History Studies

Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012

XVIII. Yzyl Son eyreindeOsmanl Avusturya Siyasi likileri ve
Zitovi Antlamas (II. Josef ve II. Leopold Dnemi)
Ottoman- Austrian Bilateral Political Relations at the Last Quarter of XVIIIth Century
and the Treaty of Sistova (The Periof of The Emperor Joseph II and the Emperor
Leonold II)
Serhat KUZUCU
1


zet
OsmanlDevletininKuzeyveKuzeyBatkomusuolanAvusturya XVIII.yzylda Habsburg hanedann idaresi
altnda bulunmaktayd. OrtaAvrupada yer alan ve politik koullarn biraraya getirdii farkl milletlerden ve
mezheplerden mteekkil bir devlet yapsna sahip Avusturyann, ok eski bir tarihe sahip olmasna karn, Avrupa
sahnesine k vegl devletler arasna girii ise XVIII. Yzyln sonlarna doru meydana geldi. zellikle bu
yzyldaOsmanl-Avusturya siyasi ilikilerinin genel anlamdabir ekime ve sava ortamnda bulunduu
grlmektedir.
AnahtarKelimeler:OsmanlDevleti, Avusturya, Rusya, ZitoviAntlamas
Abstract
The Austrian Empire neighbouring in the north and northwest of The Ottoman Empire was reigned by the
Habsburg Dynasty in the eighteenth century. Austria located in the Central Europe and possessing the state
structure which comprises of different nations and religions which bring political conditions together, participated
in the European stage towards the end of the 18th century and became one of the powerful states despite having an
old history. Especially in that century, in general terms there seems to be a conflict and war in political relation
between Ottoman and Austria.
Key Words:Ottoman Empire, Austria, Russia, The Treaty of Sistova
Giri
Kutsal Roma-Germen mparatorluunun miras zerine kurulan Avusturya ile
Osmanl Devleti arasndaki ilikiler olduka eskiye dayanmaktayd. Osmanl Devletinin
tarihinde en ok mcadele ettii devletlerden bir tanesiydi. ki devlet arasndaki mcadeleler
XVII. yzyln sonuna kadar ekseriyetle Osmanl lehine sonulanm iken, bu tarihten itibaren
ise Avusturyann stnl sz konusu olmutu. zellikle II. Viyana bozgunu ve sonrasnda

1
Ar. Gr.; Kilis 7 Aralk niversitesi Kilis.
XVIII. Yzyl Son eyreindeOsmanl Avusturya Siyasi likileri ve Zitovi Antlamas... 252

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
imzalanan (1699) Karlofa Antlamas ile Osmanl Devletinden birok toprak ele geirdii
gibi, yeni ticari ve siyasi imtiyazlar da elde etmiti
2
.
Bir kara devleti olan Avusturyann asl amac ise denizlere ulamakt. Bu amala bir
taraftan Adriyatik Denizine ulamaya alrken dier taraftan byk nem verdii Tuna
Nehrinin ak ynn kendisine politik yaylma alan olarak belirlemiti. Bir dier deyile;
Osmanl Devletinin Avrupa ktasndaki hkimiyet sahasn kendine politik genileme alan
olarak semiti
3
.
XVIII. yzyln ortalarndan itibaren Osmanl Devletinin Avrupadaki topraklarna
gz diken ve gneye inmeyi kendisine hedef olarak belirleyen baka bir devlet ise arie II.
Katerina idaresindeki Rusyayd. II. Katerina 1762 ylnda Rus tahtna kmasndan hemen
sonra diplomatik ilikilerine yn vermeden evvel, Rusyann bugne kadar ki mttefikleri ile
olan ilikilerini gzden geirerek, Rusyann dier devletlerin amalar dorultusunda
kullanld sonucuna varmt. arie bundan sonra karc bir siyaset benimseyerek, bu gne
kadar politik karlar iin Rusyay kullanan devletleri, bu kez kendi planlar iin bir ara
olarak grmeye balamt. Bu dorultuda, o zamana kadar yaplan ittifaklardan Rusyaya
faydas olmayan devletleri bir kenara iterek, kendi siyasal amalar iin kar salayaca yeni
ittifaklar oluturma abas ierisindeydi
4
.
II. Josef Dnemi likiler
XVIII. yzyl boyunca Fransa ile yapt uzun savalardan yorgun kan Avusturya,
skp kald Orta Avrupa corafyasndan bir k aray ierisindeydi. Ayn dnemde, II.
Katerina idaresindeki Rusya ise Osmanl Devletini ykmak iin bir mttefike ihtiya
duymaktayd. arie, bu dnemde Rusyayla ittifak yapabilecek en uygun devletin II. Josef ve
annesi Maria Theresann kontrolndeki Avusturya olduunu dnmekteydi. Zira
Avusturyann politik yaylma sahasnn da Osman Devleti olduunu ok iyi biliyordu.
Bylelikle hem Avusturyayla Osmanl topraklar iin kar karya gelmemi olacak, hem de
Osmanl Devletine kar gl bir mttefike sahip olacakt.
Avusturyann iseRusyann bu yaklamn reddetmesi beklenemezdi. nk mevcut
koullarda, Osmanl Devletinin paylam iin Rusyayla bir mcadele ierisine girmesi ok
zordu. En azndan Rusyann yannda yer alarak Osmanl Devletinin topraklarnn bir ksmn
elde edebilecekti. Ancak bu dnemde Avusturya mparatoriesi Maria TheresaOsmanl
Devletinin paralanmasna ynelik herhangi bir projeye katlmak istememekteydi.
mparatorie, bu tr planlara kar olduunu ve olas bir taksim ierisinde yer almayacan
Mercy-Argenteau kontuna Viyanadan yazd 31 Temmuz 1777 tarihli mektubunda aka
belirterek, bunun nedenlerini u ekilde ifade etmekteydi: Osmanl Devletinin taksimi
sonular bakmndan giriilen en tehlikeli maceralardandr. stanbul nlerine kadar gidince
ne kazanacaz? Salksz, kaba, medeniyetsiz, vefasz ve fesat Yunanllarn bulunduu bu
yerlerin alnmas lkemizin gcn artrmayacak, aksine azaltacaktr. Bu mesele, devletimizin
deil ancak korkulacak komularmzn yararna sonu veren ve Polonyann paylamndan
daha zel bir meseledir. O olayn iine ekildiim iin pimanm ve ok ciddi derecede

2
SergeyGoryanof, Rus Ariv Belgelerine Gre Boazlar ve ark Meselesi, (haz. Ali Ahmetbeyolu- shak Keskin),
stanbul, 2006, s. 1112.
3
Rifat,Uarol, Siyasi Tarih (17892001), stanbul, 2006, s. 6162.
4
Stephen J. Lee, Aspects of EuropeanHistory, London, 1984, s. 178.
253 Serhat KUZUCU

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
koullar bir araya gelmedike, Osmanl Devletinin paralanmas konusuna katlmam mmkn
deildir diyerek
5
, tavrn ortaya koymutu.
Her ne kadar Maria Theresa Osmanl Devletinin paralanmas fikrine kar ksa da
Avusturya veliaht olan olu II. Josef onunla ayn fikirde deildi. Bu durumu ok iyi bilen II.
Katerina, Osmanl Devletine kar Avusturya ile bir ittifak zemini oluturmak iin II. Josef
nezdinde giriimlere balad. Bu erevede 30 Mays 1780 ylnda II. Katerina ile II. Josef
Lehistan snrlar iinde yer alan Mohilevde bir araya gelerek, Osmanl Devletinin taksimi
konusunda grmelerde bulundular
6
.
Bu toplantnn banda II. Katerina kurnaz bir siyaset izleyerek, II. Josefi talyan
blgesine yneltmek istedi. Bylece Dou blgesinin sadece kendisinde kalmas salayacakt.
Fakat II. Josef, arienin bu teklifini; talyann siyasi durumuyla pek ok lkenin ok
yakndan ilgilendiini ve ayrca Roma mparatoru Augustustan intikal eden hukuku
ineyemeyeceini belirterek reddetti. II. Katerina bu teklifinden vazgeerek, Avusturya
mparatoru II. Josefin isteklerini de gz nnde bulundurmak zorunda kald. Bu ekilde iki
devlet arasnda Osmanl Devletine birlikte saldrma ve topraklarn aralarnda paylam
konusunda bir mutabakat salad
7
. Buna gre
8
;
1) Eflak, Bodan, Besarabya( Basarabya)y iine alan Dinyester yani Turla ve
Tuna Nehirleri arasndaki blgede temeli Hristiyanla dayal Rusyaya bal
bir devlet kurulacak ve bu devletin ad Daya olacakt. Bu devletin bana
ise Rus Generali Potemkin geecekti.
2) stanbulda Bizans mparatorluu yeniden kurularak, bu imparatorluun bana
II. Katerinann torunu Konstantin geecekti. Ayrca burann gvenliinin
salanmas iin Bodan ve Dinyester arasndaki blge ile Ege adalar
Rusyann kontrol altnda olacakt.
3) Avusturya Eflakn Aluta Nehrine kadar olan bat blgesi ile Srbistan,
Bosna- Hersek, stirya ve Dalmayay iine alan Vidin ve Drina Krfezi
arasndaki tm blgeyi ilhak edecekti.
4) Aralarnda vardklar bu mutabakat erevesinde oluturduklar bu projeye
muhalefet etmemeleri iin Fransaya Msr ve Suriye, Prusya ise Torn ve
Danzig verilecekti.
II. Josef, Rus ariesi II. Katerina ile Osmanl Devletini paralamaya ynelik bir
mutabakata varm olmasna ramen, bu dnemde Avusturya d politikasna yn vermede
annesi Maria Theresa kadar sz sahibi deildi. Ancak imparatorienin 1780 ylnda lmesi ile

5
T.G. Djuvara, CentProjets de Partage de la Turquie, Paris, 1914, s. 295296.
6
GregoryAlexandronitzPotemkin, Memoris of PrincePotemkin: Field Marshall and Commander-In-Chief of the
Russian Army, London, 1813, s. 52; Castera, Katerina Tarihi,(ev. Yakovaki), (haz. Mehmet Mercan), Ankara,
2010, s. 151.
7
G. AlexandronitzPotemkin, Memoris of PrincePotemkin, s. 53; T. G. Djuvara, CentProjets de Partage de la
Turquie, s. 297.
8
AlfredRambaud, History of RussiaVol. II, New York, 1900, s. 113114; HughRagsdale, Russian foreignpolicy
(1725-1815), ImperialRussia, Vol. II, New York, 2006, 512513; Haluk F. Grsel, Tarih Boyunca Trk-Rus
likileri Tarihi, stanbul, 1968, s. 60; A. Kemal Meram, Trk-Rus likileri Tarihi, stanbul, 1969, s. 139141;
Shaw. J. Stanford, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, I, (ev. Mehmet Harmanc), stanbul, 2004; s. 314; .
Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, IV, stanbul, 1955, s. 65; Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi
Tarihi, Ankara, 2003,s. 1718; irokorad A.,Ruslarn Gznden 240 Yl Kran Krana Osmanl-Rus Savalar,
stanbul, 2009,s. 204-205.
XVIII. Yzyl Son eyreindeOsmanl Avusturya Siyasi likileri ve Zitovi Antlamas... 254

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
birlikte II. Josef annesinin belirledii politik snrlamalardan kurtulmu oldu
9
. Bu ekilde
Avusturyann idaresini tamamen eline alarak daha rahat hareket etme imknna da sahip oldu.
Bu gelime sonras II. Josef ve II. Katerina Osmanl Devletini paralamaya ynelik
hazrladklar projenin son eklini belirlemek zere Kerson ehrinde bir araya gelme karar
ald
10
. II. Katerina kalabalk bir heyetle 18 Ocak 1787 tarihinde Zarskoye-Solodan Krma
hareket etti. Ancak Mays aynn iinde zi Nehri zerinden Kersona geebildi. Buraya II.
Josefin yan sra, stanbulda bulunan Rus elisi Bulgakov ve Avusturya elisi Herberte
geldi. Yaplan grme sonunda iki devlet aralarndaki ittifak daha salam temeller zerine
oturttular
11
.
II. Katerina ile II. Josefin 1787 ylnda Kersondaki yaptklar son grme, Osmanl
Devletinde ciddi bir rahatszlk yaratt. Zira bu dnemde Osmanl Devleti ile Rusya arasnda
1774 ylnda imzalanan Kk Kaynarca Antlamas sonras bata Krm Hanl olmak zere
birok meselede sorunlar yaanmaktayd. II. Josef ile II. KaterinannKerson grmesi
Osmanl ynetimi ierisinde sava taraftar olan bata Sadrazam Koca Yusuf Paa ve
eyhlislam Ahmet Efendi gibi devlet adamlarnn elini iyice glendirdi. Bu erevede
Sadrazam Koca Yusuf Paa divan toplayarak bu yndeki fikirlerini dier devlet adamlarna
kabul ettirerek, eyhlislam Ahmet Efendiye 1787 ylnn Austos aynda Ruslara harp ilann
ieren bir fetva hazrlatt
12
. Alnan bu karar hi vakit kaybedilmeden Sultan I. Abdlhamite
arz edildi. Sultan, henz Ruslarla yaplan bir nceki savan(1768-1774) yaralarn sarmadan
lkeyi yeni bir savaa sokma taraf deildi. Ancak bata Sadrazam Koca Yusuf Paa olmak
zere dier devlet adamalarnn basklarna daha fazla direnemeyerek, 19 Austos 1787
tarihinde Rusya sava kararn onaylad
13
. Bu erevede hazrlanan fermanlar, vilayetlere ve
devletin ilgili makamlarna gnderilmeye baland gibi
14
stanbuldaki Rus elisi ve
beraberindeki heyet Yedikulede nezaret altna alnd
15
.
Koca Yusuf Paa, sefer ilanndan yaklak alt ay sonra ordunun gerekli tm
hazrlklarn yaptrd. Bb- lide tam geleneklere gre tu merasimi yaplaca srada,
Avusturya elisi HerbertRatkal, mparator II. Josefin talimat zerine tercman araclyla
lkesinin Rusyann mttefiki olarak Osmanl Devletine harp ilan edeceini aklad ve eli
bu aklamann akabinde stanbulu terk etti
16
. Bu gelime zerine eyhlislamdan gerekli
fetvay alarak Rusyaya olduu gibi Avusturya zerine de sava karar ald
17
. Bu kararla
birlikte Sultan I. Abdlhamit, ordunun iki ayr cephede arpacan gz nnde bulundurarak
Serdar- Ekrem olarak Sadrazam Koca Yusuf Paay Avusturya cephesine, Vezir Ali Paay
ise Rusya cephesine grevlendirdi
18
.

9
GlabysScottThomson, CatherineThe Great andThe Expansion of Russia, London, 1947, s. 179.
10
BOA, bnlemin Hariciye, GN: 1700,sve elisinin tercman vastasyla verdii takrir (H. 1201/ M. 1786-87).
11
NicolaeJorga, Osmanl mparatorluu Tarihi, V, (ev. NiliferEpeli), stanbul, 2005,s. 5859; Hammer, Byk
Osmanl Tarihi, IX, stanbul, 1994, s. 5253.
12
Mustafa Nuri Paa, Netyicl- Vukut, IV, stanbul, 1307, s. 17-18.
13
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 136/6759, smail Seraskeri Vezir Ali Paaya hitaben yazlan ferman (H. 10 Zilkade
1201/ 24 Austos 1787).
14
BOA, Mhimme-i Askir, No: 3, s. 5.
15
BOA, Cevdet Hariciye, DN:14/687, Bozcaada kadlna yazlan ilam (H. 08 Zilkade 1201/ 22 Austos 1787).
16
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 83/4133, Eflak Voyvodas Nikolaya hkm (H. 29 Cemaziyelevvel 1202/ 7 Mart
1788); BOA, Mhimme Defteri, No: 185, s. 10, 11.
17
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 185/9234, Donanma seraskeri Ebubekir Paaya vesaire hkm (H. 29 Zilkade 1201/
12 Eyll 1787).
18
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 1450/50, Rusya seraskeri Ali Paaya ferman (H. 20 Cemaziyelevvel 1202/ 27 ubat
1788).
255 Serhat KUZUCU

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
Avusturya mparatoru II. Josef byk umutlarla girdii savan banda hite
beklemedii sonularla karlamaya balad. Osmanl Devletini Rusya ile birlikte ksa srede
malup etmeyi umarken Avusturya cephesine grevlendirilen Koca Yusuf Paa idarisindeki
birliklerin ciddi direnii ile karlat. Hatta Sebe Kasabas yaknlarnda yaplan muharebede
(Eyll 1788) Osmanl birliklerine malup olarak geri ekilmek zorunda kald gibi yeeni
Aridk Fransuva ile esir olmaktan son anda kurtuldu
19
. Fakat iki gl devlete kar Osmanl
Devletinin tek bana daha fazla direnemeyecei gayet akt. zellikle Rusya cephesinde
alnan malubiyetler sonras Osmanl birliklerinin birounun bu cepheye kaydrlmas zerine
II. Josef bata Belgrat Kalesi (Eyll 1789) olmak zere Tuna Nehrinin te tarafndaki
Osmanl topraklarnn bir ksmn ele geirmeyi baard
20
. Ancak II. Josef bu savan sonunu
gremeden (ubat 1790) ld
21
.

II. Leopold Dnemi likiler
II. Josefin yerine Avusturya tahtna kardei II. Leopold kt. Yeni Avusturya
mparatoru kardei II. Josefin aksine Osmanl Devletinin paralanmasna ynelik bir proje
ierisinde yer almak istemiyordu. Onun asl ilgilendii mesele Fransz htilalinin (1789) ykc
etkilerinden lkesini korumakt
22
. Bu yzden Osmanl Devleti ile olan sava sonlandrmak
iin harekete geti. Ancak bu dnemde (1790) Osmanl Devleti, Prusya ile imzalad ittifak
antlamas gereince Prusyann bilgisi ve onay dnca hareket etmeyeceini taahht
etmiti
23
. Bu durum II. Leopoldn, Osmanl Devleti ile yaplacak bar grmelerinde sorun
kard. Zira II. Leopold, bu konuda Prusyann devreye girmesini hibir suretle kabul etmek
istemiyordu. Hatta srf bu yzden Prens Koburg idarisinde yirmi alt bin kiilik bir askeri
birlii, Osmanl Devletini tek bana bara zorlamak iin Yerky mevkiine gnderdi. Prens
Koburgun grevi burada bulunan kaleyi ele geirmek ve Osmanl birliklerini geri
pskrtmekti
24
. Ancak 30 Mays 1790 tarihinde balayan bu kuatma hite mparator II.
Leopoldin istedii gibi sonulanmad. Kale muhafz Mirimiran avuzade Abdullah Paann
stn gayretleri sonucu Avusturya birlikleri geri ekilmek zorunda kaldklar gibi, bata krk
top olmak zere birok mhimmat ve cephane Osmanl birliklerinin eline geti
25
.
Yerky malubiyeti II. Leopoldn btn planlarn zora soktu. Ayrca bu esnada
Prusya Kral II. Friedrich Wilhelm Osmanl Devleti ile yapt ittifak gereince Haziran aynda
askeri birliklerinin bir ksmn bizzat ynetimi altnda ilezyaya geirdi. Daha sonra General
Kont Henkel idaresinde bulunun bir askeri birlii ise Litvanya ve Rus snrlarna dier bir
birlii ise General Usedom idaresinde Thorn ve Vistula Nehirleri istikametine gnderdi.

19
Kamil Paa, Devlet-i Aliye-i Osmaniye II, stanbul, 1305, s. 231232; . H. Danimend, zahl Osmanl Tarihi
Kronolojisi, IV, s. 6667.
20
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 23/1112, Belgrat Kalesinin Nemeye teslim edildiine dair gelen takrir (H. 21
Muharrem 1204/ 11 Ekim 1789).
21
DerekBeales, Enlightenmentand Reform in Eighteenth-century Europe, London, 2005, s. 53.
22
N. Jorga, Osmanl mparatorluu Tarihi, V, s. 86.
23
BOA, A.DVNS. NMH. D.9,(Name-i Hmayun Defteri, No: 9),s. 259261; BOA, Hatt- Hmayun, DN:
30/1417,Devlet-i Aliyye ile Prusya arasnda imza edilen ittifak sureti (H. 29 Zilhicce 1204/ 9 Eyll 1790);
Muhedt Mecmas, I, TTK, Ankara, 2008, s. 9094;GabrielNoradounghian, ReceuildActesInternationaux de
IEmpireOttoman (17891856), II, Paris, 1900, s. 36;Kemal Beydilli, 1790 Osmanl-Prusya ttifk, ( Meydana
gelii-Tahlili-Tatbiki), stanbul, 1981, s. 6770; AhmedCvid, Osmanl-Rus likileri Tarihi (Mntehabt), (haz.
Adnan Baycar), stanbul, 2004, s. 647650.
24
. Hakk, Uzunarl, Osmanl Tarihi, IV/I, Ankara, 1995, s. 568.
25
Ahmet Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, V, Matbaa-i Osmaniye, stanbul, 1309, s. 5455.
XVIII. Yzyl Son eyreindeOsmanl Avusturya Siyasi likileri ve Zitovi Antlamas... 256

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
Kendisi ise 18 Haziranda ordughn Bohemya snrlarnda Reichenbachkasabasna yakn
Schnwalde adl bir kye kurdu
26
.
II. Leopold tahta kar kmaz lkesini bu savatan karmak iin aba harcamsa da
yaanan bu gelimeler Avrupay topyekn sarsacak bir siyasi krizin eiine getirdi. Zira
Fransz ihtill sonras bir Avrupa savann ortaya kmas ihtillin ortaya kard mevcut
toplumsal dzeni ykmaya ynelik retilerinin daha fazla yaylmasna neden olabilirdi. Bu
yzden ngiltere ve Hollanda gibi Avrupal devletler bata II. Leopold olmak zere, II.
Friedrich Wilhelme bask kurarak bu sava ortamna bir son vermek iin harekete getiler
27
.
Bu erevede Reichenbachta bu gerginlie ve devam etmekte olan savaa bir son vermek
zere bir toplant dzenlenmesine karar verildi. Bu durum zerine II. Leopold 27 Haziran 1790
tarihinde Berlin elisi FrstVonReuss ve devlet sekreteri Baron
AntonSpielmanReichenbacha yollayarak, bar grmelerine balamaya hazr olduunu
bildirmek zorunda kald
28
.
Reichenbachta balayan bu bar grmelerine Osmanl Devleti adna kimse davet
edilmedi. Fakat Osmanl Devletinin mttefiki olan Prusyann temsilcisi Hertzberg Osmanl
karlarn temsil etmei kendisine grev atfetti. ngiltere ve Hollandann da temsilcilerinin
hazr bulunduu bu grmelerde Rusya, Osmanl Devleti ile ayr bir bar antlamas
imzalamay istediinden temsilci gndermedi
29
.
Reichenbachta yaklak bir ay kadar sren grmeler sonun da taraflar zellikle
ngilterenin youn basklar sonu ortak bir metin zerinde anlatlar. lgili metni 27 Temmuz
1790 tarihinde imzalayarak, Austos banda ise karlkl olarak tasdik ettiler
30
. Bu
mutabakata gre
31
;
1) Avusturya bu savata ele geirdii btn Osmanl topraklarn iade edecek.
2) Prusya, Lehistan lehinde toprak terki talebinden vazgeecek.
3) Osmanl Devleti ile Rusya bar antlamas imzalayana kadar Rus birlikleriyle
ortak igal ettikleri Hotin Kalesini emaneten elinde tutacak.
4) Osmanl Devleti ile Rusya arasnda devam etmekte olan savaa artk
Avusturya katlmayacak. Ayrca zi Kalesinin Osmanl Devletine iadesi iin
Avusturya destek olacakt.
Prusya Kral II. Friedrich Wilhelm, Avusturya ile vard mutabakatt Osmanl
Devletine iletmek iin elisi Lukeziniyigrevlendirdi.1790 ylnn Austos ay
iersindeVidinde bulunan Osmanl kararghna giden Lukezini, Osmanl Devletine varlan
mutabakatresmen bildirdi
32
. ki cephede birden mcadele etmek zorunda kalan Osmanl
Devletinin bunu kabul etmekten baka bir seenei yoktu. Bu erevede, alnan kararlar

26
Johann Wilhelm, Zinkeisen, GeschichtedesOsmanischenReiches in Europa, C. VI, Gotha, 1859, s. 781.
27
Stanford J. Shaw, Eski ve Yeni Arasnda Sultan III. Selim Ynetiminde Osmanl mparatorluu,(ev. Hr Gld),
stanbul, 2008, s. 7173.
28
K. Beydilli, 1790 Osmanl-Prusya ttifk, s. 7677.
29
S. J. Shaw, Sultan III. Selim, s. 72.
30
J. W. Zinkeisen, GeschichtedesOsmanischenReiches in Europa, VI, s. 791.
31
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 152/6402-A, Neme murahhaslarnn takriri sureti tercmesidir (H. 29 Zilhicce 1204/
9 Eyll 1790); BOA, Hatt- Hmayun, DN: 152/6402-C,lgili muahedeye ait senetlerin suretidir. (H. 29 Zilhicce
1204/ 9 Eyll 1790).
32
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 147/6195, Prusya karl tarafndan sulh iin Neme hkmeti ile yaplan grmeye
dair (H. 14 Zilhicce 1204/ 25 Austos 1790).
257 Serhat KUZUCU

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
dorultusunda Osmanl Devleti ile Avusturya Yerkyde bir mtareke imzalamak iin bir
araya geldiler. Osmanl Devleti bu grev iin Reislkttap Abdullah Efendiyi
grevlendirdi
33
.Taraflar bu grmede, Reichenbach mutabakat erevesinde anlaarak, 18
Eyll 1790tarihinde Yerky Mtarekesini imzaladlar. Dokuz aylk bir sre iin imzalanan bu
mtareke sonras taraflarn belirtilen zamanda kalc bir bar antlamasna imza etmeleri
karara baland
34
.

Zitovi Antlamas
Bar grmelerinin Zitovi kasabasnda yaplmasna karar verildi. Yer sorunu
halledildikten sonra taraflar hemen bu grmelere katlacak temsilcilerini belirmeye
baladlar. II. Leopold, sava ncesi stanbulda grev yapan eski elisi Baron VonHerberte
bu grevi verirken, Osmanl Devleti ise Reislkttap Abdullah Berri Efendiyi birinci
murahhas olmak zere eski Halep Kads brahim smet Efendi ile Mehmet Durri Efendiyi
yaplacak grmeler iin grevlendirdi
35
. Bu grmelere ngiltere adna Kavalirin, Hollanda
adna Baron d Afta ve Prusya adna ise Lukezininin katlmas karara baland. 30 Aralk
1790 tarihinde (Perembe gn) ise bar mzakereleri resmen balad
36
.
Osmanl Devleti ile Avusturya arasndaki bar grmelerinin daha nceden varlan
bu mutabakata gre ekillenecei gz nnde bulundurularak, olduka ksa bir srede son
bulmas bekliyordu. Fakat tahmin edilenin aksine 30 Aralk 1790 tarihinde balayan Zitovi
bar grmeleri sekiz ay sonra son buldu. Taraflar arasnda 3 Austos 1791 tarihinde yaplan
on sekizinci toplant sonras nihai bir antlama metni zerinde mutabk kalnd
37
. 22 Austos
1791 tarihinde ise taraflar grmelerin yapld konakta toplanp tasdiknameleri mbadele
ettiler
38
.
Zitovi Antlamas on drt maddeden olumaktadr. lgili antlamann maddeleri ise
unlardr
39
.
1) a- Bu antlama ile her iki devlet arasnda her trl dmanlk sona erecek ve
salam bir dostluk baki kalacak.
b- Sava esnasnda taraf olarak savaa itirak eden halkn suu ne olursa olsun
affedilecek.
c- Her iki devlete snm bata Karada, Srp, Bosna, Eflak ve Bodan ahalisinin
vatanlarna dnmelerine izin verilecek. Bunlarn memleketlerine sa salim
ulamas iin her trl saldrdan ve zarardan korunacaklar.

33
A. C. Paa, Tarih-i Cevdet, V, s. 62.
34
A. Cvid, Mntehabt, s. 121123; K. Beydilli, 1790 Osmanl-Prusya ttifk, s. 101.
35
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 34/1677, Reislkttap Abdullah Berri Efendi, Eski Halep Kads brahim smet
Efendi ile Mehmet Durri Efendinin murahhas tayin olunduklarna dair yazlan ferman (H. 29 Muharrem 1205/ 8
Ekim 1790).
36
A. C. Paa, Tarih-i Cevdet, V, s. 177-178.
37
Ahmet Vasf Efendi, Mehsinl- sr ve Hakaikl- Ahbr, (H. 12031209), Millet Ktphanesi, Ali Emiri
Ksm, Nr. 608,s. 83.
38
A. C. Paa, Tarih-i Cevdet, V, s. 221-222.
39
BOA, A.DVN. DVE. D.59/3,(Neme Ahitname Defteri, No: 59/3), s. 3134; BOA, A.DVNS. NMH. D.9, s. 225229;
BOA, Hatt- Hmayun, DN:1432/58619, bu Neme Devleti ile Devlet-i Aliyye arasnda Zitovide yaplan
grmelere sonunda imzalanan ahitnamenin suretidir (29 Zilhicce 1205/ 29 Austos 1791); Muhedt Mecmas,
III, s. 156-163;A. V. Efendi, Mehsinl- sr ve Hakaikl- Ahbr, (H. 12031209), s. 84.

XVIII. Yzyl Son eyreindeOsmanl Avusturya Siyasi likileri ve Zitovi Antlamas... 258

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
2) ki devlet arasnda sava ncesi hukuki yap aynen geerli olacak.
3) a- Osmanl Devleti, Avusturya tccar ve gemilerini Garp Ocaklar korsanlarnn
saldrlarna kar koruyacak. Eer bunu yapamazsa tccarlarn zararlarn kendisi
karlayacak.
b- Avusturya tccarlarnn Osmanl Devleti topraklarnda ticaret ve denizlerinde
seyir serbestlii salayan ubat 1784 tarihinde varlan mutabakat ile Eflak ve
Bodan memleketlerinde Erdel obanlarnn koyun ve srlerinin geiine ve
ikametlerine dair Aralk 1786 tarihli ferman aynen geerli olacak.
4) Avusturya, Eflak ve Bodan bata olmak zere bu sava esnasnda igal ettii tm
Osmanl Devletine ait ehir, kasaba ile kaleleri ve buralarda bulunan top ve
mhimmat gibi gereleri iade edecek ve iki devlet arasnda sava ncesi snr baki
kalacak.
5) Hotin Kalesi ve evresi Osmanl Devleti ile Rusya arasnda bir bar antlamas
imzalanncaya kadar Avusturyann kontrol altnda kalacak. Bu sre zarfnda
Avusturya hibir ekilde Rusyaya her hangi bir yardmda bulunmayacak. lgili
antlama imzalandktan sonra ise kalenin kontrol Osmanl Devletine braklacak.
6) Tasdiknamelerin mbadelesinden sonra taraflar antlama ile tespit edilen
snrlarna ekilecekler. Eflak ile Bodan tahliyesi iinse tasdiknamelerin
mbadelesinden sonra bir ay sre tannacak. Srp ve Bosna memleketleri ile
rovann eski snrnn tespiti iin taraflar Belgrat antlamasnn on nc
maddesine gre taraflar mbair tayin edecek. Bu blgedeki mhimmat ve
cephanenin tahliyesi iin ise tasdiknamelerin mbadelesinden sonra iki ay sre
tannacak.
7) Kendi rzalar ile din deitirerek iki tarafa snanlar hari iki devletin
topraklarnda her ne sebeple olursa olsun esir bulunan asker veya sivil btn
esirler karlkl olarak hibir bedel demeden iki ay ierisinde serbest braklacak.
8) Bu savatan nce veya srasnda iki devletin topraklarna yerleip yerletii
devletin hkimiyetini tanm olanlara diledikleri tarafa gemelerine hak tannacak.
9) Bu savala birlikte iki lke arasnda durma noktasna gelen ticaret bu antlamann
ikinci ve nc maddesine gre bir an nce balatlacak. Ayrca gerek Avusturya
snrlar ierisinde ticaret yapan Osmanl tccarlarnn gerekse Osmanl Devleti
snrlar ierisinde ticaret yapan Avusturyal tccarlarn sava sresince bakaya
kalan alacaklarnn tahsili salanacak.
10) ki devletin snrnda grevli vali ve kumandanlar daimi olan bu snrn
korunmasnda gerekli gayreti ve zveriyi gsterecekler. Herhangi bir hasar ve
zararda kendileri mesul tutulacaklar.
11) Bu antlamann ikinci ve nc maddesine binaen iki lke arasnda seyahat edip
ticaret yapan hi kimseye ilgili maddelerde mutabk kalnan koullar dnda
herhangi bir muamele yaplmayacak ve bunlarn gvenlikleri snrda grevli
kumandanlar tarafndan salanacak.
12) a- Osmanl Devleti bnyesinde yaayan Hristiyan halkn ibadetlerini rahata
yapmalarna izin verilecei gibi gerektiinde kiliselerinde tadilat yapmalarna
259 Serhat KUZUCU

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
msaade edilecek. Bu Hristiyan halkn Kuds-i erif gibi kutsal saylan yerleri
ziyaret iin yapacaklar yolculuklarda her trl gvenlikler salanacak.
13) ki devlet arasnda imzalanan bu antlamann pekitirilmesi iin sava dneminde
tahta kan Sultan III. Selim Han ile Avusturya mparatoru II. Leopoldn
cluslarnn tebriki iin karlkl olarak eliler gnderilecek.
14) Bu atlamann Trke ve Franszca olmak zere iki sureti hazrlanarak en fazla
krk gn iinde iki devlet tarafndan tasdik edilip mbadelesi yaplacak.
Sonu
XVIII. yzyln son eyreinde Avusturya mparatoru II Josef, Rus mparatoriesi II.
Katerinann hrs ve ihtiraslarna alet olarak baz kazanmlar elde etmek adna Osmanl
Devletine kar savaa girmiti. Savan balamasna mteakip Osmanl Devleti zellikle
Avusturya cephesinde ksm baarlar saladysa da Rusyaya kar istedii sonular alamad.
Ayn durum Avusturya cephesine sirayet edince Osmanl Devleti bsbtn bir kmaza girdi.
Dman ordular karsnda cephelerde alnan art arda alnan malubiyetler sonras Ruslarn
stanbula girmeleri nnde hibir engel kalmamken, 1789 ylnda Fransada patlak veren
ihtill ve Avrupada oluan yeni siyasi dengeler bir nevi Osmanl Devletinin yardma yetiti.
Yine bu dnemde II. Josefin 1790 ylnda lmesi ile birlikte yerine geen II. Leopoldn
Avusturya d politikasnda deiiklik yaparak, Osmanl Devletini paralamaya ynelik bir
plann iinde yer almak istememesi de bu savan seyrinde etkili oldu. ZiraII. Leopoldn bir an
nce bu savaa bir son verip Fransz ihtilalinin ykc etkilerine kar lkesini korumak
istemekteydi.

ki gl devlete kar daha fazla direnemeyeceini anlayan Osmanl Devleti son bir
are olarak Prusyadan yardm istemi, bununsonucu iki devlet arasnda (ubat 1790)
Avrupada geni yank uyandran bir ittifak antlamas imzalanmt. Bu ittifak sonras II.
Friedrich Wilhelmin Tuna kylarna byk bir askeri ynak yapmas bu savan tm
Avrupaya sramas hususunda ciddi endie yaratt. Avrupaya yaylacak bir savan
sonularndan endie eden ngiltere ve Hollanda hemen harekete gemek zorunda kald. Bu
savaa bir son vermek iin arabuluculuk giriimlerine balayarak, zellikle Avusturyaya kral
II. Leopolddaciddi bir bask uyguladlar. Bu giriimler sonras Avusturya ile Osmanl
Devleti,Zitovi bar antlamasn (1791) imzaladlar.
Bu antlama ile birlikteEflakn Aluta Nehrine kadar olan bat blgesi ile Srbistan,
Bosna- Hersek, stirya ve Dalmayay iine alan Vidin ve Drina Krfezi arasndaki tm
blgelerin kendilerine braklmas karlnda, Rusyann mttefiki olarak savaa giren
Avusturya hibir ciddi kazanm elde edemedi. Ayrca bu savata Belgrat, Hotin bata olmak
zere igal ettii birok nemli Osmanl topran bu antlamayla tekrar Osmanl Devletine
iade etmek zorunda kald.





XVIII. Yzyl Son eyreindeOsmanl Avusturya Siyasi likileri ve Zitovi Antlamas... 260

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
Kaynaklar
Ariv Kaynaklar
BOA, Mhimme-i Askir, No: 3.
BOA, Mhimme Defteri, No: 185.
BOA, A.DVNS. NMH. D.9, (Name-i Hmayun Defteri, No: 9).
BOA, A.DVN. DVE. D.59/3, (Neme Ahitname Defteri, No:59/3).
BOA, bnlemin Hariciye, GN: 1700, (H. 1201/ M. 1786-87).
BOA, Cevdet Hariciye, DN:14/687, (H. 08 Zilkade 1201/ 22 Austos 1787).
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 136/6759, (H. 10 Zilkade 1201/ 24 Austos 1787).
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 185/9234. (H. 29 Zilkade 1201/ 12 Eyll 1787).
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 83/4133, (H. 29 Cemaziyelevvel 1202/ 7 Mart 1788).
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 1450/50,(H. 20 Cemaziyelevvel 1202/27 ubat 1788).
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 23/1112, (H. 21 Muharrem 1204/ 11 Ekim 1789).
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 30/1417, (H. 29 Zilhicce 1204/ 9 Eyll 1790).
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 152/6402-A, (H. 29 Zilhicce 1204/ 9 Eyll 1790).
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 152/6402-C. (H. 29 Zilhicce 1204/ 9 Eyll 1790).
BOA, Hatt- Hmayun, DN: 147/6195, (H. 14 Zilhicce 1204/ 25 Austos 1790).
BOA, Cevdet Hariciye, DN: 34/1677, (H. 29 Muharrem 1205/ 8 Ekim 1790).
BOA, Hatt- Hmayun, DN:1432/58619, (29 Zilhicce 1205/ 29 Austos 1791).

Kronikler
Ahmet Vasf Efendi, Mehsinl- sr ve Hakaikl- Ahbr, (H. 12031209), Millet
Ktphanesi, Ali Emiri Ksm, Nr. 608.
Mustafa Nuri Paa, Netyicl- Vukut, IV, stanbul, 1307.
Kamil Paa, Devlet-i Aliye-i Osmaniye, II, stanbul, 1305.
Ahmet Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, V, Matbaa-i Osmaniye, stanbul, 1309.
AhmedCvid, Osmanl-Rus likileri Tarihi (Mntehabt), (haz. Adnan Baycar), stanbul,
2004.
Kitap ve Makaleler
Armaolu, Fahir, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, Ankara, 2003.
Beales, Derek, Enlightenmentand Reform in Eighteenth-century Europe, London, 2005.
Beydilli, Kemal, 1790 Osmanl-Prusya ttifk, ( Meydana gelii-Tahlili-Tatbiki), stanbul,
1981.
Castera, Katerina Tarihi,(ev. Yakovaki), (haz. Mehmet Mercan), Ankara, 2010.
Danimend, smail, H.,zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, IV, stanbul, 1955.
Djuvara, T.G.,CentProjets de Partage de la Turquie, Paris, 1914.
Grsel, Haluk, F. Tarih Boyunca Trk-Rus likileri Tarihi, stanbul, 1968.
Goryanof, Sergey, Rus Ariv Belgelerine Gre Boazlar ve ark Meselesi, (haz. Ali
Ahmetbeyolu- shak Keskin), stanbul, 2006.
Hammer, Byk Osmanl Tarihi, IX, stanbul, 1994.
Jorga, Nicolae, Osmanl mparatorluu Tarihi, V, (ev. NiliferEpeli), stanbul, 2005.
Lee, Stephen J.,Aspects of EuropeanHistory, London, 1984.
Meram, A. Kemal, Trk-Rus likileri Tarihi, stanbul, 1969.
Muhedt Mecmas, I, TTK, Ankara, 2008.
Noradounghian, Gabriel, ReceuildActesInternationaux de IEmpireOttoman (17891856), II,
Paris, 1900.
261 Serhat KUZUCU

History Studies
Prof. Dr. Enver Konuku Armaan / 2012
Potemkin, G. Alexandronitz,Memoris of PrincePotemkin: Field Marshall and Commander-In-
Chief of the Russian Army, London, 1813.
Rambaud, Alfred,History of RussiaVol. II, New York, 1900.
Ragsdale, Hugh, Russian foreignpolicy (1725-1815), ImperialRussia, Vol. II, New York,
2006, s. 504-529.
Shaw, Stanford J.,Eski ve Yeni Arasnda Sultan III. Selim Ynetiminde Osmanl
mparatorluu, (ev. Hr Gld), stanbul, 2008.
Shaw, Stanford J.,Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, I, (ev. Mehmet Harmanc),
stanbul, 2004.
irokorad A.,Ruslarn Gznden 240 Yl Kran Krana Osmanl-Rus Savalar, stanbul, 2009.
Thomson, G. Scott, CatherineThe Great andThe Expansion of Russia, London, 1947.
Uarol, Rifat,Siyasi Tarih (17892001), stanbul, 2006.
Uzunarl, . Hakk, Osmanl Tarihi, IV/I, Ankara, 1995.
Zinkeisen, J. Wilhelm, GeschichtedesOsmanischenReiches in Europa, C. VI, Gotha, 1859.