THEOBROMA/RO 2008 REGINA SELY DE ANDRADE GESTO ESCOLAR: UMA PERSPECTIVA DEMOCRTICA Trabalho de Concluso do Curso - TCC apresentado a Faculdade coo re!u"s"to parc"al para obten#o do t"tulo de $%s- &radua#o - Lato Sensu ' &esto Escolar( odal"dade ) d"stanc"a ' EA*CO+, $ro-,. THEOBROMA/RO ii ii 2008 TERMO DE APROVAO REGINA SELY DE ANDRADE GESTO ESCOLAR: UMA PERSPECTIVA DEMOCRTICA Trabalho de Concluso do Curso ' TCC apresentado a Faculdade coo re!u"s"to parc"al para obten#o do t"tulo de $%s- &radua#o - Lato Sensu ' &esto Escolar( odal"dade ) d"stanc"a ' EA*CO+, $ro-,. Theobroa( ,,,,,,,,/,,,,,,,,,,/2008 $ro-/, Coordenador do Curso Or"entador. $ro-/, 0ebro da banca1 $ro-/, 0ebro da banca1 THEOBROMA/RO iii iii 2008 DEDICATRIA *ed"co este trabalho aos eus estres( por tere e "ncent"2ado e au3"l"ado na real"4a#o deste estudo, Aos eus -"lhos pelo car"nho( apo"o e copreenso5 aos a"6os pelo est"ulo aos estudos, iv iv AGRADECIMENTOS A6rade#o a *eus( por sua plen"tude e bondade de ter e dado a oportun"dade de "n6ressar nesta Espec"al"4a#o( trans"t"ndo-e o 2"6or( a perse2eran#a( a saude -7s"ca e ental necess8r"as ao lon6o deste curso, Aos 6estores( pro-essores( -unc"on8r"os( alunos e pa"s das escolas( pela colabora#o e car"nho d"spensados nesta "n2est"6a#o, v v O poder nase do !"erer# Se$pre !"e o %o$e$ ap&'ar a (ee$)n'a e perse(eran*e ener+'a de s"a a&$a a "$ ,'$- (ener. os o/s*."&os- e- se n0o a*'n+'r o a&(o ,ar.- pe&o $enos- o'sas ad$'r.(e's# Da&e Carne+'e vi vi RESUMO A 6esto escolar part"c"pat"2a e deocr8t"ca 9 ho:e ua e3"6;nc"a da soc"edade( !ue entende esta coo ua dos poss72e"s ca"nhos( para ua boa escola "nte6rando seus alunos e ua soc"edade deocr8t"ca, Esta "n2est"6a#o caracter"4a e anal"sa o desepenho da l"deran#a dos 6estores( buscando copreender coo se desen2ol2e a or6an"4a#o escolar( o trabalho colet"2o( a part"c"pa#o da coun"dade e coo se cr"a no2as at"tudes para o pro6resso do desen2ol2"ento educac"onal e pro-"ss"onal e tr;s escolas da rede un"c"pal do Ens"no Fundaental de Theobroa/RO, O ob:et"2o 9 atender os pr9-re!u"s"tos !uanto )s d"ens<es da pr8t"ca colet"2a desen2ol2"da pelo 6estor -rente ) escola, +esse sent"do procurou-se abordar a 6esto escolar e u conte3to deocr8t"co( possu"ndo coo "nstruento e const"tu"#o para a trans-ora#o de ua pr8t"ca colet"2a e3erc"da pelo 6estor en!uanto pro-"ss"onal no conte3to soc"al co re6"stros arcados pela =*B >?>@/>A no tocante ao e3erc7c"o de 6esto deocr8t"ca e al6uas re-le3<es a respe"to do plane:aento e do processo de part"c"pa#o colet"2a no ab"ente escolar, A etodolo6"a da pes!u"sa de capo -o" real"4ada co a apl"ca#o de !uest"on8r"os( apontando a 6esto deocr8t"ca part"c"pat"2a coo ua estrat96"a para 6arant"r o sucesso de ua soc"edade !ue pr"a pela trans-ora#o, Pa&a(ras1%a(e: &esto( deocrac"a( escola( part"c"pa#o, vii vii SUMRIO RESUMO###################################################################################################################('' 1- INTRODUO################################################################################################23 2- O45ETIVOS####################################################################################################26 7#3 O/8e*'(o Gera&################################################################################################26 7#7 O/8e*'(os Espe9,'os###################################################################################26 :1 METODOLOGIA###############################################################################################2; <1 RE=ERENCIAL TERICO EMP>RICO############################################################2? <#3 AMPLIANDO O REPERTRIO######################################################################2? <#3#3 U$ 4re(e @'s*Ar'o da Ges*0o Eso&ar###################################################32 <#3#7 D'$ensBes e Ar*'"&aCBes da Ges*0o Eso&ar########################################37 <#3#: Ges*0o De$or.*'a e s"as Perspe*'(as###############################################3< <#7 AS DIMENSDES DE UMA PRTICA COLETIVA#########################################3; <#7#3 O Pape& do Ges*or Eso&ar########################################################################3; <#7#7 A ="nC0o e a I$por*En'a do Ges*or Eso&ar#########################################3F <#7#: O Ges*or Eso&ar e o P&ane8a$en*o Ad$'n's*ra*'(o###############################72 G1 PLANE5AMENTO E ESPECI=ICADES DA PESHUISA DE CAMPO##########7G 61 ANLISE E CR>TICA DOS RESULTADOS#####################################################7? ;1 CONCLUSDES#################################################################################################:3 F1 CONSIDERADES =INAIS#############################################################################:: RE=ERINCIAS##########################################################################################################:6 ANEJOS####################################################################################################################:; viii viii 31 INTRODUO O tea 6esto escolar deocr8t"ca 9 u"to d"scut"do atualente( po"s procura solu#<es para ua trans-ora#o no s"stea atual de ens"no( destacando-se as udan#as !ue se d"rec"ona a descentral"4a#o do poder( a necess"dade de u trabalho real"4ado co apla part"c"pa#o de todos os se6entos da escola e da coun"dade( para en2ol2er a soc"edade coo u todo, Cons"dera-se !ue esse processo 9 de 6rande rele2Bnc"a para o "n7c"o de ua trans-ora#o 9 necess8r"o !ue ele ocorra por etapas( proporc"one u ab"ente de trabalho -a2or82el a essas "no2a#<es( busca-se pessoas preparadas e ot"2adas( !ue se en2ol2a e su:e"tos !ue part"c"pe d"reta ou "nd"retaente desse processo educac"onal, +a 8rea da educa#o( a escola 9 respons82el pela trans"sso do conhec"ento( por9( no undo 6lobal"4ado( e3"6e-se !ue a escola tenha ua no2a concep#o e ua -ora d"-erenc"ada de se trabalhar, Ca constante reno2a#o na sua postura( para trans"t"r u conhec"ento de n72el ele2ado para preparar o aluno a sere cr"at"2o e pensante( co ob:et"2o de -orar c"dados cr7t"cos e !ue se coproeta a ua part"c"pa#o a"s e-et"2a( para obter resultados co e-"c8c"a( -a2or82e"s ao desen2ol2"ento do estabelec"ento, $art"ndo deste pr"nc7p"o( sur6e a -"6ura do 6estor escolar( coo sendo o "nd"27duo !ue "r8 propa6ar "d9"as para !ue ocorra a trans-ora#o( a!uele !ue "r8 art"cular essas "d9"as :unto ) coun"dade escolar, $ara Alonso 0D>88( p,DD1. Repensar a escola coo u espa#o deocr8t"co de troca e produ#o de conhec"ento !ue 9 o 6rande desa-"o !ue os pro-"ss"ona"s da educa#o( espec"-"caente o &estor Escolar( de2ero en-rentar neste no2o conte3to educac"onal( po"s o &estor Escolar 9 o a"or art"culador deste processo e possu" u papel -undaental na or6an"4a#o do processo de deocrat"4a#o escolar, *"ante dessa constata#o( o 6estor escolar necess"ta cr"ar s"tua#<es para roper barre"ras entre a teor"a e a pr8t"ca( repensar sua -ora de ad"n"strar, O ponto de part"da para !ue ocorra udan#as s"6n"-"cat"2as no s"stea escolar( 9 o de ua 6esto a"s deocr8t"ca onde todos possa part"c"par deste processo( ix ix op"nar co "d9"as coerentes( de acordo co as pr"or"dades do estabelec"ento, Tal pr8t"ca e3"6e do 6estor conhec"ento da real"dade de sua escola( ass"( poder8 coordenar e d"r"6"r a#<es con:untaente co todos os "nd"27duos( prepar8-los o ab"ente para u processo de udan#a e !ue tero !ue se adaptar( de -ora 6radual, A escola 9 2"sta coo u espa#o de l"2re art"cula#o de "d9"as, Ee6undo Hora 0D>>@ p,?@1. A Escola coo ua "nst"tu"#o !ue de2e procurar a soc"al"4a#o do saber( da c";nc"a( da t9cn"ca e das artes produ4"das soc"alente( de2e estar coproet"da pol"t"caente e ser capa4 de "nterpretar as car;nc"as re2eladas pela soc"edade( d"rec"onando essas necess"dades e -un#o de pr"nc7p"os educat"2os capa4es de responder as deandas soc"a"s, $ara !ue ocorra essa soc"al"4a#o( necess"ta-se de ua 6esto deocr8t"ca e part"c"pat"2a( onde aconte#a ua e-et"2a part"c"pa#o( tanto nas solu#<es de probleas coo na toada de dec"s<es !ue 2o "n-luenc"ar d"retaente a escola, O ob:et"2o 9 atender os pr9-re!u"s"tos !uanto )s d"ens<es da pr8t"ca colet"2a desen2ol2"da pelo 6estor -rente ) escola, +esse sent"do( procurou-se abordar a 6esto escolar( dentro de u conte3to deocr8t"co( possu"ndo coo "nstruento e const"tu"#o para a trans-ora#o de ua pr8t"ca colet"2a e3erc"da pelo 6estor en!uanto pro-"ss"onal -undaental dentro do conte3to soc"al( passando a"nda por al6uns re6"stros arcados na =*B >?>@/>A no !ue se re-ere ao e3erc7c"o de 6esto deocr8t"ca, E( tab9 al6uas re-le3<es no !ue d"4 respe"to ao plane:aento con2en"ente ao 6estor !ue tenc"ona e coordena o processo de part"c"pa#o colet"2a pert"nente ao ab"ente escolar na busca da 6esto deocr8t"ca, A etodolo6"a da pes!u"sa de capo -o" real"4ada co a apl"ca#o de !uest"on8r"os para tr;s 6estores e2olu7dos no processo deocr8t"co e a pes!u"sa b"bl"o6r8-"ca coo re2"so te%r"ca, A apura#o dos dados anal"sou-se e re-let"u-se co cr"t"c"dade as !uest<es !ue norte"a as "d9"as dos 6estores e a cr"t"c"dade dos esos para co a te8t"ca, Ass" encontrou-se coo buscar o elhor entend"ento para obten#o do ;3"to desse processo( apontando a 6esto deocr8t"ca part"c"pat"2a coo ua estrat96"a para 6arant"r o sucesso de ua soc"edade !ue pr"a pela trans-ora#o, O tea. &esto Escolar. Ca $erspect"2a *eocr8t"ca del""ta-se a anal"sar a 6esto deocr8t"ca e tr;s escolas Mun"c"pa"s de Ens"no Fundaental, Ocas"onada pela era da 6lobal"4a#o( a escola atual necess"ta de ua trans-ora#o no atual s"stea de ens"no( buscando superar desa-"os( e( a part"r desse pressuposto sur6e ) x x -"6ura do 6estor escolar( u l7der !ue "r8 desencadear essas "d9"as :unto ) coun"dade escolar !ue l"dera( buscando ua part"c"pa#o a"s e-et"2a por parte de peda6o6os( pro-essores( -unc"on8r"os( pa"s( alunos e coun"dade para( un"dos proo2ere u plano de a#o para desen2ol2"ento da escola( pr"or"4ando resultados co e-"c8c"a na consecu#o de ob:et"2os ale:ados, $ara !ue essa e2olu#o ocorra( 9 necess8r"a ua consc"ent"4a#o dos en2ol2"dos e coproet"ento na e-et"2a#o do processo de udan#a( poss"b"l"tando( ass"( a "planta#o de ua 6esto deocr8t"ca, +esse conte3to( pretende-se selec"onar a proble8t"ca e !uesto. Coo "n2est"6ar e anal"sar o processo de 6esto escolar deocr8t"ca 2oltado para ua pr8t"ca part"c"pat"2a( colet"2a e re-le3"2aF *essa -ora( pretende :ust"-"car !ue o estudo desta te8t"ca re-ere-se ) re-le3o sobre ua proposta de trabalho 2oltada para ua 6esto colet"2a( calcado e ua aborda6e !ual"tat"2a( descr"t"2a e coparat"2a( para ass" deonstrar a "portBnc"a da pr8t"ca colet"2a coo processo deocr8t"co na escola, $retende-se a"nda ostrar o pos"c"onaento peda6%6"co por parte de tr;s 6estores do Ens"no Fundaental das Escolas $%los Mun"c"pa"s do Estado de RondGn"a e a necess"dade da "nte6ra#o dos trabalhos no "nter-relac"onaento do ab"ente escolar, $retende-se desen2ol2er ua re-le3o sobre a pr8t"ca colet"2a dos 6estores escolares na rede de ens"no Mun"c"pal da c"dade de Theobroa( Estado de RondGn"a( al9 de "dent"-"car contrad"#<es e/ou d"-eren#as de "d9"as !uanto ao processo deocr8t"co, Hsso "pl"ca d"4er !ue a -ora de ad"n"strar de2e e3t"n6u"r o seu trad"c"onal odelo de concentra#o da autor"dade nas os de ua s% pessoa, O 6estor( !ue se const"tu" ass" no respons82el Ilt"o por tudo o !ue acontece na coun"dade escolar( e2olu"ndo para -oras colet"2as !ue prop"c"e a d"str"bu"#o da autor"dade de ane"ra ade!uada a at"n6"r os ob:et"2os "dent"-"cados na trans-ora#o soc"al, +a h"st%r"a do Bras"l( a 6esto da educa#o pIbl"ca -o" to e2"dente nos e"os de coun"ca#o( na 2"da pol7t"ca e na pr%pr"a consc";nc"a do c"dado cou( "sto posto !ue( 2e-se reconhecendo aplaente !ue a educa#o 9 u eleento essenc"al no desen2ol2"ento s%c"o ' econG"co, +o Bras"l( o ens"no pIbl"co 9 "nsat"s-at%r"o d"ante dos padr<es "nternac"ona"s( tanto na sua !uant"dade( !uanto na !ual"dade, xi xi Ass"( na pretensa e-"c";nc"a educac"onal consol"dada na -ora#o do c"dado( acred"ta-se !ue tanto a escola !uanto outras "nst"tu"#<es !ue "n"stra o ens"no( so respons82e"s por ua educa#o s"6n"-"cat"2a 2"nculada a real"4a#o soc"al, J co esse olhar( !ue se en2ol2e u a"or coproet"ento ruo ao processo deocr8t"co e a 2erdade"ra c"dadan"a !ue se concret"4a no -enGeno das rela#<es huanas( po"s elas encerra u 6rande potenc"al na luta pela trans-ora#o da soc"edade, A trans-ora#o a!u" pretend"da 9 desen2ol2"da a part"r do copro"sso do pro-"ss"onal !ue en2ol2e a dec"so lIc"da e pro-unda de !ue o assue( ader"ndo o desa-"o da d"2ers"dade do ser2"#o "nst"tuc"onal, Ass"( a atua#o do 6estor 9 de sua "portBnc"a por ser l7der( coordenador( controlador e plane:ador( tornando-se pe#a "presc"nd72el no Bb"to das pol7t"cas re6"ona"s e loca"s, A escola( sendo conceb"da dentro de u cople3o soc"al u"to "nst82el( 2"sando ) prepara#o dos "nd"27duos para udan#a( a 6esto se apresenta coo u trabalho altaente cople3o e su:e"to a u con:unto enore de 2ar"82e"s !ue "nter2; na a#o, Entretanto( o processo de or6an"4a#o escolar no 9 -un#o e3clus"2a do 6estor( as da real"4a#o de u trabalho part"c"pat"2o e re-le3"2o( en2ol2endo todos os se6entos soc"a"s !ue cop<e a escola, A a#o do 6estor nua l"nha de constru#o colet"2a e3"6e a part"c"pa#o de toda a coun"dade escolar nas dec"s<es do processo educat"2o e o 6estor educador de2e copreender a d"enso pol7t"ca de sua a#o ad"n"strat"2a respaldada na a#o educat"2a re2oluc"on8r"a, Ass" os "nd"27duos passa a assu"r a responsab"l"dade de suas a#<es co o poder para "n-lu"r sobre o conteIdo e a or6an"4a#o dessas at"2"dades, O plane:aento 9 u dos pr"nc"pa"s "nstruentos da 6esto part"c"pat"2a !ue pressup<e ua del"berada constru#o do -uturo, Const"tu"ndo-se nu processo pol7t"co 2"nculado ) dec"so da a"or"a( toada pela a"or"a e bene-7c"o da a"or"a, K"sto !ue o plane:aento part"c"pat"2o 9 u trabalho "nte6rado e "nte6rador de2"do a sua d"nB"ca !ue en2ol2e todos os ebros da coun"dade escolar nua rela#o Itua entre escola( alunos( -a7l"a e coun"dade, *essa -ora( acred"tar en2ol2e cora6e e a cada oento sent"os a presen#a constante do no2o, *escobr"r 9 ua !uesto "ntensa de procura !ue le2a xii xii todas as pessoas a u trabalho 6rat"-"cante( part"c"pat"2o( copart"lhado e co responsab"l"dade, +esse sent"do =LCM c"ta o resultado da pes!u"sa real"4ada por 0MACME+NHE D>8?( p,D0-DD1 onde conclu" !ue. Oual!uer curr7culo -unc"ona elhor se -or "plantado co entus"aso, O ab"ente da escola( de ua ane"ra 6eral( pode ser 2"sto coo u -ator -undaental para a e-"c8c"a pessoal dos seus -unc"on8r"os,,, A "ntera#o dos -unc"on8r"os e o plane:aento de ob:et"2os peda6%6"cos espec7-"cos de odo part"c"pat"2o a:uda a -orar u consenso sobre 2alores e etas !ue torna o cl"a de real"4a#<es auto- sustent82el, $ara a e!u"pe poder a6"r( o 6estor prec"sa cr"ar o h8b"to de ot"2ar seu 6rupo( despertando o desepenho co !ual"dade e at"2"dades escolares( pessoa"s e soc"a"s, A "portBnc"a do $lane:aento $art"c"pat"2o na escola( est8 na ane"ra de pensar( dec"d"r( e a6"r( o !ue 9 -e"to e con:unto( e dessa -ora sero obt"dos resultados pos"t"2os no !ue d"4 respe"to )s "nIeras car;nc"as e2"denc"adas no processo educat"2o( atra29s de u trabalho consc"ente( respons82el e pol7t"co, Co esses pressupostos na "nten#o de "n2est"6ar e anal"sar coo ocorre o processo de 6esto 2oltado para ua pr8t"ca colet"2a e re-le3"2a( prop<e-se a!u" desen2ol2er o tea. Ges*0o Eso&ar: U$a Perspe*'(a De$or.*'a- sur6"ndo ass"( os se6u"ntes !uest"onaentos. P O !ue 2e a ser 6esto escolarF P Coo pensar a 6esto escolar 2oltada para ua pr8t"ca colet"2aF P Oual a "portBnc"a do 6estor na real"4a#o do trabalho part"c"pat"2o no ab"ente escolarF *estas( outras se se6u"ro para !ue se possa copreender o trabalho do 6estor coo pr8t"ca colet"2a( re-le3"2a e deocr8t"ca( ou se:a( en!uanto pr83"s, xiii xiii 71 O45ETIVOS 7#3 O/8e*'(o Gera& Hn2est"6ar a &esto escolar e ua perspect"2a deocr8t"ca e part"c"pat"2a 2oltada para a "portBnc"a do trabalho peda6%6"co dos 6estores nas escolas un"c"pa"s de Theobroa/RO, 7#7 O/8e*'(os Espe9,'os P Hdent"-"car as concep#<es da 6esto escolar5 6esto deocr8t"ca e 6esto part"c"pat"2a5 P Hnd"car d"retr"4es !ue possa ser desen2ol2"das na 6esto escolar 2oltada para ua pr8t"ca colet"2a5 P *e-"n"r a pr83"s do 6estor en!uanto ebro part"c"pat"2o do ab"ente escolar, xiv xiv :1 METODOLOGIA $ara at"n6"r aos ob:et"2os da "n2est"6a#o. Q&esto Escolar. Ca $erspect"2a *eocr8t"caR( a etodolo6"a ut"l"4ada -o" b"bl"o6r8-"ca e de capo( pela caracter"4a#o de coo se desen2ol2e a 6esto deocr8t"ca nas escolas "n2est"6adas( atra29s de 2"s"tas( da "nte6ra#o co o e"o escolar e por e"o de apl"ca#o de !uest"on8r"os para os 6estores das tr;s escolas $%los Mun"c"pa"s de DS a 8S s9r"es, As escolas so local"4adas nas l"nhas( a"s prec"saente nos assentaentos( os alunos so -"lhos de a6r"cultores( todos de classe 9d"a ba"3a, As escolas "n2est"6adas so. Escola Mun"c"pal de Ens"no Fundaental T6ua Cr"stal"na( local"4ada no Assentaento $r"a2era( l"nha A0?5 Escola Mun"c"pal de Ens"no Fundaental Manoel R"be"ro( local"4ada no Assentaento $alares( l"nha A0?5 Escola Mun"c"pal de Ens"no Fundaental Uos"le" da E"l2a +asc"ento( local"4ada no tra2esso-D0( l"nha - A0V, $ara !ue a escola possa des2"ncular-se de u odelo trad"c"onal para ua escola trans-oradora e atual( se -a4 necess8r"o real"4ar ua re-ora no setor ad"n"strat"2o e na d"str"bu"#o do trabalho no estabelec"ento coo u todo, A esse respe"to( $aro 0D>>W( p, DD1 copleta o seu pensaento. C s"stea h"er8r!u"co !ue pretensaente coloca todo o poder nas os do d"retor, +o 9 poss72el -alar das estrat96"as para trans-orar o s"stea de autor"dade no "nter"or da escola( e d"re#o a ua e-et"2a part"c"pa#o de seus d"2ersos setores( se le2ar e conta a dupla contrad"#o !ue 2"2e o d"retor de escola ho:e, Esse d"retor( por u lado( 9 cons"derada autor"dade 83"a no "nter"or da escola( e "sso pretensaente( lhe dar"a u 6rande poder e autono"a5 as( por outro lado( ela acaba se const"tu"ndo( de -ato( e 2"rtude de sua cond"#o de respons82el Ilt"o pelo cupr"ento da le" e da orde na escola( e ero( preposto do Estado, , $ortanto( 9 -undaental !ue a escola atual tenha autono"a( para ale:ar seus ob:et"2os educac"ona"s( :untaente co o "nteresse da coun"dade escolar para( con:untaente( lutar por ua or6an"4a#o plane:ada( onde se tenha troca de xv xv "n-ora#<es entre todos os ebros !ue a cop<e, E ass"( -ortalecer o copro"sso de cada "nd"27duo co a escola co a -"nal"dade de alcan#ar os ob:et"2os co a a"or e-"c8c"a poss72el( atra29s da d"2"so de autor"dade e responsab"l"dade para u ens"no de !ual"dade( onde ocorra ua 6esto deocr8t"ca co a part"c"pa#o de todos, xvi xvi <1 RE=ERENCIAL TERICO1EMP>RICO <#3AMPLIANDO O REPERTRIO O re-erenc"al te%r"co-ep7r"co ut"l"4ado nesta "n2est"6a#o tra#ou-se ca"nhos !ue condu4"u de ane"ra e-"c"ente e e-"ca4 aos ob:et"2os propostos( a-"nal os proced"entos etodol%6"cos t9cn"cos e c"ent7-"cos poss"b"l"ta e"os e -oras de concret"4a#o da tra:et%r"a a ser percorr"da, +esse sent"do( o re-erenc"al etodol%6"co a!u" pretend"do condu4"u para ua re-le3o a"s pro-unda sobre a pr8t"ca ad"n"strat"2a e3ecutada nas escolas( be coo ua a"or -undaenta#o na e3ecu#o de u processo de 6esto( produt"2o e deocr8t"co, Cons"derando a op#o por ua aborda6e !ual"tat"2a( descr"t"2a e coparat"2a( optou-se pelos se6u"ntes proced"entos. $r"e"ro pela parte te%r"ca. P =e2antaento b"bl"o6r8-"co, P Aborda6e do tea 6esto( 6esto deocr8t"ca e 6esto escolar, Esta pr"e"ra parte do trabalho e-etuou-se nos eses de -e2ere"ro e eados do ;s de ar#o( co o le2antaento b"bl"o6r8-"co( pes!u"sas( le"tura( -"chaento e conce"tuando os t"pos de 6esto escolar, As pr"nc"pa"s teor"as a!u" ut"l"4adas -ora baseadas nos autores. &and"n 0D>>?1( !ue aborda a 6esto copart"lhada5 Hora 0D>>@1( !ue aborda a 6esto deocr8t"ca e =ucX 020001 !ue aborda a 6esto part"c"pat"2a, +a !uesto da 6esto deocr8t"ca -"ca asse6urada pela -ala de Hora 0D>>@( p,?A1( !ue pode se d"4er de odo 6eral !ue a 6esto deocr8t"ca 9 2"sta coo u e"o 2"ab"l"4ador das poss"b"l"dades de udan#a na soc"edade e na constru#o de ua escola elhor( co a part"c"pa#o de todos, Ouando se pensa e ua 6esto copart"lhada( te-se !ue reportar a ua 6esto escolar pautada no pensaento de &and"n 0D>>?( p,A>1. QEe al6u9 !uer !ue as pessoas part"c"pe de2e( antes( le28-las a s9r"oR, xvii xvii =ucX 02000( p,2A1 ressalta( Q,,, o sucesso nos resultados da 6esto part"c"pat"2a depende do conhec"ento e pr8t"ca das hab"l"dades( da ot"2a#o e da cr"at"2"dade das e!u"pes das escolasR, +esse conte3to a e!u"pe da escola 9 -orada pelos pro-essores( colaboradores( parce"ros e -ornecedores ' !ue coordenados pela d"re#o plane:a estrate6"caente( de-"n"ndo etas e a#<es( baseados na 6esto deocr8t"ca( copart"lhada e part"c"pat"2a, Ee6undo( pela parte pr8t"ca 0pes!u"sa de capo1. P An8l"se re-le3"2a da -un#o do 6estor part"c"pat"2o se6undo o olhar dos autores estudados co entre2"stas copostas de !uest<es abertas e se"-abertas( para subs"d"ar o en-o!ue descr"t"2o coparat"2o, A se6unda etapa ocorreu na se6unda !u"n4ena do ;s de ar#o e no ;s de abr"l( a!u" -ora real"4adas as 2"s"tas nas respect"2as escolas( con2ersa "n-oral co os 6estores( e se6u"da -o" anal"sada a -un#o dos 6estores re-let"ndo sobre os estudos real"4ados e por -"( a apl"ca#o do !uest"on8r"o para real"4ar a copara#o entre os 6estores, <#3#3 U$ 4re(e @'s*Ar'o da Ges*0o Eso&ar +os estudos b"bl"o6r8-"cos dos d"-erentes t"pos de or6an"4a#<es( -o" poss72el copreender !ue e3"ste ua -un#o ad"n"strat"2a !ue 9 bas"caente a esa para !ual!uer t"po de or6an"4a#o( 2ar"ando as a#<es e -un#o dos ob:et"2os espec7-"cos do epreend"ento cons"derado, Esta ade!ua#o dos t"pos de estruturas aos ob:et"2os e tab9 ao t"po de autor"dade en2ol2"dos na or6an"4a#o no "n2al"da( portanto a ess;nc"a cou da -un#o ad"n"strat"2a( as apenas acrescenta a necess"dade de se de-"n"re aos -atores 2ar"82e"s e cada caso para !ue se:a poss72el o a:untaento da teor"a 6eral aos d"-erentes t"pos de or6an"4a#o e3"stente, O processo ad"n"strat"2o 9 essenc"alente o eso e todo epreend"ento huano, Ass"( o conce"to de 6esto se -undaenta na pretensa un"2ersal"dade dos pr"nc7p"os adotados na epresa cap"tal"sta, Hsto por!ue a ad"n"stra#o epresar"al( a"nda 9 2"sta de odo 6eral o "deal de or6an"4a#o, xviii xviii $ara elhor copreender a ad"n"stra#o nos d"as atua"s 9 necess8r"o entender !ue ela 9 produto de lon6a e2olu#o h"st%r"ca e !ue conse!Yenteente tra4 c"catr"4es das contrad"#<es soc"a"s e dos "nteresses pol7t"cos e :o6o na soc"edade, +esse conte3to( $aro 02000( p,D>1( ressalta. A soc"edade se apresenta coo enore con:unto de "nst"tu"#<es !ue real"4a tare-as soc"a"s deter"nadas( e !ue e 2"rtude da cople3"dade das tare-as( da escasse4 dos recursos d"spon72e"s( da ult"pl"c"dade de ob:et"2os a sere perse6u"dos e do 6rande nIero de trabalhadores en2ol2"dos( assue absoluta necess"dade d !ue esses trabalhadores tenha suas a#<es coordenadas e controladas por pessoas ou %r6os co -un#<es chaadas ad"n"strat"2as, J "portante ressaltar !ue essa perspect"2a 9 caracter7st"ca pr%pr"a da soc"edade cap"tal"sta( onde a ad"n"stra#o e sua concep#o a"s 6eral e abstrata( ad2"nda da rac"onal"dade de2e estar constanteente buscando ob:et"2os !ue atenta aos "nteresses da classe trabalhadora( con-"6urando-se( portanto( na concorr;nc"a para !ue a trans-ora#o soc"al de -ato se:a real"4ada, +este conte3to a escola est8 "nser"da coo !ual!uer outra "nst"tu"#o !ue prec"sa ser ad"n"strada co a necess"dade de proo2er a e-"c";nc"a e a produt"2"dade( tendo a -"6ura 6estor coo respons82el pelas a#<es desen2ol2"das, +este en-o!ue ao 6estor escolar torna-se( entretanto "presc"nd72el conhecer a d"enso or6an"4ac"onal( "sto 9( a escola coo real"dade 6lobal e ser capa4 de adapt8-la )s no2as e3"6;nc"as !ue a local"dade dese:a( coo a-"ra $aro 02000( p,D81. +ua perspect"2a de trans-ora#o soc"al( 9 poss72el( al9 d"sso( rac"oc"nar e teros dos eleentos( dos !ua"s esta -ora( h"stor"caente deter"nada nua soc"edade de classes prec"sa ser dependurada para !ue nua soc"edade a"s a2an#ada se possa pG-la a ser2"#o de prop%s"tos no autor"t8r"os, +este conte3to os ecan"sos 6erenc"a"s da 6esto en!uanto processo !ue se reno2a peranenteente e en!uanto "nstruento na busca da rac"onal"dade( "sto 9( do coproet"ento co a udan#a soc"al( de2e estar 2oltados para o alcance de seus -"ns espec"-"caente educac"ona"s, O 6erenc"ador escolar prec"sa saber buscar na nature4a pr%pr"a da escola e dos ob:et"2os !ue ela perse6ue os pr"nc7p"os( 9todos e t9cn"cas ade!uadas ao "ncreento de sua real"dade, xix xix A 6esto escolar de2e ser 2"sta coo "nstruento -undaental do seu d"na"so e "sto na ed"da e !ue poss"b"l"te a conc"l"a#o entre os dados da real"dade e a r"6"de4 estrutural da or6an"4a#o resultante da apl"ca#o dos pr"nc7p"os de autor"dade le6al( -undados na burocrac"a, Conse!Yenteente( a!uela concep#o burocr8t"ca estr"ta no pode ser apl"cada ) or6an"4a#o escolar( ne de2e or"entar de odo total ou e3clus"2o a at"2"dade ad"n"strat"2a na escola, <#3#7 D'$ensBes e Ar*'"&aCBes da Ges*0o Eso&ar Copete ) 6esto escolar estabelecer o d"rec"onaento e a ob"l"4a#o capa4es de sustentar e d"na"4ar a cultura das escolas( de odo !ue se:a or"entados para resultados( "sto 9( u odo de ser e de -a4er caracter"4ado por a#<es con:untas( assoc"adas e art"culadas, Ee esse en-o!ue os es-or#os e 6astos so despend"dos se u"to resultado( o !ue( no entanto( te acontec"do na educa#o bras"le"ra( ua 2e4 !ue se te adotado at9 recenteente ) pr8t"ca de buscar solu#<es t%p"cas( local"4adas e restr"tas, Ouando de -ato os probleas da educa#o e da 6esto escolar so 6loba"s e esto "nter-relac"onadas, Ora( estes no se resol2e s"plesente( "n2est"ndo e capac"ta#o( e elhor"a de cond"#<es -"sca"s e ater"a"s ou e etodolo6"as, J prec"so s" a6"r con:untaente e todas as -rentes( po"s todas esto "nter-relac"onadas, A 6esto escolar const"tu" ua d"enso "portant7ss"a da educa#o( ua 2e4 !ue( por e"o dela( obser2a-se ) escola e os probleas educac"ona"s de -ora 6lobal( e se busca abran6er pela 2"so estrat96"ca e de con:unto( be coo pelas a#<es "nterl"6adas( tal coo a rede( os probleas !ue -ato -unc"ona de odo "nterdependente, Cabe ressaltar !ue a 6esto escolar 9 ua d"enso( u en-o!ue de atua#o( u e"o e no u -" e s" eso( ua 2e4 !ue o ob:et"2o -"nal da 6esto 9 a aprend"4a6e e-et"2a e s"6n"-"cat"2a dos alunos de odo !ue( no cot"d"ano 2"2enc"ado na escola( desen2ol2a as copet;nc"as !ue a soc"edade deanda( dentre as !ua"s e2"denc"a. pensar cr"t"caente( anal"sar "n-ora#<es e propos"#<es d"2ersas( de -ora conte3tual"4a5 e3pressar "d9"as co clare4a( tanto oralente coo por escr"to( ser capa4 de toar dec"s<es -undaentadas e resol2er xx xx con-l"tos( dentre u"tas outras copet;nc"as necess8r"as para a pr8t"ca da c"dadan"a respons82el, $ortanto( o processo de 6esto escolar de2e estar 2oltado para 6arant"r !ue os alunos aprenda sobre seu undo e sobre s" eso e rela#o a esse undo( ad!u"ra conhec"entos Ite"s e aprenda a trabalhar co "n-ora#<es de cople3"dades 6radat"2as e contrad"t%r"as da real"dade soc"al( econG"ca( pol7t"ca e c"ent7-"ca coo cond"#o para o e3erc7c"o da c"dadan"a respons82el, Co esta deanda( o sent"do de educa#o e de escola se torna a"s cople3o e re!uer cu"dado espec"al, O aluno no aprende apenas na sala de aula( as na escola coo u todo, Ee:a pela ane"ra coo a esa 9 or6an"4ado( coo -unc"ona pelas a#<es 6loba"s !ue proo2e pelo odo das pessoas nela se relac"ona e coo a escola se relac"ona co a coun"dade( pela at"tude e3pressa e rela#o )s pessoas( co os probleas educac"ona"s e soc"a"s pelo odo coo nela se trabalha( dentre outros aspectos, +esse conte3to =ucX 0D>>A( p,@V1 e3pressa !ue. QO entend"ento do conce"to de 6esto :8 pressup<e( e s"( a "d9"a de part"c"pa#o( "sto 9 do trabalho assoc"ado de pessoas( anal"sando( dec"d"ndo sobre seu enca"nhaento e a6"ndo sobre elas e con:untoR, Hsso por!ue o ;3"to de ua or6an"4a#o depende da a#o construt"2a con:unta de seus coponentes pelo trabalho assoc"ado( ed"ante rec"proc"dade !ue cr"a u todo or"entado por ua 2ontade colet"2a, Eob a des"6na#o de part"c"pa#o( e3per";nc"as so proo2"das( u"tas das !ua"s al6uas 2e4es co resultados a"s ne6at"2os do !ue pos"t"2os ao se cons"derar a le6"t""dade do en2ol2"ento das pessoas na deter"na#o de a#<es e sua e-et"2a#o, Hsto posto !ue( e noe da constru#o de ua soc"edade deocr8t"ca ou da proo#o de a"or en2ol2"ento das pessoas na deter"na#o de a#<es e sua e-et"2a#o, Hsto posto !ue( e noe da constru#o de ua soc"edade deocr8t"ca ou da proo#o de a"or en2ol2"ento das pessoas or6an"4a#<es( real"4a-se at"2"dades !ue poss"b"l"te at9 cond"c"onar a sua part"c"pa#o, +o entanto e3"ste a poss"b"l"dade da 6esto escolar ser prat"cada s"plesente( coo ua ad"n"stra#o odern"4ada( atual"4ada e seus aspectos e3ternos( as !ue cont"nua co a ant"6a %t"ca de controle sobre pessoas e processos, At9 por!ue :8 se t; not7c"as de pr8t"cas de 6esto part"c"pat"2a e !ue os part"c"pantes do conte3to or6an"4ac"onal so apenas con2"dados a s"plesente prat"car a part"c"pa#o eleentar de 2"ab"l"4a#o e d"scusso e 6rupo sobre !uest<es !ue -ora de-"n"das :8 anter"orente, xxi xxi *essa -ora( no tocante a !uesto da 6esto escolar 9 poss72el a-"rar !ue para dar conta de seu papel( ela prec"sa ser pelo enos duplaente deocr8t"ca, $or u lado( por!ue ela se s"tua no capo das rela#<es soc"a"s onde( torna-se "le67t"os o t"po de rela#o !ue no se:a de coopera#o entre os en2ol2"dos, $or outro( por!ue a caracter7st"ca essenc"al da 6esto 9 a ed"a#o para a concret"4a#o e -"ns5 sendo seu -" a educa#o e tendo esta u necess8r"o coponente deocr8t"co( 9 prec"so !ue e3"sta a coer;nc"a entre o ob:et"2o e a ed"a#o !ue lhe poss"b"l"ta a real"4a#o( posto !ue -"ns deocr8t"cos no possa ser alcan#ados de -ora autor"t8r"a, <#3#: Ges*0o De$or.*'a e s"as Perspe*'(as O tero &esto *eocr8t"ca Escolar 6anhou e3presso no corpo do debate educac"onal( a part"r das udan#as de parad"6as das !uest<es dessa 8rea, Eua caracter"4a#o se deu pelo reconhec"ento s"6n"-"cat"2o de part"c"pa#o dos se6entos escolares de -ora consc"ente na toada de dec"s<es e ane:aento de suas at"2"dades, A 6esto assoc"a-se ao -ortalec"ento da "d9"a de deocrat"4a#o do aspecto peda6%6"co da escola( copreend"do coo part"c"pa#o de todos nas dec"s<es e na sua e-et"2a#o, A part"r dessa "d9"a constata-se a necess"dade de ua "nterpreta#o da d"enso peda6%6"ca e pol7t"ca( na !uesto ad"n"strat"2a no sent"do de 2"ncular o trabalho do d"r"6ente escolar co essa no2a perspect"2a, O tero 6esto te s"do usado no cot"d"ano coo u "n6red"ente !ue subst"tu" ao tero antes deno"nado de ad"n"stra#o, $or9( a postura !ue se prop<e atualente na or"enta#o de 6estores escolares( parte da "d9"a de !ue 6esto escolar assoc"ada a outras "d9"as 6lobal"4antes e d"nB"cas e educa#o( toando por re-er;nc"a ) sua d"enso pol7t"ca e soc"al( a#o para trans-ora#o( 6lobal"4a#o( part"c"pa#o( pr83"s( en2ol2"ento( senso cr7t"co( cr"at"2"dade( c"dadan"a( etc, $or outro lado ) 6esto abran6e( portanto( a d"nB"ca das "ntera#<es( e decorr;nc"a de !ue o trabalho( coo pr8t"ca soc"al( passa a ser o en-o!ue or"entador da a#o e3ecutada na or6an"4a#o do ens"no, *essa -ora( a e3presso &esto Escolar *eocr8t"ca sur6e para -"3ar no2as "d9"as e estabelecer( na "nst"tu"#o( ua or"enta#o trans-oradora( a part"r da d"na"4a#o da rede de rela#<es !ue ocorre( d"alet"caente( no seu conte3to xxii xxii "nterno e e3terno( conse!Yenteente( trata-se da propos"#o de u no2o conce"to de or6an"4a#o educac"onal( ou se:a( superar l""ta#<es de en-o!ue e red"ens"on8- la, Entretanto( 9 "portante ressaltar !ue a %t"ca da 6esto escolar no presc"nde ne el""na a %t"ca da ad"n"stra#o educac"onal( apenas supera( dando a esta u no2o s"6n"-"cado a"s aplo e de car8ter potenc"alente trans-orador, *a7 por!ue sere cou a cont"nu"dade das a#<es propr"aente ad"n"strat"2as e parte do trabalho dos 6estores de or6an"4a#<es de ens"no( coo( por e3eplo( controle de recursos( de tepo e peda6%6"co, Ressalta-se !ue o entend"ento de 6esto educac"onal( a part"r desse en-o!ue torna sua abran6;nc"a a"s apla e rela#o ao odelo trad"c"onal( ou se:a( esse conce"to proporc"ona a d"scusso de u con:unto de pr"nc7p"os ou !uest<es !ue no ser"a poss72e"s nua In"ca postura, J not%r"o a"nda !ue esse conce"to en-at"4e a consc";nc"a da real"dade da "nst"tu"#o/escola pode ser od"-"cada ) ed"da !ue seus se6entos tenha consc";nc"a de !ue a produ4e co seu trabalho e ) ed"da !ue a:a de acordo co essa consc";nc"a, Ee6undo =YcX 0D>>A( p, 281( Q,,, o entend"ento de pr83"s ostra ass"( o s"6n"-"cado de se ad"n"strar ) escola no "pos"t"2aente( as a part"r de ua rec7proca "nte6ra#o co seus se6entos a !ue de2e ser2"rR, Esse entend"ento sobre o pr"nc"p"o da 6esto ' resultado do ebate soc"al( relac"onado ) deocrat"4a#o das or6an"4a#<es( espec"-"caente ) or6an"4a#o escolar( deanda a part"c"pa#o constante de todas !ue atua na soc"edade e dos se6entos escolares na toada de dec"s<es, +o plane:aento part"c"pat"2o( na re-orula#o de conteIdos( cursos na elhor"a das cond"#<es de trabalho e 2alor"4a#o pro-"ss"onal( !ue so respostas "ed"atas e ur6entes na -unc"onal"dade das "nst"tu"#<es, Eabe-se !ue a 6esto escolar !ue no en2ol2e a coun"dade est8 -adada a -orar u con:unto de "nteresses "nternos !ue d"-"c"lente co"nc"d"ro co os "nteresses da popula#o e 6eral, Ass" percebe-se !ue ua 6esto deocr8t"ca prec"sa da part"c"pa#o at"2a da coun"dade escolar( no oento de part"lhar o poder e de toar ua dec"so, Ca 6esto part"c"pat"2a re!uer un"o e perse2eran#a entre os ebros part"c"pantes( para !ue no -"!ue "nt""dados d"ante da pr"e"ra d"-"culdade !ue sur6"r, xxiii xxiii *esta -ora as d"-"culdades encontradas durante o percurso de ua 6esto part"c"pat"2a so e2"dentes( po"s parte da coun"dade ou at9 eso dos ebros "nternos da escola !ue no t; esp7r"to de colabora#o( de copreenso e de responsab"l"dade( d"-"cultando o desen2ol2"ento do processo, Esse proced"ento de"3a as pessoas be "ntenc"onadas "potentes no oento de toar ua dec"so, $ortanto( a e3ecu#o de ua 6esto deocr8t"ca re!uer oentos de re-le3o e de prepara#o para 2encer !ual!uer obst8culo encontrado pelo ca"nho, Entretanto( e3"ste a necess"dade de ua part"c"pa#o a"or dos ebros en2ol2"dos no processo educac"onal no "nter"or da escola( po"s co a descentral"4a#o do poder( todos os su:e"tos part"c"pantes deste processo sero respons82el por tudo o !ue 2"r a acontecer no desen2ol2"ento de ua a#o e prol da "nst"tu"#o, En-"( as responsab"l"dades sero be a"ores para todos os part"c"pantes do processo, A esse respe"to Hora 0D>>@( p,?@1 copleta. A !uesto da deocrat"4a#o da escola te s"do anal"sada sob tr;s aspectos( de acordo co a percep#o dos %r6os o-"c"a"s ou na perspect"2a dos educadores( espec"alente da!ueles !ue -a4e an8l"se a"s cr"t"ca do processo educac"onal( deocrat"4a#o coo apl"a#o do processo educac"onal( acesso ) "nst"tu"#o educac"onal5 deocrat"4a#o dos processos peda6%6"cos e deocrat"4a#o dos processos ad"n"strat"2os, Co "sso( os %r6os o-"c"a"s 2;e a deocrat"4a#o do ens"no coo se -osse u e"o a"s -8c"l para as caadas a"s pobres da popula#o ter acesso )s escolas, O !ue se percebe 9 !ue os %r6os o-"c"a"s se ut"l"4a de e"os "deol%6"cos para obter o cred"to da popula#o carente( -a4endo d"scursos e apresentando pro6raas de desen2ol2"ento do s"stea educac"onal( as( na real"dade( o 6o2erno no est8 preocupado co os probleas 2"2"dos pela escola( co rela#o ao sal8r"o dos pro-essores( )s d"-"culdades encontradas no processo ens"no- aprend"4a6e, Hsto d"-"culta bastante ) e-et"2a#o de u processo deocr8t"co na escola pIbl"ca, O 6o2erno acred"ta !ue( co o auento do nIero de 2a6as( co a constru#o de salas de aula e de escolas( est8 contr"bu"ndo para a deocrat"4a#o do ens"no, Entretanto( para !ue a deocrat"4a#o se:a e-et"2ada( 9 -undaental !ue se atenda )s necess"dades b8s"cas da escola e !ue o-ere#a cond"#<es necess8r"as xxiv xxiv para o desen2ol2"ento do processo, *entre estas cond"#<es( destaca-se a busca de u conhec"ento cr"t"co da real"dade e a consc"ent"4a#o da necess"dade de lutar por ua trans-ora#o soc"al, $ara Hora 0D>>@( p,DW1. O educador encara a deocrat"4a#o coo u desen2ol2"ento de processos peda6%6"cos( os !ua"s podero apl"ar as oportun"dades educac"ona"s per"t"ndo a peran;nc"a do educando no s"stea escolar, $or outro lado( a deocrat"4a#o do ens"no( para os educadores( passa pelas udan#as nos processos ad"n"strat"2os no Bb"to do s"stea escolar( 2"slubrados atra29s da part"c"pa#o dos pro-essores e pa"s nas dec"s<es toadas( nas ele"#<es para car6os d"ret"2os( assebl9"as e el""na#o das 2"as burocr8t"cas, *"ante do descaso do poder e rela#o ) deocrat"4a#o do ens"no( -a4-se necess8r"a ) part"c"pa#o e-et"2a da coun"dade na 6esto da escola( para !ue se:a con!u"stada a sua autono"a e rela#o aos "nteresses do"nantes representado pelo Estado, $ara !ue "sso aconte#a( 9 prec"so !ue ha:a u"ta -or#a de 2ontade por parte da coun"dade( no sent"do de lutar pelo alcance dos ob:et"2os tra#ados e part"c"par at"2aente das dec"s<es a sere toadas, <#7 AS DIMENSDES DE UMA PRTICA COLETIVA <#7#3 O Pape& do Ges*or Eso&ar J o Ad"n"strador escolar o respons82el pela ad"n"stra#o e pol7t"ca real"4ada dentro de ua "nst"tu"#o de ens"no, Este pro-"ss"onal prec"sa estar be preparado pro-"ss"onalente( consc"ente de sua -undaental "portBnc"a no processo pol7t"co-peda6%6"co da escola ) !ual se encontre ) -rente, A -un#o deste pro-"ss"onal h8 al6uns anos( era l""tada ) resolu#o dos probleas ad"n"strat"2os( pr"nc"palente !uando eanados da ad"n"stra#o pIbl"ca, Eua ad"n"stra#o era soente d"rec"onada ) responsab"l"dade pela escr"tura#o e re6"stro escolar( ass"natura de ponto dos pro-essores e conser2a#o de patr"Gn"o da escola( tendo tudo re6"strado e atas, xxv xxv Atualente( sua -un#o 2a" u"to al9( d"rec"ona-se para a art"cula#o das d"2ersas 2ar"82e"s !ue apresenta na escola( coo as rela#<es dos pro-essores entre s"( pro-essores e alunos e -unc"on8r"os, Atra29s do seu papel( proo2e o be estar da coun"dade escolar, Mu"tos autores bras"le"ros( coo K"tor $aro e MZrtes Alonso desen2ol2era trabalhos sobre Ad"n"stra#o Escolar( part"ndo do pressuposto de !ue( na escola de2e ser apl"cados os esos pr"nc7p"os ad"n"strat"2os adotados e epresas cap"tal"stas, Eendo seus 9todos e t9cn"cas poss72e"s de ser adaptado a !ual!uer t"po de or6an"4a#o( "nclus"2e escolar, Ass"( ad"n"strar 9 u processo cople3o de 6er"r ne6%c"os co caracter7st"cas pr%pr"as, O Ad"n"strador Escolar 9 u"to a"s do !ue u ero ad"n"strador 9 u a6ente art"culador( !ue assue perante a coun"dade o copro"sso de o-erecer u ser2"#o de !ual"dade( prec"sando estar hab"l"tado para l"dar tanto co o ad"n"strat"2o-pol7t"co !uanto co o peda6%6"co( por9( se !ue se sobreponha u e detr"ento do outro, K"tor $aro 020001 descre2e coo essenc"al ) part"c"pa#o do 6estor escolar no processo pol7t"co-peda6%6"co da escola( po"s 9 atra29s de suas udan#as e sua atual"4a#o( !ue pode ser desen2ol2"da ua trans-ora#o soc"al( dentro e -ora da escola, $o"s para o autor( a ad"n"stra#o cap"tal"sta ostra-se e3treaente conser2adora, Onde h8 a perpetua#o do n72el econG"co e pol7t"co( da do"na#o da!ueles !ue det; os e"os de produ#o sobre o restante da soc"edade, Eendo !ue a escola 9 capa4 de contr"bu"r co sua parcela para a udan#a deste !uadro( po"s ser"a "poss72el o desen2ol2"ento da at"2"dade ad"n"strat"2a 2oltada para a trans-ora#o soc"al( na escola( se esta -osse( a pr"or"( "ncapa4 de contr"bu"r para tal trans-ora#o, J "portante !ue se deter"ne coo "presc"nd72el( a part"c"pa#o da escola( na -ora#o total do aluno coo c"dado( consc"ente de seus d"re"tos e de2eres( e tab9 de sua "portBnc"a na trans-ora#o pol7t"co-soc"al do seu pa7s, <#7#7 A ="nC0o e a I$por*En'a do Ges*or Eso&ar $ara !ue as trans-ora#<es na !ual"dade de ens"no ocorra( 9 necess8r"o !ue o 6estor atue coo l7der educac"onal( "n-luenc"ando( d"retaente no coportaento pro-"ss"onal dos educadores, Este de2e estar e contato peranente co os docentes( -a4endo co !ue cada pro-"ss"onal( aluno e pa"( s"nta !ue a escola 9 a cont"nua#o do seu lar, *e2e xxvi xxvi ser o este"o da "nst"tu"#o( dando apo"o e "ncent"2ando os pro-essores( 2alor"4ando o seu desepenho( e e3tra"ndo o 83"o de sua e!u"pe de pro-"ss"ona"s, Eer2"ndo coo -onte de "nsp"ra#o( "ncent"2o e apo"o t9cn"co, J necess8r"o !ue u &estor Escolar( sa"ba condu4"r a sua e!u"pe( se !ue esta se s"nta -ra6"l"4ada pela s"tua#o e !ue deter"nada "nst"tu"#o se encontra( procurando no se laentar( as real"4ar pro:etos !ue resol2a a s"tua#o( de -ora !ue esta trans-ora#o -a#a co !ue os pro-"ss"ona"s copreenda elhor a real"dade educac"onal e !ue atua, Ao se resol2er ta"s probleas( a coun"dade escolar ad!u"re consc";nc"a de seu poder de udar a real"dade( co os recursos d"spon72e"s, Entretanto( a -un#o do 6estor escolar 2a" u"to al9 do s"ples ato de ad"n"strar, Ele assue ua s9r"e de -un#<es( tanto de nature4a ad"n"strat"2a !uanto peda6%6"ca, *e2endo e abas possu"r -un#<es b8s"cas de or6an"4a#o( ad"n"stra#o e super2"so, +o !ue d"4 respe"to ) -un#o ad"n"strat"2a re!uer a pr8t"ca de todas as t9cn"cas e processos epre6ados na opera#o de u s"stea educac"onal( e concordBnc"a co cr"t9r"os estabelec"dos, A d"re#o de2e ter o controle de todos os assuntos escolares( descentral"4ando o poder e d"2"d"ndo as tare-as co todas as un"dades da escola, $roo2endo o e!u"l7br"o dos aspectos ater"a"s e -"nance"ros da escola( co 6arant"a de u processo peda6%6"co de !ual"dade( coo se re-ere Hora 0D>>W( p,D81. Oue sua pr"nc"pal -un#o 9 real"4ar( por "nter9d"o da ad"n"stra#o( ua l"deran#a pol7t"ca( cultural e peda6%6"ca( a -" de 6arant"r atend"ento das necess"dades educac"ona"s de sua cl"entela cu"dando da ele2a#o do n72el cultural das assas, A educa#o :aa"s de2e 2"sar ) parte epresar"al 0lucro1( coo eta pr"nc"pal( ass" coo a soc"edade cap"tal"sta( !ue escra2"4a as classes enos -a2orec"das( as s"( ter seus ob:et"2os 2oltados para a -ora#o de c"dados cr7t"cos !ue produ4a sua 2"so soc"al( cultural e econG"ca( !ue 2enha a ter sua part"c"pa#o e-et"2a nesta soc"edade copet"t"2a, O 6estor no de2e ter autor"dade burocr8t"ca( dando ordens andadas pelo s"stea( as s" le2ar e conta a real"dade de sua coun"dade e assu"r a sua 2erdade"ra pr83"s educac"onal, Eua pos"#o 9 de 6rande responsab"l"dade( no s% xxvii xxvii e rela#o ) or6an"4a#o e a ad"n"stra#o da escola( as tab9 e rela#o ao s"stea a !ue pertence, Onde ele de2e estabelecer u relac"onaento entre Qe"os e -"nsR para e!uac"onar( na escola probleas educac"ona"s e ad"n"strat"2os, Eua pos"#o deter"na ua -orte "n-lu;nc"a sobre todas as pessoas !ue 6erenc"a na escola, O seu desepenho e sua hab"l"dade "ro d"rec"onar a !ual"dade e o desepenho de seu pessoal, +a 2"so de 0=LCM( D>>A( p,@V1( Q,,, 9 "presc"nd72el o processo de consultor"a coo 2"a para a atua#o do &estor e dea"s pro-"ss"ona"s da escola( po"s 9 atra29s dela !ue ha2er8 u consenso das "d9"as( op"n"<es e "n-ora#<es sobre deter"nada proble8t"caR, Entretanto( o 6estor de2er8 estar aberto a no2as "d9"as e op"n"<es para a resolu#o dos probleas re-erentes ) escola, <#7#: O Ges*or Eso&ar e o P&ane8a$en*o Ad$'n's*ra*'(o +essa perspect"2a( se abr"u precedentes para ua no2a -ora de d"re#o escolar( no a"s sub"ssa ) h"erar!u"4a#o( o !ue d"-"culta2a a !ual"dade do ens"no de u odo 6eral, $o"s ho:e sabeos !ue o 6estor e3erce -un#o de desta!ue na escola( a ele atr"bu"-se a responsab"l"dade 83"a !uanto a consecu#o e-"ca4 da pol7t"ca educac"onal do s"stea e desen2ol2"ento pleno dos ob:et"2os educac"ona"s, 0=CCM( D>>A( p,@81( Q,,, ao re-er"r-se ) ant"6a concep#o de ad"n"stra#o escolar( coenta !ue e 2"rtude da necess"dade de reordena#o do s"stea educac"onal( no se sabe conceber a"s dentro da escola ua a#o part"d8r"a( un"lateral e autocr8t"ca por parte do 6estorR, *"ante das pala2ras do autor busca-se a descentral"4a#o do trabalho de ua rede-"n"#o de pap9"s a -" de proporc"onar resultados sat"s-at%r"os das pessoas !ue o prat"ca para consol"dar ua a#o pro6ress"sta no desen2ol2"ento de todas as at"2"dades dentro da escola, Co "sso a atua#o do 6estor 9 dec"s"2a para o d"na"so da escola( ua 2e4 !ue a esa :aa"s de2er8 a-astar-se da real"dade e des2"ncular-se do e"o, =on6e de desepenhar ua -un#o eraente burocr8t"ca( cabe ao &estor estabelecer u relac"onaento entre Qe"os e -"nsR para e!uac"onar na escola probleas educac"ona"s e ad"n"strat"2os, Ao bo ad"n"strador copete en2ol2er o 6rupo !ue d"r"6e no s% na e3ecu#o a"s tab9 no plane:aento ou pro6raa#o( e na a2al"a#o das xxviii xxviii at"2"dades desen2ol2"das, Ass" o &estor de2e proo2er ua cr"a#o de ab"ente -a2or82el para a auto-real"4a#o do seu pessoal( des"6nando-os para -un#<es !ue per"ta a ut"l"4a#o do seu potenc"al, Entende-se !ue a pr8t"ca de or"entar as pessoas re!uer u conhec"ento ps"col%6"co capa4 de detectar nelas !ua"s as hab"l"dades !ue elas !uere desen2ol2er e !ual a elhor pos"#o para !ue "sso ocorra, Esta or"enta#o 9 -ator essenc"al para a ob"l"4a#o de talentos !ue resulta e udan#a de coportaento e conse!Yenteente o coproet"ento de todos na constru#o de u plane:aento realente part"c"pat"2o, J nessa perspect"2a !ue de2e pautar a condu#o do plane:aento part"c"pat"2o por parte do 6estor( buscando sepre o en2ol2"ento dos d"2ersos se6entos !ue cop<e a coun"dade escolar a op"nar( plane:ar e a2al"ar( a proposta de educa#o a sere e-et"2ada na escola( apl"ando-se ass"( a poss"b"l"dade de sucesso do re-er"do plane:aento, +o entanto( tal plane:aento no pode se redu4"r e ua s"ples "nte6ra#o escola -a7l"a coun"dade e s" 2"sar a real"4a#o das pessoas en2ol2"das e todo processo e( por conse6u"nte a trans-ora#o da coun"dade( na !ual a escola est8 "nser"da, *"ante do e3posto( pensa-se !ue a -"6ura do 6estor escolar neste processo de plane:aento e a -ora coo "r8 condu4"r "nIeras s"tua#<es !ue o plane:aento lhe "p<e 9 de -undaental "portBnc"a, $o"s cabe ao 6estor escolar no s% dar esclarec"entos te%r"cos a toda coun"dade no !ue d"4 respe"to ao plane:ar colet"2aente( coo tab9 "ncent"2ar as potenc"al"dades poss72e"s( e estas se tornare a#<es cr"at"2as e "no2adoras por parte dos en2ol2"dos, E sobre tudo se en2ol2er a -" de conta6"ar a todos co sua d"spos"#o e entus"aso( para !ue :untos part"c"pe de l"2re e espontBnea 2ontade nos encontros de toda coun"dade escolar( se -a4endo presente o d"8lo6o e o pr%pr"o debate e3"stente no processo a -" de !ue todas as dec"s<es se:a de acordo co a real"dade escolar, Tornando poss72el ua educa#o a"s huana e deocr8t"ca, *alas 0D>>@( p,@V1 aborda a !uesto do cl"a escolar ostrando !ue no pode ha2er na escola u cl"a de host"l"dade( de "nd"2"dual"so( de "rresponsab"l"dade e de no en2ol2"ento( po"s esses coproete o andaento do plane:aento part"c"pat"2o e !ue ao "n29s da constru#o desse cl"a de2a e3"st"r s"( u ab"ente de acolh"da ace"ta#o Itua e "nteresses u pelo outro, Ass"( pensa-se !ue a e3"st;nc"a da l"berdade( do respe"to( da -ratern"dade e copanhe"r"so no processo do plane:aento part"c"pat"2o so -atores xxix xxix preponderantes para a real"4a#o de ua a#o e con:unta, E( por conse6u"nte at"n6"r a consc"ent"4a#o( sendo esta a elhor ane"ra de conse6u"r udan#as de at"tudes( co rela#o a "nIeras "deolo6"as "postas pelo s"stea do"nante( po"s caso contr8r"o peranecer"a a coun"dade co a 2"so al"enada e !ue 2"2e, $or outro lado( sabe-se !ue proo2er u cl"a -a2or82el e despertar o "nteresse da coun"dade escolar no 9 nada -8c"l por parte do 6estor( no entanto( de2e este de ua -ora ou de outra desen2ol2er s"tua#<es e !ue at"n:a a -ratern"dade e o d"8lo6o, Ha:a 2"sta( !ue u"tas 2e4es( na pr%pr"a escola h8 pessoas !ue part"c"pa da real"4a#o do trabalho apenas por obr"6a#o ou !ue 2"sa soente ) 6arant"a de peran;nc"a do epre6o( ao "n29s de copart"lhare ob:et"2os( 2alores( cren#as( e3pectat"2as couns( ebora este:a un"das por ua depend;nc"a rec7proca, Ee contar co a!uelas !ue( s% por estare -a4endo presen#a e deter"nados oentos :8 acha !ue esto part"c"pando( o !ue na 2erdade esto apenas colaborando, Ass"( para !ue ha:a de -ato u processo part"c"pat"2o( se -a4 necess8r"o ) part"c"pa#o e-et"2a nas responsab"l"dades nas etapas de elabora#o e e3ecu#o, Tal part"c"pa#o no processo 6lobal de plane:aento repercut"r8 na 2"da da escola( od"-"cando rela#<es e "n-luenc"ando pos"t"2aente o processo de toada de dec"s<es, A"nda no decorrer da constru#o colet"2a( sente-se necess"dade da deocrat"4a#o das dec"s<es e da pr%pr"a 6esto escolar( tendo coo l7der a -"6urado 6estor( pessoa esta de2endo ter a total copreenso de sua -un#o -rente aos desa-"os "postos na sua a#o ad"n"strat"2a e part"c"pat"2a, Co "sso( 2eos o !uanto 9 necess8r"o !ue tal a#o se:a pro2ocada( procurada e aprend"da por todos( ua 2e4 !ue a 6esto deocr8t"ca poss"b"l"ta o car8ter a"s huano 2oltado para o aluno e para o seu be estar( ob:et"2ando a !ual"dade do ens"no, F"ca claro !ue esse ca"nho de2e ser tr"lhado e descoberto por cada escola e a esa prec"sa despertar para o !ue asse6ura e re6ulaenta a =e" de *"retr"4es e Bases da educa#o +ac"onal de n/, >?>@/>A no art, os se6u"ntes pr"nc7p"os. Art, D@ ' Os s"steas de ens"no de-"n"ro as noras da 6esto deocr8t"ca do ens"no pIbl"co na educa#o b8s"ca( de acordo co suas pecul"ar"dades e con-ore os se6u"ntes pr"nc7p"os. H, $art"c"pa#o dos pro-"ss"ona"s da educa#o na elabora#o do pro:eto peda6%6"ca da escola5 xxx xxx HH, $art"c"pa#o das coun"dades escolar e local e conselhos escolares ou e!u"2alentes, Ass" percebe-se !ue se torna necess8r"a e "presc"nd72el part"c"pa#o dos pro-essores e espec"al"stas na elabora#o do pro:eto-peda6%6"co da escola( na perspect"2a de !ue as dec"s<es antes central"4adas no 6estor cede lu6ar a u processo de res6ate da e-et"2a -un#o soc"al de u trabalho de constru#o colet"2a entre todos os a6entes da escola e( destes( co a coun"dade, *e certa -ora( at9 o pr%pr"o estatuto da Cr"an#a e do Adolescente - ECA procura tab9 apo"ar a 6esto part"c"pat"2a na escola( !uando o eso re-or#a a "d9"a da part"c"pa#o das cr"an#as e adolescentes na toada de dec"so no !ue d"4 respe"to a sua 2"da e de seu d"re"to, A l"berdade de op"n"<es e e3presso( atr"bu"ndo tab9 o d"re"to aos pa"s ou respons82e"s a estare a par do processo peda6%6"co( be coo part"c"par da de-"n"#o das propostas educac"ona"s, Ker"-"cou-se !ue a part"r do oento !ue se coe#a ua escola d"-erente( ou se:a( sa"ndo de ua estrutura ant"6a de ad"n"stra#o central"4adora para ua descentral"4a#o de poder( assu"da pela postura re2oluc"on8r"a do 6estor( este repensa !ue t"po de hoe a escola dese:a -orar na de-esa da "d9"a de !ue a coun"dade possa op"nar( a2al"ar e soc"al"4ar as dec"s<es da esa, A 6esto deocr8t"ca representa ua no2a -ora de ad"n"stra#o( !ue rope co a concep#o de or6an"4a#o burocr8t"ca( assu"ndo a concep#o de ad"n"stra#o copart"lhada e "nte6rada totalente ) es-era peda6%6"ca( co -"nal"dade a"or de desen2ol2er u ens"no e aprend"4a6e !ue possa copor a 2"da do educando e todos os aspectos, $ressupondo u trabalho colet"2o( copart"lhado( e !ue os en2ol2"dos s"nta a 2ontade( dese:o e pr"nc"palente copro"sso co a#<es educat"2as, Co "sso( ela acaba por abr"r a escola ) coun"dade para !ue todos d"scuta( op"ne( contr"bu"ndo ass"( para a constru#o do trabalho educat"2o e a d"enso pol7t"ca da -un#o do 6estor acaba por se re2elar no oento da art"cula#o dessas a#<es colet"2as( procurando condu4"r o pro:eto peda6%6"co da escola e pr"or"4ando as !uest<es peda6%6"cas, En-"( pensa-se !ue a 6esto deocr8t"ca s"6n"-"ca a con!u"sta da autono"a por parte do aluno( da -a7l"a e da coun"dade, Esta 9 a 2anta6e de ua 6esto escolar part"c"pat"2a( po"s as dec"s<es toadas colet"2aente no se re-ere apenas na %t"ca de deocrat"4ar a escola "nternaente( as tab9 -ortalecer a un"dade escolar e3ternaente, xxxi xxxi Al9 d"sso( pensa-se !ue o 6estor e e"o a essa prat"ca colet"2a na 6esto da escola( no de2e se "nt""dar co certas d"-"culdades !ue 2enha a sur6"r e s" en-rentar de cabe#a er6u"da e nunca perder de 2"sta seus ob:et"2os en!uanto peda6o6o, $o"s s% ass" -orar8 c"dados cr7t"cos e sens72e"s ) real"dade soc"al e( por conse6u"nte contr"bu"ndo para sol"d"-"ca#o de ua educa#o de !ual"dade, xxxii xxxii G1 PLANE5AMENTO E ESPECI=ICADES DA PESHUISA DE CAMPO +o plane:aento e espec"-"ca#<es da "n2est"6a#o( optou-se por u trabalho baseado na pes!u"sa e3plorat%r"a "ntenc"onal( atra29s de u !uest"on8r"o elaborado para tr;s pro-essores !ue atua coo 6estores( coo e3"ste tr;s escolas p%los no Mun"c7p"o de Theobroa/RO( a pes!u"sa -o" d"rec"onada aos tr;s 6estores, A escolha assoc"a-se ) !uesto de !ue nenhu trabalho 9 2erdade"raente concret"4ado se no -or copro2ado pela e2"d;nc"a de pr8t"cas e3"stentes e atuantes, $ara a coleta de dados -ora selec"onadas tr;s escolas p%los Mun"c"pa"s do Ens"no Fundaental de DS ) 8S s9r"e de Theobroa/RO( local"4adas na 4ona rural( sendo elas local"4adas e l"nhas d"-erenc"adas para detectar coo pensa e a6e os 6estores das escolas sobre a 6esto deocr8t"ca( copart"lhada e part"c"pat"2a, $ara a real"4a#o da coleta elaborou-se u !uest"on8r"o( !uest"on8r"o este( elaborado para ua pro282el copara#o de coo pensa os 6estores sobre a 6esto deocr8t"ca( sendo este !uest"on8r"o d"2"d"do e duas partes. A pr"e"ra parte estruturada co !uatro !uest<es e3planat%r"as e a se6unda parte estruturada co tr;s !uest<es ob:et"2as co tr;s !ues"tos de Ilt"pla escolha, Os entre2"stados -ora caracter"4ados de &estor - D &estor - 2 e &estor ' ?, 3K PARTE: 31 H"a& o se" pon*o de ('s*a so/re +es*0o de$or.*'a na eso&a !"e ad$'n's*raL &estor - D. Certamente um processo, ainda em construo buscando a transformao para uma comunidade estruturada com a participao e compromisso de todos. &estor - 2. xxxiii xxxiii Entendo como uma prtica necessria no ambiente escolar, pela qual, todos trabalham em conjunto, dando sua opinio, participando coletivamente das decises, tendo liberdade para cr!ticas construtivas e por fim envolvendo"se com um #nico objetivo que a educao de qualidade. &estor ' ?. $ uma administrao moderna, onde no prevalece apenas a idia de uma minoria e, sim a da maioria. %esde que estejam coerentes com a realidade da escola. Sendo ainda uma das diretri&es e orientaes da L%' (Lei de diretri&es e bases da educao), o que consolida e fortalece o processo democrtico dentro das instituies de ensino. 71 H"a& M s"a res's*)n'a de ae'*aC0o das propos*as de *ra/a&%o por par*e dos se+"'$en*os eso&ares no eNer9'o da +es*0o de$or.*'aL &estor ' D. *or ser uma questo recente, h certa resist+ncia sim principalmente para discusso e deciso coletiva, pois muito dif!cil voc+ estabelecer compromisso e responsabilidade nas aes. &estor ' 2. Sim, ainda e,iste al-uma resist+ncia, mas n.s estamos empenhados na efetivao do trabalho coletivos coma participao de todos. &estor ' ?. Sim, pois juntar a escola no todo para discutir a diversidade dos problemas que so apresentados no cotidiano escolar uma dificuldade que ainda no conse-uimos superar, pois sempre tem al-um que no se sente compromissado. xxxiv xxxiv :1 Co$o +es*ores- o$o (o)s eNere$ a pr.*'a de$or.*'a nas eso&as !"e a*"a$L &estor ' D. / prtica democrtica e,ercitada desde a relao com o pessoal de apoio, a partir das decises acerca das aes a serem demandadas, bem como a relao destes com os alunos de forma positiva, inserindo estes no processo educacional e junto, vamos desdobrando aes, tendo como o princ!pio -erador a participao e a responsabilidade de todos no cenrio educacional. &estor ' 2. *rocuro e,ercitar a prtica democrtica na escola a todo o momento, pois no meu papel de l!der da comunidade escolar necessito desmistificar a minha autoridade e ter maturidade e sensibilidade, conhecendo, compreendendo e apoiando o meu -rupo escolar (pais, alunos, professores e comunidade) para que a formao de cidado cr!tico refle,ivo se consolide. &estor ' ?. / prtica democrtica e,ercitada no momento que a escola, junto, com todos os membros da comunidade se re#ne, acerca de todos os se-uimentos intra e e,tra" escolar, tambm nas tomadas de decises a partir das discusses coletivas, onde cada um pode colocar o seu ponto de vista, sendo que as opinies de todos devem e so levadas em considerao. <1 H"a& o +ra" de '$por*En'a !"e (o)s 'nd'ar'a$ o$o d're*r'Oes para desen(o&(er "$a +es*0o de$or.*'a eso&ar re,&eN'(a ePo" par*''pa*'(aL &estor ' D. /dmito que no haja uma -rande import0ncia. *or dois motivos1 primeiro porque todos contribuem de al-uma forma com a escola, se-undo porque as vrias xxxv xxxv concepes, interpretaes, dilo-os enriquecem de forma -eral o crescimento da escola e o seu sucesso. &estor ' 2. 2o acredito que haja maior ou menor proporo, vejo como de e,trema import0ncia 3 interao entre todos os envolvidos no processo educativo, principalmente a atuao do conselho escolar. &estor ' ?. $ importante que o trabalho do -estor esteja comprometido numa prtica coletiva e refle,iva, onde cada membro da comunidade escolar atravs da participao ativa possa opinar sobre os assuntos pol!ticos e or-ani&acionais da escola, para se atin-ir os objetivos pr.prios da escola. 7K PARTE +esta etapa( a se6unda parte do !uest"on8r"o( por se tratar de ua !uesto sob a atua#o do 6estor( coo so ace"tas suas a#<es !ue en2ol2e aspectos peda6%6"cos e soc"a"s( suas del"bera#<es e a poss"b"l"dade !ue e3"ste no processo de toada de dec"so( a entre2"sta se deu por !uest<es alternat"2as e-etuadas aos tr;s pro-essores !ue atua coo 6estores( nas escolas "n2est"6adas, xxxvi xxxvi 61 ANLISE E CR>TICA DOS RESULTADOS $ara a an8l"se dos resultados da "n2est"6a#o optou-se pela pes!u"sa e3plorat%r"a "ntenc"onal( ou se:a( -o" real"4ado u !uest"on8r"o d"2"d"do e duas partes( para tr;s pro-essores !ue atua coo 6estores das tr;s escolas p%los un"c"pa"s e3"stentes no Mun"c7p"o de Theobroa, A "n2est"6a#o te coo tea. Q&esto Escolar. Ca $erspect"2a *eocr8t"caR( por "sso a pes!u"sa 9 d"rec"onada soente aos 6estores para -a4er ua copara#o atra29s do !uest"on8r"o( o !ue os esos pensa e sabe sobre 6esto deocr8t"ca( copart"lhada e part"c"pat"2a, +a !uesto nIero u cons"derando o apresentado( pode-se perceber !ue h8 ua rela#o pos"t"2a entre as respostas dos entre2"stados e !ue os esos possue conhec"ento na !uesto da 6esto deocr8t"ca( e a esa 9 u ca"nho para a supera#o de parte dos probleas 2"2enc"ados d"ar"aente no cot"d"ano escolar, Constatando ass"( !ue os tr;s 6estores atra29s dos seus pos"c"onaentos todos acred"ta !ue este 9 o elhor ca"nho para conse6u"r a "ntera#o entre os ebros da coun"dade escolar( :8 !ue este processo te coo pr"nc"pal copro"sso a colabora#o e a part"c"pa#o de todos, +a se6unda per6unta- atra29s da an8l"se dos resultados( percebeu-se !ue os 6estores a"nda encontra al6uas res"st;nc"as no e3erc7c"o da 6esto part"c"pat"2a( po"s se sabe !ue a"nda h8 u"tos !ue no acred"ta na concep#o do part"lhar( ha:a 2"sta !ue a soc"edade est8 arra"6ada ao "nd"2"dual"so( portanto !uest"ona sobre 6esto copart"lhada, $ercebeu-se d"ante das respostas dos 6estores sobre a 6esto copart"lhada -alta a "ntera#o de todos( toda2"a "sso no s"6n"-"ca !ue os atos e rela#<es no "nter"or da "nst"tu"#o escolar se d;e de -ora haron"osa e se con-l"to( po"s se sabe !ue a consc"ent"4a#o no acontece de ane"ra "ed"ata e s" dentro de u processo cont7nuo e aplo, *"ante dos resultados da terce"ra !uesto percebeu-se !ue os 6estores entendera !ue para o e3erc7c"o da 6esto part"c"pat"2a todos os setores prec"sa estar en2ol2"dos no processo, O corpo t9cn"co( os pro-essores( os -unc"on8r"os !ue xxxvii xxxvii ebora no trabalhe e -un#<es propr"aente docentes( ne por "sso de2e de"3ar de eprestar o seu es-or#o na concret"4a#o dos ob:et"2os educac"ona"s, *"ante da per6unta( percebeu-se !ue os 6estores notara as 2anta6ens de ua 6esto escolar part"c"pat"2a( no se re-er"ndo apenas ) deocrat"4a#o "nterna da escola( as tab9 ao -ortalec"ento da un"dade escolar e3terna( po"s a 6esto deocr8t"ca "pl"ca na part"c"pa#o colet"2a e busca da trans-ora#o soc"al e a-et"2a, Co as respostas da !uarta !uesto constatou-se !ue todos os 6estores cons"derara de 6rande "portBnc"a ) part"c"pa#o e a responsab"l"dade de cada ebro da coun"dade "nterna e e3terna da escola no processo dec"s%r"o, Entende- se !ue 6esto deocr8t"ca 9 o s"nGn"o de pro:etos colet"2os !ue s% pode ser 2"ab"l"4ados se o con:unto de todos os en2ol2"dos na educa#o est"2er d"sposto a part"c"pare de -ora copart"lhada, +esta perspect"2a o desen2ol2"ento de u trabalho part"c"pat"2o e re-le3"2o na escola 9 -undaental para u bo desepenho da 6esto coe#ando pr"nc"palente pelo plane:aento o !ual ser2"r8 de base para todos os outros probleas !ue podero sur6"r, +a se6unda parte do !uest"on8r"o apl"cado e d"ante dos dados apurados pode-se obser2ar !ue as res"st;nc"as esto be presentes no ab"ente escolar, $o"s os 6estores o"t"ra o "te de ace"ta#o das del"bera#<es coo "portante( a"s "portante e enos "portante( o !ue re2elou !ue as rela#<es "nternas da escola so -r86e"s e "sso d"-"culta o ca"nhar consc"ente e prec"so do processo ens"no-aprend"4a6e, Conse!Yenteente a re-le3o sobre as !uest<es !ue so de -undaental "portBnc"a !uando se pretende assu"r a constru#o do processo deocr8t"co da escola, xxxviii xxxviii ;1 CONCLUSDES +o entanto( notou-se !ue nas rela#<es pessoa"s dentro das escolas a"nda e3"ste al6ua res"st;nc"a( ha:a 2"sta !ue( a 6esto deocr8t"ca a"nda 9 al6o recente para a a"or"a dos "nte6rantes do conte3to escolar, O !ue se torna( portanto d"-7c"l estabelecer copro"sso e responsab"l"dade nas a#<es de todos, Ass"( esta "n2est"6a#o resultou e descobertas "ncr72e"s( !uanto ) 6esto deocr8t"ca( !ue be conce"tuada( 9 2"sta pelos 6estores coo o elhor ca"nho para desen2ol2ere suas -un#<es e del"bera#<es( e dessa -ora poder oportun"4ar espa#os para as dea"s pessoas l"6adas d"retaente ou "nd"retaente ) escola, Aos respons82e"s pela 6esto escolar copete( portanto proo2er a cr"a#o e a sustenta#o de u ab"ente prop7c"o ) part"c"pa#o plena( no processo soc"al escolar( dos seus pro-"ss"ona"s( de alunos e de seus pa"s( ua 2e4 !ue se entende !ue 9 por essa part"c"pa#o !ue os esos se desen2ol2e consc";nc"a soc"al e cr7t"ca e sent"do de c"dadan"a, $ara "sto torna-se necess8r"o !ue se:a real"4ado o plane:aento part"c"pat"2o e !ue o 6estor escolar se:a deocr8t"co( 2"sto !ue ter8 !ue dele6ar poderes aos outros ebros do 6rupo de elabora#o e part"c"pa#o( A esse respe"to =YcX 0D>>A( p,V@1 copleta. A 6esto :8 pressup<e( e s"( a "d9"a de part"c"pa#o( "sto 9( dec"d"ndo sobre seu enca"nhaento e a6"ndo sobre elas e con:unto, Hsso por!ue o ;3"to de ua or6an"4a#o depende da a#o construt"2a con:unta de seus coponentes( pelo trabalho assoc"ado( ed"ante rec"proc"dade !ue cr"a u QtodoR or"entado por ua 2ontade colet"2a, Eendo ass"( a busca da e-"c";nc"a e a e-"c8c"a do processo educat"2o podero ser concret"4adas e a escola acopanhar8 todo este processo de udan#as !ue 2e ocorrendo no decorrer da 2"da, *"ante do !uest"on8r"o apl"cado pode-se conclu"r !ue D00[ dos 6estores en2ol2e-se co os aspectos peda6%6"cos e soc"a"s da "nst"tu"#o !ue ad"n"stra( -"cando o"ssos as del"bera#<es 0deocr8t"cas15 8V[ apresenta a poss"b"l"dade de usar a re-le3o e DV[ ) "nten#o( o !ue -a4 transparecer !ue u 6estor ao assu"r o seu papel de d"r"6ente t9cn"co e ad"n"strat"2o de2e ter e ente !ue l"da co xxxix xxxix pessoas de "deolo6"as e classes soc"a"s d"-erentes( le2ando e conta tab9 os aspectos econG"cos e cultura"s !ue as d"-erenc"a, $ara !ue ass" as dec"s<es toadas assua u car8ter consensual, +o entanto( pode-se a-"rar atra29s do !uest"on8r"o apl"cado( d"ante da apura#o e copara#o dos 6estores entre2"stados( !ue a concep#o de 6esto deocr8t"ca no pensar dos 6estores por a"s !ue se:a al6o be conce"tuado a"nda no 9 u"to prat"cado( po"s 9 not%r"o !ue a"nda e3"ste aus;nc"a de deter"na#<es e en2ol2"ento co o -a4er peda6%6"co no processo de ens"no, xl xl F1 CONSIDERADES =INAIS A "n2est"6a#o a!u" pretend"da -o" de e3trea "portBnc"a( ua 2e4 !ue poss"b"l"tou apro-undar os conhec"entos sobre a 6esto deocr8t"ca5 conhecer o cot"d"ano da escola pIbl"ca atra29s de 2"s"tas per"%d"cas e obser2a#<es de coo esto sendo desen2ol2"das )s a#<es desepenhadas pela escola, Eendo o ens"no pIbl"co( arcado por no2as concep#<es assu"das no plano soc"al( busca-se ua e-et"2a part"c"pa#o de todos os !ue cop<e a "nst"tu"#o( de2e assu"r u copro"sso a"s atuante( tanto dos ebros !ue cop<e a escola( coo dos pa"s e da coun"dade, As udan#as representadas pelas aplas part"c"pa#<es de o2"entos soc"a"s repercut"ra no panoraa educac"onal( tra#ando no2os processos de 6esto( pr"nc"palente no !ue se re-ere ) presen#a dos se6entos populares( nas dec"s<es e elabora#o de pro:etos soc"a"s, A constru#o da escola deocr8t"ca passa por lon6o per7odo de consc"ent"4a#o !ue de2e ser re-let"do entre 6estor( e!u"pe peda6%6"ca( pro-essores( -unc"on8r"os( alunos( pa"s de alunos e coun"dade e 6eral( co ob:et"2o de u papel a"s part"c"pat"2o desses su:e"tos a se coproetere co o processo de udan#a, J "poss72el udar a -ora atual de 6esto( se !ue se estabele#a a art"cula#o entre a escola e a coun"dade !ue a ser2e( po"s a escola no 9 u %r6o "solado e suas a#<es de2e estar 2oltadas para atender as necess"dades da coun"dade( co ded"ca#o( responsab"l"dade e part"c"pa#o, $ara se che6ar ao ob:et"2o da educa#o( !ue 9 proo2er o hoe dentro de seu conte3to soc"al e pol7t"co, Ao lon6o desse estudo( notou-se a "portBnc"a e a necess"dade de constru"r u pro:eto pol7t"co peda6%6"co colet"2o 2oltado para o plano de a#o da escola, Todos de2e entender !ue a 6esto deocr8t"ca base"a-se na a#o colet"2a( capa4 de ser 2"ab"l"4ado se o 6o2erno( a escola e a coun"dade un"da part"c"pare colet"2aente( d"2"d"ndo responsab"l"dades( o !ue depende da 2ontade "nd"2"dual de trans-orar a pr%pr"a consc";nc"a( autocr7t"ca e hu"ldade para ace"tar a d"-eren#a coo cond"#o para o d"8lo6o e con:unto, xli xli $ara !ue a escola deocr8t"ca se e-et"2e( 9 necess8r"o !ue as classes do"nantes( dentro da "nst"tu"#o( aponte ca"nhos coo consc"ent"4ar pr"e"raente ) coun"dade escolar para essa trans-ora#o( proporc"onar u ab"ente -a2or82el5 usar estrat96"as para !ue os alunos se en2ol2a( atra29s de ua part"c"pa#o !ue -a2ore#a essa copreenso5 os pa"s se "nte6re ) escola( no apenas para acopanhaento do rend"ento escolar ou coportaento de seu -"lho( as de -ora !ue possa colaborar, En!uanto( o educador de2e buscar se apr"orar constanteente( para !ue possa atuar co se6uran#a( co ob:et"2o de -a2orecer u ens"no-aprend"4ado de !ual"dade( na -ora#o de c"dados cr7t"cos e no ero recebedor de "n-ora#<es( as !ue possa trans"t"r o conhec"ento para prepar8-los de ane"ra sat"s-at%r"a para o ercado de trabalho copet"t"2o, J pr"ord"al !ue aconte#a u esclarec"ento( :unto aos pa"s e coun"dade( a respe"to do !ue 9 e coo se real"4a ua 6esto deocr8t"ca( atra29s do $ro:eto $ol7t"co $eda6%6"co da escola, Fa4-se necess8r"o( !ue a escola cont"nue esse processo de consc"ent"4a#o entre os ebros !ue a cop<e !ue resulte( co e-"c8c"a( u trabalho perante os pa"s e a coun"dade e 6eral( atra29s de ua part"c"pa#o a"s e-et"2a e copro"ssada co a "nst"tu"#o, $or9( nas le"turas b"bl"o6r8-"cas e nas "n2est"6a#<es real"4adas para esta pes!u"sa( percebeu-se !ue a"nda e3"ste al6uns docentes !ue pensa !ue os In"cos bene-"c"8r"os de ua constru#o colet"2a se:a apenas os alunos, Es!uecendo do 2alor !ue a colet"2"dade proporc"ona para o enr"!uec"ento de suas 2"das( tanto no aspecto pro-"ss"onal( por!ue per"te aos esos sere reconhec"dos pela coun"dade( !uanto no pessoal( po"s e3e co o seu lado ot"2ac"onal( to necess8r"o para a real"4a#o de sua -un#o educat"2a, *"ante do e3posto( ressaltou-se a necess"dade de se -a4er oentos de re-le3<es no !ue tan6e a rac"onal"dade t9cn"ca predo"nante no en2ol2"ento do 6estor co a coun"dade escolar na constru#o do plane:aento part"c"pat"2o por ua 6esto deocr8t"ca( para ass"( oportun"4ar os pro-"ss"ona"s e seus pensaentos( 2alores e pre-er;nc"as, $ara ass"( or6an"4ar e d"sc"pl"nar sua a#o coo coordenador do processo de 6esto( podendo d"-"cultar ou -ac"l"tar a "planta#o de proced"entos part"c"pat"2os, Obser2ou-se tab9 !ue as 2anta6ens de ua 6esto part"c"pat"2a( no se re-ere apenas ) deocrat"4a#o "nterna da escola( as tab9 ao -ortalec"ento xlii xlii da un"dade escolar e3treaente( po"s a 6esto deocr8t"ca "pl"ca na part"c"pa#o colet"2a e busca da trans-ora#o soc"al e a-et"2a, +esta perspect"2a o desen2ol2"ento de u trabalho part"c"pat"2o na escola 9 -undaental para u bo desepenho da 6esto coe#ando pr"nc"palente pelo plane:aento o !ual ser2"r8 de base para todos os outros probleas !ue podero sur6"r, +o entanto( notou-se !ue nas rela#<es pessoa"s dentro das escolas "n2est"6adas( a"nda e3"ste al6ua res"st;nc"a( ha:a 2"sta !ue( a 6esto deocr8t"ca a"nda 9 al6o recente para a a"or"a dos "nte6rantes do conte3to escolar, Apesar dos re-er"dos 6estores conhecere os pr"nc7p"os deste odelo de 6esto( a"nda sente u"ta d"-"culdade e art"cular e en2ol2er todos no processo de toada de dec"so( descaracter"4ando u dos pr"nc7p"os da 6esto deocr8t"ca !ue 9 a part"c"pa#o e a colabora#o de todos os ebros da coun"dade "nterna e e3terna da escola no processo dec"s%r"o, xliii xliii RE=ERINCIAS A=O+EO( MZrtes, O Pape& do D're*or na Ad$'n's*raC0o Eso&ar, R"o de Uane"ro. Bertand Bras"l( D>88, BAETOE( Uoo Bapt"sta, Ges*0o De$or.*'a, R"o de Uane"ro. *$ \ A. EE$E( D>>>, *A=MAE( ]n6elo, P&ane8a$en*o par*''pa*'(o na eso&a: e&a/oraC0o e a(a&'aC0o, $etr%pol"s-RU. Ko4es( D>>@, FERREHRA( +aura EZr"a Carapeto 0or6an"4adora1, Ges*0o De$or.*'a da Ed"aC0o: a*"a's *end)n'as- no(os desa,'os# Eo $aulo. Ed, Corte4( 2000, &A+*H+( *an"lo, P&ane8a$en*o o$o pr.*'a ed"a*'(a. Eo $aulo. =oZola( D>>?. HORA( *"na"r =eal, Ges*0o de$or.*'a na eso&a, Eo $aulo. $ap"rus( D>>@, 4esto Escolar %emocrtica1 %esafio para o 4estor do Sculo 556, =LCM et al( Helo"sa, A eso&a par*''pa*'(a o *ra/a&%o do +es*or eso&ar# R"o de Uane"ro. *$ \ A( D>>A, =LCM( Helo"sa, Ges*0o ed"a'ona&: es*ra*Q+'a e aC0o +&o/a& e o&e*'(a do ens'no# Hn, FH+&ER( Ale"da et al, Educa#o ca"nhos e perspect"2as, Cur"t"ba. Chapa6nat( D>>A =LCM( Helo7sa, A Eso&a Par*''pa*'(a: o *ra/a&%o do +es*or eso&ar# ' @, ed, - R"o de Uane"ro. *$\A( 2000, $ARO, K"tor Henr"!ue, Ges*0o De$or.*'a da Eso&a PR/&'a, Eo $aulo. Ed, Tt"ca( D>>W, $ARO, K"tor Henr"!ue, Ad$'n's*raC0o eso&ar: 'n*rod"C0o r9*'a, Eo $aulo. Corte4( 2000, ROM^O \ $A*H=HA, D're*r'Oes eso&ares e +es*0o de$or.*'a da eso&a, Eo $aulo. Corte4( D>>W, E"l2a( =u"4 Heron, Eso&a 'dad0: *eor'a e pr.*'a, $etr%pol"s-RU. Ko4es( D>>>, xliv xliv ANEJOS ROTEIRO DE ENTREVISTA Este docuento te por ob:et"2o a2er"6uar o e3erc7c"o da 6esto coo pr8t"ca deocr8t"ca( copart"lhada e part"c"pat"2a nas Escolas $%los do Mun"c7p"o de Theobroa ' RO( co tr;s 6estores( sendo u de cada escola, I S RESPONDA: a1 Oual seu ponto de 2"sta sobre 6esto deocr8t"ca na escola !ue 2oc; ad"n"straF b1 Te detectado res"st;nc"a por parte dos se6entos escolares na e3ecu#o da 6esto deocr8t"caF c1 Coo 2oc; e3erc"ta a pr8t"ca *eocr8t"ca na sua escolaF d1 Oual o 6rau de "portBnc"a !ue 2oc; "nd"ca coo d"retr"4es para desen2ol2er ua 6esto deocr8t"ca escolar re-le3"2a e/ou part"c"pat"2aF 71 MARHUE UMA ALTERNATIVA aT A sua atua#o !uanto 6estor abran6e. 0 1 Aspecto le6al 0 1 Aspecto soc"al 0 1 Aspecto peda6%6"co /T +a "nst"tu"#o de ens"no !ue 2oc; atua as del"bera#<es so ace"tas coo. 0 1 Mu"to "portante 0 1Menos "portante 0 1 Outros T +o processo de dec"so e3"ste poss"b"l"dade de. 0 1 Hnten#o 0 1 Re-le3o ' a#o ' re-le3o 0 1 $r83"s xlv xlv