft
,
ba
bie Sftcndje 31t telatrocaur fid) bie grte
s
DJct)e gegeben, }d)0\\ in ber
erften lfte be3 3at)reg 1160 bte 9lnertennung
N
3lcvanbcv3 bnreb^itfetKn.
(Sic enthalten tt>citcr totijen ber bie Sofftynobe 31t 33e<*ufeai0, bie mir
3itr $eroollftnbigttng unfercr @efd)id)tc beifelbcn 33b. L @. 1 61 w*m.*im
nad>3titragen @elegcnt)eit nehmen.
l
i)er Serfaffer giebt an, ba biejel;
be
1
)
nm bie 3eit bc3 gefteg ber Jcaria 9Jcagbalena (22. gali
1160) begonnen, ferner, ba enbboten aiferl> griebrid) mit Briefen
gegenwrtig nnb bereit egenlrart eben ba^n mitgemirlt, ba man jus
nd)ft fchte3meg
fr
2ltcranbcr fid) att;ofd)lielid) auogefprocben. 33tet=
mcfyr-trat eine ^leraubrhtifdje ttnb SBictorinifcfye Partei cinanber tnte
gegen,
gnbefteu
mrben bie atferdjen unter ojfmmg erregenbeu (Sfs
Harlingen abgefertigt nnb bie (Styncbalcn, nad)bem fie brei Xage ocrjaim
melt gemefen, entlaffen. ,,23alb barauf aber brad)te c bie Partei be3
nig3 tton (nt glaub bal)iu, ba ^llcranber Don Sitten in grantreid)
anerfannt mrbe. 3n (Snglanb befahl
er e3 ol)uc Weitere."

2) er
(St)ttobe 31t ouloufe mirb gar nid)t gebad)t. Alfter ma3 bie beibeu legten
SaiK ansagen, barf nur
fr fyiftorifd) gelten, menn man c3 auf
ben
entfd)eibcuben Erfolg eben b i
e
f e r bebtet):. erabe in golge ber :Utd)ter=
mfynnug biefev neuen ^erfammlnng mu bent Scfer, ber nur bie Jen
23erid)t ot klugen l)at, ein
falfje
23ilb oont Verlauf ber Singe cnt=
fteben. Sagegen ob bieg Dveferat, ba $u SBeaufcai cht egenjak ber
Parteien fiel) r)erau3geftcllt ober ba3 be3 Robert (33b. I. @. 161 Slnntt
1)
ben 3Sor^ug Oerbiene, mte jnmfclljaft bleiben, meuunid)t gegen biefe
@tcid)ftelTung bic Vermittlung einnehme, ba in ben Ann. Camerac bte
efcfyidjte ber tynobe 31t 33eauOai mit ber ber oulouf er
toedjfelt ober oielmcl)r
%
u
f a m m e n
g
c
f
1 0
f
f c n erfd)einc. $IU einzige*
fidjereS Saturn roagett nur bemtod) nur ben Xermitt ber elfteren 31t
bctrad)tcn.
b) ugo III.
2
)
mar Oon (Gilbert goliotr) Epp. ed. Giles vol. I.
. 91
352. Ep. CCLVII nnb $eter, %U oon kontier be la Seile, beim Antritt
1) Sie 9xebenfi)itobe jit fteitf Sardj^ nennt er nidjt.
2)
Cognomento Frazan. Gallia Christiania IV. 1140.

Lorrain, Essai
historique sur l'Abbaye deClunyl67. Chron. Clun. Marrier et Quercet., 13i-
blioth. Clun. 1660 Hugo tertius de Frasam Cluniacensis abbas deeimus,
Petro Venerabiii immediate
(?)
successit, cujus electio a Nativitate Do-
mini usque ad Dominicam, qua in Ecclesia de pastore bono boni pastoris
verba recitantur, per XV hebdomades dilata est.
37
*
5S0
ritifdje 33e^ctf6rungcn.
feine WtttB. (1158) freubio, begrt. Petri Cellens. Opera omnia etc.
accurante Migne 431 Epp. XXVI. Sic in auditu commotionis ma-
gnae, quae in Cluniacensi electione facta est, non par-um coneussa
sunt viscera nostra, sed rursum in concordia laetata est anima no-
stra. >a golgenbe
f
cl?t bie m&) $eter3 be GfimuivMgen Xebe in
Stugn^ entftanbenen Unruhen t>orait3, bereit and) Robert, de Monte
ad a. 1157 Pertz VIEL 506 gebeut
4
!. Monachi claustrales Cluniaci
tumultuaria electione , immo intrusione quendam semilaicum Ro-
bertum Grossum
,
cognatum comitis Flandriae pro parentela , sua
elegerunt, reclamantibus maturioribus viris et honestis personis, qui
de eodem monasterio ad pa.storalem curam assumpti fuerant.

Deposito Roberto abbate Cluniacensi et mortuo et soeiis suis in
reditu a Roma Hugo prior Claustrensis factus est abbas Clunia-
censis.
Heber bic l)icr er^Mte ^ergetraCtigung flctgt

u
^ K^jt
bet aueb jenft ;ut ^rtautecuttg bienenbett Ep. IV ad Fridericuru Im-
peratorem Bouquet XVI. 685

parentes Roberti Grossi, quem D.
Papa damnavit, undique Cluniacensem ecclesiam inquietant et
novain plantationemnostram valde coneutiunt. Ad Dominum Papam
ituri sumus et in praeparatione itineris intenti occupamus etc.

Ep. XXVII
cfi
biftevifch umvtduig. Ep. XXVIII $etgt, bag $u$o
auch litern }d)cn iubm fudjte. De paradiso", ,,de Aegypto," et de
quibuscunque locis Scripturarum tarn pretiosas merces etmargaritas
plenis marsupiis ex se refudit charta vestra etc. Sed quid mirum,
si dominus abbas Cluniacensis de thesauris suis tot et tanta pro-
ferat, quot et quanta Cellensis vix efferre valeat?

2)evfelbc
fd)mcid)(crijd)c Xen nrb Ep. XXIX
an$ef$tgeiu ($)tefe tner SBttefe
and) bei Marrier et Quercetanus, Biblioth. Clun. 14*21
1427.)
93
c)
X>a> Jjict befdu'iebcne Verfahren cr^bLt Die Historia Vicelia-
censis D'Achery, Spicileg. II.
536, bie in evnutnjchtcr
etfe bie jenft
berbanbene de in ben 9ia6mbtcu ausfllt. )en (Srfolg bcfjeLbeu
erfahren irir aber nicht f)ier, fonbern au ber im 3^*e H78 gefdjriebenen
Ep. Christiani Archiep. Mogunt. Gallia Christ. IV. Instrum. 286
Bouquet XVI. 696. Di.scretionis itaque vestrae non latet pruden-
tiam, quod Dominus Hugo quondam abbas vester

a quibusdam
fratribus vestris injuste ejectus sit et ad Dominum Imperatorein
confngerit, quem ipse ffe ctu benigno suseepit.
gm iwbcvj^rud)
mit ben Angaben biejes 23ricfc3, metabe ben %ht nod) in bem genannten
3at)rc al> kbenb ttevausfetecn, behaupten ofyne alle ^Belege Martens et
Durand, Ampi. Coli. II. 662 Depositus ad cellam de Vallibus
infra Potiuiacum in comitatu Burgundiae secessit, ubi diem extre-
mum clausit 1164.

$ou feinem iKadnotgcr @tept)auu fyaben nv
SBvtefc anftemgSubugVII. bei Bouquet XVI, 119. Ep. CCCLXVII;
120. Ep. CCCLXVIII; 130. Ep. CCCXVIII; Ep. CCCXCIX 131.
Ep. CD;
bei Martene et Durand, Thesaur. Anecdot. Tom. I. 464
ad Monacbos Moi^iacenses; ibid. 465 ad Dominum R. de Albarupe.
teEp. bei Bouquet XVI. 129. Ep. CCCXCVII bittet aevbiug um
21.
$ag (Strafgericht ber Beatus. SSefefcnng bcS
rajtefl. 581
bie ftttgti^c protection be3 ftfofiet, gcftcfyt
aber bat Berfafl bcffclben
ein. Et quoniam quidquid'iii hoc mundo radiecs altius fixisse vide-
tur, citius multotics evanescit

non mirum si Cluniacensis
quoque ecclesia tum jicecatis nostris exigentibus tum malitiatempo-
rum faciente a statu illo, quo fuerat, longe alia nunc apparet.
2h a$ trafgeriet ber SD^aing. SBcfc^ung
M ($r$ftuf)l^
a) Martyrium Arnoldi Boehmer III. 324
1
). 325
ift fr
bie 3)ar= . 156
fteUung im Xtxtt bie auptquelle, mit ber bie Annales Disibod. III.
160
215
2
),
Dodecbin bei BouquetXVI.
35,
Christian. Mogunt. Boehmer
II. 263. 264
p
OergXeidjen fiub.
b) >a Martyr. Arn. nennt beu Tanten beffen, OOtt rocldjem fftn* . 157
bolf
p4
M
StoHumi
(Boehmer III. 324.
325) angleidj mit ^efttignttg
158
feiner SBrbe erwerben iroftte, ntdjt aubriidlid). Allein bei ber gartet;
fteltnng
be<
BerfafferS
fann c3 feinem ioeifel unterlieen,
bafj
ber
venerabilis papa" Victor IV. ejeroefen. 2)aran !nnte ctcrbtuo, irre
mad)en, ba bie nd)tia,e Ep. Bertholdi Burgundiae Ducis ad Ludo-
vicum VII. Bouquet XVI. 34.
35, auf ber ba3 in uufercr ^arfiellnng
golgenbe rnfyt, bie protection 5llerauber3 fceanf&rndjt.
Nacta igitur
opportunitate dilectissimum fratrem nostrum Kudolfum non qualiter-
cunque, sed canonica electione, quod vos latere non credimus
,
in
archiepiscopatu Moguntino investitum, sed a praefato Imperatore
nostro, qui ob nostri generis odium alium superintrusit, valde
aggravatum gratiae vestrae manutenendum transmittimus et com-
mittimus, plurimum deprecantes, ut in omnibus negotiis ipsius et
apud Dominum papam Alexandrum et ubique prodesse velitis etc.
xHuf @runb berfelben tonnte man ber $erntntfynng gngeneigf Serben,
baf
:Kubolf urf fcrngltcr;
fr
3lleranber fid) erMrt unb lebiaUd) in
golge ber aof^tgli^en ^tnoort oou feiner (Bette oeftogen fei, feittem
bie (Stellung einzunehmen, ioeldje burd) bie foakid) anufl)renbeu
DneUenjletten- beriefen nrb. Snbeffen
roenn unfere- eutung ber
(Stellen in bem Martyr. Arn. rid)tig
ift, bleibt nur brig , ben Verlauf
ber )inge
fo
oorjnficUen , nnc im tert gef#e^en.

)a Dtubolf
f
djltelid) auf ber fd>imatifd)eu (Seite geftanben, ergtebt fid) au3 bem,
1)
Assumptoque quodaui Rudolfe- cognomento Clobelouch, fratre scili-
cet ducis Ceringie, eum in sedem collocant etc. Hoc autem factum est,
ut possint ultionem imperatoriam, quam quidem meruerant, evitare. Erat
enim idemRudolfus vir potens in amicis, ipsius imperatoris consanguineus
propinquus etc.
2) Scelere peracto sceleris auetores cionclero licet coacto~RiioUumfi.\inm
Conradi ducis de Zeringeu episcopum substituerunt
,
j)ostposita jide
,
quam
jnius in manus Imperatoris dederant.
5S2
ftrittf$e
3?etrei?ffrnuifjen.
bic
Gestorum Abbat. St. Trudon. Contin. secundaPertzXII.
360
ber ben (Smpfano, befjelben tton (Seiten 5Uerauber auf bem 2ateran=
concit (1179)
berichtet; irirb aber ausbrcflieft bureb bie Urfunbe %xiz-
brid) fcom
'29. September 1171 (Miraeus, Opera diplom. et histor. I.
188cap.LXVII) fcerau\jqei?t unb Dttt 2eranber jelbft anerfannt Ep.
ad Henricum Rheni. Martene et Durand, Ampi. Coli. Monum. II.
960. Ep. CCCCXXV Postulasti siquidern a nobis consilium per
dilectum filium nostrum clericum et nuntium tuum M. , utrum a
Leodiensi intruso, qui est schismatis contagione pollutus, hominium
reeipere debeas, quod hueusque reeipere distulisti, ne contra id,
quod a sanetis patribus prohibetur, te sibi communicare oporteret,
et ita de partieipatione sua notam contraheres et exinde graviter
Deum offenderes.

Super quo fraternitati tuae taliter duximus de
consiliorespondendum, ut eidem intruso, nisi a schismatica pravitate
ad ecclesiae unitatem et devotionem beati Petri et nostram redierit,
si salvo jure et dignitate Rhernensis ecclesiae abstinere poteris, in
nullo communices et hominium ab eo , donec in schismate
perseveraverit, si absque gravi detrimento ejusdem ecclesiae id
potes omittere, non reeipias, ne omnipotentem Deum in hac parte
offendas et alii a te exemplum sumant partieipando schismatica
contagione pollutis.

3uo,(et6 irtrb burd> eben bieje (Stellen nber;
legt, 0)05 ba Martyrium Arnoldi Boehmer III. 325 tr$$ft, b% ?vu=
bclf beima 1160 ober 1161 in Stalten lei:licb ejefterben fei. 2>ielmebr
mar er fett
bem ^abre 1163 ttadj 5Ueranber3 IL
1
)
Xcbc mit bem 33i=
tf)um tti& m&efrt
Gest. Abbat. Trud. Contin. See. Pertz XII.
351. 3Bif baben fcen iljm au bem 3abre 1170 Decreta adversus in-
cendiarios et rerum ecclesiasticarum depraedatores. Martene et
Durand, Thesaurus Anecdot. I. 492; au bem 3abre 1171 bic Charta
pro monasterio S. Trudonis ibid. 552.
159
c) Godefrid. Colon. Boehmer III. 436 Quendam etiam cogna-
tum suum nomine Conradum episcopum eis suo arbrio [Impe-
rator) praefecit. euauerc tfyeilen bie Annales Disibodenb. ibid.
215 mit ad a. 1162. Imperator in Longobardia res publicas agens,
Christiano priore electo interim neglecto, cum eleciione priorum
Moguntmc ecclesie, qui tunc inibi plures praesenles affuerunt, episco-
pum constituit Moguntine sedi Conradum, fratrem Ottonis Palatini.
deurab faun bemnadj ber Jerm nad) irent^ftcn fanemfd) ermfylt fein,
ma fcon ibm jelbft beim griebciifd^hvj? $u ^enebia. (Baronius ad
a. 1177 X. LXXIII) behauptet toirb. Xagc^cn nacb Chronic. S.
Pet. Erf.
2
)
Menken, Script. R. G. III. ad a. 1161 In concilio,
praesente Imperatore Friderico Rudolfum, Moguntinum electum
et Christianum superelectum utrosque ecclesiastica censura de-
1) on ihm uodj ntuntcrjcid&nct ift bic Uvfunbe rem i. Xltgufl
1107 bei
Lacomblet, Urkundenbuch fr die Gescliicbtc des Niederrheins L N. 426.
2) ie (Stelle fcerbanfe id) ber gtigen 2)iittbettimcj be Dr.
5ff&
21. SDcB Strafgericht ber Sftatns.
S9tfefeim9
beS rajtutyf.
5S3
ponit et Conradum, Ottonis Xovicorum palatini Comitis germa-
num praefatae sedi intlironizat" wre er
fdjon ttttt 20.
Sunt 1161 311
^ot^i oen Victor IV. iuoeftirt, loa unter
Borau!fefettng
ber 5led^t^eit
bet <S. 159 2tumt 1 etttvten Ep. Vict. als ein Unmpalidje jtdj eriuetft.

lieber (leiuab ^(bftaiumuna.


f.
forena ATuratori VI.
1 121 (cum
Conrado electo Moguntino arehiepiscopo, qui supererat Comitis Pa-
latini Ottonis, et cum ipso etiam Comite Palatino), He eben etttrte
(Stelle ber
Ann. Disibodenb. ?tbel, $8ttig ^iltpp ber cbeuftaufc.
iBevn 1852. 9iamentafe(
X. X
%
403.
d) Xev offene
ihud) (ienrab mit beut
atfer erfofat erft unmtttel= . 159
bar nad) cem ietd^tcuje &u SSrjtuirg
(f.
S. 209). al)er ift bi 311
209
tiefer t ein freunbUd^e ikr^ltni attsunebmen , in jebem Jade bt
3ur 3cit ber $I ^afcktlis
III.
2}afj
Gonrab Victor IV. anerfannt
fyabe,
ergebt fid) ntcjjt nur au ber erft fpter ^efdKbeneu au^brrflidjen
U&igun$,
bic er beut ^apfte ^(leranber leiftet, fonberu au allen bem,
loa mir ber feine Haltung bi3
511
biejem c$Mti& im an^en betannt
ift.
eine e^enteart
311 8t. 3eatt be &tonc , wohin er au
(f.
bte Urfunbe griebrtd) 00m 18. 5(uguft 1162, 511 Xuvin ausgefertigt,
betMartene et Durand, Coli. Ampi. II. 860
863) gefolgt loar,
OCJCgt
bte
Urfunbe
Muratori, Antiqu. Ital. VI.
58; feine Begleitung be nad)
eutfdjlanb ^urit'tefyrenben ^atjer
ift
nKtti^ften im 3ufammcnljana,e
ber ^Begebenheiten loafyrfd^eutltd). )a ev berbte bei Jriebricb tu
Stauen
1163
(f.
@. 12) ge^entoWtg ift,
fp
ift ioema.ften bis 311111 Sddug
biefeS
^afyre ba (Einoerftubig betber oovau^ufehen, unb finb bte ibm in ber
Ep. amici Tb. Cant. Epp. ed. Giles vol. II. 266 in beu iDtunb jjelegte
3Borte d)t,
fo
bereifen fie, ba big 311111 22.
2fyr
1164 baffelbe mt-
oernbert geblieben.
S^if^en biefem Xermiue uitb bem be ^eid^tageS
3U Sfit&tttg (23. ifluit 1165) nutfj feine 2allfaljrtreife nad) Spanten
1
)/
fein sBefud) bei erauber
2
)
etiuieerbuet irerben.
gn ber erfteren ber
unten angefhrten Stellen ift freid) be letzteren gebaut; aber bodj tarnt
bie rage entftebeu, cb bie eingaben in beut Chronic. Reickersp.
unb
in ber Ep. Ottonis
auf eine unb btefelbe Oietfe (ienrab ober
auf 3loei
oerfd)iebene 31t be$icl)en feien. ie Ep. bertdUet,
baf; ber
Srjbifdjof
ben
ppftlidjen
>ef
oerlaffen, offenbar um fid) in feine (Si^btcefe
311
begeben.
1) Chronicon Eeichersp. Ludewig, Seriptt. R. G. II. 278

qui antea
obedientiain fecerat Alexandro, dum ad liinina saneti Jacobi iret.

2) Ottonis Cardin. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles II. 136. Ep. CCCXCVII
ElectusMoguntinus qui nuper recessit a domino papa et curia, nuncium Gui-
donis ad se venienteni de terra sua ejecit et comininatus est ei, quod si
ipse vel alius nnncius ex parte schismaticorum ad se ulterius perveniret,
ei oculos erui faceret. Nomen domini papae nianifesto j)raedicat. Hoc
novit iinperator et inultuin dolet. Et quasi certuin habetur in terra, quod
praedictus Moguntinus ad pedes domini papae accesserit.
SM?
Ep.
ift rer
bem Saturn bc SGtgburgct yietdj5fage afcgefaffr
?(ud> Th. Epp. vol. t 212.
213. Ep. LXXXIX fdjeinen bic SBortC Dominus enim et amicus noster Mo-
guntinus electus magnus modo, sicut esse debet, in oculis Domini papae
etc.
auf tiefen Slufentbait pnrabS bei 2Ucvanbcr im 3^bve 11G4 ju cjct;cu.
6. 33b. I. S. 552. jhitifebe ^eivcisfbvungen X. 10. b.
584
ritife 33ctt?ctfUrningen.
)a3
Chronic,
erjtyft, bag er bort einen SBcfttd) gemalt, bem 2Hexanbcr
Obebieu^ gclciftet nnb ftd) bann nad) (Spanien begeben Ijabe.
3)effen=
ungead)tet fuuen offenbar beibe Seridjterftatter an eine nnb bief etbe
Steife gebad)t t)aben, ber $erf. be3 Chronic,
an bie ^unreife nad) <Bpci-
nien, anf
metd)er er ben Sapft in granfreid) befud)te; ber (Sarbtnal Otto
an bie Sftdretfe tton bort, anf bei* er $um gtveitett 20Me fcor bemfetben
erfdjien
1
)
nnb bann nad) 93cain$ fid) begab.
160 e) SBerettS fcon Rumer, @efd)td)te ber )o1jenftaufen
II.
183, Ijat
161
bal Uebertriebene in ben . 161 Turner!. 4 citirten Scridjteu ber
griebrid) (Strafverfahren gegen DJlautj anerfannt. >a ba3 im ert
aU fagenljaft SSe^eidjnete in ber
Xfat
in 9U>$ug gu bringen
fei, ift bttrd)
bie ffctere @efd)id>te ber (Stabt errceifen. 3m SBiberfprttd) mit jenen
eingaben tton einer etotg b au er n ben ettung jene Urtfyetf berid)ten
bie Annales Disibodenb. Boehmer III. 217 ad a. 1200 Munis Mo-
guntinae civitatis reparatus est. )a aber bie <Stabt bereite 31t grie=
brid)3 I. Sebjeiten ber faiferlidjen mibe lieber geunirbigt morben, be-
meift ber gittjenbe 9ftetd)3tag am 20. Siat 1184. Annal. Disib. ibid.
fceS rofeiu
197
a) Ob ber 9ieid)tag tm ga^te 1165 ober, tote 33avomu3 annimmt,
1166 (Annal. Eccles. ad a. 1166 N. I. cf. Contin. Admunt. ad a.
1166. Pertz XI. 583- Radulf. de Dicet. Twysden et Seiden 547. 548
nnb Gervasius 1403 erjagen feine efd)id)te fogar erft um ^aijxt 1168)
gehalten, barber Eatttt mit @id)erf)ctt cutfd)icben werben
auf runb ber
Vetteren un berfommenen Dioti$, bie @t|kttgett Ratten am ounabenb
fcor ^fingften nnb am Oftermoutag
(Ep. am. Sabbatho ante festum
atque subsequente secunda feria) (Statt gejunben; bief geft mre
bamai3
auf
ben 23. SDtat gefallen.
Anonym. Stevartii Mansi XXI.
1219 Mense Majo in die Pentecostes, quod tunc evenerat 10 Kai.
Junii. Pagi Breviar. III. 81. Chronic. Reichersp. Ludewig, Script,
rer. Germ. II. 288 Mense Majo ejusdem anni
(1165)
in diebus Pen-
tecostes, quod evenerat in X Kai. Junii. Boehmer III. 535. Godefr.
Col. ad a. 1165.
9ttfo
tarnt nur 1165, mo Oftern auf.
ben 4.
Styril ge=
falten, ba3 bejglidje
3^
feto 3*n
3Mj*e
1166 bagegem mrbe bie3
geft erft am 24. 2tpril gefeiert, unmgtith tonnte atfo ba ^fiugftfcft
auf ben 23. 3M fallen.

Pagi ad Baron. 1166 N. IIII Tom. IV.
619. Ussermann, Episcop. Bamberg. 114. Robertson, Bocket, Arch-
bishop of Canterbury. London 1859-
p.
175
177.
1) Bened. Pctrob. vol. I. 236.237. Gervas. 1430

venit in partes Gal-


liarum usque Senonensem civitatem et invento ibi Alexandro summo pon-
tifice pro amore Dei et pace ecclesiae seipsum sponte deposuit etc.
22. )er 9Reidjtcig jtt ^iirjbuvg u.
f.
t.
585
b) Unter 23oraulfet?ung ber Errterungen giderl, Ocainalb tim
-
Staffel @. 131, bic mir nur ^u mieberholcn htten, menu
h
i er $ollftubtg=
Mi crjtelt derben feilte, bleibt nur brig, unfere )arftellung fo
meit
Sit rechtfertigen, all fic auf einem anberen Urteile ber ben rutifd)en
2Bett| ber oben (S. 197 tan. 1 angefhrten
Duellen beruht.

)ie
3id)tigfeit ber Ep. amici, all bei einzigen urfunblid)cn 23erid)tel,
metd)er in ben (Staub
fefct,
bal glfd)enbe in ben parteitfcfyen ffaifc
fd)i*eiben bei ^aiferl trcffu$c%e*t, fll in feiner 2Beife r>on unl be^mei^
feit Serben. Mein
fo geunft biefe. (Stimme bei einzigen ^lleranbriuerl
gehrt merben mu,
fo
rann
ifyc
bod) nicht
fo
unbebingter (Glaube ge=
fd)enft Serben, mie biefer tftortfer anrtt). (Scheinen unl bod) feine
eigenen (Soncefftoneu
p
utl)igen, bic abfolute laubmrbigfeit $u einer
verhltnismigen herabjufei^en.

)erfelbe ift ber Ueberjeuguug, erft
bnrd) 9tat)nalb unb bic 5lut*unft ber englifd)eu efaubteu fei jener Um=
fd)U)ung beruhige eingetreten, tofyrenb ber ^aifer
1
)
U$ bat)in mit ben
gefammten Oieid)ltaglmitgliebern einereconcitiatorifd)e 9iid)tung verfolgt
babe. 9ttd)tlbeftomenigcr mirb eingerumt ((S. 82

39), ber (Srftere


fei auf ^vatntalbl 3>orfd)lge vorbereitet gemefen. 2)ie $erfammlung folt
inlgefammt urfprugltd)
fr
eine egaliftrung ber &ied)te 2lleranberl
eingenommen unb bod), nad)bem jene 23orfd)lge gemad)t, nur auf WiU
bernng, nid)t
auf SSermerfuug -bebad)t geroefeu fein: meld)e XIjatfad)e
bod) i)ielmel)r barauf l)in^umeifeu fdjeint, bie SJiajoritt fei oietmet)r
ber 9Ud)tung
fd)on an fid) ^ngeit/au, Vr>eld)e burd) jenen trd)cmnaun
jum (Sr tr em tterfd)rft morbeu. Die
fyeftige
9cebe griebrtd)! an biefen
foll in allen fnften all Ijiftorifd) nad)gemiefen werben, unb bod) bie
3lnftd)t babei beftel)en tonnen, ba ber
33erfaffer
bie garben etmal
grell aufgetragen.
Eben biefe ugeftubniffe finb el nun, meldje all (Sorrccttoe jur
23efd)rnfung ber tton gider behaupteten unbebiugteu (^laubmrbigfeit
S
it revmenben
finb. Sinb fie ernftlid) gemeint,
fo
mu eingerumt mcr=
ben, aud) bie Ep. amici
fei ein $arteiberid)t, mcnugleid) ein ungleid)
treuerer all berjenige, melden bie faiferlid)en 5lulfd)reiben enthalten
(ber bie flfd)enben Eingaben in ben Epp. Imperat. a. a. ). (S. 133).
Semnad) glauben mir annehmen 51t
mffen,
bag alterbingl
suerff auf
bem 9ceid)ltage ber bie Skbingungen tterhanbelt morbeu, unter benen
ber griebe gmifd)en beut ^aifer unb ^tteranber $tt vermitteln
fei; finb
aber meber ber
s
ilufid)t, bag bergleid)en $orfd)(ge oon ber ganzen $er;
fammlung geftettt unb genehmigt, fouberu nur oon beseitigen Minoritt,
bie it)re (Stimmung
fr
^Ueranber 31t benennen gemagt
2
),
nod) ba grie;
1) )afj
ber ftaifer felbft recemeitiatoriftf) gefthumt geroefeu, fagt bie Ep.
amici
nicht <Sic behauptet bieg nur in Skjug auf
alte SOittgliebcr bc ^eid)=
tage. te teile bei Joann. Saresb. Opp. vol. I. 331, iueld)e ^ugletd) bie Sage
ber inge unmittelbar nad) Slictorg IV. ^obe
(. 575) bercfficljtig,t, fagt bal
freilief) tton jenem
f elber aul, oilt unl aber boeb fr l)i)perbolifcl).
2) $ergl. Ep. Imperat. Pertz IV. 136. lin. 913. Sigebert. Gemblac.
Pertz VIII. 411 Aliqui tarnen eorum corde Alexandro papae adhaerebant.
586
ftvittfdjc SBctoeigffyrungen.
brid) auf biefetben rorbe eingegangen fein, rielmel)r roar er nad) unfetem
2)afrt)atteu fdjon beim ^Beginn be3 9teid)tage3 oon bem tnelleid)t
. 102
(@. 192) tn^rifcf)en eingetretenen (Sd)tranfen jurcfgefonnnen unb ber
gortfe^ung be3 (Sd)i3ma zugeneigt dagegen bie $erfammlung mar
feinc3meg3, \vu er felbft, ber bebeutunggootlen irffamfeit be3 (Sr=
bifd)of3 r>on (Sein gar niefot gebenfenb, un> glauben machen tritt, fraft
ber (5rleud)tung be3 ^eiligen @eifte ol>ne 2lusmaf)me unb
fofort $ur
@enet)migung ber
f
treffen Vorlagen 9rat)nalb3 gebrangt; e3 iraren aber
aud) nid)t alle it)re lieber in bem @rabe
fr
leranber geftimmt, tte
bie Ep. amici
e^5|i, Sielmefyr mrbe bie fdnniegfame Majoritt
felbft
in bem gatt, ba $kt)ualb feine Drotte nid)t alfo gezielt, ben 2krmitt=
lung.3antrag
,
ben, roie trir annehmen, bie lleranbrinifd)e OJtinber^a^l
gemalt, nid)t nur burd) Ueberftimmung rertrorfen, fonbern aud) ben
33efd)lufj
ber 9lnerfennung ?afd>ali^
III. tu 5lnbequemung au
bie 2nfd)e be3 aifers burd)gefer^t Ijaben. 2ol)l aber mrbe
berfelbe, trie mir fd)etnt, oI)ne bie 3)a3tr>ifd)enlunft ditymlH
weniger
fcfyroff
aufgefallen; nid)t jene3
(Softem
eineg fd)i3matifd)en trd)entt)um3
genehmigt fein, roie e3 burd)
beffen 5lu^einanberfet^ung erft entt)ttt
roorben. (Somit Verbleibt biefem feinen Sirfen unb ber ^Beteiligung
einriay3 II. an ben 33 erlaubInngen eine ntd)t gu beftreitenbe S3cbeu=
tung; aber fie ift nid)t 31t fud)en in ber DJcotioirung eines? vlligen Um-
fd)trung3 ber Dridumng, fonbern in jener aufjerorbentlidjen (Steigerung
ber Sonfequenj, roeldje ben aifer felbft berrafd)t ^aben mag. $cr
9catmalb3 9lnfunft fd)icnen in 23etrad)t ber nod) fdjroanfenben Stimmung
ber DJiajoritt, unb
fo
lange e3 nod) nid)t ju einer
feften
(frflrung be
&t\ix gekommen,
fr
bie 2Ileranbriuifd)e Minoritt %u>
fi
d)ten ror-
l)anben $u fein, mit it)rem ^rojecte buranzubringen. 3u golge beffen
finb nun allerbing3, trie trir triffen, nid)t nur biefclben Vereitelt, fonbern
aud) bie ertremen
23efd)lffe gefaxt (53 ift ferner irafyr, ba in biefem
gatle augcnfdjeinlid) ber aifer burd) ifm
(cf. Alex. Ep. ad Rotrodum
Rothomagensem archiepiscopum. Th. Epp. ed. Gilesvol. 11.53. Ep.
COLI)
pt? (Genehmigung be3 principietl aufregt 31t erl)attenben $ird)eu=
ft)ftem3 gebracht ift. 2lber
fo
un^treifetbaft biefe Sirffamfeit 9tat)nalb
ift, fo folgt bod) baraus? roeber ba3 (Sine, ba bem faifer bie burd) jenen
$u ^Br^burg au3gefprod)encn ebauten fremb getrefen

ba bod) rnels
mel)r ber unter ^abrian IV. jeitmeilig verfolgte $tan ba @cgentl)ctl
beireift
,
nod) ba3 Rubere, ba ber 3ieid)3tag, t)tte er ben bebeut=
famen Antrag biefe3 entfd)loffcncn ird)cumanue uid)t gct)rt,
fr
bie
Sccconciliation, ber bie man fcerattjen angefangen, trie bie Ep.
amici
fagt, fid) irirflid) entfd)i eben l)tte.
. 213 c) )ie meiften (Sfyroniften berieten nur ron ber geicrlid)feit ber
ran3tocation, $um l)eil jebod) alfo, bajj
fie
bie fd)on gcfd)cl)ene eilig;
f^red)ung antici^iren. Sigeb. Gembl. Contin. Aquic. Pertz VIII. 411.
lin. 10
14. Godefr. Colon. Boelimer III. 439 ad a. 1165. Herrn.
Altah. Boelimer II. 489 Facta est translatio saneti Caroli Impera-
toris. Annal. Aquons. Quix , Codex diplom. Aquens. Tom. I. 65
23. a3 $evfaf)vcn gegen
3
oce ^u altbuvt>.
5S7
Facta est translatio sanetissimi Caroli Imperat. V die post na-
tale Domini. Albert. Stad. Schilter 290. 2>a3
Chronic. Gaufredi
Prions Vos. bei Pagi ad a. 1166 N. XXIII Tom. IV. 623 er^lt
Ctflerbittg! aud) bie jroeitc batjad)e. Ex tunc auetoritate Metropoli-
tani Coloniensis Aquisgrani solemnitas de eodem Caesare Augusto
orthodoxo sicut de saneto agitur, quae prius fiebat Meli defuneto,
aber im @runbe
fo ,
ba ber Unterfd)ieb gtotf$ett bem btfyer UebCtct>cn
unb bem bleuen ocrnfd)t ttflrb. 2lm bentttchften ift ba
DiplomaFrider.
L ActaS. S.
f.
oben @. 213 %n\t. 1. Nunc vero electum et sanetissimum
confessorem eum fatemur et veneramur in terris
,
quem in saneta
conversatione vixisse et pura confessione et vera poenitentia ad
Dominum migrasse etc. %htx fetbft
Ijxtx tritt im Berglcid) ju bem
fogleid) golgeubcn, n?o Ort ber
elevatio corporis bie Drebe ift, baS bte
eiiigfprcd)ung 23ctreffenbe $urcr\ 3a mert'nutrbtg genug, wirb nidjt in
betreff biefer (enteren bie 5lutovtfation be3 ^apftc oerrunbigt, fonberu
ttielmeijt bte Senbuug gebraucht:
,,assensu et auetoritate Domini
Paschalis pro elevatione et exaltatione sunetissimi cor-
poris ejus solemnem curiam apud Aquisgranum celebravimus."
Harzheim Concil. German. III. 398.
23* $)a6 Sktfafjven gegen Socelm fcon aliSbttrp*
2)em 3occ(in (Ep. Jocelini Suresh. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 265.
Ep. CCCCLXXI; ibid. vol. II. 263- Th. Epp. ed. Giles vol. I. 315.
Ep. .CXLVI; ibid. 317. Ep. CXLVII ad Jocelinum Saresberiensem)
ober ;Jofyanu
(Alex. Ep. CCXVI ibid. vol. II. 16 Qualiter Jaannem
episcopum Saresberiensem dilexerimus) oon @aU3buri; mar Dom
Zapfte felbft bie Reifung erteilt, ot)ne uftimmuttg ber canonici
ecclesiae Saresberiensis,
meldte mit Xfyomei Wertet km feil
lebten, bctS )ecanat fetner ird> ntd)t ju befeuern
(Th.Ep. CXLVI
Eo maxime, quod contra Domini papae mandatum expressum,
ne in ecclesia Saresberiensi absque canonicorum ejusdem, exu-
lantium pro nobis et nobiscum, consensu et conscientia nec per te
nec per clericos tuos decanus ibidem constitueretur. Alex. Ep.
CCXIII. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 14 Prohibueramus enim, ne
absque consensu canonicorum tecum et pro te exulantium, deca-
nus. in praescripta ecclesia aliqua ratione constitueretur.)
9cid)t3=
beftomeniger mar ber um be3 (Sd)nnire3 $u 2$r$burg untfen (S..208)
bem I)oma
fo
oerb/ate
Sodann oon Orforb bamtt betreibet. )er
SBifdjof tyatte bafjer aerfadje, eine (Senfur feine SJtetropeltteu
$u
fvdSten. )a er berbte mit (Gilbert aub in anb
gefyt, fo ift um
fo
metjr ruub
p
ocrmutfyeu,
betfj nxrfyr ift, ma mir als eine ZijaU
jad)e oben @. 288 ^in^ufteen un3 ertaubt, ba er 311
benafo's fratribus
gehrt ^abe, welche nad) Gilb. Fol. Epp. vol. I. 287. Ep. CXCV
mit
5SS
ritifrc 23ctt?ci3fljrungcn.
Dem infeftof bott Sctt^Ott juxta Quadrageshnae iniltum 1166 ftppeHirt,
dient appellationis octavas pnrificationis beatae Mariae constituen-
tes. a fdjon bcunal, nid)t erft auf bem Xage
511 (Seinen rotb
Sonb'on, eine Dtt$T$c.i$ biefen djrttt getfjan, ergiebt [t6 aud) au
bor Ep. Episc. Wigorn. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 268. Ep. CCCCLXXIV
sciscitati sunt a singulis, utrum pGrsonas suas et ecclesias sibi
commissas sub illa vellent appellatione includi, quae dudum ab
episcopis nostris in inilio Quadragesimae scilicet ad terminum puri-
fictionis facta fuit. 9ll(erbing mirb fein -Raute uid>t aubriufli6
genannt unb au ber aufforbernben CSpifteC Uoert (Gilb. Epp. vol. I.
337. Ep. CCXLIII) lgt fid) ntd)t
f
fliegen,
bafj
erberfetfcen iyelge
9<
;
teiftet; bemt jte gehrt gar nid)t in biefe*
gatyr 1166, jenbevn ift erft
1169 gefdyrieben
(f.
$rit 33en)ei3f.
N. 28. a.). 5(ud)
ift $uugefre$ett,
bafj
ba @djtt?eigen SocettnD ber biefe fd)on 31t
^tffana,
ber haften er=
fyoocne ^ippcUacn in beut riefe
(Gilb. Fol. Epp. vol. II. 263265.
Ep. CCCCLXX), in beigem er bem oma3 Rtttfciluitj) ber bie
jtoeite Sl^^cHatiott (auf SSiranfaffung ber bet ifm erljngtett
<
Bux>-
penfion) madyt, titoak Aufflliges? t)at. 5Wein and) in ben burdj Den
$ef<$ftifj auf bem age 31t Sonbon
(f.
@. 304) metimrten (Schreiben
ber ^eanten 1. 1. vol. II. 185. Ep. CCCCXXXVI; 190. Ep.
CCCCXXXVII fommt eine berartige Sjtotig nidfjt tun*
,
ebg(cid> bdj
tOittuuter^ctdmer berfelben ,51t ben aliis fratribus
gehrt fafcen mf;
fett/
reu beuen Ep. CXCV rebet.
Xfyoma* Werfet
f
einerfett berMftcfitigte biefe bon un oraugges
fefte
|etlrtaljme an ber 2tyctlatton 51t
Anfang
ber garten rtidjt,
fon?
bern tyrad) in 9vrffi6t auf bie Aeugerung intern apoftelifeben SBroe
Oom 16. Mai 1166 Alex. Ep. CCXI. Th. Epp. ed. Giles vol. IT. 12
Si autem ex deliberatione et spontan ea voluntate ipsum in Deum
et ecclesiara deliquisse constiteri't , secundum qualitatem delicti
debet puniri aw3 bem bototoclten runbe , to&X Socelm gegen ba3
SB erbot be $apfte ba 3)ecanat unb metf er c bem ron bem
@dji3ma inf icirten Sefcann erliefen
(Alex. Ep. CCXIII. Th.
Epp. vol. II.
14) bte trfe ber <Su3 enfUn auf bem Xagc 51t 93 c
-
s. 298
5
etat? au3. greid)
bafj
bie fyier gefdjefyen fei, nnrb irgenbS au=
brdd) berietet; id) fyabe tuid) bafycr eine Zeitlang mit bem ebanfen
getragen,
bafj
btes gactum mit Unrejt aueb von ben neueeu iogra-
pf)en fflhoxrf,
The life and martyrdom of Saint Thomas Becket
183, unb Oicbcrtfen,
Becket, rchbishop of Canterbmy 186, mit jener
cene in ^erbiubuug ge&radji toerbe. Mein bei weiterer iMlrguug
fviub id), ba gerabe ber Umftanb,
bafj
be ^otelitt in ben ba5 2Se=
}ctat> @efd)el)ene anfnbigenben riefen nid>t gebadet werbe, in eigen;
t()mlic^er 23etfe oegrnbet fei.
^()oma tl)ctlt ja bte unbe ron ber
bentfelben beftimmteu (Strafe in bem 0
cf
0 nb ern ^reiben
Ep. CXLVI
vol. I. 316. 317 mit, in mcld)cm er ber bie gegen oobann von Orforb
au5gefprod)eue (vveommunicatten fprid)t unb ben Auftrag
evtbeilt, bte=
felbe
in
revfiinbtgen. ^ uun
5
U
Vltftx
in SBegeCc9 getemmeu,
fo
23. SDitg 23crfat)rcn gegen ^occltn oon altg&urt).
589
and) ofyuc grage 311
jener (Sultycnfion 3ocelin3. )cn Ocamcit bei* (5v
;
commutttcirtett nrb fid) im ftuitbebeS ttor ber Ocvfammettcn cmetttbe
rebenbcu t)oma3 ber Rame btefel
(Su^penbivten angereiht Ijabctt.
Ober fclbft
tr-enn bie3 nidjt ber galt gcmefenfein foKtc,
fo
ift bod) bie
^iiVcnftiMt
felfcft
an jenem 5ag erfolgt
5Cud> in ben eben citirten
Briefen ber Appellanten, in betten allerbin#3 bie @ceue ^n Sejclaty nid)t
nher bejcia^net, aber bod) toovan^gcfc^t totrb
,
oerrtl) fiel) $m$xmtfiv
beutig bie Sluftdjt, ba 23eibe3
311
g leid) er geit gefd)cben fei.
Gilb.
Fol. Epp. vol. II. 193 Quosdam namque fideles et familires Domini
nostri Regis

exeommunicationis 'innodavit sententia et
exeommunicatos publice denunciavit. Adjecit etiam , ut venerabi-
lem fratrem nostrum Dominum Saresberiensem episcopum absen-
tem et indefensum , non confessum aut convictum , sacerdotali
prius et episcopali suspenderit officio, quam suspensionis ejus
causa comprovincialium aut aliquorum etiam fuisset arbitrio cora-
probata. Cf. Th. Epp. vol. I. 184. Herbert, de Boseliam Opp.
vol. I. 231.
(5benbef$alb appeflirte 3ocettn ugleid) mit ben eben genannten,
abcv bod) in einem e ig entfyml iefyen
1
)
^ppeationinftritmcnt, unb
feilte ben Xl)oma3 baon in enntnifj
(G-ilb. Pol* Epp. vol. II. 263

265. Ep. CCCCLXX), rol)renb er nid)t nur ben jgofyatut toon Dr=
forb in feinem 2lmte lieg
,
fonbern aud) eine neue @d)ulb baburd) r>er=
nrivfte, bag er bie (Stnfert'erung be3 (Saplatt^ William in feiner 2)ieefe
bulbctc. Th. Epp. vol. I. 317. Ep. CXLVII. cf. Joann. Saresb.
Opp. vol. I. 315. Ep. CLXXXIV Licet autem appellationem

nullius credat momenti : tarnen oportebat, ut omnia ad ar-


cliiepiscopatum pertinentia in eodem statu esse permitterent; quia
nihil innovari debet appellatione pendente. Postea vero de man-
dato Regis captus est Wilelmus capellanus etc. 317 extr. Haec
autem pro certo sciatis, quia nisi Rex Wilelmum capellanum red-
diderit, in caput ejus feretur sententia anathematis. Ueberbie
Jjatte er ben oon
fym
felbft er&fylten ^ppetfattontcrmht (Dominica,
qua cantatur Ego sum paslor bonns
,
6. 9Jcai 1167)
ntct)t inne gehalten.
Alex. Ep. CCXII. er Sa^ft (Ep.
1.) gab bafyer bem $Mna8 bwB
9rcd)t, gegen benfclben ein erfahren einzuleiten, nue e3 il)nt gut
fd)ciue", unb r>crl)ie int 33orau3 feine $3eftttguug
cessante appdhdhmis
obstaculo.
3n
9viicffid)t auf biefe au3brcflid)c
s
lScifung crmartet mau
allcrbingg ein neneB
fd)roffere ^orgeljen on leiten be3 (SrjHfdjofS;
aber c lt fid) nid)t lugnen
,
baf$ eben jene ctn>a3 2luffUige3 ge=
1) Suxgefefjen baoon, ba bie Angelegenheit be c^nc ^efoitbere luar
unb bcmgcmaf3 aud) eine befoubere $roteftatieu erf orbeite
,
(#t fid) Die buvel)
)inn>ei auf ben ocrfd)iebeueu SlppeKationgte rutin uniOijdjetulid) ma*cu.
Sic
33ifd)fe inSgcfanunt kjeitfmen al foldjcu ben ^uttmelfafotStag
1 167

_
21. 9Jiai; ^oceliu, wie nur au3 Alex. Ep. CCXII. Th. Epp. vol. Et. 13
cvfal;=
reu, bie Dominicam, qua cantatur Ego sum pastor bonus, proxime venturam
= 6. SRflt an folgen.
590
tfritifd&e ^Beweisfhrungen.
retnnt, trenn roir un barin erinnern, bag jene3 23reoc $tteranber, je=
bcnfalto nad) beut 6. ftat 1167 gef^tic&tn, in be3 Slbrcffatcn nbc
gelangte 31t einer >tit, ioojbte elften Senaten 23Uf/elm unb Obbo
auf
bem englifd)'fran^fifd)en kontinent ttt^ft angekommen
(f.
oben (5.338
unb $rit. S3ciD.N.25.b.@.607) unb toonta'<$tigt waren gevabe bdp,
ben 33ijd)fen ba redudidje
Verfolgen bcr SfypeHatiott ju crtaffett. 3n=
beffcn
irirb aud) baburdj eben betriefen, ba jene allgemeine ^Cp^cUvxttoit
unb biefe befenbere ai jroci oerfcbiebene Sroceffe auSeinanber gehalten
irurben. ilbcrt oon Sottbon frdStct bafjet in ber jtoeiten ^atfte bc
3a^re3 1166, bajj e3 fogar gu einer ^ct^rfung ber fd>on becretirtcn
(Strafe, jur (Srccmmunicatien feine* enoffen
fcmmen md)te, unb
empfiehlt in einem Briefe an ben bnig benfeloe trenigftenl bi3 gur
3(nfunft ber Segalen 51t unterftfeen (Epp. ed.'Giles vol. II. 4
t
Onus
siquidem suspensionis ad praesens sustinet et jam citatus juste
sive injuste, exeommunicationis sententiam (sc. sustinebit) , ut ex
scriptis perpendimus et retroactis manifesto conjicimus, nisi per
vos in proximo non
[?]
evadet). Unb ba3
ift
eben
fo
geng gefdjeljen,
aU ba Rubere, ba ^cccn fid) unter bie aujjercrbcntlidje ^Cuctorttt
ber Segalen f(d)tete. atte bod) Slteranber
feibft
burd) feine eine be;
feubere srtdjc Siebe 31t bem <Suoeubirten bejeugenbe Ep. ad Tho-
mam Cant. Th. Epp. vol. II. 16. Ep. CCXVI iljttt baju ba3 Ootte
9ted)t gegeben. ,,Eum in patientiae et lenitatis spiritu benigne Sup-
portes et usque ad discessum nimtiornm nostrorum, quos ad eundem
Regem pro tua reconciliatione transmisimus
,
ipsum in nullo peni-
tus graves" Ijeijjt e mit einer geroiffen ($:m|ri)afe. )bmol)( alje fdjon
bamalJ auf eine gau$ einzige Scijc erimivt, beteiligt fid) Sobelin
nid)t3befton?eniger an ber neuen

3(ppcttattou int tcoember 1167
(f.
oben <S. 356). 8tr erfahren bicfel au bcr intereffanten
Ep. cuj.
fam. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 272. 9(ber t)ier bereiten gerabe bie
Sortc Saresberiensis tarnen dicebat, se audivisse
,
quod vos ex-
communieaveritis eura, sed se statim quum audivit appellasse et.
tnnc etiam appellare (Sdimierigfeit. )cnn bie (S r
c 0 mmu n i c a t i 0 n
ift erft auf
bem &ag pt Gtatroaur am 13. Styril 1169 ber Uni ber*
fjtiXLOfc $3i3 bafmt t>atte er oljne Steifet
unter ber Siegtbc ber im :Kc--
oember ergebenen (brten) SKpeHartott, fobann be3 Snterim gelobt,
unb a(3 biefe 311 (*nbc ging, jene ginn oicrteu ffllalt anhngig
gemacht.
3cnc Angabe beS 5(nont)mu5 n\ne bafyer nur bann olg richtig,
wenn
er gefd)rieben fytte
suspenderitis.
ftan mirb in jebem gatfc fid) itxfy
ter baju bequemen, eine Ungenauigfeit bei bemfelbeu a(3 eine frber
fd)on gcfcfycljene
exeommunicatio an^unebmeu. Sfenn einrid) II.
fctbjt in feiner
Ep. ad Alex. Gilb. Fol. Epp. vol. II.
294.'
Ep.
CCCCXCI
fagt
Londoniensem et Saresberiensem episcopos

exeommunicationis de novo innodavit sententia:


fo
bat er oljnc
genaue dmbung bcr Sdctfalc beiber 33tfd)fc tfytiU
bic }(ubvobung
bet (vrcommuuicv-ition mit bcr toirftidjeu, tfjcitS tiefe
mit bcr uSpen*
fien oenrcd)fc(t. 23eibe iourben tu bcr Zijat ju (Slatroaur (anf ^ t
c bor*
24. oma Segat beS apoft. Siu\)H. cene gu ^ejclai) 12. Sunt
1100.
591
tige @ccne begebt ftd) ber SBrief) $unt erfteu 2)cale cvcommuuictrt.

Sergl, 8r. etoeif,


N. 28. a.
24. >te Cmtcnnuna be$ Stomas SBetfet $um Legaten be$
apojroUfdjen &tu\)l. >tc Sccitc 51t $e$elat)
am 12. Sunt 11(5(5 in
f.
**
a)
SDte Autorifation @eitcn be $a$tel an ben
(SrjMfefyof
gegen e
bie ird)euruber be3 (Srgftifta
cin$ujd)reiteit (Alex, epist. Th. Epp.
ed. Giles vol. II. 12. Ep. CCX) mug frher erteilt fein al btc ^e-
gatentrbev 2)ie 3neftituv mit ber letzteren ift am 24.
tyril erfolgt.
Merbingg
ift
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. II. Ep. COVIII,
in roeldjer bie Segatentorbe bem ^ottt# bertragen nrb (Bouquet
XVI.
247), batirt Anagniae septimo Idus Oclobris; Aber eine (Sur*
ruption
1
)
t)ier cmjnncfjmeu, ba$u
pivMofat
bie Gntbedung, ba ber in
biefem Saturn auegefagte 8fofeitt$att be
Zapfte 31t Anagni mit bem
fnft
betannten ^tinerartum in feiner 3Beifc ftimmt; berbieS btc e=
gatetrbe in
frheren SDconaten biefe3 S^tyre unjmeifel^xft
t> oratio
gefegt nrb. )ie Ep. Alex, ad episcopos, abbates etc. Th.Epp. ed.
'
Giles vol. IL 80. Ep. CCLXX, roetd)e eben biefe (Ernennung ben ge=
nannten
anzeigt, ift fd)0tt
octavo Calendas Maji (bei Mansi XXI.
972 nonis Martii) batirt. )a unmgtid) jene erftgenannte fotitel
fp=
tcr gefdjrieben fein !ann al biefe
,
tnetmefyr aud)
fonft
e3 Sitte ber
ppft-
d)en urie
ift, Briefe beffclbcn 3nt;ait3 an bie Parteien, bie fie glei=
d)em\cife angeben, an bemfetben Datum abzuraffen: fo ift
bie Anfid)t
bercd)ttgt, aud) Alex. Ep. ad Thomam Giles vol. II. 11
fei
octavo
Calendas Maji
(24.
April) batirt gelDcfeu. 8*t btc fem ,yaHc mu aber
AlcranbcrS
SJcafymutg gegen bie ird)cnrttber , bie t'trd)d)e (Senfur
31t fcerfyngen (Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II.
12) frher
ge=
(abrieben fein nnb nid)t mit Jaffe N. 7525 unter beh 24. %Lpxi\ ebenfalls
rubricirt derben, enn tlbert (Epp. vol. II. 5. Ep.CCLXXIV ad
Henricum Eegem)
legt bereite circa initium Quadragesimae Appel;
lation ein gegen ba Sfanbat bc Xfyoma
(Th. Epp. ed. Giles vol.
I. 290. Ep. CXXXI praeeipiendo mandamus, quatenus infra duos
menses post harum suseeptionem, quidquid exinde reeepistis, nobis
restitui faciatis etc.). a Cftern in biefem 3al)rcll66 auf ben 24. April
feifit:
fo
beginnt bie Quadragesima
ffette
Tl&tfr
Unb ba bereit in
bereu Anfang bie Appellation anhngig gemalt nrb
,
fo
mu btc
p&jpfis
tid)e Autorifation
,
burd) Cetebe Xl)oma3 SBedet bernta|t roirb, ba
D)caubat 31t crffentlidjen, beffeu eltung bttrd) eben btefe Appellation
gcbrod)en jd erben
fotl, frfyeften Anfang *>8lx% ober (vnbe gebruar cr=
1) SBeval. Robertson, Becket, Archbisliop of Canterbury. London 1859.
p. 182. Not. a.
592
rittfdje S3veifbungen.
tt>eilt fein.

$reilid) in be ilBert @d)rciBen an Xt)oma Werfet,
in toeldjem biefer on ber gefd)et)enen Appellation in cmttnifj cjefcht
roirb (Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 287. Ep. CXCV),
ift
Th.
Ep. vol. I. 290. Ep. CXXXI ignorirt. Mein ba biefe beffemmgead>
tet Bereite in Gilberts nben getoejen nnb Bei ber ftotioirung bev
Appellation aBfid)tlid) toon ber nid)t<beftoroeniger Bekannten a&ge*
fcfyen
nnrb, folgt au Gilb. Fol. Epp. vol. II. 5.

(Snbtid) brfen
bie Steufjerungen in Joann. Saresb. Opp. vol. I. 316. Ep.CLXXXIV
nidjt irre
fhren.
3Senn l)ier bie 9febe
ift on ber sententia, quam
Cantuariensis archiepiscopus legalus aposlolicae seclis ferret in male-
factores Cantuariensis ecclesiae:
fo
^eigt bie (Stelle atterbingg, ba
bamaB, al3 biefer 23rief aBg
ef
at roarb, ba3 bie Segation Be=
treffenbe beeret, rcie bie Ep. Aiex. CCLXXXI. Th. Epp. vol. IL
95 angekommen
1
);
nid)t aber, ba
Ep. CCX. ibid. 12 nad) bent
%&t
ausgefertigt korben, an roetd)cm Xt)oma3 jum Segalen be apoftolifd)en
(Stulls ernannt ift.

5
b) UeBer bie @cene ju 35e^elat) ober oietmeljr Ber ben ag, an
J
welchem fie vorgefallen, gerben ^erBert von olfyam
2
)
(Opp. ed. Giles
vol. I. 229

accessit ad locum celebrem et tempore celebri, Vi-
zeliacum scilicet instante festivo prae ceteris illius ecclesiae die,
die videlicet festo beatae Mariae Magdalenae etc.) nnb ^&xwz
on@ati3Burl)
3
)
(Opp. ed. Giles vol.I. 227. Ep.CXLV) au^einanber,
iubem jener ben 22. 3u.lt, ba3 geft
ber 9Jiaria 9Jcagbalcna nennt
,
biefer
ben erften ^fingfttag
12.
Suiti (Morris, The life of Thomas Becket
424. Not. 224. Robertson, Becket, archbishop of Canterbury. Lon-
don 1859. App.
p.
347 N. XXV. Date of the exeommunication of
Vezelay).
)iefe tfferettj !ann in feinem galle burd) bie Annahme
eine boppelten gactumS ausgeglichen erben in ber SBeife, ba an beut
erften age bie $erbammung ber (Sonftitutiouen nnb bie 23annungcu
vollzogen, am Reiten baS (Sommonitoriunt erlaffcn vocire. (Sine 2Bicbcr=
l>oluug einer unb berfetBen (Scene benn felBft
burd) bie ftatuirte ren=
uung jener Momente Voirb fie bod) nid)t mefentlid) genbert

in einer
unb berfelBen (gtabt at an fid) fd)on alle 2Bat)rfd)eintid)feit gegen fid).
1)
SSergt. unfere (Errterung unter b unb c.
2)
Gervas. Chronic. Twysden et Seiden 1400 Accessit igitur ad eccle-
siajn Mariae Magdalenae in festivitatc ipsius (Bouquet XIII. 1239 in civi-
tate ipsius) et post elegantem ad populum sermocinationem in Regem
Angliae emisit comminatorium) ftintmt bem Bei. Radulf. de Diceto Twysden
et Seiden 539. Bouquet XVI. 248. not. a. bagegeu verlegt bas reignift auf
ben dies Adscensionis.
3)
yiad) bemfetben brtdjt ZI). 93cdet die proxima post Adscensionem (alfe
am 3. ^nnt) auf, l)rt VI feria jam dictam praecedente solemnitatem (Pen-
tecostes) oou ber ^ranffycit bc3 ntg unb langt nod) r-or beut gefte in ^clai)
(f.
Froude bei Morris a. a. D. 423. Not. 223;
Robertson, Becket, Arch-
bishop of Canterbury App. 315. N. XXIV) an, WO er
has causas allega-
vit

in auditu omnium, qui

ad diem festum
convenerant. $)a ilt beut
ganzen Goittcvt nur on bem ^fiugftfefte
bie Oiebe, fann fd)(ed)terbiug,S fein an
berer 2ag, alg ber erftc biefeg ftefteg
gemeint fein.
24. XI). Segat be at-oft. tuljlg. ccne ju ^etatf 12. 3uui 1166.
593
Unb aBgefe^CH fyter&ott toitrbe eine armonie ber 23erid)te bod) uiebt eins
mal erhielt Serben, ba Soljawte fcon altlbutt) l) bie 2krbammuug ber
(UMiftitutioncn, 2) bic (5vcemmuntcatteucn
,
3) ben (Srlafj
1
)
be (Soup
ntouttorii (vol. I. 228 Kegem vero

publicata vocatione ad fim-
ctum poenitentiae invitavit) au einem unb b emf et b en age ge-
fd)cl)en tagt Unter biefen Umftnben bleibt nur brig, einen 3vrt(nim
auf einer eitc jitjugefte^cn unb 31t unterfud)eu, auf
U>e(d)cr. $ltfer=
bilis erbert berichtet all ^ugenjeuge unb es> fd)eint ifyrn bie rtd^tt^c
(Erinnerung baburd) erleid)tert 31t fein, ba bie ird)c, in ber, ber ag,
an bem bie in jene3 (Sommonitorium auylaufenbe
s
Jtebe be3 ()oma3
gehalten fein fott, beibe ber iDcaria SDcagbalena gevoeit/t maren. Mein
nid)t3be|toU>enia,cr
ift biefe d)ronologifd)e Angabe eine3 23iegrapr)en, ber
lange nad> be Xr)oma Xobe fd)rieb unb feine t/iftorifdje Uugenauigfeit
I)ier and) injofem bemiefen, at er roeber ber $erbammung ber (Soufti-
tuttonen nod) ber (Srcommunicationen ervocifyut, nid)t ^u galten.
t)amtes> ttou @ali3bu) , ber feine Briefe inmitten ber (Sreigniffe abge=
fat, fyat
aud) per
fo
eracte 3eitbeftimmuna,en unb berbie bie dr=
flung
oon bem, roa3 in ^e^elat) gefd)el)en, in ,fotd)en lebenbigeu 3u=
famntenfyaug einerfeit^ mit ber 9teife nad) (Soiffon, aubererfeit^ mit
bem age
311
(Sfyinon gcbrad)t, ba fte fd)on nad) biefer (Seite l)iu fid)
cm^fel)len mu. 9cun toirb fie aber berbie burd) ba Referat eine<o
anberen citgenoffen unterfingt 9cicofau3 fcon bem ranfenr)aufe 31t
Dcouen (Thom. Epp. ed. Giles vol. II. 196- Ep, CCCXLVII
2
)
fagt
1) )ie Stufetnanberfolge ber >anbtungen lat fidt) nid)t mit idjerbett be=
ftimmeu. Diad) 3obanneg on ftg&ut^ (wergl. nod) vol. I. 283 Quid egeritis
Vizeline!
,
archiepiscopo et ecclesiae Rhemensi a multis diebus innotuit
nec operae pretium puto divulg-ata referre) in bev oben <5. 592 ettirten teile
ift, toie man glauben mu, bie (Srcommunication ber . 297.298 (genannten unb
bie ugpenfion be30Cel m ^on @aliburi) (ba e aud) &it btefer in 23ejelai) ge=
fommen, barber
f.
oben . 588 jht. 23eto. N. 23) bai rjle bie $erbammuug
berGonftitutionen bct3ti>eite. dagegen nad) begl)omag9}ctttt)eilungen ([..297
2lumf.2u.6) frf)ctnt baS egcntfjeil angenommen werben ju mffen. od) fommt
er vol. I. 162
auffallenbcr 2etfe jweimat in einem unb bemfelbeu SBriefe auf bie
(ionftttuttonen 31t ,fprcd)en, inbem er erft bie SBerbammung berfclben, bann bie
Grcommunicationen, weiter bie oou il)m oodjogene 2lbfo(utiou erwhnt, bann
aber mit einem Proinde
ju bem erfteu fnfte nod) etumat jurdfebrt. od) ift
biefer a naturgem nid)t bie erjbhtng eine neuen ^ctumg, foubern nur
Folgerung au ber eben oorgebeuben Argumentation, toeld^e bie'Uuoeretnbarfctt
be (itarenboner (Statute mit ben guuba'mentalf'^en ber ^){erard)te erhrten fott.
Vol.I. 11 untcrfd)eibet Xboma beutd)er bie consuetudines avitae unb bag
Scriptum Constitutionum.
Offenbar bat er eben 33eibe, ba @ewobnbeitred)t,
ne eg auf ber 2eftmiufter
=
^erfammhtug jur 2lnerfenuuug gebraa)t werben
foEte, unb bag fdniftUd) t^erjetebnete Statut oou (Starenbon oerbammt. Th. Epp.
vol. I. 279. Ep. CXXV ad Robertum episcopum Herefordensem. De caetero
noverit fraternitas vestra, quod uos damnavimus atque cassavimus scrip-
tum illud, in quo liaereticae illae pravitates contineutur, et in irritum duxi-
rnus, quae in eo scripta sunt.

SBergl. ^>einvid) II. 9(cufterung 51t 9J^out-
mira 1169 Joann. Saresb. Opp. vol. IL 198. 199. Ep. CCLXXXIV.
2)
Radulplius de hospitali veniens ab Anglia dixit nobis, quod epi-
scopi
convenientes circa festum saneti Joannis appellaverint contra vos ad
viri Galiiaei
b. \). bi jum ^immetfabrtgtage
1167. 33crgt. Apoficlgefdj.
I- 12.
cfrtjic^te
JUeyaitter III. 93i>. II.
38
594
ausbrcflid) , ber eBen on Gnglanb fommenbe 9tabulfu3 f;abe bie 9caa>
rid)t mitgebradjt, bte S3tjd>fe Ratten amgefte3or)annt!o be3Xufer3 (24.
Sunt)
appetlirt.
3ft
bieg
gefielen

unb baran 31t ^reifeln jd^eint
faum mglid) , ba biefe3 frifdje au ber unmittelbaren @egenlr>art ^er=
rfyreube 3euani mef;r gemertl)et
ift aU be3 nur au feinen (?rinnerun=
gen fd)pfenbeneinricf; r>on 23ofef)am

fo
fannnid)t erft am 22. %uli
gefdjet/en fein, mag fein SSeria^t mitteilt. )a3 gan^e gactum, meicfyc
auf ben 22. 3uli tion jt erte^t
ift, ift ffe aleinbefonbere3neben
bem tiom 12. 3uni au3 ber 9xeit)c be )iftorifd)en ju ftreidjen unb roa
fcon itjm referirt ift, nur aU 33efd)reibung ber t>on ii)m traneponirten
(Scene $u 33ejelai) am 12. 3>uni anjufefyen. @inb mir bod) im (Staube,
biefe i^rrung au
f
dnm gemiffen @rab erflren 31t tonnen. 2)er eben
genannte 9cicolau (Th. Epp. ed. Giles vol. II. 195. Ep. CCCXLVII)
fagt
Alii conjectant, quod in festo sanctae Mariae Magdalenae in
Regis personam sententiam proferetis,
rofyrenb er im Anfange be3
23riefe3 bie fd)on gefd)ef)ene 2krbammung ber Gonftitutionen ermhnt
1
).
Sollte nid)t bem erbert, ber
oft genug tion bem, ma am 22. %uli ge=
fcfyefyen
fottte, gehrt fyaben mod)te, biefe Saturn mit bem 12. 3uni fict)
t>errced)felt fyaben? TOerbingS ift nun nod) meiter 3ruifd)en feinem 9fte*
ferat unb bem be3 3o^ann toon @alibur^ bie tiefgreifenbe 5)ifferen3,
ba jenem jufolge l)oma3 bie einigen, bie ilm auf bem birecten 2Bege
OU
s
$ontignr) nad) ^k^etal) (Opp.vol. I. 229 Tempore itaque celebri
tarn festivo accessimus ad tarn celebrem locum distantem a mansi-
one nostra Pontiniacensi monasterio per dietara) begleiten, mit bem
(Srlag be3 (ommonitorium3 vllig berrafd)t (ib. vol. I.
230),
mfjrenb
fie bennod) $ugleid) mit Xt)oma
auf $cranlaffung ber Dcad)rid)t eine
Ungenannten U)r flofter fcerfaffen, um ba 3ufammentreffen mit bem
(fcon 6t)inon r)erbeieilenben) (Sr^bifdjof
t>on Diouen unb bem
33ifd>of
toon
ifieur 3u toermeiben; bagegen Schute bie cene ju SSe^elai) al3 eine

$)a ber SSrief am <Ed)luf3 r>on einem Gonctl fprtd&t, lr>eld)e bie 23ifd)fe
gu Dcortframpton in octavis apostolorum (b. I). in ber Octare be ^eter=
unb ^aulfeftes' am 29. unb 30, Suni) $alten wrben (habituri sunt):
fo fann
ber 33rtef nur straften bem 24. gum unb bem 8. ^uti gefd)rieben fein.
1)
greilid) gebenft er beg fd)cn crlaffencn Gommoni'torii nidjt ausbvcf;
Itdj, begngt fid) melmefyr feine rcube barber auSgufpred^tn, ba| ber 33amt
gegen ben nig ned) nid)t rerfyngt n?orben. 2)tC irrbc an fid) grabe j\u ber
2(nftd)t verleiten fnnen, e fei baber ftatt beg ^anncg ba emmenttorium am
22. 3uli erlaffcn unb fr biefen Sag ff c eine ^veitc Sceue ju ^ejelat) ausnnel);
men. Sletn in 33etrad)t ber anbern~2tec beffetbew 33vicifteUcr, meiere bie ;Hp^
peltation auf ben24.3uni verfegt, ift btefe* ntd>t me^id). 2)erm bie Soiti>ontf
(5 0 n
f
e r e n
% f
c
%
t 0
f f
c n b a r b i e (5 c e n e r 0 n 58 e
%
e I a r>
f
d) 0 n D 0 r a u S.
Ep.
Episcop. ad Alex. Gilb. Eol. Epp. ed. Giles vol. II. 192

ipsum dure satis


et irreverenter aggressus est, in ipsum exeommunicationis sententiam, in
regnum ejus interdicti poenam comminando. (amit fann iiid)t lebiglid)
auf bal fd)riftlid)e Gommonitortum in Th. Epp. vol. I. 365. Ep. CLXXIX
angcfpiclt fein. 33ielmeljr jeigt ba ^olgcube Quosdam namque fideles et fa-
milires domini regis

exeommunicationis innodavit sententia et exeom-


municatos publice denunciavit, ba^ bte 33riefftelter bie <5ccnc tu 58ejclat) im
5(uge fyaben, mit jenen elfteren 2orten auf ba ffentlich auggefprod^eue mnbj
24. Xf)oma Scgat bei apoft. tutjte. ccnc jn SSeaelaij
12. 3uni 1106.
595
bereits fcorljer bcfprodkne unb burd) bie Sattfafyrt nad> (Soifonl fetev=
lieb eingeleitete befreft, benllmftanb aber, bag bie efanbtfdSaft ber
Skrfammhing
511 (Sfyinon bcu (Sx*3btfd)cf in ^ontignt), toon wo ev, ofync
fokbe unbe
empfangen $n haben, au-5 reiigifem ^ebiirfnijj gepilgert
fei fott, nii^t gefnnben fjsfot, aU eine gttliche ggung betradrtet
1
).
xUUein
fytr fd)etni
eine Vlusgieidmng in ann fj emb er
9etfe ermittelt
werben $u tonnen. Xfyoma f eCbft tonnte aerbingS, um bie jSirrungS;
frftigfeit ber itjm an^ut'nbigenbeu Appellation $n vereiteln
,
burd) ci=
nen greunb beuad)rid)tigt, gerabe jefet allein nad)
oiffonS fid) bege=
ben tyafcen; jugleid) jebod) in ber 5l&fid)t, u ber Don if>m befd) (offenen
anblung
fid) ftrcbd) $n Weisen, ein efclgc aber wre

bie wrbe
weiter angunel)men fein

f^ter birect nad) ^ejefa^ gegangen,
ofync
on bem $or$aben beffetben $u
iuiffen.
2)od) aud) biefe Kombination
rann freilid)
tfyr
er nftd)feit ungeachtet nid)t alle itnberfprdje fyeben.
c)
gnbeffen
bie bisherige $u unften be3 Statutes rwn (Balis; s. 293
feurt; fid) entfd)eibcnbc Errterung
fcfyeint burd) ein Xatnm lieber Wan=
f
fenb gemad)t $u werben, ilbert geltot (Epp. ed. Giles vol. IL 7.
3oy
Ep. CCLXXV)
fagt, U%
er die beati Pauli ben Brief be3 ^apfte
3,0
(Th. Ep. ed. Giles vol. iL 80. Ep. CCLXX) empfangen fyabe, Worin
tt)m bie Ernennung bc3 Xlwmal 311m
legatus in totam Angliam, ex-
cepto Eboracensi episcopatu
angezeigt Werben. Adjicitur etiam,
f
cic)rt er fort,
ut omnes, qui beneficia clericorum archiepiscopi in
eorum absentia mandato vestro pereeperunt, ad plenam eorum in-
fra duos menses restitutionem anathematis sententia, omni appel-
latione remota, compellamus. (Sine Stelle biefer 9Irt finbet fid) aber
in bem bie Segatton betreffenben abreiben StleraitberS nid)t,
Wofyl aber
in Dem fpteren eom 8. 9Jcai Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II.
95. Ep. CCLXXXI

mandando praeeipimus
,
quatenus univer-
sos, qui jam' clericorum dictorum beneficia in absentia sua de man-
dato regis pereeperint, ad eorum integram restitutionem sub ana-
thematis interminatione , omni appellatione cessante, districtius
compellatis etc. )en weiteren ben ^eterlpfcnnig betreffenben
@afc
(Denarium etiam Beati Petri a fratribus et coepiscopis nostris prae-
eipimus exigere et nuneiis destinatis ad nos integre consignare)
fud)t man inbeffen fowoljl in bem einen al bem anbern ber fcejgltdjen
riefe Slleranberg fcergefcen; woljl aber ift
bergletcfyen berhrt in ben
riefen au3 bem ^afjre 1165 Alex. Ep. ad Gilbert. Th. Epp. vol.
II. 98. Ep. CCLXXXII
Dom 8. 3nni unb ib. vol. II. 100. Ep.
CCLXXXIII om 22. Auguft, obgleid) bem Wortlaut nad) eine t$U
lige itebereinftimmung nidjt (Statt finbet. ilbert Referat in bem be;
lid)C Commonitortum r)inbeuten. -Ruv bai brittc ber Momente, bic Gaffatien
ber (Sonjiitutionen, ignorireu
fie, wie fic berhaupt oon bem offtcielfen djreibcn
be Xljoma Epp. ed. Giles vol. I. 161. Ep. LXXII1 auSbrcfltd) abfegen.)
dagegen in ber Ep. ad Thomam Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 185. Ep.
CCCCXXXVI bertfftcfittgcn fte bte gactum 00m 24. ^uni gar ntdjt. . u. d.
1)
Opp. ed. Giles vol.
t
227.
3S*
596
&r i t i [ cfc e OBt i *f
br ungen
.
$eidmeten iriefe an feinen enig, fcnnte el nidn anberreeit centrelirt
irerben, lrrbe bagegen bie iOceinung reranlaifen , Aleranber babe ber
alle tret fnfte in einem unb bemfelbcn Sdbreiben (iaS geuert,
reetd^el an
tan
dies beati Pauli in feine nbe gelangte. Unter bie=
fen
Umftnben
Regest
fd^eint man annehmen $u muffen, ba irenn
nidit Drei,
fc bdj bie urei Sdn'eiben Aleranberl Th. Epp. ed. Giles
II. 80. Ep. CCLXX com 24. April unb EL 95. Ep. CCLXXXI Pom
3. ?Jcai beinabe gs gletdjer 3^it un^ #wue, ^ erftere allein an
bem dies Pauli
berleben reerben
1
)
(Die namque beati Pauli, quum
Londiniis ad altare consisteremus , literas domini papae de manu
cujusdam nobis penitus ignoti suscepimus')
, bie letztere, trenn erleid)
fp eitern Xatuml, bocr> rielleidit einige Xage frher an ifm gelangte.

Aber reekbel DJccnatlbatum ift nun ber dies beati Pauli?



er
dies conversionis Pauli am 30. Januar (irie Morris, the life of Th.
Becket
194, irrig annimmt) fann foMednerbiugl ntcf>t gemeint fein, ba
bie literae legationis, ireld^e (Gilbert an jenem dies empfangen Ijafcen
tftt, erft am 24. April aulgefertigt ftnb. (rl faVint aljo nur brig $u
Heiben ber $ireite Xag bei 'eterl = unb ^aulefeftel
= 30.
3
un^
2
)-
Aber gerabe tiefe Annafeme ift el, treidle, reenn
fte fta) beirafjrbeiten
feilte, bie unter b. r?erfud^te d)renclcgifd}e Aulmittelung bei batfa)=
d^en reu Dceuem in grage ]u [teilen nbtbigen
511 mffen faSeint. Xenn
ift erft am 30. ^uni ilbert Pen bei bemal (Ernennung in &enntnijj
gefegt unb baburefe oeranlafu, ben Senig ,u ermabnen (Epp. ed. Giles
vol. II. 8. Epp. -CCLXXV) ut si in literis archiepiscopi adversus
regni consuetudines gravamen aliquod intellexerint , ad dominum
papam statim vel ad legatos
,
qui diriguntur ad vos , confidenter
appellent:
fe
fann btefe ton i^m empfohlene Appellation un-
mglid> an bem lge (24.
%ux\i) $ur Aulfbrung gefommen fein, an
irel&em nad) Dacelaul ,u freuen bie Senboner (Eenferen$ gehalten fein
feil. 2enn@ilbert bereite an bem $ulefct genannten Dermin bal Appeln
laticnlinftrumeut ooll^egen tutt, irie fann er in einem nacb bem 30. Juni
gefdmebenen 23rief feinen &nig nodN aufferbern, jene maffenfyafte Ap=
pellation $u reranlaffen?

Unb bod?
f
6 einen bie angefhrten 3orte
eine anbere iBesielnmg all bie auf bie am 24. Juni befdjloffene
Appellation faum ^ujulaffen. ie Sad^e nnrb ueefr unbegreiflid)er, irenn
angenommen irirb, mal irie Pen felbft fieb aufzubringen faVint, bajj
bie Th. Ep. CXXIV. vol. I. 277 ntefet gar fra nad) Empfang ber li-
terae legationis bei Zapfte!
(Th. Epp. ed. Giles vol. II. 80. Ep.
CCLXX)
felbft, alfo etrca SJcitte ?tai abgefanbt reerben; bagegen bal
fpecielle treiben bei Xfjomal an ben
2ufa)of (Gilbert Pen onbon, in
reellem biefer bie gleid^e Anzeige Pen ber ibm bertragenen 23rbe
1) AUerbin^l ^igleicb mit bem cgleitfaueibeu bei IbomalEpp. ed. Giles
vol. I. 277. Ep! CXXIV, rcie Gilbert felbft jagt a. a.C
Literas etiam lega-
tionis jam dictae et literas archiepiscopi, quas ad plures transmittit epi-
scopos, ipsis aut mittere aut praesentare praeeipimur.
2) 8gl. Robertson. Becket, archb. ofCant. London 1859. p.188. Not.
g.
24. Stomas Segat be3 ar-oft. <5tuM. <5ceue
311
SBejefar; 12. 3uni 1166.
597
madjt, bentfelfcen erft nad) bem 12.3utu all bem age ber @ccnc jtt3Be$*
lai> communicivt {ei
1
}.
Unb bc-d) ift e3
\mttyca& unmeglid), bic 2lb[a(=
fang
ber letztgenannten (Stifte! d)rcucdcgi(d)
frher }tt fefeeu,
bcmt bie
2erte focjUid) im tlfang
Meminimus nos juxta constitutionem san-
ctorum patrum vobis denunciasse, quos propter injurias sauctae Ro-
manae ecclesiae et Cantuariensi et aliis ecclesiis in regno Angliae
illatas excomnnmicavimus etc. fnnen nur ciuf
Th. Epp. ed. Giles
vol. I. 161 Ep. LXXIII
fcegogen unb biefe letztere nur a(3 bie
cff
iciclle
SRfttgetCithg ber ba, tofcl $u gejcfjefyen, betrachtet derben.
Ueberbie bezeugt bie (Stelle in Joann. Sareso. Opp. ed. Giles vol. I.
315. Ep. CLXXXIV, bie allen fonftigen fcunjeidjcn nad)
frher ftf
im %V\ nid)t fann getrieben fein,
,,Ei narnque et legatio data est
et primatus totius Angliae confirmatus. Scripsit super baec Londo-
niensi el vobis omnibus et credo
,
quod idem Londoniensis jam rece-
pit literas legationis vobis omnibus ostendenclas'' in einet
fo
jdUa-
genben 2eije, tote man nur
to&nfdjen tarn, ba Ubert 9icd>t t)at,
toctt er ben 30. ;un all ben ag be$eidmet, an ft>e(d)em er
Tb. Ep.
CXXXII erhalten
2
).
3ugCetdj aber etgiebi fid) a*t berfetben b(tl 3Bci-
1 Zie Epp. Th. CXXIV. vol. I. 278. 279 unb CXXXH. ibid. 291293
erreeifen beibe am djlujj auf bc p'piurd&e officielte Schreiben (Th. Epp.
vol. II. 80. Ep. CCLXX). $)ie erftcre, gerietet an Robert bott ereforb unb
Dxoger OOtt SSorccftcr befiehlt bie unbe con ber bertragenen Segatcmrrbe, roic
fie aus bem ppfilidjcn treiben erbetfe, ben 5Mfcbfen oon 5?atb, (5t)cfter , a=
lilbnrt), (Sreter, St. aib (Menewia) mituitbciten; ba* ppficbe Schreiben
juglcidj mit bem be SBerf. inbeffen jitisqt bem
Stfd^of Don Sonbcn 51t geigen",
bamit berfelbe beibe ben brigen 23ifd)fen ber spremnj Gauterburt) unb bem 33t=
fdjof
fcon Surgam (jut Provincia Eboracensis gebortg)

jeige" (fo bafj alfo


nur ba33itbum 2)orf, nid)t ber XRetropcUtaufprengel bc (h^btfdjofs oon biefer
(Sommunication aufgenommen nrb). ie streite Ep. au itbert ron Sonbcn
trgt ibm auf, bq ii)m berfanbte ppfttiebe (Ecbretben ben brigen (Suffragan=
btfebfen
ber ^romn^ Ganterburi) unb bem 23ifcbof oeu fntrfjaro gu geigen" unb
fobann fefort ;utrcfuifuden.

Offenbar febiefte Ib. alfo ben 33rief an ilbevt
bem riefe an Robert unb Stger bcigefcbloffeu sngteidj mit bem ppftltcben
Schreiben an biefe leiteten, unb biefe erbielteu ben Auftrag, einerfeit nad)
infidjt be p'pfttidjen (5d)reiben ben genannten SMfcbefcn ber ba officium
legationis commissum SDtittfyethmg 31t mad)en, anbererfeit btf Original be
^apftlict)en Scbreibenl ugletdj mit bc jljoma riefe an itbert biefem festes
reu 31t berfenben.

er erfaffer rcar alfo barauf bebadjt, ba ccorum in=
fefem 51t n?al)ren, aU er bem 53iftf)of ron Sonbon aU bcm bem ftange nacb
erften (Suffraganbifcbof bie Gommunication bertrug; Jurfeicj aber fid) ju fiebern
fr
ben ^atl^ ba| berfelbe tragen tmube, ibm ben eberfam ui oer^eigern.
S^te literae apostolicae

bafr tt?ar geforgt

nuirben in (Sngtaub befannt
felbft fr
ben galt, baf? ilbert fie nid)t ben brigen 23ifd)feu mittbeiten
fotlte.
2)
Gilb. Fol. Epp. II. 7. Ep. CCLXXV nrb biefe ganj beuitid) begei^net.
Sie 2orte
Literas legationis jam dictae et literas archiepiscopi
,
quas ad
plures transmittit episcopos (cf. Th. Epp. vol. I. 277. Ep. CXXIV) ipsis aut
mittere aut praesentare praeeipimur, si in 7iostri Status et erdinis integri-
tate ulterius perseverare curamus
geben auf bie teile in Th. Ep. CXXXII
Mandamus itaque fraternitati vestrae et in virtute obedientiae et in peri-
rulo ordinis vestri apostolica auetoritate praeeipimus . fjuatenus eas fratri-
bus et comprovincialibus vestris episcopis et Dunelmensi episcopo osten-
598
ritifcfye SBetteUffwmgen.
tere, bag aud)
Th. Ep. CXXIV ad episcopum Herefordiensem et
KogeriumAYigorniensem eben bowal erft in (Snglanb befannt, ba$ fie
ugleid) mit Th. Ep. CXXXII abgefanbt Horben. Unb bod) (inb bie
ppftlicben
literae legationis
fd)en *Mmt 24. 5lpril batirt. Unb bod) Ijat
man bie Grcommunicationcn in SBejelat) al3 bereite im SBefife biefer
2rbe ooll^ogen. 9iid)tbeftomeniger be^eidmet
fid) X()ema3 in feiner
Ep. LXXIII, in toetdjer er
unreifelfyaft eben biefe Grcommunicatio;
neu begannt mad)t, nod) nid)t al
legatus apostolicae sedis
1
).
@leid)=
ttel)l mad)t jebe anbere Sejieljuna, biefer
Ep.
al3 bie auf bie (Scene u
i^elau biefetbe l)iftorifd) unbegreiflid).

2(u3 aen biefen SSirren
ton fid) bie f)iftorifd)e Kombination nur erlfen, lucnn fie burd) bie in
benfclben fid) aufbringenben djtoterigfetten angetrieben nnrb,
pt aU
lern fid6> jum Skrftnbnifj ber anblungmeife bei (r$bifd)of3 51t erlje=
ben. eine3tt>eg3 Ijat berjelbe fid)
angelegen fein (ffen, fofort nact)
(Smpfang ber ppftltdjen
literae legationis biefelben b ef au nt u ma
=
d)en, h>a, toie oben augenbltct'licf) angenommen
ift,
im 2ai gefd)eljen
[ein mte; oielmcfyr loar er entfd)loffen, erft mit biefer neuen $otl;
mad)t betleiDet $it b anbellt unb bann ben (nglifd)en
33ifd)fen bie
Urhutbe mittut!) ei len, *oeld)e ba befonbere gunbament biefer feiner
DJcacbtbung getrefen. (So erftart e fid), ba er biefelben oon ber 95ets
l)ngung ber firdu'idjen enfuren gegen bie ird)enrvubcr unb ber 23e=
bro^ung (Comminatorium) bc ^nig benad)rid)tigte in Ep. LXXIII,
ol)ne fid) in ber Uebcrfdmft berfelben feinet neuen itel3
fdum 51t be=
bienen. (r l)atte bamal bie
literae legationis nod)
fr fid) behalten;
<b. 310 er mar Segat, oljne ba er fid) fo
nannte
2
).
(Srftnad)bem biefe
Ep. nad)
datis adhibita celeritate et diligentia et eas postniodum restitui faeiatis.
Praedicta eadem potestate et sub eadem interminatione jubemus, ut ha-
rum portitoribus
,
qui Domini papae negotium gerere dignoscuntur, debi-
tum exhibeatis honorem etc.
1) (Stft in Ep. LXXIV,
ift
meldjer bie Ermchtigung evtl>cilt roirb, alle
bie, roelcfye etralttt)tigraten gegen Glerifer unb 2lppeantcn ausben, fefort
al (Srcommuntcirte 31t' oevfubigen, ftnbet fid) biefer Xitel juerft. Cf. Joann.
Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 315.

lieber ben Umfang ber 2ltntgeroatt
be legatus sedis apost.
f.
Alex. Ep. Gilb. Fol. Epp vol. II. 62. Ep.
CCCXXXIX.
2) S)ie fcfjou oben . 294 befprodjene ganj anbei geartete DJiotioirung
in Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 235 (Prius siquidem quosdam de
eruditis nostris ad sedem apostolicam misimus, per quos a viro apostolico
apostolicae sedis legationem jam super Angliam obtbndmus. Et quidem ad
cautelam a nobis factum sie, ut videlicet firmior et magis authentica
ecclesiastica quaevis sententia haberetur, si deineeps ab archipraesule
aut in regnum aut in regni personas ferretur, unde et quum archiprae-
sul Vizeliaci, sicut supra ostendimus, comminatorium in regem emisit,
apostolicae sedis legatus jam erat, etsi impeditus legationis sitae
fines in-
trare non posset) erf'lrt afierbing ebenfalls bal 2luffaeube, roa bie 3u
;
rd^altung be Xt)omag l)inftd)tlidj ber ^ublicatton feiner 23ollmad)t Ijat.
cmnad) mre e ber ^aoft fetbft,
ber
Um baran bi babin gebinbert?

a beffett be$gtid)e dneiben (Th. Epp. ed. Giles vol. IL 10. Ep. CCVIII)
eine berarttge (ilaufel nid)t enthlt, fo mfete fie mublid) burc^ beu Ueber-
brtngcr
fytnjugefgt fein. 2tUeiu ba biefe ganje
^uffaffuug
burd) feine Stelle
24. S&omaS Scgat be3 avofh tuW. Sccne ut ^eTat) 12. 3'uni 1166.
599
bem 12. 3um abgegangen, oietfeidjt adjt age barauf fanbte er Ep.
CXXXII ad Gilbertum Londonicnsem episcopum unb Ep. CXXIV
ad Robertum Herfordiensem et Rogerium*Wigormensem $ugteid)
mit bcu
literis legationis Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 80.
Ep. CCLXX {eid)3Cttiv3 ab, [e baf
(ie ber evftc am 30. 3um empfan=
gen fonnte.

Mein t)attc beim bamaf nidjt fd)on am 24. Sunt bie
Sonbcuct (Sonfeieng
(Statt gehabt, auf meldtet bie 9lppettation Bcfd)Cof=
fen
unb $ut StuSfiifytung gefommen? unb ma$nt nid)t (Gilbert in ben
oben 6.309 angefhrten Korten feiner Ep.CCLXXV ben nig, eine
maffeufyafte
^Cppetlatioat anzubefehlen?

iefe leiste noef) brig btei=
benbe (Sdmnerigfeit, bereu ^Beseitigung mir unfglid)e 2fte bereitet,
fo
ba eine ficbenmaligc )urd)arbcitung biefer ganzen Partie ^um %\vzd
ber 2lu3ntittclung bei au3 ben 2)ocumenten fid> ergebenben t)iftorifd)en
3ufammeul)ang uotfjroenbtg geloefen, ift
Oon mir enbUct) aud)
gefwi
ben. 2Wetbtug3 fet^t ber SBricfftcCCcr bie ^typettatton 00m 24. 3uni, an
toeldjet er felbft
ja oorjugstoeife beteiligt gett>efen, t)ier oorau3; aber
ntdjt in ber oben citirten (Steife, fonbern fogleid)
311
Anfang feine!
(Sd)reiben3 Nam quod auetoritas apostolica praeeipit, hoc appel-
latio non saspendit. 2a3 man burd) bie eben anhngig gemadjte
|)eUation erreicht 31t b)aben glaubte, ba ift burd) ben 23rief be3
i\U?ftc3
(in iucldjem
regni episcopis injungitur, quatenus ei, tarnquam apo-
stolicae sedis legato , liumiliter obediant et ad ejus vocationem abs-
que contradictione conveniant et super bis, quae ad eorum spectant
officium , ei plane respondeant et quae statuerit , firmiter obser-
vauda suseipiant) nad) (Gilbert SJkinung roieber vereitelt; um
fo
mein* vereitelt, als at man nun
erfhrt, ba| l)oma bereit! feit bem
24. 2lpril im
Beftfc
ber neuen Srbe
ift. (Sofern er feitbem aU teils
Vertreter be apoftoltfdjen (Sttu)l3 mit unbebingter Oollmacfyt fungirt,
ift ja, nne man fiefjt, eine Stypeltation oon it)m an biefen (entern
gar
nid)t meljr mein* nttffig, fo
balb man ib)n als ftalen anerfennt.
)iefe Anerkennung bebingter 2eife toemgftenl nt verweigern, finbet
Ulbert in bem einzigen galt mgtid), toenn ber enig eine neue 2lp;
peation ben SBtfdjfeu ^umut^et, bie fomit ganj anbei motioirt
ift
als bie, bereu Snftrument in Gilbert Fol. Epp. vol. II. 185 vorliegt
3tt biefem ftnb bie DJcotive bemtjoma
felbft offen
bargelegt, bie oben
(S. 306 errtert ftnb. (Sie finb ganj anbetet 5ltt all bie, roeldje biefe
neue Appellation begrnben follen. 2) er SBcrfaffer tonfd)t, bie S3ijd)fe
ntcd)tcn veranlagt iverben, nt berlegen, ob fie nid)t an bem bie Segas
tion anfnbigenben ^Briefe be3
(Sr^bifa^of!
ettva fnben, tva mit ben
ber Briefe be 'XfyentaS ober be ^o^anne 001t aui&uri) bettigt nrb
(matt mftte fonft auf bie oben . 597 citirten 2Borte In jenem im ^uii
gefdjrtebcncn 33vicf recurriren, in benen oon ber Negation fo gerebet roirb, al3
rore fie eben
iefet erft verliefen), fo muft
ber Steifet an ber cRidjticjfeit um
fo mefyr begrubet erfdjcten, als ber Sinn bc3
djlufefafceg auet) fem fann,
obglcid) er burefj bie Umftube geljinbert roarb ba ebiet feiner Negation per=
fulict) &u betreten."
600
rtttfd&e SSetoctSffjrimgen.
consuetudines regni nid)t bereinftimme, unb ienn
fid> ein betfttti^d
ebenfen ergbe, an beu
$apft ober an bie Legaten, on beren bal=
biger 2lnfunft er alfo fd)on unterrichtet ift, ju appefliren.

$lber m=
liefern fonnte nnn ein gravamen adversus regni consuetudines
in
Th. Ep. CXXXII
gefunben Serben? Xfyomal t)atte $u Anfang berfel-
ben an bie ju egelaty onkogenen (Srcommunicatiouen erinnert, bie
atterbincjg fd)on in ber jugleid) bie (Saffation ber Glarenboner Statuten
ati3fpred)enben Ep. LXXIII augefubigt, aber ebenfo, tte biefe \t%-
tere felbft, in (Snglanb ignorirt marcn. 3n Constit. Clarend. VII
Mansi XXI. 1 194 (bie nad) ber 3Xrtftcr)t ber fonigiid)en
Partei ja nur
eine consueiudo avita
ift)
irar aber erboteu, irgenb einen Sefynltrger
be3 ^nigS olme beffen (Srtaubnif; ju ercommuniciren.
(Sofern nun in
e^etaty . jfttdjarb be Suci

natrtid) reibet bitten be3 fonig

ercommunicirt morben, marbie3 in SBiberfprudj mit ben consuetudines


regni gejd)ct)cn unb fomit
ungltig. (Sofern aber on biefer (Srconumu
nicattOTt als einer gefd)el)enen in beut riefe bie 9tebe mar, meld)er
berbieg bie Uebertragung ber Scgatemiuirbe anfnbigte, gegen bie man
an fid)
nidjt einmenben burftc, fo
fonnte bod) in bem ganzen riefe ein
gravamen
gefunben roerben, unb biefer $ur neuen 5lppedation eraiu
taffeit.
.ie{e$ ei3tere fottte gur 9lu3fljrung gebrad)t Serben
auf ber
erfammlung ber
ifdjfe
51t 9cortt)ampton. ,,Concilium quoddam ha-
bituri sunt in octavis apostolorum episcopi et omnes abbates apud
Nordbamptonam" Ep. Nicol. Eathm Th. Epp. vol. II. 196. Epp.
CCCXLVII. 3)a detail ber erljanblungcn lernten nur nidjt. 2lnber
. 435 mre e3, memtbie Ep. Roger. AYigorn. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol.
II. 268. Ep. CCCCLXXIV in ben ^iftorifdjen 3ufammenl)ang btefe
3aljre<
(1166) gehrte, (Sie fceridjtet, ba e3 auf ber on
tyx ermhnten
erfammlung $u Sftortljantpion (1. 1.
p. 269 Accitus est Dominus
Wintoniensis per responsales suos , ut apud Northamptonam
responderet) $u mandjerlei Dtemonftrationen laut. )er
ifdjof on
$Dur|attt $uerft gefragt,
respondit, quod illi appellationi
(barbev
fo=
gleid) ein 9JM)rerc3) non interfuerat
,
deliberationem se cum
metropolitano super lioc et quidquid liceret, salvo ordine Dei et
suo, se consulto facturum. er
ifdjof
on (Sreter erklrte,
fd)on
jene
frhere 9fypellatton fei
ein anmaglidjeg Unterfangen, bei bem er
nid)t beseitigt geroefen; er fnne nidjt gleid)ermeife auf biefelbefid) be;
rufen unb bie efafyren,
roetd)e au3 bem Umgange mit ben (Gebannten
entftnben, auf ftu)
nehmen; c. fei
jtt beforgen, bag bie on $otna3
erfyngte (Scnfur au 2ltterl)d)fter (Stelle befttigt merbe, unb biefer
(Sentualitt mofle er fid)
nid)t Ptet3
geben. Gilbert fudjte ben (Sinbntd
feiner 9ftebe baburd) $u ereitetn, ba er bergleid)en ebenfen td)ertid)
mad)te. IHber aud) etnrtd) on 2Biud)cfter lieg burd) feine
responsales
erffnen, ba er fd)ou um befunden, toeil er in feinem t)cl)eu Hilter bin
9ced)t^eg ber Appellation nicfyt erfolgen tonne, il)it 51t cntfduiliMgeii
bitten
miiffe.
Hanc vero responsionis formam, licet auditores suspi-
cionis
arguerint, maluit dominus Wintoniensis offensas hominum
24. Tic Scenc 51t e^rieH) 12.
Stmi
1166 u.
f.
.
601
mereri quam offendere legem Dei. Quod et palam fecit, quando
denimeiationem excommunicationis sibi insinuatae publicavit et
exinde consortium excommunicatorum attentius evitavit.
(So Weit
ber auf
bie (Stmobe Itjugttdje Snfjaft bei ^Briefe. 5tUcin c;e^cvt er
WuKicb tu biefe ^a^v? Cbcv ift er oietmeljr iu bie &tit nad) bem
agc ju (Elairoaur 1169, tu ben <3. 435 gcfd)Uberten 3nfammcnfyang
cor ^Begebenheiten einzureiben?

Jyv btc cvftcre Slnna^mc fd)eiixt
als
levbing*
311
fored)en bev Umjtaub, bst^ bte 3mtebalen fogleirf)
511 lnfang
gefragt
weiten,
utrum personas suas et ecclesias sibi commissas
sub illa vellent appellatione includi, quae dudum ab episcopis 110-
stris in inilio quadragesime scilicet ad terminum purificationis facta
fuit: quam et communi consilio proposuerant in octavis pentecostes
innovare, uub biefe Stypetfatiott bod) eben feine andere fd)eint fein 311
Knuten &fg bic erftc oen itbevt uub ^ocettu uub anbern
SSifdjfen
(aliique fratres nostri Gilb. Fol. Epp. vol. I. 287. Ep. CXCV) evt)0
=
benc; feine anbete ^Lppeatten erneuert werben ]ii fetten al bte auf bem
QoncU $u Bonbon (3.304) au3geftorod)ene.
3ft
bteje SBejieljung aber ridj;
ttg,
fo
jebetnt ei bodj anffaHenb, bafj biefer 23ricf, wenn er erft im
3. 1169
gefdmeben fein fotttc, oljne Doennung jeber
3 ^
reSjatyl oon (Sreig=
raffen
im 3<u)re 1166 fpreeben fotttc. Uub bod) ift bte iejtefjuncj
auf
bteje eine unabhjeUudjc; bei jutfafang beTrgaften 1169 Ijat atterbing
ilbert wieber ar^ettirt, nicht aber bie brigen 33ijdwfe mit iljm,
fon=
bern nur ^occUn ton 3attbu) na d) if)m ($ritifd)e 33eweif.
N.28. a).
Unb .wie wren bie 23orte quam innovare
Jnnftdjtltdj etuc3
g-actunt in bem letzterwhnten 3&$te 31t begreifen?

9f<i&befios
Weniger Werben Wir genetljigt, ben Srtef
in ba^^^t* 116 9 31t fet?en uub
bod) in jenen (Stzen bie 25e$idjung
auf
bic^ppeUatienen im 3al)r 1166
anzunehmen, renn gegen ben @djur wirb oraugefet3t,
bafj
@bert
nnb S^eeltn ercentmunicirt feien.
(8uggeritur autem nobis, quodEe-
ginaldus archidiaconus Wiltesire patri suo reconciliationem iinpe-
traverit et quod Dominus papa sententiae latae prorsus ignarus ex-
stiterit. Unde et fingur
,
quod Londoniensi et Saresberiensi
causae cujusdam cognitionem cum apostolica benedictione deleget
estque data reserrpti post diem latae sententiae. Super hoc cavil-
lantur malitiosi, quod exeommunicatos iHos Dominus papa reputet
absolutos.) a3 ift aber erft im ^aljx 1169 gefd)djen (jebod) gl. ri=
tifd)e 33eweif.
N. 25. i).
golglid) tnufj bie in Diebe ftefyenbc
Ep. ber
bie Agitation Ubert3 in geige bc3 ifnu am )immelfai)rttage 1169 eins
geljanbigten Ch'cemmunkattenbvtefe3, reu ber QSerfammlung fyanbeln,
auf weld)er bie )emcnitration be Sonboner (Steru3 erneuert Werben
fotttc
(f.
oben @. 435 %nmt 1 uub ritifd)c 23ewei3f.
X. 28. f).
ie
btent fomit $ur (Sraatt^mg ber Ep. Th. CLIV vol. I. 328.
d) SemerfengWertt) ift bie
^Differenz ber %xt, Wie bie ^typettanten . 299
in Gilbert. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 190 ad Alexandrum unb ib.
306
II.
185 ad Thomam Cantuariensem if>rcn (Sd)ritt motirtren. ort
Wirb bie cette jn SBejelaty, wenn aud) uid)t bem Dtamen, bod) ber @ad)e
C2
Jhittfdje SeroetSfbtungen.
nad) auerfannt.
Verum hic per tristes et terribiles literas

ipsum cum in pacis perturbatores exercitum nuper ageret, dure sa-


tis et irreverenter aggressus est , in ipsum excommunicationis sen-
tentiam, in regnum ejus interdicti poenam comminando.
dagegen
in btefer ift btefelbe ollig ignorirt. 3)ie 23rieffteller recurriren oietmeljr
auf
ba3 @erd)t

vos scilicet in eum commonitorium emisisse, quo


salutationem omittitis, quo non ad obtentum gratiae consilium pre-
cesve porrigitis

sed intentatis minis interdictum aut
praecisionis elogium in eum jam dicendum fore multa severitate
proponitis
(alfo auf ba3 fc)rtftttd)c (Sommonitorium, xo elct) e3 nid)t eine
fd)riftlid)e 2ieberr;clung be3 ju SBe^elaty au3gefprod)enen ift, oielmet)r
n'xdjU anbereS
p
fein fdjeint
1
)
als bie fd)on im 3>at)r 1165 gefd)riebene
Th. Ep. CLXX1X vol. I.
365) unb bie 2lmt3entt)ebung bes
23ifd)of3
3ocelinul> Oon @ali3buvl)
(vol. I. 289 Ordo judiciorum novus
hic est, hucusque legibus et canonibus, ut speramus, incognitus:
damnare primum et de culpa postremo cognoscere).
t
e) 2)ag allein in biefen3ufamment)ang b er Gegebenheiten ber^Brief
315
be3 Knigs
Diu desideravi
kt
einzureiben fei, ift gegenber Sttanfi,
SBaronutS, ^3agi, arbuin, oon Rumer, @efd)id)te ber oljenftaufen
II.
199,
meld)e benfetben al3 Einfang ber 2krf)anblungen unmittelbar
oor bem 2r$burger 9Uid)s>tage

bie unter btefer SBovaugfefcuncj oon
ber englifd)en rone juerft motioirt morbcn toven
~
betrauten, jucvft
oon gtcfer, DMnalboon Gaffel
103. 5lnmf.
2, richtig erfaunt. 9cur finb
feine rnbe mcber alle faltbar nod) oollftanbig. 3)a bie engtifd)e
@efanbtfd)aft, toeldje auf
bem 9fieid)tage 31t SBrjburg -erfd)ienen, an=
berg ^ufammengefei^t geloefcn al bie, roeld)e btefeEp.
Diu desideravi"
in 5lu3fid)t [teilt (Unde cum consilio omnium baronum meorum et
cum consensu cleri magnos viros de regno meo, scilicet Eboracen-
sem, Londoniensem , archidiaconum Pictaviensem, Joannem de
Oxoneford,KichardumdeLuciKomam missurus
sum),ift freilid) rid)=
ttg. 2lber wir tonnen nad)roeifen, ba bie fyter SBejeidjneten feinetoeg
alle, roie urfprnglid) beabfid)tigt War , mit ber Sftiffion loirflid) beauf=
tragt finb. $ielme
v
r nennt ^o^anneS oon- @ati3burr) Opp. I. 315 unter
jenen nur beu Sodann oon Orforb unb aufjerbem ben 3ol)ann 611min
unb iabnlf be Xamroortl) {cf. Alex. Ep. ad Henricum Regem Th.
Epp. ed. Giles vol. II.
136) al ftiiglteber ber roirflid) jur 2lu3ft)=
rnng gekommenen <$efanbtfd)aft. OTerbingg finb alfo anbere nad) 9iom
1)
9Ulerbtng ift gegen biefe fdjon oben .578 geuerte 2lnfid)t ber Umftanb
geltenb 31t madjen,
bafe in obigem riefe nicr>t mit fotd)er 23efttmmtl)eit, roie
bie StopeKanten oon bem fragltdjeu Slctenftd ansagen, mdjt bem SSorttoitt nad)
bie $erl)ngung be ^ntevbict u.
f.
ro. augebrofyt, oielmebr nur angebeutet
roirb (Audiat itaque Deus meus

consilium fidelis sui, eommovitionem
episcopi sui, castigationem patris sui.

Alioquin pro certo scia-
tis, quia divinam severitatem et ultionem). 3tber bcu3 $-et)ten be @ru
s
fee trifft ju. 9htr ba rennte banber ju fein fd)cinen, bafe
btefe fdjarfc (Spiftcl,
toc(rf)c bie
SSifdjBfe im 9(ugc Ijabcn, nad) Joann. Saresb. Opp. vol. I. 226
fpter, roie mau glauben mchte, getrieben ift alg Ep. CLXXIX.
24. cenc jit Sejetat) u.
f.
to.
G03
abgegangen, anbcrc auf bem 9feid)3tage Srjbura, erfreuen; nur
finb btc crftcrcu nia)t biefelbett, toic bte'in bem in Dtebe ftel)cnben Briefe
angefitnbigtetr.

2)a nun aber ber 23rtef nid)t bem 3at)t 1165, fon=
bcvn 1166 angehre, bafv eugt btc and) oon gider beigebrad)te (Stelle
in Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. I. 314. Ep. CLXXXIV Quam
gloriosam, quam catholicam, quam piam epistolam Coloniensi schis-
matico nuper miserit, ex rescripto ejus, quod vobis mittitur, pote-
stis conjicere, ut pateat omnibus, quam verum sit, quod de pietate
et justitia Regis vestri tanta confidentia predicatur.
tiefer irief
ift,
toie fein ganzer 3ul)alt beVoeift
,
nad) bem Sennin ber 5(ppeltattcn
ber
23ifd)fe (24.
3uni 1166) gefdtrieben. Snbem in jenem Zitate oon
bem roniglid)ett (3d)reiben all einem eben abgefaten, al3 oon einer
Dicuigfeit bie 9tebe ift, fo
toirb baburd) ba 9ced)t uuferer d)ronologijd)en
(Sinreilnmg erhrtet (Sin uitbebingt entfd)eibenbe fcugnifj bafr finb
berbieg bie SSorte
Romain missurus sum". (So fottnte einrid) II.
im 3af)r 1166, l)d)fteit<3 im )ecetnber 1165 fdjrcifcen; ba 5lleranber erft
im tooember 1165 tu jener feiner Spauptftabt trieber anlangt. 3m 2)e=
cember 1165 ift keinerlei Gerattlaffuttg 31t einem folgen abreiben au^
Zumitteln. golglid)
ift e3 mit un^meifel^after <Sic)err)ett in.ba^3^)r
1166 unb in ben 001t un3 erjagten 3iifamment)aitg ber Gegebenheiten
einzureiben.
f
)
2)a bie Goten be3 fyoma3 Getfet in grattfreid) toieberattlang= @. 324
tett, al berfetbe Oon ^ontignt) bereite oertrieben mar, ergiebt
fid) au3
327
ber Ch'jcifyluna, be evbert be Gofefyam fclbft,
ber ber ^turunft berfelben
in @en aubrtfd) ermhnt . 2lber (eiber ift
bie nhere 23 eftimmung
(Opp. ed. Giles vol. I. 247 Nec enim multos dies Senonis feeimus,
quum ecce Romipetae nostri revertuntur, nuntiantes, quod domi-
nus papa cardinales a latere suo in brevi missurus foret etc.) bod)
nid)t im (Staube, uu3 einen au3reid>enb d)rouologifd)en 5lnl)alt^unft
gtt geben.
3
n
bcffen ba Xf)oma3 mit feiner ^ilgergemeinbe erft am 10.
9i00ember 1166 (Gervasius 1400 Quod et fecit festo beati Martini)
oon ^otttigni) aufgebrodelt,
fo
knnte man fid) $u ber Germtttlntttg b*e=
rcd)tigt glauben, bie Scdfefyr fei nod) in biefem Neonat erfolgt, Mein
attbere )ata ntigen un3 bod), biefelbe oielmeljr al3 erft im 3anuar
1167 erfolgt anzunehmen.
(5*3
unterliegt faum bem Streifet, ba
3^
;
tjamteS oon Orforb (oon bem mir beftimmt Hffen,
ba er el)er roieber
abgereift
ift
tton 9rom al 3^antt (Sumin unb tabulf be Xammortt))
am fr^eften in feiner )eimatfy roieber eingetroffen ift. (Soioofyl bie oon
ber Cutrie batnalS ertol)tte ^olittf als ba3 eigene 3ntereffe biefeg 5lgen=
ten mute ba^u oeranlaffen, bie 9tdreife fo frl) anzutreten, ba er
allen gteid^eitig mit it)m am ooftlid)en ofe befd)ftigten efanbten
ebeufo toieber zttoorfam, tote er
auf ber inreife biefelbcn berholt hatte.
Gor allem tarn el> barauf au , einen Gorforung oor ben Dcuncien be
l}oma 23etfet ju gewinnen, bamit berfelbe nid)t auf
@runb ber oon
biefen mtt^itt^eilenben 9cad)ria)tett 31t egettoorftellungen beim opftli=
d)en
ofe
oeranlat, bagegen ber nig fammt beut oigfooat aug ber
604
.ftvittfdjc SBeivcffynmgen.
(Spannung be3 >arren burdj bie unbe oon- ben'angeurften auger=
orbeutticfyen^rioilegien befreit roerbe. Unb biefer 3und)ft auf combina=
torifcfyem.
2Bege au3gemittetten 5lnfid)t nurb burcfy feine (Stelle ber ein;
fct/tagenben tlrfunben roiberfyrodjen. ictmeljr
fefcen
alle
^Briefe oorau,
bag ber (Srjbifdjof
burd) ben feine (M)eimniffe au3plaubernben
Sodann
oon Drforb
ber bie SDttffion unb bie $ollmad)t ber p>ftlid)en Senaten
eljer enttufd)t ift,
al3 er feine eigenen ton beut
$vmifd)enofe prd=
gefegten 23oten fyren
fonnte. 9to toiffen hnr, bag ber (ftere bie tont
1. ecentber 1166 batirte Ep. Alex, ad episcopos Th. Epp. II. 77.
Ep. CCLXVIII berbrad)te, aus ber SJUttfyeilung in Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. IL 126. Ep. CCXLIII Nee excidat a memoria,
quoniam in literis, quas Joannes de Oxoneford attulit, jussit do-
minus papa, ut si essent excommunicati in mortis periculo consti-
tuti, tunc absolverentur praestito juramento etc.
(erabe burd) bie
l)ier r>orau3gefei*te, in jeuer Ep. Alex,
enthaltene teile
1
)
ftirb e u&
jweifelfyaft,
bag biefe
gemeint
ift. 9cimmt man nun an, ba ^obcmn
fo=
gleid) nad) 2lu3fertigiing biefe 25riefe fid) bei 2ller.
r>erabfd)iebete
(f.
ob. . 324), fo
fann feine 5lnfunft in granfreid) (Snbe 3)ecember gefegt
ioerben. )ie cuucien be3 (Srjbifdjof^ bagegen nmrben nmljrfcfyeinlid)
bamal3 nod) an bem ppftticfyen ofe ^urdge^alten. 2)ie3 nntrbe gan$
fieser fein, wenn u eoeifen ttre, tt>a3 nur
ftafjrfdjeinlicb ift, ba
Alex. Ep. ad Thomam Th. Epp. ed. Giles vol. II.
8. Ep." CCIV an
bemfelben 20. >eeember unterzeichnet korben, an toeldjem bie Ep. ad
Henricum Regem ib. vol. II. 136. Ep. CCCIX
batirt
ift. Set^t man
biefe (eid)3eitig!eit vorauf,
fo
fann bie 5ln!unft ber er3bifd)fticr;eu
ftuncien in eng nid)t vor 3anuar 1167 erfolgt fein.
25* >ie erjfttt jmpjHidKtt Senaten 1167.
. 336
"
a) ufammenftellung ber ^erfonalien ber Sarbinal 2ill)elm,
urfprngd) 5lrd)ibiaconu3 in $ara, bei Bouquet XV. 960 not. Ra-
devic. De rebus gestis Friderici Hb. II. cap. XXX.

Wilelmus
Cardinalis Diaconus unter abriau IV.
; unter 9lleranber
III. Cardi-
nalis Presbyter Th. Epp. ed Giles vol. II. 15. Ep. CCXV

di-
lectos filios nostros Wilelmum tituli saneti Petri ad Vincula pres-
byterum et Ottonem saneti Nicolai in Carcere Tulliano diaco-
num Cardinalem etc. Verum in jam dictos Cardinales potes
omnino confidere nec de memorato Wilelmo oporteat te quomodo-
libet dubitare etc.

(r ftarb al3 (Sarbinalbifdjof tton ^3orto,
f.
Alex.
1) Interim autem , si aliquam de personis illis, quas memoratus ar-
cliiepiscopus exeommunicationis sententia innodavit, metu mortis labo-
rare contigerit, eandem ab aliquo vestrum, qui propinqior fuerit, ae-
cepto juramento, quod nostro super hoc, si convaluerit , debeat parere
mandato
absolvi concedimus.
25. Tic cvfieit pvftcfyen Senaten
1167.
605
Ep. adPetrum Cardin. St. Chrysogoni MansiXXI.970. Ep.XV. (Petri
Blesens. Opp. ed. Giles vol. I. 145. Ep. XLVIII.)

35$ ir geben ba3
toeftnbtcje 5kr$etd)m{$ ber ton Ujm ovfyanbenen riefe
:
Wilelmi et Henrici Pisani Ep. ad Hugonem Rothomagensem.
Bouquet XV. 700. Du Chesne IV. 572.
Wilelmi Ep. ad Gilbertum Fol. Ej. Epp. ed. Giles vol. II. 150.
Ep. CCCCX. Bouquet XVI. 271.

ad Thomam Cantuariensem Gilb. Fol. vol. IL 146- Ep.


CCCCV
ibid. vol. II. 146. Ep. CCCCVI.
ibid. vol. II. 149. Ep. CCCCIX.

ad Henricum Rhemensem archiepiscopum. Martene et Durand,


Ampi. Coli. T. II. 928. Ep. CCCLXXXII.

et Oddonis Ep. ad Thomam Cantuariensem. Gilb. F. vol. II.


147. Ep. CCCCVII.

Ep. ad Norwicensem et Cicestrensem episcopos. Ibid.
vol. IL 151. Ep. CCCCXI.
Ep. ad Alex, papam. Ibid. vol. II. 142. Ep. CCCCIV.

Ep. ad Thomam Cantuariensem. Ibid. vol. IL 148. Ep.
CCCCVIII.
Wilelmi Ep. ad Alex, papam. Ibid. vol. IL 141. Ep. CCCCIII.

Ep. ad Ludowicum Regem. Bouquet XVI. 142. Ep. CDXXXI.

Ep. ad N. amicum suum. Ibid. XVI. 143. Ep. CDXXXII.


(Cf. Alex. Ep. ad Petrum Cardinalem St. Chrysogoni Mansi
XXI. 970. Du Chesne, Script. Franc. IV.
754.)

Ep. ad Manueiem Graecorum Imperatorem. Bouquet XVI. 55.


Ep. CLXXXIII.

Ep. ad Ludovicum. Ibid. 57. Ep. CLXXXVIII.

Ep. ad eundem. Ibid. 58. Ep. CXCI. ,

Ep. ad Gilb. Ibid. 150. Ep. CCCCX.


Obbo
1
^
1
)
Briefe mit 5Iugna^me berev, bie er in emetnfcfyaft mit
2ttyelm tton Saina abgefat, (inb
:
Oddonis Ep. ad dilectam sororem abbatissam S. Mariae Sues-
sionensem. Bouquet XVI. 78. not. b. Du Chesne IV. 759.
Ep. ad Thomam Cantuarieusem. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
vol. II. 136. Ep. CCCXCVII.
Ep. ad Thomam Cantuariensem. Ibid. vol. II. 137. Ep.
CCCXCVIIL

ad Hugonem Suessionensem episcopum. Bouquet XVI. 203.


Ep. XVI.
ad Alexandrum papam. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II.
135. Ep. CCCXCVI.
1) eine 33atei|tabt mt SreScia nadj [einer eigenen Sfeabc Ep. ad
Th. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 137. Ep. CCCXVIII

per pa-
triam nostram Brixiam.
606
ritife 93ctt>et3fljnmgen.
. 337
b) Sftadj ber urftrnglidjcn SBefHmmung be $apfte Ratten beibe
Segalen im 3<tnuar 1167 r>on 9^om abreifett folten.
Alex. Ep. ad Hen-
ricum Regem Bouquet XVI. 276. Ep. LXXXVIIL Th. Epp. ed.
Giles vol. II. 138

post instantem Domini nativitatem eundi prae-
ceptum dedimus : qui, auctore Domino, in mense Januarii iter sicut
credimns, aggredientur. 9fadj ber aubrdlidjen $erfid)ernng ber
englifdjen 23otfd)after, roeld>e am 2. gebr.
Sodann oon $oitier
fprad/),
follen fte aud) bcmgemfj pnftlidj an bem genannten SDatutn
fcfyon
oon
bort aufgebrochen {ein.
3affe
f)at batyer unter ^orauje^ung ber &id)tig=
feit biefer Angabe im SRunbe
fo
beraus
guftig gefteltter cugeu unter
N.
7579, 7580 bic Briefe be3 SapfteS, oonbenentrcnigfteng ber att^nig
einrid) gerichtete unjtreifelfyaft ben (Sarbinlen eingeljnbigt roarb, im
Sftonat 3anuar rubricirt. Sludj id) l>abe lauge Qtit uid)t gesagt , oon
biefem >atum
abzugehen; aber bod) t;at ba3 Siebenten, nne unter $or=
auSfefcuna, einer
fo frhen 2lbreife bie unoerfya^tnigmfug fpte ^[nfunft
gu erklren fei, mid) atlmfylid) irre gemad)t. OTerbing eine eracte
9Roti^ ber ba<3 atum, an \v eifern fte in grattfreid) eingetroffen, ftnbet
fid)
nirgenb^. 9lber nid)t allein alle ^Briefe, roelcfye uad) ber 2lnluuft
bevfelben abgefat,
f
feinen mir ben mittleren ftonaten be 3. 1167 <m'pt
s
gehren, fonbem aud) 9lleranber3(Sd)reiben om 7. ftai
Gilbert.Fol.il.
54. Ep. CCCXXXI
torbe feinen 3tr>ed n
^
fjaben erreid)en fmten,
trenn fie fd)on feit Monaten in granf'reid) fid) befanbeu. 9htn tonnte
allerbingg angenommen derben, ba fte
am 1. Sanuar abgereift, aber
in golge ber heiteren OJttffiott bei ^Bilfyelm r>on $aoia Dbbo au^er?
orbentlid) langfam feinen 2eg oerfolgt l)abe (real allerbittgg burd) feineu
eigenen 9feifeberid)t befttigt roirb) unb fie fomit ettra erft im %$xil in
granfreid) jufammeugetroffen feien. Snbeffen
bag bemuad) brei bi3 oier
Monate lebiglid)
auf bie ^inreife follten oertrattbt fein, bagegen fd)eint
ba eben erroljnte abreiben bei $apfte3 ^u jeugen. >er 23riefftcttcr
trauert ber bie fd)limmen @erd)te
2
),
roeldje uad) ber Slbreife ber
Legaten il)m 51t Dljren gekommen, ollte er bi3 nun 7. 9Jcai gezgert
haben, fie baoon uub oon ber nunmehr befd)loffenen 9)cobification ber
$otlmad)t in ^enntnig ju feigen, trenn
fie
bereit! am 1. 3amtar 001t
9iom aufgebrod)cu roaren?

2ir mten biefe
@d)nnerigfeit
fr
eine
nid)t 51t lfenbe ciliaren, trenn nid)t bic Dtotij in bem )octtment N.
XXIV. Th. Cant. Vitt. ed. Giles
3
)
vol. II. 249 Coeperunt"Cardinales
1) Hi siquidem duo urbem egressi sunt Calendis Januarii, ad partes
nostras properantes. Th. Epp. ed. Lup. ep. 164. Gilb. F. vol. II. 252.
2) Post discessum vestrum graves ad nos fuerunt rumores perlati,
dilectum scilicet filium nostrum Joannem Saresberiensem decanum pu-
blice proposuisse, quod quum episcopos et alias personas ecclesiasticas
et saeculares de regno Anglorum a jurisdictione et potestatc venera-
bilis fratris nostri Thomae Cantuariensis archiepiscopi^ exemerimus,
juxta beneplacitum et voluntatem Regis Anglorum ad ejus dispositio-
nem pariter et condemnationein intenderemus et vos pro hac re specia-
liter mittere debereraus.
3) ct)on mitgeteilt oon
L'ouquct XVI. 574.
25. )ie elften ppftlid)cit Senaten
1107.
607
multa proponere etc. inde de suo adventu de urbe Romana et
laboribus et periculis itineris sui quod fecerant, exeuntes ex urbe
Roma mense Martio jam medio et pervenientes in Normanniam
raense Novembris etc. un3 U lfe
tarne. ^Idcrbincj baffelbe ift
hinfidjtd) beffen, tea ihm
eigenthmlid) ift
(benn bem greren Zfytiit
nad) ftimmt e3 mit ber Ep. amici Th. Epp. ed. Giles vol. EL 273.
Ep. CCCLXXXII unb fd)ctnt nur eine freie Ueberarbeitung befjclben
^u fein), unftd)eren Urfprung. 2Iber wenn ei ein Saturn beibringt,
n>eld)e3 bie (Kombination unabhngig
oon bemjefben forbert unb oon bem
mau nid)t einfielt, mie unb in welchem Sntereffe e fingirt fein tonne,
fo
fd)ciut z> unoerfnglid), in bemfelben d)t iftorifd)e3 anzunehmen,
inb bie Legaten 3Jtttte SJcarj abgereift unb oieUeicfyt (Snbe 2lprU ober
im SDfot in graufreidi zusammengetroffen: fo
erKart fidj, nne 2Ueranber,
welcher im 3lgemeinen ba Saturn be 3ujammentrcffen3 beftimmt
^aben toirb, am 7. 3Rtt,'a! er baffelbe bereit af3 erfolgt ooraujc^en
burfte, ba bcjglidje abreiben ao$ufaffcn
tocranlajjt n? erben tonnte;
erflrt fid) ioeiter bie in ben mittleren Monaten
(1167) unzweifelhaft
erft beginnenbe irffamfeit betfelben.
c) a bie anfngliche ^omadjt im (Sinflang mit ben Verheiungen
in Alex. Ep. ad Henricum Regem Thomae Cantuariensis Epistolae
ed. Giles vol. II. 136. Ep. CCC1X eine unbe[d)i'dnt'te geloefen, ue ber
bie 9Jtotioc jur (Srmigung berfelben, berid)tet am beftimmteften Wilelm.
Cantuar. Vitt. ed. Giles vol. II. 22 Acceperunt autem (l) plenariam
potestatem. decidendi quaestiones, quae vertebantur inter regem et
archiepiscopum et debitum eis finem imponendi remotoappellationis
obstaculo (cf. Joann. Pictav. Gilbert. Fol. Epp. vol. II. 251. Ep.
CCCCLXVI Et creditur quod cum omni plenitudine potestatis ve-
niat ut cognoscat, judicet et plantet et evellat etc.). Archiepiscopus
vero sciens amicissimum alterum et instanter ab eopetitum, alte-
rum autem ex aliis causis suspectum habens , recusavit utrumque
etc. Dominus papa tarnen considerans malitiam temporis, ut miti-
garet potentiam eorum, qui turbare poterant ecclesiam, ad tempus eis
(2)
potestatem judiciariam duxit concedendam. Unde cum in Fran-
ciam venissent, jactabat Wilelmus, se in damnum et confusionem
domini Cantuariensis venisse ad faciendam voluntatem regis. Hinc
Gallicana verebatur ecclesia etc. etc. Unde Dominus papa quam-
vis in medio Charybdis et Scyllae constitutus; hinc enim Rex
Angliae donis et promissis et minis instabat, inde Rex Fran-
ciae preeibus et admonitionibus obstabat. Hinc turbatio eccle-
siae, si reprimeretur arrogantia, inde infamiae nota, si damnaretur
innocens. Senientiam suam
(3)
revoeavit scribens legatis , ne ordine
judicario inter Regem et areniepiscopum praesiderent, sed plenae
inter eos paci componendae omnimodis intenderent etc.
SKerOttber fetbft
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 130. Ep. CCCV
behauptet fteftidj im (Segentheil, ba bie ^cfct)vnf cnbc Verfgung
fo;
608
gleid) im Einfang ert^ettt
fei
1
). eitlem tiefet gonge SBrief ,
in bem ber
33erfaffer
bie Sibevfprd^e, 511 benen er herleitet Horben, tfyeil gugefteljt,
tfyeiii burd) ein peintid)e3 fid) ^eraureben tterlaugnet,
ift fo
burd) nnb
burd) ein ^robnet ber Verlegenheit, ba gegen bie 9tid)tig!eit ber 2lu3=
fagen ber ^eifel bereduHgt
ift. 2>odj mag folnel maljr fein, bag 2lteran=
ber bie (Sttentualitt biefer $efd)rntag bereite bamaB erwogen nnb
mit ben Segalen befprodjen. 2)arau erctrt fid) bie beabftcfctigte 3>^et=
ftnmafeit in Th. Epp. ed. Giles vol. II. 117. Ep. CCXCIX. Vgl. e.
. 339 d) 3)ie efd)id)te be3 9luftreten nnb anbeln3 bei Legaten t>on
342
ber $tit il)rer Slntunft in granfreid) bi3 31t i^rem 3ufammentreffen mit
341
nig einrid) II. in (aen ift nur burd) erftellung einer annfyernb
rid)tigen d)ronologtfdjen ^lufeinanberfolge au^umitteln, ma3 im aii^cn
nid)t oljne <Sd)nnerigteit
ift nnb mobei mand)e3 (Singeine ungenj} bleiben
mu. 2ltlerbing3 traben mir aud) fjxtx ba Referat be erbert be
23ofel)am. (Opp. ed. Giles vol. 1.
247)
$11
fterg(eid)en, aber bie gleid)s
zeitigen Briefe finb nidjt burd) baffelbe, relmefyr jene3 Referat burd)
bie Briefe $um Verfta'nbnif} gu bringen.

9iad> biefem 33erid)terftatter
finb bie Segalen, menn nid)t fogleid) nad) ihrer Shtfunft, bod) $uerft ju
Xfyonw
Vedet nad) @en gereift, um
fid) aB grieben^oermittler bar^
aufteilen.
(Ibid. Ist! igitur primo venientes ad nos causam nobis sui
exposuerunt adventus. Et nobis quidem placuit et devote, ut ad
Dei honorem et salva ecclesiae libertate inter dominum regem et
nos componerent. Gervasius
1402.) ladjbem fie fid)
ber bie @runb=
lagen biefer Dceconciliation tierfta'nbigt, hxa<i)tn fie auf
nnb begaben fid)
tu bie 9tormanbie, mo fie
lngere 3eit mit bem Knige fcerfetyrten
(Ger-
vasius ibid. Inde ad Regem euntes eumque in proposito suo perti-
nacem nimis reperientes in octavis Scaicti Martini coUoquium indixe-
1
runi)
,
oljne bem l)oma3 nnb ben peinigen 9cad)rid)t gu geben, bi3 fie
i^tt $u bem (Soltoquium jrifdjeu %x'\z unb @ifor3 beriefen.
Mein biefe einfad)e (Srsfyluug erteilt nun burd) Vergteid)ung ber
gEe fcon)etait3, meiere bie ^tetenftde bieten, einen gang anberen
eljalt, als bie Sefer ber erftcren erwarten fnnen.
Vor TOem fragt e3 fid),
mann 23iH)elm cn $at>ia ben Srief
. 344 Gilbert. Fol. Epp. vol. IL 146. Ep. CCCCVI gefd)rieben, ob fogleid)
nad) feiner Slntunft in granfreid) ober erft fpter. 3)a (Srftere an$u=
nehmen, bafr fd)eiut nidjt nur ber (Sinbrud gu jpredjen, ben bcrfclbc,
in feiner (nngelut)eit betrad)tet,
auf
ben unbefangenen Sefer mad)t, fon=
bern and) Angaben in anberen ^Briefen. t)oma3 fclbft
nennt Epp. ed.
Giles vol. I. 14. Ep. VI benfelben aubrtflid) literas statim in ad-
ventu suo transmissas,
ebenfo
vol. I. 241. Ep. CI. 3>n vol. I. 131. Ep.
1) Unde contigit, quod eosdem legatos hac de causa
trans-
misimus, quibus cum fiducia ista coram quibusdam fratribus nostris,
dum adhuc coram nobis praesentes essent. injunximus, ut in cop-nitione cau-
sarum
inter te et archiepiscopum ordine judiciario nulla ratione praece-
derent,
praeserlim cum de reconciliatione
,
sicut
diximus
,
quasi certi
essemus.
25. SDie erfien vfHidjen Legaten 1167.
609
fycijt e3 nod) beftimmter:
Ecce, dominc mi, literas domini Papiensis,
quas in inio adventus sui nobis destinavit" etc. (Cf. Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. II. 73. Ep. CCXX Numquid vobis visus est
cardinalis presbyter, immo et apostolicae sedis legatus in prima
salutatione suspicionibus inurendus et gratis exaeerbandus contra
consilium domini papae et contra Romanae ecclesiae reverentiam
dehonestandus convieiis?) OTetu biefer 3lnftd)t fachten nun bod>
bcbcutcnbc (Sdjroierigfeiten entgegenstehen. 3 ift getr-ig, ba ber
(r$Mfd)of gerabe burd) biefe (Spiftet auf baH 5Ieuerfte erbittert, guerft
bie Ep. LXIV vol. I.
149, bann auf Skrautaffung ber nad)brcfd>en
egenoorfteilrmgeu be 3o^annc3 oon <Sati3bu), Ep. LXV. vol. I.
150 gefdjrieben. 2Semt fomit bie 9lnfunft SJilfyelm fofort oon biefem
heftigen (Sd)riftrr>ed)fcl Begleitet ttar, roie
foH
mau e3 crtTren, ba
t)oma ftd) ba^u .oerftanben, balb bavauf
Ep. LXVI. vol. I. 151 gu
fd)reiben, in rr>eld)er bte
eftyle
ber t)eimat)me unb ber SSerfljnftcfyr'ett
ebenfo oorf)crrfd)ertb finb, aU in jener bie (Stimmung be3 rot3e?
2Bt)renb bort jebe $lu3fid)t auf
eine orbnurtgBmfjige SBertyanbluncj ge=
nommeu ju fein fd;etnt : jprtdjt ber Sricfftctler Ijier bie offuurrg au,
ba3 getrmnfa)te (Kolloquium mit bem (Sarbinal balb galten $u fnnen.
2at)renb bort bai Stttgtraiieti sugteid) mit bem Sroteft gegen bie un=
bebirrgte SSoUmac^t
offen augefrn*od)en toirb,
ift fyier
k
bie Neigung gum
(Sntgeg entnommen in jeber $tilt au^gebreft.
'
Ueberbies? fd)einen bie
2Borte in bem$lnttoortfd)reibert Ep. LXV. vol.I. 150 Gratias habemus
dilectioni vestrae
,
quod literis celsitudinis vestrae parvitatem no-
stram nunc tandem visitare dignati estis nid)t $u
paffen,
rr>enn bod)
SEtfljelm oon $aoia bie ^ufdjrift, auf bie fid) baffelbe begiet, fogleid)
nad) feiner 2lntunft abgefat f>aben
foE. Unb enblidt) ift
bie letztere fd)on
fo friU) d)rono(ogifd) einzureiben, rr>ie erflrt e3 fid), bag ber (Sr^bifdjof
in riefen
1
),
bie unreifeiljaft erft im 2luguft abgefat finb, erft auf
biefelbe $u fpred>en fommt?

3n SBetradjt biefer @d)tr>ierigteiten formte


man geneigt
fein, bie
2lbfaffung
be3 25riefe3 be3 (SarbhxalS in eben
biefen ftonat $u feiert; ju oermutt)en, berfelfte
fei erft gefdjrieben, al3
bie arbinle bereits
auf ettglifcfyem ebiete angefommen; al3 ba3 erfte
2eben3eid)en an^ufe^en, tt*ld)e3 fie feit it)rer Trennung Port t)oma3
SBectet in eng oon fid) gegeben. ()al)er
fid) ba
nunc tandem" mit
Se^ug
auf
Herb. deBoseham. Opp. vol. 1.247 Ipsi vero sie ad Regem
profecti in Normanniam

cum rege moram fecerunt non modicam,


ad nos nec revertentes nec nttniianles quid erklrt.) )emnad) iorbe
fid) fotgenber 3ufammeni)ang ber ^Begebenheiten auf
combinatorifdjem
1) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 13. Ep. VI; vol. I. 240. Ep. CI; vol. I.
130. Ep. LI.
SDafj bte evftere bem genannten Monate angehre, ergtebt ftd)
au ber 23ejugnabme auf bte itauentfdjen (Sretgniffe, alg fo eben erft gefd)c=
bene. (Insonuit enim auribus nostris et toti Galliae verbum, quod novi-
ter factum esse dicitur a Domino. Videmus illum Fridericum sebisma-
ticum, ignominiose bumiliatum, factum sine honore coram populo et
gente.)
efifye JUcwnterJ III. 935. II.
39
610
tfrittfdje ^Beweisfhrungen.
Sfege tycrftcflen laffen,

eBen ber, roelcr)er fcon imfercr Sarftetfung
Boran^gefekt
roirb.
2)ie efanbten tarnen ettea im 2(oril, Obbo einige 23od)en frher
at 2tjelm cm. 9cad)bem 3und)ft ber (Srftere bie (SrlauBni $ur uray
reife erhalten
(Th. Epp. vol. I.
19), mirb fie aud) bem Sefeteren $u
S$etl (Th. Epp. vol. I.
151),
unb Xfyoma, burd) bie freite
3
U;
ftruetion $i'(eranber oom 7. dJlai (Gilb. Fol. vol. IL
54) Bef
n jtigt,
tritt aud) ^u btefem in ein fcrfi^nlijei ^erBltni. $on bem funfdje
frefeelt, ben (SarMnaJ, ber gur fRctfe nad) ^>ari ent(d)ioffcn'ift,
nunmehr
&alb begrben ^u knnen, Bittet er, i$n oon bem Termine feiner 5Munft
brei age $uOor Benad)ria)tigen $u motten (Th. Epp. vol. I. 152). (Sei
es nun, ba er r)ter Bereits mit i()m
jufammengetroffen, fei e adj
nid)t: in jebem gaHe mirb er in @en5 burd) ben Sefud) Bciber Legaten
erfreut (Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 247). )urd)
ifyre mnbltdjen (Erklrungen fud;en fie eBen foroot)t ba 9Jcij3trauen 31t
Bemnben al bie UeBer$eugung in U)m $u ftrfen, ba nad) DJcaggaBc
ber Slnorbnung ir)re errn tt>re
$fd)t nur
fei, $nfd>en ifym
unb
bem Knige eine freie SBereinBarung an^uBa^neu. @o reifen bie Senaten
mit ben Beften SBertyetjjungen in bas> englifcfye Territorium aB
(Herb,
de Boseham 1.
1.); laffen
aBer, bort angekommen, roafjrenb bc Stiegel
nid)t Don fid) tjren. aum aBer ift ber 23affenftillftanb aBgcfdjloffcn,
fo
gtauBt 2Siti)elm nunmehr bem f)oma gegenber ncber
fefter auf-
treten m fnnen. 23ielleid)t ju berjelBen 3eit, mo 2tleranber ba neue
dn'eiBen
1
)
(om 22. 5luguft 1167) unter
3
ei dmet, in meld)em er necb=
mal bie urfyrngltdje QSettmadjt im (Sinne feine 23retoe^ fcom 7. Mai
reftringirt; aBer et)e baffelBe angelangt, fdjreiot 2ilfyelm oon ^aota
jenen rief
(Gilb. Fol. vol. IL 146. Ep. CCCCVI), ber ben
(^ttftyof
^u ber heftigen Antwort Th. Epp. ed. Giles vol. I. 150. Ep. LXV
Beftimmt. Sfrifdjen ben Legaten unb bem Sektgenannten entfielt
nun
abermal eine Bebenflid)e Spannung unb in ben jja'rffien an ben $ap
unb bie Sarbittle gerid)teteu ^roteften (Th. Epp. vol. L 13. Ep. VI;
vol. I. 240. Ep. CI; vol. I. 130. Ep.
41) roirb bie unBebingte ober;
rtdjterltdjc etratt berfelBen aBgeroicfen. Mittlern) eite roirb inbeffen bie
neue ^nftruetton 00m 22. 2lugujt
2
)
bem 2jlt;elm unb Cbbo BergeBen,
unb biefe mffen nunmehr unter erab(timmung ifyrcr 9(nfprd>e ben
3eg
ber Vereinbarung befinitio Betreten.
@egen bie \tbart'ett biejcB Pragmatismus ber Tinge bleioeu
nur, tote e fdjeint, bie oBen angefhrten (Stellen als 3nftan^en freien,
meld)e burdjroeg ben 33ricf bc3 23ilfyelm oon paoia ali unmittelbar nad)
feiner ^Intimft gefdmeBen ooraufci5en. 5(ein wir ftnb fo
gliutlicb,
1) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 57. Ep. CCCXXXIII.
2) afj biefclbc burd) bic oben citirten 23viefe oeranlaftt fei, wrbe man
geneigt fein
mffen ar^uiteljmeu, wenn e fic^ wa()rfd>etidid& mad)en Ue{jc,
baft It)oma, ber frl)eftcn Anfang ?(uguft bicfelbe abgefafet
Ijabeu fann,
auf ein am 22.
2(uguft oon Slleranber bereit unterjeidjncte Sdjreibcn ein=
gewirft Reiben fnue.
25. ^Ttc erflen Vpftfidjen Senaten
1107.
611
tiefe eine 8duiueria,fctt nt6t buvd) eine 5M)potfycjc, fonbern burd) ein
uit$toetfet$afte8 Beugutjj tfeu 31t ftfnncn. (Statt jene @l?c, melcbe on
einem adventus reben,
auf
bie geit bei evften (Eintreffen ber Be^ateu
in graufveid) u begeben,
muffen fie ieftnefyr fcou bev 5(uhtuft auf
eua,lifd)em (Stiftete erftaubeu werben. ()omae felbft faa.t in feinem
5(utirortfdu*cibcn Epp; ed. Giles vol. I. 150. Ep. LXV Si vero nunc
femporis deserndistis in terram suam
;
cbenfo in fernem ^Briefe an
Genvab OU ftatug
ibid. vol. I. 241. *Ep. CI

videte literas suas


statin) in adventu suo ad nos transmissas, in quibus ipse gloriatur,
sicut ipsi perpendere potestis, eum nunc temporis in terram regis
descendisse
x
). fiknu gtetd) ber Scgat in feinem <Sd)reiben nur ben (Snt=
fdjlujj $U? tctfc auf
baS enaUfd)e (Gebiet Nunc autem in terram
suam
destinati'
au3fprid)t:
fo
mug bod) berfetbe fer)r batb jur 5lu3=
fbnuty} gefouuueu fein; beim bte 5(ntmort be
@r$6ifa}of! fet.t bie 2(n;
fnft auf bem engttfd|eu Territorium bereit tuu\iu3 unb tft cfync 3u>dfel
in bemfelfccn 9(ucutftmonat a%efat, in roeld)cnt bie ber biefelbc flauen;
ben (Stiftern a,ejd)rieben wrben.
e)
JBamt ber nia, jerj! Den ben Se&ateu StuSftttift ber bie s.
33s
^efdn-nmncj Ujrer urfpruugltdjett etoalt erhalten, ift nid)t
Woty au^=
34s
$umad)en. eine eigenen 3orte tu Ep. ad Alex. Gilb. Fol. Epp.
ed. Giles vol. II. 290. Ep. CCCCXC Qui cum in liac potestate, sicut
nuntii nostri ad nos reportaverunt et literis vestris (Alex. Ep. Tb.
Epp. ed. Giles vol. II. 136. Ep.CCCIX) continebat expressum, quas
adbuc penes nos habemus
,
missi fuissent , sicut per eosdem legatos,
cum ad nos pervenissent^ aeeepimus, potestas illa ad injuriam nostram
illis subtracta est
fagen nur im OT^emcincn,
bafj
biefetbcu bem ,\l--
ni% offen geftanben, urfprnad) mit unbebinater SBettmadjt befreitet
ejemefen, betmalen berfelbeu beraubt ya fein. 5tbcr gerabc ber fraglid)c
Moment mirb burd) ba dn'onol^ifd) unoeftimmte
cum pervenissent"
nid)t anheben, ^ttferbina, f6ou
bie ^krgleidmna, be<3 23riefe bes"
^apftc Th. Epp. ed. Giles vol. II. J36- Ep. CCCIX mit bem
anberen v. II. 117. Ep. CCXCIX mute bem nia, mie ber efaufcfc
fd)aftsberid)t Gilb. Fol. Epp.' vol. II. 142. Ep. CCCCIV and) mit;
tfyeift
,
3ur SBefta'tiauna, ber bereite pL ifym
aebrungenen crd)te bie;
neu. 3n ber erfteren mar fcerfyeigen: Personas siquidem de latere
nostro
ad sublimitatis tuae praesentiam duximus destinandas
cum plenitudine potestatis ecclesiasticas causas
,
quae inter te et
venerabilem fratrem nostrum Tbomam Cantuariensem archiepisco-
pum liinc inde vertuntur et illam, quae inter eundem archiepisco-
pum et episcopos regni tut super appellatione ad nos facta movetur
nec non et alias causas
,
terrae tuae quas noverint expedire
,
cogno-
1) Sind} bie tette Th. Epp. ed. Giles vol. I. IG. Ep" VI Credebat
forte dominus Wilelmus cum rege suo tractu temporis delusisse aueto-
ritatem vestram ex fortuitis casibus
fefct
tterau*, bcife evft lnge
3
c it uc,c

ben Anfngen ber Sektion, alfo aueft itadj ber 2hifunft in graufreidj jener
Stnfprucft auf unbebtna,te 2Sollma$t uneber erhoben worben.
39*
612
-ftiittfdje etoetefljnmgen.
scendi, judicandi quoque et prout sibi Dominus administraverit
canonice ierminandi
x
). %\\ ber glDCtten
ift ba regnum tuum,
bie
terra tua in bie terra cismarina
umgebeutet; ftatt be3 terminare nur
ein cognoscere in 2lu3fid)t geftettt; ftatt bie in bem erften (Schreiben
erteilte 3ufid)erung, e3 fotCc fr
ben gall, ba ber (Sr^bifdjof fid) tjeraug;
neunte, eine (Senfur ^u iktfingen
,
fofort biefelbe auger raft gefegt
werben (vol. II. 137 infr.), ^u nneberfyolen oielmehr baoon abgefefjen
2
);
eubtid) burd) bie 3}ern)eifung <fctf bie SBebmgungen, benen atte on
bem apoftolijcfyen @tut)le $u fenbenben Legaten unterftettt feien
3
),
ber
Umfang be3 II burdjauS oerbunfelt. )ie Umriffe maren freict)
fo
unbeftimmt gejetcfynet, ba fie erft burd) bie ben Segalen
felbft $u er=
tfyeUcnbe Snftruetion oerftnblid) werben fonnten, aber bod)
auf
eine
in biefer erfolgenbe SBefcfyrcinfung ber uubebingten $omad)t meijr be=
rechnet al auf
eine 23efttigung ber letzteren. 2(ber bod) tonnte ctn=
rid) , nur burd) bie aubrdttd)e 9cad)rid)t tton ber (Snrjiefyung ber ur=
tyriingttdjen SSomtt^i unterftfct, ben Reiten SBrtef mit
fo mtfjtrau
fd)en ugen tefen, al$ ber @efanbtfd)aft3berid)t er$fyft. 2ttteitt ob nun
bamal3 fd)on
bei ber erften Slubtenj Sil^clm unb Obbo ba @e-
fd)el)ene eingeftanben f>aben, ba ift eben bie grage. fir glauben fie
34s
inbeffen tiemeinen $u
mffen. Ratten fie it)rerfeit3 fofort bie Gruttau^
fd)itng be nig3 aB berechtigt anerkannt,
fo
mre ber 3ornau3brud)
beffelben nad) bem Kolloquium (Ep. am. Th. Epp. vol. II. 269.
Ep. CCCLXXXI) nid)t moI)t erflrlid). ItefeerbieS maren gu jener
3ett bie SBtfdjfe be Knigreichs (Snglanb, iveldje in tfyrem ^ippdUv
ttonSbrtefe Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 195. Ep. CCCCXXXVIII
erklren, ifyrett aufgeregten >errn nur mit ufjerfter M|e befdjmid);
tigt ju^aben, nod) nid)t in aen gegenwrtig, fonbern in jftouen
4
)
1) (Sbenf in bem SBricfc an bie 23ifd)b'te
Th. Epp. ed. Giles vol. II.
77. Ep. CCLXVIII. )a biefelben einen groeiten, bie 23eftimmungen be
erfteren aba'ubernben 23rtef nirf)t erhalten, tonnten fie allerbing ifyre 9Ser=
ttnmberung ber bie ifferenj be :practtftf)en 9Serfal)rcu ber Legaten unb ber
iljnen bort juerfannten 9J?acbtv>ofommenl)eit fo ausbrefen, nue in Ep. ad
Alex. Gilb. Fol. ed. Giles vol. II. 194. 195. Ep. CCCCXXXVIII
gefdjiefct.
Cf. ibid. vol. I. 205. Ep. CLIV.
2)
Legatos duximus destinandos, quibus vices aostras in omnibus
ita plene commisimus exsequendas , sicut illis vel aliis apostolicae sedis
ecclesia Eomana committere consuevit.
3)
Alex. Ep. Th. Epp. IL 129. Ep. CCCV dat. 12. May 1168 nrb
bie vol. IL 137 gegebene 33cfttmmung (Eidem quoque archiepiscopo, ne te
aut tuos seu regnum tuum tuae gubernationi commissum, donec causae
illae debitum sortiantur effectum,
in aliquo gravare vel turbare aut inquie-
tare attentet, omnimodis inhibuimus) al eine gegebene Ooraugcfcfct, aber
bod) al3 ntd)t meljr redjtgfrftig aitevfaunt.
4) Sagegen befanb fid) aflerbingS ber
fyofye (StetuS au ben bieSfeiligen
Staaten bei bem Knige. Ep. Cardin, ad Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Gi-
les vol. II. 143 Nos vero archiepiscopis, episcopis , abbatibus terrae
suae (sc. cismarinae) nobis adjunetis cum omni diligentia studuimus
facere, ne rex nobis spem pacis omnino subtraheret, sed ad id potius
se permitteret inclinari, ut cum archiepiscopo tarn de pace quam de judicio
loqueremur.
25. Die erftett pvftlidjen Legaten 1167.
C13
(Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 18. Ep. VII).
3Bit derben aljo tclmc^r
anjuneljmeu fyaben, betfj
bie (Sarbrale bamalS fid) nod) t)erau3rebeten
unb, ot)ue eine beftimmte (Srfiruug ber bte renken jtel SOftattbat
$u geben, oor allem

v a c 1 i
f
d) e Diefultate
311 errieten fud)tcn. )te
@.
61*2
Slnmt 4 au ber Ep. Cardinal, mitgeteilte teile
ift
uid)t ba;
gegen. enn fic fagt nur au3, bafj
man beu Zeitig beftimmte, 3und)ft
feine 3ufttmmuug 31t einer 31t oerjud)enben griebewcOermittelung 3U er-
teilen, nid)t aber, bag bie Segalen fd)on bamaB bie oberrid)terlid)c
(Gewalt nia)t befi^en offen eingeftanben. Vielmehr Warb au3gemad)t,
ba mit bem (Srjbtfdjof and) ber ba3 judicium
" gerebet Serben
feilte. (Srft als> biefelbcn uad) Sufammenfunft jfoifcfyen Xrte unb @i=
fors
am27.9too.(@. 353) im 33eifern ber t)ol)en @etftltd)fett au ben jen=
feitigen (Staaten nunmehr, wie wir oermutljen, um eine enbgltige
lefien angegangen wrben, konnten fie nid)t lnger 3gern, riiet';
l)att3lo3 9lu3funft
311
erteilen unb biefelbe abjuleljnen. $tt golge
bef=
fen
fommt e3
311
jener heftigen @cene.
f) S)te S3erid)tc ber bie ufammenfuttft 3Wifdjen @ifor unb
Xxk finb
gerabe burd) bie ^arteiftetlung ifyrer 23er
f ff
er geeignet, eine
afeitig rid)tige
^luffaffung
3U ermgltdjen. )er ber (Sarbinte, barauf
bered)net, ben
s
}>apft glauben 31t mad)en, bajj ber (Srfotg bc3 gan3
auf
ber Stute ber Vereinbarung fid) f>altenben Goftoquium allein in golge
ber alftarrtgeit be3 (5r3bijd)of3 Oereitelt
fei, ift ber am Wenigften
treue, ^amenttid) bte Sdenljaftigleit ift e, Weldje ben au3 ben anbe=
ren 23erid)ten erfennbaren t)atbeftanb in ntdjt unWejentlid)en fnften
entftellt Ijat. te gvage l)infid)tlid) ber consuetudines, ob f)oma3 fie
au3uerfennen ober bod) Wenigften3 31t hul\)tn
entfd)loffen fei,
Wirb gan^
bergangen. )te uad) ber Ep. amici unb Th. Ep.
(@. 350 51. l) ber 9teil)C
uad) britte ift bort anber formulirt al<3 t)ier. 5)ort foirb ergbt, er
fei aufgeforbert 311
ertlren, ob er fid) bem ilrtt)eite be3 $apfte3 unter=
werfen wolle; l)ier ob bem ber Legaten, ort leljnt er biefe gumus
tt)itng ab, inbent er fonberbarer 33eife behauptet, 00m
Zapfte
baju fei;
neu Auftrag 311
l)abcn, unb bie ieftauration forbert, el)e er fid) erklren
rnne. ier ift
nur bie D^ebe oon biefer letzteren, tlufetbem fd)Weigt
ber SBvicf ber Garbiutc fcon bem (Sibe, burd) ben Subwig VII. ben
(Sr3bifd)of oon jeber (Sdntlb an bem neuen Kriege gereinigt, wtjrenb
er bagegen bie btefetfyalb oon )eiurid) II.
erhobene 3(ntlagc fogleid) 31t
Einfang betont. )ie Ep. amici
unb bie Ep. Th. ftimmen bagegen in
allen bem, Woburd) fie
ba Referat be SBiifyclm unb Cbbo ergnzen,
fo
Wefentlid) unb bod) and) in
fo freier SSeife 3ujammeu, ba gerabe
in 3Setrad)t biefer (Selbftnbigfeit ber (Sonception bie 3ufcerfid)t 3U ber
3Skt)rl)aftigteit il)rer 3)tittt)eitungen erl)f)t Werben
ntufc.
2)a3u fommt
ba
3
cu
s5
ni
B
in Joann. Saresb.Opp. ed. Giles vol. 11.95. Ep. CCXXXI
Nec veriti sunt mentirj in literis, quas contra Cantuariensem
arebiepiscopum misermit domino papae
,
sicut multis innotuit, qui
interfuerunt colloquio eorum, et memorant Cantuarienses audientes
et plene intelligentes factam eis ab arebiepiscopo responsionem
,
614
ritifdje 33etvci?ff)rungen.
quam tarnen istiBalaamitae perversa interpretatione toxicare conati
sunt et insinuationum fallacia meram subvertere veritatem. Jura-
verat enim Christianissimus Rex, quod praefatus Cantuariensis non
modo non fuit incentor discordiae Regum, sed conciliator con-
cordiae et, quantum licuit, pacis adjutor et eooperator eorum, qui
eam plurimum exquirebant. Debuerant Regi credidisse juranti:
nisi quia de suis moribus alios metientes nec Deo nec liominibus
liabent ndem, ubi dolosi spes refulserit nummi.
352
g) )ie Ep. familiaris cujusdam Th. Epp. ed. Giles vol. II.
3o4
268
erzhlt
mit einer 2efcl)aftigfeii unb einer 2)ctailfenntnig bie dlM-
reife von ifor unb rie unb bie fogleid) barauf folgenben 2krl)anblun=
gen in Gaen, bajj man bebauern mu, nict)t von berfelben aub bcn
Script von ben frheren Steifen ber Legaten U> $\sx 5lnfunft in ber
Scormanbie
zn
befi^en. )ie 93ergleid)ung mit Joann. Saresb. Ep.
CCXXVIII. vol. ii. 90 fann bie djat^ung be3 2Sertt)e3 ber erfteren nur
erl)l)en. Bljtetib in ber Ep. f. bie eigentl)mlid)en Situationen an ben
einzelnen Xagen Vergegenwrtigt werben, finb in biefer allgemeine 5ln=
gaben an (Stelle ber d)ronologt(d) fidleren, lebenbigen @d)ilberungeu ge=
treten. )ie 2Borte: Deinde multis consiliis ultro citroque habitis
et rege nunc proceres
;
nunc episcopos et abbates, nunc familires
suos , nunc cardinales simul , nunc alterum sine altero consulente
etc. mgen 2aljre berid)ten ; aber fie formen nid)t mit 3uverfid)t in
bie fd)avferi Umriffe ber (*i3l)luug jene*! 23riefel> eingezeichnet Werben.
2)od) t)aben wir geglaubt, von ber gortf er^ung ber eben abgebrochenen
teile, benvol.II.9i vorfommenben Weiteren 2Jttttl)eilungen einenbebing;
ten @ebraud) magert brfen. 3at)renb nad) berEp. fam. cujusd.
@il=
bert auf bie rflrung ber Legaten, nid)t in
23efi^ ber unbebingten $oll=
mad)t
zu fein, fid) nur bezieht
1
),
berietet 3ol)anne3 von (Sali3burt), bag fie
bamal3 ben 3Bifd)fen gegenber nod) einmal wicbcrl)olt Worben; Wa
fo
viel innere 2al)rfd)eiulid)feit t)at, bat} wir bie als Xt)atfad)e in unfere
)arftellung aufzunehmen
gewagt h^ben. Senn biefer 35 ert cf) t
er
ft a11 e
r
au^brdlid) Opp. II. 91 erzhlt,
ba bie Segalen in jener
Konferenz auf
SSeranlafjung ber feierlidjen Anrufung be DUd)terfvrud)c3 von (Seiten
ber
23ifd)fe biefen it)r Unvermgen, benfelben m fllen, cingeftanben
2
),
fo
Wirb aud) bei biefer entfd)eibenbeu 5>erl)aubluug, bie im camen be3
cnig3 (Statt finbet, nod) einmal bie bezgliche (Srflrung abgegeben
fein.
Cf. Ep. Cardin, ad Thomam. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II.
148. Ep. CCCCVII.
359
h) ^l)omag Werfet hatte nod) pox ber ^Ibrcifc feiner bcibeu (Slerifer
3ol)anne3 unb 5Ueranber nad) 33enevcnt (ecemb. 1167) einen regulirten
1)
Quum itaque nec per dominum regem nec per vos nec per nos
etiam stat, quominus praeceptum domini papae adimpleatur, imputetur,
secundum quod imputari debet.
2)

legatis vero dicentibus itidem sc non posse compellere Can-
tuaricnsem et illum nolle contendere
,
prorupit episcopus et alii, qui
aderant,
nomine regni et sacerdotii in appellationem etc.
25. ie erftcn ^pflTic^en Segelten 1167.
615
Gauonifcr
deS. Joanne an Silfyetm
unb Dbbo a,efd)idt nnb beantragt,
oor ber9lbfeIntionoonben(rcommimicirteu uad)
Rafjgaly be3ppftlid)cn
in 2lbfd)rift
betgelegten @d)reiben3
511
forbevn ein juramentum in
hanc formam, ut omnia nobis et nostris ablata restituerent: alioquin
in eandem, in qua prius fuerant, reponerentur sententiam. Th.
Epp. ed. Giles vol. I. 218. Ep. XCI ad Alexandrum et Joannem.
(Sr war alfo ber bie Sutten ber 23orfa)lge be3 3ol)anne3 oon
ctffs
burt) (>. 359)
jjtnauSgegangett. 25ie Legaten antworteten aber 311m
Streiten ftale in Ep. CCCCVII Gilb. Fol. vol. IL 147 Bona

et
res clericorum fratrum vestrorum, qui vobiscum sunt mandato
regio detinentur: cujus animus et cor et voluntas ita a vobis et ab
ipsis aversa sunt, ut nec a quolibet verbum reconciliationis valeat
sustinere. Et ideo, sicut per nuntios nostros nuper signifieavimus,
opportunum videtur ad praesens ista differre etc.
()oma3 faubte
nunmehr ba

sundjft i|m jugef^tte

Original bc3 pctyfttidjcu
d)reibcns> ein, erhielt aber Wiebernm ben SBcjdjctb non posse , dum in
terra ejus {regis) moram facerent^ in illos justitiam exercere: adjici-
entes etiam nomen nostrum ipsi regi adeo esse odiosum , ut nec
ipsi nec alii auderent cum eo loqui nec eum super Iiis, quae ad nos
spectant, aliquo modo convenire.
2)erfelbe fd)idt nunmehr an feine
(SIcvifcr l) ben frfpvedjcnben SBrief ^pnigl Subirt^
,
2) ben erftcu
fo
eben citirten SBricf ber arbinle,
3)
ba3 nid)t mel>r oorl)anbene $rioat=
f
abreiben be3 Dbbo an Xfjoma, inetct)cg burd> bie oertraulidjen mnb=
li^eu SJUtttjeitungen uod) Weiter erlutert War, mitbem $efel)le, biefe
3lcteuftde bent Zapfte
mit^ull) eilen.
i) 9^ad) Herbert, de Boseh. Opp. ed. Giles vol. I. 252. 253-
l)at l)oma3 33edet in golge ber 9cid)tanerfennung
tiefet 9typellationcn
fofort feine (Strafgewalt in au3gcb ermtem Sftafje wieber bettigt. $u
ben nun (Srxommuuicirten foll and) ilbert
gestylt l)aben. SD er
in 23aufd) unb $>ogen aburtljeilenbe, 5 e
v
f d) i eb cnavt
i
c burd)ciuanber=
werfenbe 33erid)t biefes 23iogral)cu Wrbe nidjt Weiter in SBctradjt
tommtn, Wenn nid)t ber oben @. 361 %ttmt 2 au3 ber SBrieffammlung
be J^annel oon @ali3bu) angefhrten teilen eine anbere beffel.ben
(ScfyrtftftellerS ^u wiberfprecfyen unb anbeverfettS crbert3 ^cotijen ju
bettigen (d)iene. S^tenb er Opp. ed. Giles vol. II. 129. Ep.
CCXLIII berid)tet:
Rogaverant Cardinales archiepiscopum , ne
Londoniensem vel alios denunciaret exeommunicatos : l)eit c3
vol. II. 122. Ep. CCXLIILondoniensis episcopus cardinalibus denun-
ciatus est exeommunicatus et domino papae.
2tbgefel)en oon ber lel^-
teren teile Wrbe man bie erftere uid)t anber benn oon bem Unterlaffcu
ber beabfidjtigten (Srcommunication berhaupt oerftefyen. Unter $er=
gleid)ung ber be$gticfyen Sorte in Ep. CCXLII
bagegen begreifen wir
oielmefyr, ba ber feierliche SSoHjug einer ffentlid)en (Sycommumcatton
nnb bie oertraulidje 3lnje%e einer im Stillen gefdjeljeueu entgegengcfct}t
Wirb. )a3
exeommunicatum denunciare cardinalibus et papae
fyat
$u feiner 9lntitl)efe baio exeommunicatum denunciare populo.
Denn
616
ritifdje SBetoeilftynmgen.
fd)eint freiltdf) in Betben glten ba excommunicatum denunciare
$ur
$oraufeung $u haben ba3 excommunicare
felbft; allein
tbatfchlich
fllt
23eibe3 ^ufammen. (Srft bie Verffentlichung ber (Srcommunication
ift biefe fetbft.
2enn baher ^oma eben jene noct) anflehen lgt (in
ber t>at ift e3 erft am 13. 5lprit 1169 ba^u gekommen):
fo hat er auch
biefe im @runbe hinau3gefd)oben, nnb wenn er beffenungead)tet bem
Zapfte
nnb benarbinten" ben 23tfcf)of (Gilbert at<3 einen (Srcommnnicir;
ten bereite be^eidmetoberoerrunbigt,
fo
iftbie(rcommunicationinbiefem
glte eine nur befcf)toffene nnb intenbirte. Sknnod) Betrachtete er fie
in
gewiffer 28eife at3 eine gefdjehene, Wenn er, wie Joann. Saresb. Opp,
ed. Giles vol. II. 91. 92. Ep. CCXXVIII
berietet Wirb, bie SBotcn ber
^ur kippeltcttion entfd)toffenen $Bifd)fe ^ur Slubtenj nicht -guUeg, Weit
unter benfelben aud) ber be3 5Bifcr)of
oon Sonbon fid) befanb, Weld)en
er ercommunicirt t>at", b.
h-
Wethen er einem (Srcommunicirten gteid)-
ad)tete. )effenungead)tet bteibt natrlich biefe
excommunicatum de-
nunciare, habere wt>renb be3 Verlaufs be cjanjcn 3^tc3 1168 olme
2irfung. SBljrenb X^omaS ^ecfet in ber anblung om 13. 2lpril
1169 bie enblid)e $erffentlid)img -eines fd)on <$efdienen anerkennt:
betrachtet ba publicum biefetbe als bie erft jefct gefetjehene (Srcommuni;
cation.
SDag bergleid)en verhngen er berechtigt war, Warb
fetbft ton
(Seiten feiner geinbe anerkannt
1
).
>ie Appellanten oom 24. Sunt 1166
hatten ftcf> fetbft
ben immetfahrt3tag 1167 al3 Xermin beftimmt. )er
$apft War es? geWefen, ber biefe ^IpjpeHationju erfolgen unter 3SerWeifung
auf
ben toon ben Legaten 31t fttenben &tid)terfprud) ertaffen. iefe aber
hatten fid) baju
fr
nid)t competent erftrt. gotglid) War Xhoma^ feit
bem immelfahrt3tage bis 31t bem Dermin ber erneuerten Appellation
(29. Dcooember 1167) felbft nach gegnerifd)er 2tnfid)t wieber in ollem
23efi feiner Amtsgewalt, nad) feiner eigenen aud) feitbem noch. 2ifl)elm
nnb bbo fud)ten baher bie (Strafgewalt beffelben Wieberum
311
binben
2
)
burch VerWeifung auf
bie ,,literas domini papae".
(Sie liegen fid) toon
ben
33ifd)fen biefetben oorlefen unb entnahmen barauS, bajj Ateranber
ertlre, in einem anberen an Xtjoma ecfet geridjteten @cr)retben biefem
oerboten ^u haben, baS fnigreid) (Snglanb bem Snterbtct ^u unters
[teilen." (53 fragt fid) baher, Weld)eS unter ben toorljanbenen 3jocitmenten
1)
Ep. Episcoporum Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 195. Ep.
CCCCXXXVIII Ad iram hanc. fortius inflammandam incentiva praebe-
bant ipsa nobilium regni colloquia, id domino Regi saepius inculcantia,
sibi regnoque suo nulla jam adversus dominum Cantuariensem superesse
subsidia, cum appellatio regni ad vos facta jam exspiraverit et ei lejjatorum
vestrorum in nullo cura subvenerit. tc Steuerungen be l^bifd)Of tu
ben im 2luguft gefdjriebenen riefen
3
93. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 131
jetgen,
bafc er fogar jur 23erbngung bc ^nterbietl fid) fr
berechtigt bielt.
2) Ep. Cardinal, ad Thomam. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II.
148. Ep. CCCCVIII Episcopi et abbates

in nostra praesentia li-
teras domini papae, quibus vobis mandasse se dicit, ne vos Regnum
Anglorum
interdicto supponatis, nobis coram perlegerunt.
25. ic erften pyfttidjcn Segatcn 1167.
617
biefe leitete fei.
3n Alex. Epist. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 8. Epp.
CCIV l)etgt c3 nec contra ipsum nec contra quoslibet regnisui ali-
quid interim statuas, quod ei grave et molestum existat.

)age=
gen aber aud) Weiter unten : Sane si nobis per nuncios nostros, si quos
forte miserimus, acquiescerc noluerit, nos tibi et ecclesiae tuaejus et
honorem ac dignitatern vestram, quantum divina gratia perraiserit,
curabimus conservari. Postremo nec tibi deerit auetoritas, si aliter
revocari non poterit, tuum libere officium exercendi. Ibid. vol. II.
15. Ep. CCXV

quatenus ,,quam periculosus praesentis temporis


Status existat, consideres diligentius et attendas et ad pacem
et concordiam inter te et memoratum regem firmandam, quantum-
cunque salva tua et ecclesiae honestate fieri possit, animum et vo-
luntatem tuam inclines. (Snblid) in
Ep. CCX vol. II.
12, Wenn biefe
berhaupt nod) in etracfyt fommen fann, War nur gendert : Verum de
persona Regis speciale tibi mandatum non damus.
3
tt feiner biefer
Urfunben ftnbet fid) alfo bem Wortlaut nad) bie Verfgung be3 ^apftc3,
auf
Weld)e bie (Sarbinle ftd) bereit. Allein in ber (Skwigljeit, bag
bte in bem erften abreiben an ben $ntg (Th. Epp. vol. II.
137)
ge=
gebene SSerljcif^ung aud) je^t erfllt werben Wrbe, tonnten
fie ber @ad)e
nad) bie (Stelle in Ep. CCXV allerbingg
fo
anlegen, Wie fie e3 tljun, unb
Wenn fie innrem Sroljtbttorium erklren, ,mandamus dilectioni vestrae
et ex parte domini papae et tioslra praeeipimus",
fo
fcerfaljren fie nad)
ber geheimen ^nftruetion, ber bie fptcr^tn Dbbo bem
(SrgMfcfyof
er=
traulid)ctt Auffd)lu gegeben. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 218 Ep.
XCI ad Alexandrum et Joannem fideles suos. Dixit enim dominus
Oddo ipsi nuncio secretius

quia pro nihilo mandaret eis dominus


papa aliquid hujusmodi, quod esset contra Regem, quem, dum
moram facerent in terra sua^ nec pro ipso papa nec pro alio aliqua
ratione offenderent.
k) )ie genaueren ^ad)rid)ten ber bie Art ber Abfolution toer^ @.
bauten wir bem 3oljanne oon aligburt) Opp. vol. II.
69, an Welver
teile er berbieg ben jngleid) mit ber dlMtd)X be3 3ol)ann oon Orforb
erfolgenben oerl)ngni^ooUen Umfd)Wung ber 2)inge betreibt, madjt er
nur im Allgemeinen
fr
biefelbe OerantWorttid)

Ecclesia jam navi-
gabat in portu
,
quando ille rediens cum triumpho sacrilegos im-
poenitentes fecil absolvi.
(Sbenfo t)ett e3 Th. Epp. ed. Giles vol. I.
49. Ep. XVIII exeommunicatos sine juramento et satisfactione fecit
absolvi. Ep. Stephani Meldensis ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
vol. II. 221. Ep. CCCCLII Et quidem Joannes de Oxoneford anno
praeterito gravi scandalo collisit ecclesiam, qui Domini Cantuari-
ensis exeommunicatos, persistentes in scelere suo, quod Omnibus
notum est, sine omni non dico satisfactione, sed etiam sine satis-
factionis imagine fecit absolvi.
)a3 detail bei ergangc3 inbeffen
erjagt ber erftgenannte Autor Opp. vol. II. 92. Ep. CCXXVIII,
unb
auf biefe ftt^t fid) unfere )arftellung oben (3. 326.

2)ajj ber 2ei=
fung be
?at>fte3
entgegen bei biefem Abfoiutton3act oon ber oor=
618
vitifd)e 33eroet2fnmgen.
gefd)riebenert Formel abgefeiert fei,
barber ioirb berbie rtod) gesagt
ort berufenen
1. 1 vol. IL 33. 34. Ep. CGI; 126. Ep. CCXLIII Nec
excidat a memoria, quoniam in literis,.quas Joannes de Oxonefordia
attulit, jussit Dominus papa, ut si exeommunicati essent in mortis
periculo constituti, tunc absolverentur praestito juramento
,
quod,
si convalescerent, apostolico parerent mandato.
)a fie berbie im
SBefifce ber ufuroirtett $ird)ettgter Blieben,
fo
ptterr
fie nad) DJiatJgaBe
ber @. 359 2lnmf. 3 citirtert Ep. Alex, bem SBattrt lieber Oerfatten
muffen.
3m Siberfprud) bamit erteilten inbeffert Sfiftfljetm unb )bbo
bie a. a. D. angefhrten Reifungen
1
).

2)ag
fie roirfd) jut 5t^
fljrurtg gebraut, fotrtit bie im
Safyre
1166 ebannten
(f.
oben @. 297)
roirfttd) abfoloirt tooxbm, ergiebt fid) baraf, bag XI)oma3 am
tyalm
fenntage 1169 bie unter if)trert, roelcfye @. 428 genannt finb, toieberum
bannt. Sfi<enn gleid) er jene 9lbfo(ution ttid)t juribifd) anerkannte,
fo
bod)
tI)atjd)d). 2ie Ijtte er baju oeranlagt Serben fotten, bie Oon
ifm
1166
ebanntetr oort Dteuern gu bannen, toerttt nid)t bie tu$nnfd)en oerfgte
9lBfoIutton bod) beut (Sr folge nad) Ooraugefet>t rore?

26. 3ur ef*i*te be Sajre 1168* S)ad Snfenm.
$>ie %mitt efanbtfdjaft
. 34 a) %u> Th. Epp. ed. Giles vol. I. 214. Ep. XC ergiebt fid) aller*
biugs?, bag fd)on im 3afyre 1167 fein (Slcrifer 3ol)attnc3 nad) 9tom gefanbt
roar. Willem fogleid) bie erften SGBcrte ber
Ep. XCI mad)en e3 geroig,
bag berfelbe in eben biefern 3afjre 3urcfgefel)rt. 3Sa()rfd)einlid) l)at er
ju bett Dcunciett
gehrt, ber bereu Dtdfet^r nad) @en3 Herbert, de
Boseli. Opp. ed. Giles vol. L 247. Lib. IV. cap. 22 berid)tet. SDie
Ep. XCII vol. L 219
fefct
e3 auger B^eifel, bag nebft 3ol)antte3 aud)
tyLUrctvfott nod) irrt 3are 1169 beim opftlidjett ofe
aecrebitirt roar;
Ep. X. vol. I. 31 (Praeterea noscat discretio vestra, quod tribus
diebus antequam nobis supervenirent mala ista, exierunt nuncii a
nobis cum literis nostris, quibus nunciabamus sanetitati vestrae,
qualiter a legatis vestris discesseramus) ioerbert fie
beutlid) al eie*
jenigen genannt, roeld)e im )ecember 1167 bie erfte nad) beut efprd)
bei iforl unb Xrie gefdjriebetrc
Ep. VII vol. L 16 gu berrcid)ert
nad) 33erteoent abgefertbet ioorben. 3Sort benfelben alfo oerfd)icben muffen
bie nuncii, latores
fein, tefdje al3 lieb erbring er ber fyierber
gel)vt^cu
Briefe Oorauggefer^t roerben. Joann. Saresb. Ep. Th. Epp. ed. Lup.
Lib. I. CLXXIII
fprid)t Oort bereu fiebert, Oort berten feiner bis
Jttm
(Sonntage nad)imrrtelfa()rt5urcfgefet)ft fei; er crroal)nt aber }ugleicb ber
1) cn 9(rdjtbtaconu oon ^oitiets abfoMvte SStlljehn oen Sabia felbft.
Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 124.
26. 3ur @efi#te be Sarves
1168. a Interim u.
f.
to.
619
redeuntes ab apostolica sede, bie ftffo bOtt ben festeren unteffdjtebtn
ftnb. Ottern nadj Herb, de Boseham vol. L 254 toirb man fclbft nad)
Ifegug bet Ucbertreibungcu no) iel Ijanftgete enbungen unb Mcf=
fmbimgen anjundjmen fyafren 0>ergk toiiei bie ^rtejeng bem ^afrvc
1169 ana^renbc Th. Ep. XVII. vol. I.
47).
b)
fyema fdueibt in bev Ep. ad Richardum Syracusanum CL. 5. 370
Epp. ed. Giles vol. 1. 320 Unum tarnen est, quod in aure vestra secre-
tius consuluisse, rogasse et obtinuisse desideramus , ut nobilis viri
Stephani, Panornritani Electi, revocationem diligenter procuretis
apud Regem et Reginam, tum ob causas
,
quas in praesenti de in-
dustria reticemus, tum ut praefati Regis et totius regni Francorum
gratiam vobis aeternaliter comparetis. O&ne 3^eife( nuirbe biefe
SBttte ntd)t tu
fo ernffattenb
brtncjdjer Skife cmlgeftnrodjen fein, Ijcitte
tep^auu ni)t auf eranlaffnng biefe SBttefei fonig Subng (Joami.
Saresb. Opp. vol. II. 134 Sed Christianissimus. Rex Francorum,
praesagiens lianc versutiam malignantium , Panormitano electo
causam ecclesiae et domini Cantuariensis commendavit ut pro-
priam) in Sjotnai Sntereffe geljnbelt unb bemcjemg feinen
of
cje;
ftinunt.
c) Th. Epp. 1.319 Recepistis coexules et consanguineos nostros, . 371
sed proeul dubio ipsum recepistis in illis, qui se ndeliter promittit
redditurum, quidquid uni pauperum suorum fuerit erogatum. w
Et quia nobis ad praesens colloquium divina dispositio subtraliit,
latori praesentium sie a vobis credi postulamus, ut nobis : cujus fidei
creditum est, quod nequaquam literis censuimus committendum.
Est enim vir literarum eruditione conspieuus, praeditus morum
gratia, monasticae religionis sanetitate praesignis et inter probatos
Cluniacenses appetendae perfectionis exemplar. Is Cluniacensis
ecclesiae necessitates et Cliristianissimi Regis et nostra mandata
pro curat.
Ibid. Ep. CLI Preces enim et illas affectuosas porrexistis pro
nobis amico vestro domino TTilelmo Papiensi : et utinam non in-
cassum. Ecclesia quidemliberabitur et nos, quamdiuplacuerit
Deo, libenter auxilii naufragium patiemur, dispersi in omnem ven-
tum cum miseris nostris, quorum unus est lator praesentium G. . .
.,
sororis nostrae filius
,
quem ubi auxilio vestro eguerit , tanto vobis
securius commendamus
,
quanto de vestra dilectione magis con-
fldimus etc.
Xa e3 bao,eo,en im %xl)Xt 1169 ben engftfdjen Reuten
gelungen, ben 25ifd)of 9ti)a
fr
ben a/teiefren $tcm u ftimmen, ber
biefe ftal nod> vereitelt matt; barber
f.
@. 420.
d) )a3 r;ier fcon So^mne &on <5aUfcu; fcorau3a,efekte @d)vei=
@. 373
ben 2eranber an f/oma3
ift nidjt mefyr ttortyanben. SDaffeftre mgte,
roenn Ijier nid)t berhaupt ein Srrtlmm ber $ertted)fehina, (Statt
fm=
bet, cjleicr^eitia, mit bem 93ret>e an cinrid) II. (Alex. Ep. Th. Epp.
ed. Giles vol. II. 126. Ep. CCCIV),
tOttyt$ ber
33ifcf>of %kfxm$
620
Jtvitife ^Beweisfhrungen.
unb ber f\rrtfc'uf erfrier (8. 371)
berbrad)ten, anSt^Wa abgegangen
fein unb eben ben Xernttn enthalten fyaben, roetdberin ber (erstgenannten
. Urtunbe fef)(t. ^nbeffen rcre e immerhin mi>
g
l i d)
,
ba ein fotd^eS
nicf)t roirftid) ertaffen, rnelmef/r ton SSUfyetm r?en $ar>ia auf @runb
beffen, roa3 er ber bie OTffion ber (benannten
gehrt, nur ein fcldjer
(Srlag fcorauggefef^t korben; cbcr ba bem ic^ann fcon (Baeburt) l)ier
fcfyon
ba cbreiben t>om 19. 9-Jcai toer Ltgen gefaSmebi
.374
e) Heber bie %xt, reie ber (5remticnbrief Th. Epp. ed. Giles
376
vol. IL 128. Ep. CCCV enblid) ermirft
fei, geben un Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. II. 166. Ep. CCLXII, ib. vol. II. 114. Ep.
CCXXXIX Dixit etiam
,
quod Dominus Portuensis juvit nuncios
Regis in impetrandis literis , Joann. Xeapolit. Ep. ad Henricum
Regem Bouquet XVI. 313, enbU6 bie @. 376 Slntnf. 1 citirte Ep. Th.
5(u3tunft. (g fann roefyl
feinem 3^cifcl uuterUeg'en, bag" berfelbe au
bemfelben Saturn ausgefertigt reerben, van ree(d>em bie fr Xbcmal be=
ftimmte
Alex. Ep. CCXXII. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 24 unter;
^eidmet ift,
Benev. XVI. Kai. Jun. =
19. DJcai. 3o!>anne fcon @a;
Uburt)
1
)
gicbt bie intereffante 9^act)rtdf)t
,
ba fdjen mfyrenb ber legten
$er!) anbringen bei ber (Sinfynbigung jene3 Briefes bie 3(ufid)t auf
eine nnttfufyrlid)e ^tusbefmung bei Termine (,,donec ipsum in gra-
tiam tuam recipias") fcon bem ^apfte vereitelt, berbieS bie in
bemfetben gemhrte (Sremtion nur in ber beftimmten ^oraujofef^ung
,
ba
ber cnig batbigft au freien (gttfcn mit bem (SrjHfcfcef fid) tterjermen
reerbe, erttyeUt reerben.

^nbeffen jener mnbd) gegebene
3
u
l"
a
^/
in bem (SremtionSbrief fetbft aufgenommen, allen 5XnftcB
-
gegeben
fya;
ben mrbe , bee rctmefyr nur ein et)eimni ber engfaSen 23etjd)after.
^ie Reiben rif tftd'e fetbft, ber (Sremtien^brief unb ba an r)o=
ma gerichtete dyreiben (Alex. Ep. Th. Epp. vol. II. 24.
Ep.
CCXXII),
mit einanber eergUd)en, geigten bie im Xert bemerften rerr;cingnin^e(''
len Xiscrepanjen. iefe j deinen atterbing in bem fpteren apetegeti=
fd)en ebreiben be3 $aj>fte3
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 25. Ep. CCXXIII
gelugnet ju reerben, reenn e t;eif}t:
Ex literis tuis te vehementer
commotum et turbatum esse coneepimus eo quod Rex An-
glorum tibi occasione literarum, quas ei transmisimus, incessanter
1) Sed impetrare non potuit, ut tollerentur literae, quibus papa
reducit in memoriam Regis, quod ei tarn ex literis ejus, quam ex pro-
missionibus nunciorum data esset certa spes et fiducia pacis sub ea
condicione , ut saepe dicto Regi tantus exhiberetur honor. (Alex. Ep.
Th. Epp. vol. II. 129 Nos autem

praefato archiepiscopo sub spe et
fiducia quasi eerti, quod ille, in cujus manu corda Regum consistunt,
animum tuum raitigare dignabitur, dedimus in niandatis etc.

quum et nobis, etsi non ex parte tua, pro certo fuerit intimatum, et
quasi certa spes et fiducia facta, quod praenominatus Archiepiscopus
illis mediantibus tibi deberet reconciliari.) Supplicatum est, ut in annum
protenderetur haec dilatio, sed repulsae sunt preces, apostolico dicente
nuneiis ipsis, se in brevi revocaturum indulgentiam istam, nisi Rex
cum archiepiscopo cito fecerit pacem.
26. 3ut @efcf)id)te be ^cdjreg 1168. Interim u.
f.
w.
621
insultet et a tua se glorietur jurisdictione subtractum. Verum si
tenorem literarum a principio usque ad finem legi fecisset, nihil
profecto in eis reperiret, unde nobis aut tibi posset merito insultare.
jgit Weiterem Verlauf gcfd)id)t jebod) nid)t3, um bie Auslegung be3 &fc
nig aB eine unbered)tigte burd) eine berjeugenbe 23eWei3fl)rung bar=
guttun. SGSenn nun b
eff
cnuncj ead)tct bicfe(rftrung Wenigfteu jrer fub=
jectioeu lltfoititttg nad) begriffen fein Will,
fo
itotttl bem nur burd) bie
2lnnafyme gengt werben, berijkpft Ijabe gemeint,
felbft
in ber fd)rift=
Ud)en Urfunbe in ben Sorten sub spe et fiducia quasi certi
,
quod
ille, in cujus manu corda Regum consistunt , animum tuum mitigare
dignabitur unb in ben @dj>luf&|en

bie ftfigen nur oon ben ^Bor=
auofet^ungen fyanbeln, unter benen bie Legaten !$ft^elm unb Dbbo ab-
gefattbt
imtrben, nid)t unmittelbar ort benen, unter Weidjen ber HgttW
tionbrief erlaffeu

ba l)potljetifd)e ber (Sremtion l)inrcid)enb ange=
beutet ju fabelt. 9Wein Oerftnblid) wrben bieje Einbeulungen bod) nur
burd) bie. 9ftittl)eUung feiner urdgcfeljrten efanbten. )er nig
falj
oon biefen natrlid) ab unb >atte in ber Xljat ein Dfcdjt, oon feinem
tanbpunfte au3 ben Wortlaut be ($remtion<brtefe
fo
auszulegen,
wie er fpter (1169) in feiner ^ktfyanblung mit (Simon be ftontbee unb
Skrnljarb Oon rammont
tfyut.
Simon, et Engelbert. Ep. ad Alex.
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 176. Ep. CCCXXXVI1I

sed dixit
se gratiam non restituturum
,
quia tunc evacuaretur Privilegium,
quod ei dedistis et quo potestatem archiepiscopi suspendistis, donec
redeat in gratiam ejus.
* Semt Slleranber Th. Epp. vol. II. 128 bemerft Et quoniam li-
teras illas, quas magnificentiae tuae anno praelerito per nuntios
tuos ultimo destinavimus etc.,
fo
fann er
fid)
nur auf
Th. Epp. vol.
II. 136. Ep. CCCIX, batirt Oom 20. )ecember 1166, be^ie^en. Sollte
man baljer biefe Angabe all eine d)ronologtfd) eracte fefffyalten, fo
mte
man
Th. Ep. CCGV. vol. II. 128 in ba 3al)r 1167 einreiben, wie
and) Oon Jaffe, Reg. Pont. N. 7604, gefd)el)en ift. Gittern im Verlaufe
biefeS Sa^reS ift bie (Spiftel Ijiftortfd) unbegreiflid). 2ir
wiffen, ba
bie tontglid)e efanbtfdjaft, bie im Anfange berfelben genannt ift, erft
im)ecember nad) SBeneent abgegangen; e ift unl weiter au Joann.
Saresb. Ep. Th. Epp. ed. Lup. I. ep. CLXXIII befannt, ba big
jum 12. ftai 1168 ein offtcieller 33efd)eib oon bort nod) nid)t eingegam
gen; t> ift cnbd) burd) bie fonftigen fytttytx gehrigen $ufammenftim=
menben (Sorrefponben$nad)ricfytett gewi, ba ber $aoft Monate lang
gezgert, el)e er bie genannte Urfunbe ausfertigen lieg. )ie3 atfcS n=
tljigt, btefelbe bem DJtonat Wlai 1168 $u$ufd)reiben.

)er 9lu3brud
praelerito anno
ift allcrbiugS bei biefer Einnahme nid)t gan^ correct; er=
flrt fid)
jebod), Wenn beamtet wirb, ba jener am 20. 2)ecember 1166
getriebene SBrtcf be3 ^apfteS erft 1 167 in Reinritt) nbe gelangen
unb ba erft wirtungSfrfttg Werben konnte.
f) 3n ben anbfd)riften ift 2lleranber323rief an (Simon oonftontbec . 377
unb SBerntjarb be Gorilo unterzeichnet
Dat. Beneventi octavo Kaien-
622
ih'ittfcfje SSenjetefljrimgcn.
das Junii. Tli. Epp. ed. Lup. IV.
p.
632. ed. Giles vol. II.
1]5.
Ep. CCXCVII. Unter 23oraugfe1?ung ber tidjtigfeit biefeg )atumg
(25. ftai) ift bie du'onologifa^e Eingabe im tert beigefgt. 3nbeffcn
ift biefe Segart fcon' Bouquet XVI. 332. Ep. QLV getilgt nnb ftatt
bcrfelben lefen Oorgefd)lagen Octavo Kai. Januarii
(1169)
=
25.)e=
cember 1168, offenbar in (SrWgung beg Umftanbeg, ba| bie 3ir!=
famfeit ber beiben nen ernannten Legaten erft im 3<Hwar 1169
tfyab
fdVlid) begonnen; berbieg faum angenommen werben $u tonnen
faxten,
ba fetbft nacb Slfcfidjt beg ^apfteg ber 3eit, Wo ifljeltn unb
Obbo nod) in gunetion Waren, anbere mit bergteid)en beauftragt tepx-
ben. Weift alte <Sd)Wierigfeiten lefen fid) vielmehr nur, Wenn an bem

tfynt
allen tntifd);biplomatifd)en runb angezweifelten

)atum
feft
gehalten Wirb. 23rbe bie Segart in ber erwhnten 2Seife genbert,
Wie wre eg $u erklren, ba (Simon unb S3crnt)arb in gotge eine! erft
am 25. December 1168 oon SSeneoent abgefd)icften (Sd)reibeng fd)on am
6. Sttuar 1169 DJcontmirail mit einrid) IT. unterljanbeln? Wie 31t
begreifen, ba, wfyrcnb ^lleranber augbrtflid) gebietet, erft ^Wei
Sronate nad) (Empfang feine <Sd)i*eibeng bie Unterf/anblung 51t be=
ginnen, fie oietmeljr in
fo aufflliger Setfe bem juwiberfyanbelu?

2tber nid)t nur biefe beredjtigtengragcn bleiben unerlebigt; bie Ootfc(Sin=
fid)t iubietunfttid) combinirenbe^otitifbeg^apfteg, wie fieinuuferer bie
berlieferte Segart Ooraugfe^enben (Sr^^limg djaracterifirt ift, wirb bei
ber entgegengefet^ten 9(nnat)me unmglid).

ie beiben 93cend)e follcn
3toeiftonate nad)
Empfang beg 9Jcaubatg baffelbe juv 5fo3ft)nmcj brin=
gen; nehmen wir an, bag baffelbe oier 2od)en unterWegg ift, alfo nbe
5luguft ober 5lnfangg (September in gunetion treten, tiefer ocrl)lt=
nimig ferne Dermin ntute gefegt werben, Wenn bag Snterim, roie
eg in bem (Srcmptiongbrief auggefprodjen War, ltigfeit fyaben feilte.
5)em Knige >einrid) mute bod) Wenigfteng irgenbwctd)er freie (Spiel-
raum gewhrt werben, Wollte man erproben, ob er etwa aug freier (*nt-
fd)lieung ben
(Sr^bifdjof Wieber ju (Knaben annehme, gr ben gall, ba
biefeg innerhalb ber genannten B^itgrenje nid>t gefajeljen Wrbe, foflten
bie benannten ^tnfangg (September burd) U)re SDcalmungen unb 35*0=
jungen einfd)d)tern, ben fenig auf bag vorbereiten, Wag nad) ber oon
9l(cranber bem
6qbifd)ef fpeciell erteilten Reifung
j
Anfang ber ga=
ften 1169 gcfd)cl)cn feilte. Unb unter ber $oraugfet*ung
,
ba beibe bic--
fem 33efet)le aud) f)inftd)tlid) beg
3
e i t
p
u n 1 1 c g nad) iommen wrben, Wur=
ben 2iHjetm unb )bbo 5lnfangg September juretberufeu
1
).
crabe
bag d)ronologifd)c3ufammentrcffcn beg DJcomentg beg 5lblaufg ber
tfc
fion ber erften Legaten mit bem beg 23eginneg ber 2Sirffamfeit ber $Wcb
ten
ift alg ein an fid)
unabl)ngigeg Datum
fr
bie 9tid)tig!eit uufevcv
IHuffaffung um
fo
bcWcifcubcr.

?tber Simon unb SBernt)avb baben ja
biefen oon bem $apft beftimmten Dermin nid)t irmcget)attctt. $Rity
im
September
1168, erft im Haimar 1169
fcfycn
Wir fie in Shffamfcit.

1) . 3. 391 unb r. 93cw. N. 20. n.
26. 3ur cfdjtdjte bog ^a^re 1168. te ^ctte @e[anbtfcf)aft.
623
TOerbhtgS. 9lbcr bic|"e Verzgerung ift nur $u crH'rlid); bemt nad) Ro-
bert de Monte ad a. 1168 Pertz VIII. 517 \vax nad) bem ctyrd) ju
Sa gerte Vernarb ber ampf
lieber auSgebrodjen, ber M
s
Xboent
bauerte.
Ponten
(ic nun glcid) rofyrenb biefer irren $erjud)c ^ur
UnteibanMatng mit ber engitjdjcn ronc gemad)t fabelt: e3 ift fcr)r na=
trltd), ba fie gejd)ettcrt finb, nnb ein knftigerer 3eitynnft abgekartet
warb, tiefer trat erft mit jenem grieben3jd)luj3 ttou yJiontmiraU (am
(vpipbamenfefte 1169) ein. gn $orau3fta)t befjetben bergaben
fie bie
literas commonitorias be ^iapfte^ einige agc orl)er Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. IL 198. Ep. CCLXXXIV.

3n bem }>>ftlid>en
@d)reiben roar berbieg ber ^Beginn ber 3Sirt'jamteit eventuell abhngig
gemad)t r>on ber Grfotgloftgfeit ber @trebungen ber bereite feit 9tyrU
tfytigcu Agenten (Volumus autem, ut haec, sicut praediximus,
diligentius exsequamini , nisi venerabilis frater noster Bellicensis
episcopus et dilectus filius prior Carthusiensis ea
,
prout illis
mandavimus, exsequantur)
,
auf
bic ^Ueranbcr aud) in feinem apo;
logctifd)en <Sd)reiben an fyoma3
(Th. Epp. ed. Giles vol. II. 25. Ep.
CCXXIII Volumus autem ab illis religiosis
,
per quos praefa-
tum Regem literis nostris monuimus, responsum reeipere) ^urcf;
rommt.
g)
lieber ben Crben r>on vammont ober rembmont
f.
Joann. . 377
Saresb. Polycrat. VII. 23 Porro Magni Montis incolae vitam praear-
duam elegerunt et non modo avaritiae , sed ipsius naturae quodam-
modo domitores omnia necessitatis imperia excluserunt, abjece-
runt sollicitudinem crastini, omnia mundi oblectamenta contemnere
parum est apud eos
,
quacunque ad portas eorum quis pulset ima-
gine, excluditur et confusus abscedit: in eas quippe Christus solus
ingreditur, cujus innituntur gratiae.

Totam ergo sollicitudinem
suam et omnem in eum projiciunt, cui de fidelibus cura est, adeo-
que prudentiae devitant augustias , ut vita eorum tota nonnullis
tentatio videatur etc. Gualter Mapes, De nugis curialium Distin-
ctiones quinque. Edited by Wright. Dist. I. cap. XXVI.
p. 518.
33gl. bagegen Petri S. Rhemigii Rhemensis (= Petri Cellensis) Ep.
D'Achery, Spicilegium III. 541

opinionis meae est, plus rigo-
ris
,
plus justitiae
,
plus severitatis
,
plus etiam discretionis esse in
Ordine Cisterciensi quam in illo
,
qui mihi incognitus est (Grandi-
mont.) etc. 2)ie unrnttfdje Historia prolixior Ordinis Grandim. Mar-
tene et Durand
,
Ampi. Collect. T. VI. 126
ift
^iernttd) tocrtfytog.
Li-
ber de doctrina novitiorum Ordiuis Grandimont. Martene et Du-
rand Thesaur. Anecdot. tom. V. 1823184*. Statuta Ord. bei Hol-
stenius-Brockie, Codex Reg. monast. T. II. 305

Bulla Urbani
III. papae pro Ordine Grandimontanensi Martene et Durand Thes.
Anecdot. I. 627 seqq. Ludovici Regis Charta fundationis monaste-
rii de Vincenis Ordinis Grandimontan. (a.
1164) ibid. 463. Henrici
Regis Angliae Charta fundationis monasterii de Bosco -Ratherii
prope Turones ordinis Grandimontanensis ib. 572.
624
^vitifd^e 93eti>ei3ffyruttgett.
.377 h) Stter SSetnarbt
1
),
SSruber be 2Umertcu3 SBcrn^arb be 2Sre,
War nad;
Gaufrid. Vosiens. Chron. Bouquet XII. 441 (cf. ib. XVI.
332. not. a.) bet
fnfte
^riot r>on rammont, tofyrenb er in Alex. Ep.
ad Henricum Reg. Th. Epp. ed. Giles vol. IL 131. Ep. CCCVI,
ebenfo in Simonis de Monte Dei et Engelberti Prioris de Valle St.
Petri Ep. ad Alex. ib. vol. II. 171 nur frater Bernardus genannt
Untb. 5lber bie Ep. Henrici II. Regis Martene et Durand, Thes.
Anecdot. I.
455, wetdje $u feiner fikfyC; bie er in feiner
Epist. ib. 454
angezeigt, IM tonfcfyte, fefet fein Srtorat
unzweifelhaft
im 3. 1160
porau. )iefe (Sorrefponbenj lgt berbie^ auf
ein na^el perfnlidjeS
Bertya'ltnifj beiber fd)Ueen.
Secundo, nisi eandem electionem Deo
et regiae vestrae celsitudini gratam declarassent fratres mei, num-
quani tanti officii liabenas excepissem. Memoria memores su-
mus beneficiorum vestrorum innumerabilium , sed et ubique prae-
dicabo, quod multam invenerimus Semper in oculis vestris famili-
aritatem, cum familiaritate gratiam etc. Ergo erga sceptrum
regni tili voluntatem bonam ex debito conservantes
,
parem a sacra
vestra celsitudine suppliciter reposcimus
fd)reibt ber (Srml)(te felbft.

ftad) bem SDtotyrtum be I)oma mar bie $erftimmung aud) gegen


35ernt)arb3 frfyere itemfdjeg Serfafyven laut geworben unb er besagt
nunmehr (1171) in feinem (Sdjreiben an ben 9cad)fo(ger in bem $rtorat
feine (Sonnitten$ Martene et Dur. Thesaur. Anecdot. I. 560 Nam et
coeli obstupescunt super hoc cum exprobratione nostra.
Obdormissem utinam solito profundius, quando et sanctissimus
papa et reverendi
x
Galliarum antistites me ad eundem Henricum
miserunt cum domino priore Carthusiae de Monte Dei. Utinam
reliquissent nos in sollicitudinibus errantes , absconditos in caver-
nis et speluncis terrae Grandimontensis.

IBet feiner (Srmljhtng


unb nad) ber ^ieberlegung feinet $riora:3 Kjat er alfo bie geber ge=
braucht 3ntereffant bagegen
ift
e, $u erfahren, mit melier (Strenge
berfelbe ba Statut feinet Orbeng fymfidjtlidj ber unbebiugten (Sntfyafc
tung t)om Schreiben aud} bem ^papfte gegenber tofyrenb ber )auer
biefer feiner Sftiffion Beobachtet fyat
5lucr; bie artfyufer? Siegel
fagt:
Petere, aeeipere, donare vel mittere literas sine licentia non
debemus. Statut. Ord. Carth. Tract. Holstenius -Brockie 1. 1. T. II.
335. )er $rior tton ftoutbee fdjreibt aber ^ugleid) mit Engelbert, $rior
ber ^art^aufe fcon Saur St. Pierre in ber >icefe fcon Saon
(Sir-
mondi not. ad Petr. Cell. Epp. Lib. I. XLVIII Opp. om. accurante
Migne 473 not.
55.), bemerft bagegen ber feinen doegen
Th. Epp.
ed. Lup. IV. ep. VIII ===! ed. Giles vol. II. 177. Ep. CCCXXXVIII.
Robertson, Becket
p.
212. Not. a. Rogatus frater Bernardus sicut
1) Guernes de Pont St. Maxence, La vie de Thomas le martyr.
Abhandl. der Berl. Akademie der Wissenschaften 1838. Hist. phil. Abh.
Fol. 48. v. 21. 22
De la part l'apostolie de Rume i sunt ale'
danz Bernarz de la Coldre, sainz hum de grant bunte.
26. Sag Interim. SMe jtoftte vpftttdjc cfanbtfaft.
625
nos, ut negotii Imjus Seriem vobis scriberet, respondit, quod in or-
dine suo inbibitum est, ne quis fratrum pro aliquo negotio vobis
(papac Alexandro) vel alii scribat, sed dicturum se spopondit co-
ram nuncio vestro magistro Lombardo
,
qui ei literas vestras tradi-
dit et qui vobis rem gestam, sicut is
,
qui praesens interfuit, fide-
liter significabit. Ib. vol. II. 179. Ep.CCCXXXIX Et quia fratrum
Grandis
-
Montis consuetudo non est, ut scribant alicui, baec de
conscientia et voluntate fratris Bernardi

vobis scripsimus, quae


gessimus cumeodemB., qui veritatem

testificatus est, rogans eos,


quibus scribere licet, ut vobis ab eo audita scriberent.

(Simon
oitftontbee urb fpter fcon bem Senaten $eter
(prtyfogoni
in bem 58e=
ricfyt erftattenben Stief
an 2llexanbet (Du Chesne, Scriptt. R. Fr. IV.
560) unter btttjentgeit Serfonen genannt, quae de Francia in Eccle-
siam Romanam possent promoveri. 5ln tlut SSricfc in Petri Cellens.
Epp. Lib.I. ep.XLVI. Migne, Patrologiae cursus complet. T. CCIL
467. Lib. I. ep. XL. ib. 453. Lib. I. ep. XLII. ib. 459. Lib. I. ep.
XLV. ib. 466. Lib.I. ep.XLVI ad Simonem Priorem et fratres Car-
tbusianos de Monte Dei 1. 1. 467. Lib. I. ep. XLVII. ib. 470 it.

^ctnrtct)
,
(5t$btjd)of ton 9^eim tu feiner
Ep. ad Alex. Gilb. Fol.
Epp. vol. II. 176. Ep. CCCCXXVI
urteilt:
Est enim vir admodum
probatae religionis et quem nulla ratione credimus ad lioc induci
posse, ut aliquid contra conscientiam dicat. Hefter ba3 artf;ufer=
Softer SDcontbee in ber (Sr^btcefe ^^eiml
f.
Sirmond not. ad Petr.
Cell. Epp. Lib. I. ep. XL (Migne 1.
1,
T. CCIL
453), in tteld)
Ifc
terer e tjeifjt:
De Monte namque Dei non amor mundi, sed amor
Dei descendit; non carnalis amor, qui tamquam nubes matutina
pertransit, sed aeterna Caritas, quae numquam excidit. Ib. Lib.I.
ep. XLV (Migne 1. 1.
466) Vos denique, fratres et tllii carissimi,
simplicitate eiborum contenti sicut didicistis Christum etc. Certe
ex quo descendi de Sancto Monte Dei mei, aut rarissime aut nun-
quam data est mihi mensa, ut cum amicis meis epularer. Lib. I.
ep. XLVII 1. 1. 471 Nec enim solvi quod promisi, vel semel in
anno revisere nidum illarum sanetarum virtutum , Montem Dei, in
quo plumescunt animae charismatibus gratiarum. 472tad proposi-
tum redeam et congrua struetura cohaerere primordiis extrema fa-
ciam, venire ad Montem Dei inter illa numero, quae si bono animo
fiant, remunerabilia sunt; simalo, damnabilia. 23oL bte weiteren^
uey}in*tfd)e.n @d)tiberungen bev ^art^ufer
Lib. I. ep. XLI 1. 1. 455
seqq., Lib. I. ep. XLII i. 1.
459 seqq., Lib. I. ep. XLIII 1. 1. 461,
Lib. I. ep. XLIV 1. 1. 465.
i) lieber bte 3ett be
eftrd)3
Robert, de Monte ad a. 1168 @. 379
Portz VIII. 517 in octavis pasche inter Paceium et Medantum in
Normannia, locuturus cum Rege Francorum et injurias ab eo ex-
'
^
postulaturus accessit. Ueber bte $erl)anbluna,en felbft,
bereit ber eben
genannte
(Sfyronift nur fummartfd) ern)l)nt,
f.
Joann. Saresb. Opp. ed.
Giles vol. II. 136. Ep. CCXLIV Et quidem in octavis Paschae
efd)id)tc OUoraubcr III. fc. II.
40
626
rtttfcfye 33cftei3fl)ruugen.
colloquium obtinuit optimatum Francorum, sed faciem Regis vi-
dere non meruit etc. (vr nxir
felbft
bort gegenwrtig
, f.
Ep. ad Gi-
rardum Puellam Bouquet XVI. 589. Ep. LXXVI Nuncium ve-
strum vidi nuper in colloquio Regura , liabito apud Medontam, ubi
de pace tractabatur.

Ucbrigeug fyatte ber $apft fd)on am 11. ge=


bruar 1168 bat
23ifd)of 1190
fcon oiffons? Beauftragt, ben grieben bcr
Einige ju Vermitteln. Martene et Durand, Ampi. Coli. T. II. 783.
3so k) )a<3 @. 380
3. 1 . 2 (Sr^e ipirb kmet^eitei burd) Joann. Sa-
resb. Opp. vol. II. 137. Ep. CCXLIV u betfetten 3e, al3

eilte
rid) nad) bem
fr
bie erftc ufammeufunft gtotfen Sact) unb 9Jfottte
anberaumt geroefenen Dermin mit Subnng VII.
auf
@runb be3 Sttacta
te&, rocld)er bort mit ben frau^ftfAen roen abgefd)loffcn, crl)an=
bellt lieg
(dum verba concordiae tractarentur) unb namcnt(i6 jidj bei
in granfreid) t)od)angcfet)euen ncuci1ol)tten 5Bijd)of3 SSUfyclm von (l)ar=
tre3
2
)
at3Unterl)nblcr3 bebieute:
griff
er bie SBemoljner on^oitou von
1) )ie freie ungebunbene %oxm biefe SBricfeS mufj loobt in ^nfdjtctg
g
bradjt erben, toenn man nid)t ungercd)tcr SCeife fanget, nue fic in einem
eracten t)iftorifct)en 23erid)te fid) nidjt ftnben brften, nt fyart rgen null.
)erfelbe giebt allerbtngS ein
fo fdjfceaaettJeg
gefdjtdjtlidjcS detail ber bie
(Sreigniffe auf bem (Sc'lloauium unb bie unmittelbar folgenben reigniffe, nuc
e ntrgcnbS fouft fid) ftnbct; bennod) hntb e burdj ba ungleidj fr^cre Re-
ferat bei Robert, de Monte
ergnzt.

te fatjd)e Deutung mand)er fetner
afee
liegt altp nabc, al baf? roir fie nid)t abu)et)ien feilten. Senn bcr
SSrieffteller ergabst: Quae quum Regi Francorum relata fuissent ex or-
dine, consensit, ut cum Rege Anglorum loquatur Dominica proxima
post Adscensionem et secundum praedictas' conditiones faciat pacem.
Sed Pictavienses ei postea conquesti sunt, quod Rex Angliae eos trans-
misso exercitu expugnabat, dum verba concordiae tractarentur:
fo fodtc
man glauben, e rocire bemnad) roirflid) an bcr Dominica proxima post Ad-
scensionem gu einer pcrfnlidjen Berfyaubhmg gefommen; trabrenb an b i c
=
fem age SBorte bc grtebenS getr/edjfeft werben, btte >einrid) Rotten
mit Jtrieg berwogen. !ftidjtbefion?cmger jeigt bie teile p.
138 Nunc autem
quum audisset, quod dum lioc promitteret, Pictavos aggrederetur, adeo
turbatus est, ut ei per nuncios suos denunciaverit , se ad colloquium
non venturum etc.,
baft ber (Sontert be 93rtefe ganj anber aufjufaffen ifr.
SHe Verba concordiae ftnb nid)t oon ben urfHdjen ^riebcnBoerbanbliutgen
ber beiben Knige ju crjtefjen, fonbern bejeidmen bie 23 0 roerbanbhtngen,
bic (Statt gefunben Ijabeu bi 31t bem DJtoment, 0 Subng jenen onfenS
ertl)eilte.
3
U
i
enen gebort gerabe ba efprd) be Sifdjoy toon &artte
mit Subnug VII. Sie 2orte, mit beueu er ben SBevidjt barber fdjcfjt
Pro-
nior tarnen fuit exinde ad concordiam ineundam leiten auf b(t consen-
sit, ut etc. roteber gurd. 2>cr rfotg aller biefer verba pacis \\\\x M
consentire.
2)
$)erfelbe nutzte mit Sufelrotg ber ba Unternehmen eine! neuen RmVy
Sugc unterljanbcln. eine bebeutenbe einflu^rcidje Stellung an bem
franko?
fifd)eu $ofe ift nid)t nur in biejent SBrtefc bejeugt (quum idem Rex
et electum Carnotensem didicisset Cliristianissimo Regi familirem esse
praeceteris eo quod alios optimates praecedere crediturin timore Domini et
operibus sapientiae), fonbern aud) in Ep. CCXLV. vol. II. 141, bic
(
uigleid)
ber feine Stellung 51t XfyomaS 23crf'et
Suiffd^luJ
giebt. Dominus Wilelmus
Papiensis interfuit ordinationi Carnotensis Electi, viri quidem magnae
spei et famae clarissimae et magnae auetoritatis et virium multarum in
Rcgno
Francorum. Is est post Regem Franciae, qui Domino Cantua-
26. StaS Interim. Tie ^veite
p&pfHMp <55cf anbtfcf;aft.
627
Beuern an, erlitt aber eine ni*t njibcbeutenb 9fcieberla$e, 5(uf tf>vc
flage crflartc mutmebr 8ubnug,
bafj
er auf beut neuen
fr He Domi-
nica proxima post Adscensionem
feft^cf
elften (Son&eirt in }>cvjeu nur
bann erfreuten irevbe, wenn ber ntg, Den nglanb Pictaviensibus
securum praebeat commeatum et det obsides, quod nec in itu nec
mora nec reditu ipse vel sui aliquam eis inferret laesionem.
lieber^
bieg ttar berfelbc jd>en ben 33cbtngung,en be3 jnnfdjen ^act) unb )can=
tetofcfttdj $u Staute gekommenen $ertrage3
gemfj
berpfltcbtet
,
pa-
cem et universa ablata cum integpitate restitueie.
^ebanne l>on
@abutt) ift nun ber DZcinung, ba ireber etnrtd) geneigt fein werbe,
bieje cutefyreube 33cbiuaung, 31t erfllen (Sunt etiam, qui putent, quod
Rex Angliae nullo modo tantam possit ignominiam sustinere, ut
Iiis pacem et castra cum caeteris ablatis restituere compellatur, qui
interfecerunt proceres suos et honori et voluntati ejus tanta contu-
macia restiterunt)
;
ned) uhrig ernftd) gclr-it , ben afterbtug fdjon
gut geljeifjenen ertrag nrfttd) 31t ratificiren (Etiam certum est, quod
si salva honestate potuerit a conditionibus resilire
,
opportunitate
temporis gratanter utetur)
;
toettf aber ber ben enblidjen Ausgang ber
23crt)anbtungcn ned) nid>t 31t berichten. Incflieber SfiScife wirb bier ber
Srieffteller burd) bie Angabe be Robert, de Monte ad a. 1 1 68 ergingt:
Unde cum hinc inde magna altercatio fieret

inducie date sunt
usque ad octavas Joannis.
1) (5 ift ukbt el;ne
&fi&m$t,
ben lOt 0 m e n t ber ^ubcation
be f^emttOttgbriefesi
JU
bestimmen.
Joann. Savesb. Opp. ed. Giles
vol. IL. 144
fogt:
SolutoRegum colloquio"
fei fie erfolgt Eber nad)
feiner Ih^bluug
ift
e ja 311 einem efpciecn ptrjftfidjen (Soo=
quiiun bei tcr 8
1
ntne ( ut accederet ad fluvium, ubi ex con-
dicto colloquium esse debu.it) nidjt gefiMumen, fenbern nur $u einer
SBorutlterrebimg, quum ad loca destinata ad colloquia Reges acce-
derent. Unb fdwn am 2. 3ult befanb fid) nig Subwig in Gljartre
(Dievero sequenti [Rex Angliae] misit Caraotum nuncios suos etc.),
wfyrenb einri in ber egenb twu &a gerte Vernarb geblieben; alle
wetteren Unterfyanblunaen muten bnrej Unter!) nb (er
fertgefefct.
2ann alfo benft fid) So^atmcJ ,,ba GcUcqutum ejefd^^offen^ ?

Sets
gleist
man ben unmittelbar oorljergeljenben @ak
(Huic colloquio inter-
fuerunt Britones etc.),
fo
unterlegt cl feinem ^Weifet, ba ,, Collo-
quium", bort in
fefyr
Weitem (Sinne tt allen in biefeu Jagen iwrgc--
femmenen, tljeil unmittelbar mnblidjen, fljeiH mittelbaren SBerljanb*
Inngen gebrandet, in btefem 3ai?e eine engere ^ebfcutnng gewinnt.
SDtn Wrbe aljo bie 23eftimmuug
Soluto Regum colloquio" rwnbcm
(Sd)hi[fe ber 23efpredumgeu am 1. gnli n fcerftclkn babeu. Villau ftfc
nig ubiroig als fegti^euge jagt fc^tlmeljr
Th. Epp. ed. Lup. IL ep
LI-X Rex Angliae in colloquio, quod simul habuimus, literas vestras
rieusi et suis patrocinium consilium et auxilium singulariter praestat.
<B. feine Ep. ad Alexandrum Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 209. Ep.
CCCCXLYI.
40*
628
Rv i 1
1
f d) e 53 etu cisf bnmgen
.
patentes, ut dicitur, parti sitae gloriabunde ac satis jactanter osten-
dit. Wilelm. Carnot. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 210. Ep.CCCCXLVI
Betteltet :
Siquidem nuper cum ad colloquium Christianissimi Regis
accederet et per coniitem Flandreusem

de pace ecclesiae refor-
manda sollicitaretur , literas apostolicas in audientia episcoporum
suorum et procerum legi fecit'etc.
2) et inbeffcn biefer befttmmten
Zugaben unbeachtet ber otnertt unb bte Situation btefer 2}ereffcntli=
ctutng in bem^ufammenbange bc3 gefdjidjjtjidjen Verlauf fid) nid)t red)t
anfdutuUch ma6en lj^t :
fo
l)at unjere ^arftellung btefe Unfid)erl)eit bev
Ueberliefcrung nid)t eerl'ugnen Ivetten.
. 383 m) Ratten nur nur Th. Epp. ed. Giles vol. I. Ep. XIX. 51
;
238. Ep. C
, fe
mten nur unter 3krgleid)ung ber Ep. N. .
. ; Seno-
nensis Thesaurarii Th. Epp. ed. Lup. IV. ep. XXI Praecepistis

ut Domino nostro Christianissimo Regi consilii vestri verba pro-


ferrem et erigerem mentem ejus data spe relevationis Domini Can-
tuariensis, ne moveretur, si forte audiret, Xuncios regis Angliae
grave aliquid contra eundem arcliiepiscopum a vobis impetrasse.

Ei soli, pater, exposui verba vestra, qui uberrimas referens


gratias sanetitatis vestrae gloriam prosecutus est immensis laudibus.
Deus novit, quod nec ipsi arcMepiscopo mysierium consilii vestri nec
uJU morlalium ausus sam aperire
geneigt feilt an^unebmen
,
ba ber
(Sr$&if dj
of erft ju Sa gette Vernarb burd) bte ^ubcaticn be3 bem
Knige getofytten (y remtie n3brtefe3 von ber intf($eibitftg
*
be
Zapfte in enntni
gefegt
irorben. 9letn bem ftet)en bed) anbere
ata entgegen. 3d)on an fid) m^te t%
fr
uniea()vfa)etn(id) gelten, bctg
nidrt bafr geborgt fein follte, bem Xf)ema3 bte
fr
it)n bercd)uetc Alex.
Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 24. Ep. CCXXII
gttgeljen
311 [offen,
ba e ja gerabe tu bem platte lag, benfelben 3U beruhigen. (Srf)telt
er biefe aber eer bem Termine be 1. Suli

toa t&it nid)t oe;
Ijaityten, fenbern nur augcnblitfttd) annehmen
,
fe
mar er fd)en auf
btefem 33ege mit feiner
3
citm eiligen u^enfion, aber freilid* auch
bantit, ba biefelbe nur bt3 ]u
Anfang ber gaften 1169 battern follte,
betannt. 9tur barauf irar ec^ ja abgefefyen, il)m bte >i3crepan3 be in
btefem ^Briefe beftimmten Xcrming oon bemjenigen, ber in bem an
einrid)
II.
gerichteten riefe
genannt \i\\x
,
31t eevbergen. Willem toie
x'Ueranber felbft bte
Hoffnung baite fahren (ffen,
e nnirben bte xM*
tebrenben englifdjen Okfanbten Uvr elbbe, reinen ftunb 31t galten,
getreufidj erfllen, unb bcfjbalb ben eben genannten Agenten au tfnia.
Sttbtoig abgejaubt, um ben erabren bc ^evvatbe^ entgegentraten :
[0
erfahren
nur au3Th.Epp. ed. Giles vol. 1.48. Ep. XVIII,
bagbiefet fckm
eot
-1
J
ber eigentlid)en SjhiMicatieu ber (vremtien^Urhtube (am I. ober
2,
Juli 1168) begonnen fyabe. (Befyott biefelbe btefem ^abre an,
fo
nrb
baburd) beriefen, baj$ Xl)oma3 burd) bte Klaubereien ber fnigttd)en
1) 2(itd) in anbeten Ijierljer gehrigen Briefen nrb ba, wt vor beu
Sagen oon 2a erte SSernarb unb u\i(ncnb
betfel&en
befannt aetootben, \u\-
tcrfd)tebcn. Steph. Meld. Ep. ad Alex. Th. Epp. ed. Lup. IV. ep. XX.
26. Interim. Sie jroeite ppftftdje cfanbtfrf)aft.
629
(Sefanbten fdjon t beut genannten Termine ber bie Aaifung be
JuterimS, nrie jte in bem (Sremtinf&rtefe enthalten, aufgeftrt toar
(Et quidem, pater sanete , officii nostri potestas facile suspendi
potorit; sed dextra Dei, quae jam capita depriinit tyramiorum, co-
hiberi non potest).
3"a c3 crojebt barait ftd) ba3 Weitere, bci ev
htreb SEBifljetm fco at>ia jeibft barnber iVuttbeiiuuant erhielt, ircUbc
i eine eforgnt| fteigew raupten, e3 htten jene eine rtpdj ^Deutlichere
@ng$enfton
cvurtr, alc- in "Xtevaneevo
Srief an if)n
felbft behauptet
h>at. C fi&ortg
Jactationibus nunciorura regis non crederetur, nisi
quia cardinalis in eadem opinione est et nos verbo et literis fecisset
certiores
taffen
eine anbete i^iehuua. atl bie
auf
ben eben genaun=
ten Senaten triebt $u. Unb mir haS tarnt ^reifelbaft (ein, ob Ibeinac
(ber nunmehr,
alfo
fror bett Magert sjon a gerte 93ernarb, fefevt ben
Somoarbul
nad> eneoent abjenbet) buntaf, a( er Ep. XVIII. Th.
Epp. ed. Giles vol. I. 48 fd)tieb, fdjon im SBefiij oon Alex. Ep.
CCXXII vol. II. 24 getoefen ober nict)t. gr bo3 Vettere tonnte bet
Umftaub jpred)cn, bog in Ep. XVIII eine aubvrf liebe SSegic^nng auf
bieje-^ Styoftolifdje
Schreiben [ich nidU findet
,
fonbern nur
auf
bie
fagen
ber rdt'ehrenbeu efaubteu. ;Uud> d^araetcriftrt biefe
Ep. XVIII
bie Stimmung ber Untf)crt)eit, bie auffattenb erfd)eincn mte, irenu
Ibema* auch nur Alex. Ep. CCXVI
(om 11. DJcat) Th. Epp. ed.
Giles vol. II. 16 empfangen htte,
oft
e fomit >ra()rf6etnlicher
,
ba
bie efanbten frher eingetroffen finb, af
Alex. Ep. CCXVI
(oom
11. a^tai) unb Ep. CCXXII (rem 19. at):
fo
ftnb toir bagegen be=
fertigt
anzunehmen, bag Th. Epp. vol. I. 51. Ep. XIX tu jebem Jatte
nach @nt^)fang
ber erfteren, ira()rjd)ein(id)' aud) ber
Reiten
Ep.
ge?
jebvieben ift. Soejfeid) ber
Anfang
Anima mea, pater, in amaritudine
est

ex quo per Hieras vestras, quibus nos, ut placuit, suspendistis,


opprobritn hominum f actus sum et abjectio plebis; Leiter bie Stelle
Sed monetis, ut Interim patientiam habeamus iveifet itngn?etfe^aft
$urtf
auf
bie Sorte in ber erfteren Th. Epp. ed. Giles vol. II. 17
ipsum in nullo penitus graves, quemadmodum etiam de ipsius reg'is
et aliorum ejusdera regni personis te inlerim volumus observare.
3>aoti tarnt bie SSetmut^ung m"b halten,
bafj
neb tt)m bie (Erinnerung an
Ep. CCIV. Th. Epp. vol.' II. 8 atio bem Csahre 1167 lieber auffrit,
inebejenbere an bie. Sorte: Quapropter prudentiam tuam rogamns

quatenus eum patienter sustineas nec contra ipsum nec contra qus-
libet regni sui aliquid inlerim statuas
,
quod ei grave aut molestum
existat. raa,ea,en fragt c3 (id), ob biefe
Ep. XIX oor ben agen reu
Sa gerte Vernarb a,efdmebeu ift ober nach benfeiben. SMe lottere
(Kombination fd)ciut fid) infofern \\\ empfehlen, alc bei
entgegengefefcter
5(nnaf)me bie Ucbcrrafdutua,, ircl6c ihm ba Verfahren bei fteuiac erft
bort bereitete, ba3 ^IbtuieheM ber 'nttufdmng , ron ber bod)
fo
viele
1) MerbingS in gettnffet SSeife oorbereitet wax X6oma Secfet, tte eben
hixi auttor behauptet. Slber tmgetDi^ bavber, ob er ben biet unb ba oerlau-
630
jtvitifck 93en>ei3ff)vuugeu.
23erid)te rebeu
1
)
, nidU fdjeint erfltt toerben fcuueu. SESenn
feine
2lettftetnng
Ep. XIX Magnis viris, Flauclrorum comiti et aliis regni
siimmatibus persequutor ecclesiae et noster certam pacis nostrae
spem dederat, sed in reditu nunciorum suorum, vestra frelus auclori-
tale, nobis omnem praeclusit reconcialionis triam
auf bie3eit &or biefem
Kolloquium ju be^iefyen ift , inie ift
es> 51t begreifen, ba$ l)oma3, ber
fomit o
v
ne atte
Hoffnung
geteefen &n fein fcheint
r
au bemfetben [id) be=
tfjeifigt?

Unb
fetbfi
toentt er feinerfeiti bie Geneigtheit bajn beuuod^
gehabt, wie fyat
er in betn rbe d) ou berfelben beftimmeu
(ffen
fnnen, ba er gefommen, o^nettn ^einrid; birec.t auf g ef orbert
$n fein? 3 ^er Xfyat,
alle tiefe 3lufflgfeiten febeiuen beseitigt 311
derben burd) bie 2krmutf)ung, ber in :)vebe ftefyenbe SBttef fei erft nad)
bem Kolloquium gefebrieben. Wfom in biefem gattc ift bod) ba
dnveigen ber baffeibe
rllig unbegreiflich Sftidjt unbegreiflicher, cint=
horten nur, al ber Umjianb, bag X()oma3 aud) in ben brigen gleid)=
zeitigen ^Briefen beffelben
nidjt ausbreflid) gebenft. 3n
Ep.C.Th.
Epp. vol. I. 238 roirb e3 otangefe&t ; e3 Serben fogar fpeeielle $ox-
gange beffelben eilrlmt, aber ireeer b3 Kolloquium nod> ber Ort ge=
uaunt. SleljndjeS gilt *>en
Ep. XLIV. Th. Epp. vol. I. 116- Ep.
XXXV. vol. I. 101 Consolationis vestrae verba animo gaudente
reeepimus, sed ab adverso reeeptis incontinenti literis, quas Rex
Angliae in laesionem nostram et apostolicae sedis confusionem facit
in utriusque regni compitis et conventibus publicarietc.

SEBie leid)t
berhaupt bie abrupte Kkife, in irelcber biefe Briefe gefdmeben, ju
falschen Deutungen ^eranlaffung geben tonne, mge uamentlid) au3 ben
(Steden ermeffen Serben, toeldje Den ber Kinlabung ]u bemfelben bau;
beln. (Vol. I. 239 Xuper enim, data spe pacis, me per comitem
Flandrensem jam secundo fecerat ad colloquium evocari, cum sui
ac cardinalium suorum nuncii a domino papa redeuntes et sus-
pensioiris meae literas porrigentes eicle:leruntcornua, quibus possit,
quoad voluerit, et pacem rejicere et interim ecclesiam Dei tamquam
auetoritate sedis apostolicae ventilare. Vol. I. 117 Invitaverat nos
per comitem Flandrensem ad colloquium suum, sed, quum ei nuncii
rescriptum hoc apostolicum porrexissent, adeo elatus est, ut Deum
et homines pari f'urore contempserit, sed prae ceteris Romanos.)
knnte au benfelben an unb
fr fid> nid)t gefdjloffcu Serben,
bafc
Xljoma burd) ba ttofctge 3lnftreten be3 Smg3 unmittelbar ua6 %\\-
fnft ber efanbtcu on ber Xfyciluabmc an bemfelben abgcfdjrccft, ba
er $u Magerte Vernarb gar rtid)t erfebieneu fei? Unb bod)
tenbeu evtfUeu tauben ju Renten babe, burd) fyifdjriTteu cinjeluer (
c
av-
biule
(3.
. bc trttfatb oon $tto Th. Epp. vol. L 101. Ep. XXXV)
big 511 einem genffeu rab unebcv beruhigt, warb er buvd) beu S&ortlaut
bei ut)enti|cf)cu papftltdjen Uif'uube reu ftcuent bervafd)t.
1)
Ep. Htcphani Meldensis Ep. Th. Epp. cd. Lup. IV. ep. 20; Ep.
Cajrnot. electi Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. p.
210. Ep. CCCCXLV1;
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 101. Ep. XXXV; vol. L 238. Ep. G.
26. )ct Snteiim. ie spotte pvftlicfcc cfaubt [cf>aft.
031
berichtet Joaun. Saresb. Opp. II. 142. Ep. CCXLVI:

dominus
Cantuariensis
,
quem, ut nostis , de mandato Regis Angliae illuc
traxerat Flandriae Comes. (yvft bnrdj biefe lU e t
i
^ toitt man tu ben
taub
gtfefet,
mit 2tu0f<|lieung
jener Interpretation Tie anbere, attep
bingS burdj He Sorte ebenfalls inbicirte, a(S bie allein ridjtige $u
ermitteln. :Kicbt
feine
lUid^tbetbeiliauna, an bem (iollcquiunt, foiibern
bic Vereitlung ber in 2(u3fid)t aufteilten, bafelbft &u erftrebenbeu 9ftecon*
ciftaiiou
null ber SSriefftetter
evnveu.

Sonnte inbeffen
uod) ein
3tt>eifei
bleiben, ca He in 9Reoe ftebenbe
Ep. XIX uad) jenem (cUo;
qium abgefat
lueveen,
fo
mfUe er gehoben ioerben buvd) bie fes
Tagung, ba$ bieBttte, mit toeJcfyer jte enbigt, mit bem c^luffeberjenigen
^Briefe fttntntt, bic au einzelne (iarbinte gerichtet,
unreifelfyaft
nad)
biefent -Termine gefdmeben finb.
Placeat itaque majestati vestrae,
Cantuariensis ecclesiae finire miseriam scribendo Christianissimo
Regi et ecclesiae Gallicanae, quod nisi Rex Angliae commonitiones
vestras audierit

ex tunc nos in eum et terram suam nostri officii


potestatem exercere conceditis et sententiam, quam domino auetore
feremus , vultis ab omnibus episcopis inviolabiliter observari Ep.
XXXV ad Bernardum Portuensem episcopum vol. I. 101. Ut do-
minus papa suspensionein, quam nobis inflixit (Alex. Ep. ad Tli.
Th. Epp. vol. II. 24. Ep. COXXII), solvat aut terminum coaretet,
scribens etiam Regi Francorum et ecclesiae Gallicanae patentibus
literis, quod nisi Rex Anglorum juxta commonitionem et commina-
tionem suam nobis pacem et ablata cum ecclesiae libertate restituat,
exinde nos in eum et terram suam officii nostri potestate uti con-
cedat et sententiam, quam in malefactores ecclesiae et nostros tule-
rimus, ratam liabendam esse decernat et praeeipiat ab omnibus
terrae suae episcopis inviolabiliter observari, donec satisfacere
compellantur. Ep. ad Humbaldum et Hyacinthum ibid. vol. I. 117
extr. Ep. XLV. Ep. ad Conradum Mog. vol. I. 239. Ep. C extr.
n) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 165. Ep. CCLXII
berichtet al
ein eben jet^t @ejd)et)enbef>: Cardinales redeunt revocati, non sine
confusione poenitentes et conquerentes se ad Regis voluntatom
nimis causam Ecclesiae depressisse. knnte alfo berJteuat beftimmt
iverben, in ireldKiu biefer Srtef abgefat ift, fo
mre banttt and) bte
3eit bei* ^nrtfberufuna, bei* Segalen auygentittelt.
s
)l\m
finbet fid) fo-
gleidjj im xUufana, bie auf ben 3uftanb ber )tna,e tu
N
3icm be$a,lid>e
micfjtige lUoti^, bte rotr @. 279 al3 ein micfytige Saturn fr
bte S)ar=
fteung ber itattenifdjeu
3?er^ltniffe oertoenbet (jabeu. ,,^>afd)aU3
III.
befinbet fid) in bem ttjurm be< tep^amty Xtjeobalbu unb
frchtet
bie
Erneuerung bei Senate, i$ bev t im Doentoer fonnneu feil." OTein
nur
Hffen,
ba er btefen Dermin nid)t mcf>r erlebte, fembern am
20. (September 1168 bereit mit Xobe abging, ftnn tyat
berbte3 ber
33riejftetter ben gangen
Hergang
ber SDinge iralyvcnb ber age ju Sa
Jerte gkrnarb (l. unb 2. 3u 1168) unb ipa3 barauf folgte Oer
Ltgen. S)er SSrtef
mu bat) er nidjt hXt oor ftitte (September, er mu
632
JfciHf$e>$cftdSfft$ruttgtn.
aud) nad) bem 1. 3i*ft, ja fd)on nad) bief cn grtbtcien fd)ltegen, (rtbe
3ult gefdjriebeit fein, 3>nbeffen tonnen nur ben eityunft ntd)t immttte^
bar ber ^Ibfaffung
biefer giftet, aber bod) ben ber Abberufung ahrifdjen
biefen betben Terminen burd) ein anbercl, oon biefen unabl)ngigel
2)atum beftimmen. (Stet)t
feft,
tt>al wir (S. 391 glauben beriefen 31t
fyaben, bafj
nad) 5lleranberl Sfan ber Anfang ber 2irffamfeit ber neuen
Legaten mit beut (Snbe ber bisherigen, mit bereu Abberufung, jufammeu;
fallen feilte: fo
fommen nrir auf (Sube 5tuguft, Anfang (September
atf
ben Xermtn ber leiteten; unb biefer ift
unlugbar fet)r paffenb all ber ber
(Sonception bei fraglichen (Sd)reibenl.

3>u$Uify ift baburd) unb burd) bal


eben (S. 372, 622 ^luleinanbergefekte ein unbeftreitbar fiel) erel Saturn
fr
bie geftftetlung ber 9ie)efolge ber ^^>ft(tct)eit Segatioucn in biefer
3eit ber englifd)en ird)enfet)be gewonnen. (Simon oti SJlontbee uub
SBerntyarb fcon (Srammont, uon Engelbert on $aur (St. gierte unter;
ft^t, finbbicXrger ber Reiten, nid)t ber britten Negation. 2)ie)rb;
nung ber Briefe in berttonSupul
[
)
ebivten (Sammlung bei Codex Vatic,
bie
fo
93cand)e
2
)
ba^u
erfhrt,
ratian unb $ioian bei ber freiten,
(Simon t>on 90contbee unb SBernfjarb oon rammout erft bei ber britten
roirffam $u benfen, ift, tote fa)on SBouquet
eingefefyen
3
),
unzweifelhaft
unrid)tig. 5) er pofitioe 23eweil liegt in beut tton unl bargelegten 3u=
famment)ang ber 2)inge, ber negatioc in ber Untlbarfeit ber @d)Unerig=
feiten, wetd)e bei bem gehalten an ber trabitionellen Annahme entfielen.
(Se^t man bie gunetion ober aud) nur bie ieootlmdjtigung bei ratiau
unb SBiian all bie ber 3eit nad)
frhere, fo
fommt bal vllig Unbegreif;
lid)e l)eraul, bag, wtyreUb Simon oon SJcontbee unb Sernfyarb be (Sorilo
fd)on am 6. Januar 1169 gu SJtontmiratf 0 erlaubein
4
),
jene in Alex.
Ep. ad Henricum Mansi XXI. 888. Ep. XXVI=Th. Epp. ed. Giles
vol. IL 122. Ep. CCCII, batirt Dom 28. gebruar J
169, erft angefubigt
rcorben; bag bie (Srftgenannten erft im (September biefel 3al)rel
5
)
in
bem efprdj 311 33urel fid) ifyrel Auftragel cntlebigen; bie Setter;
whnten bereitl im erften Neonat biefel 3at)rel beffelben fid) entlebigt
haben. 5lllerbiugl
fcfyon
Alarms
6
),
Prologus ad vitam Tb. Vitt. ed.
Giles vol. I.
317, bezeugt jene Reihenfolge
ber ejanbtfoVxften, wie
fie
in bem Codex Vatic.
fid) finbet (ebenfo
Radulfus de Diceto bei Twys-
clen et Seiden 552, ber iu olger Verwirrung in biefen fingen bie
anblung $u Jftontmirail in! 3at)r 1170
fcfct,
wt)tenb er bod) ad arm.
1169 bemerft, (Station unb SStoian feien ^ule^t" gefa)idt). Allein fd)on
jener Biograph bemerft: Epistolae vero vario et disperso per
1) P. 483 Liber tertius a legatione Gratiani et Viviani. P. 627
Liber quartus a legatione Simonis de Monte Dei et Bernhardt de Corilo.
2) Baronius ad a. 1169. N. XXX.
3) T. XVI. 209.
4) . oben . 401.
5) . oben <&. 449.
6) SSccgl. jebodj bie SleufKvung
Vitt. vol. I. 370 Hoc est
-
sufficiant.
27. $>a3 efvvad) 31t 9ftontmtva am 6. 3cm. 1169 u.
f,
fe. 633
schedulas collectae corpus redigimtur in unum, sicut pro modo suo
fieri potuit, singulae locnm suum retinentes et ordinem. Si ta-
rnen generales, quae minus exprimunt negotium, quaedam videan-
tur aliter positae, quoad rei Seriem non multum attinet. (T)a3 tft
aber gat febr \\\
bcftvctteti.) Sane si quis exquisitas et discussas
plenius ipsas epistolas diligentiori manu poterit reformare in melius,
non erit, qui invidcat. 23et beut atfo guejeftanbenen untrttifdjeu 3u
2
jfcmbe tx erfteren erhlt uufere xHnfiebt ben ljaractet ber (Soibenj.

9lur eine 8eari i(t tt nbem


,
biefe 9(enbevung afot efrenfafll fetbft
btttd^ ben Sufammeit^aitg ber (Stelle geboten. 3u ber angefhrten
Ep.
Alex,
ift ftatt
destinavimus
ju (efeu
destinabimus.
21. eftmid) $u 3Jtontmira am 6. Januar 1169,
bte SScr^anblun am 7. gfe&ruat. >ie gfortbauer
be6 Sntertm,
a) Ueber bte $evfyanblung $u SUiontmtrail am (Spipljqntcnfefie
401
haben nur, n?a3 bai Solttifdje angcljt, ben
Serital Bei Robert de Monte
ad a. 1169 Pertz VIII. 518 (cf. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles
vol. I. 257)
Gervas. 1404 unb Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II.
196. 197. Ep. CCLXXXIV. 2) er (Srftgcnanntc unb ber Setzte ftimmen
in xBefrfn- ei hing ber grmUdjfciten bereilt, nur ba Robert bnrd) bte
9(rt, une er ben afe anfngt : Nam de Normaunia fecerat ei antea
bomagium,
bemfelften nur eine SBejie^nng
auf
ben jngeren etnrtd)
gtefct unb bte 5lnftd)t bearnbet, gttt Steberanerfeununa, ber 2efnt3=
bevrfebaft ber bis iermaubie fei Ijhx u SOcontmirait nid)t3
gefdjefen.
feagegett erjagt SofyanneS n (Saltjcburt)
uh^eifel^aft ridjtig:
Sit;
(Henricus Rex) in hominium ejus reversus est, fide corporaliter
praestita, quod ei (Ludovico Regi) tamquam Domino, cui ante
regnum suum hominium et fidelitatem fecerat, fidem servabit contra
omnes homines." @o toar ja fdjon in beut Vertrage 31t
oiffong
be=
fiimmt.
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 135 Rex Angliae debebat
redire in hominium Regis Franciae et fide corporaliter et publice
data coram omnibus profiteri, quod ei tamquam domino de ducatu
Normanniae serviet, sicut praedecessores sui consueverunt servire
Francorum Regibus.

Heber ben t ix d> f i du n OieconcUiattonerjnd)
fceft&en nur ber 23erid)te non) mehrere, unter betten bte ber 5(ua,cn$eugen,
1) ben be.
Herb, de Boseham Opp. ed. Giles vol. I. 257

269,
n>eid)en ett>aft JUiebernm nur ercer^irt t)at
;
2)
ben ber
pctyftttcfyen
5Be\)oUmd)ttgten
(Simonis de Monte Dei et Engelbert. Ep. ad Ale-
xandrum Th. Epp. ed. Giles vol. IL 175. Ep. CCCXXXVIII).
3) $on Montag felbft tft ein auffyrlidjeS , ba )etatf fceridjtenbeS
@d)tetoen ntdjt oorfyanben. 2)od)
ift bie Ep. ad Henricum Regem Th.
634
vitifdje 29ett>e48f&$tungett.
Epp. ed. Giles vol. I. 379. Ep.CLXXX.II
alB fummartfd)e^unctatien
ber ganzen anblung $ut 2lu3mittelung be3 SSottfaute bcv bott beut
(Srsbtjcf)of
abgegebenen (Klrungen beraus? und)tig uub mit Ep.
CLXVII vol.I. 348;
vol. L 156. Ep. LXX ad. Wilelmum Papiensem
p
oergleid)en. 5luerbcm fommt er vol. L 47. Ep. XVII,
mo er
auf
mnblidje iDcittfyeilungen oermeijt, Ep.LXIl. vol.I. 148 unter gleid)er
Berufung uub Ep. XVI. vol. I. 43. vol. I. 324. Ep. CLIII
bartfitf
$
fyredjen. 4) Ob Sofjcmne Don @altburt) sugegeu geioefen, ift frettid)
nur toatf4ein<$
,
nid)t genug; aber feine fd)ou oben ettirte Ep.
CCLXXXIV t)at uid)t nur einen ben bisher genannten
geugniffen
gleiten 2ert>, fonbern burd) Dteid)tum uub euautgfeit betSftcKfytidjten
einen nod) fjl)eren.

S)a^u fommen ned) in Reiter 9leit)e bie Grs
jf) hingen in Alani et Joann. Saresb. V. Vitt. ed. Giles vol. I.
365. 366. Wilelm. Stepb. ibid. vol. 1.262.

Herb, de Bosebam Opp.
vol. I. 279, ber brigeng ber bie jtoeite 33erfyanbhmg nichts Ijat, er=
mfynt nod) einer Sittel
anberer ^Briefe, totft, auf
sBtttcn be (Srj-
bifcfyof
an bie (Surie eingefanbt, in ber 31t feiner jjeit
fcfyon
oorljanbenen
23rieffammlung $u finben feien. Allein biefe Angabe trifft nid)t $u.
Rubere auf b erfte Kolloquium &e$gticf)e SDocumente finb bort nid)t
berliefert. 2)et 3>rrtl)um be3 33iegrapl)en erhrt
fid) au3 ber d)rono=
logifd) falfdjen (Stellung, meld)e in Lib. IV.
mehrere Sricfe erhalten,
er 6intt)eilung nad) erioartet man l)ier nur biejenigen, n?e(dje feit
Einfang ber Sirffamfeit be3 (Simon Oon SDcontbee uub 23ernl)arb be
(Sorilo gefdjriebeu; in ber Xbat (inb aber aud) fold)e eingereiht, meld)e
oielmet)r auf ben Xag oon Sa gerte Vernarb fid) be}iel>eu,
5.
iB. Lib. IV.
ep. XIV. ed. Lup., ep. XVIII, ep. XIX, ep. XX, ep. XXI.
-
3nbcijen
f drehten atlerbingjo einige ^Briefe Oerloren gegangen
511 fein. (Simon
Oon SDcoutbee uub Gugelbert bemerken,
bafj
it)r (Jollege $krn$arb bie
bei beut Kolloquium 311
9)coutmirail anmefenb emefenen &it Delationen
aufgeforbert ^abe Ep. CCCX. vol. I.
379; $ol)anne3 &on (Sali^burt)
Opp. ed. Giles vol. II. 205. Ep. CCLXXXVI Scribit hemensis
archiepiscopus pro causa nostra Domino papae, praeeipiens literas
suas ad meum formari arbitrium.

Robertson, Becket, Arclibisbop


of Canterbury. London 1859.
p.
213216.

40i
"b) 9cad) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 198 uub Simon. Ep.
feilte
mau glauben, ba bie 2lnrebe bc3
(h'$bifd)of3
an ben $nig oon jenem
fnieenb gefprod)en ioorben. $lud) au3 ber 9toti$ in feiner eigener Ep,
CLIII. vol. I. 323. 324

coram Christianissimo Rege et optimati-
bus totius regni Franciae bumiliavimus nos, prostrati ad pedes ejus,
causam totam, quae inter nos vertitur, salvo bonore Dci, in ejus
arbitrium conferentes mrbe mau au
fid) baffetbe folgern. ?lbcr ber
23erid)t bei Herb, de Bosebam Opp. vol. I. 260 (Gervasius 1405),
mit bem bie &>orte bel> Xt)oma3 bod> emdj oeretuigt werben fnneu, ift
biefe 9Jcal ber tuncru 3SBaTf^4iftH^fcit wegen Ter SBcorgugung reu
uu
getoitrbigt

abci bleibt tie Einnahme uuoerroebrt, bajj er bei
ben
(Sdjluftworten mieber ba3 ftnic gebeugt.
27. ct3 efprd) ju flontmtvcl am 6. Januar
1169 u.
f.
\v.
635
c) )ie (Sdjlufoortc ber
s
}(nrebe ftnb in beu t>evfrf>tebcnen ^3evtcf)tctt @. 404
jtoar ntd)t bcm nxfentlidjen Stellte, aber bod) ber gorm nad) oerfd)ieben
augegebeu. 9tad) beut ber cfanbten
(Th. Epp. ed. Giles vol. II.
176. Ep. CCCXXXVIII)
fyaben fie,
in birecte 9tebc umgefe^t, gelautet:
,,Pono me in Deo et vobis ad honorem Dei et Vestrum." 9(ad)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 198: Miserere mei, Domine, quia
pono me in Deo et Vobis ad honorem Dei et Vestrum." t)oma3
in ben beiben aU officielle $lctenfttfe ju betrad)tenben abreiben
Ep.
CLXVII. vol. I.
348,
Ep. CLXXVII. vol. I. 379 erftrt in beut erften:
,,nos parati fuimus, ponere nos omnino ad honorem Dei et suum
in misericordia Dei et sua"; in bem ^retten: paratus eram me
ponere omnino in misericordia Dei et Vestra". dagegen nad)
Herb, de Boseham Opp. vol. I. 262 lauteten feine Sorte: Ego
igitur, Domine mi, super tota, quae inter Vos et me vertitur, hodie
causa Vestrae clementiae et arbitrio in praesentia Domini nostri
Francorum et pontificum et prineipum et aliorum
,
qui hic adstant,
me nunc subjicio salvo honore Dei," \va$ eine Umfd)retbttng beffen
tt
f
.et it fdjeint, tt>a bei t)onta3
felbft
vol. I. 324
fid) ftnbet:
humilia-
vimus nos, prostrati ad pedes ejus, causam totam, quae inter nos
vertitur, salvo honore Dei in ejus arbitrium conferentes. 5tber gegett=
ber feinen eigenen meljr protocoltarifd)en ^leugerungen uub ben brigen
jufautmenftimutenben^euguiffen Ruberer fann
biefe (Stelle bod) nid)t an
ber 9tutl)enticitt jener erfteren irre ntad)en. (Sntloeber folt Ijier bie tvixb
lid) gefprod)ene (Srftrung nur bem (Sinne nad) triebergegeben toerben
uub bie erft in ber freiten Antwort Oorgefommcue gormel salvo honore
Dei l)at fid) oerfd)oben, ober bie Ijter oou Xl)oma3 angebeuteten, oon
Herbert ootlftnbig ntitgetl)eilten SBorte ftnb auer benjenigett, ft>eld)e
in ber erfteren (Stellenreil) e angegeben
ftnb, fei e3 oorljer ober Hadder,
gefprod)cn Horben.
d) Robert de Monte Pertz VIII. 518 ad a. 1169 berid)tet ber . 410
eiue neue (Srpebition einrid)3 in bie @a3cogtte, bie in ber gaften-
^cit gnr 5lufl)rung gekommen. 9cun ift aber bie Uutftimutuug be3
nig3 Subng t)infid)tlid) ber 33 eu r 1
1)
e i l u tt
g.
b e > Xl) o m
a
> ? e d e
t,
bie bei Joann. Saresb. Opp. vol. II. 201 berid)tet ioirb, nad) bem er-
ften (Kolloquium, alfo, nnc e3 fd)eiut, oor bem freiten erfolgt, ba3,
nne unter e.
beriefen toevben roirb, am 7. gebruar gehalten ioarb.
Oftern fiel 1169
auf ben 20. 5lpril. Sllfo Um unter ber ^orauSfefettug,
ba Herbert uub 3efyanne3 oon (Salibu) unter jener Umftimmung
baffetbe oerftcl)en, bie im Anfange ber gaften unternommene
bition uid)t ba^jenige fein, Irobutd) jene Umftimmung Oor bem Ivet-
ten (iooquium ntotioirt toorbeu. Dcad) DMert be OJconte ift biefelbe
ja ebenfalls nad) bereit bc Oon il)tu
felbft erzhlten @efprd)3 bei @t.
@ermain jur 9ttt3ft)rung gefoutmeu.
^nfoferu raun ba3 9kfcrat bc
eben genannten (ifyroniften nid)t at 23eleg ber 9coti$ crbert3 oetioett;
bet loerben. 5tber e3 fragt fid), obber^tere nid)tbttrd) baS Uebcrgeljcn
be3
feiten (Kolloquium^ jum 3rrtl)um
Oerftyrt uub bie Umftimmung
636
itvittfdje SettjeiSftthrunacu.
be &nig t) t tt
f
t d) t X t d) ber ^Beurteilung beSfyoma3 33e-
c!ct, bie atterbiugB nad) bem glaubnmrbigen 35erid)te be 3ot)anne Oon
@ali3burt) fd)ou oor bem jtveiten Kolloquium Statt gefunden,
f
tfdUtd>
mit bev krftimmung ber beu burd) einrid) \>erfd)ulbetcu 23rud) be
^ertragcg ibcutificirt t)at. 3u eiuev
fo
frieblid)cn SSer^anbiung ber bei-
beu Knige, forie fie aud)
auf beut Reiten Kolloquium herlaufen (eilt
fott, rore el !aum gekommen, rocire ubnng fd)on bamal aud) iu biefer
iejic^uncj enttufd)t.
jjo
e) SDaS Saturn ergebt fid) au folgeuben Angaben, uig
)einrid) fd)lug nad) Joann. Saresb. Opp. vol. II. 201 al> Xermttt ber
neuen :perfnlid)en SSer^attbtag mit t)oma3 Werfet beu
fnfzehnten
Xag uad) bem beoorftefyeubeu gleiten Kolloquium mit ubnng VII.
tor.
9tad) ber.SJUttfyetumg be3 3ohanne3 tton ^oitiers iu Th.Epp. ed. Giles
vol. II, 283. Ep. CCCLXXXIV
War
fr
jene ber ag ber @tul)lfeier
be t)ei(. betrug (22. Februar) fcorgefd)lagen. al
3
W e 1 1 e Kolloquium
alfo mu, roenn ber crabrebete Dermin roirflid) iuue gehatten ift , am
7. gebvuar (Statt gefunben fabelt.

2luffallenb ift ba3 @ti(tfd)h)eigeu ber


riefe uub Biographien ber beu Ort. i)ie nnd)tige Ep. CCLXXXIV
Joann. Saresb. fnnte, allein betrad)tet, 31t ber $ermutl)uug bered)=
tigen ^u fuuen fdjeiuen, bte Rntge feien jum Reiten Mali in 9Jtont=
mirait gufaiumengctreten. OTettt biefer Kinbrud crflrt fiel) nur aufbeut
berfelben eigentt)mlid)en Langel an localen Angaben in ber Kr^al/lung
ber auf ba3 cfprd) tton )contmiratl folgeuben Gegebenheiten. Robert
de Monte ad a. 1169 Pertz VIII. 518 allein berid)tet: Henricus Rex
Anglie locutus est cum Ludovico Reg. Francie apucl St. Germa-
num in Leia. )er Annahme, bag bamit eben ba3 in ^ebe fte^enbe @e=
fprd)
gemeint
fei, ftet;t ioenigften ein pofttir>c3 Saturn nid)t entgegen.

>a| X^omaS 23edct bei tiefem freiten Kolloquium nid)t


zugegen
getoefen, ift burd) bie SBertte ber baffelbc geun uub buvd) bie oben
@. 416 3(nmf. 6 ettirte (Stelle be3 3o|anite^ 001t @ali3burt) befttigt.
2)ie fd)einbar bagegen ^eugenben ^Bebungen beffelben @d)riftftctler3
Opp. vol. II. 202 inf.
brfen an biefer 9lnftd)t uid)t irre machen. $n=
beffen fd;etnt er fid) bod) bamaB in ber 9c()e bc3 Drte3 be efpvchco
aufgehalten haben, roeil
fonft
bie in Ep. Wilelm. Sen. Th.Epp. vol.
II. 157 ttorauggefet^te rafd)e Kommunication nid)t benfbar rore.
41G f) ^Ileranbcr hatte bem (Simon fcou SOrontbee unb 23ernt)arb bc 6
5
rilo ^trei Urfunben, bie literas commonitorias (Alex. Ep. TL. Epp.
ed. Giles vol. II. 114. Ep. CCXCVII

literas commonitorias ei-


dem tradatis) unb
comminatorias, (ib.

eidem literas nostras cora-


minatorias porrigatis) berfanbt. 2>on biefett ift aber nur eine Th.
Epp. ed. Giles vol. II. 130. Ep. CCCVI
Mg, bie alfo enrirebcv bte
eine ober bie aubere 33eftimmuug gehabt haben mu$. Tie anbere
fehlt.
2)afr, bie fcorhanbene fr
bie
comminahmae
^1
halten, tonnte ber
ate $u f^red)en fd)einen
Nec praefato archiepiscopo os de caetero
aliqua
rfttione claudemus, quin officii sui debitum prosequatur li-
bere et suam et ecclesiae sibi commissae injuriam ecclesiasticae se-
27. ie aSertjaublung cim 7. gebr. 1109. gfovfbauer bc Interim.
637
veritatis gladio ulciscatur. Wem Wenn bod) biefe
comminatoriae
fr
bal Ultimatum 31t galten jtitb,
fo mufj
e3 auch al3 unreifeJtljctft ^ettcu,
bajj nach Uebevgabe
beff
elften ber 9lbftd;t be3 $ap.f|e gemf
mnbli^e
jBer^anblung-en nid>t iite()r 8tatt fyaben, bie )rot)ung nicht noch einmal
uMeberljclt toerbett feilte. (Sfcen bie3 mtvb aber in bem d)Cujjfat^e beg in
Siebe ftefyenben tiefet fcorgefefyett. 3Btt derben bal)er benfetben
fr
bie
litcrae commonttoriae $u galten unb einzunehmen fyaben, bajj bie per
jebon angebentete, burd) bie 33e^cUmcbti^ten au^ufpredjenbe rcl)ung
von bev Ucbergabe ber
commwatoriae
l
)
bereitet getuefeu, bie nid)t
auf
un3 gefommen. SSetgl @. 642 fcml 1.
$Da$ brigen^ bie (Sremtion be3 uig ber Uebergabe biefe3 Mb
timatum nge^tet tt)atfd)itd) nidjt aufgehrt fyabe, nad) ^UeranberS
?tbfi6t nid)t
fafre anfrren foEen, barber
f.
unter h.
g)
Th. Epp. ed. Giles vol. IL 179. Ep. CCCXXXIX Simonis et @
Engelberti: Placeat itaqne sanetitati vestrae opem ferre ecclesiae
laboranti et perseverare in eo
,
quod laudabiliter coepistis : qnia,
sicut a multis andivirans et crediinus , si perseveraveritis
,
pax in
jannis est. (5 fann feinem Steifet unterliegen, ba bie (S>tahbafttg=
feit genninfdjt nnrb t)infid)tiid) be 5lb(ctnten3 ber eben
jefct
fd)tuebeuben
Eintrge. SBtfljetm toon en, bev gerabe in biefer
3
e ^ mi* Eimern on
DJlentbec unb SBernfyarb be (Sorilo tnetfad) uerfebrt fyatte, fprid)t bal 3ln=
gebeutete nur beutltdjer au
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 158. Ep.
CCCXXVIII Et ille

exspectat reditum nnnciorum snornni,
quos si, ut justum est et speratnr a fidelibiis vestris, confusos *re-
miseritis, credimns, quod Ecclesia Cantuariensis cito Imbebil pacem
et ecclesiae Romanae in Gallicana ecclesia et toto occidente redin-
tegrabitur fama.

Supplicamus itaque paternitati vestrae, qua-
tenus rigorem justitiae, quem urgente duritia hominis laudabiliter
tandem arripuistis, viriliter exerceatis.

3ie man fid) auf biefer
Seite beu irdjenfrtebcn ncjer motimrt unb vermittelt bad)te, barber
f.
oben. 421. 422.

93on ber (seitens bc3 onip intenbirtcnBerl)aub=
Inno, mit ben ftndjen toon rammont nutg Simon fd)ou bamaU tuenig
gehofft fyaben. (5r ermhnt bcvfclbeu tu feiner iBeije. (r
mufe atfo eben=
foftenig, nne fein (Softege 23ern()arb, ber, wie ber @d)lujj beS 23riefe3
bezeugt, ganj eiuftimmtg mit
lfm
mar, bie ppftlidje (Sutfd)eibung von
beut (Srfcdg berfelben bebingt gebaut l)abcn.
h) Xic im ert gegebene
9luffaffuug
faSeint im allein ba3 redete
^crftubmfj ber fi vd; c rt p0 Ii
tt
fet) e tt dombiuation bc ^apftei $u ermeg=
tidyen unb jugletd) mit cbung ber @d)Uu erigte iten eine faltbare Xeu=
tnng ber ^ier^er gehrigen 3letenftde au^uba^nen. ^oma ^atte aller;
butg3
auf ritnb toou Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 24. Ep.
CCXXII
r>raugefci^t, bajj bei ber Reiten ^crt)anbtung bie 33e\?o=
1) Joann. Saresb. Epp. ed. Giles vol. II. 199. Ep. CCLXXXIV

quos Dominus papa miserat, ut pacem reformarent aut porrigerent com-
minatorias, quarum tibi destinatur exemplum.
638
Jtritifcfje SSettjctgffjumgett.
madjttgten bem Wenige angetunbigt, bie orbentlMe eftalt unb formt
aud) ba 9ied)t $ur Slnorbmmg be3 (Strafoerfafyren fei jroi $ttrdgege=
ben.
Th. Epp. ed. Giles vol. I. 324. Ep. OLM

denunciantes
(Grandimontani et Carthusienses) ei familiarius et expressius, quod
oculala fide pereeperant , nobis a Domino papa restitutam et col-
latam animadvertendi in eum et terram suam et malefactores ec-
clesiae plenariam potestatem.

Sed nec ipsum latet, quod nobis
potestas restituta sit, quum hoc ex literis apostolicis, quas in se-
cundo colloquio reeepit, certissime teneat. ^ttlcin e3
fragt ftd)
eben,
inucfcrn tiefe feine Enftdjt eine begrnbete
fei unb irorau3 er
fte fdjpftc.
3n jenem (schreiben %UxcLtiUtB oom 19. ftai 1168 Th. Epp. vol. II.
24. 25 roar jtn auf
SBeranlaffung bev (Sremption be nig3 bte pote-
stas
entzogen unb bte Dceftttution bcrfelbeu 3ttgeftd)ert einmal
fr
ben
gatt
,
ba er ein neues? anibrtfltdj lieber ber>oftmd)tigenbc3 djreis
ben (oor bem Anfang ber Dfterfaften) empfangen trerbe;
3
ir> e i t c n
^
terot bi ju Einfang ber Dftcrfaftcu ber $trd)enfricbe nid)t I)crgcftettt
fein tocrjbc. 2)er erftc %clU ift Kar; bte Sporte aber, mit toetdjen ber
freite befdmeben ift, fdjetnen nid)t un^oeibeutig $ii fein. 3)emt e
fragt ftd), ob barin aufgejagt fei, ber
(grjbif^of brfe mit Ablauf be3
genannten erntiul> olnte 3Beitcre
fein 3trnt mieber antreten, ofyne in
bief er SBe$ieIjung Don Dienern b enad)rid)tigt
311
merben, ober
ob er
felbft
benn biefe 23euad)rid)tigung abzuwarten ()abe. >ie SSert)et=
Jung
tibi ex tunc auetoritatem restituimus
,
offenbar in biefer bop-
petten Seife px beuten, !ann ebenfomol)! eine, Jftenn aud) eoentuett
erft 51t fcerloerttycnbe
,
9SotCttta(^t unmittelbar fd)on mitteilen , a!3 bic
nrflidje 3Utrftung mit berfelben in 9Iu3ftd)t [teilen. 3n bem fpteren
apologetifd)en (Sdjreiben
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 26. Ep. CCXXIII
fyat inbeffen^Ueranber felbft
bie erfte 9tMegung (egitimirt (et in die
tibi concessa potestatem tuamlibere sineappellationisremedio exercere
tibi plenam concedimus
1
)
facultatem). UmjoVoenigcr fonnte Xl)oma
in feinem Sntereffe, um eine fefte,
oonber Sanbelbarfeit ber (Stimmung
be ppftd)enofc
ituabl)ngige3ufage 31t fyabcn, nod) nad) Ablauf ber
grift auf
eine neue ^nftruetion |arren,
s
2tuf
@runb ber beiben cnrt)U=
ten Streiften mufjte er fid) toictmcfyr nad) Ablauf ber grift $ur
bung ber tf)m nneber ^gefallenen orbentlidjen etoatt
fr
berechtigt
galten. 2)a bem R ntge gewhrte Snterim war, Voie bereite oben (3.375.
424bemer!t, burd) ben
tfym
bekannten Dermin begrenzt unb biefe renjc
galt xijm als (*t mit bem ieberbcginn feine! 9lmte3. Um
fo anffal;
fenbet fd)etnt e3
pLMfit,
Wenn Xf)oma in ber oben angefhrten (Stelle
bemerft, bte 33eoollmd)tigten Ratten ftd) burd) ben 2lugcnjd)ein fclbft
berzeugt
(oculata fide pereeperant) , restitutam et collatam a Do-
mino papa animadvertendi plenariam potestatem. @et)t
1) te eitf)ttgf'eit, mit totfdftt
ba concednnus in ein concedemus
ftettoanbelt, ba fiefetere atg bic vid)tige fieSavt bargcftcUt werben fenute, gts
ft^ttc inbeffen aud) jc^t nod) bic 3JrgIid)f'cit einer etUge^cngefe^tett Deutung.
27. $)ie ^ortbauer bc Sntetlm.
639
bieg bodv, ton c-? fdnnt, totcai&j ba fcon Ujnen eine neue Uvfunbe cm=
gefe^en ift, in
totytx
eine aiivenUtlid)c, numnebr erneuerte Uebertra=
gung an Ibonuv3 Start
gefunbett, Xafr, ba biefe mittlcrroctle ana,e-
fentmeu, f$eint
and)
511
fpredjeu, ba er fid) rtodj attberet tnroaatioeu
rt)mt, bic ibm aber nid)t in jenen literis
|ugeftenbeu feien.
(Verum
praeter ea, quae continentur in illis literis, alia indulta sunt, qui-
bus, auetore Deo, utemur contra eum.)
@lcid)erroetfe rebet?ltttwXf
001t
Vtfieur
1
) in feiner ^M'du'ift
au
N
Xleranberoou literis majestatis vestrae,
auf @ruub bereu bie reommunieation am ^almfonntaa,e 1169 fcjpSl$o=
gen, uub bcr^rgbtf^o} f ctbft
Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 310. Ep. CXJLI
beruft f
t dS ba, top er bc3 cameny bei rafeu ugo cd> eine (Srcom;
muuicirten ettl)ttt, auf
ein mandatum praecedens summi pontificis.
SSBie nun? (Sollte ^llevanber in ber Xijat a,crabe in biefer^eit ber gfcWs
bettg&emttteluttg anrittet) r>on ieuem fid) bricf(id) geuert; nid)t nur
bie -Reftitutiou ber 3lmtggetoaty it)m voieber 3it$ufpred)en
,
fenberu an6
aubrrflut> jur Slntoeubung anf^uferberu verleitet fein?

(Sollte ber;
[elfte, reeller fd)on am 10.
ffll&Xft
(Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 22. Ep.
CCXIX) een Xboma-^ irieber ma()nt, utusquead discessumnunciorum
suorum nec in Regem nec in personas Regni aut Regnum senten-
liam aliquam proferat et, si forte jam protulerit, ipsam ad tempus
illucl suspendat,
Anfang Februar ein a,erabe$u ent^e^cn^cfel?tc, uu
verloren gegangene^ @d)rctben abgefat (jabett
,
ol)ne
f
i cl> aueb mir He
)cl)c ju Arbeit, beibe in (Siniiana, mit ciuanber \u bringen? Xiefeo
an^uneimien ift um
fo
iuentger mi%lidt), al3 e3 fid) mclmefyr uad)weifen
lt
,
ba

uub bicr $^tgi e3 fid), ae ba oben @. 375 bemertte ihn?
pt)iboUfd)e ber bc$a.i't6cn
Grlaffe au beut ^sabre 1168 nunmehr oenrer=
tt)et roirb

Ucrauber
2
)
aud) nad) bent Dermin ber am 7. gebruar 1169
neberbolteu $erfyanblung mitcinrid) II.
tfyatfduicb bie xHuSjagcn be3
Ibonuv? Ihmi ber restituta et collata animadvertendi plenaria pote-
stas
fo eilig befttigt, ba er tiielmebr, abgefel)en on bem Briefe 00m
10.
gftft& in &el#em er beu *3iberfprud) mit Epp. CCXXII, COXXIII
Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 24. 25 burd) bie Unterfd)eibung oon 33
c
f1 13
uub ebrauaV
3
)
511
t)eben fuebt, feibft fpter beu gertbeftaub ber Rettung
be3 Strtefim uod) auerfennt. 3n feiner
Ep. ad Rogerum Wigornien-
sem Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 107. Ep. CCXC (uub biefe ift tttt?
$meifeii)<ift nad) ^tbfeubung ber neuen ^etomefyttgteti rattern uub 23i=
luau gefdjriebcn) uert er: Quodsi nos bac vice audire nolnoiit
(Henricus Rex), pro certo cognoscas, quod eum de caetero 11011
sustinebimus nec venerabili fratri nostro os clausimus nec claude-
1)
Arnulfi Le^oviensis Epist. ed. Giles 196. Ep. 56

in idem vin-
culura immo fortius literis majestatis vestrae retrusus est etc.
2)
ntg einrid) cvflvt fogar uod) im ^n\i 1170 ben @rcmtioubrief
fr uod) su
Dtedjt beftetjenb Ep. Amici. Th. Epp. vol. II. 302. Ep. CCCXCIII.
3) te 2?erfid)criinc| Si enim secus, quod absit, contingeret, nos tibi
auctoritatein tuam nullatenus subtrahere voluraus, sed potius conservare
fc^t oerau,
bafc
er btefelbc befi^c.
640
rttifcfje 58ewei3f6rungcn.
mus aut ei aliquo modo potestatem adimemus, quominus officium
suum libere valeat exercere.
SGcnu l)ier er!) eigen wirb, z> folle ber
^rjbif^of fr
ben gatt,
ba$ bcr Zeitig aud) biefen Dcuncien fein @el)r gbe,
fr
bie
Stttaft
niefci r>erl)inbert Serben, feine (Gewalt $u gebraud)en,
fo
Wirb babet
ttoraulgefe^t, ba jet^t bation nod) abgefeljen Werbe. SBcnit aber fogar
bemerkt Wirb ec venerabili fratri nostro os clausimus:
fo
mu bie
fr
eine rl)etorifd)c gloSfel gelten, bie in bic ganje akfguug nid)t
paffenb, fd)on bnrd) biefe Sncongruenz (beun b a* Futurum exaetum
noluerit unb ba Perfectum clausimus
Wiberfpredjen einanber) in xiy-
rem Sinne toefetttlidj attertrt wirb. fStmt ber Zeitig
,
fagt ber rief=
ftetter, un aud) in biefem gatle nid)t hren Witt,
fo mgeft )u bcr=
Zeugt fein, ba$ Wir ilm nid)t lnger ertragen Werben nnb unferm e^t=
Wrbtgen ruber ben ftunb nid)t erfctyliegcn Werben". 3)a
ift
eine
richtige ($5cbanlenfolge, wl)rcnb bagegen bnrd) ben
3
u
f
al? clausimus ber
fonft einfache 3ufammcnl)ang zerrttet Wirb. 2emt ber
$apft
ben =
nig eventuell ntdjt mel)r ertragen Wirb,
fo fagt
er bamit au3, ba er
i()n jei$t nod) ertrgt. SBcnn er
felbft ilm je^t ertrgt,
fo ift wentgftcn
feine oraulfeteung nnb Intention, ba aud) l)oma
ityn ertrage. @tnb
bie beregten SBorte bem djrctbenben nid)t unerfel)en3 entfallen :
fo
enthalten
ftc
entWeber eine Unwahrheit, wie bnrd) ben rief r>om 10.
fttg an XfyomaS conftatirt wirb, ober man mu annehmen, bai 8dnet;
ben an ben
ifd)of
tion 3orcefter fei
nod) fcor bem letztgenannten Xa=
tum abgefat, ober enbltd) cl folle nur gelngnet Werben, bajj beut ftp
bifd)of
bie ^ImtlgeWalt Wieberum genommen, nid)t aber
bafj
ber e=
braud) bemfelbcn unterjagt. $n jebem galTe geftel)t ^lleraneer ein, ba
er angenblidlid) nod) (Sonnittenz $u ben, b. I). ba Interim nod) aU
gltig anzuerkennen cntfd)offen fei.
)ie3 wirb
unzweifelhaft bnrd) bie
Widrige SJcittl) eilung bei Sof/annel on (Salilbu) Opp. ed. Giles vol.
IL 218. Ep. CCXCII.
)icfelbe, nad) bem 22. 3uli 1169 (bal festum
beatae Mariae Magdalenae wirb all ein neulid)" gefeierte^ erwhnt),
nad) bem erften 3ufammentreffen
mit ben neuen efanbtcn rattan unb
itiian gefd)rieben, berid)tet all eine eben geborte Dccutgfeit, quod Do-
minus Papa et Ecclesia Romana Cantuariensibus plurimum favent:
adeo quidem, ut nisi Rex nunc cum Domino Cantuariensi juxta con-
silium Domini papae fecerit pacem
;
ei denunciaturi sint, quod non
modo in manus arclepiscopi dabitur
,
sed et ipse Romanus Pontifex
in eum aggravaturus est manum suam. @. oben @. 446.
3lud) hier Wirb alfo
anerkannt, ba bal Snterim, Wenn nidjt red)t=
lid), bod) factifd) nod) befielen folle, b. Ij. cl wirb jugeftanben nnb
t>ert)eien, ba erft bann, Wenn aud) biefer erfud), ben nig $u be;
Voosen, ben erbannten gu (Knaben Wieber anzunehmen, miflliugcu fotc,
ber Seigere bic
tfyro f
d)on jet^t 5uftc()enbc , aber n t d) t
$
n
g
e b r a u d) e n b e
lHmtgcWalt mit au3brdlid)er Suftimmung bc $apftc gcbraud)en
Werbe, ^lugcnblidlid) Wirb alfo nid)t foWol)t bic jnribifd>c cltung bcr
rcmtton, al> biefe fetbft
all befteljenb eingerumt.

Xant ftimmt,
27. Sic gortbauer bei Interim.
641
richtig ivvftanbcu, and) bic 9Ingafce bl ;Hitonpinu in
Joann. Saresb.
Opp. ed. Giles vol. II. 210. Ep. CCLXXXVIII.
SDerfelfce berietet
ber ba3 Dom SPapjie ben neuen efanbten rattan unb SBittian ertbete
ftanbat, ber bic bcnfelbcit fcorgefeffiefcene grieben<oformcl, beten von;
jen fte inne hatten unb bic
fte
\ux
2lu3ffyTung
bringen follen. ,,)iefelbc,
fbrt bev Referent fort, enthlt nidjftl (SfyrenrfyrigeS
fr
ben (Sqbifdjof,
fdn'nt't in feiner 33e$te1jung bic amtliche SBefugnig ein, eine (Senfur
aller Appellation um Xroij 31t toertjangen.
Steffen ift
bie SDletnung ber
greunbe unb ^crftnbtgcn, er mge to&fyre'nb ber
g
rieb engl) er!) anb(un=
gen batton feinen ebraud) mad)en
//
.

)iefe Eorte betreiben bie
(Situation bc3 t)oma3, wie
fte
au bem Briefe ttom 10. SQccir^ 1169
(Th. Epp. vol. 11.20. Ep. CCXIX)
errettet, nur mit bem Untertriebe,
ba, ma3 fyier
als 9lnfid)t ber greuube mitgeteilt, bort als bie be
SajkS fclbft ausgestoen ift. >ie ^mtSgetoti ift freilieft uid)t aus
bri'uflid) $ur dg eg eb eu, aber fie ift

baS rumt ber Schere toentg*


ftenS
in Andeutungen ein

ifm
ftnebet zugefallen, &effenungeadjtet
foll ba3 Interim in ber
-Kkife
nod) verlngert Vocrbcn, ba wfytenb
ber
j$ett biefel erneuerten grieben&ttetfudjS bic 9(mt*gcn)alt
mfi
$um (Strafe
tterf|ten ttenrenbet nrb. S)a inbeffen Stomas
,
obne, tote mir ttorau3-
feigen, tiefen SSrtef in .vSnbcu 31t fyabcu, am ^almfonntagc unb am
immetfa()rtytagc tenuodj (ircommunicationeu verfngt fyatte fo
rt!) unb ermalmt" ^Kcrauber in beut Briefe 00m 19. 3uni (Th. Epp.
ed. Giles vol. II. 22. Ep.CCXX),
biefen 9vid)terfprud) roieber 31t
fu3=
peubiren, iromtt abermals evrt
ift, ba ba| Interim in bem mel)r
=
fad) b'cregten (Sinuc nod) fr
bie. nd)ftcu brei Neonate fortbauern
folle. @leid)enretjc geftebt er aber in ben Korten Sane si consilio et
hortalui iiostro non duxeris acquiescendnm et res non processerit juxta
desiclerium et aestimationem tuam, sed in contrarium, quod avertat
Dens, cesserit, tibi et non nobis imputare debebis" bod) roieber $u,
ba bie unrfd)c Ausbung ber itmt $uftc()enbcu bemalt baS &icd)t uid)t
tt erdete.

W&tm, roenn bem jo ift, wie laffen fid) bic @. 639 mitgeteilten
2(euerungcn bc S^maS SBetfet im
g
ebruar ber bic
fdjon l) amall in
einem ppftd)en Schreiben au3brdticf>
ifym
neber
g
e 10 b r t e (bemalt
begreifen?

Dfync gtoeifel nur bann, toenn angenommen uurb, bcr=
[elfte ()abe ben ^ettouma'cfytigte (Simon unb Bern|arb nid)t ein neues
ppftlidKo 8cl)retben jngftcu '.Datums
,
n?cld)e er berhaupt gar
nid)t empfangen l)at, fenbern bic (Jrlaffe au3 bem 3at)rell68, cnt=
ioeber Alex. Ep. CCXXII. Th.Epp. vol. II. 24 ober
Ep.CCXXIIT.
vol. II. 25. 26. mitgeteilt
2
),
in
melden ja ba
initium Quadragesi-
mae be3
Safyre 1169 all ber <Sd)lutcrmin ber (Srcmtion bc3 &5m$3
1) Wie ber 9tiumtymu baut gekommen, biefe fd)on oor 2(ugen Ucgcnben
QSctfptclc bei exercere severitatem ecclesiasticam gar nidjt
JU
cno()uen,
Oermag kij fmlidj ntc^t ju cvt'licn.
2) Sttmtlf von Stftcitv irrt alfo, \ucnn er eben
^.('3'.)
ben Empfang cineg
neuen ppftlid)eu 'od)vcibcn3
oorauifefet
cfd)id)te feyanbc Hl, i. II.
41
642
Jtrittfd) e 53 ttoti Iffi
brungen.
beut l)oma3 angegeben mar.
v
Xum
tft
e3 freilid) mabr
,
bctg am 7. gc;
bruar, an meldKin bie freite Sertjanblung mit bem Rntge tatt fanb,
biefer Dermin nod) nid)t
fllig far, ba inelmcbr ba initium Quadra-
gesimae im
S^t
1169, roo Cftern ben 20. 2lprU gefeiert iparb, auf
beu 12. ftr$ fiel unb fomit bie
3te$fagc
restitutam et collatam esse
animadvertendi

plenariam potestatem nid)t ganj correet ju
fein fd)eint. Mein eventuell mar bie potestas atterbingg gurftefgege^
ben. )iefe3 (Socntuelle to'txt entmeber niebt auibtdltj berocrgcfyebcn
ober ber 3(usbrucf erftrt fid) au ber

mabrfd)cind) fa(fd)cu

33 e?
urtbeUung bcs>
3
n
^
a^^ cer am geftttiftt bergebenen literae commi-
natoriae
eitetti be5 Qh^bifdmfg. liefet ift ber Reiaung, in ben 3SBot=
ten ber 2)rot)ung fei tym
fdjou
j
ct>t, ctlfo t>o x beut uvfprihuUicb befttnum
ten Xermin, bie^XmtJgemait jurdgegeben. 2Bir fonnen nid)t btwctytb
ten, inmiefern tiefe
Deutung eine begrnbete \i\xx , ba toir unferer (5r=
rterutig unter f. gem bie literae comnimatoriae
nid)t mebr Imben
J
).
9lber fd)on in ber Ep. CCCVI. Th. Epp. vol. IL 130, in WeWjer u\x
bie commom'toriae anerkennen, mar geuert Nee praefato archiepi-
scopo os de caetero aliqua ratione claudemus, quin officii sui debi-
tum prosequatur libere. 3n jenen mirb atfo eine no6 ftrfere gormet
gebraud)t fein. Sfyomt,
ber oiute
Seifet ^eibe
eingefeuert fyabcn mirb,
mufjtc atfo in ber Xfyat
glauben, ba bamit beut Wenige fetbft
bie fdmu
eingetretene Dtcftttution ber 9lmt%etoalt angetuubigt merbe, irrte aber
n i d) t 3 b e
ft
o c n i
g
c r. 2) etttt l)d)ft mafyrjd)einlid) mar ein b e (t i mm
-
ter Xag in ben cornminatoriis
ebeufomeuig genannt, ai> in ben com-
rnonitoriis; aller !~Drolntngen ungeaditet ber Dermin, an melcbcm ba
in gratiam reeipere Statt finben, ba Interim alfo fein (nbe fyaben
folltc, nid)t fcejeidjnet, unb mafyrcnb jener ber DJceinung mar,
fdjon
oor
bem initium Quadragesimae
fei er in bie9ted)te ber orDentd)en 3uri3-
bictien mteber eingetreten, t>atte 3(lcrauber tne(mct)r bie 3lbfid)t, bk
u^enjfott berfclbcn and) jefct nod) aufregt jtt ermatten.
r)oma atfo
ermie3 ben sBeOountd)tigten au3 ben fceiben eben
genannten apoftolijdjen treiben, ba in ber ndjjtcn 3ufunft ber ^cit-
pttttft eintreffen merbe, in meldicm er bie eoentucll (na6 OlMauf bes
initium Quadragesimae) itjm
pgeftdjette unb ^ucrtbeiltc
;
Xmt^gcmalt
fcermertfyeu tonne. Unb a( bie23eooKmd)tigtcu fclbftbie Oon bem^aofte
1) icfctbcu fdmncu a((crbing ntd)t nur bem (ir^bifebef, fenbevu aud)
Slnberett luv 2(uficfot mitgctbcilt ju fein (Ep. S. Prioris Victoria Paris, et
R. Abbatis S. Augustini Th. Epp. ed. Giles vol. II. 203. 204. Ep. CCCLII
Xovissimae vero, quae et comminatoriae, eimdem gloriosum Regem no-
strum [Ludovicum], cunetis quidem bonis hominibus, sed maxime Domino
Cantuariensibenevolumet devotum. multum exhilaraverunt multosque alios
in gratiarum actio nem et vocem laudis , misericordiam et judicium vobis
decantantes, excitavernnt). 5(ber fefibfi toctin btefeg ber $a gcire[cn unb uidit
telmebr bie jhtnbe ten bem 3"balte buvd) oage @erd)te verbreitet korben fein
fcte: trvbc bie (ebenbe 5(ncrfennung bed) nod) feine arantte bafr geben,
bvife bie 2(ngabe bc beftimmten Dermin?, an Welkem ba Interim nt'Cmbe
geben fottte , betritt gefunbeu ivorbcn.
27. tc gortbauet bc $nt*rim.
643
i()itcn berlieferten
1. comrainatoriae jeigten, glaubte er au tiefen
{fliegen $u brfen, ba| ihm fdjou jefct biefelbe toiebet ^ugeftanbeu fei
1
)

SBenn betfelbe
nun benterft
praeter ca, qnae continentur in illis li-
tcris (umlid)
comminatoriis , Welche
auf
beut colloquinm
bau Knige
berliefert toorben)
alia indulta esse, quibus, auetore Dco, utemur
contra oum :
fo
uutjj freilieft $ua,cftanbcn Werben, bajj nidjt au3$umittetu,
Worauf fid) biefe ^Berufung unb bie @. 639 citirten (Seilte begieen.
3n beut Briefe,
in lucidum XtuMua-o ben
$aft unt SSefttiguttg
bcS am ^almfonntage
publicirten Oiidjtcrfprudjeg erfudjt,
Th. Epp. ed.
Giles vol. I. 3942. Ep. XIV,
ift eine berarttge ^etooftm&fytigung,
wie
fte

im Siberfprudj mit bem 3uf*nmenljang bei >inge

an
einigen fetten traudgefefet
]\i fein fcfyehrt, &ine3toegS anerfannt.
SBietme^r Weifet bie ganje altnng
3
)
tte ber
Sd^ttf beffetbcu barauf
t)itt, ba bergleichen nicht ortjnben u\ir. dterabe bie petitiones, bereu
er a noch nicht erlebigt erwhnt,
foHen eben bie nochmalige betraf
=
tigung jenes ftanbte, ba3 er all gegeben nad) unferer Enjtdjt atterbinp
fdjonoraufete, erft nod) erzielen.

3lubcrerfeit beweift biefe Urtuube


fvetlid) and), baf;
?Ucrauber3 (Schreiben om io.
ftarg
noch nid)t in bei
r^bif^ofi
nben \i\xx. 3)a3 fann aujfattenb fchtest, ba boeb bie
(S^communkatiort erft am 13. Wpxil au5n3C|procbeu Warb. (SdjWerlid)
wirb eine
beffere (Srfl'rung ermittelt jwerben tennen, al3
fte
in ber
tarn un @. 425 erfudjten Kombination gegeben ift. 2)i-e SBerjgermtg
be3 (Srnpfangg ift
eine tunfuid)e, beabjtct)tigte.
1)
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 201. Ep. CCLXXXIV

et archiepi-
scopo restitutam et collatam potestatem animadvertendi etc.
2) SSiclIctcbt tonnte gebadjt werben an 9craubcr 23rief fem 22.
ffitil
1167 Th. Epp. ed. Giles vol. II. 23. Ep. CCXXI.
auf ben wir berbte
um ber befonberen 2(ntorifation Witten, bereit er fid) t)infid)td) ber Sanuuiig
bc3 rafen fttfgo
rl)mt, jttrd'f'ommen mffeit. crfelbc, wefdjer, wie ba
Saturn &e*jjt; ntd)t eben jefct erft gefjrieben war, i)attc beftimmt, ba{ biefer
im $r 1166 am Xage fco SScjcIai) (Srcemmuntcivte tion ben SBifcbofcn oon
2tnd)cftcr unb Serceftcr unter geJfybrtger Gantion nnb nad) 9lbleifhmg ber
rwra.efd)tiebcnen @tbc8formeI abfolottt werbe. A-iir ben g-att,
bafj
er ber bicr
angelobten Berpfltdjtung fid) nid)t geredet erweifen werbe, foltte er entweber
tton ben gcttcatnten Gte'rifern ober ton bem (vrjbifdwf fetbji innt
Beuern ge=
bannt werben. Ta ber raf bas ber irdjc eraubte wirttid) nid)t herauf
gegeben, fo fd)ritt boma gegen bcnfelben
nunmehr ort Beuern oor auf
rttnb biefer alteren Urf'nnbc, wcld)e Ujn ^ugteid) bcoottmd)tij3t, gegen ibn
etn^abr nad ber (vreommnnieation bal anb beffeTben ju tnter bteis
rcn. Ep. Episc. Nrw. Gilb. Fol. Epp. II. 227.
3) Sic teile Sed ille (episcopus Londoniensis), ex quo audivit, quod
debitam animadvertendi in malefactores ecclesiae mihi vestra gratia re-
stitucrat et contulerat facultatem etc. erftrt
fid) biutanojlid) au^ bem (5.426
unb bem
fo
eben >. 641. 642 2tjteinanberg;efe|ten. SSergt. . 644.
41*
644
r1 1 1 [
dj
c 53 e c t
f

Ijx img ett


.
28. $>er
aa
*>on raitttaup 13. Wpxil 1169. ilbertS
uon Bonbon ^anmtncj. teilte ^tbfolution
5. 2l*ml 1170.
&
426
a
)
)er SBifdjof oonSonbon toar, rote Bereite @. 360. 361 u. r. 23eto.
433 9h\ 25. i. . 615 gezeigt, htm Zapfte
r
tote ben Segalen SBil^elm unb
)bbo als ein rcontmunicirter gemelbet. 9cur bie Sitten ber Scheren
Ratten ben ^mal gelnnbert, benfelben and) cffentlid) all folgen 311
tierfnbigen. )er SBebrofyte ^atte barbev bie genauefte unbe unb
berbie bal erdjt fid)
verbreiten l)ren, er unb Socelin Don >alt5
bu) feien oon bem(5r$bt{<$of abermals $u ibmnad)granfreid) befd)iebcn
;
wrben fie aud; btefe3 D3tal nid;t golge letften,
fo
fotlten fte
mit ber (Sr=
communteatton beftraft
derben. Gilb. Fol. Epp. vol. I. 337. 338. Ep.
CCXLIII ad Jocelinum Episcopum Salesberiensem. Ille namque,
ut dieihir, emissis de novo vocationibus nos duos in Gallias ex
nomine voeavit, comminans et protestans publice se in nos exeom-
municationis latum ire sententiam , si non in Galliis snae quam
citius assistamuspraesentiae. (5)emnad) forbert er in beu Wetteren gei
5
lett biefes? ^Briefes? feinen 2eiben*ogefl)rten auf, feiner Don it)m erhobenen
StypeHdtton fid) anzufliegen;
toaS toirfltdj gefabelt ift, tote fid)
au
ber Ep. Reg. ad Alex. ibid. vol. II. 294. Ep.CCCCXCI

Londoni-
ensem et Saresberiensem episcopos post appellalionem ad vos factam

innodavit etc. ergiebt.) Senn alfo (Gilbert, roie bie untetb.


@. 645 bet^ubrtngenben 23etoeUftctfen
feigen,
gerabe barber
fo
bitter fid)
betlagt, ba er oemrtl)eitt roorben, ofyue citirt 31t fein, unb aud)
fclbft
Xt)onta biefe Anomalie $ttgtebt
(f.
oben <2.
429], fo erteilt bod) au
beut angefhrten
ttcrtrattltdjcn abreiben, ba eine vocatio toirfltd) cr=
taffett unb bicfclbe nur md)t in
off
tei eil er 3Beife
tfym
fnnb geloorbcn.
@. bie @. 645 unten unb @. 646 oben attftttfljrettben (Stellen.

3>a
beut 33ebrobtcn fcerbte! ber 3ttfy&lt ber Ep. Alex. Th. Epp. vol. II.
26. Ep. CCXXIII olme 3toeifel befannt unb er
beffen
genn toat, ba
ber (5rjbifd)of bie Geltung be3 Interim an bem bort be^eidmeten Termine
fr gefdjloffen
erftren tr-erbe:
fo
l)atte er
Stoff gentig, bie (omfchta=
tion 31t machen, bie feinen (?ntfd/lu motioirt t)at.
.428 b) Radulf. de Diceto 549 unb Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 255
429
geben beibe, tote Gilb. Fol. Epp. vol. I. 365. Ep. CCLXVHI, ben
U
ber Grcommuntcatton an. )er (Svfterc behauptet berbte, ba
fte
ooll=
Sogen, otme ba ber
(Sr^bifcfyof
$unbe oon ber bereits? erfolgten
3typel=
Cation gehabt. SDafj fie olme Siffen bc3
^apftel gefdjefyen (ber fte aber
frei(id) befrd)tet
Alex. ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 22. Ep.
OCXIX), ergiebt fid) aul unferer ganzen
^luffaffuug
bc3 gcfducbUichcn
3ufammen^angel unb toirb oon Joann. Sareab. Opp. vol. II. 238. Ep.
CCXCVIU unb in ber Ep. Rogerii Wig. Gilb. Fol. Epp. vol. II.
sw.Kp.CCCCLXXIV
(f.
ob. @.
600) bezeugt. Sie officicllcn Stoiben,
tu
toeldjen tbonta* oon beut (Sefdjetjenen in ^euntni febt, finb
Ep.
28. Der ag 31t tffainvutr. Ubevtg SSanmmg.
645
CXXXVII ad Clerum Londoniensem Th. Epp. ed. Giles vol. I.
29$;
Ep. CXXXIV ad Gilbertum London. Episcopum ibid. vol. I.
294; Ep. CXLI ad Wilelmum Norwicensem Episcopum ibid. vol. I.
309;
Ep. CXXII ad Nigellum Eliensem Episcopum ibid. vol. I.
272.
>
Ep. XIV ibid. vol. f. 39 bittet er bcn
$apft um
Bettigung
wtb flicht ben (Stnbrutf btefcr Sitte burd) bic fcalb barauf gefdjriefcene
Ep. XLVII ad Ostiensem Episcopum Humbaidum ibid. vol. I. 120
Ut
[tvteit. UcfcerbieB legte SSttfyclm r>on @en ibid. vol. II. ]54. Ep.
CCCXXVItm Sntereffe
ub*mg VII., ber glei^foE^ fdjrtefc
(Orat

Rex Franciae sicut ex literis ejus potestis advertere etc.),


biefelbe
auf bet Xrtngenbftc an^ er$. )te Ep. CVI ad Rotrodum Archie-
piscopum Rothomagensem ibid. vol. I. 247 uub CLIII ad Rogerium
Wigorniensem ibid. vol. I. 322 jmb um ein 5Betrd)tIid)c
fpter cib-
gefat,
S)enn in ber cvftevcn ffagt ber SBrieffteKer bereite quod ex-
communicati nostri, quos ex justis et manifestis causis, urgente ne-
cessitate officii et persuadente rationis juris exeommunieavimus,
ad provinciam vestram frequenter accedunt.
ber testeten wirb
auf
bic Anfrage, oB ntd)t ber Umgang mit ben erahnten $u geftatten
fet,
eine abfdUa\jtge Antwort ertfyeUt. (p.327Necmoveamini, sinondis-
pensamus ad preces vestras, quod clispensari non potest : quia nec
Romaniis Pontifex haue habet auetoritatem. Qui quamvis exeom-
municatos licenter absolvat, novit tarnen partieipationem eorum
sibi jure perpetuo interdictam.)
3n mehreren btefer ^Briefe Befeuert f). burd) eine aubvtfttdjc
pipftEdje
2MImad)t
311 biefem 9tid)terfprud) unb baju, r>on jeber ctum
erhobenen Appellation abjufefyen, autortftrt %u fein.
Ep. CXLI ad
Wilelmum Norwicensem Episcopum vol. I. 310 Freti itaque sedis
aposfrolicae auetoritate. Ep. CXXII vol. I. 272 Nos autem ex spe-
cialimandato
1
)
domini papae comitemHugonem anathematis vineulo
innodavimus etc. Sequutiquoque auetoritatem sedis apostolicae etc.
Henrici Regis Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 294. Ep. CCCCXCI
Vestra siquidem fultus, ut asserit, auetoritate etc. Gervasius 1407.
Sergl. 6erbte Ep. CL1V vol. I. 329

quum tarnen nobis indultum
sit appellationibus hujusmodi non deferre. Joann. Saresb. Opp.
ed. Giles vol. II. 219. Ep. CCXCII
(erft nad) Mmtft ber betten
neuen ppftdjcn efanbten rattan u. xBunau gefd)riekn)
unde et
eis appellationis subsidium a Romano pontifice jure subtractum est.
Th. Epp. ed. Giles vol. L 205.
SMefc 5(n[td)t ift tu ber eigentt)m=
Ud)eu Stillegung bev
Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 26. Ep.
CCXXXIII, hrie Xoix fte
oBe @.642 bargelegt, unb Seiteng ber fontgs
lidjen gartet in einer unfccrcdrttgtcn 3$oraufetntng begrnbet. )ajj ber
(i vcemmuuictvte nid)t juvev (oj'flcicll) ermahnt
unb borgelaben n>ors
ben, toirb on alten Seiten pgeftanben.
Wilelm. StepL Vitt. ed.
Giles vol. I. 258. 259. Arnulf. Lex. Epp. ed. Giles 194. 195. Ep.
1)
crgl. oben . 643 Umt 2.
646
titifdfj
e 53 en> ei
gf
()run gen.
56. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. I. 365. Ep. CCLXVIII; vol. I.
246. Ep. CLXXVII; ibid. vol.II.218.
219; T.II. Ep. CCCCLHenrici
Dec. ad Alex. (cf. Wilelm. Ep. Tli. Epp. ed. Giles vol. II. 226 inf.
Ep. CCCLXIV Causa inter Cantuariensem Arcliiepiscopum et
Londoniensem Episcopnm Vitt. ed. Giles vol. II.
217.)
Anonym.
Lamb. Vitt. ed. Giles vol. II. 107. X. XXXI. 3)ie weiften Briefe ber
Bei Bouquet XVI. 362 etjetdjtteten ftoufterpetttion fommen betrauf
^nrcf. %ud) Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol. -II. 219. Ep.
CCXCII faun c3 nid)t tugnen. @d;on int Seigre 1167 Ijiatte ti wir
bergletd)eu gormfefylent gewarnt ibid. vol. II. 74. Ep. CCXX. Robert-
son, Becket 219. Ucbrigcn3 Serben bie camen ber ptletdj mit Ubevt
Gebannten, auffadenb genug, in Th. Ep. ad Alexandrum XIV Th.
Epp. ed. Giles vol. II. 3942 nid)t atte genannt. (3 ift mfM&liti)
bte 9tebe nur r>on ben IBifc^fen
Don Sonbon unb altSbu; unb 9ftan=
butf be 23roc. 2)te 2orte cum aliis, quorum nomina superius scripta
sunt, exeommunieavimus
1
)
roeifen freitid) auf ein jut>or in
btefem
f
elften abreiben mitgeteilte^ 33ereid)nig juttf;
baffelfee ift
aber ntdjt $u finben. 3>telleid)t
ift baffelbe bcfonbcrS Beigelegt gewefen.
Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 255 Quoscunque enim ex-
communicabat arcliiepiscopus, in literis emissis eorum crimina ex-
primebat et exeommunicationis rationes et leges vel decreta sub-
jungebat etc. @. ba 3lctenft<f Th. Epp. ed. Lup. lib. III. ep-
LIII Nomina exeommunicatorum. 53iel(eid)t gehrt in btefe $eit ber
Ber bie SBebrcfung ber Kirche
fyeftig
ftagcnbe 23rief ber artt)n(er
an nig eiurid) Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 271. Ep.
CCCCLXXVI.
. 430 c) )a fd)on citirtc 9lctenftcf
Causa inter Arcliiepiscopum
Cantuariensom et Episcopum Londoniensem Vitt. ed. Giles vol. IL
211 seqq. (23u, &tx% Stomas 536 folg.),
mit beut bte
fytftorifdjc
2)igrefftou be Anonym. Lambetli. ibid. vol. IL 108 seqq. ju ets
gleiten, t)at bie beiberfeitigen ^e^etfgtnbe ber Gegner gegenber;
*
geftetlt. at baffelbe gteid) eine offtctelle $3ebeutung wafyrfdjetntid)
nid)t gehabt, fo ift bod) ber 3n|dlt fyiftorijd) un^r-eifelfyaft rid)ttg.
)ie meiften einzelnen Xfyefeu, abgefefycn toon ber met)r gelehrten emeig;
fiVfyrttng, Staffen fid> mit (Stellen au bc3 &ma unb itbert Briefen
Belegen. (3 ift tiielletd)t bie Arbeit etneU rcd)t^fnnbigen 3^tgcuoffen,
ber in einem meijx tfycovctifdjcn Sntcreffc bie beiberfeitigen Argumente
bnrd) betaltrte
^x^ofittotten unb buvd) 2Iu3n)al)t
paffenber 3)e.ctetal=
ft
eilen px ftUcn \>erjnd)te. @d)cinbar pavtciCo^ , bat ber
SSeffaffet
bech
ber 5(6ftd)t nad) t)i5chft lvafyvfdjeinttd; ilbert^ 9ted)t ertoetfen hlfen.
3l)m giebt er ba letzte 2ort al3 ba maftgebeube. 9ln3 feinem eigenen
1) Cf. Ep. LXXX ad Clericos et Laicos Cantiae vol. I. 198 Nove-
rit universitas vestra, quocl nos ex justis et manifestis causis exeom-
munieavimus Gilbertum Londoniensem episcopum, Randulfum de Broc
et alios, quorum nomina superius scripta sunt. Ep. CXX ad episcopum
Dunclmensem
vol. I. 270.
28. Xic lge ju (5(aii
-
oauv. Gilberts ^annung.
647
llUunbe ocruer/incn nnr bic ffage:
populus juris apices et canonum
occulta noii percipit. Gilb. Fol. Epp, ed. Giles vol. I. 207. Ep.
CLUL Sollte er oiclkid^t
f ctbft beftimmtere ^craniaffuno, %fy
fjfung
biefe 2>ocumcnt gegeben Ijabcn?

$)a SBefetmtmg tu feiner
Ep. ad Oxonef. arch. CCIX vol. I. 299 geigt,
bafc
feine (Stimmung
EetitegtoegS eine je un^efotgte getrefen, ciiv fein cffeutlid)e Auftreten in
Bonbon un glauben machen
mochte.
d)
2Ba aufrib Oiibel
1
) f
ift auffaUcnb, bag, tod'tjrenb -^
fein :Uame Th. Epp.vol. 1.341 in beut ^evuucbnif; ber cvft am Rimmels 471
fa^rtj&ge
Grccmmuutcirtcn fid> finbet
(@. 431), berfelbe
ibid. vol. I.
211. Ep. LXXXVIII neben Ubertoon Sonbou unc
3ftanbulf be SBroc
-
oortoinmt; femit feine (Srccmmuuication (THlelin. St. Vitt. ed. Giles
vol. I. 253 Arcbiepiscopus vero pro inobedientia saepius correptum
et vocatum arcliidiacouum Galfridum Ridelum tandem exeomrnuni-
caverat) aU fdjou am
^
alnt
f
0 nntage gefd)et)en tforaulgefekt
31t rcer=
ben fdjeini Enb bo<^| fetjtt fein iame ba, to bie am $attnfonnta$e
ettofl[enen regijrrirt werben Th. Epp. ed. Giles vol. I. 299. Ep.
CXXXVII extr. vol. I. 272. Ep. CXXII.
Snbejfcu erflrt ftd)
ac3
bureb bic xHnnabme, ba
Ep. LXXXVIII eben cvft uad) beut $iuunei=
faljri&tage gefd)rie&en rcorben. iDie perfntt<^en2ftti$e jur^er^ngutig
ber jHrcbenftrafe gegen benfclbcu giebt ber 6r$bijd)of ebenbafclbft an:
Xos autem mirainur supra modum, qua temeritate praesumas in
clericos et parocliianos ecelesiae Cantuariensis magisterium gerere
et nostrum videlicet episcopale officium, investituras ecclesiarum
faciendo et tradendo curam aniraaruin
,
quam ipsis archidiaconis
sanetorum patrum decreta subtrakunt, exercere et plebanas eccle-
sias ouerare variis exaetionibus. 5)urd) bie Anfang (September
1169 erlaffene SSerfugung bc
(gttfbtffyofS
unter ^orau^fetntug
, bafj ber.
griebe burdj ratian unb SSt&tan 31t Staube femmen werbe, fcebtngs
t er SEBetfe abfoloirt, warb @. natfj Vereitelung beff
ctbcu reieber evcom=
municirtTb. Epp. ed. Giles vol. I. 269.
f.
o.@. 471 unb jroar cc-5balb,
roeU er biefelbe berjuggroeife oerfdnilbct
ibid. vol. I. 119. Ep. XLI
(fcergl. oben @. 455);
vol. I. 250. Ep. CVIII.
eitbetn ift be @r^
Bifd)of perfnttdjer a| auf baB 3leugerfte gejieigeri.

$ergL
;
v660.
e)
@e|en Wir oon tiefet batfad)e ber nunmehr wirtd) 511m
-
Qiebrucb getommenen O^opion gegen ba3 (h^ftift (ianterburu auf
bie uranfugd)e 2etgerung ur$cf
(f.
oben @. 57),
ba* fenft iibd)e
@eibbc
2
)
bem
(Srj&tfdEjof
ibema u erneuern; erlgen wir fcerbie^
ba e3 beut ilfcert gelang , ben
fo
bcfyarrd) oerfclgtcn ^iberftaub
burd) be
Zapfte
Autoritt |etftgen &u baffen: fo brfte ba ^lans
mtac in bem ^anbeln beffejfeen unb bie ^Berechtigung unfere Urt|ei^
1) lieber bie gamilie Reibet
f.
bic 3nfammenfteUungen bei Robertson,
Becket, Arclibishop of Canterbury. London 1859. App.
p.
327. N. VIII.
2) ber Ep. Alex, ad Gilb. Ej. Epp. ed. Giles vol. II. 94. Ep.
CCCLXV ftubet fieft nur bie SDlaljming : Tu vero ecelesiae Ccmtuaviensi obe-
dientiam, quam te ei debere cognoscis , et eidem exliibeas etc.
648
ritifdje 33ete>cif^rmt0cn.
(f.
oben <5. 61. 62) faum fcerfannt Serben.

)a Sittentat
felbft
auf ben Primat on (Sauterbuit) ritb ton alten (Seiten bezeugt. Wilelm.
Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. II. 227. Ep. CCCLXIV Ibid. vol. I.
328. Ep. CL1V; vol. I. 339. CLIX; vol.I. 202. Ep. LXXXIII ; vol. I.
203. Ep. LXXXIII. Wilelm. Senon. Ep. BouquetXVI. 362. Mauritii
Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. 235. Ep. CCCCLXI. Baldwin
Ep.ibid. vol. II. 229. Ep. CCCCLVII. Milonis Morinorum epise. Ep.
ibid. vol. II. 224. Ep. CCCCL1V. Joann. Saresb. Opp. ed. Giles vol.
II. 21 1. Herbert, de Boseham Opp. ed. Giles vol. II. 217231 . Ep. II.
221 226. Ep. III. Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 256.

3)a ttbert
fnft
berall al3 Dfjtnlmg erlernt,
fo
fdjetut mau ei
auffllig finben
511 muffen, baf
er 311m gfoedte ber @rtyrtung feiner
Slnficfyt
,
ba bem Sonborter (Stuhle bie 9JMropolitannntrbe
gebhre,
nid)t fou)ot)lbei ber urfyrnglid)en3nftructien @regor3l. (Gregorii Ma-
gni Opp. ed. Ben. Epp. XI. Ep. LXV. vol. II. 1163.

Bedae H.
E.A.lib.I. cap. XXIX)
ftefyeu
geblieben, al3 rnelmefyr in bie $tit tiw
9lufrid)tung ber 9tmifd)en rbnungen in ^Britannien urrfgegangen.
Sttein tt>cnu gleid) befanntd) on bem ertolmteu
Zapfte
ein urfttnb=
lid)e3 Beugrit| bafr, bafj
er ber burd) bie Umftnbe bennrften (Srfyebung
(Santerbnrt)^ 311m 3Jktropolitenf3 ftatt Sonbon^ beigeftimmt unb
ftc
genehmigt, jet^t nid)t mel)r fcotljanbeu ift: fo ift ein fold^eS bod) frher
unreifefljaft fcovfyanben getoefen. )er S2Sifcf>of fcon Sonbcn rorbe
fid)
alfo
and) in tiefem glte in 2Biberfprud) mit biefem nnb anbern SDocu?
meuten bes> pa'toftudjen @tut)l3 ttcruntfelt tyaben. @. Ep. Bonifacii V.
ad Justum (a. 625. Jaffe, Regesta Pont. Rom. N.
1554)
Twysden
et Seiden 1749. Mansi X. 553 Cognovi siquidem in vestris syllabis
ut sanetae recordationis praedecessor noster (Twysden ^vesler
11
}
Gregorius constitujt Augustino et omnibus successoribus suis in
posterum Metropolitanam et primitivam sedem in civitate Doro-
bernia, ubi caput totius gentis Anglorum a diebus paganorum habe-
tur.

Gf. Kenulplii Merciorum Regisad Leonem III. apucl Ussc-
rium, Brittannicarum Ecclesiar. antiquit. 70. Lanfranci Opp. ed.
D'Acliery 220.221 (Ep.III Not. et Observ. ibid.
246) Ultimum quasi
robur totiusque causae firraamentum prolata sunt Anteeessorum
vestrorum Gregorii, Bonifacii, Honorii, Vitaliani
,
Sergii, item
Gregorii, item ultimi Leonis privilegia atque scripta, quae Doro-
bernensis Ecclesiae Praesulibus Anglorumque Regibus variis de
causis sunt data aut transmissa. Reliqua enim reliquorum tarn
authentica scripta quam eorum exemplaria in ea combustione atque
abolitione, quam Ecclesia nostra ante quadriennium perpessa est,
penitus sunt absumpta. $>et 33 vic
f
ftcllcv cilrfynt bavanf,
\bafj
ba3
eben citirtc ^reiben vcgov' vorgelegt Horben, in toelcfycm bie
lei^eit be3 9iauge3 ber ^irdje ton Bonbon unb
typxt
auert'aunt
fei, ot)ne $u bemerten, ba Gauterbu; an (Stelle ber erftcren getreten.
SStelme^t wirb au3 bem Umftaube, ba t)ier tom Sonbon, nicht von
(ianterburt) bie 9fcebe fei, gefolgert, bie Berufung auf biefe Urfuube,
28. tlbertg Scmmutg. Seine 8tb{ofutron.
649
um bie (Soorbiuation GautevbmV unb 9)orF3 31t ertoeifeu,
fei
uubc=
veebttgt.
Ucbcv ba$ mefyr bev age als bet jefdjidjte a1 1,3 c
I)
r
1
55 c (S
r
3 lutf> mit
Sottbon (.
bic Sufammenflettung
bei Usserias 1. 1. 56. cap. V.
f) 2)ie Ep. Wilelm. Tb. Epp. ed. Giles vol. II. 227
3.
14 0,
.
unt bi 3- 9 ergbt nodj oon bem, Wal am <3onuabcub nad) bem $inu
melfa^ttMage gefdjeljett (p.
226 in sabbatho post Adscensionem Do-
mini etc.).
2luf $erai$affimg ber in tebfyafter Olebe vorgetragenen
^toteftcttiott tfbevt^ decanus et archidiaconus et omnes canonici
et omnes presbyteri Londonienses appellationem fecerimt. SEetttt
bor XL>cvfa[f er foglet$ fyutjufgt:
,,sed canonici S. Bartholomaei et S.
Martini et S. Trinitatis noluerunt facere appellationem,"
fo ift
bicy
eine berid)tigcube Scf^rnfung be3 omnes; benu bie $erfamme(ten ges
Nrten alle 51t bem clerus Londoniensis. 3)ie Ep. Henrici Decani et
capituli St. Pauli London, ad Alex. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol.
II. 217219. Ep. CCCCL
forid)t freilid) bie ^arteiftclluug
311 fnften
bc (Srcommunicirtcn au, flogt aber nur barber, ba benfelben tttt=
gcad)tet ber fd)en am 28. SDMr^
i
1 69 Oon i^nt erhobenen ^Ippettation
bieg dndfat getroffen;
bagegen bal> Snftrument einer frmtidjeu
ycllation, tote ftc bod) nad) ber Ep. Wilelm. am onuabcnb nad) bem
,ftimmelfaljrttagc aud) oon Seiten bc3 Sonboncv & lern anhngig
gemad)t fein fott, ift biefetbc nid)t.
3n bem golgenbett gebenft bie Ep. Wilelm.
beffen, toftl febou 00 r
bem itttttteXfafyrtStag
e,
alfo Oer bem Xennine, au n)e(d)em <3)t(6ert feine
(Srcommumcatiou officieU erfahren, auf SSerankffung ber geheimen
funbe, ba biefeloe geftfyeJjen, oon ifytn auf ber^u'ftmuifterocvfammtung
biefel Sattel
betrieben Werben. Episcopus Londoniensis convoeavit
episcopum Exonicnsem, Ricardum de Ivelcestre, abbatein de West-
monasterio, Widonem Rufum, episcopum Saresberiensem et barones
Scaccarii. 2at)rfd)einUd) um 31t prfen, ob ber Oon
fyomct3 brofyeube
@d)lag fdjeu getfjan nub oefamtt geworben, ben er, tote unter a.
gezeigt,
erwarten fonnte, praemandavit Episcopo Exoniensi episcopus Lon-
doniensis, ne offerret ei osculum pacis
;
quod non renuit tarnen.
Nam osculatus est eum Exoniensis. Residentibus omnibus ad cum
liabuit Londoniensis sermonem, multimodis ad hoc nitens rationi-
bus, ut Episcopum Exoniensem in appellatione secnm stare faceret.
Sed quasi murus inexpugnabilis adversus expugnatores libertatis
ecclesiae exstitit.
Um
fo
Weniger
ift
e3 31t Oeriounbern, ba ber Set^
teve
auf
bem nad) biefem Xage ber $peation be3 Sottboner (Stents
anberaumten (Sonett 31t Oiortfyampteu , ber Weld)e3 totr fdjott oben
rit. SBeioeiSf.
N. 24. c. @. 600 luMuuft erteilt, ftd) fo
uert, wie
bie bort mitgeteilten (Srcerpte ber Ep. Rog. Wigorn. geigen, erabe
ba3, Wa3 bie Ep. Wilelm.
ber ba3 ^Betragen be ^Bartholomus oon
Ureter (cf. Joaun. Saresb. Opp. ed. Giles vol. IL 246 248. Ep.
CCCI)
oor bem Dermin ber SBerfnbiguitg ber 2(ppetfation fdjreibt, ift
ein 2al)rfd)ciu(id)feitbcnetg
fr
bie Otid)tig!eit bc3 in ber Ep. Roger.
JTr 1 1
1
f
dj e 3en>ei
gf
fjtungen
.
Wigorn. (iT^hUen, mittelbar bafr,
bafj biefe, roie oben ,433 5(nmf.I ge=
f<$e!jett,
in ben gefd)id>td)en 3ufam*nett$att ber ^Begebenheiten b i
ef
e
3ft$TC$ 1169 einzureiben. @ie bejcfyreibt im e t vi i , toal Iboma* in
feiner Ep. CLIV vol. I. 329 in feiner Iage nur berhrt praefatns
Londoniensis per se et Regis officiales institit, ut epi-
scopi, abbates et rmiversi ecclesiarum praelati suo et subditorum
nomine adversus mandatum apostolicum appellarent
,
quuni tarnen
nobis indnltnm sit appellationibns hnjusmodi non deferre.
1
g)
3)er geityunft, in beut ilfcert bie Dteife
1
)
angetreten^ ergiebt
fid) aul Joann. Saresb. Opp. vol. IL 225. Ep. CCXCIII unter Merglet*
djurtg ton Gilb. Fol. Epp. vol. I. 207. Ep. CLIV.
3)ie erftere meift auf
bie Seit nad) ber .'geimfeir ber ronigdjett
&otf($aftet bin unb tiefe tft,
n)ie @. 680 gezeigt irerben roirb, (Snbe gebr. ober
3fafan$3 lftrg 1170 er-
folgt
@ie ntijigt berbie ^uoermutfyen, bie9cad)rid)tcn,metd)ebiefen>en
mitgebrad)t, fyaben ben SBifdjof fo
meuig in feiner (vnoartung befriebigt,
ba er oielmcfyr odig cnttufd)t, ben Dieifepfan gerabe bei|alfc roiebet
aufgenommen, dagegen bie letztere fcfyeint ber 5(nfid>t Oiaum &u geben,
(Gilbert t)abe (id) oor 5lnfunft jener
auf ben 2eg gemadjt unb
fei erft
nad)f)er burd) biefelben ^uriiif gerufen unb angemiejen, benjelben ntdjt
Voeiter fortgufeken;
nid)t foroofyl ber inbeffen empfangene
SSrief be3
^apfte, al bieje mnlta interminatio nunciorum Regis"
fyaben xljn
$ur Umfet)r betregen, ^nbeffen genau genommen,
fagt
ber
2krfaffer
boj nur bie, er
fei
ton ben r)eimgcfe()rten efanbteu rereeirt, unb
bas> ift
ein mit ber Eingabe be erfteren in Uebereinftimmung ju 6rtu=
genbe gactum, beffen
Dttdjtigfeit mir inbeffen nidjtsbcftoroeuiger bafdiu
geftet fein (ffen.
-
2)ie etroaige giction mrbe fid) au3 bem Sntereffe
be SBerfafferS erklren. liegt uafye genug an$unel)meu, er fyabe, um
ben <Sd)ein gu erhalten, al fei er nur burdj bie Wcufyt b er Umftnbe
gefytnbert, ben 3fte$tn>eg ber Appellation roeiter ju oerfotgen, ber bie
mafyren 9Jcotioe ber ifttrung ber fteife gefd)miegen.
29. Die efanbtfcfntft raftatt$ unb toianS, Die (0^
feren$ jh 25ure*n Die 3ufammenr
v
unft $u @t* Denn,
Die erfcuttbluttg auf bem $lont
=
20tartve 1169*

a) ^ieliteraepapaeoomlO. 9Jiai 1169 (Th. Epp. ed.Gilesvol.il.


119. Ep. CCCI) mrben nid)t ben in SBenetoeftt noch meilenweit fnigli-
d)en etfd^aftevn
(cum alii nuncii nostri in curia vestra morarentur
Ep.Henrici Reg. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. IL 291. Ep.CCCCXC),
bem ;Kegina(b unb Dtabulf, feuberu ben neuen ppftltdjeH
lauteten
1) S. berbic Th. Epp'. ed. Giles vol. I. 138. Ep. LV ad Joannem
Cardinalera tit. Joanuis et Pauli.
29. tc efabtf4ft (Stattan unb to QnftttRg 51t %uu% Bt^t 1169.
051
bergeben. 2)ie3 erhellt au ber dloti] in Ep. Vivian. ad Alex. Th.
Epp. cd. Gilcs vol. II. 217. Ep. CCCLX A quo et principibus suis
honeste receptifuhnus : incrastiuoliteras ei vestras cxhibcntcs. Quas
quum lcgisset, multa proposuit. Sed quia ut eum in amo-
rem et gratiam suam, omni rancore deposito, in remissionem pecca-
torum suorura reciperet, sibi incessanter injungebatur etc. (vben
tiefer Scfe^l ift
uad)roeijoltd) in ben angefhrten
Uterae crtfyeilt

in
remissionem tibi peccatorum

-
injungimus , ut memoratum ar-
ckiepiscopum

in gratiam et amorem tuum, omni indignatione et
rancore deposito
,
dementer reeipias.
)a bie erwrmten SBotfdjaftcr Bei ber
fcftmft ratian unb 9St
tan in ber Dcormanbic bafelbft fa>n anroefenb ftttb (Ep. CCCLXXXIII
amici cujusdam ad Thomam Th. Epp. ed. Giles vol. II.
277), fo
mfferc fte alfo'ftenn ntdjt gleidjjettig, bod)
frher
uon 33enet>ent abge=
reift fein. )a3 Stetere, fd^cn
au fid) iuuertid) u?al)rfd)eintid),
fdjeint be=
glaubigt jn Herbert burd) bie Angabe bei Joann. Saresb. Opp. ed. Gi-
les vol. II. 220. Ep. CCXCII
1
),
bereu SDeuturto, freilid) nifyt gan$ ge-
fiebert ift. 3ftabnlf ift auf bie 9cxut)tid)t fcon ber Verffentlichung ber Ban-
nnng
g
u r cf gereift, um bie 2fcbfolutiprt uon berfeCBen ^u bewirfen.
5Ufo
ift er bereite om vp^ft(tcbcu
>ofe
abgereift geroefen, al3 er tion jenem
factum l)rte.
@et e3 nun,
fcafj
it)in
auf
ber Sfteife rou Benttoent uad) ber Otev=
manbie btefe Staube mitgeteilt werben unb er nun, ol)tte
tiefe fdjon er;
reicht n ()abcn, ueber mntt^rie unb an ben papftlidjen
of ftd) &nrttdh
begab (wie wir anzunehmen tut erlaubt fyaben) ober tag er iwn
feinem
grften in ber aScogne
(@. 439) empfangen von biefem .gurtfgefanbt
Warb : unter alten Umftnben ift bie erftcSlbreife von 5Benefcent> tnelteidjt
aud) bie ^toct'te
frher
aB bie ber p>ftd>cn DUtneien erfolgt

Sollte
ber SSriefffeKer ber Meinung fein, eben jet^t, Wo er btefe fetten me=
bcrfdmeb, befinbe fid) 9iabulf nod) beim ?apfte
(sed creditur non
exaudiendus"),
fo
Ware er freilid) iu3rrtl)itm. >erfe(be U)ar Otelmcljr
im 3luguft bis junt Zutritt feiner neuen Dteife im @ept.
(@. 467) bei
feinem Knige.
b)
2) er Xcrmiu ergebt
fid) mit aunl)crubcr ^afyrfdjcinlidjfeit au3 @.
un^vetfetbaften d)ronologtfd)cu aten. 2lm 22. 3uli 1169 befutben
fid)
ratian unb 8it>ian uad) beut widjtigcn 23erid)te be Joann. Saresb.
Opp. vol. II.
218 in Verlar;
2
), ftan wirb faum irren, Wenn man an=
nimmt, ba-g
fte
iwr tnrgem erft eingetroffen. Denn ber
33rtcfftetter l)atte
ja ba befummle
^ntereffe,
fo rafd) rote mglid) 31t erfahren, quid Can-
1)
Stejelbe ifi [ebenfalls, toenu ntdjt oor bem Sennin ber SSerljaiibluug
3u SBureg
U-
eptember), bod) jebcnfaKs et)c ber bicfelbc bem 33riefftellev ctnja
befannt geworben, fte ift uad) bem 22. ^uli (nuper in festo beatae Mariae
Vizeliacum profectus suin)
abgefat, atfo XQQ$l im ?tugnfi. )a bie am
d)(u& be SSnefcg beigefgten Diotijen ber bie ^riebenggebanfen bei
aifevg
btefer djronelogtfdjen eiufgmtg nid)t entgegen finb, barbeu
f.
93b. III.
2) agegeu behauptet Robertson, Becket, archbishop
of Canterbuiy
p. 223, fie feien im 2htguji in granftet^ angefommen.
G52
ftritife SetoeiSffjrungcn.
tuarienses timere oporteat vel sperare.
)af$ ftc
nun aber nid)t
fo-
gleid) nad) bem Saturn (10. $cai 1169 Alex. Ep. Th. Epp. vol. II.
122)
it)re (rebitio3

tag crft am 3i. 9lugaft 51t Sajeur
(f.
oben
@. 449) in bes $enig3 fnbe gelangte

abgereift, folgt md)t blo3
au3 ber groen Itntoafyrfcfycinlidjfeit, ba
ftc imbiefem glte lnger al3
neun Sod)en unterroeg jugebrad)t, fonbern aud) au beftimmten XfyciU
fad)en. nig einrid), ber fd)on burd) ba3 pfcftticfye djretben 00m
28. Februar Oon biefer neuen
efanbtfdjaft in enntmf$ gefegt korben,
bewerft in feiner nad) bem 13. i^rit getriebenen driftet
Gilb. Fol.
Epp. vol. H. 294. Ep. CCCCXCII mit feinem SBorte, ba er He al=
terbingy ttigfi angefncigten neuen cfanbten bereits erivartc. 2(ube=
verfette
fefct
ber SBrief Slleranber 00m 19. Juni
Th. Epp. ed. Giles
Vol. IL 22. Ep. CCXX, burd) toetjen f)oma3 jur @u3pcnfion ber
an jenem age oorgenommeuen (Srcommunicationen aufgeforbert ioarb,
nid)t bie tngft erfolgte 2lbreife ber neuen Dhincien oon 2?eneoent oor=
au3; fonbern bie bezglichen 2orte quousque ex responsione nunci-
orum nostrorum cognoscas , an idera Rex te sibi reconciliare velit
ioerbeu nur bann rid)tig Oerftanben, roenn
fie sugteid) al SMnbeutnng
auf
bie eben
Jefet befohlene 5lbreife begriffen to erben. Siefelben Ratten
ja, tote au3 ber @. 442 $lnmf. 3 citirten (Stelle erhellet, $ottntad)t pr
5lbfolutien ber am 13. %pxil unb 29. SOxai (Sreomntunicirten. Sar
aud) biefe gleid) erft ,,nad)t)er" erteilt,
fo folgt bod) barauS nid)t, ba
biefe3 erft gefdjeljen fei, nadjbem bie efartbtett abgereift; oiclmcfyr tarnt
eben
fo
gut angenommen roerben, ba it)re urfprngtid)e Snftruction
foter mubtid) burd) bicfenSufat* ergnzt Horben.
3ft
bie Verzgerung
ber $lbreife in ber 2eife, Vtne im Xert ooraus>gefekt, motioirt,
fo
fd)eint baburd) biefe 5leuernug
crft tt)r red)te 2id)t ju gewinnen.
443 c) (Spter nntrben @ratian unb Sioian allerbing3 in ba. arbmal-
Kollegium aufgenommen. 2)er (Srfterc erfd)eint feit bem 1; Detobet 1178
mit bem
3
u
f
a
^
diaconus cardinalis tit. S.S. Cosmae et Dainiani in
ben Unterfd)riften ber Spffftdjen Urfuuben (Jaffe Reg.
678; 779 N.
8604. Felibien, Histoire de Paris III.
34) unb lebt iuxf> unter Stfctul
in., Urban III.
,
Tregor VIII.,
(Siemens
III.
,
(Slefttn
III. , unter
rocld)em er am 28. DJlat 1197 bie Urtunbe bei
Doublet, Histoire de St.
Denys 527 unter$ctdmet; ber ^roeite feit bem 25. Sffcai 1175 (Jaffe
678;
763 N. 8363. Escalona, Historia del real monasterio de Saliagim549)
mit bem ^ufal?
diaconus cardio, tit. S. Nicolai in Carcere Tulliano;
fett bem 22. coOember 1175 (Jaffe N. 8375. Du Plessis, Histoire de
Coucy
144) mit bem Bufat?
presbyter cardinalis tit. St. Stephani in
monte Coelio. Pez, Thesaur. Anecdot. VI. 2. 406. N. 19.
447 d)
2M.e beibeu SBertdjte ber bie bem age oon 33ure ooran
=
gegangenen 2krl)aublungcn, ber be Birnau (Th. Epp. Vivian. ed. Gi-
les vol. II. 216

218. Ep. CCCLX) unb eine? ^InonbmnS (Ep.
CCCLXXXIII cojusdam amici ad Thomam ib. vol. II.
277), mit
etuanber
|u bereinigen,
ift nid)t ot)ne @d)Uerigfeit. Ter tefetere,
burd)
ba
5lufd)au(id)e feiner (Sd)ilberungen auge$cid)uct, ift
Oed betailltrter
20. $)ie efanbtfc&oft
vatianS nnb Oft. Coufevenj ju 33uves Sept. UGO.
653
dM-euolo^ifcbov Sittgaben; bet elftere,
ebne eigetttfymlidjeS fd)VtftftcUcvi=
fd^eS eprge,
fcfyr
fitmmarijch. Se^ct Die Sttte , &o bte 3ufammm=
fnft mit bem Rntge Statt gefunden,
nod) bet .^eitonnft nnrb genannt
9Sot allen fingen fragt
c3 jtd), ob bcvfolbc berhaupt ber biefe $or*
otrfyanblttttgett, bie in ber Ep. Anonym., toeittnftg ergabt toerben, fid)
uere itnb uiebt inelmebr nur eine SDarfteHnng >ergattg3 fcttiureS
511
geben beabiiebtieje. -feeljmett toix ^ititacbft bai Meutere an,
fo
nntrbc
aUerbingJ auffllig g.etmg fein, bafj
ber hntciu, ber boct) bnrd) bie.
Slufeinattberfolge
ber (St^c bic SSorftetttmg bcgtubct, al3 fyabc fyier
311c
rft
bie ^evbanbtunoj mit bem nia,c begonnen
,
biefe feinem ^efet
nmocrmeibttd)c 3rrung
fr
uircfcntd) erad/tet. ^^renb nad) bem
Anonym, ber Werfet)!' fdjou am 15. 5lngnft
l
)
mit itebergabc ber literae
Domini papae bcgottncnt)abett foft,
nnirbc auf tunb ber ^oranje-
fcttttg
,
bag bie Ep. Viv. in ber 2eife $u oerftcfyeu fei, une
fo
eben an=
genommen Horben, au3 biefer bie 3lnfid)t n fd)cpfen fein, ba| bie Un=
terfyanblung erft 31t >a[enr begonnen. Eber bod) {dachten in biejent tfalte
bie. in beiben Urfttnben mitgeteilten Rotijen ber bie Uebergabe be3
Vapftttcbcit 8d)rciben^ leid)ter ausgeglichen derben 31t fennen. ^ioian
bemettt: A quo (rege) et prineipibus suis satis honeste reeepti fui-
mus: in crastino literas ei exliibentes. 2) er 5lnon\nnu3: Pridie Ca-
lendas Septembris Bajoci obtulerunt nuncii domino Kegi literas
domini papae precatorias de restitutione vestra et de pace. el)t
23eibe auf ein nnb baffetbc gactum:
fo
tre alfo
an$itncr/mcu, am 30.
Slugufi t)ttc ber $nig bic poftlicben xUbgcovbnctcu
empfangen, am 31.
fytten biefe 311 33ajeur ba3 ppftdK ^reiben etngcl)dnbtgt. Sofort
fdjlog ftd> bann bie 8eranbtuttg 31t 33ure au am 1. eotember (Ep.
Anonym. Crastina die cum nuneiis convenerunt omnes episcopi ad
locum quendem, qui vocatur Lebur).
SDic literae papae feinten feine anbercu fein ats> 2ttcranbcr3 xvtcf
Oom 10. ffllax
(Th. Epp. vol. II. 118. Ep. COOL tc beftimmte En-
gab* Sibtanl ber ben 3n()ait (Sed quia ut eum in amorem et gra-
tiam suam, omni rancore deposito, in remissionem peccatorum su-
orum reeiperet, sibi incessanter injungebatis. Cf. Alex. Ep.

nec
non et in remissionem peccatorum tibi ex parte Dei omnipotentis
et beati Petri Apostolorum prineipis et nostra injungimus, t me-
moratum arcliiepiscopum
in gratiain et amorem tuum, omni
indignatione et rancore deposito, clementer reeipias)
mad)t bie3
unreifclljaft. ann aber tarn bie ^tttfeilwng be Anonym.,
baf;
be^
reite pt
s
?(rgence3 am 15.
5(uguft literae papae bergeben feien, utct)t
!) 3u Arg-enteum".
Wlan fann groeir'etbaft fein, ob 2trgentan ober
?(vgcnec3 gemeint fei. ^enel
beifet jroar gerobbnlid) Argentomum, liegt aber
ungteicb nbev bei
omfront. ^nbeffen liefen ja 5*t>ifcen beut
Empfang be
^Briefes nnb bem Termin be
Httfammentreffeng bei fmgTfic^en 2lbgeorbnete?i
mit ben
^fitic|en Slbgeorbneleit in omfront fiebeit 'Za$c, mitbin eine
Seit, anreid)enb geung, btc Dieifc oon ?(vqenceg nad) Tcmfrcitt m
Velten ben.
J
654
fHHfe 8etoeifit bumgen
.
ridjttg fein, inefmebr rcirb man aiuuncbmcn babeu, ba$ ber 5(nomunu3
ein obh ben efanbten cingefdntfte, pon ifyncn f etbft berfafjteg 8d)vci=
ben f(fdVd) fr
ein ppft&e gcbaen Ijafce.
Rait fann nun, htrd? ben
Erfolg Hefe 9ugM<$tttt93etfudjt
ermutbigt, benfetben ireiter fcrtjujcfccu (eid>t
erfuhrt
reerben. 5)er
S$j
Qiras quum legisset multa in exordio orationis suae contra do-
minum Cantuariensem nobis. sicut olim dominis nostris cardinali-
bus, proposuit Bat feine parallele an ben inerten ber Ep. An. Dominus
vero Rex proposita narratione omnium rerum, quas adversus vos
solet proponere etc. 5lderbiug bie Zugabe quodammodo verbo an-
nuit et se habiturum fore consilium respondit mad^t Sdmertgfeit.
3(us ber Ep. Anonym,
iriffen irir, baf^nad>ber3uja,ae beseitig* bereit*
\\\ Tcmfvcnt biefc
consilium Statt gefunben unb ber Xcrmiu 311 ber
offtciccn ^erbanbing rer biejer
s
3lubieit3 in sBajcur anberaumt gercc=
fett, ^nbeffen ; ba nadj unferer Hoengen
y
}(unabme bie Ep. Viv.
ort
biefen frberen Vorgngen nicht beridjten reid:
fo
treibt c aderbing
aud> megd\ ba bier genannte consilium als :e3eichnung ber bcrer=
ftehenben Geufeven} 31t 23ure 311 beuten. 3lud> ttacfo bem 3erid>te bes?
Anon. irirb man anzunehmen baten, bag 31t ^3a{eur, iro ja bie certa
responsio ertfreUt n? erben feilte, bie trenn aud> fd>en
f
rber rerbereitete
unb in Stftdjt geftetftc ^BcrbanHung befinitir 3itgefagt unb irenigften
ben pcfyfHirfjett efanbten ber Crt, Wo biefetbe Statt ftnbeu fedte, erft
bamal genannt irerben.

~ie Angabe Sed ante de absolvendis ex-
communicatis proposuit fann aUenfad aud> auf ben erfteu (cnferen^
tag be$egen Vcerben, beim barber ift
nad) Ep. Anon. Tb. Epp. vol. II.
279 bafetbft ja irirfd) unb gerabe merft bebattirt. 2tber irietrcM fetntt
bie Harmonie beiber 33erid)tc ben aiiptpuui:ten nacb an^gemittelt
511
fein fd>eint; c krngt fid) bod) ba bebenden auf, ob nidrt bei ber \hv
beftimmtbeit, in lre(d>er ber 33rief bc ppftlicben 5(bgcerbneteu im
an^cn )\&
bdt, bie in fdurebenben Umriffcn mitgeteilten ein;
feinen Angaben
511 febr
gepret feien. :Uamentd> jene bie (Srccmmu;
nicirten betreffenbe ?ceti3 fann eben
fc
gut unb in ttoaguitg bei'fen, bog
ber 2>erfaffcr
balb bar auf be gleid^en un^lrcifclbaft 311
iBurc gcnumV
ten Antrag bc $nig3: Ut tres, qui praesentes erant, absolveren-
tur etc. gebenft, auf bie Scene 31t Xemfrcnt gebeutet werben.
. 44!
e
)
Hebet bie Dicgctiaticncu 31t 23urc felbft dienen bie Uebertte=
40(1
ferungen ned) reiebtteber. (vinmat (I)
ift ba3
fo
eben befprcaVne
ferat be ppfttteben
s
2lbgcerbneteu inrian
tyxx
irieberum 311
nennen.
:Ki6t aein ai efficieUeg
@d)reiben au ben }>apft, mit ttjlrmmuitg
be3 rativin abgefat, aU eine Urt'unbe au3 biefer aub rerbient
iBead)tung; e erbebt aud) burd^ anebrrfd>e 23etbeuerung ben bd^ften
5lttf^nH^ auf
(aulurrbigfeit.
De bis vero si quis aliter vobis pro-
posuerit, sie esse, sicut diximus, per omnia credatis. Et quod no-
men Domini Gratiani non ponitur in bis literis
,
non ideo remansit
(=
f
e
ift
er nid)t 3urrfgebeben
/
nid)t Ireggebeben) quod eas non
viderit et diligenter pertractaverit: sed quia festinabat redire et
20. ie eftbtf$aft
vatians unb ottfctwt3 &u urel Sept. 1109.
055
lange brettiores volebat fieri literas: sed ut nihil nuneiis Rcgis
contra nos usque ad reditum crederetis
l
). @obann (II)
fyabcn toit
bie >ertd)te ber fntgttdjen Partei; 1)
Henriei Regis Ep. Gilb. Fol.
vol. IL 290. Ep. CCCCXC. 2)
Kotrodi othomag. Th. Epp. ed. (.'i-
les vol. II. 149. Ep. CCOXXII.
3)
Arnulfi Lcxov. Maxima Biblio-
theca patrum T. XXII. 1322
= Epp. cd. Giles 204. Ep. 62. eimmt-
lieb xHufageu BOtt 5tngengCttgeit. 4)
ernardi Nivernensis episcopi
Ep. Gilb. Fol. Epp. vol. II. 226. Ep. CCCGLV.
5)
Episcopotum et
cleri Normanniae Ep. ibid. vol. II. 197. Ep. CCCCXXX1X.
>iefe
nur
auf runb tton fttttfyctluugcn ber anmefeub genxfeuen (iletifer ge=
febriebeu. (Shtblid) (III) femmt
fyrqu
bie Epist. amici. te tcUtcvc
benxrfytt aud) in bem t)icrt)er gehrigen XfyeUe bie bereite gerhmten
^orjge; bod) ift fie fd)ou um be3 iucitCufi^cn )etaibo tottten mit ben
brigen ni6t
hifyt
jtt Detetnigen, unb
barf
um
fo
meniger ausfcbliefUid^
fr ftd) einnehmen, o& c3 nid)t fid)er ift, fonberu nur nHttyrfcbeiuiid),
baft
bor
^erfaffer Otogen; unb Cfyrcn^euge getoefen. bleibt baueben tut:
mer bie nna^mc bered)tigt, ba er, in Jb'urc* allerbing amuejenb,
feine intcreffautcu 5>tatf fcon beneu, wcid)e ben ^erfyanbiuugeu bei=
gciuolmt, erteilten fyabe.

Sic jtoeite
klaffe
ber Duetten barf
uatr(id)
burd) bie grere bcrUrtunben nta)t intuitiven; )ve (Sinftimmig=
feit
ift nid)t allein au ber un^reifet()aften ^arteitid^feit ber ^evfafjev
ju erftten; Wir Riffen fegav, ba fie ijerabrebeterma^en nad) einem
'
unb bemfetben (Sd)cma
2
)
abgefat finb.
Th. Epp. 1. 1. vol. II. 280
Cujus consilii summa fuit, quod ipsi omnes sciiberent Domino
papae etc.
3m ScfeutUdjen Befielen ^Wci au^tt>iflcrengett, Xk eine betrifft
bie 2Ett, tote bie vereinbarte gvtcbcn3formc( , bereu crt berbie3 ntd)t
gan$ gleid) angegeben
ift, Den ber einen ober embern &eite verteilt, ba3
bereite 3"^ftanbene nnebet utft<Sgenommen fein feil. >ier ftimmen
N. I unb III gegen N. II
gfammen. te anbete be$tct)t
fid) auf bie
^cvfyanbiungeu unb anbtungen t)infid)t(id) ber xftbfotutien ber e=
bannten. icr ftnb bie berhaupt weniger erheblichen ^crfcluebenl)etten
utd)t aul bem ^avtciftanbpunt't 31t etfXtett.
(Svlcbigcn toit juudjft bie
etftete, Sie gricbcmSformcl lautete
nad) ber Ep. amici ber erften Angabe uad):
1)
quod ipse prece et praeeepto domini papae archiepiscopa-
lj
Stte Ritte>cifungett be3
gr#ifd&ofg fof bft in ben a<$Iret$en oben
<3. 468 2(umf. 1 citivten Briefen au biefer 3cit tonnen nicfyt alz eigentliche
Referate gelten.
2) 2U(crbing ift biefer
tefdjlufc uidd bamaf, fonberu matfdjeittKdj
erfi nad) bem Dermin ber weiteren ^erbanbtung ju aen &uv 9lu*fbnmg
gebraut. UebrigenS
mufj ber
rief bei
Srg&t-fofj
reu dteum unter ben
@ebern ber fotttgUdjen gartet in 2lfefd)tiftcn oerbreitet fein. Radulf. de
Diceto ap. Twysden et Seiden 551
fgt feiner (Srjcxbfung bei- Q3efpvcf>c
ant Montmartre eine gau^c teile barau ein. Siqiiidem

conse-
quatur.
656
jtntifdje 33ewct5fljiinn}cn.
tum vobis integre reddet et pacem vebis et Offinibus qui de
terra sua pro vobis exierunt.
91 ad) ber feiten:
2)

reddo ei arcbiepiscopatum suum et pacem meam et Omni-
bus, qui pro eo extra terram sunt.
ftadj ber Ep. Viviani:
3)

ejus intuitu, per quem Reges regnant, et amore (vestro)
papae arcbiepiscopo permitteret, ut secure veniret et in bona
pace et firma securitate ecclesiam suam reciperet cum omni
integritate, sicut habuit antequam exiret, eamquc teneret ad
honorem ecclesiae ei suum el filiorum suorum.
Outd) ber Ep. Rotrodi:
4)

pro amore (vestro) papae eum ad arcliiepiscopatum suum
redire ipsumque cum omni integritate, qua tenebat quando
exivit, recipere et deinceps bene et in pace possidere ad ho-
norem ecclesiae, salva nimirum regni sui pristina dignitate.
Sftctd) ber Ep. Episcop. Normanniae:
5)

pro amore vestro (papae) eum ad arcbiepiscopatum suum
redire ipsumque cum omni integritate, qua tenebat, quando
exivit, recipere et deinceps in bona pace et securitate possi-
dere ad honorem siquidem Dei et ecclesiae , salva nimirum
regni sui dignitate pristina concessit.
91ctd) ber Ep. Henrici Regis
:
6)
concessimus antedicto Cantuariensi

ut in bono et in
pace rediret et possessiones suas omnes haberet, sicut habuit,
quando e regno exierit, el ipse el omnes, qui cum eo vel propler
eum exierunl, ob honorem Dei el amorem veslrum, salva dignitate
regni noslri.
ftad) ber 3(na,cibe bei* Ep. Arnulf. Lexov.
:
7)

pro amore papae eum ad arcbiepiscopatum suum redire
ipsumque cum omni integritate, qua tenebat, quando exivit,
recipere et deinceps in bona pace et securitate possidere ad
honorem siquidem Bei el ecclesiae, salva nimirum regni sui pristina
dignitate concessit.
9lad) ber Ep. Episcopi Xivernensis:
8)
pro amore et lionore papae archiepiscopum Cantuariensem ad
arcbiepiscopatum suum redire et omnia, quae tenebat, quando
exivit, cum integritate recipere, salva nimirum pristina digni-
tate regni sui.
Xic Differenzen unfd)ett
N. 1 unb 2 cincrfett unb N.
3, 4, 5,
6
anberctfctbo, jciueitfic burd) ba ge()(eu ober 3orljanbenfdit bor beben;
tung^oUen (Staufein 6ebingt fiub, wrben leicht \\\ bcfeitta.en fein,
to&te bic Einnahme gemattet,
N. l unb 2 irven, iuenn nicht &nga&ett ber
mnbd) au3a,cfprod)enen govmcl,
fo
bod) Referate
ber biefelbc;
N.
3, 4, 5 :Kcfcratc ber bic
f
cbrtftlid) firtvte. Unter biefeu Itntitan
ben nnirbc
fid) cvftvcn (ffen
,
bajj cvft bei biefev febrift Ii eben gormuli*
29. 3Me Gonfercnj jn 33ure it.
f.
to.
657
rang bi-o babiu mtertoogen gebliebene Sd)n,engtatcu gerabe auf 2kr=
artlaffuttg biefer ^ufat^c, Durch Die ntau nun cvft ben Sinn t)tte naiver
beftimmen trollen, entftanben. 91bcr einmal fyat es fd)on innere* Umuahr=
fd)cinlid)t'ctt,
bafj
btc ftunctei* ftdj
mit einer (Sonfymtton begngt l)aben
feilten, treibe bie ton ;Hteranter
[elbft rgefc^ric^etten Sorte (Alex.
Ep. Tk Epp. ed. Giles vol. II. 121. Ep. CCCI) gar met enthielt;
fobann fpred)en pofitiue 3eugniffe bagegen,
baft
bie mnbtid) ausge=
fpvoebcnc A-ormet \>on ber fd)rifttid) 31t tocrjei^netiben
fo
voefenttid) biffe=
rirte.
s
}Ulcrbtug3 btc Sorte, roetd)e ber ntg ber Ep. Amici
^ufolge
am Sd)luf$ bei* ^crfyanblungen bc3 erften age3 ^efprod)cn l)at: Si
quid minus feci, cras consilio nostro supplebo"
fd)einen bie erftere
^luuafyme begnftigeu. Sie begrnbeu bie 23ermutl)tiug, baj bie
(Supplemente ber urfprugtid) fingeren gormcl erft am fotgenben age
bei elegenl)cit ber fd)riftlid)cn 9luf3eid)itung beigefgt korben, guerft
ad honorem Dei et ecclesiae , ad honorem suum et filiorum suo-
rum; bann ad honorem Dei et ecclesiae, salva dignitate regni sui.
Allein beut ftel)t eben bie gan^e Ep. Viviani entgegen. 3l)r ^ufolge
beantragt ber $nig fd)Ott fogteid) bei Sieberanfang ber $erl)aublungen
am 2. (September bie ^tenberung be3 Sorc3 fiHorum in haeredum,
\va> oraufekt
,
ba oon il)m am age ^uttor bic Formel fdjott mit je=
uem
3
u
f
a
^
e gcfprocfyen roorben. Sir galten bafyer, ba bie julcfct er=
rofynte Urtunbe ifyrer taublrrbigfcit nad) burd) jenen innent Satyr-
fd)einlid)fcitggrunb geftt^t nnrb, attd) b'ie fcon Ujr angegebene gorntel
fr
bie rid)tigc unb neunten an,
bafe biefc bereite mnbtid) in ber 9iad)t
tiom 1.
auf ben 2. Septcmb. ort einrid) beantragt
fei. 5lHerbiug ift
nun berbie bie $erfd)icbcnl)ett in ben SJttttl) et hingen ber brigen
Sorte, abgefeilt uon ben inet beregten 3ufa&ert auffalleub genug.
2)cmt biefe waren ja nid)t nur mnbtid) gcfprod)cn unb bemnaeb nur
nad) ber (Erinnerung au3 beut ebd)tniffe U>ieber$ugcbeu, fonbern fic
flehten bod) attd) in ber 9tad)t fcott beut 2. auf
ben 3. September
fd)rift=
tid) aufgc3eid)nct 31t fein. Snbeffeu ftimmen bod) in biefer 33e^tcl)rtn^
bie gormeln im Sefeutlid)en bereilt. Um
fo
bebcutung^oller ftub bie
igerepan^cn l)inftd)ttid) ber
3
u
f^
e
-
Sctfyreub
N.
4, 5, 6 behaupten,
bie gormel
fei fogleid) mit beut
3
u
f
a
^
salva dignitate regni
feftgeftellt,
berid)tet N.
3, fic t)abe teimctyv am Sd)tuffc
ad honorem suum et filio-
rum (haeredum) suorum gelautet. Safyrcub bie erftgenannten bieten;
ftrfe bie 9iuucien auflagen, \>on jener mit tfjvcr 3ttftimmung 31t Stanbe
getontmenen gormulirung roieber abgegangen ju fein
1
)
- er$l)lt bas ler^
tere,
bafj erft fpt
in ber 9cad)t com 2. auf
ben 3. September ber ^uig
ftatt ber bereite ttcrtraggmfeig feftgeftctlten Sorte ad honorem suum
et filiorum (haeredum) suorum meintet)!' salva dignitate regni sui
1)
Ep. Rotrod. Postmodum vero, revocato consensu, verbum
,
quod
jam suseeperant, conservandae in futurum regiae dignitatis admittere
nolueruut. Ep. Arnulf.

Ep. Henrici R. Mane antem facto


concessis stare recusaverimt causantes verbum illud, quo nos dignita-
tem regni nostri salvam fore dixeramus.
cfd)tcl)te ?tleranbcr III. 8t. II.
42
658
jtrittfdje SctteiSf&nmgen.
31t fcfjrciben befer/ten. ietbe Parteien Warfen fid) atfo Skrtefeung ber
uvi>niin^tdKUiSgcma6tcn^imctattLMi oor; unb e fvcigt fid>, auf toddjzx
(Seite bieder >ornntrf ein gegrnbeter ift, auf ioetd)er niebt.

3m 5M=
gemeinen ift
bie 23ered)tigung , bie Ep. Viviani
fr
ben
toafyrfyafteren
33erid)t $n galten, unreifefljaft. SBct ber SBe^utfamfcit , mit toeldjer
er mit feinem beilegen bera 31t 3Ser!e gdjt, bei ber geir>eljm)ettmci=
igen peinftdjett lgung jeber
Bermel fdtra man ntdjt erwarten, ba
er ba SSer^angni^oUe be
3
u
1
a
^
e^ saiva dignitate regni sui , trre
er nnrfd) gefyroa)en, ^erfeben haben feilte. Unb angunefyrften, bag
beibe, burd) ba mt&ebingte Verfolgen reeeneiliaterijcr-ev
A
\ntereffen t>er=
filtert irerben, augenb lief lief) mehr $u$ugeftel)eu, a
fte fpter gtaub=
ten oeranrorten 51t tonnen, bagegett jeugt bie ganje 23eije ifyre3 3(uf=
treteng. Ueberbics brc biefe ^citir-eUige Gonccffion ja oeUtg $ireco
geroefen. Mein toenn gleid) fomit biefer SBrief px beoorutgeu ift, fo
ift bod) baburd) bie Aufgabe nod) nid)t gefft, bie einftimmigen 2lnf(a=
gen ber gegnerifd)cn ^Briefe jn erklren. Uni ba$u mag golgenbeio bie-
neu. greilid) fjatte ber b'nig urfprngd) bie gnnet ad honorem
Dei et ecclesiae
,
ad honorem suum et riliornm suorum genehmigt.
5lber bie letzteren ^erte rwtrett
tfym
m'djt era mir im 3lgemeinen 23e=
fdjreibung ber ^rerrogatifcett ber fmglidjen rone;
fie belegen fid) fo
geling anf
bie consuetudines avitae

bie er in ben Statuten oon
Glarcnbou formutirt

a( er biefe als* ba3 Uuoerugerlidje px fxfyak
tung ber (vbre Dcvf clbcn anertaunte. i>on oornfyerein n>arb atjo r>on
(Seiten ^einriebs? unb feiner Partei eine uubeftimmte Okbelreife in
einem gan$ beftimmten Sinne gebeutet. 5lber bie (Erinnerung an ba?\
loa cinft 311 iDcontmiraU oerhanbeit loerbeu
(f.
ob. @. 406.407) mugteeg
ifjm bei heiterem Gttogen tUx madjen, ba$ bie 2orte ad honorem
suum et flliorum suorum nad) beut Urteile ber 33ett biefe 3nteroreta=
tion nid)t ineljr ^uUegen. 9iid)tbeftoioentger mttfjte eine gnnet geir-fytt
loerbcn, rectale, nod) ntdjt gebraucht, ben Sd)ein beg> Unoerfnglid)en
t/atte. (So loafytte er benn salva dignitate regni sui unb beantragte bie
^lenberung oorgebd) of>ne 3leuberung be3 Sinnet, eftanb er
bod) felber ein, ba| bie ocrt)ergef)enben 33orte ad honorem Dei et
ecclesiae bie libertas ecclesiae gelobrteiftcten (Ep. Viviani Th. Epp.
ed. Giles vol. II. -218). @teid)enreife tonnten bie biefen correfponbi-
renben nur bie greit)eit feine nigtbumg bejebreiben trotten, fadj
ber ^leucrung ^einrieb pnb bie govmctn ,,ad honorem suum etc.'
k
unb
salva dignitate etc.
u
fi)no 110 m; nad> bem UrtbeUe ber Kunden finb
fie r e \
f
d)ie bener 33ebeutuug.
v
\n biefem
3
u
f
aTn^en^ange ber @e=
banfen Serben, toie unS fd>cint , bie 3(euerungcn in ben Briefen ber
nigUdv-\e[innten tlax, bie Kunden (nitten bie gormet salva dignitate
regni
urfprngd) genehmigt; evft fpter to&xta fie gaiu uueviravtet
batoon loieber abgefpruugen. (5in 3(bforingen tarn ja loirtlid) oor, nur
freilid) erft na*bem ber ^nig

loac^
freili^
in biefen ertten oev;
fd)liHegen nrb

fid) beffen juerft fd)itlbig gemad)t. 3Bt)renb biefer
nur am SdUufie ftatt ber 2Sorte ad honorem filiorum suorum oietmet)r
29. $)te onfcmtj ju Sure it.
f.
t.
659
salva dignitate regni unter bem XBovojcbcit
,
bajj bev Sinti unaugctaftet
buibc
,
$u fe|en beantragte; bagegen ben brigen St^eil ber ftertnel
bcm SBottlant luicb
feftgeljalten totffen
toote: Verlangten ratian uub
Stoian, wddjc ba
SEnfortfdje
jeneg 3Sorge&en3 begriffen
vutb eine trc=
fentlidje Slenbertfng ber fcbou firirten gormel bartn anerkannten, nun-
mehr and) bic Slenberung ber or-fyergefyenben SEorte, tr>eld)e atfetbingS
cbenfo an^getnadjt toaren al3 bie d^ufjtoorte. ^nbetn fie ftatt
ad ho-
norem Dei et ecclesiae $um j$\vut ber Jrdciftrnng and)
tiefet afcs
tfyeite nunmehr
311
fd)reibcn nniufdjcn salva libertate ecclesiae. www-
beln fie bie nrfprnglkfye gortnel nod) metter um
1
), gfre
eguer ()a=
ben bafyer ein Dicdjt, fie
bes> S$ftu$e bes> 23ertrag3 anjuflagen, trfyrenb
fic
frctttdj anbcrerfeit unterlaffen, fid) beffen
(dptlbig
311 erklren, bafj fie
benfelben juerft verlebt 9iid)t<obcftu;cuiger fdjcincn in unferer (rpo=
fiticn bie $leujjernngen ber angefhrten ^Briefe ifyre (grflrung
311 fin-
beu. >ie SDarfteHnng in unferem texte ift bamit gerechtfertigt
f) 3Ba3 bie jtoeitc (s<S)&iertgfett, betreffenb bie 9lbfolutton ber e= s. 453
bannten
2
),
angebt,
fo ift fie in bem iiberfprud)e ^u erfernten, in n>et=
456
tfyen fid> bie Zugaben ber
bezglichen 2)0cnmente ertoicfeln fd)ciuen.
l) 9tad) ber Ep. HenriciRegis Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II. "287.
Ep. CCCCLXXXVII
weigert fid)
ber f}nig ^nlaffen, bag bie @e;
bannten einen bebingenben Grib toor (Empfang ber ^Ibfolutton letftcn ; er
geftattet nur, si vellent, a laicis fidei interpositione, a clericis in verbo
veritatis promissione eis securitatem fieri. 3Sar bicfe (Sonceffton bod)
beu 9iuncicn and) nad) ber Ep. Anonymi Th. Epp. ed. Giles vol. II.
279- Ep.CCCLXXXIII (cf. Ep. Viv. ib. vol. II. 217 inf.) abgcbrun=
gen. 3a bicfe fyatten fid) fogar ba&u berfteljen muffen, qfyne
alte promissio
bie 5lbfolutioit er&uneljmen, uub foenn ber nig fid) bagu fcerftanb,
bie prom.roenigfteng nid)t
p
verbieten,
fo
luar ba von feiner Seite toies
ber ein 5lct ber (Sonbefcenben$ , tt>al> aud) ber Anon. anbeutet

et
qiuim de absolutione exeommunicatornm diutius esset tractatum,
ut scilicet non jurarent, eo decursum est, quod etc.
aufrtb 9bel,
9tigel bc (Sacfmtle, l)oma rourbcit nad) bcm Briefe bc<
teren nrirflid) uid)t auf (Srunb eine! eigentlichen (5ibfd)nnir, aber
irot)t eine feierlichen 2>erfprcd)en3 abfofoirt,

oljne bajj jebod) 0 1 X
=
fta'nbig ba3 innegehalten werben, ma ber ntg jngeftanben. 4)enn
XljomaS toar nid)t (jteritcv; \>ou t|nt fonntc
alfo
nur eine fidei inter-
positio verlangt tper^en. DUd)tbcftoVucnigcr mu| aud) er extenta manu
ad evangelia coram posita ba i>crfprcd)en letften,
se facturum man-
datum nunciorum
,

Mwj berbieg faum mit bem ^ufammeuftimmeu
md)te, to ber ^nig securitatem fieri nennt.

2)
%u8 ber
Ep.
Viviani
erhellt bagegen, ba bie Dcuncien bie gefc^e^ene Zeremonie at3
1) Cf. Th. Epp. ed. Giles vol. I. 300. Ep. CXXXVIII Gratiamis
autem intulit, quod ille salva libertate ecclesiae regni libertatibus potia-
tur; sed ad noraen libertatis ecclesiae, quod ante sibi in exaeth co?iditio-
nibus fuerat inaudum
,
pius Rex Franciae vehementer excanduit.
2) SSergl, oben %, 617 r. S5e, N. 25. k.
42*
660
rittfcf>e 93en>eiifl)vungen.
eine frmliche (StbeMeiftung T&curt^citcn. )emt jie fprtdjt fcon einem ju-
ramentum, quo tenebantur absoluti.
(Sfcenfo
Tk. Epp. ed. Giles vol. I.
250. Ep. CVIII accepto prius ab eis juramento, quod man-
dato eorum stare deberent.
^nbeffen biefe ifferenj gleicht fid)
burdj
bie oben @. 453 in bem erte
fel&ft
gegebene 2tu3funft au.
2)ie brei (benannten untrben alfobebingunggtoeife aufnmb eine3
elbbeB urftid) abfoltrt. 3nbeffen iirb ntd)t nur ber Dtdfall in ben
SBamt benfelben cmgebrofyt con SSMan nnb rattatt, fonbern aud) nadjs
bem bie Dreconcitiatton ntdjtp taube gekommen, mirftid) verfgt
(f.
@. 456). Uebevbie wrben bie, toeldje on |omal felbft
gteid)$eitig
nnb ebenfalls unter ber SBebingimg, bajj bie (entere au3gefr)rt werbe,
lo3gcfprod)en Horben, in 33etrad)t be3 UmftcmbeS, ba jene nict)t erfllt
toorben
1
),
Weiter aud) jene brei nneberum ereommunicirt. Th. Epp.
ed. Giles vol. I. 307. Ep. CXL. Ib. vol. I. 250. Ep. CVIII Ad ve-
stram credimus pervenisse notitiam
,
qualiter Dominus Gratianus
et Vivianus, nuncii domini papae, exeommunicatos nostros, scili-
cet Gaufridum Kidel, Nigellum de Saccavilla, Thomam filium
Bernardi coneepta spe pacis absolvi fecerint, accepto prius ab eis
juramento, quod mandato eorum stare deberent: et quia post ab-
solutionein eorum pax, ut debuit, secuta non est, immo per aliquem
eorum
,
qui absoluti fuerant, impedita
2
) ,
praefati nuncii Domini papae
infecto negotio redeuntes, dederunt in mandatis venerabilibus pa-
1)
Xt)oma3 betrachtete
,
ungeachtet ber ben Ohtuciett nadj Ep. Amici ad
Amicum ibid. vol. II. 283. Ep. CCCLXXXV gemachten Sonceffion, bie oon
ben fluteten uoujogcne Stbfouition ntdjt al eine aitrctdjenbe. Gr fpridn
aud) feinerfcit biefelbe au Th. Epp. ed. Giies vol. L 269. Ep. CXIX
Scripseramus vobis et aliis fratribus nostris, ut suspenderetis denuncia-
tionem exeommunicatorum nostrorum etc.

2Bl)renb man aber au3
Ep. CVIII bie 5lnfid)t geformten nutzte, baB nur jene brei aud) oon
ma bebingungroeife ?(bfoloitten a( fotd)c befttigt feien, erfahren roir au
jener,
bafc aud) Gebert, D'iidjarb be 2>lcljcftcr, Silbeim iffarb, 9ctd)arb be
uei, 2lbam be (5$ertngt> Johannes Gtutmtt losgebrochen geroefen. cun
bie bort erfgte Erneuerung ber (Srcomtminicattou
fe$t
bereit uorgeingige
uSpenfion oorau. bert $otiot ift uid)t genannt, dagegen fommt
Ep. CXIX ber Dtame be 3(fjttttne umin al eines fdjon (5vcommuntctr=
ten t>or. erfelbe finbet fid) freilief) roeber in bem SSerjeicbni^ ber am ^ahn=
fonntage uod) in bem ber am )immelfabrttage SBeftraften; wirb lclmebr
Tb. Epp. vol. I. 251. Ep. CVIII unter ben mit ber Grcotmmintcatton 33e=
brobeten genannt. Mein fdjon |ter ift tiefen all ftrift, innerhalb bereu fie
bie attSfaetton
JU
leiftcu, bie octava beati Martini offenbar biefeg
3
a
^)
rc ^
11G9 genannt. SDa 3;obaune untiu ber jm gemachten gumut^utjg nicht
nachgekommen,
fo
ntb in ber unreifeUjaft nach biefem Dermin abgefaten
Ep. CXIX
feilt ftaute benen bercr betgefeilt, Cetebe on Dccucm ercommu=
nicirt werben, obne ba% bcfonberS betont torbe, ba er rttdjt in bem gleichen
gaUe
fei.
Ep. LXXXIV vol. I. 208 beftimmt ja, ba erft oon SGBci^na^ten
1169
an er tote bie brigen mit Ujm Grcommunicirteu Joannes decanns
Saresberiensis, Wido decanns Waltham, Kadulphus Landavensis arebi-
diaconus, Wimarus presbvter al$> fold)e
fli
meiben feien.
Cf. ibid. vol. I.
199. Ep. LXXXI.
2) Th. Epp. ed. Giles vol. I. 119. Ep. XLVI
Gaufridus quoqne
arcldiaconus impedivit pacem etc. SBetgl. (.047 fu 23ctoeigf. N. 28. d.
20. Tic (Sonfttttig 51t SureS.
661
tribus praecipientes auctoritate Domini papae et sua in vir-
tute obedientiae, quatenus praefatis 1 1 Iis Gaufrido, Nigello et Tho-
raae denunciarent in virtute juramenti, quod praestiterant, ne frue-
rentur collatae sibi absolutionis beneficio
,
nisi infra festum beati
Michaelis tunc imminens pax esset ecclesiae reformata.

Quia
ergo infra terminum illum ecclesia non obtinuit pacem

saepius
dictos Gaufredum, N. etTh. anathematis vinculo innodavimus etc. Ib.
vol.I. 269.Ep.CXIX praefatos excommunicatos nostros Gaufrid.
Cantuar. archidiaconum,Robertum vicarium ejus, Ricardum de Ivel-
ceStria, Wilelm. Giffard, Joannem Cnmin, Nigellum de Saccavilla,
Richard, de Luci, Adam de Cheringis, Th. filium Bernardi denimcie-
tis exc. cmnad) Wax ber 9d)terfprud) am^afmfonnkge ttnb am tms
melfafyttgtage in fetner SirfuitgSMftigreit lieber inteattrt. 3X(Ierbtng3
bte oben @. 472
gef
Gilberten ecjenmagrccjeln fugten bie 3Cuf^rung
ber erneuerten Sannung 31t hintertreiben, 9lber ntd)t nur Th.Epp. vol.I.
222. Ep. XCII ei'3f)tt: Norwicensis vero ex parte Regis prohibi-
tus, praesentibus oflicialibus excommunicavit comitem Hugonem
et alios, prout sibi fuerat injunctum"
;
fonbern bte ctud) im 3cu)re
1170 befo^cnen 2lnorbnuua,en
l
)
pr 2(bfoIution fefccn
oorau3, bag e3
jur^ubttcatton biefe neuen @trafurt()et( bennod) gekommen fein muffe.
g)
SBergl. bte
fdjarf fnttfdjeu nnb irontfd)en 5ieuf$erungett be3 (gr$s
. 454
btfd)of
ber beu oon bent im% neuerfunbcnen tarnen Dignitates
in
ben polemtfdjen unb ioctrnettben Briefen att3 btefer $eit Th. Epp. ed.
Giles vol. I. 155. Ep. LXVIII ad Wilelmum Papiensem. Nomine
dignitatum damnatas nititur consuetudines instaurare. Ib. vol. I.
36. Ep. XII ad Alexandrum papam. Item dicit se controversa-
tum esse de consuetudinibus suis
,
quas tarnen mutato dumtaxat
verbo sibi servari petit nomine dignitatum. Et ego quidem di-
gnitates regni libenter servabo , sicut saepius obtuli, salvo ordine
meo et fidelitate ecclesiae Romanae. Sed ut novam juramenti for-
mam in ecclesiam Dei inducam , auctore Deo et pietate vestra
2
)
mihi prospiciente, nulla necessitate induci potero etc. Ib. vol. 1. 300.
Ep. CXXXVIII Eo enim perductus est ad instantiam Domini Gra-
tiani, ut quod anno praeterito respuerat, pro amore et prece do-
mini papae nunc admittat, honorem Dei scilicet salvum fore. Sed
in continenti adjecit: Salvis dignitatibus suis. Quarum nomine
damnatas pridem et perpetuo damnandas disponit consuetudines
obtinere.

Conatur idem Rex formam ficlelitatis, quam cie-
rici principibus facere consueverunt, evertere, non admittens
in ultima clausula se obligantis ordinem salvum fore , sed hono-
rem Dei. Quia persuasus est, ut ajunt, a grammaticis suis,
1) SSerat. oben S 485. 486.
2) Cf. ibid. vol. I. 44. Ep. XVI

tum quia vos ipsi, quando nos
in urbe Senonensi nos

absolvistis,

inhibuistis, ne umquam ul
terius nos alicui in causa simili obligeinus, nisi salvo honore Dei et
ordine nostro.
662
rtf<Jj 33etteig fljritn gen.
quos in laesionem ecclesiae adscivit, quod lionorDei non minuetur,
si clerici passim appellare et appellationes persequi non permittan-
turetc.

Vol. 1.133. 134. Ep. LH ad Hyacinthum Cardinalem. Nos
autemadmittimus, ut salvo ho?wreT)ei et clelitate ecclesiae Romanae
"regni valeant et vjgeant clignitales, quae sub mensura divini honoris
cohibendae sunt. Non enim ad illarum formam coarctandus est honor
Bei.

Quum itaque novas et indebitas exigat obligationes,
quum tarn perversas sub nomine dignitatum vendicet consuetudines,
non persuadeat vobis quispiam, quod ego pacis generem impedi-
mentum etc.

Vol. L 298. Ep. CXXXVIII. Vol. I 118. 1J9. Ep.
XLVI ad Humbaldum Ostiensem episcopum. Vol. I. 141. Ep. LVII
ad arcbiepiscopum Joannem. Nara dignitates ejus
,
quantum salvo
ordine etfidelitate ecclesiae Romanae licuerit, paratus sum augere.
Joann. Saresb. Opp. vol. II. 217. Ep. CCXCI.
itebricjen toattn beut fimige bie amiargefefee toom 3af)re 1164
-
lngft
md)t mefyr bie ^ofhtlate, auf bie er
fid) pvacttfdj befdjrnft fytte.
Baldwini Noviom. et Mauritii Paris. Ep. Gilb. Fol. Epp. ed. Giles
vol. II. 230. Ep. CCCCLVIII Nam apud illum Regem Anglorum,
cui non satis est indebita Servitute torquere subjectos, gratis af-
fligere innocentes, contrahentes decipere (ttgl. oben 33b. I. @. 309. 311
ob. in unfcrer (5f)ctractertfttf etnrtd)3 IL), vicinis insidiari, fraudare
dominos , nisi contra fas et jura conculcet ecclesiam, jam de con-
suetudinibus et dignitatibus nec mentio est, hoc eo petente dum-
taxat,ut ei faciatpraefatus Cantuar., quod archiepiscopus debetetc.
. 49
b)
tte wfmmenfuaft ^u @t. ent)^
1
)
war nad) Ep. Viviani
4
Th. Epp. ed. Giles vol. II. 215. Ep. CCCLIX
fr
bett 18. Sto*
oember oerabrebet. 2)ev SBrtefftcttcr felbft fefct foa,ar oovaug, bag bev
(5r$btfd)cf burd) ben Zottig oon granlretd) unb JRotrob oon 9iouen ht-
reitg eingaben Serben. Qtntx
felbft fdjretbt
vol. I. 254. Ep. CIX Nos
ad illud colloquium compulerunt accedere Rex Franciae et magi-
ster Vivianus et alii sapientes etc. $5agea,ett melbet Wilelm. Stepli.
Vitt. ed. Giles vol. I. 263 Colloquio apud Montem Martyrum, quum
Rex Angliae orationum gratia ad sanetum Dionysium venisset etc.
Herbert, de Bosebam Opp. vol. 1. 284.285 Et ita studebat, qua posset
arte Regem (Ludovicum) turbatum sedare et censuram ecclesiasti-
cam, quamjam metuebat, autpenitus tollere autsuspendere.

Dixit
itaque se ad gloriosum illum martyrem Dionysium Francorum apo-
stflum peregre profecturum , sie se visurum, quem nunquam prius
viderat, novum Dominum suum Regis filium, qui puer tunc erat.
Igitur post dies paueos jam dictus Rex, sicut ex inopinato
1)
9tu6erovbentfidje SJkitritcgien 2tferanber III. ju unften bei* 9(btet,
bic tton ibm aud) bem Grbifdjof ^einrieb Don SROcimS befenberg empfohlen
roarb (Martene et Durand, Ampi. Coli. II. 709) bei Doublet, Histoire de
Tabbaye de St. Denys 508

511; Fe'libien, Histoire de St. Denys, Re-


cueil des Justifications CX, CXI. SMe im ert erj^tte tte fllt &or
unter bev
SftegtetWttfl be3 2lbt3 3uo II.

Gallia Christ. VII. 334 seqq.
29. ^ufammcnfunft gif (St. em>.
663
et improviso, intrat Franciam nee ullum inter se et Regem collo-
quiuin quaerit; sciebatenim, quod Rex turbatus vitaret hoc; sed
sub specie peregrini ad gloriosum illuin martyrem Francorum apo-
stolum Dionysium venit, sperans certissime, quod Rex audito ad-
ventu suo in terram mox occurreret.
%lad) tiefen beiben Referenten
wre alfo bai %u\ffltmtntxtfttn
mttSubwig wot)t bcabfid)tigt, aber bod)
ein fd)einbar $ufttia,e3, nicht ein
offen fcerarebek3 gewefen. Ungn)etfel=
t>aft ftnb bie guerft genannten ^Briefe ^u betior$ugen, nnb bei nid)t $u
Nebenbei* 3M3t)armome tonnte bie (Sntfd)eibung nidjt nnfid)er fein. Allein
t)onta felbft
Vol. I. 252 beutet bie im Xert erfud)te 2}ermittetung
an

simulata devotione profectus est ad sanetum Dionysium, re-
vera autem, ut faceret quod paene fecit, ut Regem Christianissi-
mum circumveniret. greilid) rennen baburd) nid)t alle Angaben er=
bert mit ben 23riefftelTen ausgcgltdjen werben; tnelmefyr tft bie Sfrtjtdjt,
Subwig fei
ber bie Intentionen einrid)<o gar nid)t inftruirt geWefen,
Icbiglid) eine irrt()m(id)e $u bc^eidmen. 3)er ^oUtijcbe $n>t ber
Oicifc wirb eon Th.Epp. vol.I. 253. Ep.CIX^rci^ genug angegeben.
)ag fte unternommen, um, wie $au, efd)id)te (Suglaub III.
78, be=
Rauptet, Wegen ber 25e(er)uuug feinet (Sefyne 9tid)arb mit Aquitanien
311 unterlaub ein, finbe id) nirgenb bcrid)tet.
S)a3 Saturn ber Entunft Qnxid in (5t.2)enV)3, burd) bie (5.460
%. 1 beigebrad)tcu23eiegfteu'en t)iiu*cid)enbgefid)ert, fd)eintnur burd) eine
Dlotis in Th. Epp. ed. Giles vol. 11.214. Ep.CCCLVIII Wanfenb ge=
mad)t Werben ju tonnen. $>ian bemerft t)ier:Ut adeuriam, auetore
Deo, festinantissime reverteremur, Turonis declinavimus et quarto
Kalendas Novembris
(29. Dctober) literas Regis Angliae ac-
cepimus. SDiefe
literae
mffeit aber fd)ted)terbing3 nad) bem am 18.
Dcoember gehaltenen Kolloquium gefdjrieben unb
atfo and) empfangen
fein. enn 1) ber (Sr^bifdjof etllart wieberfyolt, baj Birnau erft burd)
baffclbc enttufd)t Worben (Th. Epp. vol.I. 254. Ep. CIX; vol. I. 223.
Ep. XCII) ; unb ba3 nad) (Smpfang biefer
literae
abgefate Antwort
=
fd)reibcn beffefben
(Th. Epp. vol. II. 222. Ep. CCCLXII)
ift erft ein
23ewei biefer 6nttufd)ung.
2)
3n ber eben genannten Ep. bittet ber
33erfaffer,
,,ut

petitionem, quam vobis scriptam misit D. Can-


tuariensis, charta vestra confirmetis";
jene fann aber nid)t3 anbere
<x\% bie auf bem 9)contmartre bevgebene Goncorbieuformel
fein.
2)a
berbieg
3)
Xljoma Epp. vol. I. 257. Ep. CIX aulbrdd) er^ljlt:
Rex autem Angliae ad magistrum Viviannm postea (nad) ber 2kr=
^attbtog auf bem 9Jcontmartre)nuncium misit etviginti marcasetc",
fo
mu nott)Wcnbig ftatt
Novembris
gefd)rieben Werben. Decembris.
i) >ie @efd)id)te ber $erlaubhingen auf bem Montmartre ift ut* .
runblid)
1) w$
^ter 23erid)ten be3 f)oma3, felbft
Ep. XIII ad Ale-
xandrum Papam Th. Epp. ed. Giles vol. I. 38 (Bouquet XVI.
396),
Ep. XXXVIII ad Gratianum ib. vol. I.
105,
Ep. CIX ad Wilel-
mum Senonensem Archiepiscopum ib. vol. I.
252,
Ep. XCII ad
Alexandrum et Joannem fideles suos ib. vol. I.
219; 2) an ber
664
ritifdje ^cweisfbrungen.
Ep.Viviaiii ad Alexandrum ib. vol. 11.220. Ep. CCCLXI (Bouquet
XVI.
395); 3) au ber Ep. Mauricii Parisiensis Gilb. Fol. Epp. ed.
Giles vol. II. 233. Ep. CCCCLX
fd)pfen. S)te Vita Wilelm. Steph.
bciGiles vol. I.
263, Herb, de Boseham vol. I. 285 seqq.; Gervasius
140K, Radulf de Diceto 550.
55i
fyatten fid) toieberum faum
auf ber
^reiten Stufe be beu Cueeu gebr/renben 9tang.
3Me evftereu ai* uuter (ich etnfttmmig an^ufefyen ift freid) eine ge=
v3rnbetc 2}eraucfeteung. 2lein bei bem oerfcfyiebenen
3*?^/ tteld)en
ber 23vicffteller bei "ilbfaffung jebes einzelnen im 5(uge
fyat, ift aud) feine
DL'itttbeUung eine t>erfd)ieben geartete geworben.
)ie Ep. XIII ad Alex,
ift
oon geringem fyifterifcben Sifierttj. ie
ift abfid)tlid) turj
gefaxt,
ba biefe 3Ral nad) be3
23erfaffer Spinn
auf
ben ^apft mefyr burd) mnMidje arfte((uugen gerotrct werben fotfte,
unb baju eben SUbetm oon @en3 tfyeU burd) birecte
gufdjrifl:, tt>eit
burd) bie SDcittfyeUungen, ipeWje bie in >Beneoent anroefenben Dcuncien
be (Srjbifdjcf 3ol)anne unb 2Ueranber matten feilten, ratian burd)
bie 9cad)rid)ten , bie er oon jenem rie reu biefem empfing, befhigt
korben. (Sie reift nid)t fotref)l Referat ber bie Vorgnge
auf bent
Montmartre oB ein bebingter
(Smpfefyhingsbrief yu unften Dunaus
fein. 2ln feine Dcuncien oon Stomas gefd)icft, fett fte
nur bann bem
Zapfte
eingcl)cinbigt Serben, trenn biefer nunmehr ebenfalls jurcfge=
feierte 2lbgeorbnete ber (Jrreartungen fid) irrbig geigen toirb, bie jener
Don il)m fyegte:
,,Si vero voluerit ingredi duabus viis, quod tarnen
non credimus, quia pecuniam dicitur respuisse : et literas retiuea-
tis, et ne nocere valeat, estote solliciti". Th. Epp. vol. I.
223.)
2lud) bie Ep. XXXVIII ad Gratianum
ift brftiger al5 man er=
harten fottte. @ie oerreeift auf
ba3, ioas" an Silfyclm oon 8en ( in
quo quid actum sit in Iiis, quae subscripsimus domiuo Senonensi et
soeiis nostris , facile discretio vestra perpendet) unb bie eben ge-
nannten (Sterifer
gefabrieben. ocb enthlt fte intereffante Urteile unb
Ijiftorifd)e 3>tai(3 ber ba betragen 2>toian,
beffen
increpatoriae,
exhortatoriae et comminatoriae literae (inTh.Epp.vol.il. 222. Ep.
CCCLXII)
ifyr
berbie beigefdileffen ttaren. Cf. Viviani Ep. ad Re-
gem Th. Epp. vol. II. 222. Ep. CCCLXII. Ep. ad Tli. ib. vol. II.
214. Ep. CCCLVIII.
ie Ep. CIX ad TTilelinum Sen.
er$fylt
vol. I. 255 ton
fang bis 51t ben Sorten
Et si ecclesiam et possessiones etc. n\i bei
bem erften 3ufammentreffen ber (Slcrifer mit beut Knige erljanbett
unb biefem in be 5:t)ema tarnen mitgetbeUt; gcttfyrt aber feine feuu
ftdji in bie ierfyanblungcn, Cetebe auf $cvanlaffung biefer 2(nttoort ge=
pflogen, ie feiert mit ben bc$eidmctcn Sorten fort, bie #orbcrungen
treibe ber (5r}bifa)cf
gemaaM, unb bie fd)riftiid)e 2kr$eidmung berfefc
ben in einer gricbeuformcl anzugeben, unb barber
311
beria)ten, ba
biefe petitio ad nuueiorum Regis arbitrium castigata et temperata
berreizt
fei. (Sbcn jenes' aber, toaS l)iev oerfdmnegen ift, enva^nt bie
Ep. XCII ad Joannem et Alexandrum, bie fid)
ausbrcftid) al eine
20. Tie SBcr&anbfung auf bcm SKoutmavtuc u.
f.
to.
665
in engft'em
Vertrauen $u mad)enfce (Srg^uug anfnbigt (Nam sie ei
[bem in SBeneent antoefenbtn SBtlfyelm von Sen] res facilius inno-
tescet, quum viva voce referre possitis plurima, quae literis illismi-
nime censuimus inf'erenda).
)te fyier [id) finbenbeu S0Htt^eituttgcn ftnb eben in bic Ep. ad Wi-
lelmum Senon. an ber be^ctdmcteu Stelle cinjufdjteoen, (eil anberS ein
k>oKflttbt^eS 33ilb be< ge[rf>td>td)en ergang3 tjergeftetlt werben. SDa=
gegen gtebt nun nneber biefe leidere nid)t allein bk auptpunfte ber
fcMicfHicb vereinbarten grieben^formel an, ofyne fretd) biefe felbft
beut
Sertlaut nach nt^utfycilcu, fonbern and) bie bereite au ber Ep. ad
Joannem et Alex, bekannten mnbtid) au^ufprccfyenben 3)efiberien.

Tie Ep. Yiv. , bie alle Vorverfyaubluugcu berlebt, bat bft#egtn bie
f
1 1
c
^ L i cf> feftgeftcllte gricbeu3formet
(cf. Radulf de Diceto ap. Twys-
den et S. 551 unb
Mauricii Parisiensis Ep.) unb tritt mit ber r=
jbluncj ber ber Uebergabc berfelben folgenben (Sreiguiffe in intereffante
parallele mit
Th. Ep. ad Wilelra. Sen.,
fie befttigeub unb ergeinjenb.
%lm bin(id)t6 ixm% fnftel beftet)t jnjd^en beiben ein bireeter 2tber=
fprud). 9tad) tieftet (tote nad) ber Ep. ad Joannem et Alexandrum vol. I.
22
1)
Verlangte ber (Sr$tufd)of fd)led)terbings> bie medietas ablatorum,
domini papae vel religiosorum consilio de residuo pariturus.
%tm
bagegeu berichtet berhaupt:
,,De mobilibus vero ablatis se facturum
promisit arcliiepiscopus juxta consilium vestrum, ut super hoc a
nullo deberet argi". )ie Ep. Mauricii giebt ben (Sinbrutf lieber,
ben Weniger <Scr)ar f[id>tige , an einrid) biplomatifdje %xt nid)t ge;
m^nt, i>oit feiner 9tebe empfangen fabelt motten. Sljreub bie Ep.
Viviani ba weibenti^e berfelben in fdjarfer $ritif aufbedt, glaubt
tiefet in iaf)i*l)eit berid)tcu 31t tonnen: Haec omnia concessit Rex.
Verumtamen in osculo pacis ipsum reeipere noluit.
k)
Unfere arfktluug nimmt an, ba
1)
bie erneuerte SBannung .
on Seiten be3 ^oma vor bcm Dermin, an meinem bemfclben ba3
fenigd)e(Sbictbefannt geworben, Statt gefunben;
2)
biefe letztere fdwn
Wfyrenb ber $t' ber Serfyanblungcn be $nig3 mit SSiian beab=
|id)tigt, ja burd) eine in bemfclben oranSgcfefctc frhere
Orbonnanj
Vorbereitet war. 3lllerbing3, Wren nid)t jtoingenbe rnbe Vorlauben,
bie baS cgentfyeil ertviefen, Wrbe mau an ftd) geneigt fein muffen am
^unebmen, ba ber erneuerte SBerfud) ber Vereinbarung, bur6 33toi<m
angeftellt, ben (Sr^bifd)of get)inbert, ben 9iid)terfprud) fofort 311 wieber=
Ijolen. (vbeufo fcfyeint ber efpredjnng bc3 ntg mit SBtbitm vielmehr
eine
(Srm'figjmg be Dtutfe parallel pt gefyen $n muffen.
Mein bic
2lu3mittclung be3 gactifdjeu wirb nidjtbeftowenigcr im Stanbe fein,
btefen Sd)cin 31t jexfftenen.

23a N. 1 angebt, fo
bereift
Tb. Epp.
ed. Giles vol. I. 250. 251. Ep. CVIII, ba'g bie neue Ch'communication
ber brei jw SBnrei $lbfolvirten foglcid) nad) bcm 9Ki$aeIUfefi (29. Sep;
tember
1169), alfo.nod) ir^renb ber Qlutvcfcu^eit be3 3]ir>ian, au^=
gefprod)en. 2)te Ep.
ift gefd)rieben 3U einer Seit, Ivo ber
SSerfaffer,
o^nc von
v
^ivian0
(Sntf^ff, nod) 3urrf3ubleiben
/
31t roiffen, bte gtetcr>=
666
ntifdje 2Seirei*ffjtungen.
^ctti^e bereife betber Staden eeraufefct, atfo jebenfatf, ba rattan
toixf) fcgteid^ itad) bem tOiidviefefte abreifte, in ber crften ^Qtftc
be Ccteber. Sie octava beati Martini
(18. Dcceember) , bie ben mit
ber (mcmmimicatien jekt erft SBebreljten (im Unterfd)iebe en ben
irtrfd> fcben ttieber erccmmimicirten aufrtb, Dtto^et unb Xfyema)
cd ber Xermin genannt toirb, bi* $u rce(d>em
fie Satifactien $u reiften
ftaben, t&|t berbie ein fetere Keitum ber
^[^faffung
nicht $u.

Hub biefem fcama( eerbngten (h*ccmmumcatienbecret
ift
ber (Srtag
be (Sbictc erft ^efolcjt. 9bn terften nuirbe bie 51t erlreifen fein,
irenu ber Xert beffelben in bem 2(ctenftrf Causa exilii et martyrii
beati Thomae Martvris Vitt. ed. Giles vol. II. 206208 in bem,
\va$ er Unterfdubenbe een bem in Gerv. Ch. 1409 (begebenen eutbtt,
fr
ben d>ten gehalten n? erben fnnte. Senn bie cap.
9 beigefgte
(Strafbemmmung fr
ben iBifd^ef ton enben unb ben fcen Diernnd)
fefct fogar
bie ^ubltcattcn be erneuerten Ddcbterferud)C fd>en eerau.
%ik'u\ ut biejer iBerer^ugung jtnb nur nicht eercebttgt. Sa Sccument
bei @Ue mug fd\en burefo bie 3ufammcnreifoung. mit anberen ben 2kr=
ba&t erregen, ba t)ter 2lbbitameute $u ber urferngd^en gaffung be
Xerte Mn^ugefommeu. Unb een biefem cap.
9 im pecieen fann e3
eririefen \v erben, ba$ t in bem bie vbennan$en entbattenben (Sbicte
gefebtt baben Httt. SSttttt
Th. Epp. vol. II. 222. Ep. XCII eqbtt
irirb : Xonvicensis vero prohibitus ex parte Regis praeseutibus
officialibus exeommunieavit Hugonem" etc.
, fe
fann unter 3}er=
gteidumg be 33crf>erget)enben nidd $lreifetbaft fein, ba ba (Sbict, bem
^unuber ber 23ifdun bie fd)on er bem Xermine ber ^ublicattcn beffetben
fcen Xfyema anbefcMene Grccmmunicattcu jut }tufbrung brachte,
bereit in feinen nbeu ud> befanb. (5 egt atfo auf ber anb, bajs
jene cap.
9 fid) finbenbe Verfgung, iretdve ibn $ur 9tedunfd>aft tregen
biefe 3utti^"banbe(n ^ebt, bem d)ten (Sbict niefit beigefgt gercejen
fein fann. teirirb, ift fie berbauet d)t, at eine fpter ertaffene
Genftitutien $u betrachten fein. (2krgL bagegen 33itB &.
574
576.)
23ei biefer ^Befduiffenbeit ber genannten Urfnnbc bei (Site
mffen
irir anbere 23e*reimittet beibringen.
3 bem Xerte berfetben, reie er
ton ereaftu mitgeteilt wirb, ift beftimmt: ,,Si quis a festivitate
S. Dio?iysii inventus fuerit ferens literas Domiui papae vel Thomae
etc., capiatur et statim fiat jnstitia etc. Verum tarnen illi, qui
capti sunt cum mandato vel literis liujusmodi ante festum saneti
Martini'
1
(10.
Dceeember)
etc.
Sa Ijier' bem Spalte nad) auge=
gebene (Sbict ift alfe
atterbiug erft im Dccrcmber gegeben; aber ber
@ak
Verum tarnen etc. $cigt, ba fdum imCctober ein neuer,
ba 5(bfperrungfnftem einfdrfenber ^efebt erlaffen fein mug. Senn
nid^t bie (Sefangennebmung berer, reetd^e bi 511m 10. Dcceember ertappt
Serben, trirb eingefd)vrft, fenbern tra mit ben (befangenen gefd^eben
fett. Sa @efangennet)men fetbft mug atfo fd)cn frher
augeerbnet
fein. (SB fetten Siejenigen, n?eld)e eer bem Martinfefte ben frheren
3nftructieneu gemei gefangen genemmen werben finb, bi jum gefte
30. ie (Sefanbtfcftaftcu im Sptbcvbft
1109.
667
bcS beil. Xtenomio betraft Serben, bamtt fie
nad) biefer neuen
erft bann in
fraft
tretenben Snftructton ^cvtd>tet werben. @erabe biefer
felbe Dermin, ber nur mit anbeven ^Sorten als octava beati Martini
bqeidmet n>trb, war aber oon St^tfmaS
Epp. vol. L 251. Ep. CVIII
aU berjenige beftimmt, bt3 $u roelcfyem bie Ijier ernannten, mit ber
C?rcommumcation bcbroljt, ber ird)e geredet werben feilten. Ep. amici
ad amicum Th. Epp. ed. Gilcs vol. II. 283. Ep. CCCLXXXV. $3
ift alfo offenbar, bajj eiurid) um bie
&tt3fnmg beffeu, fcaiB Settml
ber (Srgbifdwf in ^[u(id>t [teilte, $a ocrfytcn, bie fd)on oerljngte
S3anttung bc0 aufrib
,
-JUgel, bcma3 uuw.irtfam 31t madjen, nafy
bem er unmittelbar obet mittelbar mit
beffeu djreiben befanttt ge.=
Horben, bS (vbtet oerffcutd)t. 3Cn bemf.elben age, an roetdjem auf
beut 3)icntmartre ber, ttrie e fden, leiste SBerfudj ber Vereinbarung
gemad)t Warb, fote nad) bem 2ieu be3 $ntg3 (ber,
beffeu
33e*s
eitelung er t>oraugefef)cn, auf ben er, t>ieUetd)t nur um &tit $u gewin=
nen, berhaupt fid) ctttgcTaffcn fyaben mag) ber 3(u3nal)m3$uftanb
eigcntfymttd) etfdjarft foetben. (h
-
begeidjnet bafyer benfejben in bem
aUcrbtngS erft nadj bem 10. iooember pubcirten (Sbicte at ben ter-
miuus a quo. ie unter N. 2 bereite tytoierigteit ift bamit im
ranbe fd^cn ^ c 1 e u. )et uig. oerftanb fic> baju, mit 23ioian ^u unter;
banbefn, fei e3 in ber eben genannten 2lbfid)t ober in ernfterem Sinne;
aber Wbrenb ber $dt biefer frieblteben ^enntttetuug rftete er
fid) fo,
bag er
auf
alle (Socntualitten gefaxt War.
30. )te efanbtfdmffen im Spfljerbj* 1169. Stanb ber
Angelegenheiten in ^eneuent. >ie cnMic^e
nffdjeibung be3 ^apjfrS,
a) Ter im lert angegebene Dermin ber 9(breife ber erften Eonigs
. 467
liefen efanbtf^aft fdjeint ftd>
au^ beut
Bnfammenljange ber )inge,
foWeit er urfunbiid>
berliefest ift, mit @id)erl)eit ju ergeben, Iboma
battc bie ga^reic^cn Briefe, bie er nad) ben lagen oon SBurel unb auf
^evaiUaffung ber bortigen^erfyanbluugen gefchrieben
(f.
ob. @. 468
N
X. l),
t^ettoeife biird) muNtcb beauftragte Dtuncien
(f.
]. .
Epp. vol. I.
37. Ep. XII) berbringen
(ffen,
Cime greifet fiub Wenigften einige
berfelben, namentlid) ber oben
angefhrte, nod) Joot ber gett ber nad)
ratiau* ^Ibreife (am 29. (September ober bod) wenige Jage barauf)
on $h>ian wieber aufgenommenen Skrljanblungeu getrieben unb ab=
gefddt. 9cid)t3befteweniger
fxetbt So^anttei Oon (SatiSburty Opp.
vol. IT. 223. Ep. CCXCIII Praevenerant eos nuricii domhri Regis
etc. unb berichtet im golgenben, ba fie nod) oor
SBteberattfunft be
ratian in 23eneOent
bafclbft eingetroffen. >as
fefct
notbweuetg bie
^breifc in ber oon un> angegebenen >&tit oorau
J
) Xteberbie
Weifet
1) 9?ur ein Saturn f^eint biefer (fjronofegtfctyen (Smreibung entaeaenjus
ftcl)eu. 9kd) Th. Epp. vol. L 43. Ep. XV. coli. vol. I. 142. Ep. LVII;
663
vittfdje SBewetefljrungen.
ber biefer erften efanbtfdjaft erteilte Auftrag auf biefelbe hin. 9te
ben S. 468 I aufgellten ^Briefen be ^oma knnen nur fliegen;
au3 ben @. 454 2tumt\ 4 citirten (Schreiben be (5r3btfd)of^ Dcotrob oon
Leonen, bes> 53ifd)of3 Sknnlf fytt ifieur erfahren mir al cjeroijj, fea
e3 fid)
bamal3 in erfter Stnie um enefymigung ber oon bem Rntge am
2. (September $u Sebur beantragten gnnet (mit bem
3n{afc
salva digni-
tate) Umbette. Unb gerabe biefe feilte ernurft erben burd) einen
parteiischen ierid>t ber bie age gn iure3, ber nur meglid)er 3Betfe
toirffam werben tonnte, fcpenn e3 gelang, ben rtfreifenben @ratian ju
berholen. ielrcfyl ben fenigtid)en
Sotfaftefit bie gelang,
fo
voirb bod) burd) ba Referat tiefet Skleren bie efung it)rer Aufgabe
vereitelt, unb e3 roarb nunmehr bie (Senbung neuer unoermeiblid).
.470 b) ie (Stelle bei Joami. Saresb. Opp. ed. Giles vol. II. 224.
4/1
Ep. CCXCIII Sequuti sunt alii nuncii ex parte Regis: Aegidius
scilicet Rotliomagensis et Joannes Sagiensis archidiaconi et fa-
mosus ille jurator decanus Saresberiensis etc.
giebt ber bie Qtit
ber ^tbreife berfelben keinerlei 9lusfunft. 9(ber bie 9ceti$ in Th. Epp.
vol. L 257- Ep. CIX Nobis etiam relatum est, quod Aegidium Rotho-
magensem archidiaconum et Joannem de Oxoneford et Joannem
Sagiensem misit ad curiam, ut impediant, ne vobis (Wilelmo Seno-
nensi) in terram suam legatio concedatur aut aliud quid ei vel
comiti Flandriae esse possit molestum
mcd)te bod) in biefer 33e$ieluing
ausgebeutet werben tonnen.
3fte3 rid)tig
,
ba ^u ben Auftrgen ber
freiten efanbtjdjaft and) ber geborte, bie beabfid)tigte Negation be
(S^bifcfyof. oon (Seng $u hintertreiben; ift e ivaljx, toa eroafiuB
1408 beriduet ,, Misit igitur Rex Franciae literas et nuncios cum
his, quos arebiepiscopus ad summum miserat pontificem, petens in
virtote amoris et obtentu obsequii, ne alterius frustratorias proro-
garet dilationes. Sed etAYilelrnus venerandus Senonensium antistes
in propria persona papam petiit, ut terra Regis Angliae interdicto
subjiceretur, nisi pax ecclesiae redderetur":
fo
Wirb bie^lbreife nicfyt
allzulange nad) ber ratianS unb 2ilbelm oon Sen attpfe^en fein,
alfo im ctober, bamal3, at3 ber enig (id) bem 33toian genhert hatte.
Sfyre
Snftruction bem ganzen Umfange uadi
ift
utrftf au ben
^Briefen, fonbem nur unter ber

frottdj
uiclvt fidleren ^orauefetnmg,
vol. I. 196. Ep. LXXIX
f
ollen bie lieber ber erfien efanbtfdjaft, DRtcf>arb
23arre unb Dtabulf eon Slanbaff al mit bem Gentagium be 93anne betradj=
tet werben, weit fie mit bem gebannten @aufrib oerfebrt. a ber efcfete
oon ben Dhtncien am 2. eptember abfotoirt werben, fo fdjeint jene 2(nficbt
nur baltbar, wenn angenommen wirb, biefelben feien eutweber nodj Oer bie=
fem age ober erft nad) bem Xermiue ber erneuerten 93anmtng (alfo im
Cctober) abgereift. Mein ba etere anutnebmen finb wir bureb alle ba
gebinbert, wa* oben ber ben 3wecf ber etilen efanbtfdjaft mttaetljeitt. Sie
erftere 2lnnabme wirb ebenfalls burd) eben bte unmbglidj. (53 bleibt alfo
nid)t anbereS brig aU oorauuifeen, ba bie enannten in ber 3t ^ or
bem Xage ber 9lbfoluttou mit bem gebannten 2trdjibiacoriu Ilmgang ge^flo-
gen unb in ^olge beffelbcn oon jenem dontagtum inficivt werben, Wtla^eS
alg and? nad) bem Tage ber Slbfotution noa^ wtrfuugfufttg gebadjt wirb.
30. taub bcr 5lngclcgenl)eiten tu Senctoent gegen (Sube be 3.
1169.
669
bftfj
bie Itlg^en bei
Wilelm. Steph. Vitt. ed. Giles vol. I. 267 Quo
audito Rex misit domino papae Reginaldum , ut cum domino papa
ageret vel (l) de transferendo archiepiscopo ad alium titulum
arcliicpiscopalis ecclesiae

(2)
vel de revocanda potestate illa
commissa (ue burd) 3tterattber3 rief
Th. Epp. ed. Giles vol. II.
22. 23. Ep. CCXX gcfd)el)en xoax)
archiepiscopo animadvertendi in
eum;
(3)
vel de dilatione dandae sententiae sub spe pacis et recon-
ciliationis, quam domino papae Kex permisit gejd)id)tlid)e 3Ba^r^eit
enthalten, 311 ermitteln, imacfyft
tofrb burd) Alex. Ep. Th. Epp.
vol. IL 131. 132. Ep. CCCVII bie SRotij ber DReginafb, als Xrger
biefer 99ciffion, in eig;entt)mlid)er Seife beglaubigt.
s
2lLlerbingS n?ar
berfelbe SDcitgtieb ber erfteu @efaubtfd)aft, unb btefe |attc nad) unferer
9luffaffung
beS ,3ufammeiu)aug3 ^ er 3Mnge feine ber tton Wil. Steph.
namhaft gemalten gorberungen 31t ftellen. Allein auS Alex. Ep. nne
auS Th. Epp. vol. I. 226. Ep. XCV ergebt fid), ba xeginalb mit
ben 9JUtgliebern ber gtoeiten @cfanbtfd)aft
3
uf
ammengeurft, tote benn
berhaupt btefe 3U r>erfd)icbenen Seiten abgefd)ttften Dinucr bis y&X
2lbreife beS 9d)arb 33arre unb Sftabutf r>cn tanbaff
(Joann. Saresb.
Opp. vol. II. 225. Ep. CCXCIII) ein einl)citlid)eS efaubtfd)aft.3=
perfonat gebilbet
311
fyaben fd)eincn. SMefe felbe
Ep. Alex, beutet aber

unb baS
ift
baS ungteid) 2idjtigere

auf
bie guerft fcon ben t-
fanbten erhobene gorberung
tym,
bie fie freilid) bem Sn^ali nad) nid)t
mitteilt, bie aber ertremer Dtatur gettefen fein tm% ba fie fcon
s
2lleran-
ber nid)t erfllt ioirb. erabe ben
3
n^W fiuben nur aber bei Wilelm.
Steph. unter N. l unb 2. @o roenig feine Angabe an fid) unb allein
beamtet derben brfte, fo ftarf unrb fie bod) burd) biefe teile ber Ep.
Alex, beglaubigt.
c) 9lad) 2tbn)eifung beS erften Antrags fommen bie feniglid)en

efaubten auf
ben gtoetten 31t fpredjen.
Alex. Ep. L 1. Tandem vero
quum his, quae nobis in prineipio fuerant intimata, aures, sicut non
decebat, nullatenus inenaremus , nobis diligentms proposuerunt
etc. 3ol)anne3 r>on <Sati3burt) , bcr flfd)lid) annimmt
(f.
Alex. Ep.
1.1.), jene erfte ertremc gorberung fei oon ber er
ft
en @efanbtfd)aft bot*
gebrad)t, giebt Opp. ed. Giles vol. II. 224. Ep. CCXCIII ben $n>eiten
nad) feiner Meinung fogteid) tton btefer geftcllten Eintrag mit ben
Sortcn an

retractantes priorum petitiones et dicentes dominum
Regem causam, quae inter ipsum et Cantuariensem archiepiscopum
vertitur et formam pacis inter eos reformandae prorsus in domini
papae conferre arbitrium et super hoc ipsius Regis bullatas literas
protulerunt.
$)iefe ggfami'eit beS nig, bie Don bem
Zapfte feft-
3itftetlenbe gnnet angune^mew , nrb im runbe and) in Alex. Ep.
tiorauSgefel^t; nur ba biefelbe 3ugleid) baSjenige mitteilt , ma bie
efanbten als Untertage ber (Sntfdjeibung unterbreitet, baS bereits t>om
^nig ngeftanbene, nmtid) ,,quod tu, sicut in commentario vidimus,
venerabili fratri nostro Thomae Cantuariensi archiepiscopo con-
cesseras, ut pro amore Dei et nostro nec non et ecclesiae Komanae
670
vittfcfje 33etoei3fbungen.
ad ecclesiam suam'secure veniret et eam atque possessiones suas
omnes, sicut habuit, anteqiiam exiret, dum in gratia tua esset,
in pace teneret atque haberet et sui sirniliter, qui pro eo exierunt."
(Qbenfo angegeben in Alex. Ep. ad Rotrodum Rotboinagensem et
Bernarduin Xivernensem Tb. Epp. vol. II. 55. Ep. CCLIII.) grts
Steffen fragt e fid) oor Wiem, %u roeld)er &er oie(fad) roieberboften
gDtmulirungetr ber fertig fid) f)ier bem Spapfte gegenber bekannte.
SUlerbings' abfolut ftimmt fie mit feiner ber bereits aufgeteilten. 3(ber
ba eine eracte biodomatifa)e Angabe nid)t
511
erwarten, geigen bie oben
@. 656 bemerkten ^Differenzen in ber i)?tittf)cihing bes* Xerte ber
gormel be3 feiten Xage3 oon SBure. Slbcr
offenbar bat fie mit ber
leideren bie grte cr)nttcr)fett , orme bod) mit trgenb loe(d)em Jerte
berfetben oig 3U fyarmoniren. (3 f
cl>(t gerabe ba, roa nad) ber
Angabe be &nigs> nnb feiner Partei oon Anfang an Oereinbart ge?
roefen, nad) ber Ep. Viviani in iOicerforucfr mit bem Vereinbarten
erft fpter auf
Begdjrcn be erfteren aufgenommen tu erben fotite,
ber
Jufa^
salva dignitate regui sui;
aifo eben jcne3, roa3 a(3 e=
genftanb be Streite bie griebenoerf)anblungen oereitelte. )ie jet^t
bem Zapfte
beitoiefene gnnet
ift bemnad) Diejenige, $u roelcfyer fid)
).
in feiner fpteren mnbdicn Verl)anb(ung mit Vioian oerftanb
(Tb. Epp. vol. I. 253- Ep. CIX). erabe biefe mad)te es tbm mgd),
biefefbe al eine bereite concebirte
511
be$eidmeu nnb bem Vorwurfe be3
&Hberfprud)e mit feinen eigenen Angaben 31t entgegen, ber unoer=
meibd) getuefeit lure, tuenn er bie gnnet, iuctdje ber "Isxpft in bem
cingefanbten
commentarius la, aU bie d)te, am jtuciten Sage 31t
33ureS oereinbarte bejeidutet fytte. er 8ad)e nad) fear fie bie ader=
btng. Allein in formeller iBe$ie()ung tonnte cinrid) nur
auf ba3
jurcfcje^en, toa3 in bem nad)f)erigen 2krfefjr mit jenem DZunctu tf)c
mnbd) jugeftanben, tt)eit^ cobificirt ttar. Xtcfe ftimmte aber jugteid)
im 'ejentttdjcn mit ber
v
rooufition, tue(d)e bie 3krfamm(ung 311
6aen
fcfyliefjttd) bem grften
gemad)t
(f.
oben oon biefem aber ab
7
gelernt mar.
3
cner
commentarius"
ift a(fo enttoeber eine 3lfcfdmft
ber literae sigillo suo signatae (Tb. Epp. vol. I.
253),
bie cem ^iotau
ausgefertigt tuorbeu, "eircr cer 3U aen oorgef6laa.cucit gormel. iKach
Ep. Henrici Regis Gilb. Fol. Epp. vol. II. 299. Ep. CCCCXOV
De vestro aliorumque fidelium baronum meornm consilio pacis
reformandae inter me et arebiepiscopum suseeptam formam Domino
papae literis et nuneiis insinuavi
mfjte man iag Setter
annebmen.
5(ber tute oorfiddig biefe
Ep.
311
gebrauchen fei,
toirb fogleid) nt)er
aufzufhren fein. Unjtuctietfjaft ift, einrid) ocrlaugt, inbem er ba
oben 23emcrfte fclS ba oon if)tn (onccbirte auerfennt, ba bei einer
frher
rebigirteu gormel fteben geblieben toerbc. Xboina Dagegen toill,
iuie er in feiner ^uftruetion an bie Dtuncien ^lleranber uub 3ol)anne
bieg
fo fd)arf
betont
(Th. Epp. vol. I. 223. Ep. XCII) ne a forma,
quam Regi scriptam misimus (unb bie biefer ^nftruetien betgefddeffen
ift
1. 1. 224 Mittimus vobis petitionem
,
quam porreximus Regi etc.
30. Staub bcr ?(ngcl'egenl)citcn in 53cneoent gegen <5nbc beS 3.
1100.
yj
unb belli SPa^flc bireci auS Ep. Viviani Th. Epp. vol. II. 2-20222.
Ep. CCCLXI betauut toax)
Dominus papa recedat, b. 1). bie formet
be3 agc am Montmartre. 2)aS ift
ber egenfa bcr beiberfeitigen
Slntrdge. 9Stt<m
1. 1. gebeten : Placeat itaque sanetitati vestrae,
si quid adversus haec audieritis, differre omnia, quousque servi
vestri faciem, qui cunetis interfui, videatis
u
:
fo entfcfyetbet fid)
iUieraubcr nicht jogletch. ofotlt bcvfelbc aber eingetroffen
nobis dili-
gentius intimavit, quod praelibato archiepiscopo, sicut in colloquio
apudMontemMartyrumhabito iutellexerat, gratiam et amorem tuum
concedens et ipsura possessiones suas, sicut praedecessor ejus eas
umquam melius habuerat, faceres obtinere nec non et mille mareas
ei pro apparatu suo ad praesens conferres" (Alex. Ep. vol. II.
132. 133. cf. vol. II. 55.
56). $ergteid)en wir biefe mubttctje Referat
mit bem fd)rifttid)en in bcr Ep." Viv. ad Alex. Th. Epp. vol. Ii. 221.
Ep. CCCLXI mitgetbettten,
fo
mug fid) unter ber ^crawsjetsuug
,
&fj
burd)au unbernbertc SOBorte lc Sriwt mitgetfyeitt werben, bie Ein-
nahmt empfehlen, c
fei
b,ier on it) ui angegeben, wa ber $enig im
Untcrfd)iebe Don bem erte ber d)ten
auf bem Montmartre ber;
gebeneu gnnet in ber jte umbeutenben Antwort wirfd) couccbtrtc.
3f)renb t> bort
fytejj
et reddat nobis ecclesiam Cantuariensem in
ea plenitudine et libertate, in qua eam melius habuimus, postquam
ad sedem illam accessimus et possessiones omnes, quas habuimus
etc.: antwortete ber fnig nad) Ep. Viv. mutatis verbis, quod archie-
piscopus haberet ecclesiam suam et possessiones suas in pace,
quas habuenmi et sicut habuerunt antecessores sui.
^affetbe gtebt
^Birnau nad) bem Obigen- mnblidj an, nur bajj nunquam melius
|inu-
gefegt ift.
@ewip
ift er weit entfernt gewefeu, bunt Tie Mittbeitung
biefel
3
u
f<Mse3
tic Xtffereu^ jroifdjen ben gorberungen ber gnnet unb
bcr gttfage toou (Seiten be3 bnig3 mitbent yu weiten; neb tu leiben
fprud) mit feinen eigenen jd)rifttid)cn Angaben %u feen, tann bie 2tbfid)t
nid)t fein. Wein aerbing
ffyrt
x'craubcv eieje mublid)e ^lu^fage
be 9cunciu an, um bemerfttd) 51t mad)en, bag einri II.
auf bem
Montmartre ber bie renken bes> Wortlautes ber (Sonceffionen, wetdje
in bem fcon if>m eingefanbten ,,commentarius
u
mitgetfyeitt, inau3=
get)eubc eingerumt. Man formte
atfo geneigt Werben, 0011 bem ^ao[tc
>
nid)t iwn ^iotan jenen
$u\ty fyer^uleiten unb berhaupt eine grbung
be reu ^totan
felbft niebt gcbrau&tcn ^lu^bnutec aii^uuebmen. }(Uein
bie 9coti3 ber bie mille marcae,
Wetd)C ofyrce Wetteret unter ber OCubrtf
be Goncebirten genannt Werben, ^eigtja, ba nidu bioe &a< berck
fid)tigt Wirb, Wa3 einrid) unmittelbar nad) ber ^Bortefung ber Oon
X()oma3 oorgetegten griebenSformet geantwortet

beim ba bamate
fcon jener Summe bie 9cebe gewefen, ift au ber Ep. Viv. ntd)t $u er?
fefyen

,
fonbern aud) Wa
wfyrcnb ber revbevgcfyenbcn Q3ert)aubhingcu
in feinem Dcamcu (Th. Epp. vol. I. 22! ; vol. I. 305

eas similiter
apud Montem Maityrum promisit episcopus Sagiensis . qui nullo
modo mandati fines excederet)
concebirt Werben. 3nbem Wir aber

672
titife 58etoeiffjtwt$ett.
fomit begreifen
,
feajj ba (Sofloqutum in tiefer 3eite gefat, fcon bem
Knige unmittelbar cutgefagt fe)ir&,h>a3 nur mittelbar auf ttm ^urcf^u;
fhren,
fommeit roir $u bem -Kefuftate,
batf
rceber bie erfte ^orausfefeuna.,
e3 fotle in jenen Sorten nur refertrt werben, te<i ber nig, in ber
umbcutenben 3(ntn?ort, bie er nad) Ueberretdnuu] ber Urfunbe ber (en=
corbie erteilt, im egenfafee $u ben gorberungen berjetbcn eingerumt,
nod) bie freite, e fei ber ad)te mnbttd)e iertcbt ton bem ^apfte irgend
tote alterirt, fyaltbar fei. i>ienne>r
ift in jenem @a|e

diligentius
intimavit quod conferres
angefagt, fta ufcerljanpt auf
bem
Montmartre officiett im tarnen be3 nia3 bem
@r$Mfc$of
&ngejtdjirt
Werben.
@. 463 d) ^IjontaJ r)atte in feiner bereit erwhnten Snftructbtt Epp.
%l
ed. Giles vol. I. 223. Ep. XCII
befohlen, barauf Einzuarbeiten, (i) ut
dominus papa inhibeat, ne novam et praeter morem ecclesiae
479 Gallicanae et Anglicanae praestenms cautionein;
(2)
ne a forma,
4^
quam Regi scriptam misimus
(f.
eben), Dominus papa recedat;
(3)
495
ut partem condecentem ablatorum nobis restitui praecipiat;
(4)
ut terreat Regem metu interdicti (cf.
p. 221 inf.)
;
(5)
ut Regi
Anglorum diligentius scribat, quatenus recipiat nos in osculo pacis
;
(6)
et jubeat in aliis literis, ut terras ablatas
,
quas praenomina-
vimus, sine quibus pax esse non potest, ecclesiae Cantuariensi
restituat.
(7)
Item prohibeat, ne aliquem, nisi praestito secundum
morem et formam ecclesiae juramento ab anathematis vinculo
praesumamus absolvere.
(8)
Ad haec ut Dominus papa Cliristia-
nissimo Regi de consolatione nostra gratias agens scribat exhorta-
torias et animatorias etc. )ie gnnet be age3 am ftontmartrc
fott alje unbcbingt aufredet ermatten
(f.
X.
2);
bie 2(bweifung aller
Eintrge ber foniglidjen iotfd)after bnrct>^efel3t werben; ja bal elftete
gtft bem (Srjfcifdjof at ftd)crc3 Littel ^u bem $wecfe ba3 (Srftere 311
erreid)en (Epp. vol. L 221. Ep. XCII

ut [Rex] nihil domino
papae negare audeat, quidquid simulet et minetur. sed

et nuncios
confusos remiserit. Ibid. vol. I. 227. Ep. XOIII Si vero Dominus
papa, prout sibi expedierit. nuncios ejus confutatos et proposito suo
frustratos dimiserit, sciat nos in proximo per misericordiam Dei pa-
cem habituros). SOBie nun fyat
^cranber eutfdeben?

3
CUC Jormel
lautete: ,,Hoc petimus a Domino nostro Rege juxta mandatum et
consilium domini papae, ut pro amore Dei et Domini papae et
honore s. ecclesiae ac salute sua et haeredum suorum recipiat nos
in gratiam suam et concedat nobis et omnibus, qui nobiscum et
pro nobis exierunt de regno
,
pacem suam et plenam securitatem
de se et suis sine malo iugenio. Et reddat nobis ecclesiam Can-
tuariensem in ea plenitudine et bertte , in qua eam melius ha-
buimus,postquamadsedem illam accessimus, etpossessiones omnes,
quas liabuimus, ad tenendum et habendum ita libere et quiete et
honorifice, sicut ecclesia et nos eas liberius et honorificentius te-
nuimus et liabuimus, postquam promoti sumus in arcliiepiscopum.
30. Tic eftbft$e (Sntf^etbuttg beg $aftie3
SInfang bc 3.
1170.
673
Et sirailiter nostris. Et omnes ecclosias et praebendae ad archie-
piscopatum pcrtinentes
,
quae vacaverunt postquam oxivimus de
terra, ut faciaums de iis sicut de nostris, prout nobis placuerit,
similiter habere permittat." 3Ucranber beftimmt nun
Ep. ad Henrieum Regem Th.
Epp. vol. II. 133

quatenus
praenominatum areniepiscopum
ob divinae reverentiam maje-
statis et obtentu beati Petri et
nostro nec non et pro salute et
lionore tuo in osculo pacis reci-
pias et ei pacem et securitatem
tuam nec non et universas pos-
sessiones suas, sicut eas ullo
Ep. ad Rotrodum Tb. Epp.
vol. II. 56

quod saepedicto
archiepiscopo pacem et securi-
tatem suam concedat et cum ob
divinae majestatis reverentiam
et pro lionore beati Petri ac no-
stro nec non et pro salute sua
in osculo pacis recipiat et ipsi
ac suis universas possessiones
eorum, sicut eas umquam melius
tempore melius habuit, clemen- 1 habuerit

clementer resti-
ter restituas. tuat et illum ad ecclesiam suam
faciat secure redire et ibidem in
pace mauere.
(Sin ividiU^cv Unterfdueb in tiefem ^toetfa^en Sterte ift
nidjt an*
$nerfcuncn, Wenn atetd) bie Varianten ber 30BortfguttCj immerhin hz-
mcrfcuoivcrtf) ftub. (cidjcrweife wirb attcrbing bic grere Weitlufig;
feit
auf
(Seiten ber am ag,e auf bem 9Jcontmartre Oou Xfyonta<3 ttor=
gelegten g&ratel ptgngeftefyen; aber bod) ber (iou
j
cnf u3 be toes
jentltclKu gn^altS ber in jenen betben 3lctenftcf en
f
0
v
-
mnttrten gorberungen bev Gurte mit jener utd)t jn lngs
neu
fein. 2)a, Wa3 bet ^nig in beut commentarius" concebtrt
hatte, betrautet (te atterbinaj ala ein3)anfenWert1je, fetne3Weo aber
al ein ^(uictd)cnbe. enn e
fyetfit:
,,Quod si quidem gratum plu-
rimum et omnino aeeeptum babemus, de misericordia Christi spe-
rantes, quod ille, qui ineepit hoc, meliori fine concludet et te ad
illius quod deest, consummationem inducet", je ift bieS nur eine
$arte unb afcficfotttd)
1
)
$weibeutige 5lnbcutung, bag bod) nod) ein 9JM)=
rerel tvn ihm erwartet Werbe. SDtefeg Wirb nun aKerbing in fein* ge=
fd)idter Steife infofem
at ein ebenfa3 fd>on gugefagte anerkannt a(
auf bajenige atfobalb snritcfgegangen Wirb, wag nad) Bitoian iniinte
ftd)cm Sertdjte glei(faK3 fcon beut Knige fd)on mnbtid) in ber 2>cr=
(janblnng auf beut Rontmartre concebirt war. 2)ennod) ift
in ben nun
fotgenbeu nod) mefyr rat 2(nfd)(u an bie gnnet, WetdK t)oma fduift;
tid) oeqeidmet, pr'cifirten gorberungen ein ber alT bieg oncebirte
nod) inan3gcfyenbe tnbtcirt. SRi^tbejtoWemger liegt eine anberc ttttf*
legung nafye. Serttt ber Sa^ft an ber abgebrodjenen Stede Weiter fort=
1)
SBergl. I. I. vol. II. l--l
ut si quid addendum fuerit vel mut.au-
dum, hoc ad coramonitiouc:.i illorum

ita corrigas et emendes etc.
dagegen vol. IL 73. Ep. CCLXIV ad Archiepiscopum Turoneiisem [d)Ciut
2IIcrcmber aHerbing anberS ju uvtfyeUcn.
efdjufye kfcmta III. 8t. II.
43
674
ritifdje SBeifletgffytttngen.
fa)it:
Quare hoc ejus, a quo bona cuncta procedunt, immensae
et superabundanti clementiae adscribimus et munincentiae tuae su-
per lioc tibi multiplices exsolvinius gratiarum actiones",
fo
(eud)tct
ein, wie cinrtd) nad)
(Sntyfang biefc ppftUd)cn (Sd)reiben3 betyanptett
founte: Ipse, sicut per suas mihi literas significavit ecun (sc. pa-
cis reformanclae inter me et archiepiscopum Cantuariensem for-
mam)
suscepit cum gratiarum actione plurima" unb
3fy
an;
ne3 Don (SaliioburD
,
frcitid) Don einem anbeven (Stanbpunf'te bcr 23e;
urtbcitung au3, jenes? cd gratulatorias literas (Opp. vol. II. 224. Ep.
CCXCIII)
p
bejeidmen geneigt Warb. 2Bcir)renb cinrid) fid) be.ffen
rfjmt, bag 2cranber bie tf;m angetragene gormet mit greuben ange=
frommen, iftS^Mtteg ^ er Meinung, berfelbe Ijabe jenen bavum beglck
wnfdjt, Weil er beren geftfteung feinem freien (frmeffen bertaffen.
@o feljr fid) bie elftere 9lnfid)t au bem (Sfyaracter beg ftnig unb
ben 9iebcmcnbungen bc3 ppftd)en 2Briefc3 begreifen [t,
fo
ift bodj
bie freite dKerbingi bie rid)tige, unb Leiter geioi,
baf$
3Ueranber, ber
berbieg feinerfeit bie in (Snglanb erzwungenen GibeMeiftungcn, bie
er fannte
(Alex. Ep. Th. Epp. ed. Giles vol. IL 27. Ep. CCXXIV),
eoenfo tgnortrte, Wie bieg Don (Seiten bcr dtefembtett gcfd)cljcn

t>tel-
mcfyr fr
bie oon t)oma3 Dorgclcgte gormet fid) erflrt, bie roniglidje
bagegen raneWegS angenommen".
3a inbem f)ier ,,in osculo pacis reeipiat"
ftatt bc3 ,,recipiat in
gratiain" gejagt ift, fo ift ja in bie neue gormel nod) beftimmter auf;
genommen, wa3 X()oma
fo
bringltdj wnfdjte, unb

abgefetyen
Don
ber fpter 31t crw'genben Dteftriction

sugteid)
N. 5 bei* 3>nftructiou
erlebigt. ewiffermaen fann bie aud) in Sejug auf
X. 3 gefagt wer;
ben. !$Bfyrenb Xf). bei ber mihtblidjen^erljanbtung
auf
bemftontmartvc
nod) bie medietas ablatorum erlangt unb bie Don SBioian unb bem
33ifd)of
Don (Seeg in be3 nig tarnen Dorgcfd)tagcne ( ntfd)btgung3=
fumme Don nur taufenb ffllaxt ^urdgeunefen fyatte
(Th. Epp. vol. I.
221. Ep. XCII): mad)t er mit ber gorberung einer condecens pars eine
onceffion unb fd)eint fomit pi bewahrheiten, wa 23tDian bereits bem
Zapfte gefd)ricben: ,,De mobilibus vero ablatis se facturum promisit
archiepiscopus juxta consilium vestrum , ut a nullo super hoc de-
beret argui" (Th. Epp. vol. IL 221. Ep. CCCLXI). 3 fann baber
nid)t auffalten,- ba er mit jener Summe, nad)bcm fic Dom ^apftc
pro=
ponirt, fid) 311
begngen
1
)
fd)ticlid) bereit war (ib. vol. I. 304. 305.
Ep. CXC). X. 4
ift
jefteinbar nid)tfo, wie Xt)oma3 Wnfdjt, ge=
iut)rt, Wenn allein Alex. Ep. ad Henricum Kegem Dom 19. Sanuar
erwogen wirb* 5lber ntdjt blos wirb in beut ^ftructionSbrief
an bie
efanbten ib. vol. II. 57 gejagt: Quod si ea infra quadra-
ginta dies post commonitionem noslram noluerit adimplere, vos
totam terram ejus cismarinam interdicti sententiae subjicia-
1) SSSic er ftcf> er-eutuett uedj weiter %\\ (tccomtnobjren geneigt war, barbet
f.
unten , 678.
30. ic enblidjc Cnitfdjeibung bc ^apfte Anfang
bc
3.
1170.
675
tis etc.,
fonbew
c irar aud) bafr geformt, ba bicfc
commonitio
i()m felbft
berreicht erben
rennte. $)ie teile, burd; ben [enftigen
x
\ubalt be3 SBriefe3 ni^t
511
ciliaren, foirb nur burdj bie aud)tige JUfc
tl)cituug bei" Epist. Amici Th. Epp.
od. Gile.s vol. II. 302. Ep.
CCCXCIII.bcutlid).
XCuc> eerjelbeu unb au3 Th- Ep. CXL vol. I. 308 unter 2krglei=
djnng toon Joann. Saresb. Opp. vol. II. 308 erfyetlt,
baft,
tociljrenb bie
Ep. Alex, ad egem oom J9. ganuar
Th. Epp. vol. II. 131. Ep.
CCCVIIbirect (burd) bie bon Joann. Saresb. a.a.O. genannte efanbt=
fchaft beut Knige angefertigt irorben
1
),
eine jttkite
(literae commo-
nitoriae) gcfdmebeu reurbc, roeld)e erft Oon ber roirtltd) Bei it)iu ange-
fommenen vierten
@efanbtfd)aft
bergeben roerbeu feilte (togl. rttifcfye
SBetPei^f^rutlgett N. 32.
b.). )ic comminatio nostra" Th. Epp. vol.
II. 57 ift alfo nid)t anberei al ba, toa bie Ep. Amici ib. 302 bie
commonitorias nennt, bie beut ^n|trnctionIu
-
icf
i*b. 55 Ep. CCLIII
fogteidj bcigcfd/loffcn fein Serben. 3)ic Angabe au ber ^ulet^t angefiilp
tcu Stelle Nivernensis deferens secuin transactionis form am
cum commi/itoriis"
fd)ciut 51t ntigen 51t ber 9(nuat)tne
,
ba t)tcr eine
bereite Urtuubc ticrauSgefcht Werbe, ber )rot)brief unb bie Uebcr-
cinfunftjofonuet, rofyrcnb ber 93cat)nbrtcf bie letztere unmittelbar eilt?
l)iclt(pacis faciendae formam continentes).
Jjnbcffcn fragt e3
fid),
ob
in beut tert bei Giles vol. H. 302 3- 16 0. u. uid)t r;ielmct)r corara?-
?itoriae cbeitfo 31t lefen fei
unc 3-
26. 3n biefem glte wrbe e nur
al eine betriebene Dicbcrocife 311 bcurtbetlcn fein, Wenn einerfettl bie
forma transactionis
fcon beut rebbricfe felbft uuterfd)iebeu, anbcrer=
feit
al in ber Urfunbe felbft befinblid) be$ctd)nct rorbc. (3 rorbe
iveitcr folgen, ba bei beut voirtlidjcn 3ufarnmcntreffen mit bem =
nige fogleid) \>on beut )rot)briefe ebraud) gemad)t
fei,
f.
<3. 504 3. 2 0. 0.
5lllerbing fcic Epist. Amici
fagt ntdjt on beut, loa bie (S. 504
5lnmcrf. 2 citirten Stellen berieten, ba ber ntg nad) (5titfici)t
be3 fraglid)en ^Briefes? fid) eingeflstert gezeigt fyabe, unb ba3 fnnte
un3 beftimmeu,
Th. Epp. vol. II. 302
3-
14 0. u. bie 2c3art commo-
nitorias
beizubehalten. OTein bagegen fprtdjt lieber, bagbod) bort feine
1) Xt}omci fagt
Epp. vol. I. 308 Et ipsi Regi denuncift Domino
papae
f
quod vos rfiissurus erat.
tefc denunciare
ift in ber eben citirten
Ep. Alex, ad Regem otn 19.
Januar gefdjeben, btefe alfo bamat, al3
XI). jene Ep. CXL. vol. I. au Ocotrob 1111b 23crut)arb fcf>rieb, fdjon oom
Knige empfangen. 5lIfo f'aun bie Ep. Alex, ad Reg. om 19. Januar 1 170
uid)t'bie commonitoria fein (bie ja erft bei ber Verfutidjen ,HuMcn^ ber?
neben merben follte). ^affelbe ergiebt fid) au ber Ep. lieg. Henrici Gilb.
Pol. vol. II. 299. Ep. CCCCXCV. SOBcmt ber Sriefftetter fid) l)icr auf bie
fo
eben brieflid) crijaltene 9?ad)rid)t beruft, tafj Dcotrcb unb 23erul)arb mit
ber cnblid)en ftriebenocrmittlung beauftragt feien unb jene bod) uirgenbS an=
ber gegeben ift al in ber Ep. Alex, ad Regem t>om 19. Januar, fo fann
biefe bod) uumglid) bie commonitoria
fein, bie ja erft beim beginn ber
nurflieben |Viicbenoermittelung oon feuern Prlaten fclOft follte berant*
ivortet werben, inb beibe Urfunbcn aber ntdjt ibenttfd),
fo folgt, ban bie
commonitoria
n t d) t m e
b
x 0 r
b
a u b e n i ft.
43*
676
jtrittfdje 53eivetfl)nutgen.
Stimmung and) uid)t aB eine entgegengefet^tc bejeidjitct
,
rdetmeljr ba3
tt)atfd)lid)e 9 c a d)
g
e b e n er^af/lt mirb. 2lud) nad)- liefern 33erid)te fommt
e3 nad) Uebergabe be3 fra$lt6eu 2)ocument $u ber griebeuefeene am
22. 3ult. 3n jebem galle
fmb
bie
Jfefet
nid)t meljr toorljaitbenen
(f.
@. 675
3lnmf. l) commomtoriae toon bett comni/;atoriae
r>erfd)ieben ge-
toefeu,
2ie aber crfylt e3 fid) mit biefett leiteten? 2ir
miffen au be3
t)ontal> eigenen eingaben, baf$ bie Uebergabe biefer ben enbtid)en gric-
ben3fd)luf$ am 22. guli entfd)ieben l)abe. (Sr ndert fid) weiter an man;
d)cn teilen
fo, baf$
man glauben utu, bicfelben feien nid)t lange or
biefem Saturn unmittelbar toom Sapfte erlaffen, er
felbft burd) bereu
3nt)alt Bcrrafdjt. Epp. vol. I. 66. Ep. XXV brid)t er in ben SluSruf
aul : ,,Ecce enim ad novissimas Hieras vestras, qibus Domino Regi
innotuit, quod ei ulterius non parceretis, sicut nec pepercistis Fri-
derico clicto imperatori illico nobiscum pacem fecit." Ib. 73
nennt er biefclbeu nod) einmal literae novissimae ib. Iii Ep. ad Gra-
tian. Ecce enim ut facta est vox naperrimae comminationis aposto-
licae in auribus ejus
,
qua constitit ipsum reponendum esse in con-
dicione Frideriei dicti imperatoris et terram ejus subjiciendam esse
interdicto etc. Uub bed) mar bereite in ber freiten ol)ite Steifet ua^i
SlJtttte gebr. gcfd)ricbencn Ep. Alex. (Th. Epp. vol. 11.60.
Ep.
CCLV)
ben Dcuncicn aubefotVlen ,,Saepedicto vero Regi praeter ea, que
praescripta sunt , viva voce et literis vestris constantissime propona-
tis, quod si uec sie resipuerit, personae suae, sicut nec Friderico
dicto Imperatori feeimus
,
nequaquam parcemus , sed in eum po-
tius sententiam exeommunicationis absque dubio proferemus". 9tad)
biefer Stelle folltc man glauben, ba bie Dcuncien
felbft
ben 2)rot)=
Brief" eventuell
aB^ttfaffeu gehabt, fr
ben galt umlid), ba fie nid)t
gut StubietQ ^ugclaffen Werben ober bie mnbliaje )ttttl)eiliwtg Uurfung;
unlrftig fid) geigen werbe. 3116er fd)on b.a mu an ber altbarfeit biefer
2luMegung 3u>eifet erregen, ba bie Ep. amici er^cit/lt, ber
33ifd)of
ou
Getiers l)abc bie comminatoriae Bei fid) gefhrt". 3llfo mar er fertig.
Sffiar er bal aber,
fo
mu \u\> fdjon
bieg ber 3lnfid)t zuneigen, ba btefeXs
ben unmittelbar fcomSapfte t)errl)rten. Uub biefe2lunat)me mrbe fd)cu
let natvlid)cr mit ben eben au Th. Epp. crccrpirtcn teilen ftim=
men, in beueu er in %nr eben an ben $apft
immer fcou
literae ve-
strae rebet. )enuod) wrbe fiel) neben biefer 5lufid)t rncllcid)t bie (rubere
galten tonnen, Wenn nid)t vol. I. 112. Ep.XLI ad Gratianum: Pro-
videat discretio vestra , ut urgentiores et efficaciores literae
,
quas
Dominus noster pro ccclcsia Regi nglorum transmisit, registro in-
serantur (ogl. ritifd)c ^Beweisfhrungen
N. 32. c.) bie (Sntfd)eibuug
gbe. SDie comminatoriae waren alfo ein
p
p
f1 1 1 cl> c ^ (3 d) reiben
unb mrben nad) jenen d)aracteriftifd)cn Zugaben leid)t erraunt werben
rnnen; allein fie fmb
jener bringeuben 9)cal)uung bc3 Skonto!
unge;
ad)tct bod) uid)t erhalten.
)urd) biefe 5lu3emanberfe&uug wirb bie (*iufid)t in bte %xt ttor=
30. ie eubltcfye ntfeibung bei ftatffcS Anfang
be 3.
1170.
(577
bereitet,
ic N. 6 erfllt fei. )ie geftimfcfyten
aliae literae
finb bie
commomtoriac, bie ja nad) Tb. Epp. vol. IL 302 (nad) ber tl
Uco reet^trten e$Ott) bie forma pacis enthielten" ober bie coin-
in?/wtoriae, benen btc forma transactionis a Domino papa dictata
&eigege&eit toax. 2>odj frf>etnt aud) ba3 Guthatten" uidjt au3ut=
fd^Iiefett
bie 3(nficftt, bajj bie formet auf
eiuem bejonberen Statte 51t
Icjcn n\n\
:Uun rebet lbcimv3 Ep. CXL vol. I. 304 von einer chartula,
in ber ein namcntd)c3 85er$eidjtiijj ber possessiones ablatae mit=
geeilt fei,
unb ermahnt bie efanbten, tiefem gem mubd) XejV
berien ui ergeben. ftatt U>irb biefe nun freiltdj all ein von bem
lid)en abreiben verfd)iebenc Slctenfttf fid) vcruifteUen ()abeu, luctdjc
naturgem ntdjt von SllerattbeT, fonbern on Xfyoma ausgefertigt ift
(TU. Epp. vol. I. 66. Ep. XXV

prout eas in chartula expresse-


ramus), von jenem aber fauettouirt Horben. 216er man nrb
fte aU eine
SSetfage ut ben literae eomminatoriae
311
6etrad)tcu unb in biefer eine
ertoeifung auf biefelbc orau^ufeken l)aben. -Die efanbten feilen
nad) be Xfyomag &htufdj juerft in mubtidjer SBerfyanbluua, anfrt;
^fenb ein Alex. Ep. ad Henricum vcm 19. Samtar ben erften unb frei-
ten ^Crtifet ber {vriebeugformel ut ernrfen fud)en unb bann erft nad)
5ltttt>eifuttg ber chartula bie nomina possessionum ablatarum ebenfalls
mnblid) anheben. Xie Ueberaabe ber commonitoriae
fd)eint er fid)
aB einen eventuell erft nad) Stfetoeifung ber mnbiidKu jvovberuna,en er
;
folgenden 5lct ju beuten (&gl.
vol. I. 308 Quum vobis fuerit transfre-
tandum sed nec expedit, ut ei tarn cito innotescat, quid-
quid vobis datum est in mandatis).
v
Xud) N. 7 ift atterbino nidjt gang
fo,
tote X()oma nntnfdjtc, ge=
irbrt; aber boe^ aud) nid)t a,ea,en feinen unfd) eutfd)ieben, SDie
93es
fttltttnung in Alex. Ep. TL. Epp. vol. II. 57 5S: Verum si certam
spem de pace et reconciliatione facienda coneeperitis , vos univer-
sos exeommunicatos, qui absolvendi fuerint, absolvatis, ita quidem,
quod nisipax fuerit subsecuta, ipsos in priorem exeommunicationem
nullius contradictione vel appellatione obstante continuo reducatis"
enthielt nid)t nur 'Staunt, in
fte nod) einzutragen, n\io Th. Ep. CXL
vol. I. 305 an bie aub giefct: Secundo ut nullum nisi juramento
solemniter et publice praestito juxta mandatum apostolicum absol-
vatis, fouberu all biefe
mandatum
nrb vol.I. 75. XXV audj bao in
ber fvteren
Ep. Alex. ib. vol. IL 61. Ep. CCLV
nfyer beftimmte
( ,,quatenus, si eos per vos absolvi contigerit
,
ipsos secundum
eclesiae Eomanae formam et consuetudinem absolvatis)
Jotmut*
toraillgefe^t
( sed incertum est, an ei formam, quam Ulis dede-
ratis, praescripsefint) nnb in Ep. Rotrodi ad Th. ib. vol. II. 152*
Ep. CCCXXIII au$brrfltd> bezeichnet. 0 toenig bie 2lu3fijruttg bie;
fei anbefo()(enen -KOfclution ben ^ovberuucjen be3 (SqBijdjef entjttrad),
fo fefyr, fd)on ct)c e baut fam, in beut, tL\v3ber^vpft(id)e .3nftruetion5rief
au bie efanbten ber bie certa spes pacis
fachte, bie loer^einejigoUe
678
rittfcfye ^eiveilfbrimgen.
2}ielbeutigfeit fceftagt toctrt:
fo
fann becb
hifyi gcfagt toetbeu, bag ber
Auftrag
be3 Pappel
bem Wortlaut nad) mit bcv Petition be
Xfycma
fid) tu iberfrmid) befiubc.

a berbie N. 1 burd) bett SegfaH ber
(ilaujel salva dignitate regni nostri
jugeftanben totrb,
fo
bleibt nur
brig au^tcvfcnncit,
baf
[cblgltdj bonj)r'9rt; wie N. 8 ausge^brt,
uu3 nicht ftefonnt ift.
)ie fieberfte Sutfdjeibuug barber, tu weldjem @rabe bie in feiner
Ep. XCII rubrtcirteu fnfte t>on (Seiten bev (lurie ^tgcftanbeu, giebt
bie 6eteiti meljrfadj citivte Ep. CXL.
gn berftften Weigert
ftdj
Ibo~
ma, ba3 osculum pacis patt tton bem Reuige von
beffen lteftem 3et)ne
entgegenzunehmen: 2C6ct Seranber felbft batte tiefen sroteft Ep. ad
Rotrodum et Bernardum
t einen mglidjen K
v
rgejebeu. Unb t)cma
will $war ntdjt, bajj bie (Summe von taufeub Sftarf bem Knige erlaffen
Werbe, aber er fpmtd
1
)
fid)
bod> ntdjt gegen bie 23efttmmung be tytips
fte3 au: Si Rex ad Solutionen! mille marcaruin, de quibus supra
fecinius nientionem, iclinari non possit, nolumus
,
ut pax propter
hoc aliquatenus impediatur , si alia Rex velit implere.
2)er bcu'tg-
Iid)e Antrag
foU
nach ^bfduuj} be ^-rieben ott Unten erneuert wer;
ben, wie (ie gletdfyertoeife gehalten feien in biejem glte ipsum de in-
tegra restitutione ablatorum convenirc.
Xicfe
ablata
finb
uidU
Rubere all bie mobilia unb bie ibm entzogen gewefenen fruetus.
Ep. Alex. Th. Epp. vol. II. 58.

$n bem
tiefe
brrft
fid) im
vin^en bie (Stimmung ber uftieben^ett aus*. %n ber Sfticfytigfett
btefe ft$etl& batf
nicht irre mdjenj wenn er
auf
runb ber fcblim=
meu (vrfctge fpter ber bie
pctyftftcr)e (Sntfdjeibuug urteilt:
Hi
(bie ftmtgltdjen efanbteu) vobis satisfactionem promiserimt , ut Ec-
clesiae Dei calamitatem protenderent et exsilmm nostrum. Impe-
traverunt, ut adbuc Rex ille per arcliiepiscopum Rothoniagensem
et episcopum Nivernensem conveniretur
,
quasi jam satis conven-
tus non fuisset et malitia ejus non provoeasset Judicium." Ib. vol. I.
64. Ep. XXIV.
47s
e) 2Scmu aber Warb bie (Sntfcfyeibung bei ^ajpfres'
bem (vr^bU
483
febof
befauut?

$>te Ep. amici Tb. Epp. vol. II. 286 melbet,
bafj
bie literae et transscripta sub bulla clausa an if)it abgegangen W=
reu. 3ene literae fenuten ja allerbing ein 23ricf fein. Weht bicr
ftnb ljne Stetfel mehrere $u eTpe^en, bie Originale (gl. ritijd)e
ieweiffyruugcn
N. 32. a) im egenjatK ben ^tbfdmften. u jeiten
erfteren Werben fcot alten gehrt fyabeu jene literae aliae au fycma
Werfet felbft ;
bereu, ber
$apfi
ib. vol. II. 27. Ep. CCXXV gebeult, bie
aber nid)t mer)r ttcrbanbeu fiub. (X'-ed) tonnen wir auf be3u^a
^
f#^
es
1) Si tarnen demum apparuerit, qod nullo modo possit evinci, vos
quasi Regi condesce'ndentes, hac petitione dilata et pecunia nulla ratione
remissa, formam pacis

reeipiatis.
3
U ber ber ben JriebeniSflufc
be-
rtd)teuben Ep. XXV. vol. I. 73 Et quia non praeeeperatis etc. femmt er
inbeffen ued) einmal, Wagenb ber biefe Sonutenj, auf ben fraglichen 3Crtifel
jurcf.
30. 3ic mbltcf)c eutfdjctbuug bei $opjie Anfang bcS 3-
117-
679
cn au ber in biefer
letzteren &u fmbenben Singabc
per alias literas
nostras discretioni tuae significasse meniiniiiius, quod illustris Rex
Anglorum nobis de pace tua nuncios et transscripta transmisit.

Unde monentes, ut praedictorum Senonensis et Rotho-


magensis archiepiscoporum et Nivernensis episcopi consilio, sicut
per alias literas tibi significavimus, acquiescas.) Leiter tft
unter
fic
begriffen ba Original Der Ep. Alex, ad Rotrodum et Bernardum
CCLIII,
f.
ritifd)C SeWetSffyruugeuN. 32. a. b. unb
Th. Ep. CXL
vol. L 305. (Senn el brigen l)icr
fyeifjt
Nam ut literis ad Regem
missis [Th. Epp. ed. Giles vol. II. 131. Ep. CCCVII] expressum est,
vos ad executionem pacis misit Dominus papa, ut per vos melio-
retur conditio ecclesiae et arcliiepiscopus et sui in nullo laedantur,
fo
tft &u bemcvteu, bag tiefe Sorte ftdj
Ep. CCCVII
nidjt finben.)
^Dagegen bie
transscripta
ftnt bie (Zopten einmal btefe 3uftruction=
bvtefe, fobaun ber Ep. Alex, ad Henricum Regem vol. II. J31.

3ann aber
fyat
2#o,ma8 tiefe Rapiere empfangen?

tyLU er bie Ep.
CXL
fd)rteb, chatte er jte bereit ciugcfcfjen. Unb an
fid) fllte mau
geneigt
fem
an$unef)meu, ba er
fcfyr
balb, nad)bem er fie etugefe=
beu, jene Ep. gefa)rieben. WXn tu $rit.
2kft)et3f,
X. 32. a unb b.
wirb
ielmefr bargetfyan Werben, ba Xl)oma auffallcub lauge gekartet, e(;e
er bie gnftruetion
Alex. Ep. CCLIII an jRotrob unb 23ernl)arb abge;
geben, unb au ber Ep. CXL
felbft erhellt, ba biefelbe erft, uad^
b em biefe gefd)c()cn
,
abgefat Worbcn. Unb abgefat ift tiefe
Ep. CXL
jetenftfe nad) bem 3. lUiarj, ba bie an beut genannten age erfolgte
Ucberfafyrt be" ntgs> nad) (inglanb barin oorauSgcfei^t wirb. 3ie
lange aber nacbfyer?

darber Wrben wir eine
fr
ba3 SSerjia'ntnig
be3 l)tftortfd)en 3nfqmmen^ang fyinreidjenbe 23cfttmmung geben ton;
neu, Wenn in beu
literis, Wclcbe Joann. Saresb. Opp. vol. II. 225. Ep.
CCXCIII al
supervenientes
6 eg eignet Werben, eben jene ,,aliae
a
nebft beu auberen obengenannten Slctenfttfen an.uicrfcnncn Wren, Dhm
Wrbe burd) bie
supervenientes ba
prafyxerifefye erebe nuncios abso-
lutionem excominunicatorum obtinuisse et quod arcliiepiscopo sub-
tracta erat potestas animadvertendi al lgnertfd) erwiefen. Unb ba3
Wcutgften' leibet feinen Zweifel, ba bie genannten Urfunben Wirflid)
bergleid^en ^Beweismittel fein
tonnten. UcberbteS l)at e bie t) e et
>
ft c in=
nere 33a^rfd)eiulid)feit
,
ba e i n t
g
c
3
e i t n a d) b e m bie Ep. Alex, ad
Henr. Regem beu jurd'veifeuben fuiglt&en 33otfchaftcnt bergeben
wrben, bie transscripta
biefer unb ber Ep. CCLIII
ausgefertigt wur=
ben. :Uun Weifen bie Sorte bei Joann. Saresb. Opp. vol. IL 225
Jactitabatur potuisset
barauf bin, ba bie superveni-
entes" wentgften uid)t gar lange nadj ber
feteberantunft jener
$Bot=
fduifter beim Knige oon l)oma3 empfangen werben; au ber Ep.
Episcop. Noviom. et Parisiensis (Gilb. Fol. Epp. ed. Giles vol. II.
229. Ep. CCCCLVIII) crfcl)cn wir, ba biefer (vmpfang unb jene 2Sic=
berantuuft uidU gletdseitig (Statt gefnnbeu. (Xenn biefelbe, unmit
=
telbar nacb ber 233 tcb erantun
ft gefd)ricbcn, erwhnt be
GmpfaugS
680
ftrittfdje SBetoeigffjrungen.
jener Itrfunben von (Seiten be3 lwma3 nod) ntdjt.) 9Rel)men wir nun
an, ba bie fniglidjen 23otfd)after am Steige; nad) ber Untergeidjtumg ber
Ep. Alex, ad Regem,
alfo am 20. Sannar 1170 abgcreift feien,
fo
brfeti tpix vermuten, bag fie ungefhr am 20. gebruar eingetroffen
finb bei intern errtt. Unb Surfen Wir weiter
fr Wal)rfd)einlid) galten,
ba Xt)oma<o jene literas et transscripta sub bulla clausa (=== literas
supervenientes) act)t bi vieren age fvter erhalten,
fo
mrbe er
bie Vvftlid)e (Sutfdjeibung, foWeit fie aus? ben in 9tebe ftefyenbcn 2)ocu=
menten
511
erfet)en mar (benn bie Ep. Alex. CCLIV ad Rotrodum et
Bern., wie bie ep. comm. ad Regem Henr. =literae urgentiores nad)
rit. 23ew. 32. b.
gl 31 .
d.
erhielt er erft etwa (gnbe Wtx%), Anfang W\x$
1170 femtett gelernt Ijaben. (Sin anbere3 )atum bagegen wrbe nn nn-
ter ber $orau3feung, ba ber 23ricfftelter ganj genau redmet, ntigen
an^unc^men, ba t> baju fd)on ^Wei bi brei 2od)en
frher gekommen.
Sofycmne von @ali3burt>, ber bamalS nod) vorauiSfct^t,
1)
betjj t)oma
bie il)m gugefommeneSnftructionEp.Alex.CCLIII
f
0 gleicfy an Dtotrob
unb 23ernf)arb fenben,
2)
biefe nad) Dcctfcgabe berfelben fogleid) ba3
efd)ft
ber grieben3vermittlung beginnen mrben, fagt
Opp. vol. II.
226 vorauf, bag nad) Ablauf ber bem Wenige gewhrten grift fd)on am
1. Wlai ba3 3ntcrbict Verfngt werben wrbe. 2)a biefe grift 40 Xage
Whren folltc,
fo
meint er alfo, ba fd)on am 20. SJUrg bie grteben3=
Vermittler il)ve $erl)aublung mit bem Knige beginnen, bie bejgUdjc
3)roI)ung aufpred)en wrben. Unb ba ben griebcngvermittlern aufge=
geben, einen Neonat nad) Empfang ifyrer Snftruction it)r gemg ju ver^
fahren, fo mufj er Wetter angenommen t)aben, ba$ fie felbft fie fd)on
am 20. gebruar erhalten Wrben. a fie biefetbe nur von l)oma3 em^
tofangen tonnten, bem fie
00m ^avfte gugleid) mit jenen brigen stetem
ftden angefertigt Waren unb aus> jenen nur beffen (ntfd)eibung ^u er=
fefyen
War:
fo
m^te Xl)oma3 fd)on 00 r JUtte gebruar mit berfelben
befannt geworben fein.
<s. 482 f) Tb. Epp. ed. Giles vol. I. 142. Ep. LVII wirb voraugefei^t,
e Werbe aufrib 3ftibel sngleid) mit ilbert an ben vvftlid)en
of fid)
begeben
ftm
Swed ber Stbfolution. (Sbenfo
vol. I. 103. Ep.' XXXVI.
ty&x&i,
@efd)id)tc Von (Snglanb III.
79, nimmt an,
baf; biefe Dtcifc wirf;
lid) $ur 9tu3ft)rung gefommen. ^nbeffen, ba bieg gefd)el)cn, ift ntr=
genb3 berid)tet.
s
2lnbererfeit3 rennen Wir nad)Wcifen, baf;
er in ber 3^it
vom DioVember 1169 bi DJccirj 1170 in (Snglanb unb grantreid) fid) auf;
gehalten.
Epp. vol.1.222. Ep. XCII
f
abreibt ber (Srjbifdjof felbft,
Wal)r=
fd)einlid) im 2)eccmber 1169: Misit nuper in Angliam Gaufriclnm Ri-
dell , ut torqueat personas ecclesiasticas" etc.
Jjn
ber oben (S. 482
%mnt 4 citirten (Stelle aul
Joann. Saresb. wirb feine 5lnWefcut)eit im
s
2lugcnblid, Wo 9iid)arb SBctrre unb Diahilf von
Sknbaff
surcffebvten,
feincWeg3, ba er
felbft
mit biefeu jnri'uf geteert, orau^gefc^t S)a
nun
berbieg bie 9icife be 23ifd)of3
Gilbert, beut fid) aufvib anfdjliefeeu
Wollte, viel fplcv ((S. 489)
angetreten
tft,
alc> IbcmaS ocrmutl)cte ba
er Ep. LVII
fd)rteb; aufrib bagegen ungefhr 311
berfelben ^eit, in
30. Die etiMufc ntfetbtmg bg $a#e3 nfaug
be3
3.
1170.
681
ivelcber bet (^vftevc abgeretft roar, feinem grften, beut er bie lieber;
fafyrt
nad) (:iigiait& angerattert
(Joann. Saresb. vol. IL
225), l)d)ft
toa^rfdjeinltd)
Dabin
folgte: fo ift biefe
oermeiutlidK:9eife beffelbcu
au
ber Dteifye ber jjatfa<$en ju [tvcid)en.
g)
Th. Epp. vol. I. 109. Ep. XL befeunt ber S3vtef
ftclTcr
,
bnrd) .
literas Domini papae getrftet fein. 2t&et ioetdjc Urfttube toirb bier
be$eic$net?

Q3iecid)t geben in biefet SBegtc^ung bie foglcid) fotgenben


Jotte
sed auetoritas earum, a;j/c#?mwpoiTigerentur, evanuit, missis
e regione literis, quibus Satanas solutus
esUUusfuuft. S)cr ^itjpunft,
an n>etd)cm X()oma bai roftfcbreibcn empfing, ift ber nmlid)e, an
roeldjem nid)t bal ber bte gefdSebcuc ^(.bfotution be ilbert goot
benadu-id)tigenbe djteiben be
s
Jiotrob unb 23ernt)arb auXboma
1
)
bei
biefem, fonbera ba^jemge
^

p f
1 1 i d) e SBretc bei biefen Glerifern cin=
traf,
ioeid)e3 fie guv tt(eiftmg jener ermd)tigte, Alex. Ep. CCLVI
Th. Epp. vol. II.
62, offenbar an bemfeben age, 12. gebruar, au3=
gefertigt, an toeldjem
Alex.Ep.GCLXXX ad Gilb. Lond. (nid)ttrienad)
Ue3 geutt^eilt werben mte, ad Robert. Herefordensem) gc$eid);
net u\ub. Tain
ift Gilbert am 5.
Styril
1170 abfoloirt,
f.
. 490. >a3
fefet
oorau, bag bal jnr 2(bjoIutiou bgoottma^tigenbe SBrec im 9ftr3
oon Diotrob uuD 53 entfrb empfangen Horben. Unfercr (Kombination
gem
(@. 680) fam SUjoma Anfang
in
Sefifc
jener oben &rit.
93ett)et3f. 30. e. befprod>encn 5(ctcnftiuf e unb unter biefen finb fei e bie
literae aliae
fei
e3 bie ppftlid)e Snftractiort an ^votrob unb SB ern^arb
fr
ba Xroftfdvreiben'' 31t benfen. Ob mir an bie eine ober anbete Ur-
fuubc u benfen baben,
fyngt
oon ber 9tn3legnng ber orte antequam
porrigerentur ab. SSir fnneu
fie unter Berrceifnng
auf &ritifd)c 23e=
roeiSf.
30. d. 32. a.b.
auf ben $ct ber tlebergabe ber beOoUmd)tigcuben
Ep. Alex. CCLIII an Mottet unb SBernfyarb Oon Seiten beg
fyo
=
ma 23ecfet bejiefycn. 3)ann mrbe fid) ergeben: elje biefe ben
fyo=
mag 23edct trftenbe
Ep., metd)e unter Ruberem ber bai in SBejng
auf
bie (gebannten tnnejntyaltenbe ^erfabren bie genanefte Slntoeifung
erteilt, ben (benannten ron tm bergeben Horben (unb bergeben,
berfanbt marb fie mit Th. Ep. CXL),
Warb tfyre Shaft bnrd) b
an -Hotrob unb 33ernb>arb 00m ^apfte jngefanbtc djreiben gcbro=
eben, foeldjel in iberfpru6 mit jener 2Inmeifung ben
Sifdjof
Ubert
abfetoiren (unb tfyatfadjtfd) erfolgte biefe in unbebingter
SBeife,
f.
<B.
490J
ermchtigte. Ober aber bie fraglichen orte finb auf He
Uefcergabe bei ppftltcben
^reiben! felbft, weldjeS &ugleic mit jener
3nftrnction
bei Ibomal anlangte, $n beuten. Mein e
ift cinleud)tenb,
bajj bann bie orte sed auetoritas earum evanuit
ftidjt
fo fidKr ^u Oer=
fte()en finb. ftatt irirb
fid) alfo fr
bal Grftere
311
eutfd)eiben babeu.
@efd)iebt ba, fo
genunuen nnr bamit in einem Briefe be X^omag
1) SDa battc ^oma in feinem xsaik fd)cu empfangen, aB er Ep. CXL.
vol. I. 302 fd)rieb. ouft lube er nid)t de absolutione exeommunicato-
rum
fo gefc^rieben b^ben, ne nur ibid. 305
tefen.
6S2
ittifcfye Sciocifljrungcu.
Werfet
f ctbft einen kWeiS
fr
bte
fonft bezeugte ljatfad)e (ritif6e
5&EWei3f.
jSF. 32.
b.), baft
bie Ep. Alex. CCLIII ad Rotrodum et Ber-
narclum mit bet ep. commonitoria au ben fttfutg juetji in be3
Xfyo^
ma3 nbe 'gelangte.
91 >te Krnung be6 jngeren etrid) am 11. Sinti 1170.
i a) Tie ftfmgttdjcn ftetfen bie 8ad)e
fe
bar, Ctl3 ob ba3 rette,
i
Wetdjejp ben
tgbif^of
on ^J)e vt betjotaa'djtigt , bie Krnung
$
oolk
hieben, on bem (imee Acbruar 1170 jntMgefe^tten fniglidjen efanbten
(f.
oben @. 482) augeWitEt unb "rnttgefea^t roorben. 2(ud) Skontos
Ijat baoon gehrt unb fd^eint biefem eraSte tauben $u fdieufen, totm
er
fagt
Epp. ed. Giles vol. I. 64. 65. Ep. XXIV ad papam Alexan-
drum: Inhibueratis quidem, ne fieret., sed illi e contrario se glori-
antur se obtinuisse a vobis, ut fiat sive manu Eboracensis arebie-
piscopi sive cujuscunque episcopi ministerio Rex voluerit. Tagcgcn
Ep. XXV vol. I. 70
fyat
er Hefe Slriftdjt angegeben unb geftebt nur
ein, baf ein irrere lteren Tat um eriftire, WeX)e3 mbeffen
nur
. in ?atct(id>t auf bie 93 a e a
u
3 b e
f, r
5
ft 3 u Kantet b u r 0 b en
gelvMjnftcfyen 23ijd)fcn (Sng(anb3 ba StioUcgium bet Krnung 51t:
ertl)ec unb berbie burd) bie fpeitete Verfgung 00m 28. gebruar
1170
vol. IL 47. Ep. CCXLVII
aufcet taft gefegt fei.
omit ent<
ftetjt bie gtage, ob eine Ep. Alex, oorfyanbeu fei, auf
meldte He %n-
gaben bc3 TfyomaS paffen, bet
Passio tertia Th. Vitt. vol. II.
153 finbet ftdj
aUctbing eine Steife, bereu eine ffte biefetbe fritut,
irhreub bie anbete beufetbeu nnbcrjpri6t. (Sie berrffiebtigt ebenfalls
ben galt bet SSaeanj; Wcjrenb aber
Tb. Ep. XXV
baoon fprid>t, ba
gerabe pmi Qtot bet 2(ufd)lteung be3 (Stjbifd^ofl
oon ?)oxt bie ge=
io()nUd)eu SBtjdjfe in biefer e^iefimg ettnadjtigt feien, bebauotet fie
oietmefyr, bajj bet (h*$bifd)of oon 5>)otr biefe 33oUmad)t erhalten. @erabe
biefe beib en cbaraeteriftifdKit Taten, ftcldV biefcPassio mittbeUt, ntdrt
abet ba3, Wag
Ep.XXV
fagt, Wrben auf
bie Ep. Alex. Ep.CCXLI
vol. II. 43
paffen,
trenn bie Angabe
Dat. tertio Idus Julii uid>t ba*
gegen mre. Senn am 13. gnli H62 trar bor (vnmibl Don Gautcrburo
fd>en hiebet befefet. lleberbic bejicfyt fid) biefer 23rtef
nid)t auf biefe
einen ^uuf't; ba jus coronandi
ift
nur neben anbeten l)ier genannt.
Tagegen mrbe bie Oon
Lyttelton , the bistory of the lifo of King
Henry II. App. tom. IV. 237 au3 ber Bibl. Cott. mitgeteilte, aud)
oon Giles Th. Epp. vol. II. 45 aufgenommene
Ep. CCXLV- ber (Sx-
loartung
,
ba bal besgUd)e 5BreOe lcbig(id) oon biefer
^ugcfcgenl)eit
^anbcln Werbe, cntfptcd>cn ; aber eben
fo
gcroi ift freid),
ba fie ben
Anbieten, Wel^e T()oma5 thittbetlt, burd>au entgegen ift.
Tcnn Webet
enoeibnt
fie bc gfcftei ber SBacattl, nod) prioitegirt fie
in ber 6e^%
iid)eu
,V)iufid)t bie gettluilidjen 23ifd)fe
im egenfabc
51t beut
31. Die V1UUU3 beg jngeren $einrt$.
683
bifdjof
9ftoget; fonbemgetabebiefen Seitens augfcMiepd). Ue&etbie ift
it)ve itftft OK Beringten, the Instory of tbe reigne of Henry II.
tum. II. 606608, Linward,
history of Engl. tom. IL 153 (ed.
1849),
ber \t. $oma 591, SanU, efdjidjte
on nglanb IL 80 ans
gefnten;
nicht &ej$afl>> weil auf biefe&c
bie Angaben t>e SC^omoi
nicht
paffen

ba biefeS ntdjt ber gatl, alfe an biefeS S-refcc fcwt itjm
nicht
gebaut fein
feinte, fann gar nicht bezweifelt Serben

,
fonbern
tbcil, weit ber Cod. Vatic.
biefe
Ep.
augetaffen,
tyU
rcil unter ber
xHnuabiue ber Slbfaffung
tm^al)re 1170 ber 2Sibcrfprud), in wetdjen fid)
cevfelbe ^apft,
ber Ep.CCXLIV. Tb. Epp, ed. Giles vol. II. 45 uub
47. Ep. CCXLVII gejdjrieben, mit fid) f etbft eerwiefete, ju grell, ja
unmglich erfdjeine. Mein ia) fyabe, wie ich
(joffe,
$ur Genge gegeigt,
ba berglei)en 3Bibc-rfprit^e and)
feuft
twrfemmcn; ja ba 'bereu x'tiu
errennung in eintten ga'Een getabe ba rechte Serjtanbntfj ber ^oti=
tif 2ttexnber3 bebingi 2ln fid)
wrbe
alfe biefer Umftaub uid)t gegen
bie 3(ed)t()cit jeugen, wenn nur ber 3h>e(f biefes> amplji&olifdjcn 93er=
halten* in SBe^ug auf
bie frnung3?$ngetegetu)eit im
Satyr
1170 er=
bellte. SDta mtfyte ftdj
Wehl baju ecrftebeu an$uncl)men,
bafe
31t ber=
felbeu Seit, wo an Xfyema leitet bie 3uft)erung erteilt werben,
ei feile biejee SritlegiuTn feiner ir)e unangetaftet bleiben, beut
(S r
3
b i
f
d) 0
f
9fto g et tegeljeim bie 2eifung jugegangen, barum fid)
nicht nt fmmeru, tnetmebr'ui frnen. 2iber ba an einen uub bcn
=
felbeu, beu Meistgenannten, fei e3 in einem uub bemfelften 9)ieuat,
fei
c in ber erfteu
Hlfte bef felbeu SafyreS
1170 .cbeufewofyl ba3
^rebibiterium (Alex. Ep. CCXLIV. Th. Epp. vol. II. 45. Kadulf.
de Diceto 552.) aU bie Mntadjt (Alex. Ep. CCXLV)
^gefertigt
fein feilte, ba
ift aEerbing fdneer 31t glnzen, 3)ie genannten ifto-
rifer finb alfo im Diechte, trenn
fte
unter ber Botan^fe^nng, ba| Tie
Ep. CCXLV bem3at)re 1170 eingeteilt werben feEe, gegen biefe ins
retijung proteftken uub auf
tunb biefe 3 ^rotefte gegen bie ?(eeht=
fyeit fid;
erflciren. Witin man rann zugeben, bie erwhnte djwnotogifdje
Slntbnnng fei nia)t mglt), uub bod) bie $U$t$*ii befyau^ten. 9Sei
Boebmer, Corp. jur. Can. II. app! 309 trgt bol SBrefce
CCXLV,
Weldas Bei Giles olme atle3 Saturn abgebtueft ift, bie Unterfduift
Dat. apud Mariam NuovamXV Cal. Julii =
17. ^uli. Uub iftfie d)t,
fo
fann mau e* nur mit Jaffe N.
7592,
Robertson, Arcbbishop of
Canterbury. London 1859.
p.
239. Not. c. in bo 3. 1167 einreiben.
Sttan t)ttc atfo anutue()men, ba| e in bet Seit bet d'ugetften iBebtngs
ni
(f.
Robertson a. a. >.) ber Sutie erpret Werben uub numuebr
im 3at)re 1170 i>on beu kniglichen fr
ein eben erft erlaffene anges
geben Worbeu. S)ai fc^on am 5. 3lprtl 1166 erlaffeue ^re()ibiterinnt
Th. Epp. vol. II 45. Ep. CCXLIV ad archiepiseopnm Eboracen-
sem et nniversos episcopos Angliae ,,ne quisquam vestrum novo
Regi coronando, si forte hic casus emerserit, absque memorati ar-
clepiscopi vel successorum suorum et ecclesiac Cantuariensis conniven-
tia contra antiquam ejus consuetudinem et dignitatem manum appo-
684
ritifdje 93en>ei8fbrungen.
nere qualibet occasione praesumat aut id aliquatenus audeat atten-
tare" nnberftritt fveilid) jenem SBree, tonnte aber eben
fr aufhoben
hird) ba3 letztere eradjtet ircrbcn. dagegen ba gleite ^rolultevium
(aus bem Saljre 1170)
Ep.CCXLVII
fjatte ba djitffal, Kjelde nur
. 493 er&tylt 2llfQ glaubten bie $n ig liefen tu gorm 9ted)ten
auf
ba3 Sree t>om J7.3ult 1167 recurriren gu lonneu
1
),
um bte Jeter
am 14. Suni 1170 $u rechtfertigen. Slber bamtt
ift &ugleidt) gejagt,
bafj
e3 nid)t Dasjenige ift,
nadj
beffeu Grifteu^ nur 31t Sittfang tiefer Un=
terfudntng gefragt traben, uidjt baf enige, tt>eldt)e XljomaS Werfet au
beut grieben^tage (22. 3uli 1170) anerfannt. $)ie letztere ift
eben gar
liidjt mcfyr oorbanben. 3a baffelbe erfdmnt uu3 berhaupt foiooljl nad)
bem, irac.ber Zeitig, ue 3$oma3
Ep.XXV btridjiet, barbev geurtljeilt,
al nad)
beffeu
eigenen Angaben fd)tt>er begreiflich er Honig behauptet,
in bemfelben fei ifym baS 9ced)t erteilt, bie Krnung reit jebtoebem
Sifdjof
tto^ie^en 31t
(ffen;
tljoma, e fei$ielmel)r alten 33ifd)fenmit
X
u3f
d)tu be^ (r$btfd)of fcou ?)orf, in beftimmter 23 e
=
3
ic^uncj auf bie SSacanj be3
rjftift^
(ianterburt) getocUjri 3(ber
fd^liefjlidj
mad)t er bod) bie (ionceffion:
Est ergo, quod Uinc tales li-
teras impetraveritis etc., balt
atfo feine 9lu3fagen nid)t unbebingt
aufredet
b) lieber ba3 djicffal bev ^rc()tbtterten finbett ftd) einanber tob
bevreitenbe Dioden.
Joann. Saresb. Opp: vol. II. 234. Ep. CCXCVI
fyeit e3:

sunt prohibitoriae inregno. 3tt ber Ep. Amici Th. Epp.
vol. II. 288. Ep. CCCLXXXIX Literae Domini papae super pro-
bibitione consecrationis hujus diu est, quod rnare transierunt, sed
inutiles prorsus effectae : in manu ejus, cui traditae sunt, perierunt
nee alicui ostensae nec ullatenus propalatae. dagegen rtadj Wilelm.
Stepb. Vitt. ed. Giles vol. I. 268 folteu fte
bod) nod) in sabbatho do-
roinicae coronationis bem Gnbifcbef Ott 2}orf uub bem
23ifd)of OOtt
Sonbon bergeben fein, irbrenb bagegen Herb, de Boseham Opp.
vol. I. 297. 298 bcrid)tet: Et directas has sibi literas quidam epi-
scoporum ante coronationem reeeperunt; alii vero de mandato
praemuniti reeipere noluerunt". (Cf. Radulf. de Diceto 552 Circa
Idus Julii (1. Juwii) Rogerus Eboracensis arebiepiscopus
,
Hugo
Dunelmensis episcopus et omnes suffraganei Cantuaricnsis eccle-
siae vocati a Rege venerunt Lundoniam
,
quibus Dominus papa
literas direxit continentes baec verba etc.) Tamtt tonnte nun alter;
btng nodj in Uebevcinftimmung gebracht toerbeu, ircnn Joann. Saresb.
1. 1. vol. II. 236. Ep. CCXCVII bemerft: Et memineritis, quantum
1) 3n ber fiteren
Ep. Alex. CCXLIX. Th. Epp. vol. Ii. 51 feficint
un on bem erfaffet nnber Hillen ein 3ugeftnbnifj
gemadU ju fein, toetebe
fr bte (Srtften} btefe* ober bod) etne bem ^nbedte nad) gtetd)eu 5Breoe sengt.
Senn er bemerft, medue immerhin ber dr^bifc^of reu 2)or! berechtigt ge=
toefen fein, in fettt er ^trcbenOroOirt bte rnung \u rottcbeu,
fo
bodj
nimmermebr in einer frembcu", fo
rumt er bamit "ja bte bemfelben trgenb=
ann erteilte StutotifafUn ein.
31. Die Jlvmtmj be piiigercu
fednvi).
685
periculum et infortunium ad se traxerit mora porrigendi conventio-
nales archiepiseopo Kotliomagensi et episcopo Nivernensi et item
prolribitorias Eboracensi archiepiseopo et episeopis transmari-
nis".
SOBic foll
man aber nttljeilen, wenn e3 Ep. Fidelis cujus-
dam Th. Epp. vol. II. 300. Ep. CCCXCil
Reifet:
De inunetione
pueri quoque nolite nimium turbari, sed vobis imputate, qui Hieras
iion misistis, quae poterant consecrationem nnpedire"?

33 leibt
man bei beut juncid^ft fic> ergebenbeu Sortfinn fte;ert
r
fo
enthlt tiefe
2lngafce einen einfachen 23iberfprud); unt> nid)t Mo8 bie,
fie
bevia^
tet,
fo
oerftanben, eine im
3
u
f
cimmcn^angc ber 2)inge unhaltbare,
bnvd) ergteidjnng anbetet fouft feftftefyenber )aten al3
falfdj fid) erwei-
fenbe X()atfad)c. 3a biefe ift
in (StWgnng a((e
beffen, loa bev inmitten
ber bamatigen rift fdjrei&enbeamic. ufjert, uubenfbar. (Sllen bie oben
@. 496 citivten tiefe bcfjelbcn oergebeujo gefdjricben; bie oben mit;
geteilten oti^en, Welche ba egen%tl erftcfyetn, fr
ntd)t gettett?

$Btr fnueu bem 3ot)anne3 fcon Satffmrty bie genanefte nnbe


ber pcrfn(id)cu etljltntffe
be3 (Srjbifdjofjo jnttanen unb wenn bie=
fer in ber einen (Stelle behauptet, tag bie (Sremplate ber bc$glid)en
Urt'unbe in (Snglanb angelangt; in ber anberen betragt, bajj biefe $n
fpt gefdjeljtn: fo ftefyt {ebenfalls fooiel
feft,
bag biefelben afcgefdjit
Werben. (Sntweber alfo begebt bie Ep. Amici einen
Srrttynm ober aber
fic mnfj fid) irgendwie in (Stflang bringen
(ffen
mit ben eingaben je*
ue3 ricfftellcr. )a3 Sediere Wrbe nun ermglicht burd) bie Ueber=
fetuug:

fonbetn redetet c (Sud) fetbft


31t,
bafj
3$t bie tiefe nid)t
abgefebidt fyabt, weld)c bie 3eil)ung l)iuberu tonnten", b. I). ba 3t
bie riefe nid)t
fo (fr^eitig) abgefc()idt l)abt,
bafj fie bie S&eifynng
fyinbetn tonnten.
SBafj ber
<Sr$fcifd)of fid) alfo
eine Sumnig $at 311
Bulben Bommen
(ffen, ift ba3 ferfie, wa3 ati gactifd;c3 anwerfen*
nen fein wirb. 2)a3 gweite ift ein Unfcerfd)nlbete, nmlid) bajj bie
aderbings
511 fpt angefertigten itrtunben Dem otett entwenbet wots
ben. eibc tann neben einanbet beftefycu. Eit nehmen nun bcrbtcS
an, bajj ber (Sr^bifcfjof auf etanlaffung ber Ep. Amici CCCLXXXIX
beWogen watb , bie Ep. CLV. vol. I. 331

333 ad episcopum Wigr-


niensem
1
)
31t
f
abreiben, unb wettet, ba btefer bie literae apostoli-
cae"
im Original beigefgt waten. SDiefcS nun taut, wie @. 493
et$l|lt Warben, nid)t an. 3mmer()in aber bleibt e mglich

unb ba
Wre baSDritte, burd)
beffeu &name bie bifferent fd)einenben erid)te
311V Harmonie anSgegli^en mrben

ba
Wllelm. Steph. unb Her-
bert.
9ied)t Ratten aud) in intern Referat, Drnen mir an,
bafj
bem
einen Ueberbrtuger el
fo
ergangen, wie bie Ep. Amici bcrtd)tet,
fo
fd)(iegt bal nid)t au3, bag ein Ruberer ein beffere (Sdjidfal ^atte; unb
ba| aUebveve mit btefer ^xiffion beauftragt waren, fdjeiut fid) au^
1) 2lu ber Ep. Herbert, de Boseham in persona Thomae Cantuar.
ad eundein Opp. ed. Giles vol. II. 238. Ep. X
erfef)cu nur, ba^ ber Gnu
Vfuger ausbrcflic^
fi^ jut 3(u^rt^tung be 2luftrag toillf^rig erf(rt.
686
$rit
i
f dj c 53 c iv c t f
iif) vungcn
.
Joann. Saresb. 1. 1. vol. II. 234 Quas si inferatur 31t erges
Ben. Snbcffen
ba teilen in bcn (benn Bei Wilelm. Cant. Vitt,
ed. Gilet vol. II. 26
tyetfjt
c3 amSbri'uflid) Et direcias bas sibiliteras
quidam episcoporum ante coronationem susceperunt ; alii vero de
mandato praemuniti recipere noluerunt)
festen, meldte ba3 fragliche
gactum erhrteten,
fo fyabeu t&ix btfffeflbe in bie SDarfielffung ntd)t aufs
^unelnncn gesagt.

Dtoger tton 3)crf t;at fpterfyin im
Satyr
1171 feine
9ieftitnttoit burd) Stiftung be3 (Sibeg , ba ^rotyibitorium nid)t empfang
gen gu ^aBeu, erfmifert muffen.
Radulf. de Diceto 558. Cap. absol.
Vitt. Th. ed. Giles vol. II. 269.
. 49s c)
)ie Angaben ber ba3 Saturn be rnungtage3 getyen au3=
cinanber. Gervasius 1410
ut essent coram Rege in civitate Lon-
dniae XVIII. Oal. JuKi (Roger, de Hoveden ap. Savil.518. XVII.
Jul.; Bromton
p.
1060. XVII. Cal. Jul.) Radulf. de Diceto 552.
XIV. Cal. Julii Henricus consecratus est etc. Bened. Petfob.
de vitaHenr. II. ed. Hearne vol. 1. 4. VIII. Cal. Julii. )ie letzte Angabe
mu fd)on bejjtyalb al3 irrig gelten, weil il)r bie befttmmte 9cad)rid)t tnU
gcgcnftcfyt, um biefe 3ett (circa festum saneti Joannis)
fei. nneber'in
bcrSftormanbie angefommen. Bromton 1061. 3Me Weitete ^efttmmung
1
)
pridie festum sanetorum Viti et Modesti AVilelm. Stepli. Vitt. ed.
Giles vol. I. 268 entfdjetbct fid)er fr
Gervas. @. Bouquet XVI. 430.
not. b.
23uJ
a. a. O. 596. %mnt 2.

Ueber bie Krnung
f.
Ep. Fi-
delis cujusdam Th. Epp. vol. IL 299. Ep. CCCXCII ab in. unb
auger ben bereite genannten SBiegrapfycn unb Qljroniften
Anonym.
Lamberti. Vitt. ed. Giles vol. II. 112. Roger, de Pontin. ibid. vol. I.
156. Herbert. Opera vol. I. 297. Lib. IV. cap. 30. Guilelm. Neubrig.
II. c. XXV.

Gervas. 1421.
. 40 fotnmt bei Gelegenheit ber @r=
^ibhutg ber jtetten Krnung am 27. 2luguft 1172 in 2Bind)cftcr nod)
einmal
auf
bie erftere fyreeben.
32. er $rieben$fd)lufji am 22. 3uli 1170. eine $Ro
Urning. >ie vierte cfanbffdwft.
3n uuferer DatfteTffung ift erga^tt, bag bie gricbeut>crmttt(ung,
mit lucfcfycr bie inerte cfanbtfdjaft betraut n\ir, in genffer Seife
br($ l)oma3 Werfet
fefl&ft
erjgert korben. >cu frittfdjcn SetoetS
hierfr gu liefern ift
um
fo
h*iugltd)cr, aU baburd) allein ba3 23erftnb=
ni einer 5lujal;l &on ttrftmben
311
ermaftjen unb fcietc in bcnfelbcn
ftd) barMetenbe tfyuHcrigfcttcu 31t lfen finb. 2Btt beginnen biefe Uu=
tcrfud)uug, meld)c bcn allgemeinen ^h'agmati3mu3 ber 53egcbcul)etten
1) WiielSoa. Cantuar. II. 25 imminente solemnitatc Joann. Baptist.
Robert, de Monte Pertz VIII. 518 Post Pentecostem Rex Henricus t'ecit
coronari etc.
32. Tev gtiebcttSfhtf} am 22. $uti 1170.
687
rechtfertigen foll, ben toix ai ben bie cjd)id)te ber
fed>3 evftcn 9Jto=
nate beS
N
\abvcc> ii7o burdjttrirfenben angenommen, alfo, bag nur unter
SSorauafefcung
be3 N. 30. d. (Errterten unb mit SBe$tefyung
auf baffelfee
von einer teile be Spanne! von (Batisbnri) au$geen.
a) Opp. vol. II. 235. Ep. CCXCVII ad.Tliomam bringt berfelbc
2
m
auf
SBefleunigung eine energtfdjen anbclnl. Consilium Domini
4s?
Senonensis et nostrum est

bemerft er

si vobis melius non
occurrit, ut literae urgentiores
,
quas habetis penes vos de justitia
exercenda, si pax non fuerit, celerius Rothomagcnsi et Turonensi
ostendantur: saltem ut audiat liostis et terreatur".
($ fragt fid),
mcld)e Urhmbe btefe
literae urgentiores
feien, te merben wenige
Seilen barauf
ben l.
conventionales entgegengefei^t unb biefe etma3
ufyer burd) bie Skmerfung d)aractertfirt
,
ba fie an ben lir^bijrijof von
Dioucn unb ben
33-ifd;of
von 9ctver3 gerichtet gemefen. ^flic^tb efiott
c=
niger befanben fid)
bie 1. conv.
urfvrngd) in Xt)oma^ ^nben unb
mrben erft Von tl)m ben gricbcnSVcrmtttlent 3itgcfd)idt. (Sollte e
nid)t mglid) fein, au* btefert Angaben fid) eine ^orfteUnng von ben
lit. conv. 31t mad)en unb von biefer au. auf bie 31t ermittelnoeu lit, ur-
gentiores ju fd)tiecn? ^uAlex.Ep. CCLIil vol. II. 56 mar es? ben
mit ber vierten efanbtfdjaft beauftragten grieben^vermittteru
$w
v
j>fttd)t
gemad)t, in unum convenientes it)r
@efd)ft
31t beginnen. (Sollte
alfo
ctma von bal)er ber Spante ftammen, fo
ma're 31t urteilen, baj$ biefe
fr
bie literae conventionales
311
Ijaltenbett Ep. bamat, at3
3ofyanne3
von <8ali3bu) biefe Seilen fct>rteb, nidjt mct)r in be X()oma3 ^nbeft,
vielmehr von biefem fd)ou jenen Agenten bergeben untren. 3Ba3 aber
foft
mau beuu unter ben lit. urgentiores
verfielen?

SDa Verlangen
be genannten 23ricfftcllcr, ba biefe legieren beut
C?r$Mfd)f von
Lienen gegeigt merben foUen", fd)eint batauf (jtnjuffyrett, ba aud)
fie an bie b eiben griebcu^Vermittler abreffirt maren. Snbem er aber
|tnjufe^t ,/unb bem
(Sr^bifcfyof
von Xqvlt3",
fo
fdjeint bamit
auf
ein
2lctenft(f anberer 2lrt fyingebeutet 31t merben.
(Sfye
ivir c3 aber un?
terne^men, biefe @d)nncrigteit 31t befeitigeu,
auf
bie mir lieber jurtfs
t'ontmen, fott fie vorlufig nur W3U btenen, un3
auf
bie gragc pixufc
gleiten, ob ,, conventionales" ntdjt aud) anbers? aufgelegt merben
tonne. Th. Epp. vol. II. 302 l)eijjt z> Kegressum ergo Rothomagen-
sis et Nivernensis diligenter convenientes. Vol. I. 64 ut adhuc Rex
convenirelur.
2llfo merben literae conventionales
bebeutcu einen
33rtef,
ber bcvoltmd)tigt
an^ugetyen, an^uf^re^en ben^nig, 31t verfyanbcln
mit bemfelben. Unb biefe 23ebeutuug, ba fie berbie ben
egenfa|
urgentiores viel verftnbtid)er mad)t, bevoqngcnb, merben mir Die erftc
Ep. Alex. (CCLIII) ad Rotrodum et Bernardum
fr
bie literae
conventionales 3U galten l)abcn. dagegen bie SBejeidjnung urgentio-
res fd)cint
fr
Ep. CCLIV
3U
paffen, fofern fie aUerbingg brtnglid)cr
Dktur ift.
Mein
abgefcfyen bavon, bag bei biefer Slnnafyme bie
fd)ou
veregte (Sdjmterigfcit nod) immer unerlebtgt bleibt, ivie
finben mir un
mit Th. Epp. vol. I. 308 3ured)t?

Sftad) Joann. Saresb.
L 1.
finb
6S8
Jfrittfdjc 93eiei8fu^tungeit.
bie lit. urg. (5nbc Sunt (beim
ungefhr
um btefe %tit mu ber bejgs
liebe xvief gefdjrieben fein) ned) in bes" Xomvi Rauben.
Th.Epp.1.1.
heit e3 aber ,,Vosenim originalia jam reeepistis" unb btefe
originalia
{feinen becb bte ^Ivette Ep. Alex. (CCLIV)
fein nt
muffen;
beim tu
biefer nurb ben 9cuncien jur *flia)t gemalt, bem Zeitig
felbft
ber
ben Gattal ut folgen, ttnb gerabe fnfidulid) biefer Ueberfahrt tt>er=
ben Th. Epp. 1. 1. Ep. CXL
$rftchtSma|regeln empfehlen. a>
ten aber bte Datnet cn m btx$tit, tt>o ^oma- ben citirten 3nftruc=
tiou&brief fdmcb, ^leranber'
Ep. CCLIV
fdjon empfangen,
fo
toaren
aud) bte SSreoen Dem 18. gebruat
fdjon
in ibven Rauben. S)enn btefe
tt)aten ber Ep. Alex. CCLIV
beigefcfjloffen,
(Literas quoque nostras,
quas super observatione interdicti archiepiscopis et episcopis terrae
sitae, quae citra mare consistit, transmittimus , eisdem omni excu-
salione postposita destinetis.) (Sollten ettra btefe 23 retten bic origi-
nalia
fein, irc(6c nid)t mitzunehmen bei ber 9ceife ber ben Qtanal
X()Ctita anttl) ?

SDer folgenbe vife
Et quia incertum est etc.
fprid)t ja gan^ befUntntt ron ber (Sfcentualiit bei 3nterbicte. SDie
Dtuncien feilen alfo

fc
ivrbe man
fid) bic ad)e zurechtlegen, fall3
btefe iBqtebung bie berechtigte tore bic Urjd)riften ber 23
r
cd en
nidjt bei fid) fhren, fonbern nur bereu ^bjd)riftcn. (Sie fotten
juxta
coneeptionem literarum Domini papae an bie 33ifd)fe ber bicjetti;
gen Sattbc btufidUlid) bc3 51t vell^ic^enbcn Snterbict^ frfirctbcu unb btefe
riefe al 2lnh)etfungen &ur 2(uft)rung jener SBre&en in ber anb beS
(5rUnf6cfy on eng uircttaffett. 2lber nur fragen, rcer feilte beim
eigentlich ncidt) biejer 2ht3legung ber teile bic Itrfcfyriften ber
^Bretten behalten?

Dictrcb unb ern^arb nicht, beim tiefe toerben
ja *rie1metjr aufgefordert,
nur bic transscripta nach' (Sfngtanb inttmuel^
men; ber (Erjbtjchcf Den Scst ebenfalls ni(3t)t, beim er feilte ja nur jene
5huvct}ungcn ber Dtuucicit erhalten; cnblid; XtjomaS xBecf et aud) nidjt,
benn er bemettt, bic 9tuttcicu hatten bie ,, originalia reeipirt". Uebcrbic
tmfy
man fid) nutnberu, uc biefe Se^fcrcn berhaupt nur auf
ben eban=
feit kommen fenuten, bie Originale ber SreOen mit nad) (Snglanb ju
itcbmcu, ba fte bed) bicfelben beim Ueffeln' mit beut Wenige gar nid)t
gebraudjen tonnten, erabc jenen (gefahren, lretd)en fie fid) nad) bc3
(5i*5bijd)of lOkinung ausfegten, toenn fte bicfelben bei ber Ucbcrfahrt
ber ben Ganal bei fid) fhrten,
tonnten
fte fid) am eheften cnt$iet)cu,
ircnit fie bicfelben oor Antritt berfelbeit an bic Prlaten ausfertigten.
Unb eben bic muten fte
ttutit , roenit
fie anberS ber in ben oben cr=
cerpirten orten enthaltenen 2kfcl)l ber Ep. Alex. CCLIV

001t
ber nur bil)er angenommen
babeit,
bafj fte in il)ven Rauben toar, aU
fte
Th. Ep. CXL. vol. I. 302

309 empfingen

nid)t ungebemm
fein tollten.

)a bemitad) bie ,, originalia" nidjt
fr
bic Urfd)riftcu
ber SBrcocn ju heilten, fd)cint crioicfcn; aber aud) jene anberc
fo
eben
loieber
nher bcjeidjnete 9hmaljtne fdjieint eine unhaltbare ju fein, b. b.
jene originalia feinten aud) uid)t fein
=
Urfd)rift ber fdjon empfatt'
geuen Alex. Ep. CCLIV.
Tcv jtiebcn3fd)Uifj
am 22. ^uli 1170;
6S9
b) Un3 at fid) ja v>tctntef)v Don bau unter a. be^etdjueteu $(u3=
g. 4^3
gangSpnni'te au3 bie ^aijrfjetndjfett
ergeben, bag biefc [efctgenannte
JjjJ
Ep. bie literae urgentiores feien, Dot| betten (ube gutti 3et)anne3
jjjg
von Sattsbml) bewerft, baj jte nod) iubcn^nbeit be3 XfyomaS
jurtfs
501
gehalten mrben, ebne eerivenbet jtt fein. 3ft
bieg aber ber galt,
fo
tarnt bieje Ep. Alex. CCLIV nid)t bamalS, alS it)oma bie Ep. CXL
fdjrieb, fd)on Don ben lUnncicn reeipirt, atfo and) niajt unter ben tjier
genannten
originalibus
begriffen fein. >ie Ep. Th. CXL
ift offenbar
gefd)ricben atferbiug uad) ber Ueberfaljrt bc3 'nia3 uad) (Sngtaub,
alfo uad) bem 3. ftrj 1170 im Saufe be* OJir^ aber bod) e()e bie
cuneien nnb Xfyenta fetbft jene Ep. Alex. CCLIV in bie nbc
bef'amen.
s
3tfterbing3 fdjeint JKandje gegen tiefe (entere
s
3(nnat)me 311
[ein, 3Benn e3 fyeigt
vol. II.
.308 Quum vobds fuerit transfretan-
dum etc.
, fo
fdjetnt fid)
aUcrbing )Uud)ft bie
2lnfi)t aufzubringen,
bajj hier bei (Stnpfang
ber Ep. Alex. CCLIV
ooraujggefe^t loerbe,
in loeWjet ben
lauteten bie Ueoerfaljrt nad) (Snglanb &ur
v
j>flid)t ^c-
ma)t toarb. OTetn bal tonnte Xbeuuv3
fd^on au3 beut
folgern, roojtt
biejetben tu Alex. Ep. CCLIII
ermchtigt waren, greilid) ert)'tt fid)
neben
biefer ^Luetunft immer ba SBebenfen, ob nid)t bie Dorergeljen=
reu 3Botte quia nullae hic sunt partes vestrae bie bie Ohutcien jttr
Ucbcrfabit beDottm)tigenbe Stelle in Alex. Ep. CCLIV a(3 eine je
=
neu
fetbft befannte jnr 9Sorau3fe^ung
haben.

Xk Sorte tu Th.
Ep. CXL quateiius scribatis episcopis cismarinis juxta coneeptio-
nem literaruui Domini papae etc. t nuen aUevbingg al eine 2lufs
forbemng Derftanben Serben, ba3 au^ufljren, ma febon in
Alex.
Ep. CCLIII vol. II. 57
gefagt n>ar Quod si ea, quae nobis promisit
infra quadraginta dies post commonitionem nostrara nolue-
rit adimplere, vos totam terram ejus cismarinam interdicti
sententiae subjiciatis."
y
Xbcr
onf
ber anberen Seite
ift freitid) 51t er;
trgen,
bafj
eine
Sltuoeifnng jnr ftnfft|rnng be3 Enterbtet fcCbft
bann nid)t
berflffig mar, roeun bie ftuncien
Alex. Ep. CCLIV
fdjott
empfangen unb
biefer gem bie i t; r beigef^teffenen 23re
=
ben om 18.
g
e b r u a raubte episcopi cismarini bereite befr;
bert Ratten. enn in biefen SBreoen
(f.
Tb. Epp. vol. II. 74. Ep.
CCLXIV) war atterbtng bie ^oUraad>t jur eDentneUen i>otnad)t
ertfyeUt, bie wivtebe SSertoenbnng berfelfcen aber Bebingt burd) ba3
?luefpred)eu ber sententia Don Seiten ber Dcuncien, burd) bie 9Rad)rtd)t
barber , an toeldjetn lerntin baS Unterbiet in ^raft
treten feilte,

Sentit ergiebt
fid) (ebigfta) a u
f
(S r unb b e r % tt 3 1 e
g
u n
g
D 0 n
Th.
Ep. CXL eine. ^veibeit Don Jlgli)t*eiten. 316 er unter 3serg(eid)ung
ber Stelle bei Joanu. Saresb. nrb man bod) bie eine at3 bie d)te
3irid^fett be^eiduteu
ntffen. 2Benn biefer Sd)riftfteHer im 3nnt bc=
Rauptet, ba bie literae urgentiores nod) in be ^omaS 'uben feien
unb biefer 9^ame auf feine anbere Urtuube beffer pat at <iu\ Alex.
Ep. CCLIV ad Rotrodum et Bernardum,
fo
mu| atab geurt^eilt
Serben, bag bie Ep. Tb. CXL nur DorauSfefct,
ba bie Ep. Alex.
cfif>i(f)tc mmnttti III. II.
44
690
CCLIII im Original een ben tuncien empfangen fei
1
). 3ft
Ep.
CCLIII = literae conventionales, Ep. CCLIV = literae urgen-
tiores unb flagt 3ol)anne3 oon @aiibnrt) baroer, ba beibc 51t langt
oon $6ina $urcfgcl)alten, je
folgt aueb, ba ber Sefctevc feine fonjtt?
gen S)rngen3 ungca6tet, biefe fttf bie SBcrggerwtg be gricbcns
aofdjiluffeg
t>er]d)utbct
fyabe.
502
c) Allein wie fiuben nur, lebiglid) bei biefem rRejultat
fielen
blci=
benb, mit ber oben . 676 $ritifd)e ^Beweisfhrungen 30. d. au Tb.
Ep. XLI beigefcradjten teile un 3ured)t, tue bie bie (5rcommunica=
tien anfunbigenben
literae (coinminatoriae) be
papfte an ben 5
=
nig >einrid) II. argentiores genannt werben'?

Cime tfeifd
burd) bie immer fd)on eeraugefekte 5lnnal)me, ba biefe
comminato-
riae
fammt ben Freren eem 18. gebmar ber
Ep. Alex. CCLIV ad
Kotr. et Bernardum beigelegt gewefeu nub beibe djrtftftcfc juerft
an Xfyema gefdtft wrben, um een biefem ben 2tt>reffaten ^gefertigt
311 Werben. 2)ie nrgentiores literae begettt^nen
alf feWel)! ein al mel)=
rere diriftfttf
e ,
je nad)bem ber njanrmen^ang ift. 2lud) Wenn bie
iBxtefftcllcr an biefe mehrere" beuten, fennen |te bed> biefen eint>eit=
d;en Dlmen gebrauchen, weit [ie gleichzeitig abgefdndt, gleichzeitig
empfangen, ein Geneelut bitbeten.

3lber in alten . 504 u. 676 an=
gefhrten
Stellen fct>etrtt bed) bie 31n[id)t ausgebrochen 311 fein, ba ber
bie rcemmnnicatien anfnnb igenbe SBtief >
ber nad) unferer Darlegung
gleid^eitig mit Alex. Ep. CCLIV ad Rotr. et Bern, bei Xfyema an=
gefommen (Gnbe [Dirj ober Einfang 2teril), etelmehr plet?licr> unb uw
erwartet in be $enig )cmoe gelangt, weiter, ba burd) benfelben
fe=
fert ber griebe erzwungen. Unb bed) f>at Xl)ema gem bem, Was) Wir
au^eiuanbergejeljt haben, biefen rief mehrere Senate jnrcfbehalten.
Wein ba
Severe werben wir ntdjt begreiflicher maen wellen al 3o=
harnte een aliburr). Gr jelbft befennt ja in feiner 33erWunberung unb
feiner 9)iabiutng
,
ba if>m bie
3
c

eni unbegreiflid) fei. a$ gan$e


efdjaft
ber gricbenoermittluug burd) bie eierte
efanbtfd)aft ift
nid)t
bie burd) biefe felbft,
nid)t Mos* burd) ben Zeitig, fenbern nad) bem
viubrrflid)en 3cugni jene in ber 9ceil) e lebenben 3eitgeneffen aud)
OOtt Xl)oma^ aufgehalten.
U3 0
S> Angaben be3 Orte; ber ufammenfunft geigen einige leid)tc
1) 23enn ^bornas" Epp. ed. Giles vol. I. 305 fagt: ex literis, quas
Dominus papa vobis transmisit,
fo
irrbe lebigd) an biefen Korten aikx-
ingg ni fdjlieBen fein, bafj Dcotrob unb Q3ernl)arb bie Ep. Alex. CCLIII
birect eom Zapfte itcjefcrtioit crbaltcn. Allein bie Stelle be Joann. Saresb.
ntbigt UtlS beefr anntnebmen, ba bie Ep. (=: literae conventionales)
oiclniebr burd) be* boma >anb gegangen, %n 23etradjt berfelbcn faitt man
audi nid)t bie 23erinutl)ung tragen, ba Crintnal jener Ep.
fei au bie @e=
nannten birect eom
Jpapfte
gejaubt, bie 2lb|d)iift nur an l)oma. 2)eun
enn biefer naefttrglid) barber getabelt toirb, bie literae conventionales
fo lange in nbeu bei) alten gii baben unb biefe unferer Sembina=
tion
gemf? bie Ep. Alex. CCLIII
ift, fo
mu bantit auf ba Original l)iu=
gebeutet,
biefe alfo eon Xl)cmag empfangen fein.
32. et ftrtcbenSffuij am 22. 3u(i 1 1 70.
G91
Differenzen.
ie Ep. amici Th. Epp. od. Gilos vol. II. 303. Ep.
CCCXC1II jagt: in limitibus suis intcr Firmitatom, oppidum scilicet
in pago Carnotonsi et Frotivalle, Castrum videlicet in torritorio
Turononsi. a3 letztgenannte Fretivalle (Fracta vallis Radulf de
Diceto 55*2) ift uu^vetfei()vift greteDal im fycutigcu Orleanatl, ber 2(ul=
brud
territorium Turonense im wetteren inne
311
nehmen, iubem
bei genauerer geog,rftJ>ljif(|er SBcjijmmung Comitatus Vmdocinensis
311
feigen gelvefen.
Firmitas
ift ba3 fycittige 8
jverte, aber biefer giebt
el mehrere. Sauii
III. 8*2
tt>iQ Sa gerte be @t. hinbin toerftefyen. Allein
bte3 liegt Don grcteDal att$nn>e entfernt; berbiel fliegt roifd)en bei
=
ben labten bie Soite, ^af)rjd)ein(icf) ift baljer Sa gerte SSiejteuDc &u
rerfteben. Gervas. 1412 in confinio Carnotusiae et Cenomanniae in
prato amoenissimo.
iefe Secalitt jjat and) Horb.
Qpp.
vol. 1. 305 im
9luge, aber er bejetdmet fie ntjer, all fein }tad)fa/>reiber in confinio
Carnotusiae et Cenomanniae inter duo castella, quorum unum 110-
minatur Viefui et alterum Freteval in prato amoenissimo;
iubeffeu
babe td) [eiber ber Viefui rtidjtl auimittein tonnen. Wilelm, Steph.
Vitt. vol. I. 272 apud Fonteveral. Benedict. Petrob. usque ad Win-
domiam. Joan. Bromton apudTwysden et Seiden 1061 apud Vendo-
mar. Roger de Hov. apud Savil. 520 pacem fecit cum Ludovico
Rege apud Weridoniam. Bouquet XVI. 436 Not. d.
e) CueUenberid)te erften Langel ber bie Vorgnge am 22. 3u . 507
finb: l) bie be3 Storno! felbft
Epp. ed. Giles vol. I. 6573. Ep.XXV
ad Alexandrum, ib. HO

112. Ep. XLI ad Gratianum , lremit ui


Dergleichen
Ep. XLVIII vol. I. 126. 127 ad Ostiensem episcopum,
Ep. LIII ib. 134. 135 ad Hyacinthum Cardinalem, Ep. CX ib. 258.
259 ad Walterum Cardinalem episcopum, Ep.LXXI adWilelmum
Papiensem ib. 157. 158.
tefe leiste
Ep.
frncbt inbeffen me()r nur bie
Stimmung bei SSerfafferl aul, all ba er bejtimmte eingaben enthielte.
2)
2)ie Ep. amici enjusdam ad Joannem Saresberiensem ib. vol. II.
304306. Ep. CCCXCIII. enfelben junddjjt nt fteen ift
bie
$x$fy
fang bc3 Wilelm. Steph. Vitt. vol. I. 273

276. Edw. Grim ib. 65


fefct bal factum lebiglidj Doraul,
Rog. de Pont. 158 Jjat nur fldjttge
3floti^en. Unter bengra$menten bei Wilelm. Cant.
ftnbet fieb fcinl bar=
auf bezgliche, er Anonym. Lanibeth. vol. II. Iii. 112 giebt nur 2Bes
nigel, 3)er Sertdjt bei Herbert, de Boseham Opp. vol. I. 304. 305 ift
mit 33orftd)t ju gebrauten.
f)
)a am 22. IJuli bie griebenlformel fdprtftlid) aufgezeichnet . 514
roorben,
(a'ft jtd) [djon in Betracht bei ganzen angel ber bil^engen
9cegottationen Dermnt^en unb wirb burdj bie eingaben in Th. Epp. vol.
I. 66. Ep. XXV illico nobiscum pacem fecit ad honorem Dei et ma-'
ximam, ut speramus, ecclesiae utilitatem, ib. III. Ep. XLI illico
ad honorem Dei et ecclesiae, ut ex conditionibus insertis pacio con-
eipi clebuit
,
utilitatem pacem fecit geroig, 2Wem rote lautete fte? 3n
ber Umgenannten teile rotrb fie atterbingl cfyaracteriftrt, aber in bem
fcgleid) barauf folgenden <2afce
(cujus formam ex literis Domino pa-
44*
692
titifdjc eweiffyfungen.
pae missis planum est intelligere) au^brdlid) bctncvft
,
ba
fie l)ier
uiaM vetlftubig mitgeteilt fei. 3lbcr aud) tu ber Ep. XXV,
auf bie
oerhriefen nrirb, (inben reir nid)t ba3 gange Ivermular,
fonbem nur toei=
tere Angaben. ttnb tttljrenb in tiefen beiben riefen be3 ljoma3 bie
Bebung ad honorem Dei et ecclesiae ulilalem
mitgeteilt itttrb
'<:
berietet ber Zeitig nad) ber Ep. am. Tb. Epp. vol. II. 305 se pacem
fecisse ad honorem ecclesiae Dei et suum.
Diefe (entere Jormel
ftinnnt gang mit ber gu Bure3 guerft
vereinbarten
(3. 450), cbe ber
Zeitig ben tterl)ngnij$oollen3ufak salva dignitate beantragte, irbreub
fie bagegen in Qkrgleid) fctrofyl 31t ber auf bem Wtonimarttt bergebe^
neu, @, 672, al3 berjenigen, Wddjt 2(leranber in feiner Snftructicn an
bie
jefct
fungirenben grieben^mnner unb an D()oma3
(3. 673) crlaffen,
formelle Differenzen
$eigt.
SBtel aufflliger aber finb bie von uns citirtcu 23el)aufctungen bc
f)ema Werfet
auf
ben erften 53litf. OUd^t allein ift bie Bebung ad
honorem Dei et ecclesiae utilitalem eine in ben lernten ^crfKmblungcn
ni6t mebr vorgekommene, fonbem e3 ift au6 fd)led)terbing3 uubegreif^
Iicf>
r
ba ber euig ba ttoin ^apfte unb (F'qbifdjcf felbft Bugeftanbcne
et suum
feilte rc e
g
getaffen fabelt, gWein bei nherer (Srlogung ber
teile vol. I. 66 int
3
u
f
antm eul) an g e ergiebt
fid>, ba ber
23ricf=
ftcUer bie grtebenSformel mir djaracterifiren ioiH, um$u$eigen,
bafj
feine unb ber $tr)e ^ntcreffe geroatyrt roorben. ^er^nig t)at ^ur (Sbrc
Rottes unb, nne toir l)offen, 3 um grten Diutjen ber $ird)c, ben
grieben abgefddoffen. Denn ber bie (Eonftttutienen f>cit er nid)t cin=
mal ehtSBori faden [offen."
(5lber bed) baren biefetben

fe muffen
nur
nad) ^einrieb frheren rrTrungeit 3. 658 fdu^ufgen

in ben Herten
et ad [honorem] suum
^erfteeft vorbehalten.) Die gtoeiie Stelle voi.I.
Iii erhrtet ba tRcdSt biefer 9lullegung nod) meljr. ier ttetttteifet ja
ber
3krfaffcr auf
bie in beut ^Briefe an ben ^avft nfyer befduiebene
5ricben*formcl, ertlrt alfe auSbrtflidj, ba| biefclbe bier bem 3A>ort-
laut nad) nid>t jn finden, fonbem audj nur a\n*acterifirt
fei. 5tber nrie
feilen bie Sorte ut ex conditionibus insertis pacto
verftanben lver;
ben? Die Ueberfemmg, toie ben bem Vertrage eingefgten 5Bebingun=
gen gem ceneivrrt b. t. in ber fdjriftlidjen germu-lirung
gefagt Serben
mute",
ift unmglidj. Denn bann mrben nr 311 ber von un3
aufge*
gebenen $bma$nte jururffe^ten mffen, el roerbe bier ber Wortlaut
ber grieben^fermcl mitgeteilt, ivelcfye SRglidtfeit bod), roie
gefaxt,
burd) ben fc^leidv fotgenben ^Kelativfai:
au^gefd)loffen
mirb. @S fann
nur feigen: ,,ne ben beut Vertrage eingefgten SSebtngungen gemg tter?
ftaubcu toerben muffte",
erfannt, crjel)en Serben, atte crfel)en roerbeu
mff
cn. Die 0 0 1
1
ft n b i g e
g P
t m c l felbft tbeilt Xl)ema unter al=
len Briefen nur in bemjenigen mit, ItteWjen er an ben
33ifd>ef ttonS^or^
luid) gcfd)ricben, vol. I. 312. Ep. CXLIII Inde siquideni est, quod
ad vestram cupimus pervenire notitiam, nos in die beatae Magda-
lenae
cum Domino nostro Henrico illustri Rege Anglorum, ad ho-
norem Dei et ecclesiae suac, ad honorem Recjis pariter ac nostrwn

32. 5Det ^vvicbeuSfd>fuj3 m
22. $uli
1170.
693

pacem fecisse unb beseitigt fcmit bic 9Udjtigfett


beffen,
Wa3 bie
Ep amici attgiebt.
g)
lieber bie erljttgntfjfcdllen Urftmben, Wcldk Xt)oma or fei=
nev
(Sinfd&iffung
nadj (gnglanb fenbet, geben un3 bic (Steden Th. Epp.
vol. 1.^4. Ep. XXVII praemissae sunt literae vestrae (sc. Alexan-
dii papae), sed et Mae, quibus Eboracensis suspendebatur , et
Londoniensis et Saresberiensis revocabantur in sententiam anathe-
matis, eis traditae sunt; Joann. Saresb. Opp. vol. II. 243. Epp. CCO

conatus eorum via, qua potuit. elisit, mittens arcliiepiscopo Ebo-


rncensi literas aposlolicas, quibus ipse et Dunelmensis episcopus
propterusurpatamnoviRegis coronationem ab episcopali officio sus-
penduntnr. Alias quoque porrexit nuncius Londoniensi et Sares-
beriensi episcopis, quibus in sententiam anatlieraatis revocantur et
suspendunturomnes episcopi, qui praefatae coronationi interfuerunt
2luchturt. ra Sdjreibeft, ttefc$e$ an toger tion 9)otf gefdn'cft Warb,
n>at alfo (ebigltdj ein p'pftltdje SBrcDc (cf. Th. Epp. vol. 1.400

quatenus literas Domini papae venerabili fratri nostro Rogerio


tradas),
efync bafj
trgcnb wcld)e 93eglettfdjretben fcon Xl)oma3 Bei-
gegeben, dagegen bie illae (bei
Joann. Saresb. aliae) Waren freilid)
nicht blol SSriefe be l)oma Werfet an
tiefe Prlaten

benn uid)t
er, fonbern bei* ^3afcft foUte gem bem Th. Epp. vol. I. 79. 80 moti=
Birten, bie ^(enberung bev nrfprngttdjen Svenen bcautragenben $or=
jcfylage ba3 5(natl)ema erljemgen

, aber bergleidjen waren bod) bem
(Srconttnunicationbecrete beigegeben. 9ttfo glauben nur um
fo freierer
urteilen ut fnnen, Wenn nrir ba fcon a.a.O. (Errterte erwgen.
@egeu Sieger fcon jjorf
foU
am ftrengften fc'erfa^ren Werben: bie gegen
iljn verhngte upenfton foll nur ber ^afcft, wie er fie allein auge=
jpveeben,
fo
allein and) $urtf'$uncl)meu ba3 9iecf)t fyaben
( excipi-
entes, si visum fuerit, et vestro judicio reservantes archiepiscopum
Eboracensem). dagegen in e^ug
auf bie
33ifd)fe
fcon Sonbon unb
(afisburt) foll bem ifyomaS bie SSoflntadjt juftefyen, eventuell bie 5X6=
foltttiott $u ertfjeilcn (rogamus, ut nobis tarn illi [Londoniensi] quam
Saresberiensi episcopo liceat misereri, si sine schismatis instaura-
tione juxta mandatum vestrum pnniri non possimt).
Btr fyaben babet
fdfyon orauSgefefet, ba bie Bretten, Weld)e Stomas bor feiner (Sin*
fdnffung orauSfdjitfte, mirflid) bie nad) feinem Antrage genberten
finb. gaben wir biefe nod)?

TTilkins, Concil. Angl. I. 460 tfyeilt
eine Ep. Alex, ad Gilbertum et Jocelinum mit (bie uuttollftubig
au3 ber 2lu3gabe ber
$$omtfttf$en riefe be3 (Sljrtftian utou in bie
von @ile3 aU Ep. CCLXXXV vol. II. 102 bergegangen
ift), biegtet*
l)er
pafjt;
aber ba3 Saturn, 24. 9iofcember, fann ntdjt richtig
fein. U\v
mglid) bnnte ein atfc batirter rief am 30. Sftottember fd)on in be
l)oma3 nben fein. 3a e3 l)at innere 2a^rfd)einltd)feit, ba er fd)on
gegen ftitte Dteembcr im 33 eftt^ ber genberten retten War. Unter
$oran3feung ber
s
}lcd)tl)cit be3 riefet erhellt bie 9?otl)Wenbigfeit,
einen
gelter in bem Saturn anjunefymeu.
694 BufSfci
imb SSeu^effetutteVt.
3
U
f
5 C.
3u 113. 114. lieber *fticoIcut *>on Gambrai) fiub itedj &etgt. An-
nal. Camerac. Pertz XVI. 533. lin. 28
32. 535, wo bie SBetljetltgung bog
9. an bem Gongreffe an ber aone=S3tcfe ermahnt nnb bte SBemtelung
f ci=
ncr ^tpjfnimgen alfo gefchilbert toitb: Is in primis devote ab imperatore
et cum gratia reeeptus est; sed postea, turbata omni pace, consilio
quorundam pravorum hominum reges inter se fascinati, advocatio curiae
ad nihilum redacta est: ex qua episcopus moestus et valde turbatus
propter dissidium Romanae ecclesiae ac regum terrae discedens, ad
propriam sedem reversus est cum maxima moestitia, ex qua eum Do-
minus omnipotens gratia sua postea omnino eripuit.
. 185 wre unter ben Angelegenheiten, roetdje auf 2Ueranber D^cfrcifc
it>n in 2lnft?rucfy nahmen, and) bie be Seuebicttner^Iofkrg tri 33ejelat) (Hist.
Vizeliac. D'Acbery II. 543
560) gu nennen gettefen, ttjicnjoi)! bereit @efd;tdjte
im britten SSanbc in einem anbent
3
u
f
ammen
^
an
9
e evl>lt werben nrb.
euuocb htten nur fchon hier mit einem 2orte be
23efuchc3 be 2(bte 28i[=
heim beim SJSavfte in aWontpettter Hist. Vizel. 549 gebenfeit fllen, iefefbe
ermhnt ferner
ibid. 550, bat) ber $apft am Montag nach 9ftari Himmelfahrt
(1165) in Dtcntpellier eine 2Jceffe fr
ba Seelenheil be 3i
>0
on G&artrc
gelefen habe.
3u . 187. )ie Hist. Vizel. 1. 1. erzhlt, bafe btrfetbe 2(bt 2Btl&e!m,
ber bett ^apft $ucrft bort aen fraivjfifchen Prlaten (33b. I. 193) begrnt,
ihm auch ulet^t ba clett gegeben habe.
Abbas autem Guilelmus non re-
cessit, donec ipsum papam usque ad mare prosecutus est.
it <5. 252. Heber bte Schlacht bei u3culanum
finb noch
su
uergtetchen
Annal. Egmund. Pertz XVI. 465 Annal. Camerac. ibid. 539.
3n . 267 2lntnf. 1 ttergj. ItOd) Annal. Camerac. 1. 1. Egmund. 466.
3Serl6e(ferungen,
. 30 M. 2 fetjtc .Beile ftatt camiscas lieg camias.
= 62 . 1 lefcte 3eiie = expertem lied expei lum.
= 80 3 IS von oben = beflen Klt&terfprudj lic* bereu Ocid)torfvnirt}.
- 113 91. 2 3. 4 v. oben = 1165 lic* 1106.
= 295 91. 4 3 2 . oben = nuntius (ie nunls.
= 305 3. 19 von oben
- 1167 (18. 3>im) Iie3 1107
(21. fBfoii).
s 309 3. 3 von unten = ,,ne fte" lieg roie it)n".
= 316 3- 2 von oben = lufo lie-? ((nfo = Cluscs in gfcuctgn.
= 356 %. 3 3. 2 v. oben iji feintet
Bouquet XVI. biii^ujunigcn
p.
302.
= 366 3. 24 von oben ifi b,inter ,,6mpfanfl" ein omma ju fcjjen.
= 432 3 13 von oben fiart an ben" Ke3 an bem.
- 481 3. 13 von oben = [im SRfirj 1109] (ie* [im 2Rrj 1170].
= 502 3. 7 von oben = iibcv t>cn Sdjmerj lies ber betn 2d)mcr$.
Diadjtrglidje SBet&effetwtgen &um crften SSanbc.
196 31. 3 ftatt . 80 Iic . ISO.
.
213 3.
0 on oben ftatt rafcn von 9tivcr-3 lic-3 rafcn on Wewer.
235 3. 25 von oben ftatt fiueiu* IV. (feit 12. Hq 1145) (ie* SlttiudJL (feit 12. OTCrj 1 144>.
233 . 1 3. 2; . 265 . 1 3. 2; . 367 S. 1 3. I ftatt l'he ris The rise.
*
2fi in oer legten Beile fcc3 Tcrtcd ift bie Klammer hinter foflte" ju tilgen uno binter ,,(Sommu=
nion" jn fcfccu.
310 8. 3 3- 1 u- 3 ftatt vicemilem vicemiti lic3 vi<>(>comilem vioocomiti.
324 3 24 von oben ftatt fabreubcu dritter lies fatyenben (= reifeurcu) SRid)ter.
324 M. 5 3- 5 on unten ftatt rerantes Ue3 erranies.
300 ?(. 1 3 4 von unten ift feintet
i elog-ationis cini.ufcbiebeu poenam.
390 3. 4 von oben ftatt berfdbeu Iie-3 emfelbeu (nmtidj SBreoe).
300
3. 5 von oben ftatt ,,battc er fie
"
lic$ blatte er ed.
575 3. 3 von oben ftatt 1 eman'eas lic-3 remanen*;.
I
DATE DUE

Вам также может понравиться