Demokracia dhe Diktatura

Demokracia perfaqesuese

Para se te flasim per demokracine moderne, duhet qe shkurtimisht te flasim per regjimet
jodemokratike.

DIKTATURA
Derisa te egzistojne diktaturat, nuk do te kem zemer ta kritikoj demokracine (Jean Rostand,
1967)
Fjala diktature vjen nga latinishtja dictatura (ai qe flet);
Diktatura e ka origjinen tek Perandoria Romake;
Diktatura ka qene magjistrature e jashtezakonshme e Republikes se Romes nepermjet te ciles te
gjitha pushtetet i jane dhene nje njeriut (diktatorit), me nje manadat te kufizuar;
Sot diktatura konsiderohet si regjim politik ku nje person ose nje grup personash ushtrojne te
gjitha pushtetet ne menyre absolute, ne menyre qe asnje ligje ose institucion mos te mund ti
pengoje ne kete drejtim;
Tek Roma e vjeter, Diktatorit i jane dhene te gjitha pushtetet ne menyre legale per nje kohe te
caktuar. Zakonisht diktaturat jane vendosur ne raste trazirash. Kjo magjistrature supreme ka
mund te zgjase maksimalisht 6 deri ne nje vit;
Kjo procedure eshte hjekur pas diktatures se Julius Cezarit (te cilit i ishte dhene statusi i
diktatorit, fillimisht nje vit, dhe pastaj 10 vite. (tjeter diktator i famshem ka qene Sylla)
Madje, nje nder arsyet e komplotit qe ka cuar deri tek vrasja e Cezarit ka qene rreziku qe ai te
shpallet Mbret dhe ti jape fund Republikes se Romes (Brutus- i biri i tij ishte nje nder ata te cilet e
ekzekutuan Cezar-in);





Definicionet
Enciklopedia Universalis,
Diktatura eshte Regjim politik autoritar, i vendosur dhe i mbajtur me
dhune, i karakterit te jashtezakonshem dhe jolegjitim. Ajo vendoset ne raste
krizash sociale serioze. Ajo ka zakonisht per qellim ose te shpejtoje
procesin e nisur te nderrimit politik (diktaturat revolucionare) , ose ta
frenoje ate (diktaturat konservatore). Eshte ne pergjithesi nje regjim
personal ; mirepo Ushtria ose Partia unike mund te sherbejne si baze per
diktatura institucionale .

Fjalori politik (Hatier) :
Diktatura definohet si regjim arbitrar dhe koercitiv, i paperputhshem me
lirine politike, qeverine kushtetuese dhe principin e barazise para ligjit.

Fjalori Robert :
Diktatura eshte koncentrim i te gjitha pushteteve ne duart e nje individi,
nje Asambleje ose nje Partie ; Organizate politike e karakterizuar me
koncentrim te pushteteve .


Despotizmi
Sot diktatori eshte sinonim edhe me Despot- (Despotizem),
Nga greqishtja e vjeter : dhespots (zot shtepie);
Despotizmi eshte forme qeverisje ku autoriteti ushtrohet nga nje
person i cili qeverise me pushtet absolut.
Despoti eshte person i cili i ka te gjitha pushtetet mirepo, ne ndryshim
nga diktatori, ai e ka legjitimitetin tek fakti se pretendon ti konsideroje
njerzit si anetar te familjes.
Forma origjinale e despotizmit ka qene autoriteti i Babes i ushtruar
ndaj femijeve te tij. Babai (Despoti) vepron per te miren e familjes
se tij.
Pushteti despotik pretendon ta dije me se miri rrugen qe duhet
ndjekur sepse si Baba ka pergjegjesi per femijet e tij .
Edhe pse sot kjo fjale ka konotacion negativ, Despot ka qene titull
legjitim tek Bizanti.
Titulli eshte transmetuar me trashigimi (mashkullore) nga Perendori;
Nga shekulli XIII, ky titull u eshte dhene edhe Princave te huaj.
Despotet kane udhehequr mbi teritore te Perandorise.


Tirania
Tiran (Tirani)-nga greqishtja e vjeter trannos, qe do te thote:
nje person qe ka pushtetin absolut.
Eshte person qe e merr pushtetin ne menyre ilegale dhe
jolegjitime dhe e mban ate duke injoruar ligjet. Kete pushtet ai e
ushtron me teror.
Ndryshon nga despoti sepse sic e pame me pare, ky i fundit
transmetohet me trashigimi kurse tiran mund te jete edhe nje
skllav qe e merr pushtetin. Ne ditet e sotme, jane diktatoret ate
te cilet e marri pushtetin me grusht-shtete.
Sot, Tirania nenkupton abuzim me pushtetin dhe nje person qe
nuk kerkon te miren e pergjithshme. Per kete arsye, perdoret per
te pershkruar sistemet autokratike ose diktaturat.
Eshte Platoni ai qe i jep Tiranise konotacion negativ.
Ne Shekullin e VI para eres sone, ne shume qytete-shtete greke,
Tiranet e marrin pushtetin.
Platoni e definon Tiranin si : Ai qe ne qytetin e vet ushtron autoritetin
e tij sipas deshires se vete.


Per ta kuptuar diktaturen mund te lexojme librin e George
Orwell-it 1984, ku ai e pershkruan jeten ne sisteme
totalitare.
Ne kete bote, individet nuk kane te drejta pervec obligime.
Qeveria mund ti perciell ata, ti arrestoje dhe ti marre ne
pyetje kur te duan; nje bote ku individet percillen me
kamera, policia mund te hyje ne shtepia te tyre etj.
Qellimi i kesaj politike te kontrolli eshte qe te sigurohet se
secili person eshte nen kontrollin e Shtetit-deri ne jeten e
tij private. Madje ne keto sisteme eshte shume e veshtire
qe te kete ndamje ndermjet jetes private dhe asaj publike;
Mediat jane te kontrolluara dhe njerzve u jepen informatat
qe i percakton shteti;
Madje edhe kerkohet leje per secilin veprim ne shoqeri : te
shkosh jashte, te martohesh, te nderrosh pune etj.
Qytetaret jane krijesa te Shtetit;

Demokracia Perfaqesuese
Etimologjia : demos (populli) dhe -kratos (pushteti)
Demokracia e ka origjinen tek Athina e vjeter ; Ne kete
sistem, te gjithe meshkujt mbi 30 vjec kane pas te drejte te
marrin pjese ne Asamblene e pergjithshme e cila eshte
thirrur 10 here ne vit.Secila vote ka pas te njejten peshe.
Asambleja ka votuar ligjet, ka zgjedhur zyrtaret e Shtetit
dhe ka pasur te drejte ti konvokoje udheheqesit qe te
justifikojne veprimet e tyre. Vendimet e Asamblese greke
jane marre me mazhorance te thjeshte;
Per Greket e vjeter, e drejta e votes ka qene e lidhur
ngushte me dinjitetin e njeriut

Keto te dy sisteme qe i permendem, jane dy ekstremet e
spektrit qeverises dhe ndermjet tyre ka variacione shume;


Asnje nocion i shkencave politike nuk eshte trajtuar me
shume se demokracia. Demokracia ka nje konotacion
magjik dhe qetsues. Pse?
Sepse secili qytetar i nje shteti i cili eshte i bindur se shteti
i tij eshte demokratik eshte ne gjendje ta pranoje
pushtetin e ushtruar mbi te;.
Per kete arsye, te gjitha shtetet e botes kane pretenduar
dhe pretendojne se jane shtete demokratike (BRSS, Kina,
Kuba, Siria, Arabia Saudite etj.)
Megjithate, modele te ngjashme si ato te Athines kane
qene te ralla ne histori te njerzimit.
Town meeting (ne New England SHBA)
Landgemeide ne Zvicerr.


Arsyeja per te cilen demokracia Athinase dhe keto tjerat forma te
demokracise direkte kan mund te funksionoje eshte se keto
demokraci kane funksionuar mbrenda shoqerive te vogla, ku
pothuajse secili person eshte njohur me te tjeret dhe se votimi i
eshtjeve me interes te perbashket ka mund te votohet me
marreveshje.
Shtrohet pyetja se si te aplikohet ky sistem ne nje shtet si SHBA ose
ne shtete tjera te medha te cila kane me qindera mijera banore? Marrja
e vendimeve ne keto shtete duhet te jete e shpejte dhe vendimet kane
nje rendesi te vecante.
Nje Qeveri e cila do ti nenshtrohej nje vendimmarrje per te gjitha
ceshtjet e shoqerise me votim nuk do te mund te funksiononte;
Per kete arsye, demokracia perfaqesuese eshte shpikur si model i
demokracise.
Demokracia sot eshte:
Sistem politik i cili jep mundesi kushtetuese te vazdueshme per te nderruar
perfaqesuesit zyrtar, dhe eshte mekanizem shoqeror qe mundeson pjesmarrjen me
te madhe te mundeshme te popullsise dhe influencimin e vendimeveme te
rendesishme. (Seymur Lipset- Political Man 1960)



Demokracia perfaqesuese
ka disa elemente:
Perkrahjen popullore
Perkrahja e popullit eshte kryesore per qeverisjen demokratike
moderne sepse legjitimiteti i vendimmarresve mvaret nga
perkrahja qe ata e marrin nga populli. Sigurimi i kesaj perkrahje
eshte esenciale per demokracine sepse ne demokraci askush
nuk ka te drejte natyrore qe te mbaje pushtetin.
Per te penguar qe vetem disa persona te jene legjitim,
demokracia parlamentare bazohet ne zgjedhje. Keto zgjedhje
mbahen ne intervale te rregullta (si ne SHBA) ose mbrenda nje
hapsire kohore maksimale si ne Britani te Madhe, France etj.
Zgjedhjet jane mekanizem nepermjet te cilit shprehet edhe
perkrahjae perfaqesuesit dhe njekohesisht eshte mjet per te
kontrolluar veprimin e perfaqesuesve (ne rast se ata nuk i
vene ne veprim politikat e premtuara ata sanksionohen ne
votimet e radhes);



Gara (Kompeticioni) politike
Gara politike eshte tjeter element i rendesishem i demokracise sepse
pikerisht, nese nje perfaqesues nuk rizgjedhet, votohet per
perfaqesues alternativ prezent.
Per te pasur demokraci duhet te egzistojne programe te ndryshme dhe
parti te ndryshme.
Ne SHBA per shembull, Partia Demokrate propzon ligje sociale
(sigurim social, politika te punesimit, ndihma sociale etj.) dhe me
shume te drejta per klasat e uleta, kurse Republikanet jane per ma
shume konservatizem dhe kane me shume perkrahje tek liberalet.
Keto propozime u mundesojne votuesve te zgjedhin ne vota opcione
te ndryshme.
Mirepo, garat politike shpesh i tejkalojne partite dhe programet
politike. Shume shpesh, votuesit votojne per individe te cilet i
konsiderojne si te pakorruptuar, te afte per ekonomi etj.
Madje nese i analizojme votimet per president te SHBA-ve ose te
shume vendeve tjera demokratike, eshte shpesh faktori i liderit qe
eshte dominant (BUSH, Klinton, Thatcher etj.) ;



Alternimi i pushtetit
Te gjithe pjesemarresit e demokracise perfaqesuese duhet paraprakisht te
pranojne alternimin e pushtetit.Partia qe ka ushtruar pushtetin duhet ta leje ate
nese i humbe zgjedhjet. Duhet pra te pranoje te jete ne opozite.
Madje, ndryshimi i nje mazhorance shume shpesh rezulton edhe me ndryshime
te rendesishme te politikave. (nga nje politike konservatore ne nje politike
social-demokratike ose nga nje parti liberale ne nje parti socialiste etj.);
Raste te tille ne boten demokratike jane konstante (Spanja ne zgjedhjet e fundit,
Gjermania, Franca, Amerika me Obamen etj.)
(nocioni i partive kushtetuese-revolucionare) spjegim
A ka sistemedemokratike ku nje parti politike ose koalicion partishe mban
pushtetin per nje kohe te gjate, pa alternim te pushtetit?

Ka edhe sisteme politike sunduese njepartiake si ne Japoni, Suedi, etj.
Ne Meksike , Partia Revolucionare Institucionale e ka mbajtur pushtetin per 70
vite. Nga vitet 1920 deri ne vitin 2000 qe fiton Partia e Veprimit Nacional e
kryetarit Vincente Fox.
Problemi me parti te tilla eshte se ato e humbin transparencen dhe krijojne
sisteme te korruptuara ose gjysem-autoritare.
Partia e Kongresit Indian ka mbajt pushtetin nga viti 1947 (pamvaresise) deri
ne vitin 1989.



Perfaqesimi popullor
Ne demokraci perfaqesuese, votuesit zgjedhin perfaqesues te cilet
veprojne si legjislator dhe si te tille ata mbrojne interesat e tyre. Cdo
perfaqesuese meret me nje vend te caktuar i cili i jep mandat.
Per ate se si duhet te veprojne perfaqesuesit mbasi qe te zgjidhen
eshte debatuar me shekuj.
A duhet ata te konsulltohen sistematikisht per secilin vendim qe e
marrin me bazen qe e ka votuar apo perfaqesuesi duhet te vendose
vete sipas asaj qe ai e konsideron te mire ose te keqe?
Ne rastin e pare, perfaqesuesit do te duhej ti informojne votuesit e
tyre mbi alternativat dhe te marrin vendim sipas asaj qe i thone ata.
Tjere teoricient thone se votuesit nuk kane mundesi te vendosin sepse
nuk jane te informuar mbi ceshtjet qe duhen vendosur; me fjale tjera,
populli nuk eshte i informuar mjaft per tema si drejtesia, mbrojtja ,
politika e jashtme etj.
Natyrisht se populli nuk eshte i informuar per cdo ceshtje mirepo
mendimi eshte qe populli si teresi duhjet te kontrolloje veprimin e
qeverise. Nese nje qeveri ka premtuar barazi per te gjithe atehere kjo
duhet verifikuar nga afer.



Rregulla e Mazhorances
Karakteristike tjeter e demokracise perfaqesuese eshte rregulla e mazhorances sepse
zakonisht nuk jane te gjithe qytetaret ne favor te nje vendimi te caktuar. Gjithmone ka
te tille qe jane kunder.
Eshte mazhoranca ajo qe duhet te vendose ne keto situata. Megjithate, ne sisteme
demokratike, eshte ne interes te mazhorances qe politika qe ka perkrahjen me te madhe
ne opinion duhet te behet politika e Qeverise.
Majority role with minority rights ;
Grupet minoritare duhet te kene te drejte te protestojne jasht Parlamentit.
Te gjitha ato qe konsiderohen si qendrime te mazhorances sot kane qene dikur
mendime te nje pakice dhe jane bere mendime te shumices me konflikte ndermjet
ketyre dy grupeve.
Madje, demokracia liberale bazohet tek rrespekti i shumices per pakicen. Te drejtat e
minoriteteve mund te mbivotohen vetem brenda disa rregullave.Perndryshe do te
kishte shnderrim ne nje tirani te mazhorances;
Per kete arsye, mazhoranca duhet te binde minoritetet shume me shume sesa ti
sulmoje ato.
Demokracia konsiderohet si sistem politik ku ka integrim social ne menyre qe shoqeria
te jete tolerante ndaj diferencave ndermjet anetarve te saj;
Kapaciteti i zgjedhjes se konflikteve eshte esencial per demokracine. Perndryshe,
dominimi i grupeve me te fuqishme ndaj atyre me te vogla do te shnderronte sistemin
ne tirani ose oligarki;



E drejta e mospajtimit dhe disidences

Nese roli i Qeverise eshte te sherbeje popullin, populli duhet te kete te drejte ti
kundershtoje vendimet e Qeverise, nese keto vendime nuk sherbejne vullnetin e
popullit; Kjo eshte e drejte qe figuron tek Deklarata e Pamvaresise Amerikane e hartuar
nga Tomas Jefferson-i ne vitin 1776;
Henry David Thoreau civil disobedience
Mahatma Ghandi ne Indi me mjete paqe;
Martin Luter King ne Amerike me nje forme tjeter e cila e derguar shume here ne
burg.

Barazia Politike
Ne demokraci, gjithkush duhet te jet barazisht i afte qe te marrin pjese ne Qeveri;
Ne parktike eshte ndryshe sepse vetem nje numer i vogel i njerzeve kane qasje ne
politike.Per pakicat eshte edhe me veshtire te kene qasje ne administrate (Hebrenjt kan
pasur kete problem me shekuj)
Barazia politike eshte e lidhur ngusht edhee me vetedije sepse demokracia eshte sistem
ku secili duhet te kete qasje por, kjo e drejte nuk duhet te arritet duke i perjashtaur te
tjeret.
Nje person qe ka nje pozite Zyrtare nuk duhet te perdore ate pozite per te ndihmuar
nje person te vecant ose nje grupe te vecante.
Per kete egziston ne SHBA sistemi i checks and balances, qe shte nje ndamje e
pushtetit ndermjet nje egzekutivi, legjislativi, gjyqesori...


Konsulltimet popullore

Shumica e politikaneve e dine se per te qeverisur mire
ata duhet te respektojne kerkesat e popullit dhe te
provojne ti plotesojne keto kerkesa.
Gjithmone ne sisteme demokratike duhet ti shqyrtojne
vendimet e tyre se sa jane qytetaret te brengosur per
politiken e Jashtme te shtetit (fusnoten), per politikat
fiskale, (taksat qe i paguajne), papunesine etj.

Shtypi i lire
Robert Dahl: teoria e nensistemeve